Full text of "Corpus reformatorum"

See other formats

Gougle

This is adigital copy of a biK)k UiliI wlis presLTVvd for guiiLTLilions on lihrary sIil-Ivl-s ru-lbre il wlis CLirefully scliiiiil'lI by Googlc lls parl of a projccl

to makc thc world's books discovcrablc onlinc.

Il has survivcd long L-nough for llu- copyrighl lo cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is onc that was ncvcr subjccl

to copyrighl or whosc lcgal copyrighl tcrni has cxpircd. Whcthcr abook is in thc public domain rnay vary country tocountry. Publicdomain books

Lirc our gatcways to thc past. rcprcscnting a wcallh of history. culturc LLiid knowlcdgc thLLt's oftcn diflicult to discovcr.

MLLrks. notations and othcr riiLirginalia prcscnt in thc original volumc will appcar in this lilc - a rcmindcr of this book's long journcy from thc

publishcr to ll librLLry Lind linally lo you.

Usage guidelines

Googlc is proud to pLLrtncr with librarics u> digili/L- public doniLiin niLilLTials liiilI inakc llu-ni widcly LLcccssiblc. Public doniLLin books bclong lo thc
public and wc arc mcrcly ihcir cuslodiLnis. Ncvcrlhclcss. this work is cxpcnsivc. so in ordcr to kccp providing lliis rcsourcc. wc Iillvc takcn stcps lo
prcvcnt LLbusc by coiimiL-rciLLl pLirlics. mclLii.liiig placmg lcclmicLil rcslriclions on LLUloniLLlcd uucryirig.
Wc llIso ask that you:

+ Make non-commercial u.se oftheplvs Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuLLls. llikI wc rcuucst that you usc thcsc filcs for
pcrsonal, non-commcrcial purposcs.

+ Refrain from mttoinatud querying Donot scnd LLUtoniLLtcd L|ucrics of LLiiy sort to Googlc's systcni: If you LLrc conducting rcscLLrch on machinc
translation. opticLLl chLLRLctcr rccognition or othcr LLrcLLs whcrc llcccss to ll largc lliiiouiiI of tcxt is hclpful. pIcllsc coiiIllcI us. Wc cncouragc thc
usc of public domain niLLtcriLLls for thcsc purposcs Lind may bc ablc to hclp.

+ Maintain attribution Thc Googlc "wLLtcrniLLrk" you scc on cllcIi lilc is csscntiLLl for inforiiiiiig pcoplc LLbout this projcct and hclping thcm lind
additional mLLlL-riLLls ihrough Googk' ISook ScLLrch. PIl-llsl- do not rcmovc it.

+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmcmbcr that you LLrc rcsponsiblc for cnsuring thLLt what you LLrc doing is lcgLLl. Do not LLssumc that just
bccausc wc bclicvc ll biK>k is in thc public domain for uscrs in thc Unitcd Statcs. that thc work is also in thc public domain for uscrs in othcr
courilrics. Whclhcr ll book is slill in copyrighl VLLiius from counlry lo counlry. lliilI wl- cllii'1 offcr guidLincL' on whclhcr liiiv spccilic lisl' of
any spccilic biK>k is llIIowclI. PIcllsc do not llssuihc that li b(K>k's LippcLir.incc in Googk' Book SuLirch mcans il can bc uscd in any manncr
anywhcrc in thc workl. Copyrighl iiilriiigciiicnl liLibility can bc quitc scvcrc.

About Google Book Search

Googlc's mission is lo organizc thc world's information and to makc it univcrsLilly Licccssiblc liiilI uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs
discovL'r lliL' workfs hooks whilc liclpiiiL! aulliors aiul publishurs ivacli iil'w audiuncus. You cliii scliivIi llirougli llic lull lc\l of ihis book on llic wcb
at |http : //books . qooqle . com/|

^L^^K^o <>

,'"*k

t UVP

u<=> YWW^vw V Y$ )

IOANNIS CALVINI

OPERA OTAE SUPERSUNT OMNIA

AD FIDEM

EDITIONUM PRINCIPUM ET AUTHENTICARUM

BZ PABTB BTIAM.

CODICUM MANU SCRIPTORUM

ADDITIS PROLEGOMENIS LITERARIIS

ANNOTATIONIBUS CRITICIS. ANNALIBUS CALV1NIANI8

INDICIBUSQUE NOVIS ET COPIOSISSIMIS

EDIDERUNT

GUILIELMDS BAUM EDUARDUS CUNITZ EDUARDUS REUSS

THEOLOGI ARGENTORATEN8E8.

VOLUMEN XXXI.

BRUNSVTGAE,

APUD C. A. SCHWETSCHKE ET PILIUM

(WIEQANDT & APPELHANS).

188 7. w

..**

2S572.

V-

% ■

/•

» 7

, '

CORPUS

REFORMATORUM.

VOLUMEN LIX.

IOANNIS CALVINI

OPERA QUAE SUPERSUNT OMNIA.

EDIDERUNT

GUILIELMUS BAUM EDUARDUS CUNITZ EDUARDUS REUSS

THEOLOGI ARGENTORATEN8ES.

VOLUMEN XXXI.

BRUNSVIGAE,

APUD C. A. SCHWETSCHKE ET PILrUM

(WIEGANDT & APPELHANS).

1887. ,

CONTINETUR HOC VOLUMINE:

COMMENTABII IN LIBRUM PSALMORUM PAR8 PBIOB: PS. I AD XO.

IOANNIS CALVINI

OPERA EXEGETICA ET HOMILETICA

AD FIDEM

EDITIONUM AUTHENTICARUM

CUM PROLEGOMENIS LITERARIIS

ANNOTATIONIBUS CRITICIS ET INDICIBUS

EDIDERUNT

EDUARDUS CDNITZ EDUARDUS REUSS PAULUS LOBSTEIN

THEOLOOI ARGENTORATENSES

YOL. IX.

-x/

10. CALVINI

IN LIBRUM PSALMORUM

COMMENTARIUS.

Gofomt opera. Vol. XXXI.

PROLEGOMENA.

Opu6 exegeticum in librum Psalmorum, inter oaeteras Nostri luoubrationes in Vetus Testamentum
longe praestantissimum, diuturnis eius laboribus praeparatum fuerat antequam typis exsoriptum in pu-
blicum prodierit. Primum iam anno 1552 m coetu academico lectiones publicas super illum auspicatus
est, teste Golladono in Vita Calvini, cuius haec snnt verba (Opp. T. XXI. p. 75): Ceste annee-la il
commenga a exposer en Vescole les Pseaumes ayant acheve le livre de Genese. Quamdiu in hao expositione
vereatus fuerit nescimus tacente autore, cuius relatio nobis solus fons est ex quo talia haurire possumus.
Si lectiones suas usque ad finem libri extendit, satis longum tempus in eo excutiendo consumpsisse cre-
diderimus, quum istae lectiones multo minus frequentes tunc fuerint quam hodie apud nos esse solent.

Quidquid sit, integro triennio interposito eundem librum alia methodo explicandum aggressus
ept, scilicet in cootibus illis qui semel singulis hebdomadibus in templo institui solebant, ubi quidem
caeteri quoque verbi divini ministri subinde et ex ordine oratorum sive hermeneutarum vicibus funge-
bantur, in quibus tamon ipse Galvinus citra dubium primas agebat, et quae ab aliis diota et proposita
erant vol suac subiiciebat censurae, vel suffragio suo approbabat. Sio enim idem Colladonus 1. 1. pag. 79
ad annum 1555 : Pour les vendredis en la congregation on prit U livre des Pseaumes.

Iam ipso hoc anno Calvinus de edendo commentario in Psalmos serio cogitasse videtur. Primum
huius consilii vestigium deprehondimus in epistola Nic. Gallaeii d. d. 16. Iunii 1555 (N. 2230) ubi haec
legimus : Statueram apud te relinquere quae ex tuis lectionibus excepi in Psalmos Davidis. Sed variis sub-
inde negotiis districtus non memini. Nunc vero quod nuper ad spondam lecti in catliedra tua vidissem non-
nulla quae olim in eosdem Psahnos scripseras, mihi in mentem venit te manum huic operi adhibere veUe.
Quamobrem di/ferre nolui quin mea quoque, aut potius quae abs te habeo, ad te mitterem, si cui tibi usui
esse aut faboretn tuum sublevare possint.

Yides Calvinum lectiones suas fere ox temporo et Hbera oratione instituisse, aut fortassis ope
aliquot schedarum et adversariorum : ita ut quae olim diligentiores eius auditores raptim calamo exceperant
postea ipsi in concinnanda ot castiganda uberiore tractatione usui esse potuerint. Opus ipsum, idque ut
videtur nondum absolutum, domum vergente anno 1556 typographo traditum fuit et prelo subieotum.
Quod efficics ex duabus Ambr. Blaureri epistolis mense Decembri illius anni scriptis, altera die duode-
cima, altora pridie Kalendas Ianuarias. quae apud nos exstant sub N. 2559 et 2571, et haeo referunt:
Si pars aliqua commentariorum tuorum in Psalmos iam forte excusa est 9 per Christum te obsecro ut per
hunc D. Franciscum pharmacopclam nostrum ad me mittatur. Et mox : Quod excusam nunc partem luculen-
torum ac eruditissimorum commentariorum tuorum in Psalmos mittere non es gravatus, maxima maiorem
tibi gratiam habeo. Nam supra quam credere possis in iis delitior. Ubi quod reliquum erit accepero 9
typographo abunde fecero satis.

Tardius hoc opus absolutum fuisse, etsi iam ex parte typis descriptum, ex epistola Bezae ad

BuUingerum d. d. 27. Martii anni 1557 (Thes. N. 2608) praesumere licet, in qua inter alia haec oocur-

runt: Calvinus indignissime , ut nosti, vexatus sese scribendis in PsaJmos commentariis solatur, quo in

PROLEGOMENA.

opere profecto se ipsum superabit. Idem Beza in Yita Calvini (Opp. XXI. 152) satis habet ad hunc
annum editionem ipsam libri referre. Francofurto rediens, inquit, licet afflicta nonnihU valetudine, nihU
tamen de quotidicmis laboribus remisU, editis anno consequente in omnes Psalmos commentariis longe doctis-
simis, quibus praefationem vere pretiosam adiunxit. Pauoioribus idem tradit Colladon (ibid. p. 82) : Van 1557
il mit en lumiere son Commentaire sur les Pseaumes. Quibus testimoniis faoile oarere possemus quum
ipse typographus librum Idibus Iulii e prelo exiisse ad caloem editionis principis affirmet.

Hic vero, fortassis ipso autore suadente, vel saltem connivente, lioentiam imprimendi huno
commentarium neque requisiverat neque obtinuerat. Inde irae Senatus reipublicae, de suis legibus
stricte observandis anxie solliciti, et facile suspicionibus in huius generis rebus indulgentis. Ita et
Stephanus et Calvinus ipse severe admoniti sunt ne quid tale ultra auderent. Ecce quae habent Com-
mentarii diurni ad diem Martis 27. Iulii 1557 (Annal. Tom. XXI. 670): Robert Estienne presente une im-
pression dung livre des commentayres sur les psaumes de David composes par* M. Calvin qui luy avoit baUie
de fdles en folles pour mectre en impression: donc y le nous presente suyvant le bons advis et vouloir dudit

M. Calvin A este arreste quon commect aux Srs. de la Maysonneufve et Bernard pour aller

trouver ledit Sp. Calvin pour ladvertir de ce ainsi que avoit presente ledit livre sans avoir ouvertement de-

dayre a queUe fin et que affin que les imprimeurs tiennent ung ordre lung comme laultre Et biduo

post 1. 1. p. 671 : Robert Estienne. Sur ce quon avoU donne charge de parlcr a M. Calvin tochant le livre
des Commentaires du SauUier que ledU Robert a imprime sans licence: estant ouye la relation arreste que
doresnavant on advertisse ledU Robert de imprimer non sans licence pour observer lordre et quon face appeUer
les imprimeurs pour leur remonstrer aussi cela.

Ultima vice mentio fit huius operis in Thesauro nostro N. 2744. mense Ootobri 1557, in epistola
ad Utenhovium scripta, quae tamen hic citra damnum praeteriri potest.

Editiones Comrnentarii in Psalmos, quibus in recognoscendo textu nisi sumus, omnes in nostro
ipsorum museo asservantur. Sunt vero hae:

I. In librum Psalmo | rum, Tohannis Caluini commen- | tarius. [Embletna Stephani forma
maxirna] Oliua Roberti Stephani. | M.D.LVII. (fol.)

Quatuor folia liminaria cum titolo et praefatione. Quadraginta quaterniones et unus quin-
quernio a— z. A— 8. Paginae nnmeratae 645 et septem folia cum indioe.

In fine legitur: Excudebat Robertus Stephanus in sua officina anno M.D.LVII. Idibus Iulii.

Octo folia liminaria quorum unum Errata exhibet. Paginae numeratae 912 et sedecim folia cum
indice; quae perficiunt quaternionos quinquaginta ot novem (a — z. A — Z. Aa— Nn.)

Emblema ost officina Badii cum adagio: Homme mortel (tant que ci bas seras) En ta sueur le pain
tu mangcras. Idem iterum exstat in fine voluminis oum subsoriptione : Achev6 d'imprimer par Conrad
Badius, i'an M.D.LVIII, dernier iour de fevrior.

Sex folia liminaria. Praefatio incipit in ipso folio primo verso. Paginae sunt 902 numeratae et
undecim folia cum indice, ita adsunt quinquaginta septem quaterniones et unus (s) ternio: (a— z. A — Z.
Aa — Mm.

Emblema cst Oliva Stephanoruin, mutato quidem adagio: Defracti sunt rami ut ego insererer.
Caeterum in omnibus praocedenti simillima, ita ut nisi aoouratius inspoxeris omnino oandem ipsam tibi
hic offerri credere posses solo titulo mutato. Vorum revera novum opus est, et quanquam singulae
paginae utriusque libri sibi respondent, adeo ut vel ille unus ternio suo looo iterum appareat, saepissime
vestigia novi et redintegrati laboris deprehendes.

Quatuor folia liminaria. Quaterniones quinquaginta octo: (A— Z. Aa — Zz. AAa — MMm.) Paginae
numeratae 893. et tredecim folia cum indice. Emblema ost duorum virorum qui arborom irrigant (Opp.
Calv. III. p. xliii). Editio haeo sanc habilis, sed charactere nimis exili expressa et minime elegans.

PROLEGOMENA.

Anchora sacra mari iactatos unica Christus
Fundat et est omni tempore sola salus.
Habet quatuor folia limiuaria, paginas numeratas 676. (238 et 239 bis) a — z. A — X. et septem
folia oum indice.

VII. Ioannis | Calvini | commentarius | in | librum Psalmorum | caett. (In omnibus accuratissime
praecedontem refert.) Genevae | apvd Ioannem Vignon. | M.DCX. (fol.) Cave tamen hanc eandem cre-
das atque illam quae anno 1578 in eadem officina prodiit curante typographi patre. Pagina quidem
paginae respondet in utraque: adsunt tamen innumera novae operae documenta.

VIII. Editionis Amstelodamensis Tomus III.

IX. Ioannis Calvini in librum Psalmorum commentarius. Ad editionem Amstelodamensom
accuratissime exscribi curavit A. Tholuck. Berolini, apud Gustavum Eichler M.DCCCXXXVI. Pars I.
pagg. XIV et 538. Pars H. pagg. 526. Tomus I. continet duos priores Psalterii libros, Tom II. tres reliquos.

X. Commentaires de Ichan Calvin sur le livre des Pseaumes. Avec une table fort ample
des principaux points traittez 6s Commentaircs. Paris, Librairie do Ch. Meyrueis et Compagnie. Ruc
de Rivoli 174. 1859. Tome premier. IV. 558. Tome second. 593 pp. Secundus incipit a Ps. 69.

Laudantur praeterea duae editiones latinae Genevenses ann. 1572 et 1660 quas tamen nusquam
terrarum vidimus et quarum hanc posteriorom mere fictitiam esse facile nobis persuademus.

Textus gallicus presse sequitur latinum oxemplar, additis tamen nonnullis annotationibus in
margine, quas nos negligere noluimus. Quod ad versionem archetypi biblici attinet, saepius illa quoque
margini adscribit interpretationem aliam et variatam, vel etiam explicationem vocabulorum minus usita-
torum. Si quid videmus versio gailica archctypi non ex hebraeo fluxit sed ad latini textus tenorem
oonformata est, et quidem satis serviliter servatum. Ita factum est ut translator gallicus non raro he-
braismos a latino interprete mutuaretur, minime vero ex authentico hausisse putandus sit. (ex. gr. Ps.
12, 3; 40, 2; 53, 5; 88, 19 etc.) Variantes, illae de quibus modo diximus, plerumque eum in finenr
adscriptae' sunt ut expunctis latinismis voces ot phrases sermoni vernaculo magis acconunodatae substi-
tuerentur: vide inter alia Ps. 37, 5.20; 13, 3; 32, 8; 46, 7; 139, 14.

Calvini praefatiouem, quae inter laudatissimas et maxime egregias autoris paginas eenseri et
solet et meretur, in utroque sermone cdendam csse putavimus.

IOANNES CALVINUS

PIIS ET INGENUIS LECTORIBUS

SALUTEM.

Si tantam utilitatis afferat ecclesiae Dci com-
mentariorum meorum lectio quantum ego
ez scriptione fruotus percepi, non erit cur me
8uscepti laboris poeniteat. Tamotsi librum
Psalmorum in hao tenui nostra schola expo-
eueram ante tres annos, hac opera perfunctus
statueram non publicare latius quae apud
domestico8 familiariter deposueram. Et prius-
quam enarrationem aggrederor fratrum meo-
rum rogatu dixeram quod verum erat, me ideo
supersedere quod fidelissimus ecclesiae dootor
Martinus Bucerus summa, quam in hoc opere
praestitit, eruditione diligentia et fide, id sal-
tem consequutus erat ne tantus esset operao
meae usus. Nec vero do Wolphgangi Musculi
commentarii8, si iam tunc in lucem prodiissent,
tacere fas fuisset quando et hic sedulitate et
industria non parum laudis bonorum iudicio
meritus est.

Nondum ad finem operis perveneram dum
ecce novis precibus sollicitor, no meditationes
meae, fideliter et doxtre, non absque magno
labore exceptas, perire sinam. Ego in propo-
sito manere: tantum quod pridcm in animo
fuerat promittere (ne genti nostrao in libro
tam utili deesset adiumentum) mo scripturum
aliquid gallice. Id dum tentaro cogito repento

IEHAN CALVIN

AUX FIDELES ET DEBONNAIRES
LECTEURS, SALUT.

Si la lecture de ces miens Commentaires ap-
porte ausei grand avancement a 1'Eglise de Dieu
comme i'y ay senti de proufit en mon endroit en
los escrivant, io n'auray point d'occasion de me
rcpontir d'avoir entroprins ce labeur : combien qu'ayant
expos6 yci en nostre petite eschole le livro des
Pseaumes trois ans auparavant, io pensoye m'estre
suffisamment acquitt6 par co moyen, etavoye deli-
her6 de no publier point plus loin ce quo i'avoyc traitte
privecment entro ceux avec lesquels ic converse. Et
do faict, avant que Tentrcprinsse d'cxposer ce livro
cn mes legons a la requesto de mes freres, i'avoye
dit (co qui estoit vray) que ie m'en deportoyo, pour
autant que Martin Bucer tresfidele docteur de 1'Eglise
do Dieu y avoit besongn6 cn tcl scavoir, diligenoe
et fidolitg, et si bien rencontrg, quo pour lo moins
il n'estoit pas si requis que i'y misso la main. Et
quant aux Commentaires de Wolphgangus Muscu-
lus, si lors ils oussont dosia esto mis on lumiere,
io n'eu88e pas voulu oublier a en faire mention par
mcsme moyen, vou quc luy aussi, au iugement des
gens de bien, a acquis grand' louange en cest endroit
par sa diligence et industrie.

Or n^estoy-ie pas encore venu a la fin du livre,
que me voyci solicitti par nouvcllos prieres, que ie
ne permisse point quo mes lectures lesquelles oer-
tains personnages avoyent reoueillies proprement et
fidelement, non sans grand labeur, voinssont a estro
perdues. De moy, ie persiste en mon propoe, pro-
mettant seulement ce que de long temps i'avoye eu
en fantasio, ascavoir quo i'y escriroye quelque
chose en Langue FranQoise, afin que les gens de
nostre nation ne fussent desprouveus d'aide, pour
bien entendre un livre si utile en le lisant. Quand
ie veux commencer a y bosongner, soudain contro

• •

••.

••

•• •

praeter consilium, instinctu nescio quo, peri-
oulum in Psalmo uno feci latinae enarrationis.
Iam ubi successus voto respondens spem longe
superabat, crevit animus: itaque idem in
paucis aliquot tentare incipio. Hoc animadverso
familiares, ao si me tenerent obstrictum, auda-
eius stimulare ne in cursu deficerem. Una
mihi fuit obtemperandi ratio, quae me initio
ad primam experientiam impulcrat, no quando,
me rcpugnante vel inscio, emergerent in pu-
blicum quae cx meis sermonibus excepta fue-
rant. Is certe metus ad opus texendum magis
me pertraxit quam tulerit libera voluntas.

Interea tamen in operis progressu ccrtius
intelligere coepi quam non supervacua esset
lucubratio: ac privato quoque mco exemplo
oxpertus sum, me lectoribus non ita exercitatis
commodum fore intelligendis Psalmis adiuto-
rem. Quam varias ac splendidas opes contineat
hic thesaurus, verbis assequi difficile est : equi-
dem quidquid dicturus sum dignitate longe
inferius fore scio. Sod quia praestat gustum
aliquem tantae utilitatis vel tenuem dare lecto-
ribus, quam prorsus de ea tacere: breviter
attingere licebit, quod rei magnitudo non patitur
plane explicare.

Librum huno non abs re vocare soleo
Svaxofifjv omnium animae partium : quando nul-
lum in se affectum quisquam reperiet cuius in
hoo speculo non reluceat imago. Imo omnes
hic dolores, tristitias, metus, dubitationes, spes,
curas, anxietates, turbulentos denique motus,
quibus iactari solent humanae mentes, spiritus
sanctus ad vivum repraesentavit. Reliqua scrip-
tura oontinet quae Deus servis suis mandata
iniunxit ad nos perferenda. Hic vero prophetae
ipsi cum Deo loquentes, quia interiores omnes
Bensus retegunt, quemque nostrum vocant aut
trahunt ad proprium sui examen, ne quid ex
tot infirmitatibus quibus sumus obnoxii, totque
vitiis quibus sumus referti, occultum maneat.
Rarus et singularis profeotus, ubi excussis om-
nibus latebris cor hypocrisi, deterrima tabe,

ma prcmiere deliberation il me veint ie ne scay
comment en Tesprit de dresser en Latio, seulement
comme par maniere d'essay, Texposition d'un
Pseaume. Puis apres quand ie vey que la chose
rencontroit selon mon desir beaucoup plus que ie
n'avoye csper6, le courage me veint: ainsi ie com-
mence a essayer de faire dc mesme en quelque peu
d'autres Pseaumes. Ce qu'ayans apperceu mes fami-
liers, comme me tenans par ce moyen obligg,
prindrent plus grande hardiosse de me soliciter que
ie ne desistasse point. Jl y eut une raison qui m'y
feit condscendcre, laquelle aussi m'avoit d6s le com-
mencement incit6 a faire ce premier essay, asoavoir
que ie doutoye quo quelque iour contre mon vouloir,
ou pour le moins sans mon sceu, ce qu'on avoit
recucilli de mes leQons ne veinst a estre mi& en
lumicre. Certes, ie puis bien dire que plustost ceste
crainte m'a tir6 a dresser 1'ouvrage, quo ie n'y ay
esto conduit do franche volontg.

Cependant a la poursuite et continuation i'ay
cognu plus asseureement comment le labeur n'estoit
point inutile: et mesme i'ay senti par mon expe-
rience propre que i'apporteroye aux gens qui no
sont pas des plus cxercitcz une bonne aide pour
entendre les Pseaumes. Au reste il est difficile
d'exprimer par parolles les grandes richesses et de
diverses sortes qui sont contenues en ce thresor:
tant y a quo ie scay bien que tout ce que i'en
pourray dire n'approchera point de 1'excellence de
la cho8e. Mais pource qu'encore vaut il mieux donner
aux lecteurs quelque goust, avant plus petit, de la
merveilleuse utilitG qu'ils en receveront, quo du tout
n'en dire mot, ie pourray toucher en brief ce que
la grandeur de la chose ne permet point de deduire
parfaitement.

I'ay accoustuuig de nommer ce livre unc ana-
tomie de toutes les parties de 1'ame, pource qu'il
n'y a affection en 1'homme laquelle ne soit yci re-
presentee comme en un miroir. Mesme, pour mieux
dire, le S. Esprit a yci pourtrait au vif toutes les
douleurs, tristesses, craintes, doutes, esperauces, so-
licitudes, perplexitez, voire iusques aux esmotions
confuses desquelles les esprits des hommes ont ac-
coustumg d'estre agitez. Le reste de 1'Escriture
contient les enseignemens que Dieu a enioints a
S68 serviteurs de nous annonoer: mais yci les Pro-
phctes, d'autant que parlans a Dieu ils descouvrent
toutes les affections interieures, appellent ou plustost
tirent un chacun de nous a examiner soy-mesme,
afin que rien de tant d'infirmitez ausquelles nous
sommes suiets, et de tant de vices desquels nous
sommes pleins, ne demeure cach6. Cest certes un
excellent et singulier proufit, quand toutes cachetes
descouvertes, le coeur est produit en lumiere bien
purg6 de ceste meschante infection d'hypoorisie.
Brief, si 1'invocation de Dieu est un des principaux

abstersum in lucem producitur. Denique si
invocatio Dei maximum salutis nostrae praesi-
dium est, quando non aliunde melior ac certior
peti eius potest regula quam ex hoc libro: ut
quisque in eius intelligentia optime profecerit,
bonam coelestis doctrinao partcm erit assequutus.
Seria precatio ox necessitatis nostrae sensu pri-
mum, deinde ex promissionum fide nascitur.
fiic tam ad mala sua sentienda optime experge-
fient lectores, quam de quaerendis remediis ad-
monebuntur. Atque adeo quidquid ad nos ani-
mandos facere potest, ubi orandus est Deus, in
hoc libro monstratur. Nec vero tantum occur-
runt promissiones : sed inter Dei invitationem
et carnis impedimenta, nobis saepe in medio
statuitur qui se ad precandum accingit: ut si
quando nos oxagitent variae dubitationes, luc-
tari discamus, donec liber ad Deum animus
assurgat. Neque id modo, sed per haesitationes,
metus, trepidationes nitamur tamen ad oran-
dum, donec solatii nos non poeniteat. Sic enim
statuendum est, quam vis ianuam precibus nostris
praecludat diffidentia, non esse tamen ceden-
dum, quoties vacillant animi vcl inquietudine
fcruntur, donec ex suis certaminibus victrix
eraergat fides. Et multis in locis animadvertere
licet servos Dei ita fluctuantcs inter orandum,
ut alternis vicibus fere oppressi palmam arduo
conatu obtineant. Iilic ab una partc se prodit
carnis infirmitas: ab altera vero se exserit vis
fidei, si non tam strenua quam optandum foret,
parata saltem ad certandum, doneo paulatim
solidum robur acquirat.

Quia tamen quae ad rationem rite precandi

valent toto opere sparaa reperientur, super-

vacua repetitione non onerabo lectores, neque

etiam morabor eorum progressum. Tantum hoc

in transcursu indicare operae pretium fuit,

praestari nobis hoc libro, quo nihil magis est

optabile, non modo ut familiaris ad Deum pa-

teat accessus, sed ut infirmitates, quas pudor

hominibus fateri prohibet, fas as liberum sit

coram eo explicare. Iam vero sacrificium lau-
Calvini opera. Vol. XXXI.

appuis de nostre salut, comme ainsi soit qu'on ne
peut prondre meilleure ne plus certaine regle d'icelle
ailleurs qu'en ce livre, selon qu'un homme aura
bien proufitg en la cognoissance d'iceluy, il a aussi
comprins la plus grand' part de la doctrine celeste.
La vraye priere et vive procede premierement d'un
sentiment de nostre necessit6, puis apres d'une
asseurance certaine de la promesse. Or est-il ainsi
qu'en ce livre lcs hommes seront fort bien resveillez
& sentir leurs maux, et quant et quant advertis de
chercher les remedes. En somme tout ce qui pout
servir k nous acoourager quand il ost question de
prier Dieu, nous est ensoigng en co livre. Et non
seulement on y voit les promesses, mais souventes-
fois entre lo conviement de Dieu et les empesche-
mens de la chair, nous ost proposee la personne
qui se preparo et efforco & prier, afin que si quel-
ques fois nous nous trouvons agitez de diverses
doutcs, nous apprenions de resister et combatre,
iusqu'& ce que 1'esprit estant libre et desveloppg de
tous ces ompeschemens, s'eslove & Dieu. Et non
seulemcnt cela, mais aussi qu'au miliou dos esbran-
lemens, craintes et tremblemens, nous-nous offorcions
toutesfois & pricr, iusqu'& ce que nous sentione
quclque allegement qui nous appaise et contonte.
Car ia soit que desfiance ferme la porte & nos
prieros, scachons toutesfois qu'il n'est pasquestion
de nous laisser surmonter et abbatro toutes fois et
quantes que nos coeurs sont vacillans ou agitez d'in-
quietude, mais faut nous esvertuor iusqu'a ce que
la foy viene finalement & sortir hors de ces combats
victorieuse. Et de faict, en plusieurs endroits on
peut appercovoir les serviteurs de Diou tellement
flottans en faisant leurs prieres, que de deux coups
Tun estans quasi accablez ils emportent toutes-
fois le pris en s'efforgant & bon escient. L& d'un
cost6 se monstre l'infirmit6 de la chair, de 1'autre
ausei se desployo la vertu de la foy, si non tant
vaillante ot courageuse qu'il eeroit & desirer, pour
le moins preste & combatre iusques & ce que petit
h petit elle viene & avoir une force accomplie.

Toutosfois pource qu'on trouvera en tout le
livre par ci par \k les choses propres pour enseigner
la vrayo maniere de bien prier, ie ne nVamuseray
point maintenant & traitter les choses qu'il faudra
puis apres repeter, de peur d'arrester les lecteurs,
et les retarder qu'ils ne passent outre. Seulement
i'ay pens£ qu'il estoit besoin do monstrer en passant
que ce livre nous apporte un bien qui est souhait-
table sur tous autres, c'est que non seulement nous
avons acces familier & Dieu, mais aussi qu'il nous
est permis et libre de desployer devant Dieu nos
infirmitez, lesquelles nous avons honte de declarer
devant les hommes. Au reste, pour offrir deuement
& Dieu le sacrifico de louange, lequel (comme il
declare) luy est fort agreable et do tres-bonne odeur,

dum, quod sibi pretiosissimum et suavissimi
odoris esse pronunciat Deus, quomodo rite of-
ferre oporteat, hic etiam ad amussim praescri-
bitur. Nusquam magis luculenta tum singularis
erga eoclesiam Dei beneficentiae, tum omnium
eius operum praeconia leguntur, nusquam tot
narrantur liberationes, vel tam splendido ornan-
tur paternae erga nos ipsius providentiae et
curae documenta: nusquam deniquo vel Doi
laudandi plonior traditur ratio, vel ad praestan-
dum hoc pietatis officium acrius stimulamur.
Ad haec, quamvis praecoptis, quaecunque ad
vitam saucte pie iusteque formandam valent,
refertus sit liber, praecipue tamen nos ad crucis
tolerantiam instituet : quae vera est obedientiae
probatio, ubi propriis affectibus valere iussis
Deo nos subiicimus, patimurque eius arbitrio
vitam nostram ita gubernari, ut quae nobis
acerbissimae sunt aerumnae, quia ab ipso pro-
ficiscuntur, dulcescant. Postremo non generalia
solum recitantur bonitatis Dei encomia, quae
doceant in ipso solo acquiescendum, ut certum
in omni necessitate ab eo auxilium piae mentes
exspectent: sed gratuita peccatorum remissio,
quae sola et Deum nobis placat, et tranquillam
cum eo pacem nobis acquirit, sio commondatur,
ut nihil prorsus desit ad soientiam aeternae
salutis.

Caeterum, ei labor a me in his commen-
tariis sumptus leotoribus proderit, sciant me-
diocri certaminum (quibus me Dominus exer-
cuit) experientia me non mediocriter fuisse
adiutum, non modo ut accommodarem ad prae-
sentem usum quidquid licuerat dootrinae colli-
gere: sed ut ad consilium scriptoris cuiusque
psalmorum intelligendum familiarior pateret via.
Bt quum inter eos praeoipuus sit David, ut
eius querimonia8 de intestinis ecclesiae malis
plenius cognoscerem, mihi non parum profuit,
eadem quae ipse deplorat aut similia perpes-
sum es8e a domesticis ecclesiae hostibus. Neque
enim, quamvis ab eo longissime distem, imo
ad multas quibus excelluit virtutee aegre len-

la regle infallible nous en est yci prescrite. II n'y a
livre ou on trouve de plus expresses et magnifiques
louanges, tant de la singuliere liberalite de Dieu
envers son Eglise, que de toutes ses oeuvres: il n'y
a livre auquel soyent recitees tant de delivranoes,
ni auquel los tesmoignages et experiences de sa
providence et solicitudo paternelle envers nous,
soycnt si richement exaltez et d'une fagon si authen-
tique. Brief, il n'y a livro auquel plus parfaitement
nous soit onseignee la maniere de louer Dieu, ou
auquel nous soyons plus vivement solicitez & cest
exercioe de piet6. D'avantage, ia soit que ce livre
soit plein do tous enseignemens qui peuvent servir
pour reformer nostre vie & toute sainctetg, droiture
et iustice, principalement toutesfois il nous en-
seignera et duira & porter la croix, qui est une
vraye espreuve de nostre obeissance, asoavoir d'autant
quo renongans & nos propres affections, nous-nous
soumettons entierement & Dieu, et le laissons tel-
lement nous gouvorner ot disposer nostro vie, quc
le8 miseres qui sont les plus rudes et ameres &
nostre nature, nous devienent douces, d'autant qu'elies
procedent de luy. Pour le dernier, non seulement
nous y trouverons les louanges generales de ia
bontg do Dieu lesquelles enseignent aux hommcs
de se reposer en luy seul, et y prendre tout lenr
contentement, afin que les fideles de tout leur coeur
attendent de luy en toutes leurs necessitez un secours
asseurG : mais nous trouverons aussi que la romission
gratuite des pechez, laquelle seule appaise Dieu
envers nous, et nou» acquiert tranquillit6 de con-
science devant luy, y est tellement preschee et
magnifiee, que nous ne pouvons pas dire que rien
y defaille de ce qui concerne la science du salut
etcrnel.

Au reste, si lcs lecteurs vienent & sentir quel-
que fruit et proufit du labeur que i'ay prins &
escrire ces Commentaires , ie veux bien qu'ils
scachent que 1'experience que i'ay eu8 par les oom-
bats esquels le Seigneur m'a exerc6, enooro qu'elle
n'ait pas este des plus grandes, m'y a toutesfois
grandemcnt servi : non seulement & ce que ie peusse
deduire commont il faut prattiquer et mettre en
usage toute la doctrine qu'on en pouvoit recueillir,
mais aussi & ce que i'eu8se plus grande ouverture
& comprendre l'intention de chacun de ceux qui ont
oomposg les Pseaumes. Et pource qu'entre tous
ceux-la David est le principal, ce qui m'a beaucoup
servi pour entendre plus & plein les complaintes qu'il
fait des afflictions que 1'Eglise ha k soustenir au
dedans de soy, et par ceux mesmes qui se disent
en estre membres, c'est que i'ay souffert les mesmea
ohoseB ou semblables dee ennemis domestiques do
1'Eglise. Car oombien que i'ensuyve David de bien
loin, et qu'il s'en faille beaucoup que ie soye &
acoomparer h luy: ou pour mieux dire, combieu

teque adspirans contariis vitiis adhuo laborem :
si quid tameD mihi cum ipao commune est,
conferre piget. Ergo quamvis inter legenda
fidei, patientiae, ardoris, zeli, integritatis docu-
menta merito innumeros mihi gemitus dissi-
militudo expresserit: magnopere tamen profuit,
quasi in speoulo oernere tum yocationis meae
exordia, tum continuum f unctionis cursum : ut
quidquid praestantissimus ille rox ac propheta
pertulit, mihi ad imitationem fuisse propositum
certius agnoscerem.

Gonditio quidem mea quanto sit inferior,
dicere nihil attinet. Yerum, sicuti ille a caulis
ovium ad summam imperii dignitatem evectus
est, ita me Deus ab obscuris tenuibusqueprin-
oipiis extractum, hoo tam honorifico munere
dignatus est, ut evangelii praeco essem ao
minister. Theologiae me pater tenellum adhuc
puerum destinaverat. Sed quum videret legum
scientiam passim augere suos cultores opibus,
spes illa repente eum impulit ad mutandum
consilium. Ita factum est, ut revocatus a philo-
gophiae studio, ad leges discondas traherer,
quibus tametsi ut patris voluntati obsequerer
fidelem operam impendere conatus sum, Deus
tamen arcano providentiae suae fraeno cursum
meum alio tandem reflexit.

Ac primo quidem, quum superstitionibus
papatus magis pertinaciter addictus essem,
quam ut facile esset e tam profundo luto me
extrahi, animum meum, qui pro aetate nimis
obduruerat, subita conversione ad docilitatem
subegit. Itaque aliquo verae pietatis gustu im-
butuB tanto proficiendi studio exarsi, ut reliqua
studia, quamvis non abiicerem, frigidius tamen
sectarer. Necdum elapsus erat annus quum
omniB purioris doctrinae cupidi ad me novitium
adhuc et tironem discendi causa ventitabant.
Ego qui natura subrusticus nmbram et otium
semper amavi, tuno latebras captaro : quae adeo
concessae non sunt, ut mihi secessus omnes
instar publicae scholae essent. Denique dum
hoc mihi unum in animo est, ignobile otium

qu'en aspirant lentement et avec grande difficulte
& tant de vertus qui ont este excellentes en luy,
ie me sente encores entach6 des vices contraires,
toutesfois si i'ay quelques choses de commun avec
luy, ie suis content de les considerer, et faire quel-
que comparaison de l'un & 1'autre. Ainsi donc, ia
soit qu'en lisant les tesmoignages de sa foy, patience,
ardeur, zele et integritti, ie me soye souventesfois
mis & gemir et eouspirer que ie n'en approchoye
que de bien loin, toutesfois <}'a este une chose qui
m'a beaucoup servi, de contempler en luy, comme
en un miroir, tant les commencemens de ma voca-
tion, que le discours ot la continuation de ma charge :
& ce que ie reoognusse plus asseurement que tout
ce qu'a souffert et eoustenu ce Roy et Prophete
tant excellent, m'estoit proposG de Dieu pour exemple
afin de 1'imiter.

Vray est que ma condition est beauooup moindre
et plus basse, et n'est pas besoin que ie m'arresto
& le mon8trer: mais cemme il fut prins d'apres les
bestes, et esleve au souverain degr6 de dignitg
royale, ainsi Dieu de mes petis et bas commencemens
m'a avanc6 iusqu'fc m'appeler & ceste charge tant
honorable de ministre et prescheur de TEvangile.
D6s que i'estoye ieune enfant, mon pero m'avoit
destin6 & la Theologie: mais puis apres, d'autant
qu'il consideroit que la soience des loix commung-
ment enrichit ceux qui la suyvent, ceste esperance
luy feit incontinent changer d'avis. Ainsi cela fut
cause qu'on me retira de 1'estude de Philosophie,
et que ie fus mis & apprendre les Loix: ausquelles
combien que ie m'efforgasse de m'employer fidele-
ment, pour obeir & mon pere, Dieu toutesfois par
sa providence secrete me foit finalement tourner
bride d'un autre oost6.

Et premierement, comme ainsi soit que ie fusse
si obstin6ment addonng aux superstitions de la
Papautg, qu'il estoit bien mal-ais6 qu'on me peust
tirer de ce bourbier si profond, par une conversion
subite il domta et rangea & dooilit6 mon coeur,
lequel, en esgard & 1'aage, estoit par trop enduroi
en telles choses. Ayant donc receu quelque goust
et cognoissance de la vraye piet6, ie fus incontinent
enflammg d'un si grand desir de proufiter, qu'encore
que ie ne quittasse pas du tout les autres estudes,
ie m'y employoye toutesfois plus laschement. Or ie
fus tout e8bahi que devant que l'an passast, tous
ceux qui avoyent quelque desir de la pure doctrine,
se rangeoyent & moy pour apprendre, combien que
ie ne feisse quasi que oommencer moy-mesme. De
mon cost6, d'autant qu'estant d'un naturel un peu
sauvage et honteux, i'ay tousiours aim6 requoy et
tranquillit^ , ie commengay & chercher quelque
cachete ot moyen de me retirer des gens: mais tant
8'en faut que ie veinsse & bout de mon desir, qu'au
contraire toutes retraittes et lieuxi Tescart m'estoyent

colere, Deus ita per varios flexus me circum~
egit, ut nusquam tamen quiescere permitteret,
donec repugnante ingenio in lucem pertractus
sum. Eoque consilio relicta patria, in Germa-
niam concessi, ut in obsouro aliquo angulo
abditus quiete diu negata fruerer.

Ecce autem quum incognitus Basileae la-
terem, quia multis piis hominibus in Gallia
exustis grave passim apud Germanos odium
ignes illi excitaverant, sparsi sunt eius restin-
guendi causa improbi et mendaces libelli, non
alios tam crudeliter tractari quam Anabaptistas
ac turbulentos homines, qui perversis deliriis
non religionem modo sed totum ordinem poli-
ticum convellerent. Ego hoc ab aulicis artitici-
bus agi videns, non modo ut indigna sangui-
nis innoxii effusio falsa sanctorum Martyrum
infamia eepeliretur, sed ut posthao per caedes
quaslibet absque ullius misericordia grassari
liceret, silcntium meum non posse a perfidia
excusari censui, nisi me pro virili opponerem.
Haec mibi cdendae Institutionis causa fuit:
primum ut ab iniusta contumelia vindicarem
fratres meos, quorum mors pretiosa erat in
conspectu Domini : deinde, quum multis mi-
seris eadem instaront supplicia, pro illis dolor
saltem aliquis et sollicitudo exteras gentes tan-
geret. Neque enim densum hoc et laboriosum
opus, quale nunc exstat, sod breve duntaxat
enchiridion tunc in lucem prodiit, neque in
alium finem nisi ut testata esset eorum fides,
quos videbam ab impiis et perfidis adulatoribus
scelerate proscindi.

Porro, an propositum esset mihi famam
aucupari, patuit ex brevi discessu, praesertim
quum nemo illio sciverit me autorem esse.
Quod etiam alibi semper dissimulavi, et in animo
erat idem institutum prosequi, donec Genevae,
non tam consilio vel hortatu, quam formida-
bili Gulielmi Farelli obtestatione retentussum,
ac si Deus violentam mihi e coelo manum
iniiceret. Quum rectum iter Argentoratum ten-
denti bella clausissent, hac celeriter transire

oomme escholes publiques. Brief, cependant que
i'avoye tousiours ce but de vivre en priv6 sans
estre cognu, Dieu m'a tellement proumeng et fait
tournoyer par divers changemens, que toutesfois il
ne m'a iamais laiss6 de repos en lieu quelconque,
iusques & ce que maugr6 mon naturel il m'a pro-
duit en lumiere, et fait venir en ieu, comme on dit.
Et de faict, laissant le pays de France ie m'en veins
en Allomaigne de propos deliber6, afin que 1& ie
peusse vivre & requoy en quelque coin incognu,
comme i'avoye tousiours desir6.

Mais voyci, pource que cepondant que ie de-
meuroye & Basle, estant \k comme cach6 et cognu
de peu de gens, on brusla en France plusieurs
fideles et saincts personnages, et que le bruit en
estant venu aux nations estranges, ces bruslemens
furent trouvez fort mauvais par une grand' partie
desAUemans, tellement qu'ils conceurcnt un despit
oontro lesautheurs de telle tyrannie: pour 1'appaiser,
on feit courir certains petis livros mal-heureux et
pleins de mensonges, qu'on ne traittoit ainsi cruelle-
ment autres qu'Anabaptistes et gens seditieux, qui
par leurs resveries et fausses opinions renversoyent
non seulement la religion, mais aussi tout ordre
politique. Lors moy voyant que ces prattiqueurs
de Cour par leurs desguisemens taschoyent de faire
non seulemont que 1'indignito de ceste effusion du
sang innocent demeurast ensevelio par les faux
blasmes et calomnies desquelles ils chargeoyent les
saincts Martyrs apres leur mort, mais aussi que par
apres il y eust moyen de proceder & toute extre-
mit6 de meurtrir les povres fideles, sans qne per-
sonne en peust avoir compassion, il me sembla que
sinon que ie m'y opposasse vertueusement, entant
qu'en moy estoit, ie ne pouvoye m'excuser qu'en
mo taisant ie ne fusse trouv6 lasche et desloyal.
Et ce fut la cause qui m'incita & publier mon In-
stitution de la religion Chrestienne: premierement
afin de respondre & ces meschans blasmes que les
autres semoyent, ot en purger mes freres, desquels
la mort estoit precieuse en la presence du Seigneur :
puis apres afin que d'autant que les mesmes cru-
autez pouvoyent bien tost apres estre exercees contre
beaucoup de povres personnes, les nations estranges
fussent pour le moins touchees de quelque compas-
sion et solicitude pour iceux. Car ie ne mis pas
lors en lumiere le livre tel qu'il est maintenant
copieux et de grand labeur, mais c'estoit seulement
un petit livret contenant sommairement les prin-
cipales matieres: et non & autre intention, sinon
afin qu'on fust adverti quelle foy tenoyent ceux
lesquels ie voyoye que ces meschans et desloyaux
flatteur8 diffamoyent vilenement et mal-heurousc-
ment.

Or que ie n'eusse point ce but de me monstrer
et acquerir bruit, ie le donnay bien cognoistre, par

statueram, ut non longior quam unius noctis
mora in urbe mihi forct. Paulo ante huius
optimi viri et Petri Vireti opera profligatus
erat papatus : # sed res adhuc incompositae et
urbs in pravas et noxias factiones divisa. Unus
homo, qui nunc turpi defectione iterum ad
papistas rediit, statim fecit ut innotescercm.
Hic Farellus (ut incredibili zelo promovendi
evangelii flagrabat) statim ad mo retinendujn
obnixe nervos omnes intendit. Et quum pri-
vatis et occultis studiis me intelligerot osse
deditum, ubi se vidit rogando nihil proficere,
usque ad oxsercrationem descendit, ut Deuf*
otio meo malediceret, si me a ferendis subsi-
diis in tanta necessitate subducerem. Quo ter-
rore perculsus susceptum iter ita omisi, ut
mihi et verecundiao et timiditatis meae conscius
obeundo ccrto muneri fidem meam non ob-
stringerem.

Yix qnatuor menses praotericrant, quum
nos ab una parte aggrcssi sunt Anabaptistae.
ab altera sceleratus quidam apostata, qui clan-
destinis quorundam procorum opibus fretus
multum negotii facesscro nobis potorat. Interea
seditiones domesticao, ot quidem aliae supor
alias, mirifico nos iactarunt. Ego, qui natura
timido, molli et pusiilo animo me esse fateor,
inter prima rudimcnta hos tam impetuosos
fluctus excipcre coactus sum : quibus otsi non
succubui, me tamen non tanta sustinuit magna-
nimitas, quin turbulenta eicctione plus quam
decebat laetatus sim.

Atque hoc vocationis vinculo solutus et
liber statueram privatus quiescere, dum prae
stantissimus Christi minister Martinus Buce-
rus me iterum simili qua usus fuerat Farellus
obsecratione ad novam stationem retraxit.
Ionae itaque exemplo quod proposuerat territus
in docendi munere perrexi. Atque etiam, quum
semper essem mei similis, celebritatem fugitans,
nescio quo modo ad imperiales conventus raptus
sum, ubi, vellem nollem, necesse mihi fuit in
conspectum multorum prodire. Postea quum

ce qu'incontinent apres ie mo retiray de lt\: ioint
mesmcment quo personne ne sceut la. que i'en fusse
Tautheur: comme aussi par tout ailleurs ie n'en ay
point fait do semblant, et avoye delibcre de conti-
nuer de mesme iusqu'a co que finalement maistre
Guiliaume Farel me reteint k Geneve, non pas tant
par conseil et exhortation, que par une adiuration
espovantablc, comme si Dieu eust d'enhaut estendu
sa main sur moy pour m'arrcstcr. Pource que pour
allor a Strasbourg, ou ie vouloye lors me retirer,
le plus droit chcmin estoit ferme par les guerros,
i'avoye dolibere de passcr par yci legeroment, sans
arrestor plus d'uno nuit en la ville. Or un peu
au paravant la Papauto en avoit este chassee par
le moycn de co bon personnago que i'ay nommc,
et dc maistre Pierre Viret : mais les choses n'estoycnt
point encoro dressecs en leur forme, et y avoit des
divisions et factions mauvaises et dangereuses entrc
ceux do la ville. Adoncques un personnage, lequel
maintonant s'est vilencment revolte et retourne vers
les Papistes, mo descouvrit et fcit cognoistre aux
autres. Sur ceia Farel (comme il brusloit d'un mer-
veilloux zele d'avancer FEvangile) feit incontinent
tous 868 efforts pour me retenir. Et apros avoir
cntendu que i'avoyc quelques estudcs particulieres
ausquelles ie me vouioye reserver libre, quand il
veit qu'il ne gaignoit rien par prieres, il veint
iusqu'& uno imprecation , qu'il pleust & Diou de
maudire mon repos ct la tranquillito d'estudes que
ie cherchoyo, si on une si grande necessite ie me
rotiroye ct refusoye do donner secours et aide.
Lequol mot m'espovanta et esbransla telloment, que
ie me desistay du voyage que i'avoye ontreprins:
on sorte toutesfois que sentant ma honto et ma
timidito, ie ne voulus point m'obligor & exercer
quelque certaine charge.

Apres cela k grand' peine se passerent quatre mois,
que dun coste les Anabaptistes nous vcinrent as-
saillir, ot de Tautre un meschant apostat, lequel
estant secrctcment soustenu et appuye du credit
d'aucuns des principaux, nous pouvoit beaucoup
fairo dc fasoherie. Gependant surveinrent en la ville
seditions les nnes sur les autres, qui nous afflige-
rent et proumenerent d'une fagon qui n'estoit point
lascho. Ainsi, combien que ie me recognoy estrc
timide, mol et pusillanime de ma nature, il me falut
toutesfois des les premiers commencemens soustenir
ces flots tant impetueux: ausquels ia soit que ie ne
succombasse pas, si est-ce que ie ne me trouvay
point garni d'une si grande magnanimite, que quand
par le moyen de certains troubles on me chassa, ie
ne m'en resiouisse plus qu'il ne faloit.

Lors par ce moyen estant en liberte et quitte
de ma vocation, i'avoye delibere de vivre en repos
sans prendre aucune charge publique, iusques h ce
que 1'excellent serviteur de Ghrist Martin Bucer,

Dominus urbis huius misertus exititales illaa
turbas sedasset, ao mirabili sua virtute dissi-
passet tam soelerata eonsilia quam sanguina-
rios conatus, mihi pristinae stationis repetendae
praeter animi votum imposita fuit nocessitas.
Etsi enim maiori curae erat huius ecclesiae
salus, quam ut eius causa mortem oppetere re-
cusarem: mihi tamen multos excusationis co-
lores suggerebat mea timiditas, cur non liben-
ter humeros de integro subiicerem oneri tam
arduo. Yicit tandem officii religio ac fides, ut
gregi a quo avulsus fueram me restituerem:
quanto tamen cum moerore quantis lacrymis
et quanta anxietate, Dominus mihi optimus
testis est, et multi pii homines, qui hac mo-
lestia liberatum me optassent, nisi idem me-
tus quo urgebar constrictos simul mecum
tenuisset.

Ab eo tempore quam variis certaminibus

me exercuerit, et quibus experimentis proba-

verit, si narrare velim, longa erit historia. Sed

ne quid inutili sermone lectoribus fastidii affe-

ram, quod paulo ante attigi, breviter nunc

repeto: quum mihi suis vestigiis viam mon-

straret David, non parum inde solatii me

fuisse expertum. Nam sicuti sanctum illum

regem continuis bellis fatigarunt Philistini et

alii exteri hostes, sed interior perfidorum ho-

minum malitia et improbitas gravius vulnera-

vit: sic ego undique lacessitus vix momentum

unum vel ab externis, vel ab intestinis pugnis

quietum habui. Quum multa saepius molitus

sit Satan ad diruendum huius ecclesiae statum,

eo usque ventum est, ut ego, qui imbellis sum

ac meticulo8us, mortiferos conflictus opposito

meo corpore frangere coactus fuerim. Totis

quinque annis, quum nimia potentia instructi

essent perversi homines, et pars etiam plebis

eorum illecebris corrupta effraenem licentiam

appeteret, pro disciplina tuenda nobis absque

intermissione pugnandum fuit. Profanis enim

hominibus ooelestisque dootrinae contemtoribus

susque deque erat ecolesiae ruina, modo quam

usant d'une semblable remonstranoe et proteetation
qu'avoit fait Farel au paravant, me rappela & une
autre place. Estant donoques espovant6 par Pexemple
do Ionas, lequel il me proposoit, ie poursuyvi encore
en la charge d'enseigner. Et mesme combien que
touiours ie continuasse & estre semblable & moi-
mesme, c'est a scavoir de ne vouloir point appa-
roistre ou suyvre les grandes assemblees, ie ne scay
comment toutesfois on me mena comme par force
aux iournees Imperiales, ou bon-gr£ mal-gr6 il me
falut trouver en la compagnie de beaucoup de gens.
Depuis, quand le Soigneur ayant piti6 de ceste ville,
eut appais6 les esmotions et troubles pernioieux
qui y estoyent, et par sa vertu admirable dissipg
tant les mal-heureux conseils, que les efforts sangui-
naires des perturbateurs de la Republique, contre
mon desir et affection la necessitg me fut imposee
de retourner & ma premiere charge. Gar combien
que le salut de ceste Eglise me fust en telle recom-
mandation, que pour icelle ie n'eusse point fait de
difficult6 d'abandonner ma vie, ma timidito toutes-
fois me presentoit beauooup de raisons de m'excuser,
pour ne point reprendre derechef sur mes espaules
un fardeau si pesant. Mais a la parfin le regard
de mon devoir, que ie consideroye avec reverence
et conscience, me gaigna, et feit condescendre a
retourner vers le troupeau d'avec lequel i'avoye
este comme arrachti: ce que ie feis avec tristesse,
larmes, grande sollicitude et destresse, comme le
Seigneur m'en est tres-bon tesmoin, et plusieurs bons
personnages, qui m'eussent bien voulu veoir hors
de ceste peine, n'eust este que ce que ie craignoye;
et qui m'avoit fait consentir, les rotenoit aussi et
leur fermoit la bouche.

Maintenant si ie vouloye reciter les divers com-
bats par lesquels le Seigneur m'a exercg depuis oe
temps-la, et par quelles espreuves il m'a examin6,
ce seroit une longue histoire. Mais afin que ie
n'ennuye point de paroles inutiles les leoteurs, il
me suffira de reiterer en brief ce que i'ay touch6
un peu devant, qu'en considerant tout le discours
de la vie de David, il me sembloit qu'& chacun pas
il me monstroit le ohemin, et que cela m'a este un
merveilleux soulageuent. Car comme ce sainotRoy
a este fasch6 de guerres continuelles par les Phi-
listhius et autres peuples estranges ses ennemis,
mais enoore navr6 plus grievement au milieu de
son peuple par la malice d'aucuns desloyaux et mal-
heureux: ainsi ie puis dire quant & moy, que de
tous costez i'ay este assailli, tellement qu'fc grand'
peine ay-ie peu estre en repos un bien peu de temps,
que touiours ie n'eusse & soustenir quelque combat,
ou de ceux de dehors, ou de oeux de dedans. Satan
a souventesfois tasch6 par ses menees de renverser
1'estat de ceste Eglise: mais la chose une foisveint
lusques lfr, que tout foible et craintif que ie suis

optabant potestatem adepti pro libidine quidvis
auderent. Multos etiam inedia et fames, quos-
dam inexplebilis ambitio, vel turpis quaestus
enpiditas agebat in furorem, ut omnia miscendo
se potius nobiscum pessundarent quam mane-
rent in ordine. Hoo tam longo temporis tractu
vix quidquam ab illis omissum puto quod in
Satanae offioina fabricari soleat. Neo tandem
alius improbis eorum machinationibus potuit
esse finis quam in ignominiosa eorum clade,
quae etiam triste mihi spectaculum praebuit:
nam etsi quolibet supplicio digni erant, salvos
tamen et incolumes florere malebam: quod
factum esset, nisi sanis consiliis fuissent prorsus
immorigeri.

Hoc quinquennii examen, quamvis durum
mihi ac molestum fuerit, non levius me excru-
ciabat eorum malignitas, qui virulentis calum-
niis me ac meum ministerium oppugnare non
desinunt. Etsi enim bonam partem maledicendi
libido excaecat, ut impudentiam suam cum
dedecore statim prodat, alios non ita tegit sua
versutia, quin ipsi quoque convicti probrose
iaceant: ubi tamen centies purgatusquis fuerit
a crimine, absque ulla causa repeti, toleratu
acerba est indignitas. Quia aroana Dei provi-
dentia mundum gubernari assero, insurgunt
protervi homines, ac Deum hoc modo fieri
peccati autorem causantur. Futilis calumnia,
et quae, nisi cupidos auditorea nacta esset,
facile per se evanesceret, sed multorum animos
vel invidia et livor, vel ingratitudo, vel pra-
vitas occupat, ut a nullo quantumvis prae-
postero atque etiam prodigioso mendacio ab-
liorreant. Alii aeternam Dei praedestinationem,
qnae reprobos ab electis discernit, contendunt
«vertere: alii patrocinium liberi arbitrii susoi-
piunt: mox in eorum partes multos rapit non
tam inscitia quam perversum nescio quod stu-
dium. Atque has molestias si inferrent pro-
fesfei hostes, ferendum esset. Qui autem sub
nomine fraterno delitescunt, neo modo vescun-
tur sacro Ghristi pane, sed eum quoque aliis

ie fus neantmoins contraint, pour rompre et ap-
paiser des combats & la mort, de mettre en danger
ma vie, et me ietter tout & travers des coups. Puis
apres per Pespace de cinq ans, que des meschans
garnemens s'estoyent faits par trop grans, et avoyent
credit, et que mesme une partie du commun peuple
gastee par les allechemens et propos mal-heureux
de telles gens, appetoit une licence desbordee, il
falut combatre sans cesse pour tenir bon et main-
tenir la discipline de PEglise. Car ces gens profanes
et contempteurs de la doctrine celeste ne so sou-
cioyent pas si PEglise alloit en ruine, pourveu qu'ils
peussent parvenir &avoir)a puissance qu'ils deman-
doyent, afin de faire du tout & feur plaisir. II y
en avoit aussi plusieurs que la povret6 et la faim
poursuyvoit, les autres estoyent poussez d'une am-
bition insatiable, ou d'avarice et cupidit6 de gain
deshonneste: et tous ceux-la estoyent tellement
enragez, qu'ils aimoyent encore mieux se ruiner en
nous ruinant, que se tenir quoys en vivant paisi-
blement et honnestement. Tout ce temps-la qui a
este long, ie pense qu'ils n'ont rien omis de tout
ce qui se peut forger en la boutique de Satan pour
parvenir & leur but. Et & la partin Pissue de leurs
machinations mandites n'a peu estre autre que par
un esclandre ignominieux sur leurs testes, lequel
aussi m'a este un spectacle ennuyeux et pitoyable.
Car combien qu'ils fussent bien dignes de grans
tormens, toutesfois io desiroye tousiours qu'ils peus-
sent prosperer et demeurer & leur aise: ce qui fust
advenu, sinon qu'ils eussent este tousiours inoorri-
gibles et rebelles & tous bons advertissemens.

Or ia soit que Pexamen de ces cinq ans m'ait
este bien fascheux et dur k porter, ie ne sens pas
moins de fascherie de la malignite de ceux qui ne
cessent d'abbayer contre moy et mon ministere par
leurs calomnies envenimees. Car combien qu'une
grande partie d'iceux soit tellement aveuglee d'une
cupiditg de mesdire et detracter, qu'& leur grand
deshonneur ils monstrent inoontinent leur impu-
dence : les autres, quelques fins et rusez qu'ils soyent,
ne se peuvent pas tellement couvrir ou desguiser,
qu'ils ne demeurenthonteusement convaincus, toutes-
fois quand un homme se sera purg6 cent fois d'un
blasme, ct qu'on viene rccharger sur luy sans cause
ni occasion quelconque, c'est une vilenie outrageuse
et bien dure & porter. Pource que i' afferme et
maintien que le monde est conduit et gouvernti
par une providence de Dieu secrete, un tas de gens
arrogans s'eslevent, gazouillans qu'4 ce conte Dieu
seroit autheur de pech6. Cest une calomnie frivole,
et qui d'elle-me8me aiseement 8'esvanouiroit, sinon
qu'elle renoontrast gens qui ont les aureilles cha-
touilleuses, et prement plaisir & humer tels propos.
Mais il y en a plusieurs desquels les ooeurs sont
tellement preoccupez d'envie et despit, ou d'ingrati-

ministrant, qui dcnique pleno ore gloriantur
se evangelii esBe praccones: eos tam nefaria
bella moliri quam detestabile est? Hic vero
cum Davido conqueri optimo iuro licet : Homo
pacis meae, et qui mecum panem edebat,
extulit contra me calcaneum, Psal. 41, 10.
Item, Psal. 55, 14 : Unanimis meus, et collcga
qui mecum ad templum Dei pcrgebat, cum
quo dulce communicabam consilium, me hosti-
liter probris impetivit.

Alii de mois thesauris, alii de immensa
potentia frivolos rumores spargunt: ab aliis
iactantur meae lautitiae, scilicet qui tonui victu
et plebcio vestitu contentus, ncc a minimis
etiam quibusque plus frugalitatis requirit quam
in eo spectatur, is nimium lautus habebitur?
Potentiae, cui invidcnt, utinam ipsi essent suc-
oessores : regnum enim meum mole qua obruor
laborum aestimant. Me non osso pecuniosum,
si vivus quibusdam non persuadeo, mors tan-
dem osteudet. Mc quidem, quia nihil plus
quam suppetit appeto, minime pauperem csse
fateor. His figmentis quum nullus sit color,
plausum tamen apud multos ideo obtinent,
quia maior pars hoo unum tegendis suis flagi-
tiis remedium esse confidit, si albis nigra
misceantur: atque hoc optimum impunitatis
et licentiae compendium fore, si concidat ser-
vorum Christi autoritas. Accedunt etiam pla-
centarii scurrae, dc quibus conqueritur David,
Psal. 35, 16. nec mensarum liguritorcs solum,
sed quicunque potentum gratiam falsis dola-
tionibus venantur.

Ad has iniurias vorandas pridem assuetus
quamvis prope occalluerim, fieri tamen non
potest, ubi crescit protervia, quin amaris inter-
dum punctionibus feriar. Nec satis erat a
vicinis ita inhumaniter tractari, nisi a mari
etiam glaciali nescio quae intemperiis hominum

tudc, ou d'une malignit6, qu'il n'y a mensonge si
estrange, voire mesme monstrueux, qu'ils ne le
rcQoyvont si on leur en parle. D'autres taschent
de renverser 1'oternelle Predestination de Dieu, par
laqucllo il discerne entro les reprouvez etleseleus:
les autres veulent maintenir le liberal arbitre. In-
contincnt aux rcsveries de ceux-la plusiours se icttent,
non pas tant par ignorance, que par une affection
io ne scay quolle de complaire. Et si c'estoyent les
ennemis manifestes qui me feissent ces fascheries,
la chose seroit aucunement supportablc: mais que
ceux qui se cachent couverts du titre de freres, et
non seulement mangent le sainct pain de Christ,
mais mesme 1'administrent aux autres: brief, qui &
pleno boucho se glorifient d'estre prescheurs de
1'Evangile, me facent la guerre si mal-heureusement,
quelle horreur est-co? Et & ce propos io puis bien
k bon droict mo plaindre & 1'cxemple de David:
L'hommo de ma paix, et qui mangeoit le pain avec
moy, a leve le talon contre moy. Item: Mon ami
familicr et mon compagnon, qui marchoit vers le
Templo de Dieu avec moy, auquel ie prenoye plaisir
de communiquer mon secret, m'a poursuy vi d'iniures
en ennemi.

Les autres semont des bruits et font courir
propos frivoles de mes thresors: les autres d'une
trop grande authorite et puissance infinie qu'ils disent
que i'ay: les autres parlent de mes deliccs et magni-
ficcnce. Voire, mais quand un homme se contente
d'un petit ordinaire et d'habillemens communs, et
ne requiert point plus de frugalite des plus petis
qu'il nc monstre ot prattique luy-mesme, dira-on
qu'un tel soit trop somptueux et face du brave?
Quant & la grandcur et puissanco de laquelle ils me
portent envie, ie voudroye bien m'on decharger sur
eux : car ils estiment un royaume la multitude d'af-
faires et le pesant fardeau do travaux qu'il me faut
porter. Et s'il y en a & qui ie ne puisse persuader
de mon vivant que io ne soye riche et pecunieux,
ma mort le monstrera finalement. Certes d'autant
quo ie n'appete ricn plus que ce que i'ay, ie con-
fcssc bicn n'e8tre pas povre. Or combicn qu'il n'y
ait aucune couleur en tous ces propos controuvez,
il se trouvo tousiours neantmoins beaucoup de gens
qui sont bicn aises d'en estre abbruvez, et y applau-
dissent: et la raison est, quo la plus grandP part
estimc que le seul remede pour couvrir ses meschan-
cetez, est de brouiller tout, et mcsler lo blanc parmi
le noir: ct leur semble bien que c'est le souverain
moyon et le plus court pour vivre en toute licenco
et impunitc que 1 authorit6 des serviteurs de Christ
viene & decheoir. Outre tous ceux-la il y a aussi les
gaudisscurs de table desquels David se complaind : et
le n enten pas seulement les frians qui cherchent qucl-
que hppee pour farcir leur ventre, mais tous ceux qui
par faux rapports cherchent de complaire aux gralT

male feriatoram turmam oontra me acoenderet.
Loqnor adhuc de intestinis ecclesiae hostibus,
qui evangelium Christi magnifice iactantes,
quia crassum de carnali Christi manducatione
eorum commentum non amplector, plus quam
hostili impetu in me feruntur : de quibus etiam
cum David mihi testari licet: Dum paoem
quaero, eos ad bellum ruere. Psal. 120, 7.
Porro in eo se prodit immanis omnium ingra-
titudo, quod hominem, cui in defensione oausae
communis strenue laboranti suppetias ferre de-
bebant, a lateribus et tergo adoriuntur. Certe
si vel exiguo humanitatis sensu praediti forent,
maxima quaeque odia plaoare. debuerat qui in
me effuso impetu fertur papistarum furor.

Sed quando haec Davidis fuit conditio, ut
de populo suo bene meritus gratis tamen exosus
multis esset, sicuti Psal. 69, 5 queritur: Se
solvisso quod non rapuerat: mihi non levi so-
latio fuit, dum gratuitis eorum odiis impetor,
quorum officiia sublevari me decebat, ad tale
tacnque praeolarum exemplar me formare. Atque
etiam ad Psalmos intelligendos non parvo mihi
adiumento fuit haeo peritia, ne velut in regione
incognita peregrinarer. Et agnoscent leotores,
nisi fallor, ubi intimos tam Davidis quam alio-
rum sensus explico, non secus ao de rebus
familiariter compertis disserere.

Porro quum fideliter studuerim huius

thesauri communem piis omnibus usum facere,

etiamsi non adeptus sum quod volebam, non-

nihil tamen gratiae meretur hic conatus. Neque

tamen aliud postulo nisi ut ex sua quisque

utilitate et fructu quem percipiet aequus ao

ingenuus sit laboris mei oensor. Certe, quod

dixi, leotio ipsa clare monstrabit, me ut pla-

cerem nequaquam quaesiisse, nisi quatenus pro-

dessem. Itaque non modo simplex docendi

ratio ubique a me servata est, sed quo longius
Ccdvini opera. Vol. XXXI.

Or combien qu'estant de long temps accoustum6
& humer telles iniures, i'y soye quasi endurci, il
ne so peut toutesfois faire que quand 1'insolence de
telles gens croist et augmente tousiours, ie ne sente
quelques fois en mon coeur quelques pointes, d'amer-
tumo. Mais encore ce n'estoit pas assez d'eetre traitt6
ainsi inhumainement par mes voisins, sinon qu'en
un pays lointain vers la mer glaceo le temps se
troublast aussi ie ne scay comment par la phrenesie
d'auouns, pour puie apres faire lever contre moy
oomme une nuee de gens qui sont trop de loisir,
et n'ont que faire s'ils ne s'escarmou8chent & em-
peoher oeux qui travaillent & edification. Ie parle
encore dos ennemis domestiques de 1'Eglise, ascavoir
de ceux lesquels se vantans bravement de TEvangile
de Christ, se ruent contre moy d'une impetoiositg
plus grande que ne font pas les adversaires mani-
festes: et d'iceux ie puis protester & 1'exemple de
David, que quand ie cherche paix, ils s'esmeuvent
& faire guerre. Or Pingratitude barbare de toua
ceux-la se monstre, en ce qu'ils ne font point de
difficultg d'assaillir et & cost6 et par derriere, celuy
lequel s'employe fort mesmes & maintenir une cause
qu'ils ont oommune avec luy, et qui pourtant de-
voit par eux estre aid6 et secouru. Certes s'il y
avoit en telles gens une goutte d'humanit£, la fureur
des Papistes qui se iette contre moy d'une impe-
tuosite desbordee, devoit appaiser toutes les plus
grandee haines qn'ils ayent contre mov.

Mais puis que la condition de f)avid a este
telle, qu'ayant fait beaucoup de plaisir et proufit &
son peuple, il a toutesfois sans occasion este hay
de plu8ieurs (comme il se complaind qu'il a pay6
ce qu'il n'avoit point ravi) quand ie me suis veu
sans cause estre assailli des haines de ceux lesquels
me devoyent aider et soulager, ce m'a este une
grande cousolation de me conformer & Texemple
d'un tel personnage et si excellent. Et mesme ceste
cognoissance et experience m'a de beaucoup servi
pour entendre les Peeaumes, afin que ie ne m'y
trouvasse trop nouveau comme en un pays incognu.
Et de faict, les lecteurs (comme iepense) recognoistront
qu'en declarant les affections interieures tant de
David que des autres, i'en parle comme de choses
desquelles i'ay familiere cognoissance.

Au reste, comme ainsi soit que i'aye mis peine
en bonne consciencc de commnniquer ce thresor k
tous fideles, enoore que ie n'y aye pas tant fait
que i'eusse bien desir^, si est-ce que le devoir que
i'en ay fait merite qu'on m'en scache quelque gr&
Toutesfois ie ne requier autre chose, sinon que
chacun iuge de mon labeur en bonne equit6, selon
le proufit et le fruit qu'il en sentira. Tant y a que
seulement en lisant ces Commentaires, on pourra
veoir & 1'oeil que ie n'ay point cherchg de plaire,
sinon entant qu'il y avoit quant et quant moyen

ab oooo t omnis oetantatio, a refutationibus ut
plurimum ahetinui, ubi liberior patebat plausi-
bilia iactantiae campus. Neque unquam oon-
trarias sententias attigi, niai ubi periculum
erat ne taoendo dubioe ao perplexos relinque-
rem lectores. Nec me latet quanto suavioree
multissint illecebrae, ex multiplici congerie sug-
gerere materiam ambitioei splendoris : sed nihil
pluris fuit, quam ecclesiae aedificationi consulere.
Faxit Deus, qui mibi hunc ftnimnm dedit, ut
8ucces8U8 etiam reepondeat.

GteneyaOy X. Calendas Augusti. MDLVJJL

de proufiter aux gens. Bt pourtant non seulement
i'ay observe par tout une simple nigon d'enseigner,
mais aussi afin de m'eslongner tant plus de toute
oetentation, ie me suis abstenu le plus souvent de
refuter les autres: qui estoit toutesfois Fendroit ou
i'avoye plus belle matiere de me monstrer avec
applaudissement de ceux qui pourront lire mon livre.
Et si n'ay iamais touch^ les opinions contraires,
sinon ld. ou il estoit & craindre qu'en m'en taisant
ie laissasse les lecteurs en suspens. Cependant ie
scay combien plusieurs trouveroyent mieux k leur

Soust, qu'on feist un amas de beaucoup de matieres,
'autant que cela ha grand lustre, et acquiert bruit
b ceux qui le font: mais ie n'ay rien eu en plus
grande recommandation, que de regarder & 1'edifi-
cation de 1'Eglise. Dieu qui m'a donn6 ce vouloir,
face par sa grace que Pissue en soit telle.

De Greneve ce xxij de Iuillet, M.D.LYII.

PSALMUS I.

ARGUMENTUM. Sive Ezra, sive alins qnispiam Psalmos in
nnnm volnmen oollegit, videtnr operis initio Psalmnm
hnno locasse praefationis instar, quo pios omnes horta-
retnr ad legis Dei meditationem. Summa antem est,
felioes esse qni studinm snnm eoelesti sapientiae addi-
onnt: profanis antem Dei oontemptoribns, qnamvis ad
tempns se beatos pntent, pessimnm tandem exitium
instare.

1. Beatus vir qui non ambulat in consilio im-
piorum, et in via sceleratorum non insistit } et in ca-
thedra derisorum non sedet: 2. Sed in lege JJomini
desiderium eius, et in lege eius meditatur die et nocte.

1. (Beatus vir.) Haec (ut nuper attigi) praeei-

pua est sententia, oene semper fore piis Dei culto-

ribus qui assidue in eius lege proficere gtudent.

Quia enim a maiori parte mundi ridetur eorum

simplicitas ao si operam luderent, hoc clypeo muniri

utile fuit, cunctos mortales sine Dei benedictione

miseros esse: Deum vero nullis nisi doctrinae suae

8tudiosis propitium esse. Caeterum, quia semper

tanta corruptio in mundo grassata est, ut fere

communis vivendi ratio nihil aliud esset quam de-

feotio a lege Dei, antequam propheta felices legis

discipulos esse pronunciet, cavendum esse praecipit

ne eos abripiat vulgi impietas. Nam a malorum

detestatione incipiens fieri non posse admonet, ut

cor suum quisquam applicet ad meditationem divi-

nae legis, nisi ab impiorum societate se colligat, ac

eeparet. Utilis certe admonitio, videmus enim quam

inconsiderate in Satanae laqueos se omnes proiiciant:

ealtem quam pauci sibi caveant a vitiorum illecebris.

Quare ne tam simus improvidi, hoc tenere necesse

est, mundum exitialibus corruptelis refertum esse:

nt primus ad reote vivendum sit ingressus, renun-

tiare impiorum consuetudini, quae nos alioqui sua

labe inficeret. Quia autem priore loco propheta

cavere pios iussit a malis obstaculis, hunc quoque

ordinem sequamur. Quod beatos esse affirmat qui-

bus nihi) commune est cum impiis, vix communis

sen8us vel opinio admitteret, nam quum naturaliter

felicitatem omnes appetant, videmus tamen quam
secure sibi indulgeant in peccatis: imo ut quisque
pro sua libidine a iustitia longissime recessit, quia
votorum suorum compos est, beatus censetur. Contra
vero hic propheta docet, neminem ad Dei timorem
et cultum, legisque studium rite posse animari,
donec statuerit, miseros esse omnes impios, et eodem
implicitos fore exitio qui non procul ab eorum con-
sortio discesserint. Sed quia res est difficilis, impios
quibus permisti sumus ita fugere, ut simus prorsus
ab ipsis alieni, propheta ad augendam exhortationia
vehementiam, verborum congerie utitur. Ac primo
quidem ambulare vetat in eorum consilio: deinde
stare in via: postremo in oathedra sedere. Summa
quidem est, dandam esse operam servis Dei ut ab
illorum moribus in totum abhorreant. Sed quia
astute suas fallacias insinuat Satan, ne quis in-
cautus fallatur, ostendit propheta quomodo paulatim
a recta via deflectere soleant homines. Neque enim
primo statim gradu ad superbum usque Dei con-
temptum procedunt : sed postquam coeperunt malis
consiliis aurem praebere, longius subinde eos Satan
abducit, donec in manifestam defectionem ruant.
Ideo a consilio inoipit propheta: quo nomine intel-
ligo pravitatem quae nondum palam se exserit.
Deinde nominat viam, quae sumitur pro vivendi
ratione vel instituto. Tertia ponit cathedram: qua
voce metaphorice designat conceptam ex continuo
vivendi more duritiem. Eodem etiam referri debent
tria vorba ambulare, insistere et sedere. Nam ubi
quis sponto post pravas conoupiscentias erravit,
eum inebriat peccandi consuetudo, ut sui oblitus in
malitia obdurescat: quod propheta vocat in via in-
sistere. Tandom sequitur desperata obstinatio, quam
sessionis metaphora designat. An eadem sit gradatio
in vocibus D 'JHBH, D^NCOPI et D^S^, viderint alii : mibi
quidem non videtur, nisi saltem in postrema. Deri-
sores enim dicuntur, qui abiecto omni Dei timore,
peccandi lioentiam ex fiducia impunitatis arripiunt,
et quasi nunquam sit reddenda ratio, seoure Dei
iudicio illudunt. Quia tamen DWQn vocant Hebraei
palam soeleratos, non male iunguntur cum professa

PSALMUS I.

Tivendi ratione. Caeterum si prophetae saeculo ne-
eesse fait pios Dei cultoree, ut vitam suam recte
componerent, ab impiorum oonsortio retrahi: quo
hodie curruptior est mundus, eo magis sollicite, ut
ab eius inquinamentis puri servemur, fugienda no-
bis est noxia omnis socieras. quanquam non tantum
ab impiis recedere fideies iubet propheta, ne eos !
inficiat contagio, sed huc usque admonitio se exten- i
dit, ne sibi quisque impietatis sit magister: fieri j
enim potest ut qui nihi! labis contraxit ex malis |
exemplis, malos tamen sponte imitando. eorum sit .
aimilis. In secundo versu non simpliciter bcatos
pronuntiat (ut alibi) qui Deum timent, sed pietatem
designat per legis studium : quo docemur non aliter
Deum rite coli. nisi qunm obeditur verbo eius.
Non ergo pro cuiusque arbitrio fingenda religio est,
sed ex Dei verbo snmenda est pietatis regula.
Quod de lege eola hic loquitur, non perinde accipi
debet ac si reliquae scriptur aennllus daretur locus:
quin potius quum tota scriptura nihil aliud fuerit
quam legis expositio, sub capite ipso comprehendi-
tur corpus. Legem ergo cum suis accessionibtis
propheta commendat, nec vero aliter staret quod
nuper diximus, propositum ei fuisee ad psalmos
quoque legendos hortari fideles. Quod autem primo
requirit ut dcsiderium piorum sit in lege Domini,
ex his vcrbis discamus, minime Deo probari coac-
tum vel servilem cultum. neo alios esse idoneoe
legis discipulos, nisi qui hilari animo ad eam acce-
dnnt, et quos ita delectat eius doctrina, ut nihil
notius ducnnt vel suavius quam in ea proficcre. Ex
hoc legis aroore fluit assidna eius meditatio, quam
mox subiicit propheta. Fieri onim non potest quin
se libenter in ea exorceant quicunque vero eius
amore tanguntur.

3. Et erit tauquam arbor plantata stqm rivos
aquarum, quac fructum suum dabit tempore suo: ct
cuiusfolium non dcfluct*), et quidquid faciunt sccun*
dabitur.

Similitudiuo illuatrut proximnm sontontinm, ot
simul confirmut : nmn quomodo folices eonaondi sint
qui Deum timcnt, oHtcndit: quin Hcilicot non nd
momentum duntaxat tluxn innniquo luotitin frtinn-
tur, sed stabilis sit oorum conditio. SubcHt nutotn
tacita antithosis intor vitforom nrborin in looo irri-
guo plantntno, ot. ovnnidutn eiun Hnooiom, quno
tametsi puloro virot, tnnton proptor noii Htorilitntom
cito aroscit. Nam do impiin vidobimtiH Pmilmo B7,
35, interdum simtlon ohho oedrin Lihnni. Omnt
enim opum ot honorum oopin hio uftluunt, ut nihil
ad prnesentem folioitntom doHtt: hoiI qunnttimviH in
sublime erecti sint, longoquo ot Into ruinon huoh

*) no 8'escoulo point, en margei ou donohot.

proiiciant, quia tamen sub terra nulla est radix
neque etiam humor suppetit unde succum trahant,
statim evnnc8cit ao perit, vel marescit totus eorum,
decor. Sola igitur Dei benedictio est quae nos in
prospero statu conservat. Qui ex hac similitudine
colligunt, fideles fructus suos tempestive proferre,
quia prudenter discernunt quando bene agendum
sit: argute, meo indicio, philosophantur, extra pro-
phetae sensum. Nihil enim aliud voluit quam per-
petuo florere Dei filios, semperque irrigari aroana
Dei gratia ut quidqnid illis accidit, adiumento sit
in salutem: quum impios rapiat subita tempestas,
vel immodicus calor absumat. Quod autem frudum
proferre dicit tempore suo, hoc verbo iustam matu-
ritatem exprimit: quia impii licet praecoces fructus
ostentent, nihil tamen producunt nisi abortivum.

4. Non sic impii, sed tanquam quisquiliae quas
proiicit ventus.

Poterat impios conferre arbori cito exarescenti,
sicuti Ieremias 17, 6, similes myricae in deserto
crescenti eos facit. Sed hac similitudine non con-
tentus, longe contemptius eos deiicit: nempe quia
non respicit laetam fortunam in qua ad breve tem-
pus exsultant: sed magis expendit quisnam demum
eos exitus maneat. Sensus ergo est: Quamvis
nunc feliciter habeant impii, mox tamen quisquiliis
similes fore: quia ubi Dominus eos ad inopiam re-
degerit, irae suae flatu huc et illuc dispellet Porro
hac loquendi forma docet nos spiritus sanctus, fidei
oculis contemplari qnod alioqui incredibile videri
posset. Quamvis enim emineat impins instar pro-
oerae arboris, statuere tamen oportet, paleam vel
glumam fore simul ao eiue altitudinem flatu suo
deiioere volet Deus.

5. PropUrca non consistetit impii in iuduHo, ne-
quc scclirati in consilio iusforttm. 6. Quia novit
Ichora riam iustorum, vt itcr impiorum peribit.

Quinto vcrsu propheta docet, felicis vitae sta-
tum in reetu consciontia fundatum eese: ideoque
non e*so mirum si ex felicitate, quam sibi imaginati
Hiint impii, roponte exoidant. Subest autem species
oonooHHioniH: nc si tacito fateretur propheta, impios
otttdom aibi plaeore, suoeque triumphoe agere qnam-
uiuroHin niundo miscentnr: siouti latrones in sylvis
vol HpolunoiH oxtra iudiois conspectum lasciviunt:
nod roH non aompor ita fore confusae: ubi antem
| in h^itinium ordincm reductae fuerint suas impiis
intiH dolitinn oxcttHHum iri. ut sentiant ae ebrios
fuiHHo, duiu foliooH nibi visi sunt. Tidemns nono ut
nroplioln miHoroH ohho impios as$erat: quia felicitas
IntoriiiH nit ooiiHOiontiao bonnm. Non negat, ante-
qiinm miKuntur ad oxamen. proepere illis euooedore

PSALMUS n.

omnia: sed felices csso negat, nisi solida eos et
firma integritas sustineat, nam ex probatione iu-
storum vera demum integritas apparet. Porro
quamvis Dominus iudicium, quo iustos a reprobis
discernit, quotidie cxerceat, quia tamen id fit ex
parte tantum , altius oculos attollere convenit , si
cupimus consilium instorum, cuius hic fit mentio,
aspicere. lncipit quidem nunc defluere impiorum
prosperitas, quotics sui iudicii signa profert Deus,
tunc enim expergefacti, velint noHnt a coetu iuBtorum
se abdicari agnoscunt. Sed quia non semper hoc,
neque in omnibus completur, patienter exspectandus
eet ultimae revelationis dies, quo segregabit Christus
agnos ab hoedis. Quanquam tenendum est, genera-
liter miseriae addioi impios, quia intus sibi male
oon8eii sunt: et quoties reddenda est vitae ratio,
tanquam expergefaoti, somnium fuisse intelligunt,
quod sibi visi sunt extra se ipsos felices. Caeterum,
quia res videntur fortuito hic versari, nec facile est
in confusa permistione agnoscere quod dixerat pro-
pheta, ideo nos ad aliud principium revocat, Deum
scilicet esse mundi iudicem, unde sequitur, ficri non
posse quin rectis et iustis bene sit, impiis autem
pessimum exitium impendeat. Quamvis ergo in
speciem nihil Dei cultoribus prosit sua integritas,
quia tamcn proprium Dei munus est ipsos tueri,
et eorum saluti consulere, sub eius praesidio felices
esse necesse est. Inde vero rursum colligere licet,
quia certus est scelerum ultor, quamvis ad tempus
dissimulet, tandem perditurum omnes impios. Quare
ne fallat nos imaginaria eorum felicitas, in rebus
turbatis semper nobis oocurrat Dei providentia, cuius
est statum mundi ad reotam normam oomponere.

PSALMUS II.

ABG. Qloriatnr David regnum «unm, quamvia ingenti hoetium
multitndine et vauda potentia oppugnetur, fore tamen
perpetnnm: qnia Dei suffultum est manu et virtute.
Adait etiam, invitie hostibus propagatum iri nsqne ad
ultimos terrae fines. Ideoqne reges et alios primores
hortatur, nt deposita superbia iugum a Deo impositum
mansuetis animis snscipiant: qnia frustra ezcntere ni-
tentur. Oaeternm hio typns vatioininm continet de fn-
turo Chrifiti regno.

1. Utquid tuniultuantur gentes et populi fremunt
inane ? 2. Convenerunt reges terrae et principes con-
gregati sunt simul contra Iehovam et contra Christum
eius. 3 Disrumpamus vincula eorum et proiiciamus a
nobis iugum ipsorum.

Soimus quam multi conspiraverint contra Da-
videm, et conati sint obstare ne regnaret, a quibus
sic terreri potuit secundum carnis sensum, ut spem
regnandi protinus abiioeret. Nec vero dubium est

quinanxiecum gravissimis tentationibus eiluctandum
fuerit. Sed quia sibi probe conscius erat, se nihil
temere tentasse, ut ambitio pravaque cupiditas ple-
rosque ad res novas impellit : quin potius certo per-
suasus e68ot, se, quum nihil tale appeteret, divinitus
creatum esse regem : alta fiducia contra totum mun-
dum sese ercxit, quemadmodum his verbis magni-
fice tam regibus, quam eorum copiis insultat. Fa-
tetur quidem sibi arduum esse certamen, quia non
exigua tantum manus, sed integri populi cum regi-
bus in cum conspirent: sed deinde animose iactat,
frustra id fieri : quia bellum non cum homine mor-
tali, sed cum Deo ipso suscipiunt. Porro incertum
est, loquaturne tantum de hostibus intcstinis, an
vero querimoniam suam ad exteros quoque extendat.
Et certo quum in eum hostos undique insurrexerint,
ct postquam turbas in populo composuit, suo etiam
ordine infesti fueriut vicini: ego utrosque libenter
complector, tam Iudaeos quam Gentes. Durum
enim esset sub pluribus gentibus ac populis notari
unam gentem: item de multis regibus fieri sermo-
nem, si in unum Saulom respiceret. Adde, quod
figurae complemcnto melius quadrat, diversas ho-
stium species coniungi: quia scimus Christo non
modo cum domestiois hostibus, sed etiam cum ex-
traneis fuisse negotium: quia communis fuit ad
machinandam eius ruinam totius mundi conspiratio.
Et Iudaei quidem in Christum, sicut in Davidem,
priores furere coeperunt: deinde alias gentes eadem
insania corripuit. Haec summa est, quamlibet ro-
bustis pracsidiis vaieant qui conantur eum evertero,
irritos tamen esse eorum tumultus, et vana consilia.
Populie motum et fremitum assignans, regibus et
proceribus conventum ad ineunda consilia, aptis-
sime loquutus est. Interim significat, ubi diu mul-
tumque consultaverint reges, ubi populi effuderint
suosimpetus, omnes nihil profecturos. Sed notanda
est fiduciae ratio quod soilicet non temere vel pri-
vato motu se ingesserit ad rcgoandum, sed tantum
Dci vocationem sequutus sit. Unde colligit in sua
persona Deum impcti: quia fieri non potest quin
regni, cuius est auctor, se vindicem ostendat. Nam
se titulo Mcssiae vel Christi insigniens nonnisi Dei
auspiciis ac mandato se regnare praedicat: quia
allata per manum Samuelis unctio eum regem ex
privato homine creaverit. Non putabant quidem
hostes Davidis se oontra Doum ruere, imo hunc
sibi esse animum fortiter negassent: non tamon abs
re David illis Deum opponit, quasi recta contra
eum 8U08 impetus dirigant: quia regnum ab ipso
erectum habefactare volentes, caeca ferocia in ipsum
iucurrunt. Nam si Deo sunt rebellos quicunque po-
testati ab eo ordinatae resistunt, id longe verius
competere debuit in sacrum illud regnum quod
singulari privilegio sancitum fuit. Sed iam ad fi-
gurae substantiam venire operae pretium est. Quod

PSALMUS H.

enim do Ohristo vaticinatus fuerit David, hinc certo
liquet, quod 6ciebat regnum suum nonnisi umbratile
esse. Atque ut ad Christum referre discamus quae-
ounque de se olim cecinit David, tenendum est
principium istud quod passim in omnibus prophetis
occurrit, illum cum posteris non tam sua causa
creatum fuisse regem quam ut redemptoris imago
toret. Tametsi autem hoc saepius repetendum erit,
in praesentia tamen breviter monendi sunt lectores
(quia temporale illud regnum velut arrha quaedam
veteri popuio fuit $eterni regni, quod domum in
Christi persona vere stabiiitum fuit) quae de se
prouuntiat David non violenter vel allegorice ad
Ghri8tum torqueri, sed vere de eo praedicta esse.
Nam si regni naturam expendimus, absurdum foret,
omisso fine vel scopo, subsistere in prima umbra.
Hi^ quidem prophetico spiritu describi Christi
regnum, apostoli nobis idonei sunt testes, qui vi-
dentes impios contra Christum conspirare hac doc-
trina se ad precandum armant, Actorum 4, 24. Sed
ne quibus caviliis obnoxia sit fides nostra, ex omni-
bus prophetis palam constat, proprie in Christum
competere quae testatus est David de suo regno.
Sit igitur hoc fixum, quicunque Christi imperio se
non subiiciunt, eos cum Deo bellare. Nam quum
Deo placeat nos per filii sui manum regore, frustra
profitentur se eius imperium non abnuere qui pa-
rere ipsi Ghristo recusant. Vera enim est sententia,
Quiaquis non honorat filium, neque patrem honorat
qui misit illum, Iohan. 5, 23. Ac nostra magnopere
interest, individuam hanc coniunctionem tenere,
quod siouti Dei maiestas in filio unigenito refulsit,
nonnisi in eius persona timeri et coli velit pater.
Iam ex hoo loco duplex consolatio elici potest, nam
quoties mundum tumultuari continget, ut Christi
regnum turbet vel moretur, si nobis occurrat in
memoriam, impleri quod iam olim praediotum est,
nulla novitas nos percellet. Quin etiam quae experti
sunt apostoli cum praesentibus exemplis conferre
valde proderit. Per se quidem tranquillum esset
Ohristi regnum, unde etiam vera pax mundo exo-
ritur : sed iit homiuum vitio et malitia ut nuuquam
siue turbis emergat. Quare nihil mirum est vel in-
solitum si tumultuetur mundus, siraul ao erigitur
Ohristo solium. Sequitur altera consolatio, quod ubi
suas vires in unum contulerint impii, etiamsi im-
mensa sua multitudino opibus et praesidiis confisi, non
modo superbas blasphemias despument, sed coelum
ipsum furiose impetant: illis tamen insultare tuto
possumus, hoc uno verbo freti, quod Deum in coelis
lacessunt. Quare dum videmus hostium copia et
viribus Christum propo obrui, nobis in mentem
veniat bellum ipsos Deo inferro, cui non praevale-
bunt, ideoque irritum ot inane fore quidquid moliri
non cessant. Discamus praeterea hano dootrinam
ad totum evangelii cursum extendere. Nam ad

Christi personam non debere restringi, illa quam
citavi apostolorum precatio clare testatur.

3. (Disrumpamus.) Prosopopoeia est in qua
propheta loquentes suos hostes inducit, quo melius
impium et sacrilegum eorum consilium exprimat:
non quod palam Doo se rebelles esse professi fuerint :
(quovis enim potius colore tegebant suam contu-
maciam, ac ferociter iactabant Deum a parte sua
stare) sed quum illis penitus decretum esset per
fas aut nefas deiioere ex regio iure Davidem,
quidquid ore proferrent, haec tamen eorum fuit con-
sultatio, quomodo possent regnum divinitus ordi-
natum evertere. Nec vero mihi dubium est quin
suum imperium metaphorice vinctda et iugum in
eorum persona appellans, fastum eorum oblique per-
stringat, nam quasi de servili et pudenda subieetione
contemptim loquentes inducit: sicuti videmus omnes
Christi hostes non minus indigne ferre si cogantur
Bubesse eius imperio, quam si extrema illis igno-
minia imponeretur.

4. Qui habitat in codis irridebit. Daminus sub-
sannabit eos. 5. Tunc hquetur ad eos in vra sua, et
in furore suo turbabit eos. 6. Ego vero unxi regem
meum super Sion montem sanctum meum.

Postquam et strepitum, consilia et superbiam,
apparatum et copias, viresque et conatus hostium
retulit David, his omnibus opponit Dei potentiam,
quam illis fore contrariam inde colligit, quia eius
decretum oppugnant. Quemadmodum autem nuper
reges terrae appellans, infirmum ct caducum statum
notabat: eic nunc rursum Deum nominans coeli
habitatorem, hoc elogio extollit eius potontiam : ao si
diceret, illaesam et intcgram manere quidquid ho-
mines moliantur. Quantumvis enim sese efferant,
nunquam pertingent in coelum usque: imo dum
coelum terrae miscere cogitant, saltant quasi locu-
stae, Dominus interea tjuietus e sublimi spectat
ve8anos eorum motus. Deo autem risum tribuit ob
duas causas: Primum ut sciamus non opus illi esse
magnis praesidiis, ut compescat homines impie tu-
multuantes, quasi res difficilis esset et laboriosa, sed
hoc ludendo facturum quoties libuerit. Deinde signi-
ficat non cessare Deum quamdiu regnum filii sui
turbari patitur, quia vel alibi sit occupatus, vel suo-
currere non possit, vel filii sui honorem negligat:
sed consulto differre vindictam in maturum tempus
donec illorum furorem ludibrio exposuerit. Tenea-
mus ergo, si non statim manum suam exserat Deus
contra impios, suum illi osse tempus ridendi: et
quanquam nobis interea flendum sit, haec tamen
cogitatio doloris acerbitatem mitiget, imo etiam la-
crymas abstergat, quod Deus non dissimulat tan-
quam lentus vel debilis: sed quia vult ad tempus
quieto contemptu hostium petulantiam frangere

PSALMU8 IL

ae magis idoneus interpres cst Paulus, qui Acto-
rum cap. 13. 33. ad illam quem dixi coelestis
Christi gloriae demonstrationem nos revocat. Geni-
tus ergo fuisse dicitur, uon ut Filius Dei esse,

Juoad se, inciperet, sed ut talis patefieret mundo.
>enique haee genitura non de mutuo Patris et
Filii respectu intelligi debet: sed tantum significat,
eum qui fuerat ab imtio absconditus in arcano Patris
siuu, et obscure deinde sub lege adumbratus, ex
quo prodiit cum c ] aris insignibns, cognitum fuisse
Dei fiiium: sicuti etiam dicitur Iohan. 1, 14. Con-
speximus glonam eius tanquam unigeniti Filii.
Simii* tamen meuioria teueudum est quod docet
Paulus ad Romauos capite 1, versu 4. fuisse
declaratum filium iu potentia dum resurrexit a
mortuis. Ideoque praecipue in diem illum competit
quod dicitur. Quidquid sit, soleune et legitimum
lnanifcstationis tempus spiritus sanctus hic designat,
sicuti infra Psa ; . 118, 24: Haec dies quam fecit
Dominns. exsultemus et laetemur in ea.

8. (Postula a me.) Verum quidem est, rogatum
fiiisse a Christo Patrein, loannis capite decimosep-
timo, vcrsu quinto, ut ipsum gioria ornaret, quam
apud eum possederat ab initio ante creationem
mundi, simpiicior tamen seusus est, quod Pater
Filio nihil negabit de propagaudo eius rcgno iu
ultimos usque terrae fines. !>ed in re nova indu-
citur Christus sese Patri cum precibus otferens,
quo illustrior sit gratuita in hao parte Dei libora-
litas, quod filium suum toti muudo praeficere dig-
natus est. Btsi enim quatenus aeternus cst sermo
Dei t pones eum iuro summum imperium et maiestas
semper fuit, ut nullu accessiouo cresoere potuerit:
tamen oxultatus in carno fuit, in qua induerat
servi formam. Quaro non ost hoc solius doitatis
elogium. sed ad totam mediatoris pcrsonam extcn-
ditur: quia postquam exinamtus fuit Christus,
datum illi fuit nomon quod est super omuo nomon,
ut ooram eo tloctutnr omuo gcnu, Philipp, 2, 9.
Quanquam autem scituus Duvtdont praeclaris vioto-
riis potitnm late rognasse, ut nuiltue gontos illi
tributariae fuorini, miniino tunton oomplotum in
eo tuit quod hio dioitur. Nuin si ouiu nliis monar-
chiis eius rcgntim oonforu^ sutis nnguntis tiuibus
inclusum fuit. Idoo no frnstra atqtio otium uhtutrdo
vaticinium hoo do inunonsn rogin ninplitudino odi-
tum fuorit, ad Christum voniro nooosso est, qui
solus mundum sibi subogit, uo auo imporio torro*
omnes ot popnloa cotnplexus ont. ltuquo hio, ut
pluribus uliis locis, gontium voontio prucdioitttr:
no unius tautttm geutis rox crodutur qui u Doo
mittondus ost rcdcmptor. Quod uutom ro^iunn
hoc disaipatum, nuilti» ruiniH dofonno mutiluinquo
eemimus, ox hominum mulitiu provonit, quuo wh
tam folioi ot optanda subiooltono reddtt iudi|tuo*«
Cactorum qunmvis iuincdiut hoiuiiuiiu ingrutitudo

ne porfecte floreat reguum Christi, non tamen
huiub prophotiae effectum abolet: dum Christua
dispersas reliquias undiquo colligit, ot in misera
vastitatc suos retinet sacro fidei vinculo coniuno*
tos: ut non unus duutaxat angulus, sed totus
orbis eius imperio subiaceat. Adde etiam quod
utcunque ferociant impii, eiusque dominationcm
repudient: non tamen sua contumaoia ius et potes-
tatem ipsius rcdigunt in nihilum: quo otiam per-
tiuet quod proxime scquitur.

9. Conteres eos virga ferrea, quasi vas figtdi
coHfringes eos.

Hoc diserte oxpressum est, ut sciremus poten-
tia iustructum esse Christum, qua invitis quoque
et reluctantibus imperet Subindicat enim David
non omnes spouto iugum subituros, sed multos
fore praefraotos ac rebelles, quos tamen violenter
doiiiitos in ordinem coget. Regni quidem, de quo
loquitur, speoies et decor in eo magis refulget,
quod voluntarius populus ad diem ocourrit ut ae
morigerum praebeat: sed quia maior pars indocili
Lrocia sese contra attollit, necesse fuit hoo quoque
adiuugi, talibus obstaculis superiorem fore huno
regein. Atque huius quidem bellicae virtotis spe-
ciem exhibere coepit Deus in persona Davidis, a
quo scimus hostes quamplurimos armis fuisse
victos ac prostratos: sed in Christo plenior constat
veritas, qui non gladio vel hasta, sod spiritu oris
tui impios ad interitum usque percutit. Mirum
tumen videri posset, quum prophetae alibi Christi
uiausuetudinem, clementiam et facilitatem celebrent,
hic rigidum et austerum, plenumque terroris deecrihL
Sed quia sovera haeo ac formidabilis dominatio
nonnisi ad incutiendum hostibus metum posita est,
humunitati, quia suos Christus blande et suaviter
fovet, minime contraria est. Xam ut se plaoidis
ovibus amabilem pastorem exhibet, ita feras bestias
ueoos8o est ac eo durius tractari, ut earum trueu-
lentiam vol corrigut, vel compescat* Itaque Psalmo
110, 5. postquaw lauduta est piorum obedientia,
sitnul potentia armatur Christus. qua reges et exer-
citus sibi ndvcrsos in die irae suae perdat. Bt
eorto utruniquo illi apte tribuitur: quia a paure
inissus ost u t puuperes ac miseras salutis nuntio
exhiluivt, oaptivos solvat, aegrous sanet, tristes et
uftlictos ox inortis tenebris educat in lucem vitae,
los. Ot, t. Uursuiu quia multi sua ingratitudine
oius in so vindiotam provocant, ad subigendam
o\»ru\n duruium quinlauiiuodo uovam personam
iuduit. Sod ouuoritur quoduaui sit ferreum istud
Noopmun quod Christo m tnauum dedit pater ad
fruugondo* ho8ti\s> lu«(K>udeo prv> armis omnibus
hpiritum orin tuii oi Mittieorw stcuti nuper ex Iesaia
oiluvi. Kr^o ut di^itum uou moveat Christus, lo-

PSALMUS m.

et angelos emineat. qua de causa etiam dicitur
aignatus esse a Deo, loan. 6. 27, qnia pecnliaria
in eum dignitas coliata est, quae ab omnibus crea-
tnris eum eximat. Quod Pnrum vertunt alii inter-
pretes. durius est ac magis coactnm: ego vero
nomen Filii libenter retineo. qnod superiori senten-
tiae respondet, ubi dictum fuit, Filius meus es, ego
hodie genui te. Quod sequitnr continuo post,
Christi contemptoribus non impune cessurum esse
snum fastum. admonet: ac si dixisset: Quia non
spernitur Christus absque Patris contumelia, qui
eum sua gloria ornavit, tale sacrilegium Pater ipse
inultnm non sinet. Iam vero ne spe longioris
morae frustra se lactent. atqne ex praesenti quiete
sibi inanes faciant delicias, denuntiat iram eius
brevi momento exarsuram. Videmus enim si ad
tempns conniveat Deus, et impios toleret, ex illius
lenitate crescere ipsis andaciam : quia eius indicium
nisi ex carnis sensu et experientia non concipiunt.
Scio particulam DjTSD secus a quibusdam exponi
nempe simnlac ira Dei vel modico exarserit, actum
fore de reprobis: sed magis consentaneum est ad
tempus referre, ne callum ex suo torpore obducant
superbi, atque ex Dei patientia impunitatem sibi
promittant. Porro tametsi videtur causae redditio
esse, et adverbium quod ponitur, saepius apud
Hebraeos causale est: nolui tamen ab iuterpreta-
tione magis recepta discedere. Placuit tamen red-
dero per adverbium Quando. quod tam causam
quam tempus notat. Perire de via quidam expo-
nunt propter viam perversam, vel sceleratam
vivendi rationem. Alii resolvunt, ne via vestra
pereat, secundum illud Psalm 1, 6: Yia impiorum
peribit. Mihi magis arridet diversus sensus, quod
David fore denuntiet, ut eos iutercipiat subitus Dei
furor, dum se putabunt adhuo esse in medio stadio.
Scimus enim ut Dei coutomptores sibt in secunda
fortuna blandiri soleant, et quasi in lato campo se
iactent. Non abs re igitur minatur Propheta, qunm
dixerint: Pax ot seouritas, so procul distare a tino
suo putantos, ropentino interitu abreptum iri,
I. Thess. 5, 3. Clausula Psulmi tompcrat quod prius
de severitato dictum fuit: quia promisouo omnibus
terrorem inouteret forroa (Jhristi virga, et igneus
Dei furor, nisi addita esset haeo consolutio. Post-
quam ergo de horribili, quod ineredulis itnpomlot,
iudicio disseruit, nuuo proposita grutiao Doi duloo-
dine, tideles ot pios eius oultores ad beno sporun-
dum invitat. Kundom quoquo ordinom Puulua
tenet, II. Cor. 10, (>. Num ubi dixit in promptu
sibi esse vindictam oontru inoroduloa, oontinuo post
addit, sormonom ad tidoloa dirigon* : Poatquum
impleta fuerit vestra obodiontiu. Nuno tonoiuun
prophotao consilium. Quia onim tidolos rigorom»
de quo meminit, ad so oxtondora potoruut, usyluin
spei ipais aperit, quo oonfugiant ab ira Doi: quom-

admodnm et Ioel 2, 32, postquam impios citavit
ad horribile Dei tribunal, consolationem mox sub-
iicit: Quisquis invocaverit nomen Domini, salvnm
fore. Seorsum enim legenda mihi videtur excla-
matio haeo, Beaii omnes qui eanfidurd in eo. Quam-
vis autem tam ad Deum quam ad Christnm referri
possit pronomen, melins tamen, meo iudicio, oon-
venit de Christo intelligi qucm prins osculari ius-
serat.

PSALMUS m.

ARO. David regno palsns, licet nltima reram omninm despe-
rmtio nrgeret, Deam tamen inxocat eiuaqne promisaione
se fnlcit contra ingentes terrores, hoatiam Indibriacrn-
delesquc impetns, ipsam denione mortem, qnae tnno se
ornlis ingerebat. Tandem sibi totiqne ecclesiae de
felici exitn gratnlatnr.

1. Canticum Davidis, quum fugeret a facie Ab-
salom filii sui.

1. Qnam acerbus fuerit Davidis moeror in
conspiratione domestica qnae ex proprii filii perfidia
exorta erat, cuique nostrnm ex natnrae sensu oolli-
gere promptum est. Iam qunm hanc cladem sna
culpa divinitus illatam sibi esse sciret, ob stuprum
alienae uxori oblatum, et fusum innoxium sangui-
nem, totus concidere potuit et anxietati succumbere,
nisi Dei promissione erectus vitam in njorte spe-
rasset. Porro quia pcocata sua non attingit, scien-
dum est alteram solum precationum suarum partem
hoo Psalmo oomplexum esse. Quod de adulterio,
et scelesta Uriae proditione poenam Deus sumebat,
non dubinm est gravibus dirisque animi tormentis
initio fuisse constrictum. sed postquam humiliatus
coram Deo animum collegit, certus de impetrata
veuia, Deum a sua parte secure statuit, quem scie-
bat regni sui semper fore praesidem. De filio
autem totaque eius factione conquestns est: quia
sciebat eos ad labefactandum Dei decretum impie
insurgere. Ita si quando Deus improbis et soe-
lestis hominibus ad nos castigandoa tanqnam fia-
gollis utatur, eausam primo expendere convenit,
nihil soilioet nos porpeti, quod non promeriti simus:
ut haoo moditatio nos ad poenitentiam erudiat.
Verum ai Doum potius quam nos oppugnant hostes,
coutinuo poat succcdat haec tiducia, eius praeaidio
noa foro aulvos, euius gratiam quae nobis promissa
OHt, apornunt illi et conculcant.

2. lhmuH<\ <(uam multiplicati sunt oppressores
mei: multi iusurpuut amtrn m< 3. Aluiti dicunt
anim^ m<w: Soh est salus ipsi in Deo. Selah.

PSALMUS III.

Dooet sacra historia non modo regia potestate
exutum fuisse Davidera, sed ab omnibus fere deser-
tum: ut totidem fere haberet hostes, quot subditos.
Quanquam enim profugum comitati sunt pauci qui-
dam fideles amici, non tam eorum custodia, quam
deserti latebris tutus evasit. Quare non mirum est.
obieota illa multitudine fuisse territum: quia nihil
magis inopinatum aocidere potuit, quam tam subita
defeotio. Sed rarae fidei signum fuit, quod tanto
metu perculsus, querimoniam suam in Dei sinum
deponere ausus eet. Et certe hoc unioum sedandis
noBtris timoribus remedium est, quidquid nos cura-
rum angit, in eum reiicere: sicuti vioissim qui se
ab eo respici non putant, prostratos iacere neoesse
eet. Deinde hostium suorum superbiam clarius et
magis emphatice exprimit, quod sibi insultent tan-
quam perdito ac desperato. Signifioat autem inde
illis orevisse audaciam, quia a Deo abiectum esse
confiderent. Forte etiam hic verbis oblique notatur
eoram impietas, quod pro nihilo ducerent Dei auxi-
lium in rege, quem elegerat, servando. Atque hoc
secundum magis probabile est: neque enim Absalom
Dei favorem sibi pollicitus est, sed praeterita eius
ratione, victoriam ex suis viribus speravit. David
ergo eum et reliquos ita loquentes consulto inducit,
ut ostendat immani et barbaro Dei contemptu in
furorem animari, ac si susque deque ducerent quod
toties mirabiliter ereptus esset ex maximis periculis.
Nam etsi impii dum insurgunt ad nos perdendos,
non palam oo insolentiae prorumpunt ut Dei favo-
rem negent quidquam nobis profuturum : quia tamen
vel fortunae tribuunt omnia, vel ut quisque viribus
pollet, eum statuunt fore victorem, et ideo per fas
et nefas intrepride ruunt, quod illis perinde sit
Deum habere iratum, vel propitium: hino constat
nihili ab eis aestimari illius gratiam et ludibrio
haberi fideles, ao si nihil prodesset, sub Dei manu
et oustodia esse. Quod vertunt quidam: multi di-
ount de anima mea, praesenti loco non quadrat.
Nam etsi *J hoc sensu interdum capitur apud He-
braeos, plus tamen aliquid exprimere nuno David
voluit, nempe sua praeoordia quodammodo transfigi
hostium ludibriis. Ergo anima sedem affectuum
mihi signifioat. Atque huio sententiae ex opposito
respondet quod alibi videbimus Ps. 35, 3: Dio
animae meae, Salus tua ego sum. Docet igitur suo
exemplo David, quamvis una voce totus mundus
noe ad desperationem impellat, Deum unum potius
audiendum esse, ao spem salutis ab eo promissae
semper esse intus fovendam: et quia animas nostras
oonfodere tentant impii, preoibus esse confirmandas.
De vooe Selah, non oonveniunt inter se Interpretes.
Quidam tradunt affirmationis notam esse, tantun-
demque valere ao Vere, aut Amen. Alii aocipiunt
pro saeculo. Sed quia S /D attollere significat, pro-
babilis eet eorum opinio qui hao voce elevationem

in concentu notari putant. Quanquam simul tenen-
dum est, canendi modulos sententiae aptatos fuisse,
atque ita concentum oum re, vel subieota materia
(ut loquuntur) fuisse coniunotum, sicuti nunc post-
quam conquestus est David spem suam probrose
foisse derisam, ac si nihil eum iuvaret a Deo pro-
tegi, in hao blasphemia insistit, quae eius animum
graviter vulnerabat: sicuti paulo post, ubi sibi sub-
ieoit fiduoiae confirmationem, eandem vocem iterum
repetet.

4. Et tu Iehova, dypeus es pro me, gloria mea,
et exaUans caput meum. 5. Voce mea ad Dominum
clamavi et exaudivit me de monte sanctitatis suae.
Selah.

Gopula in particulam adversativam resolvi
debet, quia David plenam fiduciae vocem sacrilegae
hostium proterviae opponens, quidquid loquantur
illi, se nihilominus in Dei verbum recumbere tes-
tatur. Porro, certam spem liberationis prius ab eo
fuisse conceptam hinc apparet, quod nuila fit casti-
gationis Dei manu inflictae mentio. Quin potius
Dei auxilio fretus animose cum hostibus snis con-
greditur, qui legitimum regem e solio deiicere
volentes, impium et sceleratum bellum gerebant.
Denique oulpam suam ante oonfessus, nonnisi prae-
sentem causam expendit. Sio enim Dei servos,
ubi ab improbis vexantur, postquam de peocatis
suis ingemuerint, et suppliciter confugerint ad Dei
miserioordiam, ad praesentis causae intuitum ooulos
referre decet, ut non dubitent sibi indigne vexatis
Deum fore adiutorem. Praesertim ubi per ipsorum
molestias Dei veritas oppugnatur, hac fiducia mag-
nifice in aublime efferri decet, minime dubium esse
quin Deus promissionum suarum fidem oontra per-
fidos nebulones asserat. Nam alioqui videri posset
David haeo sibi falso arrogare, quum se ipsum
Dei gloria et auxilio nudasset, verum quia per-
suasus est non prorsus se exoidisse a gratia Dei,
quin stet adhuc firma eleotio: ideo animum resumit
ad bene sperandum. Ao primo quidem Deum oly-
peo comparans, se eius virtute munitum intelligit:
hinc etiam colligit eundem esse suam gloriam : quia
regiae dignitatis qua ipsum dignatus erat, futurus
sit assertor et custos. Hinc fiduoia illa, ut oapite
erecto incedere audeat.

5. (Voce mea ad Dominum). Deolarat se nun-
quam ita fraotum fuisse rebus adversis, vel impiis
ludibriis deiectum, quin sua vota ad Deum conver-
teret. Atque haec vera fuit fidei eius probatio,
quod eam precando exercuit inter ipsas anguetias.
Nihil enim minus consentaneum, quam fraenum
rodendo gemitus nostros a Deo subducere, si eius
promissionibus fidem habemus. Neque eit in his
verbis pleonasmos: sed diserte vocis suae meminit

PSALMUS III.

David, quo melius exprimeret, uteunque obstrepe-
rent impii, se tamen minime obmutuisse quin olare
sonaret in ore suo Dei nomen: quod in tam gravi
duraque tentatione difficile fuit. Fieri etiam potest
ut hano precationis vocem opponat tumultuosis eo-
rum olamoribus qui vel fortunam accusant, vel Deo
malediount, vel sine modestia eiulant: denique con-
fuso impetu profundunt doloris sui intemperiem.
Sed mihi hoo praeoipue videtur notasse David,
inter hostium blasphemias, quibus tentabant fidem
eius obruere, se non fuisse elinguem: quin potius
vocem ad Deum extulisse, quem impii fingebant
ab eo aversum. Addit non frustra se olamasse, ut
ad eandem oonstantiam pios omnes hortetur. Quod
dioit e monte sanctitatis, vel (quod idem valet) e
monte sancto, non reote a quibusdam de ooelo ex-
ponitur. Fateor quidem ooelum alibi saepe voeari
sanotum Dei palatium: sed hio non dubito quin
David respexerit ad aroam foederis, quae iam in
monte Sion locata erat. Diserte vero affirmat se
illino fuisse exauditum, lioet in desortum fugere
coaotus esset. Befert enim saora historia II. Sam.
15, 24, quum Abiathar saoerdos aroam a Levitis
portari iussisset, Davidem hoo non fuisso passum.
Atque in eo mira enituit sanoti viri fides. Quia
enim sciebat electum a Domino fuisse illud arcae
domicilium, divelli a saoro illo divinae praesentiae
symbolo maluit, non secus ao propriis visceribus,
quam praeter coeleste decretum aliquid novare.
Nuno gloriatur, quamvis privatus esset arcae con-
spectu, non tamen loci distantia factum esse quin
votis suis propinquus esset Deus. Quibus verbis
significat ae mediam viam tenuiase, ne vel signum
visibile contemneret, quod Dominus pro temporis
ruditate instituerat: vel euperstitiose loco affixus,
quidquam de gloria Dei carnale oonciperet. Ita
non temere voces in aerem evanidas sparsit, ut
solent increduli, qui precantur etiam ipsi, sed quo
debeant voces suas dirigere, inoerti sunt. David
autem reota se ad tabernaculum oonvertit, unde
promiserat Deus 86 propitium fore servis suis.
Hinc orandi fiducia, cui non defuit successus. Hodie
quum in Christo nobis sit exhibitum quod olim
adumbrabant legis figurae, multo familiarior nobis
ad Deum accessus patet, modo ne a via scientes ac
volentes erremus.

6. Ego decubui et soporatus sum: et evigilavi,
quia Dominus sustentat me. 7. Non titnebo a myria-
dibus poptdi qui undique adversum me posuerunt
castra.

Si retinemus praeteritum in verbis tempus,
miram et prope incredibilem animi constantiam
David jfraedicat, quod inter multas mortes tam
securus dormierit, ac si extra omne discrimen fuisset.

Et certe quamvis inter saevos ourarum fluctus
aestuaverit, illos tamen fide sedatos fuisse oertum
est, ut ipse quantumvis anxhis in Deo quiesoeret
Ita pii semper ab omni metu emergunt victoree,
sicuti impios, qui in Deum non reoumbunt, etiam
in minimis perioulis obruit deeperatio. Quidam
temporis enallagen esse putant, ideoque in tempore
futuro reddunt, Iacebo et dormiam : quia mox futuri
temporis verbum subiioitur, Dominus sustentabit
me. Sed quia continuum aotum hio designat, in
tribus primis verbis necesse esse non putavi mutare
tempus. Sciendum tamen est, securitatem hano
non referri proprie ad tempus afflictionis, vel saltem
non restringi: potius enim, meo iudioio, quantum
bonum ex fide et precibus adeptus fuerit, David
commemorat, nempe pacem et tranquillum animi
bene compositi statum. Hoc metaphorice significat,
se ordinariis vitae aotionibus seoure perfunotum
esse, dioens : Ego, inquit, in leoto non iacui pervigil
et inquietus, sed placide dormivi, quum anxiis et
trepidis non contingat talis dormitio. Sed notemus,
Davidem Dei praeeidio, non autem suo stupore
fuisse ita securum. Nam impios quoque Bopitos
tenet mentis ebrietas, dum se foedus oum morte
pepigisse somniant. At secus David, qui nisi Dei
virtnte suffultus et ope protectus, quietem non
habuit. Proximo versu inaestimabilem vim eius
fiduoiae amplificat, quam ex Dei protectione conci-
piunt pii omnes. Nam ut immensa est Dei potentia,
ita statuunt inviotam fore oontra quoslibet impetus,
furores, apparatus, et oopias totius mundi. Et sane
nisi huno tribuimus Deo honorem, subinde oonci-
dent nobis animi. Quare in perioulis discamus non
metiri humano modo Dei auxilium: sed quidquid
obieotum fuerit terroria, ideo despicere, quia frivo-
lum est quidquid adversus Deum moliuntur ho-
mines.

8. Surge Domine, serva me Deus mi: quia per-
cussisti omnes inimicos meos in maxitta, dentes *m-
piorum confregisti: 9. Domino est salus, super popu-
lum tuum benedictio tua. Selah.

8. (Surge Domine). Quia proximie versibus
gloriatus est David de pacato statu, videri posset
nunc a Domino petere ut tota vita incolumis ma-
neat : ao si dixisset, Domine quando abs te prostrati
sunt hostes mei, hanc gratiam in finem usque pro-
sequere, et continua. Sed quia novum non est ut
David in Pealmis permisceat varios affectus, magia
probabile videtur, postquam fiduciae suae mentionem
insoruit, ad easdem iterum preces redire. Servari
igitur petit, quia erat in praesenti discrimine. Quod
sequitur de hostibus percussis, bifariam exponi
potest : vel ut precando in memoriam revocet supe-
riores viotorias, vel ut Dei auxilium expertus et

P8ALMUS IV.

potitus suo voto gratiarum actionem subiungat, in
quam sententiam libenter inclino. Primum igitur
refert, se ad Dei opem fugisse in periculis, et salu-
tem ab eo supplioiter preoatum. Deinde, ob eam
allatam gratias agit: quo testatur liberationem se
Deo aoeeptam ferre.

9. (Domino est salus.) Quia *■) interdum pro
Ip aocipitur apud Hebraeos, quidam non inoom-
mode vertunt, a Domino est salus. Sequutus
tamen sum quod simplioius erat, penes Deum sa-
lutem oonstare. Quibus verbis non modo servandi
partes et laudem uni Deo vendioat, eius manum
omnibus humanis subsidiis tacite opponens: sed ut
mille immineant mortes, obstare tamen Deo non
posse quo minus ad servandum sufficiat: imo in
promptu ex8erat nullo negotio quam semper apud
Be habet salutem. In fine Psalmi affirmat David
non tam sibi privatim hoo fuisse datum, quam toti
populo, ne pessum iret quae in eius regno fundata
erat communis eoolesiae salus. Agnoscit ergo
David, ideo dissipatam fuisse impiam ooniurationem,
quia Deo oura erat eoclesiae servandae. Colligimus
tamen ez hoo loco, ecclesiam a malis omnibus
semper liberatum iri: quia Deus, oui suppetit ser-
vandi facultas, ab ea gratiam suam et benedictio-
nem nunquam subducet.

PSALMUS IV.

ARG. Postquam Deum initio preeatus eet David ut sibi opem
ferat, statim sermenem ad hostes convertens, Dei pro-
missione fretna tanqnam victor trinmphat. Itaqne sno
exemplo nos docet, qnoties res adversae urgent, vel
extremae angustiae premunt, meditandas esso promis-
Biones Dei, quibns spes salutis ostenditnr nt hoo olypeo
obieoto omnes tentationnm motus perrnmpere liceat.

1. Praefedo in Neginoth canticum Davidis.

1. Quo tempore compositus fuerit hio Psalmus
inoertum est, nisi quod ex contextu probabilis con-
iectura elicitur, tunc profugum fuisse et exsulem.
Ego itaque ad tempus refero, qno eum perseque-
batur Saul. Et tamen si quis de altera fuga acci-
pere malit ad quam eum compulit coniuratio Absa-
lom, non valde contendam. Sed quia paulo post
uno verbo notabit diuturnum sibi fuisse certamen,
melius oonvenit quod priore loco adduxi. Scimus
enim quam varie iaotatus fuerit antequam emer-
geret, ex quo infestus illi esse Saul coepit. De
vocibu8 quas hio versus continet, hoc tantum bre-
viter attingam: Quod rT5£3D / nonnulli vertunt, In
saeculum, quasi ad ordinariam cantionem editus
fuerit Psalmus, tanqnam coactum reiicio. Rectius
sentiunt alii n¥3S vocari, qui prae aliis excellit et

eminet Sed quia de genere excellentiae et digni-
tatis non inter omnes convenit, nobis sufficiat hac
voce notari praefectum cantorum. Nam victoris
nomen mihi non probatur: quia licet praesenti
argumento respondeat, aliis tamen locis, ubi repeti
videbimus, nullo modo convenit. Neginoth ego a
pi deduco, quod significat pulsare: ideoque non
dubito instrumentum fuisse musicum. Unde sequi-
tur, Psalmum non modo alta voce, sed adhibitis
quoque musiois instrumentis fuisse canendum, quae
regebat et moderabatur praefeotus ille cuius faota
fuit mentio.

2. Dum clatno, responde mihi, Deus iustitiae
meae: in angustia dilatasti mihi, miserere mei, et
audi preccUionem meam.

His verbis probatur Davidis fides, qui ad ex-
trema redactus, et quidem longa malorum serie
fere consumptus, moerori tamen non succubuit: neo
fractus fuit animo quin ad Deum liberatorem con-
fugeret. Nam precando testatus est David, sibi
omnibu8 praesidiis nudato spem in Deo fuisse resi-
duam. Porro, Deum iustitiae suae appellat, acsi
dioeret iuris sui vindicem, quod passim omnes eum
damnarent, et hostium oalumniis perversisque vulgi
iudiciis oppressa esset eius innocentia. Idque dili-
genter notandum est. Nam quum nihil sit acer-
bius quam nos immerito damnari, et una cum in-
iusta vi perferre infamiam, id tamen quotidie
sanotis accidit, ut soilicet bene agendo male audiant :
sicque exerceri expedit, ut aversi ab omnibus
mundi illecebris, ab uno Deo toti pendeant. Ergo
iustitia pro bona causa capitur, ouius testem Deum
oonstituen8 David conqueritur homines sibi male-
volos e8se et iniquos: suoque exemplo nos docet,
si quando non appareat coram mundo nostra inte-
gritas, non decere tamen nos animis frangi, quia in
coelo est vindex noster. Dixerunt profani homines
nullum esse virtuti melius theatrum consoientia:
atqui haec oonsolatio longe exsuperat, quod scimus
nos in Dei et angelorum conspectu stare, dum in-
iuste homines nobis insultant. Hao fortitudine
praeditum fuisse videmus Paulum I. Corint. 4, 5.
Nam quum apud Corinthios multi de eo sparsi
essent sinistri rumores, ad Dei tribunal provocat.
Eadem fiducia Iesaias 50, 6 et sequenlibus, quae-
cunque in ipsum probra iaciebant hostes, despicit.
Quare haec una patientiae nostrae fultura est, si
nullus aequitati sit locus in mundo, in Deum re-
spicere, eiusque iudicio esse contentos. Obiio itamen
potest quaestio, quum tota hominum puritas merae
sint apud Deum sordes, quomodo suam iustitiam
in eius conspectum proferre audeant. Quod ad
Davidem spectat, facilis est solutio: quia non nisi
hostium suorum respectu, de sua iustitia gloriatur,

PSALMUS IV.

sibi enim probe conscuis erat, nihil se nisi ex Dei
vocatione et mandato tentasse: ideoque non temere
iuris sui patronum advocat. Hinc oolligimus,
Davidem. quo alacrius toti mundo Deum opponeret,
hoc elogio ipsum ornasse. Quod bis audiri postulat,
in eo nobis et doforis vehementia, et precandi ardor
cxprimitur. Secnndo etiam loco ostendit unde im-
petrandi fiduciani concipiat, nempe ex Dei miseri-
cordia. Et certe quoties aliquid petimus, hinc
initium facere convenit, ut Dominus pro gratuita
sua bonitate miseriis nostris succurrat.

{Dilatasti mihi.) Quidam putant Davidem sibi
promittere quod nondum erat expertus, et effectum
gratiae Dei spe sua antevertere. Atqui, meo iudi-
cio, pristina Dei beneticia potius comniemorat, quibus
se confirmet in posterum. Sic enim solent fideles
revocare in mentem quae ad fidei confirmationem
valent. Bt multi posthac occurrent similes loci, ubi
David quo fidem suam erigat contra terrores et
pericula, varias experientias coliiget, quibus didicerat
semper Deum suis adesse, nec eorum vota unquam
frustrari. Est autem metaphorica loquutio, qua
significat sibi undique obsesso et clauso patefactum
fuisee exitum. Angustiam, de qua loquitur, non
minus ad animum quam ad rem ipsam puto referri,
neque enim ferreus fuit David quin res adversae
eum in miseras anxietates coniicerent.

3. FUii viriy usqueguo gloria mea ad ignomi-
niam, dMgetis vanitatem, qu<teretismendacium? Selah.
4. At scttote quod selegit lehova benignum sibi y Iehota
ejcaudiet dum damavero ad eum.

3. (Filii viri.) Huno suavissimum Davidi fruc-
tum protulit sua preoatio, quod colleeto animo po-
tuit non modo repellere hostium suorum fhrorem,
sod ultro eos lacesaere, ao intrepide despicere quid-
quid manohinabantur. Quare ut firma nobis oonstet
fiduoia, nonnisi iisdem armis instruotoe in arenam
descendero eonvenit, quotiee ab improbis impetimur.
Summa autem ost, quum Deus suo praeaidio Davidem
tueri velit, frustra ad eum perdcnduui eniti cunotos
mortales, quantumvis tuagnas altoqui ad nocendnm
vires atforant. Filios autem non Adam vel hominis,
sed viri appollans, obiter eorum arrogantiam por-
stringoro videtur. Neque enim quibnsdam Hebraeis
asaentior, qni procoros notari putant. Setl potius
ironica eet concossio, qua oorem insolentiam sub-
sannat: quia nobilc* ot cordati sibi two vidcbantur,
quum tamen oaoca duntaxat oo» ruhios ad ncfario*
oonatus impollerot, lu vooo ustfuequo damnatur
prava eorum obstiimtio. Signitieat onim David non
subito tautum aliouo motu fui**o incitaton: *od po-
nitus oorum eordibus intixiitn fuidno contuiuux no-
cendi studium: nisi onim oo* rooto Hcnsu priva**ct
sua malitia, multi* expcrimctitia, quwo oo* ah in-

cepto desistere cogerent, probaverat Deus so Davidis
esse cnstodem. Quia autem illis propositum erat,
probrose deiicere qnem in solium regium extnlerat
Deus: quaerit quousque suam gloriam pergent in
dedecus trahere. Notandum autem est qnod apud
summo8 et infimos omni genere ignominiae gra-
vatus gloriae tamen sibi divinitus conoessae posses-
sionem animose retinet: dubitat quin eam tandem
asserat Deus quibuscunque maculis indigne aspersa
fiierit.

(Diligetis vanttatem.) His verbis partim expro-
brat hostibus perversam libidinem qua videbat ipsos
impelli, quamvis pium zelum falso praetexerent:
partim eorum stultitiam deridet, quos oontraDeum
pugnando, successum tamen sibi promittant. Et
valde emphatica est obiurgatio: nam impii quantnm-
vis crassa malitia in omne scelus ruant, se tamen
fallacibus blanditiis deludunt ne qnis eos sensus
mordeat. Exclamat ergo David, quamvis sponte
caecutiant et fucato colore ornent suam iniustitiam
nihil eos proficere. Et certe qnamvis sibi blandi-
antnr impii, nbi ad serium examen tracti fnerint,
8emper hoc constabit, ideo ipeos hallucinari, qnia
ab initio propositum est fallaciter agere. Caeteram
ex hoc loco nobis sumendna est invictae oonstantiae
clypeuB, quoties prndentia et astu superari nos
videhimus ab improbis. Nam quibuscunque machinis
nos impetant, si modo erimua nobis bene conscii,
stabit Deus a parte noetra, adversna quem non
praevalebunt. Polleant ingenio licet, suppetat illia
facultas nos laedendi, in promptn sint rationee et
subsidia, acute omnia dispiciant: qnidquid tameu
excudenU mendacium erit ac vanitas.

4. (Scitote quod selegit.) Confirmatio est anperi-
oris sententiae, hanc enim sibi fidnciae cansam esse
ostendit, quia Deo regni sui antore nititnr. Et
certe tunc demnm licebit secure contra hoetee noe-
tros gloriari, si nobis certa erit Dei vocatio. Itaque
David minime hic suas viree iactat, vel opee, vel
exorcitus, quibus sibi regnnm acqniaierit: sed qnia
divinitus electus est, eoe sine profectn mutta eonari
significat, quia sensuri sint Denm sibi adversnm,
euins potentiae succumbent Ac primo qnidem
dicit so a Deo fuisse segregatum: qno aignificat
non hominum arbitrio, vel propria iibidine, aed
coelosti deoroto oeee eximium. Nam qnnm rTTfi
Hebraoi* dividore significet. hoc loco ad excellentiam
rofertur: acsidieeret: vos nnllnm regem admittitis,
nisi vestris eutiVagiis electum. vel qui vobis ad-
lubeecit : atqui hoc proprium Dei mnnns eat, qnem-
eunquo voluorit aasiimere. Per nomen Benigm,
non dttoito quin ius regium sibi ex re ipsa vel
otfootu asserat, ac si notam vel insigne snae vocationis
nroforrot, Vore oniin dictum fuit vetere proverbio:
rroprium dotom rejjum «*se clementiam. Dens
autetn quo* honoiv dignatur. ne sint mortna idola,

PSALMD8 IV.

pietatis praeposteram confidentiam verae apei looo
in nobie foveat

7. MuUi dicunt: Quis ostendet nobis bonum?
attdUesuper nos lumen vultus tui Iehova. 8. Dedisti
laetitiam in corde meo plusquam quo tempore frumen-
tum eorum et vinum eorum multiplicata sunt.

7. (Mulii dicunt.) Quidam existimant Davidem
hio oonqneri de crudeli boetium suorum malitia,
quod vitam suam cupide appeterent. Ego autem
non dubito quin Davidem unicum votum quo arde-
bat variis desideriis oomparet, quibus totus fere
mundus huo illuc agitur. Nam quia principium
hoc non tenent profani homines, solos demum omni
ex parte esse beatos quibus propitius est Deus:
deinde, peregrinandum esse in terra, ut epe et pa-
tientia contendant ad meliorem vitam, in oaducis
bonis subsistunt, itaque modo illis prospere sit se-
cundum oarnem, non magna Dei cura tanguntur.
Quum ergo pecudum more hoc vel illud pro summa
felicitate arripiant, merito se ab illis David separat,
scopum sibi prorsus contrarium praefigens. Nec vero
refello quod quibusdam placet: Davidem conqueri
do suis gregalibus, qui quum impares essent ferendis
aerumnis, prae taedio et aegritudine gemebant,
quietem sibi optantes. Ego tamen latius extendere
malo, ut David unioo Dei favore contentus, se nihil
respicere vel morari testetur quid alii oupiant.
Haec autem oomparatio non parum amplificat, dum
fideles po8thabitis bonis praesentibus in Deo ac-
quiescunt, nec quidquam pluris faciunt quam illum
sibi propitium sentire. Primum ergo significat
David, desipere eos omnee qui sibi optantes laetam
fortunam, non incipiunt a Dei gratia: ita enim fieri
ut illos vagi errores oiroumagant. Deinde aliud
vitium perstringit, quod orassi et terreni homines,
carnis quieti et commodis addioti, in sola eorum
fruitione subsidant. Unde etiam fit ut susque deque
illie sit Deus, quasi eo non indigeant, dum suppe-
tunt reliqua ex voto. Ipse vero oontra, ut aliie
omnibus bonis careat, paternum Dei amorem aibi
instar omnium esse testatur. Haeo igitur summa
est: Tametsi oupide praosentibue delioiis vel com-
modis vulgo inhient homines, ego tamen porfectam
felioitatem non alibi quam in Dei gratia statuo.
Lumcn vuUus Dei aocipit pro serena faoio, sicuti
rursum videtur obscura nobis ot obnubila Dei fa-
cies, dum aliquod irao signum ostendit. Pulora
autem metaphora dicitur attoUi hoo lumon, dum in
cordibus nostris rofulgens fiduoiam ot spom gonorat.
Nequo enim sufflcorot a Doo nos amari, nisi ad nos
pervenirot amoris sensus: sod oorda nostru sniritu
suo irradians voro et solido gaudio nos oxhilarat.
Docet autom hio locus, quamvis aftluat rorum om-
nium oopia, misoros tamon osso quibus propositum

non est f in Deo acquiescore. Rursum vero fideles,
quamvis inter multas molestias vexentur, hoo uno
vere beatos esse, quia illis refulget paterna Dei
faoiee, quae omnes tenebras illuminat, mortemque
ipsam vivifioat, ut ita dioam.

8. (Dedisti laetitiam.) Altera comparatione vim
sui aflectus melius exprimit atque illustrat, quod
scilicet bonum illud quod optaverat adeptus, minime
invideat aliorum opulentiae et deliciis, sed praeclare
oontentus sit sua sorte. Summa est, pluris sibi
esee propitium Dei vultum, quam si horrea fru-
mento referta, oellasque vino plenas haberet. Quan-
quam autem in voco n^D> variant Interpretes, quia
nonnulli vertunt A tempore, ao Davidem intelligunt
hostium suorum bonis fuisse laetatum: mihi tamen
longe melius congruere videtur alter sensus, quod
soilicet se uno Dei favore magis gaudere dicat,
quam terrenos homines dum bonis omnibus fruuntur,
quorum desiderio ut plurimum ardent. Dixerat
enim, rebus prosperis intentos ac deditos Deum non
magnopere ourare: nuno vero addit, largo vini et
frumenti proventu non perinde esse laetos, ut ipse
est unico divinae bonitatis sensu. Atque hic versus
utilem doctrinam continet, videmus enim ut terreni
homines, postquam spreta Dei gratia totoe se in-
gurgitarunt in caducas delicias, adeo non satiari^
ut ipsa oopia magis eornm cupiditates inflammet:
ita fit ut in media saturitate eaeca inquietudo
mentes eorum sollioitet. Nunquam ergo tranqnilla
pax et 8olidum gaudium nobis obtinget, doneo aflul-
geat Dei favor. Etsi autem fideles sua commoda
ipsi quoque expetunt, praepostero tamen ardore ad
ea non feruntur, quin patienter sustineant illis
privari, mode se Deo ourae esse intelligant

9. In pace sifmd dormiam et quiescam: qmia tu
Iehova seorsum*) in fiducia locasti me.

Gonoludit se perinde securum esse ao quietum,
quia protegitur Dei manu, ao si omnibus mundi
praesidiie vallatus esset Soimus autem bonum hoo
prae aliis eese optabile, nempe vacuum eeee omni
metu, nec torqueri vel angi ulla cura. Ideo oon-
firmatio est proximae eententiae, quod gaudium de
luoe patorni Dei amoris oonceptum merito aliis
omnibus praeferat; quia interior pax animi quae-
ounquo fingi possunt bona exsuperet. Multi locum
huno ita exponunt, quod speret David hoetee sibi
reconoiliatum iri ut oum ilUs placide dormiat: qoia
dederat illi Deus, sine moleetia et nemine obturbante
quiesoore. Meo tamen iudicio, hic aptior erit sensua,
quod soorsum non minus tranquille aget, quam in
magna turma: quoniam ipsum Deus tutetur. Nam
in particula, YW* subaudio 3 similitudinis notam.

*) i»cuK en margc; ou 4 ptrt.

PSALMUS V.

Neo plaoet quod T1j? quidam ad Deum referunt,
ita vertentes: Tu 6olus Domine in fiducia looaati
me, quia sublata antithesi inter duo adverbia Simul
et Seorsum, vol solitarie, multum gratiae ex een-
tentia docedet. In summa, gloriatur sibi ita suffi-
eere unius Dei tutelam, ut sub ea non minus se-
cure dormiat, licet omnibus humanis custodiis nuda-
tus, quam ei multas oiroum se excubias haberet,
vel undique munitus esset multis sodalibus. Itaque
eius exemplo discamus hunc honorem Deo tribuere,
quotiee ab hominibus nihil defensionis apparet, ut
sola eius manus instar ingentis exoroitus in paoe
nos oontineat.

PSALMUS V.

ARG. David graviter iniusta hostium saevitia oppressus, ct
plus adnuc raalorum mctuens, Dei auxilium implorat.
Quo autem facilius impctrct quod petit, po&tquam ex

Erccandi ardorc magnitudinem doloris sui ostendit primo
ostiuiu suorum intolerabilera malitiam profert, quam a
Deo relinqui inultam absurdum forot. Deinde fidcra ct
pationtiam suam, cousolationem etiam inscrit, quaei de
prospero succcbbu nihil dubitet. Tandem coneludit, ubi
tiberatus fuerit, fruotum gratiae piis omnibus fore oom-
munem.

1. Praefedo super NehUoth Canticum David.

Hebraicam vocem quidam: Haereditates, alii:
Exercitus vertunt. Priores hanc rationem afferunt
suae 8ententiae, quod David pro salute duodecim tri-
buum precatus sit. Alteri vero, quia obsessus ab
ingenti hominum multitudino, se contulorit ad Dei
praosidium, atque ita particula super valebit contra.
Sed quia aenigmaticas istas inscriptiones non probo,
libenter subscribo eorum sentontiae, qui vel instru-
mentum, vel tonum musicum fuisse docont: de spocio
autem non admodum laboro.

2. Verba mea ausadta Ichova, intellige ser-
monem tneum. 3. Advertc ad vocetn clamoris mci,
rex meus % et Deus mcus, quia ad te precabor.

Non audeo certo statuere, uniusne solum tem-
poris quas ab hostibus suis iniurias perpessus cst,
deploret hoo Psalmo David: an vcro gencraliter de
variis perseouutionibus queratur, quibus diu vexa-
tns fuit sub Saule. Eum otiam quidam ex Hebraeis
ad Absalom usque extondunt, quia per viros dolosos
et sanguinarios putant Docg ot Achitophel notari.
Mihi tamen magis probabile videtur, quum Saule
mortuo tranquillam regni possessioncm adeptus foret
David, preces quas in suis aerumnis ot periculis
meditatus fuerat, scriptis mandasse. Iam ut verba
tractemus, quod rem unam tribus modis exponit,
Cahini opera. Vol. XXXI.

haec repetitio affectus vohomeutiam notat, et longam
orandi porseverantiam. Neo cnim superflua con-

Srerie delectatus ost, ut abs re profunderet diversos
oquendi modos: sed quemadmodum serio ad pre-
oandum intentus orat, multiplices suos gemitus re-
praesentavit. Signifioat ergo nec frigide, nec pau-
culis tantum verbis orasso, sed prout urgebat vis
doloris, 80 in deflondis apud Deum suis malis fuisse
anxium: et quia non statim apparobat exitus, in
iisdem querimoniis repetendis fuisse assiduum.
Quod autem disertis vorbis vota non concipit,
species est reticentiae magis emphatica quam si
distincte loquutus foret. Nam quid cupiat in cordc
suo premons, melius ostendit se intimos animi sui
sensus ooram Deo sic afferre, ut lingua ad loquendum
non suffioiat. Yox etiam Clamoris pro clamosa
vel sonora voce, ad notandum studii ardorem per-
tinet. Neque enim clamavit David tanquam ad
aures surdi, sed fervor doloris, interiorque anxietas
in clamorem erupit. Etsi autom verbum pjn (unde
nomen y>^] quo hic usus ost propheta) Hebracis
tam claro offari, quam tacite susurrare significat,
videtur haec secunda expositio melius pracsenti loco
congruere. Nam ubi verba sua in generc proposuit
David, ea vidotur in obscuras querimonias et cla-
morem partiri. Sub prioro autem membro notat
oonfusum stropitum qualis in cantico Ezechiae
de8cribitur, ubi vocem articulatam impcdit dolor:
Sicut grus ot hirundo garriebam : gemebam instar
oolumbae. Porro si quando vel ignavi sumus ad
precandum, vel cito labascunt pii impetus, hino
stimuli ad nos pungondos petendi sunt. Deum
quoque vocando rcgem saum et Dcum suum, quia
acrius eo ad bono sperandum incitavit: discamus
haec elogia in similem aptare usum, nempe ut
Doum nobis familiarem reddamus. In finc testatur,
8e non fraenum rodero, ut solent increduli; sed ad
Deum gemitus suos dirigore. Nam qui posthabito
Deo, vel intus fremunt, vel apud homines queru-
lantur, indigni sunt quos Deus ipsc respiciat. Qui-
dam vortunt: Quando ad te prccor, scd mihi vi-
detur potius essc causae rcdditio, in qua Davidi
propositum fuit, amimum suum in fiduciam attol-
lere, sumpto hoc generali principio: Quicunque
Deum in suis malis invocant, nunquam ab ipso
repulsam pati.

4.* Iehova mane audias vocetn mcam: tnane dis-
ponam tibi ct speculabor.

Potest otiam haec sontcntia in futuro tempore
modi indicativi lcgi. Ego tamcn optantis potius
csse sontio, qucmadmodum reddidi. Postquam enim
Doum rogavit ut suis votis annuerct, nuno ad
festinationom oum sollicitat. Nam otsi non improbo,
quod quidam ipsum putant ad matutinas preces

PSALMUS V.

ulludere, quae in templo quotidie eacrificiis con-
iungi eolebant ex legis praescripto: non tamen du-
bito quin longioris morae taedio compuleus, salutem
suam aocelerari cupiat: ac si dixisset: Simulatque
expergiscar, haec prima futura est mea cogitatio.
Tu itaque Domine opem qua indigeo, ne longius
differas : sed mox respondeas votis meis. Dispcnere
Deo tantundem valere interpretor, ao recta so ad
eum applicare. Plerique, quasi ecliptica eseet lo-
quutio, subaudiunt orationem. Sod potius (meo
iudicio) testari voluit David se minime flecti huc
vel illuc, ac distrahi, sed hunc ordinem sibi osse
statutum ut ad Deum confugiat. Est autem tacita
antithedis inter vagos et erroneos eorum discursus
qni ad mundi auxilia circumspiciunt, vel pendent
ex suis consiliis, et rectum fidei duotum: quo fit
ut pii omnes a vanis illecebris retracti, se ad unum
Deum convertant. Nam Tiy Hebraeis ordinare
vel disponere, interdum comparare vel aptare sig-
nificat. Optime autem convenit sensus quod profi-
teatur David se minime distractum iri per flexuosos
circuitus, sed recta se ad Deum venturum. Specu-
landi verbo tam spem et patientiam, quam sollici-
tudinem designat. Nam quum n5¥ apud Hebraeos
tam exspectare quam aspicere aigniticet, non dubito
quin dicere velit David, postquam suas curas in
Dei sinum deposuerit, se suspenso animo quasi in
excubiis fore, donec re ipsa pateat fuisse a Deo
exauditum. Etsi autem desiderio semper inquietudo
aliqua subest: qui tamen speculatur, quam expetit
Dei gratiam, patiouter eam oxspectat. Docet ita-
quo hic locus frivolas es80 preces, quibus non est
8pes annexu, quao mentes velut in speculam evehat.

5. Quia hoh Dcus rolens impictatem tu: non
habitabit ttrum malum. 6. Non stabunt insani co-
ram oculis tuis: odisti omnes qui iniquitatem perpe-
trant. 7. Perdrs tjui loquuntur mendacium: virum
sanguinarium et dotosum ubominabitur lehova.

Hic sibi David ex hostium malitia et pravitate
conciliat Dei favorom. Eet quidem velut abrupta
oratio, ut sancti precando saepe balbutiunt: verum
hacc balbutiee Deo gratior est quum omnes quan-
tumvis nitidae ac splcndiduo rbetorum tigurae.
Porro ad huno scopum tendit Duvid, quura ad
8ummum crudelitatis et perfidiue venerint hostes
sui, fieri non posso quin eos maturo Detis compeeeut.
Batiocinatur uutem ul> ipsius Dei nuturu, num quum
illi plueeat iustitiu et reetitudo, indo colligit, de
iinprnbis et ecelerutis omnibut* vindictam sumpturum.
Qui enitn tieri poteet ut impuno effu^riunt eiuH ma-
num, quamloquidom iudox ost mundi? Ijoouh no
tatu upprimo dignus. Scimue* enim quuntopero uoh
constornet etfraenis impiorum proterviu. nutn \\\\\\\
Dous uon etutim eum oohibot, vol stttpotmm utto-

niti, vel desperatione concidimus. Atqui David
hinc potius fiduciad materiam petit. Nam quo
maiore licentia gaesantur hostes, eo alacrius Deum
vindicem implorat, cuius officium est improbos
omnes perdere, quia odio habet omne scelus. Dia-
cant ergo pii omnee, quotios illis certamen est cum
vi, fraudibus, et iniustitia, ad Deum assurgere, ut
seadcertam spem liberationis animent: sicutietiam
eos hortatur Paulus 2. ad Thess. 1. 5. Documentum,
inquit, est iudicii eius, quod nuno crucem suffertis:
quia iustum est apud Deum rependere iis qni vos
affligunt, afflictionem: vobis autem qui affligimini,
relaxationem nobiscum. Et oerte alioqui non esset
mundi iudex, nisi impiis omnibus apnd enm meroes
sua esset reposita. Nunc tenemus huius doctrinae
usum: nempe dum improbis lascivientibus, nobis
obrepit dubitatio an Deus curam nostri gerat: ut
hunc clypeum opponere discamus, Deus, oui odio
ac detestationi est omnis iniquitae, istos elabi inul-
tos non sinet: licet vero ad tempus eos ferat, tan-
dem conscendet tribunal, seque vindicem ostendet.
Caeterum hinc colligitur ctiam universalis doctrina,
Deum, quamvis per Satanam et impios operetur,
eorumque malitia utatur ad exsequenda sua iudicia,
non tamen esse peccati autorem, nec peccatum ei
placere: quia semper iustus ei finis propositus est:
ut merito eos damnet ac puniat quos arcana sua provi-
dentia impellit quo visum est. Versu quinto jf^
quidam in masculino genere accipiunt pro scelesto
homine: sed ego malitiam potius intelligo. Sim-
pliciter enim pronuntiat David, nullum Deo eon-
sensum esse cum iniustitia, postea ad homines ip-
sos descendit, negans insanos coram eius oculis sfa-
turos. Est autem optima consequentia, Deo exosa
est iniquitas: ergo de omnibus iniquis iustam ul-
tionem sumet. Insanos vocat, more scripturae, qui
caeca cupiditate ad peccandum ruunt. Nihil enim
magis furiosum impiis qui abiecto Dei timore, no-
cendi libidinc feruntur: imo nuila est amentia de-
terior, quam Dei contemptus, quo fit ut fas omne
; pervertaut homines. Quamvis autem hoe sibi ad
consolationem proponat David, simul tamen inde
elicitur utilis eruditio ad timorem Dei: nam spiri-
tus Deum scelerum ultorem fore pronuntians, frae-
num nobis iniicit, ne spe impunitatis peccemus.

8. Et ego in multitudine misericordiae tuae tn-
I grrdiar domum tuam % adorabo in templo sancto tuo
■ in timore tui.

Copulum adversativo positam esse quidam pu-
tant, quusi Duvid se impiis comparans Deum sibi

, propitiutn foro pmedicet: sed expendant lectores
annon mugis convoniat illative accipere, hoe modo,
(juum impios forro nequeus Domine, ego igitur

i manu tua sorvutns, solennes tibi pro liberatione

PSALMU8 V.

aocepta gratias in toroplo tuo agam. Si prior ex-
positio magis placeat, simpliciter suam erga Deum
pietatom commendans propheta, se ab eorum ordine
disiungit, de quibus loquutus est. Sod videtur cir-
cumstantia loci poscere ut Dco gratiarum actionom
promittat: nam quia hostes suos nuper Dco exosos
esse dixerat, nunc concopta salutis fiducia, se ad
gratitudinem invitat. Yeniam, inquit, ad templum
in mtdtUudine misericordiae tuae: ac si dicerct,
quamvis nuno fere perditus vidcri queat, se tamen
Dci gratia salvum foro et incolumem. Docet itaquo
hic locus, quum nos urgcnt cxtremae tcntatioues,
statuendam esse Dei gratiam ante oculos, ut inter
summa quaeque discrimina bene speremus. Ad haec
quia caro gratiam Dei vel maligno extonuat vel ae-
stimatvulgari modo, discamus ingentemeiusmagnitu-
dinem efferre, quae sufticiat vincendis terroribus.
Quanquam autem consilium Davidis fuit, sibi certam
salutem polliceri ox Doi misericordia : simul tamen
ostendit, ubi fuerit sorvatus, gratum se et memorem
fore. Iam quia hypoeritae gratias ageudo nihil
aliud quam nomen Doi profanant, ut sunt impuri
et poliuti: ideo se asserit veuturum cum Dci ti-
more, ut sincero ct integro cordocum adoret. Cae-
terum hinc colligerc licot genoralem doctrinam,
donec suac bonitatis gustum Deus nobis praobuerit,
accessum nobis ad eum non patere ncc quemquam
rite orare, nisi qui gratiam eius oxpcrtus, sibi pro-
pitium fore statuit ac persuasus est. Adiungitur
tamcn Doi timor, qui rectam piamquo iiduciam a
carnis securitate discornat.

9. IeJwva deduc me in iustitia tua propter ad-
versarios meos: dirige coram facie mea viam tuam.
10. Quia non est in ore eorum rectUudo: intimum
eorum pravitates, sepulcrum patens guttur eorum, lin-
guis suis dolose agunt. 11. Fac eos errare Deus,
cadant a consiliis suis, in multitudine scderum suorum
disperde eos quia rebelles fuerunt tibi.

9. (lehova deduc me.) Quidam ita exponunt:
Oatende mihi quid rcctum sit, et fac ut totus iu-
stitiae tuae addictus siui, idque proptcr advorsarios,
quia perioulum est no sancti malis ct fraudulentis
impiorum artibus impulsi, a recta via doclinent. Pia
quidem et utilis senteutia est: sed altera expositio
aptior, ut Deus servuin suum per medias hostium
insidias salvum deducat: ct quum vidcbitur undique
captus et constrictus, cxitum ci patefaciat. Dci
ergo iustitia hoc loco (sicuti plurimis aliis) pro fide
et clementia eius capitur, quam in tutandis fidelibus
ostendit. Ideoquo praepositio In tantundem valet
ac Pro, vel secundum. David enim Deum sibi
itineris ducem esso optans, ex oius iustitia spem
impetrandi sibi facit acsi dixisset, Dominc, quia
iustus es, auxilio tuo mo protegas, ut pravas

hostium machinationos evadam. Idem sibi vult
posterius membrum, ubi postulat viam Dei coram
facie sua dirigi. Hoc cst divinitus se eximi ab
angustiis, quibus sic inclusus erat, ut socundum
carnem nunquam se exiturum putaret. Sic autem
fatetur se vitandis hostium insidiis parem non esse,
nisi et prudentiam suppeditet Deus, ot viam pcr
invia aperiat. Idom et nos oius exemplo faccre
convenit: ut nobis diffisi, quum nos consilium dcfi-
ciet, aut invalcscot hostium improbitas, ad Deum
properemus, in cuius manu sunt exitus mortis, ut
alibi videbimus.

10. (Quia non est in ore eorum.) Easdem que-
rimonias denuo ropetit, quo maioro odio suos aj-
vorsarios apud Deum gravot: in se vero provocot
ipsius Doi misoricordiam, qui iniuste oppressis opem
so laturum promisit. Atque hoc notandum ost,
quo crudolius in nos saeviunt hostes, vcl magis
scelcrate nos voxant, co maiorc fiducia gemitus
nostros in coolum csse tollcndos: quia Deus non
patiotur ad extrcmum usque grassari eorum furorem :
malitiam quoquo ct perversos astus in lucom pro-
trahot. Primo loco accusat oos pcrfidiae, quod
nihil rcctum aut sinccrum loquantur: causam assig-
nat, quod intus roferti sint iniquitate. Postca com-
parat oos sepulcris, ac si dicorot, voracissimos csse
gurgitos: quo notatur inexplobilis fundendi san-
guinis cupiditas. Tandem eorum fallacias iterum
recensot: undo colligimus, non modiocribus iniuriis
fuisse tontatum: sed i 111 cortamen fuisse cum hosti»
bus detorrimis, quibus nulla orat vel humanitas vel
modoratio: tam miscrc oppressus, non modo conti-
nuat suas preccs, sed ox statu confuso et dcsperato
matcriam sporandi petit. Quod autem paulus, Rom.
3, 13, locum hunc citans, ad totum genus huma-
num oxtendit, non facit praeter mcntem spiritus:
nam quum axioma istud pro confesso sumat, sub
Davidis pcrsona nobis describi ecclesiam tam in
Christo capito quam in membris: eequitur, in h<>s-
tium numoro censeri dobere quicunque non regeniti
sunt Dei spiritu, sivo cxteri sint, sive domestici.
Noque onim David hoc loco vol Assyrios vel Ae-
gyptios ad Dei tribunal vocat: sed Iudaeos doge-
ncres, qui in carne circumcisi, se cx sancta Abrahae
progenie esse gloriabantur. Non ergo detorquet
Paulus haec verba a gcnuino sensu, ea ad cunctos
mortalcs accomodans: sed proprie asserit, ostensum
fuissc a Davide quales natura sint.

11. (Fac eos errare.) Quia DttfN Hebraeis,
tam excindere vcl pcrdcre quam peccare, significat,
et mctaphorico pro Errare vel hallucinari capitur,
uterquo scnsus pracsenti loco apte quadrat: scd
quia continuo post subiicit David, cadant a suis
consiliis, non dubito quin hoc primum votum
secundo affino sit ao simile. Duo itaque haec simul
coniungo, tanquam causam et effectum, ut Deus

PSALMUS V.

mente privatos in errorem impellat: deinde ut eos
sua consilia frustrentur, unde enim fit ut impii
frustra consultent, ineonsiderate etiam ao sine iudi-
cio ferantur, et turpiter impingant, nisi quia Domi-
nus in astutia eos deprehendit? Intercipit eorum
vafritiem, spiritu soporis et vertiginis eos inebriat,
ut desipiant in rebus minimis. Ergo si nobis time-
mus ab insidiis et fraudibus hominum, et qui nobis
nocere cupiunt videmus sagaces et acntos esse:
redeat nobis in memoriam haec sententia, perpe-
tuum esse Dei munus, stupore et amentia eos per-
cutere qui ad peccandum sapiunt. Sic fiet ut nobis
dormientibus quamvis astutas eorum maohinationes
Dominus flatu suo dissipet, ac tandem prostituat
eos ludibrio. In summa, optat David manum Dei
iniici suis hostibus, ac prohiberi a pravis suis deli-
berationibus. Et certe necesse est, quum Satan,
fraudum omnium artifex, omnes nocendi modos
impiis suggerat, quae callide excogitant, divinitus
in nihilum redigi. Cadere a coneiliis, intelligit,
non assequi neque efficere quod statuerant. Poe-
nam deinde illis imprecatur quam meriti sunt: quia
dum homini innoxio inique et sceleste fuerunt in-
festi, Deo quoque rebelles fuerunt. Hoc quidem
minime cogitant superbi, tanti esse miseros homun-
ciones, ut laedatur Deus in ipsorum persona: neque
enim ictus suos magis in coelum putant vibrari,
quam si pulverem aut lutum pedibus calcarent.
Atqui hanc inacstimabilem mercedem suis culto-
ribus Deus rependit, quod in se recipit ipsorum
causam. Quisquis ergo sibi recte conscius erit,
nec ab integritate deflexerit, indigne vexatus, non
est quod dubitet Deum instar clypei hostibus suis
obiicere.

12. JEt laetentur onmes sperantes in te, in aeter-
num exsultent: et protege eos, et oblectentur in te dili-
gentes nomen tuum. 13. Quia tu benedices iusto
Iehova, benevdkntia quasi scuto circwndabis eos.

12. (Et laetentur omnes.) Sive in futuro tem-
pore, eive in modo optandi legantur haec verba,
non ita multum ad sensum interest, utroque enim
modo fixum manebit quod voluit propheta: nempe
si Dei manu liberetur, fructum huius gratiae piis
omnibus fore communem : ao si dixisset, Domine, si
mihi opem tuleris, non in me solo residebit tuum
beneficium, sed patebit ad omnes tuos cultores:
quia sio fiet ut magis confirmetur eorum fides,
nomenque tuum celebrent. Ergo ut facilius libera-
tionem a Domino impetret, eam a fine vel effectu
commendat, quod piis omnibus maiorera fiduciam
suggeret, eosque animabit ad laudem et gratiarum
actionem Deo reddendam. Docet autem hio locus,
nos Deo ingratos esse, nisi accommodamus in usum
nostrum quaecunque in proximos nostros confert

beneficia: quibus testatur bonitatem suam commu-
niter piis omnibus semper expositam fore, ideoque
additur ratio laetitiae, quia Dominus eos proteget.
Nam quoties uni ex fidelibus se beneficum ostendit,
statuere debent (ut diximus) eundem erga se fore.
Porro docet hio locus, non aliunde quam ex Dei
praesidio nasoi verum gaudium: quia licet mille
mortibus simus expositi, abunde nobis sufficere hoo
debet, protegi nos Dei manu. Sed hoc fiet si nos
inanes mundi umbrae non decipiant, nt sub illis
delit68oamus. Hoc etiam notandum est, quod in
Deo sperantes dicit nomen eius dUigere. Neo enim
fieri pote8t quin suavis sit Dei memoria, nosque
aolide oblectet: imo rapiat in amorem sui postquam
ipse nobis suae bonitatis gustnm praebuit. Sicuti
rursum omnes increduli sepultum vellent Dei nomen,
eiusque memoriam cum horrore fugiunt.

13. (Quia tu benedices.) Confirmat superiorem
sententiam, quod scilicet ex sua persona commune
documentum fidei sumpturi sint omnes Dei servi,
quia ab uno exemplo iudicium de perpetua erga
omnes pios gratia fieri velit. Atque iterum admo-
net non aliud esse legitimum gaudium, nisi quod
ex sensu paternae Dei benevolentiae conoipitur.
Benedicendi verbum Hebraeie (quum de hominibus
fit eermo) bene precari eignificat: quum vero ad
Deum refertur, tantundem valet ao bene fortnnare
(ut loquuntur) vel bonis omnibus cumulare. Nam
quia efficax est favor Dei, benedictio eius bonornm
omnium affluentiam ex se producit. Nomen iusti,
non ad unum hominem restringitur, sed indefinite
omnes Dei cultores significat. Caeterum, iustos
vocat ecriptura, non qui tales operum meritis cen-
sentur, sed qui ad iustitiam aspirant: quia post-
quam Dominus eos favore suo complexus est pec-
cata non imputando, rectum studium pro iustitiae
perfectione illis fert acceptum. Eodem pertinet
quod sequitur, Coronabis eos graiuito favore vel
beneplacito, tanquam scuto: intelligit enim probe
fore undique munitos fideles: quia nulla ex parte
illis deerit gratia, quae et invictum est propugna-
oulum, et certam secum salutem affert. Quanquam
autem coronandi verbum quo utitur, saepe ornatnm
vel decus Hebraeis notat: quia tamen additur simi-
litudo scuti, non dubito quin metaphorice pro mu-
nire vel circumdare sumatur. Sensus ergo est,
quantumvis magna et varia pericula iustos obei-
deant, Deo tamen propitio salvos foro.

PSALMOS VI.

nai) non se vocat quia aegrotet, sed quia deiectus
ac fractus sit. Quia autem hunc finem in poenis
sumendis Deo propositum esse soimus, ut nos hu-
miliet, siinul ac ferulis eius subacti sumus, eius
misericordiae aperta est ianua. Adde quod quum
proprium sit eius muous infirmos sanare, iacentes
erigere, fulcire debiles, mortuis denique vitam
restituere : haec una ratio ad petendam eius gratiam
nobis sufficit, si malis succumbimus. Ubi vero spem
salutis non alibi quam in sola Dei clementia sibi
repositam esso testatus est, suamque deiectionem
flebiliter in medium protulit: causao subiicit suum
effectum sauitatem a Deo petens. Atque hic ordo
nobis tenendus est, ut quidquid petiinus a Doo
bonorum, sciamus ex fonte gratuitac bonitatis
fluero: et poenis tunc demum eximi, postquam
uostri misertus est. (Quia territa sunt.) Confirmstt
quod nuper attigi, se ex malorum gravitate speni
concipero levationis: quia Deus ad opem misoris
fcrendam eo promptior est, quo magis urgeri et
fere obrui cernit. Porro terrorem attribuit ossibus,
non quod sensu praedita sint: sed quia ex vche-
mentia doloris totum corpus concutitur. Nec car-
nem nominat quae tenerior est, sed ossium nomine
intelligit praecipuum robur suum fuisse tremefactum.
Causam deinde assignat, animam suam valdc terri-
tam esse dicens. Nam copula, mco iudicio, causa-
lem particulam valet, ac si dictum cssot: Tam
gravis est ac violenta iuterior cordis anxietas ut
totum corporis robur conturbet. Nam animam
pro vita accipi, mihi non probatur, neque ctiam
convcnit.

4. (Et tu Ichova usqucquo?) Ecliptica oratio ad
exprimendam doloris vchementiam facit, quae non
animos modo tenet coustrictos, sed fauces etiam:
ut sermonem iu medio cursu absorbeat. Sensus
tamen hic in orationc abrupta ambiguus est. Qui-
dam cnim subaudiunt: Mo affliges. vel corripere
perges? Alii, quousquo differes misoricordiam tuam?
Sed quae proxime soquitur ratio, hunc sccundum
sensum magis probabilem csso ostondit: nempc
dum optat David so a Domino respici. Conquc-
ritur ergo se nunc a Deo rcliotum osse, vel nullum
haberi sui respectum sicuti longo a nobis abosse
vidotur quoties cins auxilium vcl gratia ro ipsa
non apparot. Hoc autom nobis pro sua indulgen-
tia conccdit Deus, ut ipsum accoleraro optemus ad
opem nobis ferondam: ubi de mora conquesti
sumus, no votum nostrum vel dolor ultra metas
erumpat, permittcndum csso Dci arbitrio, ne alitcr
maturet quam visum fuerit.

5. Convcrtcrc Dominc, en/x? animam mcam:
scdvum mc fac pro})tcr miscricordiam tuam. t». ijuia
nulla in mortc tnctmria tui: in scpukro quis roii/f-
tebitur tibi?

5. (Convertere Domine.) Sicuti absentiam Dei
nupor deflevit, nuno postulat sibi dari signum eius
praesentiae. Nam in eo sita est nostra felicitas, si
a Deo respicimur. Putamus autem a nobis alienum
e8se, nisi probet se habere curam nostri. Ultimo
in discrimine versatum fuisse tunc Davidem, ex
his verbis colligimus, dum et animam suam eripi
quasi ex mortis faucibus, ot se in salutem restitui
precatur. Morbi tamen nulla fit mentio: ideoque
de genere afflictionis iudicium suspendo. Gaeterum
rursus confirmat David quod secundo versu atti-
gerat de misoricordia Dei: nempe liberationem se
non aliunde quam ab ipsa sperare. Quare nunquam
miseriis suis remedium invenient homines, donec
propria merita, quorum iiducia se decipiunt, obliti
ad gratuitam Dei bonitatem confugere didicerint.

6. (Quia nulla in morte.) Postquam omnia gra-
tis in nos contulit Dous, nihil vicissim exigit, nisi
ut simus beneficiorum suorum memores. Ad hanc
gratitudinem refertur quod dicit David, nullam in
morto forc Dei memoriam, in sepulcro nullam foro
eius laudcm. Nam intelligit, si fuerit eius gratia
a morte servatus, gratum se ac memorem foro.
Deplorat autem hanc sibi facultatem ereptum iri,
si fucrit e medio sublatus: quia amplius non ver-
sabitur inter homines, ut Dei nomem celebret.
Porro hinc perperam ct inscite quidam colligunt
mortuos carere omni sensu, nec ullum in ipsis
vigere: quia non nisi de mutua gratiae Dei prae-
dicatiouc agitur in qua se vivi homines exerccnt.
Scimus enim ideo nos in hac terra locatos esse ut
uno consensu et ore Deum laudcmus, huncque
esse vitae nostrae finem. Nunc quamvis mors finem
afferat talibus praeconiis, non tamen sequitur, fide-
les animas corporibus cxutas privari intelligentia,
vcl nullo tangi Dei affectu. Adde, quod in morte
ipsa Dei iudicium apprehenderat David: quod eum
obtnutescere cogebat, quoad laudes Deo canendas.
Naui quum sola Dei bonitas sensu percepta, os
nobis ad eum celebrandum aperiat, ubi ablata est
hilaritas, laudes quoque cessare necesse est. Quare
nihil mirum si ira Dei, quae nos terrore absorbet,
laudcs oius cxstinguere dicatur. Atque hinc solvitur
altera quacstio, cur David mortem tantopere exhor-
rucrit, quasi cxtra mundum nihil spei residuum
forot. Docti viri tros causas numerant cur Patres
sub lcgo tanto constricti fuerint mortismetu: nempe
quod gratia Dci nondum Christi adventu patefacta
nonnisi obscurac promissiones tenuem futurae vitae
gustum dabant. Dciude, quod praesens vita, in qua
so Deus patrem declarat, per se sit optabilis. Tertio,
quod anxii eraut ne qua post suum discessum acci-
derot in religione mutatio. Atqui mihi non satis
Holidao vidontur istae rationes, neque enim semper
idem tiinor Davidis animum occupavit; utpote qui
satur diorum, animam in ^inum Dei placide suo

PSALMUS VII.

tempore deposuit. Secunda autem ratio nobis hodie
esset eum vetustis patribus communis: quando
magis illustribua documentis paternus Dei erga nos
amor etiam in hac vita refulget. Ego vero (ut
nuper dixi) in hao querimonia Davidis aliud consi-
dero: nempe quod Dei ultoris manum sibi adver-
sam instare sentiens, metu obruitur, ut fere obstu-
pescat. Idem et de Ezechia dicendum, quod non
simplioiter mortem, sed iram Dei, et quidem non
vulgarem, fuerit depreoatus, Ies. 38, 3.

7. Laboravi in gemitu rneo, natare faciam per
singulas noctes lectum meum: lacrymis meis culcitram
meam madefaciam*). 8. Caligavit prae indignatione
oadus meus: consenuit in persequutoribus meis.

Quanquam hyperbolicae sunt loquutiones, non
tamen poetice amplificat David suum tnoerorem,
sed vere et simpliciter, quam durus accrbusquo
fuerit, declarat. Nam semper illud tenendum est,
non fuiese corporalibus malis tam graviter vulne-
ratum, sed quod Deum sibi infestum cogitans,
qnasi apertos inferos cernebat: quae tristitia alias
omnes superat. Atque ut quisque sincere Deo ad-
dictus est, eius ira durius percellitur. Quo factum
est ut sancti, rara alias fortitudine praediti, tener-
rimam mollitiem hac in parte ostendcrint. Nec
aliud nos impedit, quam carnis nostrae etupor, quo
minus in nobis experiamur quod David in se de-
scribit. Qui vero mediocriter experti sunt quid sit
oertare cum formidine aeternae mortis, nullum in
his verbis excessum reperient. Quare sciamus Da-
videm conscientiae suae terroribus afflictum, non
vulgari modo se ipsum cruciasse, sed fere iacuisse
exanimem. Quod ad verba spectat, oculum sibi
oaligasse dicit: quia et animi dolor facile ad oculos
penetrat, et illinc se maxime profert. Quia verbum
PP^, pro quo reddidi consenuit, interdum signi-
ncat reoedere e suo loco: nonnulli exponunt, eva-
nuisse vel fugisse oculorum aciem. Alii intelligunt,
tumore, qui ex fletu nascitur, absconditos fuisse
oculos. Mihi tamen primum illud simplicius visum
est, quod queratur David, quasi sonio deficere oou-
lo8. Quod Viddit per singulas noctes, hino colligimus
quasi longo dolore contabuisse, et tamen nunquam
destitisse a precibus.

9. Discedite a me omnes operarii iniquitatis:
quia audivit Dominus vocem fletus mei. 10. Audivit
Dominus deprecationem meam, Dominus orationem
meam suscipiet. 11. Pudefiant et turbentur valde
omnes inimici mei, retrocedant et pudefiant repente.

•) Ie baigno, en marge: ou io fay nnger.

Postquam dolores suos et molestias exoneravit
David in sinum Dei, nunc quodammodo induit
novam personam. Porro, non dubium est quin
diuturno languore confectus fuerit, antequam ad
hanc fiduciam emergeret: quia nuper vidimus mul-
tas ab eo noctes in continuo flctu consumptas fuisse.
Nunc quo molestius ei fuit morae taedium, alacrius
ad canendum triumphum sese excitat. Sermonem
vero in adversarios dirigens signifioat hanc non
fuisse ultimam partem tentationis, quod impii ho-
mines tanquam perdito et desperato insultabant.
Scimus enim quam insolenter so efferat eorum
nuperbia et crudelitas contra Dei filios, ubileruce
oppressos vident. Et huc eos Satan impellit, ut ad
desperationem adigat fideles, dum spem suam ludi-
brio haberi vident. Caeterum, docet hic locus gra-
tiam Dei piis unicam esse vitae lucem : simul ao
aliquod irae suae signum dedit Deus, non modo
expavesoere, sed fere demergi in tenebras mortis,
rursus ubi Deum propitium agnoscunt, vitam illis
protinus restitui. Notandum autom quod ter ropetit
David, exauditas fuisso suas preces: quo testatur
liberationem so Deo ferre acceptam: et in hac fi-
ducia se confirmat, quod non frustra se ad Deum
contulerit. Atque ita statuere oportet, si quem ex
precibus nostris fructum peroipere volumus, non
fuisse surdas Dei aurcs ad vota nostra. Per vocem
fletus non modo vehcmentiam et ardorom designat,
sed innuit se luctu et flebilibus querimoniis fuisse
occupatum. Notanda quoque est confidentia et se-
curitas Davidis, quam sibi ex Dei favore sumit.
Nam hinc docemur, nihil esse in toto mundo quod
non despicere liceat, si persuasi sumus nos a Deo
amari. Et simul tenemus quid valeat patcrnus
erga nos eius amor. Per adverbium repente signi-
ficat, ubi deplorata videtur piorum salus, praeter
spem divinitus ipsos eripi. Nam dum res confusas
in laetum statum subito Deus convertit, eo magis
illu8trat, et admirabilcm reddit suam potentiam.

PSALMUS VII.

ABQ. David iniqua calnmnia gravatus, Deum sihi patronum
ac vindicem advocat, eiquo tuendam commcndat suam
innocentiam. Ac primum quidem testatur se non male
conscium sibi esse. Deinde ostcndit magni referre ad
Dei gloriam, ut iudicium contra irapios exerceat. Tcrtio,
nt se ad fiduciam animct, Dei bonitatem et iusticiam
seouro re])utat, et promissionem in medium proponit.
Postremo quasi voti compos, bostium snorum stultitiam
ot irritos conatus deridet: imo Dei auxilio fretus, sibi
promittit, quidquid machinati fucrint, in eornm pcrni-
ciem cessurum.

1. Siggaion Davidis, quod cecinit Iehovae super
verbis Chus ftlii Iemini.

PSALMU8 VII.

De voce Siggaion non consentiunt inter se
Hebraei interpretes. Quidam enim pro musico
instrumento accipiunt. Aliis videtur esse conoentus
ad carmen modulandum. Alii putant initium fuisse
tritae cantilenae, ad cuius modulos Psalmum hunc
David cantari voluerit. Alii Hebraicum nomen
latine oblectationem roddunt. Mihi secunda opinio
videtur maxime probabilis, cortam fuisse melodiae,
vel cantici speciem : ac si quis vel Sapphicum, vel
Phaleuoium carmen dicat. Sed ego de re levis
momenti non contendo. Porro, quod Psalmus fuisse
compositus dicitur super verbis Chus, mihi non
placet (quod vulgo tamen reccptum est) per verba
negotium intelligi. Fatcor quidem Hobraeis usi-
tatam osso loquendi formam, ut verbum pro re vel
causa sumatur : sed quia paulo post exprimit David
falsi criminis invidia se fuisse gravatum, non dubito
quin de ipsa delatione vel calumnia hic loquatur,
cuius autorem, vel certe ministrum fuisse inter-
pretor Chus, aliquem ox oonsanguinois Saulis.
Ncque enim satis tirma ratione moventur quidam,
ut Saulem obliquo sub nomino alicuo perstringi
dicant. A vero nomine sccundum ipsos, ideo abs-
tinuit David, ut regiac dignitati pareeret. Pluri-
mum (fateor) apud ipsum valuit sacrae unctionis
reverentia: sed quum alibi diserte Saulem nominet, ,
ubi non minus acriter in eum invehitur, nec minus i
atro carbone eum dopingit, cur hic potiu* eius
nomeu supprimcret? Meo itaquo iudicio, hic sine ,
figura proprio nomine exprimitur improbus delator,
qui Davidi odium ex ticto crimine conflaverat: sive ;
a regc fuorit subornatus. sive favorem captans, ;
ultro Davidem calumniatus fuerit. Seimus enim :
Davidem vulgo magna infamia flagrasso. quasi in (
regem et soccruin suum ingratus ac perfidus fuisset. \
Quanquam autem Saul ox familia Iemini fuit, nihil
tamen absurdi erit, si dicamus unum ex eius cog-
natis Davidem falso accusasse. i

2. le/wva Dws wii, in tc confido, scrva me ab
omnibus pcrsctfurutilms m<\ ct libcra utc. 3. Nc
fortc rapiat t<tn<p<atn lco animam mcam: disccrpat,
ct non sit qui titnTct.

Initio imiltos sihi hostes osso dicit : secundo j
autom versu unum quempiam singulari numero \
dcsignat. Kt certe quum omninm animi in eum ,
accensi foront, merito ab omnibns suis persequu-
toribus eripi petiit. Sed quia impia rogis crudelitas.
instar facis, contra honnnem innoxium totius populi
odia inflammabat, merito otiain pcouiiariter in ip-
sum stylum oonvertit. Ita primo vorsu rem do-
scribit qualis orat : sooundo autom vorsu fontom.
vel causam mali ostondit. Porro. qnod praefatur
Doo so ooniisum osso, in hoo verbo magna subest
emphasis. Kst quidem praetcriti temporis. idooquo

proprie vertendum esset: In te confisus sum: aed
quia tempora verbornm subinde mutantur apud
Hebraeos, malui vertere oonfido: praesertim qunm
satis constet, oontinuum (ut loquuntur) actum no-
tari. Neque enim fiduciam iaotat David a qua
iam exciderit, sed quam constanter fovet in suis
angustiis. Atque haeo vera est fidei noatrae pro-
batio, quum rebus adversis afflicti, in Deo tamen
sperare non desinimus. Hino etiam colligimua,
clausam esse precibus nostris ianuam, nisi eam
clavis fiduciae aperiat. Nec supervaouum est, quod
Iehovam appellat Deum suum, sed hoc velut aggere
opposito tentationum fluotus repellit, ne fidem suam
obruant. In secundo versu, leonis similitudine
Saulis saevitiam amplificat, quo propensior sit Dena
ad opem ferendam : sicuti hoc sibi munus vendicat,
miseras oves e fauoibus luporum eripere.

4. Iehova Deus mt, si feci istud, si est iniqui-
tas in manibus tneis: 5. Si rependi paeem mecum
colenti malum: et non eripui qui me affligAcd sine
causa: 6. Persequatur inimieus animam meam, et
comprehendat : et prosternat in terram viJtam meam,
et gloriam mcam in pulvcrc detincat. Sdah.

4. (Ichova Deus.) Hic David, ut sibi Deum
concilict, se iniuste et nullum ob crimen vexari
testatur. Et quo plus vehementiae habeat testi-
monium, imprecatione utitur. Nam si quid deli-
quit, paratum sc esse dicit ad subeundam noxam :
imo scse ad gravissima quaeque supplicia offert,
nisi ab eo crimine prorsus immunis sit, cuius eum
fere convictum omnes putabant. Quia autem non
alia lege optat sibi a Deo succurri, nisi oomperta
fuerit sua integritas, docet nos suo exemplo, quoties
ad Deum confugimus, dandam in primis esse ope-
ram ut probe nobis simus conscii de caueae nostrae
iustitia. Magnam enim ei iniuriam facimus, si eum
accersere velimus malae causae patronum. Pro-
nomen istud f dc re vulgo nota eum loqui significat.
Unde coliigere licct, calumniam quae a Chus pro-
fecta erat, longe lateque sparsam esse. Quum autem
iniustis hominum praeiudiciis damnatns nihil re-
medii in terra cerneret, sese ad Dei tribunal reoe-
pit: ac satis habuit, coram coelesti iudice suam in-
nocentiam asserere, quod pios omnes imitari deoet,
ut contra pervorsos rumores unico Dei iudicio con-
tenti sint. Clarius dcinde profitetur nullum a se
commissum fuissc crimen. Tandem duas speoies
commemorat, quod iniuriam nullam intulerit: quin
potius studucrit hostes suos iuvare, a quibua tamen
sine causa laesus fuerat. Sic autem resolvo quin-
tum versum: Si quem in pace lacessivi, ac non
potius suppetias tuli indignis qui me gratis perse-
quobantur. Xam quum vulgo exosus foret David,
ao >i rognandi cupiditas eum ad perfidam defec-

PSALMU8 VII.

tioncm impuliaaet, et strucndas Sauli insidias, oui
obstricta erat cius fides: priore membro ab illa in-
famia bo purgat. Ideo forte Saulem vocat pacatum
buued, quia iure regio sanctus ao tutus esse dece-
bat, ne quid hostile in eum teutaro fas esset. Quan-
quam potest hoc nomen indefinite accipi : ac si dixis-
set: Nemo qui modeste sc ab iuiuria continuerit,
ac se humaniter erga me gesserit, vore queretur se
fuisse ullo moo maleficio offensum. Et tameu ita
vulgo persuasi erant de Davido, in media pace eum
movisse graves turbas, et causam dedisse bello.
Unde raelius apparet, modo probetur Deo, in hac
sola consolatione acquiescere. In secunda parto
versus longius progreditur, nempe quod non tan-
tum bonis amicus fucrit, sed etiam improbis: nec
tantum se cohibucrit ab omni vindicta, sed opem
tulerit inimicie, a quibus gravcs iniurias perpessus
erat. Et certe non admodum praeclara virtus esset,
bonos et placidos amore prosequi, nisi in malis
quoque patienter ferendis moderatio et aequitas ac-
cederot. Ubi vcro quispiam non modo acceptas in-
iurias non retaliat, sed malum beneficentia vincero
conatur, verum specimen divinae virtutis exhibet,
atque hoc modo unum se ex filiis Dei esse de-
monstrat, quia nonnisi a spiritu adoptionis talis
mansuotudo proccdit. Quod ad verba spectat, quia
Y^n dividere significat, quidam ut nihil subaudiant,
ita cxponunt hunc locum: Si ego me subduxi a
perscquutoribus quin suppetias illis ferrem. Reccp-
tior tamen est altora interpretatio, ut sit eripero
vel cruere a periculo: quia separamus quae volu-
mus in tuto locare. Ita subaudienda erit negatio:
quod in Psalmis non raro fieri videbimus.

6. (Persequatur inimicus.) Magnum optimae
fiduciac signum, quod nullam quantumvis atrocis
poenae speciem recusat David, si in maleficio de-
prehensus fuerit. Talem conscientiam si possomus
coram Deo afferre, promptior ad fcrendum statim
nobis auxilii m esset eius manus. Sed quia saepe
fit, ut qui nos infestant, provocati a nobie fuerint:
vel quia offensi ardemus studio vindictae, indigni
sumus, quibus Deus succurrat: imo ianuam nostra
intomperies precibus nostris claudit. Primo David
hostiuni libidini subiici paratus est, ut vitam suam
comprehendant, et prosternant in terram: deinde
prostitui eorum ludibrio, ut etiaui mortuus aeternae
ignominiae subiaceat. Quanquam nomen "7133
qnidam pro vita sumi volunt, ut ter idem repciat.
Sed mihi plenior videtur fore sensus si referas ad
memoriam : ac si dixisset : Non modo me hostis per-
dat, sed mortuum quoque afficiat probris omnibus,
ut nomen meum in luto vol stercore habitet.

7. Surge Iehova in furore tuo, evehere in hostium
meorum indignationibus, et evigiia super me ad iudi-
cium quod mandasti. 8. Et congregatio populctrum

Calvim opera. Vol. XXXI.

circumdabit te: et propter Jtanc in excelsum revertere.
9. lehova iudicabit popuhs : iudica me, o lelwm, se-
cundum iustitiam meam, et secundum integritatem su-
per me.

7. (Surge Domine.) Hostium suorum indignatio-
nibus iram Dei opponit, atque idem nobis in simili
rerum nostrarum statu agendum. Nam dum ardent
iinpii, et ad nos perdendos furoris sui flammas
proiiciunt, rogandus est Deus ut ipse quoque inca-
lescat: hoc est, ro ipsa ostendat non minus sibi
esse zoli et potentiae ad nos servandos. Surgendi
verbum metaphorice sumitur pro Consccndere tri-
bunal, vel se aocingore ad resistendum: quia dor-
mire videtur Dous quamdiu auxilium suum differt.
Ideo rogat etiam paulo post David ut expergiscatur :
quia hocinstar oblivionisorat, miscrum etoppressum
omni ope destituero. In fino versus osteudit, so
nihil petere nisi ox Dei praescripto. Atque haeo
nobis in precibus tenenda est regula, ut vota nostra
formemus ad eius voluntatem, sicuti etiatn Ioanncs
admonet, I. Ioh. 5, 14. Nec sane aliter ex fide
concipitur oratio, nisi dum in primis respicimus
quid Deus praecipiat, nc tcmere vel fortuito pro-
siliant animi nostri ad appotendum plus quam licct.
David orgo ut rite precetur, in verbum Dei et pro-
missionem recumbit: ac si diceret, Domine non me
aliqua ambitio, vel stultus impetus, vel pravum de-
siderium impellit ut inconsidorate petam quidquid
carni moae arridet: sed mihi praelucet verbum
tuum, cui secure innitor. Nam quum Deus ultro
ipsum vocasset ad spem regni, eiusdom partes erant
servum, quem dolegerat, tueri et asserere. Itaque
perindo est ac si dixisset: Quum ego privata sortc
contentU8 essem, tibi placuit me regem creare:
nunc ergo tuum est causam hanc suscipere coutra
Saulem et eius asseclas, qui tuum decretum overtere
moliuntur, dum mo oppugnant. Verbum mi^
posset etiam transitive accipi pro Erigere, vei
stabilire Davidi ius suum. Summa tameu huc redit,
quod Dei vocatione frotus, manum sibi ab eo por-
rigi cupit. Ideoquo fidelibus cavendum est, ne has
motas exccdant, si Dei praosidium sibi adesse
cupiunt.

8. (Et congregatio populorum.) Quidam locum
hunc ad populum Israftliticum restringunt, ac si
promitterot David, simulac in regni solium evectus
foret, so operam daturum ut populus antea dissi-
patus, iterum coalcsccret in purum Dei cultum.
Nam sub Saule vel ueglecta fuerat rcligio, vel
tanta scelerum licentia grassata fuerat ut pauci ad
Deum respicerent. Ergo secundum illos interpretes
senBus est: Domine ubi regem me constitueris, totus
populus ex vaga confusaquo alienationo in viam
redibit, ut agnoscant omnes te in medio sui prae-
sidere, toque ut rogem unicum adorent. Sed hoc

psalmus vn.

potius cominuniter de roultis populis dictum accipio.
Fructum enim liberationis suae hic commendat
David: quia longe latcque patebit cius fama: ac si
dixisset : Domioe regnum mihi asserendo, non pri-
Tatim modo beneficium hoc conferes in meam per-
sonam, sed commune multis populis documentum
erit iu8ti tui indicii, ut oculos convertant ad tuum
tribunal. AUudit enim David ad coronam populi
quae regem suum in solenni conventu circumdat.
In eodem sensum continuo po8t subiicit, ut Deus
qtii ad tempus in silentio iacuit, in sublime 86 at-
tollat, nt gloriam suam conspicnam reddat non uni
vel alteri, sed totis populis. Subest enim tacita
comparatio, etiamsi unius hominis ratio habenda
non sit, esse taroen consentaneum ut Deus mundum
in metu et reverentia iudicii sui contineat.

9. (Dominus iudicabit populos.) Pendct haec
sententia ex proximo versu. Precatue fuerat David
ut Deus se populis iudicem oetenderet: nunc sumit
hoc pro certo et confesso, proprium esse Dei mu-
nu8 iudicaro populos. Nam futurum verbi tempus,
ut in generalibus sententiis, continuum actum de-
notat. Neque hic de populo uno tantum loquitur,
sed cunctas gentes comprehendit. Nam quia Deum
agnoscit totius mundi iudicem, inde postea ratioci-
natur, causae suae et iuris assertorem fore. Atque
hoc nobis, quoties deserti oppressique videmur, in
memoriam redire debet, quia Dei est mundum gu-
bernare, nequaquam posse fieri ut munere suo se
abdicet: nihilo ecilicQt magis quam ut abneget ee
ipsum. Ex hoc fonte, quantumvis longa malorum
series nobis incumbat, fluet perennis consolatio:
quia tuto colligere licebit, tutandac nostrae inno-
centiao illi fore curam. Abeurdum enim foret, eum
qui multis populis praeest, hominem unum negli-
gero. Ncquo enim idem quod tcrrenis iudicibus,
illi contingit, ut in magnis et publicis negotiis
occupatus privatas causas negligat. Porro iterum
suam integritatem in modium profert, ne videatur,
sicuti solent hypooritae, falso Dei nomen obtendere.
Nam quia personas Deus non accipit, nonpisi ex
causae bonitate sperandum cst ut stet a parto
nostra, nobisquo faveat. Sed quaeritur quomodo
Buam integritatem iactet coram Deo David, qui
alibi doprecatur eius iudioium. Solutio facilis cst,
quia hic non agitur quomodo respondeat, si exigat
ab eo Deus totius vitao rationcm : scd so hostibus
suis comparans, uon frustra so eorum rcspcctu
iustum essc asscrit. Ubi autem pro so quisquo
sanctorum in Dei iudicium prodit, longo divorsa
est ratio: quia tuno unicum illis usyluin superost
in misericordia Doi.

10. Ccsset quacso tmditia impiorum, vt diritjns
iustum: quia probans cordtt ti rcnvs Pcns iuttns.
11. Clypvus mcus sujnr Iktim, qui scrvat rcctos

■

corde. 12. Deus iudicans iustum, d contemptorem
Dei quotidie.

10. (Cesset quaeso.) Initio precatur ut Deus im-
piornm malitiae modum et finem imponat, unde
sequitur, diuturnam non exigui temporis fuisse crc-
cem. Aliis potius videtur dira esse imprecatio, qui
verbum TQJ transitive accipiunt pro perdere vel
consumere. Ita secundum eos optat David, ut
malum quod concipiunt impii, Deus in ipsorum
capita retorqucat. Mihi tamen simplicius illud
videtur, ut David suis molestiis exitum dari pos-
tulet, ideoque votum a fine mox sequitur, nt Deus
iustutn vel dirigat, vel stabiliat. Nam utrovis modo
legas, parum interest. Sensus enim est, ut Deus
iustos iniuste oppressos restituat et fulciat: ut ooq-
stet eos divinitus in suo statu manere. (Quia pro-
bans corda.) Copula hoc loco non inepte in causa-
lem particulam resolvitur. Neque enim dubium
est quin addita ratione precationem suam oonfirmet
David. Quanquam autem iam tertio ostendit ae
bonao conscientiae testimonio fretnm audactor acoe-
dere, plus tamen exprimit quam antea, quod non
externi8~tantum operibus integer exstitorit, sed ar-
cano etiam cordis affectu puritatem ooluerit. Ao
videtur fiduciam hanc, hostium suorum insolentiae
opponere, a quibus probabile est tales calumniarum
nebulas fuisse in vulgus sparsas, ut miserum homi-
nem cogerent cor et renes suos Deo in examen
offerre. Fieri etiam potest ut fucosos illis prae-
textus excutiat, quibus satis habebant, homines de-
cipere. Ostendit enim, licet theatri plausum tule-
rint, hoc nullius esse momenti: quia mox ad Dei
tribunal venturi sint, ubi non de titulis, vel externo
splendore operum, sed de cordis integritate erit
cognitio.

11. (Clypeus meus.) Non mirun est quod aub-
inde precibus meditationes permiscet David, quibus
se ad fiduciam animet. Quantumvis enim alaoriter
ad Deum feramur, statim labascit, vel ad languo-
rom inclinat ardor noster, nisi vires novas colligat.
Ergo ut codem tenoro preces suas oontinuet David,
sentcntias sibi ox communi pietatis doctrina aug-
gerens, fidem suam fovet atque etiam excitat. Di-
cit autem, quia Deus rectos corde servat, se eius
praesidio satis munitum esse. Dnde sequitur, reote
sibi fuisse conscium. Quum autem non iustos aim-
pliciter, sed rectos corde dicit, videtur ad interiua
illud cordis et ronum examen respicere.

12. (A'iu? iudicans.) Aiii legunt, Deus iudex
instus ot Dous iruscitur quotidie. Quanquam autem
ltuno quoquo seusum verba admittunt. quia tamen
in prioro plonior est doetrina, libenter eum sequutus
suin: niouti ot doctissimis quibusque magis probari
vidoo: addo quod ad praesentem causam melius
quudrut. Quia enim hoc suis maledictis adepti

PSALMUS VII.

eraot Saul et similes, ut Davidem totus fere popu-
lus damnaret, hao ee una spe pius vir sustentat,
quod Deus, rebus in mundo confusis, disoernit
tamen inter iustos et impios. Itaque a perversis
hominum iudiciis ad eum provocat qui falli nun-
quam potest. Quaoritur tamen quomodo quotidia-
num iudieium Deo tribuat, quem videmus poenas
in longum tempus saepe differre. Et certe serip-
tura non abs re eius (iaxpo&ouiav praedicat, sed
quanquam non statim iudicia sua exsequitur, quia
nullum tempus est, imo nullus dies praeterit, quo
non certis documentis probet, quao permista sunt
in mundo, a se disoerni: fixum hoc manet, nun-
quam eum ab officio suo cessaro. Quisquis enim
oculos attollet ad considerandum mundi regimen,
clare videbit, patientiam Dei longe a . conniventia
differre: certe fideles de die in diem ad oum intre-
pide confugient.

13. Nisi conversus fuerit, gladium suum acuet:
arcum suum tetendit, direxit Ulum: 14. Et ei para-
vit vasa mortis, sagittas suas persequentibus aptabit.
15. Ecce parturiet iniquitatem, et concepit pravitatem,
et pariet mendacium.

13. (Nisi conversus.) Hi tres versus duobus
modis exponi solent. Quidam enim putant, si per-
rexerint hostes Davidis in sua malitia, denuntiari
vindictam quam meretur eorum ohstinatio, ita in
secundo membro nomen Dei subaudiunt; acsi dic-
tum eseet: Si non resipiscat hostis meus, sentiet
tandem Denm suis armis instructum esse ad tuen-
dam iustorum salutem. Si hoo modo accipias ter-
titus versus erit causae redditio: quia impii quum
meras violcntias concipiant, parturiant iniquitatem,
et fraudes pariant, recta Deum inpetunt, et ex pro-
fesso in certamen provocant. Sed rectius (meo
iudicio) alii uno contextu legunt istos duos versus:
quauquam ne illi quidem iu exprimenda mente
Davidie mihi satisfaciunt. Neque enim dubito quin
David, horribiles hostium conatus refcrens, Dei gra-
tiam hac descriptione magis illustret. Nam quum
validis copiis et armorum apparatu tnuniti, furiose
in etim irruerent, nihil nisi exitium sperantes, quis
non dixisset de ipso actum esse? Subest autem
ironiae species, dum sibi mortis formidinem ab
ipeis proponit. Nam tantundem est ac si dixisset:
Nisi animi propositum mutaverit hostis meus, vel
impetum suum ac vires alio converterit, quis im-
pediet quominus sub eius manu peream? Nam
qunm illi arma suppetant, caedem meam modis
omnibus machinatur. Saulem vero proprie desig-
nat, ideoque dicit sagittas aptasse persequutoribus :
qnia mnltos ad manum habebat satellites, qui ope-
ram suam libenter ad perdendum Davidem looas-
sent. Prophetae igitur consilium fuit, ex periculi

magnitudine ingentem Dei gratiam extollere. Con-
versio hio non pro resipiscentia, sed tantum pro
diversa voluntate accipitur: ao si dixisset, fuisse in
arbitrio hostis, quidquid dictasset libido, perficere.
Unde melius apparet quam admirabilis fuerit quae
reponte praeter spem sequuta est mutatio. Quum
dicit Saulem parasse arcui suo instrumenta morti-
fera, significat nihil medioore agitasse, sed illi
fuisse decretum lethaliter vulnerare quem petebat.
D^p Sn Ardentcs quidam vertunt, quia haec quo-
que verbi significatio est apud Hebraeos: sed prae-
senti looo magis convenit quod roddidi. Conque-
ritur autem David, sibi non ab uno tantum homine
fuisse timendum, sed a magna turba: quia Saul
multos persequutores in hominem misorum et pro-
fugum armabat.

15. (Ecce parturiet.) Hactenus quam formidabile
instaret discrimen, exposuit David: nuno superbos
conatus Saulis cum magnifico apparafcu doridens,
irritos cecidisse praedicat. Adverbio demonstrandi
miraculum umplificat in re inopinata: Ecce, inquit,
quum iniquitatem enixus fuerit, sicuti molestiam
conceperat, demum exiit inanis flutus ac vanitas:
quia Deus prava oius consilia frustratus est. Ini-
quitas et molestia pro quibusvis iniuriis sumuntur,
quas Saul Davidi inferre cogitabat. Quanquam
autem in verbis ordinem esse inversum putant qui-
dam interpretes, quia parturire antc ponitur, quam
concipere: ego tamen existimo gradus apte fuisse
distinctos, modo ita resolvas: Ecce iniquitatem par-
turiet, quia molestiam conoepit, hoo est, sicuti pri-
dem apud se meditatus ost mihi perniciem, ita in-
ferre conabitur. Fostea addit peperisse mendacium,
quia spe sua deceptus fuerat: quemadmodum Ie-
saias 26, 18 dicit, ventum parere incredulos, quo-
rum pravae audaciae non respondet eventus. Quo-
ties ergo videbimus impios de nobis perdendis con-
silia coquore, nobis iu mentem veniat ipsos sibi
mentiri. Caeterum pationter ferainus, si usquo ad
partum non appareat frustratio.

16. Puteum fodit, et e/fodit eum: et cecidit in
foveam quam fecit. 17. Convertetur pravitas eius in
caput eius, et super verticem eius violentia eius de-
scendet.

Hio David non tantum successu oaruisse dioit
impias machinationes, sed mirabili Dei providentia
in contrarium finem versas esse. Id metaphorice
primum canit, simiiitudinem putei et foveae usur-
pans: deinde sine figura idem simplicibus verbia
pronuntiat, quod scilicet iniquitas redierit in caput
autoris. Non dubito autem quin proverbialis fuerit
apud Hebraeos loquendi forma, quisquis puteum '
fodisset, in eum cadere; quuui notare vellent do-
losos homines insidiis suis ao fraudibus capi, vel

PSALMUS VIII.

necis artifices arte perire Bua. Duplex autem est
huius doctrinao usus, nam quibuscunque nocendi
artibus polleant hostes nostri, sperandus est hic
exitus quem Deus promitit, ut se ipsos proprio gladio
confodiant, neque enim hoc fortuitum est, sed malum
quod innoxiis intendunt, Deus arcana manus suao
directione in eorum capita retorquet. Rursum si
quando nos carnis libido ad laedendos proximos,
vel ad pravum aliquod facinus nos instigat, suc-
currat haec Dei ultio, qui foveam aliis parant, in
eam deiici. Ita fiet ut quantum sibi quisque, suae-
qne saluti consulcre volet, ab omni se cohibeat
iniuria.

18. Celebrabo Iehovam secundum iustitiam eis
et canam nomini lehovae excelsi.

Quia in hunc finem suos Deus liberat ut sacri-
ficia laudis ei vicissim repcndant, David hic pro
accepta liberatione se gratum fore promittit: ctsimul
confirmat quod elapsus esset a morte, hoo minime
esso dubium vel obscurum Dei opus. Neque enim
vere et ex animo salutis suae laudem Deo ascribe-
ret, nisi serio persuasus csset, aiitcr se quam hu-
rnanitus fuisse servatuin. Quare non modo debitam
suo liberatori gratitudincm promittit, sed summatim
affirmat quod recensuit toto Psalmo, se vitam Dei
gratiae debere, qui non passus esset sibi a Saule
eripi. lustitia Dei hoc loco pro fide accipitur quam
servis suis praestat in tuenda eorum vita. Neque
enim iustitiam suam Deus intus absconditam tenet,
sed eam profert in usum nostrum, dum nos contra
omnem iniustam vim dcfendit, ab oppressione libe-
rat, et quamvis a scclestis hominibus oppugnemur
servat tameu incolutnes.

PSALMUS Yin.

ABG. David paternam Dci erga humaDum gcnns beneficentiam
reputans, eimplici gratiarum actione non contentns, in
admirationem eins rapitur.

1. Praefecto super Haggithith canticum Davidis.
2. Iehova Domine noster. quam admirabile est nomen
tuum in tota terra, ad ponendum decus tuum supra
coelos.

An rVPJl musicum instrumentum significot, an
modulationis speciem, an vcro celebris ac noti car-
minis initium, ego incertum relinquo. Nam qui
Psalmum ita vocari putant, quod in urbe Gath
fuerit compositus, coactam expositionem nimis pro-
cul accersunr. Ex tribus vero primis gententiis
quam eligas, non magni interest. Quid vero con-

tineat Psalmus ipso, et quorsum spectet, praecipue
videndum. Proponit quidem sibi David ante oculos
miram Dei virtutem et gloriam in toto mundi opi-
ficio et gubernatione : sed hanc partem leviter tan-
tum perstringons, in consideratione summae erga
nos bonitatis insistit. Et certe quanquam in toto
naturae ordine amplissima ocourrit celebrandi Dei
materia, quia tamen propria experientia magis affi-
cimur, non abs re ex professo specialem erga hu-
manum genus gratiam Qavid commendat: quia hoo
est maxime illustre speculum in quo perspicere
licet cius gloriam. Mirum tamen est cur ab oxcla-
matione incipiat, quum res ipsa prius narrari soleat,
quam extolli eius magnitudo. Atqui si tenemus
quod alibi dicitur, non posso verbis exprimi* Dei
opera, nequaquam mirum vidobitur, Davidom hac
loquendi forma se fateri narrationi imparem. Quia
ergo David inaestimabilem gratiam, qua Deus hu-
manum genus dignatus est, sccum expcndens, sensus
omnos suos absorberi sentit vel obrui, exclamat
rem admiratione dignam esse, quia vorbis concipi
non potost. Adde, quod spiritus sanctus, qui Da-
vidis linguam direxit, non dubium est quin com-
munem hominura torporcm in illius persona excitet,
no immensum Dei amorem, et innumera quibus
fruuntur beneficia parcc tantum et frigide suo
moro laudent: sed potius ncrvos omnes inteudant
ad hoo pietatis exercitium. Nam hoc epiphonema
quo usus e6t David declnrat, ubi intenta ad hanc
cogitationem fuorit tota humani ingenii faoultas,
longe infra subsistere Nomen Dei hic positum
esse interpretor pro celebri eius notitia, quatonus
scilicet se nobis patofacit, nam arguta eorum spe-
culatio mihi non placet, quibus nihil aliud est Dei
nomen, quam Deus ipse. Nam hoc ad opera aut
virtutes ex quibus cognoscitur, potius quam ad
essentiam referri debet. Terram ergo admirabili
Dei gloria plenam esso dicit, ut decus eius eupra
coelos conscendat. Recte onim (meo iudicio) verbum
ri2n quidam accipiunt in machor, hoc est, infinitivo
mpdo, pro locare. Nam in secnndo membro am-
plificatio est: ao si dixisset minorem es*o terram,
quam ut decus vel magnificam Dei formam conti-
neat. Atque hoo modo ^fp^ non erit rolativum,
sed explctivam vel exogeticam particulam valebit.

3. Ex ore infantium el lactentium fundasti robur
propter adversarios tuos, ad profligandum inimicum
et ultorem.

Iam in ipsum argumentum quod traotandum
susceperat, mgreditur: nempe qnod Dei providentia
ut se proferat m humano genere, nou adultam ae-
tatom exspectot, sed a prima usquo iufantia clare
lam refulgeat quantum satis sit ad refellondos
omnes lmpios, qui profano suo contemptu Dei no-

PSALMUS VIIT.

men exstinguere cuporont. Quod quidam ^Qft tan-
tundem ac *£)3 valere putant, absurdum est: quia
emphasin, qua usus est David, perperam diminuit.
Sensus ergo est, Deum, ut providentiam suam
commendet, non opus habere magna rbetorum
facundia, ao ne formato quidem sermone: quia
mutas infantium linguas ad eam celebrandam satis
promptas et discrtas babeat. Quaeritur tainen quo
seneu pueros gloriae Dei faciat praecones. Stulte
(meo iudicio) philosophantur. qui hoc fiori putant,
dum pueri articulate incipiunt loqui, quia tuno
quoque vis animae intellectiva apparet: nam ut
demus parvulos ad septennium usque vocari, quo-
modo a mamma pendere fingent, qui distincte iam
loquuntur? Nihilo ineliua convenit allegorice par-
vulos et lactentes sumi pro fidelibus, qui Dei spi-
ritu renati nibil vetus sapiunt. Et quid attinet
Davidis verba torquere, quorum genuinus sensus
tam apte fluit? Parvulos et lactentes dicit satis
validos esse patronos qui Dei providentiam asserant.
Cur viris non mandat istas partes, nisi ut ostendat
linguas infantiles antequam verl)um effari queant,
sonore tamon loqui quam liberalis sit Deus erga
geuus humanum? Unde enim statim ab utero
egressis alimentum praesto est : nisi quia Deus
mirabiliter sanguinem in lac transformat? unde
etiam sugendi industria, nisi quia idem Deus arcano
instinctu linguas eorum aptat? Ergo optima
ratione David quamvis cessent omnes viriles linguae,
os elingue infantium ad celebrandam Dei laudem
eatis idoneum esse pronuntiat. Caeterum quod par-
vulos non solum testes vel praecones Dei gloriae
inducit, sod eorum ori attribuit firmum robur,
magna energia non caret. Perinde enim est ac si
dixisset invictos esse Dei milites, qui totum impio-
rum oxercitum, si ad conflictum ventum fuerit,
facile dissipent ac proterant. Notandum enim est,
contra quos infantibus munus iniungat tuendae
gloriae Dei : nempe contra ferreos Dei contemptoros,
qui gigantum morc bellum coelis indicere non
dubitant. Quum ergo cyclopes isti furioso impetu
oonvellant, ac pervertant quidquid est pietatis in
mundo, suaque duritie coeluin ipsum porfringere
oonentur, David per ludibrium in aciem puerorum
ora educit, et satis validis armis instructa esse, ao
fortitudine pollere dicit ad prosternendam eorum
superbiam. Ideo mox subiicit, propter adversarios.
Nequo enim forti potentia bcllare necesse est Deo
ad vincendos fideles, quisponte voccmeius sequuntur,
propensumque obsequium exhibent simul uo digito
bignum dederit. Fateor quidem lucere Dei provi-
dentiam praesertim fidclium causa, quia soli oculati
8unt ad eam spectandam. Yerum quia dociles se
praebent, placido ipsos Deus orudit: contra hostes
vcro proprie se armat, qui nunquam nisi coacti
oedunt. Quidam Fundandi verbum nimis rostricte

accipiunt, quod scilicet in ipso partu vel generatione
horainis Deus gloriae suae fundamonta iaciat. Ego
eriim pro stabilire positum esse non dubito, ac si
dixisset propheta, pro bellicosis et firmis copiis,
pueorum ora Deo ad perdendos impios sufficere.
{Ad profligandum.) In verbo rV2t£n variant inter-
pretes. Proprie ost facere cessare, nam est in con-
iugatione hiphil a neutro rQl£f. quod cessare sig-
nificat. Sod metaphorico plerumque sumitur pro
perdere vel redigere in nihilum; quia interitus
finem affert. Alii vertunt: Ut compescas: quasi
intelligeret David silentium illis imponi, ut male-
dicore vel obstrepore desinant. Sed quia ad hostile
proelium plena gratiae allusio est in hoc loco (ut
nuper exposui) mihi verbum militare placuit: Ad
profligandum. Sed quaeritur quomodo hostes suos
profliget Deiis, quorum sacrilega petulantia violenter
contra omnia divinae providentiae exempla impin-
gero non cessat. Respondeo, non profligari quod
ad modcstiam cogantur: sed quia cum suis blas-
phemiis et canino latratu turpiter confusi iacent.
Summa est, a prima hominis generatione vel exortu
ita conspicuum esse divinae providentiae fulgorem,
ut infantes a matrum uberibus pendentes, eorum
furorem prosternant: quia etiamsi ccnties crepent,
frustra robur quod in illa debilitate se profert,
subvertere nituntur. Quanquam autem iu omnibus
incredulis regnat ulciscendi libido, sicuti Deus filios
suos mansuetudinis spiritu regit: tamen pro loci
praesentis circumstantia hoc cpithetum propheta
Dei contemptoribus attribuit, qui non modo trucu-
lenti sunt in homines, sed vesana rabie ad Deum
quoque oppugnandum ardent. Quod ad explican-
dam prophetae mentem attinet, iam defunctus sum
fidi interpretis officio. Tantum restat unus scru-
pulus, quia videtur Christus Matth. capite 21, 16,
testimonium hoc alio trahere, dum id ad pueros
decennes accommodat. 8ed facilis solutio est,
Christum a maiori ad minus ratiocinari: nibil sci-
licet absurdi esse si Deus, qui pueros adhuc infantes
gloriae suae vindices constituit, postquam ad septem
annos ot ultra progressi sunt, praeconium ex eorum
linguis eliciat.

4. Quando video coelos tuos, opera digitorum
tuorum, lunam et stellas, quas concinnasti $ 5. Quid
est homo, quod memor es eius, et fttius hominis quia
eum visitas?*)

Quoniam particula '2 apud Hebraeos, tantun-
dem saepe valet ac latinis quia, et simpliciter
affirmat, Oraeci fero et Latini veteres seorsum
legerunt quartum versum, ac si perfecta esset sen-
tentia: sed non dubium est quiu sequenti conve-

*) que tu le visites, en marge: ou aa souvetmuco dc luy?

PSALMUS VIII.

niat. Itaque duos versus contexere neoesse est.
Rursum tamen Hebraicum illud vj f adversative
exponi posset pro quamvis, hoc sensu : Tametsi in
coelesti machina incomparabilis Dei maiestas reful-
get, ac merito in sui intuitu detinet hominum
oculos: peculiari tamen modo gloriam eius in tam
benigno, quo homines prosoquitur, favore spectari,
nec sensus hic male quadraret; sequi tamen libuit
quod magis receptum erat. Caeterum ad notandum
prophetae consilium attentos lectores csse convenit,
nempe quod hac comparatione ingentem Dei boni-
tatem amplificat: quia mirum sit coeli creatorem,
ouius tam sublimis gloria sursum nos in sui admi-
rationem rapit, eousque descendere ut curam generis
humani susciperc dignetur. Atque haec antithosis
ox voce t£fi3X colligitur, quia hominem a fragilitate
potius quam virtute dcnominat. Yidemus enim
miseros hominos in terra reptando vilissimis qui-
busque creaturis esse permistos, merito itaque de-
spicere posset eos Deus nulloque loco ducere, si
rationom habcret dignitatis. Ideo interrogative
eorum sortem oxtenuat propheta, significans inde
clarius perspici mirificam Dci bonitatem, quod tan-
tus opifex, cuius rofulget in coclis maiestas, cala-
mitosum hoc et nullius pretii animal, summa
gloria ornare, et innumeris opibus locuplotare velit.
Neque enim, si in animo erat liboralitatem suam
exercere, neccsse ei fuit ex pulvore et luto deligere
homines, quos praeferret aliis omnibus creaturis:
quia suppetebat in coelis materia. Ergo quisquis
non stupescit ad hoc miraculura, plus quam ingratus
et stupidus est: huc spectat quod coelos vocat Dei,
et opera digitorum eius. Qui fit enim ut ab illa
tam nobili et praeclara opificii sui parte egressus,
ad nos vormiculos se demittat, nisi ut bonitatem
suam magis illustret? Unde otiam colligimus nimis
perporam Dei gratia eos abuti, qui ox sua prae-
stantia superbiendi ansam arripiuut. Quasi vero
aut eam adepti sint propria industria, aut merito
eam possideant: ac non potius sua eos origo ad-
moneat, abioctis alioqui et sordidis prorsusque in-
dignis esse collatam. Ergo quidquid in nobis ho-
norificum cernimus, ad gratuitum Dei favorom
celebrandum sensus nostros excitet. In fine quarti
versus, pro oo quod alii vertunt praeparare vel
fundare, reddere visum est concinnare: videtur
enim respicere propheta ad pulcherrimum ordinem
quo Dcus stellarum positum tam apte distinxit et
cursum moderatur. Dcum memorem esse hominis
tantundem valet, ac paterno amore hominem com-
plecti, tueri ac fovero sub fide sua: et providentiam
suam ad cum usque extendere. *ip£) quia omnes
fere interpretes pro visitare accipiunt, nolui ab eis
disccderc, quum sensus optime congrucret. Quia
tamcn recordari interdum signifioat, ct itoratio cius-
dem sententiae sub diversis verbis frequenter in

Psalmis occurrit, non inoommode ita vertetur,

Juasi dixisset, hoc mirum esse quod Deus assidue
e hominibus oogitet.

6. Quia minuisti eum paululum a Deo*) et
gloria et decore caronasti eum. 7. Praefecisti eum
operibus manuum tuarum: omnia posuisti sub pedi-
bus eius.

6. (Quia minuisti.) Mihi dubium non fuit quin
copula Hebraioa *2 in adverbium causale mutanda
fuerit: quasi positum esset: Nam certe: confirmat
enim quod nuper dixit de immensa Dei gratia erga
homincs, quod scilicet illis se propinquum et
eorum memorem ostondat. Ao primo quidem tot
decoribus ornatos esse dicit, ut eorum conditio
divina et coelesti gloria non longe sit inferior.
Deinde oxternum in omnos oreaturas imperium et
ius commemorat, ex quo apparet in quam altum
dignitatis gradum eos Deus extulerit. Equidem non
dubito quin praeclaras dotes oommendet, quae
doclarant hominos ad imaginem Dei formatos esse,
et creatos ad spem beatae vitae et immortalis.
Nam quod ratione praediti sunt, qua discernant
inter bonum et malum, quod illis inditum est reli-
gionis semen, quod mutua est inter eos oommuni-
catio, sacris quibusdam vinculis astricta, quod inter
eos viget honesti respectus et pudor, et legum
moderatio: haoo non obscura sunt summao et ooe-
lestis sapientiae signa. Quare non immerito
exclamat David, gloria et decore ornatum ease
humanum genus. Coronari onim metaphorice hio
capitur, quasi dixisset vestitum esse ot deooratum
honoris insignibus, quae non longe a divino fulgore
absint. Quod pvnx Graeoi verterunt angelos,
mihi non displicet. Certe nomen hoc saepe ad
angelos transferri notum est, ot verba Davidis
perinde valere interpretor, ac si dixisset» parum
abe8se hominos a divino et coelesti statu. Quia
tamen magis genuina videtor altera versio, et in
eam fere Hobraei consentiunt, eam sequutus sum.
Nec obstat quod apostolus ad Hebraeos 2, 7 Ab
angelis, posuit, non autem: A Deo: quia scimus
quam libere sibi permiserint apostoli citare scrip-
turae locos: non quidem ut torquerent in alienum
sensum, sed quia illis satis fuit digito monstrare,
quod docebant, Doi oraculis esso sancitum. Quare
modo de summa rei constaret, verba mutare nulla
illis fuit religio. In modo altero solvendo plus est
difficultatis, nam quum hic de praestantia hominum
disscrat* propheta et dicat eos ad Deum prope
accedero, apostolus ad Christi exinanitionem trahit.
Primo videndum est qui oonveniat, quod de toto
genere humano dictum est, Christi personae aptari.

*) un peu moiudre que Diou, en marge: ou les Angea

PSALMDS VIII.

Deinde quomodo exponere liceat, Christum fuisse
imminutum in morte sua, dum sine forma et
dccore, sub crucis probro et maledictione quasi de-
formis iacuit. Tametsi vero sufficeret ad primam
quaestionem solvendam, quod quidam dicunt, aptam
et congruam ease anagogen a membris ad caput:
ego tamen ultra progredior, quia non tantum omnis
creaturae primogenitus est Christus, sed humani
generia instaurator: nam quae hio recenset David
proprie ad creationis initium et integram naturam
spectant Porro scimus Adae lapsu totum huma-
num genus a nativa sua origine excidisse: quia et
prope deleta fuit Dci imago, ot exuti fuimus prae-
cipuis donis quae nos quasi semidcos factura erant:
denique ex summa excellcntia ad tristcm foodam-
que inopiam redacti. Tali corruptione cessavit Dei
liberalitaa quam hic David praedicat: saltem ut in
puro suo nitore minime apparcat. Quamvis enim
non prorsus exstincta fuerit, quantula tamen portio
inter miseras ruinas cernitur? Sed quia rursus
donorum omnium plenitudinem coelestis pater in
filium suum oontulit, ut ex hoc fonte hauriamus
omnes: iure in eum primo gradu competit quidquid
per ipsum nobis Deus largitur: imo ipse est viva
Dei imago, ad quam nos reformari oportet: unde
reliqua omuia dependent. Si quis excipiat, Davidem
prius rogasse, quidnam est homo, quia tam libera-
liter Deus in animal contemtibile et nullius pretii
favorem suum efludit, tulem non esso in Christo
admirationis causam, qui non unus quilibet est ex
vulgo hominum, sed unigenitus Dei filius: facilis
aolutio est, quod humanae Christi naturae datum
est, esse gratuitum. imo hoc maxime illustro mise-
ricordiae Dei speculum esse, quod mortalis homo
et filius Adae, unicus est Dei filius, et Dominus
gloriae, et angelorum caput. Et simul notandum
est quidquid donorum accepit, ideo magis gratui-
tum censeri, quia magis ad nos pertinet. Ergo
praestantia eius et coelestis dignitas ad nos quoque
extenditur, in quorum gratiam ea ditatus est.
Quod de brevi abiectione deinde tractat apostolus,
non est exegeticum, scd xax' ine^epyaala^ ad suum
institutum deflectit quod alio sensu dictum fuerat.
Neque enim dubitavit Paulus Rom. 10, 6 hoc
modo per amplificatiouem ornare Mosis verba, ubi
dioit: Quis ascendet in coelum, etc. Deut. 30, 12.
Non ergo tantum spectavit apostolus quid David
sensisset, verum ad nomen diminutionis et decoris
alludens, illam iu morte Christi, hoc in resurrec-
tioue constituit. Eodem fero accedit expositio illa
Pauli, ad Ephe&ios capite 4, 8. qua locum
Psalmi 68, 19 non tam interpretatur, quam pia
deflexione ad Christi personam accommodat.

7. (Prafecisti eum.) Iam ad secundum illud
quod nuper attigi, caput descendit : hinc scilicet
oonstare quanto amore complexus fuerit Dcus ho-

mines, et quanti eos fecerit, quum illis dominium
oontulit rerum omnium. Nam quum ipse nulla ro
indigeat, in illorum usus destinavit omnem cooli
et terrae opulentiam. Rarus certe et incomparabilis
honor, quod mortalis homo vice Dei in mundo
tanquam suo iure dominatur: et quocunque flectat
oculos, videt nihil sibi ad beatam vitam deesse.
Porro quod primae ad Corinth. 15, 27 oitatur
hic Iocup, ubi de spirituali Christi regno agitur, si
cui videtur ab hoc sensu nimis remotum: in
promptu est responsio, nempe generale hoc esee,
totum mundi ordinem ita esse compositum, ut
hominum felicitati serviat. Quomodo id uni Christo
proprie conveniat, iam ostendi paulo ante. Hoo
videndum modo restat, quam longe pateat omnium
subiectio. Certe si quid adversum est hominibus in
coelo vel in terra, iam collapsa est illa ordinis
integritas, unde sequitur humanum genus, post-
quam defectione Adae dissipatum est, non modo
hac tam praeclara et honorifica sorte privatum
esse, ac priori dominio non potiri: sed captivum
teneri sub deformi pudendaque servitute. Quan-
quam autem Christus legitimus est coeli et torrae
haeres, per quem recuperant fideles quod ipsis in
Adam ablatum fuerat, non tamen adhuo re ipsa
plenam imperii sui possessionem adiit. Unde colli-
git apostolus hoc solide completum non iri, doneo
abolita mors fuerit. Sic itaque ratiocinatur : Si
Christo subiecta sunt oinnia, nihil eius membris
adversum esse debet. Atqui videmus mortis tyran-
nidem adhuc grassari. Sequitur orgo manero
Bpem melioris status. IIoc autem ab illo quod dixi
principio manat, naturaliter in hunc finem conditum
esse mundum, ut ad felicitatem hominis spcctent
singulae eius partes tanquam ad suum scopum.
Sic alibi probat, omnes nos ad Christi tribunal
esse olim sistendos ultimo die, quia scriptum sit:
Mihi flectetur omne genu. Subaudienda enim est
minor propositio, multos adhuc superbo et contu-
maciter excutere iugum et minime ad gennflexio-
nem esse propensos.

8. Oves et boves universos y atque eiiam iumtmta
agres'ia. 9. Vdlucres coelorum et pisccs maris, quod
perambulat scmitas marium. 10. Ichova Domine
noster, quam admirabile est nomen tuum in tota terra.

Nondum pcnitus soluta videtur proxima quaes-
tio, nam si expositive narrat hio propheta quomodo
Dens omnia nobis subiecerit, talis subiectio ad
praesentem terronae vitao usum restringitur. Re-
spondeo prophetam hic non omnia complccti, de
quibus loquutus erat: sed exemplum in parte una
duntaxat vel specio proferre, imo cam maximo
partem elogit, quae rudibus quoque et crassis satis
conspicua cst. Nemo enim tam hebeti vcl tardo

PSALMDS IX.

est ingenio, qui si aperiat oculos, non videat mira-
bili Dei providentia fieri ut equi et boves homini-
bus sua obsequia praebeant: ut ad eosdem vestien-
dos lanam producant oves, ut iisdem alimentum ex
propria carne omno genus animalia suppeditent.
Quo magis visibile est dominii huius documentum,
quoties vel cibo vescimur, vel fruimur reliquis
commodis, divinae gratiae sensu nos magis decet
affici. Non ergo simpliciter intelligit David, omni-
bus Dei operibus praefectum esse hominem, quia
se lana et pellibus vestiat, quia animalium carne
vescatur quia eorum laborem ad sua commoda
applicet: sed tantum demonstrat in hoc spectaculo
dominium illud quo ipsum Deus ornavit. Huc
autem spectat summa, Deum in homine creando
specimen immensae erga eum gratiae et plus quam
paterni amoris cdidisse, quod merito nos omnes
reddere debeat attonitos. Iam quamvis hominis
defectiono conditio illa fere pessum ierit, manere
tamen adhuc quasdam illius divinae liberalitatis
reliquias, quae ad creandam nobis admiratioucm
Bufficiant. Sed quia in hac lugubri dissipatione
non amplius refulget legitimus ille naturae ordo,
fideles tamen, quos Deus sub Christo capite ad se
colligit, residua bonorum, qnibus in Adam spoliati
fuerant, parte sic potiri, ut ampla illis admirationis
materia suppctat, quod tam benigne ab eo tracten-
tur. Etsi autem David tantum in temporalibus
Dei beneficiis subsidit, nostrum tamen ost altius
progredi, et inaestimabiles coelestis regni thosauros,
quos in Christo explicuit, et quaecunque ad spiri-
tualem vitam pertinent dona, reputare, ut haec
consideratio corda nostra ad pietatis studium ac-
cendat, uec torpere nos sinat in celebrandis eius
laudibus.

PSALMUS IX.

ABG. David postquani reccnsuit suporiores quaa adeptus crat
victoriaa, ao iu corum suocessu Doi gratiam et virtu-
tem magnifice eztulit: nuno denuo surgentibus novis
hostibns et periculis, implorat eiusdem Dei fidem quem
liberatorem erat expertus, oorumque superbiam pro-
sterni optat.

L Praefecto Almuth Laben, canticum Davidis.

Inscriptio haec varie exponitur. Nonnulli
enim transferunt: Super morte Laben: et hunc
praecipuum aliquem ex ducibus hostium fuisse
volunt. Alii malunt, fictitium fuisse nomen: pu-
tantque in hoc Psalmo notari Goliath. Alii musi-
cum fuisso instrumentum docent. Mihi voro rectius,
vel 8altom (ut in ro obscura) magis probabilo vide-
tur, initium fuisse celebris carminis, ad cuius

modulos composituB fuit Psalmus. Quod autem
disputant interpretes quam victoriam hic praedicet
David, meo iudicio inane est. Primum quod
epinicium esse existimant, in quo aimpliciter Deo
gratia8 agat David, oontextus eorum errorem
coarguit. Etsi enim maior pars in canendis Dei
laudibus consumitur, tamen hoo totum ad precatio-
ncm referri debet, nam ut animum suum ad fidu-
oiam erigat, more suo commemorat quam insigni
Dei potentia ereptus ante fuisset ex .*vi et manti
hostium. Quare absurdum est, gratiarum actionem,
quam multas liberationos complecti voluit, ad
victoriam unam restringere.

2. Celebrabo Iehovam in toto corde meo: narrabo
omnia mirdbilia tua. 3. Laetabor et exstdtabo in te 9
psallam nomini tuo f o Ezcelse. 4. Dum vertuntur
inimici mei retrorsum, concidunt et profl;gantur a
facie tua.

2. {Cdebraho Iehovam.) Ita praefatur ut Deum
ad opem in praesentibus malis ferendam sibi con-
ciliet. Nam quia Deus continuo tenore gratiam
suam erga fideles prosequitur, quidquid in noa
j contulit, spcm nostram in posterum tempus fovere
debet. Est quidem in iis vcrbis gratitudinis pro-
fessio, sod tamon se hac memoria simnl animat
David ad bene sperandum: et hoc modo ianuam
suae precationis aperit. Totum cor pro integro
accipitur, vel sincero, quod opponitur duplici. Ita
se non solum a crassis hypocritis discernit, qui
summis tantum labris, absque interiore affectu,
Deum laudant: sed quidquid praeclare hactenus
gessit, se in solidum testatur agnoscere profectum
a mera Dei gratia. Nam quamvis profanos quoque
homincs, ubi aliqua memorabili victoria potiti sunt,
Deum sua laude fraudare pudeat, videmus tamen
postquam uno verbo confessi sunt a Deo se fuisse
adiutos, statim ad vanam iactantiam relabi: et sibi
ipsis canere triumphos, ac si Deo nihil deberent.
Denique nihil aliud quam ludunt, quoties obten-
dunt Dei nomen suis rebus gostis: quia post obla-
tum Deo libamen, sacrificant suis consiliis, industriae,
virtuti, copiis: ita enim sub unius superbi regis
persona, communis omnium ambitio scite perstrin-
gitur a propheta Abacuc capite 1, 16. Imo videmus
veteres illos et famosos duces, quum suo nomine
supplicationes deccrni peterent, nihil minus quam
falsorum deorum honorem curasse: sed tantum
fallaci titulo ad suam iactantiam fuisse abusos.
Quaro merito David filiis huius saoculi so dissimilem
esse affirmat, quorum fallaciam detegit prava illa
partitio, dum eius laudis, quam se Deo tribuere
finxerant, maiorem ad se partem rapiunt: nam
corte hoc non est Deum laudare in toto corde, si
vel minimum ex eius gloria delibat mortalis homo,

PSALMDS IX.

qnod aibi arroget: tantum abeat ut tolerabilie sit
saorilega eorum superbia, qni se ipaos efferendo

floriam eius, quantum in ipaia eet obacnrant.
farrabo omnia miraUlia. Gonfirmat hoo membro
qnod priua dixi, non de nna tantum victoria aut
liberatione verba fieri: qnia aibi in genere meditanda
proponit David quae Deua in eiua gratiam miraoula
ediderat. Forro miracula appellat, uon quaevis
benefioia sibi divinitua praestita, aed liberationee
illas magia insignoa et memoratu dignae, iu quibus
eoeleatia potentiae epeoimen lucebat. Nam etsi
Dominua bonorum omnium autor vult agnoaci:
qoibusdam tamen douis olariorea notas insoulpit,
qnae aeneos nostros alioqui torpentea melina exper-
gefaoiunt. Ergo perinde eat ao si teetetnr David
se non vulgan modo fuisae a Deo servatum, aed
conspionam illic fuiase Dei virtutem, quia manum
suam aupra oommunem ot usitatum ordinem mira-
hiliter extulerit.

3. (Laetabor d exsultabo.) En quomodo sinoere
et absque fuco Deum oelebrent fidelee: nempe dum
in ee ipais minimo acquieeount, nec ooa inebriat
atulta carnie confidentia, aed in Deo aolo laetantur,
quod nihil aliud eat quam laetitiae materiam ex
mera eiua gratia petere, quoniam iu ea coneietat
tota felicitas. Tonenda est onim antitbeeis inter
g&odiom quod ez ee ipsia captant bominoa, et quod
ln Deo quaorunt. Ac qno meliua exprimat David,
ae nihil sibi facero reliquum quod ipsum vana
deleotatione detineat vel ooeupet: exaultandi ver-
bnm addit, quo aignificat plenum laetitiae enmulum
sibi in Deo omni ex parte conetare, ut ne minima
qnidem gutta alibi quaerenda sit. Iam memoria
quoque repetore eonvenit quod supra attigimus,
Davidem priora gratiae Dei documenta aibi propo-
nere, ut alaorius ana ad Deum vota concipiat:
nam qni pracationia auae exordio sibi laetitiae
materiam iu Deo suppetere affirmnt, optima fiduoia
se praemunit.

4. (Dum vertuntur.) Eia verbis oauaam reddit,
oor Dei laudes suacipiat oanendaa : quia scilioet ee
toties viotorem nou propria nec militum suorum
virtute, sed gratuito Dei favore fuiase agnoacat.
Friore membro hiatorice narrat, hostes fuiaee pro-
stratoa vol in fugam compulaos: poatea ex fidei
aenau adiungit hoo non aocidisse humanitus vel
fortoito, sed quia Deus oontra ipaos in acie steterit.
Prudenter ergo David, quum bostee suos terga
dare oonspioeret, mentis oouloa ad Deum extulit, !
ut sentiret non alionde quam ex absooudito oius '
auxilio viotoriam eibi manare. Et certe ipee nnns
est qni apiritu ooneilii regit simplioes, rnrsumque
astntos demenlat, Btuporeque perontit: qui mollibus i
et pavidia inspirat fortitudinem, audaciesimos vero
quosqne metu percellit: qui infirmoe instruit novo |
robore, robnstos vero debilitat: qui maaus imbelles '

Calmni opera. 701. XXXI.

suatentat, gladioa vero a belliooeie defluere faoit:
denique qui proepernm vel tristem pugnae evontnm
quoouoque vult iuolinat. Ergo quotiea videbimus
hoates noatroa cadere, oavendum est ne eeoBUB
noeter in hoo aspeotu subsiatat, siouti profani
homioea vidondo oaeontiunt: sed nobie occurrat
baec dootrina, quae retro aguntur, profligari a facie
Domini. Verba futuri temporia in praeaens converti,
quia David Dei gratiam quae illi pridem ostenea
fuerat, aibi ante oculos iterum proponit.

5. Qttia fecisti iudicium meum et causam meam:
sedtsti super solium iudex.*) 6. Increpasti getites,
profliffasti impium, nomene orum delevisti in saeculum
et semper.

Ultra progreditur hoc versu, eibi manum adiu-
tricem a Deo fuiase porreotam, quia iniuete afflige-
batur. Et certo videndum eat ut militemus sub
Doi auspiciia, ai cupimue oum nobie adease: ideo
appellat ipsum iudioem iuetitiae, vel iustum, quod
jdem valot: ac ai diceret, Deum egisae pro more
auo et rationo perpetua, quooiam bonas cauaae
soleat tuendae suscipere. Epithetum Iusti malui
reddore in nominandi caeu, quia sic magis cmpba-
tica est loquutio: ac si dixiseet, Deum tandem aua-
copiese iudiois personam, tribunalque conscendiase
ut iudicia partoe implerot. Ideoque iua et rectum
a sua parte etetieae gloriatur, iuria sui et oausae
Deum vindicem fuiaso dioeaa. Quo etiam pertinet
quod proximo versu seqnitur,- profligatum fuisse
impium. Neque euim boatea prostratos videns,
oornm cladi eimpliciter inaultat: eed eoa iniuatitiae
condemnans, dioit quaa meriti erant poenae dedisee.
Gentium nomine intelligit non paucoe tantum
impioa fuisse deletos, Bed iogentee copiae, et qnidem
ex diversie partibuB insurgentes. Hino autem melius
refulgot Dei bonitaa, quoa in unine servi eui favo-
rem ne totia quidom populia pepercerit. Quod
famam eorum dioit in saeculum fuisse exetinctam,
sic accipe, quod eine Bpe reaurgendi excisi, et
aeternae ignominiae addioti faerint. Neque enim
alioqui discornere liceret quomodo eepoliat Deus
nomen impiorum oum ipaie, nisi quia pronuntiat
memoriam iustis semper in benediotione fore,
Prov. 10, 6.

7. Inimice, finitac sunt vastitates in saeculum, et
urbes destruxisti: periit memoria ipsorum cum ipsis.
8. Et Iekova perpetuo sedet, solium suum ad iudi-
cium paravit. 9. Et ipse iudicabit orbem in iustitia,
iudicabit pqpulos in rectitudine.

7. (Tnimice, finitae.) Varie exponitur eeptimus
versus. Quidam enim literam n> P ro interrogationia

*) inaW inge, m marge: ou pour ioger ioateraent.

PSALMUS IX.

100

nota accipiunt, ao si David hostes suos compellans,
quaereret sintne impletae vastitates, sicuti ipsi
statuerant omnia perdere. Nam verbum QtHF\ nunc
perfioere, nuno finem imponere significat. Ita iro-
nice perstringeret David stultam hostium confiden-
tiam. Alii sino interrogatione magis apertam
ironiam faoiunt, putantque duplioem statum de-
scribi: quia David priore looo hostes induoit saevo
impetu grassantes, et obstinate pergentes in sua
aaevitia: ut videri possint nullum finem faoturi,
nisi penitus exciso Davidis regno. Deinde e regione
Btatuit Deum in solio sedentem, ut furiosos illos
conatus reprimat. Si placeat hio sensus, copula 1
in adversativam particulam resolvenda erit, hoo
modo: Tu quidom hostis nihil nisi caedes et urbium
ruinas spirabas: atqui demum se iudioem in coelo
sedere Deus ostendit, qui res in terra turbatas com-
ponat. Aliis videtur David gratias Deo agere, quod
quum impiis deoretum esset omnia perdere, finem
imposuerit eorum vastationibus. Coactius alii imple-
tas vastitates exponunt, quod Deus iusta vindicta, quae
inDavidem machinati fuerant impii, in eorum capita
yerterit. Alii primum Davidem conqueri exietimant,
quod Deus miseram populi sui dissipationem taoitus
diu tulerit, atquo ita faotum sit ut impii pro libi-
dine omnia perderent: postea oonsolationis loco
subiicere, Doum tamen praeesse rebus humanis.
Mihi non displicet, ironice primo dcscribi quam
formidabilis inter primos motus fuisset hostium
potentia: deinde opponi Dei iudicium, quod illorum
progressus repente praetor spem abrupit. Scimus
enim impios, quamvis non aporte abrogent Deo
imperium, tamen non minus audacter ad omnem
scelerum licentiam ruere, quam si compedibus vinc-
tus esset. Similem fere loquendi formam annota-
vimus Psalmo 7, 13. Atque haeo comparatio auxilii
divinitus allati miraculum optime illustrat, quod
nec impii sibi nooendi modum statuerint, nisi
omnibus funditus deletis, et initio visa fuerit instare
ultima vastitas: rebus vero ita confusis tempestive
apparuerit Deus. Ergo quoties nihil praeter interi-
tum nobis occurrit, meminerimus oculos coniicere
ad coeleste solium, unde rebus humanis prospicit
Deus. Omnes enim tentationum coufliotus hoo
clypeo repellere oonvenit: licet in mundo ad ulti-
mam desperationem redaoti simus, Deum nihilo-
minus in coelo iudicem aedero. Imo quum dissi-
mulat, neo statim medetur malis nostris, fidei sensu
apprehendcre convenit occultam eius providentiam.
Primo dicit Deum perpetuo sedere: quo intelligit,
quantumvis alte se efferat hominum violentia, ot
sine modo prorumpat eorum furor, Deum tamen
nunquam ex sua sede posse detrahi: nec fieri posse
ut 8e iudiois officio et potestate abdicet, quod
secundo membro clarius exprimit: dicit enim
non ideo tantum regnare, ut sublimis emineat

eius maiestas et gloria, sed ut mundum iuste
gubernet.

9. (Et ipse iudicabit.) Siouti nuper teetatus est
David, Deum non otiosa potentia esse praeditum,
ut deliciis indulgeat, sed ut in recta iustaque
mundi gubernatione exeroeat suum imperium: sic
nuno huius doctrinae usum addit, quod scilicet
coelo inclusa non sit Dei virtus, sed se ad homines
iuvandos patefaciat. Atque haeo vera theologia est,
Deum non imaginari, cum Epiouro, vacantem otio
vel deliciis, et qui se uno contentus humanum
genus negligat: sed in solio potentiae et aequitatis
locare, ut certo persuasi simus, etiamsi non statim
suocurrat iniuste oppressis, nunquam tamen eorum
ouram abiioere. Et certe ita statuendum est, quum
dissimulat, non deserere suas partes, sed exercere
suorum patientiam: idooque pacatis animis exspeo-
tandum esse exitum. Pronomen demonstrativum
apud me pondus habet: ao si diceret, non poese
hoc Deo eripi quin ipse mundum iudicet, suaque
iudicia ad omnes populos extendat. Unde sequitur,
multo magis suorum fore iudioem. Et iudioia haec
recta esse pronuntiat David, ut iniuste et crudeliter
vexati, auxilium ab ipso certa spe petamus: quia
quum populos in reotitudine iudicet, neo iniustas
violentias semper impune grassari sinet, neo inno-
oentiam ope sua fraudabit.

10. Et erit Ielwva munimentum pauperi, pro-
tectio opportwiis temporibus in tribulatione. 11. 23
sperabunt in te qui cognoscunt nomen tuum: quia
non derelinquis quaerentes te, Iehova. 12. PsaUUe
Iehovae habitatori Sion, annuntiate inter populos gesta
eius. 13. Quia requirens sanguinem eius recordatus
est, non est oblitus clamoris pauperum.

10. (Et erit Iehova.) Occurrit tentationi quae
duriter infirmos percellit, dum se ao sui similes
impiorum libidini vident expositos, silente Deo.
Nam admonet, ideo suam opem differre, et in
speciem relinquere suos fideles, ut laborantibua et
afflictis magis opportune tandem succurrat, unde
sequitur ipsum minime cessare in suo officio, si
quando bonos et innoxios ad inopiam redigi patitur,
si in laorymis et querimoniis eos oxeroet: quia hoc
modo luoernam accendit, ut melius appareant sua
iudicia, ideo etiam exprimit, praesidium suum
tempestive in ipsa afflictione proferre: quo dooemur
eius providentiae dandum esse spatium, ut tandem
8e in neooessitate proferat. Quare si nihil nobis
melius est quam Dei manu protegi, paternumque
eius favorem sentire, ne adeo molestum sit oenseri
ooram mundo pauperes et miseros: sed dolorem
nostrum leniat haec coosolatio, non procul abesse
Deum, quem ad nos iuvandos aerumnae nostrae
aocersunt. Quibusdam rPTO videtur esse simplex

101

PSALMUS IX.

102

dictio, quae Hebraeis prohibitionem significat: hic
aatem metaphorioe pro angustia' accipiunt, dum quis
in arotum ooactus, nullum exitum invenit. Magis
tamen probabilis est eorum sententia, qui 2 servi-
lem literam esse dooent, dioitur itaque praesto esse
Deus ad opportunitates, nempe dum pios urget
afflictio. Yersu undecimo fructum hunc consoqui
docet, quoties iustos liberat Dominus, ut ipsi et
reliqui omnes in fiduoia gratiae eius magis ao magis
profioiant: nisi enim persuasum nobis sit, Deo curae
esse res hamanas, continua inquietudine nos vexari
neoesse erit, sed quia plurimi ad Dei iudioia cae-
cutiunt, profectum hunc David ad solos fideles re-
stringit, et oerte ubi nulla est pietas, nullus est
operum Dei sensus. Notandum etiam quod fide-
libus tribuit notitiam Dei quia hinc nascitur religio,
quae ignorantia et stupore hominum exstinguitur.
Porro, quamvis Dei nomen multi simpliciter pro
Deo accipiunt, ogo tamen (ut iam alibi dixi) am-
plius aliquid exprimi arbitror : nam quia oooulta et
inoomprehensibilis est eius essentia, quatenus se
nobis patofacit, maiestas eius in nomine statuitur.
Sperandi causam deinde exponit, quia Deus non
deserit qui ipsum quaerunt. Fit autem hoc duobus
modis, vei invocatione et precibus, vel studio sancte
recteque vivendi. Et hoo quidem semper cum illo
coniunotum est: sed quia hio de praesidio Dei agi-
tur, in quo sita est piorum salus: Quaerere Deum,
interpretor, ad eius fidem confugere.

12. (PsaUite lehovae.) David non contentus
privata gratiarum actione, fideles ad consensum
laudandi Dei hortatur: non modo quia ad hoc

{uetatis officium alii alios incitare debent: sed quia
iberationes, de quibus agitur, publico solennique
praeconio dignae erant, quod etiam seoundo membro
clarius expriuiitur, ubi eas annuntiari iubet inter
populos. Sensus enim est, non satis pro sua dig-
nitate celebrari, nisi sua fama totum orbem im-
pleant. Quamvis autem hoc esset quasi surdis
canere: hac tamen loquendi forma testari voluit
David, magis angustos esse Iudaeae fines quam ut
immensam illam laudum Dei amplitudinem possent
capere. Deum habitatorem Sionis vocat, ut eum a
fictitiis omnibus gentium idolis discernat. Est
enim tacita comparatio inter Deum ilium qui foedus
suum cum Abraham et Israele pepigerat, et Deos
omnes qui passim in mundo temere colebantur.
Neque enim satis est, oonfusum Dei numen in
pretio et honore esse, nisi vero et unico Deo distincte
tribuitur suus cultus. Porro, quia Deus locum
illum delegerat ubi nomen suum invocaretur, merito
David hoo illi quasi proprium domicilium assignat:
non quod ipsum fas sit loco includere, quem ooeli
coelorum non capiunt: sed quia promiserat illam
fore suam requiem in saeoulum saeculi, ut alibi vide-
bimus. Neque enim David suo arbitrio sedem illic

Deo assignaverat, eed oraculo edoctus erat, Deo
ipsi placere, sicut a Mose saepius praedictum erat.
Quo etiam oonfirmatur quod prius dixi, Psalmum
huno non fuisse compositum de caede Goliath: quia
nonnisi sub finem regni Davidis ex Dei mandato,
arca foederis Sionem translata fuit. Durum enim
et coactum est quod nonnulli ooniiciunt, de re
futura spiritu prophetico Davidem loquutum esse.
Caeterum videmus sanctos patres, dum Sionem con-
ourrerent ad offerenda Deo sacrificia, nihil aggres-
sos esse proprio motu: sed in fide verbi fundatos
suam obedientiam Deo probasse. Unde sequitur,
perperam obtendi eorum exemplum ad excusandos
oultus quos sibi superstitiosi homines sponte fabri-
oant. Adde quod tuno non satis fuit a verbo Dei
pendere fideles, nisi externis symbolis adiuti sur-
sum mentes attollerent, ipsumque spiritualiter cole-
rent. Yera quidem praesentiae suae signa exhibuit
Deus in illo visibili sanotuario, sed non ut populi
sensus terrenis elementis alligarot: quin potius
externa illa symbola, scalarum loco esse voluit,
quibus in coelum usque assurgerent fideles. Nam
ab initio Deue et sacramenta et externa omnia
pietatis exercitia ad hunc finem retulit, ut populi
sui ruditati consuleret. Itaque hic legitimus hodie
est illorum usus, si nos ad Deum spiritualiter in
ooelesti gloria suaquaerendumadiuvant: nonautem
occupant in mundo, vel retinent in carnis figmentis,
qua de re posthac opportunior erit tractandi locus.
Siouti autem olim Dominus, quum se inoolam
Sionis vocaret, solidam fiduciae, quietis, et gaudii
materiam populo suo dare voluit: nuno postquam
egressa est lex e Sion, et ex illo fonte ad nos foe-
dus gratiae manavit: soiamus eum ubique praesi-
dere in medio fidelium, qui eum pure et rite ex
praesoripto verbi eius adorant.

13. (Quia requirens.) Nomen Sanguinum plu-
rali numero hio positum est: ideo relativum quod
subiicitur, oommode eodem referemus, quia tamen
Hebraeis satis tritum est, ordinem anteoedentis et
relativi invertere, quidam de pauperibus oxponunt
hoo modo: Requirens sanguinem, reoordatus est
ipsorum: nempe pauperum de quibus paulo post
loquitur. Quanquam autem ad summam rei parum
interest utrovis modo vertas: prior tamen sensua
melius fluit. Est autem repetitio eius quod nuper
dixerat, Dei virtutem in misoricordia cum servis
suis iniuste afflictis praecipue oonsiderandam esse.
Unam enim operum Dei speoiem ex multis tanquam
apprime memorabilem commendat, quod scilicet
pauperes a morte liberet: et si quando ipsos affligi
sinit, deinde tamen illatas iniurias ulciscatur.
Quanquam autem verba quibus utitur, continuum
actum designent: mihi tamen dubium non est quin
Deum requirere innoxium sanguinom, et olamoris
suorum memorem esse, ex illis, quae retulit, exem-

108

PSALMUS IX.

104

plia agnosoi velit. Atque iterum iuculcat quod
prius attigi, Deum non semper mature, ut yelle-
mue, ocourrere iniuriis, neque inter ipsa initia fran-
gere impiorum conatus: sed potius auxilium suum
suspendere, ut irritus yideri possit olamor noster:
quod tenere operae pretium est: nam si Dei auxi-
lium metimur sensu nostro, subinde nobis labascent
animi, neo tandem guttam bonae spei retinebimus.
Vellomus (ut dixH ipsum procul extenta manu
anteyertere quas nobis parari vidct molestias: ipse
autem dissimulat, nec prohibet quo minus sanguis
innoxius fundatur, sed haec consolatio nos sustineat,
quod tandem re ipsa ostendet, pretiosum sibi fuisse
sanguinem nostrum. Si quis obiioiat, serum esse
Dei auxilium postquam malis omnibus defuncti
simus: respondeo, ipsum non ultra quiescere quam
nobis utile est sub oruce humiliari, nec ideo vin-
dictam auxilio praeferre, quasi non semper ad nos
iuvandos voluntarius sit ao paratus: sed quia mani-
festandae gratiae non semper idoneum esse tempus
agnoscit. Interim hoc singulare est non modo
paterni eius erga nos amoris, sed et beatae immor-
tabilitas testimonium, quod mortuos etiam curat.
Nam si gratia sua nos semper praeveniret, quis
non affixus esset praesenti vitae? Sed dum mortom
nostram ulciscitur, hino apparet coram ipso nos
manere superstites, neque enim hominum more
colit oorum memoriam quos servare vivos non po-
tuit: sed re ipsa probat foveri in buo sinn et cu-
stodia qui videntur secundum carnem exstincti.
Haeo ratio est cur dicat David, ipsum recordari
sanguini8, dum eum requirit: quia licet suos in
ipso articulo ex impiorum gladiis non liberet, caedes
tamen inultas non patitur. Eodem et posterius
membrum speotat, non oblivisci clamoris: quia licet
ad suorum querimonias non statim se attendero
effectu probet: tandem a se obeervatas fuisse de-
monstrat. Glamoris vero diserte fit mentio, ut
vota sua, gemitus, et preces ad Deum dirigant qui-
cunque eum cupiunt sentire liberatorem aut vin-
dicem.

14. Miserere mei Iehova, vide afflietionem meam
ab iis qui me persequuntur, tu qui me exattas e
portis mortis: 15. Ut recitem omnes laudes tuas in
portis filiae Sion, exsvitem in sahtie tua.

14. (Miserere mei.) Hanc existimo secundam
eese partem Psalmi. Aliis secus videtur, quod
scilicet David ut plerumquo solet, inter agendaa
gratias simul etiam narret quid inter ipsas neoes-
sitatis angustias procatua sit: et fateor eiusmodi
exempla passim occurrero. Sed dum omnos oir-
cumstantias proprius expendo, in divorsam partom
inolinaro cogor: prinoipio scilicet oollatas sibi gratias
celebrasse, ut viam sibi ad orandum sternerot, nam

Psalmus demum precatione claudetur. Non ergo
hic obiter inserit quae prius inter media perioula
et ouras vota corioeperat: sed ex professo Dei opem
implorat, petitque ut idom ille, quem saepe libera-
torem erat expertus, gratiae suae cursum continuet.
Ao fieri potest ut hostes iam aliquoties victi, col-
leotis novis viribus et animis, extrema tentaverint:
ut saepe videmus desperatos tumultuosius et maiore
impetu furere. Oertum quidem est, quum precatus
est David, oblatum fuisse illi maximum terrorem,
neque enim abs re Deum suae afflictionis testem
advocat. Notandum autem est, dum ad Dei mise-
ricordiam suppliciter confugit, aequo et modesto
animo crucem sibi impositam ferre. Sed in primis,
notandum est epithetum quo Deum ornat, suum
exaltatorem a portis mortis vocans, neque enim
melius nomen occurrit pro Hebraico DDY^S* Nam
primo fidem suam ab experientia contirmat, quia
saepe ereptus fuerat e summis periculis: deinde
salutem sibi promittit in ipsis mortis faucibus, quia
consueverit Deus non tantum usitatis modis servos
suos iuvare, eorumque malis mederi, sed ipsos e
sepulcro educere, postquam spes vitae praecisa cst.
Portas enim mortis metaphorice appellat ultima
discrimia quae interitum minantur, imo iam aper-
tum sepulcrum ostentant. Ergo ne vel malorum
praesentium gravitas, vel impendentium metus fidem
nostram absorbeat, vel preces nostras abrumpat:
revocemus in inemoriam, non frusta hoo Deo munus
adscribi, quod suos extollat e portis mortis.

15. (Ut recitem.) Quanquam simpliciter intel-
ligit David, por omnes coetus, et ubicunque erit
maxima populi frequentia, se Dei laudes celebra-
turum (quia tuno in portis solebant agero oonven-
tus) videtur tamen allusio osbo ad portas mortis,
ac si dixisset, postquam eroptus est a sepulcro, se
daturum operam ut Dei gratiam in maxima luoe
testetur. Sed quia non aufficit, Dei laudes in lin-
guis nostris sonare, nisi ex animo proficiecantur,
additur interior laetitia, ao si dixisset, non alium
in finem sibi in animo esse, praesenti vita frui,
quam ut gaudeat se a Deo servatum esse. Sub
filiao nomine, populum vol civitatem intelligi notum
est, sed urbem ipsam a praecipua parte denominat.

16. Demersae sunt gentes in foveam quam fect-
runt : in rete quod absconderunt, captus est pes eortm.
17. Notus est Iehova iudicium faciendo: in opere
manuum suarum illaqueatus est impius. Higaion

Sclah.

16. (Demersae sunt.) Iam David, fiducia erec-
tus, hostibus suia insultat. Ao primum quidem
motaphorice dioit, propria eoe astutia et insidiis
fuisso irretitos. Deinde hoo idem sine figura ex-
primit, quod in suo scelere illaqueati fuerint. Hoo

107

PSALMU8 X.

108

hao preoandi forma, quantumvie impotenter super-
biant hostes nostri, tamen in manu Dei esse, neo
plus posse, quam iliis permittit: nec dubium esse
quin Deus, quoties volet, redditurus sit omnes eo-
rum oonatus vanos et irritos. Ideoque nomen ho-
minis ponit quod ab aerumnis deductum est, ao si
quis latine dioeret mortalem hominem, vel caducum.
Porro, Deus gentes coram facie sua iudicare dicitur,
quum eaa quodammodo ad tribunal suum stare
cogit. Scimus enim incredulos, donec violenter
trahantur in consepeotum Dei, tergum illi obver-
tore, ut iudicem suum non oogitent

21. (Impone leliova.) rniD Graecus interpres
legislatorem vertit: a JT|-p deducens, quod docere
interdum signifioat. Sed circumstantia loci postulat
ut pro metu vel terrore sumamus, idque inter om-
nes sani iudicii doctores convenit. Porro, videndum
cst de qua timoris specie loquatur, nam Deus oom-
muniter eleotos etiam suos timore subigit ad obse-
quium. Sed quia suum erga oos rigorem temperat,
et simul emollit lapidea ipsorum oorda, ut sponte
et placide se submittant, proprie non dicitur eos
metu cogere. Erga reprobos diversum agendi mo-
dum tenet, quia enim inflexibilis est eorum durities,
ut facilius sit eos frangi quam corrigi, violenter
indomitam ipsorum contumaoiam subigit: non quod
resipisoant, sed quia, velint nolint, illis ezprimitur
suae infirmitatis confessio. Quantumvis enim fre-
mant, atque ebulliat ipsorum rabies, imo truoulentia
superent feras belluas: obiecto tamen Dei terrore,
cum suo impetu sternuntur, atque etiam mole ruunt
sua. Quod quidam exponunt de Davide, ut sub
eius iugum Deus gentes mittat, eiusque imperio
reddat tributarias, frigidum est ao ooaotum. Terror
enim generaliter quaevis Dei flagella oomprehendit,
quibus retunditur eorum contumaoia, qui Deo nun-
quam parerent nisi inviti. Sequitur deinde quorsum
gentes adigi oporteat, nempe ut se mortales homi-
nes oognoscant. Quod etsi prima specie videtur
levis esse momenti, non vulgarem tamen dootrinam
continet. Quid enim est homo, ut digitum a se
ipso movero audeat? Atqui perinde exsultat impio-
rum omnium licentia, ac si omnibus impedimentis
soluti essent. Sibi quidem falsa imaginatione arro-
gant quidquid Dei proprium est: deniquo nunquam
oo intemperantiae ruerent, nisi illis ignota esset
sua conditio. Non intelligit quidem David eo usque
profecturos esse impios sub Dei ferulis, ut vere se
et ex animo humilient: sed oognitio de qua loquitur,
tantum est experimentalis : ao si dixisset: Fac Do-
mine, quando eos ignoratio sui in furorem praeoi-
pitat, ut re ipsa sentiant vires suas stultae confi-
dentiao esse impares, ao ubi eos frustratae erunt
vanae spes, pudefaoti iaceant. Hoo vero saepe acoi-
dere potest, ut tamen non resipiscant, quibus ostensa
est Bua infirmitas: sed satis est cum ludibrio saori-

logam eorum audaciam traduci, ut re ipsa appareat
ridiculam fuisse quam de sua virtute fiduciam prae-
sumpserant. Quantum ad eleotos Dei speotat, aliter
eos proficere convenit, ut infirmitatis suae eensu
deiecti, sponte se omni fiducia exinaniant, hoc vero
fiet si homines se mominerint. Soite enim et pru-
denter ab Augustino diotum est, totam hominis hu-
militatem in sui notitia positam esse. Porro quo-
niam omnibus ingenita est superbia, neoesse est
promisoue omnibus a Deo terrorem inouti, ut fideles
modestia discant: reprobi vero, lioet oonscendere
non dosinant supra humanam sortem, oum dedeoore
retrocedant.

PSALMUS X.

ABG. Sao ot piorum omnium nomino oonqueritur David
fraudes, rapinaa, crudelem violentiam, omneque iniu-
stitiae genus pa&sim grassari in mundo : causamque
assignat, quod impii et seolerati homines laeto et pros-
pero rerum suarum sncoessu ebrii, excusso Dei metu,
sibi quidvis impune lioere oonfidant. Itaque opem Dei
implorat, ut remedium afferat extremis malis. Tandem
spe liberationis se et alios fideles consolatur. Porro
haec descriptio vivam pnblici status oorrupti et perversi
imaginem quasi in speoulo repraesentat. Quare nbi ini-
quitas instar diluvii exundat, ne fidem peroellat tenta-
tionis novitas. ut animnm despondeant nlii Dei, ooulos
ad hoo speculum referre diBcant. Nam ad levandum
dolorem, plurimum valet haeo comparatio, nihil nobis
hodie aociaere quod non olim experta sit eoclesia Dei:
imo in eadem arena nos exeroeri oum Davide sanotis-
que aliis patribus. Deinde monentur fideles, in rebus
ita oonfusis quaerendum esse Deum: quia msi suocur-
rendi partes tribuant Deo, nihil oaeco rremitu et iaotis
in aerem querimoniis profioient.

1. Ut quid Iehova stas procul? connives ad op-
portuna tempora in angustia?*) 2. In superbia
impius persequitur pauperem, comprehendantur in astu-
tiis quas cogitcmt**.)

1. (Ut quid Iehova.) Videmus ut propheta de*
speratis malis remedium quaerens, statim ab initio
Deum reota compellet. Atque haeo nobis tenenda
est ratio, ut turbati et anxii solatium petamus ex
Dei providentia : quia inter ourarum nostrarum agi-
tationes et aestus fixa manere debet haec persuasio,
proprium eius esse munus miseros et afflictos auxilio
iuvare. Improprie tamen et per anthropopathiam ***),
Deum in looo remoto stare dicit, cuius ooulos nihil

*) au temps que sommes en tribulation, en marge:
Heb. aux opportunitez, ou aux temps opportuns.

**) Le moscbant en orgueil poursuit le povre, enmarge:
ou, le povre est persecute, ou, il brusle en rorgueil des
meschans.

***) en wunrge: Cest quand nous attribuons 'k Dieu, les
passions, affections et facons de faire des hommea.

109

PBALMU8 X.

110

fugit. Sed quia Dominus secum humano more
agere nobis permittit, nihil absurdum continent istae
loquutiones, modo soiamus figurate ad Deum trans-
ferri quod ex praesenti rerum iutuitu sensus noster
concipit, nam fieri quidem potest ut homo quispiam
iustuB iniuriam ante oculos suos pauperi factam
non compescat, quia deeet facultas: id autem in
Deum non competit, qui semper armatus est invicta
potentia: quare si dissimulat, perinde est ac si pro-
cul se subduceret. Verbum D>^yn quod abscondere
significat, duobus modis exponitur, nam secundum
quosdam expostulat David cum Deo, quod se oo-
oultet, quasi res humanas cura sua non dignetur.
Alii accipiunt pro claudere oculos, quod simplicius
videtur. Porro notandum est quamvis hic queratur
David Deum longe abesse, do eius tamen praesen-
tia certo fuisse persuasum, alioqni frustra eum ad-
vocasset. Interrogatio autem qua utitur huc tendit.
Quid hoc sibi vult Domine, quum tuum sit mun-
dum gubernare, et quem virtute tua sustines, iusti-
tia quoque moderari, ut non citius contra tantam
impiorum audaciam te vindicem ostendas? Quan-
quam David non tam expostulandi causa sio lo-
quitur, quam ut se ipsum ad impetrandi fiduciam
animet. Pro infirmitate quidem sensus sui minime
consentaneum esse dicit ut Deus ab offioio suo
tamdiu cesset: non desinit tamon interea suum illi
honorem deferre, et tantum molestiae onus, quo
gravatur, precibus in eius sinum deponit. Eodem
pertinet quod sequitur: Ad opportunitates. Nam
ut Deus singulis momentis manum suam non pro-
ferat: ubi tamen simplices et innoxios opprimi con-
spicit, non est amplius cessandi tempus. Agendi
enim opportunitas breviter definitur, quum versan-
tur fideles in angustia. De qua loquendi forma
diximus proximo Psalmo, versu decimo.

2. (In superbia.) Priusquam imprecationem
ooncipiat contra impios, crimen eorum breviter ex-
ponit, quod scilioet miseros non alia de causa cru-
deliter vexent, nisi quia superbe eos despiciunt.
Saevitiam voro non parum amplificat haec circum-
stantia, quod humanitatis obliti, pauperibus et af-
fliotis contumeliose insultent. ouperba quidem
Bemper est crudelitas, imo superbia omnium iniu-
riarum mater est: quia nisi quis fastu se efferret
supra proximos, et plus aequo sibi arrogans illos
despioeret, nobis communis humanitas modestiae
et aequitatis legem praescribit: sed hic exprimere
voluit David, impiis, quos accusat, nonnisi altos et
feroces spiritus in causa esse cur, non lacessiti,
saeviant contra miseros et inopes. Quisquis ergo
iuste et sine noxa versari oum fratribus cupit, ne
sibi placeat oum aliorum contumelia, sed animum
suum superbiae morbo in primis purgare studeat.
p^l Hebraeis tam pati quam inferre persequutio-
em significat: ideo quibusdam magis placet in

neutro genere accipere. Non male etiam verti
posset, pauperem ardere in superbia impii: quia
haec frequentior est verbi significatio, nam fastus
impiorum miseros homines instar ignis devorat.

3. Quia se laudat impius super desiderio animae
suae, et videntus sibi benedicit: spernit Iehovam.
4. Impius in aititudine naris suae non exquirit, om-
nes eius versutiae, non Deus.

3. (Quia se laudat.) Varie exponitur hic ver-
8U8. Quidam in accusativo casu vertunt Impium
et violentum: quia durum esse putant, verba tran-
sitiva absolute posita esse, sed quum satis constet,
frequenter apud Hebraeos casum subaudiri, ubi ea-
dem patientis et agentis est persona, commodior
(meo iudick)) et aptior erit illa interpretatio quam
sequutus sum: nempe quod se impius laudet, vel
glorietur super desiderio animae suae, sibique bene-
dicat. Nuno quaeritur quale sit istud animae desi-
derium. Bic quidem fere accipi solet, impios sibi
blandiri et applaudere, dum fortuna respondet eo-
rum votis, et quidquid illis in mentem venit optare,
oonsequuntur : sicuti paulo post subiiciet, prospero
suo statu ad quidvis audendum abuti. Sed deside-
rium animae hic mihi libidinem et intemperantiam
magis notat: ut sensus sit, suaviter eos sibi indul-
gere in pravis suis cupiditatibus et contempto Dei
iudioio, secure a reatu se absolvere. Pro quo Moses
Deutcronomii capite vigesimonono, versu 19. dioit
benedicere animae suae super inventionibus vel
figmentis cordis. Dicet quidem paulo post David
impioa sua prosperitate abuti, ut sibi delicias faci-
ant : sed nunc gravius aliquid (meo iudicio) exprimit :
quod scilicet laudem acquirant ex audacia, et in
sceleribus suis glorientur: quae securitas effraenis
proterviae causa est. Itaque laudandi et benedi-
cendi verba eodem sensu posita interpretor: sicuti
Impius et Violentus synonyma sunt, quod ad prae-
sentem looum attinet: licet inter se differant tan-
quam genus et species. His convenit quod proxime
additur in fine versus, impios illos Deum spernere.
Nam quod aliqui Blasphemare vertunt, alii ad iram
provocare, a contextu remotius est, quin potius
David supinae illius indulgentiae causam esse docet
crassum Dei contemptum. Nam qui Deum fore
iudicem reputat, ei terror obiicitur ne animae suae
benedioore audeat, dum sibi malo consoius est.

4. (Impius in altitudine.) Vertunt alii, prae
violentia irae suae, vel in superbia quam prae se
fert, Deum non requirit impius. Sed partim sen-
sum depravant: partim extenuant quod exprimere
voluit David. Primo verbum exquirendi absolute
positum perperam restringitur, quum simpliciter
intelligat David, impios sine examine sibi quidvis
permittere, vel non discernero inter fas et nefas:

111

P8ALMDS X.

112

quia illis eua oupiditas pro lege est, imo tanquam
legibus soluti lioitum sibi esse finguut quidquid
libuit. Principium recte agendi in tota vita, in-
quisitio est: dum scilioet neque temere pro nostro
ingenio, neque porversae carnis nostrae impetu
rapimur. Studium vero inquirendi ex modestia
nascitur, dum nobis Deum arbitrum et moderato-
rem praeficimue ut aequum est. Recte ergo pro-
pheta impios dicit, omni delectu poBthabito quidquid
concupiscunt secure aggredi: quia elati superbia
nullam Deo iudicii potestatem relinquunt. D}< non
dubito hoo looo acoeptum esse in proprio et'nativo
sensu, non autem metaphorioe pro ira: quia
fastuosi homine3 vultu quoque impudentiam suam
produnt. In seoundo membro durius eos vel saltem
apertius acouaat propheta, quod omnes eorum pra-
vae cogitationes ostendant nullum illis esse Deum.
Quibus verbis intelligo, sacrilega audacia fas omne
et ius pervertere, ac si nullus sederet in ooelo
Deu8. Nam si quem esse Deum persuasi forent,
oomprimeret eos futuri iudicii metus. Non quod
distinote negent esse Deum, sed quia sua illum
virtute spoliant, idoli autem instar erit Deus, si
otiosa essentia contentus, iudicis officio so abdicet.
Deum itaque, quantum in se est, abolent quicunque
mundum non subiiciunt eius providentiae, vel ad
eum regendum non sentiunt manum eius esse
extentam. Noque vero sufficit frigidam de iudicio
Dei notitiam concipere; quia is demum verus est
providentiae eius sensus, qui nos in eius reverentia
oontinet. Maior pars interpretum generaliter hoo
sumit, omnes impii hominis cogitationes tendere ad
Deuin negandum. Ego niDTD ( ut saepe alias) in
malam partem accipi arbitror, pro astutis et iniquis
cogitationibus: ut illo sit sensus quem notavi, quum
impii nihil non machinari audeant, satis inde liquere,
omnem Dei metum ex eorum cordibus esse deletum.

5. Prosperantur viae eius omni tempore: aUi-
tudo iudicia tua coram ipso, in omnes inimicos suos
sufflat. 6. Dicti in corde suo: Non nutabo in gene-
rcUionem et gencrationem quia non in malo.

In principio versus non parum variant Inter-
pretes. Graecus, quia putabat a radice ^n deduci
futurum 17>rp> vertit: Inquinatae sunt viae eius.
Atqui inter Hebraeos satis convenit esse a radice
^in* Sed multi active sumunt pro Terrorem incu-
tere, vel molestiam afferre: ac si dictum esset:
Viae impii formidabiles sunt bonis, eosque excru-
oiant. Quidam etiam ad Deum referunt, quod viae
eius veniant, hoo est succedant omni tempore:
nimis tamen coacte, meo iudicio. Sed quum in
aliis scripturae locis idem valeat quod prosperari,
miror de loco praesenti inter doctos esse oontro-
versiam, quum secundo membro mox clare osten-

dat propheta se de felioi impiorum statu loqui, et
oontinuo laetitiae tenore qui eos inebriat. Porro
non tantum de ista felioitate conqueritur propheta,
sed eorum orimen inde exaggerat, quod Dei benig-
nitate se ad malitiam obdurent. Ideoque sic resolvo :
Quoniam illis continua prosperitas fluit, Deum sibi
obstrictum esse somniant, ita fit ut prooul a se
repellant eius iudicia. Quod ei quis adversetur,
statim se flatu posse disoutere confidunt Tenemus
nuno 8implioem prophetae sensum, quod soilicet
Deo illudant impii, tolerantiae eius praetextu: siouti
nequam ille Dionysius in seounda navigatione iacta-
bat deos sacrilegis favere. Hinc fit ut Dei iudioia
longissime repellant. Nam quod alta illia eese Dei
iudioia, nonnulli tantundem valere putant, ao si
dioeret propheta, nimis olemonter ipsis ignoBci:
quemadmodum alibi conqueritur eximi a communi-
bus miseriis: verbis non tam apte oonvenit, imo
duram ac cortortum esse apparet. Diountur ergo
iudicia Dei altitudo esse impiis, quia freti longa
distantia, non modo sibi iuducias in totam vitam,
sed aeternum oum morte foedus promittunt Yide-
mus enim ut tempus sibi prorogando veternum
sibi obducant: imo Doum coelo inclusum fingentes,
quaBi nihil eibi esset cum eo negotii, sese ad spem
impunitatis oonfirment. Sicuti apud Iesaiam 22, 13
prophetarum minas suis sannis exoipiunt: Edamus
et bibamus, cras moriemur. Nam quum severa
denunciatione vindictae Dei populum terrerent
prophetae, isti fabulas esse clamitabant Ideoque
aoriter in eos invehitur Deus, quod se ad luctum,
cinerem, et sacoum vocante, ipsi ad citharam et
epulas populum invitaverint. Tandemque iusiuran-
dum subiicit: Vivo ego si unquam delebitur ini-
quitae haeo. Attollunt quidem fideles in sublime
oculos, ut Dei iudicia suacipiant: eed non secus
metuunt ac si iam capitibus suis instarent. Impii
vero contra, quamvis ea despioiant, ne tamen eorum
metu vel cura turbentur, in coelum ablegant: eicut
Epicurei Deum palam negare non audentes, fiogunt
in otio deliciari. Ex illo stupore manat confidentia
de qua loquitur David, quod solo flatu se perdito-
ros non dubitant quidquid hostium exstiterit. Nam
verbum m3 quod illaqueare interdum signifioat,
hio pro sufflare aptius sumitur. Eandem sententiam
proximo versu confirmat, quod statuant in cordibua
suis se extra omne mutationis discrimea versari.
Quamvis autem superbas eiusmodi vooes aaepe
ovomant, solum tamen pravae arrogantiae occultum
ulcu8, quod intus fovent, perstringit David : ideo-
que non reoitat quid ore loquantur, sed quid sibi
in corde persuadeant. Quaeritur tamen our in aliia
aocuset David quod de se ipso toties profitetur,
nam Dei praesidio fretus, periculis omnibus ani-
mose insultat. Et certe filios Dei salutem suam in
tuto looare oonvenit, ut mundo oenties ruente, sta-

113

PSALMUS X.

114

biles se mansuros oogitent. At solutio faoilis est,
fideles sibi stabilitatem non alibi quam in Deo pro-
mittere, et quidem talem ut se tamen omnibus
procellis expositos esse noverint et patienter subii-
ciant Longe vero duo haeo inter se differunt,
Dei oontemptorem, qui prospera fortuna hodie frui-
tur, bumanae oonditionis oblivisci, ut eibi quietum
nidum falsa imaginatione supra nubes figat: rursus
pium hominum, dum vitam suam de filo pendere,
milleque mortibus obsessam esse reputat, seque ad
ferendas quaslibet aerumnas offert, nec seous in
mundo agit ac si in mari prooelloBO naviget, solius
tamen gratiae Dei fiduoia molestias et anxietates
suas lenire ao solari. Dicit impius: Non movebor,
vel non nutabo in perpetuum, quia soilioet roboris
sui duritiem ad omnes impetus sustinendos satis
validam esse putat Dioit fidelis: Ut nutare mihi
contingat, imo etiam cadere subindeque in profundum
demergi, non erit tamen exitialis ruina: quoniam
snpponet Deus manum suam. Hinc et altera
quaestio solvitur, nam fideles in se ipsis trepidi,
ad gratiae Dei asylum propere confugiunt: impii
vero quamvis expavescant ad strepitum folii caden-
tis, et in oontinua inquietudino versentur, callura
tamen stuporis sibi obducunt, vel accersunt sibi
insanam vertiginem, ut extra se positi mala sua
non sentiant. Gausae redditio, quae sequitur, quia
non in malo, duos sensus recipit, vel quod ex
priori immunitate spem quieti ot laeti status con-
cipiant impii, vel quod se a oommuni hominum
ordine, fallaoi imaginatione, separent: sicuti apud
Iesaiam 28, 15. dicunt: Quum transibit tempestas,
nos tamen minime attinget.

7. Exsecratione os eius plenum est % et fraudibus,
et malitia: sub lingua eius, afflidio et iniquitas.

8. Sedebit in insidiis pagorum, in latebris occidit
innocentem: oculi eius ad pauperem collimabunt.

9. Insidiabitur in abscondito, quasi leo in cubili suo :
insidiabitur ad rapiendum pauperem: rapiet pau-
perem attrahendo eum in rete suum. 10. Atteret se,
deiieiet: tum cadet, in fortitudinibus eius*) coetus
afflictorum.

7. (Exsecratione os etc.) Huc tendunt quatuor
isti versus, si Deus servis suis succurrere velit,
nnno opportunum adesse tempus: quia ad extre-
mum usque licentiae proruperit impiorum licentia.
Primo conqueritur, eorum linguas periuriis et frau-
dibns refertas esee, gestare vel occultare molestiam
et iniurias: quia nihil cum ipsis negotii traotari
queat nisi oum damno. n?X» quod maledictionem
vertunt, non est verborum exseoratio quam in

*) psr 8ee forcee, en marge: oa par eee forts, asgavoir
niembref.

Calvini opera. Vol.XXXI.

alios torqueant, sed potios devotio proprii capitis:
quia non dubitant sibi qnidvis imprecari, quo melins
fallant. Ideoque non male a quibusdam vertitur
Periurium, debet enim hoc nomen allis duobus
coniungi. Maledicunt ergo, qnatenus ad frandandum
et nocendum expedit: hinc molestia et iniquitas,
quia laqueos ex dolis, periuriis, et malitia con-
textos, sine suo incommodo simplices effugere ne-
queunt.

8. (Sedebit in insidiis.) Yerba futuri temporis,
quia oontinuum aotum designant, consulto in aliud
tempus mutare nolui: quia hic hebraismus in alias
quoque linguas manavit. Describit ergo David quid
faoere soleant impii. Ac primo quidem latronibus
eos comparat, qui viarnm aneustias obsident, et la-
tebras sibi delignnt, ex quibus incautos viatores
deprehendant. Dioit etiam oculos eorum intentos
esse, similitudino a iaculatoribus sumpta, qui colli-
mant, semiolausis oonlis, ut reotius feriant. Neque
vero hio de vulgo latronum sermo est: sed in
magnos praedones stylum dirigit, qui sub honorificis
titulis, pompaque et splendore flagitia sua occultant.
Ideo D^IVTI nonnulli vertunt palatia: quasi David
eos ex magnificis atriis spoliaria fecisse dicat, in
quibus miseros homines ingulent. Ego vero ut
allusionem esse concedam, continuum tamen simili-
tudinis filum retineo: atque ita interpretor, non
secus ac latrones villarum exitus obsident, ita istos,
ubicunque sint, suas insidias tendere. Proximo
versu alia comparatione eorum saevitiam gravius
exaggerat, dicens eos ad praedam inhiare non seous
ac leones in suis lustris: aequare vero truculentas
bestias, maior est immanitas, quam latronum more
grassari. Notandum autem quod fraudes et insidias
semper violentiae coniungit, ut clarius exprimat,
modis omnibus miseros fore Dei filios, nisi coelesti
auxilio iuventur. Additur etiam altera similitudo
quae dolosas oaptiones saevitia mixtas clarius expri-
mat. Dicit enim eos rapere, sed in rete suum
trahendo, quibns verbis intelligit, non modo aperta
vi et impetu ipsos ruere, sed simul tendere quoqne
retia quibus decipiant. Hoc totum decimo versu
rursus inculcat, gestum ipsum quasi per hypoty-
posin oculis subiioiens. Atterunt se, inquit, et de-
mittunt, ne scilicet truoulentia sua procul terreant:
qnia potius illecebris suis captare volunt quos non
po8sunt nisi propiore aocessu laedere. Videmus ut
duo simul coniungat, auoupia vel decipulas: deinde
subitam violentiam, quoties in illorum manus inci-
dit praeda. Nam seounda parte intelligit, saevo
impetu praeter spem irruere, dum simplioes vident
suae libidini esse obnoxios, ac si leo ex sua cuba-
tione furioBe oonsurgeret ad praedam lacerandam.
Sensus apertns est, undique metuendos osse impios,
quia suam crudelitatem dissimulant, doneo plagis
euis irretitos teneant quos vorare cupiunt. In verbis

115

PSALMU8 X.

116

aliqua est obscuritas. Nam ubi vertimus Exereitum
afflictorum, vox haebraica D^XDVl quibusdam vide-
tur e8se quatuor literarum: rectius tamen sentiunt,
qui docent esse eompositam, et duas valere. Quam-
vis ergo verbum sit singularis numeri, collective
tamen per D^JO /Tl magnam turbam designat pro-
pbeta, quae affligitur ab unoquoque istorum leonum.
D^DI^P substantive reddidi Fortitudines : quia non
dubium est, quin propheta hoo nomine ungues et
dentes leonis denotet, in quibus praecipuum est
belluae illius robur. Quia tamen proprie est nomen
Toar, non male conveniet per similitudinem ungues
ip808 et dentes vocari robustos milites. Eodem
vero sensus redit, licet fraudulenta demissione vires
suas tegant, fore tamen illis in promptu quasi ar-
matam satellitum turmam, vel ungues et dentes,
simul ac oblata fuerit nooendi oooasio.

11. JDixit in corde suo, oblUus est Deus: dbscon-
dit faciem suam ne videat in perpetuum. 12. Surge.
Iehova Deus, attoUe manum tuatn, ne obliviscaris
pauperum. 13. Ut quid spernit impius Deum? dicit
in corde suo: Non requires.

11. (Dixit in corde.) Iterum fontem audaciae
notat : quod ecilicet impii ex Dei oonniventia impu-
nitatem sibi promittant. Quia vero non palam ore
proferunt sacrilegam ietam blasphemiam, Deum esse
oblitum, et clausisse oculos ne unquam videat, sed pro-
fundas sibi cogitationes abscondunt, ut Iesaias 29, 15
loquitur: propheta eandem loquendi formam (quam
prius) usurpat, et mox tertio repetet, impios sibi
intus in oordibus dicere, res humanas a Deo minime
curari. Notandum autem quod impii ex praesenti
intuitu sic aestimant suam fortunam, ut Deum
quodammodo eibi obstrictum imaginentur. Unde fit
ut in perpetuum seouri sint, quia non reputant,
post longam Dei tolerantiam gravius instare iudi-
oium.

12. (Surge lehova.) Quanquam hoo morbo com-
muniter laborant cuncti mortalee, ut Deum pro
oarnis suae sensu otiari vel iacere fingant, dum
sua iudicia non exsequitur: longum tamen dieori-
men est inter fideles et reprobos: quia hi errorem
ex oarnis tnfirmitate obieotum fovent, eibique blan-
ditias ex stupore cupide aecersunt, doneo tandem
impia pertinacia ad crassum Dei oontemptum se
obdurent. Illi autem priores statim e suis mentibus
falaam imaginationem excutiunt: seque oastigant et
ultro revocant ad sanam mentem, ouius rei illustre
speculum nobis in hoo looo proponitur. Humanis
enim loquendi formis propheta eundem sibi errorem
obrepsisse declarat, quem nuper in Dei oontempto-
ribus damnavit. Sed mature ad eum oorrigendum
occurrit, et inieota manu seoum luctatur: vel men-
tem 8uam cohibet, ne quid oonoipiat Dei iustitia et

gloria alienum. Commune ergo tentationis semen
omnibus est insitum, ut Deo manum snam et iudi-
ciumoccultante, de eiusprovidentia dubitareincipiant,
sed longe differunt pii a reprobis: quia alii carnis
sensum fide statim corrigunt : alii vero in perversa
imaginatione sibi indulgent. Sio David Surgendi
verbo non tam Deum excitat, quam evigilat ipse,
vel se expergefaoere conatur, ut aliud speret de
auxilio Dei, quam oonspicit. Oontinet itaque hio
versus utilem doctrinam, quo magis snpinae igno-
rantiae oallum sibi impii obducunt, ut Deum res
humanas non curare sibi persuadeant, neo scelerum
fore vindioem, ut nos eo magis in oontrariam par-
tem nitamur. Imo nobis incitamento esse debet
illorum impietas, ut aoriter dubitationes repellamus,
quas illi non modo admittunt, sed sibi data opera
fabricant.

13. (Ut quid spernit.) Quanquam rationes Deo
proferre supervaouum est, quibus eum persuadea-
mus: nobis tamen in precibus secum familiariter
(non 8ecu8 ac filius terrenum patrem alloquitur)
agere permittit. Nam usus precandi semper notan-
dus est: ut scilicet Deus omnium nostrorum affeo-
tuum testis sit: non quod alioqui ipsum lateant,
sed quia, dum coram ipso effundimus oorda nostra
tantundem levantur curae nostrae, et augescit impe-
trandi fiducia. Sio David in praesentia sibi propo-
nens quam absurdum et intolerabile esset, Deum
impune sperni ab impiis, inde spem remedii con-
oepit. Idem verbum nunc repetitur, quo prius
usus fuerat: quod alii vertunt Provocare, alii blaa-
phemare. Sed illa, quam praetuli, signifioatio haud
dubie aptior est contextui: quia ubi Deo eripitur
pote8tas et munus iudicandi, contumeliose ex suo
solio detractus quasi in ordinem oogitur. Porro
quum nuper oonquestus esset, impios negare Deum,
vel fingere, neglecta hominum cura, perpetuo
domientem, nnno eodem sensu dicit non requirere.

14. Vidisti, quoniam tu molestiam et vezatio-
nem consideras, ut ponas in manum tuam : super te
relinquet pauper y orphano tu eris adiutor. 15. Con-
tere brachium scelerati et improbi: quaeres impieta-
tem eius, non invenies.

14. ( Vidisti 9 quoniam etc.) Hic repente David
sanoto zelo aooensus, in arenam prodit: fideque
instructue, sacrilegas illas opiniones acriter repellit,
caeterum qnia nihil apud homines proficere poterat,
se ad Deum convertit. Nam sicut impii protervam
scelerum lioentiam sibi facere volentes, prooul se a
Deo subducunt, et perverso mentis errore sibi fin-
gunt longam distantiam: ita ex opposito fideles a
vagis et erraticis opinionibus se colligere operae
protium est, et sursum erectis mentibns Deum
quasi praesentem alloqui. Merito itaque David ne

119

P8ALMDS XL

120

patrum moribus desoiverant, probrose vocare gentes:
neo tantum incircumcisis conferri, sed etiam Cha-
nanaeis qui maxime erant detestabiles. Pater tuus
Chanaan mater tua Chittaea, Ezeoh. 16, 3. Alii
similes looi saepe ooourrunt. Falsos ergo et adul-
terinos Abrahae filios gentium nomine infamans,
gratias Deo agit, quod tales corruptelas expulerit
e sua eoolesia. Caeterum hoo exemplo docemur,
non esse novum si hodie quoque profani homines
ecolesiam Dei oontaminant. Rogandus tamen est
Deus ut domum suam oito repurget, neo sacrum
suum templum porois et oanibus instar sterquilinii
exponat.

17. (Desiderium inopum.) Confirmat his verbis
propheta quod nuper dixi: nempe dum hypooritae
m ecclesia regnant, vel sua multitudine fideles
obruunt, assidue rogandum esse Deum ut eos exter-
minet, nam veros Dei cultores merito angere et
urere debet tam foeda confusio. Et spiritus sanotus
hoo oraoulo oofirmat, quod olim Deus patrum pre-
oibus conoessit, nos hodie impetraturos, si modo
erimus (ut decet) de ecolesiae liberatione solliciti.
Quod sequitur, airigis cor eorum, varie exponunt
interpretes. Tantundem quibusdam valet, ao dare
votis sucoessum. Aliis est cor formare, no quid
petant fideles, nisi quod rectum ac iustum est:
sicuti Paulus dooet spiritum intus dictare gemitus
inenarrabiles, Romanorum 8, 26. Utraque forte
expositio nimis est restriota. Primo enim Dei
gratiam in eo oommendat David, quia suos oultores
in rebus turbatis sustinet, ne animos despondeant:
fortitudine et patientia instruit, erigit in bonam
spem, inoitat etiam ad preces. Nam verbum JID
non modo dirigere, sed stabilire significat. Est
autem singulare Dei beneficium, dum in tentatione
Bensus nostros retinet, neo patitur alio reflecti.
Mox sequitur alterum membrum, non frustra dirigi
piorum affeotus, ut oum spe et patientia ad obse-
quium compositi, ad Deum respioiant, ipsumque
invooent: quia Dei aures ad exaudiendos gemitus
nequaquam surdae erunt. Ita mutuus duplicis
gratiae consensus hic laudatur, quod Deus cultores
suos deficere, vel a fide excidere, vel precibus re-
nunoiaro non sinat, sed ad se revocet, doneo re
ipsa appareat spem eorum non vanam neo irritam
fuisso. Po8set non male ita resolvi oratio, stabilies
cor ipsorum, doneo audiat auris tua.

18. (JJt iudices.} Proximam sententiam in huno
speoialem usum aocommodat, ne dubitent fideles
ubi iniuste oppressi fuerint, Deum tandem fore
vindioem qui ipsos liberet. Quibus verbis admonet
fortiter durandum esse sub oruoe et aerumnis:
quia saepe Dominus non ante servis suis vult opi-
tulari, quam ad extrema redaoti fuerint. Id qui-
dem faotu diffioile est, quia cuperet quisque nostrum
prorsus immunis esse a moleatia: ideoque nisi Deus

eito praeveniat, lentus et segnis videtur. Verum
si looum dare oupimus eius auxilio, domandua est
fervor noster, sedanda impatientia, mitigandi dolores,
usquedum miseriae nostrae Dei gratiam provooent.
Ne pergat amplius. Iterum Dei potentiam ad fran-
gendos impios commendat, ut inter tumultuosos
eorum impetus firmum nobis maneat istud prinoi-
pium, simul ao Domino visum fuerit, evanidum
fore quidquid moliuntur. Yerbum j*-|y quidam in
neutro genere accipiunt, ut sit sensus, ne ampliua
mortalis homo timeat. Sed ratio postulat transitive
exponi: nec absurdum eat, impios, licet capita supra
nubes extollant, vocari mortales, vel homines mul-
tb aerumnis obnoxios: quia oblique hoo modo per-
stringitur vesana eorum audacia, dum suae sortis
obliti atrooes minas spirant, efflant horrendos ter-
rores, perinde ao si eorum libidini reprimendae ne
Deus quidem sufficeret. Particula etiam e terra,
tacitam oontinet antithesin inter humile terrae do-
micilium, et ooelorum altitudinem. Unde enim
oppugnandos Dei filios prodent? e terra scilicet,
perinde ac si vermiouli e terrae fissuris emergerent.
Atqui hoo modo Deum ipsum impetunt, qui e ooelo
auxilium servis suis promittit.

PSALMUS XI.

ABO. Daae sunt hoius Psalmi partes: in priore rcfert David
quam doros ezceperit tentationnm insnltus, et quanta
anzietate constriotus fuerit quo tempore eum pereeqne-
batur Saul. Deinde sibi de salute airinitus oblata gra-
tnlatur, Deiqne institiam in mundo regendo praedicat

1. Fraefecto Psalmus Davidis. 2. In Iehova
confido: quomodo dicitis animae meae t migraie in
montem vestrum sicut avis? 3. Certe ecce impii ten-
dent arcum, aptarunt sagittas super nervum, ut iacu-
lentur in occulto contra rectos corde. 4. Certe funda-
menta destructa sunt: iustus quid fecit.

1. (2n Iehova etc.) Omnes fere interpretes
querimoniam esse putant, in qua David popularea
suo8 aoouset, quod latebras ubique quaeritans nihil
uaquam humanitatis inveniat. Et verum quidem
est, quum huo et illuc erraret Saulis saevitiam fu-
giens, nusquam tutum illi fuisse perfugium, saltem
ubi diu quietus staret. Quare merito oum sua

Snte expostulare potuit, quod nullus hospitio pro-
gum exoipere dignatus esset 8ed ego altiua eum
re8pioere existimo, nam quum oertatim omnes ad
desperationem eum impellerent, neoeese fuit pro
carnis infirmitate non leviter eum peroelli, aed fide
munitus, intrepide et oonstanter in Dei promissionas
reeubuit, ut tentationibus minime cederet Has
spirituale8 luotas nuno oommemorat, quibus inter

121

PSALMUS XI.

122

ultima diecrimina eum exerouit Deus. Itaque Psal-
mum (ut nuper admonui) in duo membra distin*
guere oonvenit. Antequam enim Dei iustitiam in
tuenda piorum salute oelebret David, se oum ipsa
morte conflixisse exponit: et tamen fide reotaque
oonsoientia adeptum esse viotoriam. Initio quoniam
suadebant omnea ut reliota patria in aliquod exsi-
lium se abderet, ut nulla spes vitae residua ei fie-
ret, nisi se abdioaret a promisso regno, huic per-
verao oonailio suae in Deo iiduoiae olypeum opponit.
Sed antequam de re plura dioam, operae pretium
est verba interpretari. Verbum.^^ quod vertimus
migrare, soribitur in numero plurali: in singulari
tamen legitur: quod oorrupte fieri arbitror. Nam
quia hoo sibi uni dictum refert David, dootores
hebraei numerum pluralem non oongruere putantes,
ausi sunt aliter legere quam soriptum erat. Quod
inde olarius oolligitur, quia nonnulli eorum, sensum
literalem retinere volentes, anxie se torquent our
migrate potius diotum sit, quam migra: et tandem
ad frigidam argutiam confugiunt, quasi fugae au-
torea oompellent tam corpus quam animam. Atqui
in re non diffioili tantopere laborare supervaouum
fuit: quia oertum est non diotum esse Davidi ut
solus fugeret, sed una cum suis comitibus, quos
omnes idem perioulum manebat. Quamvis ergo
unum Davidem prae aliis aggressi sint, sooios tamen
complexi sunt, quorum et oommunis erat oausa, et
simile periculum. In eo etiam quod sequitur,
variant interpretes, multi vertunt, De monte vestro
ac si esset DDTTTO efc seoundum eos est mutatio
peraonae: quia dioendum erat, transmigra e monte
nostro. Sed hoo per se durum ao ooaotum est.
Nihilo etiam melius oonvenit quod ipsi volunt,
Iudaeam vooari montem. Alii legendum putant
"flfi¥ 1DD TTI hoc est, in montem siout avis, abs-
que pronomine. Yerum si sequimur quod dixi,
optime fluet contextus, migrate in montem vestrum,
quia habitandi locus in patria non datur: neque
tamen existimo quempiam oertum montem notari,
aed ablegatum fuisse Davidem in rupes desertas,
quo illum sors duceret. Huius oonsilii autores
damnans, teetatur se Dei promissione fretum, ad
tale exsilium minime animum adiicere. Haeo igitur
fuit Davidis conditio, ut in extrema neoessitate eum
omnee prooul in looa deserta extruderent. Caeterum,
quia innuere videtur diffidentiae hoo fore signum,
ai in fuga salutem statuat, quaeritur annon liouerit
ei fugere. Imo scimus variis exsiliis subinde fuisse
oiroumaotum: in speluncis quoque interdum lati-
tasse. Respondeo, quamvis instar trepidae avioulae
fuerit instabili8, et per diversos errores deflexerit
ab hostium aucupiis: tamen hic firmum in fide
stetisse, ut se a populo Dei nunquam alienaret.
Quamvis enim aliis esset desperatus, quasi putri-
dum membrum, se tamen ab ecolesiae corpore nun-

3uam disiunxit. Et oerte vox illa Fugite, ad meram
esperationem tendebat. Huic vero trepidationi
cedere non debuit, ut de eventu inoertus aufugeret.
Et ideo expressit animaesuae hoo fuisse diotum, signi-
ficans pectus suum penitus fuisse oonfixum probrosa illa
reiectione : sicuti non alio (ut dixi) dirigi videbat, quam
ad labefactandam fidem suam. Summa est, quum
semper vixiseet innoxius, ut decebat puram Dei
oultorem, fuisse tamen aeternoexsilioaddictum. Dooet
autem hio versus, quamlibet nos mundus exagitet,
semper tamen in statione nostra manendum eseo,
ne a Dei promissionibus excidamus, vel ne ipsae
nobis exoidant: atque, ut sursum et deorsum fera-
mur, in fide nostra vooationis pedem esse figendum.

3. (Certe ecce intpii.) Quidem hoo exousationis
looo additum putant in eorum persona qui iubebant
Davidem fuga sibi consulere. Secundum alios
expostulat David cum suis popularibus, qui mortem
illi undique intentatam videntes, hospitium tamen
negabant: sed potius (meo iudioio) narrationem
suam prosequitur. Consilium enim eius est, non
modo pericula quibus obsessus fuit, sed mortem
ipsam ante ooulos ponere. Ideo dicit, quoounque ae
abdiderit, non posse tamen ex hostium manibus
elabi. Porro, tam miseri status desoriptio oblatam
a Deo postea salutem magis illustrat. Quantum
ad verba spectat, quod dicit intentos esse impios
ad iaculandum in oooulto, quidam metaphorioe
aooipiunt, quia astute et per insidias eum oiroum-
venire tentabant. Mihi tamen simplioior sensus
magis arridet, nihil esse tam absconditum, quo non
penetrent hostium iacula: ideoque mortem in omnes
cavernas sibi fore individuam comitem.

4. (Certe fundamenta.) nintPPI quidam vertunt
retia: quo senau alibi saepe nomen hoo soriptura
usurpat: et exponunt, dissipatas fuisse impias frau-
des quibus Davidem adorti fuerant impii. Quod si
reoipimus, ubi continuo post addit: Iustus quid
operatue est? sensus erit, minime sua opera vel
industria faotum esse ut salvus evaderet: quin
potius quietum et quasi dormientem. Divinitus ex
retibus vel plagis hostium fuisse ereptum. Sed
nomen fundamenti oontextui melius quadrat: quia
referre porgit quibus angustiis fuerit constriotus,
ut iam nitul salvum esset. Nondum tamen inter
interpretes de sensu convenit. Quidam exponunt,
nusquam esse locum figendi pedis: alii, foedera in
quibus debebat esse stabilitus, subinde a Saule
rupta esse. Sunt etiam qui allegorioe intelligant,
iustos Dei saoerdotes, qui erant terrae fultura, e
medio sublatos. Sed ego metaphoram ab aedifioiis
sumptam esse non dubito, quae, dirutis fundamen-
tis, tota conoidere et pessum ire neoesse est: ut
queratur David se coram mundo funditus eversum,
ut nihil in suis fortunis salvum maneat. Postea
iterum repetit se immerito tam orudeliter pleoti:

123

PSALMD8 Xf.

124

idque facit partim ut bonae conscientiae testimonio
8e in malis soletur: partim ut sibi ad spem libera-
tionis tran8itum faciat. Nam inde ad fiduciam
animatus fuit, quod ex causae bonitate eonciperet
Deum a parte sua stare, sibique fore propitium.

4. Iehova in palatio sanctitatis suae: Iehova in
codis solium eius : ocuii eius videbutit, palpebrae eius
considerabunt filios hominum. 5. Iehova iustum pro-
babit, impium vero et qui dUigit iniquitatem, odit
anima eius.

4. (lehova in palatio.) Nuno sequitur illa quam
dixi gloriatio, nam humanis auxiliis exclusus David,
ad Dei providentiam se confert. Insignis vero (ut
alibi dixi) haec fidei probatio est, quum tenebris
uudique in mundo circumdamur, lucem e coelo
petere, quae nos in epem salutis dirigat. Nam
etsi fatentur omnes divinitus mundum regi: ubi
tamen tristis rerum confusio caliginem obducit,
pauci sunt quorum animis haeo pereuasio firma
penitus insideat. Atqui Davidis exemplo sic nobis
reputanda est Dei providentia, ut rebus perditis
remedium ex eius iudicio speremus. Subest enim
inter coelum et terram antithesis: quia si in ter-
reno et visibili rerum statu fixus stetisset Davidis
sensus, nullum exitum reperisset. Nunc vero
quamvis in mundo prostrata iaceat omnis aequitas,
perierit fides: tamen integrum in coelo sedere
cogitat, a quo speranda sit collapsi ordinis restitu-
tio. Neque enim simplioiter dioit Deum habitare
in coelo, sed regnare tanquam in palatio regio, et
solium iudioii illic teuere. Et certe non aliter
iustus honor ei defertur, nisi quum hoc nobis
oerto persuasum est, miseris omnibus et iniuste
oppressis sacrum esse asylum eius tribunal. Quare
dum in terra grassantur fraudes, doli, perfidia,
crudelitas, violentiae, et rapinae, denique omnia
iniustitiae et scelerum teuebris permista sunt,
praeluoeat tamen nobis fides ad conspiciendum
ooeleste Dei solium: atque hic intuitus nobis ad
tolerantiam sufficiat. Templum sanctitatis, vel
sanotum (quod saepius pro Sione capitur) hic haud
dubie ooelum significat: quod etiam repetitio osten-
dit. Certum enim est idem bis dicere. Oculi eius
videbunt. Ex proxima sententia colligit, nihil Deum
latere: ideoque facta hominum in rationem tandem
cum ipso ventura. Nam si Deus in coelo regnat,
et illio locatum est eius solium: sequitur, fieri non
posse quin rebus humanis inteotus sit f ut tandem
iudicium suum exerceat. Nam Epicurus et similes,
qui otiosum fingunt, potius sternunt illi cubile,
quam tribuoal erigant. Haec autem fidei gloria
est, Deum mundi opifioem minime negligere ordi-
nem a se conditum. Quanquam autem ad tempus
iudicia suspondat, in solo tamen eius intuitu

aoquiescere nos decet: eicuti nunc Davidem vide-
mu8 uuioo hoo solatio contentum esse, quod Deus
praesideat humaoo generi, et quaecunque in mundo
geruntur, observet: quamvis non protinus appareat
eius cognitio. Clarior etiam expoaitio mox additur,
Deum inter iustos et iniustos disoernere : et quidem
ut minime sit ignavus speotator. Probare enim
iustum dicitur, et odio proeequi impios. Yerbum
trO» quod probare vertimus, examen saepe notat:
sed hoc loco simplicius interpretor, Deum sio inqui-
rere de uniuscuiusque causa, ut iustos ab impiis
distinguat. Exosos autem ei esse dioit qui iniuriis
et noxis student: quia sicuti 'mutuam inter homi-
nos consuetudinem instituit, eam vult a nobis
illaesam coli. Ergo ut saootum suum ordinem
tueatur, improbis, qui aliis molesti sunt, hostem
esse oportet. Iusto etiam Dei odio amor iniustitiae
opponitur, ut sciamus eos qui sibi in maleficiis pla-
oent, talibus blanditiis nihil proficere.

6. Pluet super impios, laqueos, ignem et sulphur
et ventum twrbinum: pars calicis eorum. 7. Quia
iustus Iehova iustitias diligit, rectum*) probat fa-
des eius.

6. (Pluet super etc.) Iam postremo constituit
David, licet paulisper cesset Deus ao differat, ven-
turum tamen ultionis tempus. Ita videmus grada-
tim eum ad spem feliois exitus oonscendere, ne
rerum omnium dissipatio fidem eius labefaotet:
quia Deo stabile manet in coelo tribunal, eius
intuitu se sustinet. Deinde expendit quid requirat
iudiois officium, unde colligit facta hominum Dei
ooulos non effugere: et quamvis non statim poenam
exigat de malefioiis, odio tamen prosequi omnes
improbos. Tandem subiioit, quum armatus sit
Deus potentia, irritum vel inane non fore illud
odium. Ita quantisper a poenis quiescit Deus,
agnitio iustitiae eius spem nostram probe fovebit,
donec effectu probet se nunquam a sua speoula
discessisse. Scite autem quaa Deus infligit poenas
pluviae comparat, sicuti enim non sunt continuae
pluviae, sed eas Dominus, quoties visum est, emit-
tit: imo ubi maxima est serenitas, reperte grandi-
nem aut violentum imbrem excitat: ita repentinam
vindictam significat impiis instare, ut hilares et
deliciis suis ebrii momento pereant. Interea tamen
verum est Davidem ad Sodomae et Gomorrae exoi-
dium alludere. Sicuti enim prophetae, quum Dei
gratiam electis promittere volunt, redemptionem
semel faotam commemorant: ita dum reprobos ter-
rere volunt, minantur Sodomae et Gomorrae exi-
tium, neo abs re, quum in eo perpetuum irae Dei
dooumentum exstare admoneat Iudas in sua epistola.

*) la droicture, en marge: le droioturier.

125

P8ALMU8 XII.

126

Prudenter etiam et concinne, antequam ad ignem
et sulphur veniat, laqueos ponit. Scimus onim impios,
quamdiu illis parcit Deus, nihil metuere, sed pro-
terve exsultare quasi in libero campo: deinde si
quid adversi impendet, effugia sibi comminisci:
denique semper illudere Deo, quasi deprehendi
nequeant, donec laqueis suis constringat. Deus
ergo vindictae suae ezordium a laqueis facit, omnia
impiis subterfugia praecludens: ubi autem irretitos
et vinctos tenet, diris et horrendis modis in eos
fulminat: siouti igne coelesti Sodomam et vicinas
nrbes consumpsit Nomen niflvb? a ^' vertunt
Inoensiones vel ardores: alli Commotiones vel terro-
res: sed contextus quam adduxi interpretationem
postulat: quia ventis procellosis movetur tempestas,
quam sequitur fulminatio. Pars caUcis eorum. Hoc
verbo testatur certa fore et rata Dei iudicia, utcun-
que fallaoi adulatione impii se deludant. Froquen-
ter occurrit in scripturis haec metaphora. Quia
enim nihil difficilius sibi persuadet caro, quam
olades et miserias, quae fortuitae videntur, divini-
tus iusto temperamento accidere, Deus personam
patrisfamilias sibi induit, qui singulis distribuat
suam mensuram vel demensum. Hoc itaque looo
significat David, repositam certo mercedem impiis,
frustraque repugnaturos quum Dominus irae suae
calicem bibendum porrexerit : nec vero paratum esse
calicem quem guttatim delibent: sed quem sorbere
totum cogantur, sicut illis denuntiat propheta
Ezech. 23, 34: Usque ad faecem hauries.

7. (Quia iustus Iefiova.) Nuper ab officio Dei
ratiooinatus est, vindictam sumpturum de reprobis:
nunc ab eius natura, bonis et rectis auxiliatorem
fore colligit Nam quia iustus est, consequens esse
ostendit ut iustitiam diligat, alioqui enim se ipsum
abnegaret. Frigida etiam speculatio esset, iustitiam
in Deo inolusam concipere, nisi in mentem nobis
veniret, Deum agnoscere quidquid suum est, atque
huius rei specimen in mundi gubernatione edere.
Quidam rem ipsam pro personis accipiunt, ac si
dixisset: Homines iustitiarum: sod melius convenit
literalis sensus, Deo gratam esse rectitudinem,
ideoque favere bonis oausis, unde concludit, rectos
homines ab eo adspici. Paulo ante dixerat alio
8ensu, Deum intueri filios hominum, nempe quia
iudicaturus est de cuiusque vita: hic vero rectos
et simplicoe peculiari cura dignari signifioat, ut
fide sua tueatur. Atque haec clausula satis declarat
quid toto Psalmo voluerit: nempe Dei praesidio
salvos fore omnes qui eius gratiae innixi iustitiam
sincere colunt: ex quorum numero ipse unus, adeo-
que praeoipuus erat. Quanquam autem varie expo-
nitur hoo postremum membrum: Rectum probat
facies eius: genuinum tamen sensum esse non
dubito, quod Deus rectornm perpetuam rationem
habeat, neo unquam ab illis avertat oculos. Illud

enim coactum est, rectos visuros faciem Dei. Sed
ego in refutandis aliis opinionibus non insisto.

PSALMUSXIL

ARQ. David perditum statum populi deplorans et extremam
reoti ordinis di&sipationem, preoatnr, ut Deus snis
mature succorrat. Deinde nt so et omnos pios soletnr,
postqnam Dei promissionem retulit de rorendo suis
anxilio, fidem eius et oonatantiam in servandis promissis
oommendat. Unde ooncludit tandem etiam in mazimis
oorruptelis piornm liberatorem fore.

1. Praefecto super octavam CatUicum Davidis.
2. Serva Iehova, quia defectt misericors, quia con-
sumpti sunt veraces ex fiiiis hominum. 3. FaUaciam
loquitur quisque cum socio suo, labiis blandttiarum
in corde et corde loquuntur*).

1. (Fraefecto super odavam.) De octava duae
sunt interpretum sententiae, quibusdam musicum
est instrumentum: alii tonum esse malunt. Quia
autem parum interest utramvis eligas, in bac re
non adeo laboro. Quod initium carminis nonnulli
fuisse divinant, non adeo mihi probabile videtur,
hoo quidem convenit ad modulationem referri.
Initio conqueritur David, terram sceleratis homi-
nibus, et ad omne scelerum genus proiectis ita
fuisse coopertam, ut nullum recti et aequi studium
vigeret, nemo bonorum esset defeneor: nulla deni-
que humanitas vel fides amplius restaret. Gredi-
bile autem est tempus notari quo eum persequeba-
tur Saul: qua tunc summi et infimi quique ad
insontem et miserum hominem perdendum conspi-
raverant. Horrendum tamen diotu est, sic in populo
electo eversam fuisse iustitiam, ut omnes uno
conseneu bonae causae infensi ad saevitiam et
crudelitatem ferrentur. Neque enim hic alienigenas
accusat, sed hoo iniquitatis diluvium grassari in
ecclesia testatur. Quare ne hodie in tristi corrup-
tissimi et prorsus confusi status adspectu animos
despondeant fideles, ferendum patienter cogitent,
si eadem sit sua conditio, quae olim fuit Davidis.
Notandum vero quod Deum hac de oausa inclamat
David ad opem ferendam, quia nulla superest inter
homines rectitudo: ut eius exemplo in summa
deeperationo ad Deum confugere discamus. Nam
et hoc statuendum est, quo res magis in mundo
confusae snnt, Deo maxime opportunum esse ser-
vandi tempus.

*) ils parient dea levres de flatteries en coenr et coeur,
en marge: on de ooenr donble.

127

PSALMUS XII.

128

2. (Defecit misericors.) Querimoniam nonnulli
e88e putant de indigna oaede iustornm : ao si dixisset,
quionnque aequitatem fidemque colebant, crndeliter
aSaule fuisse oocisos. Ego vero simplicius accipio,
nibil amplius benefioentiae aut veritatis esse residuum
inter bomines. Duabus autem vocibus expressit
unde constet vera iustitia. Quemadmodum enim
duae sunt iniustitiae species, violentia et fraus: ita
iuste vivitur, quum bona fide versantur inter 86
bomines absque iniuria, et mutuam inter se soeie-
tatem rite fovent, qnum neque leones sunt, neque
vulpes. Quod si tamen quae bio desoribitur con-
fusio noe premat, cavendum est ne ululemus cum
lupis, vel communis scelerum licentia nos abripiat:
sed potius ad exemplum Davidis nos referamus.

3. (Fallaciam loquitur.) Partem illam iniustitiae
hoo verou notat quae veritati oontraria est. Dicit
in eorum sermone nihil esse sincerum vel simplex,
quia ad fallendum intenti sint Modum postea de-
finit, quia scilicet blanditiis quisque socium illaqueet
Fontem quoque et primam causam designat, quia
corde duplici loquantur. Haec vero oordis (ut ita
loquar) duplicitas bilingues et flexiloquos homines
reddit. Dnde et blanditias Hebraei mp?n a divisione
nominant Nam ut integrum cor ingenue expan-
dunt quibus propositum est veraciter agere cum
proximis: ita perfidi et fallaces partem affectus sui
reconditam tenent, et simulationis fuco tegunt, ut
nihil certi queat ex eorum sermone colligi. Sit ergo
simplex sermo noster, ut character sit recti animi.

4. Excidat lehova omnia labia blanditiarum,
linguam magnificentias loquentem. 5. Qui dixerunt:
Linguis nostris roborabimur: labia nostra penes nos
sunt: quis noster dominus est?

Querelae imprecationem anneotit, ut Deus ab-
scindat perfidas linguas. Quanquam vero dubium est
optetne destrui perfidos homines, anprivari tantum
nocendi facultate: contextus tamen ad priorem
sensum magis nos deducit, ut Deus quoquo modo
aboleat pestem illam. Quod autem praeterita malitia
tam ardenter in linguas virulentas invehitur, hinc
colligimu8 quanto ex his plus noxae senserit: et
certe gladiis ao telis omnibus magis exitiales sunt
fraudes et oalumniae. Gaeterum ex seoundo membro
clarius patet quales illae fuerint adulationes quarum
proximo versu faota fuit mentio. Quidam enim
aerviliter et putide adulantur, ut parati sint quidvis
facere et pati: sed bio diversum genus David notat,
nempe qui blandiendo se tamon magnifice iactant,
et captionibus audaciam permiscent. Non orgo de
sordido et plebeio adulatorum grego loquitur, sed
aulicos calumniatorcs porstringit, qui non modo
suaviter se insinuant, sed grandiloqua mentiendi
libidine obruunt miseros homines. Quod et sequenti

versu melius confirmat, nam summa autoritate
praeditos esse oportet, qui in mendaciis sibi satis
eese praesidii statuunt Atque bio est summus im-
pietatis cumulus, cum tali fiducia insurgere, ut im-
proba verbornm iaotantia ius et fas omne pervertere
nibil pudeat: perinde enim faoiunt ao si aperte Deo
ipsi proelium indioerent Quod quidam legunt:
Linguas nostras roborabimus: etsi tolerabile est,
minus tamen oum ratione grammatica convenit
propter additam literam 7. Deinde aptior est hio
sensus, linguis suis instructos quovis prorumpere:
quemadmodum genus hoc bominum suis calumniis
omnia deformans, solem tenebris tantum non ob-
ducit.

6. Propter vastationem inopum, propter gemitum
pauperum nunc exsurgam, dicet Iehova; ponam in
saiute quem ittaqueat*). 7. Eloquia Iehova eloquia
pura: argentum fusum in eximio catino terrae, pur-
gatum septies.

6. (Propter vastaiionem.) Iam sibi materiam
consolationis proponit David, quod non passurus sit
Deus impios sine fine et modo ita grassari. Verum
ut se et alios in bac doctrina efficacius confirmet,
Deum ipsum inducit loquentem. Est enim hoo
magis emphatioum, ubi in medium prodit Deus,
et ore suo liberatorem se miseris adease pronuntiat.
Subest etiam magna emphasis in adverbio nunc,
quo significat Deus salutem apud se nobis ita ease
repositam, ut non statim eam proferat: se enim
hactenus iacuisse dioit, doneo suorum miseriis et cla-
moribus expergefactus fuerit. Ergo quoties iniuriae
bostium, rapinae, et vastationes nihil nobis praeter
lacrymas etgemitus reliquum faoient, meminerimus
iam ade8se tempus quo Deus ad iudicium surgere
velit. Haeo eadem doctrina animos nostros adtole-
rantiam formare debet, ne molestum nobis sit inter
miseros et inopes censeri, quorum Deus se vindieem
fore promittit In secundo membro versus variant
interpretes. Ponere in satute nonnullis tantundem
valet ac salutem dare vel afferre ac si 3 super-
vacuum esset, sed potius iniuste oppressis reatitutio
in integrum promittitur. Sed quod sequitur plus
difficultatis in se continet Yerbum fDQ nunc suff-
lare, nuno illaqueare, interdum etiam loqui significat.
Qui pro Loqui boc looo positum putant, ipsi quoque
inter se dissentiunt. Quidam vertunt: Loquetur
sibi Deus, hoo est, apud se decernet: quae super-
vaoua foret ac frigida repetitio, quia iam retulerat
Doi deoretum. Magis etiam coactum est quod
alii ad quomlibet piorum referunt: quasi David
vicissim ipsos do fide et constantia Dei loquentes

•) ooluy d aui lo meschant tcnd dos laqs, en marge: Hebr. :
il luy tond des laqs.

129

PSALMU8 XIL

180

induoat. Nam liuic verbo contexuut proximam
sententiam: Eloquia Domini, etc. Magis probabilis
aliorum opinio qui decreto Dei sermonem subiici volunt
qui ad pios dirigitur. Neque enim satis foret, Deum
apud 80 statuere quid facturue sit in aalutem nos-
tram, nisi recta nos et nominatim compellet, nam
inde nobis spee salutis affulget, quum Deus voce
eua oatendit se nobis fore propitium. Alloquitur
quidem ipsos quoque inoredulos, sed sine fructu,
quia surdi sunt: siouti etiam sine fruotu liberaliter
ipsos tractat, quia stupidi suntao sinesensueiusbene-
ficia devorant. Ego autem quia sub verbo TDX 1
promissiones commode et apte comprehendi posse
video, ne idem bis dicatur, libenter illum quem
ppsui sensum amplector, Deum se surrecturum
dicere, ut in salutem restituat qui undique hostium
laqueis impliciti et capti videntur: ao si dictum
e8set: Quamvis inopes et miseros impii irretitos
teneant quasi partam praedam, ego tamen eos
locabo in tuto. Nec vero novum est, demonstrati-
vum pronomen loco relativi sumi. Si quis Sufflandi
verbum malit, non valde repugno: nam hoc modo
scite impiorum superbiam perstringeret David,
qui solo flatu quidvis se posse confidunt, ut visum
eet Psalmo 9.

7. (Eloquia Iehovae.) Nunc Deum in suis pro-
missis certum, fidum ac constantem esse praedioat.
Hoo autem verbi Dei encomium frustra interpo-
neret, nisi prius se et alios vocasset ad meditandas
Dei promissiones in rebus adversis. Itaque haeo
series tenenda est, postquam retulit, Deum servis
suis spem propinquae liberationis facere in ultimis
angustiis, iam ad fidei et spei fulturam subiicere,
nihil futiliter vel frustrandi causa a Deo promitti.
Quanquam autem leve hoo in speciem videtur,
si quis tamen propius et attentius expendat quam

Eropensa sint ad diffidentiam et impias dubitationes
ominum ingenia, facile agnoscet quam utile sit
fidem nostram hoc testimonio fulciri, quod Deus
fallax non sit, nec inanibus verbis nos lactet, neo
immodioe vel potentiam vel bonitatem suam iaotet:
sed verbo offerat quod re ipsa praestare vult Nemo
quidem est qui non ex animo se idem sentire pro-
fiteatur quod tradit David, Eloquia Domini pura
e88e: secf qui in umbra et otio verbi Dei fidem
suis praeooniis liberaliter extollunt, ubi ad serium
conflictum ventum est, etiam si palam blasphemias
in Deum evomere non audent, saepe tamen malae
fidei eum insimulant. Simul enim ao opem suam
differt, fidem eius requirimus: ac perinde obstrepi-
mus, ac si nos fraudasset. Quanquam ergo nihil
generali omnium consensu magis receptum est,
qpam Deum esse veracem: pauoi tamen solide iu
rebus adversis in hanc eius laudem subscribunt:
ideoque magnopere expedit, ansam diffidentiae nos-
trae praeciaere: et quoties de fide promissibnum
Cakmi opera. Vol. XXXI.

Dei obrepit aliqua dubitatio, statim huno olypeum
opponere convenit, sermones Dei esse puros. Simi-
litudo argenti quam subiicit, tautae quidem rei
dignitate et praestantia longe inferior est: sed
optime sensus nostri modulo respondet. Nam argen-
tum si probe exoootum est, in legitimo pretio apud
nos habetur. At Dei verbum ouius inaestimabile
pretium est, non nari honore dignamur: ac vilior
nobU est eius puritas, quam corruptibilis metalli.
Quin etiam bona pars scorias in suo oerebro fabricat,
quibus nitorem qui in Dei verbo relucet, deformet
vel obscuret. Multi vooem V 7^)3» quasi simplex
esset, Dominum interpretantur : secundum eos hio
esset sensus, Verbum Dei inetar esae argenti
purissimi, quod exaote summaque arte et cura
omni faece purgatum est, non in usum vulgarem,
sed principis terrae. Ego tamen aliis magis asaen-
tior, qui 2 servilem literam esse dicunt, et V/^
nitidum vel bene politum vas, vel catinum esse
docent.

8. Tu Iehava custodies eos, servabis eum a gene*.
ratione hac in aeternum. 9. Circumcirca impii ambu-
lanty dum exaitantur qpprobrium filiis hominum.

8. {Tu Iehova custodies.) Quibusdam repeti
videtur precatio, ideoque veroa in optativo modb
vertunt Ego autem magis probo, Davidem fiduoia
animatum gloriari de certa piorum salute, ouius se
fore custodem asserit Deue, qui nec fallere neo
mentiri potest. Neque tamen eos penitus improbo,
qui rursus precari sentiunt, ad sermones vero Dei
improprie hoo torquetur. Mihi oerte dubium non
est, Davidem ad pauperes illos de quibua loquutus
erat, redire. Quod vero numerum mutat Hebraeis
satis tritum est: neo ideo ambignus sensus redditur.
Idem ergo significant haeo duo: Oustodies eos, et
servabis eum: nisi forte secundo loco sub unius
hominis persona dicamus exprimi bonorum pauci-
tatem: quod a ratione non disorepat; ac si dixiseet,
etiamsi unus tantum bonus in mundo superstes
maneret, Dei tamen gratia et praesidio salvum
fore. Sed quia Hebraei dum indefinite loquuntur,
subinde numerum mutant, liberum relinquo iudi-
cium lectoribus. Hoo quidem extra controversiam
est, per nomen Generationis , ingentem turbam
impiorum et totum fere populi oorpue notari. Nam
quum Tn Hebraeis tam homines qui eodem saeculo
vivunt, quam spatium temporis signifioet: hoc loco
haud dubie David intelligit, non aliter salvos fore
Dei servos, quam si Deus eos tueatur contra totius
populi malitiam, et ab improbis perversisque aetatis
suae hominibus eos eripiat. Unde colligimus adeo
oorruptum fuisse saeculum, ut probrose David quasi
in unum fasciculum omnes ad unum coniiciat.
Porro iterum memoria repetere convenit quod

131

PSALMDS XIII.

132

prius dixi, bio verba non fieri de exteris gentibus,
sed de Israelitis et electo popnlo, quod notatu dig-
num est, ne immensa impiornm multitndo nos exa-
nimet, si qnando magna paleao congerics appareat
in area Domini, subtus vero pauca tantum grana
lateant. Deinde quantumvis exiguus eit bonorum
numerua, fixa haec haereat in animis nostris per-
suasio, Denm fore eoruro custodem, et quidem per-
petuum. Nam ideo additur D^W nt fiduciam
nostram procul extendere discamus: quia non Beniel,
neque ad unum modo diem Deus opem a se spe-
rare iubet, sed quamdiu graesabitur hostium impro-
bitas. Quo tamen simul monemnr, non ad breve
tenipus duntaxat paratum nobis esse bellum, sed
quotidie in acie staodnm esse. Quod si occulta
erit Dei custodia, patienter exspectent fideles doneo
exsurgat Deus: et quo maius diluvium exundat,
aese in metu et sollioitudino contineant.

9. (Circumcirca.) y>$Q Hcbraeis circnitum
significat: ideo quidam allegorice exponunt, impios
occupare omnes exitus, ut bonos undique obsideant,
.alii etiam subtilius, ambagibus et flezuosis artibus
insidias oblique tendere. Ego simplicem sensnm
esse arbitror, sic occupare totam terram, ut per
omnes eius plagas vagentur: ac si diceret, quocun-
que vertantur oculi, ipsornm turmas hinc inde
occurrere. Prozimo membro conqueritur, ipsorum
tyrannide contumeliose opprimi humanum genus:
8i tamen placet disiunctio, nam hio dissentiunt
interpretes: videtur tamen propius hoo accedero
ad prophetae mentem. Quidam ita vertunt uno con-
textu: Impii paseini volitant per eireuitum, dum
probra inter filios hominum, hoo est nihili homines,
vei quisquiliae ezaltantur: quae ezpositio non male
couvenit. Contingit enim ut plurimum, sicuti
morbi a oapite in membra defluunt, ita a prinoi-
pibus ad totum populum manare corruptelas. Quia
tamen magis recepta est prior expositio, et doctis-
eimi grammatici P1?T nomen singulare eese docent,
e^o iilam sequutus sum; non quod posterior displi-
ceat, sed quia alterutram eligere oportuit.

PSALMUS XUI.

ARO. Einsdem fere argnmenti est hio Psalmus com prozimo.
David exiim non solntn tztremis angastiis constrictus,
sed oppressas longa ac multiplioi malorum oongerie,
qood uuom remedium ei supererat, Dei fidem implorat
et auxilium, tandemque collecto animo ioter mortis
terrores oertam Titae fiduciam ez Dei promisaione
ooocipit.

1. Praefedo canticum Davidis. 2. Usquequo
Iehova, oblivisceris mei in aeternum? usquequo abs-
condes faciem tuam a me? 3. Usquequo ponam

consilia*) in anima mea? anxietatem in corde meo
quotidie? usquequo exaUabitur inimicus meus super
me?

2. (Usquequo Iehova.) Verum quidem est,
tanto passim odio ob falsas calumnias gravatum
fuisse Davidem, ut omnes fere putarent Deum non
minus ei esse infensum, quam Saulem et reliquos
hostes. Sed bic non tam ex aliorum opinione,
quam ex proprio sonsu a Deo se negligi oonque-
ritur: non quod in eius animo exstincta esset pro-
mi88ionnm Dei fides, vel in eius gratiam non recum-
beret: sed quia fieri aliter non potest, ubi diu malis
urgemur, nec apparet ullum opis divinae signum,
quin se ingerat haec cogitatio, Deum nostri oblitum
esse. Neque enim humano modo vel naturae sensii
in no8tri8 miseriis agnoscimus, Deo nostri esse
curam : sed fide invisibilem eius providentiam appre-
hendimus. Sic David, quantum ex re ipsa acstimari
poterat, sibi visus est a Deo deseri. Simul tamen,
praecunte fidei luce usque ad Dei gratiam (quamvia
esset absoondita) mentis oculis penetravit. Itaque
nihil usquam bonae spei cernens, quam longe ae
humani ingenii captus extendere poterat, dolore
coaotus, exclamat se non respici a Deo: hac tamen
eadem querimonia testatur, fide se altius attolli, ut
praeter carnis iudicium, salutem suam in Dei manu
esse statuat, alioqui quomodo gemitus suos ad ipsum
votaque dirigeret? Sic nobis cum tentationibus
luctandum est, ut ipso confliotu fides nobis diotet
superanda ess8 maht quae nos ad desperationem
sollicitant: quemadmodum Davidem non prohibuit
a quaerendo Deo carnis infirmitas, sed affectus in
speoiem contrarios optime coniunxit. Porro impro-
pria loquutio est: Quousque in aeternum: sed cui
multo plus subefit efticaciae, quam si usitato loquendi
more rogaseet, cur tamdiu? Signifioat enim ut
spem suam foveret, seque animaret ad patientiam,
procul respexi88e: ideoque non conqueri de malo
paucorum dierum, quemadmodum solent teneri et
pusillanimes, qui tantum cernunt ante pedee, et ad
primum insultum statim suooumbunt. Quare suo
exemplo nos docet quam longissime extendere
mentes nostras ne praeeens dolor apem nobis prae-
scindat.

3. ( Usquequo ponam.) Scimus in rebns adversis
hominea aestuare, ao circumspioere huc et illuc ad
quaerenda remedia: praesertim ubi se destitui videot,
anxie torquentur ao distrahuntur in variaa partes:
atque in magnis periculis sollicitudo et metus sub-
inde consilia mutare cogunt, ubi nulla oerta oceurrit
ratio. Conqueritur ergo David, dum hinc inde
accersit oonsilia, tali congerie trustra se fatigari:

*) mettraj-ie oonMflt (en mon ime), *» marye: ou Oon-
•ulteray-ie.

133

PSALMUS XIII.

134

dolorcm quotidianum coniungens, fontem huius in-
quietudinis designat. Nam siouti in morbis acutis
cnperent aegroti ad singula momenta locum mutare :
et quo acrius dolores urgent, magis subiti sunt et
fervidi ad novos motus aut mutationes: sic ubi
animos ocoupat dolor, raptantur miseri homines, ac
illis leviua est sioe profeotu se oruciare, quam
sedati8 et quietis animis mala sua perpeti. Quan-
quam autem Dominus spiritum oonsilii tidelibus se
daturum promittit (Ies. 19, 20) non tamen semper
ipeum in primo articulo suppeditat, sed quasi per
flexuosas ambages ad tempus discurrere patitur,
vel perplexos inter spinas haerere. DDV nonnulli
pro toto die accipiunt: sed mihi potius notari vide-
tur alia assiduitas, nempo quod singulis diebus
reourrat dolor. In fine versus aliud malum deplorat,
quod adversarii audacius insultent, dum ipsum
vident diuturno languore prorsus confici. Pluri-
mum autem in precibus valet haec ratio, quia Deo
nihil minus est tolerabile ista crudeli insolentia,
dum hoetes non solum miseriis nostris pascuntur,
sed quo nos magis deprimi vident, eo altius insur-
gunt.

4. Bespice, responde mihi Iehova Deus meus:
iUumina octUos meos, ne quando dormiam in morie.
5. Ne quando dicat mimicus meus, praevalui contra
eum: qui me affligunt, exsultent si lapsus fuero.

4. (Respice, responde.) Quoniam ideo videtur
Deus non protinus auxilium suis ferre, quia eorum
necessitates non respioit, priore looo petit David ut
respiciat Deus: secundo, ut succurrat. Neutrum
quidem in Deo prius aut poeterius est: sed iam
prius dictum fuit, saepiusque erit posthao iterandum,
spiritum sanctum precandi formas ad sensum nos-
trum data opera aocommodare. Nisi persuasus
fuisset David se esse sub Dei oculis, nihil profuisset
sd Deum clamare: sed haec erat fidei cognitio.
Interim donec re ipsa Deus ad opitulandum manum
exserat, olausos esse eius oculos diotat carnis ratio.
Caeterum tantundem valet loquutio ao si Dei mise-
rioordiam priore loco statueret: deinde adiungeret
eius auxilium, quia tuno demum nos exaudit Deus,
dum nostri misertus ad nos iuvandos flectitur.
Uluminare ooulos, Hebraeis tantundem valet ao dare
epiritum vitalem, vitae enim praecipuus vigor in
oculis apparet. Hoo sensu dicit Salomon, Prov. 29, 13
tam miseri hominis, quam rapacis, oculos a Domino
illuminari. Et quum Ionatas prae inedia defioeret,
dicit sacra historia caliginem fuisse offusam eius
oculis: rursus postquam favum mellis gustavit,
lucem eius ooulis fuiese redditam, 1. Sam. 14, 27.
Similis fere metaphora est in verbo Dormiendi,
quum ad mortem trahitur. Caeterum in summa
fatetur David, nisi a Deo affulgeat lux vitae, se

mortis tenebris statim iri obrutum: ac se iam esse
quasi exanimem, nisi Dominus vigorem inspiret.
Hinc vero nobis vitae fiducia, quod licet mille
mortes nobis intentet mundus, tamen est in manu
Dei vitae nostrae instauratio.

5. (Ne quando dicat inumicus) Iterum repetit
quod de hostium superbia nuper dixerat: indignum
scilicet es8e, ut Deus servum snum impiis ridendum
propinet. Erant autem quasi in exoubiis Davidis
hostes, ut ludibriis insectarentur eius ruinam. At-
qui quum proprium Dei sit munus, oompescere im-
proborum proterviam, quoties in suis sceleribus glo-
riantur, merito a tali iaotantia arcori poetulat David.
Sed notandum est, suae integritatis probe fuisse
conscium, ac fretum etiam causae aequitate: ut in-
dignum esset atque absurdum deseri in perioulo,
et ab hostibus opprimi. Quare tunc demum cum
eo nobis communis erit haec precatio, si sub Dei
imperio et auspioiis militamus, ut nos vinoere hos-
tes nequeant, quin de ipso Deo impios agant
triumphos.

6. Ego autem in bonitate tua confido: exsultabit
cor meum in salute tua, cantabo Domino } quia mihi
benefecit.

Tametsi nondum sentit propheta quantum pro-
fecerit orando, spe tamen liberationis ex verbo Dei
ooncepta fretus, spei clypeum tentationibus opponit,
quarum terrore peroelli poterat. Quamvis ergo
duriter angatur ac multae curae ipsum ad despe-
rationem sollicitent, se tamen in fiduoia gratiae
Dei et salutis staturum pronuntiat. Hac vero ea-
dem fiducia praeditos suffultosque esse oonvenit
pios omnes, ut in precibus rite perseverent, unde
etiam colligimus quod prius admonui, fide appre-
hendi Dei gratiam, quae oarnis iudioio abscondita
est. Quanquam autem ex divereis verborum tem-
poribus elicere diversos sensus liceat: ego tamen
non dubito quin testetur David, se firmum stetisse
in spe promissae salutis, et staturum usque in finem
quamlibet grave tentationum onus inoumbat. Ita-
que in verbo exsultandi futurum tempus continuum
actum designat: quod scilicet fidei gaudium nullus
unquam moeror ei exoutiet. Notandum vero quod
Dei bonitatem ordine priorem statuit, tanquam
salutis causam. Cantabo Domino. Hoc postremum
refero ad futurum tempus. Quamvis enim nondum
votis suis potitus sit, Deum tamen iam adesse libe-
ratorem non dubitans, ad gratias agendas se obligat.
Et sane ita nos ad precandum accingi decet, ut
simul ad oanendas Dei laudes parati simus: quod
fieri non potest, nisi oerto persuasi simus, vota
nostra non fore irrita. Quamvie enim non simus
a dolore immunes, neoesse tamen est ut emergat
haec fidei alaoritas, quae futurae laetitiae oanticum

185

PSALMUS XIV.

136

nobis dietet : Bicuti David ad oelebrandam Dei gra-
tiam priua se oomparat quam appareat malorum
exitus. Verbum 7J53 quod alii retribuere vertunt,
non aliud hio signifioat, quam merum beneficium
conferre, sicuti et pluribus aliia locis. Qualis enim
eeeet ista gratiarum actio, Deum mercedem eervo
suo debitam rependisse? quo inepta eorum et fri-
vola argutia refellitur, qui ad probanda operum
merita locum huno detorquent. Denique ad eanenda
Dei benefioia, antequam ea perceperit, festinans,
salutem quae tunc prooul remota erat, eibi ante
oouloe statuit.

PSALMUS XIV.

ARO. Prinoipio impinm Dei oontemptnm deecribit, ad quem
se totes fere popaloe proiecermt: et qoo plas grmTitstU
habeat qnerimonia, sob Dei peraona eam iadioat. Deinde
spe remedii qood divinitos inetare pereoasos eat, qoamria
anxie interim sospiret, se et alios consolatnr.

1. Praefecto Davidis. Dixit stuttus in carde
suo, non est Deus, corruperunt, abominabile fecerunt
opus: non est qui faciat bonum.

Plerique ex Iudaeis vatieinium in hoc Psalmo
editum esse volunt de futura gentis suae oppres-
sione: ac si David in spiritu ecclesiam Dei sub
gentium tyrannide affliotam defleret. Itaque quod
nic dicitur, ad praesentem suam dissipationem refe-
runt, ae si essent pretiosa illa Dei haereditas quam
devorant ferae bestiae. Sed facile apparet, dum
gentis suae dedecus tegere volunt, ad gentes sine
ratione torquero quod de perversis Abrahae filiis
dictum est. Certe nullus Paulo apostolo magis
idonous erit interpree, qui ad populum legalem
diserte aoommodat, Rom. 3, 19. Deinde ut nobis
desit illud testimonium, oontextus olare demonstrat
(Jomestioos potius fidelium tyrannos et hoetes, quam
exteros a Davide notari, quod tenere nostra magno-
pere refert. Scimus enim quam duriter noe cruciet
haec tentatio, quum in media ecclesia graesari sce-
lerum colluviem, bonos et simplices iniuste affligi,
improbos orudeliter pro sua libidino dominari cer-
nimus. Triste enim hoo spootaculum nos fere exa-
nimat: quare exemplo, quod nobis David proponit,
noa muniri non parum utile est, ut in doploratis
eccleaiae ruinis fiduoia Hberationis noa eustontet.
Ego quidem non dubito confusum ot perditum
Iudaeae statum hic dcscribi, quem invexit Saul
quum palam furero coepiseet : tunoenim. porinde ao
exstincta Dei memoria, pietas omnis diffluxorat, neo
maior vigebat intor hominea integritaH. Dixit stul-
tus. Quum 733 Hebraeis non atnltum modo, sod
perversum quoquo et nequam hominom significet^

non ineommode posset ita exponi in hoe loco: ego
tamen quod magis reeeptum eet, libenter sequor,
nt veeaniae damnentur omnee profani homined, qui
abieoto Dei metu, se ad iniustitiam proiiciunt. Ne-
que enim vulgaris stultitiae hostes suoe insimulat
David, sed in eorum veoordiam, insanamque duri-
tiem invehitur, quos mundus valde sapere iudicat.
Nam qui maxime prudentes et consnlti tam eibi
quam aliis videntur, eos ut plurimum videmus
fodere astutiae latebras, ut Deum spernendo ao
ridendo ingenii sui acumen exeroeant. Primo ita-
que sciendum est, quantumvis mundus versutis et
nasutis hominibus applaudat, qui eibi quidvis licen-
tiae indulgent, insaniae tamen ipeos a spiritu sanoto
damnari: quia nullus eet magis brutus etupor, quam
Dei oblivio. Simul tamen notandum eet, unde
oolligat eos exuisse omnem pietatis sensum: nempe
quia ordinem omnem perverterint, ut nullum maneat
iusti ao iniusti disorimen, nulla honeeti cura, nullum
humanitatis Btudium. Non igitur de abeoondito
oordis affectu pronuntiat David, nisi quatenua impii
suo indicio se produnt: ao si dioeret, qui fit ut
homines isti adeo importune lasciviant, nulla sit
recti vel aequi apud eos ratio, denique ut imma-
niter ruant in omne scelerum genus, niei quia ex-
cusso pietatis sensu omnem Dei memoriam, quan-
tum in se est, ex animis suis delcrunt? Nam
quorum animis insidet aliqua religio, eos semper
neoesse est aliquo modestiae fraeno retineri, ne
quidvis audeant, unde sequitur, ubi suae libidini
absque pudore impii tam praefraote et audaoter
indulgent, exuisse Dei notitiam. Dioit antem eoe
in corde suo loqui: quia licet exseorabilem hano
blasphemiam ore non evomant, effraenis tamen vitae
licentia claraat, eorda ipeorum omni pietate vacua,
hanc sibi cantrlenam suaviter canere. Non qnod
snbduota ratione, vel formatis (ut aiunt) syllogismis
nullum es8e Deum statuant (Deus enim sceleratis-
simos etiam quoeque, ut ma^gis sint inexcusabiles,
arcanis conscientiae punotionibus subinde exeroet,
ut suum numen et imperium agnoeoere cogantur)
sed ipsi quidqnid reotae notitiae Dene instillat, par-
tim suffocant sua malitia, partim adulterant, donec
emortua iaceat religio. Quamvis enim non plane
Deum eeee negent, ooelo tamen inolndunt iustitia
et virtute sua spoliatum : qnod eet idolum loco Dei
fingere. Nam perinde ao si nihil nnqnam sibi fu-
turum eseet oum eo negotii, a singulis vitae actio-
nibus procul oum repellunt. Ubi antem detrahitur
solio suo Deus, ut iudex esse desinat, adsummum
oumulnm nervenit impietas: nt veriseime diotnm
sit a Davide, qui secure omnium scelerum impuni-
tatem sibi promittnnt, in corde suo Deum negare.
Caotorum quia Psalmus 53 paucis mutatis verbis,
nihil aliud qnam huius repetitionem continet, qnid
intor se difforant, suis locis monebo. Dbi hio con-

137

P8ALMD8 XIV.

138

queritur David, eos abominabile feoisse opus : illio >
pro opere ponitur iniquitas. Observent atttem
leotores, non de uno vel altero opere Davidem
loqui, sed quemadmodum dixerat eos pervertisse,
vel oorrupisse omnem legitimum ordinem, ita
nuno addit, totam vitam suam foedasse, ut sit
abominabilis, cuius rei probationem adduoit, quia
nullam inter se iustitiam colant, sed omnis benefi-
eentiae sint obliti.

2. Iehova e coelis prospexit super filios hominum,
ui videret an sit qui inteUigat, qui requirat Deum.
3. Quisque recessit, simul putridi facti sunt: non
est qui faciat bonum, ne unus quidem.

2. (Iehova e coelis.) Hoo magis emphatioum
eet, Deum loquentem induci, quam si sententiam
tulisset David in sua persona. Nam quum Deus
in solio buo cognitor locatur, prodigiosum in
modum etupidi sumus, nisi terrorem incutiat eius
maiestas. Faoit enim peccandi consuotudo ut
obdurescant homines in suis peccatis, ac tanquam
in densa caligine nihil discernant. David ergo ut
talibus blanditiis nihil eos proficere doceat, dum
impune regnant scelera in mundo, Deum e coelo
testatur speculari et inquirere, ut ipsum non lateat
quid inter homines agatur. Etsi autem nulla inqui-
sitione opus est Deo, non tamen frustra terreni
indiois formam suscipit, ut pro modulo nostro
paulatim arcanam eius providentiam apprehenda-
mus, quae statim sensu nostro concipi non potest.
Atque utinam huo usque nos deducat haeo loquendi
ratio, ut disoamus nos oitare ad Dei tribunal ac
nobis torporem exoutiat haec sententia, dum sibi
delicias mundus facit, ac reprobi sua vel socordia,
vel hypocrisi, vel impudentia peccata sua sepeliunt,
et oaeoutiunt in temulenta sua pervioacia, Deum
tamen e coelo prospicere. An sit qui intdligat. Quia
hinc pendet bene et iuste vivendi ratio, ut luoe
intelligentiae regamur, merito David initio Psalmi,
stultitiam doouit esse omnium scelerum radicem,
et hoc loco integritatis et rectae vitae exordium a
sana mente facit. Sed quia perperara maior pars
ingenium suum ad vafritiem applicat, continuo
post David veram intelligentiam definit uno verbo,
nempe si quaeritur Deus: quo significat non aliter
probe vitam institui posse, nisi homines se totos
Deo addioant. Quidam nimis restriote accipiunt
nomen 72tS?D quum in genere pronuntiet David
omni ratione et iudicio reprobos prorsus destitui.
Quisque recessit. Verbum *)D quidam Foetere ver-
tunt, ut proximo verbo respondeat, quod Hebraeis
est Putridum fieri. Sed nulla necessitas cogit duo
verba eodem modo ezponere, ac si idem bis dicatur.
Imo melius convenit, damnari homines impiae defec-
tionis quia alienati sint, vel procul recesserint a

Deo: postea notari foetidam oorruptelam in tota
eorum vita: siouti apostatae nihil nisi putridum
spirant. Et verbnm Hebraicum ubique fere in hoo
sensu capitur. Deinde Psalmo 53. ponitur verbum
JD Quod idem valet. In summa, pronuntiat David
sio omnes vagis cupiditatibus fuisse abreptos, ut
nihil in eorum vita sincerum vel integrum maneat.
Haeo est universalis defectio, quae omnem pietatem
exstinguit. Porro non partem aliquam duntaxat
perstringit, sed omnes pariter in eundem coniioit
reatum. Hoc vero detestabile portentum fuit, omnes
Abrahae filios, qui in sacram Dei peculium electi
erant, a primo ad ultimum sio esse corruptos.
Sed quaeritur quomodo exceptionem tollat David,
ut ne unus quidem integer supersit: quum tamen
paulo post miseros et afflictos commemoret in Deum
sperare. Deinde, si omnes impii erant, quisnam
fuit ille Israel, cuius futuram redemptionem prae-
dicat in fine Psalmi? Imo quum ipse unus essot e
oorpore populi, cur saltem a reliquis se non exci-
pit? Respondeo: Quia invehitur in oarnales Abra-
hae filios, in eorum ordine exiguum semen, quod
sibi Deus segregaverat, non censeri. Atque haec
ratio est cur Paulus ad Rom. 3, 10 ad totum
humanum genus extendat hanc sententiam. Quan-
quam enim David confusam vastitatem, quae sub
Saule fuit, deplorat: minime tamen dubium est ab
eo tacite conferri cum Dei filiis quicunque non
sunt spiritu regeniti, sed feruntur carnis suae
ingenio. Quidam ita solvunt, non urgeri a Paulo
testimonium Davidis, quasi dixisset naturaliter
vitiosos 0886 homines sed proponi hano similitu-
dinem, quod proceres electi populi soelerati fuerint:
ne mirum sit iniustitiam paseim regnare in mundo.
Yerum nimis frigida solutio est: quia illic minime
disputat Paulus qualis sit maior pars hominum,
sed quicunque suapte natura feruntur et aguntur.
Notandum igitur eet, quum se et exiguas piorum
reliquias toti populo David opponit, manifestum
statui di8crimen inter Dei filios, qui spiritu eius
reformati sunt, et omnes posteros Adae, in quibus
dominatur corruptio et pravitas. Unde sequitur,
nos oranes quum nascimur amentiam hanc quae
describitur a Davide, et totius vitae foetorem afferre
ex utero, talesque manere donec aroana sua gratia
nos Deus in novas creaturas refingat.

4. An non eognoscunt omnes operarii iniquita-
tis? comedentes pqpukm meum, comedunt panem:
Dominum non invocant.

Interrogatio haeo addita est, quae superiorem
doctrinam amplifioet. Nam quum dixisset propheta,
Deum e ooelo facta hominnm notare, ao deprehen-
disse omnee esse perversos: nunc inducit oum
admiratione clamantem: Quaenam est ista dementia,

139

PSALMDS XIV.

140

^uod ferarum more absque ullo humanitatis sensu,
in populum meum grassantur qui eum fovere et
omnibus officiis prosequi debebant? Porro hano
Deo tribuit personam, non quod ei novum quidquam
sit vel inopinatum, sed quo eius indignationem
magie exprimat. Sio et propheta Ies. oap. 59 vers. 16,
idem fere argumentum tractans, dioit etiam ipse,
Deum vidi8Be et miratum esse quod nemo interce-
deret. Tales quidem affectus in se Deus non sus-
oipit, sed eorum induit formam ao similitudinem,
quo maiori horrore noe percellat, dum scelerum
nostrorum portentis se quodammodo turbari dicit.
Nos vero, nisi plus quam saxei sumus, totos expa-
vescere oonvenit, quum Deus tale detestationis
signum nobis proponit. Iam vero confirmat hic
versus quod initio dixi, non de externis tyrannis,
vel professis ecolesiae hoetibus haberi sermonem,
sed de proceribus ipaius populi, qui potentia et
honore pollebant. Neque enim hoo apte in homi-
nes a Dei oultu prorsus aiienos competeret: quia
nihil mirum esset, eos qui vivendi regulam non
tenent violenter praedari. Sed hao oircumstantia
non parum augetur indignitas, quod ipsi pastores
gregem crudeliter devorant: ac ne Dei quidem
populo et haereditati parount. Similis etiam que-
rimonia legitur Mich. 3, 1 : Audite principes domus
Israel, an non vestrum est scire iudicium? Rapitis
vero pellem a populo meo, et carnem ab ossibue
eius, etc. Si»in Babylonios vel Aegyptios ita sae-
virent qui Deum se colero profitentur, minime
tamen excusabilis esset eorum iniustitia: sed dum
sanguine et oarne fidelium pascuntur non secus
ac pane, hoo vero monstrum est, quod merito tam
angelos quam homines reddat attonitos, nam si
gutta illis maneret sanae mentis, retraheret eos a
tanto furore. Neoeese igitur est a diabolo esse
excaeoatos, ut nihil penitus sentiant, dum scientes
et volentes tam atrociter excoriant ao deglutiunt
populum Dei. Dooet autem hio loous qnantopere
displiceat Deo et abominabilis sit orudelitas, quam
adversus pios exercent larvati pastores. In fine
versus, ubi ipsos dicit Deum non invocare, iterum
fontem et oausam designat tam effraenis iniustitiae,
quod scilioet nulla tangantur Dei reverentia. Nam
religio mutuae inter nos aequitatis optima est
magistra, ubi vero exstinotum est eius studium,
concidit etiam omnis iustitiae respectus. Gaeterum
Dei invocatio, quia praecipuum est pietatis exerci-
tium, non hio solum sed pluribus soripturae locis
totum Dei cultum per synecdochen complectitur.

5. Illic trepidarunt trepidatione, quia Deus tn # )
generatione iusta. 6. Consilium inopis probro afficitis,
quod Iehova sit spes eius.

•) cn, en tnarge: ou avec, ou poor.

5. (IUic trepidarunt.) Nunc prophota ae et
reliquos fideles optima consolatione animat, quod
Deus non deseret suos ad extremum usque, quin
tandem appareat eorum vindex. Adverbium loci
quidam ita exponunt quasi Deus in sanctorum
conspectu poenas sumpturus sit de reprobis: quia
in illos exercuerunt suam tyrannidem ? sed potius
exprimitur poenae, quam daturi sunt, certitudo, ao
si eam digito monstraret. Quanquam ex Psalmo 53
colligere lioet subitum quoque et inopinatum Dei
iudicium notari, illio enim additur: Non est, vel,
non fuit timor. Scio quidem membrum illud ab
interpretibus varie accipi. Quidam enim subaudiunt,
nullum parem esse timorem : alii referunt ad caecas
perturbationes, quibus vexantur mentes impiae.
Nam et hoc legis suae transgressoribus tormentum
Deus minatur, ut fugiant nemine persequente,
Levit. 26, 17 et pavescant a atrepitu folii oadentis:
sicuti videmus ipsos eese suos carnifices, ac intus
secum tumultuari sine externo motu. Sed ego aliam
esse Prophetae mentem iudico: quod soilioet rebus
tranquilli8 et prosperis repente in ipsos Deus ful-
minet. Nam ubi dixerint Pax et securitas, eorum
oapitibus subitum et incredibile exitium impendet,
1. Thess. 5, 3. Ergo hac spe fideles erigit ao sustd-
net Propheta, quod impii, dum se immunes puta-
bunt ab omni periculo, imo secure triumphos suos
agent, subita ruina perdentur. Additur ratio, quia
Deus iustos 8uo patrocinio tueri velit. Porro ut
salutem eorum asserat, necesse est ipsum contra
iniustos et violentos eorum hostes e ooelo fulmi-
nare. Est tamen in voce m aliqua ambiguitas,
nam quia Hebraeis nomen hoo seaculum, vel cursum
humanae vitae interdum significat, posset hio elici
sensus: Quamvis Deus ad tempus dissimulet iniu-
rias, ipsum tamen semper adesse suis seryis, sua-
que gratia eos per totam aetatem prosequi. Simpli-
oius tamen videtur, Deum a parte iustorum stare:
ut 111 idem hoo loco valeat quod interdum Latinis,
Natio. Psalmo 53, 6 addit: Quoniam dissipavit
Deus ossa obsidentis te, pudore afHoies: quoniam
Dominus reiecit eos. Quibus verbis olarius explicat
propheta quomodo iustis praesideat Deus: nempe
dum eos eripit e mortie faucibus, ao si quis obsi-
dione liberet qui in anguatum redacti erant. Cnde
sequitur, patienter nobis ferendam esse oppressio-
nem, si oupimus Dei manu opportune servari.
Ossa autem metaphorioe robur vel potentiam signi-
ficant: quia non aliter satis pateret, Dei manu
conteri impios, nisi opibus ct copiis essent forini-
dabilee. Hortatur deinde fideles ad sanctam gloria-
tionem^ ne dubitent roprobis instare probrosum
interitum : quia scilicet Dominus ipsos reieoit, quo
adverso omnia infeliciter cedere necesse est. Quia
DXD «pernere interdum significat, quidam ita ver-
tunt: Quia Deus sprevit eos: sed improprie, meo

141

P8ALMUS XV.

142

iudicio. Magis quadraret: Contemptibiles eos reddi-
dit, vel, probro et ignominiae subiecit. Unde sequi-
tur nihil sibi quam dedecus accersere, dum in
sublime quasi Deo invito contendunt.

6. (Cbnsilium inqpis.) Invehitur in istoe gigan-
tes quibus ludibrio est tidelinm simplicitas, dum in
sui8 miseriis Deum liberatorem quieti exspectant.
Et certe nihil carni videtur magis absurdum, quam
ad Deum eonfugere, dum malis nostris non suc-
ourrit: quia scilicet Deum ex praesenti gratiae eius
intoitu aestimat. Ideo increduli quotiea malis obrui
vident Dei filios inanem (ut ipsis quidem videtur)
confidentiam illis exprobrant, sannisque suis exagi-
tant hano securitatom, quod in Deum, a quo nihil
sentiunt auxilii, recumbant. Itaque huic auperbiae
inaultans David, hanc quoque exitii oausam illis
fore denuntiat, quod stultitiae damnent pauperes
et miseros, quia freti Dei praesidio malis non euc-
oumbant, ao simul admonet nihil magis esse con-
sultum, quam a Domino pendere: atque hanc esae
optimam prudentiam, quamvis simus afflicti, quies-
cere in ealute ab eo promissa.

7. Quis dabit ex Sion salutem*) Israel? ubi
converterit lehova captivitatem populi sui, laetabitur
Iacob, exsultabit Israel.

7. (Quis dabit.) David proposita consolationis
doctrina, iterum ad vota et gemitus redit. Quo
docet, etiamsi diu languere nos Deus sinat, non
debere tamen nos taedio frangi, quin semper in
ipso gloriemur: deinde hoo in diuturnis molestiis
optimum esae solatium, vota subinde repetere.
Porro non respicit ad dextram vel sinistram, ut
ab uno Deo oculos deflectens alium liberatorem
quaerat: sed sciscitando quis dabit salutem, tantum
fervorem desiderii exprimit: ac si dixisset: Quando
tandem Deus salutem suam proferet? nam addito
Sionis nomine, spem suam in Deo fixam esse testa-
tur, nam ille erat sacer locus unde promiserat
Deus se exauditurum servorum suorum preces:
illud erat domicilium arcae foederis, quae arrha et
symbolum erat praesentiae Dei. Non ergo dubitat
quisuarn futurus sit salutis autor: sed anxie rogat
quando tandem prodibit salus illa, non aliunde
sperauda quam ab uno Deo. Quaeritur tamen, si
haec precatio pertinet ad tempus Saulis, qui con-
veniat Sionem nominari tanquam Dei sanctuarium.
8i cui placeat, spiritu prophetico fuisse praedictum
a Davide quod nondum palam factum erat, non
repugno, mihi tamen probabile videtur, postquam
arca foederis in monte 8ion locata erat, composi-
tum fuisse huno Psalmum. Scimus enim Davidem,
ut poeteris oonsuleret, per otium aeternae memoriae

•) Salut, en wtarge: ou deHrrance,

mandasse quae longo ante tempore acciderant. Cae-
terum quod Israelem liberari cupit, hinc cognos-
cimus non tam privatim de se cogitasse, quam de
oommuni ecclesiae salute fuisse sollicitum. Quod
eo diligentius notandum est, quia dum proprius
dolor unumquemque occupat fere negligitur publica
fratrum salus. Atqui singuloe suis malis Deus ad-
monet, ut curas suas ad totum ecclesiae corpus
convertant, quemadmodum David secum IsraSlem
complectitur. (Ubi converterit). Statuit his verbis
David, Deum minime passurum ut sub perpetuo
moerore tabescant fideles, siout aiibi dicitur,
Psal. 126, 5: Qui seminant in lacrymis, in exsul-
tatione metent. Neque enim dubium est quin se
et pios omnes rursus oonfirmet atque hortetur ad
spem liberationis promissae. Primo itaque dicit,
Deum, licet moram trahat, vel saltem non festinet
pro nostro desiderio, vindicem tamen fore qui suos
a captivitate redimat. Deinde a laetiore exitu
mitigat eorum dolorem, quia in gaudium tandem
vertetur. Captivitas porro cuius meminit, non est
babylonica, vel dispersio inter profanas gentes, sed
domestica potius oppressio quum tyrannioe in eccle-
sia dominantur improbi. Quare docemur his verbis,
dum tales bestiae Dei gregem vastant ac disper-
dunt, vel superbe conculcant, ad Deum confugere,
ouius proprium munus est ex dissipatione colligere
suum Israelem. Ipsum vero captivitatis nomen
docet, ubi impii pro sua libidine rectum ordinem
pervertunt, in medio ecclesiae sinu Babylonem esse
vel Aegyptum. Quamvis autem sancti populi lae-
titiam David in tempus liberationis differat, conso-
latio tamen haec non modo ad temperandum dolo-
rem nostrum valere debet, sed etiam laetitia con-
diendum.

PSALMUS XV.

ABO. Docet hio Psalmos qua lege Deos aibi Iadaeos in popn-
lum delegerit, suumquo Banctnariam locaverit in medio
ipBorum: nempe nt inste recteque Yirendo se pecnlia-
rem et sacrum eins popolum ease testentnr.

1. Cantieum Davxdis. Iehova quis habitabit in
tabernaculo tuo? quis requiescet in monte sanctitatis
tuae? 2. Qui andndat integer et facit iustitiam, et
qui loquitur veritatem in corde suo.

1. Domine quis etc. Quia nihil magis tritum
est in mundo quam falso obtendere Dei nomen id-
que 8i bi magna para hominum seoure indulget:
consulto David, hominibus reliotis, Deum ipsum
compellat, significans, cunctos mortalee, si follaci
titulo abutantur, suis blanditiis nihil proficere, quia
Deus semper manet sui similis: et quemadmodum

143

PSALMUS XV.

144

iidelis est, ita mutuo fidem vult sibi praestari.
Quamvis enim gratis adoptaverit Abraham, etipu-
latus tamen est ut viveret integer: atque baec
est generalis regula foederis quod ab initio oum
tota ecclesia pepigit. Summa est frustra ab hypo-
oritie, qui looum iu templo Dei ocoupant, praetexi
Dei nomen : quia neminem inter suos agnoeoit, nisi
qui iustitiam et rectitudinem colit tota vita. Vide-
bat David templum ingenti hominum muititudine
refertum quae eundem cultum profitebatur, seque
externo ritu in Dei conspectum sistebat: ideo ad-
mirantis personam suspicit, et sermonem convertit
ad Deum, qui in confuea hominum mistura suos
ab alienis discernit. Triplex autem est huiua doc-
trinae usus. Primo enim si vere censeri cupimus
inter Dei filios, admonet spiritus sanctus vitae inte-
gritate hoc esse probandum: quia non sufficiat cae-
remoniis Deum colere nisi recte et innoxie viva-
mus. Secundo, quia saepe contingit eocleeiam Dei
multis inquinamentis deformem cernere, ne quia ad
hoc ecandalum impingat, discrimen ponitur inter
perpetuos ecclesiae cives, et inquilinos qui ad tem-
pus sunt illis permisti. Valde necessaria admonitio,
ne, si Dei templum multis sordibus infectum sit,
fastidium et morositas nos ad defectionem impellant.
Sordes intelligo, vitae impurae et corruptae vitia.
Nam modo pura religio quoad doctrinam et ritus
vigeat, hominum delictis non ita nos offendi con-
venit, ut propterea scindamus unitatem. Atqui om-
nium temporum experientia docet quam gravis eit
ista tentatio, ecclesiam Dei, quae abstersis omnibus
maculis pura nitere debebat, multos impios hypo-
oritas vel sceleratos homines in sinu suo fovere.
Haec olim Oatharis, Novatianis et Donastistis fuit
occasio ut a societate piorum desciscerent Et eadem
hodiedissidiarenovant Anabaptistae: quianon putant
veram esse ecclesiam, quae vitia tolerat. Verum
non frustra Ohristus Matth. 25, 32 sibi munus
vindicat segregandi agnoa ab hoedis: quin potius
admonet ferenda esse mala quae corrigere non lioet,
donec maturum adveniat purgationis tempus. Simul
tamen iubentur fidelee, pro se quisque dare operam,
ut a corruptelie purgetur Dei eoclesia. Atque hio
tertius est quem notavi, doctrinae usus. Quanquam
enim non ante ultimum diem perfecte mundabitur
sacra Dei area, dum Ghristus suo adventu foras
paleam eiiciet: hoc tamen facere nuno incipit evan-
gelii sui dootrina, quam ideo ventilabrum nominat.
Quare minime torpendum est in hao parte: sed
acriter potius eniti convenit ut se in casta puraque
disciplina contineant quicunque nomen Christo de-
derunt. Sed illud praecipue memoria tenendum
est arceri iniustos omnes a sanctuarii ingressu: et
sacrilegam eorum audaoiam damnari, dum sine ulla
reverentia prorumpunt in coetum piorum. Taber-
naculi meminit, quia nondum exstruotum erat temp-

lum. Suinuia tamen est, uon patcre ad Deum
aocessum nisi puris eius cultoribus.

2. (Qui ambtdat integer.) Notanda eat tacita
antithesis inter inanem tituli iactantiam, vel nudam
professionem quae oaeremoniis constat: efr hoe soli-
dum pietatis teetimonium, quod commendat David.
Quaeri tamen posset, quum Dei cultus caritatie
officia ordine praecedat, cur hic nulla fidei ao pre-
oationum fiat mentio, nam oerte istia notis decebat
legitimos Dei filios ab hypocritis distingui. In
promptu solutio est fidem, Dei invocationem, spiri-
tualia sacrificia minime a Davide exoludi: eed quia
multie caeremoniis hypooritae se ut plurimum ven-
ditant (quorum tamen impietatem coarguit vita
exterior, dum pleni sunt festu, crudelitate, violentia,
fraudibue et rapinis dediti) ut in luoem trahantur
quiounque tales sunt, verae et sincerae fidei proba-
tionem peti ex secunda legis tabula. Nam ut quis-
que iustitiam et aequitatem oum proximis suis oolit,
ro ipsa demonstrat se Deum timere. Non ergo
politica iuetitia contentus est David, quasi satis sit
hominibu6 reddere quod suum est, Deum vero
fraudare iure suo liceat: sed probos Doi oultores
deaignat a iustitiae fructibus. Ac primo quidem
loco sinceritatem requirit ut simpliciter et sine
malo astu in negotiis versentur: deinde iustitiam,
ut studeant proximis benefacere, neminem laedant,
et abstineant ab omni noxa. Tertio, fidem in suis
sermonibus, ne quid fallaciter vel oaptiose loquantur.
Loqui in corde, dura quidem et impropria est lo-
quutio, eed quae melius exprimit sensum Davidis,
quam si dixisset, ex corde. Talem enim cordis et
linguae coneensum et symphoniam notat, ut sermo
sit viva latentis affectua effigies.

3. Qui non detrahit lingua sua, non infert socio
suo malum, et opprobrium non tollit contra proximum
suum.

Postquam breviter complexus est David, qui-
bus dotibus praeditos esse oporteat quicunque looum
in ecclesia tenere cupiunt, vitia quaedam enumerat,
a quibus puros esse convenit. Ac primo quidem
denuntiat, ne sint obtreotatoree : deinde ut ab omni
maleficio et iniuria sibi temperent: tortio, ne calum-
nias et falsa probra suo patrocinio adiuvent. Reli-
qua deinde videbimus. Maledioentiam ergo David
tanquam primum iniustitae oaput quo laeduntur
proximi, statuit. Nam si nomen bonum multia
divitiis praecellit, Prov. 22, 1 nulla gravior noxa
inferri potest hominibus, quam dum violatur eorum
fama. Porro non quodlibet convicium hio damna-
tur, sed obtrectandi morbus ao libido, quae ad
spergendas calumnias malignos homines inoitat.
Quanquam non dubium est quin spiritus sancti
consilium sit, falsas omnee vel improbas crimina-

145

PSALMU8 XV.

146

tionos damnare. Quod proxime sequitur, debere a
filiia Doi prooul abesse omnem iniustitiam, latius
patot: ne quid scilicet damni fratribus suis inferant.
Socios autem et proximos intelligit, non eos tantum
quibuscum familiaris usus vel neccssitudo intercedit,
sed omnes etiam qui communi humanitatis yinculo i
devincti sunt, ac coniuncti: idque facit augendae
invidiae causa, quo magis abhorreant fideles ab
omni maleficio: quandoquidem ius humanae socie-
tatis violat quisquis alteri nocet. In tertio membro
non consentiunt interpretes, nam levare probrum
quidam pro comminisci accipiunt: quia improbi
calumnias de nihilo suscitant, ita csset repetitio
eiusdem sententiae, ne sibi fideles lingua detrahere
permittant. Sed ego aliud vitium reprehendi puto,
nempe credulitatem nimiam, qua sinistros de pro-
xirais sermones vel avide haurimus, vel temere ad-
mittimus: quibus supprimendis danda potius erat
opera. Nam qui ficta mendacia repudiant, quasi
patiuntur in terram excidere: qui vero spargunt,
et de manu in manum tradunt, non inepte tollere
dicuntur.

4. Contemptus in ocidis eius reiectus:*) qui vero
timentes Dominum honorat } quum iuraverit ad dam-
num inferendum**), non mutat.

. Prima pars huius versus varie exponitur. Qui-
dam sensum huno eliciunt, quod Dei cultores apud
se oontemptibile8 sint, nulloque in pretio, quem si
recipimus, subaudienda erit copula, quam David
non exprimit. Ego praeterquam quod asyntheton
video durum esse, alia ratione adducor ut Davidem
aliud voluisse credam. Nam res duas inter se op-
positas comparat, perversos et nihili homines de-
spicere, iustos autem et pietatis studiosos honore
prosequi. Haeo duo membra ut inter so respon-
tleant, non aliter possum quod de contemptu dici-
tur accipere, quam impios a filiis Dei contemni, et
referre quam merentur ignominiae meroedem.
Verum quidem est, fideles, quamvis magna cum
laudo vivant, non tamen efferri confidentia: quin
potins sibi displicere, quia sentiunt quantum adhuc
ad perfectionem sibi desit. Sed dum expendo quid
postulet circumstantia loci: non tam humilitatem
vel modestiam laudari puto, quam ingenuum et
sineerum iudioium, ubi neque improbis parcitur, et
virtuti debitus habetur honor. Nam adulatio quae
vitia tegendo alit, non minus pestiferum est quam
vulgare malum. Fateor quidem, si dominentur
improbi, non ita spernendos esse quin illis parea-
mue quantum feret officii nostri ratio: cavendum
tamen est ne servilis assentatio eodem nos cum

*) le reiette, en marge: ou meschant ou viloin et abominable.
**) quand il a inre ponr foire dommage, en tnarge: on,
encores qn'il y enst dommagc ct perte ponr luy.

Cahrini opera. Vol. XXX.

ipsis reatu implioet. Nam qui eorum scelera non
modo dissimulat, sed otiam honore dignatnr, sibi
probari quantum in se est, ostendit. Ideo docet
Paulus Ephes. 5, 11 spcciem impiae communica-
tionis esso ubi scelera non coarguimus. Et certe
hoc nimis perversum est, in hominnm favorem
oblique Deo illudere: quod faciunt quicunque im-
probis gratifioari student. Quunquam non tam
personas respicit David, quam delicta ipsa. Nam
qui honorifioe coli impios videt, ac mundi applausu
obstinatiores reddi in malitia, si consensum sponte
adiungat: quid aliud quam regnum vitiis attribuit?
Vae autem qui diount malnm esse bonum, et tene-
bras lucem, inquit Iesaiaa 5, 20. Gaeterum, qnod
reiectos posuit David pro turpibus ct flagitiosis,
etiamsi in alto honoris gradu locati sint, non debet
asperum videri, vel coactum. Nam si aruspicibus
et aliis profanis vatibus repulsos vocare liouit ho-
mines nequam et perditos, lioet dignitate et opibus
pollerent (quemadmodum autor est Cicero de
aruspicum responsis) cur coelestis interpres non
probrosis annumeret quicunque reprobantur a Deo?
Summa igitur est, filios Dei libere iudicare de
cuiusque factis, neque gratia ad pravam assenta-
tionom inflecti, ut improbos in sua malitia foveant.
Non vulgari8 etiam virtus est, quae proxime sequi-
tur, honore prosequi pios homines et iustos. Nam
quia saepe sunt quasi mundi catharmata, sacpe fit
ut qui sunt illis amioi, passim mundi odia in se
excitent. Ergo maior pars bonorum amicitiam reii-
cit, et contemptos iacere patitur: quod fieri non
potest sine gravi ot atroci Dei iniuria. Discamus
ergo non a censu, vel pecunia, vel fluxis honoribus
aestimare, sed pietatem habere in pretio. Et certe
nemo ad pietatis studium unquam animum adiiciet,
nisi qui Dei servos reverebitur: sicuti vicissim
eorum observantia ad imitationem quoque incitat,
(Quum iuraverit ad damnum.) Optime quadraret
graeca versio, nisi puncta obstarent: quibus tametsi
nunquam caruerunt Hebraei, oredibile tamen est
non semper scribendo ab illis fuisso expressa. Ego
tamen receptam lcctionem sequor. Sensus autem
eet, fideles potius iaoturam faoturos, quam ut a fide
discedant. Nulla enim fidei approbatio est, ubi
quisque stat suis promissfe, quatenus sibi commo-
dum esse videt: atqui nihil magis tritum est, quam
ex levi aliquo damno praetextum captare ad pacta
resoindenda, simul ac quidpiam alii aliis polliciti
sunt. Seorsum expendunt singuli quid sibi utile
sit: et, si gravantur promissis stare, ingeniose ex-
cogitant longe plus damni, quam timcndum sit.
Honesta quidem excusatio videtur, ubi quis conque-
ritur iacturam se facturum nisi a pacto resiliat.
Hinc tanta perfidiae licentia inter homines, quod se,
fide data, non nltra obstringi putant, quam ferat
cuiusque utilitas. David ergo ista levitate damnata,

147

PSALMUS XV.

148

aiiam in promissis constantiam a filiis Dei requirit.
Hio iam oriuntur quaestiones, si latroni promi-
seris redemptionis pretium, atque ita dimissus fueris,
an praestanda sit fides. Deinde, si quis indigne
fraudatus fuerit, an iusiurandum resoindere liceat.
Quod ad latronem spectat, qui peouniam ilii afferet,
in aliud incurret vitium: quia oommunem humani
generis hostem non sine publica pernicie sumptibus
suis alet. Neo vero hanc necessitatem fidelibus
imponit David, sed tantum privatis commodis sua
promissa, maxime si iuramento sancita sint, prae-
ferri iubet. Ubi quis dolo malo circumventus iura-
vit, tanti debet esso nominis Dei sanctitas, ut dam-
num potius patienter sustineat, quam violet iusiu-
randum: modo tamen privatae utilitatis respectu
non ducatur, fraudem sibi factam detegere licebit,
nulla etiam ratio impediet quo minus cum parte
adversa placide transigat. Perperam multi Hebraei
interpretes locum hunc ad vota restringunt: quasi
hortetur David fideles ad implenda vota, ubi pro-
miserint se ieiunio affligere. Nihil enim magis
remotum ab illius mente: quia non nisi de secunda
legis tabula et mutua inter homines rectitudine disserit.

5. Pecuniam suam non ponit in foenore, et munus
super innocentem non accipit: qui facit haec } non mo-
vebitur in saeculum.

Hoc versu fidelibus David praecipit no vcl
foenore gravent proxiinos suos, vel muneribus cor-
rupti iniustis causis faveant. Quod ad prius mom-
brum spectat, quia videtur David in genere et sine
exceptione damnare usuras omnes, nomon ipsum
passim detestabile fuit. Sed quum astuti homines
sibi fabricassent speciosos titulos, hoc artificio elap-
sos se putantes, maiore licentia praedati suut,
quam si paiam et aperte foenerati essent. Atqui
Dous sophistico et fucosis coloribus minime vult
secum agi, sed rem ipsam simpiiciter respioit, quare
nulla deterior est foeneris speoies, quam iniusta
oontrahendi ratio, ubi mutua aequitas non oolitur.
Sciamus ergo, contractus omnes quibus alter ex
alterius damno lucrum inique captat, quocunque
tandem nomino vostiantur, damnari. Quaeritur
tamen an hoo loco habendae sint omnes usurae.
Si praeci8o damnentur, periculum est ne multi in
eas angustias putautes se redaotos, ut quoounque
se vertant, undique immineat poocatum, ipsa de-
sperationo audaoioros facti, absquo doloctu so prao-
cipitent, simul vero ac quidpiam conceasum fuorit,
multi sibi habonaa laxabunt, foonorandi licoutiam
siuo modo putantos sibi factam osso. Primo itaquo
loc»> admonitos osse lectorcs volim, no ingoniosi
sint ad captandos fraudandi coloros: noo sibi tingant
quidquam esso lioituin, quod aliis gravo ot damno-
Bum sit. Iam quod ad foonus spoctat, vix tiori
potost ut invoniatur in mundo foonorator, qui non

idem sit rapax et iniquo turpique quaestui deditus.
Itaque non immerito olim Cato in eodem fere
gradu posuit foenerari et hominem occidere: quia
huio hominum generi propositum est alienum san-
guinem exsugere. Est etiam valde indignum, dum
singuli laboriose victum sibi acquirunt, dum se
agricolae quotidianis operis fatigant, opifices multum
sudando aliis serviunt, mercatores non modo se
exercent laboribus, sed multa quoque inoommoda
et pericula subeunt, solos trapezitas sodendo vecti-
gal ex omnium labore colligere. Ad haeo scimus,
ut plurimum non eos qui divites sunt foenore
exhauriri: sed tenues homines, qui potius levandi
erant. Quare non abs re Deus Levit. 25, 25 foe-
nerari vetuit, rationem hanc addens, si attenuatus
fuerit populus meus, non gravabis eum usura.
Videmus finem legis, ne crudeliter opprimantur
pauperes, qui potius misericordia digni erant. Quan-
quam autem politica fuit lex quam Deus peculia-
riter Iudaeis tulit: communis tamen gentium et
aetatum omnium est ista aequitas, ne miseros ho-
mines et attritos devoremus. Unde sequitur, sub
illicito foenore non comprehendi lucrum, quod sine
cuiuspiam iniuria facit qui mutuo dat peouniam.
Nomen etiam *]&} quo utitur David, a mordendo
deductum, satis ostendit, usuras, quantenus furandi
et praedandi licentiam secum trahunt, damnari.
Ezechiel quidem 28, 4 quodvis augmentum videtur
damnare: sed non dubium ost quin ad iniustas et
captiosas lucrandi artes respioiat, quibus divites ege-
nam plebem rodebant. Summa haec sit, modo
cordibus nostris insculpta sit, quam Ohristus
Matth. 7, 12 praesoribit, aequitatis regula: Quod
quisque sibi fieri vult, ut proximis faciat, longa
disputatione do usuris minime opus fore. Quod
postea 8equitur in contextu, proprie quidem ad
iudices spectat, qui mercede conducti, ius et fas
omne pervertunt: longius tamen extendi potest,
quia saepe contingit privatos quoque homines luoro
corrumpi, ut suum patrooinium malis causis accom-
modent. Tales igitur corruptelas, quibus a vero et
reoto abducimur, in gonere complectitur David.
Quidam iudicum rapacitatem notari putant, dum
redemptionis pretium extorquent ab innoxiis, quos
gratis iuvaro debuerant: sed diversum esse sensum
ox simili Ezochielis loco patet. (Qui facit haec.)
Haoo clausula rursus admonet, non omnes qui se
iugorunt in sanctuarium, perpetuos esse cives Hie-
rosolymao, sed cum Ismaele (cui similes sunt)
oioctum iri hypocritas et quicunque sanctorum titulo
mondaoiter se vonditant. Quod autem Psalmus 46
toti ccclcsiao tribuit, ad uuumquemque fidelium hic
David acoommodat. Ratio illic exprimitur, quia
Dous in modio Hierosolymae habitat: scimus autem
a pcrtidis ot improbis, qui ore tantum et labiis ficte
ad oum acoodunt, longe remotum esse.

149

PSALMUS XVI.

150

PSAIMUS XYL

ARG. Initio David se Dei tutelae commendat: deindo ex
meditatione beneficiornm eiua ad gratias agendas se
aecendit. Et quamquam sno cnltn nihil Deo commodet,
ae tamen ei nni addioit, et a snperstitionibua aliennm
fore teatatnr. Canaam quoque addncit, qnia plena et
aolida sit felicitas, in nno Deo acquiescere, qni nihil
auiB deease patitur.

Mictham Davidis.

De voce Mictham non convenit etiam inter
Hebraeos interpretes. Quidam a DPD deducunt,
ac si esset aureum insigne. Alii putant initium
esee carminis tunc celebris et noti. Aliis potius
videtur esse modulationis speoies: quibus ego
a88entior. Sequitur mox:

Custodi me Deus, in te confido.

Precatio, qua se David in Dei fidem committit.
Nec vero (ut alibi saepe) Dei auxilium in aliquo
certo pericnlo implorat, sed in totam vitam petit
sibi esse cuetodem : sicuti non aliter quam sub eius
praesidio tuti sumus tum in vita, tum in morte. Quod
defiducia sequitur, tantundem valet ao si nobisore
Davidis promitteret spiritus sanctus, Deum ad opem
nobis omnibus ferendam paratum esse, modo certa
fide et stabili in eum recumbamus, non alios vero
in tutelam ab eo suscipi, nisi qui se ei ex animo
commendant. Simul tamen monendi sumus, Davidem,
qnibuscunque malorum procellis agitatus fuerit, ste-
tiese hac fide subnixum.

2. Dices Iehovae : Dominus meus es, beneficentia
mea non ad te. 3. Sanctis qui in terra sunt et pra&-
clariSy omnis voluntas mea in ipsis.

2. (Dices Iehovae.) Praefatur David se nihil
posse Deo conferre, non modo quia nulla re indi-
geat, sed quia ad eum suis obsequiis promerendum
nulla suppetat facultas homini mortali. Interea
tamen animum colligit: et quia gratam habet Deus
nostram pietatem, se unum ex cultoribus eius fore
profitetur. Porro ut se ad hoc officium efficacius
hortetur, animam suam compellat. Est enim ver-
bum feminini generis quod nonnisi in animam
competit. 8i cui magis placeat in tempore prae-
terito legere, dixisti, non reclamo: quia de continuo
animi sui sensu disserit, ac si dixisset: Mihi quidem
penitus infixum est ac persuasum, nihil utilitatis
vel fructus ad Deum ex me redire: Sanctis tamen
me adiungam socium, ut eum laudum saorificiis
simnl colamus. Duo autem hic distincte ponuntur,
Deum inre suo posse omnia a nobis exigere, quos
sibi tenet in solidum obstrictos, nam herile impe-

rium ei tribuens David, se et sua omnia eius eese

Eraedicat. Postea inopiam suam fatetur. Quanquam
oc po8teriu8 membrum duobus modis exponunt
interpretes. Nam quia "pVy verti potest: Super
te, quidam sensum hunc eliciunt, Deum nuilia
nostris beneficiis onerari, ut quidquam nobis debeat:
ac beneficentiae nomen paesivo accipiunt, ac si
David assereret, quidquid sibi divinitus collatnm
est, non provenire ex obligatione aliqua vel merito.
Sententia tamen (meo iudicio) latius patet, quod
homines quantumvis sedulo se impendere Deo
conentur, nihil tamen praestare queant: quia scili-
cet ad eum usquo non pertingat quidquid in manu
nostra est: non modo quia ipse nullius rei indiget,
se uno contentus, sed quia nos honorum omnium
vacui et egeni sumus: nec quidquam nobis suppe-
tit, quo Bimus erga eum liberales. £x hac tamen
doctrina sequetur illud quod prius attigi, Deum
nullius uieritis obstringi posse, ut sit hominibus
debitor. Summa est, quum ad Deum acccdimus,
exuendam esse omnem confidentiam. Nam si quid
penes nos esse fingimus, quia praecipuam honoris
sui partem ei detrahimus, non mirum 08t si nos
repudiet. Si vero nostra obsequia agnoscimns per
se nihili esee, nulloque pretio digna, haec humili-
tas quasi suffitus est boni odoris, qui illis gratiam
conciliet.

3. (Sanctis qui in terra sunt.) Uno fere conseusu
omnes accipiunt hunc locum, ac si subiiceret David,
unum hunc Dei rite colendi modum esse, si de
sanctis eius servis bene mereri studemus, et certe
quia nulla nostra beneficia ad Deum perveniunt,
fideles subrogat in suum locum, erga quos se
exerceat nostra caritas. Hic ergo lcgitimus est
Dei cultus, quum homines inter se mutuo sunt
benefici. Btsi autem ad indignos quoque extendere
se caritas nostra debet (sicuti pater coelestis solem
suum oriri facit super bonos et malos, Matth, 5, 45)
merito tamen David sanctos aliis praefert, ao in
gradu altiore locat. Ego vero licet hanc doctrinam
sub verbis Davidis comprehendi non negem, lon-
gius tamon eum progredi arbitror: nempe quod se
applicabit ad pios Dei cultores, et illis socius erit,
vel comee: sicuti omnes Dei filios fraternae con-
iunctionis nexu inter se devinctos esee oportet, ut
eodem affectu et studio patrem suum colant. Nunc
videmus, Davidem, postquam confessus est nihil se
reperire quod Deo afferat, cui se totum debet, ideo
ad sanctos animum adiicere, quia Deus a coetu
fidelium in mundo celebrari velit, et in hunc finem
eo8 adoptaverit, ut sub auspiciis suis et spiritus
sancti ductu nnanimes agant. Docet itaque hic
locus, nullum gratius Deo sacrificium esse, quam
ubi serio animum adiicimus ad societatem fidelium :
ut sancto pietatis vinculo coniuncti, fraternam
benevolentiam colamus. Haec est eanctorum com-

10*

151

PSALMU8 XVI.

152

inunicatio, quae ipsos a profanis mundi pollutioni-
bus separat, ut sacrum siut Dei peculium. Sanctos
autem qui in terra sunt, diserte exprimit, quia
Deus etiam in hoc mundo illustres gloriae suae
notas exstare vult, quibus nos ad se deducat. Ac
ideo fideles imaginem eius gestaut, ut nos suo
exemplo incitent ad coclestis vitae meditatiouem.
Eadem causa praeclaros vocat, vel magnificos, quia
iuatitia et sanctitate, in quibus relucet spiritus eius
claritas, nibil pretiosius esse nobis debet: sicuti
proxiinus Psalmus praecepit in pretio habendos
esse qui Deum timent. Quare summa attentione
observandi sunt nobis sinceri Dei oultores, ut nibil
pluris nobis sit quam in eorum coetum nos aggre-
gare, quod ita demum fiet, si prudenter reputemus
quaenam vera sit praestantia et dignitas, nec vanus
mundi splendor et fallaces pompae oculos nobis
perstringant.

4. MuUiplicabuntur eorum dolores qui offerunt
alieno:*) non libdbo libamina eorum de sanguine,**)
nec toUam nomina eorum labiis meis.

Iam rationem definit colendi cum sanctis fra-
terni consensus, pronuntians cum incredulis et
superstitiosis nihil sibi fore commune. Neque enim
aliter in unum ecclesiae corpus coalescimus sub
Deo, quam dum abrumpimus omnes impios nexus,
disiungimus uos ab idololatris, et ab omnibus in-
quinamentis, quae purum Dei cultum corrumpunt
ao vitiant, integri sumus ac immunes. Huc quidem
certum est tendere Davidis consilium, sod in ver-
bis variant interpretes. Nam rYQ¥y quidam ver-
tuut Idola, ut sensus sit, postquam semel falsos
deos eibi comminisci stulti homines coeperunt,
nullum esse insaniae modum, donec immeusam
deorum turbam accumulent. Sed quia nomen hoc
in genere feminino positum legitur, potius retineo
dolores vel molestias, quanquam multiplex adhuc
potest 6886 sensus. Nonnullis videtur esse impre-
catio, ac si David sancto zelo accensus iustae Dei
vindictae superstitiosos addiceret Alii (quibus liben-
tius snbscribo) non mutant futurum verbi tempus:
sed mihi non videntur satis distincte exprimere
quales molestias designet David. Dicunt quidem
mi8eros homines nova assidue figmenta sibi accer-
sere in quibus se anxie torqueant: verum ego
finem simul notari puto, quod scilicet non modo
sine profeotu se macerent, sed etiam misere et
infeliciter satagant in suam perniciem. Nam quo
se longius abducat ab eorum consortio, hoc axioma

*) & Vcstranger. En marge: ou a un Dien estrango et
autre que le vray Dieu.

**) leurs saorifices de sang. En marge: Le mot signifie
proprement brnvages accourtumez en nacrifices.

sumit, adeo nihil ipsos proficere vanis suis super-
stitionibus, ut strenue laborando gravioribus sub-
inde malis se involvant. Quis enim eventus manet
miseros homines, qui Bponte se diabolo mancipant,
nisi ut eos spes sua frustretur? quemadmodum
Deus conqueritur apud Ieremiam: Dereliquerunt
me fontom aque vivae, et foderunt sibi cisternas
aridas, quae rimis undique perfluunt: Ier. 2, 13.
In proximo etiam inembro aliqua est ambiguitas.
Yerbum nnD Hebraeis in coniugatione cal, signi-
ficat dotare vel dare: sed quia in ooniugatione
hiphil 8aepiu8 accipitur pro currere, vel festinare,
multis placuit haeo posterior interpretatio, quod
superstitiosi homines cupide festinent post alienos
deos. Et certe videmus illos, tanquam furore per-
citos, praecipites ruere: atque hunc importunum
ardorem prophetae illis saepe exprobrant. Itaque
mihi placeret hic sensus si eum communis linguae
usus admitteret. Caeterum, quia notant Gramma-
tici alium similem locuin non occurrere, alteram
sententiam in versione sequutus sum. Haec vero
summa erit, dum substantiam suam profundunt ac
dilapidant inoreduli, non modo perdere quaecunque
idolis euis offbrunt dona, sed iram Dei in se pro-
vocando, novis subinde molestiis se obruere. Forte
etiam ad oommunem scripturae doctrinam allusit
propheta, quod idololatrae spiritualis cum vero
Deo coniugii fidem violando cum idolis paciscan-
tur. Nam Ezechiel cap. 16, vers. 33 non abs re
Iudaeis exprobrat, quum amator scortum donis
alliciat, ipsos mercedem obtulisse idolis quibus se
prostituerent. Optime tamen oonstat simplex sensus,
dum falsos dcos muneribus ornant increduli, non modo
sumptum perdere, sed cumulare sibi alios atque alios
dolores, quia infelix tandem erit exitus. (Non libabo
libamina.) Nonnulli sacrificia ex sanguine intelligunt
vel cruenta vel ex rapinis parta. Sed quoniam
propheta hic non invehitur in homines crudeles
et sanguinarios, sed in genere fictitios ac vitiosos
cultus damnat, deinde non simpliciter sacrificia
nominat, sed designat libandi ritum : minime dnbito
quin tacite legali caeremoniae opponat sanguinis
libamen. Scimus enim gustum sanguinis tam in
victu oommuni quam in sacrificiis, veteri populo
fuisse vetitum, quo magis a caedibus et omni sae-
vitia abhorreret. Rursus testantur historiae gentes
in suis sacrificiis sanguinem libare solitas. Pro-
nunciat ergo David se non modo alienum fore a
pravis erroribus, qui idololatras seducunt, sed in
externa quoque professione sibi curae fore ne
ullum det signum consensus. Eodem spectat quod
continuo post sequitur: Nou sumam eorum nomina
in labiis meis. Tanto enim odio et detestationi
sibi fore idola dicit, ut ab eorum nominibus, tan-
quam a nefando sacrilegio, sibi caveat: non qnod
fas non sit eorum nomina proferre, quae subinde

153

PSALMUS XVI.

154

in prophetis occurrunt, sed quia non aliter ex-
primere potuit David summam detestationem, qua
falsoe deoB persequi debent fideles. Quod etiam
apparet in loquendi forma qua utitur, relativa enim
tantum ponens, idola ipsa subticet. Quare suo
exemplo praecipit fidelibus non modo ut erroros
caveant ac impias opiniones, scd etiam ut ab omni
consen8U8 simulatione abstineant. Palam enim est
de externo cultu eum loqui, qui vel purae vel
perversae religionis testimonium est. Quod si fide-
Jibus fas non est ullo symbolo ostendere sibi cum
suoerstitiosis esse consensum, non est quod sibi
indulgeant larvati Nioodemitae frivolo isto praetextu,
occultnm se fidem intus fovere, dum se papistarum
sacrilegii8 adiungunt. Sunt qui alienos, et eorum
nomina de cultoribus falsorum deorum exponant:
sed David potius ipsos deos (meo iudicio) intelligit.
Nam hic soopus est: Quamvis superstitionum col-
luvie referta sit terra, et increduli in ornandis suis
idolis sine modo prodigi sint: piis tamen et sanctis
abominabile semper fore quidquid illi confingunt.

5. Iehova pars portionis meae et calicis mei, tu
sustentas sortem meam. 6. Funes ceciderunt mihi in
amoenis: utique haereditas pulcra est mihi.

(5. Iehova pars, etc.) Clarius nunc sententiam
suam explicat, causam enim ostendit cur se ab
idololatris disiungens in ecclesia Dei manere velit:
et societatem errorum cum detestatione fugiens, ad
purum Dei cultum aspiret: nempo quia in uno vero
Deo acquiescat. Nam inde misera illa inquietudo,
ut phrenetico impetu huc illuc discurrant ac vagen-
tur oaeci hominee, quia vera Dei notitia privati
sunt. Nec oerte fieri aliter potest quin saepe va-
cillent quicunque non sunt in Deo fundati: et qui
rectamfidem non tenent, intra cuius metas se con-
tineant, quin eos abripiat errorum impetus. Gaeterum
docet hic locus eos demum rite in vera pietate
edoctos eese, quibus unusDeus sufficit. NamDavid
partem sortis suae et haereditatem vocando, et
calioom, se eo uno ita contentum affirmat, ut nihil
appetet extra ipsum, nec pravis desideriis titilletur.
Discamus ergo, ubi se Deus nobis offert, ita eum
amplecti, ut omnes salutis nostrae partes ac numeros
in eo quaeramus, nam ex hoc fonte omnes quae
unquam in mundo grassatae sunt superstitiones
manasse certum est, quia superstitiosis hominibus
unus Deus non satisfeoit. Atqui non aliter a nobis
possidetur, quam si portio sit sortis nostrae, hoo
est, si nos sibi in totum addictos teneat, ne ulla
amplius infidelitatis cura nos sollicitet. Ideo Iudaeos
apostatas accusans, quod post idola discurrerent:
Ipsi, ipsi, inquit, sint portio tua. Quibus verbis
ostendit se idolis locum cedere, nisi in solidum nobis
eufficiat. Ac tres quidem similitudines ponit David,

nam primum haereditati Deum comparat: deinde
calici: tertio vindicem possessionis facit. Alludit
autem ad haereditates, quas scimus inter Iudaeos
divinitus fuisse ita distributas, ut suae quemque
sorte contentum esse lex iuberet. Iam sub voce
calicis, vol haereditarii fundi proventus notatur,
vel (per syneodochen) ordinarius victus: ao si di-
xisset, Doum et proprietate et fructu suum esse.
Nec supervacua est tertia comparatio : quia plerum-
que contingit a sua possessione depelli iuetos do-
minos, quia nullus eos tuetur. Deus vero ita se
nobis in haereditatem dedit, ut eiusdem virtute
salva nobis maneat fruitio. Parum onim iuvaret
nos semel ipso potitos esse, nisi contra quotidianos
diaboli impetus possessionem assereret. Quod ex-
ponunt quidam: Tu fundus es in quo sita est mea
portio, mihi frigidum videtur.

6. (Funes ceciderunt mihi.) Melius confirmat
quod iam dixit proximo versu, nempe sedato ac
tranquillo animo se in uno Deo acquiescere: imo
ita gloriari, ut magnifice despiciat quidquid extra
ipsum optabilo sibi raundus fingit. Nam honorifico
elogio Deum extollens, se quidquam amplius ex-
petere negat. Gacterum multiplex huius doctrinae
U8us est: quia non tantum ab omnibus superstitio-
num figmentis retrahere nos debet, sed etiam ab
omnibus carnis et mundi illecebris. Quoties ergo
nobis obrepunt quae nos ab uno Deo abducant, ex
opposito haec sontentia occurrat : Praeclare nobiscum
aotum es8e, quod se nobis fruendum dederit ille qui

Sarfectam in se continet bonorum omnium suinmam.
ic fiet ut nobis sempor iucunda sit ac suavis nostra
conditio: quia nulla beatae vitae parte destituitur
qui Deum possidet.

7. Praedicabo Iehovam qui mihi dat consitium:
etiam nodibus erudiunt me renes mei.

Postremo fatetur David hoc quoque mera Dei
gratia sibi fuisse datum, ut in tauti boni posses-
sionem fide veniret. Nihil enim prodesset, Deum
se nobis liberaliter offerre, nisi fideeum reciperemus:
quando reprobos et electos communiter ad se in-
vitat, sed priores sua ingratitudine tanto bono se
fraudant. Sciamus ergo utrumquo provenire ex
gratuito Dei dono, quod ipse nostra est haereditas,
et eum fide possidemus. Hoc consilium est cuius
David meminit: intcrior soilicet spiritus illuminatio,
ne pro carnis nostrae caecitate salutom ad quam
nos vocat respuamus. Unde colligimus, non minus
inscite quam impie gratiam Dei lacerari, ubi eius
optio vel reiectio inlibero hominis arbitrio statuitur.
i De externa vero doctrina hic non agi, ex verbis
clare patet: quia dicit se nocte erudiri, dum remotus
est a conspectu hominum. Deinde quum hoc dicit
fieri in renibus suis, non dubium est quin arcanas

155

PSALMUS XVI.

156

inspirationes designet. Iam ubi dioit hoo fieri noc-
tibus, observa numerum pluralem. David enim
non fidei modo initium adsoribifc Deo, sed assidue so ,
in eius schola proficere agnosoit, quemadmodum
neoesse est mentis nostrae vanitatem tota vita j
corrigi, accendi olarius fidei lumen, et modis omni-
bus nos ad spiritualem prudentiam altius provehi.

8. Posui leJwvam coratn mc iugiter: quoniam a
dextris meis est, non movebor. 9. Propterea gaudet
cor meum, laetatur lingua mm: etiam caro mea ha~
bitat confidenter.

8. (Posui Iehovam.) Iterum fidem suam prae-
dicat, nam Deum in conspeotu statuero, nihil aliud
est quam tenere suos omnes sensus ligatos, ne alio
diffiuant. Necesso quidem est aliis quam oarnis
oculis ipsum conspicere: quia raro apparet, nisi
supra mundum conscendimus, sed fides tamen nos
cotircet, ne tergum ei obvertamus. Sensus ergo
est, Davidem sic intenturn fuisse et affixum Dei
providentiae, ut certo persuasus esset, quoties in-
staret aliqua necessitas, ilium sibi praesto fore ad
opem ferendam. Addit etiam iugiter, ut sciamus
constanter innixum fuisse Dei auxilio, ut variis
certaminibus agitatum nullus metus alio reflectere
ooulos cogeret. Atque ita nos a Deo pendere con-
venit, ut oerto statuamus, etiam quum longissime
abesse videtur, eum nobis propinquum esse, hio
oonspeotus efficiet ne inanibus huius mundi speotris
ludamur. (Quoniam a dextris meis est.) Hocsecundum
membrum disiunotim lego, nam quod alii contexunt:
Posui Dominum in oonspectu meo, quia a dextris
mihi est, frigidum videtur, et doctrinam multum
extenuat: ac si diceret David se experientia metiri
Dei praesentiam: quod minime decet. Meo itaque
iudicio, plena fuit haec sententia, quod sibi Deum
prae oculis statuerit, ut se in omnibus periculis ad
eum reciperet. Nuno ut alacrior sit ad bene spe-
randum, quid valcat Dei auxilium et paterna cura,
sibi proponit: nompe ut suos quibus adest, in firmo
statu contineat. Seourus ergo est ab omni discn-
mine, et sibi certam salutcm promittit: quia Deum
fidei oculi8 quasi praesentem iutuetur. Porro hoc
loco evertitur sorbonioum illud commentum, fideles
de perseverantia finali dubios esse: quia David
gratiae Dei fiduciam in futurum tempus clare ex-
tendit. Et certo misera esset conditio, in singula
momenta trepidare, ao si de continuo gratiao pro-
gressu nihil nobis exstaret.

9. (Propterea gaudet cor meum.) Gommendat
hoc versu incomparabilem fidei fructum, cuius passim
meminit scriptura: nempe quod non modo tran-
quilli, sed laeti etiam et hilares sub Dei pracsidio
degimus. Scimus praecipuum beatae vitao caput
esse eofruuiav, sicuti nihil infelicius est quam inter

variaa curas et pavores aestuare. Atqui impii, quan-
tumvis spiritu vecordiae aut stuporis se inebrient,
nunquam tamen vera laetitia fruuntur, nec serena
mentis quiete: quin potius turbidos motus intus
sentiunt, qui aubinde illos perturbant, ac excutiunt
torporem. Denique nemini plaoide gaudere oon-
tingit, nisi qui recumbere didicit in unum Deum,
suamque salutem in eius manu reponere. Quum
ergo nos innumerae perturbationes undique obsi-
deant, sciamus hoo unioum esse remedium, oculos
nostros adDeum dirigere: nec modo animos nostros
placabit fides, sed pleno etiam gaudio perfundet,
quanquam David non tantum se intus gaudere
affirmat, sed linguam quoque suam, imo carnem
huius gaudii participem facit. Et merito, quia fideles
non modo in arcano cordis affeotu spirituale gau-
dium fovent, sed lingua etiam proferunt quatenus
Deum salutis suae custodem esse gloriantur. Nomen
TIM 4 u °d proprie gloriam significat, non dubito hio
pro lingua sumi, sicuti Genesis 49, 6. nam alioquit
trimeinbris partitio non quadraret. Quamvis autem
corpus ab incommodis et molestiis immune non sit
quia tamen non solum animas nostras, sed etiam
oorpora Deus tuetur, non temere David oarni
suae commune facit hoc beneficium, ut seoure
habitet.

10. Quia non deseres animam meam in sepulcro:
mc pones sanctum tuum ut videat foveam.

Pergit in explicatione superioris doctrinae: ideo
scilicet nihil sibi ad plenum laetitiae oumulum de-
esae, quia ab interitu sibi non metuat. Unde se-
quitur, neminem vere Deo fidere, nisi qui salutem
sibi a Deo promissam ita apprehendit ut mortem
despiciat. Porro notandum est, Davidem non de
oerta aliqua specie liberationis restricte loqui (quem-
admodum Psalm. 49, 16: Bedemit Deus animam
meam e manu sepulcri, et aliis similibus), sed
aeternae salutis fiduciam certo concipere, quae an-
xietate et metu eum liberet: ac si dixisset paratum
aibi semper fore exitum e sepulcro, ne in corruptione
maneret. Nam Deus suos ab aliquo discrimine
liberans, non nisi ad breve tempus vitam illis prorogat.
Quantula vero et quam ieiuna oonsolatio haec eeset,
paulisper respirare, donec mors tandem sine spe
salutis nos absorbeat? Hinc sequitur, Davidem
fuisse ita loquutum, eo quod se attolleret supra
communem ffeneris humani sortem. Nam quando
in omnes Adae filios lata est sententia, quia pulvis
sunt, redituros in pulverem, Gen. 3, 19, eadem sine
exceptione omnes manet conditio. Quare nisi in
medium prodeat Christus, qui est primitiae resur-
gentium, sub putredine semper iacebunt. Dnde
merito colligit Petrus, Actor. 2, 30, non potuiaee
Davidem lta glonari, nisi spiritu prophetico, et in

157

PSALMUS XVII.

158

autorem yitae sibi promissum respexisset, qui solus
hoc privilegio ornandus erat. Hoo tamen non ob-
stat quin David iure sibi immunitatem a morte
promiserit: quia Christus non sibi privatim resur-
gendo immortalitatem peperit, sed nobis omnibus.
Quod autem Petrus Actorum 2, 30 et Paulus 13, 33
in sola eius persona impletum foisse hoc vaticinium
eontendunt, sic acoipe, ipsum a sepulcri corruptione
fuisse prorsus et solide exemptum, ut membra sua
gradatim, et pro cuiusque mensura in societatem
suam vocet. Nam quum Davidis cadaver in pul-
verem redactum sit, apte colligunt apostoli ipsum
a corruptione non fuisse immunem. Eadem ratio
ad fideles omnes pertinet, quorum nemo a putredine
intactus, vitae incorruptibilis sit particeps. Unde
sequitur, vitae plenitudinem quae in oapito solo
reeidet, guttatim solum vel per partes ad membra
defluere. Posset tamon de Christo eadem fere
quaestio obiioi (qui et ipse in sepulcrum descendit)
sed quae ad solvendum facilis est. Notanda est
enim utriusque vocis etymologia. Sepulcrum enim
VlKtP vocatur, tanquam inexplebilis gurges qui
omnia consumit: DTW vero a corruptione, quare
non tam locus hic notatur quam qualitas: ac si
dictum esset vitam Christi a sepulcri iure fore im-
munem, quia ne mortuum quidem eius corpus oor-
ruptioni erit obnozium. Porro sepulcrum Christi
vivifico spiritus eius odore scimus perfusum fuisse,
ut ei ianua foret ad immortalem gloriam. Fateor
veteres tam graecos quam latinos interpretes haec
verba in diversum sensum traxisse, quod anima
Christi ex inferis reducta fuerit: sed praestat in

fenuina illa simplicitate manere, ne ridiculi simus
udaeis, deinde ne una argutia plures alias gignens,
nos in labyrinthum coniiciat. Certe in secundo
membro minime dubium est, fieri oorporis men-
tionem: atqui scimus Davidi nihil magis esse tri-
tum quam idem bis repetere. tyfij autem, licet
latine Anima vertaraus, Hebraeis tamen nihil aliud
est quam vitalis spiritus, vel ipsa vita.

11. Notavn mihi facies viam vitae: satietas lac-
titiarum in facie tua, iucunditates in dextra tua
semper.

Confirmat sententiam proximi versus, modum-
que explicat quo Deus a mortis servitute eum
eximet, nempe quia eius ductu, certo ad vitam
perveniet. Unde iterum colligimus quod prius dixi,
hic fideles ab extraneis et reprobis discerni quoad

Etrpetuum statum, nam si quis ostensam viam vitae
avidi fuisse dicat, quia vivendi tempus prorogatum
ei fuorit, merum erit cavillum. Nimis enim ex-
tenuatur Dei gratia, si dicamus eum suis ad pauculos
tantum annos vitae esse ducem: quia hoc modo
nihil a reprobis difforrent, quibuB commune est

solis lumen. Quod si hic peculiarem Dei gratiam,
qua nonnisi filios suos dignatur, commendat David :
haee vitae ostensio haud dubie ad beatam immor-
talitatem extenditur, imo ille demum vitae tenet
viam, qui sic Deo coniunctus est, ut in ipso, non
extra ipsum vivat. Postea subiicit, Deo propitio
nihil ad plenum felicitatis cumulum deesse. Quan-
quam autem Dei facies, pro adspectu tam passivo
quam activo potest accipi, ego tamen utrumque
simul complector: quia ad laetitiae causam ordine
praecedit paternus eius favor, dum nos sereno vultu
adspicit: neque tamen ante nos exhilarat, quam
vicissim amabilem eius vultum conspicimus. Quin
etiam hoo membro diserte exprimere voluit David
ad quos pertineant deliciae, quarum plena in manu
Dei reposita est oopia. Qui fit enim, quum penes
Deum sint amoenitates quibus totum mundum re-
pleat, ut tristis et mortifera caligo maiorem humani
generis partem occupet, nisi quia non omnes perae-
que Deus serenis et paternis oculis adspioit, neque
etiam omnibus aperit oculos, ut nou alibi quam in
ipso gaudii materiam quaerant? Porro satietas
fluxis mundi illecebris opponitur, quae postquam
aliquamdiu luserunt miseros homines, ieiunos tan-
dem et famelicos relinquunt. Quantumvis enim se in
voluptates ingurgitent, fastidio tamen potius languent
quam satiantur: deinde temporales deliciae non
secus ac somnia evanescunt. Testatur ergo David,
nusquam inveniri solidum gaudium in quo acquies-
cant hominum montes, nisi in solo Deo: ideoque
solos fideles qui unica eius gratia contenti sunt,
numeris omnibus beatos esse.

psalmus xvn.

ARG. Psalmns hic oontinet tristem qnerimoniam de crndeli ho-
stinm snperbia. Deinde testatur David, praeter meritnm ita
so inhumaniter vexari, quia nnllam illis soeviendi cansam
dederit. Simnl Denm vindicem implorat, nt eius mann
liberetnr. Etei antem inscriptio nullnm tempns designat,
probabile tamen estDavidem hic de Sanle et eius asse-
clis conqneri.

1. Precatio Davidis. Audi Iehova iustitiam, attende
ad clamorem meum : ausctdta precationem meam, quae
non est in labiis fraudidentis, 2. A praesentia
vultus tui iudicium meum prodeat: oculi tui adspiciant
rectitudines.

Initio causae suae bonitatem in medium addu-
cit, quia promisit Deus se minime passurum ut
innozii opprimantur, quin tandem illis succurrat.
Nam quod iustitiae nomen quidam exponunt Pre-
oationem iustam, mihi frigidum videtur. Potius
David ez sua integritate fiduciam concipiens, inter

159

PSALMUS XVII.

160

86 et hostes Deum statuit quasi arbitrum, ut de
causa cognoscat Alibi eoim vidimus, ubi cum per-
versis hominibus nobis negotium est» licere coram
Deo innocentiam nostram testari. Sed quia non
sufficeret fidelibus, sibi esso recte conscios, preca-
tionem secundo loco adiungit. Saepe enim contingit,
profanos quoque homines iure gloriari de bona
causa: quia tamen non agnoscunt diyinitus mundum
gubernari, subsidunt iu conscientiae suae theatro,
(ut loquuntur) ac fraenum rodentes, coutumaciter
magis quam constanter ferunt iniurias, quia ex fidc
et invocatione Dei nullum petunt solatiuin. At
fideles non tantum nituntur causae suae bonitate,
sed eam Deo tuendam commcndant: et quoties
aliquid contingit advorsi, confugiunt ad eius auxilium.
Haec igitur ratio est contextus, ut Deus, si Davidem
cognoscat iuste et sine noxa officio fuisse perfunc-
tum, ideoque inique vexari ab hostibus, eum respi-
ciat: praesertim quia fretus eius auxilio bene sperat,
et interea sincere ipsum precatur. Per damorem
et precationem idem significat : sed vox clamoris et
eiusdem sententiae repedtio ad vehementiam notandam
valont. Porro quia hypocritae se magnifice iactant,
et in fiduciae signum vocem tumultuose efforunt,
negat David se dolose loqui, hoc est fumos obtenderc
tegendis suis deliotis, sed ingenue prodire in con-
spectum Dei. Ergo hac precandi forma spiritus
sanctus nos ad studium recte vivendi instituit, ut
si qui nobis infensi sint, gloriari liceat nos extra
culpam esse. Deinde quoties improbi nos oppugnant,
idein spiritus ad precandum nos invitat: quia si
quis bonae conscientiae testimonio fretus preces
negligat, Doum fraudat legitimo suo honore, iudi-
candi munus ei non deferens. Discamus praeterea,
ubi ad Deum accedimus, fucose agendum non esse:
quia tota rhetoricae nostrae gratia coram Deo mera
est simplicitas.

2. (A praesentia vuUus tui.) Ad verbum est:
Ab ante faciem tuam, vel Coram facie tua: quibus
verbis intelligit David, nisi Deus exsurgat vindex,
ius suum calumniis obrutum latere, seque pro
damnato haberi. Tacite enim mendaciorum tenebris
opponitur Dei cognitio : ac si dixisset se non alium
expetere iudicem quam Deum, uec fugere eius tri-
bunal, quia et cor purum ot bonam causam afferat.
Eodem spectat quod mox subiicit de adspectu.
Neque enim Deum caecitatis insimulat: sed tantum
precatur ut re ipsa ostcndat, minime se connivere
ad hominum scelera, vel susque deque habere
miseros homines qui praeter meritum male trac-
tantur. Iudicii nomou quidam nimis restricte pro
iure regni promissi accipiunt, ac si peteret se Doi
manu in solio locari, quia et ab ipso rex electus crat,
et eius auspiciis ac nomine per manum Samuelis unc-
tus. Sed non dubito quin multis ac variis iniuriis, op-
pressus, in fidem ac patrocinium Dei se conferat.

3. Frobasti car meum, visitastx nocte : ezaminasii,
non invenies: cogitatio mea non transibit os meum.
4. Ad facta hominum, in verbo labiorum tuorum ego
custodivi vias dissipatoris,

3. (Probasti cor.) Quidam praeteritum tempus
in primis tribus verbis loco futuri positum existi-
mant: rectius ac magis perspicue ita resolvunt alii,
si cor meum probes, ao visites nocte, et penitus
examines, non reperietur ulla fallacia. Caeterum ut
nihil mutetur, non male sensus quadrabit hoc modo :
tu Domino qui arcanos omnes cordis mei sensus
tenes, sicuti tuum est probare homines, optime
nosti me non esse duplicem, nec quidquam fraudis
intus alere. Certe consilium Davidis ambiguum
non est, quia enim perperam falsa invidia gravatus
nullam apud homines aequitatem impetrare poterat,
provooat ad Deum iudicem: sed ne temere id faciat,
sorium examen sibi indioit. quia externa specie non fal-
latur Deus, cuius proprium est ocoultos cordis reces-
8U8 excutere. Tempus noctis in Dei visitatione expri-
niit, quia ubi quis subductus est ab hominum oou-
lis, clarius videt quae alioqui laterent vitia: sicuti
rursum hominum conspectus pudore vitia nostra
obducit: ac si dixisset: Domine, quum noctis tene-
brae conscientiam sublatis integumentis magis ape-
riant, et tunc sine testibus et arbitris liberius
8e proferant affectus, si eo artiouio me examines,
nihil in corde meo reperietur perfidiae. Hinc oolli-
gimus quanta fuerit Davidis sinceritas, qui se ipsum
intus co)ligen8, tam intrepide se Dei iudicio cxplo-
randum permittit. Nec vero se ab externis tantum
criminibu8 purgat, sed etiam ab omni clandestina
malitia: quod soilicet ingenuo prae se tulerit quae
agitabat in animo. Nam cogitare nostrum dicitur
os transgredi, quum fallendi causa aliud versat ani-
mus, quam lingua affirmet, quanquam HDT potest in
malam partem accipi pro captiosis et fallacibus
consiliis.

4. (Ad facta homintm.) Yarie hunc vorsum
oxponunt intcrpretes. Quidam enim 3 pro contra
sumi putantes, vertunt: ad faota hominum, quae
contra verbum luum perpetrant: sed ogo aliis potius
assentior, qui hic rectum iudicium laudari dicunt,
quod ad praescriptum vcrbi Dei exigitur. Sunt
enim qui solertia praediti, sedulo quidem observant
facta hominum, sed non secundum verbum Domini.
Nondum tamen pleuum huius loci sensum tenemus.
adhuc enim videndum est quasnam vias dicat dissi-
patoris. Videtur quibusdam suos sodales notare,
qui statim ad rapinas praedonum more volassent,
nisi 008 compescuisset : utpote qui ad ultima
redacti, desperatione erant audaces. Scimus enim
quam acris sit stimulus necessitas. Verum illa
otiam expositio videtur mihi coacta: potius itaque
ad hostes reforo. Iam et in verbo obsorvandi,

161

PSALMD8 XVII.

162

variant interpretee. Quidam enim ita aocipiunt,
quasi David se protervis hominibus ot per scelera
grassantibus strenue opposuorit. Alii, quod intentus
fuerit ad discrimen recti et iuiqui, ut sibi caveret
a malis exemplis: quae autem videret verbo Dei
congruere, illa imitaretur. Atqui non dubito aliam
fuisse Davidis inentem, nempe quod testari voluit,
quantumvis eum improbi homines ad malum im-
pellerent, se tamen retentum fuisse Dei verbo, ne
vi et iniuriis certaret, vel malum pro malo repen-
deret Dioit igitur, qualiacunque fuerint opera
hominum, se ita semper addiotum fuisse verbo Dei,
et quasi ab ore eius pependisse, ut sibi licitum
minime putaret, quamvis esset provocatus iniuriis,
parom meroedem hostibus referre. Soimus quam
dura ait haec tentatio, et ad vinoendum difficilis,
non respioere qualiter so nobisoum gerant homines,
sed quid Deus vetet aut iubeat. Nam qui ad ae-
quitatem propensi sunt, ut prodesse omnibus stu-
deant, neminem vero laodere velint: ubi sunt
lacessiti, prorumpunt caeco lmpetu ad vindictam:
praesertim ubi videmus ius et fas omne perverti,
talis oonfusio nos exoaecat, ut non dubitomus ulu-
lare cuin lupis. Ergo exemplo Davidis, haeo nobis
optima orit moderationis ratio, ubi nos suis male-
tioiis hostes ad nocendum stimnlant, oculos in ver-
bum Dei eoniicere. Ita enim fiet ut nunquam cae-
cutjant mentes nostrae, quin sibi caveant a viis
perversis: quia Deus non tantum praeoeptis suis
affectus nostros fraenabit, sed promissionibus quoque
ad patientiam erudiet. Neque enim tantum nos
vetando prohibet a malefioiis, sed vindicem nostrum
se fore pronuncians, simul admonet ut demus
locum irae.

5. Sustenta gressus meos in semitis tuis, ne
labaniur plantae meae. 6. Ego invocavi te, certe
exaudies me Deus: indina aurem tuam mihi, audi
sermonem meum.

5. (Sustenta gressus.) Si Deus semitas acci-
pimus pro legis praeceptis, sensus clarus erit,
nempe quod David, lioet vere gloriatus sit se inter
gravissimas tentationes constanter iustitiam coluisse
puro auimo, propriae tamen infirmitatis sibi con
scius Deo se regendum tradat, sibique dari petat
perseverandi gratiam: ac si dixisset, sicut hactenus
te duce in reoto cursu perrexi, ita in futurum
tempus retine gressus meos, ne labantur. Et ccrte
nt quisque maximo excellit, sibi a praecipitio me-
tuere debet. Haec enim Satanae astutia ost, ex
virtute fabricare carnis confidentiam quae torporem
induoat. Quanquam autem hunc sensum non pror-
SU8 repudio: probabilius tamen mihi est, Davidem
hic felicem a Domino successum precari: ac si
dixisset: Domine quando vides me integritati fuisse
Caivini opera. XXXI.

deditum, ita me guberna ut omnibus appareat te
meum esse custodem, noo me sinas hostium libidine
deiioi. Ita per vias Domini intelliget non doctrinam
qua vita nostra regitur, sed virtutem qua nos fulcit,
ac praesidium quo nos conservat: nec tautum ideo
sic vooat, quod omnes eventus in eius sint manu ,
sed quia ubi curam nostri habet, fluunt omnia
nobis oommode. Quum addit, ne labantur plantae
meae, significat singulis momentis multos casus ad-
versos instare, et porioulum esso ne pereamus, nisi
nos Dei manus sustineat.

6. (Ego invocavi.) Verbum hoc praeteriti tem-
poris continuum actum designat, ideoquo praesens
tempus compleotitur. Si particula *3 hoc loco est
causalis, sensus erit, Davidem inde sumpsisso pre-
candi fiduciam, quia fretus Dei promissione, vota
sua non fore irrita sperabat. Nisi forte magis pla-
ceat mutare tempus verbi (sicuti quidam faciunt)
hoc sensu: Orabo, quia expertus sumhactenus pre-
ces meas abs te fuisse exauditas. Ego tamon quod
mihi visum est simplicius, elegi: David enim, meo
iudicio, hic se bona spe ad Deum invooandum hor-
tatiir et animat: ac si dixisset: Quum ego teinvo-
cem, certe, o Deus, vota mea non spernes. Mox
tamen postulat sibi concedi quod dixerat se sperare.

7. Mirifica misericordias tuas servator, speran-
tium ab his qui se efferunt contra dexteram tuam.
8. Custodi ut pupillam filiam oculi, in umbra oXarum
tuarum absconde me. 9. A facie impiorum qui me
perdere conantur, inimicorum meorum qui in anima
obsident me.

7. (Mirifica misericordias.) Quoniam verbum
rnSH nunc admirabilem vel eximium reddere, nunc
segregare significat, uterque sensus praesenti loco
non male conveniet. Nam (ut dicitur Psal. 31, 20)
bonitas Dei recondita est eius cultoribus instur
peculiaris thosauri, ut eam opportune depromat
etiam in ultimo desperationis articulo. Ergo si
vertere placeat, segrega : sensus erit, ut Deus illam
gratiae speciem, qua solos electos dignatur, erga
servum suum Davidem proferat. Nam quum pro-
miscuo in discrimen coniiciat bonos et malos,
diverso exitu tandem probat se non confuse mis-
cere paloam tritico, quia suos separatim colligit.
David tamen (meo iudicio) quia videbat nonnisi
raro et insolito modo se posse liberari, ad mirifi-
cam Doi virtutem confugit. Nam qui putant eum
optare ut Deus persequutoribus gratiam suam
arceat, nimis violenter contextum torquent. Porro
hac circum8tantia, periculi magnitudo exprimitur:
quia alioqui satis fuisset usitato et vulgari modo
Davidem iuvari, siouti suos quotidie Deus favoro
suo prosequi et auxilio suo tueri solet. Oocgit
ergo eum gravissima anxietas miraculum in sua

163

PSALMUS XVII.

164

saluto expetere. Elogium quo bio ornatur Deus,
ad 8pem impetrandi faoit, nam quum sibi Deus
servandi partes asserat quotquot in ipso confidunt,
merito David qui unus erat ex illorum numero,
salutem promittere sibi potuit. Ergo quoties ad
Deum accedimus, primum nobis in mentem veniat,
quia non frustra vocatur Deus sperantium servator,
modo in eius gratiam reoumbat fides nostra, minime
timendum esse quin paratus sit ad opem nobis
ferendam. Quod si clausae sint omnes viae, simul
etiam in mentem veniat, penes ipsum esse incredi-
biles auxiliandi modos qui eius potentiam melius
illustrent. Caeterum quia participium sperantes
sine adiectione ponitur, quidam interpretes cum
fine versus coniungunt, ac si inversus esset verbo-
rum ordo. Sic ergo resolvunt: Servator sperantium
in dextera tua ab iis qui insurgunt. Sed quia hoc
dumm est, expositio vero quam attuli melius fluit,
et magis est recepta, eam sequamur. Uno itaque
complexu Deo tribuit suos tuendi et servandi munus
contra omnes impios qui ad oppugnandam eorum
salutem insurgunt. Dicuntur autem se efferre
contra Dei manum, quia molestiam piis, quos Deus
servandos suscepit, inferendo aperte bellum ei in-
tentant. Atque haec sententia doctrinam continet
apprime utilem, violari Deum in nostra persona,
quia ee nostrae salutis custodem semel professus,
quoties iniuste oppetirnur, manum suam pro clypeo
opponit. Atque huc spectant duae similitudines
quas David subiunxit de pupilla oculi et avium
puUis. Nam quurn Deus exprimere volens quantam
curam suorum habeat, se gallinae et aliis avibus
similen faciat, quae fovendis et tegendis suis pullis
alas extendunt: ac pronunciet sibi non minus caros
esse quam est hominibus oculi pupilla, pars tener-
rima corporis: sequitur, bellum contra ipsum mo-
veri quoties ad laodendos fidoles consurgitur. Nam
quum haec precandi forma a spiritu sancto dictata
sit, promissionem in se continet. Incredibilis vero
Dei bonitas, quod se eousquo demittit, et quodam-
modo transformat, ut fidem nostram supra omnes
oarnis seneus extollat.

9. (A facie impiorum.) Iterum hostes suos
accusans, gratiam Dei ab innooentiae suae commen-
datione sibi conciliat: simul tamen conqueritur de
ipsorum saevitia, quo Deus ad auxiliandnm propen-
sior sit. Dicit enim primo, vastandi et perdendi
libidine ipsos ardere. Deinde addit se obsideri in
anima: quo significat, non alio pretio quam morte
sua contentos fore. Itaquo quo plus terroris nobis
incutit hostium crudelitas, eo etiam magis precandi
studium acuere debet. Quanquam autem monitore
opus non habet Deus, hic tamen est precationis
usus et finis, ut fideles dum sua mala et sollicitu-
dine8 exonerant in Dei sinum, certo statuant suas
necessitates ab ipso respici.

10. Adipe suo se dauserunt, ore suo loquuti
sunt cum superbia. 11. In vestigiis nostris nunc
circumdederunt me: oculos suos posuerunt ad depri-
mendum in terram. 12. Similitudo eius ut leonis,
expetit ad rapiendum, aique ut catuli leonis habitan-
tis in occultis.

10. (Adipe suo.) Si quis vertere malit ut faoiunt
alii, adipem suum clauserunt, eodem redibit sensus.
Nam quod Hebraei quidam exponunt: Adipe refer-
tos, quia impeditum erat eorum guttur, caruisse
libera voce, nimis dilutnm est. Ego vero per vocem
adipis, fastum quo non seous ac pinguedine turge-
bant notari existimo. Est autem conciuna meta-
phora, pectus eorum ferocia non secus ac pingue-
dine fuisse obturatum. Neque tamen nego, conqueri
Davidem, opulentia et delioiis fuisse inflatos: sicuti
impios videmus, quo pinguius saginantur, magis
contumeliose superbire: sed interius vitium hio
puto describi, quod scilicet confidentia undique
stipati, se et ab omni humauitato subducunt, eins
deinde signum in lingua exstare dicit. Summa
igitur est, intus superbia tumere: neque vero eam
dissimulare, dum verborum arapullas proiiciunt.
Nam in oris nomine hic non est pleonasmus, ut
saepe alibi: quia intelligit David, palam et plenis
buccis effiare contumelias, quae testes sunt eorum
superbiae.

11. (In vestigiis nostris.) Oonfirmat quod prius
dixit de furiosa nocendi libidine, qua fiagrabant
hostes, dioit enim tam crudeliter fuisse intentos ad
machinandum exitium, ut quocunque deflecteret,
non desinerent a tergo instare. Quum dicit gres-
sus nostros, haud dubie suos comites compleotitur,
quanquam statim ad se unum redit: nisi quis forte
alteram lectionem magis probet, quia nonnulli
oodices habent 13133D plurali numero. Sed in eo
parum est momenti: simpliciter enim conqueritur
David, nisi Deus e coelo manum porrigat, iam sibi
nullum effugium restare, quia simul ac pedem
movit, insectantur hostes, gressusque omnes obser-
vant. Per adverbinm temporis Nuno significat
non solum in praesenti periculo se vereari, sed
singulis momentis, quamcunque in partem se vertat,
gre88us 8U08 ab hostibus insisti et urgeri. Posterius
membrum ita exponunt quidam, ac si venatoribus
hostes conferret David, qui oculis in terram deiec-
tis, taciti praedae inhiant. Gestum ergo notari
putant in oculis deorsum fixis. Et certe fraudu-
lenti homines saepo ita composito sunt vultu: rec-
tius tamen intelligunt alii hac figura notari con-
tinuum et infatigabilem ardorem quo feruntnr
impii ad evertenda omnia. Ponere itaque oculos,
nihil aliud erit quam applioare totum suum acumen,
et conatus intendere. Quod autem sequitur, ad
deiioiendum in terram tantundem valebit atque

165

PSALMU8 XVII.

166

ad prostemendum. Nam impii, quasi stante mundo
sibi ooncidere necesse esset, totum humanum genus
cversum cuporent: ideoque ad omnes posternendos
strenuo se comparant. Id similitudine amplificat
proximuB versus, ubi dicuntur similes esse leonibus
ot catulis leonuin. Tenenda autem illa ratio est,
quo insolentius contra nos saoviunt impii, propio-
rem nobis esse Deum manum ut eorum truculen-
tiae se opponat: cuius haec propria laus est, feras
et sanguina;ias belluas compescere. Lustra, vel
occultas latebras ideo nominat, quia hostes eius
variie laedendi artibus pollebant: ct facultas etiam
ad manum erat, ut difficile esset resistcre.

13. Surge Iehova, praeveni faciem eius, prosterne
eum: eripe animam meam ab impio, gladio tuo. 14. A
viris manu tua Iehova, a viris qui sunt asaectdo:*)
quorum portio est in vita % quorum ventrem imples
bonis tuis reco)iditis: saturantur filii, et residuum
suum dimittunt parvulis sttis.

Quo violentius premebatur David, subitum
quoque Doi auxilium implorat: faciem enim pro
rapido impetu accipit, ad quom arcendum summa
festinatione opus erat. Quibus verbis docot spiritus,
ubi iam mors se prope ostentat, Deum praesenti-
bus remediis esse instructum, quae momento inter-
ponere poterit. Nec tantum liberandi partes tribuit
Deo, sed ad impios conterendos simul armat poten-
tia. Quanquam eorum deieotionem non optat, nisi
quatenus humiliari necesse fuit, ut a malefioiis ces-
sarent: quemadmodum ex sequenti mombro colligi-
mus, ubi iterum postulat animam suameripi: facile
enim passus esset integros stare, nisi viribus suis
iniuste et crudeliter abusi cssent. Sciamus orgo
Deum suis consulere, dum impios evertit, frangit-
que ipsorum robur: ut scilicet ab exitio liberet
innoxias animas. Gaeterum quod interprotes appo-
sitive legunt Ab impio, qui gladius tuus est: item,
A viris qui sunt manus tua, mihi non probatur.
Fateor quidom, undecunque provcniant mala, nos
Dei manu castigari, impiosque esso eius flagella,
atque hoc aptissimnm esse patientiae argumentum:
sed quia modus loquendi hoc loco esset asporior,
deinde precationi non admodum quadrarot, aliam
expositionem libentius amploctor: nempe ut Deus
gladio 8uo ipsum oripiat, viros quorum nimis diu-
turna fuit potentia et felicitas, manu sua percutiat.
Gladium enim Dei humauis subsidiis opponit: ac
si diceret, nisi Deus prodcat ipse vindex, gladium-
que suum exserat, nullam spem libcrationis reli-
quam esse. Quod proximo versu soquitur: A viris
manu tua Domine, a viris qui sunt a saeculo, ita

*) des gens qui eont du monde, en marge: ou des un
monde, 6u un siccle.

contexo: Domine vindica me tuamanu, velopecoe-
lesti, a viris, a viris inquam, quorum tyrannis
nimis diu viguit, et quos nimis diu in prosperitatis
suae faecibus rosidore passus es. Haec autem
repetitio cmphatica est; quia David indignitato
retentus, primo suspendit sententiam; deindo
collecto spiritu, qua de re angatur, exponit. Caete-
rum quia numero singulari nuper usus fuerat, iam
declarat complures sibi esso infestos, et quidcm
validos ao potentes: ut nulla nisi a Dei ope spes
supersit. Particula a saeculo, varie exponitur. Qui-
dam vertunt: Temporales, ac si negaret David
eorum statum foro durabilem: quod minime cou-
sentaneum videtur. Alii sic vooari putant qui peni-
tus mundo sunt dediti, ac nihil nisi torrenum
sapiunt. Itaque secundum eos David brutis ani-
malibus hostes suos comparat: atque huc quoquo
referunt quod proxime sequitur: Partem corum
esse in vita: quia scilicet spiritu vacui, bonisque
caducis affixi, supra mundum non consocudunt.
Portio enim cuiusquo dicitur. in quo suain quisque
folioitatem locat. Scd quum 1?n Hebraeis saeculum,
vel humanac vitae cursum significet, non dubito
quin David queratur hostes suos viguisse ultra
iustum tompus. Nam ut tolerabilis sit ad oxiguum
tempus impiorum protervia, eos tamen, dum contra
Deum lasciviunt, stabiles manere absurdum est.
Atque hunc scnsum confirmat praepositio ?£ qua
exprimit David, non a triduo duntaxat, vel nupcr
einersiesc, sod iam a sacculo durassc eorum felici-
tatem, quam momento evanesccre oportuit. Nisi
forte a saeculo eos denominot, quia rerum potiuntur
inter homines, honoribus et copiis exsultant: ac si
in oorum tantum gratiam conditus essot mundus.
Quod vero dicit, portionem eorum csse in vita, sic
intorpretor, ab omnibus incommodis esse immunes,
ac delioiis affluere, adeoque a communi sorto esso
oxemptos: sicut vicissim misori hominis portio in
morte esse dicitur. Hoc ergo minime consentaneum
08se dicit, impios volitaro laetos et alacres eitra
mortis metum, sibiquo quasi iure haereditario veu-
dicarc quiotam ac beatam vitam. Eodem spectat
quod mox adiungit David, Deum bonis euis abditis
farciro corum ventres: ut certe videmus eos non
tantum communi luce, et spiritu, alimentis, ot
reliquis commoditatibus promiscue frui, sed lautius
saepe ac splendidius tractari a Domino ac si prac
aliis delicatos filios in gremio fovcrct. Itaque abs-
condita Doi bona vocantur rarao ot magis exqui-
sitae lautitiae. Dura haec tentatio est, si quis Dei
favorem a terrena felicitate aestimet, itaque non
mirum ost hac circumstantia vehementer fuisse
turbatum. Sed meminerimus ox pia querimonia
levationem eum pctore, non autem obstrepere
Deo, ut nos quoque cius exemplo gemitus nostros
discamus in coolum dirigcre. Quidam subtilius

11*

167

PSALMUS XVIII.

168

ejcponimt, vocari abdita Dei bona, quae impii ipsi
cum stupore vorant, vel quia non apparet ratio
cur tam liberaliter sua bona Deus in ipsos profun-
dat. Sed illa quam attuli expositio, ut simplex
ac genuina est, alias per se satis refellit. Ultimus
gradus est, quod continua successione divitias suas
ad filios et nepotes usquc transmittunt Nam quum
ex filiis Dei non sint; quibus promissa est haec
benedictio, sequitur in diem mactationis eos sagi-
nari. Ideoque finis querimoniae est, ut mature
vindictam suam exserat Deus, quando tamdiu
abusi sunt eius indulgentia.

15. Ego in iustitia videbo faciem tuam: satiabor
quum evigxlavero effigie tua.

Postquam anxie molestias quae ipsum urebant

et torquebant coram Deo exposuit, ne tentationum

mole obruatur, alis fiduciae se attollit in serenam

tranquillitatem, in qua res legitimo suo ordine

compositas videat. Nam hic primum tacita cora-

paratio est inter statum bene ordinatum, ubi Deus

suo iudicio restituet quae nunc confusa sunt, ot

turbulentam caliginem, quae taoente Deo faciemque

suam occultante mundum occupat. Nam David

inter illas quas retulit afflictiones videri poterat

in aeternas tenebras demersus: impii enim prospera

fortuna, honoribus et divitiis florentes, videntur

Deo propinqui. Atqui David superbae ipsorum

iactantiae insultat: et quamvis in speciem prooul

a Deo sit reiectus, sibi tamen familiarem eius con-

spectum promittit. Pronomen Ego emphaticum

est: ac si dixisset suas aerumnas et probra non

fore obstaculo quominus ex paterno Dei amore

plenam laetitiam rursum percipiat. Nam et hoo

notandum est, hoo uno contentum esse ad summam

beatitudinis, ei Deum sibi propitium sentiat, quo

adverso impii frustra se felioes imaginantur. Dei

enim conspectus nihil aliud est f quam paterni

favoris sensus, quo nos non modo exhilarat, abster-

sis nostris doloribus, sed in coelum usque rapit.

Iustitiae nomine significat se bonae conscientiae

mercedo nequaquam frustratum iri. Quamdiu enim

cruce et miseriis suos humiliat Deus, mundus

eorum simplicitati petulanter illudit, ao si temere

et stulte puritati studerent. Gum hoc ludibrii

genere David nunc luotatur, sibique repositum

pietatis fructum esse asserit, modo ab obedientia

Dei non discedat: quemadmodum Iesaias cap. 3,

vers. 10 fideles hortatur ut se hac persuasione

sustineant: Iusto bene erit. Neque tamen ideo

salutis suae causam adscribit operibus, quia non

disputat quibus meritis recipiendus sit in Dei gra-

tiam: sod tantum hoo statuit, operam non pcrdere

quicunque Deum colunt: quia utcunque ad tempus

faciem ab illis suam subducat, opportune lucidum

eius conspectum tandem restituit. (Satiabor.) Argute
quidam interpretes magis quam proprie ad ultimam
re8urreotionem hoo restringunt, ac si David spem
beatae laetitiae differret, ac desiderium suspenderet
usque in futuram vitam. Et satietas quidem haeo
de qua loquitur non ante ultimum Christi adven-
tum suis omnibus numeris constabit, fateor: sed
quia sancti, ubi Deus amoris sui notitia eos irra-
diat, in hac luce acquiescunt, merito hanc pacem
David, vel gaudium spiritus, satietatem vocat.
Nam etsi impii sua abundantia crepent, quia tamen
inexplebilis est eorum cupiditas, vel quia vento
pascuntur, vol quia attoniti bona sua non sentiunt,
vel quia diris consoientiae tormentis laborant, nun-
quam animis sunt sedatis et tranquillis, sed inter
caeca8 agitationes aestuant. Una est igitur Dei
gratia quae nobis sufficit, ne intempestivie desideriis
huc illuo raptemur. Itaque non dubito qoin David
ad inanes mundi laetitias alludat, quae nihil quatn
appetitus irritant: ut non alios solido gaudio frui
ostendat, nisi quibus unus Deus satisfacit. Quia
autem ad verbum hebraice clicit: Satiabor in
evigilando faciem tuam, vel facie tua: nonnulli
priorem sensum magis probantes, evigilare faciem
Dei vel expergisci intelligunt, quum lumen gratiae
eius quod prius nebulis obductum erat, emergit.
Verum mihi aptius videtur, referre verbum Evigi-
landi ad Davidem, nt tantundom valeat ac respi-
rare a tristitia. Etsi enim stupore nunquam fuerat
oppressus, fieri tamen non potuit quin post longam
fatigationem quasi sopitus iaoeret. Neque enim
omnes oonflictus tam animose sustinent ac repellunt
sancti, quin pro carnis infirmitate languescant ad
tempus, vel tanquam offusis tenebris expavescant:
hanc igitur perturbationem David sopori oomparat.
Ubi autem iterum affulserit Dei favor, se recepto
vigore tranquillum fore dicit. Vere quidem dicit
Paulus, 2. Gorinth. 5, 7, quamdiu in mundo pere-
ginamur, per fidem incedere, non per adspectum:
sed quia nihilominus effigiem Dei non tantum ia
evangelii speculo, sed in tot documentis gratiae
eius quotidie cernimus, se quisque a torpore exoitet,
ut nos satiet spiritualis felicitas, donec faoie ad
faciem se nobis fruendum exhibeat Deus.

PSALMUS XVIII.

ARG. Scimue per quas diflicultates, et quam ardua obstacala
David ad rcgnum pervenerit, nam usque ad mortem
8auli8 oxsul et profugus, trepido vitam inter multaa
mortee protraxit. Deindo quum Deus iam eum sua
manu io solio locasset, exceptus fuit intestinis diacor-
diis: et quum potentior esset adversa factio, parum
saepe abfuit ab interitu. Hostes vero externi eum ad
senium usquo duriter exoerouerunt. His malis, toisi Dei

169

P8ALMUS XVIII.

170

virtnto adiatns, nnnqnam snperior fnisset. Multas ergo \
et insignes victorias adeptns, non sibi (ut solent profani j
homines) trinmphum canit: sed Denm illarnm antorem .
iustis encomiis celebrat. Psalmus ergo hio initinm est,
quo magnifice David tam in regno sno auspioando, qnam ,
in tnendo eins statn admirabilem Dei gratiam extollit.
Deinde ostendit in regno sno adumbratam fnisse regni
Christi imaginem, nt statuant fideles, qnamvis invito et !
relnctante toto mnndo, Ghristum ingredibili Patris po-
tentia semper fore victorem.

1. Praefecto, servi Iehovae Davidis, qui recitavit
Iehovae verba cantici huius, die quo eum Iehova eripuit
e manu omnium hostium eius, et e manu Saulis.

Non parum ad rem faoit temporis notatio, ut
8ciamu8 Davidem rebus pacatis non Inxuriasse in
ebria laetitia: sicuti profani homines, ubi data est
illis a malis relaxatio, excussa beneficiorum Dei
memoria, vel se immergunt in craseas voluptates,
vel cristas erigunt, vel iactantiae suae fumis Dei
gloriam obsourant. Refert enim sacra historia,
quum iam aetate fere confectus esset, defunctusque
omnibus molestiis quietus sederet, cecinisse hoc
oanticnm Domino, 2. Sam. 22. capite. Convenit
etiam inscriptio haec, quam non temere fuisse appo-
ftitam, ex istis rationibus colligimus. Tempus vero
designat, postquam eum Deus eripuerat ab omnibus
inimicis, ut sciamus tunc prorsus tranquillam fuisse
regni possessionem, et non semel, neque in uno
tantnm hostium genere Denm illi opem tulisse,
quum subinde renovarentur oertamina, finis unius
belli initium esset alterius: imo saepe multiplioes
eopiae adversus eum surgerent. Vix enim quis-
qnam alius reperietur a mundo creato, quem tam
varie exerouerit Deus. Sed quia eum crudelius

Suam reliqui omnes, maioreque furore et pertinacia
laul persequutus fuerat: ideo diserte exprimitur
eius nomen, qnnm prius generalis facta esset om-
ninm hostium mentio. Neqne enim postremo loco
ponitnr qnasi esset recentior, qui iam ante annos
circiter triginta mortuus erat, a cuius morte com-
plures extcros hostes debellaverat ipse David, et
ooniurationem filii Absalom exstinxerat. Quia ergo
apprime hanc esse memorabilem Dei gratiam nove-
rat, qnod per tot annos ab innumoris mortibus
elapsus e8sot: imo quot fere dies sub regno Saulis
transegerat, totidem se miraculis fuisse divinitus
redemptnm, non sine causa praecipue huius libera-
tionis historiam celebrat. Servum Dei se nominans,
de sua vocatione haud dubio testari voluit: ac si
negaret se temere involasse in regnum, sed tantum
Dei oraculo paruisse. Haec autem in tot procellis
maxime necessaria fultura: imo in naufragiis hic
unicus portus fuit, sibi de coelesti mandato probe
esee oonscium. Nihil enim in rebus adversis homine
niiserius, si ingenii sui motu discrimen subiit.
Optimo itaque consilio David testatum esse voluit,

se neque ambitione fuisse impulsum ad haec certa-
mina, quibus graviter perculsus fuit, neqne malis
artibus praeter fas quidquam tentasse: sed praeluxisse
Dei mandatum. Quod nobis oognitu non parum
utile est, ne immunitatem speremus ab omni mo-
leetia, ubi sequimnr vocantem Deum, scd nos potius
ad duram militiam paremus. Ergo servi nomen
ad publicum munus hoo loco (ut saepe alibi) refer-
tur : sicuti qunm prophetae et apostoli se Dei servos
vocant, ac si dioeret se non esse regem a seipso
creatum, sed divinitus electum. Interim digna
observatu est eius modestia, quod tot victoriis no-
bilis, tot gentium domitor, tanta dignitate et opu-
lentia praeditus, non alio quam servi Dei elogio se
insignit: ao si hoo omni mundi praestantia magis
honorificum conseret, fideliter munus aDoo iniunc-
tum obiisse.

2. Et dixit: Diiigam te Iehova fortitudo mea.
3. Iehova petra mea, munitio mea, et liberator meus:
Deus meusj rupes mea, sperabo in eo: ciypeus meus,
et cornu satutis meae, refugium meum.

2. Et dixit. Ego hic vel syllabas, vel paucas
voces curiosius non persequar, in quibus ab hoc
Psalmo differt canticnm illud quod 2. Sam. refertur.
Tantum si quod maioris momenti occurret discrimen
suo loco perstringam: sicuti notabilis est huius
sententiae omissio: Diligam te Domine fortitudo

mea. Porro, quia verbum £m non n ' 8 * ^ n ^ 00 ' 11 "
gatione pihel scriptura nsurpat pro Diligere: hic
autem positum est in coniugatione cal, Hebraei
quidam interpretantur misericordiam quaerere, ac
ai dixisset David, Domine quando te misericordem
sum toties expertus, perpetuo in tuas misericordias re-
cnmbam, atque haec quidem expositio non male
quadraret: nolui tamen ab altera magis recepta dis-
cedere. Notandum vero est, amorem Dei tanquam
praecipuum pietatis caput hic poni: quia nulla re
melius colitur Deus. Fateor quidem Reverentiae
nomine magis exprimi quem illi debemus oultum,
ut in 8uo gradu emineat eins maiostas: sed quia
nihil magi8 requirit quam ut omnes cordis nostri
affectus possideat, nullum ei praestantius sacrificium
est, quam ubi liberalis et spontanei amoris vinculo
nos sibi devinotos tenet: sicuti vicissim nusquam
melius, quam in gratuita bonitate, eius gloria re-
fulget. Ideo Moses Deut. 10, 12 summam legis
colligero volens, Nunc, inquit, Israel quid a te
petit Dominus Deus, nisi ut ipsum diligas? Quan-
quam simul ostendit David, se non ita affixum esse
Dei beneficiis, ut in autorem sit ingratus, quod
vitium omnibus saecuiis fuit nimium vulgare. Et
hodie videmus ut maior pars mundi, ueglecto vel
posthabito Deo, suaviter in eius donis se oblectet.
David autem ne in hanc ingratitudinem incidat,
his verbis quasi nuncupat solenne votum, Domine,

171

PSALMUS XVIII.

172

quia tu fortitudo mea es, sincero atnorc tibi ad-
dictus oro.

3. Dominus petra mea. Quod multa elogia con-
gorit quibus Deum ornet, nou est supervacuum.
Bcimus enim quam difficile sit mentes ot corda
hominum tonore Deo addicta. Nam vel Deum sibi
non sufficere imaginantur, ut semper alibi subsidia
requirant: vel primo quoquo tentationis impulsu ab
eius fiducia exoidunt. David ergo varios servandi
modos Deo tribuens, modo oum habeat saiutis suae
praesidcin, satis superquo se munitum esse testatur:
ac 8i diceret, non modo contra unum discriminis
genus tutos esse quos Deus auxilio suo vult
tueri, sed omni ex parte ita septos esse va-
lido praesidio, ut nullae mortes metuendae sint.
Yidomus ergo non modo gratitudinis causa hic
celebrari Dei laudes, scd instrui firma ct constanti
fido animos, ut subindo ad Deum recurrant, quid-
quid acciderit: et certo pcrsuasi sint multipliccm
esse eius virtutcin, prout varias nooondi species ex-
cogitant impii. Nec vero abs re (ut nupor admonui)
in hac parte tam copiosus est David, nam si nos
uuo modo adiuverit Deus, simulac exorta est nova
tempestas, non secus expa veseinius, acsi nunquameius
auxiiium essemus experti. Et qui in una molestia
defensionein ab eo exspectant, postoa maligne restrin-
gunt oius potentiam , perindo faciunt ac si quis in con-
flictum descendens, de pcotore securus sit, quia thorace
et clypeo munitus ost: capiti vero metuat, quiacarot
galea. Ideo David panoplian hic suppeditat fidelibus,
ut sentiant se ad nullos ictus esse oxpositos, modo
armati sint Dei virtuto. Atque hunc consilii sui
finem declarat quum dicit: Sperabo in eo. Quare
discamus eius exemplo, quaoounque nos anxietates
inipetant, obiicoro hos Dei titulos: imo nostrae me-
moriao insideant, ut quidquid timoris ingerat Satau,
procul ab ingrossu arceatur. Neque enim tantum
inmalis praesentibus vacillamus, sod fingimus otiam
nobis vana pcricula in futurum tempus, quae frustra
nos oonturbont. 2. Sam. 22, 3 pro Deus meus
rupes mca } habotur Dous rupis meao. Et post
nomen refugii habotur Arx niea, servator meus, a
violentia sorvabis me: quao ploniorem cfficiunt
seutentiam, sed eodom spectant.

4. Laadatum invocabo Iehovam, et ab inimicis
meis servabor. 5. Circumdederant me funes*) mortis,
torrentes impietatis**) terruerant me. 6. Funes se-
pulcri ***) circumdederant me, praevenerant mc laquei
moHis. 7. In angustia mea invocavi Ihovam, et ad
Deum meum clamavi: ct audivit de tcmplo suo

*) lcs oordeaux, en marge: ou brisenienH.
**) lcs torrcns de meschuncete, en marge: Ilebr. :
de beliaL

***) du sepulchrc, en tnarge: ou de corrnption.

vocem meam, et damor meus coram eo pervenit ad
aures eius.

4. (Laudatum invocabo.) Quanquam invocatio
Doi (ut alibi dictum est) totum saepe cultum com-
prehendit, quia tamen hic sequitur precationis effec-
tus, non dubito quin hic signifioet conferre se in
fidem Dei, et salutem ab eo petere. Atque hoo
spei suae testimonium David subiecit, quia Dci
opem implorat in necessitate quisquis in eo sperat,
pronuntiat igitur se salvum fore, et omnium hostium
victorem, quia ad Deum confugiet. Vocat autem
Deum laudatum, non modo quia dignus sit laude,
ut omnes fore cxponunt: sed ut significet preces
suas laudibus mistas fore. Sic pnim videtur exigere
looi circumstantia, quod de superioribus beneficiis
gratias agens, eius opem novis votis expetet Et
certe nisi qui gratiae Dei memoria se eriget, nun-
quam libere precabitur. Ideo Paulus Philip. 4, 6
hortatur fidoles, ut in omni precatione cum gra-
tiarum actiono curas suas et petitiones deponant in
sinum Dei. Adde quod obstrepunt Deo, et cum eo
expostulant quicunque laudem eius suis votis non
coniunguut.

5. (Circumdederant me.) Iam narrare incipit
David quam certis et illustribus documentis ex-
pertus sit, manum Dei satis esse ad repellendum
quodvis malorum genus validam et robustam. Nec
mirum est, poetico et splendido verborum ornatu
amplificari quac simplicius, et aequabili stylo de-
scribi poteraut: nam spiritus sanctus cum malignis
ot pravis hominum ingcniis cortare volens, Davidem
hic quasi hyperbolica facuudia instruxit, quae ad
consideranda Dei bencficia mundum expergefaceret
VLx ullum ost tam paipabilo Dei auxiiium, quod
uon obscuret nostra malignitas. Ergo David, ut
ofticacius sensus nostros penetret, salutem sibi divi-
nitus allatam, in toto mundi opificio couspiouam
fuisse dicit. Hoc eius consilium tenendum est, ne
putemus in stylo aitiorc modum excedere. Porro
summu est, quum iam redactus esset in ultimas
angustias, coufugisse ad opem Dei, et mirabiliter
fuisso scrvatum. Quod ad verba attinet, JV^^n
vocant Hcbraei vcl funcs, vel dolores: vel etiam
quodvis exitiale malum: quia homiucm corrumpit,
ac tendit in cius interitum. Ut psalmus respon-
doat cautico, uiihi non displicet pro contritione ac-
cipi, quia illic habctur niQ ^Dt^D- q»od nomen
a couterendo deductum est. 8ed quia verbo circum-
dandi aptior erat methaphora sumpta a fuuibus vel
laqueis, ac si dixissct se mortis perioulis fuisse
uudique implicitum: hanc interprctationem libonter
sum amplcxus. Quod scquitur de torrentibus,
tantundem valet ac si dixisset, violento impetu non
socus ac naufragio se fuisse obrutum. Caeterum
torrentcs Belial vocat, quia in eum conspiraveraut

175

PSALMUS XVIII.

176

caret. Prudenter etiam et recte quidem observant,
eum in hac tota descriptione ad communem eccle-
siae redemptionem alludere. Nam quum tunc per-
petuum documentum statuerit Deus, unde collige-
rent fidoles salutis suae esse vindicem, quaocunque
postea vel publice, vel privatim beneficia in popu-
lum suum contulit, primao illius redemptionis
quaedam fuerunt velut appendices. Ideo aliis quo-
que locis, ut auxilia populo divinitus praostita
commendet, illud tam memorabile specimen quasi
archetypum gratiae Dei proponit. Et certe quum
eum extorrom a patria multi ludibrio baberent,
quasi abdicatum a Dei familia, multi fremerent
regnum violenter fuisse ab eo raptum, optima fuit
ratio cur suao salutis praesidium sub communi
populi Hberatione inciuderet: ac si diceret se iinme-
rito repudiari tanquam alienum quem Deus ro
ipsa probasset ooram se nobile et eximium ecclesiae
membrum censeri. Yidemus enim ut prophetae,
quoties spem salutis facere volunt populo, oum ad
primum foedus revocent, quod miraculis illis in
Aegypto, in transitu maris rubri, et in monte
Sinai editis sancitum fuerat. Terram irato Deo
tremuisse dicit impiorum respeotu. Sic enim saepe
loquitur Deus, se indignatione et zelo acoensum
pro asserenda fidelium salute arma induere.

9. (Adscendit fumus.) ff|j{ Hebraeis vel nasum
vel narea proprie significat:' sed quia metaphorice
interdum pro iracundia capitur, quidam ita vertunt,
adscondit fumus in furore eius: moo iudioio parum
apposite. Nebulas enim et vapores, quibus coelum
obtenebrescit, David crassiori fumo oomparat, quem
oxhalant nares irati hominis. Atque hio melius
cognoscitur quam formidabilis sit ira Dei, dum
flatu suo coelum obnubilat, solisquo et stellarum
omnium fuigorem nobis auferens, tenebris nos
opprimit. Nec vero aiiter quadraret quod proxime
sequitur, ignem ex ore oius profectum consumere,
significat enim Deum absque maiore conatu, simul
ac flatum emiserit e naribus, et os aperuerit, ignem
excitaturum, qui fumo suo- totum mundum obscuret,.
deindo ardore devoret. Nam quod addit, carbonea
esse succensos, ad distinctionem evanidae flammae
valet. Inclinatio coelorum, tempus obnubilum desig-
nat. Nam ubi densi vapores medium aerein occu-
pant, videntur nubes capitibus nostris incumbore:
neque id solutn, sed Dei maiestas propiore accessu
nobis horrorem incutit, et anxiotate constringit,
qui sereno coelo late effusi eramus in laetitiam.
Caeterum meminerimus sub cooli caligino iram
Dei nobis depiugi : quia sicuti pura iuco iucundo Dci
facies nos exhilarat: ita coelo turbido, quasi mina-
cibus superciliis in nos rueret, frontem contraberc
prae tristitia cogimur. Iuterea monemur nuliam
in coelo vel terra mutationeui fieri, quae Dei prae-
sentiae non sit testis.

11. (Et equitavU super C/ierub.) Quemadmodum
in nubibus et aCris contractione signum irae Dei
nobis depinxit, ac si fumum e naribus efflaret, ac
minitabundus descenderet ad homines terribili vir-
tutissuae mole urgendos, item in fulguribuset fulgetris
ignem flammantem ab oreeius exiredixit: itanunc
super ventos et turbines equitantem inducit, ut
ceieri oursu, vel pernici volatu potius totum orbem
perlustret. Similia etiam descriptio Psalmo 104, 3
habetur, ubi dicitur Deus vehi super alas vento-
rum, et illos quaquaversum ut celeres nuntios
emittere. Oaeterum non simpliciter Deum facit
ventorum moderatorem, ot qui sua virtute eos
impellat, sod simul dicit oquitare super Cherub : ut
bciamus ipsos ventorum impetus eius mandato per
angelos gubernari. Scimus enim sub figura Cheru-
bim repraesentatos fuisse angelos. Itaque non
dubito quin Davidis consilium fuerit ad aroam foe-
deris alludere. Sio enim Dei potentiam in naturae
miraculis hic spectandam proponit, ut tamen a
templo non recedat, ubi sciebat peculiari modo
Deum 8e filiis Abrahae patefecisse. Non igitur
Deum mundi opificom solum modo celebrat, sed
j qui cum Israele foedus pepigit, sibi in medio eius
elegit saorum domicilium. Poterat enim suo nomine
vocare angeloa: sed consulto visibile arcae symbo-
lum posuit, ut fidelos ad tompli cultum animos
referrent. Quod sequitur de obscuro Dei tentorio,
repctitio est superioris seutentiae sub aliis verbis:
quod scilioet Deus tenebris agrein obducens, homi-
nes quodammodo prohibeat a sui conspectu : perinde
ac 8i rex quispiam populo infensus, in roceesum et
latebras sose abdat. Falluntur enim qui generaliter
hunc vorsum trahunt ad probandam aroanam Dei
gloriam, ac si David, humanae ouriositatis auda-
ciam cohibere volens, Deum latere in tenebris
diceret. Habitat quidem Deus luccm inaccessam,
fateor: sed non dubito quin haec loquutio ad looi
praesentis ciroumstantiam restringi dobeat, eo quem
attuli sensu.

13. Prac fulyore in conspeetu eius nubes eius
transierunt, grando et carbones ignis. 14. Et into-
nuit in coelis Iehova y excelsus edidU vocem suam,
grando et carbones ignis. 15. Et misU sagittas suas,
et dissipavU eos: et fulgura multiplicavU, et contur-
bavU eos.*) 16. Et apparuerunt gurgUes aquarum,
et retecta sunt fundamenta orbis ab increpatione tua
lelwva, a tlatu spirUus naris tuae.**) 17. MisU e
sublimi, assumpsit me: eduxU me ex aquis tnagnis.
18. Eripuit me ab hoste meo robusto, et ab adver-
sario meo : quoniam prae me roborati erant. 19. IVae-
venerant me in die confractionis meae: et fuit Iehova

*) les mcit cn desarroy, en marge: ou les ostourdit.
**) de ton nez, en marge: ou do ton ire.

177

P8ALMUS XVIII.

178

in firmamentum mihi. 20. Et eduxit me in latitu-
dinem: eripuit me, quia mihi bene vdebat.

13. (Prae fulgore etc.) Iterum redit ad fulgetra,
quae diseussis nubibus coelum aperiunt, ideoque
dicit uubes Dei (hoc est, quas sibi opposuerat in
signum irae, ut luoe vultus sui privaret homines)
transisse prae fulgore eius, vel a fulgore, nam subi-
tae istae mutationes vehementiore Dei sensu nos
afBciunt. Addit, grandinem subsequutam esse cum
carbonibus ignis, nempe quum scinduntur nubes
tonitru, vel erumpunt fulmina, vel nubes se in
grandinem resolyunt.

14. {Et intonuit.) Idem aliis verbis inculcat,
Deum e coelo tonuisse: ipsum vero tonitru appei-
lat vocem Dei, ne putemus vel fortuito, vel natu-
ralibus causis gigni absque coelesti imperio. Yident
quidem philosophi medias vei inferiores causas,
nempe ubi frigidi et humidi vapores siccis et cali-
dis exhalationibus in sublime tendcntibus viam
claudunt, ex conflictu etiam nubium fragore soni-
tum excitari: sed David supra meteora spiritu
conscenden8, Deum praesidem etatuit, qui suo
iussu penetret in abditas terrae venas, ac inde
educat eshalationes : deinde in species distribuens,
per aereni spargat, conglomeret inde vapores, eos-
que cum raris et siocis caloribus in pugnam com-
mittat, quasi vocem ipse emitteret cx ore suo.
Hanc repetitionem canticum prosequitur: sensus
tamen per omnia convenit. Tenendum vero cst
quod prius dixi: Davidem sub his figuris terribi-
lem Dei potentiam nobis describere, quo gratiam
eius in sua liberatione mclius illustret. Et ipse
mox consilium suum exponit, quum hostes suos
scribit fuisse dissipatos sagittis Dei: ao si diceret,
non manibus hominum vel gladiis fuisse prostratos,
sed Deum in ipsos palam fulminasse: non quod
rem ita fuisse gestam historice asserat, sed quia
rudes et maligni aliter adduci non poterant ut
Deum sentirent esse eius Hberatorem : ao si diceret,
Deum e coelo tonare negent, ac in toto natu-
rae ordine, praesertim vero in mirandis vici-
bus potentiam eius aboleant quiounque non
agnoscunt eius manu me fuisse servatum. Quia
autem fulgura Deus tanquam sagittas iaculatur,
metaphoram priore loco posuit, deinde rem expres-
sit suo nomine.

16. (Et apparuerunt.) Hoo versu haud duie
ad miraculum in transitu maris rubri cditum allu-
dit, quo consilio id fiat, prius admonui. Nam quia
epecialibus benefioiis, quaccunque olim Deus in
singulos Abrahae filios contulit, foedus suum semel
cum toto populo sancitum subindo revocavit in
memoriam, ut de continua eius gratia certo per-
suasi essent, atque una liberatio specimen illis vel
pignus esset perpetuae salutis: David opportune
Caltini opera. Vol. XXXI.

auxilium sibi privatim e coelis oblatum eum illa
antiqua ecclesiae redemptione coniungit. Quia
enim gratia illa quam sibi exhibitam fuisse prae-
dicat, a prima redemptione non erat separanda,
quum pars eius et appendix esset: quasi uno mo-
mento et miraoulum sicoati maris rubri, et auxi-
lium sibi praestitum intuetur. Summa est, Deum
qui semel viam per mare suis patofecit, et hac lege
se vindicem eorum ostendit, ut confideront sub
eius custodia perpetuo se fore incolumes, iam rur-
8U8 in uno homine servando admirabilem suam
virtutem exseruisse, ut antiquae illius historiae
memoriam renovaret. Unde melius liquet, Davidem
in his hyperbolis non poetice fabulari, sed metho*
dum fidelibus a Deo pracsoriptam tenere. Simul
etiam notanda est illa ratio quae ad amplificandam
Dei gratiam eum coegit, quod maior pars populi
eam clausis oculis praeteriret sive malitia, sive

stupore. Nomen hebraicum D^SK> ( l uoc ' e 8° vert *
gurgites, proprie alveos significat: sed minime am-
biguum est quin hoc loco significet David, ipsas
aquarum scaturigines fuisse conspicuas, atquo ita
potuisse discerni unde fluminibus ad contiuuum
cursum inezhausta vis et copia aquarum suppetat.
17. (Misit e sublimi.) Hic breviter tam splen-
didae narrationis finis ostenditur: nempe ut scia-
mus Davidem ex profundis abyssis non propria
industria, neque etiam hominum opibus cmersisse,
sed Dei manu fuisse extractum. Dicitur enim
Deus e sublimi auxilium mittere, ubi mirabiliter et
modis insolitis nos servat: atque ita haec missio
terrenis subsidiis opponitur, quibus perperam sole-
mus mentes nostras affigere. Nonr improbo eorum
sententiam qui de angelis exponunt, latius tamen
extendo: quia quibuscunque servemur modis, Deus
creaturas suas, quae praesto sunt ad eius nutum,
nobis destinat, oosque ad opem nobis ferendam
accingit. Gaeterum licet e coelo profioiscatur quod-
vis auxilii genus, non immerito David manum sibi
ab excelso fuisse porreotam affirmat, ut benefioium
hoc incredibilo aliis magis communibus xax' e^o^v
praeferat, cst enim tacita comparatio intcr hano
virtutem insolitam et alios vulgares ac quotidianos
iuvandi modos. Quod se dicit ex aquis magnis
fuisse divinitus cductum motaphorica loquutio est,
hostium cnim saevitiam rapidis torrentibus similem
faciens, quibus conties absorberi poterat, pcriculi
magnitudinem clarius exprimit: ac si dicerct se ex
alto naufragio praeter spem fuisse ereptum. Pro-
ximo versu rem ipsam absque figura simpliciter
narrat, quod scilicet liberatus fuerit ab hoste robusto,
qui oum capitaliter oderat, ac porsequebatur. Nam
inde commendat Dei potentiam, quod nullae homi-
num vires obstiterint quo minus salutem in ultima
desperatione afferret. In fine versus quia habetur
partioula '2 apud Hebraeos ut plurimum cauaalie,

12 •

179

PSALMUS XVIH.

180

in hano fefe sententiam conveniunt interpretes:
Mihi Deus ex alto succurrit, quia magis invalue-
rant hostes, quam ut sperandum quidquam esset ab
hominibus. Unde etiam colligitur utilis dootrina
tunc maxime opportunum esse Deo tempns ad
suos iuvandos, quum sustinendis hostibus sunt im-
pares: imo fraoti et afflicti eorum violentiae suc-
cumbunt, non seous ao si naufragus, spe enatandi
amissa, in profundum raperetur. Posset tamen
etiam adversative exponi: quamvis superior esset
hoatis, Davidem fuisse nihilominus servatum.

19. (Praevenerant meJ) Aliis verbis confirmat
proximam sententiam, quia suffultus fuerit Dei
auxilio, ubi iam nulla evasio erat. Dndique enim
se fuisse oiroumventum refert: neque id vulgari ob-
sidione, sed ut hostes miserum urgendo affligerent.
Ex qua circumstantia melius apparet, nonnisi Dei
manu eductum fuisse in latitudinem. Unde enim
tam subita a morte in vitam restitutio, nisi quia
Deus testari voluit penes se esse mortis exitus?
Causam demum adscribit non aliam fuisse quam
merum Dei beneplacitum, ut tota et solida laus
penes ipsum resideat. Beneplaciti vero meminit,
ad vocationem suam respiciens. In hoo enim prae-
cipue incubuit, certamina quibus agitatus fuerat,
non aliunde fuisse excitata, uisi quod paruerat Deo
vocanti, eiusque oraculum obedienter arnplexus
iuerat. Ambitiosi enim et turbulenti homines, qui
sua cupiditate praecipites ad quidvis audendum
feruntur, sibique temere pericula accersunt, quam-
vis strenue et animose luotando saepe votis potian-
tur, infeliciter tamen ad extremum conoidunt, quia
indigni sunt quos fulciat Deus, quum ipsi insanas
moles sine vocationis fundamento in coelum effe-
rant. In summa, testatur David sibi paratam
semper fuisse opem Dei, quia non sponte se inges-
serat: sed quum tenui fortuna contentus foret,
libenterque in caulis ovium vel patris tugurio la-
teret, unotus fuerat manu Samuelis: quod gratiae
electionis Dei symbolum erat.

21. Retribuit mihi Iehova secundum iustitiam
meam: secundum puritatem manuum mearum rependU
mihi: 22. Quia cuslodivi vias Iehovae, et non impie
defeci a Deo meo : 23. Quia omnia iudicia eius eoram
me, et edicta eius a me non reieci: 24. Et fui integer
cum eo*), et custodivi me ab iniquUate mea. 25. Et
rependit lehova mihi secum iustitiam meam, secundum
puritatem manuum mearum coram oculis eius.

21. (Retribuit mihi.) Videri posset David
primo intuitu secum pugnare: nam qui nuper Dei
beneplacito omnia acoepta retulit, nuno sibi iustam
mercedem repensam fuisse iactat. Verum si tene-

*) avec luy, en marge: ou envers, ou devaot luy.

mus in quem flnem haeo suae integritatis elogia
subiungat Dei beneplacito, facilis erit utriusque
sententiae oonsensus. Prius testatus est se non
nisi Deo duoe venisse in spem regni, neque homi-
num suffragiis fuiase evectum, vel proprio motu
prorupisse, sed quoniam ita Deo plaouerat: nuno
secundo loco addit, se fidele obsequium praebuisse
Deo, ut nunquam ab eius nutu deflexerit. Utrum-
que enim fuit necessarium, ut gratis Davidem suo
favore praeveniret Deus, ipsumque regem eligeret:
David autem vioissim obedienter et pnra consoientia
regnum sibi divinitus oblatum susciperet: deinde
quidquid tentarent impii ad labefaotandam eius
fidem, constanter teneret reotum vocationia suae
cursum. Nuno videmus adoo nihil esse dissidii
inter duas istas sententias, ut aptissime inter se
respondeant. David hio Deum velut agonothetam
statuit, ouius auspioiis et duotu productus fuerit
ad obeunda certamina, hoo vero ab electione pendet,
quia favore suo eum oomplexus, regem creaverat.
Postea addit, se imunotas sibi partes quo debuit
obsequio ad finem usque obiisse. Non mirum ergo
si Deus athletam suum quem ipse ultro adsciverut,
et quem videbat bona fide officio defunctum, prae-
sidio suo tutatus sit, atque etiam apertis miraoulis
testatus sit eius se esse vindicem. Neo vero hio
oaptandae laudis causa inanem iaotantiam effutivit,
sed per os eius utilem nobis doctrinam diotare
voluit spiritus, nunquam defore nobis auxilium Dei,
modo nobis constet vooationis nostrae ratio, neo
quidquam iniussu eius tentemus. Interim quoque
illud fixum maneat, initium recti oursus esse, bene-
placitum quo nos Deus adoptat, et vocationem qna
nos ultro praevenit. Adhuo tamen restat una
quaestio. Nam si Deus mercedem iustitiae repen-
dit, videtur ut quisque promeritus est, ita in quem-
que esse liberalis. Respondeo, meroedis nomine
non ostendi quid Deus nobis debeat, ideoque per-
peram et falso meritum vel operum dignitatem ex
eo colligi, sic enim Deus iustus iudex ouique retri-
buit secundum sua opera, ut tamen omnes sibi
teneat obnoxios, nemini vero sit ipse adstrictus.
Ratio est non ea solum quam Augustinus reddit,
nullam eum iustitiam in nobis invenire oui prae-
mium roddat, nisi quam gratis donavit: sed etiam
quia operum nostrorum maculis ignoscens, iniusti-
tiam imputat quod iure respuere posset. Quod si
nihil operum nostrorum absque venia Deo placet,
sequitur non meriti, sed indulgentiae esse mercedem.
Oaeterum hio specialis notanda est ratio, neque enim
hic David quasi legitima iustitia fretus, coram Deo
se ingerit: sed studium suum, quod Deo probari
sciebat, contra impias hostium calumnias asserere
volens, arbitrium defert ipsi Deo. Scimus enim
quam indigne falsa invidia gravatus fuerit: neque
vero tam eius fama probris istis impetebatur, quam

181

PSALMDS XVIII.

182

communis totius eeclesiae salus. Quamvis enim
Saulem privatus dolor in rabiem ageret, aliique
omnes ut regi navarent operam aoriter et violento
impetu* oontra Dayidem ruerent: minime tamen
dubium est, 8atanae impulsu regnum illud tanto-
pere fuisse oppugnatum: quia in unius hominis
peraona Deus spem publicao salutis posuerat. Haeo
ratio est cur tam sollioite et vehementer oontendat
David In asserenda oausae suae iustitia. Forro
ubi ad tribunal Dei oum hoetibus suis litigat, non
agitur de tota vita, aed de certa causa. Tenendus
ergo eat disceptationis status, quod Davidem acilicet
multis oriminibu8 onerabant, primum defeotionis et
perfidiae, quia a rege et socero suo desciverat:
deinde latrooinii, ao si instar praedonis, regnum
oocupasset: aeditionis etiam, quasi tanquillum regni
statum turbasset: postremo orudelitatis et multorum
scelerum, quasi oausam dedisset caedibus, et multis
ilJicitis artibus oonspirationem suam prosequutus
esset. Ipse autem ooram Deo suam innocentiam
tueri volens, affirmat se integre et sincere in hao
oauea fuisse versatum: quia neque aggressus sit
quidquam praeter Dei mandatum, et quidquid
moliti sint hostes, se tamen intra suas metas oonti-
nuerit. Hino stulte infertur, Deum hominibus pro-
pitium esse prout dignos favore suo iudicat: quia
tantum hio asseritur causae bonitas contra improbos
calumniatores: non autem in examen vocatur tota
hominis vita, ut gratiam quis obtineat, iustusque
censeatur. In summa, David ab effectu oolligit,
suam causam placuisse Deo, non quod una viotoria
perpetuum sit bonae causae signum : sed quia mani-
festis signis auxilii sui ostenderit Deus se stare a
parte Davidis.

22. (Quia custodivi.) De puritate manuum sua-
rum dixerat: quia tamen videbat perversa de se iu-
dieia fieri, vias Domini se servasse affirmans, pro-
vocat quodammodo ad eius tribunal. Solent idem
oonfidenter iactare hypocritae, imo nihil illis promp-
tius eet quam per lusum obtendere saorum Dei
nomen: sed David nihil in medium profert, quod
non re ipsa compertum esset hominibus, si qua
viguiseet inter ipsos aequitas. Quare eius exemplo
danda in primis opera est ut nobis bene conscii
simus. Accedat deinde haec magnanimitas, ut
spretis hominum falsis iudioiis, vindicem nostrum
in ooelo quaeramus. Addit se non impie defecisse
a Deo: quia semper ad metam vocationis suae
recta tendebat, quamvis multa impii ad evertendam
eius fidem machinarentur. Verbum enim quo uti-
tur, non lapsum unum denotat, sed defcctionem,
quae hominem a Dco prorsus alienat. Quamvis
autem David pro carnis infirmitate interdum deli-
querit: nunquam tamen recessit a studio pictatis,
vel mandatam sibi militiam deseruit.

23. {Quoniam omnia iudicia.) Iam ostendit

unde illa reote agendi infiexibilis constantia inter
tot gravissimas tentationes: quia scilicet montem
suam retulerit ad Dei legem. Siouti enim novos
assidue insultus nobis movet 8atan, ita etiam ad arma
oonfugere necesse est, arma autem nobis suppeditat
divinae legis meditatio. Discantigiturquibuscordiest
integritas, se in verbi Dei studio quotidie exercere,
simul enim ao negligitur doetrina, faoile socordia obre-
pit, et evanesoit omnis Dei timor. Inter iudicia et
edicta subtilius hio non distinguo: si cui tamen
libeat ponere discrimen, iudicia ad secundam legis
tabulam referre conveniet: statuta autem, quae
Hebraeis H)pn vocantur, de oultu pietatis accipere.
(Fui integer cum eo.) Verba haeo apud Davidem
omnia sunt futuri temporis: quia non de evanido
aliquo actu gloriatur, sed de firma perseverantia.
Quod autem prius admonui, quia iniuste ee David
damnari ab hominibus videbat, Deum sibi ferre
iudicem, hino clarius patet, quum dicit se fuisse
iutegrum cum eo. Sic quidem de sanctis aliquando
scriptura loquitur, ut eos ab bypooritis discernat,
quibus satis est externam caeremoniae larvam prae-
ferre: sed hoo loco David ad refutandos sinistros
rumores seoure Deum appellat. Quod etiam oon-
firmat repetitio quae paulo post sequitur, secundum
munditiem manuum coram oculis eius: in quibus
verbis non obscura antithesis apparet inter Dei
oculos et oonfusum vel malignum mundi intuitum:
ac si diceret se iniquas calumnias nihil morari,
modo coram Deo sit integer, cuius iudicium nulli
maligni et praeposteri affectus pervertunt. Porro
integritas quam sibi asserit, non perfectio est, sed
sinceritas quae simulationi opponitur, quod etiam ex
proximo membro licet oolligere, ubi dicit, custodivi
me ab iniquitate mea. Tacite enim fatetur se non
ita a vitiosis affectibus purum fuisse et immunem,
quin saepe hostium improbitas eum pungeret. In-
testinum igitur ei bellum fuit eum multis tentatio-
nibus: quia (ut homo erat) fieri non potuit quin
multas carnis punctiones sentiret. Sed haee fuit
virtutis eius probatio, manum sibi iniicere, et quid-
quid sciebat verbo Dei adversum, oohibere: neque
enim quisquam in pietatis studio pergot, nisi qui
sedulo 8e custodiet ab iniquitate sua.

26. Cum mansueto mansuete ages, cum viro tn-
tegro integrum te praestabis. 27. Uum*) puro purus
eris, et cum perverso perverse ages. 28. Quia tu
popidum afflictum servabis, & oculos superbos deiicies.

26. (Cum mansueto etc.) Eandem sententiam
pro6equitur. Dei enim gratiam, qua liberatus
fuerat, suae integritatis testem adducons, de caecis
et indignis hostium oalumniis triumphum agit.
Fateor quidem hoc hypocritis quoque solenne esse,

*) aveo, en marge: oo enrera.

12'

183

PSALMUS XVIII.

184

prosperij enim &ucce6sus eos ita efferunt ut non
inodo contra homines, sed contra Deum ferociter
exsultent. Sed quum illi Deo palam illudant, ubi
eos sua tolerantia ad poenitentiam invitat, improbae
eorum confidentiae nihil affine habet haec Davidis
gloriatio. Neque enim ex Dei indulgentia fucum
induxit suis sceleribue, sed tot auxilia, quibus certo
expertus erat sibi propitium esse Deum, pro illu-
stribus favoris eius documentis iure sumpsit. Atque
hoc discrimen tenendum est, quod impii rebus pros-
peris ebrii, impndenter iactant se Deo placere:
quum tamen Deo posthabito, fortunae potius sacrifi-
cent: fideles autem ex interiore conscientiae eensu,
Dei gratiam praedicant in rebus prosperis. Ita hoc
loco David propter causae suae aequitatem se divi-
nitus fuisse adiutum gloriatur. Primo enim ad
contextum accommodanda est haec sententia, quod
Deus hominem innoxium toties a praesenti morte
eripiens, benignum se erga benignos, et purum
erga puros re ipsa probaverit. Deinde communem
doctrinam elicere convenit, Deum nunquam fru*
strari servos suos, quin benigne eos tractet, si
modo eius auxilium cum mansuetudine et patientia
exspectent. Sic dicebat Iacob, Gen. 30, 33. He-
verti faciet ad me Deus iustitiam meam. Finis
cst, ut bona epe fideles se ad colendam integritatem
animent, quia ad unumquemque redibit iustitiae
suae fructus. Posterius membrum, ubi dicitur per-
verse agere Deus cum perversis, licet asperius sit,
nihil tamen absurdi continet: imo non sine optima
ratione huno loquendi modum spiritus usurpat, ut
hypocritas et crassos Dei contemptores a sua som-.
nolentia expergefaciat. Yidemus enim, ubi de
Severis et tremendis Dei iudioiis oonoionatur scrip-
tura, ubi Deus ipse horribilem vindictam denunciat,
quam secure haec omnia transsiliant. Hic ergo
brutus et quasi prodigiosus stupor Deum cogit ex-
cudere novas loquendi formas, et quasi alienam
personam induere. Sic etiam Levitici 26, 21: Si
mecum ambulabitis perverse vel temere, ego vicis-
sim contra vos perverse vel fortuito ambulabo.
Ac si diceret, pervicaciam eorum in causa fore ut
solitae moderationis oblitus quaquaversum in eos
irruat. Hoc enim proficiunt tandem sua duritie
praefracti homines, ut Dous ad eos conterendos
sese magis obduret, ac contra saxeos ferreus redda-
tur. Adde quod spiritus sermonem ad impios diri-
gens, ex eorem sensu ut plurimum loquitur. At-
qui ubi serio Deus in ipsos fulminat, caecis 8uis
terroribus eum transfigurant, quia nihil in ipso
concipiunt nisi saevum, atrox, et immane. Iam
vidomus cur David non simpliciter l)oo tribuat
iudicis nomen et officium, sod violonto impotu
armet: sicuti proverbio dicitur, malo nodo quao-
rendum esse malum cunoum.

28. (Quia tu popolum af/lictum.) Hic ver*is

I oontinet speciem corrections, quia enim oxperientia
demonstrat saepe duriter affligi mansuetos et sin-
ceros involvi tristissimis molestiis, ne qnis falso
dici putet Deum clementer agere oum mansuetis,
admonet David finem esse ezspeotandum : quia et-
si non protinus accurrat Deus ad opem bonis feren-
dam, ubi tamen eorum patientiam aliquandiu oxer-
cuit, prostratos erigit, et desperatis salutem affert:
unde sequitur non nisi ab exitu aestimandum esse
quomodo placide et humaniter agat Deus cum man-
suetis, et purum se gerat cum puris. Nisi enim
suspensos exspectationo teneret fideles, proprium
eius non esset afflictos servare. Atque hoo non
vulgare in rebus adversis solatium est, consulto
differri quod alioqui paratum est Dei auxilium, ut
afflioti servemur. Nec vero nimis acerbae nobie
es8e debent quas perferimus iniurias, quae salutife-
rum Dei favorem nobis conciliant. In secundo
membro diversa est lectio cantici: ubi habetur:
oculi tui contra superbos ad deiiciendum. Sed haec
varietas in sensu nihil mutat: nisi quod illic su-
perbia spiritus sanctus magis aperte denunciat,
quum ad ipsos evertendos advigilet Deus, non posae
ruinam effugere. Utriusque vero looi haec summa
est, quo magis securi impii sibi indulgent, magis-
que proterve miseros sub pedibus suis despiciunt,
eo propiores esse exitio. Quoties ergo nobis cru-
deliter insultant, sciamus hoc tantum obstare, quo-
minus praefactam eorum contumaciam retundat
Deus, quia nondum ad oumulum usque pervenit
eorum superbia.

29. Quia tu illuminabis lucernam meam Iehava:
Deus meus iUuminabit tenebras meas. 30. Quia in
te*) perrumpam cuneum turmae, et in Deo meo trans-
siliam murum. 31. Dei integra via est: sermo leho-
vae excoctus, clypeus est omnibus confidentibus in
ipso. 32. Quoniam quis Deus praeter Iehova? et
quis fortis praeter Deum nostrum? 33. Deus qui
praecinxit me virtute, et posuit**) integram viam
meam.

29. (Quia tu Uluminabis.) Paulo expressior est
loquendi forma in cantico, ubi Deus non lucernam
dicitur accendere, sed ipse vocatur lucerna, sensus
tamen eodem redit, nempe factum esse Dei gratia
ut David tenebris immersus in lucein rediret. Ne-
que cnim simpliciter gratiae ei aguntur quod Davidi
praoluxerit, sed quod illustraverit eiua tenebras.
Itaque fatotur David in eas angustias se redactum,
ut similis esset perdito ac desperato: res enim
confusas tcnebris comparat. Potest quidem hoc
por anagogon ad spiritualem mentis illuminationem

*) cn toy, en marge: ou par ta vertu.
**) a nuH, en marge: ou fait.

185

P8ALMDS XVIII.

186

transfem: aed interim apectandum quid agat
David, ne a genuino eius eeoaa recedamus. Q.uem-
admodam autem aguoscit ae Dei favore, non
secus nc luce vivifica, fuisse recreatum, uos quoque
eius exemplo statuamus nnllum rebue noetrie ad-
versis exitum fore, niei Deus caligino discuasa
lucem laetiliae nobis restituat. Interim ae molcs-
tnm sit per tenebras iter facere, modo lucernae
vices nobis praeetet Deus. Proximo versu suas
victorias Deo adacribit quod ipso duce perfregerit
cuneoe hostium vel phalangea et urbes munitae
expuguaverit: ita videmus, quantutnvis Btrenuus
esBet bellator, cum tamen nihil sibi arrogare. Io
temporibus verborum hoc semel teneant lectorea,
praeteritum et futurum aobiade m hoc pealmo pro-
miacue usrrpari: non tantum quia diveraas hieto-
rias complectitur David, sed quia ee statuit velut
in re praesenti, et contiauum teoorem gratiae Dei
simul contesit,

31. {Dei inlegra via est.) Via Dei hio non
pro dootrina, sed ratione agendi quam tenet erga
auoa, cepitur. Sensue ergo eat, Deum nunquam
frustrart aervoa euos, neque in jpso articulo dese-
rere, sicuti bomines olientibus Buis opem non ferunt
niei quatenua expedit: sed bona flde tueri quoef ens-
eepit in euam fidem. Caeterum quia nobia cum
Deo nihil osaet negotii, nisi cum verbo suo nobis
ocenrreret: ideo David poetquam aesernit, Denm
dod fallaoiter iuvare suos, aimul addit, Bermonem
eins eeae purgatum. Sciamus, minime eaae dubitan-
dum quia se Deus integrum effectu ipso erga noe
praestet, quia pollicitus eat fore salutia nostrae
ouetodem : eius aufem promissio certa est veritas.
Porro hic per eermooem, uon praecepta, aed pro-
mieBiones intelligi, ex proximo membro colligitur,
ubi dicit clypeum esse confidentibus. Videtur qui-
dem vulgare hoo elogium, eermonem Dei purum
db8b omni fraude et fallacia. instar argenti a Bcoria
aua purgati : sed noBlra infidelitaa facit ut Deus
sub hac eimilitudine fidem suam magnifice oom-
noendet: quia nihil magie proclivo eat, quotiea apoi
nostrae eventus non reepondet, quam ut impiae de
verbo Dei dubitittiones etatim nobis obrepant. Ro-
liqua petant lectorea ex Pealmo 12.

32. {Quoniam quis Deus.) Hic David vanis
hominum figmentis insultans, qui temere aibi fabri-
cant tutelaroa deos, confirmat quod prins dixi, ae
oibil unquam nisi Dei uuspiciiB et mandato fuieso
ageressum, nam si progrcssus esset ultra vocationie
metaa, non licuisset lanta fiducia Deum in parteB
auas trahore. QtianquHm nutcm uni vero Deo fic-
titios omnes opponit: simul tamen prosternit omnes
vanas spes qiiibus mundus circumagitur, ne in Deo
iicquieacat. Nequc enim hic de ntido Dei titulo
agitur: sed prommcint David, nihil aliuude auxilii
quaerendum easo, quia solus ipse potentia sit prae-

ditua. Consilium tamen eins quod notavi, tenen-
dum est: quod ecilioet omnibus suia hostibuB Deum
tanquam ducem, aub quo militavit intrepide, oppo-
nenB, ae nihil libidinoae vel mala oonacientia ten-
taese affirmat.

33. {Deus qui praecinxit.) Metaphora eat vel
a balteo aumpta, vol ab ipais renibus, in quibua
ecriptura interdum vigorom aut robur locat. Perinde
eat igitur ao si dicerot ae virtute Dei fuiaae fortem,
qui alioqui futurus erat mollia et enervie. Poatea
de auccesau ipeo loquitur: quia non snfficeret ani-
mia promptos eese et alaoree, viribua otiam pollere,
uisi accederet felix eventus, quem profani homines
vel a sua prudentia, vel a fortuna provenire imagi-
nantur: David autem uni Deo adscribit. Nam via
pro curau actionum ponitur: ao ai diceret, quid-
quid aggreaaus eat, Deum prospore sna benedictione
direxisse.

34. Ponens*) pedesmeos sicut cervarum, et super
excelsa mea statuit me. 35. Instituens manus meas
ad proelium, et conteretur arcus chalybeus brackiis
meis. 36. Et dedisti mihi scutum salutis tuae, et
dextera tua fulcivit me, et clementia tua auxtt me.
37. DUatasti gressus meos sub me, et non nutarunt
tali mei.

Quia multas arces oooupaverat David, quae ob
arduum et difficilem accessum inexpugnabiles cre-
ditae fuerant, Dei gratiam hac iu parte extollit.
Nam pedes sicut cervarum sibi datos fuiese dicons,
oaleritatem inaolitam notat, et quae in hominos
naturaliter non competit. Sonaus ergo eat extra-
ordinario modo fuisse divinitus adiutum, ut instar
capreae pernici oureu rupee inaoceasae transoenderet.
Vooat autem excelsa sua arcee quibue victor iure
belH potttus eat: quia merito gloriari potuit ee
nihil alienum ocoupare, quuin se divinitus illuc
vooatum sciret. Quum dicit manus suas edoctas, et
formatas fuisse ad proelium, fatetur pugnandi dex-
teritatem sibi propria industria non fuiese partam,
vel exercitatione et usu: sed obtigiaae BingulariDei
dono. Etsi autem goneraliter hoo verum est, vim
et peritiam bellandi non nisi ab aroano Dei in-
Btinctu esse: oontiuuo tamen poat ostendit David
se praeter communem et usitatum homiuum morcm
fuiaso ad obeunda certamina fortitudine instructum:
quia brachia ad frangendoa arcus aeneoa eatis valida
fuerint. Nnm ut fuerit homo nervosus, bumilistamen
deacribitur eius statura: et ipsa similitudo aliquid hu-
mana virtute altiua deaignat. Proximo versu se
una Dei ^ratia tutum et aalvum fuisse praodioat.
Nam sub clypeo divinae salutis aignificat, nisi aDeo
tairabiliter eervatue csset, ad multos letales ictus

*) i

i fniaant, «Btjavc

e doniiant

187

PSALMU8 XVIII.

188

se fuisse expositum: atque ita clypeus salutis Dei,
tegumentis omnibus et armis quibus munitus erat,
taoite opponitur. Eius rei causam iterum refert ad
gratuitam Dei bonitatem, qua dicit se auctum fuiese,
vel magis ac magis provectum. Augendi enim
verbo continuos favoris Dei progressus notat. Per
dilatationem ingressus intelligit viam sibi aequa-
bilem per invia fuisse patefactam. Subest enim
antithesis inter latum spatium et angustias, ex
quibus pedem movere non licet Sensus est, quum
in extremam desperationem oonieotus esset, divi-
nitus fuisse expeditum. Atque haec ad corrigendam
nostram diffidentiam apprime utilis est admonitio,
nisi enim nobis amoena sit ante oculos planities in
qua libere exsultet caro, trepidamus ac si nos terra
deficeret. Teneamus ergo, non frustra munus hoo
Deo adscribi, ut vias nostras dilatet ac complanet.
Huius gratiae effectum subiicit, quod pedes sui non
nutarint, hoo est, nullo adversu casu deiectus fuerit.

38. Persequar inimicos meos, et comprehendam
eos: nec revertar donec consumpserim eos. 39. Afflixi
eos, nec potuerunt surgere, ceciderunt sub pedibus
meis. 40. Et accinxisti me fortitudine ad prodium:
incurvasti inimicos meos subtus me. 41. Et inimir
corum meorum dedisti mihi cervicem, et osores meos
perdidi ipsos.

In hoc totus est David ut ab effectu demonstret,
Deo 8e propitio in omnibus victoriis usum esse:
unde sequitur, rectam et iustam fuisse eius causam.
Nam etsi impiis quoque et soeleratis prosperos euc-
cessus interdum Deus concedit, exitu tamen osten-
dit, se illis adversum fuisse et infensum. Signa
autem favoris qualia patefecit erga Davidem, soli
eius servi sentinnt: ut hoc modo testetur eos sibi
probari et gratos esse. Quanquam autem nimium
militariter videtur loqui, dum pronunciat se finem
caedibus non facturum, nisi omnibus hostibus con-
sumptis: imo videtur mansuetudinem illam obli-
visci, quae lucere debet in ounctis fidelibus, ut
patrem coelestem referant: quia tamen nihil tenta-
bat praeter Dei mandatum, et spiritus eius fracno
affectus suos regebat, sciamus has non esse homi-
nis sanguinarii vel truculenti voces, sed qui iudicium
sibi a Deo iniunctum fideliter exsequitur. Et oerte
scimus tanta ingenii mansuetudine fuisse praeditum,
ut vel a gutta sanguinis fundenda abhorruerit, nisi
quatenus ferebat officii ratio et necessitas. Ergo
tenenda est Davidis vocatio: deinde purus zelus, et
ab omni carnis perturbatioue vacuus. Notandum
praeterea est, hic vocari hostes quorum indomabilis
pertinacia talem Dei vindictam provocavit. Nam
quatcnus sustinuit Christi personam, nonnisi de
obstinatis ultimam poenam sumpsit, qui humano
imperio in ordinem cogi non poterant, res enim ipsa

demonstrat nihil ei magis cordi fuisse, quam ut re-
sipiscentibus paroeret. Siouti Christus ad poeni-
tentiam comiter omnes invitans, ferreo sceptro oon-
terit qui pervioaoiter ad extremum reeistunt. Summa
est, Davidom, quum militaret sub Dei auspiciis,
rex ab ipso electus, ot nihil nisi ex iussu eiusagendum
suseipiene, fuisse quoque divinitus adiutum ut mvictus
staretoontra omniumhostiuminsultus, imoingentes et
validissimas oopias profligaret. Porro sub hoo typo
soiamu8 inviotam regni Christi statum fuisse adum-
bratum, ut Dei virtute fretus prostratis suis hosti-
bus emergat semper superior, rexque maneat
invito mundo. Quum vero nobis oommunes sint
eius victoriae, sequitur, inexpugnabile nobis prae
sidium contra omnes diaboli conatus, omnes peooati
machinas et carnis tentationes promitti. Quamvis
itaque tranquillum regnum Christus nonnisi bellando
obtineat, nobis aatis sit ad eius conservationem,
semper paratam fore Dei manum. Profugue quidem
ad tempus fuit David, ut vitam suam ferarum ca-
vernis vix tegeret: sedDeus tandem terga hostium
vertit, neo modo coniecit in fugam, sed etiam pro-
fligandos tradidit. Ita quamvis ad tempus immineant
cervicibus nostris hostes, feciet tandem Deus ut
non solum terga nobis vertant, sed ante ooulos
nostros pereant ut digni sunt. Memores interim
simus ad quam militiam nos Deus vooet, oum quo
hominum genere oonfligere nos velit et quibus
armis instruat: ut nobis suffioiat, spirituali eius
virtute diabolum, carnem, et peocatum sub pedibus
nostris posterni. Quibus autem gladium dedit, si
modo sub Christo oapite regnent, eos etiam tuebitur,
ncc iniuste opprimi sinet. Quod attinet ad verba,
interpretes fere uno consensu vertunt: Dare hostee
dorsum, pro in fugam coniicere, sed quia tpj? P ro "
prie oervicem Hebraeis significat, non incommodus
erit sensus, datam fuisse hostium cervioem, quia Deus
maotandos tradiderit.

42. Vociferabuntur, et nuUus servator: ad Ie-
hovam, nec respondebit Ulis. 43. Et comminuam
eos tanquam pulverem a facie venti: vdut lutum pla-
tearum calcabo eos. 44. Eripies me a contentionibus
populi: constitues me caput gentium; populus quem
non novi, servient mihi. 45. Ad auditum auris obedient
mihi ;*) fiiii alienorum **) mentierdur mihi***\ 4(i. Filii
alienorum deficient, trepidabunt ez penetratibus suis.

42. ( Voci ferabuniur.) Mutatio temporia in verbo
contextum narrationis non abrumpit, sic itaque re-

*) a 1'ouic de 1'aureille ils m'obeiront, en marge: oa, si
tost quo le bruit de mon nom viendra a leurs aureillea.

**) les enfans des estrangers, en marge: ou les peuples
estranges.

•**) me mentiront, en marge: on feront eemblant d'eBtre
dea mions s f hnmi]ian8 de crainte.

189

PSALMUS XVIII.

190

solvi debet: Quamvis ad Deum olamarent, reiectas
fdi88e eorum preces. Prosequitur vero quod prius
dixerat, tandem exitu patefaetum esse quam falso
iactarent hostee Dei nomen, qui ee ab illis aversum
06tendit. Verum quidem eat, sic eos interdum
prospere agendo fuisse elatos, ut vulgo oreditum
fuerit Deum illis favere, quum interea David noote
et die clamando uih.il proficeret: sed ubi servi sui
patientiam satis exerouit Deus, iilos spe vana deie-
cit ac frustratus est: imo nec preces eorum dignatus
est audire. Tenemus nunc oonailium Davidis : quia
enim diu perperam Dei nomine abusi fuerant impii,
fallaoem eorum iactantiam deridet Porro notandum
est, de hypooritis, qui nunquam sincero atfectu
Deiim invocant, haberi sermonem, nunquam enim
fallet promisaio, Deum prope esse omnibus qui eum
in veritate quaerunt, Psal. 145, 18. Non ergo repu-
diatos fuisae hostes suoa dicit David, quum serio
cordis affeotu ad Deum oonfugerent, sed quum solita
impudentia putarent eum sibi obstriotum ad ecele-
ratos conatus iuvandos. Nam dum vota in ultima
neceesitate conoipiunt impii, etsi pavore deieoti
metuque trementee, humilitatem prae se ferunt : non
tamen mutant propoeitum ut resipisoant. Adde
quod illis audacia et durities pro fide est, vel dubi-
tando querimonias suas profundunt, magis ut Deo
obstrepant, quam ut suam fiduciam in eius sinu de-
ponant. Caeterum hinc colligenda est utilis admo-
nitio, quicunque miseris crudeliter insultaverint ac
auperbe reieoerint supplices, Deum etiam ad sua
vota Burdum sensuros. Proximo etiam versu deoemur,
postquam impios Deus abieoit, proiicere ad omnem
contumeliam, et instar luti oalcandos tradere. Neque
enim tantum denuntiat, superbis et crudelibus
clausas fore suas aures, sed minatur etiam so fac-
turum ut meroedem eadem mensura reoipiant.

44. (Eripies me e contentionibits.) Summatim
colligit David se Dei auxilium modis omnibus ex-
pertum esse: nam et magnum ei discrimen ex do-
mesticis turbis instabat, nisi mirabiliter sedatae
essent, ferocia populi in ordinem coaota. Hoc etiam
secundum praeter communem opinionem accidit, ut
longe lateque viotor gentes vicinas posterneret,
quae nuper totum fere Israelem fregerant. Fuit
enim illa incredibilis renovatio: quod non modo
populum olade affectum subito restituit, sed tribu-
tarios sibi reddidit, a quibus pax impetrari non
poterat. Fuisset iam hoo praeolarum, si populus
accepta gravi clade incolumis stetisset, ac viribus
iterum collectis recuperasset priorem statnm: sed
hoc longe praestantius beneficium ex insperato Deus
contulit, ut subigeret suos victores. Utrumque
David commemorat, quum tumultuaretur in eum
populus, illos intestinos motus nonnisi divinitus
fuisse composit08: deinde eiusdem Dei auspiciis et
virtute, validis gentibus sub iugum redactis, propa-

Stum fuisse imperium, quod debile et semifractum
srat sub Saule, hine patet, non minus intus et
domi, quam oontra exteros hostes fuiese adiutum.
Porro, quum nobis in hoc typo spiritus sanctus
regnumChristi depingat: sciamushunc tam erigendi
quam conservandi eius esse modum, ut Deus non
solum exserto braohio pugnet oontra professos
hostes qui aliunde insurgunt, sed etiam domesticos
tumultus et rixas compesoat. Quod etiam in Christi
persona palam ostensum fuit ab initio, quia primum
eiobstaoulum fuit ab insana gentis suae contumacia:
iam temporum omnium experientia ostendit, dissidia
et contentiones, quibus ecclesiam soindunt et lacerant
hypocritae, non minus nozia esse ad labefactandum
Christi regnum, quam violentos hostium conatus,
nisi Deus manum suam opponeret, Ergo ut regnum
filii sui promoveat ac tueatur, non modo externos
hostes coram ipso prosternit, sed eum liberat a
domesticis oontentionibus. In cantico aliud verbum
habetur pro: In caput gentium ponere, nempe
^IDtPn quod custodire eignificat, ideoque ad sta-
bilem et diuturnam regni possesionem refertur.
Scimus enim quam difficile sit in officio retinere
qui iugo nondum assuefacti sunt. Ideoque nihil
frequeotius quam imperia nuper parta novis moti-
bus concuti. David autem in canticoDeum pronun-
tiat dignitatis, quam ipso auspice adeptus erat ut
gentibus dominaretur, fuisse custodem.

(Populus quem non cognovi.) Totus hio con-
textus optime confirmat quod nunc attigi, non
restringi narrationem hanc ad Davidis personam,
sed vatioinium esse de futuro Christi regno. Potuit
quidem gloriari David, populoe quorum mores et
ingenia non penitus noverat, sibi fuisse subiectos:
sed quoscunque devicit, non fuisse vel prorsus in-
cognitos, vel tam procul dissitos, certum est. Quare
tunc Deus nonnisi sub obscura umbra delineavit
immensum Filii sui regnum, cuius amplitudo ab
ortu 8oli8usque ad occasum patet, totumque mundum
oocupat. Eodem etiam facit quod prozime seqnitur:
Ad solam famam obedient mihi, nam etsi nomen
adeo oelebre sibi conoiliaverat David ex victoriis,
ut multi armis depositis ultro ad deditionem de-
soenderent: quia tamen armorum potentia illi quo-
que fracti fuerunt, quam eub ooulis ipsorum infeli-
citer experti erant vicini, proprie non dicentur ob-
sequium praestitisse ad solam famam. Verius hoc
in Christum competit, qui verbo subigit sibi mundum,
et ad solum auditum morigeros sibi reddit qui prius
rebelles fuerant. Ergo quatenus Chnsti personam
sustinuit David, Deus gentes remotas, et quae prius
Israeli, quoad consuetudinem, fucrant incognitae,
eiu8 imperio subiecit. Sed fuit illud praeludium
promissae Christo dominationis cuius fines ad ulti-
mas usque mundi plagas oportuit extendi. Armis
etiam et bellica virtute tantum nomen sibi David

191

PSALM06 XVIII.

192

peperit, ut multi ex hostibus metu fraoti deditionem
facerent. Sed ita sub typo ostensa fuit gentium
subiectio, quae solo evangelii praeeonio in ordinem
eoactae sunt. Nam fidei obedientia, in qua fun-
datum est Ghristi imperium, ex auditu est, Rom.
cap. 10, vers 17.

45. (Filii alienorum.) Hoc loco desoribitur
quod in novis dominationibus ut plurimum accidere
solet, ut scilicet victorem suppliciter adorent qui
redacti sunt in potestatem: sed ficta et coacta hu-
militate, quia serviliter non sponte parent. Nam
quod mentiendi verbum quidam interpretes alio
transferunt, quasi diceret vel inani spe delusos
fuisse hostes, vel ut poenam effugerent, mendaciter
negasse quidquam hostile se machinatos, non satis
exprimere videtur Davidis mentem. Quare gene-
raliter, ut alibi (meo iudicio) pro serviliter humiliari
capitur. Nam verbum t£fTD quod Hebraeis est
mentiri, metaphorioe interdum tantundem valet at-
que humiliari, vel subiectionis iugum suscipere,
ficto tamen et liberali modo. Filios autem alieni
vocat, vel alienorum, qui prius sui iuris prorsus ab
Israeie divisi fuerant. Hoo vero videmus etiam in
Christo impleri, ad quem multi supplices acoedunt
duplici et perfido animo: quos ideo apte spiritus
alienigenas vocat: quia etsi electo populo permixti
sunt, sincera tamen fido non coalescunt in idem
corpus, ut ecolesiae filii oenseri debeant. Yerum
quidem est, cunctos gentiles initio ex alienis fuisse
adscitos sed ubi induunt novum affectum, qui prius
erant hospites et advenae, fiunt cives sanctorum,
et domestioi Dei. Quod additur oontinuo post:
FUii alieni defluent, trepidabunt ex suis penetraiibus,
terrificum illud nomen de quo diximus amplificat.
Est enim hoc roverentiae non vulgare signum, qui
latetpis teguntur, altisque munitionibus sunt inclusi,
metu peroulsos in lucom prodire. Porro, sicuti
hostes Davidis ex suis penetralibus extraxit timor,
ut supplioes oocurrerent: ita inoredulos Evangelium
timore peroulsos ad praestandum Christo obsequium
oogit. Haec enim (teste Paulo 1. Cor. 14, 24) vis
est prophetiae, ut conscientias arguens, et mani-
festans ocoulta cordium, qui rebelles ante fuerant
metu prosternat, ad dandam Deo gloriam.

47. Vivat Ichova*), et benedictus fortis meus**) t
et exaltetur Deus salutis meae. 48. Deus qui dat
vindictas mihi, et subigit populos sub me. 49. Libe-
rator meus ab inimicis meis: etiam ab his qui contra
me insurrexerant extulisti me, a viro violento eruisti
me. 50. Propterea cdebrabo te in gentibus Iehova,
et nomini tuo canam. 51. Magnificans salutes***)

*) Vive lo Seignour, en marge: ou, lc Seigueur vit.
**) mou fort, en marge: ou ccluy qui mo donne force.
***) Icb saluts, en marge: ou, delivrancee.

regis sui et praestans miserkordiam Christo suo
Davidi et semini eius in perpetuum.

47. (Vivat Iehova.) Si placet in optandi
modo legere: Vivat Deus: aspera erit loquutio,
quam tamen sumpta ab hominibus translatio ex-
cusat quibus moris est in hunc modummon tantum
bene precari, sed etiam honorifioa aoolamatione suos
duoes in sublime extollero, ita esset quasi triumphale
elogium. Non male tamen quadrat simplex affir-
matio qua David pronnntiet Deum vivere, hoo est
summa virtute esse praeditum. Caeterum, vita haeo
ad Dei essentiam non restringitur, sed potius ex
operibus aestimanda est quae vitam eius nobis
manifestaut. Simul enim ao virtutem suam ab
ooulis nostro8 subduxit, evanesoit etiam ex animis
sensus ao notitia vitae eius. Itaque vivere dioitur,
quatenus claris potentiae suao dooumentia mundum
sua manu contineri demonstrat. Hano Dei vitam
quia experimento senserat David, laudibus et gra-
tiarum actione prosequitur. Nam si in praesenti modo
legamus: Yivit Dominus, copula quae sequitur,
illationem valet: ideoque sio resolvenda est, ergo
bencdictus sit fortis meus. Iam epitheto foriis %
deinde servatoris, confirmat quod prius dixi, Deum
non clam vivere in se ipso duntaxat, sed vigorem
suum proferre in gubernatione totius mundi. "f)¥
enim transitive hic ponitur pro eo qui robur
confert.

48. (Deus qui dat vindictas.) Rursus acoeptas
Deo refert quas adeptus est victorias, sicut enim
nunquam eas sperasset nisi fretus Dei auxilio; ita
nuno eundem agnosoit unicum autorem: ao ne de-
functorie laudis partem adspergere videatur, diserte
repetit nihil se habere nisi quod datum est. Ac
primo quidem fatetur se virtute coelesti fuisse in-
structum, ut de hostibus quas meriti erant poenas
exigeret. Quia autem primo intuitu absurdnm
videri posset, a Deo armari fideles ad vidictam,
tenenda est (ut prius admonui) Davidis vocatio.
Neque enim privatus homo erat, sed pro regia
potestate, iudicium quod exsequutus est divinitus ei
iniunctum erat. Quisquis laesus est, si ad se ulcis-
oendum prosilit, Dei partes ocoupat, itaque non sine
8acrilega temeritate illatas sibi iniurias retaliant
privati homines: sed Deus qui se vindicem esse
pronuntiat, reges et magistratus gladio armans,
ultionum suarum ministros constituit. Itaque vin-
diotas posuit David pro iustis poenis quas Dei man-
dato reposcere licuit: modo tamen rite oomposito
spiritus zelo ageretur, non carnis impetu. Nisi
enim ad vocationem talis moderatio accedat, frustra
iactabunt reges sibi ultionem a Doo mandatam : quia
non minus praeposterum est, permisso gladio ad
oarnis libidinem abuti, quam eum Dei iniussu
arripere. Ecolesiae sub Ghristi auspiciis militanti

193

PSALMUS XIX.

194

non alia quam adversus obstinatos vindicta per-
mittitur. Iubemur beneficiis certare cum hostibus,
pro eorum salute preoari: ergo simul optanda illis
est resipiscentia, et sanitas mentis, donec certo
oonstet perditae esse ac desperatae malitiae, interim
reaignanda est arbitrio Dei vindicta, ne ante teinpus
praeoipites feramur. Deinde ex periculis et difficul-
tatibus colligit se aliter non potuisse salvum evadere,
nisi Dei manu servatus esset. Huc enim pertinet
elevatio de qua loquitur, mirabiliter fuisse sublatum,
ne victrici hostium violentiae suocumberet.

50. (Propterea celebrabo te.) Hoo versu docet
beneficia Dei quae retulit, novo et insolito prae-
oonio digna esse, ut eorum fama ad gentes usque
penetret. Subest enim tacita oomparatio inter ordi-
narium Dei oultum quo tunc solebant fideles in
templo defungi, et hanc gratiarum aotionem quae
tam angustis finibus capi non poterat. Sensus est
igitur: Domine non tantum ex praescripto legis ritu
gratias tibi agam in coetu fidelium: aed longius
manabunt laudes tuae, sicuti per totum orbem
memorabilis est tua in me gratia. Oaeterum hino
vaticinium de futuro Ghristi regno elicitur: qnia
nifli in societatem eleoti populi allectae fuissent
gentes, frustra inter surdos et absurdae cantatae
fuissent laudes Dei. Quare scite Paulus et apposite
hoo testimonio probat non esse fortuitam gentium
vocationem, Roro. 15, 9. Pluribus enim locis postea
videbimus Dei laudibus sacrum domicilium assignari
in ecclesia. Quare alibi quam in Iudaea non potuit
rite et oum fructu oelebrari Dei nomen, donec per-
foratae essent aures gentibus: quod factum est nbi
eae Deus per ovangelium adscivit.

51. (Magnificans sahUes.) Versue hic a fine
demonstrat cur tam liberaliter Deus egerit cum
Davide: quia soilicet eum nnxerat in regem. Nam
se regem Dei vocando, se neo temere irrupisse, neo
pravis factionibus obtrusum fuisse testatur, se iure
legitimo regnasae, quia sio Deo placuit. Id unctionis
symbolo probat, quia Deus, 8amuelis manu eum
ungendo, non secus ius regnandi asseruit, quam si
manu sua palam e coelo exserta in regio solio lo-
ca8set. Hanc eleotionem oontinua salutum serie
magnifioe fuisse sanoitam dioit: unde sequitur, ex
profeseo oum Deo bellare omnes quibus rata non
68t eius vocatio. Gausam simul adscribit Dei cle-
mentiae: ut sciamus in mero Dei beneplacito fun-
datum foisse illud regnum. Iam ex clausula aper-
tius constat quod prius dixi, Davidem non tam
hidtorice narrare mirificas et varias gratiae Dei
species quas in se expertus erat, quam de perpetuo
regni statu vaticinari. Ac notandum est: Seminis
nomine non quoslibet posteros intelligi, sed peculia-
riter notari suocessorem illum cui se fore in patrem
Deus pollicitus fuerat. Nam quum praediota esset
regni stabilitas, quamdiu sol et luna in coelo ful-

Calmni opera. VoL XXXI.

gerent, 2. Samuel. cap. 7, vers 12 necesse fuit ad
eum desoendere, qui rex aeternus non temporalis
futurus erat. Itaque semen suum nobis oommendat
David eximia iila promissione ornatum, quae neo
in Solomonem, nec in alium quempiam ex succes-
soribus perfeote competit, sed in filium Dei uni-
genitum: siouti apostolus Hebr. capit 1, vers 4 huo
dignitate ipsum angelis anteoellere docet. Ita recte
proficiemus in hoc Psalmo, si umbra nos ad corpus
deducat.

PSALMUS XIX.

ABO. David fideles ad considerandam Dei gloriam hortari
voleos, primo eias speculum in coeloram maohiaa et
exquisiti ordinis artinoio proponit: deindead legem nos
rerocat, in qaa magis familiariter se Deus patefecit
electo populo. Itaque hano peculiarem gratiam pluribus
verbis prosequitur, legis asam commendans. Tandem
Psalmum precatione. olaudit.

1. Praefecto canticum Davidis. Codi enarrant
gloriam Dei t et opera manuum eius annuntiat ex-
pansio*). 2. Dies ad diem eructat sermonetn, et nox
ad noctem annuntiat sdentiam. 3. Non sermo et non
verba, ubi non audiatur vox eorum. 4. In omnem
terram evixit scriptura ipsorum 9 et ad extremitaiem
orbis, sermones ipsorum: scli posuit tabemacidum in
ipsis. 5. Et ipse tanquam sponsus egreditur e thalamo
suo: exsultat tanquam vir robustus ad currendum
spatium. 6. Ab extremitate codorum egressus eius t
et circuitus eius super extrema eorum: nuUusque abs-
conditur a calore eius.

1. (Codi enarrant.) Dixi iam huius Psalmi
duas es8e partes, quarum in priore Dei glorianx
celebrat David ab operibus: in altera autem noti-
tiam plenius in verbo relucentem praedioat. Quan-
quam autem nonnisi ooelorum meminit, non tamen du-
biume8tquin subnobilissimaparte, et cuius excellentia
magis conspicua est, totum mundi opifioium per
syncedochen designet. Nihil oerte tam est obscurum
vel oontemptibile in minimis terrae angulis, in quo
non aliqua virtutis et aapientiae Dei nota oernatur:
sed quia coelis insculpta est expressior imago, hos
praecipue David elegit, quorum splendor nos ad
totum mumdum lustrandum dirigeret. Nam ubi
quis ex coeli intuitu Deum agnoverit, non modo in
terrae superficie, sed in minimis quibusque plan-
tulis eius sapientiam et virtutem reputare et mirari
disoet. Primo versu rem unam sno more bis repetit.
Coelos enim inducit tanquam testes ac praecones
gloriae Dei, personam mutae creaturae alienam

*) l'eatendue f en marge: ou Tentoar da ciel et de Pair.

195

P8ALMD8 XIX.

196

attribuens, quao magis ingratitudinem exprobret
hominibus, si tam clarum testimonium surdis auri-
bus praetereunt. Efficacius enim movet ac afficit
haeo loquutio, quam si dixisset coelos monstrare.
Est quidem hoc magnum, in coelorum splendore
ooulis nostris offerri vivam Dei imaginem: sed quia
8ensus melius excitat sonorae vocis praedicatio, vel
oertius saltom ac maioro cum profectu docet, quam
simplex conspeotus cui nulla coniunota est ad-
monitio: notanda est huius figurae emphasis, quod
ooelos suo praeconio Dei gloriam enarrare dicit.
Repetitio quae secundo membro additur, exegetica
est. Exponit enim David quomodo glorium Dei
coeli nobis praedicent: quia scilicet aperte testentur
non se fortuito conflatos esse, sed ab opifice prae-
stantissimo mirabiliter conditos. Fieri enim non
potest quin ad ipsum usque autorem nos attollat
coelorum intuitus, ao mirabilis quae illio apparet
distinctio, ornatus et splendor luoulentum eius pro-
videntiao testimonium reddant. Creationis quidem
tempus et modum scriptura explicat: sed etiam
Deo taconte, cooli ipsi eius manibus se compositos
fuisse clamitant: quod ipsum ad testandam eius
gloriam abunde sufficit. Simul enim ac Deum
agnoscimus mundi opificem, inentes nostras in ad-
mirationem immensae eius bonitatis, sapientiae et
potentiae rapi necesso est.

2. (Dies ad diem.) Quanquam subtiliua intelli-
gunt philosophi quam pulcre distinoti sint stellarum
ordines, ut in tanta multitudine nihil sit confusum,
huius tamen providentiae Dei rudibus et illiteratis
certius documentum est continua dierum successio.
David ergo hic a coelis non descendit ad alias mundi
partes, sed ab effectu magis sensibili et propinquo
confirmat quod nuper dixit, in coelis non solum
splendere, imo etiam resonare Dei gloriam. Etsi
autem varie exponi possunt verba, aensus tamen
fere idem manet. Nonnulli sio resolvunt, nullum
diem praeterfluere, quo non insigne aliquod docu-
mentum suae virtutis Deus edat. Alii vero notari
volunt doctrinae incrementa, ut semper dies posterior
novi aliquid afferat. Dnrius est quod intelligunt
quidam* diea et noctes inter se colloqui, et de con-
ditoris sui gloria disserere. Neque vero dubito quin
David ex ordinatis dioruin et noctium vicibus solis
et lunao stellarumque cursum ct revolutionem mi-
rabili Dei consilio temperari doceat. Sive autem
diem do dio vortamus, sive diem ad diem, parum
interest: quia tantum notatur concinna temporum
serios quam dierum et noctium successio efticit.
Dies quidom unus, si satis attenti essemus ut dccebat,
nobis idoneus esset gloriao Dei testis: nox etiam
una idem ofHciutn pracstarot. Sed quum videmus
solem et lunam quotidio suo ambitu mundum eom-
plecti, intordiu solem super capita nostra exstaro,
lunam succedero vicibus, gradatim solcm adscendero,

et simul propius ad nos accedere, postea iter suum
reflectere, ut a nobis paulatim recedat, hinc dierum
vel noctium longitudinem confici, et hanc varietatem
aequabili lege ita esse dispositam ut quotannis re-
currant : haeo longe clarior testificatio est. Quare non
immerito David, quamvis Deus nullum verbum fa-
ciat, dierum tamen et noctium tam bene aptatam
seriem de gloria Dei magnifioe ooncionari dicit:
nec iam ignorantiae praetoxtum reliquum essse
hominibus, quia quum doctorum officio tam probe
fungantur dies ot noctes, satis scientiae ex eorum
magisterio consequi possint.

3. (Non sermo.) Duas fere contrarias inter-
pretationes recipit hic versus, quarum tamen utra-
que est probabilis: quia ad verbum sio legitur: Non
eloquium et non sermones, non auditur vox eorum.
Quidam simul oontexunt duos versus, ao si suspensa
esset sententia usque ad posterius membrum: In
ornnetn terram etc. Itaque secundum eos sensus est,
quamvis muti sint coeli, nec loquendi faoultate
praediti, satis tamen alta et canora vooe praedicare
Dei gloriam. Sed si hoo voluit David, quorsum
attinebat ter repetere, non esse illis articulatum
sermonem? frigida sane esset rei notae inculcatio.
Altera igitur expositio, ut magis recepta est, ita
melius congruere videtur. Nam in lingua hebraica,
quae oonoisa est, saepe aliquid subauditur: prae-
8ertim Hebraeis tritum est relativa omittere. Adde
quod tertia negatio '73 exceptionem magis denotat
amembrisprioribus: ao si dictum esset, non obstare
linguarum disorepantiam quin ubique exaudiatur
coelorum praeconium. Facit enim liuguarum disso-
nantia ut oesset mutua inter varias gentes commu-
nicatio: et qui facundisnimus est in sua gente, inter
exteroe obmutescat, vel barbarus sit si loqui tentet.
Imo si quis linguarum omnium notitia sit instruotus,
non potorit tamen graecum simul et latinum com-
pellare: imo simulac sermonem ad hos vel illos
converterit, ab aliia intelligi desinet. David ergo
tacita oomparatione amplificat huius testimonii
effioaciam qnod coeli creatori suo reddunt: ao si
diceret, quamvis intcr se populi linguis differant,
tamen ad omnes pariter docendos communem coelis
sermonem esse: nec quidquam praeter socordiam
obstare quo minus alienissimi quique quasi ex ore
unius doctoris proficiant.

4. (In omnem terram exivit.) Hic declarat
quomodo coeli apud omnes populos sine discrimine
promiscue concionentur: quia ubique terrarum
intelligant hommes coelos ad celebrandam Dei glo-
riam propositos esse te&tes. Caeterum, quia nomen
]p nuno lineam, nunc structuram Hebraeis significat,
quidam hunc sensum eliciunt, quod coelorum
arehitectura, quasi lineatim ad regulam cotnposita,
longc lateque Dei gloriam praedicet. 8ed quum
meUiphorioe coelestis machinae splendorem David

197

PSALMUS XIX.

198

hic instar doctoris de gloria Dci ooncionantem in-
ducat, frigida esset ista loquutio, lineam coolorum
exire in ultimos usque terrae fines. Adde, quod
statim proximo membro verba ubiquc exaudiri
subiicit, quid autem verbis affine oum specie aedi-
ficii? Quod si vertamus scripturam, haec duo op-
time convenient, in coelis, tanquam in volumine
omnibue conspicuo, descriptam esse Dei gloriam,
et simul inditam illis esse sonoram vocem quae ad
omnium aures perveniat. Atque ila monemur, vi-
sualem (ut ita loquar) esse sermonem illum, cuius
facta prius fuit meotio. Oculis enim, non auribus
loquuntur eoeli: ut merito eornm speciem tam
distinote ordinatam scripturae comparet David.
Porro, quod nomen ip versum in scriptione signi-
ficet, satis patet ex lsaia. 28, 10 ubi Deus Iudaeos
pueris nondum satis per aetatem docilibus com-
parans, sic loquitur: Erit illia praeceptum ad prae-
ceptum, praeceptum ad praeceptum, versus ad ver-
sum, versus ad versum, paulisper ibi, paulisper ibi.
Itaque (meo iudioio) sensus est, gloriam Dei non
obsouris literulis notatam, sed splendido charactere
expressam esse, cuius lectio omnibus exposita sit
ac facilis. Hactenus genuinum prophetae sensum
exposui. Nam quod pars ista Psalmi ad allegorias
detorta fuit, nulla ratione factum esse lectores facile
agnoscent. Initio monui, quod etiam ex contextu
patet, antequam David ad lcgem veniat, Dei gloriam
in mundi opificio spectandam proponere. Nunc si
ex coelis apostolos, et ex sole Christum facimus,
looum amplius non habebit illa partitio, adde quod
praepostera fuiaset ratio, legcm in contextu evan-
gelio postponere. Sed quia nihil magis clarum ost
quam Dei notitiam hic tractari, quae in mundi
speculo naturalitor omnibus offertur, a longiori dis-
putatione supersedco. Tantum , quia ex Pauli
verbifl occasionem sumpserunt allegorici isti inter-
pretes, nodus hic solvendus erit. Paulus de gentium
vooatione disserens, prinoipium illud sumit: Salvum
fore quisquis invocaverit nomen Domini: doinde
addit non posse invocari, donoc ex evangelii doc-
trina cognitus fuerit. Caeterum, quia Iudaei specie
Bacrilegii non carere ducebant, quod Paulus salutis
promissionem gentibus vulgaret, quaerit an non ipsi
quoque audierint. Ac respondet, ex hoc loco aper-
tam illis fuisse scholam in qua pietatem et Dei
cultum discerent, quia in omnem terram exivit, etc.
Verum intempestive tunc Paulus dixisset evangelii
vocem ex ore apostolorum fuisse in toto mundo
auditam, quae vixdum ad paucos pervenerat. Certe
illorum praedicatio nondum exierat in regiones lon-
ginquas, sed.Iudaeae finibus adhuc manebat inclusa.
Porro eius consilium minime ambiguumest: dicere
enim voluit, iam anteactis saecuiis Doum patefecisse
gcntibus suam gloriam, atque hoc amplioris doctrinae
fuisse praeludium. Nam etsi ad tempus separata

fuit clecti populi conditio a gentibus, mirum tamen
videri non debuit quod utrisque tandem Dous pro-
miacue se patefecit. quos pridem communiter ad se
invitaverat: sicuti alibi dioit, quo tempore passus
est Deus gentes errare per vias suas, non tamen
se reliquisse a(iapi'jpov, Act. 14, 17. Unde colli-
gimus, nimis crasse deceptos fuisse qui Paulum a
literali sensu discessisse tinxerunt. Quod iectores
facilius etiamnum ex nostris in locum ilium commen-
tariis intelligent. (Soli posuit tabernaculum.) Sicuti
ex tota mundi machina coelos praocipue elegit
David in quibus imaginem Dei spectundam propo-
neret, quia illic tanquam in sublimi theatro melius
conspicitur: ita nuno solem in altissimo gradu po-
situm demonstrat, quia in eius fulgore luculentius
se profert Dei maiestas. Nam ctsi aliis planetis
sunt etiam sui cursus et quasi stadia, et firma-
mentum stellas omnes fixas in suam revolutionem
trahit: rudibus tamen et indoctis astrologiae arcana
David frustra oonatus esset tradere. Itaque satis
habuit crasso stylo ingratitudinis arguere totum
mundum, nisi ex solis oonspectu in pietate proficiat.
Haec ratio est cur dicat tentorium ei paratum esse:
deinde egredi ipsum ab una eoeli extremitate, et
transire celeritcr in partem oppositam. Neque
enim argute inter philosophos de intcgro solis cir-
cuitu disputat, sed rudissimis quibusque se accom-
modans, intra ocularem oxperientiam se continet.
Ideoque dimidiam cursus partom quae eub hemi-
sphaerio nostro non cernitur, subticet. Tria vero
in sole consideranda proponit, formae splendorem
ac praestantiam: doinde cursus celoritatcm: tertio
incredibilem vim caioris. Dignitatcm ot ornatum
similitudine sponsi oommendat: addit deinde simili-
tudinem cursoris. Mira enim fuit olim eorum per-
nicitas qui vel quadrigis vel pedibus in stadio cer-
tabant: quae etsi longissime abfuit a celeritate solis,
nihil tamen in communi hominum usu inveniro
potuit David quod propius accederet. Quod vege-
tativum calorem in tertio membro notari quidam
putant, mihi non probatur. Est quidem mirabile
hoc Dei opus, et insigne bonitatis specimen, quod
vis solis in terram usque penetrans, sua inspiratione
eam foecundat: sed quia dicit, nominem vel nihil
abscondi ab eius calore, de violento aestu, quo tam
homines quam reliqua animantia, plantae etiam ct
arbores torrentur, potius intelligo: quia vivificum
calorem, quo nos vogetari sontimus, effugero nullus
cupit.

7. Lex Domini perfecta, instauram anitnatn:
testimonium Iehovae fidele, erudiens in sapientia
parvulum. 8. Statuta Iehovae recta, exhUarantui
cor: praeceptum Domini purum iUuminans oculos.
9. Timor Iehovae sincerus, permanens in saecidum:
iudicia Iehovae veritas, iustificata simul.

13*

199

PSALMUS XIX.

200

7. (Lex Domini etc.) Sequitur nunc pars se-
cunda Psalmi. Postquam enim totum humanum
genus ostendit satis a inutis magistris doceri
de unico Deo, ludaeos nunc aggreditur, quibus
magis Deus innotuerat per verbum suum. Nam
quod de ipso testantur coeli, non eo usque deducit
homines, ut veram pietatem perdiscant: sed tantum
huo valet, ut reddantur inexcusabiles. Verum quidem
est, nisi essemus nimis hebetes, esse in mundi
theatro satis multa documenta quae nos ad pietatem
invitent: sed quia in luco clara caeoutimus, sine
verbi subsidio nihil nobis prodesset splendida ista
gloriae Dei repraesentatio, iicet sonorae concionis
loco esse debeat. Itaque Deus quos ad salutem
vocare statuit, peculiari gratia dignatur: sicuti
olim, quamvis omnibus sine exceptione testatus sit
se esse Deum: tamen Abrahae filiis seorsum legem
dedit, quae certiore et magis propinqua notitia
eos iinbueret, unde sequitur Iudaeos duplici vin-
culo ad Deum colendum obstrictos esse. Nam quum
gentes, quibus tantum per mutas creaturas loquutus
est Dous, nulla ignorantia excuset, quanto minus
tolerabilis est eorum stupor, qui vocem ex sacro
eius ore profectam audire negligunt? Hic ergo
finis est ut se alacrius addicant Iudaei in Dei
obsequium, quod sanctiore vinculo sibi devinxit.
Porro sub legis nomine non tantnm intelligit re-
gulam iuste vivendi vel decem praeoepta: sed com-
prehendit totum foedus quo Deus populum illum
a reliquo mundo distinxerat: ac totam Mosis doc-
trinam, cuius partes deinde enumerat sub
vooibus testimonii, statutorum, et aliis. Neque
enim elogia haeo, quibus legem commendat, solis
decem praeceptis quadrarent, nisi accederet
adoptio gratuita, et quae ex ea dependent promis-
siones: denique totum illud dootrinae corpus ex
qno constat vera religio et pietas. Quantum
ad voces hebraicas, ideo curiose in cuiusque signi-
fioatione tradenda non laboro, quia ex aliis loois
colligere promptum est interdum oonfundi. nVlj?
quidem generalitor pro conventione aooipitur, qua
Deus, ubi se in Deum fore pollicitus est Abrahae
filiis, vioissim ab ipsis fidem et obedientiam stipu-
liitur. £st igitur mutua inter Deum et populum
pactio. D^PpE) quae ego alios sequutus Statuta
verti, quidam ad oaeremonias restringunt, non reote
(meo iudicio) qui pro edictis in genere passim video
aocipi. Itaque ni¥0 quod proxime sequitur, fere
synonymum est. De aliis vidobimus suo loco.
Prima legis commendatio ost, quod sit integra vol
perfecta: quo verbo significnt Dtivid, siquis in lego
Doi rite sit odoctus, ei ad purfootam sapiontiam
nihil defore. Quainvis enim profanis scriptis ad-
sporsa sint verao et utilos sontontiao, ot Dtuw
aiiquam iustitiae uotitiam indidrrit liomiuuin atiimis,
facit tamen naturao oorruptola ne qua inter hoininos

reperiatur pura lux doctrinae, sed mutila quaedam
principia, et quidem implicita ignorantiae tenebris.
Unde merito David laudem hanc vendicat legi,
quod in se perfectam et absolutam sapientiam con-
tineat. Quia animae conversio, quam paulo post
subiicit, procul dubio pro instauratione ponitur, non
dubitavi ita verterfe. Sunt enim qui nimis argute
hic philosophantur de poenitentia et reformatione
hominis. Fateor quidem non recreari animam Dei
lege, quin renovetur in iustitiam: sed tenendus in-
terea est simplex Davidis sensue, quod sicut anima
vegetat corpus, sic ctiam lex vita sit animae. Dicit
autem animam restitui, ad miserum statnm alludens
in quo omnes nasoimur. Etsi enim quaedam pri-
mae originis reliquiae adhuo supersunt, quia tamen
nulla pars ab inquinamento et labe pura manet,
sio vitiata animae conditio parum a morte differt,
prorsusque ad mortem tendit. Itaque necesse eet
ut Deus adhibito legis suae remedio succurrat: non
quod per se id praestet legis litera, ut postea fusius
dicetur: sed quia Deus ad restituendas animas,
verbi sui organo utitur. Dum vooat testimonium
Iehovae fidele, repetitio est proximae sententiae, ut
legis integritas et fides aut veritas testimonii idem
valeant, nempe ubi nos Dei verbo regendos tradi-
mus, non esse errandi periculum, quia certo hao
via Dominns suos in salutem dirigit. Eruditio in
sapientia videtur adieota esse tanquam instauratio-
nis animae principium. Nam quum praesiantissima
animae facultas sit intelligentia, eam David ex lege
petendam docet, quia naturaliter ea destituimur.
Neque enim parvulorum nomine una tantum ho-
minum speciem designat, ao si alii per ae satis
saperent: sed primo admonet, nullos reota intelli-
gentia praeditos esse, donec in lege Dei profecerint.
Simul etiam ostendit quales Deus discipulos poetu-
let: nempe qui stultesoant apud se, et in pnero-
rum ordinem desoendaot, ne impediat proprii sensus
altitudo quominus Dei verbo se penitus dooiles
afferant.

8. (Statuia Ieliovae.) Qnanquam nihil nisi vul-
gare dicere videtur, quum statuta Domini reeta
vooat: si quis tamen antithesim consideret inter
rectitudinem legis et flexuosas vias qnibns ae
involvunt homines dum sensnm proprium sequun-
tur, hoo elogium non parvi osse momenti intelliget.
Soimus quantopere sibi quisque addictus sit, et
quam diftioile sit falsae prudentiae confidentiam
ex animis nostris revellere. Emphatica igitur doc-
trina est, rito aliter non posse institui vitam
hominis, quam si formetur ad Dei legem, extra
quam somper in tortuosis ambagibus erratur. Addit
soiuindo, statuta Dei exhilarare cor: quia nulla
alia ost nirti b'»nae consciontiae solida laetitia: qua
tuno domum fruimur, ubi certo sumus persuasi
vitam nostram Deo plaoere. Vere quidem pacis

203

PSALMDS XIX.

204

gustu iustitiam Dei respuimus. Caeterum hinc
iterum colligere licet, doq de nudis praeceptis et
mortua litera haberi sermonem: sed promissiones
quibus offertur gratia, simul comprehendi: nam si
lex tantum iubendo terreret, quomodo esset ama-
bilis? Certe si a spo veniae et Christi spiritu
separetur, tam procul abest a mellis dulcedine,
ut sua potius amaritudine miseras animas inter-
ficiat.

11. (Etiam servus tuus.) Quanquam hoc gene-
raliter ad quoslibet pios extendi potest, recte tamen
de ipso Davide accipitur, ut testetur se proprio
experimento probe tenere quidquid hactenus doouit.
Et oerte nemo de coelesti doctrina vere et serio
disseret, nisi qui eam penitus animo infixam alit.
Fatetur ergo David se quidquid habet prudentiae
ad regendam et formandam vitam, ex Dei lege
adeptum esse. Quamvis tamen de se proprie loqua-
tur, generalem in suo exemplo regulam proponit,
8i ratio vitae bene iustituendae quaeritur, unam
Dei legem satis superque sufficere: simul atque ab
ea disceditur, multis erroribus obnoxium esse cur*
sum. Ac notandum est quod David ex abrupto
sermonem ad Deum convertens, eum sui dicti
testem citat, quo certius persuadeat sincero se et
ex intimo affectu loqui. Quia verbum "|p)T tam
docere quam cavore significat, quidam hoc loco
vertunt: Docetur, vel admonetur sorvus tuus per
legis mandata. Sed quia plenior sententia est,
circumspectum reddi vel cautum qui se Deo regen-
dum tradit, mihi haec versio magis placuit. Secundo
membro declarat, quicunque se Deo addicunt ad
servandam quam praescribit iustitiam, minime ope-
ram ludcre, quia ampla illis merces apud eum
reposita est. Porro haec quoque non vulgaris est
commendatio legis, quod in ea Dominus nobiscum
paciscitur, seque ad remuneranda nostra obsequia
quodammodo obligat. Etsi enim iure suo a nobis
exigit quidquid lex continet: liberaliter tamen quam
non debet mercedem, servis suis promittit. Verum
quidem est, irritas esse legales promissiones nostro
vitio, quia longe a plena iustitia vel perfectissimus
quisque abest: nulla autem hominibus speranda est
operum merces, doneo legi in solidum satisfeoerint.
Ita haec duo bene inter se conveniunt, vitam
aeternam operum mercedem fore, si quis legem
omni ex parte impleat: et tamen in lege denun-
ciari maledictionem cunctis hominibus, quia totus
mundus operum iustitia destituitur. Quod etiam
mox ex proximo versu patebit. Postquam enim hoc
legis beneficium eelebravit David, quod Dei culto-
ribus amplam merccdem offert, statim alio sermo-
nom transferens exclamat, delicta quis intelligit?
ubi reos aeternao mortis pronnncians cunctos
homines, quidquid ex operum meritis concipi pot-
est fiduciae in nihilum redigit. Si quiB obiiciat,

fruRtra legom isto encomio ornari quod effectu ca-
ret, prompta responsio est: quia in foedere adoptio-
nis inclusa est gratuita peccatorum venia, ex qua
dependet iustitiae imputatio, fidelium operibus mer-
cedein quamvis indebitam rependi. Nam quod in
lege Deus perfectis iustitiae observatoribus pro-
mittit, fideles paterna eius indulgentia obtinent,
dum illorum eonatnm et pium obsequendi studium
pro iustitiae perfectione gratum habet.

12. Errores*) quis intettigU? ab occultis meis
munda me. 13. Etiam a superbiis**) contine servum
tuum, ne dominentur mihi: tunc integer ero, et mun-
dabor a scelere mutto. 14. Sini ad beneplacitum
eloqUia oris mei, et medUatio cordis mei coram te
Iehova, fortUudo mea et redemptor meus.

Haec exolamatio ostendit quomodo legis pro-
missiones, quibus addita est conditio, aocipere eon-
veniat: nempe simul ac in medium prodeunt, ut
quisque vitam suam examinet, neo faota modo sua,
sed cogitationes etiam exigat ad perfectam illam
iustitiae normam quae in lege traditnr. Sio fiet ut
ad unum omnes, spe mercedis abscissa, ad Dei
misericordiam confugere necesse habeant. Nequeenim
reputare satis est quid logis doctrina contineat,
nisi etiam veniamus ad nostras personas in quibus
reperietur defectus. Papistae aimul ae audiunt: Qui
fecerit haec, vivet in ipsis, (Levit. 18, 5) secure ope-
rum suorum meritis aeternam vitam alligant, ae si
in eorum arbitrio eseet legem praestare, cuius
omnes sumus transgressores, non tantum in uno
apice, sed in singulis partibus. Ideoque David quasi
labyrintho obsessus, deliotorum multitudine se
obrui cum admiratione fatetur. Hoc igitur primo
tenendum, quia legis iustitia destituimur in nostris
personis, ideo etiam a spe mercedis quae illic pro-
mittitur, excludi : deinde non uno aut altero delicto,
sed innumeris nos coram Deo reos constringi: ut
cum acerbissimo dolore deflenda sit nostra pravitas,
quae non tantum Dei benedictione nos privat, sed
vitam convertit in mortem: sicuti non dubium est
quin David, postquam Deum liberaliter praemium
offerre dixerat omnibus qui legem observant, ^hor-
rore perculsus eruperit in hanc vocem. Per nttOJIP
vel errores, quidam minora delicta notari putant:
verum David (meo iudicio) simpliciter dicere voluit,
pluribus Satanae fallaoiis nos implicari, quam ut
quisque centesimam malorum suorum partem sen-
tiat. Errore quidem et inoogitantia saepe delin-
quunt sancti: sed oontingit etiam Satanae laqueis
irretitos non perspiftere crassa peccata. TJnde merito

*) Bcs Fautoa, en marge: ou erreurs, ou ignoranoes.
*•) dcs arrogances en marge: ou peohei commis

oontumuce ou rcbellion.

par

207

PSALMUS XX.

208

actum erumpant, acd nt linguam quoque et animum
formet in obsequium legis auae. Scimus quam
difficile ait etiam perfectissimis, verba et cogitatio-
nes ita fraenare ut 'nihil Dei voluntati adversum
vel animo vel ore ooncipiant: et tamen haee inte-
rior puritas praecipue a nobia in lege exigitnr.
Qno autem rarior eet virtus, exacta haeo oordis
et linguao oontinentia, eo magia diaoamua quam
neceasaria ait nobis spiritus guberuatio ad vitam
reeto probeque inatituendam. Per nomen benopla-
oiti oetendit non aliam esse bene vivendi regulam,
qnam si Deo placere ao se probare hominee stu-
deant. Qnod in clauBula voeatur Dens fortitudo et
redemptor, ad impetrandi fiduciam valet.

P8ALMUS XX.

ABQ. Commnuin ecoloaine preeatio pro rege IeraSlis, nt ei
Dene anxilitun in discrimine ferat: et pro statn regni,
nt enm tneatnr iuoolnmem, quia publicam galatem in
se oOQtiuet. Oni adinngitnr promiuio, Denm regni
iBtinn, oniai antor est, fore praesidem, nt perpetnae eins
oonservationi invigilot.

1. Praefecto canticum Davidis. 2. Exaudiat te
lehova, in die tribulationis protegat te nomen Dei
Iacob. 3. Mittat auxUium tibi e sanduario, et e
Sion sustineat te.

Quanquam inseriptio oatendit Psalmum a Da-
vide fuisse oompoaitum, nihil tamen absurdi est
quod de 86 in aliorum persoua loqnitur. Nam
qnum iniunctum ei esset prophetae munus, merito
fidolihus dictavit preoandi formam, non tam imperio
vel regio edioto se ipsum oommendane, quam ez
dootoris offioio ostendens, ad totius ecclesiae stu-
dium et cnram speotare, ut regnum quod erexit
Deus, aalvnm maneat. Quod vero mnlti interpretee
ad oertum tempus preoem hano restringunt, mihi
uon probatur. Fieri potest nt prima oocasio snmpta
ex uno bello fnerit, eive contra Ammonitas, sive
contra alios hoates. Conailinm tamen spiritus
eanoti (meo iudicio) fuit, ordinariam precandi for-
mam ecclesiae tradere, cuins nsum ex verbis fuieee
colligimue quoties disorimen aliquod inatabat. Cae-
temm quanquam filiia suia io genere praeoipit
Deue pro regibua orare, peculiaris tamen fuit huins
regni et ab aliis omoibus diatinota ratio : quia Deus
populnm ennm non niai per mannm Davidia et
eeminia eiua gnbernare et tueri etatuerat. Praeoi-
pue vero notandum eet aub typo rogni temporalis
deaoriptum fuiase longe meliae regimen, unde pen-
debat plena ecolesiae Jaetitia et felicitas. Itaque
hnc consulto respexit David ut omnee Dei filios
hortetnr ad piam sollicitndinem pro regno Christi
gorendam, quae nos ad oontinuas preoes exatimulnt.

2. (Exaudiat te Jehova.) Spiritus sanotna po-
pulum oraotem inducens, ut Deua regig votia re-
spondeat, simul admonet reges ipsOB officii, nt in
euia negotiis fidem Dei implorent. Diem tribula-
tionis nominana, a molestiis non fore immnnes
ostendit, ne animoe despondeant si quando eos pericli-
tari eontiugat. Summa eat, quod fidelea, ne a oapite
oorpua aeparetnr, communibus auffragiis preces regis
adiuvant. Quod nomen Dei pro Deo ipao ponitur,
ratione non oaret: nam quta nobis inoomprehen-
aibilie eet Dei essentia, qnatenua nobis patefacta
est eiua gratia et virtus, in eum eperare convenit
Itaque ex nomiue invocandi fidnoia naecitur. On-
piunt ergo fideles rogem protegi Dei auxilio, cuins
nomen invooatur inter filios Iaoob. Neque enim
eomm opinioui aesentior, qni putant mentionem
patriarohae fieri, quem Deus non absimili modo ac
servum suum Davidem exerouit. Potins existimo,
uaitato scripturae more, populnm eleotnm bao vooe
intelligi: quia baec quoqno adoptionis pars erat,
aub tntela regia divinitus praefecti degere. Hine
tenenda eat anagoge qnam attigi. Quando enim
Ohriatue rex noeter pro aeterni saoerdotii ratione
apnd Dcum interoedcre non deainit, totnm ecolcsine
oprpus eins precibus enocinere convenit: sicnti
etiam nulla epes eat nos exauditum iri, niei ipso
praeennte. Haeo vero non exigna lenioudie noetrie
doloribns couBoIatio eat, quod nostras angustias,
quotdea affligimur, suas esse dnoit: modo simul in
mentem veniat, animoa in tribulatione oolligere,

Siia hio spiritus oraculo praedictum eat, refcnum
hristi perionlis et inoommodis obnoxinm fore.

3. (Mittat auxUium e sanctuario.) Hoo est,
auxilietnr tibi e monte Sion, nbi aroam foederis
looari iubens domicilium aibi illic delegit, Nam
qnia uon patitur carnie infirmitas ut in coelum ns-
que homines evoleot, obviam ipse prodit, et per
externa fidei exercitia oatendit se illis propinqnom.
Sic aroa foederis praeeentiae eins pignua fnit po-
pulo veteri : et aanotuarinm ooeli imago. Sed qnia
Deue montem Sion designans, nbi perpetno ipsnm
oolerent fideles, regnnm sacerdotio ooniunxerat, hoe
aaornm vinoulum David hand dnbie speotavit. At-
que hino ooniicio Paalmum hunc a Davide iam
sene aub extremum vitae tempus fuisae oompositnm.
Nam qnod prophetioe qnidam de Sione loquutum
putant, priuaquam in eo delecta eeset arcao atatio,
ooaotnm videtur, parumquo probabilo.

4. Becordetur omnis obJationis tuae, et holocau-
stum tuum pingw. reddat. Selah. 5. Det tibi se-
cundum cor tuum, et omne eonsilium tuum impleat:
6. Ut exsuUemus in salute tua, et in nomine Dei
nostri trophaeum erigamus, ubi implebit Iehova omnes

1 petitiones tuas.

211

PSALMU8 XX.

212

reliquo mundo conferri arbitror. Hoo enim cunctis
fere mortalibus videmus esse ingenitum, ut quantis
quisque opibus, potentia, vel militaribus copiis
praeditus est, tantum conoipiat animi et fiduciae.
Testatur ergo populus Dei se non vulgari bominum
more spem locasse in armis vel bellico apparatu,
sed tantum in auxilio Dei. Quum autem haeo duo
inter se opponit spiritus, notandum est, simulao
mentes nostras ocoupat carnis fiducia, Dei oblivio-
nem quodammodo obducere. Fieri enim non potest
ut qni sua virtute confisus victoriam sibi promittit,
in Deum respiciat. Ideo recordandi verbo utitur
propheta, ut ostendat fideles nonnisi vacuos omni-
bus impedimentis ad Deum confngere. Forro haeo
Dei recordatio primum fideles, quibuslibet copiis
polleant, retrahit tamen a vana confidentia, ne quid
aliunde quam ex mera Dei gratia exspectent.
Deinde si omnibus subsidiis orbati sint ac destituti,
confirmat tamen ut intrepide et constanter Deum
invocent. Sicuti rursuro profani homines, ubi viri-
bu6 pollent, superbia excaecati, non dubitant secure
Deum contemnere: ad inopiam vero redacti, misero
expavescunt. Denique nobis hic Dei memoriam
oommendat spiritus, quae tam in nuditate quam in
copiis vigorem suum retinens, vanas spes quibus
inflari solet caro, subigat. Verbum T3tl ^ l " a e8t
in coniugatione hiphil, transitive quidam exponunt,
recordari fuciemus. Sed qnia novum non est neu-
traliter etiam accipi verba apud Hebraeos, quae
proprie transitiva sunt, amplexus sum quod prae-
senti loco melius quadrabat.

9. (Hi incurvati sunt.) Probabile est hio tan-
quam digito monstrari Israeiis hostes, qui divinitus
prostrati fuerant, quum nihil minus futurum puta-
rent. Subest autem tacita antithesis inter ferociam
qua ad tempus elati fuerant hostes, quum audacter
irruerent ad omnia perdenda, et populi Dei oppres-
sioncm. Sicuti enim surgere non nisi eorum est
qui prius iacebant, ita incurvari et cadere proprie
dicuntur quos prius sua securitas in sublime extulit.
Ergo ab eventu docet propheta, quanto satius sit
spes omnes nostras ad Deum unum applicare,
quam propriis viribus inniti.

10. (lehovck serva.) Quidam uno contextu le-
gunt, Iehova serva regem : forte quia absurdum
illis videtur ad regem terrenum, quod Dei proprium
est, transferri, ut scilicet invocetur atque exaudiat.
Veruni si in Ghristum, ut oportet, coniicimua oou-
los, non erit our miremur Davidi et eius successo-
ribus, quatenu8 personam eius gestarunt, per eimi-
litudinem attribui quod in ipsum competit. Quia
autem per eius manum nos regit Deus ao servat,
non aliunde speranda est salus. Sicut etiam fideies
o)im ad regem suum, tanquam salvificae Dei gra-
tiae ministrum, confugere solebant. Hinc illud
Ieremiae Thren. 4, 20 quod prius citavi: Spiritus

oris nostri Christus de quo diximus, in umbra tua
vivemus inter gentes. ldeo etiam quoties restitu-
tionem ecclesiae suae promittit, Deus symbolum
8aluti8 proponit in regno. Nuno videmus, non aba-
que optima ratione fideles induci, auxilium a rege
petentes, cui in fidem et custodiam dati sunt, et
qui Dei loco in capite eorum praesidet. Sicuti
Mioheas dioit 2, 13: Transibit rex coram ipsis, et
Iehova in oapite eorum. Quibus verbis significat,
regem fore instar speculi, in quo affulgeat Dei
imago. Redeo cuno ad praesentem locum. Eclip-
tioa loquutio, quum dicitur, serva Domine, maiorem
continet emphasin, quam si adiectum fuisset nomen:
quia hoo modo ostendit David, communiter ad to-
tum ecclesiae corpus spectare salutem istam. Et
Fsal. 118, 25 eadem verborum forma concipitur
precatio, quam eandem esse certum est. Summa est,
ut Deus regem euum benedicendo totiue populi
servator appareat. Deinde exprimitur salutia mo-
dus, ut rex Dei virtute instructus sit ad liberan-
dum populura, quoties eius opem imploraverint :
quia non aliter quam eius manu et opera promi-
serat Deus suos fore saivos. Hodie manifestato
Ohristo disoamus huno honorem deferre, ne aliam
salutem, nisi quam nobis a patre afferet, speremus.
Eiu8 vero tuno demum futuri sunms participes, si
omnes sub communi nostro capite in unum corpus
collecti, mutuam alii pro aliis curam geramus, non
autem seorsum quisque sibi consulat.

PSALMUS XXI.

ARG. Psalmue bic publicam gratiarum aotionem pro felioi
regis statu oontinet. Eiua antem et superioris similis
fere est ratio; nam sicnti illic diotata fuit communis
precandi forma, nt totus populns pro capitis sui salute
esset sollicitns; ita nunc ostenditur, incoluraem regis
statum ad publicam laetitiam spectare: ouia hoc raodo
Dens totnm corpus eervare integrum volebat. Praecipuo
vero spiritus sanctns fidelium mentes in Christum
direzit, qoi regni hnius finis erat et perfeotio: nt
scirent, non aliter quam sub capite diyinitus ordinato
se fore salvos.

1. Praefedo canticum Davidis. 2. Iehova in
virtute tua laetabitur rex, et in salute tua quam
exsultabit valde? 3. Desiderium cordis eius dedisti
ei y et quod protulit labiis suis 9 non negasti. Selah.
4. Quoniam praevenies eum benedictionibue boni:
impones capiti eius coronam auream.

(Iehova in virtute.) Poterat David privatim
gratias Deo agere pro victoriis et aliis insignibus
donis quibus ornatus fuerat: sed testari propositum
habuit, non modo se, Deo autore, regnare, sed
etiam quidquid in eum Deus contulerat, in publi-

215

PBALMUS XXI.

216

saeoula in eius posteris successionem. Atque boe
non parum amplifioat Dei gratiam, quod miserum
hominem, fereque exanimem, quum trepide mortem
deprecaretur, inaestiinabili hoo honore dignatus sit,
ut regale sceptrum ad posteros in saeculum usque
transmitteret. Quod quidam exponunt, dedisti ei
yitam quam petebat, et quidem ut dies eius pro-
traheres in saeculum et perpetuo, frigidum est ac
coactum. Tenenda est enim illa antithesis inter
principium regni infirmum et ignobile, et illud
inopinatum decus quo Deus servum suuin ornavit,
testem advocans lunam, si quando semen eius defi-
ceret. Simile in Christo quoque specimen editum
fuit, quem Pater a contemptu, ignominia, morte,
sepulcro, desperatione, in coeleste iroperium extu-
lit, ut sedeat perpetuo ad eius dexteram, futurua
tandem iudex mundi.

6. (Magna gloria eius.) Significat his verbis
populus regem suum, quia Dei manu protegitur et
auxilio liberatur, magis illustrem fore quam si vel
tranquille cum omnium plausu regnaret, vel homi-
num opibuB et praesidio defensus esset, vel sua
denique virtute et industria stetisset invictus: quia
inde clarius apparuit, non nisi Dei auspiciis et
mandato dignitatem regiam adeptum esse. Hoo
ergo rcgibus profanis relinquunt fideles, ut se. rebus
suis gestis nobilitent, famamque sibi comparent ex
propria virtute, quia divinae gratiae approbationem
pluris quam omnes mundi triumphos faciunt. Inte-
rim tale sibi promittunt Dei auxilium quod regi
magnifice ornando suffioiat.

7. (Posuisti eum benedictiones.) Quidam sim-
pliciter exponunt, regem hunc a Deo electum esse,
in quem affatim gratias suas effundat: certum ta-
men est, plus aliquid hac loquendi forma exprimi:
nempe tam uberem bonorum copiam affluere regi,
ut merito divinae beneficentiao exemplar esse possit:
vel etiam ut inter preoandum vulgo futurum sit
eius nomen celebre ad exemplum. Dicunt enim
Hebraei poni in maledictionem qui sic redduntur
detestabiles et quibus tam horribilis infligitur Dei
vindicta, ut imprecationibus et diris serviat eorum
nomen: ita vicissim dicitur in benedictionem poni,
sub cuius nomine vota concipimus: quemadmodum
si quis dioat, Deus te eodem favore quo servum
suum Davidem prosequatur. Ego tametei interpre-
tationem hanc non reiicio, illa tamen sum oonten-
tus, quod rex omni genere bonorum abundans,
praeolarum sit liberalitatis divinae exemplar. Quod
proxime sequitur de laetitia, diligenter notandum
est, non enim tantum intelligit populus Deum regi
benefacturum, quia benigne et paterno oculo eum
respiciet: sed hanc propriam designat gaudii cau-
sam, quod rex ipse Deum sibi propitium agnoscet.
Neque enim sufficeret, Deum curam nostri gorere,
nobisque prospicere, nisi vioissim nobis sereno suo

vultu irradians, bonitatis suae gustum praeberet:
quemadmodum Psalmo 3 vidimus: multi dicunt,
quis ostendet nobis bonum? Illustra Domine faoiem
tuam super nos, et salvi erimus. Et sane haeo
solida est felicitas, Deum nobis propitium sentire,
ut quasi sub eius oculis habitemus.

8. Quia rex sperat in Iehova, et in bonitate ex-
cdsi y non nutabit. 9. Inveniet manus tua omnes ini-
micos tuos, dextera tua inveniet osores tuos. 10. Pones
eos tanquam in fornacem ignis in tempore irae tuae
Iehova: in ira sua opprimet eos et consumet eos
ignis. 11. Fructum eorum e terra perdes, et semen
eorum a fiiiis hominum.

8. (Quia rex sperat.) Hio rursum gloriantur
sancti regem suum fore stabilem, quia Deo inni-
titur: et modum quoque oxprimunt, nerope in spe,
vel fiduoia. Ego uno oontextu totum versum lego,
ut tantum sit unum principaie verbum, regem, quia
spe fundatus erit in Deo eiusque bonitate, ruinis
quae huius mundi regna evertunt, non fore obno-
xium. Porro, quum ante dictum fuerit, quaecunque
regi suo tribuunt fideles, spectare ad totum ecole-
siae corpus, communis hio offertur promissio, quae
nos inter varias mundi iactationes in tanquilla sta-
tione contineat. Quamvis enim tanquam in rota
volvatur mundus, unde fit ut repente decidant qui
in summum culmen fuerant evecti: regnum tamen
Iuda, et sub eius typo regnum Christi exbipitur.
Sed memincrimus hao demum firmitate subniti qui
certa fide in Dei gremium se coniiciunt, eiusque
misericordia freti, salutem ei suam commendant.
Natn et sperandi materia simul exprimitur, quod
Deus clementer suos foveat, quos gratuito amplexua
est.

9. (Inveniet manus tua.) Hactenus descripta
fuit interior regni felicitas: nunc additur, sicuti
necesse erat, invictum contra hostes robur, perinde
enim hoo valet ao si rex hostium omnium viotor
praedicaretur. Dixi autem hoc membrum minime
68se supervacuum, quia non satis osset intus florero
regnum, et paoe, opibus omnique bonorum copia
refertum esse, nisi ab externa quoque violentia
probe munitum foret. Atque hoc praesertim regno
Ghristi convenit, cui nunquam hoates desunt in
mundo. Etsi enim non semper oppugnatur aperto
marte, sed aliqua interdum relaxatio conoeditur,
malitiam tamen et nooendi libidinem nunquam
exuunt Satanae ministri: ideoque eversionem regni
Christi moliri nunquam desinunt. Bene autem
habet quod rex noster, qui manum suam opponit
ad nos protegendos, omnibus eet superior. Porro,
quia verbum XVD sufficere interdum significat, et
hic in priore membro interiioitur 7, propter diver-
sam syntaxin verbum ipsum varie aooipiunt qui-

217

PSALMUS XXI.

218

dam interpretes: ac si dictum esset, manus tua
omnibus inimicis sufficiet, dextera tua inveniet qui
te oderuut. Ita gradatim adscenderet sententia:
manus tua ad resistendum par erit, dextera tua
hostes apprehendet, ut cladem non effugiant. Ad-
ditur etiam horribilis yindietae species, ex qua
oolligimus non de quibuslihet bic fieri sermonem,
aed de impiis et vosanis Dei contemptoribus, qui
contra uoigenitum eius filium gigaotum more in-
surgunt, ipsa enim poenae atrocitas sceleris gravi-
tatem ostendit. Putant quidam Davidem alludere
ad supplicii geous quod eum de Ammonitis sump-
sisse refert sacra historia: sed magis prohabile est
metapborice exponi horrendum exitium quod omnes
Christi adversarios manet. Quamvis enim furore
ardeaot contra eoclesiam, et sua saevitia mundum
inflamment: ubi tamen ad oumulum pervenerit eo-
mm impietas, baeo illis merces reposita est apud
Deum, ut in suam fornacem coniecto9 absumat.
Primo autem membro rex ipse ultor vocatur, deinde
transfertur mnnns hoc ad Dei personam: tandem
ultionis exsequutio igni tribuitur, quae tria optime
inter se conveniunt. Scimus enim Christo manda-
tum fuisse iudicium ut hostes suos in ignem aeter-
num praeoipitet: sed operae pretium fuit diserte
exprimi, non hominis hoc, sed Dei esse iudicium.
Non minus etiam utile fuit extremam et terrificam
vindictae speciem exponi, quo expergefieret eorum
torpor qui Dei minaa alioqui seeure contemnunt.
Iam hoo idem ad piorum consolationem non parum
valet: scimus enim quam formidabilis sit impiorum
erudelitas, cui facile succumberet fides nostra, nisi
ad Dei iudicinm assurgeret. Tempus irae admonet
patienter ferendam esse crucem, donec exercere
nos et humiliare Domino placuerit. Discamus ergo,
bi non 8tatim potentiam euam exserit ad perdendos
impios, spem nostram ad tempus illud extendere,
quod coeleetis pater iudicio suo praefixit, et rex
coster terrifica eua virtute armatus prodibit ad
sumendam ultionem. Nunc enim quamdiu dissi-
mulat, non oblitua est vel sui, vel nostri: sed ridet
eorum amentiam qui impune graseando plus auda-
oiae in dies colligunt. Etsi autem nobis parum
8uavis est iste Dei risus, militia tamon nostra de-
fungi nos oportet, donec adveniat ultionis dies, qui
idem redemptionia annus erit, sicuti Icsaias
cap. 34, vers. 8 loquitur. Caeterum, non dieplicet,
in postremo membro, Christi hostibus denuntiari
exitium quo Sodomam et Gomorrbam olim Deus
perdidit. Quia enim illud fuit prae aliis divini in
omnes impios iudicii memorabile documentum,
imo illa fuit visibilis imago aeternae gehennae quae
reprobis parata est: frequenter in ecriptura occurrit
haec simiitudo.

11. (Fructum eorum e terra.) Hao ciroumstantia
amplificat David irae Dei magnitudinem, quia ad

ipsoa quoque filioe pervagabitur. Est autem hoc
satis tritum dootrinae caput in scriptura, Deum
non mode de primis scelerum antoribue poenam
exigere, sed reiicere in sinum filiorum. Neque
tamen dum ita vindictam suam persequitur in ter-
tiam et quartam generationem, temere insontes
8celesti8 involvit: sed quum maledictum sit impio-
rum eemen quod gratia sua privavit, et omnes sint
filii irae ultimo exitio devoti: non minus filios
quam in patres iusta eet eius severitas. Quia enim
litem intentet, ei gratiam qua suos complectitur,
ab indignis subducit? Utroque enim modo, quam
8ibi carum sit ac pretiosum Christi regnum, demon-
8trat: quod ad fidelium posteros misericordiam pro-
duoit usque ad mille generationes, et in reprobis
residet ira eius ueque in tertiam et quartam gene-
rationem.

12. Quia expan&erwit*) super te malumj cogita-
verunt super te fraudem quam non poterunt perficere.
13. Quoniam pones eos tumulum, in funibus tuis
praeparabis contra facies eorum. 14. ExaUare
Iehova in virtute tua, cantabimus et psaUemus forti-
tudinem tuam.

12. (Quia expanderunt.) Hoo versu pronunoiat
David quale praedixit excidium impios eese pro-
merito8: quia non homini solum terreno molesti
fuerint, sed impetum suae superbiae converterint in
Deum ipsum. Quemadmodum enim Psalmo 2 dio-
tum fuit, regnum illud in Davidis persona Dei
mandato consecratum violare nemo potuit, quin
Deo nefarium ac sacrilegum bellum inferret: multo
autem magis in oppugnatione regni Christi violatur
Dei maiestas, qui non niei per eius manum domi-
nari vult in mundo. Porro quia verbum J-Jft} He-
braeis nunc expandere, nunc divertere sigmficat,
utroque modo non incommode verti potest: quod
ecilicet impii quasi expaneia retibus oonati eint Dei
potentiam sibi subiicere, vel eius opprimendae causa
malitiam suam deflexerint: quemadmodum si quis
torrentem, cavata fosea, in locum aliquem derivet.
Dicit postea cogitasse fraudem, vel consilium quod
effectu carebit, quibus verbis peretringit caecam
eorum audaoiam, qui adversus Deum bellando quid-
vis tentare non dubitant.

13. (Pones eos tumulum.) Quia D3tP Hebraeis
humerum proprie eignificat, quidam sensum illum
retinent, ao si diceret oapita ipsorum deieotum iri,
ut in corporibue curvatis humeri emineant: ita
secundum eos metapborice notatur fiitura hostium
subiectio. Magis tamen altera expositio inter He-
braeos quoque recepta est, quod Deus in aliquem
angulum retrusos a maleficiis arcebit. Nam D32f

*) espanda, en marge: oa decline.

219

PSALMUS XXII.

220

pro parte, vel regione, vel loco saepe accipitur:
sed quia paulo poat Deum producit arcu instructum,
ut sagittas suas iu eorum faoiem diri^at, oon dubito
quin metapboram continuans, eos tumulo comparet
ubi figi solet scopus. Ita pulore sensus fluet: Tu
Domine statues eos instar tumuli iu quem sagittas
tuas emittas. Semper autem in hoo est ut noa ad
patientiam erudiat, donec ad suum finem Dous op-
portune adduoat impioe.

14. (ExaUare lehova.) Tandem Psalmus pre-
oatione olauditur, quae rursus oonfirmat regnum,
cuius fit mentio, cum Dei gloria sio ooniunotum
esse, ut illio reluceat eius potentia. Quanquam
autem Deus in extollendo Davide virtutem suam
olim extulit: quod tamen hic dicitur, nonnisi in
Christo solide impletum est: qui ita nobie praefeo-
tus est in regem a patre coelesti, ut idem sit Deus
manifestatus in carne. Gaeterum ut reprobis me-
rito terrorem incutere debet divina eius virtus, ita
nobis suavissimae oonsolationis plena describitur,
quae nos ad gaudium, oantica, et gratiarum actiones
incitet.

PSALMUN xxn.

ABG. David hoo Psalmo in eas angustias redactum se con-
queritur, ut similis sit honrini desperato. Postquam
tamen mala quae ipsum misere angebunt recensuit, ez
tcntationum abysso emergens. animum colligit ad bene
sperandum. Interim vero in sua persona typum Christi
proponit, quem prophetico epiritu sciebat deiici opor-
tere mirie et inaolitis modia, anteqnam eum pat«r ex-
tolleret. Ita Psalrous duobus membria illud Ieaaiae
vaticinium explioat, e carcere et iudicio RiiblutuB est:
generationem eius quie enarrabit? Iesa. 53, 8.

1. Praefecto, super cervam aurorae canticum
Davidis.

1. Quanquam haec insoriptio obscura est, ut
tamen in ea se plus aequo torquerent interpretes,
indo factum est quod mysterium nescio quod sub-
lime in re parva quaerebant. P^K quidam pro
stella matutina, alii pro tortitudine accipi yolunt:
rectius tamon pro cerva accipitur. Iam quia pro-
phetiam esse de Christo, apostoli luculenti sunt
testes: putarunt veteres non satis magnifioe ornari
Christi dignitatem, nisi cervae nomen allegorioo
sensu ad sacrifioium transferrent. Idem tentarunt
quibus magis placebat nomen aurorao, sed quia in
istis argutiis nihil solidi reperio, praestabit quod
simplioius ac magis genuinum ent, eli^ere. Mihi
oerte credibile est initium fuisse cantilenae vulgaris:
nam quomodo alioqui inscriptio Psulmi argumento
conveniat, non video. Ex contextu autem apparet,
Davidem hic non unam modo persequutionem, sed

quascunque sub Saule passus est, oomplexum esse:
an vero rebus suis iam prosperis Psalmum huno
composuerit, inoertum est: nisi quod statuere licet
quae in mediis curis, anxietatibus, et moeroribus
meditatus est, hio deaoribi.

2. Deus meus, Deus meus y quare dereliquisti
me x remotus a salute mea 9 verbis rugitusmei? 3. Deus
meus, clamo per diem, et non exaudis: et node, nec
silentium est mihi.

2. (Deus meus y etc) Primus versus duas nota-
biles sententias continet: quae etei in speoiem
videutur contrariae, quotidie tamen piorum animis
simul obrepunt. Quod se a Deo reliotum et abieo-
tum dicit, querimonia videtur esse hominia desperati :
quae enim residua est fidei scintilla, ubi in Deo
nihil auxilii sentitur? Et tamen quod Deum suum
bis appellat, suosque gemitus in eius sinum deponit,
non obsoura eet tidei oonfessio. Atqui hoo intestino
conflictu pios exerceri neoesse est, quotiea favoris
sui signa Deus subducit, ut quocunque vertat
ooulos, nihil praeter noctis tenebras ocourrat. At-
que hoc fidelibus accidere dioo, ut secum luotando
tam carnis infirmitatem prodant, quam fidem tos-
tentur. Reproboa enim, quia diffidentiae suae in-
dulgent, obruit sua anxietas, ut ad Dei gratiam fide
non adspirent. Quod autem se David sustinuerit,
neque a tentatione fuerit absorptus, ex verbis colli-
gere promptum est: quia etsi eum graviter urgebat
tristitia, non tamen in hano vocem erupit, nisi
strenue resistendo, Deus mous, Deus meus. Idem
quotidie quisque fidelium in se experitur, ut pro
carnis sensu, a Deo se reiectum et desertum exis-
timet: fide tamen apprehendat absconditam gratiam.
Ita fit ut in eorum precibus oontrarii affectus simul
permixti sint ao impliciti. Fieri non poteat quin
Deum vel propitium vei adversum carnis sensus ex
praesenti rerum adspectu concipiat. Ergo ubi noa
diu in moerere iacere et quasi tabescere sinit;
perinde pos affid necesse est secundum carnem,
ac 8i eum cepisset nostri oblivio. Ubi totam homi-
ni8 mentem occupat talis anxietas, demergit in pro-
funda incredulitate, ut ad remedium amplius non
adspiret. Si vero ex opposito succurrat fides, idem
ille qui ex re ipsa Deum sibi infensum vel alienum
aestimat, in promissionis speculo latentem ac remo-
tam eius gratiam conspicit. Inter hos duos affeotus
alternant hi, dum 8atan obiectis irae Dei signis,
eos ad desperationem impellit, et praecipites agere
molitur. Fides autem ad promissiones eos revocans,
patienter quiescere, et in Deum reoumbere dooet,
quousque paternam faciem rursus proferat. Nnno
tenemus ex quo fonte profecta sit tam haec exola-
matio, Deu8 raeus, Deus meus, quam querimonia
quae statim additur: Ut quid me dereliquisti? Nam

223

PSALMUS XXII.

224

frustrati ad tempus fuerint, suas anxietatea iu eius
sinum exonerent.

4. Tu autem sandus, inhabUans laudes Israel.
5. In te speraverunt patres nostri, speraverunt et K-
berasti eos. 6. Ad te clamaverunt f et servati sunt:
in te speraverunt, et non sunt pudefadi. 7. Ai ego
vermis, et non vir: opprobrium Jwminum, et contemp-
tus populi. 8. Omnes videntes me subsannant me:
diducunt labium, movent caput. 9. Devolvit ad Ie-
hovam, eripiat eum, liberet eum: quia ei bene vult.

4. (Tu autem sandus.) Copula quae hebraiee
legitur, in adversativam particulam haud dubie resolvi
debet. Sunt qui putant aeternam et immutabilem
Dei statum opponi miaeriis quas aentiebat David,
quibus non subseribo: quia simplieior et magis ge-
nuinuB occurrit sensus, nempe quod Deus se eleeto
populo semper ostendarit propitium. Neque enim
hie agitur qualis sit in coelo, sed qualem se homi-
nibus ostenderit. Nune quaeritur, suamne queri-
moniam his verbis exaggeret David, quod solus
ipse nihil a Deo impetret: an vero tanquam clypei
obiectu tentationem repellat, dum sibi Deum pro-
ponit perpetuum suorum liberatorem. Ego ut fatear
hoo ad doloris auxeein valere, non tamen dubito
quin diffidentiae remedium sibi accersat David.
Quia enim periculosa erat tentatio, videre se aDeo
deeeri, ne eam assidua meditatione aleret, mentem
ad eontinua documenta gratiae Dei reflexit, et qui-
bus eonciperet aliquod bonae spei fomentum. Non
ergo tantum quaerere voluit qui fieret ut Deus,
qui olementer semper egerat cum populo suo, nunc
miserum hominem, quasi naturae suae oblitus, omni
solatio et ope destituat : sed clypeum etiam arripere,
quo se tegeret contra ignita Satanae tela. Deum
vocat sanctum quia semper maneat similis. Dicit
inhabitare laudes Israel, quia beneficus erga electum
populum laudis materiam continuo gratiarum tenore
suppeditet, nisi enim bonitatis suae gustum prae-
beatDeus nos obmutescere necesse est. Iam quum
David sit unum ex membris, contra obstacula niti-
tur, ut Bperet se in societatem corporis tandera
receptum iri ad canendas Dei laudes.

5. (In ie speraverunt.) Redditio oausae est cur
Deus inter laudes popuh sedeat: quia scilicet ad
fideles servandos manum semper habuerit exsertam.
David enim (ut nuper dixi) aetatum omnium ex-
empla oolligit, quibus se erigat et confirmet, certo-
que sibi persuadeat, quando neminem unquam ex
electo populo repudiaverit Deus, se quoque unum
fore ex eorum numero quibus salus in Dei manu
reposita est. Ideo diserte commemorat se ex eorum
progenie ortum esse qui exauditi fuerant, signifioans
se eiusdem quam experti erant gratiae haeredem
esee. Respicit enim ad foedus quo Deus Abrahae

genus sibi adoptaverat: quia parum esset tenere
quae Deus servis suis exhibuit misericordiae docu-
menta, nisi se ad eorum ordinem quisque nostrum
aggreget, siouti David in Dei ecclesia se includit.
Quod ter repetit, patres sperando salutem adeptos
e88e, non dubium est quin verecunde insinuet
oommunem sibi cum illis spem esse: qua fit ut
protnissionum effectus ad nos perveniat. Nam ut
in usum suum quis accommodot quae Deus olim
servis suis praestitit beneficia, in promissiones gra-
tuitas et fidem illis subnixam oculos dirigere con-
venit. Porro ut fiduoiam hanc non fuis&e frigidam
vel emortuam demonstret, simul dicit eos damasse.
Se enim Deo fidere, impudenter mentitur quisquis
in malis suis torpens, eius opem non implorat
Ergo ex precibus cognoscitur fidei veritas, sicuti
booitas arboris ex fruotu. Interim notandum est,
non alias eenseri coram Deo legitimas preoes, nisi
quae ex fiducia manant, et eum ea sunt ooniunctae.
Neque enim temere David inter verba sperandi
medium clamorem locat.

7. (Ai ego vermis.) Non obmurmurat Deo,
quasi indigne secura agatur, eed sortem suam de-
plorane, quo magis Dei miserioordiam provocot,
dicit se non haberi hominis looo. Yidetur quidem
primo intuitu, ad deiiciendum animum, imo ad fidem
abolondam id spectare: sed ex contextu certo pate-
bit ex opposito proferro quam misera sit sua con-
ditio, ut inde spem levationis concipiat. Ergo ab
impossibili arguit, fieri non posse quin tandem
manum porrigat Deus afflictissimo et desperato.
Nam si omnium qui mediocriter fuerunt unquam
afflicti, misertue est, quomodo servum suum dese-
reret in nrofundissima omnium malorum abysso
demersum: Uoc modo quoties ingenti affliotionum
mole obruimur, inde petendum est sperandae libe-
rationis argumentum potius quam desperationi nos
dedamus. Quod si hunc praestantissimum suum servum
tam duriter exercuit Deus, et eo usque deiecit ut
locus ei non esset inter contemptissimos homines,
ne molestura nobis sit eius exemplo humiliari. Quan-
quam in mentem nobis praecipue venire debet filius
Dei, ib quoetiamhoc fuisse impletum seimus: sicuti
lesaiae vaticiuio testatum fuerat: Gontemptua fuit,
nee reputavimus eum : vir fuit dolorum, non forma
ei, neque decor: ut quisque abseonderet ab eo
faoiem suatn, Ies. 53, 3. Quibus verbis satis re-
fellitur frivola .eorum argutia, qui in vermis nomine
philosophati sunt, ac si singulare aliquod mysterium
in Christi generatione notaret David : ao non potius
se infra homines deiectum fuisse et quasi ex ani-
mantium numero resectum diceret. Quod autem
huc 8e redigi passus est Dei filius, imo ad inferos
usque descendit, adeo ooelestem eius gloriam non
obscurat, ut potius illustre speculum sit ineom-
parabilis erga nos eius gratiae.

225

PSALMUS XXII.

226

8. (Omnes videntes me.) Est exegesis proximae
sententiae: dixerat se infimis quibusque, et quaei
populi quisquiliis esee probro: nunc quibus vulgo
affectua faisset probris recitat, nempe quod verborum
probris non cententi, tum labia protrahendo, tuni
quatiendo capita, petulantiam in gestu ipso prodi-
derint. Nam quod aperire in labio, pro convitia
proferre quidam exponunt, mihi congruere non
videtur: 3 enim aupervacuum est, ut saepe apud
Hebraeo8. Itaque vertere placuit, diducunt labium,
quia hic gestus est palam et contumelioso illuden-
tium. Sed quod sequitur longe atrooius fuit, quum
obiicerent, Deum quem sibi patrem professus fuerat,
ab eo esse aversuro. Scimus enim Davidem, ubi
se iniuste damnari in mundo videbat, huc confugere
solitum, ut sibi bene oonscius Deum haberet in
ooelo vindicem. Nunc illi exprobrant omnes, inani
iactantia temere gloriatum esse de auxilio Dei:
Ubi est ille Deus, inquiunt, in quem recubuit? ubi
ille amor quo confisus est? Nullum est Satanae
magis letale telum ad vulnerandas animas, quam
dum promissiones Dei in ludibrium vertendo spem
nobis excutere tentat. Quanquam non simplioiter
irritas fuisse Davidis preces, et fallacem quem iac-
tabat Dei amorem diount: sed eum oblique per-
stringunt tanquam hypooritam, qui falso Dei nomen
a quo alienus erat, obtenderet. Quam acerba fuerit
tentatio, qnisque ex proprio sensu aestimare potest:
aed remedio quo usus est sincerum fiduciae suae
affectum probavit: quia nisiDeum habuissct certum
testem, nunquam ausus esset querimoniam hanc
ad eum deferre. Quare danda opera est quoties
hypocri8in nobis obiectant homines, ut interior
cordis sinceritas npud Deum pro nobis rcspondeat.
Atque haec nobis sacra sit ancora, quoties morda-
cibus sannis fidem nobis excutere molitur Satan,
Deum citare testem, ut suam in nobis tuendis iusti-
tiam a88erat; quando nulla foedior blasphemia inuri
potest eiue nomini, quam dicere, vana fiducia in-
flatos qui spem in eo reponunt, scque irrita opinione
decipere qui ee Deo caros esse persuasi sunt. Iam
quum eodem telo appetitus fuerit filius Dei, nihilo
magis fidelibus, qui eius membra sunt, parcet Satan.
Quare hoc clypeo munitos esse convenit, quainvis
deplorati sint apud homines, si tamen curas suas
in Deum coniiciant, non fore irritas eorum preces.
Verbo ^J optime exprimitur natnra et vis fidei,
quae in Dei providentiam reclinans, curarum et
molestiarum oneribus animoe nostros levat.

10. Certe tu eductor meus es ex tdero, fiduciae
mHii autoT superubera matris meae*). 11. Super tepro-

iectus sum e vutva*), de ventre matris meae Deus
meus es. 12. Ne procul discedas a me y quia tribu-
latio propinqua est, quia nemo auxilium ferens.

10. (Certe tu eductor meus.) Rursum novam
munitionem erigit David, qua Satanae machinas susti-
noat ac repellat. Colligit enim Dei beneficia, quibus
pridem didicerat ipsum sibi esse patrem. Imo ante-
quam nasceretur, tale paterni amoris speciem sibi
fuisse a Deo exhibitum refert, ut merito mortis
caligine oppressus vitam ab ipso sperare audeat.
Hanc enim prudentiam dictat spiritus fidelibus, ut
in rebus trepidis testimonia divinao bonitatis colli-
gant, quae valeant ad fulcicndam fidem. Sic enim
statuondum est, quum Dei nunquam fatigetur Hbe-
ralitas, nec eius divitias exhauriat largitio, sicut a
prima infantia patrem eum experti sumus, talem
ad ultimum usque senium nobis fore. Quod sc
fatetur manu Dei eductum ex utero, et super ubera
I matris sibi datam esse fiduciae materiam, sensus
ost, ita naturaliter in lucem prodire infantes, et
lacte materno pasci, ut illic reluceat admirabilis
Dei providentia. Yilcscit quidem hoc miraculum
assiduo usu: verum nisi ingratitudo stupore oculos
nostros velaret, in sui admirationem nos raperent
quotquot cduntur in mundo partus. Quid enim
obstat quominus in suo foetore centies putrescat
foetus, antequam instet nascendi maturitas, nisi
quia Deus arcana et incomprehensibili virtute in
sepulcro vivum custodit? Iam in lucem editus,
quum sit obnoxius tot miseriis, digitum autem ad
se iuvandum movere noqueat, quomodo ad diem
unum viveret, nisi eum exciperet Deue paterno
gremiofovendum? Merito itaque dicitur infans super
eum proiici: quia nisi teneros foetus pascat, praesit-
que omnibus nutricis officiis, in ipso nascendi arti-
culo iam eos cxspectant oentum mortes, quibus
statim suffocarentur. Concludit tandem Deum
suum fuisse, etsi enim ad bruta quoque animalia
eimilia eius gratia in specicm ostenditur, patrem
tamen humano tantum generi peculiariter se ostendit.
Quamvis autem infantes non statim imbuat Deus
sui notitia, dicitur tamen illis fiduciam dare: quia
re ipsa ostendens sibi curae esse eorum vitam, ad
se quodammodo eos revocat, sicuti alibi dicitur
pullos oorvorum qui eum invocant alerc, Psal. 147, 9.
Quum autem Deus ratione carentes ita praeveniat,
quaesitu8 et rogatus spem suorum minime frustra-
bitur, quo etiam argumento luctatus est David ad
tentationem domandam.

12. (Ne procul discedas.) Alia ratione provocat
Dei miserieordiam, quod urgeatur summis angustiis.
Nec vero mihi dubium est quin sibi proposuerit

*) 1'aatheur de mon asseurance sur les mamraelles de ma mere,
tn marge: ou, qoi m'as doune asseurance lorsque je succoye
les mamme11e8 de ma mere.

Cahrini opera. Voh XXXI.

*) J'ay este iette sur toy des la matrice, en margc: ou
abandonne entre tes mains.

227

PSALMUS XXII.

228

quod passim Deo officium tribuit scriptura, ut mi-
8eri8 succurrat, et paratior sit ad opem ferendam,
quo res nostrae magis angustae sunt. Ergo ipsa
desperatio instar soalae fuit, quae eius mentem ad
precandi affectum attolloret. Ita nos malorum
sensus colligere debet sub alas Dei, ut auxilii sui
prae8entia sollicitum se de salute nostra esse de-
monstrot.

13. Circumdederunt me tauri vcdidi, tauri Basan
obsederunt tne. 14. Aperuerunt super me os suum,
ut leo rapiens et rugiens. 15. Sicut aqua diffluxi,
et dissoluta sunt omnia ossa mea: fuit cor meum
instar cerae, liquefactum est in medio viscerum meo-
rum. 16. Aruit tanquam testa vigor meus 9 et lingua
mea faucibus meis adhaeret: et in ptdverem mortis
posuisti me. 17. Quia circumdederunt me canes,
coetus malignantium circumdederunt me : foderunt manus
meas et pedes meos.

13. (Circumdederunt me etc.) Iam de hostium
suorum saevitia et truculento furore conqueritur:
ac primo quidem tauris, deinde leonibus, tertio
canibus eos comparat. Scimus, ubi accensa est
taurorum ira, quam terribili impetu ferantur: leo
etiam infestum et bumano generi formidabile ani-
mal: iam oanibua quam acris et infesta sit ad
nocendum audacia, ubi in hominem irati insiliunt,
notum eet. Summa est, hostes Davidis adeo fuisse
sanguinarios et crudeles, ut feris belluis similes
magis easent quam hominibus. Non autem simpli-
citer vooat tauros, sed robustos. Nam quod quidam
D^DT Multos transferunt, mihi non placet. Verum
quidem est, ingentibus copiis Davidem fuisse oppug-
natum : sed ex aecundo membro patet, de fortitudine,
non de numero hic agi. Tauros enim Basan vocat
quasi bene saginatos, ideoque proceros et fortes:
quia montem illum scimus opimis et pinguibus
pascuis fuisse nobilem.

15. (Sicut aqua diffluxi.) Haotenus dixit se a
feris bellui8 obsessum non procul a morte abfuisse,
ac 8i singulis momentis vorandus esset: nunc inte-
riorem quoque moestitiam deplorat: unde colligi-
mus, ad pericula minime fuisse stupidum, non
enim vulgarem metum fuisse oportet, quo prope-
modum evanuit, quo dissoluta sunt eius ossa, et
cor liquefaotum. Yidemus ergo, Davidem non
instar immotae rupis verberatum fuisse fluctibus,
eed intua duris agitationibus fuisse perculsum: qui-
bus sustinendis pro carnis infirmitate impar erat,
nisi 8piritua virtute fuisset adiutus. Quomodo au-
tem passiones istae in Christum competant, nuper
admonui. Nam ut verus erat homo, infirmitatibus
carnis nostrae vere obnoxius fuit, citra corruptelam
duntaxat. Integra enim naturae puritas quae in
eo fuit, humanos affectus non abolet, eed moderatur

tantum ne excessu sint vitiosi. Dolorum itaque
magnitudo sic eum debilitare potuit, ut composito
tamen animo inter quaevis tormenta se Deo eub-
iiceret. Nobis etsi idem non datur, qui et affectus
turbulentos patimur, et eos nunquam ita cohibemus
quin sua intemperie huo vel illuc nos impellant:
exemplo tamen Davidis animos colligere oportet,
et infirmitate fere exanimes ad Deum gemere, ut
nos instauret.

16. (Aruit tanquam testa, etc.) Vigorem intel-
ligit quem nobis suppeditat radioalis humor. Eo-
dem pertinet quod adiungit linguam faucibus affi-
xam esse, 8cimus enim immodico moerore non
modo absumi vitales spiritus, sed omnem fere suc-
cum aduri. Postea dieit se addictum sepulcro esse,
significans omnem sibi spem vitae ablatam, quo
sensu etiam dicit Paulus, 2. Gorin. 1, 9 se acce-
pi886 mortis iudieium. Hyperbolice autem de se
loquutus 68t David, ut nos longiue deduceret: quia
horribile Christi cum morte certameo, quo elicitus
fuit sanguia pro sudore, descensus ad inferos, quo
iram Dei peccatoribus debitam gustavit, exinanitio
denique ipsa nullis vulgaribus loquendi formis satis
exprimi potuit. Iam de morte loquitur David, ut
8olent perturbati homines, qui pavore attoniti, nihil
praeter pulverem et nihilum concipiunt. Quoties
autem sanctorum mentes oocupat haec caligo, per-
mista semper est aliqua infidelitas quae eos non
statim ad lucem novae vitae emergere patitur. In
Christo autem mirabiliter duo haeo fuerunt con-
iuncta, terror ex Dei maledictione se ingerens, et
patientia ex fide tranquillans omnes motus, ut sub
Dei imperio quiescerent. Nos qui pari non sumus
virtute praediti, si quando nihil nisi interitum cer-
nente8 attoniti ad tempus iacemus, paulatim tamen
eniti oportet ad spem quae mortuos vivificat.

17. (Foderunt manus meas.) Ad verbnm habe-
tur, sicut leo manus meas. Quum vero in hanc
leotionem hodie conveniant omnes libri hebraici:
a tanto consensu recedere mihi religio esset, nisi
ita cogeret sententiae ratio, et probabilis esset
conieotura, locum a Iudaeis fraude esse corruptum.
Certe non dubium est quin graecus interpres lite-
ram 1 legerit ubi i nunc habetur. Quod enim gar-
riunt Iudaei, de industria inversum fuisse literalom
sensum, oolore proreus caret. Quid enim opus erat
in re non necessaria tam audacter ludere? In eos
vero cadit non levis falsitatis suspicio, quibus uni-
cum studium est Iesum cruoifixum spoliare suis
insignibus, ne Christus et redemptor appareat. Si
recipimus quod volunt, perplexus et valde obscu-
ruB erit sensus. Primum defectiva erit loquutio,
ad quam supplendam repetendum esse dicunt Obsi-
dendi verbum. Sed quid illud est, manus et pedes
cingere? Nam ad has partes nihilo magis spectat
obsidio, quam ad totum hominem. Deprehensi,

229

PSALMUS XXII.

230

ad deliras fabulas suo more confugiunt, leonem,
ubi quispiam occurrit, circulum facere cauda ante-
quam ad praedam ruat: unde satis apparet, ratione
eoa destitui. Iam quum similitudine leonis proximo
versu usus fuerit, eupervacua nuno esset iteratio.
Omitto quod ex nostris quidam observant, nomen
cum nota similitudinis coniunctum, fere aliter
punotuari. Neque tamen subigendis Iudaeis laboro,
quorum indomita est ad rixandum pertinaoia: tan-
tum breviter ostendere volui quam improbe ob
diversam huius loci lectionem Christianos exagi-
tent. Nam quod obiiciunt, ex legis praescripto
neminem confixum fuisse clavis, in eo crassam
historiae inscitiam produnt: quia oertum est Roma-
nos multa ex patrio more in provinciaa transtulisse.
Si Davidem obiioiant nunquam fuisse cruci affixum,
faoilis solutio est, metaphorice oonquestum esse,
non boou8 se conetringi ab hostibue quam qui per-
foseis manibus et pedibua ad lignum affigitur:
quales etiam metaphorae paulo post occurrent.

18. Numerabo onmia ossa mea: ipsi adspiciunt,
et intuentur me. 19. Dividunt sibi indumenta mea 9
super vestem meam mittunt sortem. 20. Et tu Iehova,
ne proeul absis: fortitudo mea f ad auxilium meum
festina. 21. Eripe a gladio animam meam, e manu
canis unicam meam*). 22. Serva me ex ore leonis,
et e cornibus unicornium exaudias me.

18. (Numerabo, etc.) niD^y dicuntur ossa He-
braeis a robore, ideo hoo nomen interdum vel ad
amioos, quorum praesidio fortes sumus, vel in
defensione, ad argumenta et rationes quae oausae
robora 8unt, transfertur. Ideo quidam sio praesen-
tem looum exprimunt: Rationes meas numerando
nihil proficiam, quia semel decretum est hostibus
% meis, per fas aut nefas, nullo aequitatis respectu,
mc perdere. Alii vero, si colligam quaecunque ad
me iuvandum facere videntur auxilia, nihil prode-
runt. Sed quia expositio quae magis recepta est,
simplioior et magis genuina videtur, eam libentius
amplector: nempe ut queratur David, in corpore
macie confecto ossa apparere: mox enim adiungit,
hostes voluptatem capere ex tali spectaculo. Con-
cinne autem fluit contextus, tam inexplebilem esse
hostium Baevitiam, ut miserum hominem languore
confectum, et quasi tabidum oernentes, oculos
tamen tam tristi spectaculo pascant. Quod proximo
versu de vestibus sequitur, translatitium est, perinde
enim est ac si dixisset fortunas omnes suas in prae-
dam esse expositas, ut solent victores vel spolia
diripere, vel inter se sortiri quid cuique obtingat.
Sua enim ornamenta, opes suas et quaecunque
possederat, vestibus comparans, conqueritur, post-

*) ma seule, en marge: asccavoir vie, qui est soqIc.

quam illis spoliatus est, eum ludibrio inter hostes
dividi tanquam praemium viotoriae, quo magis
augetur indignitas, quia non scous ac de homine
mortuo triumphum agebant. Quod autem literaliter
(ut aiunt) et absque figura locum hunc citant evan-
gelistae, in eo nihil est absurdi: nam quo oertius
Bciremus, in hoc Psalmo Christum nobis prophe-
tioo spiritu descriptum esse, eorum quae adumbrata
sunt in Davide vieibile complementum coelestis
Pater in persona filii sui exstare voluit. Matthaeus
cap. 8, 17 paralyticos, caecos, et claudos suis mor-
bis sanatos referens, hoc modo completum fuisse
dicit Iesaiae vaticinium, quod Christus ad tollendas
nostras infirmitates missus fuerit: qnum tamen
propheta spiritualem illic medicum nobis filium
Dei proponat. Sed ut ad oredendum tardi sumus
et difficiles, nihil mirum si pro nostra crassitio
palpabilis demonstratio nobis fuit exbibita, quae ad
expergefaoiendum atuporem nostrum sufficeret.

20. (Et tu Iehava.) Tenendum memoria est
quidquid hactenus de se exposuit David. Nam
quum nihil ad miseriarum cumulum deesset, neo
interim scintilla ulla micaret futurae liberationis:
quod non solum patienter duravit, sed ex despera-
tionis abyseo emersit ad Dei invocationem, admi-
rabile est fidei dooumentum. Notemus ergo, Davidem
suas lamentationes non fudisse tanquam vanas et
irritas, ut saepe anxii homines temere proiioiunt
8U08 gemitus: quia precos additae satis demon-
Btrant sperasse quem optabat exitum. Imo quum
Deum nominat suam fortitudinem, in hoo epitheto
clarius fiduciae suae testimonium reddit. Non enim
dubitanter conoipit sua vota, sed sibi promittit
quod nondum videt auxilium. Per gladium per
manum canis, per os leonis, et cornua unicornium
intelligitur praesens mortis periculum, et quidem
multiplex. Unde colligimus, quum in se prorsue
deficeret a morte obsessus, stetisse tamen fortem
in Domino, et vitae spiritum semper in eius animo
viguisse. Quod animam unicam pro cara et pre-
tiosa quidam accipiunt, non convcnit: quia potius
significat, inter tot mortes nihil sibi opis in toto
mundo offerri, siouti Psalmo 35, 17 eodem sensu
unica anima ponitur pro solitaria, et quae subsi-
diisomnibus destituitur: quod etiam ex Psaimo 25, 16
clarius patebit, ubi pauperem et unicum se vocans
David, haud dubie amicis omnibus se orbatum, et
a toto mundo desertum conqueritur. In fine 22
versus, ubi dicitur, Responde mihi, vel Exaudi me
a cornibu8: quanquam loquutio hebraica latinis
auribus non nihil obscura est, sensus tamen non
est ambiguus, quia tantum causa pro effectu poni-
tur. Inde enim liberatio, quia nos Deus exaudit.
Si roget quispiam quomodo hoo Christo aptari pos-
8it, quem pater non eripuit a morte: respondeo
uno verbo, fuisse potentius ereptum, quam si peri-

lb*

231

PSALMU8 XXII-

232

culo occursum foret: quanto scilicet plus est resur-
gere a morte, quam gravi morbo sanari. Quare
mors non obstitit quo minus testata sit demum
resurrectio, Christum fuisse exauditum.

23. Narrabo nomen tuum fratibus meis, in
medio coetus laudabo te. 24. Timentes Iehovam lau-
dcUe ipsum, omne semen lacob glorificate ipsum: et
metuite ab eo omne semen Israel. 25. Quia non
sprevitj neque adversatus est pauperem f neque abscon-
dit faciem suam ab eo: et quum clamaret ad eum,
audivit.

23. (Narrabo nomen tuum, etc.) David promit-
tens, ubi liberatus fuerit, ee non fore ingratum
confirmat quod prius dixi, se nunquam tentatione
sic fuis8e deiectum, quin se ad resistendum eollige-
ret. Quomodp enim se ad sacrifioium gratiarum
actionis pararet, nisi ex praesumpta salutis fiducia?
Nam ut demus Psalmum fuisse compositum post-
quam re ipsa obtinuit David quod volebat, non
tamen dubium est quin meditationes illo tempore
a 80 conceptas postea in carmen retulerit. Notan-
dum vero quod non vulgare gratitudinis symbolum
promittit: sed quale pro raris beneficiis Deus exi-
gebat, nempe ut fideles in sanctuarium venirent,
atque illic soleuni ritu testatam facerent quam
experti erant gratiam. Huc enim pertinet publioa
gratiarum actio, primum ut se modis omnibus
exerceant fideles in Dei oultu, et alii alios mutuo
invitent. Scimus autem incredibilem Dei poten-
tiam, et quidem non uno genere miraculi in ser-
vando Davide refulsisse. Quare mirum non est, si
ad profitendam suam pietatem solenni voto se
obliget. Per fratres designat Israelitas, non solum
quia ex eodem genere orti erant, sed magis quia
communis religio eos tanquam sacrum vinculum
spirituali cognatione inter se devinctos tenebat.
Hune versum apostolus ad Hebraeos 2, 12 ad
Christum accoinmodans, colligit eiusdem nobisoum
naturae fuisse participem nobisque vera carnis
societate fuisse coniunctum, quos pro fratribus
agnoscit, tamque honorifico nomine dignatur. Dixi
iam aliquoties (quod idem ox fine Psalmi evincere
promptum erit) sub Davidis typo Christum hic
nobis fuisse adumbratum : scite ergo apostolus et
prudenter observat, sub hoo nomine sancitum
nobis fuisse cum Christo ius fraternae coniunctio-
nis. Etsi autem competit hoc aliquatenus in totum
genus humanum, vera tamen fruitio penes fideles
solos residet. Qua ratione etiam Christus ore suo
titulum hunc restringit ad discipulos: Vade, nuntia
fratribus meis et Petro, ascendo ad patrem meum
et patrem vestrum: Iohan. 20, 17. Illam enim
carnis cognationem, qua nos sibi sociavit, impii
dissidio incredulitatis suae abrumpunt, ut sua culpa

alieni prorsus reddantur. Quemadmodum enim
David totum Abrahae genus hao voce complexus,
sermonem oontinuo post ad veros Dei cultores
specialiter dirigit: ita Christus qui diruta maceria
cunctis gentibus adoptionem publicaverat, seque
hoc modo obtulerat in fratrem, non alios quam
fideles in gradu fratrum retinet.

24 (Timentes Iehovam, etc.) Hio rursum cer-
tius exprimitur ille quem dixi publioae gratiarum
actionis fructus: nempe invitatio qua quisque pro
bo ecclesiam ad Deum laudandum suo exemplo
stimulat, recitat enim se in huno finem in ooetu
celebraturum nomen Dei, ut fratres suos ad idem
agendum hortetur. Sed quia se in ecclesiam ut
plurimum ingerunt hypocritae, et in area Domini
palea tritico permista est, nominatim pios et Deum
timente8 compellat. Et certe quamvis pleno gut-
ture Dei laudes impuri homines detonent, nihil
aliud quam profanant sacrum eius nomen. Esset
quidem optandus omnium mundi ordinum oonoen-
tus: sed quia prima pars harmoniae ex sincero
oordis affectu fluit, nemo legitimus erit gloriae
Dei praeco, nisi qui eum reverenter oolet. Postea
quidem nominat semen Iacob et Israel, ad oommu-
nem populi vooationem respiciens: et oerte per
eum non stetisset quo minus omnes filii Abrahae
Deum uno ore laudarent: sed quia muitos videbat
degeneres Israelitas, ab illis veros et integros dia-
cernit: simulque ostendit, non rito celebrari Dei
nomen, nisi ubi viget interior pietas. Ideoque reve-
rentiam iterum coniungit Dei laudibus in sua
exhortatione : Metuite, inquit, ab eo, quia lusorium
est quidquid hac in parte ostentant hypooritao.
Porro metum commendat, non qui absterreat fide-
les a Dei accessu, sed vere humiliatoa in eius
sanctuarium adducat, sicuti dictum fuit Psal. 5.
Si quis miretur Davidem hortari ad laudandum
Deum, quibus nuper hano laudem dederat: prompta
est responsio, sanctissimos etiam quosque tam pleno
Dei timore nunquam esse imbutos, quin opus habe-
ant continuis stimulis. Quare minime superva-
cuum est quod timentes Deum iubet ab eo metuere,
ut supplioes coram eo se prosternant.

25. (Quia non sprevit.) Haec mutua inter fide-
les communicatio vigere debet, ut alii aliis gratu-
lantes, gratias pro cuiusque salute communiter
agant: sicut etiam dooet Paulus 2 ad Corinth.
cap. 1, 11. Ut ex multis personis, inquit, pro dono
in nos collato per multos gratiae agantur pro
nobis. Caeterum haec Davidis confessio in alterum
quoque fincm spectavit, ut eandem erga se Dei
fore misericordiam singuli sperarent. Interea doce-
mur his verbis, patienter ferendas esse afflictiones
quamdiu visum fuerit Domino ad inopiam redigere,
tandem misere oppressis succurrat.

j-.«

233

PSALMUS XXII.

234

26. Ad te laus mea*) in coetu magno: vota
mea reddam coram timentibus eum. 27. Comedent
pauperes, et saturabuntur: laudabunt Iehovam qui
quaerunt eum, vivet cor vestrum perpetuo. 28. Recor-
dabuntur, et convertentur ad Iehovam cuncti fines
terrae: et prosternent se coram facie eius omnes tri-
bus gentium. 29. Quia Iehovae est regnum, ut do-
minator sit in gentibus. 30. Comedent et adorabunt
omnes pingues terrae : coram facie eius se inclinabunt
omnes qui descendunt in pulverem, et qui animam
suam non vivificat

26. (Ad te laus mea.) fitsi alteram versionem
non repudio, mihi tamen videtur hebraica loquutio
sensum hunc exigere, quod David canendi argu-
mentnm ex Deo petat. Itaque verbum subaudio,
Proveniet, vel profluet laus mea a te. Quod ideo
dictum interpretor, ut salutem suam David teste-
tur se Deo in solidum acceptam ferre. Scimus
enim quam multi, laudandi Dei praetextu, suas et
guorum laudes ebuccinent, et relicto Deo hinc inde
acceraant materiam ad canendos suos triumphos.
Porro idem quod nuper attigerat repetit, se publice
editurum gratitudinis suae signa quibus alioa aedi-
ticet, idque non absque solenni pietatis exercitio,
quod lex mandabat. Nam in arduis negotiis, et ubi
instabat aliquod discrimen, vovere solebant sacrifi-
cium pacificum, quod voto suo potiti solvebant.
Ergo quum unus esset ex sanctorum numero David,
ad communem ecclesiae normam, ut decebat, se
compoauit. Haec vota sunt quae se nuneupasse
inter extremas angustias significat, et ad quorum
solutionem magno et alacri, fiduciaeque pleno animo
8e accingit. Quanquam autem promiscue coram
omnibu8 caeremonia hao ipsum defungi oportuit,
8e tamen iterum cupere fatetur ut quicunque ade-
runt testes, puri sint cultores Dei. Ita quamvis in
manu nostra non sit purgare Dei ecclesiam, officii
tamen nostri est puritatem optare. Papistae vero
locum hunc ad fictitia sua vota torquentes, magis
insulsi sunt ac ridiculi, quam ut longa refutatione
opus sit. Quid enim simile puerilibus ineptiis,
quibus pro sua imaginatione Deum placare tentant,
cnm hoo sancto gratitudinis testimonio, quod non
modo patribus dictavit pietatis sensus, sed Deus ipse
praecepit lege eua, ratumque habuit? Imo qua
fronte etultas et foetidas suas superstitiones sacri-
ficio omnium praestantissimo aequare audent, nempe
gratiarum actionis? sicuti scriptura ostendit praeci-
puam cultus Dei partem in eo sitam esse, ut testen-
tur fideles Deum se agnoscere bonorum omnium
autorem.

27. (Comedent pauperes.) Respicit ad morem
tunc receptum: solebant enim epulari in sacrificiis,

*) Ma louauge proviendra de toy, en marge: ou, ma lou-
aoge sera de toy. '

ut satis notum est. Tale vero epulum promittit,
quo exerceat suam caritatem, ac probet. Ac sane
ea demum grata suavisque Deo oblatio est, cui
annexa est humanitas et misericordia: alioqui cae-
remoniae quibus Dei cultum profitentnr homines,
cum toto suo splendore et pompa in fumum eva-
nescunt. Quanquam non simpliciter (fateor) eroga-
tnrum se promittit pauperibus et femelicis unde
ipeos pascat, sed alia de causa dicit epuli fore par-
ticipes: ut scilicet oblata consolationis materia
revigescat in eorum animis hilaritas. Nam quasi
in speculo intuebantur Dei bonitatem miseris omni-
bus expositam, quae incredibili solatio leniret
malorum omnium dolorem. Ideo addit Laudabunt
Iehovam qui quaerunt eum. Etsi enim saturitas
ipsa ad gratias Deo agendas inoitare debuit, non
tamen dubium est finem sacrificii notari: quod
clarius etiamnom ex clausula versus liquet. Neque
enim vivificandis in saeculum cordibus prandium
unum Bufficere poterat, sed apes de parato apud
Deum auxilio concepta: quia liberationem unius
hominis cnncti fideles ad se merito trahebant. Unde
sequitur, ita celebratas fuisse Dei laudes in paoifi-
cis, nt spem qnoque suam illic exercuerint Oaete-
rum quia hypocritis satis est mortua oaeremonia
defungi, hnnc legitimum usum ad veroe et sanctos
Israelitas restringit. Haec enim oerta est pietatis
nota, Denm quaerere. Quod si sacris epulis in
spiritualem vitam refecti fuerunt patres sub lege,
multo uberius hodie haeo vis se proferet in sacra
Christi coena, modo vere et ex animo Dominum
quaerant quionnque ad eius participationem aocedunt.
28. (Recordabuntur, ctc.) Hic locus citra con-
trovereiam ostendit, Davidem in sna persona non
subsistere, sod promissum Christum describere sub
typo: qnia tuno notum principium esse debebat,
divinitus oreatum esse regem, nt sub uno oapite
populus in beatam vitam coalesceret: quod solide
tandem in Christo oompletnm fuit. Pateor quidem
magnum et celebre fuisse inter vioinas gentos
nomen Davidis : scd quantula haec fuit mundi por-
tio? Adde quod exteros quibus imperii sui iugum
imposuit, nunquam adduxit ad purum Dei cultum.
Quare multum abfuit coacta illa servitus quae
terreno regi profanas gentes subieoit, a voluntario
pietatis obsequio, quod ex dissipatione ad Deum
eas colligeret. Non vulgaris autem his verbis nota-
tnr mutatio, redituras esse ad Deum ubi probe
eius gratiam agnoverint. Quin etiam ad sacri epuli
80cietatem eas invitans, in ecclesiae corpus mani-
fe8te inserit. Quod verbum Becordandi quidam ad
renovatam in gentibus fidei lucem trahunt, ac si
tunc illis 8ubii8set Dei memoria cnius oblitae fue-
rant ad tempus: nimis argutum et remotum vide-
tur. Gonversio quidem vel reditns cuius fit mentio,
significat (fateor) impia dofectione alienatas prius

235

PSALMD8 XXII.

236

fuisse a Deo: sed recordatio non alio spectat nisi
quod insignibus Dei miraculis expergefactae gentes,
ad puram religionem, a qua dilapsae erant, iterum
se conferent. Notandum autem est, cultum Dei ex
cius notitia deduci; quia supplices ad eum adoran-
dum venturos dioit qui in meditatione operum Dei
huousque profecerint, ne amplius superbo contemptu
contra ipsum lasciviant. Quem sensum expressius
confirmat quae mox additur ratio, Iehovae esse
regnum, ut gentibus imperet. Nam quod alii inter-
pretantur, non mirum esse si gentes ad tribuen-
dum Deo honorem cogantur a quo creatae sunt, et
cuius reguntur manu, licet oum ipsis vitae foedus
non pepigerit: ego tanquam frigidum repudio. Nec
enim dubium est quin conveniat hic locus oum
aliis pluribus vaticiniis, quibus erigitur solium Dei
in quo Christus ad gubernandum orbem praoeideat
Quanquam ergo promiscue ad totum orbem patet
Dei providentia, soiamus tunc vere dominari, ubi
discussis tenebris et effusa verbi sui luce oonspi-
cuue eminet. Talis apud Ieeaiam est regni eius
descriptio: Iudioabit populos et arguet gentes,
Iesa. 2, 4. Porro quum orbem terrarum non ante
sibi Deus subegerit, quam dum evangelii praedioa-
tione sponte ee passi eunt in ordinem cogi qui
prius indomiti fuerant, conversionem hanc non nisi
Ohristi duotu et auspiciis factam eese, oolligere
lioet. Si quis obiiciat, nunquam totum orbem
fuiese conversum: 'faoilis solutio est, tempus quo
repente per evangelium passim innotuit Deus, oon-
ferri cum veteri illo statu, dum sui notitiam Iu-
daeae finibus inclusam tenuit. Scimus enim fulgetri
instar celeriter Christum ab ortu in occasum
penetrasse, ut undique gentes in ecclesiam accerseret.
30. (Comedent, et adorabunt.) Ne quis pro ab-
surdo ducat, nunc pingues terrae admitti convivas
ad epulum quod nuper pauperibus tantum desti-
nare visus cst: sciamus pauperibus ideo datum esse
priorem locum, quia illis maxime proposita erat in
exemplo Davidis consolatio. Secundo tamen loco
divites et beatos adiungi necesse fuit, ne putarent
ab eiusdem gratiae participatione se excludi. Quam-
vis enim ad quaerendum doloris solatium eos non
urgeat pracsentium malorum necessitas: remedio
tamen opus habent, ne se inebrient deliciis, sed
potius gaudium suum in coelo reponant. Deinde
quum ipsi quoque obnoxii sint variis incommodis,
maledicta erit eorum opulentia, si in terris mentes
ipsorum detineat. Summa est, commune fore sa-
crificium hoo tam vegetis et pinguibus, quam maci-
lenti8 ac semimortuis: ut priores, deposita ferocia,
coram Deo se humilient: alteri vero quamvis
deiecti, animos spirituali gaudio attollant ad Deum
bonorum omnium autorem: eicuti utrosque Iacobus
admonet cap. 1, vers 10: Glorietur frater magnus
et dives in humilitate sua: contemptus autem et

ignobilis in sua altitudine. Quod si Deus sub lege
plenos fameliois, splendidos obscuris, felices miseris
ita ooniunxit, multo magis hodie sub evangelio
valere debet ista ratio. Quum ergo sibi divites
alibi viotum offerri audiunt quam in terrena abun-
dantia, discant ita sobrie libare quae ad temporalem
usum largitus est Deus, ne illis insipidae sint spi-
rituales epulae, vel ad eas nauseent prae fastidio.
Quamdiu enim residebunt in suis faecibus, nunquam
eas pio desiderio appetent, vel oblectationem ullam
oapient ex gustu. Sicuti autem maoerari pingues
convenit, ut Deo se pasoendos offerant: ita fame-
licos certa et intrepida fiducia animat Dayid, ne
ipsos impediat sua inopia ab accessu: imo ipsos
quoque mortuos ad epulandum invitat, ut qui sunt
despectissimi et fere ooram mundo toetidi, se tamen
ad sacram Dei mensam ingerere audeant. Mutatio
numeri in fine versus sensum nonnihil obsourat:
certum tamen est prophetam hoo velle, eiusdem
gratiae sibi fore socios qui iam videntur in cine-
rem redacti, et in quibus nulla speratur a morte
in vitam restitutio.

31. Semen serviet ei, censebitur Domino in ge-
nerationem. 32. Venient et narrabunt iustitiam eius
populo gui nascetur, guia fecit.

Quo beneficii magnitudinem magis extollat,
tale fore dicit, cuius nunquam ad posteros delenda
sit memoria: modum tamen eius perpetuandae ex-
primit, quia orbis conversio de qua loquutus est,
non momentanea tantum erit, sed per continuas
aetates propagabitur. Unde iterum colligimus, hio
non celebrari Dei gloriam quae ex caduco et eva-
nido rumore nata, ad gentes pervenerit, sed quae
suis radiis mundum illustrabit usque in finem.
Quare hic insigni elogio asseritur ecclesiae perpe-
tuitas, non quod semper ' floreat. vel aequabili te-
nore fluat eius successio: sed quia Deus nomen
suum in mundo exstingui nolens, semper aliquos
suscitabit a quibus pie colatur. Iam tenendum est,
semen hoo in quo custodiendus erat cultus Dei,
fructum 6886 inoorruptibilis seminis: quia non
aliunde ecclesiam suam gignit Deus et propagat
nisi ex verbo. Censeri Domino in generationem,
duobus modis cxponitur. Quidam nomen hebraicum
Tn pro aetatum successione accipiunt, alii pro ge-
neratione, quo sensu Latinis dicitur hominum natio.
Quia uterque sensus non male quadrat, et in idem
fere recidunt, per me libera sit electio lectoribus:
nisi quod mihi magis placere fateor, electum Dei
populum et peculiarem gentem hac voce designari,
quae censeatur Dei haereditas. Caeterum, quia non
lcgitur hic essentiale nomen Dei Iehova (ut paulo
ante) sed Adonai, non improbo eorum sententiam
quibus videtur diserte Chrietus ecclesiae praefici,

239

PSALMD8 XXIII.

240

omnia nobis abunde suppetant, sciamus non aliunde
nos beatos esse, nisi quia Deus in buo grege cen-
sere nos dignatur. Adde quod tunc demum cum
legitimo honore tribuitur officium pastoris Deo, ubi
persuasi sumus unicam eius providentiam nobis
sufficere. Nam sicut in summa abundantia vacui
sunt et famelici quorum Deus non est pastor: ita
certum est nobis, quos in curam suam suscepit, nihil
ad plenam bonorum copiam defore. Ideo David se a
nullo defectu metuere pronunciat, quia a Deo pascitur.

2. (In pascuis herbosis.) Quantum ad verba
8pectat, pascua vel campos herbae pro herbosis et
pinguibus posuit. Quanquam sunt qui PftHj vcr-
tunt tuguria: quod ei magis placeat, sensus erit,
paratum esse stabulum in pascuis opimis, sub quo
tegatur a solis aestu. Nam si in frigidis regionibus
molestus est ovium gregi immodicus ardor, multo
minus tolerabilis foret aestas in Iudaea sine sta-
bulis: quo etiam videtur referri verbum t^p
Aquas quietum dixit, pro leniter fluentibus: quia
ad ovium potum incommodi sunt rapidi torrentes,
atque etiam ut plurimum noxii. Exponit autem
David, hoc versu et sequentibus, particulam illam
non desiituar: refert enim quam liberaliter sibi pro-
spectum sit, a similitudine qua usus est non disce-
dene. Summa tamen huo redit, nihil a coelesti
pastore fuisse omissum quo minus feliciter degeret
sub eius cura. Largam igitur abundantiam ad
omnes vitae usus pratis herbidis comparat, et
aquis leniter fluentibus: vel etiam commoditatem
tuguriis: quia non satie esset pabulo eaturari, nisi
aquarum potus et umbra stabuli in refrigerium
accederet. Iam quia munus quoque boni pastoris
est fovere suas oves, vel etiam infirmas refocillare,
hoc a Deo beneficium se recipere praedicat David.
Nam restitutio animae (ut vertimus) vel conversio
(ut habetur ad verbum) tantundem valet ao reficere,
vel restaurare, quemadmodum Psalmo 19 dictum
est. Vias autem iustUiae, pro facilibus et planis
posuit: nam quum in eua metaphora persistat, ab-
8urdum esset de spiritus sancti directione accipere.
Quemadmodum ergo nuper dixit, quaecunque ad
vitae conservationem spectant, benigne eibi a Deo
suppeditari: ita nunc addit, se protegi ab omni
molestia. Summa eat, Deum nulla in parte fide-
libus Buis deesse, quia et eos sua virtute sustinet,
vegetat, vivificat et noxas omnes avertit, ut per
vias aequabiles commode incedant. Caeterum, ne
quid suae dignitati arroget, tantae liberalitatis cau-
sam Dei bonitati adscribit, haec omnia praestare
dicens propter nomen suum. Et certe quod nos sibi in
OYes eligit, et nobis impendit pastoris officia, prorsue
gratuitum beneficium est: ut Psalmo 65 yidebimus.

4. (Etiamsi ambulavero.) Quia fideles, quamvis
tuto sub Dei manu habitent, non tamen procul
absunt a multis periculis: imo quo melius sentiant

quam sibi necessaria sit Dei protectio, communibus
miseriis subiacent obnoxii: nominatim hic comme-
morat David, si quid adversi contigerit, se recum-
bere in Dei providentiam. Ita non modo sibi non
promittit continuas delioias, sed etiam ad varios
eventus fortiter subeundos Dei auxilio ae munit.
Porro in metaphora persistens, quam Deus in gu-
bernandis fidelibus curam adhibet, pastoris baculo
et pedo comparat, ea se ad vitae tutelam contentum
esse dicens. Quemadmodum enim, si per vallem
obscuram oberret ovis, sola pastoris praesentia ab
incursu ferarum aliisque noxis tutam ipsam prae-
stat: ita nunc pronunciat David, quoties in aliquod
discrimen inciderit, sibi in pastorali Dei cura satis
fore praesidii. Iam videmus ut in prospera lauta-
que fortuna nunquam oblitus fuerit se hominem
e8so, sed tunc etiam quae accidere poterant adversa
mature fuisse meditatum. Et certe hinc tanta nobis
trepidatio ubi nos Deus cruce exeroet, quod quisque
ut placide dormiat, carnis securitate se involvit.
Atqui ab hoo torporis somno longe differt fidei quies :
imo quum rebus adversis fidem examinet Deus,
sequitur neminem vere fidere, nisi qui ad omnes
vincendos metus invicta constantia armatus est.
Neque tamen se omni metu vacuum esse iactavit
David, sed tantum fore superiorem, ut intrepide,
quocunque deductus fuerit a pastore suo, pergat:
quod ex contextu melius patet. Primo dicit, non
timebo malum: sed caueam mox reddens, aperte
fatetur se in baculi pastoralis respectu quaerere
timoris remedium. Quorsum enim consolatio ista,
nisi quia metus eum sollicitat? Tenendum igitur
est, quum David animo apprehenderet quae inci-
dere poterant incommoda, non aliter fuisse tenta-
tionum viotorem, nisi quia se in Dei curam reiecit ;
quod ipsum (licet obscurius) hac etiam particula
ante dixerat, quia tu mecum es: neque enim Dei
prae8entiam requireret timoris vacuitas. Adde
quod non yulgaribus tantum et quotidianis malis
opponit Dei praesidium, sed quae mortie caligine
mentes perturbant. Nam rY)Q*?¥ grammaticis he-
braeis videtur esse dictio composita, quasi dicas
letalem umbram. Alludit autem David ad obscuros
recessus aut ferarum cavernas: quo si quis acces-
serit, statim primo ingressu occurret mortis terror.
Nuno quando Deus in filii unigeniti persona se
nobis luculentius quam olim patribus sub lege pae-
torem exhibuit, non satis honoris tribuimus eius
custodiae, nisi coniectis in eam oculis calcamus
omnes formidines.

5. Parabis in conspectu meo mensam coram per-
sequutoribus meis, perunges oleo caput meum: caiix
meus exuberans. 6. Utique bonum et clementia per-
sequentur me cunctis diebus vitae meae, et lwbitdbo
in domo lehovae in longUudinem dierum.

241

PSALMDS Xim.

242

5. (Farabis*) Verba futuri temporis oontinuum
actum hoc loco designant. David ergo iam eine
figura repetit quae sub pastoris similitudine hacte-
nus narravit de Dei beneficentia, dicit enim eiuB
largitate sibi suppetere quaeounque necessaria sunt
ad vitae usum. Parare mensam tantundem valet
ac sine molestia et difficultate victum largiri, per-
inde ao ei pater filio cibum porrigeret. Atque bene-
fioium hoc amplificat ciroumstantia addita, quod
licet sibi invideant multi malevoli, perditumque
cupiant, imo Dei benedictione fraudare oonentur:
Deue tamen ipse liberalem se ao beneficum prae-
stare non deeinat. Quod de eieo subiicit, pertinet
ad morem tunc usitatum: scimus enim tunc lautio-
ribue conviviis adhibita fuisse unguenta, ut nemo
8U08 hoepites vel convivas splendide exoipere vide-
retur nisi unguentis delibutos. Porro, tam effusa
olei oopia, quam plenitudo oalicie, ad abundantiam
referri debet quae exsuperat necessarios usus. Est
enim oommendatio regalis illius opulentiae, qua
saora historia testatur eum fuisse non mediooriter
ornatum. Quanquam autem non omnes peraeque
liberaliter tractantur, nemo tamen reperietur quem
non Deus sua beneficentia obstringat: ut fateri ne-
cesse sit beneficum suis omnibus esse patrem : inter-
ea se quisque pro uberiore donorum copia ad gra-
titudinem inoitjf t. Nam si malignus est qui in pane
cibario paternam Dei providentiam non agnoscit,
quanto minus tolerabilis erit eorum sooordia, qui
sine gustu divinae bonitatis plena copia se ingur-
gitant? David ergo suo exemplo divites officii
admonet, ut eo maiore animo prorumpant ad gra-
tiarum actionem, quo indulgentius ipsos Deus pas-
cit. Caeterum meminerimus, etiam quibus affiuit
largior copia, moderationem nihilominus tenendam
esse, quam si ad mediocrem et temperatum modo
usum facultas suppeteret. Nam quum plus satis
ad luxuriem proni simus natura, non ideo profusus
est Deus erga fideles, ut hunc in ipsis morbum
irritet. Tenenda est enim omnibus illa Pauli re-
gula, Phil. 4, 12 ut sciant non minus abundare
quam penuriam pati. Ne egestas nos deiiciat, tole-
rantia fulciri opus est: rursus ne ultra modum effe-
rat largitas, cohiberi opus est temperantiae fraeno.
Dominus etiam dum fideles locupletat, simul las-
civas carnis cupiditates reatringit continentiae spi-
ritu, ut modum sponte sibi praesoribant ipsi : non
quod nefas sit divitibus frui liberalius praesenti
copia, quam si restricte cum illis Deus ageret, sed
quia omnibus cavendum est (adeoque ipsis regibus)
ne deliciis et luxuria diffiuant. Quamvis enim
David sibi plus iure permiserit, quam si unus qui-
vie fuisset e vulgo, aut si in tugurio paterno man-
eisset: sibi tamen moderatus est inter lautitias, ut
eum pinguedo minime saginaret: unde factum est
ut paratam sibi divinitns mensam ab hara discer-

CcUvini opera. XXXI.

neret. Hoo quoque notatu dignum est, quum ex
praediis, vectigalibus,. alioque regni proventu vive-
ret David, Deo tamen gratias egisse, ao si ex eius
manu quotidie oibum perciperet. Unde colligimus
non fuisBe opibus suis cxcaecatum, sed Deum sem-
per statuisse patremfamilias, qui cibum et potum ex
suo penu depromptum opportune distribueret.

6. {Utique bonum et clementia.) Postquam gra-
tias eibi a Deo oollatas recensuit, nunc earum te-
norem extendit usque ad finem vitae suae. Unde
autem fiducia haec, ut Dei bcneficentiam et cle-
mentiam aeternas sibi fore comites promittat, nisi
«x promissione qua Deus sua erga fideles beneficia
condire solet, ne insipido palato temere vorentur?
Nam antea quum sibi diceret in mortis tenebris
intentos fore oculos ad oontemplandam Dei provi-
dentiam, satis testatus est se non pendere a rebus
externis, nec gratiam Dei carnis suae sensu metiri :
sed etiam ubi omnia terrena adiumenta deficient,
sibi fidem manere in verbo Dei inclusam. Quam-
vis ergo eum experientia ad bene sperandum alli-
ceret, praeoipue tamen promissionem amplexus est,
qua 8U08 Deus in posterum confirmat. Si quis ob-
iiciat, temere hominem in hao oaduca vita sibi ae-
quabilem prosperae fortunao cursum promittere:
respondeo, Davidem non ita loquutum es9e ut legem
Deo imponeret, sed quantum fert mundi conditio,
Dei erga se beneficentiam sperasse qua contentus
foret. Neque enim dicit calicem perpetuo fore ple-
num, vel oaput delibutum unguentis: sed in genere
quia infatigabilis est Dei bonitas, colligit sibi in
finem usque fore beneficum. {Habitabo in domo
Iehovae.) Hac clausula aperte demonstrat, se in
terrenis voluptatibus aut commodis minime subsi-
stere, sed scopum sibi in coelo figere ad quem
omnia referat. Perinde enim est ac si dixisset se
non vivere tantum ut vivat, sed potius ut se exer-
ceat in Dei timore et cultu, et in tota pietate in
dies proficiat. Manifestum enim discrimen inter se
et profanos homines statuit, quibus satis est ven-
trem suum laute farciri: neque id modo, sed etiam
tanti sibi esse significat Deo vivero, ut inde omnes
carnis commoditates aestimet. Palam affirmat,
hunc se finem in omnibus quae retulit Dei beue-
ficiis spectasse, ut habitarct in domo Domini. Unde
sequitur, sublata huius boni fruitione eum pro
nihilo duxisse reliqua omnia: ac si dixisset, non
aliter se oblectari terrenis commodis, nisi simul ex
Dei grege esset: sicuti etiam alibi scribit: Beatum
dicent populum cuius haec sunt, beatus populus
cuius Iehova est Deus, Psalm. 144, 15. Quorsum
enim tantopere appeteret in templo versari, nisi ut
sacrificia simul cum aliis offerret, aliisque fidei
exercitiis proficeret ad meditationom coelestis vitae?
Certum igitur est, Davidem praesentium bonorum
adminiculis ad spem aeternae haereditatis fuisse

243

PSALMD8 XXIV.

244

evectum: unde colligimus, belluinos esse homines
quibus proposita est alia felioitas quam ad Deum
acoedere.

P8ALMUS XXIV.

ARG. Quum Deus totum humanum genus condiderit, et im-
perio 8uo contineat, gratiam qua electum popolum dig-
natus est, hao comparatione amplificat David: nempe
quod sanctuarium instar domicilii erexit, ut habitaret
inter filios Abrahae: simulque ostendit, quamvis Iudaeis
omnibus expositum eseet sanctuarium, non tamen qui-
buslibet Deum propinquum esse, sed veris tantum pio-
tatis cultoribus qui se a mundi sordibus purgarunt, ut
sanctitati et iustitiae se addicerent. Porro, quia ex-
structo templo luoulentius apparuit Dei gratia, eam
splendido elogio commendat, quo alacrius fideles in eius
colendi etudio proficiant.

Canticum Davidis. 1. Iehovae est terra et ple-
nitudo eius*), orbis, et qui habitant in eo. 2. Quia
ipse super maria fundavit cam, et super flumina dis-
posuit eam. 3. Quis adsccndet in montem lehovae?
quis stabit in loco sanctitatis eius? 4. Mundus ma-
nibus, et purus corde, qui non extidit in vanum ani-
mam suam, et non iuravit in fraudem.

1. (Iehovae est terra^\ Videbimus aliis complu-
ribus locis couferri filios Abrabae cum reliquo
mundo: ut melius inde pateat gratuita Dei bonitas,
quod eos ex omnibus populis suo favore amplexus
est. Huo ergo tendit Psalmi exordium, Iudaeos
nibil babere a se ipsis cur ad Deum propius quam
gentes, vel magis familiariter accedant. Nam quum
Deus sua providentia mundum in statu conservet,
peraeque ad omnes extenditur imperii eius potestas,
ut merito ubique colendus sit, sicuti omnibus sine
exceptione paternam erga eos curam ostendit. Porro,
quum Iudaeos praetulerit aliis gentibus, sacrum
aliquod coniunctionis vinoulum intercedere oportet,
quod eo8 a profanis bominibus discernat. Hoc ar-
gumento ad sanctitatem eos invitat et hortatur
David, quia aequum est quos sibi in filios Deus
adoptavit, proprias notas gestare, ne prorsus exteris
similes sint: non quod ad Deum praeveniendum
eos incitet, ut sibi eius gratiam concilient: sed a
fine electionis admonet, ratam demum et firmam
honori8 possessionem fore si ad pie recteque viven-
dum adspirent. Frustra enim seorsum collecti
essent in peculium Dei, nisi sanctitati darent ope-
ram. In summa, Deum totius mundi regem esse
praedicat, ut ipso naturae iure cuncti mortales ad
eius cultum sint obstricti, deinde commemorans cum
exigua hominum parte pepigisso salutis foedus, et

') sa plenitude, en marge: ou son contenu.

erecto tabernaoulo dedisse filiis Abrahae praesentiae
8uae symbolum, ut certi essent ipsum in medio sui
residere: cordis et manuum puritati dandam esse
operam docet, si in sancta eius familia censeri cu-
piant. Plenitudinis nomine quanquam omnes copias
quibus ornata est terra, comprehendi fateor, et id
probat etiam Pauli autoritas: non tamen dubito
quin homines ipsos designet, qui maxime illustre
sunt terrae ornamentum et decus. Nam si defice-
rent, non minus deformis esset vastitas et solitudo
terrae, quam si reliquis opibus eam Deus nudaret.
Quorsum enim tam multiplices fructus, tanta abun-
dantia et amoenitas, nisi ut usus et commoditas
pcrveniat ad homines? Itaque David proximo
membro mentem suam explicat, quod de hominibus
maxime loquatur. Nam quum idem soleat bis re-
petere, idem valent terrae plenitudo et orbis habita-
tores. Neque tamen nego divitias, quibus in usum
bominum affluit, simul comprehendi. Ideo scite
Paulus 1. Cor. 10, 26 quum de cibis disserit, hoo
testimonio oonfirmat, nullum alimenti genus im-
mundum esse, quia Domini est terra et plenitudo
eius.

2. (Quia ipse super maria.) Confirmat, iure
sub Dei manu esse homines, ut eum ubique orbis
regem agnoscat, idque ab ipso creationis ordine:
quia palam in tota terrae superficie admirabilis Dei
providentia reluceat. Sumit autenf quod maxime
conspicuum est eius rei documentum. Qui fit enim
ut terra super aquas emineat, nisi quia Deus con-
8ulto hospitium parare hominibus voluit? Nam et
philosophi fatentur, quum aquae elementum terra
superiu8 sit, fieri praeter naturam ut ulla regio
sicca et habitabilis maneat. Itaque hoo insigne
miraculum magnifioe e^xtollitur Iob. cap. 28, 25
quod Deus violentos maris impetus compescat, no
statim terra obruta, succedat horribilis confusio
Nec etiam tacetur a Mose in historia oreationis:
postquam enim aquas narravit ita effusas fuisse ut
totam terram obtegerent, addit, speoiali Dei man-
dato cessisse, ut spatium vacuum relinquerent ani-
malibus postea creandis, Gen. 1, 9. Hino oolligimus
antequam exstarent homines, iam Deo curae ipsos
fuisse, quod hospitium aliasque commoditates eis
paraverit: nec prorsus reputasse alienos, quibus non
minus benigne prospexit, quam propriis liberis
paterfamilias. Etsi autem non disputat philosophice
David de terrae situ, ut dicit super maria funda-
tam, sed populariter loquens, ad rudium captum se
accommodat; non tamen ratione caret loquendi
forma quae sumpta est ab ipso conspectu. Terrae
quidem elementum quatenus in ordine sphaerico
infimum locum occupat, infra aquas subsidit: sed
quum pars habitabilis aquis sit superior, unde fieri
dicemus ut stabilis maneat haec distinctio, nisi quod
aquae divinitus instar fundamenti substratae sunt?

247

PSALMUS XXIV.

248

animo respondent. Caeterum (ut iam diximus)
baeo valde efficax est ad pietatem et probam vitam
exhortatio, dum audiunt fideles se in iustitia oolenda
operam non ludere, quia certa benedictio apud
Deum reposita sit. lustUiae nomen duobus mo-
dis potest exponi, vel pro omnibus Dei beneficiis
quibus se iustum esse probat ac bonae fidei
erga fideles, vel pro iustitiae fructu. Mens qui-
dem Davidis minime dubia est, sperandum non
esse ut ad eo8 perveniat iustitiae merces qui iniuste
sacrum eius cultum profanant: rursus fieri non
po8se ut veros suos cultores frustretur Deus, quia
proprium eius est beneficiis iustitiam suam testari.

6. (Haec generatio.) Iam nuper monui hac
demonstratione deleri ez catalogo servorum Dei
fictitios omnes Israeiitas, qui circumcisione tantum
et pecudum sacrificiis freti, se ipsos Deo offerre
non curant: interim se temere ingerunt in eccle-
siam. Tales enim quamvis Dei studio se teneri
simulent, templi accessu nibil aliud habent propo-
situm quam se longius subducere. Quia autem
nihil magis tritum in ore omnium erat, quam
omnes esse sanctum semen, nomen sanctae genera-
tionis restrinxit ad puros legis observatores: ac si
dixisset, non omnes qui secundum carnem progeniti
sunt ex Abraham, . legitimos propterea filios esse.
Yere quidem dieitur aliis pluribus locis, ut Psalmo 27
videbimus, eos faciem Dei quaerere qui teetandae
pietatis causa coram arca foederis se in caeremoniis
exercont ; nempe si sincerus affectus illuo eos ducit.
Sed quoniam hypocritis externa quaedam Dei quae-
rendi species communis est, quem tamen suis am-
bagibus fugitant: pronuntiat hoc loco David, non
vere quaeri Deum, nisi praeeunte sanctitatis et
iustitiae studio. Et quo plus energiae habeat sen-
tentia, eam in secunda persona repetens, sermonem
ad Deum convertit. Perinde enim est ac si hypo-
critas qui pro nihilo ducunt coram mundo abuti
Dei nomine, ad ipsius Dei tribunal citaret: signifi-
cans, quidquid garriant apud homines, aliud fore
Dei iudicium. Nomen Iacob colleotive additum est
ad eiusdem doctrinae confirmationem: ac si dixisset,
licet totum carnale semen Iacob a gentibus distin-
guat circumcisio, non aliter cognosci electum popu-
lum quam Dei reverentia et timore: sicut Ohristus
dicebat: Hic est verus Israelita in quo dolus non
est, Ioari. 1, 47.

7. AttoUite portae capita vestra, et elevamini
portae aeternae, et intrabit rex gloriae. 8. Quis iste
rex gloriae? Iehova fortis et potens y Iehova fortis
imperio. 9. Attollite portae capita vestra t attollite iw-
quam portae aeternae, intrabit rex gloriae. 10. Quis-
nam hic rex gloriae? Iehova exertituum, ipse rex
gloriae. Selah.

7. (AttoUite portae.) Quia nondum exstabat
magnificus ille templi eplendor, in quo plus fuit
externae dignitatis quam in tabernaculo, David hio
de futura eius structura oonoionatur: atque hoc
modo fideles animat ut libentius maioreque fiducia
caeremoniis legalibus operam impendat. Fuit enim
beneficium Dei non vulgare, quod Deus visibili
symbolo in medio ipsorum residebat, coelesteque
suum domicilium volebat in terra conspici. Atque
huius doctrinae usus inter nos quoque hodie vigere
debet: quia inaestimabilis Dei gratia est, nos pro
carnis nostrae infirmitate pietatis exercitiis sursum
ad Deum attolli. Quorsum enim verbi praedicatio,
sacramenta, sacri ipsi conventus, totumque exter-
num ecclesiae regimen, nisi ut nosDeoconiungant?
Non abs re igitur David cultum legalem tam cele-
bri encomia commendat, quum se Deus in arca
foederis fidelibus offerret, certumque pignus daret
praesentis sui auxilii, quoties fuisset invocatus.
£tsi autem non habitat Deus in templis manu
faotis, neque eum obleotant externae pompae: quia
tamen utile fuit, et ita etiam plaouit Deo, radem
et quasi infantilem populum terrenis elementis ad
Deum evehi, non dubitat hio David sumptuosum
templi aedifioium ad fidei confirmationem proponere,
ut certo statuant Iudaei, non esse illud inane thea-
trum: sed ubi Deum ex praesoripto verbi eius
rite colunt, stare se ante eius ooulos, ut effectu
propinquum sentiant. Summa igitur est, templum
quod sibi Deus in monte Sion exstrui iusserat,
quo maiori splendore vincebat tabernaculum, eo
magis illustre fore speoulum gloriae et potentiae
l)ei inter Iudaeos habitaneis. Interea sicuti ipse
ingenti templi deaiderio flagrabat, sie eundem
ardorem in omnium piorum cordibus acoendit, ut
magis ac magis in Dei timore proficiant, legalibus
rudimentis adiuti. Portas vocat acternas, quarum
diuturna stabilitas in verbo Dei fundata erat. Etsi
enim materia et artificio excelluit templum illud,
summa tamen praestantia in eo sita fuit, quod eius
aedifioio insoulpta erat promissio Dei, quam alibi
videbimus: Haec requies mea in saeculum saeouli,
Psaim. 132, 14. Caeterum non dubito quin subau-
dienda sit tabernaculi antithesis. Nam quum taber-
naculo nunquam fixa fuisset sedes, sed variis hos-
pitiis subinde exceptum quodammodo pergrinaretur:
ubi mons Sion electus est, firma coepit eese Dei
statio. Iam quia Christi adventu visibilis illa um-
bra evanuit, mirum non est in monte Sion temp-
lum non conspici, cuius amplitudo totum orbem
occupat. Siquis obiiciat, tempore babylonici exsilii
dirutas fuisse quas Salomon aedificavit portas: res-
pondeo, in illa temporali ruina stetisse decretum
Dei, cuius virtute. paulo post scquuta est templi
! instauratio: quod perinde fuit ac si semper inte-
1 grum durasset. Locum hunc inscite corrupit

249

PSALMUS XXIV.

260

graeeus interpres. Etsi enim pt£W") Hebraei meta-
phorice interdum vocant principes, relativum tamen
annexum non alium sensum admittit, qnam ut
portae capita sua attollant: alioqui dicendum esset,
principes vestri vel veetroe. Ideo quod quidam
hoc loco reges et magistratus offfcii sui moneri
volunt, ut patefaciant Deo ingressum, quamvis
plausibile commentum est, a mente tamen et verbis
prophetae remotum est. Qnam vero stulte ao tur-
piter hoc loco abusi sint papistae ad orassa ludi-
bria quibus Ohristum ad inferos penetrantem indu-
cant, ex genuino verborum sensu plus satis patet.
Hino vero discamus sanctum Dei verbum sobrie
reverenterque tractare, ac papistas detestari, qni in
eo pervertendo nefariis suis sacrilegiis quasi im-
pune ludnnt.

8. (Quis esi iste.) Huc spectant elogia quibus
extollitur Dei virtus, ut sciant Iudaei, non sedere
otiosum in templo, sed ut praesto sit ad opem suis
ferendam. Porro magnam emphasin continet tam
interrogatio, quam geminatio eiusdem sententiae.
Personam enim admirantis suscipit propheta, quo
efficacius doceat inexpugnabili virtute Deum venire
instrnotum ad tuendam populi salutem, ut sub eius
umbra salvi sint fideles. Iam vero dictum fuit,
non habitasse Deum in templo, ac si immensa eius
essentia illic inclusa foret: sed illam virtutis et
gratiae fnisse praesentiam, ut ferebat promissio per
Moeen data: Dbi memoriam posuero nomini meo,
veniam ad te, et benedicam tibi, Exod. 20, 24 Id
sibi non frustra esse promissum, sed Deum vere
in medio sui stare senserunt fideles, qui non super-
stitioee qnasi templo affixum quaerebant, sed externo
templi cnltu adiuti tendebant in ooelum. Summa
est, quoties Deum populus in templo invocaverit,
effectu ipso palam fore quam non inane sit vel
lusorinm praesentiae Dei symbolum arca foederis,
quia Deus potentem manum suam protegendae fide-
linm salnti semper exseret. Repetitio autem ad-
monet, fideles in hao meditatione non posse nimis
esse assiduos vel sedulos. Iam quum filius Dei
carne indutus apparuit Bex gloriae, et lehova exer-
cituum, non umbratili figura tantum, sed vere
templum suum ingressus est, ut in medio nostri
habitet. Quaro nihil obetat quominus gloriemur
nos eius virtute fore invictos. Quanquam autem
neque mons Sion hodie locus est sanctuario dicatus,
neque amplius arca foederis imago Dei cst habi-
tantis inter Cherubim: quatenus tamen communis
nobis ratio est oum patribus, ut verbi praedicatio
et sacramenta Deum nobis coniungant, haec admi-
nicula reverenter amplecti oonvenit, quia fieri non
poteet, si impio fastu spernuntur, quin Deus se
tandem prorsus a nobis subducat.

P8ALMU8 XXV.

ARGk PsalmuB hic meditationea preoibus mistas continet.
David enim bostium aaevitia dnriter vexatns, nt opem
a Deo impetret, primnm agnoscit peccata sua hoc modo
iuste a Deo ipeo castigari : ideoqne eorum veniam petit,
qno Deum habeat propitinm ac liberatorem. Deinde
gratiam spiritus sanoti lmplorat, qna fretns intor varias
tentationes se contineat snb Dei timore. Meditationee
vero plnribus loois inserit, quibus vel se ad bene spe-
randnm stimulet, vel a mundi illecebris sensus snos ad
Denm colligat.

Davidis. 1. Ad te Iehova animam meam levavi.
2. Deus mi, in te speravi: ne pudefiam, ne laetentur
inimici mei de me. 3. Etiam omnes qui te exspectant,
non pudefiant: pudefiant qui perfide agunt sine causa.

1. (Ad te lehova.) Praefatur se non ciroumagi
huc et illuc infidelium more, sed spem suam et
vota dirigere in unum Deum. Nihil enim verae et
sincerae Dei invocationi magis contrarium, quam
vacillando circumspicere (sicuti profani homines
solent) an aliqua mundi auxilia succurrant interea
vero Deum omittere, vel non recta se oonferre in
eius fidem et tutelam. Nam qni putant Davidem
testari se fuisso penitns Deo addiotum, ac si in
sacrificium se obtulisset, non satis attendunt ratio-
nem contextus. Potius ad impetrandi fiduciam
sumit quod in precibus maximi est momenti, spem
sibi fuisse in Deo fixam, nec mnndi illecebris fuisse
impeditum vel retentnm quominus liber et solutus
ad Deum adscenderet. Quare haeo sit nobis rite
orandi regula, non distrahi in spes varias et anoi-
pites, neo in terrenis auxiliis subsistere: sed Deo
tribuere hunc honorem, ut ex intimo affectu vota
nostra ad Deum tollamus. Caeterum in mutando
verbi tempore alios interpretes ^equutus sum : quan-
quam per futurum tempus continuum actum de-
signat.

2. (Deus mi, in te speravi.) Ex hoc versu
colligimus, quod deinde clarius patebit, Davidi
fuisse cum hominibus negotium : sed quia persuasus
erat, hostes snos esse qnasi Dei ferulas, merito
eius manu oompesci postulat, ne inagis insolescant.
Sperandi verbo confirmat quod nuper dixit de
animae ad Denm elevatione. Nam vel ita modus
exprimitur quo se fideles animae sursum attollunt:
vel fiduoia et spes additur tanquam illius effectus
causa. Et certe his alis e mundo snblati sursum
erigimur. David ergo toto animi desiderio ad Deum
raptus fuit, quia promissionibus eius fretus, salutem
haud dubiam inde sperabat. Depreoatio qua utitur,
ex communi scripturae doctrina sumpta est, pnde-
fieri nunquam posse quicunque in Deo sperant.
Haec etiam ratio ad provocandam Dei misericor-
diam notanda est, ne obnoxius sit hostium ludibriis,
quorum improbitas non magis pios animos vulnerat,
quam Deum ipsum lacessit.

25 L

PSALMU8 XXV.

252

3. (Etiam ornnes qui te exspectant.) Si verba
in optandi modum resolvas, hoo versu precationem
suam continuat David, et quod de se uno dixerat,
communiter ad cunctos fideles extendit. Sed ego
in diversam potius sententiam inclino, ut David
fructum gratiae Dei ostendat, qui ex liberatione
sua proveniet. Pondus autem subest in particula
etiam, nam quia sciebat multorum oculos in 86
esse coniectos, nec obscura erat eius in Deo fiducia,
suum exemplum longe patere intelligit: quia sci-
licet omnes Dei filios eriget, ac prosternet impro-
borum ferociam. Posset etiam alius esse sensus,
ac si in fidei suae confirmationem sibi proponeret
David quod passim Deus promittit. Sed illa quam
attuli interpretatio mihi videtur aptissima esse:
nam per scelestos qui perfide agunt sine causa,
non dubium est quin peculiariter hostes suos intel-
ligat. Ergo ubi liberatus fuerit, docet non fore
privatum beneficium, cuius ad omnes perveniet
fructus: sicuti fieri non poterat quin multorum
labasceret fides, si fuisset a Deo relictus. In
membro opposito ratiocinatur, si confusi iaceant
improbi, ad Dei gloriam id spectare: quia eorum
in rebus prosperis exsultatio palam Deo illudit,
dum contempto eius iudicio audacius ad licentiam
peccandi ruunt. Quod addit, sine causa, ad crimen
amplificandum valet. Minus enim ferenda est eius
pravitas, qui nulla iniuria lacessitus ultro ad lae-
dendos homines innoxios fertur.

4. Vias tuas lehova fac me intelligerej semitas
tuas doce me. 5. Dirige me in veritate tua, et doce
me: quia tu Deus salutis meae, te exspectavi toto
die. 6. Eecordare miserationum tuarum IeJiova, et
bonitatum, quia fuerunt a saecido. 7. Transgressionum
iuventutis meae, et iniquitatum mearum ne memineris:
secundum clementiam tuam recorderis mei tu propter
bonitatem tuam, Ie/iova.

4. (Vias tuas.) Per vias Domini interdum
significat David laetos et salutares exitus, ut alibi
visum fuit: saepius vero intelligit sancte iusteque
vivendi regulam. Hic, quia mox additur veritas,
precationis summa est (meo iudicio) ut Deus servum
suum in fide promissionum suarum retineat, neque
sinat huc vel illuc dilabi. Ita enim compositis ad
patientiam animis, nihil perperam tcntamus, si toti
pendemus a Dei providentia. Non ergo simpliciter
hoc loco postulat David spiritu Dei se regi, ne a
recto cursu deflectat: sed sibi patefieri quam verax
et fidelis sit Deus in suis promissis, ut quietus sub
eius oculis degat. Si quis generalem esse sensum
malit, ac si David Deo se gubernandum traderet,
non valde repugno: quia tamen mihi probabile est,
sub veritatis nomine in proximo versu exponi,
quasnam vias et semitas vocet, ad praesentem cir-

cumstantiam votum hoc referre non dubito: quod
scilicet David vel ab impatientia, vel a cupidine
vindictae, vel ab illicito quovis fervore metuens,
promissiones Dei penitus cordi suo insculpi postu-
let. Diximus enim, quamdiu viget in animis nostris
haec oogitatio, Deo nos curae esse, domandis ten-
tationibus optimum esse fraenum. Quod si tamen
vias Dei et semitas pro doctrina acoipere placeat,
mihi semper illud fixum est, Davidem ad caecos
impulsus respicere, qui nos rebus adversis iactatos
praeoipitant in longos errores, donec verbo Dei
cohibiti fuerint vel sedati. Ita sensus est: Quid-
quid accidorit, ne unquam permittas Domine, me
excidere a viis tuis, vel contumacia, vel prava ali-
qua cupiditate abripi: sed potius pacatum me sub
quieta obedientia contineat tua veritas. Quod autem
inculcat sibi patefieri vias, seque doceri in illis et
dirigi, non supervacuum est. Nam quum sensus
nostros obtenebrent res adversae, quam difficile sit
in illa caligine discernere quid sequi oporteat,
unumquemque docet propria experientia. Quod si
Davidi tam eximio prophetae, tantaque luce intel-
ligentiae praedito haec demonstratio necessaria
fuit, quid nobis fiet, nisi Deus in afflictionibus ne-
bulas discutiat, ne lucis suae conspectum impedi-
ant? Semper igitur petendum, quoties aliqua ten-
tatio nos perturbat, ut nobis praeluceat Dei veritas,
ne perversa consilia captando per flexuosas amba-
ges vagemur. Notanda est quae additur causae
redditio. Deum enim salutis suae vocando, quae
iam ab eo perceperat beneficia, ad spem futuri
temporis applicat: deinde fiduciam suam iterum
repetit. Ita prius argumentum sumptum est ab
ipsius Dei natura, et quasi a proprio officio: quia
soilicet hac lege tuendam suscipit fidelium salutem,
et eorum necessitatibus subvenit, ut eandem gra-
tiam in finem usque velit prosequi. Sed quia huic
tantae bonitati necesse est ut respondeat nostra
fiducia, hanc quoque profert David una cum perse-
verantiae testimonio. Nam por totum diem, vel per
omnes dies, significat se infatigabili constantia pe-
pendisse ab uno Deo. Atque hoc fidei proprium
est, inter summas anxietates respicere in Deum, et
quasi tacita quiete in promissum eius auxilium
recumbere. Caeterum ut memoria benefioiorum
Dei spem nostram foveat ac sustineat, reputare
discamus qualem se iam nobis exhibuerit: sicuti
David hanc sibi fulturam statuit, quod Deum exper-
tus 8it salutis autorem.

6. (Recordare, etc.) Primo hinc apparet, Davi-
dem fuisse graviter afflictum, ut omni fere miseri-
cordiae Dei gustu privatus foret. Perinde enim ad
gratiae suae memoriam revocat Deum, ac si eius
esset oblitus: haec igitur hominis non parum anxii
et moesti quorimonia est. Caeterum hinc colligimus,
etiamsi ad tempus subtrahat Deus omne bonitatis

255

PSALMDS XXV.

256

ut eo8 in viam reducat. Nam Deo aequitatem
tribuere qua tantum erga dighos et bene meritos
utatur, frigida et ieiuna est imaginatio: et tamen
non aliter vulgo Deum mundus bonum eognoseit.
Unde enim fit ut Dei misericordiam vix centesi-
mus quisque ad se applicet, nisi quia eam ad dig-
nos restringunt? Atqui hio dicitur rectitudinis
suae speoimen edere, dum transgressores in via
docet, quod tantundem valet atque vocare ad poe-
nitentiam, et instituere ad recte vivendum. Et
certe nisi ad inferos penetret Dei bonitas, nemi-
nem unquam attinget. Fictitias suas praeparationes
iaotent papistae: nos vero teneamus, nisi antever-
tat Deus homines sua gratia, aotum esse de omni-
bue. Hanc praevenientem (ut loquuntur) gratiam
nunc commendat David: sive quum Deus ab initio
nos vocans, regenerationis spiritu corruptam natu-
ram refingit: sive quum peccatis alienatos a defee-
tione reducit. Nam quum peccatores dioantur quos
Deus recipit in discipulos, sequitur, eius spiritu
renovari ut dociles et morigeri esse incipiant.

9. (Diriget pauperes.) Hio de secunda gratia
loquitur, quam Deus erga fideles suos exserit, post-
quam subacti ad iugum ferendum, obedienter eius
imperio se submittunt. Haec vero docilitas nus-
quam reperietur, doneo elatus superbia animus
indomitus fuerit. Quia &*)}$ Hebraei pauperes
vocant vel afflictos, et metaphorice nomen hoc
transferunt ad mansuetos et humiles: mihi proba-
bile est, Davidem tam afflictiones quibus retunditur
oarni8 ferocia, quam ipsam modestiae virtutem
oomplexum esse: ac si dixisset: Postquam humi-
liavit Deus, manu benigne porrecta, toto vitae
cursu oob deducit. Caeterum quidam iudicium et
viam Domini pro iusta et bene composita vivendi
ratione accipiunt. Alii vero referunt ad Dei pro-
videntiam: quod rectius videtur, et ad contextum
aptius, quia mox addit ormes viae Iehovae clemen-
tia et veritas. Sensus ergo est, qui vere in se ipsis
deiecti se in Dei fidem contulerint, sensuros quam
bene filiis suis consulat. Ergo iudicium et via eius
nihil aliud est quam gubernatio, qua declarat se,
ut optimum patrem decet, curare suorum salutem,
ut oppressos sublevet, deiectos erigat, moestos exhi-
laret ac soletur, miseris succurrat. Nunc tenemus
quales sint gratiae Dei erga nos progressus: nempe
quod primum errantes et palatos, imo profugos in
viam reducit, compescit nostram contumaciam, et
prius indomitos in obsequium iustitiae suae flectit,
deinde quod afflictos et laborantes non deserit, sed
postquam eos cruce formavit ad humilitatem et
modestiam, providum se in regenda eorum vita
patrem declarat

10. (Omnes viae lelwvae.) Falluntur interpre-
tes qui veram et suavem legis doctrinam in hoo
versu dici putant, talemque re ipsa sentiri ab eius

cultoribus: ac si congrueret hic locus cum illo
Christi dicto : Iugum meum suave est, et onus meum
leve. Matth. 11, 30. Neque enim solum coacta est
eiusmodi interpretatio sed facile refelli poteet ex
multis 8imilibus locis, ubi viae Domini sumuntur
passivo sensu, pro paterna quam in suis tuendis et
fovendis tenet ratione: imo pro tota gubernatione
qua res humanas temperat. Summa igitur est, sic
Dominum agere cum suis fidelibus, ut omni ex
parte propitium et veracem eum sentiant. Neque
enim hio narrat David qualem promiscue se Deus
erga humanum genus praestet, sed qualem ipsum
experiantur eius filii. Vidimus enim Psalmo 18, 26
praefractis durum esse et rigidum, atque ut cle-
menter ignosoat, videmus tamen nullo duloedinis
eius sensu affioi: tantum abest ut eius promissioni-
bus innixi plenam ab eo felioitatem exspectent.
Imo simul atque aliquid adversi oontigit, fremunt
et indignantur, Deum orudelitatis insimulant, vel
surdum esse suis precibus queruntur: in laetitia
vero eius oonspectum fugitant. Quare non imme-
rito Dei clementiam et fidem quasi peculiarem
thesaurum fidelibus designat: ao si dioeret non esse
timendum ne Deus nos frustretur, si manemus in
suo foedere. Foedus et testimonium idem valet,
nisi quod secundum exegetice additum est. Com-
prehendit autem totam legis doctrinam, in qua
cum electo populo paciscitur.

11. (Propter nomen tuum Iehova propUius, etc.)
Quia copula interponitur, putant quidam hoc mem-
brum ecliptice positum esse, ut verbum aliquod
subaudiendum sit, deinde sententiam illam seorsum
legunt: PrqpUius sis iniquitati meae. Itaque secun-
i dum eos sensus esset: Domine licet foedus tuum
non exacte oustodierim, ne tamon propterea desinas
beneficum te erga me ostendere, ac ne tuam bene-
ficentiam aroeat mea iniquitas, eam mihi condona.
Sed ego aliis potius assentior qui oopulam (sicut
aliis pluribus locis) supervacuam esse putant, ut
uno contextu cohaereat totus versus. In verbi
etiam tempore dissentiunt interpretes, quidam enim
praeteritum retinent ac si gratias Deo ageret David
ob remissum sibi peecatum. Sed verior est altera
expositio, quae etiam magis recepta est: Davidem
ecilicet iterum ad misericordiae Dei asylum confu-
gere ut veniam obtineat. Nam *) est temporis con-
vorsivum: futurum vero optativi loco sumitur.
Porro hunc versum ita oum praecedentibus eon-
iungo: Quum secum meditatus esset propheta,
Deum beneficum et fidelem esse suis cultoribus,
iam in se descendens, agnosoit nonnisi intercedente
venia posse in hoc numero se censeri, ideoque ad
deprecationem se confert: sicuti Psalmo 19, 13
ubi concionatus est de mercede quae reposita est
fidelibus, ubi lege servaverint: repente exclamat:
Deliota quis intelliget? Quamvis ergo non ignoret

257

PSALMU8 XXV.

258

David quam liberaliter promittat Deus custodienti-
bus paotum 8uum, quidquid ad beatam vitam per-
tinet: quia tamen simul videt quam prooul adhue
a perfeota legis iustitia absit, non subsistdt in illa
fiduoia, eed multis delictis, quorum sibi conscius
1 est, remedium quaerit, ita, ut Deus nos in servis
suis reputet, semper rogandus est ut paterna indul-
gentia infirmitates nostras toleret: quia sine gra-
tuita remissione peooatorum nulla operum retributio
speranda est. Caeterum quo certius expriinat totum
ae a mera Dei gratia pendere, diserte ponit: Prop-
ter nomen tuum, significans Deum quoties ignos-
oit suis, non aliunde oausam sumere quam a se
ipso: sicuti paulo ante dixit eodem sensu: Propter
bonitatem tuam. Quamquam ipsa oulpae magnitu-
dine coactus fuit ad implorandum Dei nomen: quia
mox sequitur confessio, quod magna sit vel multa
iniqoitas (utroque enim modo verti potest nomen
^l) ao si dixisset: Magno quidem onere me pre-
munt pecoata, ut ipsa magnitudo vel gravitas spem
veniae praeoidere mihi queat: sed pluris est im-
mensa tui nominis gloria, Domine, quam ut me
repudie8.

12. Quis est vir timens Iehovam? docebit eum
tn via guam eligat. 13. Anima eius in bono mora-
bitur, et semen eius haeredUate possidebit terram.
14. Consilium*) Iehovae timentibus eum, ut notum
faciat iUis foedus suum. 15. Oculi mei semper ad
Iehovam, quia ipse educet e reti pedes meos.

12. (Quis est vir, ete.) Iterum seoum meditando

qualem se Deus servis suis exhibeat, novum vigo-

rem colligit. Diximus enim, nihil magis esse pro-

clive quam ut flacoesoat precandi attentio, nisi

j^romissionuin Dei recordatio eam sustentet. Inte-

i~ea dubium non est quin se partim accuset David,

J>artim vero meliore spe concepta, ad Dei timorem

ortetur. Primum enim significans, ideo recta

telligdntia sanoque iudicio destitui homines, quia

se cum reverentia et timore regendos non

:f erunt: suae socordiae imputat, quod obtenebrata

ente post suas cupiditates vagatus sit, rursum

ro si Deo se addicat et docilem praebeat, spiri-

m sanotum sibi viae ducem promittit. Videtur

tem interrogatio notare eorum paucitatem qui

«um timent. Nam etsi promisoue omnes orant,

prae se ferunt aliquod pietatis studium, quotus-

ue se penitus excutit? imo suo torpori indul-

nt fere omnes. Itaque rarissimus est Dei timor:

o fit ut spiritu consilii et prudentiae mundus ut

V^^Tirimum privetur. Quod quidam interpretes in

v «rbo Eligat futurum tempus in praesens resolvunt,

si dictum esset, Deum monstrare viam quam

*) Le conseil, en marge: ou secret
CaMni opera. Voh XXXI.

ipse probat, et per quam vult homines incedere:
mihi non placet, nam eleotio haeo (meo iudicio)
potius ad unumquemque refertur, ao si diotum #
esset: Modo nos ad Dei timorem simus compositi,
ipsum non defore suo officio, quin spiritu pruden-
tiae ad viam eligendam nos dirigat. Nam quum
nobis instituenda est vitae ratio, velut in bivio sta-
mus, imo in singulis fere aotionibus haeremus
suspensi et perplexi, nisi Deus nobis ad viam
monstrandam ooourrat. Dioit ergo David: Quam-
vis nesoiant homines quid reotum sit, et quid ipsos
eligere oporteat: modo tamen pia dooilitate se ad
Deum sequendum accingant, illum eemper oertum
ao fidum duoem fore. Porro quia hio timor Dei
non est nobis ingenitus, temere hio quispiam ratio-
cinetur Deum oessare doneo sua praeparatione se
iosinuent homines in eius gratiam, ut reotos eorum
conatus adiuvet Nam de prima hao gratia nuper
ooncionatus est David, quod Deus tranagressores
dooeat: nuno vero secundam addit, quod regendos
susoipiat qui iam domiti sunt ao mansuefaoti,
ut praeeunte spiritus luoe teneant quid faoto
opus sit.

13. (Anima eius.) Si summa est hominis feli-
citas, nihil aggredi vel tentare nisi autore Deo,
8ummum quoque et incomparabile benefioium est,
illum habere vitae ducem ne unquam aberremus:
sed adiungitur acoessionis vioe terrena etiam bene-
dictio, in qua prioris gratiae fruotus palam apparet:
eicuti etiam docet Paulus: Pietati non solum
aeternam salutem, sed quae ad praesentem vitam
epectant etiam promitti, 1. Tim. 4, 8. Summa est,
veros Dei cultores non spiritualiter modo beatoa
688e, eed ab eo quoque benedici quod ad praesentia
vitae statum. Verum quidem est, non semper ex
animi voto eos tractari, nec certo et aequabili modo
fiuere quas optarent oommoditates : imo saepe
quum impii deliciautur, molestiis et aerumnis
vexari eos contingit. Sed sciendum est, quoties
suam benedictionem Deus subducit, eos experge-
fieri ut se procul adhuc a perfecto Dei timore
distare sentiant. Interea tamen quatenus expedit,
sic fruuntur Dei beneficiis, ut prae hominibus pro-
fanis et Dei contemptoribus vere sint felices: quia
in extrema inopia Doum tamen sibi esse praesen-
tem persuasi, in hoo tuto consolationis portu quies-
cunt. Hoc certe verissimum est, ex uno fonte
oriri omnes nostras miserias, quia oursum bene-
diotionis Dei nostris pecoatis abrumpimus, et tamen
eius gratiam in hac tam confusa perturbatione
lucere, ut sanctorum conditio melior sit: quia
etiamsi bonis non saturantur, paternum Dei favorem
assidue gustant, atque huc libenter refero animae
nomen : quod scilicet in percipiendis Dei donis non
sint insipidi, ut ad eos placandos longe plus valeat
mediocritas^ quam impiis satisfaciat summa abun-

*iy»

P3ALMUS XXV.

260

dantia, Erffo soa ot quisqae sorte intus eontento»
e#t, et eom hilaritate patientiam et qoietem colit,
eia» ariim* dieitar babitare in bono. Qaod qaidam
interprete» istod habitare ad tempua mortis trabunt,
f art(atam est mftgi* quam firmom: potius eoim (ot
dietam estj de terrenae vitae stata loqaitar, Deinde
amplifieandi eausa secundo loeo addit: Posteros
fidelium terrae fore hacredc* : ande sequitur, Deum
*ao farore eos pro»eqiji. Unde rursus colligimus
mortem servi* 1 )ei non e**e interitum, nee exstingoi
dom migrant ex boc mundo, sed manere supcr-
atitea: abnurduni enim esset, Deum vita privare in
qaoram gratiam aliis benofacit. Quatenus autem
terrao hacreditas ad filios sanctorum pcrveniat, ut
alibi dicttim fuit, tum fusius videbimus Fsal. 37.

14. ((J(/n#Mum Iefiovae.) Oonfirmat aliis verbis
quod nuper dixorat, Deum omnibus piis doctorem
et magistrum foro: et suo moro bis idem repetit
iti eodom versu. Neque enim aliud est foedus
Dei qunm soorotum vel consilium: sed nomine
sooroti doctrinao eicollentiam oommendat, quae
nobis proposita est in loge Dei. Uteunque enim
alto fnstu profani homines MoBon ot prophetas
dospioinnt, agnosount tamoti fideles in eorum doc-
trina nibi ooolorum aroana patofieri, quae humanao
sapiontiue modum longo nuporant. Itaquo quisquis
in logo rito proficoro cupit, roverenter suspiciat
qtiutn oontinot dootrinam. Iam vero hio locus nos
nd modostiam et humilitatom invitat, no froti pro-
prio ingonio aut solortiae nostrao confisi, perrum-
poro tontemus ad mystoria, quorum notitiam sin-

fulnro esso Doi domim pronuntiat David, Psal. 111, 10.
toindo quum timor Dei ingreseus esse dioatur ad
rootnm intclligontiam, quantum quisque in fide
oroncoro oupit, progrossus otiam in Dei timore
fttoint. Caotorum, ubi vigot piotas, perioulum oon
ont no in Doo quaorendo oporam ludamus. Aroa-
num quidom ost Doi foodus, humano oaptu altius:
«od quum Dous non frustra quaori velit, quicunque
nd oius oultum reoto studio adspirant, epiritus
duotu porvoniont ad ooolostom sapientiam, quae
in eorum nalutem dostinatn ost. Oblique autem
litorulo* disoipulos legis porstringit Daviu, qui falso
ot iunnitor foedoris Doi pnrtioipos so iaotabant.
Ktsi onim voco sua promisouo alloquitur Deus
bonos ot malos, nisi tnmon ndsit sinoorus nffectus,
surdis onnit: quomndmodum dioit Iesnins 29, 11:
Impiis logom e«so similom olauso et obsignato libro.
Itnquo mirum non ost, puros Doi oultoros, quibus
arounum suum rosornt, n scelestis vel hypooritis
disoorui, llno voro spe sibi proposita Dnvid fiden-
tor nd Doi eoholnm nocodons, ot nlios seoum nbdu-
oons» non obscuro ostondit dotestnbilo esso oorum
tigmcntum, qui a Moripturno non scous ao laby-
rinthi aocceau totnm plobem nrcent: quasi
voro non disorto ox quolibot ordino vooentur

ad foederis Dei notitiam quieunque emn ex corde
timent.

15. (Oadi mei semper.) Hie fidem suam eius-
qae perseverantiam non iactantiae caosa celebrat
David, sed ut impetrandi fiducia alaerior reddatur
ad precandnm. Nam quia omnibus qui in Deum
respieiunt data est promisaio, spem eorum non fore
irritam, nec posae pudefieri: saepe se hoe clypeo
saneti muniunt. Interea soo exemplo legitimam
precandi rationem aliis praescribit, ut scilicet defi-
xos contineant in Deo snos sensos. Nam oculorum
nomine, quorum sensua acerrimua est, et totum
hominem ad se rapit, omnes afEectus notari rarum
non est. Ratio quae additur spem desiderio esse
coniunctam clarius ostendit: ac si dixisset se non
dubitanter ac trepide mentem suam coniicere in
auxilium Dei, sed quia persuasus est sibi fore libe-
ratorem: et pronomen ipse emphaticum est: doeet
enim se non circumspectare huc et illuc, eorumque
more qui alternando varias sibi salutes confingunt,
sed Deo uno contentum esse.

16. Bespice ad me, miserere mei, quia unicus*)
stm et pauper. 17. Afflictiones cordis mei se dUa-
tarunty de angustiis educas me. 18. Vide afflietionem
meam et laborem meum**), et tdle ornnia peccata
mea. 19. Vide inimicos meos, quia muUiplicati sunt,
et odio violento***) oderunt me. 20. Custodi animam
meam, et erue me ne pudefiam, quia speravi in te.
21. Integritas et rectitudo custodiant me, quia te ex-
spedavi. 22. Bedime Deus Israelem ex omnibus
tribulationibus eius.

16. (Respice ad me.) Quia nobis hoe dictat
carnis sensue, Deum, nisi ab eo iuvemur, oblitum
nostri eese: ordinem sequitur David, quo nos duoit
natura, rationem sui a Deo haberi petens, ac si
ante neglectus foret. Sio autem resolvo verba,
respice ad me ut miserearis mei. Causam enim
salutis ponit Dei intuitum, oui deinde effeotus sub-
iioitur: quia simul ac nos dignatus fuerit Deus sua
oura, manus etiam ad auxilium ferendum parata
erit, deinde ad fleotendum Deum miseriam suam
proponit, vocans se unicum, hoc est solitarium,
deinde pauperem. Neo vero dubium est quin ad
promissiones alludat, quibus pponuntiat Deos &e
miseris et desperatis praesto fore ad opem ferendam.

17. (Afflictiones cordis mei.) Fatetur hoc versu
non modo externum sibi bellum esse cum hostibus
et molestiis quas inferunt, sed intus etiam moerom
ot angoribus se torqueri. Et notanda est loquutio>

*) unique, en marge: ou, seul.

**) mon affliction ct ma peine, en marge: mon sonei et
travai).
***) nne haine de violenee, en marge: ou ornelle.

263

PSALMUS XXVI.

264

PSALMUS XXVI.

ABG. Psalmus hio snperiori fere similis est. Propfaeta enim
multis ininrii8 oppreseue, neo qnidqnam inveniens sub-
sidii in mundo, lmplorat Dei fidem, ut causam hominis
ininete afflicti suscipere et innocentiam asserere velit.
Et qnoniam certomen erat illi cnm hypocritia ad iudi-
oinm Dei provocat, odiose eos perstringens, qnod falso
Dci nomen obtenderent. Tandem qnasi voti compo?,
8acrificinm laudis pro liberatione promittit.

Davidis. 1. Iudica me Iehova, quia ego in $n-
tegritate mea atnbulavi, et in Iehova speravi, non
nutabo. 2. Proba me Iehova, et tenta me, examina
renes meos et cor meum. 3. Quia boniias tua coram
oculis meis: ideo ambulavi in veritate tua. 4. Non
sedi cum hominibus vanitaiis, et cum versutis non
ingrediar.

1. (Iudica me Iehova etc.) Dixi iam Davidem
ad Dei iudicium confugere, quia nihil reperiebat
aequitatis in hominibus. Iudicare autem Hebraeis
dicitur qui causae cognitionem suscipit. Perinde
igitur est ac si David appellet Deum iuris sui
vindicem. Nam quum ad tempus nos hoatium in-
iuriis et petulantiae exponit, videtur causam nos-
tram negligere: ubi vero cohibet hostes nostros ne
pro libidine grassentur ad nocendum, re ipsa de-
monstrat eibi curae esse defensionem iuris nostri.
Itaque discamus exemplo Davidis, ubi destituimur
hominum praesidio, conferre nos ad Dei tribunal,
et in eius protectione acquiescere. Quae sequuntur,
varie exponunt interpretee. Quidam uno contextu
legunt: Iudica me, quia ego in integritate mea
ambulavi. Alii vero ad posterius membrum refe-
runt, quia ambulavi in mea integritate, ideo non
nutabo. Ego vero libenter extendo ad utrumque.
Nam quia proprium Dei munus est bonas causas
asserere ac tueri, eum sibi patronum constituens,
integritatis suae et spei testom citat, unde et fidu-
ciam opis impetrandae concipit. Si tamen disiun-
gere placet, magis probabile videtur, seorsum hanc
sententiam legere : Iudica me Iehova : deinde sequa-
tur altera precatio, ne Deus nutare ipsum per-
mittat : quia se innoxie et sincere gessit, etc. Cae-
terum in pronomine possessivo notanda est emphasis,
quam interpretes male praetereunt. Non enim sim-
pliciter testatur se integrum fuisse, sed constanter
perrexisse in recto cursu, nec deiectum tuisse a
proposito, quamlibet violentis machinis impulsus
fuerit. Scimus enim, ubi nos improbi invadunt, si
vi aut malis artibus nos obruant, quam difficile sit
eundem retinere animum. In eo enim ponitur spes
victoriae, si fortiter et strenue arma armis et fraudes
fraudibus opponimus. Atque haeo tentatio probos
et moderatos homines ut plurimum percellit: qui
alioqui recte agendi studio tenentur, ut hostium

importunitate coaoti, a via defieotant. Itaque dis-
camus exemplo Davidis, etiam quum datur nocendi
oocasio, et quum hostes variis modis nos lacessunt
et 8ollicitant, firmi irf gradu nostro manere, nec ab
integritatis nostrae tenore sinamus nos ullo modo
abduci.

2. (Proba me.) Quo se magis indigne et praeter
meritum calumniis premi videbat David, accensus
fuit doloris vehementia, ut intrepide iustitiam suam
assereret: nec tantum ab externis sceleribus se
purgat, sed etiam de cordis sui reotitudine puroque
affectu gloriatur: simul cum hostibus suie tacite se
comparat. Nam quia orassi erant hypocritae,
superbe iactantes Dei nomen, hano eorum impu-
dentiam ao duritiem traducit ooram Deo. Declarat
vero haec contestatio quam bene sibi consoius fuerit,
quum audet Dei iudicio omnes animae suae recessus
examini subiicere. Notandum semper est, hostium
improbitate fuisse coactum ut se tam magnifice
efferret. Nisi enim iniuste damnatus fuisaet ab
hominibus, supplioiter deprecatus fuisset tale exa-
men: sciebat enim reote agendi studium [quo fla-
grabar, procul adhuo a summa perfectione abesse.
Sed ubi 66 faUo gravari videt, hominum iniquitas
eum animat ut ad Dei tribunal accedere non dubitet.
Caeterum quia sciebat externam innocentiae spe-
oiem illic non magni esse momenti, sinceram cordis
rectitudinem in medium profert. Nam quod ita
nonnulli distinguunt, ut cor superiores affectus sig-
nificet, renes sensuales (ut loquuntur) et magis
crassos, subtile est magis quam firmum. Soimus
enim Hebraeos renum nomine, quod maxime in
bominibus reconditum est, notare. David ergo
bene sibi conscius totum se Deo examinandum
offert: non ut securi homines, vel potius stupidi,
qui sibi blandientes suis deliciis fucum se Deo
facturos putant, neque enim dubium est quin se
probe et penitus excusserit antequam ita oonfidenter
prodiret in conspectum Dei. Atque hoc in primis
videndum est, si cupimus nos Deo probare, ut nou
modo abstinuerit ab iniuria qui iniuste laesus est,
sed etiam perstiterit in recto affectu.

3. (Quia bonitas tua.) Potest uno contextu hic
versus legi, et dividi in duo membra: eodem tamen
fere sensu. Si contexere uno tenore placeat, utrum-
que verbum principale erit, hoc modo: Quia mihi
bonitas tua, Domine, versata semper est ante ocu-
los, et in fide tua quievi, pravas omnes cupiditates
fraenavi in animo meo, ne hostium malitia laces-
situs, ad retaliandum impelleret. Ita in hoc versu
esset causae redditio. Probabilis etiam est altera
expositio: Quia bonitas tua mihi ante oculos fuit,
ambulavi in veritate quam praecipis. Sed tunc
supervacua esset copula: quod Hebraeis satis usi-
tatum est. Etsi autem affinis est haec sententia
priori, sequi tamen malo quod a verbis minus

266

P8ALMUS XXVI.

266

remotum est. Quia enim rara et difficilis virtus
est, non tantum so cohibere a maleficiis, ubi omnia
huo provocant, sed a eordis integritate non deflec-
tere, declarat Propheta quomodo inter tam arduas
tentationes prosequutus sit rectum cursum: nempe
quia Dei bonitatem qua sollicite suos conservat,
ob ooulos sibi proposuit, ne ad perversas artes de-
clinans, illius patrocinio se privaret: fidemque eius
sequutus, animam suam in patientia possederit: quia
certo pereuasus erat fieri non posse ut Deus fideles
8U08 deserat, qui in eum recumbunt. • Et certe nisi
Dei bonitate fretus, inter tot ao tam duros insultus
pedem in colenda integritate non fixisset. Atqui
hoc inter Dei filios et profanos homines notabile
diecrimen est: quod illi meliorem exitum a Domino
sperantes ab eius verbo pendent, neque inquietu-
dine ad noxias artes feruntur: hi vero posteriores,
quamvis bonas causas sustineant, quia tamen ignota
eet illis Dei providentia, raptantur huo et illuo,
illicita oonsilia captant, confugiunt ad fraudes:
denique nihil aliud habent propositum, quam malum
malo vincere. Unde etiam miseri et tristes, inter-
dum etiam tragici exitus: quia posthabita Dei
gratia tantum ad versutias et calliditates intenti
aunt. Summa est, Davidem in servanda iustitia
constantem fuiese, quia Deum sibi ducem statuerat.
Priore autem loco, mentionem facit bonitatis : deinde
addit veritatem, quia nonnisi ex promissionibus oog-
nosoitur bonitas» quae nos infraota animi magnitu-
dine per omnes tentationes dirigat.

4. (Non sedi.) Iterum profitetur se longe
fuiase dissimilem hostibus suis. Nam semper anti-
theeis notanda est, quod pravi homines nocendo et
laedendo probitatis studium ei nunquam excusse-
rint. Pos8et etiam hic versus cum superiore con-
inngi tanquam eententiae complementum, quod
David oonfisus Dei gratia, ee ab impostoribus sub-
duxerit. Sedendi autem et ingrediendi verbis, con-
eilii participatio et operum societas notatur: sicuti
Psalmo primo dictum est. Negat enim David sibi
cum vanis et fraudulentis hominibus fuisse qnid-
quam commune. Et certe hoo optimum remedium
est quod nos a consessu impiorum revocet atque
arceat, si oculos in Dei bonitatem defigimus: sicuti
nunquam ad eorum vafritiem accedet qui in Dei
fide ambulabit, eius providentiae omnes eventus
committens. Quos priore membro dioit homines
vanitatis, eosdem D^D^i paulo post vocat: hoc
est tectos et fallaciis implicitos. Nam inde simu-
landi vanitae, quod homines versuti aliud habent
in animo reconditum, quam lingua ostendant. Hoc
vero nomen ab Xj)V deduci absurdum est: nec ad
rem pertinet eorum imposturas puerorum ludo con-
ferri. Fateor quidem, quicunque fraudibus dediti
sunt, subsannateres esse: sed quorsum tam coacta
expositio, quum palam sit fontem monstrari unde

prodeunt mendacia et fraudes? Ita scite fides quae
in Dei promissiones intenta est, flexuosis omnibus
et prfevis consiliis opponitur, quibus nos involvit
incredulitas quoties Dei praesidio suum honorem
non tribuimus. Dooet enim suo exemplo David»
minime timendum esse, ne impiis in praedam nos
exponat nostra simplicitas, ubi promittit Deus nos
sub manu sua tutos fore. Sua quidem etiam filiis
Dei prudentia est, sed quae longe a carnis astutia
differt: sic enim duce et rectore spiritu insidias
praecavent, ut tamen sibi ad nullam vafritiem
habenas laxent

5. Odi coetum*) transgressonm, et cum sceleratis
nan sedebo. 6. Lavabo in puritate**) manus meas,
et circumdabo aUare tuum } IeAova. 7. Ut audire
faciam vocem laudis, et enarrem omnia mirabilia tua.

5. (Odi coetum.) Contestationem illam iterum
repetit, quantopere scilicet ab impiis abhorreat.
Prius negavit consuetudinem sibi cum illis fuisse:
nuno apertius declarat, cum detestatione se fugisse
illorum consortium: id enim exprimitur odii no-
mine. Verum quidem est passim odio haberi im-
probos, sed quotusquisque se ab illie subducit, ne
illorum mores imitetur? David utrumque ponit,
sibi fuisse exosos illorum coetus, seque cum illis
non oommunicasse, unde apparet, non tam oum
personis quam cum vitiis ei fuisse bellum. Aliam
quoque moderationem ponit, se ita fugere improbos,
ut tamen eorum odio ecclesiam Dei non deserat,
neque se a sooietate divinitus mandata abdicet.
In hao autem parte non leviter a multis peccatur,
qui dum vident malos bonis permistos esse, pollui
8e contagione existimant, nisi protinus discessionem
fecerint a toto grege. Iam olim Donatistas et
antea etiam Catharos ac Novati discipulos ad noxia
dissidia impulit haeo morositas, et nostro saeculo
Anabaptistae eodem fastu divortium a sanotis eccle-
siis fecerunt, quia videbant non pnrgatas esse omni
sorde, sicuti optandum fuerat. Imo quum Dona-
tistae pertinaoius verbis insisterent, ridiculos se
fecerunt in actione quadam. Indictus fuerat con-
ventus ad sedandas discordias, quum honoris causa
8edere iussi essent a tribuno, stare se dixerunt,
quia nefas esset cum improbis sedere: Tuno lepide
Augustinus excepit: Cur ergo ad nos intrare vobis
religio non fuit? Utrumque enim simul scriptum
est, ad malignl>8 non ingrediar, et cum sceleratis
non sedebo. Prudenter itaque David zelum suum
temperat, ut ee ab impiis separans non tamen
desinat templum frequentare, quod postulat Dei
mandatum, et praescripta in lege ratio. Certe dum

*) la oompagnie, &n marge: on assemblee.
**) purete, en marge: on innocenoe.

267

PSALMUS XXVI.

268

coetum improborum nominat, oolligere licet, non
exiguum fuisse eorum numerum, tunc igitur voli-
tasse credibile est, quasi soli in populo Dei*excel-
lerent, atque etiam dominarentur, hoc tamen non
obstitit quominus David ad sacrificia pro more
accederet Publice quidem curandum est ne tali
flagitio inquinetur ecclesia: privatim etiam pro se
quisque eniti debet ne remissio et indulgentia vitio-
rum morbos foveat. Si quando tamen non viget ea
severitas, singulos fideles non impedit talis corruptio,
quin pie et sancte in ecclesiae societate maneant.
Interea notandum quid Davidem retinuerit, nempe
sacrorum participatio.

6. (Lavabo m puritate.) Hic se in communi
sacrorum usu a sceleratis separat, qui eundem pro-
fitebantur Dei cultum, seque magna pompa primos
ingerebant, ac si penes eos esset templi dominium.
Quum igitur hoc David cum hypocritis haberet
commune, quod simul templum ingrediebantur, et
altare circumdarent: ut se probet verum Dei cul-
torem, non externis tantum caeremoniis se defungi
testatur, sed sincera pietate ad Deum colendum se
venire. Neque enim dubium est quin ad solennem
ablution\8 ritum alludat, qui sub lege in usu fuit.
Sed quum hypocritae vera puritate neglecta, tan-
tum in aqua munditiem quaererent, hic crassa eo-
rum superstitio perstringitur : volebat enim Deus
symbolo illo homines suae pollutionis admonitos ad
poenitentiam hortari. Adeo igitur externa lotio per
se nihil profuit, ut hypocritas longius arceret a Dei
accessu: ideo plus sordium et foeditatis ab illis la-
vando contrahi arguit Propheta, ubi suam ablutio-
nem in puritate fore pronuntiat. fl*p3 enim mun-
ditiem cuiuslibet rei signifioat, indeque ad innocen-
tiam transfertur: ita inane studium quo se fatigant
hypocritae, videmus rideri, ubi eorum lotionibus
detrahitur puritas. Nos vero exemplo Davidis, ut-
cunque in ecclesia emineant improbi, templaque
occupent eorum turmae, sic colamus externam pro-
fessionem fidei, ne falso obtendamus externa sym-
bola, verae pietatis loco: deinde ut ab omni scele-
rum macula puri et vacui simus. Quia populo
altare attingere non licebat, circumdandi verbo usus
est David.

7. (ZJt audire faeiam.) His verbis ostendit
sacrificia se in legitimum usum ac finem referre, a
quo hypocritae procul absunt. Quorsum enim pie-
tatis exercitia instituerit Deus, minime tenent, at- ;
que etiam parvi pendunt: quia satis est simula-
tionis pompam vel spectrum Deo obtrudere. Ergo
David spiritualem cultum a lusorio et ficto discer-
nere volens, se ad celebrandum Dei nomen in temp-
lum venire affirmat. Est autem synecdoche in eius
verbis, quia unica tantum species attingitur. Sacri-
ficiis enim non tantum mandata fuit gratiarum
actio, sed etiam meditatio poenitentiae ac fidei.

Sed quia ultimus finis est, vel saltem praecipuus
respectus, ut cognitis Dei beneficiis celebretur eius
bonitas, absurdum non fuit sub hac parte reliquas
comprehendi. Sic etiam Psalmo 50, 14 omnibus
externis oaeremoniis opponitur unicum laudis
sacrificium, ac si eo posita esset pietatis summa.
Item Pealmo 116, 12: Quid rependam Domino
pro omnibus eius muneribus? Calioem salutum
accipiam, et nomen Iehovae invocabo. Caeterum
quo melius illustret David ratam Dei potentiam,
eiusque beneficia splendidius extollat, utitur mira-
biiium nomine: ac si diceret non vulgari modo se
fui8se a Deo adiutum.

8. Iehova, dUexi habitaculum domus tuae, et
locum domicilii gloriae tuae. 9. Ne coUigas cum
impiis animam meam, et cum viris sanguinum vitam
meam. 10. Quia in manibus eorum malitia, et dex-
tra eorum pUna est muneribus. 11. Ego autem in
integritate mea ambulabo : redime me, et miserere mei.

8. (Iehova, dUexi.) Confirmat hoc versu se
non defunctorie venire in templum, sed serio
affectu. Nam profani homines, quamvis etiam ipsi
ventitent ad saoros coetus, latebras tamen hoc modo
quaerunt ad fugitandum Dei conspectum: pii vero
et integri homines non vanae ostentationis oausa
frequentant templum, sed quia recta adspirant ad
quaerendum Deum, libenter et cupide quae illic
offert Deus adiumenta ad suum usum accommodant,
ac utilitas ista desiderium et amorem in eorum
cordibus accendit. Ostendit autem haec oontestatio,
Davidem, quamlibet alios fide praecelleret, veritum
tamen fuisse ne vulgaribus istis rudimentis, quae
Deus ecclesiae suae tradiderat, eum privaret tyran-
nica hostium violentia. Nam se communi disci-
plina et ordine opus habere videns, de retinenda
templi pos8es8ione sollicite contendit. Unde colli-
gimus quam pravum sit eorum fastidium qui tan-
quam supervacua contemnunt pietatis exercitia,
quibus ne ipse quidem David carere potuit. Fuit
quidem alia eius temporis ratio, fateor, quum lex
adhuc instar paedagogi veterem populum serviliter
prae nobis regeret: hoc tamen nobis commune est,
quod adminiculis opus habet fidei nostrae infirmitas.
Quum vero in hunc usum destinaverit nobis Deus
tam sacramenta, quam totum ecclesiae ordinem,
vae eorum superbiae qui eecure transvolant quae
videmus sanctis Dei servis tanto in pretio foisse.
PJ^D quidam deducunt ab oculo: atque ita pulcri-
tudinem vel adspectum vertunt: quod sequutus est
vetus interpres. Sed quia ubique fere pro domi-
cilio capitur, quod simplioius erat, retinere malui.
Iam quod sanctuarium domus Dei vocatur, et«locus
domicilii gloriae eius, scimus quam frequenter in
scriptura ooourrant huius generis loquutiones, ad tes-

271

272

pidabo? 2, Qmm propinquarcnt ad me maligni ad
vorandam carnem meam, oppressores mei d hostes
mei m me vjrruerunt, d cecUterunt. 3. Si consistant
adversum me castra, non timebit cor meum: si con-
surgd in me prodium, in hoc ego confidam.

\. llehova lux mea.) Sic qoidem ac$ipi poteet
hoe initium, ut David iam Dei misericordiam ex-
perto* testimooiom gratitodiois suae edat. Sed
ego io diversam potius sententiam ioclioo, quod
propositum sibi cum graviseimis tentationibus eer-
ttimeo videns, ae praemuniat ac fiduciae materiam
colligat: skrati oecesse est sanctos acriter secum
luctari, ut dubitationibus, ad quas nimis prospensa
est caro, repulsis aut subaetis, alacree et expediti
ad orandum properent, David ergo variis agitatns
procellie, tandem se ipsum colligit, et victricem ad-
verens curas, quibus aestuaverat, vocem emiuit,
Deo propitio et fcrente nihil esse metuendum.
IIuc etiam spectat rerborum congeries, quod Deum
non modo lucem suam nominat, sed salutem quo-
que et yitae suae rupem rel robur. Nam hunc
quasi triplicem clypeum rariis terroribus opponere
voluit, qui ad eos excipiendos sufficeret. Luois
autem nomine iucunditatem et beatae vitae sum-
mam notari, satis tritum est Expositionis oausa
adiungit salutem esse ac robur vitae: quia scilicet
l>ei opo tutus sit, et immunis serretur a mortis
tenebris, inde certe metus omnes oriri deprehen-
demua, quod nimis cara sit nobis vita: eius vero
non agnoscimus Deum custodem. Itaque nulla erit
animis tranauillitas, doneo persuasi erimus vitam
nostram probe munitam esse, quia eam Dominus
manu virtuteque sua tuetur. Interrogatio autem
ostendit quantum Dei praesidio tribuat David, quum
scoure ounctin hostibus et noxiis insultat. Et certe
non aliter Deo iustus defertur honor, nisi dum eius
ope froti de certa salute gloriari audemus. Itaque
David quasi in trutina appendens quidquid poten-
tiuo ost in mundo et inforis, totum hoo pluma le-
vius osso ducit, quia unus Deus longe praepon-
dorot Discamus ergo tanti faoere Dei virtutem ad
nos sorvaudosi ut ad profligandos omnes metus
praovaloat: non quod in hao oarnis infirmitate a
pavoro soinpor intactae sint fidelium mentes, sed
quia statim rooopto vigore ex alta fiduoiae arce
porioula omuia dospioimuH. Ideo trepidant qui
nunquam gustarunt Doi gratiam, quia rocumbere
in ipsum noquouut, quom nibi saopo infensum con-
oipiuut, vol miltem a so procul romotum. Yorum
ubi nobis anto ooulos vorsantur Doi promissiones,
oiusque gratiam offorunt, atrooom oi iniuriam faoit
nostra inorodulitas, nisi importerrito animo eum
oinnibus nostris hostibus audemus oppouere.
Quum orgo blando nos ad so Dous invitet, ao
salutis nostrao foro praosidom aseorat, ubi eius

promiseiones amplexi sumus (quia persuaai sumus
eum esse veraeem) simul eius potentiam in sublime
extollere ooovenit, ut animoe noetros in sui admi-
radonem rapiat. Tenenda eoim eet ista comparatio :
Quid ad Deum omnes creatorae? Porro hano fidu-
ciam longios extendere convenit, ut omnes con-
scientiae formidinee discutiat: sicuti Paulus de
j aeterna salute dissereos libere exelamat: Si Deus
pro oobis, qois eootrm ooe? Bom. 8, 31.

2. (Quum appropmquarcnt.) Cur haec senten-
tia reddmtor io foturo tempore y sicuti faciunt non-
nulli interpretes, nulla est ratio. Caeterum, ut
retineamos praeteritum tempos qoo osos est pro-
pheta, duplex tamen adhoc sensus esse potest: vel
ot David celebret quam Dei beoeficio adeptos erat
victoriam: vel referat qoaliter se ad bene speran-
dum animaverit in ipea tentatione, priora soilicet
Dei benefieia secum reputando: qoae posterior
expositio magis arridet. Summa aotem huo redit,
ooo eese cur dubitet in posterum David de auxiiio
Dei, qood aote expertos foerat, qoia ad fidei oon-
firmationem nihil magis valet, quam earom rerum
recordatio, io quibus Deus clarom tam gratiae
quam veritatis et potentiae speoimen nobis. eddidit.
Itaque huno versum et proxime sequentem simul
connecto. In hoc enim priore David in memoriam
sibi reducit quas ante sub Dei auspioiis yiotorias
tulerat. Inde vero concludit, quibusounque obses-
su8 fuerit copiis, et quidquid machinentur hostes,
se intrepide staturum. y\p appropinquare signi-
ficat: sed hic refertur ad irruptionem quam fece-
runt hostes Davidis, quum eum urgerent. Quod
alii pugnare vertunt, frigidum est. Vocat autem
eos perversos vel malignos, testandae suae inno-
centiae causa. Immanem vero truculentiam expri-
mit, eos ad vorandam carnem suam institisse
referens.

3. (Si consistarU adversum tne.) Infert (siout
dixi) ex sua experientia, quidquid acciderit adversi,
bene sperandum esse nec de potentia Dei iam usu
perspecta dubitandum. Id quidem primo versu
testatus erat, sed probatione interposita iterum
repetit. Castrortm et exercitus nomine complectitur
propheta quidquid formidabile est in mundo, ac si
dicerot: Quamvis oonspirent cuncti mortalee in
suam pernioiem, se eorum vires parvi pendere:
quia superior sit Dei virtus quam ipse a sua parte
stare novit. Porro se pronuntians seourum fore,
non prorsus a metu se eximit: (quod magis stupori
tribuendum esset, quam virtuti) sed opponit fidei
clypeum, ne obiectis terroribus cor suum succum-
bat. Particulam : In hoc quidam trahnnt ad sequen-
tem vorsum, quod se habitaturum in domo Dei
oonfidat, sed potius ex superiori dootrina pendet.
Tuno enim fructum suum opportuno tempore -fides
profert, quum in mediis perioulis fortes et intre-

273

PSALMUB XXVII.

274

pidi 8tamu8. Intelligit ergo David, quia Dei prae-
sidio innititur, nbi ad rem ventum fuerit, spem
suam inviotam fore.

4. Unum petii a Iehova, hoc persequar, ut inha-
bitem in domo Iehovae cunctis diebus vitae meae, ad
cotispiciendam pulcritudinem Iehovae, et visitandum
templum eius. 5. Quia abscondet me in tugurio in
die mali,*) occuUabit me in secreto tentorii sui, in
rupe excdtribit me. 6. Et nune exattabit caput
meum super inimicos meos qui me obsident, et saeri-
fieabo in tentorio eius sacrificia iubili, cantdbo et
psailam Iehovae.

4. {JJnum petii.) Quidam hoe ad vatieininm
referunt de perpetuo regni statu, in qno non pri-
vata modo Davidis ipsius, sed totius populi felici-
tas sita erat: ao si diceret, se tam singulari gratiae
testimonio contentum, nihil aliud dies et noetes
eogitasse. Mihi tamen simplicior videturesse sensus :
Quum patria extorris, uxore spoliatus, eognatis
orbatus, cunctis denique opibus privatus foret: se
tamen horum desiderio non ita fuisse anxium, praeut
ipsum urebat ac cruciabat haeo molestia, quod
exsularet a sanctuario Dei, et sacrorum usu care-
ret. Subest igitur in voce Unum tacita antithesis,
quia commodis omnibus posthabitis, intentus fuit
David ad cultum Dei, ut minus aoerbum esset
domus suae accessu, quam sanctnarii prohiberi.
Uno igitur contextu haec legenda sunt, unice
Davidem optasse ut habitaret in templo Domini.
Neqne enim probabile est, obscurum aliquod votum
notari quod supprimat, quum aperte clamet qua
maxime cura angeretur. Constantiam deinde pro-
positi adiungit, quod non desinet has preces iterare:
multos enim videmus magno impetu incitari, in
quibus non modo successu temporis languescit
ardor, sed momento fere exstinguitur. Ergo in hoo
voto 8e tota vita perseveraturum affirmans, hac
nota ab hypocritis ee discernit. Yidendum tamen
est quaenam ratio tantopere Davidem stimulaverit :
poterat certe extra templum Deum invocare: quo-
cunque etiam profugus migraret, secum ferebat
eximiam Dei promissionem, ut externi aedifioii
conspectum morari non debuerit. Videtur etiam
nescio quid crassum imaginari de ipso Deo, ac si
eum ligno et lapidibus alliget. Verum si pruden-
ter expendimus verba, colligere promptum orit,
alio ipsum spectasse, quam ad praeclarae structu-
rae et quamlibet pretiosi ornatus conspectum.
Loquitur qnidem de templi puloritudine, sed eam
non tam in oculari specie locat, quam in typo
coelesti, qui Mosi fuit propositus, ut habetur,
Exod. 25, 40: Vide ut omnia facias iuxta

*) au iour du mal, en marge: ou, d'adveroite.
Calvini opera. Vol.XXXl.

exemplar quod tibi in monte ostensum fuit. Quia
igitur non ad hominis arbitrium composita fuit
templi forma, sed rerum spiritualium imago fuit,
ad hunc finem oculos suos omnesque sensus direxit
propheta. Quo magis detestabilis est eorum vesa-
nia qui locum huno ad picturas et idola detorquent,
quae adeo inter templorum decora numorari non
merentur, ut potius stercora aint et spurcitiae quae
totam sacrorum puritatom inquinant. Videndum
nunc an similiter affecti esse debeant fideles sub
Ohristo. Etsi autem fateor longe nos a patribus
differre, quatenus tamen suos adhuc sub externo
aliquo ordine Deus continet, terrenisque rudimen-
tis ad se deducit, manere adhuc templis suum
decorem, qui affectus votaque fidelium merito ad
se rapere dobeat. Nam verbum, sacramenta, pre-
ces publicae, aliaque huius generis adminicula
reiici nequeunt absque impio Dei contemptu, qui
illic velut in speculo vel imagine se nobis re-
praesentat

5. (Quia abscondet me.) Hic sibi promittit non
fore irritam suam precationem. Quamvis enim ad
tempus visibili sanctuario careat, non tamen dubi-
tat, ubicunque sit, Dei manu se proteotum iri.
Alludit autem ad templum quod fidelibus symbo-
lum erat praesentiae Dei: ao si diceret, In con-
cipiendo voto quod retulit, 6e minime lusisse operam :
quia quisquis Deum vere et sinoero animo quaeret,
tutus latebit sub umbra praesidii eius. Ita non
inanem templi figuram esse testatur: quia illic alas
suas quodainmodo expandit Deus, ut fideles sub
tutelam suam colligat. Unde concludit, quia nihil
magis in votis habet, quam sub istas alas confu-
gere, temporibus adversis paratum sibi fore asylum
in protectione Dei, quod Rupis similitudine inex-
pugnabile esse dicit, eolebant enim arces olim
munitionis oausa in locis excelsis exstrui. Quan-
quam autem nunc undique cingatur ab hostibus,
se tamen superiorem fore gloriatur. Loquutio qui-
dem trita est in scripturis, qui moerore oppressi
sunt, curvos incedere ac demisso vultu: contra
autem, reddita laetitia, caput attollere. Sio,
Psalmo 3, 4 loquutus est David: Tu Domine exal-
tas eaput meum. Sed quia hic obsidio ab altera
parte ponitur, exprimere voluit se in illo Dei
receptu sublimem fore, ut seoure tela hostium
despiciat, quibus alioqui fuisset oonfossus. Quod
vero in tales angustias redactus, quae propinquam
mortem minitabantur, se victorem fore confidit,
insigne fidei suae speoimen praebet: quo docemur
non metiri Dei auxilium externa specie, vel
externo modo: sed media quoque in morte salutem
sperare ex viotrioi eius manu.

6. {Et sacrificabo in tentorio.) Votum gratiarum
actionis nuncupans, postquam ex discrimine ereptus
fuerit, 86 iterum in spe liberationis confirmat»

279

PSALMUS XVIII.

280

tentiam descendunt, quod David sola fide se fuisse
suffultum dicat, quia alioqui centies periisset. Hunc
igitur sensum eliciunt: Nisi Dei promissione sub-
nixus, certo statuissem me incolumem 6ervatum
iri, stetissemque in hac fide: exstinctus eram, nec
apparebat ullum remedium. Quod nonnulli terram
vivorum ad coelestem haereditatem referunt, coao-
tum est, atque etiam ab usu scripturae dissidet.
Nam quum Ezechias conqueritur in suo cantico,
Iesa. 38, 11 spem sibi fuisse ablatam videndi Dei
in terra vivorum, praesentem vitam haud dubie
designat, quia mox sequitur: Non adspiciam homi-
nem ultra cum habitatoribus orbie, et similis lo-
quendi forma alio loco nobis occurret. Credidit
autem David se adhuc fruiturum bonitate Dei in
hoo mundo, quia omni gratiae eius gustu ad tempus
privatus nullam lucis scintillam adspicere poterat.
Ergo ex mortis caligine sibi gratiae Dei adspec-
tum promisit, et hao fide sustinuit suam vitam,
quamvis secundum carnis sensum deplorata esset
ac perdita. Notandum tamen est, Davidem non
temere progressum esse ultra quam pollicitus esset
Deus. Tametsi enim pietas promissiones habet
non tantum futurae vitae, sed etiam praesentis,
David tamen nunquam hano hypothesin sumere
ausus esset, nisi speciali aliquo oraculo instructus,
et certe promissus orat ei successor qui semper in
solio eius sederet. Merito itaque se nunquam
moriturum speravit, nisi hoo completo. Quare ne
quis praepostera exempli eius imitatione fidei
metas transsiliat, tenere convenit quid ipse pro-
prium et a nobis separatum habuerit. In genere
tamen nos omnes sperare oportet, quamvis non
aperte nos liberet Deus, et favorem suum visibili
modo declaret, propitium tamen in hac quoque
vita semper nobis fore.

14. (Exspecta Iehovam.) Dubitari potest an a
se ipso David sermonem ad alios convertat, suo-
que exemplo eos hortetur ad fortitudinem et patien-
tiae constantiam, sicut in fine Psalmi 31, 19 post-
quam de se privatim loquutus est, tr&nsitum facit
ad omnes pios. Sed quia hio in singulari numero
loquitur, nec ullam notam apponit unde colligere
liceat sermonem ad alios dirigere, mihi probabile
est, eum sibi ipsi addere stimulos ad fiduciam, ne
unquam animo labascat. Quia enim sibi infirmi-
tatis erat conscius, salutem vero suam noverat, sub
fidei oustodia servatam eese, opportune se in futu-
rum tempus confirmat Porro sub verbo Exspec-
tandi se admonet de novis exercitiis, orucemque
sibi tolerandam proponit. Tunc enim Deum exspec-
tare dicimur, ubi subducta gratia sua languere nos
sub aerumnis patitur. David ergo uno certamine
defunctus, ad alia obeunda se de mtegro comparat.
Quia autom nihil magis difficile est quam tribuere
Deo hunc honorem, ut ab eo pendeamus quum se

procul occultat, vel auxilium suum differt, ideo se
David ad robur colligendum incitat, ac si diceret:
Si tibi obrepit trepidatio, si fidem tuam tentatio
concutit, si carnis tuae sensus fluctuat, ne succum-
bas: sed potius enitere infatigabili animi virtute.
Caeterum hinc discimus non contumacia fortes
esse Dei filios, sed patientia, ubi Deo suas animas
placide commendant: sicut dicit Iesaias 30, 15: In
spe et silentio erit fortitudo vestra. Iam quia ad
tam arduos conatus sufficere non poterat David,
robur sibi a Deo precarium accersit. Si tantum
dixisset, viriliter age, visus esset in medium pro-
ferre liberi arbitrii sui motus, sed quum mox vice
correctionis subiicit, Deum praesto adfore, qui
robur suppeditet: satis clare ostendit, quum strenue
laborant sanoti, aliona virtute pugnare. Neque
enim, ut fingunt papistae, in primam aoiem cona-
tum suum emittit David, postea Dei suppetias ad-
vocat: 8ed ubi se ad officium hortatus est, quia
viribus se destitui agnoscit, defeotus remedium
quaerit in spiritus gratia. Iam quia tota vita scie-
bat militandum esse, ao subinde emergere novos
confliotus, et saepe in longum tempus extrahi
sanctorum molestias, iterum repetit quod dixerat
de exspectando Deo.

psalmus xxvm.

ABG. David postquam ope Domini ex ingentibus periculis
ereptus fuerat, sno more primnm qnae inter aoenstiaB
conceperat vota, deinde gratnlationem et Dei landee
consoripsit, nt alios sno exemplo ad idem agendnm
addneeret Probabile autem est de Sanli peneqnntio-
nibns hio traetari.

Davidis. 1. AA te Iehova clamabo, fortitudo
tnea, ne taceas a me: si forte sUeas a me } tune assi-
milabor descendentibus in sepulcrum. 2. Audi vocem
precationum mearum dum damo ad te, dum tdtto
manus meas ad sacrarium sanctitatis tuae.

1. (Ad te lehova etc.) Praefatur sibi reoeptum
e88e ad unius Dei opem, quo tam de fide sua quam
de bona consoientia testetur. Etsi enim multis
pa8sim miseriis laborant homines, vix tamen cen-
tesimus quisque ad Deum confugit: sed maior pars
vel fraenum contumaciter arrodit, vel in a&rem
spargit inanes ululatus, vel desperatione victa
malis succumbit: quia et omnes fere sibi male
conscii eunt, neque unquam gustarunt quid valeat
Dei gratia, ut in eam respiciant. Deum robur
suum vocando melius confirmat, non modo in
umbra et quiete se persuasum fuisae de auxilio
Dei, sed eandem fidem in ultimis tentationibus

281

P8ALMUS XXVIII.

282

adhuo fovere. Postea adiungit quanta necessitas
urgeat, mortuis se comparans: quanquam non
modo exprimere voluit periouli magnitudinem, sed
etiam simul professus est, quum salute indigeat,
se non huo et illuc circumspicere : sed ita pendere
ab uno Deo, ut extra eius gratiam nullas spes
sibi residuas faciat. Perinde enim est ac si dixis-
set: Nullus sum si a me discesseris: nisi tu unus
succurras, perii. Neque enim sufficeret, eum qui
misere affligitur, suas miserias sentire, nisi inopiae
suae convictus, ac diffisus mundi praesidiis, ad
Deum unum se colligeret. Sicut autem scriptura
Deum respondere dicit fidelibus, dum re ipsa osten-
dit eorum vota sibi curae fuisse: ita sensibili ac
praesenti eius auxilio opponitur Silendi verbum, ubi
80 preces audire dissimulat.

2. (Audi vocem precationum^ Repetitio haec
anzietatis signum est. Precandi etiam ardor et
vehementia ez vocis nomine et damandi verbo col-
ligitur. Signifioat enim se cura et metu perculsum,
non frigide precatum esse, sed flagrasse ingenti
desiderio: ut qui doloris impetu compulsi clamo-
rom attoUunt. Secundo membro per synecdochen
signo res notatur. Trita omnibus saeculis fuit caere-
monia, ut homines precandi causa manus sursum
levarent. Gestum hunc profanis quoque et idolo-
latris extorsit natura, ut visibili signo ad Deum
unum sensus suos dirigerent. Gertum quidem est,
maiorem partem, ubi caeremonia hao defungitur, in
figmenti8 suis evanescere: sed tamen ipsa manuum
levatio, ubi abest hypoorisis et fallacia, piae et
verae preoationis est appendiz. Non tamen David
hic 8e in coelum dicit manus tollere, sed ad sano-
tuarium, ut scilicet illo subsidio adiutus in coelum
usque facilius conscenderet. Neque enim tam oras-
8U8 fuit, vel superstitiose affizus externo sanctuario,
quin sciret Deum spiritualiter quaerendum esse:
ac tunc demum ad ipsum accedere homines, dum
relicto mundo fide in ooelestem gloriam penetrant.
Sed quia hominem se esse meminerat, noluit hoo
infirmitatis suae adminiculum negligere. Nam quia
foederis Dei tessera erat sanctuarium, promissao
gratiae praesentiam David illic non secus ac in
epeculo intuebatur. Sicuti nunc fideles ut Deum
sibi propinquum esse statuant, ad Christum recta
intendere convenit, qui sub humili carnis habitu
ad nos desoendit, ut ad Patrem evehat. Sciamus
ergo Davidem non aliter in sanctuario haesisse,
quam ut promissione Dei subnixus, mundi elementa
transcenderet, in quibus tamen se ez legis prae-
scripto ezercuit. ■p3"| interior loous est taberna-
culi, vel adytum in quo locata erat arca foederis.
Sic autem vocatur a responsis vel oraculis, quae
Deus inde ad testandam populo gratiae suae prae-
sentiam edebat.

3. Ne trahas me cum impiis et cum qperariis
iniquitatis, qui pacem loquuntur cum proximis suis,
quum in cordibus eorum sit malitia. 4. Ba illis
secundum opera ipsorum, et secundum moHUiam faei-
norum suorum: secundum qpus manuum suarum da
illis, repende mercedem Ulis. 5. Quia non animad-
vertunt ad opera Iehovae, et ad opus manuum eius,
destruat eos, nec aedificet eos.

3. (Ne trahas me.) Summa est, ne in causa
dissimili Deus iustum cum sceleratis promiscue
eodem ezitio permisceat. Porro, non dubium est
quin hostes suos designans, suam integritatem obli-
que asserat. Neque tamen in hunc modum preca-
tus est, quasi Deum putaret nullo dolectu habito,
temere in homines saevire, sed potius a natura
Dei ratiocinatur sibi esse bene sperandum, quia
proprium eius sit pios a reprobis discernere, ac
singulis rependere iustam mercedem. Per qpera-
rios iniquitatis intelligit homines in totum sceleri-
bus deditos, nam etsi interdum labantur filii Dei,
vel aberrent, vel quovis modo delinquant: non
tamen eos oblectant sua vitia^ quin potius ad resi-
piscentiam eos sollicitat Dei timor. Postea eorum
malitiam. definit et amplificat, quod amicitiae simu-
latione perfide bonos circumveniant, aliudque lingua
proferant, aliud occultum gerant in corde. Est
autem tolerabilior aperta pravitas, quam haec vul-
pina astutia, quae se ad nocendum blande insinuat.
Monemur autem hao sententia, Deo mazime esse
detestabiles quicunque blanditiis, tanquam veneno,
adoriuntur simplices et incautos.

4. (Da ittis.) Postquam innooentiae suae ra-
tionem a Deo naberi petiit, contra hostes suos
imprecatione fulminat. Congeries autem verborum
ostendit, diu multumque sub onere gemuisse, ante-
quam ad ezpetendam hano vindictam prorumperet.
Nam eos non semel, nec eziguo tempore, neque in
uno genere peccasse signifioat, sed eo progressos
esse continuis maleficiis, ut prorsus intolerabilis
esset eorum audacia. Scimus autem quam molesta
et gravis tentatio sit, cernere impios absque modo
et fine grassantes: perinde ac si conniveat Deus ad
eorum audaciam. David ergo quasi diuturna tole-
rantia fessus, et sub mole fatiscens, postulat ut
tandem compescat Deus hostium lasciviam, qui
pridem scelera sceleribus addere non cessabant. Ita
videmus in hoo versu nihil esse supervaouum, ubi
operibus adiungit facinorum mcdUiam, et opera ma- .
nuum: et quod meriti sunt, rependi tertio postulat.
Adde, quod eadem opera fiduciam suam testatur:
quam iactantiam filiis Dei saepe exprimunt hypo-
critae, dum suis cavillis mundi iudicia eludunt.
Videmus enim ut improbissimus quisque sua impu-
nitate non contentus, ultro in crimen vocet innoxios :

et lupus (ut est in proverbio) agnos de aqua tur-

283

PSALMUS XXVIII.

284

bata accuset. Davidem igitur haec necessitas ad
implorandam Dei fidem compulit. Hie rursum de
cupiditate vindictae perplexa oritur quaestio : quam
tamen paucis expediam, quia alibi tractata fuit
Ac primo oertum est, si nos ad vindiotam expe-
tendam caro incitat, affectum hunc coram Deo
perversum esse. Praeterquam enim quod Deus
hostibus malum imprecari, privatae iniuriae re-
spectu, quemque nostrum vetat: fieri non potest
quin affectus omnes, qui ex odio nasountur, sint
turbulenti. Non est igitur quod Davidis exemplum
obtendant qui sua intemperie feruntur ad expetan-
dam vindictam. Neque enim sanotus propheta
privato dolore hic exeandescit, ut hostes exitio
devoveat, sed deposito carnis affectu, de re ipsa
iudicat. Quare ut impiis male quis preoetur, ante
omnis perturbatio faoessat necesse est. Deinde ad-
hibenda est quoque prudentia, ne malorum quae
nos offendunt indignitas ad inoonsideratum zelum
nos praecipitet: quod ipsis Christi disoipulis acci-
dit, dum igne coelesti absumi cupiunt qui magistro
hospitium negaverant, Luc. cap. 9, vers 54. Atque
hoo quidem se faoere obtendunt Eliae exemplo:
Christus tamen eos severe increpans, nesoire oicit
quo spiritu agantur. In primis tenonda est oom-
munis regula, ut nobis totius generis humani salus
cordi sit ac curae: ita fiet ut non modo locum de-
mus misericordiae Dei, sed etiam optemus reduci
ad sanam mentem qui devoto animo videntur in
suam pernioiem ruere. In summa, David liber et
vacuus omni praepostero impetu, praeditus etiam
spiritu discretionis et iudicii, non tam suam quam
Dei causam hic egit: et hac precatione se et alios
fideles admonuit, impios, quamvis ad tempus
impune proterviant, venturos tandem ad coeleste
tribunal.

5. (Quia non animadvertunt) Hoc versu radi-
cem impietatis detegit, improbos dioens ita esse
audaoes ad nocendum: quia dum hominibus infesti
sunt, nec ab ulla maleficii specie abstinont, non
putant sibi cum Deo esse negotium. Etai enim
eos pungit conscientia, * se tamen blanditiis demul-
cent, tandemque contumacia ad stuporem obdurant.
Ac primo quidem rebus prosperis ebrii, Deum sibi
amicum esse fingunt: bonos vero qui multis aerum-
nis oppressi sunt, ab eo non ourari: denique for-
tuito rotari mundum: ita sponte caeoutiunt in clara
luce. Sic adversarii Davidis quum volentes igno-
rarent eum divinitus oreatum esse regem, animos
ad eum persequendum sumpserunt. Quare de hac
eorum crassa ignorantia conqueritur: sicuti eam
generaliter omnibus impiis exprobrat Iesaias 5, 20.
Haec porro dootrina duplicem usum continet. Quia
non mediocre filiis Dei solatium est, ita persuasos
esse dum inique vexantur, Dei providentia utiliter
exerceri ad patientiam: et rebus in mundo turbatis

ac confusis, Deum sedere nihilominus in coelo mo-
deratorem. Doinde ad subigendos carnis nostrae
impetus aptissimum est hoc fraemun, ne tanquam
Andabatae*) in tenebris certemus, ao si Deus res
humanas non respiceret. Qnare sedulo reputare
discamus quaecunque Deus exeroet iudicia, quae
totidem sunt iustitiae eius in regendo humano
genore documenta. Quod si etiam omnia confuse
misoeri contingat, fidei oculos ad consideranda
occulta Dei iudicia in coelum attollere convenit.
Sed quum Deus etiam in magna caligine nunquam
desinat proferre quaedam suae providentiae signa,
inexcueabilis sooordia est ad ea non attendere,
quam pravitatem exaggerat propheta, iterum repe-
tens opus inanuum Dei. Innuit enim, reprobos
secure pergendo, quidquid ad fraenandum eorum
furorem operum Dei ocourrit, oalcare. (Destruat
eos, nee aedificet.) Quidam substantivi loco esse
volunt quod in hoc versu praecessit: ac si dixisset,
belluinus hic furor eos destruet, sed potius subau-
diendum est nomen Dei: atque ita optime fluet
contextus. Quia tamen verba sunt futuri temporis,
potest ita exponi sententia: ut David iam sibi pro-
mittat quem reprobis nuper optavit interitum:
neque huno sensum repudio: quanquam (meo
iudioio) vota sua adhuc continuat. Sic autem pes-
sundari cupit impios, ut rursus nunquam emer-
gant, vel recuperent priorem statum. Hoc enim
sibi vult trita Hebraeis figura, destruat, et non
aedifioet: sicuti Malachias 1. oap. 4. versu loquitur
de Edom. Nos vero ne insanabili plaga feriamur,
discamus expergefacere sensus nostros ad repu
tanda Dei opera, quae nos ad timorem eius
erudiant, contineant in patientia, et in pietate oon-
firment.

6. Benedictus Iehova, quia audivit voeem depre-
caUonum mearum. 7. lehova fortitudo mea, et
dypeus meus: in ipso speravit cor meum, et adiutus
sum: ideo exsuUabvt cor meum, et cantico meo cde-
brabo eum. 8. Iehova fortUudo Uiis } et robur salu-
tum Ghristi sui ipse.

6. (Benedictus Iehova.) Haeo est secunda pars
Psalmi, in qua Deo gratias agere inoipit propheta:
hactenus enim vidimus quomodo se inter disori-
mina precando exercuerit: hao vero gratulatione
dooet non vanas fuisse preoes: atque ita suo exem-
plo oonfirmat, Deum quoties vere et ex animo
quaeretur, praesto ad opem suis ferendam fore.
Eandem sententiam proximo versu fusius declarat,
Deum appellans fortitudinem suam et clypeum.
Nam hinc se exauditum fuisse persuasus erat,
quod mirabiliter servatus esset. Addit se fiduciae

*) Ceetoyent oertaine peuplee ou escrimeurs qui vonloyent
ainflioombatre, YoyezlesChiliaaes d'Erasme. [II. CentIV.N.33.]

285

PBALMUS XXIX.

286

suae vel spei respectu fuisee adiutum: quia saepe
fit ut qui Deum invocant, eua incredulitate respuant
nihilominus eius gratiam. Tertio dieit laetitiae
suae coniunctum fore testimonium gratitudinie, nam
etsi ad Deum confugiunt impii et hypocritae dum
angustiis urgentur, simul tamen ac elapsi sunt,
liberatoris sui obliti phrenetieo tantum gaudio ex-
sultant. Summa igitur est, Davidem non frustra
sperasse, quia re ipsa ezpertus fuerit Deum prae-
senti virtute instruetum esse ad suos servandos:
atque hane veri solidique gaudii fuisse materiam,
quod Deum sibi fuisse propitium sentiret. Unde
etiam se memorem et gratum fore promittit, et
certe ideo Dominus hilaritate corda nostra perfun-
dit, ut ora nobis ad canendas suas laudes aperiat.

8. {Iehova fortitudo iUis.) Exegetice repetit
quod dixerat, Deum sibi fuisse robur: nempe quia
suis oopiis benedixerat. Usus enim fuerat hominum
manu et opera David: uni tamen Deo victoriam
adscribit. Nam quum a Deo profectum sciret quid-
quid humanitus auxilii obtigerat, prosperum etiam
succeesum a gratuito eius favore manasse: in illis
etiam mediis intuitus est eius manum, ao si aperte-
se e coelo exsereret. Et certe nimis indignum est
ut media hnmana, (quae nihil aliud sunt quam
instrumenta potentiae Dei) eius gloriam obscurent:
quo tamen vitio nihil est magis commune. Em-
phaticum vero est, quod de militibus suis loquens,
pronomine tantum utitur, ac si digito eos mon-
straret. Posterius membrum est causae redditio.
Se enim cum toto exercitu, viotrici fortitudine di-
vinitus armatum fuisse asserit, quia sub Dei au-
spiciis militabat. Hoc enim sibi vult Christi nomen :
quia nisi Deus ipsum oreasset regem, et gratuita
adoptione amplexus foret, non fuisset in eum pro-

Bmsior quam in Saulem. Atque hoc modo solam
ei virtutem qua in regnum evectus fuerat, extol-
lens, suae industriae aut virtuti nihil reliquum
facit. Interea discamus, ut quisque legitimae voca-
tionis sibi conscius est, ita ad bene sperandum hac
doctrina animari. Quanquam praecipue tenendum
eet quod alibi attigimus, ex hoc fonte fluere quae-
cunque in nos Deus confert benefioia, quia gratis
in Christo nos elegit. Et saJutes plurali numero
ponit, quia non semel, neo uno modo servatus
fuerat. Sensus est igitur: Ex quo Deus per manum
Samuelis Davidem unxerat, nunquam ab eo iuvando
cessasse, sed innumerie modis fuisse eius liberato-
rem donec opus gratiae suae in eo compleret.

9. Serva populum tuum, et benedic haereditati
tuae: pasce eos, et extolU eos usgue in perpetuum.

Hao clausula non tam propriam, quam totius
ecolesiae salutem sibi fuisse curae ostendit, imo
privatim sibi nec vixisse nec regnasse, sed in com-
mune populi commodum. Probe enim tenebat, non

alio fine se electum fuisse regem. Atque in eo,
filii Dei personam se gerere ostendit, quem dum
Zacharias capit. 9, vers. 9 praedicit servandum
fore, haud dubie nihil seorsum a membris ei pro-
mittit, sed ut salutis effectus ad totum eius corpus
8e difiundat. Interim legem terrenis regibus suo
exemplo praescribit, ut publicae utilitati addicti non-
nisi populi causa salvi esse cupiant. Sed quam
procul absint ab hoc affectu, dicere nihil attinet
Fastu enim excaecati perinde reliquum mundum
despiciunt, ac si ex communi hominum ordine eos
eximeret suus splendor ao dignitas. Neque tamen
mirum est, tam superbe et contumeliose calcari
hominum genus, quod magna ex parte a ferendo
Ghristi iugo abhorret. Nos vero meminerimus Davi-
dem instar speculi esse, in quo continuum gratiarum
suarum tenorem nobis Deus poponit. Tandem
videndum est ut paterno eius amori respondeat
fidei nostrae obedientia, ut nos populum suum et
haereditatem agnosoat. Quanquam autem pastoris
nomine soriptura Davidem saepeinsignit: hoctamen
munus ipse Deo assignans, minime idoneum se
fatetur nisi quatenus Dei minister est.

PSALKUS XXIX.

ABG. Ut ooram Deo humiliet ounotos mortalea a snmmis ub-
que ad infimoB, oelebrat formidabilem eiuB potentiam a
variie naturae miraouliB; auibuB non seous ad dandam
ipsi Deo gloriam expergeneri noa dicit, ao si ipse Bua
yooe imperium sibi asaereret. Peatquam vero auperbos,
qui non libenter cedunt, metu peroulBos non aine ob-
iurgationifl specie hortatus est, fidelee auaviter ad vo-
luntarium Dei oultum invitat.

Caniicum Davidis. 1. Afferte Iehovae, filii for-
titm, afferte Iehovae gloriam et rdbur. 2. Afferte
Iehovae gloriam nominis eius:*) adorate coram le-
hova in splendore sanctuarii eius. 3. Vox Iehovae
super aquas, Deus gloriae tonat, Iehova super aquas
magnas. 4. Vox Iehovae in virtute, vox lehovae in
decore.

1. (Afferte Iehovae) Tametsi oonsilium Davidis
fuit, ad Dei cultum et timorem adducere ounctos
mortales: quia tamen proceres, qui dignitate excel-
lunt, difficilius est in ordinem cogere, eos diserte
oompellat. Oraecum interpretem vocis affinitate
deceptum fuisse, certum eet, ut filios arietum ver-
teret. Ac de vocis quidem significatione inter se
conveniunt omnes Hebraei: sed ubi ad rem ventum
est, frigidis commentis pervertunt vel obscurant
genuinum sensum. Quidam enim de angelis, alii
de stellis ezponunt: alii vero proceres istos quorum

*) la gloire de aon nom, en marge : ou, digne de son nom.

287

PBALMUB XXIX.

288

fit mentio, sanctos patres esse volunt, atqui fastum
potius corrigere voluit David, quo ebrii prinoipes
mundi huius cornua adversus Deum erigunt. At-
que haec ratio est cur Deum terrifica voce per
tonitrua, grandines, procellas et fulmina, duros
istos et praefraotos gigantes oogentem inducat, qui
nisi metu perculsi, nullum coeleste numen revereri
sustinent. Yidemus ergo cur ad filios potentum,
aliis omissis, peculiariter sermonem convertat: quia
soilicet nihil eis magis tritum est, quam altitudine
sua ad sacrilegium abuti, dum sibi furiose arrogant
quidquid Dei proprium est: saltem ut modeste se
Deo subiioiant, et suae fragilitatis memores recum-
bant in eius gratiam, quasi vi compelli neoesse est.
Ideo iubet afferre Deo robur, quia falsa imagina-
tione delusi, virtutem qua praediti sunt, sibi ali-
unde quam e ooelo suppetere reputant. Summa
est, ut fastu deposito, falsaque propriae virtutis
opinione, Deum glorificent, sicuti meretur. Oloriam
enim nominis eius, vocat eius maiestate dignam,
qua eum proceres mundi fraudaro solent. Repe-
titio quoque ostendit, vehementius urgendos esse,
ut illis iusta confessio extorqueatur. Per splendorem
sanctuarii non coelum, (ut quidam volunt) sed
tabernaculum foederis intelligit, symbolis gloriae
Dei ornatum, sio enim liquebit ex contextu. Et
consulto eius loci meminit propheta, in quo se
verus Deus patefecerat, ut ad purum eius oultum
superstitionibus valere iussie, se conferant cuncti
mortales. Neque enim suffioeret, oonfuse numen
aliquod coeleste coli, nisi unus et idem Deus cola-
tur, quod fieri non potest, doneo revooatus fuerit
mundus ab omnibus figmentis.

3. (Vox lehovae super aquas.) Nuno ea quae
nuper attigi, naturae miracula commemorat: ac Dei
quidem non minus potentiam quam bonitatem
poterat in operibus eius celebrare: deinde quum
nihil sit in ordinario naturae cursu, in tota coeli
et terrae machina, quod nos ad Dei notitiam non
invitet, poterat (sicuti alibi Psal. 19, 1) solem et
steUas, totumque coelorum exeroitum, terramque
cum sua opulentia in medium proferre, sed ea tan-
tum Dei opera eligit, quae non solum testantur
orbem ab eo semel fuisse conditum, eiusque im-
perio gubernari: sed torpentes quoque expergefia-
ciunt, et quasi invitos trahunt ad eum suppliciter
adorandum, quod etiam fateri coaotus est Horatius,
non profanus modo poeta, sed epioureus et impurus
Dei oontemptor: (Lib. I. od. 34.)

Parcus deorum cultor et infrequens,
Insanientis dum sapientiae
Consultus erroj nunc retrorsum
Vela dare, atque iterare cursus
Cogor relictos, namque DiespUer
Igni corusco nubila dividens,

Plerumque per purum tonantes

EgU equos, volucremque currum:

Quo bruta tellus, et quae sequuntur*.)

Et experientia ipsa loquitur, qui audacissime Deum
oontemnunt, ad tonitrua, procellas, et similes im-
petus maxime expavescere. Non abs re igitur
propheta nos ad species istas revocat quae barbaris
et stupidis incutiunt aliquem divinitatis sensum, et
quantumvis ignavos ao socordes excitant Non
dicit solem quotidie oriri, spargi eius radiie vivi-
fioam lucem, non dioit pluviam loniter stillare,
quae suo sucoo terram foeoundet: sed tonitrua,
violentos imbres, et quae terrifico motu mentes
hominum percellunt, in testimonium adduoit. Lo-
quitur certe Deus in omnibus suis creaturis: sed
eas voces nunc commemorat propheta, quae dura
inorepatione somnolentiam nostram vel potius veter-
num oorrigant. Diximus enim praecipue ad eos
spectare hunc sermonem, qui praefracta duritie
omnem Dei notitiam, quantum in se est, repellunt.
Et ipsae loquendi figurae satis exprimunt, Davidi
•fuisse, propositum, terrore subigere contumaciam,
quae alioqui non libenter oedit. Ter enim inculcat,
vocem Dei in magnis et impetuosis imbribus audiri :
et proximo versu addit, plenam virtutis et magni-
fioi splendoris esse.

5. Vox Iehovae, confringens cedros, confringit
inquam Iehova cedros Libani. 6. Et exsUire facit
Libanum quasi vUulum, et Sirion quasi fUium uni-
cornium. 7. Vox Iehovae excidens ftammas ignis.
8. Vox Iehovae contremiscere facU desertum, contre-
miscere facU Iehova desertum Cades.

5. Vox Iehovae, confringens.) Videmus ut pro-
pheta ad frangendam hominum duritiem, singulis
verbis Deum formidabilem inducat. Ac videtur
quidem oblique superbis et vana oonfidentia tur-
gidis amentiam exprobrare, quod vocem Dei tonan-
tem non audiant, quae scindit aerem fulminibus,
conoutit excelsos montes, procerissimas quasque
arbores prosternit ac deiicit. Quale enim porten-
tum est, ubi omnes brutae mundi partes ooram
Deo tremunt, solos homines sensu et ratione prae-
ditos non moveri? Adde quod, si ingenio et doc-
trina valent, sibi obstruendis auribus inoantationes

*) OaUus haec ita vertU:
Je qui ne porte aux dienx honnenr ne reverencc,
Sayvant d'Epicurufl rinsensee scicnce,
Maintenant suis contraint de ma voile tourner,
Et an chenin laisse derechel retourner.
Gar Jnpiter qui fend la nue tenebreuse,
Quand il luy plaiet lancer sa foudre impetueuse,
Souvent son char volant, et sea ohevaux tonnans
Fait ouyr en Fair pur les humains estonnans.

289

PSALMU8 XXIX.

290

aocerount, ne ad eorum sensum voxDomini, quan-
tumvis sonora, penetret. Neque enim de causis
inferioribus satis argute sibi videntur disserere
philoeophi, nisi longa distantia Deum a suis ope-
ribus separent. Diabolica autem haec scientia est,
quae in naturae contemplatione nos retinens a Deo
avertit. Bi quis hominem cognosoere appetens,
praeterita tota facie, intuitum in extremos tantum
ungues defigat, merito ridebitur eius stultitia, atqui
maiore amentia laborant philosophi, qui ex mediis
et propinquis causis vela sibi contexunt, ne manum
Dei palam operantem agnoscere oogantur. Cedros
Libani praecipue commemorat, quia illio admodum
prooerae et formosae erant. Libani et montis
Hermon, item deserti Gades meminit, quia haec
loca Iudaeis notiora erant. Metaphora vero plane
poetica, et cui coniuncta est hyperbole, utitur, di-
oens, Libanum saltare ad vocem Dei quasi vitulum,
Sirion vero (qui idem est mons Hermon) instar
umcornis, quod scimus pernicissimum esse animal.
Alludit autem ad terrificum tonitruum fragorem,
qui montes videtur a suis radicibus fere convellere.
Similis est figura, ubi dicit Iehovam excidere flam*
mas ignis, dum scilioet exhalationes quasi eius
malleo peroussae, in fulgetra et fulmina erumpunt.
De his rebus acutissime Aristoteles in Meteoris
disputat, quantum ad propinquas causas, nisi quod
praeoipuum caput omittit. Esset quidem utilis et
iuoundae arum rerum investigatio, si nos, ut dece-
bat, manu duceret ad ipmim naturae autorem: sed
ubi totidem obstaculis nos moratur ao retardat,
quot occurrunt mediae causae, nihil est magis prae-
posterum, perinde enim est ao si quis in primis
rudimentis tota vita subsistat. Denique hoc est
ita (iiscere, ut nihil unquam scias. Unum igitur
laude dignum acumen est, vehiculis istis attolli in
coelum usque, ut non tantum confusus sonitus aures
nostras feriat, sed vox Domini ad pietatem erudiat.
Quidam verbum 7>|T, aliter exponunt, quod Deus
pariurire faciat desertum Cades, quia in populi
transitu multa in eo miracula edita fuerunt: quem
sensum tanquam longe petitum et nimis coactum
repudio. Yidetur enim potius alludere David ad
communem hominum sensum, nam quum per se
horridae sint solitudines, plus illic terroris incu-
tiunt tonitrua, grandines et procellae : non displicet
tamen, pro feris ipsis desertum accipi per synec-
dochen: atque ita proximus versus, ubi cervarum
fit mentio, exegetice additus erit.

•

9. Vox Iehovae parturire faeit cervas, et retegi
sUvas, et in templo eius omnes dicunt laudem.
10. Iehova dUuvio praesidet, praesidet inquam Iehova
rex in perpetuum. 11. Iehova robur populo suo
dabit, Iehova benedicet populo suo in pace.

9. (Vox Iehovae parturire facit.) Subest (ut
Cahini opera. V6L XXXI.

diximus) tacita comparatio. Est enim plus quam
absurdum et monstro simile, homines Dei vooe
non afficf, cuius vis tam effioaciter se exserit erga
feras bestias. Iam quidem foeda ingratitudo est,
in toto naturae ordine, non sentire eius providen-
tiam et imperium : sed detestabilis est ista socordia,
raris saltem et insolitis eius operibus, quae feras
beetias ad obsequium oogunt, ipsos non doceri.
Quod cervas potissimum nominare quidam inter-
pretes existimant ob diffioilem partum, non displioet.
Dicitur autem vox Domini silvas detegere, vel quia
nullis integumentis arcetur quominus in abditissimos
quosque recessus et cavernas penetret: vel quia
fulmina, imbres, et procellosi venti foliis decussis
arbores denudant. Uterque enim sensus non male
convenit. (In templo eius.) Quum vox Dei totum
mundum impleat, seque diffundat in ultimas usque

Elagas, eius tamen gloriam in sola ecclesia cele-
rari dioit propheta: quia soilicet Deus illic non
modo artioulate loquitur, sed blande etiam fideles
ad se invitat. Terrifioa enim eius vox, quae variis
modis in a&re tonat, sio verberat hominum aures,
et corda pulsat, ut tamen reoedere quam appropin-
quare malint. Omitto quod bona pars surdis auri-
bus sonitum vocis divinae in procellis, imbribus,
tonitru, et fulminibus praeterit. Quia ergo non eo
usque proficiunt homines in illa universali sohola,
ut se Deo subiiciant: soite David specialiter fideles
dicit laudes Dei in templo eius canere: utpote qui
familiariter edocti paterna eius voce, totos se addi-
cunt in eius cultum et consecrant. Nemo enim rite
gloriam Dei praedioat, nisi qui voluntarius est eius
cultor. Ac pos8et hoo in modum querimoniae
Accipi, ut David accuset totius mundi silentium:
quia quum ubique vox eius personet, nusquam
praedioentur eius laudes nisi in unico templo.
Yidetur tamen piorum exemplo totum humanum
genus hortari ad celebrandum Dei nomen, et con-
sulto templum statuere quasi auditorium gloriae
Dei: ut sciremus, ad Deum vere cognoscendum et
laudandum, alia voce opus esse, quam per tonitrua,
imbres et procellas in aere montibus et silvis au-
ditur, nisi enim artioulate nos dooeat, et quidem
paterni amoris gustum praebens, ad se blande alli-
ciat, muti semper iacebimus. Sola est igitur salutis
doctrina quae eius gratiam, totamque voluntatem
nobis clare patefaciens, corda nostra exhilarat, ora-
que nostra aperit ad canendas eius laudes. Itaque
hinc eius laudandi ratio disoenda est: et certe vide-
mus, nullum tunc in toto orbe, excepta Iudaea,
fuisse pietatis lumen: imo philosophi qui visi sunt
ad Dei notitiam propius accedere, nihil prorsus
afferunt quod eum vere glorifioet. Quidquid enim
de religione disserunt, non modo frigidum est, sed
fere insipidum. Ergo in solo eius verbo lucet
veritas, quae nos ad pietatem adducat.

201

PSALMUS XXX.

292

10. (Iehova diluvio praesidet.) Quidam Davi-
dem ad illam memorabilem Dei vindictam alludere
putant, quum semel orbem terrarum dubmersit:
qui tunc testatum feoit omnibus saeoulia se hominum
esse iudicem. Quibus etsi ex parte assentior, sen-
tentiam tamen longius extendo. Idem enim, meo
iudicio, argumentum prosequitur David, admonens,
ipsas quoque inundationes quae terrae interitum
minantur, sic temperari Dei providentia, ut ipsum
gubernacula semper tenere appareat. Ergo inter
alia potentiae Dei documenta hoc commemorat
David, etiam quum maxima aeris intemperie viden-
tur elementa simul inter se misceri et confundi,
Deum tamen e solio suo coelesti regere ao mode-
rari istas pertubationes. Ideo exegetice addit, Deum
perpetuo sedere regem.

11. (Iehova robur poptdo suo dabit.) Redit ad
superiorem sententiam, Deum scilicet, quamvis pro-
miscue virtutem suam visibilem exhibeat toti mundo,
peculiari tamen modo erga electum populum exse-
rere: imo longe aliter quam supra, nuno eum de-
scribit, qui scilicet non metu et formidine proster-
nat quos alloquitur, sed potius eustentet, foveat ao
confirmet. Roboris nomen totum statum continet,
itaque quidquid ad tuendam vitam fidelium pertinet,
a sola Dei gratia pendere significat. Id amplifioat
benedicendi verbo. Dicitur enim benedioere Deus
in pace quos tam liberaliter ac benigne tractat, ut
nihil ad prosperum vitae cursum, plenamque felici-
tatem desit. Hinc ergo disoamus sio revereri Dei
imperium, ut tamen ab eo prospera omnia spere-
mus: et quantum ipse valet immensa potentia,
certo persuasi simus, invioto praesidio nos munitos
esse.

PSALMU8 XXX. .

ABG. David ex magoo aliqao diaorimine liberatns, non solnm
ipee privatim Deo gratias agit, sed sanotos omnes ad
hoo officiam invitat simnl et hortatnr. Deinde fatetnr,
quia sibi in rebna proeperis nimis secnre blanditns
fuerat, confidentiam snam merito correotam fuisse.
Tertio, postqnam breviter moerorem snnm exposnit,
ad gratiarum actionem iternm revertitur.

1. Psalmus cantiei dedicationis domus David.
2. Exaltabo te Iehova, quia exttdisti me, neque exhi-
larasti inimicos meos de me. 3. Iehova Deus mi,
clamavi ad te } et sanasti me. 4. Iehova t adscendere
fecisti e sepulcro animam meam, vivifkasti me a de-
scendentibus in foveam.

Dubitant interpretes a Davidene compositus
fuerit hio Psalmus, an autor eius fuerit quispiam
ex prophetis, postquam ab exsilio babylonico reversi

sunt Iudaei. Domus enim templum illis significat.
Bed quum inscriptio diserte nomen Davidis expri-
mat, magis videtur probabile, de privatis aedibus
haberi sermonem. Porro quod divinant quidam,
Davidem, quum palatium dedioare vellet, gravi
morbo fuisse oorreptum, solida ratione non nititur:
quin potius coniicere ex sacra historia licet, simul
ao palatium suum aedificavit, tranquille et commode
illio habitasse. Dicebat enim prophetae Nathan,
pudendum sibi esse quod quiesceret ipse in domo
cedrina, arca vero foederis sub pellibus iaceret.
2. Bam. 7, 2. Deinde ad morbum restringere quod
tiic de periculo refertur, nulla ratio cogit, magis
credibile est, quum exstincto Absalom, deletaque
eius factione, et composito exitiali illo motu, quasi
postliminio in pristinum regni statnm reversus
esset, hanc Dei gratiam celebrasse. Commemorat
enim se ideo fuisse Dei manu castigatum, quia
laetiore fortuna nimis exsnltans et fere ebrius, falso
et stulte aeternam a robus adversis immunitatem
sibi promiserat. Porro magnificam et regiam illam
domum, cuius paulo ante memini, iam incolere coe-
perat regno vixdum bene pacato, tuno igitnr non-
dum humanae fragilitatis oblivio obrepere potuit,
quae iram Dei provocaret, perioulumque accerseret:
quod ab ultimo interitu parum abfuit. Quare ab-
surdum non est, ob recuperatum priorem statum,
hoo Psalmo celebrari Dei gratiam. Domum enim
quae incestis stupris Absalom, aliisque flagitiis pol-
luta fuerat, iterum dedicare necesse fuit, et sub hoe
nomine videtur notari restitutio tam in vitam
quam in regnum: ac si diceret, huno se hymnum
oecinisse Deo, postquam rebus publice compositis,
domum quoque suam solenni more dedicavit, ut in
sua familia degeret. Caeterum de hao legali oaere-
monia breviter hoo notandum est, quia ad repu-
tanda Dei beneficia segnes admodum et frigidi su-
mus: hoo genus exercitii veteri populo fuisse man-
datum, ut agnosceret nullius rei usum sine gratia-
rum actione purum et legitimum esse. Ergo sicut
in primitiis proventum totius anni Deo ferebant
acceptum, sio etiam domos consecrando Dei ae in-
quilinos esse fatebantur, quia eos hospitio exciperet.
Ideo si delectus ad bellum fiebat, haec iusta vaoa-
tionis cauea fuit. Adde quod hoo ritu simul admo-
nebantur, tuno rite et ordine unumquemque domo
sua frui, si quoddam esset Dei sacrarium, ubi
vigeret pietas et sinoerus eius cultus. Nunc quam-
vis ce8saverint legis figurae, tenenda est tamen
Pauli doctrina, quaecunque Deus in usum nostrum
destinat, fide et precibus demum sanotificari.

2. (ExaUabo te Iehova.) Quia tanquam e se-
pulcro m auram vitalem sublatus fuerat, nomen
Dei 8e exaltaturum promittit. Sicut enim Deus
nos in profundo demersos manu sua in altum eri-
git, sic vicissim nostrum est laudes eius ore et lin-

293

PSALMUS XXIX.

294

gua efforre. Hostes quibus laetitiae materiam non
ftusse praebitam dicit, tam domesticos quam exteros
intelligere licet. Quamvis enim improbi et malevoli
servili adulatione eum coluerint, oecultum tamen
odium forebant, ut parati essent ad insultandum,
si oblata fuisset occasio. Secundo versu ratiooi-
natur se Dei gratia salvum esse, quia in ipso
mortis articulo vota sua ad Deum unum direxerit,
ae repente senserit non frustra se id feoisse. Nam
hino certiu8 colligimuB, Deum nobis salutis esse
autorem, ubi preoes nostras exaudivit. Gaeterum
qnia verbum KETI Hebraeis significat sanare, hac
ratione inducti sunt interprotes nt ad morbnm
restringerent. Sed quia certum est, interdum sumi
pro restituere, imo ad altare vel domum transferri
ubi instaurationis fit mentio: apte hic de qualibet
liberatione exponere licebit. Neque enim tantum
in morbis periclitatur hominis vita, sed etiam aliis
pluribus modis, et scimus hanc loquendi formam
passim in Psalmis occurrore, quod Davidi reddita
fuerit vita, quoties eum Dominus e gravi summo-
que aliquo disorimine eripuit. Itaque amplifioandi
causa mox subiicitur: Adscendere fecisti e sepulcro
animam meam, neque enim gratiae magnitudinem
ee verbis assequi putavit, nisi sepulcro et foveae
conferret illius temporis caliginem, quo se in fugam
trepide coniicere coactus est, ut latebris vitam suam
protegeret, donec sedata esset tumultus flamma:
ergo tanquam redivivus, se mirabiliter a praesenti
morte extraotum fuisse praedicat. Et certe quanta
rernm omnium desperatio misere eum urgeret, ex
saera historia patet.

5. Canite Iehovae mansueti eius, et confUemini
memoriae sanditatis eius.*) 6. Quia momentum in
ira edus, vita**) in beneplacito eius: vespere mora-
bitur fletus, et mane veniet exstdtatio.

5. (Canite Iehovae mansueti eius.) Quo suam
gratitudinem melius testetur, sanctos omnes ad
canendas Dei laudes sibi socios advocat, et ab una
specie transit ad totum genus. Quia enim praeter
spem servatus, hoo exemplo de perpetua et immensa
erga cunctos fideles Dei bonitate edoctus fuerat, in
hanc exhortationem erumpit, qua oommunem totius
eoclesiae salutem cum sua complectitur. Neque
enim reeitat tantum qualem ipse Deum expertus
fuerit, sed quam liberaliter propensoque favore suos
omnes iuvare soleat. Denique uno documento ad-
monitus, ad generalem doctrinam sensus suos refert.
Quid valeat epithetum D^TDn? 4 n0 saepe fideles
insignit David, dictum est Psalmo 16. Coelestis

*) confeasez a la memoire de sa sainotete, en marge: ou,
cbantez afin qu'il soit memoire.

**) vie, en marge: ou nn long temps.

enim adoptio eos ad benefioentiae studium accen-
dere debet, quo patris ingenium referant, qui solem
suum oriri faoit super bonos et malos, Mat. 5, 45.
Nihil autem est quo propius ad Deum accedant
homines, quam beneficentia. Memoria sanctiiatis in
secundo membro versus, ad tabernaculum roferri
potest: ac si iuberet David, omnes Dei filioe pro-
dire coram arca foederis, quae memoriale erat prae-
sentiae Dei. Litera enim ^ locum saepe denotat.
Libenter tamen eorum sententiae subsoribo, quibns
memoria tantundem valet ao nomen, et certe snis
operibus memorabilem se Deus reddit, ubi reluoet
gloriae eius imago, cuius intuitu nos ad eum lau-
dandum expergefieri convenit.

6. (Quia momentum in ira.) Vitam momento
opponi, extra controversiam est, ideoque pro longa
durationo, vel continuo diuturni temporis progressu
accipi. Fatetur autem David, si quando suos ca-
stigat Deus, non tantum mitigare poenarum rigorem,
sed statim placari, et irae suae modum imponere:
indulgentiam vero et favorem prorogare in longum
tempus. Ac generalem sententiam (ut dixi) pro-
ferre maluit, quam speciatim de se loqui, ut intel-
ligant pii omnes oontinuum hunc gratiae tenorem
ad se pertinere: hinc tamen colligimus quanta spi-
ritus mansuetudine et quam prompto obsequio Dei
ferulis tergum subiocerit. Scimus, a primo aetatis
flore toto fere vitae tractu, multiplici afflictionum
congerie ita fuisse exercitum, ut miser et aerum-
nosus prae omnibus aliis conseri potuerit: Dei
tamen bonitatem praedicans, se leviter exiguo tem-
pore, et quasi in transoursu rebus adversis iacta-
tum fuisse agnoscit. Porro hinc tanta moderatio
et aequitas, quod pluris aestimavit Dei beneficia, et
in cruce toleranda magis se placidum praebuit
quam vulgo mundus soleat Si prospere nobis est,
sine sensu voramus Dei beneficia, certe nobis per
socordiam effluunt: simul vero ac triste aliquid et
adversum accidit, perinde conquerimur de eius
rigore ac si nunquam benigne et clementer nobis-
cum egisset. Denique morositas nostra et taedium
in dolore saeculum ex momento facit: malignitas
vero et ingratitudo gratiam Dei, quantumvis in
nos prorogetur, momentancam esse fingit. Sola
igitur nostra pravitas impedit quominus re ipsa
sentiamus omnes iram Dei brevem esse, gratiam
vero toto vitae cursu in nos prorogari. Neque
enim frustra toties pronuntiat se misericordem et
propitium esee in mille generationes, longae patien-
tiae, tardum ad iram, ad dandam veniam propen-
sum et facilem, et quod dicit per Isaiam, quia ad
regnum Christi speotat, quotidie impleri necesse
est: Ad momentum in ira mea afflixi te, sed mise-
ricordii8 sempiternis te colligam, lesa. 54, 7. Gon-
ditio nostra, fateor, tot miseriis in hoc mundo im-
plicita est, tantaque varietate agitatiy, ut nnllus

19*

295

PSALMUS XXX.

296

fere dies sine molestia et dolore praetereat, deinde
inter tot dubios eventus fieri non potest quin assi-
due anxii simus ac trepidi. Quoounque igitur se
vertant homines, labyrinthus malorum eos circum-
dat: sed quamlibet multis irae suae signis terreat
Deus, atque humiliet fideles. suos, dulcedinem tamen
gratiae suae semper adspergit, quae moerorem tem-
peret ao leniat. Ergo ei iusta trutina examinent
iram et beneplacitum, semper verum erit, illam esse
momentaneam, hoc autem extendi usque ad vitae
finem, quanquam ultra progredi convenit: perperam
enim inoluditur Dei gratia intra huius caducae
vitae fines. Ao omnino sic habendum, nullos, nisi
qui coelestis vitae gustn supra mundum feruntur,
serio hunc indefessum et perpetuum gratiae Dei
cursum sentire, ut alacritor eius castigationes per-
ferant. Itaque eo nos revocat Paulus, 2. Cor. 4, 17
ut invicta tolerantia confirmet: Momentanea levi-
tas afflictionis nostrae mire supra modum aeternum
pondus gloriae parit, nobis non spectantibus quae
videntur, sed quae sunt absoondita. Interea tenen-
dum est, Deum suis nunquam tam graves vel diu-
turnas poenas infligere, quin manum subinde re-
trahat et aliquo solatio condiat doloris acerbitatem.
Ita quisquis ad vitae coelestis meditationem erectus
erit, nunquam afflictionibue, licet continuis, suo-
cumbet: et illis ingentes ac multiplices Dei gratias
cooferens, tantum his deferet honoris, ut bonitas
centuplo iram praeponderet. Secundo membro
figurate eandem sententiam repetit, non intelligit
simpliciter unius noctis fore afflictionem: verum
si qua tanquam vespere aut in solis occasu caligo
incubuerit, lucem paulo post exorituram, quae tristes
animos recreet. Huc tendit Davidis consilium,
nisi essemus nimium praecipites, Dominum, etiam
ubi ad breve tempus nos malorum caligine obruere
Visu8 est, semper opportune suggerere laetitiae
materiam, ac si post noctem surgeret aurora.

7. Ego autem dixeram in quiete mea,*) non
movebor perpetuo. 8. Iehova, in beneplacito tuo sta-
bilieras monti meo robur, abscondisti faciem tuam,
fui perculsus. 9. Iehova, ad te ciamavi, et ad Do-
minum meum deprecatus sum. 10. Quae utilitas in
sanguine meo ubi descendero in foveam ? an celebrabit
te pulvis? an praedicabit veritatem tuam? 11. Exaudi
Iehova, et miserere mei, Iehova sis mihi adiutor.

7. {Ego autem dixeram.) Haec est confessio
cuius antea memini, in qua se agnoscit iuste et
merito dedisse stultae securitatis poonam, quia sci-
licet conditionis suae oblitus, nimium rebus pros-
peris se addixerat. Quietis enim nomine tranquil-
lum et felicem regni statum intelligit. Alii 7Tu&

*) mon renos, en marge: ou, en ma proBperitg.

vertunt abundantiam: quo sensu alibi saepe acci-
pitur: sed oontextui melius quadrat nomen quietie,
ao si diceret, ubi undique arrisit fortuna, nec quid-
quam apparuit periculi unde metuendum esset,
mentem suam quasi sopore fuiese perfusam, ut sibi
continuum felicitatis cursum promitteret. Haeo
enim fiducia carnis, etiam sanotis, dum in suis
deliciis, tanquam in faecibus, resident, subinde ob-
repit: ideo Ieremias 31, 18 se indomito vitulo
comparat antequam subigeretur a Domino, et assue-
fieret ad iugum. Etsi autem prima specie leve
6886 videtur hoo vitium, colligere tamen ex poenis
licet quantopere Deo displiceat: quod nobis mirum
non erit, si reputemus ex qua radice nascatur, et
quos rursum fructus ex se pariat. Quum enim in-
numerae assidue mortes nobis versentur ante oculos,
et tot mutationum exempla nos ad timorem ouram-
que sollioitent, diabolica superbia fascinatos esse
oportet qui sibi persuadent vitam suam a communi
totius mundi sorte immunem fore. Vident oonfusa
varietate misceri totam terram, et singulas eius
partes quodammodo huo illuc versari: perinde ac
si non essent ex hominum numero, imaginantur se
fore semper stabiles, • nec ullis mutationibus obno-
xios. Hinc carnis lascivia, ut suis cupiditatibus
licenter indulgeant: hino fastus et crudelitas, hino
etiam precandi negligentia. Quomodo enim ad
Deum confugerent, quos nullus stimulat vel movet
suae neoessitatis sehsus? Est etiam Dei filiis sua
pia securitas quae turbulentis mundi procellis
tranquillo8 eorum animos tenet: sicuti David
etiamsi totum mundum quatefieri vidisset, Dei pro-
missioni innixus, de regni sui perpetuitate bene
sperare debuit. Sed fideles quamvis fidei suae alis
in sublime elati res adversas despiciant: quia tamen
reputant oommunibus molestiis se esse obnpxios,
comparant se ad tolerantiam, singulie horis intenti
sunt ad excipiendos ictus: in ea militia, ad quam
se norunt destinatos, excusso torpore 86 exercent:
trepide se conferunt in fidem Dei, neo se alibi
tutos foro confidunt, quam sub eius manu. Aliter
David, qui prosperi status illecebris captus, aeter-
nam sibi quietem ex proprio sensu magis quam
ex Dei verbo pollicitus est. Idem accidit et sancto
regi Ezechiae, qui nuper afflictus gravi morbo,
simul ac bene et ex voto auccessit, carnis vanitate ad
superbiam et ostentationem rapitur, 2. Paral. 32, 24
quo magis oavere nos dooet, ne inter laetos suc-
cessus blanditiis suis nos fascinet Satan. Quo
igitur quisque benignius tractatur a Deo, a talibus
insidiis diligentius sibi caveat. Neque tamen ore-
dibile eet, sic obtorpuisse Davidem, ut Deo oon-
tempto malis omnibus insultarot: sicuti multos
Oyclopes videmus, dum suaviter in sua orapula
demersi eunt, proterve ridere omnia Dei iudjoia,
8ed mollis quaedam inertia mentem eius occupa-

297

PSALMUS XXX.

298

verat, ut frigidior esset ad precandum, non pen-
deret a Dei fovore, denique flnxae et eadncae feli-
citati nimium eonfideret.

8. (lehova in beneplacito tuo.) Hoc versu no-
tatur discrimen inter fiduciam qnae in verbo Dei
fnndata est, et carnis securitatem quae ex arro-
gantia emergit. Neque enim fideles, dnm in Deum
recumbunt, segnes interea sunt ad precandum : quin
potius sedulo reputantes qnanta discriminum con-
gerie cingantur, et qnotquot humanae fragilitatis
exempla cernunt, his admoniti ad Deum suspirant.
Hac igitur in parte deliquit propheta, quod anco-
ram suam figens in praesenti opulentia et pace,
aut vela expandens ad secundos ventos, a gratuito
Dei favore non pependit, ut singulis momentis pa-
ratus esset quidquid contulerat, in eius manum
resignare. Notanda est enim antithesis inter stabi-
litatem, cuius fiduoia ex pace concipitur, et quae
looatur in gratuito Dei favore. Quod stabilitum
tnonti suo rdbur fuisse dicit, quidam interpretes de
monte Sion exponunt. Alii accipiunt pro arce mu-
nita, quia olim solebant in montibus et locis editis
propugnacula exstrui. Ego sicuti metaphorice pro
solida fultura nomen hoc accipio, ita libenter assen-
tior, prophetam ad montem Sion alludere. Stulti-
tiam ergo snam accusat David, quod non reputa-
verit ut decebat, nihil in nido quem sibi fingebat
esse firmitatis, sed in solo Dei beneplacito. (Ab-
scondisti faeiem tuam.) Nunc fatetur, postquam pri-
vatus est Dei donis, hoc quasi elleboro mentem
suam a pravae confidentiae veterno faisse purgatam.
Mira certe et incredidilis ratio, quod Deiis abscon-
dita facie sua, tanquam obductis tenebris, servi sni
oculos illuminavit, qni in clara luce nihil videbant.
8ed ita neoesse est nos violenter concuti ad abi-
gendas blanditias, quae et fidem suffocant, et invo-
cationem Dei morantur, et dulci amentia nos pror-
sus obstupefaciunt. Quod si tali remedio opus habuit
David, non ea praediti sumus sanitate quin utile
nobis sit, pinguedinem securitatis inopia abstergi.
Itaqne non est quod miremur Deum subinde abs-
oondere faciem euam, ad cuius intuitum, dum
serena affulget, perperam caecutimus.

9. (Iehova ad te.) Iam sequitur castigationis
fructus, quod David in utramque prius aurem dor-
miens, suamque pigritiam oblivione fovens, repente
expavefactus clamare ad Deum incipit. Nam sicut
ferrum, ubi diuturna quiete rubiginem contraxit,
aocommodari ad ullos usus non potest, donec igne
recoctum et malleo contusum fuerit: sic postquam
semel praevaluit carnis securitas, nemo se ad pre-
oandum alacriter aocinget, nisi cruce maceratus, et
probe subaotus. Atque haec praecipua est afflic-
tionum utilitas, dum miseriae nostrae oonscios ad
expetendam Dei gratiam revocant.

10. (Quae utUUas.) Nonnulli ita exponunt:
Quid profuerit me vixisse, nisi eousque vitam meam
proroges, donec oursum vocationis mefle absolvero?
Yerum nimis restricta videtur esse sententia haec,
nec certe sanguis hic pro vita, sed pro morte poni-
tur : ac si diceret, quem ex morte mea fructum eli-
cie8? Quod ex altero membro certius colligere
licet, ubi cadaver suum ad annuntiandas Dei laudes
inutile fore conqueritur. Diserte tamen videtur
facta esse veritatis mentio: quia consentaneum non
erat Davidem immatura morte e medio abripi, an-
tequam praestaret Deus quod de futuro haerede
promiserat. Nam quum mutua sit relatio inter
Dei promiesiones et fidem nostram, veritas quasi
media est, qua Deus palam ostendit so non ideo
liberaliter verbis nobiscum agere, ut nos inani spe
laotet ac demum frustretur. Porro ut longiorem
vitam obtineat, argumentum duoit a Dei laudibus,
ad quas celebrandas nati sumus et conditi: ac si
diceret: Quorsum me creasti o Deus, nisi ut toto
vitae meae ourriculo testis ac praeoo sim tuae
gratiae ad illustrandum nomen tuum? atqui hoc
studium mors mea abrumpet, quia exstinctus ad
aeternum silentium redigar. Exoritur tamen quae-
stio: annon mors etiam fidelium, perinde ac vita,
Deum glorificet. Sed David non simpliciter lo-
quutus est de morte, quia circumstantiam addidit
quam tractavi Psalmo 6. Nam quia successorem
illi Deus promiserat, hac spe praecisa non immerito
terruit eum frustratio, ut coactus exclamaret: Quae
utilitas in sanguine meo? Oloriae enim Dei inter-
erat, superstitem eum manere, donec voti sui
compos fidei praestitae ac completae testimonium
Deo redderet. In fine versus quaerens an pulvis
confitebitur Deo, non prorsus eripit mortuis eius
laudandi facuitatem, ut Psalmo 6 exposui. Nam si
fideles carnis onere gravati, in hoo tamen pietatis
officio se exercent, quomodo exuti et soluti corporis
vinculis resides cessarent? Tenendum igitur est,
Davidem non tractare ex professo quid agant, vel
in quo se exerceant mortui, sed tantum respicere
in quem finem vivamus in hoc mundo, nempe ut
alii aliis vicissim gloriae Dei simus praeoones: hac
meditatione defuncti usque ad ultimam vitae metam,
in morte obmutescimus.

11. (Exaudi Iehova.) Hac clausula priorem
querimoniam temperat et corrigit: absurdum enim
fuisset, quasi desperata salute, expostulare cum Deo,
et in hoc fremitu desinere. Postquam ergo flebi-
liter rogavit quid morte sua Deus proficeret, se ad
liberiorem precandi formam animat, et nova spe
concepta implorat Dei misericordiam et auxilium,
priori autem loco gratiam Dei statuit, unde opem
quam flagitat speraro debuit.

299

PSALMU8 XXXI.

300

12. Convertisti luctum meum in tripudiutn mihi,
solvisti saccum meum, et einxisti me laetitia. 13. Ut
psailat tibi gloria, et non sileat: Iehova Deus mi }
perpetuo celebrabo te.

12. (Convertisti.) Gratiarum aotione a qua
exorsus fuerat, Psalmum olaudit. Nam quod inco-
lumis evasit, Dei opus et benefioium esse confirmat,
deinde causam finalem adiungit, ut quod reliquum
eet vitae, ad oanendas Dei laudes impendat.
Porro siouti fatetur David se in malis non fuisse
stupidum vel ferreum quin tristis et moestus lu-
geret, ita ostendit, luotu ipso ad depreoandam iram
Dei se fuisse deduotum. Utrumque maxime dignum
est obeervatu, ne atoioam duritiem fingamus* in
sanctis, quae omnem doloris sensum eis ademerit,
deinde, ut sciamus, lugendo poenitentiam meditatos
esee, hoc posterius sacci nomine designat. Solenne
enim fuit veteri populo saccum in luotu induere,
et quidem non alia de causa, nisi ut reorum more,
suppliciter in sordido habitu ad veniam impetran-
dam coram coelesti iudice prodiret, atque etiam
8cimus orientales populos prae aliis ad caeremonias
fuisse proolives. Iam tenemus, Davidem, quamvis
patienter se Deo subiiceret, non fuisse dolore va-
cuum. Sed videmus simul, tristitiam eius fuisse
seoundum Deum, eicuti Paulus 2. Cor. 7, 10 lo-
quitur: quia testandae poenitentiae causa ad sao-
cum se contulit. Tripudii vooe non intelligitur lae-
civa quaevis vel profana ealtatio, sed gravie et
aanota professio laetitiae, qualem reoitat sacra hi-
storia, quum David aroam foederis in looum suum
deferret, 2. Sam. 6, 16. Caeterum si*dandus est
conieoturis locus, hino etiam colligere licet, mag-
num hoo discrimen, de quo loquutus est David, ad
morbum aliquem perperam restringi, neque enim
verisimile est, saccum induisse, quum leoto affixus
iaoeret. Non esset quidem per se haeo aatis firma
ratio, sed tamen in re dubia pondere non oaret.
Significat igitur David, se deposita lugubri veste,
a aqualore et sordibus ad laetitiam fuisse reveraum:
idque unius Dei gratiae adecribens, liberatorem
suum fuisse testatur.

13. (Ut psaUat tibi gloria.) Clarius exprimit
hoo versu se agnoscere in quem finem divinitus a
morte ereptus fuerit, sibique ourae futurum ut
iustum gratitudinis officium Deo rependat Gloriae
nomen alii ad oorpus, alii ad animam aut superiores
animae sensus referunt. Quia autem non additur
pronomen, alii vertere malunt in aoousativo casu,
et subaudiunt particulam quisque, ao si diceret pro-
pheta, benefioium hoc esse dignum quod publicis
omnium praeconiis oelebretur. Sed quia coactae
sunt eiusmodi interpretationes, maneo in sententia
quam posui. Nomen "TQ3 pro lingua interdum
metaphorico sumi oertum est, et viaum fuit

Psalmo 16, 9. Porro quum David mox adiiciat,
perpetuo cdebrabo te, contextus exigit ut peeulia-
riter offioium suum hic commemoret. Seneus ergo
est, Domine, quia me ideo servatum agnosoo ut
laudes tuae in lingua mga resonent, hano tibi ope-
ram fideliter praestabo, et partibus meis ad mor-
tem usque defungar. Psallere et non silere apud
Hebraeos amplificat, ao si dictum eeset: Ne lingua
mea muta sit, vel debita laude fraudet Deum, sed
potius se in eius gloriam conseoret.

PSALMUS XXXI.

ABO. Dsvid ex summo aliquo discrimine, vel etiam plnribna
liberatus, primum quas preces conceperit, obiectis aibi
mortis terroribns, reoitat. Deinde adiungit gratiarum
actionem, eamqne non vulgarem; qnia in celebranda
liberatione multis verbis insistit, piosque omnes ad
bene sperandum hortatnr, qnia tam praeolarnm in se et
memorabile bonitatis Dei exemplnm videant.

Praefedo caniicum Davidis. 1. In te Iehova
speravi, ne pudefiam in aeternum, in iustUia tua
libera me. 2. Indina ad me aurem tuam, celerUer
eripe me: sis mihi in rupem fortUudinis, in domum
munUionum ad servandum me. 3. Quia arx mea, et
propugnaculum meum tu: et prqpter nomen tuum
diriges me, et deduces me. *) 4. Erue me e reti quod
absconderunt mihi, quia tu fortUudo mea.

1. (In te Domine.) Quod putant quidam com-
positum fuisse Psalmum postquam David ex deserto
Maon praeter spem incolumis evaserat, mihi non
dUplicet : quamvis dubia tantum sit couiectura, certe
vel maximum aliquod e suis periculis, vel plura
etiam commemorat. Initio autem qua preoationis
forma in suo oruciatu et anxietate usus sit, refert:
in quibus verbis mire ardentes affectus spirat
Fiduciae argumentum sumit, quia speravit in
Domino, vel etiam confidat, verbum enim praeteriti
temporis videtur continuum aotum notare. Tenebat
enim principium illud, fieri non posse ut spes quae
in Deum reoumbit, nos fruetretur. Interea nihil
affert praeter unicam fidem, salutem sibi ideo tan-
tum promittene, quia Dei ope et gratia salvum ae
fore credat, quia iam alibi exposita fuit haeo sen-
tentia, et saepius recurret, satis est eam uno verbo
attigisse. Utinam sic in ea omnes se exerceant,
ut oum Davide, quoties ad Deum acoedimus, prae-
fari liceat, ex hoc fonte manare preoes nostras,
quia salutem nostram in Dei manu repositam esse
persuasi sumus. Partioula in aeternum, duobus

*) tn m'addre88eras et me oondniras, en margt: on ad-
drease-moj et condnj.

301

PSALMUS XXXI.

302

modis exponi potest, quia enim gratiam suam inter-
dum subducit Deus, non male conveniet sensus:
QuamYis nunc ope tua destituar, ne tamen ad finem
usque, vel perpetuo me abiicias. Ita David oontra
tentationes se patientia armare volens, temporalibus
angustiis frustrationem opponeret. Si quis ita acci-
pere malit: Quidquid aooiderit malorum, ut semper
ad opem ferendam praesto sit Deus, subindeque,
prout res postulabit, manum porrigat: huno quoque
sensum non repudio. Petit autem liberari in iusti-
tia Dei, eo quod Deus fidem servis suis datam
praestando, iustum se probet. Nimis argute philo-
sophantur qui Davidem ad iustitiam, quam Deus
gratnito suis largitur, confugere dicunt, quia pro-
pria operum iustitia vaouus sit. Stnlte vero alii,
qni Deum pro iustitia sua servare sanctos putant:
qnia sio meriti sunt, ut aequum sit mercedem illis
rependi. Nam ex frequenti Psalmorum usu oolli-
gere promptum eet, iustitiam Dei pro fide accipi,
qua suo8 omnes tuetur, qui se eius praesidio tute-
laeque committunt. Ergo a natura Dei spem suam
oonfirmat David, quia se ipsum abnegare neqneat.

2. (Inclina ad me aurem tuam.) Exprimunt
haeo verba quanto ardore accensus fuerit animus
Davidis ad preoandum, neque enim rhetorum more
orationis splendorem vel ornatum affectat: sed tan-
tum affectus sui vehementiam aptis verborum fi-
guris desoribit. In festinatione etiam ostenditur
perionli magnitudo, ao si dioeret, mox de vita sua
aetum fore, nisi Deus auxilinm suum acceleret.
Arcis, propugnaculi et % rupis nominibns signifioat se
hostibus suis imparem esse ad resistendum : ideoqne
nnioam spem restare in Dei praesidio.

3. (Quia arx mea.) Potest uno contextu legi
hio versus: Quia tn mihi es instar arcis munitae,
propter nomen tuum dirigas me ac deducas toto
vitae cursu : atque ita copula (ut saepe alias) super-
vaena eseet. Ego tamen in diversum sensum in-
clino, quod David hao meditatione interposita, non
modo ad studinm preeandi, sed impetrandi quoque
fidnoiam animet. Scimus enim hoo illi esse fami-
liare, preoibus miscere quae ad tollendam dubita-
tionem, et certitndinem confirmandam valeant.
Poetqnam ergo suam neoessitatem exposnit, iam ut
animnm colligat et erigat, statuit oertum fore voti
sui snooessum. Prius dixerat, sis mihi in rupem
et propngnaculum : nunc addit, certe tu es arx mea
et propugnaculum: significans se non temere iaotasse
has vooes: nt mnlta optare solent a Deo inoreduli,
quos dubii eventus timor suspensos tenet. Hinc
etiam alternm dedneit, qnod perpetuo vitae oursu
Deum habiturus sit ducem ao gubernatorem. Ao
dnobns qnidem verbis rem nnam designat, propter
vario8 casus, (nt ego qnidem interpretor) et inae-
quales vices quibus oironmagitnr hominnm vita:
ae si dixisset: Sive per moutes arduos reptandum,

sive per salebras enitendum, sive inter spinas am-
bnlandum sit, te mihi perpetnum ducem fore con-
fido. Porro qnia semper vacillandi materiam in se
reperient homines, diserte petit David ut Deus
nomen suum vel gloriam respiciat: sicuti non
aJiunde ad nos iuvandos proprie inducitur: atque
ita tenendum est, Dei nomen quatenus meritis
omnibus opponitur, unicam salutis nostrae causam
censeri. Proximo versu insidias et fraudes, quibus
circumventus fuerat ab hostibus, sub retis eimilitu-
dine videtur notare. Scimus enim de eius morte
inita saepe fuisse consilia, quae nullum effugium
relinquerent: et qnum magna astntia pollerent
hostes, propter incredibile odium, acrius ad eum
perdendum fuisse intentos, quam ut sibi humanitus
cavere potuerit. Hac de causa Deum appellat suam
fortitudinem : ac si diceret, sufficere ad scindendos
omnes laqueos quibus irretitos videt miseros homines.

5. In manu tua commendabo spiritum meum,
redemisti me Iehova Deus veritatis. 6. Odio habui
omnes observantes vanitates faUaces: ego autem in
Iehova speravi. 7. Exsultabo et laetabor in bonitate
tua: quia respexisti afflictionem meam: cognovisti in
angustiis animam meam: 8. Et non conclusisti me
in manu inimici: statuisti in latitudine pedes meos.

5. (In manu tua.) Iterum fidem suam Deo

Eroponit David, ac testatur se tantnm honoris tri-
uere Dei providentiae, ut suas omnes curas in
eam exoneret. Quisquis enim se committit in Dei
manum et custodiam, non modo eum sibi fert arbi-
trum vitae et mortis, sed placide inter omnia peri-
cula in eius praesidium recumbit. Verbo futuri
temporis continuum aotum haud dubie designat,
itaque in praesenti apte vertitur. Notandum vero
est, fieri non posse ut quis vitam snam Deo vero
oommendet, nisi qui mille mortibns se expositum
reputans, illam vel de filo pendere sentit, vel ab
evanido flatu nihil fere differre. Sic David in
summa desperatione nnum hoc sibi reliquum facit,
ut Deo vitae oustode ao praeside fretus, in cursu
sno pergat. Mirnm est autem, quum nos omnes
tam multa sollioitent, vix centesimum quemque huc
usque sapere, ut vitam suam hi Dei manu deponat.
Laeti et seouii in diem multi vivunt, ac si eorum
conditio nidus esset tranquillus, et ab omni incom-
modo reoonditus, simul vero ao metus aliquis ob-
ieotus est, prorsus eos exanimat anxietas. Ita fit
ut nunquam se ad Denm referant: qnia vel se
deoipiunt vanis illecebris, vel trepidatione perculsi,
pavoreque attoniti, nulluni paternae eius sollioitu-
dinis gustum capiunt. Porro quum nos varii onra-
rum aestus exagitent, ao interdnm etiam praeoipites
deiiciant, vel abripiant a reoto officii cursn, vel
saltem de gradu moveant: omnibus sedandis nni-

303

PSALMUS XXXI.

304

cum hoo remedium est, Deum, qui nobis autor est
vitae, eundem quoque esse conservatorem : unum
hoe omnium onerum levamen, ne moerore oppressoe
desperatio absorbeat. Quando itaque Deus vitae
nostrae puram suscipere et gerere dignatur, quam-
vis subinde variae mortes impendoant, discamus
semper ad hoc asylum confugere: imo quo pluri-
bus quisque periculis obnoxius est, in hac medita-
tione attentius se exerceat. Hic denique nobis contra
omnes insultus discriminum olypeus sit, oontra
omnes iactationes et procellas sit statio: Quamvis
de salute nostra actum sit, Deum tamen fidum
e88e eius oustodem: hinc deinde emergat precatio,
ut eam Deus tuendam et asserendam euscipiat.
Efficiet etiam haec fiducia ut quisque se ad obeun-
dum vocatdonis suae munus prompto obsequio
accingat, et constanter intrepideque contendat sem-
per ad metam. Unde enim fit ut tam multi segnes
sint ao resides, alii perfide offioium deserant, nisi
quia nimium providi terrentur periculis et incom-
modis: nullum interea Dei providentiae looum
relinquunt. Denique quisquis in Dei praesidio non
acquiescit, ut eius fidei et tutelae vitam suam
commendet, nondum quid sit vivere bene didioit.
Contra vero quisquisDeum statuet vitae custodem,
eam vel in media morte ealvam fore non dubitabit.
Neque enim vitam nostram ideo tantum deponere
oportet in manu Dei, ut illam in mundo super-
stitem conservet: sed etiam ut ab interitu vindicet
in ipsa morte, sicuti Christus exemplo suo docuit.
Quemadmodum enim David vitam sibi inter mortis
discrimina prorogari optavit: sic Christus caducae
huius vitae metam egressus est, ut in morte spi-
ritus salvus foret. Generalis ergo est ista precatio
qua vitam suam Deo cpmmendant fideles: primum
ut eam manu sua protegat, quamdiu periculis
mundi huius obnoxia est: in morte vero, in qua
nihil praeter interitum cernitur, arcana sua custo-
dia servet incolumem. Sic porro statuendum est,
nec in vita, nec in morte a Deo nos unquam de-
seri : quia quos praesidio suo salvos ad finem usque
deducit, tandem ad se recipit morientes. Hic unus
est ex praeeipuis scripturae locis ad corrigendam
diffidentiam maxime idoneus: primum ne se per-
versis curis et molestiie ultra modum torqueant
fideles: deinde, ne metu fracti ab officio disoedant,
ne ad captandas vanas spes et fallacia subsidia de-
fluant vel labantur, ne terroribus succumbant, ne
denique mortem exhorreant: quae lioet oarnis sit
interitus, animas tamen non exstinguit. Praecipue
vero ad superandas omnes tentationes valere hoc
debet, quod Christus animam suam moriens patri
commendans, omnes suorum animas custodienda^
suscepit: ideo et Stephanus Act. 7, 59 eum custo-
dem invocat: Domine lesu, suscipe epiritum meum,
inquit. Caeterum, quia anima sedes est vitae, ideo

pro vita acoipi satis notum est. (Redemisti me.)
Quod praeteritum tempus quidam in futurum con-
vertunt, mihi non videtur ratione fieri, neo enim
dubito quin se ad fidendum animet David, quae
iam expertus erat gratiae Dei documenta, in me-
moriam revooans. Hoo enim non leviter nos in
posterum confirmat, ut certo persuasi simus, Deo
vitam nostram fore curae, si iam prius liberator
noster fuerit. Atque huc pertinet epithetum, quo
Deum insignit. Deum enim veraoem vel fidelem
nominat, quia eundem perpetuo futurum credat,
qualis antea fuit, ita hoo vinoulo precandi fiduciam
et spem futuri auxilii cum superioribus beneficiis
connectit, ao si diceret: Domine, tu qui similis tui
semper manes, neque hominum more animum
mutas, iam re ipsa testatus es te salutis meae esse
vindicem, nuno igitur in tuanu tua animam, cuius
fuisti servator, depono. Quod David hic de terrena
vita pronuntiat, Paulus 2. Tim. 1, 12 ad aeternam
salutem transfert: Novi, inquit, cui crediderim, et
quod potens sit ad servandum depositum. Et sane
quum ex liberatione temporali, David tantum con-
ceperit fiduciae, plus quam maligni et ingrati sumus,
nisi contra omnes Satanae machinas inviota forti-
tudine instruit redemptio Christi sanguine parta.

6. (Odio hdbui.) Quo melius exprimat, fidem
suam in Deo penitus defixam esse, vitiosis affec-
tibus, qui mentes nostras avertere a Deo solent,
et quibus ut plurimum laborant increduli, puruiH
se fuisse affirmat. Nam contrariorum antithesis
ut scimus) rem melius illustrat. Caeterum, nomen
Zin *d magioas artes restringi (ut faciunt quidam
interpretes) absurdum est. Fateor quidem talibus
imposturis valde addiotos fuisse Orientales, ut vul-
gare inter eos fuerit maium: sed quum innumeris
fraudibus hominum mentes illaqueet Satan, et toti-
dem illecebris a Deo avertat, speciem unam dunta-
xat notari a propheta, nequaquam probabile est.
Quasounque ergo vanas spes nobis fingimus, quae
nos a Dei fiduoia retrahant, vanUates generaiiter
appellat David, et quidem falsitatis vel mendaoii:
quia etsi ad tempus magnifioa ostentatione nos
pasount, tandem deludunt ao frustrantur. Itaque
testatur ee obiectis vanitatibus, quas ad spes sibi
fabricandas imaginari homines solent, in soium
Deum recumbere. Quia vero non modo se quisque
inebriat fallacibus mundi illecebris, sed alii alios
decipiunt: diserte asserit propheta sibi odio fuisse
omnes qui ee talibus mendaciis implioant: ut certe
summopere nobis fugiendi sunt, nisi ultro velimus
noxiis eorum captionibus irretiri. Secuudum vero
membrum ooniunctim legendum est, in Iehova spe-
ravi, quia et causam odii assignat, et eimul testatur,
non aliter epem suam homines Deo addicere, nisi
ab omnibus avooamentis abhorreant.

305

PSALMUS XXXI.

306

7. (Exstdtabo.) Hic inseritur gratiarum actio:
quanquam multi suspensam orationem eese malunt,
ao Davidem votum concipere, si fuerit e praesenti
discrimine liberatus. Sed quia nulla conditio appo-
nitur, magis in illam sententiam inclino, eum
abrupto preoandi contextu sibi ezitum promittere,
de quo gratias merito agat. Nec vero mirum est,
diversos affectus in Psalmis misceri, in quibus tam
Buas tentationes quam fidei luctas exposuit David:
deinde quum iam salutem adeptus cecinerit Dei
laudes, interdum diversa tempora complectitur :
sicuti hic dicit respedam fuisse afflictionem suam a
Deo, per respectum allatae sibi opis, effectum intel-
ligens, et quo hoc melius confirmet, addit se non
fuisse traditum in manus inimici: in quibus verbis
tacita antithesis subest: quum esset undique con-
clusus duris angustiis, mirabiliter a Deo fuisse
ereptum. Eodem etiam pertinet quod additur,
pedes eius in latitudine fuisse positos: quia notatur
subita et inopinata mutatio.

9. Miserere mei Iehova, quia tribulatio mihi:
computruU prae ira oculus meus 9 anima mea, et ven-
ter meus. 10. Quia defecit prae ddtore vita mea, et
anni mei prae gemitu: concidU in aerumna mea vir-
tus mea, et ossa mea computruerunt. 11. Propter
omnes hostes meos fui opprobrium, etiam vicinis meis
valde, et terror notis meis: et videntes me foris, re-
cesserunt a me. 12. Oblivioni tradUus sum sicut
mortuus a corde, similis faetus sum vasi confracto:
13. Quia audivi convicium multorum:*) pavor cir-
cumquaque, dum constdtant simtd contra me, et de
cap%enda anima mea cogitant.

9. (Miserere mei Iehova.) Multis querimoniis
amplifioat miseriae suae et doloris gravitatem, ut
Deum ad succurrendum flectat: non quod rationibus
ad eum persuadendum opus sit, sedquia fideles, ut
curas suas exonerent, familiariter eecum agere
patitur. Nam quo pluribus urgentur malis, dum
ea ooram Deo deplorant, tantundem se erigunt ad
spem auxilii impetrandi. Etsi autem hyperbolicae
videri possent loquutiones, Davidi tamen propositum
fuisse non dubito, sensus suos in medium proferre.
Primo dicit, oculos suos, animam, et ventrem con-
tabuisse moerore, unde apparet, neo leviter, neo ad
breve tempus his malorum tormentis fuisse vexa-
tum. Ea oerte mansuetudine praeditus erat, ut
non excandesceret exiguo impulsu, neque tristitiae
intemperantia se conficeret. Deinde ad mala tole-
randa pridem erat assuefactus. Ergo non niei
durissime, imo inoredibili modo afflictus, eo usque
indignationis prorupit. Iam per vooem Irae osten-
dit non ita se in constantia ferreum, vol passionum

*) de plofiieurs, en marge: ou, des grans.
Ccdvini opera. Vol. XXXI.

expertem fuisse, quin prorumperet eius dolor ad
nimiam vehementiam et ardorem. Unde colligimus,
sanotis durum saepe, et arduum fuisse cum suis
passionibus oertamen: neo eorum patientiam fuisse
immunem a tristitia, sed anxie luctando hoo tan-
dem esse adeptos, ne eos malorum congeries obru-
eret. Per vUam intelligunt quidam sensus vitales:
quod etsi non prorsus reiicio, simpliciter tamen ex-
ponere plaoet, quod moerore oonsumptus vitam
suam et annos effluere et deficere senserit. Atque
his verbis iterum non tam mollitiem suam, quam
malorum atrooitatem deplorat, etsi Davidem minime
puduit infirmitatem suam, cui remedium quaerebat,
libero fateri. Quod dioit; Bobur suum concidisse
sub aerumna, quidam interpretes malunt, sub ini-
quitate, et Y)ty, fateor, utrumque Hebraeis significat,
imo saepius delictum et oulpam: sed quum pro
poena interdum sumatur, quod melius contextui
congruere visum est elegi. Quanquam autem verum
est, quidquid unquam malorum perpessus est David,
culpae suae adscribere solitum: quia tamen tantum
hic recitans suas miserias causam subticet, proba-
bile est, rem unam pluribus modis suo moro ex-
primere.

11. (Propter omnes hostes meos.) Alii vertunt,
prae hostibus, et quia litera 23 saepe apud Hebraeos
comparative accipitur, sensum hunc eliciunt, quod
amici et familiares Davidis eum supra omnes eius
hostes probrosum duxerunt. Sed aliud, meo iudicio,
voluit: quum passim esset exosus, totumquo fere
populum in suam factionem traxissent hostes, in-
famia se apud amioos et propinquos flagrasse,
sicuti commune iudicium, quasi violenta tempestas,
abripere animos nostros solet, ideo oopulam *| am-
plificandi causa positam fuisse arbitror: quod dete-
stabilis fuerit David, non alienis modo, quibus ante
fuerat ignotus, sed praecipuis amicis. Addit etiam,
quum procul adspicerent, fugisse. Nam adverbio
foris significat non fuisse dignatos miserum hbmi-
nem propiore accessu: imo ne qua mali contagio
ad ipsos pertingeret, omnem quamvis remotum
conspectum fugiese: quod sibi fraudi et dedecori
fore ducerent, ullum ostendere amioitiae signum.

12. (Oblivioni tradUus sum.) Prosequitur ean-
dem sententiam, seque non secus ex omnium me-
moria deletum fuisse oonqueritur, ao si mortuus
fuisset. Etsi enim quorundam post mortem viget
memoria apud superstites, eaepius tamen contingit
evanescere: quia neo quidquam est oommeroii, neo
vivi mortuos aliquo officii genere prosequi aut iu-
vare possunt. Idem confirmat similitudine vasis
corrupti, qua extremus contemptus et deiectio no-
tatur: ao si dixisset, nullo iam loco vel numero se
dignum censeri. Addit postremo, se exagitatum
vulgo fuisse multis probris, et peroulsum fuisse
terroribus. Quanquam mihi magis placeret tyy*]

307

PSALMUS XXXI.

308

magnos vertere, quam multos. Inde enim augotur
indignitas, si primores, qui non minua iudioio quam
autoritate pollenf, nos traducunt et infamant, quasi
8celeratos : quia apud plebeios instar est praeiudicii,
quidquid ab illis profectum est. Optime ergo con-
gruet sensus, a toto procerum ordine contumoliose
damnatum fuisse Davidemj ut eorum splendore
oppressa fuerit afflioti hominis innocentia: quam
sententiam confirmat quod continuo post adiungit:
Pavar circumquaque, dum consuttant simul. Nam
quum de iisdem loquatur, aptius in primores hoc
competere certum est, quam in obscurum vulgus.
Porro videmus, impios sio fraudulentis consiliis
inter se conspirasse ad perdendum Davidem, ut
prius invidiam ei conflaverint tanquam homini
soelesto et reprobo. Sic etiam convitiis eum lace-
raese, ut proterviam fuco gravitatis tegerent, de
eius pernicie inter se consultando, ac si iam mi-
nime ferendus eeset, itaque non mirum est, tot
ac tam acerbis tentationibus (sicut nuper visum fuit)
vulneratum fuisse eius animum.

14. Ego tamen in te speravi, Iehova: dixi, Deus
meus es. 15. In manu tua sunt tempora mea 9 erue
me e manu hostium meorum, et a persequentibus me.
16. Lucere fac super servum tuum faciem tuam,
serva me in bonitate tua. 17. Iehova, ne pudefiam,
quia invocavi te: pudefiant impii, sileant in sepuUro.
18. Obmutescant labia mendacia 9 quae loquuntur ad-
versus iustum dure in superbia et contumelia.

14. (Ego tamen in te etc.) Hic ponitur copula
1, sed adversativao particulae loco. Nam fidei
suae conatantiam omnibua quas retulit tentationum
machinis opponens David, negat se fuisse labefac-
tatum, sed potius firmum stetisse in salute a Deo
speranda: neque tamen ita se fuisse magnanimum
praedicat quin pro carnis infirmitate fere oppressus
iacuerit. Haec enim, quamvis in speciem contraria,
simul ooniungi debent, eum dolore oontabuisse,
vigoreque omni faisse privatum : et tamen bona spe
suffultum, ut a Dei invocatione non desisteret.
Sic ergo in tristitiae dirorumque cruciatuum tene-
bris fuit demersus, ut occulta lux fidei intus fulge-
ret in eius corde: sic gemuit sub ingenti tentatio-
num mole, ut animum tamen ad Deum invocandum
colligeret. Ergo per multa obstacula enixus est ut
ad hanc oonfessionem emergeret. Modum postea
spei suae dofinit, quod sciiicet secum ita reputaverit,
Deum sibi nunquam defore. Sed loquutio notanda
est: Dixi, Deus meus es tu: quo verbo significat
ita statuisse penitus in animo suo, ut nullam contra
dubitationem admitteret. Donec enim praevaluerit
ista persuasio, ut sensus nostros occupet, semper
incerti vacillabimus. Notandum tamen est, istud
Dicere non modo interius esse et arcanum, ut in
corde potius quam in lingua resonet: sed ad Deum

ipsum quasi unicum testem dirigi. Nihil enim
difficilius est, ubi fidem nostram deludi videmus a
toto mundo, quam sermonem ad Deum unum diri-
gere, et acquiescere in hoc conscientiae noetrae testi-
monio, quod sit Deus noster. Atque haec vera
demum fidei probatio est, quamlibet violenti fluctus
insurgant, quamlibet etiam duri impetua nos con-
outiant, stabile hoc principium retinere, nos sub
Dei es8e tutela, et libere cum ipso in huno modum
Joqui: Tu Deus noster es.

15. (In manu tua.) Quo alacrius salutem
suam Deo oommendet, praefatur se eo custode
fretum non imaginari fortuitos et caecos eventus,
quos vulgo metuunt homines. Perinde enim est
ao si dixisset: Domine, penes te mortis ao vitae
meae arbitrium est et potestas: quanquam non
temere plurali numero usum esse arbitror, sed ut
oasuum varietatem notaret, qua agitatur vita homi-
num. Frigide enim exponi videtur hoe nomen de
vitae termino: quia vel tempus suum vel dies suos
David in manu Dei esse simpliciter dixisset. Ego
itaque non dubito quin varias resolutiones cogitans,
totque di8crimina quae assidue impendent, tot ino-
pinatos eventus qui subinde accidunt, aecure nihilo-
minus recumbat in Dei providentiam : quia statuit
eam moderatricem esse utriusque fortunae, ut
loquuntur. Yidemus primo, ut non in genere
tantum vocet Deum mundi gubernatorem, sed
vitam suam affirmet esse in eius manu: neque id
eimpliciter, sed quibuscunque versari modis contin-
gat, inter omnes vicissitudines positam semper esse
sub Dei manu: hino preoationem deduoit, ut ser-
vetur e manu hostium.

16. (Lucere fac super servum tuum faciem tuam.)
Diximue alibi, et postea videbimus pluribus locis,
hanc loquendi formam ductam esse a oommuni
hominum sensu, qui se a Deo non respioi existi-
mant, nisi re ipsa et effeotu ostendat se gerere
eorum curam. Non enim secus faciem eius obecu-
rant afflictiones, ac nebulae solis splendorem. Petit
igitur David, praesenti Dei auxilio sibi palam fieri,
ipsum sibi propitium esse ao faventem: qnod in
affliotionum caligine cernere, non ita facile erat.
Quanquam duobus modis faoiem suam super nos
illustrare dieitur: vel quum oculos aperit ad res
nostras curandas, vel quum favorem suum nobis
ostendit. Sunt quidem haec duo simul coniuncta,
imo alterum ex altero pendet: sed in priore loquu-
tione, pro sensu carnis nostrae tribuitur Deo mutatio,
quae proprie in Deum non competit. Secunda
autem loquutio exprimit, nobis potius quam Deo
olausos esse vol hebetes oculos, quamdiu videtur
miserias nostras non curare. Servandi verbo quid
prius voluerit, explioat, quia autem nulla tuno
exstabat salutis ratio, ad eam sperandam proposita
bonitate se animat.

309

PSALMUS XXXI.

310

17. (Iehova ne pudefiam.) Proaequitur suam
preoationem, et quo plus spei concipiat, se hostibus
suis opponit, quia bis abaurdum fuisset, illoa impune
elabi, quorum impietas iram Dei aperte provocabat:
innoxium vero hominem qui in Deum recubuerat,
eum fruetratione ludibrio exponi. Tenemua nunc
quid valeat oomparatio. Porro, spei vcl fiduoiae
looo nuno invocatio ponitur et merito: quia neoesse
est ut ad Deum confugiat, et vota sua clamorea-
que dirigat quiaquia in eius providentia recumbit.
Sttere in sepulcro, tantundem valet atque impios
morte compesci ne amplius nooeant. Silentium
vero tam dolosis et perfidis maohinationibus quam
tumultoao fastui opponitur. Ideo mox proximo
versu addit: Obmutescant labia mendacii, qua vooe
eum oompleoti interpretor tam vafritiem, fictos ad
perauadendum colores et calumnias, quam ventosam
iaotantiam. Dioit enim durum vel praefraotum
loqui oontra iustos, idque in superbia et oontemptu :
quia tam audaoes ad mentiendum reddebat hostes
Davidis perversa elatio, quae semper fere contume-
liam ex se parit: quia fieri vix potest quin alios
oontemptim despiciat quisquis arrogat sibi plus
iusto.

19. Quam mutta bonitas tua quam abscondisti*)
timentibus te, exercuisti confidentibus in te, coram
fUiis hominum. 20. Abscondes eos in abscondito
vultus tui, a superbiis viri occuttdbis eos in tugurio,
a rixa linguarum. 21. Benedidus Iehovoj guia
mirabQem reddidU bonitatem suam erga me in dvi-
tate munita.

19. (Quam mutta bonitas.) Hoo versu exola-
mat benignum erga suos oultores et benefioum
eBBe Deum, supra quam sensus noster oapiat.
Bonitas enim hio pro effectu suo oapitur. Interro-
gatio autem vehementia non caret: quia non sim-
plieiter praedicat David benignum esse Deum, sed
in admirationem bonitatis quam expertus erat,
rapitur. Neque enim dubium est quin pro sua
experientia erumpat in hano vocem, quia mirifioe
et inopinato modo ex suis malis liberatus fuerat.
Itaque fideles suo exemplo iubet supra mentis suae
oaptum assurgere, ut longe plus sibi promittant et
exspeotent a gratia Doi, quam ooncipiat humana
ratio. Bonitatem Dei cultoribus absconditam esse
dicit, quia peculiaris est eorum thesaurus. Etsi
enim sese variis modis extendit ad profanos et
indignos, ipsisque promiscue est exposita: longe
tamen uberius et luculentiua se profert erga fideles:
quia etiam soli omnibus Dei beneficiis fruuntur in
salutem. Adde, quod Deus, licet solem suum oriri
faoiat super bonos et malos, (Matth. 5, 45) imo se

*) laquelle tu as cachee, en marge: ou reservee.

brutis quoque animalibus liberalem exhibeat: bo
tamen vere et in solidum patrem non deolarat
nisi servis suis. Quare non abs re abscondita dici-
tur fidelibuB Dei bonitas, quos propius et magis
familiariter favore suo prosequi dignatur. Quidam
Bubtilius bonitatem Dei absconditam intelligunt,
quia Deus saepe filios suos oruce et miseriis exer-
cens, Buam erga eos gratiam occultat, neque tamen
eorum oblivisoitur. Probabilius tamen est, pro
reposito thesauro sumi: nisi forte ad piorum sen-
8um id referre plaoeat: quia soli (ut diotum est)
divinae benefioentiae fructum animis percipiunt:
quum impios impediat brutus stupor, ne Deum
agnosoant beneficum patrem, dum se ingurgitant
eius opibus. Ita fit ut Dei bonitas omnes mundi
partes impleat ao oocupet, vulgo tamen ignota sit.
Sed prophetae mentem certius aperiet antithesis
inter fideles et extraneos. Sicut enim homo pro-
vidus, ita erit in omnes liberalis, ut filios tamen
vel domesticos non defraudet, nec prodige largiendo
exhauriat domum suam: ita Deus exteris benefa-
ciens, filiis tamen servare novit quod in ipsos com-
petit quasi haereditario iure. Augustinus parum
apposite his verbis probat, eo8 qui sine fide horrent
iudioium Dei, non gustare eius bonitatem: et eius
error clarius proximo membro refellitur, ubi David
pronuntiat, ipsum Deum ooram mundo hoo testa-
tum facere, nempe inaestimabili bonitate se erga
oultores suos esse praeditum, ut eorum saluti pro-
spiciat. Unde colligimus non de aeterna beatitudine,
quae pios in coelis manet, hic tractari, sed de
auxiliis ac beneficiis quae ad praesentis vitae oon-
servationem pertinent: quae adeo manifesta esse
docet, ut profani quoque homines ooulati eorum
testes esse ooganrur. Etsi enim omnia Dei opera
olausis oculis praeterit mundus, ao maxime pater-
nam eius erga sanctos curam ignorat : certum
tamen est, quotidie sic fulgere eius dooumenta, ut
ne reproboa quidem lateat, nisi quatenus oblatam
sibi luoem suffocant. Itaque vero pronunoiat David,
Deum ooram filiis hominum exserere bonitatis suae
testimonia erga fideles, ut oerto constet, non temere
nec frustra eum ooli.

20. (Abscondes eos in abscondito.) Oratiam Dei
hac in parte specialiter oommendat, quod fideles
ab omnibus noxis defendit ac tuetur. Nam quum
assidue et innumeris modis eorum salutem oppugnet
Satan, eisque maior pars mundi infensa sit, multis
discriminibus obnoxios esse neccesse est. Itaque
nisi eos 8ua manu Deus protegeret, ac eubinde ad
opem ferendam occurreret, miserrima esset eorum
conditio. AUudit autem ad illam absconsionem
cuius nuper meminit, quanquam primo intuitu
durior esse videtur metaphora: aptissime tamen
exprimit, hoo uno tutos et ealvos esse fidolcs, si
Dominus eos respicit. Itaque magnifice hoc elogio

20*

311

PSALMUS XXXI.

312

extollitur providentiae Dei virtus, quod sola ad
oinne malorum genus repellendum sufficiat, ac
radiis suis perstringat improborum omnium oculos,
manusque enervet. Quibusdam alludere videtur
propheta ad sanetuarium: quod etsi non reiicio,
non satis tamen solidum arbitror. Dicit autem
abscondi fideles a superbiis viri et rixis linguarum,
quia nisi compescat Deus reprobos, ecimus quam
furioso impetu contra bonos et simplices efferre se
audeant: scd quamlibet effraenis sit eorum libido
et insolentia, ne quid tamen bonis noceat, mirabi-
liter Deus ex fulgore adspectus sui umbram oppo-
nit. Alii D^DDVI vertunt conspirationes, alii pra-
vitates: sed nulla ratione, neo vero rospondet ety-
mologia: quia non ab elevando deductum est.
Superbiae additur contentio linguarum: quia etsi
Dei filiis metuenda sit hostium orudelitas, superat
tamen virulenta eorum maledicentia: quod plus
satis expertus est David. Quum autem nobis
merito carior debeat esse integritas quam vita
nostra, discamus sic iustitiam colere, ut freti Dei
patrocinio, falsas omnes calumnias spernamua:
semperque nobis in mentem veniat, hoc proprium
6886 Dei munus, suos ab iniustis probris asserere.

21. (Benedictus Iehova.) Generales quas posuit
sententias, privatim ad se accommodat, ac praedi-
cat, in liberatione vitae suae mirificam fuisse Dei
bonitatem. Quia vero de auxilio loquitur quod in
rebus confusis et perditis repente et praeter spem
allatum erat, recte sentiunt interpretes, qui subau-
diunt similitudinis notam: Quasi in urbe munita,
nam quum ad omnes ictus pateret David, iniuriis-
que omnibus expoeitus foret, sibi in hac nuditate
et inopia pluris fuisse Dei auxilium iactat, quam
urbem bene munitam, vel inexpugnabile propu-
gnaculum.

22. Ego autem dixeram in irepidatione mea,*)
Proiectus sum a conspectu oculorum tuorum, utique
tamen exaudisti vocem deprecationum mearum, dum
clamavi ad te. 23. Diligite Iehovam, omnes mansueti
eius: fiddes custodit Iehova, et rependit abunde**)
superbe se gerenti. 24. Fortiter vos gerite, et roto-
rabit cor vestrum, omnes qui speratis in Iehova.

22. (Et ego dixi.) Fatetur hoo versu David se
diffidentia sua promeritum fuisse ut desertus et
abiectus a Deo periret. Probrosum hoc quidem erat
coram hominibus: sed quo melius illustrot Dei
gratiam, non dubitat vitii sui dedecus palam facere.
Eandem fere confessionem repetet Psal. 116. Ego

*) en mon tremblement, en marge: on pertnrbation,
ou hastivete.

**) abondamment, en marge: on, par exoellenoe.

dixi in praecipitatione mea, omnis homo mendax.
Scio, |2n a quibusdam exponi pro fuga, quasi
David mortem fugitans, propterea quod impar esset
ad resistendum, hoo pavore fuerit peroulsus. Sed
ego ad animi perturbationem magis refero. Itaque
sive festinationem vertas, sive alio modo, intelligit,
se quasi praecipitem fuisse abreptum, ut se putaret
a Deo negligi. Opponitur autem haeo festinatio
rationi sedatae et compositae: quia etsi metu per-
culsu8 fuit David, non tamen succubuit, ac si fixa
in eius mente stetisset haeo persuasio. Scimus
enim, saepe terroribus inquietari fideles, et fervore
impatientiae, vel nimium oeleribus votis quasi prae-
cipite8 impelli: sed postea rodire ad se ipsoe. Quod
autem hao tentatione nunquam excussa fuerit
Davidi fides, ex contextu patet: quia mox addit
exauditas fuisse suas preoes. Atqui exstincta fide
8erium precandi affectum concipere non potuit,
quare hic festinationis tantum lapsus fuit. Quod si
sauctum Dei prophetam, tantaque praestantia orna-
tum in desperationem rapere potuit praepostera
cogitationis festinatio: quantopere nobis timendum
est ne exitiali ruina animi nobis concidant? Etsi
autem ad amplificandam Dei gratiam pertinet haec
confessio, ut diximus: secundo tamen membro satis
demonstrat David, fidem suam, quamvis concussa
fuerit, non fuisse tamen radicitus evulsam: quia
preoari interea non destitit. Ac saepe hoo modo
luctantur sancti cum propria diffidentia, ut partim
labascant, partim animos suos colligant et efferant
ad precandum. Nec obstat carnis infirmitas quo-
minus, etiam fere deiecti, indefessos Deo athletas
se praebeant. Quanquam autem tentationi David
etrenue repugnaverat, se tamen indignum fuisse
agnoscit Dei gratia, quam sua dubitatione quodam-
modo arcebat. Nam particula pj<t boc looo adver-
sative capitur: quod scilicet praeter meritum sal-
vatus fuerit David, quia cum eius infidelitate
certavit immensa Dei bonitas. Quia tamen nota
est affirmationis apud Hebraeos, placuit reddere:
Utique tamen. Nec vero dubito quin variis eam
tentationibus opponat, quibus animum eius huc
illuc impul8um fuisse credibile est.

23. (DUigite Iehovam.) Non hortatur hic, meo
iudicio, pios ad Dei timorem et reverentiam, sicut
multi volunt: sed tantum eos ad fiduciam animat,
ac si iuberet prorsus addictos esse Deo, spes
omnes suas in eum coniicere, et in eo penitus
acquiescere, ne alio ferantur. Unde enim fit ut nos
obleotent nostra figmenta, nisi quia non sapit nobis
Deus, ut par erat, nec ei sensus omnes nostri
adhaerent? quare dilectio haec votorum omnium
summam in se continet. Naturaliter bene et beate
sibi esse cupiunt omnes: sed dum maior pars ille-
cebris mundi oapta mendacia et imposturas diligit,
vix centesimus quisque mentem ad Deum applicat.

313

PSALMUS XXXII.

314

Sensum hunc confirmat quae statim additur ratio.
Mansuetos enim ad Deum amandum hotatur pro-
pheta, quia veraces custodiat: perinde ergo est ac
ei contentos eese iuberet eius praesidio. Interim
admonet, rectae conscientiae studendum esse, et
integritatem colendam, quia Deus rectorum ac
veracium se fore custodem promittit. Ex opposito
pronuntiat: Superbis abunde rependere mercedem,
ne, ubi videmus illis prospere ad tempus succedere,
prava aemulatio nos sollicitet, vel certe nos fran-
gat et exanimet eorum ferocitas, dum quidvis sibi
Bcere putant. Summa igitur eet, quamvis sibi
plaudant impii, dum impune in sceieribus suis
grassantur, fideles autem in multis timoribus et
periculis versentur: vos tamen Deo addicite, et
recumbite in eius gratiam : quia veraces semper
defendet, superbis vero quam roeriti sunt merce-
dem rependet. In particula *ifV yy non consentiunt
interpretes. Superbiam quidam vertunt, hoc sensu:
Deus pro superbia retribuet superbe agentibus.
Alii exponunt, ad cumulum, vel, ultra mensuram,
quia ^n 1 Hebraeis residuum significat, pro quo
posuimus abunde. Nonnulli intelligunt, usque ad
filios et nepotes, qui residui manebunt ex illorum
semine. Gaeterum quia eadem vox pro Excellen-
tia saepius accipitur, non dubito quin prophota
facete superbos perstringat, qui suam praestantiam
sibi non modo clypei, sed invictae munitionis loco
oontra Deum esse fingunt. Quia ergo eos excaecat
vel fascinat sua potestas, ut intemperanter ac sine
modo abiectis et debilibus insultent: eleganter
propheta dicit, pro excellentia qua turgent, repo-
sitam illis esse mercedem.

24. (Fortiter vos gerite.) Eodem pertinet haec
exhortatio, haec enim constantia de qua praecipit,
in illo Dei amore fundata est: ubi toto corde quam
promittit salutem, omnibus illecebris valere iussis,
amplectimur. Neque tamen supervacua est fortitu-
dinis et conatantiae mentio, quia ubi quis in Deum
recubuerit, ad multos Satanae impetus sustinendos
se oomparet atque armet necesse est. Primum
ergo est, ut nos placide in Dei fidem et tutelam
tradamus, ac bonitas eius gustus sensus omnes
nostros retineat. Deinde ut firma constantia et
infatigabili virtute instructi, subinde ad nova proe-
lia stemus accincti. Quia tamen nemo sponte sua
ad pugnandum sufficeret, David spiritum fortitu-
dinis sperare a Deo et petere nos iubet, quod
notatu apprime dignum est. Nam hinc colligimus,
ubi nos officii admonet spiritus Dei, non expendere
qualis sit cuiusque facultas, nec officium ipsum
propria hominum virtute metiri: sed potius ad
preces nos accendere, ut defectum nostrum solus,
qui potest, Deus corrigat.

PSALMUS XXXH.

AEG. David probe et Berio expertus qnam misernm sit Dei
manum sentire ob peooata infestam, exclamat, hoe
Bammum et unicnm esse beatae vitae oaput, si Dens
hominem abolito reatu aibi gratuito reconciliet. Post-
qnam vero de impetrata venia gratias egit, alios secum
in buiuB felicitatis societatem invitat, eins obtinendae
modum buo ezemplo praescribens.

Erudiens Bavidis. 1. Beati quibus remissa est
iniquitaSj quorum tecta est transgressio. 2. Beatus
homo cui non imputat Iehova iniquitatem, et in cuius
spiritu non est dolus.

Inecriptio gustum aliquem argumenti praebet.
Quidam putant nomen ySt^D» ex versu 7 desump-
tum esse: sed rectius est, ex toto contextu fuisse
Psalmo impositum. David enim post longos et
horribiles cruciatus, quum Deus propositis irae suae
signis eum severe torqueret: tandem gratiam adep-
tue, documentum hoc ad suum et totius ecclesiae
usum accommodat, ut ee aliosque erudiant in prae-
oipuo salutis capite. Quia enim fieri non potest
quin misere - trepident cuncti mortales, donec certo
persuasi eint, Deum sibi esse propitium, vel, quod
deterius est, se ipsos et Deum obliti, in mortifero
stupore iaoeant: non alibi quam in gratuita pecca-
torum venia, sitam esse felicitatem docet: quia nec
quidquam miserius sit quam Deum habere adver-
sum, nec aliter nobis propitius sit, quam ubi pa-
terna indulgentia peccatis nostris ignoscit.

1. (Beati quibus.) Tam ex ardenti cordis
affectu, quam ex seria meditatione erumpit in hano
ezclamationem. Nam quum totus fere mundus a
Dei iudicio sensus suos avertens, mortiforam sibi
oblivionem inducat, falsisque delioiis se inebriet:
David eicuti irae Dei metu fuerat perculsus, ut ad
quaerendam misericordiam se conferret, alios etiam
clara et sonora voce expergefacit : pronuntians, eos
demum beatos esse, quibus placatus est Deus, ut
pro filiis agnoscat, quibus merito inimicus esset.
Tametsi autem alios hypocrisis et superbia excaecat,
alios crassus Dei contemptus, ut de quaerenda
venia minime solliciti sint: fatentur tamen omnes
venia sibi opue esse: nec sane quisquam est quem
non ad Dei tribunal accuset propria conscientia r
multisque stimulis pungat. Hanc igitur confessio-
nem profanis quoque hominibus extorquet ipsa
natura: Quia nemo perfectus est, necessariam om-
nibus esse veniam : ac tum demum praeclare nobis-
cum agi, quum pecoata Deus remittit. 8ed interea
multis caliginem obducit hypocrisis, multos demul-
cet perversa carnis securitas, ut nullo aut frigido
irae Dei sensu tangantur. Et accedit duplex error,
quod peccata sua omnes extenuant, nec centesima
ex parte reputant quam sint Deo obnoxii. Deinde

315

PSALMUS XXXII.

316

frivolas sibi expiationes fingunt, quibus se a noxa
liberent, Deique gratiam redimant. Ita omnibus
saeoulis passim invaluit haec opinio, Quamvis sin-
guli vitiis laborent, simul tamen ornatos esse me-
ritis, quae illis gratiam concilient coram Deo:
deinde quamvis iram Dei provocent suis delictis,
in promptu esse piacula, et satisfactiones quibus se
absolvant. Atque haec Satanae impostura coinmu-
niter in papistis, Turcis, et Iudaeis, aliisque genti-
bus regnat. Itaque quisquis non furiosa amentia
abreptus fuerit in papatu, sententiam hanc ad-
mittet, Miseros esse homines, nisi cum illis clemen-
ter agat Deus, peccata non imputando. Sed lon-
gius progressus eet David, totam hominum vitam
irae et maledictioni Dei subiiciens, nisi quatenus
mera gratia Deus ad se recipere dignatur: cuius
rei spiritus qui per Davidem loquutus est, per os
Pauli, Rom. 4, 6 certus nobis est interpres ac te-
stis. Niei usus fuisset hoc testimonio Paulus, nun-
quam ad genuinam prophetae mentem penetrassent
lectores: sicuti papistae Hcet cantillent in templis
suis, Beati quorum remissae sunt iniquitates, tamen
quasi vulgare aliquod levisque momenti dictum
praetereunt. Atque Paulo haec plena est iustitiae
fidei definitio, ac si dixisset propheta, tunc demum
beatos esse homines, quum Deo gratis reconciliati
pro iustis censentur. Haeo igitur beatitudo quam
celebrat David, omnibus hominum meritis in nihi-
lum redactis, operum iustitiam evertit. Nam com-
mentum partiaiis iustitiae, quo se papistae et alii
deludunt, futile est, quia ne inter eos quidem qui
coelestis doctrinae luce* carent, quisquam reperietur
tam vesanus, qui sibi perfectam iustitiam arroget:
quod etiam testantur expiationes, lavacra, et alia
placandi Dei remedia, quae semper in usu fuerunt
cunctis gentibus. Sed interea suas virtutes perinde
obtrudere Deo non dubitant, ac si magnam beati-
tudinis partem sibi ipsi acquirerent. David autem
longe alium ordinem praescribit, ut in quaerenda
felicitate omnes ab hoo principio incipiant, non
aliter sibi propitium fore Deum, quam si gratis
ignosoat: et favore suo dignetur qui aeterno inte-
ritu digni essent. Ac merito pronuntiat David, sub-
lata misericordia, miseros in solidum et maledictos
esse cunctos mortales: quia quum naturaliter tan-
tum ad malum ferantur omnes, donec regeniti fue-
rint, totam eorum vitam Deo exosam et abomina*
bilem esse certum est. Deinde etiam post regene-
rationem quum nullum hominis opus sine venia
placere Deo queat, a spe salutis excludi necesse
est. Certe nihil praeter anxiam trepidationem illis
restabit. Durum hoc papistis videtur, sanctorum
opera, quia maoulis aspersa sunt, mercede indigna
e8se, sed in eo crassam inscitiam produnt, quod
Dei indicium cui obscurus est stellarum splendor,
ex suo sensu aestimant. Fixa igitur maneat doo-

trina haec, Quia non aliter iusti ooram Deo repu-
tamur, nisi gratuita pecoatorum remissione, hanc
aeternae salutis esse ianuam: ideoque solos esse
beatos qui in Dei misericordiam reoumbunt. Te-
nenda enim est illa quam notavi antithesis inter
fideles, qui remissionem peccatorum amplexi ac-
quiescunt in mera Dei gratia, et reliquos omnes,
qui ad gratiae asylum oonfugere negligunt Porro
quod ter idem inculcat David, non est supervacua
repetitio. Per se quidem hoc satis clarum erat,
beatum esse hominem cui remissa est iniquitaa:
sed quam sit persuasu difficile, ut cordibus penitus
infixum maneat, experientia ostendit. Maior pars
(ut admonui) suis illeoebris capta, quantum in se
est, conscientiae terrores, omnemque irae Dei me-
tum procul a se depellit. Quanquam autem Deum
sibi propitium appetunt, fugitant tamen magis eius
conspectum, quam ad eius gratiam ex animo since-
reque adspirent. Quos vero Deus vere experge-
fecit, ut tangantur vivo miseriae suae sensu, assi-
dua inquietudo exagitat, ut difficile sit eorum ani-
mos pacare. Gustant quidem Dei misericordiam,
et eam apprehendere conantur: sed subinde ad
multos insultus vel expavescunt, vel nutant. Hia
duabus de causis, pluribus verbis in testanda pec-
catorum remissione insistit, nempe ut sopitos ex-
citet, securis sollicitudinem iniiciat, torpentesque
impellat: deinde ut trepidas et anxias mentes certa
constantique fiducia tranquillet. Apud priores talia
est huius doctrinae usus. Quid faoitis miseri? si
vos una et altera punctio non sollicitat, si ad in-
cutiendum terrorem non sufficit qualisounque pec-
catorum agnitio: quam perversum tamen est, im-
mensa congerie obrutos, secure adhuc dormire?
Apud debiles autem et trepidos non parum solatii
et confirmationis continet haec repetitio, nam quum
subinde recurrant dubitationes, non satis esset una
in lucta superiores stare. Ergo ne inter varios
motus quibus turbantur desperatio eos absorbeat,
spiritus sanctus remissionem peooatorum pluribus
verbis confirmat et sancit. Iam expendere oonvenit
quid valeant loquendi formae. Oerte remissio de
qua hic agitur, cum satisfactionibus non convenit.
Deum enim levando, aut tollendo, deinde tegendo
et non imputando peccata gratis ignoscit. Quare
papistae satisfactiones suas, et supererogationis (ut
vocant) opera ingerendo, beatitudine ista se privant.
Adde quod David verba haeo ad plenam veniam
extendit. Itaque intempeativa hic est poenae et
culpae distinotio, qua papistae dimidiam tantum
veniam faoiunt. Nunc tandem videndum est ad
quos pertineat haec felicitas, quod ex circumstantia
temporis colligere promptum est. Nam quum dicit
David, se unica Dei misericordia beatum esee, non
erat ab ecclesia alienus: imo prae aliis multis pro-
fecerat in timore cultuque Dei, et vitae sanctitate,

317

PSALMUS XXXII.

318

seque exercuerat in omnibns pietatis offioiis. Post
istoe progreeeus ita eum exercnit Deus, ut proram
et pnppim ealutie suae in gratnita cnm Deo recon-
oiliatione loearet. Nec yero frustra Zacharias in
suo cantico, Luo. 1, 77 hanc salutis ecientiam vocat,
tenere remissionem peccatornm. Ergo ut quisque
sanctitate maxime excellit, ee a iustitiae perfeotione
adhnc longe abesee sentiat, ne alibi confidat qnam
in mera Dei misericordia. Unde apparet nimis
oraeee hallnoinare qui in peccatorum remiseione
non niei initium iustitiae eeee putant. Nam quum
ae qnotidie multie delictis obstringant fideles, nihil
proderit viam semel adeptos esse, nisi eadem eos
gratia usque ad nltimam vitae metam prosequatur.
8i quis obiiciat, beatoe alibi vooari qui timent Do-
minum, qni ambnlant in viis eius, qui integri sunt
corde, eto. facilis reeponeio est: qnia oullibi repe-
rietnr perfectus Dei timor, legis observatio, et cor-
dia integritae, qnidqnid ubique ecriptura de beati-
tndine praedicat, in gratuito Dei favore, quo noe
sibi reconciliat, esse fundatum.

2. (In cuius spiritu non est dolus.) Hac parti-
onla fideles discernit tam ab hypooritie quam a
stupidis oontemptoribns quorum ntrisque neo curae
est ista felicitas, neo eius potiundae ratio constare
poteet. Male sibi conscii eunt scelerati, sibi tamen
in sno foetore placent: obstinant se ad impuden-
tiam, minas ludribio habent, vel saltem fallacibus
blanditiie se involvunt, ne oo^antnr in Dei con-
spectum prodire, ergo quamvis urantnr miseriae
suae eeneu, vel oaecis tormentis vexenttir, perverea
tamen oblivione metum omnem Dei sutfocant. Hy-
pooritae, ei quando eos mordet oonsoientia, inanibus
pharmacis leniunt dolorem: si eos Deus ad tribunal
suum citat, larvae neeoio quae pro defensione oppo-
nnnt: neo unquam integumentis carent, quibue
lnoem e oordibns suis aroeant. Hos omnes impedit
interior dolus, ne felioitatem qnaerant in paterno
Dei amore. Quin etiam multi eorum vel protervinnt
ooram Deo, vel superba confidentia turgent, nt se
beatoe somnient quamvis adverso Deo. Signifioat
ergo David, neminem ante gnstare qnid valeat
peocatornm remissio, qnam ex eius oorde abstersue
fuerit dolus. Porro quid intelligat per hoc nomen,
ex his quae dixi colligere licet. Quisquis ergo se
non examinat ooram Deo, qnin potius Dei indicium
fugitans, vel se abdit in tenebrae, vel foliis obtegit:
seonm dolose agit, et cum ipso Deo. Ita non mi-
rnm est, si malnm non eentiens medicinam re-
epuit. Huius doli notandae sunt duae illae quas
attigi species. Qnanquam autem non ita obdurue-
rnnt mnlti, quin tangantnr aliqno timore et gratiae
deeiderio: aibi tamen interea indulgent, vel frigide
moventnr ad veniam quaerendam. Hinc fit nt non-
dum oapiant qnam inaestimabilis sit felicitae, Deum
habere propitinm. Talis fuit ad tempns David,

oni obrepsit dolosa securitas ad obtenebrandam eius
mentem, ne ad huius felioitatis studium emergeret.
Hoo eodem morbo laborant saepe sancti. Quare ai
hao felicitate quam nobis proponit David, frui cn-
pimus, sedulo cnrandum est ne Satan fallaciis
corda nostra ocoupans, mieeriae nostrae sensum
nobis adimat: in qua tabescere necease est qnioun-
que snbterfugia quaeritant.

3. Quando tacui, contabuerunt ossa mea, et quum
eiularem tota die. 4. Quia interdiu et noctu ingra-
vescebat super me manus tua, versus est in siccitates
aestatis viror meus. Sdah.

3. (Quando tacui.) Sententiam quam posuit,
propria experientia oonfirmat, quod scilicet humi-
liatus Dei manu, seneerit nihil esse mieeriue quam
ab eius gratia alienari : quibns verbis significat non
posse dootrinam hanc rite percipi, doneo irae snae
sensu nos Deus exercuerit. Nec vero de medioori
tantum examine loqnitur, sed extremo rigore se
penitus subactum fuiese refert. Et certe mira est
in hao parte carnis nostrae non modo pigritia, eed
etiam duritiee. Itaque nisi violentis modis tracti,
nunqnam ad reoonciliationem oum Deo quaerendam
iusto fervore properabimus. In summa, suo exemplo
propheta dooet, tnno demnm nos oapere quanta sit
felicitas, Denm habere propitinm, nbi gravibus
tentationum luctis intus exercitati, probe sensimus
quam formidabilis eit ira Dei. Dicit antem, eive
taoeret, sive olamore ao rugitn exonerare tentaret
suum dolorem, semper ossa sua senuisse: ao si
dioeret totum robur suum fuieee emaroidnm. Unde
eequitur, quocunque se vertat peocator, et quoscun-
que indnat affectus, non tamen levare sunm malum,
neo quidqnam proficere, doneo oum Deo redierit in
gratiam. Saepe enim oontingit, graviasima tristitia
oonstringi qui fraenum arrodunt, intusque devorant
ao comprimunt suum dolorem: postea quasi snbito
furore abripi, et vim doloris eo maiore impetn
erumpere, quo se diutius oohibnerunt. Silentii
nomine non indolentiam vel stuporem designat,
sed affeotum qni medius est inter tolerantiam et
oontnmaoiam, vitio et virtuti affinis. Neque enim
ossa eius quasi senio coneumpta essent, nisi inter
diros animi oruciatus: et tamen spei vel obedientiae
non fuit silentinm, qnod misero nihil solatii attulit.

4. (Quia intcrdiu.) Hoo versu clarius explioat
unde tantus moeror, quia soilicet Dei mannm sensit
infestam sibi esse. Hic enim malorum omnium
oumulus est, urgeri Dei manu, ut sentiat peocator
sibi cum eo iudice negotium esse, cuius ira et seve-
ritas praeter aeternam mortem innumeras mortes
in se continet. Hinc conqueritur David suooum
suum exaruisse, non modo quod simplioiter repu-
taret sua mala, sed causam et fontem agnoeceret.

319

PSALMUS. XXXII.

320

Tuno enim concidit totus hominum vigor, ubi Deue
iudez apparet, ao propositis irae suae signis eos
humiliat ac prosternit. Tunc impletur illud
Iesaiae, 40, 7: Ezaruit herba et emarcuit flos,
quia spiritus Domini sufflavit in eo. Dicit autem
non vulgare fuisse castigationis genus, quo didicit
vere iram Dei metuere, quia manus Domini noctes
et dies ingravescere non oessavit. Certe iam a
puero ad Dei timorem tam arcano spiritus instinctu,
quam doctrina formatus erat ad pietatem. Et tamen
ad hanc sapientiam discendam adeo non satis fue-
runt rudimenta quibus fuerat imbutus, ut tanquam
novitium in medio cursu erudiri necesse fuerit.
Imo quum iam longo usu assuevisset ad gemenda
sua peccata, de integro ad diuturna exercitia re-
traotus est, unde colligere licet quam sero resipis-
oant homines, ubi semel lapsi sunt: atque etiam
quam sint ad parendum tardi, donec subinde plagas
suas ingeminet Deus, et continuando augeat. Si
quis roget de Davide, an callum obduzerat ad
plagas, quas sciebat divinitus sibi infligi: responsio
ez conteztu petenda est, detentum fuisse et con-
etrictum in perplezis doloribus, et lentis tormentis
fuisse distractum, donec bene domitus mansuesoeret:
quod prinoipium est quaerendi remedii. Unde ite-
rum colligimus, non frustra iterari castigationes
quibus in nos videtur Deus saevire, nec frustra
manum eius aggravari, donec ferocia nostra suo-
cumbat, quam scimus csse indomitam, nisi duris-
simis plagis cogatur.

5. Peccatum meum tibi notum feci, et iniquitatem
meam non abscondi: dixi, (JonfUebor super me scdus
meum Iehovae: et tu remisisti noxam*) peccati mei.
Selah. 6. Propterea orabit ad te omnis mansuetus
tempore inveniendi: utique in diluvio aquarum muL-
tarum ad eum non appropinquabunt. 7. Tu latibulum
mihi y a tribtdatione custodies me, canticis liberationis
circumdabis me. Selah.

5. (Peccatum meum notum feci.) Iam ezitum
suae miseriae desoribit propheta, ut eius felioitatis,
de qua meminit, potiundae omnibus in promptu
ezposita sit ratio. Quum ergo infelioiter eum
angeret ac torqueret irae Dei sensus, haeo unioa
levatio fuit, ingenue se damnare ooram Deo, et ad
veniae depreoationem suppliciter confugere. Non
dioit autem simpliciter sibi in mentem venisse pec-
cata, nam et Gain et Iudae idem oontingit, sed
nullo profectu: quia dum sibi male consoii sunt
reprobi, non desinunt se ipsos ezedere, et fremere
adversus Deum: imo quamvis invitos ad iudicium
suum cogat, ouperent tamen se absoondere. Sed
hio longe diversa peccati agnitio describitur, dum

*) la ooulpe, en marge: ou peine.

scilicet peccator sponte ad Deum se oonfert: quia
spem salutis non in pervioaoia vel hypocrisi, sed
in veniae depreoatione statuit. Haeo enim volun-
taria oonfessio cum fide semper coniunota est: quia
alioqui latebras semper oaptabit peccator, quibus
effugiat conspeotum Dei, ao verba Davidis aperte
ostendunt, sincere et ez animo prodiisse ante Dei
oculos, ne quid celaret Nam quum dicit se notum
feoisse peocatum, neo abscondisse: posterius mem-
brum moro hebraico ad amplifioandum additur.
Quare dubium non est quin David ooram Deo se
sistens, sensus omnes suos effuderit Soimus ut
sua mala eztenuent hypocritae, vel fuooe induoant,
vel tergiversando obsouront: denique nunquam in-
genue et pleno ore rectam confessionem asserant.
Hac pravitate se fuisse implicitum negat David,
quia sine ulla simulatione patefeoerit Deo quidquid
eum premebat, quod etiam confirmat Dicendi verbo.
Nam quum reprobi trahantur, perinde ao si iudez
sceleratos in quaestionem ageret, consulto et pro-
penso animi metu se venisse testatur. Nam istud
dioere, nihil aliud est quam seoum deliberare: unde
sequitur, veniam sibi fuisse pollioitum a Dei mise-
rioordia, ne liberae confessioni viam praecluderet
terror. Partioula Super me, vel oontra me, signifioat
omissos fuisse a Davide omnes praeteztus quibus
bona pars hominum se ezonerat, culpam alio trans-
ferens, vel derivans. Statuit ergo David sese Dei
iudicio penitus subiicere, proferreque suum reatum,
ut apud se damnatus veniam impetraret. (Et tu
remisisti.) Membrum hoc molestis et diris agita-
tionibus opponitur, quibus se vezatum fuisse dizit
antequam fide gratiam Dei apprehenderet. Caete-
rum his verbis docet, quoties se peccator oum in-
genua confessione offeret, reconciliationem cum Deo
paratam fore: quia non sibi uni placabilem fuisse
Deum reoitat, sed communem in suo ezemplo doc-
trinam tradit, ne dubitent qui laborant sub onere
sibi fore propitium, simul ao recta et voluntario
affeotu ad eum se contulerint. Si quis hino oolligat,
poenitentiam igitur et oonfessionem causam esse
obtinendae gratiae, solutio non difticilis est: Davi-
dem hio non disserere de causa, sed modum osten-
dere quo se Deo reconciliat peccator. Quamvia
enim interveniat confessio, altius tamen penetrandum
est, nompe quod fides corda nostra aperiens et lin-
guas, eadem quoque veniam impetret. Neque enim
semper quidquid necessario requiritur, inter causas
numerare convenit. Si quis rudius malit, veniam
confessione sua adeptus est David, non quod eam
actu ipso loquendi promeritus fuerit, sed quia fide
direotrice iudicem suum suppliciter deprecatus est.
Forro quum eadem inter nos hodie vigere debeat
confitendi ratio quae olim patribus sub lege fuit,
satis hoc loco refellitur tyrannicum papae ediotum,
quo nos a Deo ad suos saorificos ablegat.

321

PSALMUS XXXII.

322

6. (Propterea orabit.) Diserte exprimit, quid-
quid haetenus proposuit in sua persona, oommu-
niter spectare ad omnes Dei filios: quod sedulo
notandum est, quia ob diffidentiam nobis ingenitam
maior pars aegre et maligne Dei gratiam ad se
admittit. Hine etiam eolligimus confessionis actu,
ut loquuntur, yeniam non fuisse promeritum, sed
fide magis et precibus: quia hunc potiundae eiusdem
modum fidelibus praescribit, ut ad orationem con-
fugiant, quae verum est fidei sacrificium. Caete-
rum discamus, in Davide editum fuisse a Deo cle-
mentiae specimen, quod non tantum ad nos omnes
pertineat, sed etiam ostendat quomodo reconciliatio
quaerenda sit. Quanquam autem universalis nota
ad oonfirmationem cuiusque piorum valet: simul
tamen ostendit, nemini spem salutis aliter fieri,
quam si ooram Deo supplices se prosternant, quia
eius misericordia omnes ad unum indigent. Tempus
inveniendi quod mox subiicitur, quidam ad solennes
et statas preoandi horaa referunt, sed rectius alii,
meo iudicio, locum hunc comparant cum illo Ie-
aaiae oap. 55, 6: Quaerite Iebovam dum inveniri
potest: invocate eum dum prope est. Semper qui-
dem tempestive quaeritur Deus, quia singulis mo-
mentis egemus eius gratia, et ipse etiam ultro
nobis occurrit: sed quia nos segnities, vel etiam
socordia impedit ab eo quaerendo, hic David arti-
culos proprie designat quibus fideles sua neoessitas
sollicitat. Quod hoc loco abusi sunt papistae, ut
sibi accerserent e coelo patronos, indigna quidem
refutatione est insulsitas: hinc tamen perspicere
lioet vel quam scelerate corruperint totam scriptu-
ram, vel quam crassa inscitia in rebus apertis hallu-
oinati foerint. (In diluvio aquarum multarum.) Con-
eruit hoc diotum cum illo Joelis vatioinio, Quisquis
mvocaverit nomen Domini, salvus erit. Joel 2, 32.
Sensus est, etiam si nos undique circumdent pro-
fondi mortis gurgites, metuendum non esse ne nos
absorbeant: sed tutos et inoolumes fore, modo
nobis fide reoeptus sit ad Dei misericordiam. Em-
phatioa igitur circumstantia est, in ipsa morte salu-
tem certam fore fidelibus, modo se in asylum gra-
tiae Dei conferant. Nam sub Diluvii voce notantur
quaevis discrimina, quibus vitandis nulla ratio ap-
paret. Tandem ad gratias agendas se convertit.
Quanquam autem paucis verbis celebrat Dei gra-
tiam : sobest tamen in hac brevitate multa energia.
Nam primo alium salutis portum esse negat, quam
Deum ip8um: deinde fidum sibi in posterum
fore oustodem promittit, libenter enim retineo futu-
rum verbi tempus, quod alii nulla ratione in prae-
teritum vertunt. Neque tamen se immunem a tri-
buhtionibus fore putat, sed illis Dei praesidium
opponit. Postremo quidquid acciderit maldrum,
sibi Deum liberatorem fora confirmat. Nam verbo
Circumdandi multiplices ac varias salutis species

Cahrini opera. Vol. XXXI.

designat: ac si diceret, innumeris modis se Deo
fore obstrictum, ut uberrima hinc inde materia eius
laudandi suppetat. Yidemus interea ut suo more
gratitudinis officium Deo offerat, pro auxilio can-
tiea ereptionis ponens.

8. Erudiam te, et doceho te in qua via ambules:
constdam super te octdo meo.*) 9. Ne sitis sicut
equuSy sicut mulus, quibus non est intelligentia : cani-
stro et fraeno maxiUam eius constringes, ne calcitrent
contra te. 10. Mutti dolores impio: at sperantem in
Iehova Jbonitas circumddbit. 11. Laetamini in Ie-
hova, et exsuttate iusti, cantate omnes recti corde.

8. (Erudiam te.) Quo plus energiae habeat
exhortatio, sermonem ad singulos dirigit. Nam
facilius in animos penetrat quod dicitur, ubi quis-
que peculiariter doctrinam ipsam ad se applicat.
Porro quum omnibus Dei filiis salutis via hic mon-
stretur, summopere cavendum est, ne ab ea vel
minimum quis doflectat. Discamus autem ex hoc
loco, hac lcge nos Deo reconciliari, ut quisque fra-
tres SU08 eiusdem benefioii participes facere studeat,
ac sollicitudinem suam per oculi intuitum melius
declarat. Interea tenendum est, quicunque de salute
nostra solliciti sunt, eos nobis a Domino constitui
viae duces. Unde apparet quam paterne nobis
prospiciat.

9. (Ne sitis sicut equus.) Breviter nune sui
consilii, quod se daturum praefatus est, summam
exponit, omnes enim ad placidam docilitatem hor-
tatur: atque ut deposita oontumacia mansuetudinis
spiritum induant. Prudenter autem de corrigenda
duritie pios admonet: quia si attenti essemus ad
Dei ferulas, ut decebat, cortatim quisque ad quae-
rendam Dei gratiam properaret. Nuno unde tanta
in omnibus tarditas, nisi quia vel stupidi sumus,
vel etiam refractarii? Brutis autem animalibus
praefractos omnes comparans David, pudorem illis
inoutit, et simul denuntiat, oontra stimulos calci-
trando nihil proficere. Homines (inquit) equorum
ferociam subigere norunt fraenis et lupatis: quid
igitur Deum putant facturum, ubi eos intractabiles
expertus fuerit?

10. (Multi dolores impio) Sine figura pro-
nuntiat qualis rebelles et obstinatos maneat con-
ditio. Prius dixerat Deum non carere fraenis vel
lupatis, quibus eorum proterviam compescat: nunc
addit nullum illorum miseriis finem vel modum
fore, donec prorsus consumpti fuerint. Quamvis
ergo ad tempus nobis parcat Deu8, terreat nos
haec denuntiatio, ne temporalis impunitas nos ob-
duret: neque sic nos decipiat prosperitas cui Deus

*) Ie ooneeilleray snr toy de mon oeil, en marge: ou, te
guideray de mon oeil.

323

P8ALMUS XXXIII.

324

maledicit, quin reconditi isti doloros quos Deus re- (
probis omnibus minatur, nobis in mentem veniant.
Sicut autem innumeris vindictis armatum esse
Deum contra reprobos dixit, rursum addit, immensa
bonitato instructum esse qua suos omnes sublevet.
Bumma est, non aliud esse malis nostris remedium,
nisi ut humiliati sub Dei mauu, salutem nostram
in sola eius misericordia fundcmus: eos vero qui
in Deum recubuerint, omnibus numeris beatos fore:
quia undecunque eos oppugnet Satan, Dominus cum
suo praesidio occurret.

11. (Laetamini in Iehova.) Postquam David
voram felicitatem piis omnibus promptam et expo-
sitam es8e docuit, non immerito eos ad laetitiam
hortatur. Iubet autem in Iehova laetari, ac si
diceret, nihil obstare quominus Deum sibi propitium
6886 statuant qui tam benigne et oomiter ad recon-
ciliationem se offert. Interea notemus huncincompa-
rabilem esse fidei fructum, quem etiam commendat
Paulue, dum scilicet piorum conscientiae tranquillae
et hilares pace et gaudio spirituali fruuntur. Nam
ubiounque vigebit fides, eam sequetur haeo sancta
gloriatio. Sed quia mundo sua impietas obstaculum
est, ne ad huius gaudii participationem acoedat:
ideo solos iustos compellat David, quos eosdem
rectos corde nominat, ut sciamus externae iustitiae
specimen, quae hominibus arridet, nihil esse coram
Deo. Sed quomodo iustos vocat quorum tota feli-
citatis in gratuita Dei cleraentia posita est, dum
illis peccata non imputat? Respondeo, non alios
recipi in gratiam, nisi qui sibi in vitiis displicent,
et ex animo resipiscunt: non quod poenitentia sibi
veniam acquirant, sed quia a spiritu regenerationis
divelli nunquam potest fides. Iam vero ubi se Deo
addioere coeperunt, rectitudinem oordis illorum
pcrinde acceptam habet ac si integra esset ac per-
fecta: neque enim solum hominem Deo reconciliat
fides, sed quidquid in eo adhuo est imperfectum
sanctificat, ut gratuita Dei indulgentia iustus eit,
qui nullo merito tantum bonum aoqnirere sibi
posset.

PSALMUS XXXIII.

ABG. David, aut qoisquis buius Psalmi fuit autor, ut
fideles ad laudandom Deum inoitet, argumentum
proponit in generali eins providentia, qna snstinet,
tuetur, ao gnbernat totnm mnndnm. Deinde paternam
erga eleotnm popnlnm eius cnram oelebrat: simul
08tenden8 qnam necesse sit pecnliari eius tntela pios
foveri.

1. Exsultate iusti in Iehova, rectis decora*) est
laus. 2. Cehbrate Iehovam in cithara, in nablo et

*) bien aeantc aux droiotnriers, en marge: on digne d'estre
aimee par les etc.

decachordo psaUite iUi: 3. Cantate ei canticum novum,
strenue canite cum iubilatione: 4. Quia rectum ver-
bum Iehovae, et omnia opera eius in fide.*)

1. (Exsultate iusti in Iehova.) Nominatim fideles
vel iustos compellat, quia soli idonei sunt gloriae
Dei praeoones. Neque enim increduli qui Dei
bonitatem nunquam gustarunt, eum possunt ex
animo laudare: et Deus nomen suum impuris eo-
rum linguie attingi non vult. Bed ex contextu
melius patebit our haec exhortatio solis fidelibus
proprio conveniat, atque ita posterius membrum
exponunt multi, rectis laudem congruere: quia ei
ad idem tentandum se accingunt impii, vel hypo-
oritae, id in Dei probrum et dedecus magis vergit
quam in laudem: imo nihil quam sacrum eius
nomen profanant, ao vere quidem hoo dicitur, quem-
admodum iam admonui, Deum sibi consulto in hunc
finem gratuita adoptione creare ecclesiam in mundo,
ut nomen suum rite a legitimis testibus laudetur.
Genuinus tamen sensus est, laudem rectis deooram
esse, quia nihil sit potius in quo se exerceant. Et
certe quum assiduis beneficiis Deus celebrandae
suae gloriae materiam ipsis praebeat, ac immensa
(ut alibi vidimus) eius bonitas in proprium thesau-
rum ipsis sit reposita, eos de laudibus Dei silere
turpe et absurdum foret. Huc autem summa redit,
hoc praecipuum esse studium in quo iustos occu-
pari deceat, ut iustitiam, bonitatem, et virtutem
Dei, quarum notitiam animis infixam gerunt, prae-
dicent apud homines. Ubi ego alios interpretes
sequutus, decoram laudem transtuli, apte etiam legi
posset Desiderabilem, ab JflK <»uod optare vel expe-
tere significat. Et certe quum fideles tam suavitcr
alliciat Deus, totis animi votis ad laudee eius
canendas eos ferri convenit. Notandnm quod nbi
iustos posuit propheta, nomine rectitudini&i, sub
quo comprehenditur interior animi sinceritas, statim
quae vera sit iustitia definit.

2. (Celebrate Iehavcm.) Non dubium eet quin
vehementiam et ardorem affectus in Deo laudando
hoo versu exprimat, ubi in hunc usum instrumenta
musica applicari iubet, nihil enim vult a fidelibus
omitti quod mentes sensusque hominum ad canen-
das Dei laudes accendat. Etsi enim nonnisi arti-
culata voco proprie celebratur Dei nomen, haec
tamen adminioula quibus se magis incitare fideles
solent, non frustra addidit, praesertim quum ad
veterem populum verba faceret. Discrimen nam-
que tenendum est, ne quidquid Iudaeis olim prae-
ceptum fuit, promiscue ad nos trahamus: nec vero
mihi dubium est quin cymbala pulsare, canere ad
citharam et nablum, totumque illud musicae genus

*) tonteB 868 oeuvres en-foy, en marge: fideles ou fermes
et permanentes.

325

PSALMUS XXXHI.

326

cuius mentio frequenter in Psalmis recurrot, pars
fuerit legalis paedagogiae: loquor de solenni templi
eultu. Nam et hodie si musicis instrumentis se
exhilarent fideles, fateor hoo illis debere esse pro-
positum, ne a Dei laudibus suam laetitiam separent :
sed dum saoros suos conventua peragunt, nihilo
magis ad oanendas Dei laudes oongruere arbitror
mueica instrumenta, quam si quis sutfitus, lucernas,
et similes legis umbrae in usum rovocet. Stulte
itaque hoc, ut alia multa, a Iudaeis mutuati sunt
papistae. Homines ezternis pompis deditos obleetat
ille Btrepitus: eed Deo magis placet quam nobis
per apostolum suum commendat simplieitas. Nam
Paulus, 1. Cor. 14, 16, Deum in publico fidelium
coetu benedicere nonnisi lingua cognita permittit.
Oerte vox hominis, quamvis non vulgo intelligatur,
mortuis omnibus organis praestat. Quid ergo de
cantillatione dicendum, quae tantum inani sonitu
aures verberat? Si quis obiiciat, musioam ad exci-
tandos hominum animos plurimum valere: fateor
id quidem, sed timendum semper est ne qua eor-
ruptela obrepat, quae et purum vitiet Dei cultum,
et homines superstitione illiget. Porro quum de
porieulo nos diserte spiritus sanctus admoneat per
os Pauli, ultra quam illic doeemur progredi, non
modo inconsideratum zelum, sed impiam pervica-
ciam esse dico.

3. (Cantate ei canticum novum.) Quum de mag-
nificis Dei operibus, ac de eoclesiae praesertim
con8ervationo postea disserat, non mirum est de
novo cantico, hoo est raro et exquisito, eum prae-
oipere. Nam quo propius et diligentius expendunt
fideles Dei opera, altius etiam in eius laudes efferri ae-
qnum est. lubet ergo meditari non vulgare eanti-
cum, quod tam splendidae materiae respondeat. Eo-
dem pertinet eecundum membrum, ut strenue psal-
lendo incumbant. 8ic enim verbum 3*J3V1 inter-
pretor, quod tamen alii ad modos concinne aptan-
dos referre malunt.

4 (Quia rectum verbum IeJwva.) Generalem
(ut nuper dixi) Dei providentiam qua regitur totus
mundus, initio proponit, ac dicit, in toto operum
suorum cursu Deum sic imperium euum exercere,
ut refulgeat ubique summa aequitas et fides. Yer-
bum et opus quidam volunt esse synonyma: eed
ego ita distinguo, ut verbum tantundem valeat ao
ooneilium Dei, vel mandatum: opus vero sit eius
effectus et exsequutio. Fateor geminari eandem
sententiam diversis verbis, ut alibi passim: sed
rara non est in repetitionibus modica deflexio, ut
idem varie et pluribus modis dicatur. Summa est
quidquid statuit Deus ac mandat, rcctum est: quid-
quid opere ipso perficit, fidele et verax. Interea
notandum ost, verbum non accipi pro doctrina, sed
pro mundi gubornandi ratione.

5. DUigU iustitiam et iudicium: bonitate Iehovae
plena est terra. 6. Verbo Iehovae coeli firmati sunt
et spiritu*) oris eius omnis exercUus eorum. 7. Con-
gregavit sicut cumulum aquas maris, posuU in the-
sauris abyssos. 8. Timeat a Iehova omnis terra, ab
ipso paveant omnes incdae orbis. 9. Quia ipse dixU,
et fuit: ipse mandavit, et stetU.

5. (DiligU iustUiam et iudicium.) Confirmatio
est proximae sententiae, quia Deus soilicet natura
iustitiam et aequitatem amet. Dnde sequitur, fieri
non poese ut eum praeposteri affectus, more homi-
num, ad prava consilia rapiant. Yidetur quidem
primo intueri hoc vulgare et frivolnm esse Dei
elogium, quia fatentur omnes Deum in suis operibus
optimam aequitatis regulam tenere. Quorsum ergo
(dicet quispiam) novi cantici, quasi in re inusitata,
nuper facta ost mentio? Sed primo plus satis con-
stat quam turpitor caecutiat bona pars mundi ad
Dei iustitiam, dum vel negleotim praeterit innumera
providentiae eius documenta, vel etiam fortuito
accidere imaginatur. Accedit autem deterius vitium,
quod nisi Deus votis nostris obsequitur, statim ob-
8trepimu8 eius iustitiae: ita postquam hoc prin-
cipium in ore omnium pro confesso volitavit, Deum
iuste omnia agere, vix centesimus quisque fixum
in animo suo retinet: alioqni simul ac prodit haeo
doctrina in medium, Deo ita placere, quisque se
eius arbitrio obedienter subiiceret. Nunc ubi in
rebus adversis aegerrime coguntur homines in or-
dinem, ut Deum agnoscant ao profiteantur iustum
esse, in prosperis vero diffluunt et evanescunt:
non mirum ost ei affirmet propheta, Deo iustitiam
esse cordi, ut rectum moderatorem esse persuadeat.
Itaquo quisquis hanc doctrinam penitus imbiberit,
sciat se multum profecisse. Alii oxponunt, Deum
amare in hominibus rectitudinem: quod verum qui-
dem est, sed a contextu remotum : quia hic spiritus
sancti consilium est, contra irapietatis venenum,
quod in multorum cordibus residet, Dei gloriam
asserere. In secunda parte versus alteram virtutis
speoiem in Deo oommendat propheta, quod plena
sit terra eius bonUate. Etsi autem Dei iustitia ad
celebrandum eius nomen merito etimulare nos debet,
acrior tamen stimulus est eius bonitas: quia ut
quisque beneficum et misericordem ipsum sentit,
magis ad eum colendum affioitur. Porro, adhuc
de omnibus Dei benefioiis sermo habetur, quae
spargit in totum humanum genus: ea dicit pro-
pheta, quoounque vertamus oculos passim occurrere.

6. (Verbo Iehovae codi firmati sunt) Quo nos
ad roputanda Dei opera melius expergefaciat, ip-
sam mundi creationem nobis proponit. Donec enim
agnitus fnerit Deus mundi creator et opifex, quia

1 *) 1'esprit, en marge: ou le flouffle, le vent.

21*

327

PSALMUS XXXIII.

328

credat ab eo curari res humanas, mundique statum
eius consilio et manu gubernari? Mundi autem
creatio ad Dei providentiam continua serie nos de-
ducit: non quod tam dextre ratiocinentur omnes,
vel tam recto iudicio praediti sint, ut mundum
statuant eadem Dei virtute, quae se in illo creando
eemel exseruit, hodie sustineri: quin potius maior
pars eum e coelo otiosum spcctare fingit quidquid
m terris agitur. Sed aliter rite nemo tenet mun-
dum a Deo conditum, nisi persuasus quoque sit,
ab eodem foveri et conservari in suo statu. Scite
igitur et apte propheta, ut nobis certitudinem in-
figat providentiae Dei in continuo naturae ordine,
nos ad ipsam mundi originem revocat. Porro,
nomen coelorum synecdochice pro universa mundi
machina posuit: quia (ut alibi dictum est) eorum
maxime oonspectu in admirationem rapimur. Ideo
mox addit eorum exercitum: qua voce sidera et
stellas intelligit, usitato scripturae more: nam si
hoo ornatu carerent coeli, quodammodo vacui essent.
Coelos autem dicens verbo Dei oonditos, potentiam
eius magis amplificat, quod solo nutu contentus,
neque acoersiverit aliunde subsidia, neque etiam
multum operae vel laboris impenderit ad tam
splendidum et nobile opifioium. Quanquam autem
verbum Dei et spiritum oris tam externis omnibus
mediis, quam laboris diffioultati quae in Deo fingi
posset, opposuit propheta: vere tamen et certo hinc
colligitur, mundum per aeternum Dei sermonem,
qui Filius est unigenitus, fabricatum esse. Sub-
tilius veteres hoc elogio usi sunt contra Sabellia-
nos, ut aeternam spiritus deitatem assererent. At-
qui ex aliis locis patet, ac praesertim ex Iesaiae
oap. 11. vers. 4. spiritu oris notari sermonem, illic
enim de Ghristo dicitur. Percutiet terram virga
oris sui, et spiritu labiorum interficiet impium.
Sicut autem potestate et efficacia plenus sermo alle-
gorice vocatur oris sceptrum: ita alio fine postea
dicitur halitus, ad discrimen notandum sermonis
Dei et inanis resonantiae, quae ex ore hominum
prodit. Ergo in probanda deitate spiritus, hoo
testimonio Sabellium urgere non auderem. Quare
nobis sufficiat, Deum verbo suo ita coelos formasse,
ut hinc probetur aeterna Christi divinitas. Si quis
obiiciat non fore distinctas personas, si voces verbi
et spiritu8 sint synonymae: respondeo non simpli-
citer spiritum hic poni ut aliis locis, in quibus
aperte a verbo distinguitur, sed figurate spiritum
oris ipsa pronuntiatione sumi, ao si dictum esset,
simul ao halitum vocis snae emisit Deus, vel pro-
tulit verbo quid fieri vellet, coelos repente ex-
8titis8e, et quidem incredibili stellarum copia et
varietate instruotos. Yerum quidem est, similitudinem
hano ab hominibus sumptam esse: sed alibi saepe
docet scriptura, aeterno illo sermone, qui unigenitus
Dei filius in carne apparuit, mundum fuisse creatum.

7. (Congregavit sicut cumulum aquas maris.)
Non omnia quae de singulis mundi partibus dici
poterant, prosequitur, sed breviter sub una parte
alias omnes designat. Commendat autem insigne
in mundi superficie, et dignum notatu miraculum,
quod Deus elementum aquae fluidum et instabile,
instar solidi acervi collectum suo arbitrio teneat.
Fatentur enim physioi, et experientia palam clamat,
aquas terra superiores esse. Quum liqnidae sint et
diffluant, qui fit ut se non effundant ad terram
obruendam, et haec quae loco inferior est, sicca
emineat? Hic certe perspicimus, Deum ut generis
humani saluti oonsuleret, arcanis aggeribus aquas
cohibuisse, et hodie tenere clausas: et eleganter
propheta iussu Dei consistere pronuntiat ao si firmae
et solidae materiae aoervus foret, nec abs re hoc
divinae virtutis specimen alibi commendat spiritus,
sicuti Ieremiae 5, 22. et Iob. 38, 8. Seonnda parte
versus videtur hoc ipsum repetere, sed cum am-
plifioatione: quia Deus non tantum immensam
aquarum molem in mari compesoat, sed in ipsis
quoque terrae visceribus mira et incomprehensibili
virtute recondat. Nam quisquis elementa inter se
conferet, praeter naturam fieri dioet, ut abyssi vel
immensi gurgites aquarum subtus terram lateant,
qui potius debuerant eam submergere. Atque hio
altera quoque Dei virtus refulget, quod terram tot
oavi meatus et voragines non singulis momentis
absorbeant Nam etsi chasmate interdnm perennt
urbes et agri, corpus tamen ipsnm in suo gradn manet.

8. Timeat a Iehova omnis terra. Conoludit
iustam esse causam cur reverenter subiioiat se totus
orbis imperio Dei, a quo suam habet originem, et
a quo servatur. Nam timere et metnere a Iehova
nihil aliud est qnam formidabilem eius potestatem
susoipere. Est autem hoo nimis crassi stuporis,
non intendere ad Dei praesentiam, a quo eet
n08trum esse, et in quo status noater consistit:
utrumque enim attingit propheta, orbem fhisse si-
mnlac Deus loquutus est, et eins mandato aliquem
habuisse statum: quia non satis fuisset momento
eius conditum, niai suffultns Dei virtute staret.
Deus ergo non magno apparatu ad mundi creatio-
nem usus est : sed ut probaret immensam verbi sui
potentiam, iussit ut imporium protinus esset opns.
Caeterum, verbum mandandi confirmat quod paulo
ante diximus, sermonem nihil aliud esse quam
nntum, et loqui nihil aliud quam inbere: qnoa ta-
men sic accipere convenit, ut in hoc nutu vel man-
dato se proferat aeterna Dei sapientia.

10. Iehova dissipat consilium gentium, tottit co-
gitationes populorum. 11. Consilium lehovae in aeter-
num slabit, cogitationes cordis eius in saeculum et sea-
culum. 12. Beata gens cui Iehova Deus est, populus
quem elegit in haereditatem sibi.

329

PSALMUS XXXIII.

330

10. (Iehova dissipat consilium gentium.) Post-
quam breviter attigit mundi oreationem, ad in-
stitutum sermonem redit, quotidianos scilioet even-
tus oertos esse providentiae Dei testes. Porro, ne
quis miretur, Deum hie induoi a propheta quasi
hominibus adversum, qui dissipet eorum consilia
potius quam stabiliat, et ad prosperum sueeessum
adduoat, exemplum elegit quod ad piorum oonsola-
tionem maxime valebat. Soimus enim quam multa
assidue audeant homines, et praeter ius et fas
maohinentur, ut suis urtibus totum mundum per-
vertere conentur, ut se tyrannioe efferant ad cal-
oandos bonos et simplices, quid ergo nobis miserius,
si in tanta libidine permissa illis esset exsequendi
libertas? At ubi ex alto pronuntiat Deus, suarum
esse partium, disoutere quidquid decernunt, et in
nihilum redigere quidquid deliberant: nihil obstat
quominus ipsis fervide tumultuantibus quietem co-
lamus. Quare dioitur evertere Deus oonsilia ho-
minum, non quod eorum frustratione ex professo
bo oblectet, sed ut oompesoat eorum temeritatem:
quia omnia protinus miscerent, si succederet ex
voto: imo quia bellum oum Deo suscipere, contra
aequitatem ruere, probos et innoxios vexare non
desinunt, necesse est eorum furori opponi Dei prae-
sidium. Imo quia maior hominum pars contempta
modestia, in confusam licentiam fertur, non de
singulis tantum hominibus, sed de totis populis
loquitur propheta, ao si diceret: Quamvis inter se
conspirent homines, magnisque copiis hoc vel illud
aggredi deliberent, consilia tamen eorum fore ir-
rita: quia Deo non erit plus negotii in dissipanda
ingenti multitudine, quam in paucis cohibendis.
Quanquam autem Deo propositum fuit, nos bona
spe contra improborum audaciam munire, simul
tamen cavendum esse admonet, ne quid nisi suo
iussu et auspiciis tentemus.

11. (ConsiUum Iehovae.) Immensam Dei poten-
tiam sio extollit propheta, ut in eius altitudine
fidem nostram aedificet. Neque enim consilium
laudat quod nos in ooelo absconditum procul suspi-
eere et revereri velit, sed quia passim testatur,
sibi cordi esse iustitiam et rectitudinem, sibi eurae
esse iustos et probos, sibi in animo esse opitulari
suis cultoribus, dum iniuste premuntur: intelligit
propheta hoc stabile et ratum fore: ita declarat in
quem finem Deus consilia gentium dissipet, quia
scilicet ad violandum omnem ordinem nullo delectu
feruntur. Primum ergo discamus, Dei consilium
inspioere in verbi speculo: ubi vero statuerimus
nihil eum promittere nisi quod praestare apud se
decrevit, statim nobis oecurrat haeo firmitas de
qua disserit propheta. Sed quia eius cursum innu-
meris obstaoulis abrumpere multi contendunt, imo
toti interdum populi; veniat quoque in mentem
prior sententia: Ubi multa agitaverint homines,

in Dei manu et arbitrio esse dissipationem. In
hao practica notitia fidem nostram haud dubie
exerceri voluit spiritus: quia frigidum alioqui et
fructu vacuum elogium hoc esset Atqui ubi nobis
propositum fuerit, Deum suos tueri velle, et eripere
ex omnibus periculis quiounque eius nomen invo-
cant, quidquid moliantur in pernieiem nostram
impii, nos minime terrebunt eorum studia et oona-
tus: quia simul ac Deus se opposuerit, nulla erit
astutia quae eius consilium eludat.

12. (Beata gens cui Iehava etc.) Apte cohaeret
hic versus cum proximo: quia parum prodesset
quod de perpetuitate eonsilii Dei diotum fuit
tenere, nisi ad nos pertineat. Ergo beatos esse
exelamans propheta quos Deus in tutelam suscepit,
consilium cuius nuper meminit non esse recondi-
tum admonet, sed vigere et spectari in eoclesiae
salute. Atque ita videmus, non eos qui frigide
speculantur Dei potentiam, sed qui in suum prae-
sentem usum aptant, rite demum agnosoere mundi
gubernatorem. Porro, quum beatitudinem nostram
in eo locat: Si Iehova sit Deus noster, fontem
divini erga nos amoris designans, uno verbo
compleotitur quaecunque ad vitam feliciter degen-
dam expeti solent. Nam quod salutis nostrae
euram suscipere, fovere nos sub alis suis, necessi-
tatibus prospioere, opem auxiliumque in perioulis
ferre dignatur, hoe totum ex eius adoptione pendet.
Caeterum, ne quis putaret, tantum bonum consequi
homines proprio marte vel industria, nominatim
ex fonte gratuitae electionis fluere docet, quod
oensemur in Dei populo. Yerum quidem est, hac
lege creatos initio fuisse homines in Adae persona,
ut omnes filii Dei essent: sed alienatio quae ex
peocato sequuta est, tanto bono nos privavit. Ergo
doneo gratuito nos adoptet Deus, miseri sumus
naturaliter omnes, neo alia est felicitatis ianua,
quam ut mero beneplacito indignos eligat. Unde
apparet quam insulse corrumpant huno locum qui
ad homines transferunt quod Deo assignat pro-
pheta: ac si eum sibi in haereditatem eligerent.
Fateor quidem, verum Deum ab idolis fide discerni :
sed tenendum est principium istud: Nihil oum eo
nobis e8se commune, nisi sua gratia nos praeveniat.

13. E coelis respexit Iehova, vidit omnes filios
Adam: 14. Ex habUaado selii sui prospexit ad
omnes incolas terrae. 15. Qui finxU simtd*) corda
eorum t qui inteUigU omnia qpera eorum. 16. Non
servatur rex in multUudine exercitus } nec gigas eri-
pietur in muUUudine roboris. 17. Fattax equus ad
salutem, **) et in muUUudine virtutis suae non liberdbU.

*) tous ensemble, en marge: ou sans en ezcepter nn.
**) Le eheval faut a saurer, en marge: Hebr. est men-
8onge k aalut

331

PSALMUS XXXIII.

332

13. (E coelis, etc.) Prosequitur eandem doo-
trinam, non versari scilioet fortuito res humanas,
sed Deum ocoulte dirigere quidquid agitur. Porro,
Dei intuitum ideo commendat, ut nos vicissim fidei
oculi3 invisibilem eius providentiam adspicere dis-
camus. Etsi enim ob ooulos nobis assidue versantur
clara eius documenta, maior tamen pars hominum
caecutit, et pro sua caecitate fortunam caecam fa-
bricat, imo quo uberius et pleniore oopia suam
bonitatam in nos effundit, minus ad eum attollimus
sensus nostros, sed praepostere in externa quae
ciroum8tant media, fixi subsidunt. Hano indignita-
tem castigat propheta, quia nulla gravior Deo fieri
potest iniuria, quam ubi coelo otiosus includitur:

?uia perinde est ao si in sepulcro iaceret sepultus.
(ualis enim Dei vita, si nihil oernat, vel curet?
Porro, sub voce solii a oonsequentibus ostendit
quam absurdus sit stupor, Deum sensu et intelli-

Sentia nudare. Significat enim, coelum non ad
elicias, ut somniant Epicurei, otiosum esse pala-
tium, sed regiam e qua imperium suum per omnes
mundi partes exerceat. Quod si in ooelorum sa-
orario sedem ad orbem regendum sibi locavit, se-
quitur, minime negligere res terrenas. sed summa
ratione et sapientia eas moderari.

15. (Qui finxit simtd corda.) Videtur hoc data
opera fuisse additum, quo sibi certo persuadeant
fideles, utcunque se astutiis, fraudibus, et olan-
destinis artibus subducere a Dei conspectu conentur
impii, et sibi cavernas effodero: Dei tamen oculos
penetrare in istas tenebras. Ab ipsa autem crea-
tione ratiocinatur, fieri non posse quin Deus ad
rationem et iudicium consilia hominum factaque
vocet, quia etsi flexuosos quisque recessus in animo
suo occultat, ut mire alii ab aliis differant, ac in
tanta varietate confusa sit caligo: Dei tamen oculos
non perstringi neque offuscari , quin idoneus sit
operis sui cognitor. Ergo per adverbium Simul
non intelligit, uno temporis momento formata fuisse
hominum corda, sed omnia ad unum et sine ex-
ceptione formata esse, ut frustra notitiam fictoris
sui latere vel subterfugere conentur. Huc etiam
spectare potest sententia, Homines erraticis cogita-
tionum suarum figmentis non minuere Dei impe-
rium quominus arcana sua providentia temperet
quae putant fortuito accidere. Videmus enim ut
vanas spes sibi fabricando Dei virtutem huc et
illuc transferant, nec eius ope se putent egere,
quamdiu ad se tuendos mediis et adminiculis sunt
instructi: ideoque sequitur: Non servatur rex, ut
ostendat, vitam hominum non propria virtute, sed
unius Dei gratia stare incolumem. Beges et gigantes
potissimum nominat, qui eorte communi exempti
sibi videntur extra telorum iactum esse, quod si
quid adversi acciderit, facilem sibi exitum promit-
tunt. Denique virtutis suae oonfidentia ebrii, vix

se reputant mortales esse, hanc quoque superbiam
magis obdurat stulta vulgi admiratio, dum ad eorum
potentiam obstupescit. Quod ei neque rex suis co-
piis, nec gigas suo robore, simulac ventum est ad
aliquod disorimen, salvus evadit : frustra totum hu-
manum genus, relicta Dei providentia, ad terrenas
opes oircumspicit. Unde sequitur, nihil esse mise-
rius tam fortibus quam infirmis, donec in Dei prae-
sidium recumbant. Proximo versu sub vooe equi
quodvis auxilii genus per synecdochen designat:
si quidem in genere sentit, qui terrenis mediis
vitam suam probe munitam existimant, ut pluri-
mum in ipso articulo destitui, et mieere delusos
perire. ut hoc modo eorum stultitiam Deus coar-
guat. Verum quidem est, nec frustra reges armari
gladio, nec supervacuum esse equorum usum, nec
quas Deus opes et copias ad tuendam hominum
vitam suppeditat, esse inutiles, siquidem rectum
quisque modum in usu ipeo teneret: sed quia maior
pars, quo plnribus cincta est munimentis, eo longius
a Deo recedit, falsaque imaginatione portum ab omni
molestia immunem sibi fingit: iure Deus hanc vesa-
niam frustratur. Hinc fit ut saepe sine effectu
effluant Dei dona: quoniam ea mundus ab autore
separans, eius quoque benedictione privatur.

18. Ecce octdus Iehovae super timentes eum,
qui sperant in misericordia eius: 19. Vt eripiat a
morte animas eorum, et vivificet eos in fame.

18. (Ecce oculus.) Postquam doouit, nihil saepe
prodeese quaeounque putantur ad tuendos homines
optima esso praesidia, imo nihili esse, ubi in illis
looatur salus: iam ex opposito demonstrat, fideles
quamvis neque magna potentia sint praediti, neque
opibus abundent, unica tamen Dei gratia satis esse
tutos, et perpetuo salvos fore. Non parum illustrat
prophetae mentem haec comparatio, quod reges et
gigantes nihil iuvet inexpugnabile suum robur:
sanctos vero in fame et penuria Deus vivifioet,
ac si restituat vitam mortuis. Nunc melius tene-
mus quorsum propheta totum mundi robur deie-
cerit, non ut prostrati iaceant homines scilicet, vel
desperatione fraoti marceecant, sed ut deposita omni
superbia contrahant omnes suos sensuB ad unum
Deum, et ab eius tutela vitam suam pendere sta-
tuant Porro oculum Dei ad servandos suos cul-
tores intentum esse dicens, plus exprimit, quam si
dixisset, ad eos sustinendos manum eius et virtutem
sufficere: quia obrepere infirmis poterat dubitatio,
an ad singulos eam extendere Deus vellet: nunc
vero dum ipsum quasi in exoubiis sedentem indu-
cit, ut fidelibus prospiciat, non est cur quisque
amplius trepidet, ac secum disceptot, de praesenti
Dei auxilio certus, modo sub eius providentia quie-
tus maneat. Hinc clarius elucet quam vere priua

333

PSALMUS XXXIII.

334

dixerit beatum esse populum, cuius Iehova est
Deus, quia extra ipsum quidquid virtutis et opum
suppetat, inane, fallax, et evanidum tandem erit,
ipse autem solo intuitu fideles buos protegat, suc-
currat eorum inopiae, famelicos pascat, mortique
deatinatoB vivificet. Etei autem Dei providentia
fovetur totum humanum genus, scimus tamen eum
paterna oura nonnisi suos filios peculiariter dignari,
ut vere ab eo suas necessitates respici sentiant.
Porro quum sibi Deus in fame et morte prompta
remedia ad servandam piorum vitam esse asserat,
monemur tuno eius providentiae deferri iustuin
honorem, dum in extrema penuria animos non de-
spondent fideles: quin potius e sepulcro spem sur-
sum attollunt, quia Deus in huno finem esurire
8U08 ad tempus patitur, ut postea satiet: mortisque
tenebras offundit, ut vitae lucem reddat. Imo tunc
demum fiduciam nostram solide in eo locare in-
oipimus, ubi mors ante oculos nobis versari coepit,
quia mundi subsidia, donec suae vanitatis experi-
mentum dederint, sensus nostros tenent implicitos,
sibique addictos. Fideles duobus iosignit titulis,
quibuB tota vitae nostrae perfectio continetur, pri-
mum enim est, ut Deum reverenter colamus, deinde
ut intenti simus in eius gratiam. Et certe hypo-
oritae quamvis fidem plenis buccis iactent, nun-
quam tamen Dei bonitatem vel summis labris
gustarunt, ut ab eo exspectent quod sibi necesse
est. Quod autem in Dei oultum et reverentiam
86 totOB fideles dedunt, hio affectus ex fide nascitur :
imo praecipua haec pars censetur legitimi cultus,
quod ab eius misericordia pendent.

20. Anima nostra exspectat Iehovam: auxiliutn
nostrum, et scutum nostrum ipse est. 21. Certe in
ipso laetabitur cor nostrum, quia in nomine sancto
eius sperabimus. 22. Sit misericordia tua super nos t
Iehova, quemadmodum speravimus in te.

20. {Anima nostra.) Quidquid hactenus de pro-
videntia Dei, ac praesertim fideli, qua suos tuetur,
custodia, disseruit, non tam a se ipso protulit, quam
ex ore spiritus sancti. Nunc vero in persona totius
eoolesiae suooinit, nihil esse melius quam salutem
DOBtram Deo oommittere. Ita videmus fructum
8uperiori8 doctrinae cunctis fidelibus proponi, ut
secure excelsoque animo in paternam Dei curam
se reiicere non dubitent. Nam hac de causa nihil
privatim de 86 propheta testatur, sed sibi pios
omne8 adiungit in eiusdem fidei consensum, ac
subest emphasis in voce animae: quia etsi He-
braeis trita est loquutio, serium tamen affectum ex-
primit: acsi dioerent fideles, se integro ao sinoero
corde reepicere in Deum, quia scuti et auxilii loco
sibi 6886 ducant.

21. (Certe in ipso laetabitur.) Quia particula V)

quae hio bis repetitur, varie sumitur apud Hebraeos,
duplex potest esse sensus. Nam si utroque membro
affirmative exponimus, tam de sua laetitia, quam
de spe gloriabuntur fideles, nec mihi displicet, uno
contextu, distincte tamen haec duo referri, Gerte
Deus semper nostra laetitia erit, certe sacrum eius
nomen instar arois invictae nobis erit ad refugium.
Unde enim fit ut in Dei invooatione constanter
persistant fideles, nisi quia eius gratia contenti, in
tristitia et moerore retinent solatium istud quod
eorum alacritatem sustineat? Probe igitur affir-
mant priore loco fideles cor suum laetari in Do-
mino, quia non vagantur post mundi illecebras, ut
pro varia fortunae inclinatione nutent ac vacillent,
sed in gratuito et paterno Dei favore totam beatae
vitae summam includunt. Deinde secundo addunt,
se sperare in nomine sancto eius. Si tamen parti-
culam V) causaliter accipere libeat, non minus apte
et concinne sensus fluet: Quia spes nostra in Deo
defixa fuit, non deerit ipse suis partibus, quin per-
ennem gaudii materiam suppeditet. Et certe ex-
perientia convincit, moerore obrui homines, et in
curis, doloribus, et anxietate tabescere, ut mercedem
suac vanitatis reportent: quia nihil difficilius est
quam spes eorum uni Deo astringi, ne exsultent in
fallacibu8 suis blanditiis.

22. (SU ffiisericordia tua.) Clauditur tandem
Psalmus precatione, quam Propheta piorum omnium
nomine concipit, ut re ipsa sentiant, non frustra se
Dei bonitate fuisse subnixos. Interea spiritus hano
orandi regulam per os prophetae dictando, ianuam
Dei gratiae aperiri docuit, ubi non aliunde salus
vel expetitur vel speratur. Suavissima interim
consolatio hinc elioitur, modo ne spes nostra in
medio cursu fatiscat, minime timendum esse quin
Deus suam erga nos miserioordiam continuo tenore
prosequatur usque in finem.

PSALMUS XXXIV.

Davidis, dum ipse mutavU vulium suum coram
Abimelech, qui exputU eum, et abiit.

David ob insignem liberationem gratias Deo
agit: et hao occasione perpetuam Dei gratiam erga
pios omne8 celebrat, eosque tum ad fidem, tum ad
pietatis studium hortatur, hane unam rationem vitae
feliciter atque ex voto transigendae esse affirmans,
pure et innoxie sub Dei cultu et timore versari in
mundo. Porro ex titulo patet quodnam hic prae-
dicet Dei beneficium. Nam quum ad regem Achis
traotus esset, 1. Sam. 27, 2, quem infestissimum
omnium hostem, excepto Saule, habebat, credibile
non erat, impune dimissum iri. Ergo unicus vitae

335

PSALMU8 XXXIV.

rediinendae modua fuit, salivae Bpumis, torvo ad-
epeotn, et vultus defonnitate insaniam fingere. Neo
mirura : quia Achis certa spe viotoriae depnlsus,
qnum iacturam suam et dedeous uni Davidi ad-
eoriberet, fervebat implacabili in eum odio. Qnod
ergo praeter auam et omnium spem emiasus fuit,
memorabile gratiae Dei speoimen in eo editum
fuisae agnoacit, quod ad commune totius eccleaiae
exemplum pertioeat. Quod loco Aohis ponitur
Abimelech, probabile est, nomen hoc posterinB fuisee
in vulgari ubu apud Philistinos, siouti regee buob
Aegyptii vooatunt Pharaones: et Romani impora-
tores nomen Caeaarum mutuati sont a Iulio qui
primus tyrannidem ooonpaverat. Et soimue multis
ante natum Davidem saeoulis reges qui aetate
Abrahae dominati Bunt in Gerar, sic fuisee vooatoa.
Quare mirum non eat, de mann in manum transiese
ad posteroH hoo nomen, ut omnibus rcgibua Palae-
Btinae oommune foret. Vox hebraica DlfE>> pro
qua vuUum reddidi, quia gustum et intelLgentiam
quoque signifioat: poseet hoc modo apte exponi,
quod iueipidus apparuerit. Yerbnm a quo dedu-
oitur, qnnm proprie gustare signifioet, tranefertur
ad rationem, intelligentiam et omnes senaue. Bene
ergo oonveniet Intelligentiae nomen, quia David se
mente alionatum finxit, sed quia ex sermoue et
vultu composito mazime homo coguoscitur, ut de
ipao iudioium fiat, reote verterunt alii, Davidem
mutasse vultum, quia hoe modo gustum et notitiam
eui abstulit. Qnanqnam antem hoo artificio elapBns
est David, divinitus tamen ee fuisae ereptum non
dubitat: neo insamae simutationi tribuit aalutia
landem: sed potins agnosoit, arcano Dei instinctu
mitigatam fuieso hoatie Baevitiam, ut qui rabie priue
ardebat, ludibrio contentus fnerit. £t oerte minime
sperandum fuit ut Aohie tam strenuum hominem,
quem toti regno buo ezitialem ezpertus erat, et a
quo fuerat gravibus damnis affeotus, oontemptim
ezpelleret. Naacitur etiam hio quaestio an spiritus
aancti duotu resaniam finzerit David. Haec enim
duo eimul ooniu&gere videtur, slultitiae fictionem,
et optabilem successum. Uude ooniicere lioet, eun-
dem spiritum a quo diotatuB fuit Pealmus Davidi,
ad fallendum regem Aohis autorem ao ducem
fuiase. Respondeo, si Dominue ita buob interdum
liberet ut aberrent ipei in eligendiB mediis, vel la-
bantur, in eo nihil esse absurdi. Ergo liberatio,
Dei opus fuit: vitium intermedium, qnod culpa nou
vaoavit, Davidi adaoribi debet. Sio laoob benedio-
tionem adeptua est Dei favore et beneplaoito, eimul
tamen admiata fuit matris astutia, quam fuisse vitio-
sam oonstat. Continget ergo, aliqnam actionem
regi a Dei Bpiritu, et tamen sanctoe qui eiue or-
gana sunt a recta linea defiectere: ideoque in ex-
cuBando Davide laborare auporvacuum est : quin
potius cnlpandus videtur, qnod vitam snam Deo

simpliciter non oommittene, se, et gratiam spiritns
quo regebatur, lndibrio expoaoerit apud impios. Et-
ei enim aeeerere nihil audeo, aliqaod tamen infir-
mitatis signum in hoo mendaoio apparet. 6i quis
ezoipiat, Davidem oelebrare Dei geatiam, quod vultu
et eermone mutato mortem effugerit: respondeo
iterum disortc oiroumstantiam exprimi a Davide,
quae Dei gratiam magis illuatret, quia non impa-
tatus fuerit lapsue.

2. Benedicam lehovam omni tempore, semper laus
eius in ore meo. 3. In lehova gloriabitur anima
mea, audieni humiles, et gaudebunt. 4. Magnificate
Iehovam mecum, et exaUemus rumen eius simul.
5. Quaesivi lehovam, et respondU mihi, et ex omni
pavore meo eripuit me. 6. Adspieient ad eum, et
confluent, et facies eorum non pudefient. 7. Istepauper
clamavit, et lehova audivit, et ex omnibus angustiis
servavU eum.

2. (Benedicam .lehovam.) Bonefioii memorem
se tota vita fore promittens, eius magnitudinem
extollit. Etsi enim quotidie suob Deus iuvat, ut
se in eiua laudibus aesidue exerceant: oertnmtamen
eet, beneficium quod aeterna memoria dignum vo-
oatur, ab aliis vulgaribus dietingui. Itaque sanotie
quidem haec tenenda eet regula, ut qnidqnid in
ipaos bonorum Deue oontnlit, subinde in mentem
revooent: si quando tamen in illis servandis splen-
didins exserat suam virtutem, eo maiore studio ad
testandam suam gratitudinem eniti decet. Quod
si nnioo benefioio nos sibi Dens nsqne ad vitae
finem obstringit, ut nunqnam fas eit a oanendis
eius laudibns oessare: qnid nbi nos innumeris on-
mulat? Initio seoandi versos, landem, quam priue
in ore sno fore perennem dixerat, ez oorde pro-
fecturam addit: ut ab inani lingnae eonitu qno ae
renditant multi hypooritae, illam discernat. Sic
enim pereonare Dei landes in ore nostro debent,
nt praeeat semper interior animi affectns. Itaqae
hoc loco anima non spiritom vitalem, aed affectuum
sedem significat, ao si dioeret, sinoero animo glori-
andi materiam sibi in nno Deo fore, ut tantam
salutem nnlla unquam oblivio obscuret. Altero
membro fructum gratiarnm actionis notat, qnia
soilicet inde bonam spem concipient afflioti et mi-
seri homines. Nam D^W Hebraei vocant non
qnoslibet miBeros, eed qui malis eubacti et hami-
liati, nihil ferociae epirant, sed demieai sunt ac
BuppIioeB. Hos participes gandii fore dicit non
eimpliciter pro caritetis affectu (nt quidam nimis
frigide exponunt) eed qnia in ezemplo Davidia
commune gratiae docamentum a Deo oppositom ease
perenasi, animos a inoeroro Bursum erigent. Gau-
dium ergo ex Bpe oriturnm esae pronnntiat: quia

337

PSALMUS XXXIV.

338

velut accepto salutis pignore alacriter se ad Deum
conferent.

4. (Magnificate Iehovam.) Alterum fructum
commemorat gratiarum actionis, quia alios scilicet
exemplo suo ad idem pietatis officium impellet:
imo pios omnes in societatem accersit, ct invitat,
hortaturque ut Deum uno consensu magnifice ex-
tollant. Itaque docemur, quoties unicuique suorum
opem Deus tulerit, nos inoitari ad bene sperandum:
et dum quisque accepta privatim beneficia comme-
morat, publice omnes simul ad Deum laudandum
stimulari. Nam et in hunc finem palam apud
homines gratias Deo agimus, non tantum ut grati-
tudinis nostrae sint testes, eed ut ipsi quoque se-
quantur nostrum exemplum.

5. (Quaesivi Iehovam.) Apertius iam et fusius
explicat quod nuper attigerat de gaudio: ac primo
suas preces auditas fuisse refert. Hoc ad pios
omnes accommodat, ut tam praeclaro pignore con-
firmati, se ad precandum animent. Quid sit Deum
quaerere, ex proximo membro patet: nam alibi di-
verso sensu capitur: tantundem enim valet atque
animum adiicere, et studia sua applicare ad Deum
colendum, et intentos habere ad eum omnes sensus,
hic vero nihil aliud est quam confugere ad eius
opem, quia mox sequitur, Deum respondisse: pro-
prie autem votis et precibus respondet. Pavores
suos pro ipsis periculis, quae animum eius metu
perculerant, accipit, effectum 6cilicet pro causa,
quanquam minime dubium est quin se territum
fuisse, et timoribus agitatum fateatur. Neque enim
sedato animo sua discrimina quasi procul e sublimi
despexit, sed diris curarum tormentis vexatus, me-
rito potuit suos metus ac pavores narrare, imo
plurali numero ostendit, se non uno tantum modo
fuisse expavefactum, sed huc illuc inter varias per-
turbationes se distractum fuisse. Et certe ab una
parte se ad carnificinam adductum vidcbat, subire
etiam poterat diversus timor, ne eum Achis ad
Saulem gratifioandi causa mitteret, ut solent impii
ultro citroque lusus sibi facere ex Dei filiis. Iam
quia semel proditus fuerat ac detectus, vix fieri
potuit quin undique, si forte elapsus foret, insidias
tenderent Saulis latrones. Sed odium Achis quod
ex morte Goliath et exercitus sui clade conceperat,
multas formidines gignere potuit: quum et in
promptu esset ultio, nec levi supplicio placabilis
videri poterat crudelitas. Hoe diligenter notandum
est, ne si quando terremur nostris periculis, nos a
Dei invocatione impediat nostra mollities: quia ne
David quidem, quem heroica virtute inter alios ex-
celluisse scimus, ferreo animo metus et trepida-
tiones repulit, sed ipse quoque pavoribus vehementer
concussuB fuit.

6. (Adspicient ad eum.) Iam admonui versum
hnnc et sequentem, cum proximo debere contexi.

Cdhinioptra. VoLXXXl.

Suam enim experientiam retulit David, quae aliis
exemplo futura erat, ut ad Deum rogandum intre-
pide accederent. Nunc ergo venturos dicit, et
quidem felici successu. Gaeterum quanquam in duo-
bus primis verbis praeteritum tempus hebraice
ponitur: non tamen dubito quin sic resolvi senten-
tia debeat. Ubi ad eum adspexerint, et con-
fluxerint, non pudefient eorum facies. Itaque per
futurum tempus reddidi: quia non narrat David
quid gestum fuerit, sed gratiae sibi exhibitae fruc-
tum commendat. Scio particulam, ad eum, a
quibusdam >referri ad Davidem, quia et continuo
post de se in tertia persona loquitur, rectius tamen
de ipso Deo alii interpretes exponunt. Non con-
sentiunt ctiam omnes in verbo V)p|3 quod nonnulli
deduci putantes a radice -flX vertunt Illuminari.
Sed mihi genuina verbi significatio huic loco con-
gruere visa est, ac si dixisset: Nunc speculum ex-
stabit, in quo liceat sereuam et propitiam Dei fa-
ciem cbnspicere. Audebunt igitur posthac miseri
homines sursum attollere oculos, et ad Deum quasi
expediti accurrere, quia nulla amplius dubitatio eos
tardabit, vel segnes reddet. Quod si tamen magis
arrideat Illuminandi verbum, sensus erit: Qui in
tenebris ante torpebant, quasi exorta luce ooulos
ad Deum erigent: et qui pudore oppressi iacebant,
novam vultus alacritatem induent. Quia eodem
recidit summa, minus contendo utra interpretatio
aptior sit.

7. (Iste pauper clamavit) Pios omnes David
de se loquentes inducit, quo magis emphatice ex-
primat quantum momenti ad eos animandos habeat
suum exemplum: Pauper iste, inquiunt, clamavit:
ergo pauperes omnes Deus ad clamandum invitat.
Nam in Davide expendunt quae ad communem
piorum usum pertinent: quia non magis eum ex-
audivit Deus, quam hodie exaudire vult et paratus
est omne8 miseros qui eadem fide gemitus suos,
vota, et clamores ad ipsum dirigunt.

8. Castrametatur Angelus lehovae in circuitu
timentium eum t et eripiet eos. 9. Gustate et videte ut
bonus sitlehova: beatus vir qui sperat in eo. 10. Ti-
mete Iehovam sancti eius f quia nihil deest timentibus
eum. 11. Catuli leonum destituti sunt et esurierunt:
timentes autem Iehovam non indigebunt uUo bono.

8. (Castrametatur etc.) Nunc in genere David
concionatur de paterno Dei erga pios omnes favore:
simulque docet in ipso satis ad servandum esse
virtutis, quia ad innumeros telorum iactus exposita
cst hominum vita: praesertim vero fideles, qui
velut oves sunt in medio luporum, quasi multis
mortibus obsessos, in singula momenta novum ali-
quod discrimen sollicitat. Ideo asserit David, an-
gelorum praesidio Dei cultores protegi ac defendi.

339

PSALMD8 XXXIV.

340

Huc quidem tendit, ut certo persua&i sint fideles,
quamvis multis noxis obiecti sint, Deum tamen
fidutn esse vitae suae custodem. Sed quo magis
eos in hac spe confirmet, non frustra simul addit,
manu et opera angelorum tueri quoscunque vult
esse salvoe. Sufficeret quidem Deo ad hoo prae-
standum sua unius virtus: sed ut nostrae infirmi-
tati indulgeat, angelos adhibere ministros dignatur,
neque enim parum hoo valet ad fidei confirma-
tionem, praesto semper esse ad Dei obsequium in-
gentes copias, quoties vult opem nobis ferre: imo
angelos, qui vocantur coolestes principatus et vir-
tutes, ad vitae nostrae custodiam semper esse in-
tentos, quia hoc sibi munus iniunctum esse nove-
runt. Merito quidcm vocatur Deus ecclesiae suae
murus et quodvis genus propugnaculi: sed auxilii
sui praesentiam pro modulo ruditatis nostrae in
angelis suis explicat. Caeterum quod de uno an-
gelo pronuntiat numero singulari, ad omnes ex-
tendere convenit: quia vocantur simul omnes
spiritus ministratorii ad salutem nostram curandam,
Heb. 1, 14 et alibi scriptura, 2. Reg. 6, 15,
Psal. 91, 11, Luc. 16, 22, docet, plures singulis
destinari angelos, prout scilicet Domino visum est,
nobisque utile esse novit. Summa haec sit, quam-
libet multi hostes nos oppugnent, multaque discri-
mina nos obsideant, angelos tamen invicta Dei po-
tentia armatos excubaro, et ab omni parte oppo-
nere suum auxilium, ut nos eripiant a malis omnibus.

9. (Gustate et videte.) Oblique homines insi-
mulat Bocordiae, quia Dei bonitatem, quae notissima
illis 688e debuerat, non teneant. Yerbo enim gu-
standi insipidos esse arguit: et simul causam as-
signat, quod sine gustu deglutiant Dei benefioia,
vel maligno fastidio supprimant. Tantum ergo ex-
pergefieri eorum sensus iubet, vel palatum afferri
aliquo gustu praeditum, ut Dei bonitas iunotescat,
imo perspicua sit. Ad verbum est, Gustate et vi-
dete, quia bonus: sed particula V) exegetioe capitur.
Summa est, per Deum minime stare quominus
certis experimentis compertam habeant eius boni-
tatem fideles, quos hic peouliariter David compellat,
unde colligimus, ipsos quoque communi stuporis
vitio laborare. Hanc doctrinam confirmat promissio
mox addita. Ideo enim beatus est gui in eo spercti,
quia neminem gratiae suae cupidum frustratur.
Hed nobis sola incredulitas obstat quominus large
et munifice omni bonorum affluentia satiet.

10. (Timete Ie/iovam.) Hio fideles, ut ianuam
aperiant Dei beneficiis, ad sanotitatem et iustitiam
colendam hortatur. Scimus quomodo sibi vulgo
prospicere soleant homines, ut quisque vel ad frau-
des, vel ad rapinas vel ad iniustam violentiam de-
clinet. Fieri vero non potest quin fideles titillet
aemulandi cupiditas, ut sibi permittant ululare inter
lupos: atque ut libenter abstineant ab omni in-

iuria, publica tamen vivendi ratio quasi tempestas
eos abripit, seque interea necessitate excusari pu-
tant. His tentationibus fraenum iniicit David: ac
omnia optime cessura promittit, modo se in Dei
timore contineant, quem omnibus iniquis artibus
et consiliis opponit: quia maior pars stultitiao
damnat quicunque simplicitati student, quod ita
sibi ac suis commodis male consulant. Quamvis
ergo sibi metuant profani homines ab inopia, unde
eos carnis sensus ad quidvis tentandum sollioitat:
David hio testatur Deo curae esse fideles, ne un-
quam ipsos egere sinat. Nullus, inquit, metus vel
diffidentia vos abducat a recti studio: quia bonos
et probos Deus nunquam destituit. Itaque hunc
Deo honorem deferre iubet, ut plus ab eo uno ex-
spectent quam impii ab illicitis suis artibus. Cae-
terum quia effraeni quodam fervore passim ebullit
in mundo iniquitas, sanctos diserte alloquitur, ut
sibi caveant: quia apud promiscuam multitudinem
nihil proficeret. Est enim hoc paradoxon, quum
malorum libidini exposita sit bonorum et simpli-
cium integritas, in hac tamen plua esse praesidii,
quam in omnibus perversis remediis. Neo vero
absurdum est, sanctis qui iam sponte innocentiam
colunt, praeceptum hoc dari, ne recedant a Dei
timore: quia scimus quam proclivo sit, dum nulla
spes prospere et beate vivendi nisi in muudi ille-
cebris apparet, lucem pietatis obrui et exetingui.
Et aptissima comparatione doctrinam hano illustrat,
quod Deus suis suppeditet quantum satis est, ao
eorum egestati succurrat, quum leones, qui truou-
lentia superant omnes mundi praedones, tamen
oberrent famelici. Caeterum quod metaphorioe sub
leonum nomine quidam violentos et rapaces notari
putant, meo iudicio nimis est argutum. Simplioiter
enim asserit David, qui sibi ab omni iniuatitia
temperent, plus hoo modo profecturos, quam ra-
piendo et praedando: quia ipsi quoque leones fe-
raeque bestiae ad praedam natae, saepe esuriant
quum Dominus suos pascit. Potius ergo leones
inedia et fame dioit perituros, quam ut neceesario
yictu fraudet Deus rectos et simplices, qui sola
eius benediotione contenti, non aliunde quam ex
eius manu alimenta quaerunt. Quisquis vero ita
in Deum reiiciet suas ouras, sibique nutritium ao
patrem fore statuet, quietus et placidus inter ho-
mines absque ulla noza versabitur. Si quis obii-
ciat, bonos et probos saepe penuria non esse im-
munes: respondeo, tempestive ad opem ferendam,
ubi in ultimas angustias redacti sunt, manum Dei
eztentam esse, ut semper ultimus eventus demon-
stret, non frustra quidquid opus est ad tolerandam
vitam ab ipso peti.

12. Venite filii, audite me, timorem Iehova do-
cebo vos. 13. Quisnam est vir cupiens vitam f amans

341

PSALMUS XXXIV.

.342

dies quibus videat bonum? 14. Custodi linguam
tuam a maio, et labium tuum ne loquatur ddose.
15. Dedina a malitia, et fac bonum: inquire pacem,
et persequere iUam.

12. (Venite fUii, etc.) Vehementius ineistit ad
cohortanaos fideles, ne quidqnam sibi utilius esse
putent, quam iuste et innoxic cum omnibus versari.
Nam quia maior pars optimunl prospere et com-
mode agendi compendium esse imaginatur, si quis-
quo vi, fraudibus, iniuriis, et aliis nocendi modis
superior esse contendat, necessaria est huius doo-
trinae repetitio. Caeterum quia subactis animis opus
est, filios appellans, blando hoc et amabili nomine
pravos omnes affectus mitigat. Neque enim quis-
quam inter tot insultus quietus stabit, nisi qui
mansuetudinis 6piritu formatus fuerit ad summam
modestiam. Praefatur itaque propheta, quam tradit
vivendi legem, servari et coli non posse, nisi a
mansuetis et morigeris. Eodem etiam spectat quod
dicit, Venite: et attentos esse iubet, nempe ut de-
posita omni contumacia, sedatoque impetu et fer-
vore, dociles se ac tractabiles praebeant. Timorem
lehovae pro ipsa pie vivendi regula posuit: ac si
dixisset, quum virtus et iustitia in omnium ore
volitent, pauoos tamen esse qui vitam probe et
rite instituant: quia ignorant quid sit Deum colere.

13. (Quisnam est vir.) Non interrogat pro-
pheta an quisquam ita sit affectus ac si sponte om-
nee miseriam sibi accorserent: scimus enim bene
et feliciter agendi commune omnibus esse votum:
sed in praeposteris studiis caecitatem et amentiam
peratringit. Quod quum strenue omnes ad captan-
dum quod sibi utile sit cursitent, vix contesimus
quisquo in animum inducat pacem, tranquillumque
et optabilem vitae statum iustitia et aequitate rcdi-
mere. Suos ergo discipulos admonet propheta,
totum fere mundum iniustitia labi et errare, dum
aliunde sibi beatam vitam promittit, quam ex Dei
benedictione, qua solos simplices et integros digna-
tur. Sed plus vehementiae in se continet haec
exclamatio, ut melius expergefiant torpentes et so-
piti animi: ac si dixisset, Quum omnes felicitatem
appetant, qui fit ut ad eam obtinendam nemo fere
adiiciat animum? ac sibi potius quisque sua culpa
variaa molestias accersat?

14. (Custodi linguam tuam.) Do rara virtute
bic praecipit, ut simus in sermonibus veraces et
minime astuti. Quanquam alii latius extendunt,
putantes maledicentiam hoc priore membro dam-
nari. Simplicius tamen ac rectius est intelligere
quod secundo membro repetit, ne dolose cum proxi-
mis loquamur t ut verba nostra laquei sint ad cir-
oumveniendum. Quia autem nihil difficilius est
quam ita moderari sermones nostros, ut lingua
purus sit mentis character: ideo scdulam custo-

diam exigit David, ne ad fallendum eam diffluere
sinamus.

15. {Dedina a mcditia.) Iubet ut filii Dei ab
onini iniuria abstineant, seque exerceant ad bene-
ficentiam. Vulgo citari solet hic versus ac si de
duabus poenitentiae partibus ooncionatus esset Da-
vid. Nam hic primus est resipiscentiae gradus, ut
peccator vitia quibus addictus est abiiciat, prio-
rique vitae renuntiet: deinde mores suos formet ad
iustitiam. Sed hic proprie quomodo versari cum
proximis operteat, docemur. Quia autem saepe con-
tingit ut qui in aliquam hominum partem liberalis
est vel etiam prodigus, saltem suis officiis multos
iuvat, fraudando et nocendo laedat alios: ab hac
parte merito incipit David, ut sibi a malo tempe-
rent qui Deo vitam suam probare cupiunt. Rur-
sum quia plerique, si fraudem, aut vim, aut dam-
num nemini attulerint, probe se defunctos existimant,
merito adiunxit alterum praeceptum de beneficentia.
Neque enim suos Deus otiosos esse patitur, sed in
commune suas operas conferre, ut alii aliorum com-
modis mutuo consulant ac studeant. Pacis fovendae
curam deinde commendat. Scimus autem humani-
tate et tolerantia foveri, sed quia saepe negotium
est cum morosis hominibus, vel praefractis, vel in-
gratis, vel quos minima quaeque occasio ad pugnas
inflammat: quia multi improbi noa subinde la-
cessunt, alii sua pravitate quantum in se est bo-
norum animos a se alienant, alii videntur offen-
siones de industria captare: non simpliciter quae-
rendam esse pacem docet, verum si quando fugitare
nos videbitur, ad eam persequendam constanter
eniti iubet. Est quidem hic aliquis modus : quia
ubi omnia tentaverint probi et modesti homines
ad pacem redimendam, adeo non emollient, vel ad
aequitatem flectent improborum animos, ut potius
eorum acuant malitiam. Deinde eorum impietas
nos saepe cogit ad dissidia: imo dum ipsi Deum
provocant quasi bello aperte indicto, perfidia esset
non repugnare. Sed hic tantum David in privatis
negotiis vult nos mansuetos esse et faciles, et se-
dulo operam dare ne pax effluat, utcunque eam
retinere molestum sit ao incommodum.

16. Oculi Iehovae super iustos, et aures eius ad
damorem eorum. 17. VuUus lehovae super facientes
malum, et deteat e terra memoriam eorum. 18. C7a-
maverunt, et Iehova audivit, et ex omnibus angustiis
eorutn liberavit eos.

16. (Oculi Iehovae.) Haec optima patientiae
fultura, dum persuasi sumus nos a Deo respici:
atque ut quisque se in recti et aequitatis studio
continot, illius praesidio tutum et incolumem fore.
Ergo ne fideles mundi libidini se expositos esse
putent, dum innocentiae dant operam, atque hic

22*

343

PSALMDS XXXIV.

344

metus a via eos abducat: hortatur David ut mentes
referant ad Dei providentiam, nec dubitent eius
alis se protegi. Dicit autem oculos Dei intentos
ad custodiam iustoruin, quo alacrius in sua inte-
gritate pergant boni et simplices. Interim ad vota
et preces eos stimulat, si quando iniuste lacessat
eos mundus. Nam aures Dei ad clamorem apertas
esse dicens, admonet hoc opportunum esse re-
medium in omnibus aerumnis, ut Deum ultorem
imploret qui praeter ius et meritum affligitur. Pro-
nuntiat etiam ex adverso, quamvis interdum ad
hominum scelera Deus in speoiem conniveat, quia
non statim poenas exsequitur, nihil tamen fugere
eius conspectum. Dum sceleratis, inquit, peccandi
audaciam addit impunitas, vigilat Deus ut in nihi-
lum redigat eorum memoriam, et tale poenae genus
consulto exprimit: quia impii non modo ad finem
usque vitae beatos se fore confidunt, sed immorta-
litatem quoque sibi fingunt in mundo. Testimo-
nium hoc scite accommodat Petrus, 1. Petr. 5, 10
ad mitigandos nostros dolores, et sedandam impatien-
tiam, quoties malorum protervia transversum nos
impeilit: quia ad moderationem servandam nihil
utilius est quam pendere ab auxilio Dei, et bona
conscientia fretos ei deferre iudicium. Si quis obii-
ciat, longo aliud experiri bonos, qui diu multumque
vexati nihil tandem auxilii sentiunt: respondeo,
Deum neque palam, neque semper eodem modo
bonis succurrere, sed tamen ita temperare eorum
miserias ut eos non deserat. Adde quod etiam op-
timi Dei praesidio se defraudant, quia vix conte-
simus quisque innocentiam adeo pure colit, quin
sua culpa aliquid mali 6ibi accersat. Deus autem
simul ac lapsi sunt, ne peccata in ipsis radices
agant, statim eos castigat, et quidem durius quam
reprobos, quibus indulget in exitium. Et tamen
utcunque res in mundo permistae sint ac confusae,
sentient probi homines non frustra opem Dei contra
vim et iniurias sibi esse promissam.

18. (Clamaverunt.) Significat quoties olamant
audiri. Est enim continua doctrina, quia non re-
fert quid semel aut iterum faotum sit a Deo, sed
quid perpetuo facere soleat. Est autem proximae
sententiae confirmatio, ubi dixerat aures Dei pa-
tere ad clamorem iustorum: ao nunc effectu ipso
demonstrat Deum surdum non esse, ubi nostras
querimonias et gemitus ad eum deferimus. Caeterum
Clamandi verbo admonet, quamvis Deus iustos
tueatur, non tamen esse a rebus adversis immunes,
mirifice enim temperat suum in illis servandis prae-
sidium, ut multis certaminibus eos exerceat. Hic
etiam non levis ad precandum stimulus nobis esse
debet, quod liberatio non promittitur nisi Deum invo-
cantibus: neque enim providentiam suam ita vult a
piis reputari, ut otiosi torpeant : sed potius ut salutis
suae custodem esse persuasi, ad eum vota sua dirigant.

19. Prope est Iehovae confractis corde, contritos
spiritu servabit. 20. Multa maia iusti, et ex omnibus
Ulis liberabit eum Iehovae. 21. Custodit omnia ossa
eius, unum ex his non est fractum. 22. Occidet im-
pium malitia> et odio habentes iustum perdentur.
23. Redimit lelwva animam servorum suorum, et non
peribunt quicunque confidunt in eo.

19. (Prqpe est.) Amplificat et longius extendit
superiorem doctrinam, Deum liberatorem suorum
esse, quainvis ad nltima redaoti, aegre iam spiri-
tum trahant. Nam haec dura est probatio, gratiam
Dei usque eo differri, et subduci a sensu nostro
dum spiritus nos deficiat: imo hoc inoredibile est
paradoxon, ubi cordis languore confecti fideles fere
tabescunt, Deum illis esse propinquum. Sed ita
clarius refulget eius virtus, dum e sepulcro nos
attoilit. Adde quod fideles prorsus deiici et atteri
oonvenit, ut non nisi in Deo respirent. Unde
etiam colligimus, verae tolerantiae nihil esse magis
adversum, quam altidudiuem illam de qua garriunt
Stoici: quia non prius vere humiliati censemur,
quam dum cordis afflictio coram Deo nos prosternit,
ut iacentes erigat. Plena suavissimae oonaolationis
doctrina, Deum ne tuno quidem a nobis discedere,
quum malorum congeries non quasi exanimatos
obruit.

20. (Multa mala iusti.) Praevenit cogitationes
quae ut plurimum mentibus nostris obrepunt, qui
fieri possit ut iusti ourae sint Deo, qui assidue tot
adversis fluctibus iactantur. Quorsum enim Dei
proteotio, nisi ut placido otio fruantur qui vitam
quietam agunt? et quid magis absurdum quam tu-
multuose vexari qui nemini faoessunt negotium?
Ergo ne fidem providentiae Dei nobis exoutiant
tentationes, quibus assidue impetimur: tenenda est
haec admonitio, quamvis iustos Deus gubernet,
illisque prospiciat, subieotos tamen et obnoxios esse
multis miseriis: ut probati talibus experimentis
specimen edant invictae suae constantiae, Deum-
que liberatorem melius sentiant. Nam si liberi
essent ac vacui omni molestia, torperet fides, ces-
saret Dei invocatio, incognita et sepulta lateret
eorum pietas. Ergo variis documentis eos exerceri
utile est, ao praecipue in hunc finem, ut agnoscant
inter mortes innumeras se mirabiliter a Domino
servari. Fortuitum enim videri posset quod raro
oontingeret: ubi autem nullo fine et modo alia
atque alia mala reourrunt, si Dominus semper
manum porrigat, non iam obscura est eius gratia.
David ergo quidquid malorum impendeat, fideles
animis paratos esse iubet, quia nunquam eos Deus
frustrabitur , cui non magis arduum est millies
quam semel a morte eripere. Quod addit de ossi-
bus non parum ad amplificationem valet: ut scia-
mus, omni ex parte illaesos fore quos Deus tuendos

346

P8ALMDS XXXV.

346

euscepit. Deum ergo facturum pronuntiat ne unum
ex ossibu3 nostris frangatur, quo sensu dioit Chri-
stus, oapilloB oapitis nostri numeratos esse, Luc. 12, 7.
22. (Ocddet impium malitia.) Alii njp pro
miseria acoipere malunt, ut sit sensus, impios mi-
sere perituros, quia tandem malis succumbent. Sed
altera interpretatio plenior, quod eorum improbitas

Sua se munitos putant, in eorum capita recidit.
liout ergo prius doouit: nusquam melius esse prae-
aidium quam in recta et innoxia vita: ita nuno
denuntiat quidquid perverse aggressi fuerint impii,
ipsis exitiale fore, quamvis aliunde nemo quidquam
moveat. Becundo membro, hoo fieri in gratiam
iustorum dicit, quod impii sibi sunt propriae mortis
artifices* Perdentur, inquit, quicunque iustos odio
habent. Sit igitur hic nobis murus aheneus et in-
expugnabilis, quamvis ingentes hostium copiae nos
eiroumdent, non esse metuendas, quia iam exitio
iunt devotae. Hoo idem iterum oonfirmat David
ultimo versu, quod Deus redemptor sit servorum
Buorum. Nam quomodo inter tot discrimina vel
momento uno salvi essent, nisi Deus manum suam
opponeret? Sed verbo Bedimendi exprimitur ser-
vandi modus, a quo valde caro abhorret. Prius
enim morti addictos esso oportet, quam Deus re-
demptor appareat. Unde sequitur, eos gratiae Dei
ianuam praecludere qui nimis praecipites feruntur:
ao nisi eorum festinationi respondeat, virtutem eius
non apprehendunt. Caeterum ne quis servos Dei a
morali (ut loquuntur) vel philosophica virtute tan-
tum aestimet: hao praecipua nota insignit David,
quodinDeoipsoconfidunt, unde etiam salus pendet.

PSALMU8 XXXV.

ABG. Quamdiu infestus Dayidi fuit Saul, ut semper in aulis
regum graasatur adulatio, prooeres et quicunauo tunc
aliqua antoritate pollebant, oertatim conspiraverant
in pernieiem hominis innozii: deinde in odii sui et
crudelitatis societatem promiBouum fere vulgus traze-
rant: ita factum est ut summi quique et infimi implaca-
bili in eum furore arderent. Sed quia mazimam partem
noverat errore et stultitia inconsiderate impelli, eos
tantum sibi hostes proponit qui scelerate et destinata
matitia obsequium suum Sauli venditabant. Contra hos
Deum yindicem implorat. Ao primum quidem quia
nullius mali sibi conscius erat. suam innocentiam coram
Deo in medium profert: deinae quum praeter meritum
vezetur, Deum liberatorem implorat. Ubi de impia
illornm saevitia conquestus est, poenam qua digni erant
imprecatur. Quia autem oraoulo et sacra unotione
fretus meliorem ezitum sperabat, gratitudinis suae
testimonia passim admiscet: atque haec tandem est
Psalmi clausula, postquam seryatus fuerit, tota vitaDei
laudes oelebraturum.

Davidis. 1. LUiga Iehova cum litigantibus me-
cum, proeliare cum proeliantibus meeum. 2. Appre-

hende clypewm, et scutum, et surge in auxilium meum.
3. Exsere lanceam, et obsiste ad occursum persequu-
toribus meis: dic animae meae, Salus tua ego sum.

1. (Litiga Iehova.) Quia non modo vitam Da-
yidis aperto marte impetebant hostee, sed calum-
niis et falsis delationibus molesti erant, utriusque
mali remedium postulat. Priori enim looo Deum
advocans causae suae patronum, significat, cum im-
probis et maledicis negotium sibi esse: deinde ad
arma suscipienda eum incitans, se violenter op-
primi ostendit. Etsi autem valde indignum est,
sanctum virum qui de omnibus optime semper
meritus fuerat, neminem laeserat, tam publice quam
privatim dignus propter suam humanitatem et mo-
destiam erat omnium favore, non tamen hoo fuisse
adeptum nt virulentas linguas effugeret: nobis
tamen utile est cognitu, et apprime ad exemplum
prodest. Neque enim mirum aut novum videri
debet, si nos carpant ac mordeant homines ma-
ligni, qui ne Davidi qnidem pepercerunt. Sed ut
nobis gravis aoerbaque sit eorum iniuria, incompa-
rabile solatium hinc offertur, quod suum patroci-
nium Deus ipse falsis accusationibus opponit. Sur-
gant ergo oalumniatores , fictisque criminibus nos
proscindant, modo contra Deus partes defensoris
agere ne gravetur. Secundo membro non dubium
est, Davidem precari ut Deus armatae hostium
violentiae resistat. Summa est, quod mendaciis
obrutus, et crudelitate oppressus, nec quidquam
reperiens auxilii in mundo, tam vitam suam quam
famam Deo tuendam commendat.

2. (Apprehende clypeum.) Improprie hoc ad '
Deum transferri certum est, qui nec lancea, nec
clypeo indiget, solo flatu vel nutu contentus ad
hostes buos profligandos. Huiusmodi tamen figuras
quae primo intuitu asperae videri possent, non abs
re spiritus sanctus usurpat, quo certius pro sensus
nostri ruditate praesentiam auxilii Domini infigat
cordibus nostris. Nam quum se oculis nostris in-
gerant noxae et pericula, undique occurrant mani-
festi terrores, mors denique ipsa palam appareat:
difficile est absconditam et invisibilem Dei virtutem
concipere, quae nos omni cura metuque liberet.
Deorsum enim sensus nostri, ut crassi sunt et ter-
restres, feruntur. Ergo ut gradatim fides nostra
ad coelestem Dei potentiam conscendat, inducitur
hominum more gladio et clypeo instructus: siouti
et alibi quum dicitur vir bellicosus, certum est
nostrae infirmitati hoc concedi: quia non aliter pro
suo modulo eaperent mentes nostrae immensam
illam virtutem, quae omnes auxiliandi formas in
se continet, nec aliunde subsidia accersit. Sensus
autem est, ut Deus arcana sua et intrinseca vir-
tute armatus se unum sufficere demonstret, contra
omnes impiorum apparatus et copias. Nomen j-fl^

347

PSALMUS XXXV.

348

quidam iaculum, aut aliud teli genus esse volunt:
sed quia scutum proprie signifio&t, ut vidimus
Psal. 5. non video cur in alienum sensum torqueri
hoc loco debeat. Nec vero absurdum est elypeo
(ut alibi saepe) scutum adiungi : et magis consenta-
neum erat, quodvis telum poni oum lancea, ouius
proximo versu fit mentio. Incipit ergo David ab
armis defensoris, ut Deus hostium impetus sustineat
ac repellat. Verbum pi~| quod est evaginare vel
nudare, simpliciter pro depromere, vel exserere
accipio. Verbum -flJD 9 u °d transtuli cbsiste, tan-
tundem valet ac claudere apudHebraeos: sed quum
velitDavid quasi interposito muro vei aggere, Dei
obiectu prohiberi hostes ab accessu, sensum fideliter
reddere mihi visus sum : nisi quis malit intercludere
occursum, vel obstaculo morari: quae omnia eodem
redeunt. Nam eorum opinio qui nomen esse oon-
tendunt, nullo modo probabilis est.

3. (Dic animae meae.) Quidam exponunt, arcana
inspiratione mihi deolara: alii autem: Fao ut re
ipsa sentiam salutem meam in manu tua esse.
Equidem non dubito Davidem optare penitus animo
suo infixum esse ao persuasum quod ex praesenti
rerum intuitu statui non poterat, salutis suae autorem
esse Deum. Nam quae nostra socordia est ac stu-
piditas, Deus saepe dormientes ac nihil tale sen-
tientes nos liberat. Quare emphatica loquutio est,
qua sibi vivum gratiae Dei sensum dari precatur,
ut hoc clypeo armatus quoslibet insultus sustineat,
et per omnia obstacula et angustias perrumpat, ao
si diceret: Domine, quidquid se ad labefactandum
cor meum ingerat, firmum in hac fiducia me retine,
salutem mihi apud te oerto esse repositam, atque
ut me huc vel illuc impellant tentationes, sensus
meos ad te revooa, ut salus tua omnibus periculis
superior eniteat: imo perinde ao si vocem ore
emitteres, intrepide statuam, te propitio, me sal-
vum fore.

4. Erubescard et pudefiant qui quaerunt animam
meam, vertantur retrorsum, et pudore afftciantur
cogitantes malum meum. 5. Sint quasi pcdea coram
ventOy et angdus Iehovae impeUat eos*) 6. Sit via
eorum ccdigo et lubricitatcs, et angelus lehovae perse-
quatur eos. 7. Quia sine causa absconderunt mihi
foveam retis sui t sine causa foderunt foveam animae
meae.

4. (Erubescant et pudefiant.) Iam Deum contra
hostes 8uos ultorem implorat: neo tantum rogat ut
frustretur ac irritos reddat eorum conatus, sed etiam
ut mercedem quam meriti sunt, rependat. Primum
optat eos pudefieri, dum scilicet spe sua votoque
deiecti fuerint, longius deinde progreditur, ut similes

*) les poosse, en marge: ou chasse et presse.

sint paleae vel quisquiliis qui sibi videntur altis

radioibus bene firmati. Sicut autem vento agitantur

quisquiliae, ita inquietudinem illis optat ab arcano

angeli impulsu. Oravior est quae sequitur impre-

catio, ut quocunque pedem moveant, illis ocourrant

tenebrae et loca lubrica: ancipites autem et dubios

angelus Domini persequatur. In summa, quidquid

tentent, et quocunque se vertant, oupit illis omnia

consilia et conatus infeliciter cedere. Porro quum

eos ab angelo impelli optat, colligimus ideo turbari

impios, nemine persequente, quia spiritu vertiginis

eos Deus peroellit, et inquietudine distrahit, ut

secum ipsi tumultuentur. Idem clarius exprimit

proximo versu, ut per caliginem et loca lubrica

angelus instabiles rapiat, ut neque consilium suppe-

tat neque ratio, ao ne respirandi quidem detur

tempus. Has partes angelis mandari mirum non

est, per quorum manum iudiciasuaDeusexsequitur:

etsi non minus de diabolis quam de angelis coe-

lestibus ad Dei obsequium promptis locus exponi

potest. Boimus enim diabolo permitti quam in re-

probos exeroeat tyrannidem , • unde saepe dioitur

malus Dei spiritus Saulem invasisse, 1. Sam. 18, 10

sed quia diaboii non nisi inviti trahuntur ad ex-

sequenda Dei mandata, etiam ubi eorum opera

Deus utitur, soriptura electos et sanctos angelos

quasi in superiore gradu ministros statuit, Exeroet

ergo Deus sua iudicia per angelos reprobos, sio

tamen ut electos angelos ipsis praeficiat. Qua

ratione etiam aoli vocantur legitimi principatus:

Bphes. 3, 10, C0I0S8. 1, 16 et aliis similibus locis.

Si quis obiiciat, non esse consentaneum ut angeli

qui ministri sunt gratiae et salutis, datique fidelibos

custodes, contra reprobos saeviant: solntio est in

promptu, non posse exoubare ad piorum tutelam,

quin simul ad bellandum instructi sint: neo posse

suo auxilio eos protegere quin eorum hostibus in-

festos se opponant. Quantum ad impreoationem

spectat, tenendum memoria est quod alibi dixi,

Davidem neque privatam causam agere, nec temere

effutire quidquid dictavit bilis, neo zelo inconside-

rato ad perniciem hostibue suis optandam ferri:

sed duco spiritu moderata vota in reprobos con-

cipere, a quibus procul absunt quicunque vindictae

cupiditate, vel odio, vel incomposito alio carnis

motu aguntur.

7. (Quia sine causa.) Testatur se non frustra
abuti Dei nomino, neo perperam sibi accersere
patronum, profert enim suam innooentiam in me-
dium, et so nulla sua culpa tam duriter affligi con-
queritur, quod diligenter notandum est, ne quis in
Dei conspectum temere prosiliat, vel eum advocet
vindicem nisi bona conscientia fretus. Quum autem
se insidiis et malis fraudibus, impetitum fuisse
dicit, in eo subest taeita integritatis suae com-
mendatio.

V1V

PSALMU8 XXXV.

350

8. Veniat ei tumultus quem ignorat, et rete eius
quod abscondit: apprehendat eum, cum tutnultu cadat
in iUud. 9. Et anima mea exsultabit in Iehova,
laetabitur in salute eius. 10. Omnia ossa mea dicent,
Iehova, quis similis tibi, eripiens pauperem ab eo qui
robustus est prae ipso, pauperem et miserum a direp-
tore eius?

8. (Veniat ei tumultus.) Iterum precatur ut
Deus in hostium oapita retorqueat quam homini
iusto et innoxio maohinati erant perniciem. Mutatio
numeri quam trita eit Hebraeis, satis notum est.
Itaque quod hic tanquam de uno homine dieitur,
ad omnes in genere pertinet: nisi forte magis pla-
oeat, Saulem vel alium quempiam ex proceribus
notari. Sed quia hoc votum a capite ad totum cor-
pus extendi certum est, in ea re parum est mo-
menti. Nomen HNW nuno tumultum, nuno cladem
•ignificat: ideo multi vertunt: Yeniat illi perditio,
aut vastitas, aut ruina. Sed alter sensus melius
videtur congruere, quia paulo post subiicit: Capiat
eum rete suutn: cadat in iUud cum tumtdtu. Certe
quod alii reddunt: In oladem ipsam cadat, asperum
et coactum est. Optime autem fluit sententia, quo-
niam secure in suis faecibus quiescunt, et quasi
procul essent ab omni telorum iaotu, nihil metuunt:
ut malum inopinatum eos repente, quasi tempestas,
obruat Nihil enim minus illis oredibile est, quam
suas artes, et astutias, pravaque studia, et quasoun-
que bonis et simplicibus captiones intentant, ipsis
autoribus exitio fore. Aptissime itaque David optat
eoB oadero in retia quae tetenderunt, cum tumultu :
hoo est, ut ad malum subitum expavescant: quia
quo maiore lioentia exsultant homines propter spem
impunitatis falso conceptam, eo magis attonitos
reddit improvisus terror. Interea mihi dubium non
eet quin David cladem aliquam novam et inusitatam
denotet. Yeniat ergo tumultus quem ignorat: hoc
est, ubi paoem fallacibus illeoebris sibi promiserit,
percellat eum horror insolitus, et oum tumultuoso
pavore sentiat se laqueis suis deprehensum.

9. (Et anima mea.) Alii in optativo legunt,
exsuliet ao laetetur. Sed David (meo iudicio) non
tam vota continuat, quam se Deo gratum fore pro-
mittit, quod melius ex proximo versu patet, ubi
magnifice beneficium hoo extollens, eius memoriam
omnibus oorporis sui partibus oelebraturum se dicit.
Ergo quum alii fortunae tribuant quod servati sunt,
alii suae industriae, pauoi admodum integram Deo
laudem reddant: David hio se aooeptae gratiae me-
morem fore aeserit. Anima mea, inquit, non in
liberatione sibi ignota, sed inDei salute laetabitur.
Sed amplifioandi oausa praeoonium gloriae Dei ad
oesa sua transfert, ao si linguae officio non contentus,
omnia oorporis sui membra appliearet ad canendam
Dei laudem. Etsi autem hyperbolice loquitur, tamen

sine fictione demonstrat eo studii fervore se esse
praeditum, ut nervos et ossa impendere cupiat ad
testandam pietatem.

10. (Iehova, quis similis tibi.) Clarius definit
suum illud in saluteDei gaudium, nempe quod uni
Deo in solidum adscribet quam adeptus est salutem.
Sic enim vulgo laudatur Deus inter homines, ut vix
decimam iuris sui partem obtineat. David autem
ab aliis omnibus eum separans, distincte pronuntiat
totam liberationis gloriam in eum solum competere.
Et oerte ita Deo quod suum est asseritur, quum or-
natus sua virtute, spes omnes nostras sibi addiotas
tenet. Quid onim attinet nomen Dei sonare in ore
nostro, si eius potentiam et bonitatem pro arbitrio
nostro partimur? Pie ergo David magnitudinem
Dei hoo elogio commendat, quod vindex sit pau-
perum, quod inopes et afflictos eripiat a violentis
praedonibus, ac si dioeret, proprium eius offioium
e8se opem ferre miseris: quibus verbis docemur
bonam spem in affiictionibus retinendam esse; quia
non est cur animos nostros debilitent hostium vires
et copiae, quantumvis praevaleant, dum e ooelo
pronuntiat Deus, in huno finem se regnare ut
validis et fortibus resistat. Quod si gutta sanae
mentis esset in filiis huius saeculi qui potentiam
suam ad nocendum, et debiles opprimendos effun-
dunt, subsisteret profecto eorum audacia, neque ad
iram Dei provocandam ultra tenderent.

11. Surgunt testes videnti, quae non novi quae-
runt ex me. 12. Rependunt mihi malum pro bene-
ficentia in orbitatem animae meae*). 13. Mihi autem
in aegrotatione eorum indumentum meum saceus:
afflixi in ieiunio animam meam, et precatio mea
super sinum meum versa est. 14. Quasi socius,
quasi frater mihi esset, ambulavi, sicui lugens matrem
puUatus humiUavi me. 15. Ipsi autem in claudi-
catione mea laetati sunt, congregati sunt, congregati
sunt, inquam, adversum me abiedi quos non noveram:
sciderunt lab%a t et non tacuerunt.

11. (Surgunt testesj Futuro tempore designat
quid diu passus sit. Deplorat autem se calumniis
ita fuisse oppressum, ut defensioni locus non fuerit:
quo nihil gravius et acerbius accidere potest in-
genuis hominibus, sibique bene consciis. Nec vero
tantum falsis criminibus se gravatum fuisse dicit, sed
audaciam ao proterviam in testibus aocusat, quod
violenter surrexerint. Huc pertinet quod addit, sibi
quae nesciebat obiecta fuisse. Non ergo fortunis
tantum spoliatus fuit David, et in exsilium indigne
eiectus, sed etiam iuris praetextu oneratus infamia
et probris. In has angustias coniectus, recta se
ad Deum oontulit, innooentiae suae vindicem spe-

*) pour desnuer mon ame, en marge: on desconforter.

351

PSALMU8 XXXV.

352

rans. Ita filiis Dei ambulandum est per infamiam
et bonam famam, et patienter ferendae calumniae,
donec eorum innocentiam Deus e coelo asserat.
Nam quod oiim proverbio inter homines profanos
iactatum fuit: Nullum pulcrius theatrum esse bona
conscientia: magnifice quidem in eo loquuti sunt,
sed fieri non potest ut quempiam sustineat con-
scientiae puritas nisi ad Deum confugiat.

12. (Bependunt mihi.) Rursus hostium malitiam
exaggerat, quod non modo insontem, et nihil tale
meritum improbe vexabant, sed quod multis magnis-
que beneficiis affecti, iniquissimam morcedem re-
pendebant. Etsi autem haec indignitas quoad
sensum carnis maxime vulnerat probos homines,
videturque minime tolerabilis: dioi tamen non
potest quantum hoo afferat solatii, ubi testari coram
Deo licet, nos officiis omnibus perfunctos esse, quae
ad humanitatem flectere deberent hostium animos,
sed eo8 implacabili saevitia ad nocendum rapi.
Deus enim barbaram hanc et feram ingratitudinem
non sinit inultam. Altera etiam circumstantia
melius exprimitur eorum crudelitas, quod mansueti
et placidi hominis animam orbare conati sint, hoc
est ita nudare et destituere, ut desperatione obrutum
perderent. Postea quaedam sua officia enumerat,
quae sanctiora quaedam mutui amoris vincula esse
debebant, si quis apud eos vigeret aequitatis sensus.
Non dicit autem se pecunia, vel opibus eos iuvisse,
vel fuisse aliis modis liberalem: quia fieri potest
ut manu exporrecta restrictus interdum sit animus:
sed veri et serii amoris certiores notas profert,
quod non secus indoluerit coram Deo, et anxius
fuerit eorum malis, quam si lugeret matris mortem :
denique non aliter erga eos atque germanos fratres
affectus fuerit. Quum iure ita sibi devinctos tene-
ret, quid hac ingratitudine foedius, quod rebus
eiue adversis odii sui venenum in eum evomuerint?
Quod ad verba spectat, aegrotationem metaphorice
accipio pro quovis incommodo vel tristitia. Signi-
ticat enim David quoties illis male esset^ socium
se doloris fuisse. Huius rei testis fuit precatio,
quam se in sinum fudisso narrat. Nam hic genui-
nus est scnsus, quod non ambitiose vota sua coram
hominibus iactaverit, ut multi longe plus ostentant
quam in animo lateat: sed tacite secum et remotis
arbitris precando testatus sit quam sincere et ex
animo doleret. Sicut enim eos dicimus gaudere
in sinu qui arcano ct interiore sensu contenti sunt :
ita etiam in sinu flere et precari apte dicetur qui
suas laorymas et vota in acrem non spargit ad
captandam hominum gratiam, sed contentus uno
Deo teste, affectus suos apud se continet. Quan-
quam non nego hac loquendi forma notari precantis
gestum: ac si diceret, capite demisso, et complicatis
brachiis ut moesti solent, corpus se curvasse ad
orandum. Sed tenendum praecipue eius consilium

est, quod in votis nihil fictum fuerit. Quod aliis
videtur esse obtestatio, et hunc sensum elioiunt:
Domine, nisi illis prospera omnia optaverim, quid-
quid mali est, in me ipsum vertatur: coactum est.
Nihilo otiam plus coloris habet altera expositio:
Quia pro ipsis orando nihil profeci, fructus ora-
tionis ad me reversus est. Propius ad mentem
prophetac et verba hoc accederet: Non secus pro
ipsis ac pro me oravi. Sed quod supra attuli de
arcano affectu, sanis lectoribus (ut spero) satisfaciet.
Saccum et ieiunium tanquam precationis adminicula
posuit. Etsi enim pransi quoque orant fideles, neo
quotidie ieiunium sibi indicunt orandi causa, nec
saccum induere necesse habent quoties prodeunt in
Dei conspectum: scimus tamen ubi maior aliqna
urgebat necessitas, adhibita fuisse haec exercitia:
in clade publica vel periculo saccum omnes indue-
bant, et ieiunium omnibus commune erat, ut sim-
pliciter reatum suum confessi iram Dei placarent.
Si quis privatim affligebatur, iisdem luctus insigni-
bus se ad precandi ardorem stimulabat. Tantundem
ergo valuit saccus in Davide, ac si reum se sub-
stitueret hostium loco, qui infesti ruebant in eius
perniciem. Porro, ut saccum et cinerem numeremus
inter ritiis legales, hodie idem manet apud nos
ieiunii usus. Quarc si nos Deus ostensis irae suae
signis ad poenitentiam invitat, meminerimus non
modo preces soiito more fundendas esse, sed adden-
dos etiam stimulos qui ad humilitatem nos sollicitent.
Dicit tandem non secus erga eos se fuisse versatum,
ac si quisque eorum sibi fuisset frater.

15. Ipsi autem in claudicatione.) Cur in voce
claudicationis laborent interpretes non video. Divi-
nant quidam orus Davidi fuisse luxatum: alii ex
morbo claudicasse somniant. Sed si quis totum
contextum expendat, nihil clarius est quam notari
casus adversos, ac si dixisset, simulac labascere me
viderunt, et ruinae propinquum, quasi facto con-
cursu, simul oonati sunt me prorsus evertere.
Ergo hic eadem fere metaphora est, quae nnper in
voce morbi. Fuit autem hoc nimis truculenti fii-
roris, quum saepe hostium suorum infortunio man-
suescant homines, ut miseros odisse vel persequi
desinant, veteres Davidis amicos eius deiectione ad
insultandi proterviam aocendi. Quanquam autem
paucos initio designat, mox tamen promiscuum et
ignobile vulgus adiungit augendae indignitatis causa,
non quod peraeque accuset omnes, sod ut melins
pateat qnam hostiliter fuerit oppugnatus. Credibile
enim est, qui tunc rerum potiebantur, faoes ad ex-
citandum commune incendium fuisse, ut certatim
populus ad Davidem perdendum manus tolleret.
Bis autem repetit fuisso congregatos, ad notandam
pertinaciam, nisi forte ita resolvere libeat: Con-
gregati sunt non modo quibus aliquis praetextus
erat, sed usque ad contemptissimos. D^Di proprie

355

PSALMUS XXXV.

356

Argute exoogitant, magna virtute praeditam ease
ecolesiam: ideoque vocari populum fortem. 8ed
quum simpliciter David frequentiam ot multitudinem
populi designet, quae ad saoros oonrentus agendoa
in Banctuarium adscendere eolebat: non dubito quin
buo more bis idem repetena, post magnam ecclesiam,
subiiciat populum multum. Nam hebraioum nomen
atrnmque sigmficat.

19. Ne laetentur de me qui immerito inimici
mei sunt, neque ocuUs nictent qui sine causa osores
mei sunt. 20. Quia non loquuntur pacem *) et super
scissuras terrae verba fraudulenta concinnant, 21. Didu-
xerunt contra me os suum, dixerunt: Ha, ha, vidit
ocuius noster **). 22. Vidisti Iehova , ne taceas,
Domine ne procul absis a me. 23. Expergiscere et
cvigila ad iudicium meum, Deus mi, et Domine mi
ad causam meam.

19. {Ne iaetentur.) Quia ex ruina et interitu
Davidis tripudium captabant bostes, preoatur ne
tam improbo voto Deus indolgeat. Porro ut Deum
oausae suae propitium habeat, iterum testatur,
Dulla sua culpa se illie ezosum eese, sed mora
pravitate impelli ad tam orudelem affeclum. Magni
enim interest, bonae eonscientiae testimouium afferre
coram Deo, ut sit ad nos iuvandos propensior.
Nam quod ~|pT£* quidam acoipiunt pro fallaciter, ac
si ioBidiosos nostes hae rooe notaret David , nimis
argute philoBophantur: ac repetitio quae mox sequi-
tur, osteudit Davidem conqueri de voluntario ipso-
rum odio, qnod homioi amico et bene merito, nulla
offeosa proTOoati, sponte infosti essent. ]>ip hie
aocipitur pro nictare limis oculis per ludibrium:
sicuti Peal. 22, 8 caput movere, et diducere labia.
Proximo rersu rursuB dcclarat sibi negotium esso
oum implaoabili hostium genere, et ad saevitiam
prorsus obetinato, quo ylus fidnciae de propinqno
Dei auxilio concipiat. Sio enim statuore eonvenit,
quo durius urgeinur, eo oertius sperandam esee libe-
rationem. Dieit igitnr nihil aonare praeter tumultuB
et oaedes. Posterius membrum nonnihil obscurum
est propter dubiam significationem nominis J?;H,
nam quum eius radix nunc scindero, nuno quiescere
signifioet, quidam rertunt: MaDSuetos terrae. Alii
autem, cum quietis terrae: ac intelligunt pingues
et saturoB qui placido otio fruuntur. Tjtrique mihi
videntur coaotos sonsus accersere. Nihilo etiam
alii reotius exponunt: In oarernis rel locis ab-
ditis: ne scilicet prara et versuta eorum conailia
pateant. Atqui aptissima metaphora, per scissuras

*) ils ne parlent point paix, en margc: ou> ne t
propoi (1'nmis.

") Aba Aha, nostrc oeil !'«■ ven, «i marge: on,

noiut dtairions.

terrae, intelligere licebit homines ealamitosoe, qui
velut fraoti euot ac mutili. Dioit igitur David,
hostes suob simul ac ruptaram aliqnam patere rident,
toto conatu incumbero ad eversionem. Nam qui
contra Daridem integra et florenle eius forluna,
ne mutire quidem anquam ausi essent, labenti
exitium maohinari eoeperunt: nt aciamns impios
homines, servili ingenio, et timidos ut plurimum
esse, neque efferri ad ferociam niai quam ex bo-
norum et simplioium aeramnis oblata est oceasio.
Eodem pertinet quod continuo post diatento ore
clamantes inducit, Euge, Euge: et sibi oum plausu
gratulantes, quod Davidem riderint prostratom
iacere, atque ita laeto apectaonlo potiti eint.

22. (Vidisti Iehova.) Subeet antithegis inter
hano Dei adspectum, et illum priorem de quo sibi
plaudebant improbi : ac si diceret, vob cupide oculis
hauritis meas miserias: atqui Deus quoque ocalatus
est ad notandam ecelerotam eoram malitiam, qui
tam crudoliter pascuntur alienis incommodis. Qaan-
quam David oum illis non disceptat: quin potius
recta se ad Deam coafert, et maohinis illis quae
duriter eius animnm quatefacere poterant, Dei pro-
videntiam instar valli opponit. Et oerte naeo
demum solida munitio est contra hostium ludibria,
ubi illis omissis mentes nostras ad Deum oolligimus,
et paterna erga nos cura eius freti, petimus ut re
ipsa deolaret sibi non incognitas esse moleetias
nostras: imo quo ferventduB inhiare rident improbos
ad noatram pernioiem, oelerius ad opitulaodnm ac-
currat, quod pluribus loquendi formis exprimit
David . Ne taceas, ne recedae a me, exeitare, evigila.
Has voces rite emittere potuit David, qni iam per-
suasus erat, pauperes et affliotos a Deo reepici, et
observari omnes iniurias. Ergo ut rite oomposita
Bint rota Dostra, fulgeat in coraibua noBtrie pnmnm
neeesse est fides providentiae Dei: nec tantum or-
dine praeoedat omnes affectns, aed etiam temperet
ac dirigat.

24, ludica me secundum iustitiam tuam Iehova
Deus mi, et ne laetentur de me. 25. Ne dieant in
cordt suo: Euge anima nostra;*) ne dicant: Perdi-
dimus eum. 26. Pudefiant et erubescant pariter qui
laetantur malo meo, induantur pudore et ignominia
qui se magnificant super me. 27. lubiient et laeten-
tur, quibus placet iustitia mea: et dicant semper:
Magnificetur Iekova qui diligit pacem servi sui.
28. Et lingua mea loquetur iustiiiam tuam, quotidie
laudem tuam.

*) Aha nost.ro ame, en marge: on uoatre desir: n
ib oe qne noue deairiane: on nostre ame, Mcnvoir a

sse: oomrne on dit en noitre langne, Grande ohere.

359

PSALMU8 XXXVI.

360

certum esse testem quid ipsa suggerat. Ac primo
quidem notandum est, non de externia sceleribus
loqui prophetam, sed penetrare ad fontem ipsum:
ac si diceret: Quamvis astuta simulatione tegant
impii suam malitiara, mihi tamen satis comperta
est, ut mihi videar eam loquentem audire. Verum
quidem est, quia ruunt impii et profani homines in
omne scelerum genus ac si nulla unquam reddenda
esset ratio, tale ex eorum vita iudicium posse ferri:
8ed hoc expressius est, quod interior ipsorum per-
versitas servis Dei aperte se prodat. Loquitur
autem David non de quibuslibet, -sed de perditis
Dei contemptoribus : multi enim lasciviunt in suis
vitiis, quos tamen non occupat hic vesanus furor.
Sed ubi obduruit quispiam ad peccandum, tandem
impietas hanc ei socordiam dictat, ut contempto
Dei iudicio sine metu perrumpat quocunque libido
impulerit. Itaque pcccandi securitas praesertim ubi
accedit contemptus et ludibrium, quasi Satanae fas-
cinum est quod hominem desperatum prodit. Etsi
autem vera religio pias mentes continet in Dei
timoro, et impias cogitationes procul areet: hoc
tamen non obstat quominus in corde suo perspi-
ciant horribili furore agitari impios, dum nec Deum
curaut, nec iudicio eius tanguntur. (NuUus timor
Dei.) Malarum suggestionum finem breviter de-
monstrat, nempe ut sensu boni et mali exstincto
vel suffocato quidvis audeant, ac si non sederet
Deus in coelo iudex. Sensus crgo est: Sceleratum
hominem alloquitur impietas in corde meo, eum ad
extremam vesaniam sollicitans, ut abiecto Dei metu
se ad peccandum proiiciat, hoc est, Non secus
mihi notum est quidquid volutant impii in corde
suo, ao si Deus me testem et arbitrum locasset ad
retegendam hypocrisim, qua detestabilem suam
malitiam profunde sepulUtm esse putant. Quod
ergo nulla Dei reverentia impios cohibet a pec-
cando, ex occulto isto alloquio oritur, quo eos de-
mentat sua pravitas, ut brutorum animalium instar
sibi indulgeant. Quia oculi sunt quasi vitae duces,
et alios sensus motu suo huc vel illuc trahunt:
ideo dicitur timor Dei esse ante oculos, quum
vitam hominum regit, ac quaecunque se vertunt,
occurrens, obiectu suo libidines rofraenat. Ergb
contraria loquendi forma significat David, sine Dei
respectu licentiose vagari impios, quia eos excae-
cavit sua pravitas.

3. (Quia blanditur sibi.) A fructibus vel signis
ostendit nullum vigere Dei timorem apud impios,
quia in sceleribus ita se oblectant: ut aliis omnibus
exsecrabiles, foveant tamen suam pertinaciam, seque
ultro ad pergendum obdurent. Primo dicit eos
blanditiis alere sua vitia, ne sibi peccando displi-
ceaut. Sed quum addit, donec inveniatur iniquitas
ad odium, his verbis notatur extrcma obstinatio,
sensus enim est, Dum sibi falso adulantur huc

usque progredi, ut corum iniquitas sit omnibus ex-
secrabilis. Vertunt quidam: ut ipse suam iniqui-
tatem ad odium inveniat: ac intelliguut, intempe-
ranter eos ruere, donec ex satietate obrepat fasti-
dium. Nemo enim adeo nequam est quin sibi
interdum displiceat. Sed prior ille sensus genuinus
est, impios, quamvis omnibus sint exosi, quia eorum
iniquitas patefacta et deprehensa bilem omnibus
movet: nulla displicentia tangi, quin potius sibi
plaudere dum eos populus exsibilat, et scelestam
eorum vitam exhorret. Hanc igitur amentiam in
illis damnat propheta, quod eos non moveat soele-
rum suorum foeditas quae omnes offendit: quia
omne boni et mali discrimen quantum in se est,
abolent,- ac suae conscientiae stuporem inducunt,
ne illos ad resipiscentiam stimulet. Attente oerte
considerandus est hic stupor, quod homines in sen-
sum reprobum coniecti, dum in se provocant om-
nium mortalium odia, malorum tamen suorum
sensu privati sunt.

4. (Verba oris eius.) Utrumque membrum
huius versus eodem referri potest, quod scilicet
mendaciis ludentes nullam intelligentiae lucem ad-
mittant. Et certe hanc esse Davidis mentem exi-
stimo, quia hic non simpliciter impios accueat quod
dolis et captionibus alios circumveniant, sed potius
quod nihil in ipsis rectum sit, vel sinoerum. Di-
ximus iam ante, eum non agere de vitiosis homi-
nibus in quibus manet aliquod Dei semen, sed de
profanis contemptoribus qui suis peccatis sunt pror-
8U8 addicti. Dicit ergo, illis semper fallaces esse
in ore praetextus, quibus sanam omnem doctrinam
illudant. Postea addit, ultro supprimere omnem
delectum boni et mali, quia meliores esse nolint.
Scimus rationem ad bene agendum hominibus ducem
68se. Eam ergo dicit reprobos fugitare, ne vitam
suam in melius corrigere cogantur. Docemur autem
his verbis, si quando a via defleximue, hoc unicum
6886 remedium, aperire mentis oculos, ut boni et
mali discrimen ab errore nos revocet: contra, ubi
quis intelligentiam respuit, hoo desperationis signum
esse. Proximo versu notatur interior malitia et
profunda obistinatio, multos enim continget, licet
alias non pessime affecti sint, labi et delinquere,
quia repente se offert occasio. David autem re-
probos, ubi subducti sunt ab hominum conspectu,
consilia male agendi intus coquere dicit: atque ita
quamvis nulla se illecebra obiiciat, nullum eos
incitet malum oxemplum, sibi ipsis esse scelerum
autores ac magistros absque alieno impulsu. Porro
quum hac nota reprobos insigniat, quod meditentur
scelera super cubile suum: docentur fideles longe
alio sua studia conferre ubi soli sunt, nempe ut
vitam suam examinando malas cogitationes strenue
a se ropellant. Additur deinde pertinacia, quod in
via obliqua et perversa insistant, hoc est sciontes

361

PSALMUS XXXVI.

362

et yolentes se ad peccandum obdurent. Tandem
ratio additur, quia illis malum non displiceat.
Yoluntaria enim caecitas eos praecipitat, ut scele-
ribus ultro se mancipent. Iam nobis occurrat anti-
theeis inter reprobos et fideles: illi se ipsos falsis
adulationibus decipiunt, hi vero severi in se sunt
censores: illi laxis habenis in vitia rapiuntur, hi
cohibentur fraeno timoris Dei: illi cavillis obtegunt
vel fucant sua delicta, et lucem in tenebras con-
vertunt, hi vero libenter agnoscunt se peccasse, et
ingenua confessione ad poenitentiam se hortantur:
illi repudiant sanum omne iudicium, hi ad vitae
lucem emergere semper cupiunt: illi super cubile
excogitant varios peccandi modos, hi sedulo intenti
sunt ne sibi peccandi cupiditatem accersant: illi alte
se demergunt in Dei contemptu, hi vero in malo-
rum suorum displicentia libenter sese exercent.

6. Iehova, ad coelos misericordia tua, veritas tua
usque ad nubes. 7. Iustitia tua sicut montes Dei*),
iudicia tua abyssus magna: hominem et iumentum
servas Iehova. 8. Quam pretiosa bonitas tua Deus!
Uaque fUii hominum in umbra aiarum tuarum confi-
deni. 9. ScUurabuntur pinguedine domus tuae, et flu-
vio ddiciarum tuarum potabis eos. 10. Quia apud
te est fons vitae, et in lumine tuo videbitur lumen.

6. (Iehova, ad coelos, etc.) Putant interpretes
postquam exposuit David quanta passim grassetur
in mundo corruptio et perversitas, ocoasione hino
sumpta prorumpere in admirationem incredibilis
patientiae Dei, quod humanum genus tanta scele-
rum colluvie refertum favore et benevolentia pro-
sequi non desinat. Ego vero nuper dixi me paulo
aliter sentire. Propheta enim ubi de summa homi-
num pravitate disseruit, ne ipse quoque tanquam
diluvii impetu abreptus deficiat, se ipsum colligit.
Sic enim fere damnamus impios, ut se in animos
nostros insinuet contagio: ac vix centesimus quis-
que purum se et illibatum in vera pietate conservat,
postquam de aliorum malitia conquestus est. Sensus
ergo est: Quamvis tristis et horrenda confusio ap-
pareat, quae instar vasti gurgitis absorbere posset
pias mentes, Davidem nihilominus Btatuere mundum
plenum esse Dei bonitate ac iustitia, et optima ae-
quitate coelum et terram ad ipso regi. Et certe
quoties animos nostros concutit ac percellit mundi
corruptio, cavendum est ne sensus noster subsistat
in hominum malitia qui miscent omnia ac pertur-
bant. 8ed in hac turbulenta caligine occultam Dei
providentiam suspicere oonvenit. Gaeterum David
hic quatuor praecipuas Dei virtutes per synecdochen
enumerat, significans in summa, inaestimabilem Dei

*) comme hautes montagnes, en marge: Heb., montagnes
de Dien.

virtutem ac potentiam cum pari iustitia reputandam
nobis esse, licet mundum temere versari dictet
carnis sensus. Bonitatem Dei usque ad coelos eeee
dicens, altitudine coelos ipsos aequare intelligit.
Eadem ratione adiungit veritatem eius pertingere
usque ad nubes. Porro veritas hoc loco vel pro
fide accipitur quam Deus in suis promissis praestat:
vel pro iusto temperamento in quo liquida et mi-
nime fallax rectitudo eius perspicitur. 8ed oom-
plures alii loci ad promissiones referre cogunt, in
quibus servandis fideliter sibi constat Deus. Et
sequitur etiam continuo post iustitiae elogium, quam
excelsis montibus comparat (scimus enim Hebraeis
divinum vocari quidquid excellit) quia illic clarius
refulget eius gloria. Postremo dicit, iudicia Dei
magnis et profundis abyssis similia esse: quibus
verbis admonet, quocunque vertamus oculos, sur-
sum et deorsum iusto Dei iudicio omnia disponi.
Solet in diversum sensum citari hic locus, quod
scilicet iudicia Dei captum nostrum longe superent,
sintque magis abscondita quam ut eorum ratio ap-
prehendatur, nec inepte huc aptatur similitudo
abyssi. Latius tamen patere Davidis verba colli-
gitur ex contextu, nempe quantumvis magna ece-
lerum abyesus inter homines exundet, terramque
obruat, maiorem tamen esse providentiae Dei abys-
sum, ut iuste omnia dispenset ac temperet. Quo-
ties ergo in caeca et obscura iactatione vacillat
fides nostra, veniat nobis in mentem, in tota mundi
gubernatione iudicia Dei merito conferri abysso
quae coelum et terram implet atque occupat, ut
immensa sua amplitudine curas omnes nostras et
molestias deglutiat. Quod addit in fine versue, tam
iumenta quam homines a Deo servari: huc spectat,
quum Deus ad bruta usque animalia curam suam
dignetur extendere, multo magis eum prospicere
rebus humanis. Et sane quoties de providentia
Dei obrepit dubitatio, clypeum hunc opponere con-
venit. Fieri non posse ut Deus qui pecoribus ali-
menta suppeditat, tueturque in suo statu, negligat
humanum genus. Nam quod iumenta quidam de
belluinis hominibus allegorice exponunt, tanquam
nimis coactum repudio.

8. (Quam pretiosa est bonitas tua.) Quod ex-
ponunt quidam pretiosam esse clementiam Dei, et
pretiosos qui in ea confidunt hominum filios, a
verbis remotum est. Nimis etiam argute quidam:
diis hoc est angelis et filiis hominum eximiam esse
Dei clementiam. Et miror rabbinos ita perperam
sudare in fabricandis commentis, quum per se dilu-
cidus sit prophetae sonsus, nempe quia excellit et
se magnifice profert Dei misericordia, ideo in um-
bra eius confidere filios hominum. Nam quum
eatenus Dei bonitatem laudaverit David, quae se in
omnes creaturas diffundit, recte (meo iudicio) sen-
tiunt alii, hic agi de peculiari favore quo filios

24*

PSALMCS XXXTL

364

*w* 6MKy.**ftt",r. E**i et*m eami&o&iler d*: filiU
jV/otijvdiyv iA*&Xst hafxri *erm**'. qoae cam«n mox
«Aqoootor, yf/yrv, in w&m fi/fefe* <r*»petnt*t. At-
'\u+, >t* */tu*n\v> ivwUm iAn*tr*aAae %r*r.i*e Dei
wmdi ; 'j/*M m//rtaj>* ex Adam prrjgeniUM %ub ala*
*/m */A„'jw*: r*//r# jjraretur: «i^oti P*aL ^, 5 di/rtum
<s*t: IthiA **tt \*0tt*9 <\n*A mxmfitt* eiiu: vel filins
rv/tfnoi* ^vyj rj*jta* «»m? Nnne Mimmam hnitu
|/*tt ux&tun* <\n*turin perdite loxarient in «cele-
rjbijft irof/u, rf/ri tamen ob*tare bane tenutiooem
*\ni*ftohnn ti4*\t* Dei bonitate freti, in paternam
**»« mtMh *e r/mtinant: euin* bonitati* guatum
itnpiomm mtn%\**, rjt nnnt in*jpidae f nunqnam per-
ejpfrjnt, ut jnde a/l fidern dedrjcti nnh umbra ala-
rnrn Dej qiji**earjt, Alarum aimilitudo satis in
tvrtfftnrin trita ft**t, <jua Deua expriroit non aliter
*na Mjtola no* foven, quam pullo* sub matribus:
at/juu ita familiariter et blandc ad se non invitat.

Jf, ( Hrduraf/unlur pinguedme.) Non dubito quin
pingijediriorrj dornu* Dci appellet bonorum affluen-
tjarn qnae non omnibu* promiscue e*t proposita,
*ed rcpo*ita filii* qui toto* sc oiu* fidei committunt.
Quidarn rc*tringunt ad *piritiiale* gratias: sed mihi
vidotur rnagi* probabilo, comprehendi omnia Dei
bonoiloia, quae tam ad prac*onti* vitac usum quam
ad aotornarn ct oool<**tom bcatitudinem pcrtincnt,
ni*i quod riotandum e*t, ita coniungi cum puro
fldoi ftwiftu: quo <lt ut ritc ct legitime illis in salu-
tom nofttrarn fruamur. Nam quum so ingurgitont
irnpii lionorutn Doi copia, *aginatur quidom corum
«aro porindo 110 pocorum, mo(1 anima corum semper
OMt famolioa. HoIom, (ut dixi) fidolo* Matiat Dei
llboralita*, quia illi* pigntiM OMt patorni orga oos
ainorift. (Hbo et potu plona ot porfocta notatur
ftiitiotiift: /luvti voro noinine, copiosa ubertas.

10. ((Jjuia apud te fons cst vitae.) Confirmat
proxlnmtn doctriimrn, cuius tam utilis ost cognitio,
ut iiullift vorbift cxprimi (jucat. Nam quum impio
nbiiMii optiiiui qtiacquo Doi dona profitnont inoroduli
nifti diftcriitKin illtul quod poMtii tcnomtiM, pracstarct
iiom cMiitioM iiiodia poriro, quam largitor I >oi bonc-
llcnntiu piiMci. Krgo quiim minimo agnoHcant in-
rrwluli mo iu Doo movori, vivcro, ot oaho, quin po-
titiM propria virttito Mtaro imaginontur: hic ox
MOiiMti piortun ot quuMi in oortun poraona afKrmat
Dtivid, lontoiii vituo ommo in Doo: quo signifioat
ntillaiti vitao guttiiiii oxtra ipMtun poMMO invoniri,
ot qtiun iioti fltiut ox oitiM gratin. In motaphora
lnminis oinphuftiM oMt oxproMnior, luco oaroro ho-
iniuoM, niwi t|tiatontiM oon DoininttM irradiat. Quod
mi hoo tlo luoo vituli voro prnodioiitttr, qtioinodo ad
vituo ooolofttiM intuittim orimtiM ootilati, niai Dot
MpirittiN iiom illuminot? Nam tonondum ost, aio
nuturulitor praoditoM tv«Mo hominoH intolligontia, ut
lux iu touobrtN luoout, qtiani tonobruo non compro-
hoiultiut: quod utitoin tllttmtnaiittir, Mupornaturalo

<&££ d^ncm. Interea «ol: tideies sentiunt, lucem
&e a Deo mutuari. ne in tenebru sepulti iaceant.

11. EzUndc mnaericordiam tuam ad eos qui te
WMmeunt. d iustitiam twtm ad reetos corde. 12. Ne
zemat in me pes superbiae. et maxus tmpiorum ne
eicmmr/veat me. 13. IUie ceaderuwt qui faeiunt tnt-
yuitatem: impulsi sunt nec poterunt stare.

11. (Extende, cte.) Nnnc ae David ad precan-
dum convertit: Primum quidem in genere postulat
ot Deus erga pioe omnes misericordiam 8uam con-
tinuet: deinde privatam eausam suam agit, auxi-
liom Dei contra hostes suoa implorans. Porro
nimis pueriliter errant qui Deum protendere dicunt
suam mi&ericordiam, eo quo supra coelos emineat.
Nam ubi nuper ita loquntus est David, non voluit
(ut dictum est) illam coelo includere: sed simpli-
citer teatatua est, ubique esse expansam. Hic au-
tem nihil aliud optat, nisi ut Deus suam miaeri-
cordiam erga pios ad finem usque prosequatur.
Huic iustitiam annectit tanquam effectum suae
causae. Diximus autem alibi, in eo lucere Dei
iustitiam, quod suorum patrocinium suscipit, eorum
innocentiam tuetur, iniurias ulciscitur ac reprimit,
et in asserenda eorum salute fidelem se probat.
Hoc vero totum quum gratuito illis praestet, me-
rito a bonitate incipit David, eamque ordine prio-
rem locat, ut ex mera eius gratia pendere disca-
mus. Iam notanda sunt epitheta quibus describit
fidclcs, ncmpe quod Deum cognoscant, deinde
recti sint corde. Nam hinc colligimus, a Dei no-
titia oriri veram pietatem, et rursum fieri non
posse quin lux fidci corda nostra ad roctitudinem
formot. Intorea tenendum est, tunc rite a nobis
Doum cognosci, dum ei suum honorem tribuimus,
nompo ut in eum recumbat nostra fiducia.

12. (Ne veniat.) Precationem quam concepit
(ut paulo ante admonui) ad suam personam accom-
modat, sed communiter pro omnibus Dei filiis vo-
tum concipiens, testari voluit se nihil sibi privatim
petere, sed tantum optare Deum propitium, quia
ttnus sit ox piorum et reotorum numero, qui ad
Doum respioiunt Pedem superbum et manum sce-
leratorum eodem sensu posuit. Nam quum impii
in bonorum perniciem audactor ruant, pedes attol-
lant ad cos calcandos, manus etiam ad quodvis
facinus habeant paratas, rogat David ut compescat
tam ipsorum podes quam manus: atque ita fatetur
so illorum insolentiae et contumeliis ac violentiae
foro obnoxium, nisi mature Deus succurrat.

13. (Illic cecideruni) Fiduciam ex voto suo
colligit, non dubitans quod petiit se iam impetrasee.
Atquo ita videmus ut fidei certitudo sanctos ad
procandum dirigat. Caeterum quo certius ad bene
sperandum se animet, impiorum ruinam, licet adhuc

365

PSALMUS XXXVII.

366

sit abscondita, quasi digito ostendit. Neque enim
supervacuum est adverbium Ulic : quia dum secunda
fortuna superbiunt impii, illis mundus plaudit:
David quasi e sublimi fidei specula procul adspicit
eorum interitum, nec minns secnre de eo pronnntiat
qnam si prope instaret. Caeterum ut nobis constet
eadem fiducia, meminerimus, perperam eos facere
qui temporis articulos ex votorum snorum fervore
definiunt: sed dandum esse locum providentiae Dei,
nt snrgat in iudicium quando eius arbitrio oppor-
tunum fuerit tempus. Qunm dicit esse imptdsos,
in lubrico eos agitari intelligit, nt minime stabilis
Bit eorum felicitas. Tandem addit exitialem fore
eorum casnm, ut nunqnam speranda sit restitutio.

PSALMUS XXXYH.

AB6. Psalmus hio quem insoriptio Davidis esse ostendit, doo-
trinam eontinet apprime utilem. Nam quum fideles
quamdiu peregrinantur in mnndo, res yideant mire con-
fusas, nisi spe melioris exitus tristitiam snam solentur,
subinde animos despondebnnt. Qno qnisquo audaoius
Deum eontemnit, seqne prostituit ad omne soelus, eo
videtur felicius agere. Nunc, dnm prosperitas divini
erga impios favoris videtur signnm esse, quid inde col-
ligere licebitnisi vel fortuito regi mundum, fortnnamqne
dominari, vel, nnllum Deo esse bonorum et malornm
diserimen? Contra hos tentationum insnltus nos Dei
spiritns munit et eonfirmat in hoe Psalmo. Nam nt-
cunque prospere habeant ad tempns impii, oaducam et
evanidam eorum felicitatem esse pronuntiat: ideoque
miseros esse, et malediotam qna exsnltant laetitiam:
pios antem et sanotos Dei ouftores etiam in snmmis
aernmnis beatos esse, quia Deo eurae sunt: qui tem-
pestive demnm illis suoonrrit. Hoc qnidem paradozon
est, a quo abhorret carnis sensns. Nam quia boni pro-
lixe esuriunt, din snb multis ineommodis languent, pro-
brifl et ininriis satnrantur, dnm suos triumphos agunt
scelerati et improbi, suisque delioiis se oblectant: oni
non obrepat opinio, Deum res humanas jion enrare?
Quo utilior (ut nuper sum praefatus) est huius Psalmi
doetrina, qnae sensns nostros a praesenti intnitu aver-
tens, iubet in Dei providentia tantisper qniescere, dnm
servis snis manum porrigat, et rationem severe ab im-
piis reposeat, tanquam furibus et sacrilegis qui paterna
sua beneficentia foede abnsi sunt.

Davidis. 1. Ne succenseas ob malos, neque aemu-
latione tangaris ob facientes iniquitatem. 2. Quia
sicut foenum vehciter succidentur, et tanquam herba
virens marcescent. 3. Spera in Iehova, et benefac:
inhabita terram, et pascere fideiiter*). 4. Et (Mectare
super Iehova, et dabit tibi petitiones cordis tui. 5. De-
vclve super lehovam vias tuas **), et confide in eo> et
ipse efftciet. 6. Et educet quasi lucem iustitiam tuam,
et iudicia tua ***) quasi meridiem.

*) 8018 repeu fidelement, en marge: on, iouy des biens
d'ioelle en repos ferme et assenre.

**) ronle sur le Seigneur tes voies, en marge: ou remets
sur lny tes affaires.

***) tes iugomens, en marge: ou ton bon droict.

1. (Ne succenseas.) Hoe generale principium
sumit David, non esse eur filios Dei torqueat, vel
anxios babeat impiorum laeta conditio, in qua sua-
viter sibi placent, quia brevi evanescet. Gontra
quamvis ad tempus laborent fideles, talem esse
eorum exitum nt merito sua sorte contenti esse de-
beant. Pendet autem hoc totum a Dei providentia:
quia nisi persuasi simus, iusto eius imperio mun-
dum gubernari, statim vacillabunt et tandem con-
cident mentes nostrae. Porro duos vitiosos affectus
cobibet David, qui tamen inter se plnrimum sunt
affines, e quorum alter alterum gignit; Ne succen-
seant in reprobis fideles: deinde, ne prava aemulatio
eo8 sollicitet. Primum enim dum vident impiis bene
esse, quia colligere promptum eseet, Deo non esse
curae res humanas, periculnm est ne abiiciant Dei
timorem et alienentur a fide. Altera tentatio se-
quitur, quia eos titillat exemplum, ut scelerum so-
cietate se involvant. Haec germana est sententia.
Nam quod alii "irmn /N interpretantur, Ne te
misceas, coactum est, ac refelli poterit ex contextu,
nam certe versu octavo, ubi diserte furoris et ira-
cundiae fit mentio, absurdum esset, verbnm hoc
quod subiicitur eodem sensu et in eundem finem
alio trahere. Deinde optimum ordinem tenet David:
qnia nbi indignationem nobis movit impiorum pro-
speritas, mox lapsus ad aemulationem nimium pro-
clivis est. Prius ergo cavendum admonet, ne men-
tes nostras irritet caduca vel potius imaginaria
felicitas: deinde invidia nos ad peccandum concitet.
Additur secundo versu ratio, quia si hodie florent
instar herbae viridis, cras succisi exaresoent. Non
mirum est si haec similitudo frequenter occurrat in
scripturis, quia valde apposita est. Videmus enim
quam emarcidus sit herbarum vigor, qui vel unico
venti flatu deiectus, vel solis aestu exustus, sponte
concidit sine manu hominis. Atqui Dei iudicium
instar falcis fore pronuntiat David ad eos exciden-
dos, nt momento exareant.

3. (Spera in Iehova.) Iam ad secundum mem-
brum descendit, fidelibus, quia sub Dei tutela sunt,
bene et feliciter cessura esse omnia. Gaeterum quia
nihil meliu8 vel optabilius est quam foveri Dei
praesidio, ad locandam in eo fidnciam, et simul ad
colendam probitatem hortatur. Nec vero temere a
fidei doctrina incipit: quia nihil difficilius quam
homines, dum oircumaguntur in mundo, manere
sedatis et compositis animis, nec ulla perturbatione
quatefieri. Iam qnia vident improbos ditescere
malis artibus, crescere, et potentiam acquirere pec-
candi licentia: non minus difficile est in studio pro-
bitatis constanter stare. Adde quod non satis est
negligere quae nimio ardore vulgo solent expeti.
Nam ea praediti fuerunt animi altitudine quidam ex
philosophis, ut opes contemnerent iniuste partas, a
fraudibus et rapinis abstinerent: quin etiam severe

367

PSALMUS XXXVII.

368

exagitarent vanum impiorum splendorem quem

stulte vulgus miratur, sed fide vacui Deum frau-

darunt suo honore: unde factum est ut eos lateret

vera felicitas. Sicut autem a fide facit exordium

ut Deum ostendat bonorum omnium esse autorem,

nec sperandos esse prosperos successus nisi ab unica

eius benedictione : ita notanda est probitatis eius

coniunctio, quia recte et innoxie vivet, ac benefi-

centiae studebit quisquis Dei fidei se committet.

(InJiabita terram.) Significantius loquitur quam si

promitteret iustos tuto habitaturos in terra, nam

perinde est ac si eos in rem praesentem adducens

in possessione locaret. Gaeterum his verbis diutur-

num fore illorum statum pronuntiat: quia etsi hos-

pites ct inquilini sunt in mundo, Dominus tamen

sua manu eos protegit, ut securo quiescant, quod

rursus confirmat proxima particula, Pascere fidditer.

Nam Dei custodia fretus, sine cura et anxietate

quiescere ipsos iubet. Mirum est quod tam variis

expositionibus hunc locum torqueant interpretes ac

lacerent. Quidam Pasoendi verbum active accipiunt :

et aliis quidem fidem pascere tantundom valet, at-

que Alere in cordibus Dei promissiones. Aliis vi-

detur David praecipere ut fide pascamus fratres

nostros, purum Dei verbum, quo spiritualiter aluntur

animae, illis ministrantes. Alii fidem accipiunt pro

sinceritate, ut fidem pascere sit veraciter se gerere

inter homines. Sed prorsus exigit loci circumstantia,

quod etiam patitur hebraicae linguae proprietas, ut

n)H passive sumatur. Huc etiam inclinat maior

pars interpretum, qui tamen postea inter se dissi-

dent. Quibusdam enim placet nos pasci fide, quum

nobis Dei promissiones sufficiunt ot quasi illis satia-

mur. Alii exponunt, Pasce te fructu fidei: quia

Deus re ipsa ostendot, non frustra verbo suo ha-

bitam fuisse fidem. Alii resolvunt: Gibus tuus.sit

veritas, neo quidquam te magis oblectet quam sim-

pliciter et ingenue cum proximis versari. Affinis

est alia expositio, quamquam nonnihil differt: Ne

vivas ex rapto, sed legitimo victu contontus sis.

Certe in re perspicua sic hallucinatos esso doctos

homines turpe ac pudendum est. Nisi enim data

opera quemque ad quaerendum novum commentum

impelleret sua ambitio, statim occurret germanus

prophotae sensus: Inhabita terram, ut ea fruaris

stabili quiete. H31DN enim non solum Hcbraeis est

veritas aut fides, scd etiam firma diuturnitas. Quis

autem non videt, postquam iustis data erat terrae

possessio, hoc posterius exegetice fuisse additum?

4. (Et oblectare super Iehova.) Haec oblcctatio
vanis et fallacibus mundi illecebris opponitur, quae
profanos homines sic inebriant, ut spreta Dei bene-
dictione non aliam somnient bcatitudinem , quam
quae ad momentum se ingerit eorum oculis. Atque
haec antithesis inter erratica ct vesana gaudia qui-
bus se mundus decipit, ct veram quietem, in qua I

se continent fideles, diligenter notanda est: quia
sive nobis arrideant omnia, sive nos Dominus in-
fortuniis exerceat, semper retinendum est illud
principium: Quia Deus portio nostra est, funiculum
praeclare nobis cecidisse, sicuti Psal. 16, 5, vidimus.
Quare huc sedulo revocandi sunt assidue animi.
non aliter nobis bene esse nisi quatenus propitius
est Deus, ut laetitia quam de paterno eius favore
concipimus, omnes mundi voluptates superet. Prae-
cepto additur promissio, si uno Deo ita contenti
erimus, ipsum quidquid optaverimus, liberaliter
daturum, non quod statim obtineant fideles quid-
quid inconsidorate illis in mentem venerit: sicut
neque utile esset, Deum pravis cupiditatibus morem
gerere: sed tantum hoc voluit David, si aliis post
sua figmenta vagantibus, sistimus in solo Deo sen-
sus nostros, alia suo ordine accessura.

5. (Devolve super Iehovam.) Clarius exprimit
et confirmat proximam sententiam. Ut enim Deus
votorum nos compotes faciat, curas nostras spe et
patientia in eum coniicere oportet. Itaque hinc
discimus quomodo inter molestias, discrimina et
perturbationum fluctus tranquillis animis simus
futuri. Vias pro ncgotiis omnibus accipi non du-
bium est. Itaque vias suas in Deum devolvit qui
actionum suarum eventum eius arbitrio resignans,
et patienter exspectans utramque fortunam, curas
quibus angitur, et quidquid oneris eum premit, in
eius sinum exonerat: quod gallice dicimus, luy
remettre ses affaires. Ideo rursus in eum sperare
iubet, significans, sola spe iustum tribui Deo hono-
rem, ut vitam nostram moderetur: atque ita com-
muni morbo, quo fere omnes laborant, medetur.
Unde enim fit ut reprobis invideant filii Dei, saepe
aestuent aut vacillent, dolori intemperanter indul-
geant, interdum etiam fremant ac tumultuentur,
nisi quod so immodice curis implicant, et sibi nimis
cupide absque Deo prospicere volentes, quasi in
abyssum se demergunt? saltem coacervant sibi
curarum molem, cui tandem suocumbere coguntur.
Huic vitio occurrens David, nos admonet, si volu-
mus suscipere vitae nostrae regimen, consulere
rebus nostris, ac si essemus tanto oneri ferendo,
longe falli: ideoque unum esse remedium, ut
coniectis in Dei providentiam ooulis, inde anxieta-
tum omnium solatium petamus. Quisquis huic con-
silio parebit, ex horribili quo se frustra omnes
fatigant labyrintho emerget: quia ubi negotia nostra
Deu8 regenda susceperit, nunquam deerit felix suc-
cessus. Unde enim fit ut nos deserat ac frustretnr,
nisi quia ei viam praecludimus, nimium sapere nobis
volentcs? Quaro si eum agere perinittimus, fungc-
tur ipse suo officio, nequo spem nostram eludtt,
sicuti iuste incredulitatem nostram punit.

6. (Educet quasi lumen.) Occupatio est, qua
dubitationes praevenit quae nos ut plurimum angnnt,

369

P8ALMUS XXXVII.

370

dum nobis videmur Deum pure colendo , et cum
proximis iuste agondo, operam ludere: imo dum
noetra integritas vel improborum calumniis est
exposita, vel nobis damnosa est apud homines,
ideoque contemni a Deo creditur. David ergo
Deum passurum negat ut semper in tenebris lateat
nostra iustitia, sed vindicem eius fore, ut conspicua
fulgeat, dum scilicet mercedem rependet qualem
optamus. Porro ad noctem alludit, ouius tenebras
aurora repente exoriens discutit: ac si diceret: Quo-
ties indigne gravamur, et Deus sibi innocentiam
nostram probari dissimulat, non esse cur nos magis
oonturbet ista vioissitudo, quam dum noctis tenebrae
operiunt terram, quia diurnae lucis exspectatio spem
nostram sustinet.

7. Sile Iehovae, et exspecta eum, ne succenseas
in eo qui prospere dirigit viam suam, in viro per-
petrante scelera*). 8. Desine ab ira t relinque furo-
retn, ne succenseas utique ad peccandum. 9. Quoniam
improbi excidentur, exspectantes autem Iehovam haere-
ditate possidebunt terram. 10. Adhuc paulidum, et
non erit iimpius: 6t attendes ad hcum eius, nec inve-
nies. 11. Mansueti vero Jiaereditate possidebunt ter-
ram, et delectabuntur in multitudine pacis **).

7. (SHe Iehovae, et exspecta eum.) Prosequitur
eandem doctrinam, nempe ut patienter et moderate
feramus quidquid inquietare animos nostros solet.
Nam inter tot certaminum agitationes patientia non
vulgari opus est Silentii vero metaphora (quae
frequenter in scripturis occurrit) aptissime declarat
fidei naturam, nam ut affectus nostri Deo obstre-
punt, ita fides in plaoidum obsequium nos componens,
tumultus omnes in cordibus nostris compescit. Hoc
itaque verbo David nos tumultuari vetat, sicuti
faciunt increduli, vel cum fremitu nos opponere
eius imperio, sed quietis animis cedere ut opus
suum in silentio peragat. Porro quia "^n Hebraeis
nunc dolere, nunc exspectare significat, quidam ver-
bum ^7innn aocipiunt hoc loco pro temperate
dolere, vel ferre patienter dolorem. Simplicius etiam
posset exponi pro dolere coram Deo, ut testis sit
omnium nostrarum molestiarum. Quia dum haerent
increduli, magis obmurmurant contra ipsum, quam
suas querimonias coram eoproponant: quia tamen
diversus sensus magis receptus est, ego eum liben-
ter amplector, quod scilicet David ad spem et tole-
rantiam nos hortetur. Nam Iesaias quoque cap.
30, 15, spem silentio coniungit eodem sensu. Postea
repetit quod dixerat primo versu, Ne succenseas

*) rhomme qni fait meschancete, en marge: ou quivient
a boat de ses entreprinseB.

**) fl'eBiouiront avec ploisir en Tabondance de paix. En
marge: ou, y auront lenra plaisin avec grande prosperite.

Cahini opera. Vol. XXXI.

in homine cui prospere succedit, vel qui vias suas
perducit ad optabilem successum, et in viro sclerate
se gerente, vel exsequente consilia: quod secundum
melius quadrat contextui. Fateor quidem nomen
H1DTD saepiu8 accipi in malam partem pro fraudibus
et captionibus noxiis: sed quum DDT interdum ge-
neraliter cogitare signifioet, sensum hunc admittit
lingua hebraicae proprietas, ut Faoere consilia
tantundem valeat atque perficere quod quis statuit.
Gallice dicimus, venir a bout de ses entreprinses.
Videmus autem haec duo connecti, vias suas ex
animi voto disponere, vel secundare, et facere con-
silia. Durum enim hinc scandalum nobis obiicitur,
ubi impiis arridetfortuna, ac si Deus impiorum sceleri-
busfaveret: imo in nobis tuno acoenditur indignatio.
Itaque David brevi admonitione non contentus non
prolixius in hac re insistit. Non enim superflua
est verborum congeries quae proximo versu sequitur,
ubi iracundiae fraenum iniicit, furorem sedat, et
indignationem mitigat, sed plura remedia, ut necesee
est, ad morbum difficilem curatu adhibet. Atque
hoc modo quam irritabiles simus et propensi ad
concipiendas offensas, admonet, nisi strenue luctando
turbulentos nostros affectus in obsequium cogamus.
Quamvis autem non sine molestia et sudore carnis
impetus subigant fideles, ubi eos ad impatientiam
stimulat impiorum proeperitae, haec tamen repetitio
in luota perseverandum esse docet: quia si con-
stanter perstemus, non irriti tandem erunt nostri
conatus. Ultimam particulam secus interpretor
quam reliqui : vertunt enim saltem ad peccandum ac
si iuberet David iram mitigare, ne ad nocendum
prosiliat. Sed quum "JX saepe affirmet apud He-
braeos, non dubito quin David potius doceat fieri
aliter non posee, nisi statim ac celeriter offensioni
nostrae occurrimus quin ad peccandum nosimpellat:
sicuti in alio Psalmo dicitur, Abrumpet Deus funes
impiorum , ne iusti manus suae ad iniquitatem ex-
tendant, Ps. 125, 3.

9. (Quoniam improbi excidentur.) Non abs re
idem saepius inculcat, laetam et secundam fortunam
qua potiuntur impii, nihil esse aliud quam larvaftn
aut epectrum: quia primus intuitus sensus nostros
occupat, ne ad exitum attendant, unde iudicium
fieri decet. Notanda autem est antithesis inter duo
membra. Prius impios excisum iri pronuntians,
significat virere et florere doneo maturum adveniat
exoidii tempus. Deinde fidelibus terram haereditario
iure assignans, intelligit sic victuros, ut Dei bene-
dictio eo8 ad mortem usque prosequatur. Porro a
fine (ut paulo ante docui) aestimanda est hominum
conditio, Ex epitheto etiam quod filiis Dei adscribit,
colligimus dura militia eos exerceri, ut probetur
eorum fides. Non enim pios vel iustos nominat,
sed exspectantes Iehovam. Quorsum autem ista
exspectatio, nisi sub crucis onere gemerent? Gaeterum

371

PSALMUS XXXVII.

372

terrae possessio quam filiis Dei promittit, non sem-
per est oculis exposita, quia et peregrinos in ea
vagari oportet, nec patitur Dominus sedem usquam
figere : quin potius circumagit, ut alacrius ad coele-
stem quietem adspirent. Caro enim semper hic
nidulari cupit, atqui nisi instabiles huc et illuc fera-
mur, obrepit coeli ac aeternae haereditatis oblivio.
In hac tamen inquietudine non eripitur ista terrae
possessio cuius meminit David: quia et certo sciuut
se legitimos esse mundi haeredes: unde fit ut tran-
quilla conscientia pane suo yescantur: et quamvis
inopia laborent, Deus tamen ipsorum necessitatibus
in tempore succurrit. Postremo quamvis e mundo
eos exterminare conentur impii, et indignos reputent
qui hauriant communem a&rem, Deus tamen extenta
manu eos protegit. Denique sic eos virtute sua
sustinet, ut securius in exilio vivant, quam impii
in suo nido cui affixi sunt. Ita hoc bonum, quod
oelebrat David, interius est ao occultum ex parte,
quia non capit carnis nostrae stupor quid sit possi-
dere terram. Et tamen vere ac luculento effectu
sentiunt fideles, non frustra sibi illud promissum
esse: quoniam iacta in Deum ancora vitam de d!e
in diem placido transigunt. Et Deus re ipsa declarat
umbram manus suae ad eos tuendos sufficere.

10. (Et adhuc paululutn.) Confirmati oproximae
sententiae: obiicere enim promptum esset, longe
alium mundi statum a nobis conspici, quam prae-
dicet David, quia impii in suis deliciis exsultant,
fideles vero assiduo languore misere tabescunt. Ita-
que a praecipiti iudicio nos revocans, ad exiguum
tempus quiescere nos iubet, dum radioitus illos Do-
minus evellat: gratiae vero suae efficaciam erga
eps declaret. Hanc ergo prudentiam a fidelibus
requirit, ut iudicium suum paulisper suspendant,
donec e coelo ostendat Deus adesse tempus pleni-
tudinis: atque ita non subsistant in siugulis mo-
mentis, sed mentem extendant ad Dei providentiam.
Quod nunc pro exspectantibus Iehovam Mansuetos
ponit, optima ratione nititur. Nisi enim quis statuat
Deum mirabiliter suos tueri non secus atque oves
inter lupos, vim vi repellere semper tentabit. Sola
igitur spes mansuetudinem ex se parit, quia frae-
nando carnis impetus, fervoremque placando, ad
aequitatem et tolerantiam erudit qui se Deo subii-
ciunt. Atque hinc videtur sumpsisse Ghristus quod
habetur Matth. cap. 5, vers. 5. Etsi autem pacis
nomen generaliter apud Hebraeos sumitur pro omni
prospero rerum successu, melius tamen huic loco
conveniet alter sensus, quod dum impii turbas sibi
movebunt, et Deus undique ipsos terroribus impli-
cabit, fideles se multa pace oblectabunt: non quod
expertes sint omnis tnolestiae, sed quia interior
animi tranquillitas illos fulciet, ut momentaneum
esse reputantes quidquid perturbationum sustinet,
spe serenitatis promissae interea laetentur.

12. Cogitat impius cantra iustum, et fremit
contra eum dentibus suis. 13. Dominus irridebit
eum, quia videt quod veniat dies eius. 14. Gladium
educunt impii, et arcum suum tendunt, ut prosternant
pauperem et egenum, ut mactent rectos via. 15. Gla-
dius eorum intrabit in cor ipsorum, et arcus ipsorum
frangetur.

12. (Cogitat impius contra iustum.) Praevenit
quod obiici poterat oontra proximam sententiam.
Ubi enim serena quies et laetitia, quum improbi
insaniant, et nihil non moliantur contra Dei filios?
deinde quomodo in posterum bonam spem fovebunt
qui vident multis se mortibus circumdatos? Re-
spondet igitur David, quamvis eorum vita petatur
variis periculis, quidquid tamen machinentur im-
pii, tutos esse Dei ope, et praesidio, ac in perpetuum
fore salvos. Ita consilium Davidis est, timori nostro
occurrere, ne impiorum malitia nos ultra modum
terreat, ac si essemus eorum libidini expositi: fatetur
autem eos tam fraudibus instructos esse ad nocen-
dum, quam virulentia et rabie ardere, quum dicit
eos consilia insidiose excudere et frendere dentibus.
Sed hoo concesso, mox addit, irritos fore eorum
conatus: quamquam frigido videtur nostris doloribus
mederi. Tantum enim Deum ridentem inducit,
quod si curae habet salutem nostram, our non
mature ad resistendnm festinat, seque acriter oppo-
nit hostium nostrorum furori? Sed haec iusta
patientiae nostrae probatio est, ut dictum fuit Psal.
2, 4, quod Deus non statim armatus prodit ad im-
pios profligandos, sed connivet ad tempus, manum-
que Buspendit. Quia autem sensus carnis tunc
nimis lentum esse putat, et ex cessatione colliget,
otio suo contentum negligere res humanas: non
parum efficax ista consolatio est, eum ridentem fide
intueri : quia inde statuimus non stare in coelo igna-
vum, vel clausis oculis mundi gubernationem for-
tunae permittere, sed consulto cessare, quia inanem
eorum stultitiam despicit. Ao ne rursus obmurmuret
caro, cur ridere malit Deus quam ulcisci, ratio ad-
ditur, quia videt propinquum esse diem interitus.
Unde enim fit ut rerum indignitas nos conturbet,
nisi quia ubi subitum remedium non apparet, de
meliore statu desperamus? Qui autem videt car-
nifioem exserto gladio stare a tergo scelerati homi-
nis, iam vindictam non expetit, sed laeto potius
spectaoulo fruitur. Ideo admonet David, minime
consentaneum esse ut Deus nostro more succenseat,
qui impios videt exitio propinquos esse. Tacite
enim hic Deus ab hominibus discernitur, qui inter
res turbulentas caecutiunt, neque prae anxietate et
metu possunt ridere: quin potius morae taedio fre-
munt et indignantur. Atqui non satis est tenere
aliam esse Dei rationem, nisi discamus patienter
fiere in Dei risu, ut lacrymae nostrae sint obedien-

373

PSALMU8 XXXVII.

374

tiae sacrificium. Interim rogandus est ut nos suo
lumine illuetret: quia sic fiet ut fidei nostrae ad-
speotus eiusdem risus nos faciat participes in media
tristitia. Quidam alio referunt duos istos versus,
ac si diceret David, pios adeo feliciter agere, ut
ipsis invideant mali. Sed facile iam agnoscent
lectores id minime accedere at prophetae mentem.
14. (Gladium educunt impii.) Nunc longius pro-
greditur David, quod scilicet impii gladio et arcu
armati mortem filiis Dei minitentur: idque facit ut
tentationes praeveniat, quibus alioqui nos deiici
necesse foret. Neque enim Dei promissiones in
umbra et quiete locum habent, sed in gravissimis
pugnis. Ergo nunc docet, paoe illa de qua paulo
ante disseruit, minime privari iustos, quamvis prae-
sentem illis mortem impii intentent, ac sic resolvi
debet oratio: Quamvis gladium exserant peccatores,
et arcum tendant in perniciem iuetorum, quidquid
tamen conantur, exitiale ipsis fore. Notandae au-
tem sunt loquutiones quibus exprimitur misera
iuetorum conditio, donec ipsis tandem suocurrat
Deus. Vocantur enim egeni et pauperes: deinde
oomparantur victimis, quia nulla ad vim hostium
repellendam suppetit facultas, sed potius sub eorum
pedibus oppresBi iacent. Unde sequitur, minime
felicitatem eis in hoc Psalmo promitti cuius aequa-
bilis tenor semper appareat, sed in miseriis et af-
fiictionibus spem illis laeti exitus proponi quo se
8ustineant. Caeterum quia malosquoque saepe contin-
git eua culpa exosos esse, et duriter vexari, addit,
rectos via, praeter meritum affligi significans. Prius
dixerat rectos corde: quo verbo laudata fuit interior
cordis integritas: nunc yero probitatem in externis
vitae officiis commendat: atque ita ostendit non
modo iniuste affligi, quia nullis maleficiis hostes
8UOS provocaverint: sed dum lacessuntur iniuriis,
non deflectere tamen a reotitudine. Porro non iam
de risu Dei loquitur David , sed vindictam impiis
denuntiat, sicuti et Psalmo 2, 4 vidimus, postquam
dissimulando aliquandiu passus est Deus impios pro-
tervire, deinde in ira sua loqui ad eos prosternen-
dos. Summa autem est, adeo nihil profecturos, ut
gladius quem strinxerant, rediturus sit in eorum
viscera, et arcus conterendus.

16. Mdius pauxillum iusto quam opulentia im-
piorum magnorum:*) 17. Quia brachia impiorum
frangentur, sustentat autem iustos Iehova. 18. Novit
Iehova dies integrorum , et haereditas eorum perpetua
erit. 19. Non pudefient tempore adverso, et in diebus
famis salurabuntur.

16. (Metius pauxillum iusto.) Versus hic sine
ulla probabili causa varie exponitur. V\JST\ quidem

*) que 1'abondance de plusieurs meschans, en tnarge: ou
anx grana qai sont mescbans.

Hebraeis nunc magnam hominnm turbam, nunc
rerum abundantiam significat: interdum etiam
epitheton numeri pluralis cum substantivo singularis
numeri iungitur. Sed qui in hunc sensum trahunt
verba Davidis, paucos iustos impiorum multitudini
praestare, aperte ea depravant, ac totam sententiam
oorrumpunt. Non recipio etiam quod docent alii,
exiguum quod possidet iustus, melius esse magna
impiorum affluentia, nulla enim necessitas cogit
contra grammaticae rationem nomen ovyi, quod
multos vel magnos significat, torquere ad nomen

tlDHi Itaque non dubito quin David tenuem uni-
is iusti hominis fortunam cum opibus et copiis
multorum impiorum comparet. Quamquam epithe-
ton D'3""! non inepte sumetur pro magnatibus, qui
auctoritate et potentia valent. Davidis certe con-
silium minime obscurum est: quamvis impii excel-
lant in mundo, referti sint magna abundantia, et
suis opibus confidant: pauxillum tamen quod possi-
det iustus pluris esse quam omnes illorum acervos.
Atque hinc colligimus, Davidem non tam de externo
statu disserere, quam de arcana benedictione Dei
quae vere iustos locupletat: quia etsi in diem victi-
tent, e coelo tamen non eecus ac manna pascuntur:
quum impii semper esuriant, vel in sua abundantia
sepulti putrescant. Quo etiam spectat quae proximo
versu additur ratio, quod scilicet nulla sit in mundo
stabilitas nisi suffulta Dei manu, atqui pronuntiat
8olos iustos a Deo fulciri, impiorum vero robur
frangendum esse. Atque hic iterum videmus ut
rite et prudenter aestimetur vera felicitas, oculos in
futurum tempus tollendos esse, imo dirigendos ad
occultam Dei gratiam, tet absoondita iudicia: quia
nisi fide persuasi simus Deum nos in sinu pa-
terno fovere, semper nobis molesta erit nostra
tenuitas: rursus nisi occurrat nobis ista brachio-
rum fractio, impiorum fortuna nobis in pretio
erit. Quod si penitus infixa erit cordibus haec
doctrina, ubi didicerint fideles in fulturam bene-
dictionis Dei recumbere, non minus suaviter et
iucunde pauxillo se oblectabunt, quam fortiter altos
opum cumulos, quibus gloriantur impii, quasi ex
alto despicient. Interea monemur, quamdiu pro-
priis viribus nituntur, et suo robore insolenter se
iactant impii, exspectandum esse dum conterat Deus
ipeorum brachia. Nostrae autem infirmitatis hoc
optimum esse solatium, quod nos Deus ipse sus-
tinet.

18. (Novit Iehova dies integrorum.) Non abs re
toties inculcat David, ideo beatos esse iustos quia
eorum necessitatibus Deus prospicit. Videmus quam
propensa sint ad dubitationem hominum ingenia, et
quam eos torqueant superfluae curae, quibus finem
et modum ponere nequeunt. Interea obrepit alterum
vitium, dum volunt ultra quam lioeat esse providi:
et tamen ut acumine et industria polleant, subinde

24*

375

PSALMTJS XXXVII.

376

in capiendis consiliis labuntur, deinde successus eos
non raro destituit. Quare nihil utilius est quam
assiduo nobis proponi Dei providentiam , quae Bola
optime nobis consulere potest. Hac ratione nuno
dieit David dies iustorum Deo esse cognitos, hoo
est eum minime latere quibus subiaceant periculis,
et quibus subsidiis opus habeaut. Huius autem
dootrinae usns ad singulas mutationes aptandus est
quae nobis ruinam minantur: utcunque enim verse-
mur ac iactemur, atque ipsa varietas singulis mo-
mentis praesentem mortem ostentet, sufficere nobis
debet. haeo consolatio, non solum dies nostros a
Deo numeratos esse, sed varios etiam casus qui
nobis subeundi sunt, ei esse cognitos. Quum sic
invigilet Deus ad tuendam nostram salutem, in hao
peregrinatione non secus animis quiescere nos con-
venit, quam in fundo haereditario. Quoniam enim
a Deo respicimur, inde colligit David haereditatem
nostram esse perpetuam. Quum autem integros sic
dicit protegi a Domino, nos ad sinoerum probitatis
studium hortatur: ac si cupimus sub Dei praesidio
tuti latere, mausuetudinem colamus, facessatque a
nobis diabolicum illud proverbium, Inter lupos
ululandum esse.

19. (Non pudefient tempore adverso.) Docet etiam

hic yersus non promitti immunitatcm fidelibus, qua-

lem expeteret caro, ab omnibus incommodis, sed

liberationem : quae etsi re ipsa percipitur, non tamen

gustatur nisi fide. Nam duo haec coniungere opor-

tet, sicuti malis in hoc mundo permisti sunt fideles,

ita famem et res adversas utrisque esse communes;

unum esse discrimen, quod Deus suis in necessitate

manum porrigens impios deserit. Si quis obiiciat,

malos saepe tempore famis laute epulari, et largiter

saginari, quum boni inedia laborent: respondeo,

saturitatem cuius hic fit mentio, praecipue in eo

sitam esse, quod quum tenuiter victitent fideles,

imo ieiuni et steriles ad parcum victum suspirent,

Deus tamen ipsos alit non secus ac si suppeteret

longe uberior copia, quam incredulis qui totum

mundum sine satietato ingurgitant. Addo etiam,

tomporales istas benedictiones (ut alibi diximus)

non semper esse conspicuas, ut aequali modo fluant.

Nam quamvis aperta sit Dei manus, ipsi sumus

• restricti, et nostra infidelitas non leve obstaoulum

est eius beneficentiae. Iam quia statim difflueret

caro nostra, restrictius nobiscum agit Deus: et ne

sua indulgentia nos corrumpat, parce erogando quod

alioqui plena copia largiri paratus esset, ad fruga-

litatem nos erudit. Certe quisquis expendet quam

simus omnes ad lasciviam et delicias propensi,

esuriem qua Deus exercet suos fideles, non mirabi-

tur. Caeterum, quamvis non suppeditet Deus quan-

tum satis e8set ad nos saturandos, nisi tamen nobis

obstet nostra ingratitudo, in fame etiam et egestate

Bentiemus benigne et liberaliter ab ipso nos ali.

20. Quia impii peribunt, et inimici Iehovae
quasi pretiosum agnorum consumentur *) , in fumo
consumentur **). 21. Mutuatur impius, et non solvit :
iustus autem miseretur et donat. 22. Quia benedicti
eius haereditate possidebunt terram % et maledicti eius
excidentur.

20. (Quia impii peribunt.) Partioulam causalem
vj adversative positam interpretor: nisi forte altius
sententiam repetere placeat. Sed aptius cohaerent
ista antitheta, quo iusti satientur in fame, impii
autem etiam in media abundantia pereant: quia
scilitet ubi sua copia confidunt, Deus occultis modis
oos in nihilum redigit. Dei autem inimicos vocans,
admonet eius vindicta iuste opprimi, quam suis
sceleribus sibi accersunt. Quod dicit consumi tan-
guam pretiosum agnorum, quidam de adipe accipiunt.
Sed quum ip* praestantiam (ut alibi diximus) He-
braeis signifiret , non dubito • agnos selectiores , et
eximiae pinguedinis notari: quod optime ad anti-
thesin quadrat. Hinc enim discimus (quod etiam
docet alter propheta) saginari impios in diem macta-
tionis, ut eorum interitus maturior sit, quo lautius
fuerint tractati. Consumi in ftmo tantundem valet
ac brevi evanescere, ao si dictum eeset, nihil subesse
in illis firmi vel solidi. Qui per nomen Pretii
adipem intelligunt, ad fumum consumi interpretantur
siouti pinguedo liquescit, vel areecit. Sed vident
lectores priorem sensum melius congruere.

21. (Mutuatur impius.) Falluntur qui putant hic
malae fidei damnari impios, quod fraudando alienum
rapiant: ruraus laudari in filiis Dei humanitatem,
quod parati sint ad levandam fratrum inopiam.
Potius enim Dei benedictionem erga pios commen-
dat propheta, et ex opposito testatur, impiis nun-
quam satis esse. Summa igitur est, Deum abunde
largiri suis unde sint erga alios benefioi: impios
autem semper esse famelicos, ut eos ad fraudes et
rapinas oogat inopia. Et certe nisi ooulis nostris
obiectum esset stuporis et socordiae velum, quotidie
apparent huius rei documenta. Nam quantumvis
abundent impii, faoit tamen inexplebilis eorum oupi-
ditas ut hinc inde quasi praedones rapiant, neque
unquam sint solvendo. Interea suppeditat Deus
filiis suis quod non modo sufficiat in mediocres
U8us, sed unde etiam alios invent. Equidem non
nego reprehendi impios quod intemporanter omnia
yorando suos creditores fraudent: laudari etiam
iustos, quod in rectum finem utantur Dei bene-
ficentia: sed consilium prophetae est docere quid
valeat Dei benedictio. Atque hanc sententiam tne-

*) commc le pris des agneaux, en marge : ou rexcellcnce
on les agneaaz plus beanx ct plus gras.

**) seront consumez en fnmee, en marge: ou 8'esvanoui-
ront en brief.

377

PSALMDS XXXVII.

378

lius confirmat proximus versus, ubi discrimen sta-
tuitur in Dei benedictione vel maledictione. Ergo
si quaeritur unde filiis Dei ad inopes iuvandos, et
exercendam beneficentiam faoultas: cur impii aes
alienum assidue oontrahant, cuius solutio extorqueri
nunquam potest: respondet David illos esse bene-
dictos a Domino, hos autem eius maledictione pes-
sundari. Quod active quidam VDT133 exponunt
Benedicentes iusto, coactum et absurdum est. Summa
enim est, neque a coelo neque a terra nobis pro-
venire quidquid ad tuendam vitam, et colenda
humanitatis officia necessarium est, sed profluere
a solo Dei favore: si autem gratiam suam sub-
duoat, totius mundi affluentiam non posse riobis
sufficere.

23. A Iehava gressus viri diriguntur 9 et viam
eius diligit. .24. Quutn ceciderit, non cdUidetur: quia
Iehova supponit manum suam. 25. Puer fui, etiam
senui, nee vidi iustum derdidum, ae semen eius quae-
rens panem. 26. Quotidie miseretur , et dat tntUuo,
et semen eius ad benedictionem.

23. (A Iehova gressus.) Quidam simul haec duo
connectunt, Dei gratia praeparari gressus piorum,
quod scilioet non propria Virtute sequantur homines
quod iustum est ac rectum, sed quatenus spiritus
Domini eos gubernat: unde secnndum colligunt,
Denm favore prosequi et probare quod suum est.
Sed David simpliciter divinae erga pios benedic-
tionis elogia continuat, in quibus hoc merito cele-
brandnm est, quidquid instituunt, in felicem et op-
tabilem sucoessum dirigi. Sed notanda simul ratio
est cur Deus secundet ac bene fortunet omnes
eyentus in cursu vitae nostrae: nempe quia nihil
tentamus quod non ei plaoeat. Nam copulam, par-
tioulae causalis loco in seoundo membro positam
esse interpretor, atqu ) ita sententiam resolvo : Quo-
niam Deo gvata est piorum via, gressus ipsorum
ad laetum finem adducit: ut sensus sit, Quia videt
Deus fideles recta conscientia agere, neque deflec-
tere a via quam praeacripsit, ideo benedicit ipsorum
studia. Et certe quum generaliter loquatur pro-
pheta, certum tamen sit de solis fidelibus haberi
sermonem, posterius membrum expositive accipere
neoesse est: ita via pro instituto et ratione vivendi
ponitur: ac si dioeret, nihil aliud esse propositum
piis, nisi ut ad Dei vocationem vitam suam forment,
ac sequantur quod ille mandat. Gressus autem ad
exteruos eventue refero.

24. (Quum ceciderit.) Yulgo hic versus obtinuit
locum proverbii, si quando iustus delinquat, lapsus
eius non csse mortiferoe, sed nihil hoo ad Davidis
mentem, qui de piorum felicitate concionatur. Sim-
plex ergo doctrina est, ubi Deus ser vos suos calamitati-
busaffligit, eas simul mitigare, ut non prorsussuccum-

bant, sicut Paulus dicit 2. Corinth. 4, 9 deiici quidem
ipsos, sed non perire : laborare, sed non destitui. Qui-
damnon collidi iustos dicunt, quia non despondentani-
mum, sed potius invicta fortitudino sustinent quidquid
oneris incumbit. Et certe fateor hanc esse causam
cur non obruantur, quia propter mollitiem non suc-
cumbant oneribus. Latius tamen extendo verba,
sio paterna Dei olementia temperari piorum aernm-
nas, ut sub mole non fatiscant, vel cadendo non
ruant praecipites. Ex quibus verbis discimus, fide-
les quamvis Deum puro colant, et innocentiae 8tu-
deant, non tamen stabiles semper manere in eodem
gradu, sed multis inoommodis quatefieri et deiici:
tantum hoc inter eos et incredulos esse discrimen,
quod ruinae letales non sunt. Scimus enim etiamsi
leviter percutiat Deus reprobos, cedere illis in cau-
sam ultimi exitii. Ulterius progreditur Solomo
dicens, Iustum septies uno die cadere, et toties
surgere, Proverb. 24, 16: quibus verbis admonet,
non raro affiigi pios in vita, sed qnotidianis exer-
citiis probari, neque tamen unquam deseri a Domino.
Breviter etiam notandum est, levissimum quemque
casum ad nos conterendos satis fore, nisi Dominus
manum supponeret.

25. (Puer fui, etiam senui.) Sensus verborum
minime ambiguus est, Davidem quum ad senium
usque progressus esset, non vidisse quemquam ex
iustis, vel ex eorum posteris mendicare panem, sed
ex re ipsa difficilis et perplexa quaestio nascitur:
quia certum est multos iustos ad mendicitatem re-
dactos es8e. Quod autem de sua experientia prae-
dicat David, ad omnes aetates pertinet. Adde quod
ex Mose sententiam hanc hausit, nam mendicitas
Deut. 15, 4. inter Dei maledictiones censetur: et ab
ea Dei cultores lex illic diserte eximit. Quomodo
igitur conveniet, neminem ex iustis mendioum
fuisse, quum Lazarum inter abiectissimos mendicos
statuat Christus? Luc. 16, 20. Respondeo memoria
tenendum esse quod prius attigi, in temporalibus
Dei beneficiis non posse praefigi certum et aequa-
bilem modum. Sunt enim multiplices causae cur
non peraeque suum erga omnes pios favorem de-
claret Deus in mundo, quia alios castigat dum aliis
parcit: quorundam occultos curat morbos, ab aliis
abstinet, quia opus non habent simili remedio: quo-
rundam patientiam examinat prout spiritu fortitu-
dinis instruxit: quosdam denique proponit in exem-
plum. Promiscue autem omnes irae suae signis
humiliat, ut talibus stimulis excitentur ad poeniten-
tiam. Denique variis afflictionibus ad coelostis
vitae meditationem eos invitat: neqnetamen irritum
est vel inane quod lex pronunciat, terrenis bene-
dictionibus Deum servos suos dignari, ut documenta
sint sui erga eos favorie. Fateor inquam non
frustra neque de nihilo promitti fidelibus copiam
quae ad victum suffioiat: modo addatur exceptio,

379

PSALMUS XXXVII.

380

quatenus scilicet expedire Deus noverit: sic enim
fiet ut refulgeat in communi hominum vita Dei
benediotio: et tamen inopia quidam fideles laborent,
quia ipsis utile est. Quodsi ad mendicitatem redigi
contingat quempiam ex fidelibus, sursum tollendae
sunt mentes ad beatam illam haereditatem , ubi
large rependet Deus quidquid fluxis suis benedictio-
nibus nunc deest. Tenendum etiam alterum illud,
si fideles communiter iisdem poenis involvat, quibus
impios ulcisoitur, quum iisdem videat morbis im-
plicitos, in eo nihil esse absurdi. Nam etsi usque
ad Dei contemptum non prosiliunt, neque addicti
sunt sceleribus, neque etiam sibi placent, vel defixi
sunt in Buis vitiis: non tamen soluti sunt omni
reatu. Quare non mirum est si temporalibus poe-
nis interdum subiaceant. Hoc interea verum est,
Deum suis prospicere, ut eorte sua contenti nulla
re egeant, quia parce victitando liberaliter interim
vivunt: sicuti dicit Paulus Philipp. 4, 12; Didici
abundare, didici et penuriam pati,

26. (Quotidie miseretur.) Repetit quod iam semel
dixerat, Dei gratiam inexhaustum esse bonorum
omnium fontem, ideoque dum se exserit erga fideles,
non modo ipsis suppetere quod satis sit in privatum
usum, sed unde aliis largiantur. Quod addit de
eorum semine, varie exponitur: quin de piorum
filiis loquatur minime dubium est, idque colligitur
ex versu proximo : sed quod illos ad benedictionem
fore dicit, quidam sic aocipiunt, ac si dixisset, fore
beneficentiae Dei minietros: ita secundum eos sensus
esset, patrum imitatores fore in iuvandis pauperibus,
et liberalitate erga omnes exercenda: sed voreor ne
hoc nimis sit argutum. Non recipio etiam quod
docent alii, tam insignem fore erga filios piorum
Dei gratiam, ut in formulam bonae et faustae pre-
cationis trahantur. Fateor hanc loquendi formam
pluribus locis ita accipi: sed hic (meo iudicio) nihil
aliud voluit David quam celebrare continuam favoris
Dei a patribus in filios seriem: ao si diceret, non
exstingui Dei benediotionem ubi iustus quispiam
moritur, sed pervenire usque ad eius filios. Et
certe nulla est certior haereditas in quam nobis
succedant filii, quam ubi illos nobiscum Deus pa-
terno suo favore complexus benedictionis suae oon-
sortes facit.

27. .Becede a malo, et fae bonum: et inhabita
in saeculum. 28. Quia Iefiova amat iudicium t et non
derelinquit mansuetos suos, in saeculum custodientur :
et semen impiorum excidetur. 29. Iusti Jtaereditate
possidebunt terram, et habitabunt in saeculum super
eam.

27. (Beecede a malo.) Concludit hoc versu David
ut fruamur hac felicitate cuis meminit, abstinendum
sse ab omni iniuria, colonda esse officia humani-

tatis, et beneficentiae dandam operam. Quanquam
autem sententia haec minime congruit cum sensu
carnis, certum tamen est, totum genus humanum
non aliam ob causam tot incommodis ac molestiis
involvi, nisi quia pro se quisque iniuriis, fraudibua,
rapinis et maleficiis deditus, Dei "benedictionem re-
spuit. Se ergo ipsos homines impediunt, quo minus
agant feliciter in mundo, et quisque laetus ac tran-
quillus quod suum est poseideat. Non temere igi-
tur David a suporiori doctrina ad hanc exhortatio-
nem delabitur: quia si mansueti terram posaident,
ut qui8que sibi bene esse optat, sic etiam debet ad
probitatem et beneficentiam eniti. Notandum etiam
est, haec duo non sine ratione ab eo coniungi, ut
beneficentiae studeant fideles, et ab omni malefioio
sibi temperent. Nam ut Psalmo 34. visum fuit,
oontinget saepe aliquem non modo humaniter se
gerere erga certos hominee, sed plena.etiam manu
do suo largiri, sed interim aliunde rapere ac prae-
dari unde euam liberalitatem ostentet. Ergo quis-
quis officia sua cupit Deo probari, sic bene mereri
studeat de fratribus qui ope eius egebunt, ne uni
succurrat cum alterius iactura, vel hunc illius moe-
stitia exhilaret. Atque his duobus verbis breviter
secundam legis tabulam complexus est David: pri-
mum ut manus suas ab omni noxa puras oontineant
fideles, ac nemini praebeant querimoniae materiam:
deinde ne sibi vivant, ac privatie commodis sint
addicti, sed quoad suppetet facultas, in oommune
prodesee cupiant. Diximus autem antehac, hanc
Dei benedictionem quae iustis promittitur, non sem-
per aoquali modo perspici, ut terram inhabitettt: ac
causam attulimus, quia vix ullum tantae integritatis
exemplum reperiat Deus inter homines, quin sua
culpa msierias sibi procreent qui sunt inter alios per-
fectissimi: ideo nihil mirum si Dominus suam bene-
dictionem subducat, saltem aliqua ex parte: deinde
scimus ut luxurient affectus carnis, nisi Dominus
fraenum iniiciat. Adde quod ad medkationem coe-
lestie vitae nemo satis alacriter properat, nisi variig
stimulis urgeatur. Hinc fit ut poseessio terrae,
quam David assignat filiis Dei, non semper ait
pedum positio, quia multae inquietudines eos per-
turbant. Neque tamen fictitium est quod promittit:
quamvis enim experientia communis nondum liquido
demonstret filios Dei haeredes esse terrae, sentimus
tamen pro mensura nostrae fidei quid valeat Dei
benedictio, quae assidue instar fontis inexhausti
scaturit. Gerte plus quam caeci sunt qui non vident
praemium hoc iam rependi iustis hominibus, quod
Deus eo8 suo praesidio tuetur ac sustinet.

28. (Quia Iehova amat.) Notanda est haeo con-
firmatio proximae sententiae, quia sumitur ex alti-
ore principio, nempe, Deo placere iustitiam et recti-
tudinem. Quod videtur quidem esse mutilum, sed
quia pro confesso sumit David, quod piorum omnium

381

PSALMUS XXXVII.

382

oordibus infixum eese debet, mundum regi Dei pro-
videntia, optime ratiocinatur. Primo itaque tenen-
dum est, Deo curae esse statum generis humani,
nec agitari fortuito, sed consilio eius dirigi, ut rerum
omnium eventus suo arbitrio moderetur, manuque
gubernet. Addendum secundo quod hic commemo-
rat David, placere Deo iustitiam. Inde sequitur,
quisquis iuste et innoxie versatus fuerit inter ho-
mines, beatum fore, quia Deo propitio, tandem illis
bene succedere neoesse est. Sed meminerimus, pro-
missionem de qua agitur, inde pendere, quod Deus
piorum oustodiam suscepit, non ut eos semper
foveat in umbra et otio, sed ubi cruoe exercuerit,
tandem illis suocurrat. Magnum enim his verbis
pondus subest, quod non relinquet Deus mansuetos
suos. Perperam ergo interpretantur hunc Psalmum,
qui Dei gratiam, qua suos fideles in hao vita pro-
sequitur, a spe et patientia avellunt, imo ne iudi-
oium repente quis praecipitet, pias mentes suspendit
propheta, doneo iudicium suum post mortem impio-
rum erga eorum posteros demonstret. Perinde enim
hoo valet ao si iterum assereret, quamvis non sta-
tim appareat Dei iudicium, impios et sceleratos
nihilo meliore esse loco, quia iusta eos poena in
filiis suis manet. Quod si erga illos Dei male-
dictio non statim vim euam exserit, mirum non
eat si favorem suum erga fideles occultum con-
tineat.

29. (Iusti haereditate possidebunt.) Non est super-
vacua huius doctrinae repetitio, quam animis nostris
insculpere admodum difficile est. Nam quum omnes
felicitatem expetant, vix tamen centesimus quisque
eam a Deo exspectat: quin potius, ut bene sibi con-
sulant, quasi data opera certatim provocant Dei
vindictam, dum aHi fraudibus et periuriis se con-
taminant, alii ferunter ad rapinas, aln genus omne
saevitiae exercent, alii caedibus quoque et veneficiis
graasantur. Quomodo autem perpetua habitatio in-
telligi debeat, nuper et iam ante aliquoties admonui,
nempe quia inter motus turbulentos Deus tamen
608 8uis alis protegit: et quum nihil sit sub luna
«tabile, quasi in tuto portu salvos praestat. Huo
deinde accedit interior tranquillitas, quae centum vitis
praecellit: atque ita merito pro inoomparabili pri-
vilegio censetur.

30. Os iusti loquetur sapientiam f et lingua eius
proferet iudiciunu 31. Lex Dei sui in corde eius:
non nutabunt gressus eius. 32. Observat impius
iustum, et quaerit interficere ipsum. 33. lehova non
relinquet ipsum in manu fflius, nec damnabit eum
quum iudicabitur.

30. (Os iusti loquetur sapientiam.) Quia hypo-
critis solenne est, quidquid de iustis et rectis prae-
dicat spiritus Dei, secure ad suum commodum ob-

tendere, definit David quam a filiis suis Deus
exigit iustitiam, ac eam in tria capita distinguit,
quod sermo eorum sincerus sit, quod lex Dei in
eorum animis dominetur, quod vitam recte insti-
tuant. Primum membrum quidam aliter exponunt,
quod soilicet iusti aliis ad bene vivendum ducea
sint ac magistri: itaque disserere de sapientia, et
de iudicio loqui , tantundem illis valet ac pia doc-
trina formare alios et instituere in timore Dei.
Quod tametsi non improbo, vereor tamen ne sit
nimis restrictum. Sapientia enim et rectitudo tam
profanis sermonibus et impuris, quibus Dei nomen
impii delere conantur, quam versutiis et fraudibus,
omneque genus insidiis, simulque minis ac terro-
ribus opponitur. Sensus ergo est, iustos honorifice
et reverenter Dei iustitiam extollere , ut se et alios
in tota pietate erudiant: deinde tam in suis quam
in aliorum negotiis, quod rectum est, sine fuoo pro-
bare, nec sophistice colorem inducere malis causis:
denique nunquam a vero defiectere. Additur cordis
integritas: quae etsi ordine praecedit, non tamen
abeurdum est seoundo loco eam poni : quia scriptura
in virtutibus aut vitiie recitandis non tam curiose
ordinem observat. Hino porro ista oordis integritas,
si lex Dei cordi insideat, quae sola et optimam
vitae regulam praescribit, et fraenat pravos omnes
affectus et libidines, et animos ad iustitiae studium
format. Neque enim fieri potest ut quis constanter
se addicat rectitudini, postnabito sui respectu, fra-
tribus se impendat, renuntiet avaritiae, superbiam
domet, et cum proprio ingenio bellum gerat, nisi
timore Dei sit praeditus. Sequitur tertium mem-
brum, quod ad externa officia refertur. Putant alii
promissionem esse. Sed non dubito quin David
iustitiae definitionem hucusque oontinuet. Sensus
igitur est, quamvis multae pecoandi occasiones filios
Dei sollicitent, ao magna etiam hominum pars
quantum in se est, pravitate sua eos a Dei timore
abducat: quia tamen lex Dei occupat et regit eorum
corda, non vacillare, sed fixo gradu stare in propo-
sito, vel certe rectum cursum tenere.

32. (Observat impius.) Glarius modum expri-
mit p088idendae terrae, quod scilicet Deus fideles
8U08 undique hostibus obsessos tueatur. Unde ite-
rum colligimus, antehac non fuisse illis promissum
quietum statum, et ab omni molestia lmmunem:
neque enim congruerent haec inter se, fideles in
pacata haereditate vacare otio ac deliciis, et tamen
quaei oves e faucibus luporum quotidie eripi. Interea
continent hi duo versus raram consolationem, quod
inter varias noxas, salvi tamen Dei auxilio evadent.
Praemonet ergo David fideles, ubi hostes suos in
excubiis sedere viderint, et captare omnes nocendi
rationes, speculandam ex opposito esse quam pro
suorum 8alute curam Deus gerit, et quas agit
excubias, ut eos servet incolumes. Fatetur quidem

PSALMUS XXXVII.

avid formidolosas per ee eese insidias quibus
apii non modo fortunas bonorum appetunt, sed
itam, quia orudeliter in eorum exitium conspirant:
ubet tamen nos infractis animis stare: quia Deus
je vindicem fore promisit. Et notanda est circum-
stantia liberationis, quod eam ecilicet eousque differat
dum iam mors imminet. Proximo membro mone-
mur etiam, quamvis sedulo boni sibi ab omni in-
vidia caveant, conentur de omnibus bene mereri,
fugiant omne8 offensas et iurgia, fore tamen falsis
acousationibus expositos. Neque enim- pronuntiat
David, plaudente toto mundo, eorum virtutes cele-
bratum iri iustis laudibus: sed ubi in iudicium
tracti. fuerint, et calumniis fere oppressi , ut dam-
natis sint similes, contentos esee iubet Dei prae-
sidio, qui tandem ab iniquis hominum iudiciis asse-
ret eorum innocentiam. Si quis obiiciat multos ex
filiis Dei postquam damnati fuerant, saeva et acerba
morte fuisse multatos: respondeo, eorum tamen vin-
dicem in coelis sedere. Nam quamvis ad crudelis-
simam mortem cum summa ignominia raptus fuerit
Christus, ab illa tamen damnationis angustia sub-
latus est, (ut dicit Iesaias cap. 53, 8,) et sic Deus
agit quotidie eum eius membris. Si quis rursum
excipiat, Davidem hic non de futura vita, sed de
praesenti piorum statu concionari, repetenda est
quam prius attuli, solutio, terrenas scilicet Dei be-
nedictiones restringi ad eius consilium: atque ita
quatenus expedire novit, nunc supprimi vel in totum,
vel ex parte, nunc conspicuas exstare, non autem
fluere aequabili modo. Continget ergo sanctos
martyres, ubi damnati fuerint, morti etiam addici
quasi a Deo relictos: quia ne ipsis quidem quid-
quam melius vel magis optabile est, quam ut Dei
gloriam morte sua illustrent. Neque tamen ipse
idem qui.impiis ad oxercendam saevitiam fraenum
laxat, assertor esse desinit iustitiae suorum, quia
coram angelis et tota ecclesia sibi probari demon-
strat, et se oognitorem fore ostendit : imo e tenebris
in quibus demersi sunt, eos attollens, facit ut eorum
cinores suavissimum odoiem spirent. Deniqne ubi
passus fuerit Dominus indignis probris ipsos obrui,
feret ipse sententiam, qua iustam eorum causam ab
iniustis calumniis asserat.

34. Exspecta Iehovam, et custodi viam eius, et
exaliabit te y et haereditate possideas terram: dum
excidentur impii, videbis. 35. Vidi impium robustum,
et se extendentem instar lauri viridis: 36. Et trans-
ivit, et ecce non erat: et quaesivi locum eius, neque
inventus est.

34. {Exspecta Iehovam.) Iterum ad exhortatio-
nem redit David, ut fidoles freti Dei promissionibus
ac suffulti, nullis tentationibuB se huc illuc per vias
obliquas et perversas trahendos permittant, sed

maneant constantes in obsequio Dei. Primum
itaque ad spem et paticntiam eos hortatur, ac si
iuberet in rebus confusis intentos esse ad Deum, et
quiescere donec faciem suam, quam abscondit, denuo
ostendat. Hinc nascitur istud alterum, ne deflec-
tant a via Domini: ubicunque enim vigebunt spes
et patientia, facile mentes fraenabunt ne ad quid-
quam illicitum prosiliant. Et certe quod quieque
malis artibus sua commoda procurat, hanc reperie-
mus es80 causam, quia nemo in Deum reoumbit:
vel ubi mox fortuna non arridet, frustra integrita-
tem coli putat. Porro discamus ex hoo loco, ai
multi otiam ex probis et simplicibus vitam misere
in continuis laboribus trahunt, poenam hanc merito
luere, quod vix centesimus quisque Deum patienter
oxspectat, rectumque cursum prosequitur: tantum
abest ut certo statuant proprium illius esse munus,
non modo ex stercore suos erigere, sed eruere etiam
ex sepulcris. Nec vero David Exattandi verbo abs
re usus est, ut sciamus tunc demum fidelibus saepe
a Deo manum porrigi, ubi calamitatum mole obruti
videntur. Subiicit postea David perituros impios
coram oculis piorum: quia nisi diversus esset exi-
tus, optimos quosque facile ad peccandum alliceret
oonditio in qua ad tempus reprobi laetantur. Bt
sane eiusmodi spectaculis nos quotidie Deus oblecta-
ret si ad cernenda eius iudicia oculati essemus. Et
tamen quamvis totus mundus caecutiat, non deeinit
Deus sceleribus hominum iustam mercedem repen-
dere, nisi quod oooultioribus modis illa puniens,
fructum hunc quo nos privat stupor noster, a nobia
subducit.

35. (Vidi impium.) Propria experientia oon-
firmat quod nuper dixi, quamvis impios inebriet
sua felicitas, et admirationi sit apud omnes, oadncam
tamen esse ot evanidam, ideoque nihil aliud quam
merum figmentum. Ac priore quidem versu hoe
non esse novum vel insolens dicit, si impius pro-
spera fortuna elatus, se longe lateque extendat, et
terrorem etiam incutiat simplicibus. Postea addit,
momento evanescere illam magnitudinem quae non
sine admiratione spectata fuit. Quod ad verba per-
tinet, Y^V tam ^ ^ 8 ve l robustus, quam formi-
dabilis exponi potest, quia verbum a quo deducitur,
nunc terrere, nunc roborare significat. Participium
m^n© quidam accipiunt pro viridi: sed potius
tantundem valet ac se disco operiens vel extendens,
sicut arbores procerae et patulae ramos diffundunt.
Nec vero dubito quin ferociam eorum perstringat
David, qui se intemperanter efferunt. Transirc
eecundo versu positum est pro evanescere, atque
ita admonet, paulispor sedendum esse, dum ex trans-
itu appareat, nebulam duntaxat fuisso quidquid
mundus in fortuna impiorum miratur.

385

P8ALMU8 XXXVHI.

386

37. Observa integrum hominem, et considera
redum: quia finis huius hominis, pax. 38. Trans-
gressores autem delebuntur simul, finis impiorum
excidetur. 39. Salus vero iustorum a Iehova, forti-
tudo eorum in tempore afflictionis. 40. Et auxilia-
bitur iUis Iehova, et eruet eos, eruet eos ab impiis:
servabit eos, quia sperant in eo.

37. (Observa integrum.) Hortatur David fide-
les, ut attentius quaeounque occurrunt tam gratiae
Dei quam iudioii exemnla oonsiderent, sed simul
dooet, perperam fieri iudicium ex proximo intuitu:
quia nisi sedatis mentibus exspectetur opportunitas
quae in Dei arbitrio posita est, saepe exstincta fide,
simul affectus promissionum Dei peribit. Haec
ratio est cur requirat custodiam, et adspicere iubeat,
quia dum sensus nostros occupat quae semel oblata
est ooulis tentatio, nobis festinatio hallucinandi
oausa eet. Quod si quis velut e specula oculos suos
procul extendat, vere hoo diotum fuisse agnoscet,
fine tandem discerni reprobos a iustis. Atque haec
sententia correctionis looo addita videtur, ut dis-
camus iudicium suspendere, si non statim exsequi-
tur Deus quod hactenus docuit: etsi vota nostra
nimis ebulliunt, statim oocurrat haeo moderatio,
nondum venisse finem, dandumque Deo eese tempus
quo res oonfusas in ordinem restituat. Quidam
nomen IVinK ^e posteris aooipiunt: sed male, quia
tantum in exitu disorimen ponit David: quia Deus
poetquam servos suos duriter exercuit, rebus eorum
adversis benedicens, impiorum laetitiam in luotum
convertit.

39. (Salus iustorum a Iehova.) Summa est,
quidquid accidat, iustos tamen salvos fore, quia in
manu Dei sunt, et nunquam potest eorum oblivisci,
quod diligenter notandum est, ut affiiotissimos haeo
fiducia sustentet, quam a Deo sperant salutem,
certam esse : quia aeternus est Deus, suoque imperio
mundum gubernat: sicut dicobat Ghristus Ioan. 10,
29: Pater qui vos dedit mihi, maior omnibus est.
Retinet autem David principium illud, Quia Deo
probatur iustitia, fieri non posse ut sinceros eius
cultores deserat fraudetque suo auxilio. Itaque
fideles in ipsum reoumbere iubet, non solum dum
ex voto res prooedunt, sed ubi premunt affliotiones.
Quibus verbis dooet, sufficere si modo virtutem
suppeditat servis suis Deus, ne angustiis constricti
deficiant, vel sub gravibus miseriis gementes, oneri
sucoumbant. Huo pertinet etiam quod bis Eruendi
verbum inculcat David, ut se ad tentationes feron-
das assuefaciant filii Dei: et Bi longius eos Deus
extrahat, subinde in memoriam revocent, ubi satis
expertus fuerit eorum patientiam, demum libera-
torem fore.

Ga&mni opera. XXXI.

PSALMUS XXXYHL

ABG. David morbo aliquo (ut ooniicere licet) gravi et acerbo
laborans, qnia se a Domino oastiffari agnoaoit, eins iram
deprecatnr. Qno antem Denm ad misericordiam melins
fleotat, mnltia oircnmstantiia mali sni atrooitatem de-
plorat, qnas satins erit sno looo et ordine singnlaa
notare.

1. Canticum Davidis ad reminiseendum. 2. Ie-
hova, ne in furore tuo arguas me, ei in ira tua corri-
pias me. 3. Quia sagittae tuae descenderunt in me,
descendit super me manus tua. 4. Non est integritas
in carne mea a facie irae tuae, neque pax*) ossibus
meis a facie peccati mei. 5. Quia iniquitates meae
transcenderunt caput meum, sicut onus grave aggra-
vaiae sunt prae me. 6. Futruerunt, contabuerunt
Uvores mei a facie stultitiae meae.

1. Inscriptio ad argumentum refertur. Nam
quod initium vulgaris oantioi quidam fuisse putant,
sicuti in aliis Psalmis adscribi solet cantilenae exor-
dium unde petenda erat modulatio: frigidum est.
PotiuB ergo David ne statim efflueret castigatio qua
defunctus erat, memoriale hoo tam sibi quam aliis
composuit, sciebat enim quam facile et oito nobis
evanescant poenae divinitus inflictae, quibus in
totam vitam nos erudiri decebat: deinde memor
erat suae vooationiB. Nam quum toti ecclesiae
praefectus esset magister et doctor, quidquid in
schola Dei privatim didioerat, in oommunem usum
aptare debuit, ut omnibus prodesset. Atque ita
monemur, utile esse exercitii genus, memoria saepe
repetere quas ob pecoata nostra Deus poenas
exegit.

2. (Iehova, ne in furore.) Quia sextus quoque
Psalmus ab hoc versu incipit, ubi eum exposui: ne
frustra lectores onerem, nuno ero brevior. Non
simplioiter poenam sibi remitti podtulat David, sed
tantum ut rigorem irae suae moderetur, unde colli-
gimus Davidem carnis suae votis fraena non laxasse,
sed precatum esse ex affectu pietatis recte com-
posito. Naturaliter enim optarent omnes sibi dari
impune pecoandi licentiam. Atqui David se ipsum
cohibet, nec Dei indulgentiam sine modo extendit,
sed contentus est poenae mitigatioue, ac si diceret:
Ego me tibi permitto oastigandum: sed vide in-
terea ne me durius tractes quam sim fereudo, ac
iudicium tuum ad infirmitatis meae modum attem-
peres, ne mali gravitas me prorsus obruat. Haec
(utdixi) precatio ad pietatis normam compoeita fui t :
quia nihil aliud continet quam quod Deus omnibus
suis filiis promittit. Iam vero notandum est, Davi-
dem non intus secum fremere, sed querimoniam
suam proferre coram Deo: neque obstrependi causa,

*) paix, en marge: ou repos.

387

PSALMUS XXXVIII.

388

sed suppliciter cum ingenua confessione, deinde
cum veniae fiducia. Iram et furorem pro summo
rigore posuit David, et paternae castigationi op-
posuit.

3. (Quia sagittae tuae.) Ostendit summa ne-
cessitate se cogi ad petendam malis suis levationem,
nempe quod oneris magnitudini succumbat. Haec
semper in precibus tenenda est regula, ut Dei pro-
missiones nobis versentur ante oculos. Promisit
autem Deus se poenas de euis, non quas meriti sunt,
sed quas ferre possunt, sumpturum. Haec ratio est
our toties sancti suam infirmitatem commemorent,
dum nimis graviter premuntur. Prudenter autem
David sagittas Dei, et manum vel plagam nominat
quem patitur morbum: quia nisi persuasus esset,
divinitus se affligi, ad potendum inde vulneris reme-
dium nunquam animum induxis6et. Videmus ut
caecutiant fere omnes in Dei iudiciis, ac fortuitos
esse cagus somnient: vix autem centesimus quisque
manum Dei respioiat. Atqui David in morbo,
sicut in aliis rebus adversis, manum Dei suis oculis
proponit ad punienda peccata armatam. Et sane
quisquis in mali sui sensu subsistit, nihil a pecu-
dibus differt. Sed quum nos de iudicio admoneant
omnia eius flagella, haec vera fidelium prudentia
est, manum percutientis respicere, ut propheta
Ies. 9, 13. loquitur. Itaque pronomen emphaticum
est, ac si dixisset non esse sibi cum homine mortali
negotium, cuius manus sagittas pro virtutis suae
modo vibraret, sed Deum longe alio impetu iaculari
sua tela.

4. (Non est integritas.) Quod alii formam
vertunt, non videtur tam aptum esse. Iam vero
sequitur alterum membrum in quo iustitiae laudem
Deo tribuit David, sine quo prior notitia nihil aut
minimum prodesset: imo interdum animos hominum
exasperat, ut iram Dei magis provocent, dum eum
insimulant crudelitatis , et exsecrandas blasphemias
in eum evomunt. Quare nihil magis praeposterum
quam imaginari nudam et absolutam (ut loquuntur)
Dei potentiam, quae eum iustitia sua spoliet. Ideo
David simul ac Deum sibi infensum concepit, con-
vertitur ad sua pecoata, quia iam ante statuit non
e88e tyrannum qui iniuste saeviat, sed aequum
iudieem qui nunquam irasoitur nisi offensus. Ergo
si velimue iustam Deo laudem tribuere, discamus
exemplo Davidis, irae eius coniungere nostra pec-
cata. Proximo versu conqueritur, sub ingonti mole
ita se esse demersum, ut prorsus deficiat: iterum
tamen confirmat superiorem doctrinam, quod Deum
merito ita severum et formidabilem sentiat. Etsi
enim nomen V\y pro pocna saepe sumitur, scimus
tamen id esse translatitium. Neque etiam nego
quin David ad effectum transferat quod causae pro-
prium est, dum iniquitates vocat quas sua culpa
poenas contraxit: diserte tamen simul fateri vult

impntandum esse suis peccatis quidquid malorum
sustinet. Neque enim exemplo Gain cum Deo
expostulat de immodica poenae atrocitate: dicebat
ille: Maior est pocna mea quam ut sim ferendo: et
quidem eadem voce fttt illic utitur Moses Genes.
4, 13, ut in verbis Davidis et Cain sit aliquid
simile. Sed Davidis oonsilium longe diversum fuit,
nam quum obreperent eius animo tentationes istae:
Quam duriter te Deus tractat? certe quum nullam
habeat tui levandi rationem, vult te perditum et
exstinctum : non modo spernit tuos gemitus, sed quo
magis deieotum videt, violentius persequitur: ut
impiis istis figmentis aditum praecluderet, clypeum
hunc opposuit, iusto Dei iudicio se affligi. Nam et
nuper adsoripsit peocatis suis totam irae Dei gravi-
tatem: et paulo post repetet, quidquid patitur, sua
amentia fuisse conflatum. Quamvis ergo sua mala
deplorans, videri possit in speciem cum Deo litigare,
hanc tamen modestiam retinet (quia Deus puniendo
modum non excedit) nihil praeter depreoationem
sibi restare: quum impii quantumvis male sibi con-
scii sint, Deo tamen obmurmurent, non secus ac
ferae indomitae catenas quibus oonstringuntur, den-
tibus mordent.

6. (Putruerunt.) Mali diuturnitatem hoc versu
commemorat, quod levationi impetrandae valere de-
buit. Nam quum Dominus apud Iesaiam 40, 2.
pronuntiat, impletam fuisse ecclesiae malitiam, et
6e pro peccatis duplicia ei rependisse: significat,
ubi satis exegit poenarum, se mature plaoari: imo
si longius prosequutus fuerit suam vindictam, pro
sua clementia quasi taedio affici, ut liberationem
acceleret, sicut alibi dicit: Examinavi te, sed non
instar argenti, ne te consumerem, Ies. 48, 10. Huc
ergo spectat quod de mali duratione conqueritur
David, ut iustis poenis perfunctus, tandem levatio-
nem obtineat. Fuit autem haec non levis tentatio
servo Dei, oontinuo languore confectum quasi in
malis suis putrescere et in saniem liquefieri. In
quo magis miranda est eius constantia, quae non
magis fracta fuit morae longitudine, quam immenso
malorum oneri succubuit. Quod porro stuUitiam
nostram loco peccati ponit, ad extenuandam culpam
minime pertinet: sicut hypocritae dum effugere
reatum nequeunt, ut tamen excusent dimidia ex
parte, fucum ignorantiae obtendunt, vel errore et
incogitantia se lapsos esse tergi versantur : sed se-
cundum hebraicae linguae phrasin per stultitiae
nomen se desipuisse fatetur, quod carnis libidini
obsequutus fuerit adversus Deum. Et certe passim
quantumvis atrocia scelera spiritus designans, non
sublevat reatum hominum, ac si levibus tantum de-
lictis obstricti essent, quin potius vesani eos furoris
accusat, quod pravis desideriis oxcaecati contra
opificem suum ruant. Itaquo scmper cum stultitia
vel amentia coniunctum est peccatum. Et hoc

391

PSALMUS XXXVIII.

392

ficri aliter potest quin simul atque incidimus in ali-
quod di8crimen, caro nostra varios circuitus nobis
ingerat, et ad captanda consilia distrahat in multos
errores : hio firmissimus quisque labasceret, nisi sibi
fraenum iniiceret, quo retentus ao cohibitus fuit
David, nempe sensus omnes suos verbi Dei can-
cellis inclusos tenens. Imo in precibus quietis plus
satis experimur, quam erratioae sint mentes nostrae,
quas difficile est eodem tenore intentas ad finem
usque dirigere. Si hoo extra serium examen oon-
tingit, quid fiet in gravibus tempestatum procellis,
quae mille mortes ostentant, nullum exitum? Quare
mirum non est si cor Davidi$ abripuerint, ut inter
aestus turbulentos variis agitationibus obnoxium
fuerit. Addit se virtute fuisse privatum, proinde
ao si homini mortuo se conferret. Quod aadit de
lumine oculorum, quidam ita aecipiunt, nihil fuisse
residuum consilii vel providentiae , adeo undique
urgebat desperatio. Simplioior tamen sensus erit,
abfatum ei fuisse vitale lumen quia illic praecipuus
se exserit animae vigor.

12. Amici mei et socii mei e regione plagae
tneae steterunt, et propinqui mei e loginquo steterunt.
13. Et laqueos tetenderunt qui quaerebant animam
meam: et qui captabant malum meurn, loquuti sunt
pravitates, et dcios quotidie meditantur. 14. Ego
autem tanquam surdus non audio, et quasi mutus
non aperiens os suum. 15. Et fui tanquam vir non
audiens, et in cuius ore non sunt redargutiones.

12. (Amici mei et socii.) Alias circumstantias
ad augendam mali gravitatem addit, quibus Deum
ad misericordiam provocet. Una est, quod apud
homines nihil opis vel solatii reperiat Nam amicos
e regione stare dicens, intelligit cessare ab omni
humanitatis officio. Id autem aocidere potuit vel
superbia, vel timore. Si contemptu se ab homine
misero subduxerunt, crudeles erant ac superbi: si
invidiae metu operam negarunt, timiditas fuit minime
excusabilis. Sed interim Davidis calamitatem non
parum exaggerat, quod ne amici quidem et propin-
qui signum aliquod miserationis ostendere ausi sunt.
Est autem ista aoerbissima tentatio, ubi quis magna
amioorum oopia floruit, deinde ab omnibus deseritur.
Sequitur altera circumstantia, quod hostes tendiculas
posuerint , loquuti sint in eius perniciem , et dolos
inter se machinati sint. Summa est, Quum amici
ignavi sedeant, hostes strenue satagere, et acriter
inoumbere ad ipsum perdendum. Quaerere animam
suam dicit, quia ut capitales erant hostes ac san-
guinarii, mediocri damno non contenti, eius interi-
tum fervide expetebant. Interim tamen non tam
queritur vi et armis fuisse grassatos, quam dolosas
eorum conspirationes accusat, quas metaphorice
primo de8ignat per laqueos: deinde sine figura addit,

eos in perniciem suam loqui, et quasi occultis
susurris inter se consulere quomodo noceant. Iam
certum est Davidem non petere fucatam rhetoricam
ex foro qua Deum sibi conciliet, sed potius argu-
menta ex Dei verbo sumere: in usum nostrum
aptandae sunt quas hic ad fidei suae oonfirmationem
sententias colligit. Si nos defioiunt omnia mundi
praesidia, alii nos fraudant iustis offioiis, alii nihil
quam caedem nostram spirant: veniat nobis in
mentem, non frustra haeo inter precandum Deo pro-

Soni, cuius proprium est succurrere miseris, perfide
esertos acproditos in suam tutelam suscipere, com-
pescere improbos, neo modo resistere eorum violen-
tiae, sed astutis etiam consiliis ire obviam, fraudes-
que eludere.

14. (Ego autem tanquam.) Duas ob causas
muto et surdo se comparat. Nam primo significat
falsis et perversis iudioiis ita se obrutum, ut ne
verbum quidem iustae defensionis causa faoere liceat.
Deinde patientiam suam in medium profert coram
Deo, quo magis eum ad miserioordiam inolinet.
Talis enim mansuetudo non tantum calamitosis et
innoxiis hominibus favorem merito conciliat, sed
verae quoque pietatis signum est. Nam qui pen-
dent e mundo, et tantum hominum respectu agun-
tur, si iniurias suas ulcisci non poterunt, vociferando,
quanta intemperie ferveat ipsorum animus, osten-
dent. Ergo ut quis plaoide et sine tumultu petu-
lantiam hostium, iniustos impetus, calumnias et
fraudes perferat, eum neoesse est in Deum recum-
bere. Caeterum quisquis ita statuet, Deum esse
suum vindicem, spem suam in silentio fovebit,
eiusque opem implorans, compescet suos affectus.
Ideo Paulus Rom. 12, 19, oonoinne dicit tuno dari
looum irae, ubi coram mundo oppressi acquiesoimus
tamen in Deo : sicuti rursum quisquis fraenum laxat
suis passionibus, praeripit quoad potest Deo vin-
dictam, neo eius auxilio aditum ooncedit. Certum
quidem est Davidem, si data esset audientia, para-
tum ad suam innocentiam tuendam fuisse: aed
quum nihil profioeret, imo quum videret exoludi se
ao prohiberi omni patrooinio, se in tolerantia con-
tinuit, coelestem iudicem exspeotans. Ergo se
perinde tacuisse dioit ao si iam convictus obmutes-
ceret. Est autem perquam difficile, ubi reote nobis
sumus conscii, patienter et clauso ore ferre iniustam
damnationem, ac si nos deficerent omnes rationes,
et nulla residua esset excusatio.

16. Quia ad te Iehova exspecto, tu respondebis
DomineDeus mi: 17. Quia dixi: Ne forte laetentur
de me, in lapsupedis mei adversum me se extulerunt.
18. Certe ego ad claudicationem paratus sum t et
dohr meus coram me est semper. 19. Certe iniqui-
tatem meam annuntio, expavesco a peccato meo.
20. Inimici autem mei roborantur, et tnagnificantur

395

PSALMUS XXXIX.

396

rependunt mali et perversi homines, sed ubi suc-
ourrit haeo consolatio, hao ingratitudine non minus
Deum offendi, quam eos qui iniuriam sustinent:
non est quod ultra modum turbentur. Ergo ad
leniendum dolorem semper valeat haeo doctrina:
Quoties iniuriis nos affioiunt improbi quibus stu-
duimus benefacere, Deum fore certum iudioem.
Summus gradus desperatae malitiae adiungitur,
quod exosum habuerint integritatis studium in
Davide. Nimis enim praeposteros esse oportet,
pravoque et oontorto ingenio, quibus ita rectitudo
displicet, ut data opera cum eius cultoribus bellum
suscipiant. Est quidem ista gravis tentatio: quo
sincerius ad Deum colendum pii incumbunt, eo sibi
plures molcstias accersere : sed abunde illis sufficere
debet haec consolatio, quod non modo eos sublevat
bona conscientia, sed Dei misericordiam erga se hac
maxime de causa propensam esse norunt: qua
fiducia freti in Dei oonspectum prodire audent:
et quia communis est ei causa, ut eius patrooinium
suscipiat familiariter rogare. Gerte David regulam
suo exemplo cunctis fidelibus praescripsit, ut omnia
mundi odia potius provocent, quam ut minimum
declinent ab officio.: neque hostes habere refugiant
quos vident bono et omni iustitiae adversari.

22. Ne derelinquas me Iehova Deus mi, nec
procul absis a me. 23. Festina ad auxilium meum
Domine, salus mea*).

In hac clausula votorum suorum caput, et
totius precationis summam breviter perstringit, ut
scilicet ipsum ab hominibus desertum, et misere
omnibus modis afflictum Deus excipiat et erigat.
Tribus autem loquendi formis utitur: ne ipeum
deserat vel eius ouram abiioiat Deue: ne remotus sit:
sed opem suam acceleret. Persuasus quidem erat
David, Deum semper propinquum esse servis suis,
nec momento uno longius tardare quam oportet: sed
quemadmodum alibi vidimus, nihil mirum si sancti,
dum curae suas et moerores exonerant in gremium
Dei, vota concipiant ex oarnis suae sensu. Neque
enim vel infirmitatem suam fateri pudet: vel quae
obrepunt dubitationes tegere expedit. Intorea quam-
vis mora Davidi secundum carnem molesta esset,
uno tamen verbo clare demonstrat se non dubitan-
ter precari quum Deum appellat salutem euam, vel
salutis praesidem. Nam quod alii ad saluiem ver-
tunt, coactum est: potius enim David machinis
omnibus quibus impetitam fuisse eius fidem vidimue,
murum hunc opponit, indubiam sibi nihilominus in
Deo salutem esse.

*) Seignear, mon salut, en marge: oa de mon salat.

PSALMUS xxxix.

ABG. Rcfert initio David quanta doloris amarolentia ad qae-
relas nimia intemperie ferventes impulsuB faorit Fate-
tor enim quum ad tolerantiam et silentiom separasset,
moororis tamen vebementia prornpisse qao minime vole-
bat Deinde expostnlationes precibns miatas recitat,
quae summam animi pertorbationem ostendunt: ut
satis appareat, non valgari conatu com desperatione
lnctatam esse.

1. Praefecto Ieduthun Canticum Davidis. 2. Dixi,
Custodiam vias meas: ne peccem in lingua mea,
custodiam ad os meum capistrum dum stat impius
coram me. 3. Obmutui silentio, tacui a bono, et dolor
meus turbatus est. 4. Incaluit cor meum intra me,
in meditatione mea exarsit ignis, loquutus sum
lingua.

Satis notum est Ieduthun unum fuisse ex ean-
toribu8 quos sacra historia oelebrat. Ideo mihi
probabile est Psalmum hunc datum praefeoto can-
torum qui erat ex eius familia. Nam quod ad
modulationem quidam referunt, et initium fuisse
putant alterius cantici, coaotum est. Nihilo magis
recipio quod alii Davidem hic de morbo aliquo con-
queridivinant: quia nisi urgeat ratio, generales sen-
tentias ad unam speciem restringere absurdum est,
imo ox tam diro cruciatu quem describit, ooniioere
licet, vel multas afflictiones comprehendi, vel oerte
unam ex omnibus gravissimam, et quae in longum
tempus protracta fuerit. Tenendum vero est, Davi-
dem hoo Psalmo non praedicare virtutem suam,
quod vota ad pietatis regulam composita ooram Deo
conceperit: sed potius infirmitatis suae vitium fateri,
quod efferbucrit immodico dolore, et impelu raptus
fuerit ad expostulandum.

2. (Dixi, Oustodiam.) Hac circumstantia am-
plificat David doloris atrocitatem, quod praeter
animi sui propositum in acerbissimas querelas pro-
ruperit. Summa enim est: Quum animo ad pa-
tientiam composito silentium sibi imperasset, vi
tamen doloris hoc consilium excussum fuisse, et
voces extortas, ex quibus pateret, nimis intem-
peranter eum dolere. Dioendi verbo, notum est,
saepe non externum sermonem, sed quid animo
quisque oonceperit notari : ideoque interdum additur
In oorde. Intelligit ergo David se non ostentasse
fortitudinem in hominum oculis, sed coram Deo
fuisse longa meditatione probe munitum ad mala
perferenda. Atque haeo sedulitas notanda eat.
Neque enim ad cavendum frustra tantopere intentus
fuit: eed quia suae fragilitatis oonscius erat, deinde
eciebat quam multiplices insidias struere soleat
Batan : circumspexit huc et illuc , et custodiam in
omnes partes apposuit, ne a dextra vel sinistra
furtim obrepens tentatio, in animum penetraret

397

PSALMUS XXXIX.

398

Ergo olausi undique erant aditus, nisi ingenti do-
loris aoerbitate violenter perrupta et aversa fuisset
eius oonstantia. Iam quod se capisiro os dausisse
dicit ne loquendo peccaret, non ita intelligere con-
venit quasi satis habuerit intus premere et vorare
quidquid eum angebat: (nihil enim quam fuoum
faoiunt qui vultu et sermone speoiem mansuetudinis
praebent, quum intus contumacia turgeant) sed quia
lingua nihil est magis lubricum, testatur David se
tanto studio incubuisse ad fraenandos affeotus, ut ne
verbum quidem ex ore efflueret quo proderet ali-
quam impatientiam. Et certe rara fortitudine

Sraeditum esse oportet quisquis vere et sinoera
eliberatione linguam suam continet, cuiua tam
proolivis est lapsus. Particulam quae sequitur,
dum stat impius coram me, sio fere omnes accipiunt
ae si moerorem suum texisset David, ne blasphe-
mandi oeoasiooem daret improbis, qui simul ao filios
Dei vident malis succumbere, petulanter insultant
non sine ipsius ludibrio. Sed plus quiddam expri-
mere videtur standi verbo: nempe quod impios
rerum potiri videns, hano indignitatem (quae alioqui
non parum bonos urit et cruoiat) taoitus perferre
deereverit. Non simpliciter ergo dicit se impro-
bornm oonspectu fuisse retentum, ne illis ridendum
se propinaret: sed quum florerent pessimi homines,
et superiores gradu alios despicerent, sibi fixum
fuisse in animo placide quiesoere. Certe olare
ostendit se fuisse obsessum sceleratis hominibus, ut
Hberum gemitum edere non posset quin oederet in
risum et fabulam. Iam quum Davidi tam difficile
fuerit linguam suam oompescere, ne obmurmurando
peccaret, discamus eius exemplo, quoties nos angunt
molestiae, ad moderandos nostros affectus acriter
eniti, ne qua impia adversus Deum obtrectatio nobis
exoidat.

3. (Obmutui silentio.) Iam ostendit non evani-
dum fuisse illud consilium ouius meminit, sed re
ipea testatum feoisse quam penitus cordi infixum
68set. Dioit ergo se instar muti ad tempus tacuisse :
quod in8igne patientiae documentum fuit. Itaque
non ut solent leves homines, tacere proposuit, ut
effectu careret voluntas, sed diu et constanter se
ad patientiam exercuit: neque id silendo tantum,
sed prorsus obmutescendo, ac si elinguis foret.
Partioulam a bono sic exponunt quidam , quod non
modo nullam protulerit impiam vel temerariam
vocem, sed in totum a loquendo abstinuerit. Alii
putant siluisse a bono, quia miseriis obrutus nihil
usquam solatii invenerit, vel eum dolor prohibuerit
n canendis Dei laudibus. Sed genuinus, meo
iudioio, sensus est: Quamvis suppeteret iusta de-
fensio, vel non deessent honesti expostulandi prae-
textus, ultrotamen cessisse. Quamvis ergoadversus
improboa opponere liceret iustum innocentiae suae
patrocinium, causam tamen suam deserere maluit,

quam sibi ad aliquam doloris intemperiem fraenum
laxare. Postea subiicit, ubi se aliquamdiu ita con-
strinxit, tandem violentia doloris perrupta fuisse
olaustra quae linguae suae opposuerat Quod si
David tam strenuus athleta in medio cursu certa-
minis defeoit, quanto magis similem lapsum metuere
nobis necesse est? Turbatum vero dolorem suum
fuisse dicit: quia magis acoensus fuerit eius ardor
ad tumultuandum , ut statim videbimus. Quidam
oorruptum vertunt, ac si factus esset deterior,
sicuti vulnus putredine vel tabe ingravesoit. Sed hoo
coaotum est.

4. (Incd&uit cor meum.) Nuno similitudine
amplifioat doloris magnitudinem, quod dolor occulte
8uppressu8, plus caloris oonoeperit, doneo ardor
ingens magis ac magis invalesceret. Atque hinc
utilem admonitionem colligere licet, nempe quo se
quisque magis ad Dei obsequium comparat, totoque
studio enititur ad patientiam, eo acrius pungi, quia
totas suas vires ad eum oppugnandum Satan exaerit,
qui stupidis non adeo molestus est. Itaque si
quando in nobis ferveant magnae ustiones, memoria
revooandum erit certamen hoo Davidis, ne animoa
despondeamus, vel saltem ne ad desperationem in-
firmitas nostra nos praeoipitet. Sicoae et calidae
exhalationes quas sol aestate exoitat, si nihil in
medio aere obstaret, eursum absque tumultu adscen-
derent: nubes autem oppositae dumliberum oursum
impediunt, ipso conflictu tonitrua generant. Idem
et piis contingit, quibus sursum adscendere in
animo est. Nam si ad vagas cogitationes trans-
ferrent animum, quasi liberi essent discursus: nunc
dum se Deo addioere oonantur ex carnis impedi-
mentis exoritur repugnantia. Ideo quoties impetus
suo8 emittet caro, et ignem in cordibus nostris
accendet: sciamus nos eodem tentationis genere
exerceri quod plurimum molestiae David exhibnit.
In fine versus fatetur se mali gravitate victum,
Btultas et temerarias voces profudisse. Nam in sua
persona, humanae infirmitatis speculum nobis ante
oculos ponit, ut periculo admoniti sollicite sub um-
bram alarum Dei confugere discamus. Et quum
dicit lingua se loquutum esse } non est pleonasmus,
sed plenior delicti confessio, quod scilicet in aper-
tos clamores eruperit.

5. Notum fac mihi Iehova finem meum, et nu-
merum dierum meorum, ut sdam cuius ego sim aevi.
6. Ecee, instar palmornm posuisti dies meos, et aevum
meum ac si nihil esset coram te: certe tota vanitas }
omnis homo dum consistit. Selah. 7. Certe in um-
bra obambulat vir, certe in vanum tumuUuatur: coa-
cervant, et nesciunt quisnam coUiget.

399

P8ALMUS XXXIX.

400

5. Notum fac. Hinc apparet, perperam et
vitioso excessu fuisse abreptum, quia cum Deo
expostulat, sicuti ex contextu clarius patebit. Mis-
cebit quidem paulo post sanctas et rite compositaa
preces: sed hic indigne fert, quum fluidus sit et
caducus homo, se non mitius tractari: ouiusmodi
querelis sermones Iob fere referti sunt. Non ergo
sine stomacho et indignatione dicit: Quando tu
Deue mecum tam severe agis. fac saltem ut sciam
quantum mihi temporis praescripseris ad vivendum.
Atqui momentum est vita mea. Quid ergo sibi vult
tantus rigor? et cur immensam malorum congeriem
in caput meum accumulas, ao si multis saeculis ad-
huc victurus essem? quid iuvat me natum esse, ut
per continuam malorum seriem brevissimum vitae
tempus misere traducam? Ideo coniunotim legi
debet proximus versus, Ecce posuisti dies meos
instar poimorum. Est autem quatuor digitorum
mensura, quae hio pro exigua mensura sumitur,
ac si diceret, vitam hominis subito transvolare,
et finem eius initio fere esse oontiguum. Unde
oonoludit cunctos mortales coram Deo meram
ease vanitatem. Quantum ad verba spectat, non
postulat David sibi ostendi vitae brevitatem quasi
esset incognita : sed ironiae species est, ac si dixissit,
Supputemus annorum numerum qui mihi adhuc
residui sunt, an ad malorum quae perfero compen-
sationem suffioient. THH quidam Mundanum ver-
tunt, alii Temporalom. Posterior interpretatio qua-
drare non potest, quia nondum palam exprimit vitae
8uae brevitatem, sed ambigue adhuo loquitur. Si
nomen Mundani placeat, sensus erit, ostende an
mihi vitam usque ad mundi finem prorogare velis.
Sed rectius, meo iudicio, est quod sequutus 8um,
et in voce potest esse metathesis *") et > Quanquam
potest etiam proprie pro aetate, aut vitae spatio ac-
cipi, ubi aevum suum quasi nihUum coram Deo esse
dicit quo magis ad miserioordiam eum permoveat, sua
fragilitatis testem ipsum citat, significans eum mi-
nime latere quam evanida sit hominis vita. Tota
vanitas vel omnis y tantundem valet ao si dixisset, in
toto humano genere nihil esse praeter meram vani-
tatem: hoo autem praedicat de hominibus ubi oon-
sistunt, hoc est dum in praecipuo suo vigore volunt
aliquid censeri. Etsi autem has querimonias Davidi
expressit moeror, notandum tamen est, tunodemum
sentire homines quam nihil sint, dum premuntur
rebus adversis. Res enim secundae eos inebriant,
ut suae sortis obliti ettorpore stupidi somnient im-
mortalem statum in terra. Quanquam autem ap-
prime utilis est fragilitatis nostrae notitia, caven-
dum tamen est ne pravo taedio nos ad indigna-
tionem stimulet. Yere David et sapienter pronun-
tiat, etiam dum maxime excellere homo videtur,
totum nihil aliud esse quam bullam ex vanitate
conflatam: in eo solum peccat, quod ansam expo-

stulandi cum Deo inde arripit. Sic ergo nobis
mi8era nostra conditio displioeat, ut prostrati et
supplices ad Dei misericordiam tollamus oculos:
quod etiam mox facit David se ipsum corrigens.
Neque enim subeistit in illa confusa lamentatione,
sed fidei sensu transscendit ad coeleste solatium.

7. (Cerie in umbra.) Prosequitur eandem sen-
tentiam. Umbrae onim nomine significat nihil esee
in homine solidum, sed innanem (ut loquuntur)
apparentiam. Tenebras quidam vertunt, ut sensus
sit, vitam hominis evanescere antequam possit cog-
nosoi: sed simpliciter praedicat David de singulis
hominibus quod Paulus 1. Corin. 7, 31. ad totum
mundum extendit, nempe transire eius figuram.
Atque ita negat firmum in illis esse statum, quia
species virtutis quae ad breve tempus apparet, mox
effugiat. Quod addit, frustra eos tumultuari, cumu~
lu8 est vanitatis, ao si dixisset, videri in hoo natos
homines, ut bis ridiculi sint, quia parum a spectris
differant: et tamen stultis, imo insanis curis fruatra
8e fatigent. Clarius autem exprimit eoe deeipere,
quod dum 8e anxie occupant in ooaoervandis opibua,
illis in mentem non venit subita migratio. Quor-
8um enim se adeo macerarent, nisi quia imaginan-
tur nihil sibi sufficere? Perinde enim sua inex-
plebili cupiditate omnes mundi copias ingurgitant,
ao si centum saeculis eseent victuri. Porro non
eodem omnino sensu David hominum avaritiam
deridet, quo Solomo Eocles. 5, 9, : quia non tantum
de haeredibus loquitur, sed generaliter dirit eos
satagere, quum tamen nesciant ad quem perventurus
sit fruotus. Vellent quidem sibiconsulere: sed quae
dementia est infelioiter se torquere inanibus curia
quae nullum finem neo modum habeant? Fervidae
enim et praecipitee curaa damnat, quibus abrepti
profani homines, coelum terrae miscent, dum se
mortales esse non reputant: tantum abest nt ag-
nosoant vitam suam ad quatuor digitos restringL
Quanquam autem David ex incomposito et turbato
animi affeotu hoo protulit, per se tamen utilem
dootrinam oontinet, nullum ad temperandas super-
vaouas curas melius remedium esse, quam nt in
mentem nobis veniat, vitae nostrae curriculum qnasi
palmare esse.

8. Et nunc quid exspedo Domine? spes mea ad
te est. 9. Ex omnibus peccatis meis eripe me, op-
probrium stutti *) ne statuas me. 10. Obmutui , non
aperiam os meum, quia tu fecisti.

8. (Et nunc quid exspedo.) Postquam oonfessus
est David se animi fervore fuisse nimis turbatum,
iam ad sanam et quietam mentem se reoipit: unde

*) Fol, en marge: ou vauneant et dcsbaaohe, oa me-
schant.

401

PSALMUS XXXIX.

402

melius apparet quod prius admonui, Psalmum ex
precibus recte ordinatis et ex inconsideratis querelis
esse compositum. Dixi autem Davidem hio facere
initium rite precandi. Idem interdum sentiunt pro-
fani hominos quod ipse confessus est : sed non eous-
que eos adducit propriae vanitatis notitia, ut soli-
dam fulturam in Deo quaerant: imo se ipsos sponte
stupefaciunt, ut suaviter dormiant in sua vanitate.
Caeterum discamus ex hoc loco, neminem serio ad
Deum respicere, ut ab ipso pendeat vel spem in eo
defigat, donec suae fragilitatis convictus fuorit,
adeoque in nihilum redaotus. Pondus enim subest
in adverbio nune, ac si dixisset, ex blanditiis qui-
bus sopitae hominum mentes tenentur, se iam
expergefactum. Sed ultra hoc rudimentum progredi
necesse est: quia non satis est trepide quaerere
quid nobis agendum sit , nisi occurrat nobis Deus
in quem recumbat nostra exspectatio. Quia ergo
profanis hominibus nihil prodest de suo nihilo ita
convinci, ut tamen in eo subsistant: discamus ad
ulteriorem progressum eniti, utDeus nos exanimes
vivificet, sicuti proprium munus eius est, ex nihilo
omnia creare : quia tunc homo vanitas esse desinit,
et vere incipit aliquid esse, ubi Dei manu exceptus
sursum adspirat.

9. (Ex omnibus peecatis.) Pergit in contextu
piae sanctaeque precationis. Neque enim iam rapi-
tur doloris inipetu, ut cum Deo expostulet, sed
reum se ooram Deo suppliciter statuens, ad miseri-
cordiam eius confugit: quia dum se a sceleribus
eripi postulat, Deo iustitiae laudem adscribens,
miseriae quam sustinet culpam in se suscipit : neque
unius tantum peccati se accusat, sed fatetur multi-
plici reatu se esse obstrictum. Atque haec regula
nobis tenenda est, si levationom in malis nostris
quaerimus: quia donec fons ipse exhaustus fuerit,
nunquam mala ex malis fluere desinent. Certe
mitigationem suorum malorum petebat David: sed
quia sperabat, simul ac reconciliatus esset Deo, futu-
rum quoque ut scelerum poenae finem acciperent:
tantum petit sibi remitti peccata. Monemur au-
tem exemplo Davidis, non tantum ab aerumnis
quae nobis molestae sunt, levationem petere, sed
incipere ab ipsa causa, ut Deus peocata nobis non
imputet, sed aboleat nostrum reatum. Quod sequitur
de opprdbrio stuUi, tam active quam passive exponi
potest, hoo est ne Deus ipsum prostituat impiorum
ludibriis, vel ne eodem probro, cui addicti sunt
impii, ipsum involvat. Quia uterque sensus non
male oonveniet, libera sit lectoribus optio. Adde
quod 733, non modo stultum, sed etiam contempti-
bilem ac nihili vel nequam significat. Certum qui-
dem est, reprobos omnes intelligi quos scriptura
stultitiae damnat: quia rccta intelligentia privati
furiose in Dei contemptum feruntur.

10. (Obmutui, non aperiam os meum.) Hic iam
Ccdvini opera. Voh XXXI.

se obiurgat David, quod non tenuerit silentium illud,
quod ante vidimus doloris vehementia fuisse abrup-
tum. Ergo quod se obmutuisse dicit, non aequa-
bilis et perpetuae moderationis elogium est, sed
vitii correctio, ac si impatientiam suam castigans,
ita secum loquutus foret: Quid facis? nam silentium
tibi iniunxeras: nunc autem obmurmuras et ob-
strepis Deo, quid autem hac tua audacia proficies?
Continet autem hic locus valde utilem doctrinam:
quia nihil ad compescendos doloris impetus aptius
est quam ubi nobis in mentem venit, non cum ho-
mine mortali, sed cum Deo esse negotium, qui sem-
per iustitiam suam contra omnes obstreperos homi-
num susurros, imo contra insanos clamores asseret.
Unde enim fit ut in tantam impatientiam ruat
maior pars hominum, nisi quia non reputat se cum
Deo rixari? Ergo dum alii in fortunam reiiciunt,
alii in homines quidquid mali acoiderit, alii varias
causas sibi fingunt, vix autem centesimus quisque
agnoscit Dei manum: libere sibi in querimoniis in-
dulgent. ContraDavid, ut pravos omnes etvitiosos
exoessus cohibeat, se ad Deum convertit: et quia
ab eo profectum sit quod patitur, sibi obmutescen-
dum esse statuit. Iam quum David extremis malis
afflictus, quia Deum agnoscit eorum auctorem, legem
tacendi sibi imponat: hoo sciamus unum esse ex
praecipuis exercitiis fidei nostrae, humiliari sub
forti Dei manu, et oum silentio acquiescere eius
iudiciis. Caeterum notandum est, tunc placide et
sedatis animis homines se Deo subiicere, ubi per-
suasi sunt, non solum absoluta potentia facere quid-
quid libuerit, sed iustum esse iudicem: nam etsi
jmpii 8e eius manu percuti sentiunt, quia tamen
oum insimulant saevitiae et tyrannidis, non desinunt
horrenda8 in ipsum blasphemias evomere. Interea
sic David occulta Dei iudicia reverenter suspicit et
adorat, ut sola eius voluntate contentus, nefas esse
ducat verbum contra facere.

11. Aufer a me plagam tuam: a vulnere manus
tuae ego defeci. 12. In correptionibus propter iniqui-
tatem castigas virum, et tdbescere facis quasi tinea
praestantiam eius: certe vanitas, omnis homo. Selah.

11. (Aufer a me plagam.) Confirmat suam pre-
cationem David, ut veniam adeptus clementer
traotetur. Neque tamen haec oratio silentium illud,
ouius nuper meminit, perturbat, quia vota nostra
si ad Dei praescriptum formentur, minime turbu-
lenta sunt, ut iram Dei provocent, sed ex fidei et
patientiae silentio manant. Verum quidem est, ubi
quis ardenter Deum oompcllat, fieri non posse quin
permisceat suos affectus, querimonias profundat, et
egerat immodicum ardorem. Sed videmus, Davidem,
qui tumultuose nuper mala sua deflebat, nunc

403

P8ALMU8 XXXIX.

404

pacato animo expendere quid meritus sit, et veniam
precari. Summa autem est, ut Deus poenam quam
inflixit, relaxet. Ratio additur, quia deficiat a con-
tentione manus eius. Nihil excusationis affert ad
levandam culpam, sed infirmitati suae parci cupit.
Sicut autem privatim se consumptum esse dicit,
quia Dei manum sentiat sibi adversam: mox quo-
que generalem sententiam addit: Si Deus summo
iure nobiscum agere aggressus fuerit, nihil fore
reliquum, nisi ut omnes eo irato deficiant, ac diserte
ostendit se non de quolibet homine vel de gre-
gariis tantum loqui: quia si viros castiget Deus,
quidquid in ipsis pretiosum est, liquefaciet. Summa
es t, neminem mortalium tanta virtute aut gloria
excellere, quem ira Dei, si vehementius in eum
exarserit, non sit protinus in nihilum redactura:
sed verba propius excutere convenit. Neque enim
David simpliciter commemorat quam formidabilis
sit ira Dei: sed in omnibus poenis exigendis iusti-
tiam eius praedicat. Profanis etiam hominibus
iudicia Dei interdum terrorem incutiunt, sed in
furorem eos impellit sua caecitas, ut nihilominus
cum ipso litigent. Per corruptiones intelligit severas
poenas, quae meri rigoris testes sunt ac irae signa.
Scimus enim Deum saepo ferulis suis peroutere
fideles, ut puniendo clementiae et amoris gustum
simul praebeat : nec solum temperet ipsas poenas,
sed solatii oondimento suaves reddat. Hic ergo non
de paterna castigatione concionatur David, sed quam
reprobis infligit, dum iudicium, quale meriti sunt,
in eos tanquam inexorabilis iudex exercet: hoc
rigore dicit cunctos mortales statim liquefieri, vel
tabescere. Sed primo intuitu absurda videri posset
comparatio Dei cum tinea. Quid enim affine habet
vermiculo immensa Dei maiestas? Respondeo,
aptissime Davidem hac similitudine fuisse usum, ut
8ciamus, quamvis non palam fulminet e coeloDeue,
non aliter tamen occulta eius maledictione consumi
reprobos, ac tinea caeco morsu pannum vel linguam
absumit: et simul respicit ad excellentiam , quam
dicit quasi putredine corrumpi, ubi Deus infestus
est, sicuti pretiosissimas quasque vestes sua tabe
conficit tinea. Hoc modo scriptura varias similitu-
dines ex optimis causis sumptas ad diversos re-
spectus aptare solet. Ezechias, Iesa. 38, 13, quum
Deum similem facit leoni, refert hoc ad animi sui
sensum quia pavore exanimatus conciderat. Hic
vero admonet David, quamvis non perspiciat mun-
dus horribilem Dei vindictam, reprobos tamen ar-
cano eius morsu consumi. Opportune vero iterum
nunc repetitur sententia illa, quod onmis hotno sit
vanitas, quia nunquam, nisi manu Dei prostrati, in
no8 descendimus, ut vanitatis nostrae cognitio omni
fiducia nos exinaniat. Unde enim fit ut sibi tam
stulte placeant omnes, atque etiam applaudent, nisi
quia sponte ad suas infirmitates caecutiunt, quamdiu

illis parcit Deus? Unum igitur remedium est
purgandao superbiae, ubi territi irae Dei sensu,
non modo sibi displicere, sed prorsus se deiicere
incipiunt.

13. Audi precationem meam Iehova, et damorem
meum ausculta, ad lacrymas meas ne sileas, quia
peregrinus ego coram te, inquilinus sicut omnes patres
mei. 14. Desine a me, ut roborer antequam abeam,
et non sim.

13. (Audi precationem meam.) Gradatim ampli-
ficat precandi vehementiam. Secundo enim loco
clamorem ponit, tertio lacrymas. Neque tamen haec
gradatio est rhetorica, quae ad ornatum et eplen-
dorem verbowim tantum valeat: sed quemadmodum
David ex serio et intimo cordis affectu flevit, nobis
omnibus praescribit orandi legem. Quod se pere-
grinum et inquilinum vocat, his vocibus iterum
ostendit quam miserabilis sit suaconditio: et diserte
addit, coram Deo: non tantum quod a Deo peregri-
nantur homines quamdiu in mundo habitant, sed
eodem quo prius sensu dixit, Dies mei tanquam
nihilum apud te: quia scilicet Deus absque moni-
tore satis noverit homines breve itineris spatium
in terra conficere, vel exiguo tempore in ea manere
tanquam inquilinos. Summa est, Deum e coelo
videre quam misera sit nostra conditio, nisi nos
sua misericordia excipiat.

14. (Desine a me.) Ad verbum est: Glaude a
me: ideo quidam exponunt, Fac ut maceria sit inter
nos interposita, ne manus tua ad me perveniat.
Alii subaudiunt Oculos: sed quod ad rem ipsam,
parum interest: quia postulat David sibi dari pau-
xillum relaxationis, dum vires recuperet, vel saltem
respiret ante mortem. Caeterum haec olausula per-
turbationem carnis respicit: quia videtur expostu-
lando liberum moriendi tempus sibi petere, ut
solent homines moeroris sui taedio confecti. Yere
quidem agnoscit, nullam spem esse reouperandae
salutis, donec ab ira supersedeat Deus: sed per-
peram inducias aibi tantum ad moriendum dari
postulat. Posset quidem excusari hoo votum : ac si
dixisset, Domine quia si ita in me saevire pergie,
mihi neoesse erit misere perire: da saltem aliquod
temporis momentum quo tranquillus animam meam
in manus tuas deponam. Sed ex verbis facile col-
ligimus, doloris amaritudine infectum fuisse eius
animum, ut puram et fidei dulcedine conditam pre-
cationem concipere non posset. Dicit enim, ante-
quam abeam, et non sim. Quae loquendi forma
prope ad desperationcm accedit: non quod mortem
David putaret esse interitum, vel abiecta spe salu-
tis exitio se addiceret: sed quia dolore ocoupatus
animum suum non ita alacriter, utdecebat, sursum

405

PSALMUS XL.

406

attollit. Atque baeo sententia ia querimoiiiis Iob
oon semel legitur. Sciendum igitur est, quumvis
sedulo oompeBceret David carnis Buae affectUB, hic
tamen adliuc aliqnid turbationis fuisse paasnm, nt
modum excederet in dolore.

PSALMUS XL.

ABG. Darid ex ingenti aliquo perienlo liberatus, et forte
nou ono, aed mnltis, gratiam Dei mftgnifioe oolebrat: et
bao oocasione in admirationem providontise Dei evehitur.
qnae se extendit ad totnm hnmanam geans. Deinde
totom ie Deo fora addiotnm profitetnr, ao breviter
definit qaomodo rite colendns eit. Mox iternm sd gra-
tiarum aotionem redit, mnltisqne elogiie prosequitur eins
laodei. Tandem nbi conqneatos est de ania hoatibus,
Psalmnm dotb preoatione clandit.

1. Fraefecto Davidis canticum. 2. Exspectando
exspectavi*) Iehovam, et inclinavit ad me, et audivil
ctamorem meum: 3. Et extraxit me eputeo resonante,
e luto coenoso, et statuit super rupem pedes meos,
firmavit gressus meos. 4. Et posuit in os meum can-
ticum novum, laudem Deo nostro: videbunt muiti, et
timehunt et sperabunt in lehova.

2. (Exspectando exspectavi.) Exordium Psalmi
eet gratiarum sctio, qua David non modo e peri-
culo, sed ex praoaenti morte ee ereptum fuisae com-
memorat. Cnr divinent quidam de morbo, nulla
ratio est: imo coniicere potiua licet, multa pericula
quibua defunctus erat, hio complecti. Et certe non
Bemel ad extremum usque de yita periolitatuB eat:
ut merito dicat exitiali se gurgite fuiaae absorptum,
et demersum in luto coenoso. Fidei tamen suae
conatantiam ostendit, quod non desierit sperare in
Deo, quamvis mali dinturnitae patientiam excutere
posaet. Neque enim aimpliciter se exspeotasse di-
cit, aed repetitione significat diu se fuisae anxium.
Ergo qno longius extraota fuit tentatio, eo clarius
enituit fidei dooumentum nbi morem aequo et quieto
animo pertulit. Summa igitur eat, quum opem
auam anspenderet Deus, non tamen Davidis animnm
taedio elanguiese: postquam vero iustum patientiae
Buae apeoimen edidit, tandem fuiaae exauditum.
Porro nobia in eius exemplo utilis dootrina propo-
nitur: Quamvis non statim appareat Dei auxilinm,
quin potiua data opera noe auspensoB et anxios
teneat, non tamen cedendum eaae: quia fides non-
nisi longa tolerantia eolide probatur. Animum etiam

") J'ay attcadii et attendn, en narge:

addere debet exitus quem praedicat: quia licet pro
desiderii noatri fervore tardius succurrat Deus, mul-
tum a frustratione dietat eiua quies vel disBimulatio.
Nam si invictum fidei robur nos suBtineat, tandem
aderit opportunum liberationis tempus.

3. (Et extraxitme.) Lacum desolntionie qnidam
vertunt, quia verbum HXIC unde nomen pXU* dcB-
cendit, tam perdere aut vaatare, quam resonare sig-
nificat. Sed aptior est alluaio ad profundos gurgi-
tes ubi tnmnltuoso impetu aqua fertur. Nam
metapborioe oetendit, non longius se abfuisse a
mortia perionlo, qnam si io altum puteum, et vio-
lento aquarum fervore perstrepentem proiectus foret.
Eodem spoctat similitudo luti coenosi, qua significat
tenaoiter se fuisae defixnm in suia malia, ex quibua
non facile esset eum avelli. Subiioitur deiude
subita et inoredibiliB mutatio, quae magnitudinem
gratiae optime illustrat, dum pedes suos in rupe
locatos fuisse dioit, quum totua ante aquis obrutus
esaet: gradus suos vel stabilitos vel direotos, qni
prius non tantum in lubrico vacillabant, sed erant
in ooeno defixi. Conciudit, datnm sibi a Deo fuisse
in ore canticum novum: quo genere loquendi finem

j liborationis notat. Nam quoounque modo opituletur

' nobis Deus, nihil vicisaim oempensationis exigit,

i niai ut grati simuB ao memores. Itaque quotquot

: bencficiis noe prosequitur, toties ob nobis aperit ad

oelebrandum suum nomen. Qunm ergo Deus, libe-

t raliter nobiscum agendo, ad canendas laudea suas

I invitet, merito reputat David, qnandoquidem tam

\ mirabiliter fuit ereptua, suggestam sibi novi cantiei

j materiam: et novum ponit pro singulari et exqui-

sito : sicuti genue liberatioms non vulgare erat, sod

aeterna memoria dignnm. Etsi euim nullum est

i tam leve Dei benefioium quod non magnifioe prae-

dioare deceat, qno tamen potentius manum suam

exBerit ad nos iuvandos, vehementiue ad boc pietatis

exBrcitium nos acceudi aequum est, ut cantica nostra

gratiae magnitudini respondeant.

4. (Videbunt multi, et timebunt.) Auxilii quod
expertus est fructum latius extendit, quia scilicet
multis commune erit documentum. Et oerte quae
iu unumquemque fidelium beneficia oonfert Deus,
teatimonia esae vult suae perpetuae erga omnes
bonitatis, ut alii aliorum exemplo edocti eandem
gratiam aibi expoeitam fore non dubitent. Quan-
qnam autem primo intuitu minime inter se con-
gruere videntur timere et sperare, dou tamen sine
ratione ea simul ooniunxit David. Neque enim
Bpem quisquam de gratia Dei oonoipiet, nisi qui
priua imbutuB fuerit eiuB reverentia. Nam genera-
liter timorem acoipio pro sensu pietatis, quem in
nobis generat potentiae, aequitatiB et clementiae eiua
agnitio. Valuit quidem indioium Dei qnod exerouit
contra hostes Davidia ad omnes terrendos: sed
potius iutelligit David (meo iudicio) salute, quam

407

PSALMUS XL.

408

adeptus erat, multos expergefactum iri ut se Deo
addicant, et reverenter se contineant sub eius im-
perio, quia agnoscunt iustum mundi iudicem. Iam
vero quisquis ex animo se Dei imperio subiecit,
spem cum reverentia necessario coniunget: praoser-
tim ubi ante oculos versabitur gratiae testimonium,
quo Deus ipse communiter omnes ad se invitat.
Diximus enim Deum misericordem et beneficum
erga alios ideo nobis proponi, ut statuamus eundem
erga nos fore. Iam istud videre cuius meminit
David, non ad oculos tantum, sed praecipue ad
mentis sensum refertur: quia etsi promiscue vide-
runt omnes quod acciderat, multis tamen non venit
in mentem agnoscere liberationem Davidis opus
0886 Dei. Quia ergo in considerandis Dei operibus
tam multi caecutiunt: sciamus eos modo censeri
oculatos, quibus datus est intelligentiae spiritus, ut
non occupentur in eventis, sed occultam Dei manum
fide perspiciant.

5. Beatus vir qui posuit Iehovam spem suam, et
non respexit ad superbos et qui divertunt ad men-
dacium. 6. ilulta fecisti tu Iehova Deus meus
mirabilia tua: et cogitationes tuas super ms non licet
ordinare ad te: narrabo et loquar 9 praevalent supra
narrationem.

5. (Beatus vir qui.) Recitat qualem bene spe-
randi materiam sua liberatio piis omnibus datura
sit : nempe, ut contemptis omnibus mundi illecebris,
setotos in eiusfidem secure committant: nec modo
persuasi sint beatos esse qui in uno Deo sperant,
sed omnes spes contrarias fallaces et maledictas
fore. Nam ista persuasio non nascitur nobiscum:
sed partim ex verbo Dei, partim ex operibus
concipitur, quanquam solus operum Dei con-
spectus, ut nuperdixi, hanclucem minime in nobis
accenderet, nisi Deus verbo suo praelucens, bene-
volentiam nobis suam ostenderet. Ubi autem se
nobis propitium fore pollicitus est, certis etiam do-
oumentis bonitatem suam testatam faciens, quod
ore protulit, manu obsignat. Itaque David non abs
re commemorat, quia ex profunda morte extractus
est in vitam, fideles boc experimento esso edoctos,
quod naturaliter homines sibi non facile persuadent,
beatum esse quisquis uno Deo contentus est. Porro
quia nos ingenii nostri vanitas fere deorsum retra-
hit: et quum ultro ad fallacias simus omnes pro-
pensi, multis pravis exemplis tentamur: continuo
post subiicit David, beatum esse qui non respicit ad
superbos. D^fTl quidam vertunt Divites, vel Mag-
nates huius saeculi: sed perperam (meo iudicio)quia
coniunctim haec duo ponuntur, Superbia et Abs-
tractio ad mendacium. Respicere ergo ad magnates,
non significat quod illi imaginantur, ad eorum
potentiam et opes se applicare, quasi inde penderet

salus: sed tantundem valet atque eorum exemplo
ad imitationem rapi: nam quum passim volitent
superbi homines, qui Deo contempto, felicitatis sum-
mam in sua ambitione, in fraudibus, in rapinis, in
astutia locant: statim obrepit perverea aemulatio,
prae8ertim ubi illis pro voto succedit, vana spes ad
idem tentandum nos sollicitat. Quare prudenter et
non sine magna neoessitate David, ut in pura unius
Dei fiducia sensus nostros contineat, a malis exem-
plis cavere praecipit, quae nos ad defectionem undi-
que sollicitant. Cacterum quod dicit superbos ad
mendacium divertere, hoc modo stultam carnis con-
fidentiam breviter definit : quid enim aliud est eorum
superbia, qui figmenta sua in Dei locum subrogant,
quam fallax illusio? Certo quisquis vel minimum
sibi arrogat, vento stultae opinionis inflatus, sibi in
perniciem suam blanditur. In summa, piae quae
in unum Deum recumbit fiduciae opponitur super-
bia et vanitas: quia neo quidquam carni difficilius
est quam acquiescero in uno Deo : et mundus sem-
per fastuosis hominibus refortus est, qui sibi in
vanis illecebris placentes, piorum animos statim
labcfactarent , nisi iniectum esset fraenum hoo ad
cohibendas omnds crroneas et vagas opiniones.

6. (Multa fecisti.) Quanquam in verbis non-
nihil dissentiunt interpretes, satis tamen convenit,
Davidem hic oum admiratione expendere Dei pro-
videntiam, qua gubernat humanum genus. Ac
primo quidem exclamat, magna vel multa esse ope-
rum Dei miracula: significans, Deum inaeetimabili
sapientia sic moderari res humanas, ut eius opera
quae assiduo usu vilescunt, longe humanum captum
superent. Ita videmus ab una specie ad totum
genus conscendere: ac si diceret, non hoc tantum
uno facto Deum probasse quam de humano genere
paternam curam gerit, sed generaliter in singulis
mundi partibus fulgere admirabilem eius providen-
tiam. Deindo adiungit, consilia Dei in nobis ouran-
dis altiora esso ac magis recondita quam ut distincte
ordinari possint. Quidam exponunt partioulam 1^7}<»
super nos comparative: ac si diotum esset, Dei
consilia sensu nostro altiora esse. Sed David potius,
quam Deus suscipere de nobis curam dignatur,
commendat. Quia autem hoc modo abrumpitur
contextus, coguntur verbum TVW secus accipere
quam transtuli, nempe quod nullus aequari vel
conferri Deo possit. Verum ut a longa refutatione
abstineam, hunc genuinum esse sensum prudens
Lector mihi concedet, Deum incomprehensibili sa-
pientia ita regere humanum genus, ut eius opera in
suum et legitimum ordinem digerere nostrum non
sit: quia sensus nostri priusquam in tantam altitu-
dinem perveniant, sua tarditate defioiunt. Additur
ad Deum, quia etsi ex parte reputamus quam mi-
rifice nobis Deus prospiciat, restringitur tamen
haec cognitio ad modulum nostrum: ideoque infira

411

PSALMUS XL.

412

heru8, ut stigma esset perpetuae servitutis. Sed
mihi videtur coacta argutia. Simplicius alii tan-
tundem valere docent, atque Aptare in obsequium,
neque enim unam duntaxat aurem, sed utramque
nominat. Iam soimus natura surdos esse homines,
quia hebetudine aures illis obstructae sunt, doneo
eas perforet Deus. Ergo hao voce notatur docilitas,
ad quam formamur spiritus sancti gratia. Ego ta-
men hoc loquendi genus ad circumstantiam huius
loci propius accommodo, Davidem non fuisse gravi
et tardoauditu, sicuti vulgus hominum, nt in sacri-
ficiis nihil nisi terrenum intelligeret: sed purgatas
fuisse eius aures, ut melior esset legis interpres,
externosque omnes ritus ad spiritualem Dei oultum
referret. Nam aurium perforationem quasi paren-
thesi includit, de sacrificiis ex professo tractans: ut
apte resolvi possit oratio in huno modum: Domine
tu mihi aures aperuisti, ut dextre agnoscam quor-
sum speotet quidquid mandasti de sacrificiis, nempe
ea per se nihil afferre obleotationis: quia tu, qui
spiritus es, non moraris terrena haeo elementa, neo
carne vel sanguine indiges: ideoque aliquid altius
et praestantius requiri. Iam si quis obiiciat, sacri-
ficia tamen ex Dei praecepto fuisse oblata: nuper
dixi Davidem hic spiritualem Dei cultum ab um-
bratili distinguere. In hac vero comparatione, nihil
mirum si saorificia nullius momenti esse dicat, quia
tantum adminicula erant pietatis, tendebantque in
alium finem. Quum ergo talibus rudimentis ad
fidem et poenitentiam populum suum exercuerit
Deus : colligimus, sacrifioiis coli nolle. Semper enim
illud tenendum est, quidquid per se Deo non placet,
sed propter aliud duntaxat, si pro vero eius cultu
censetur, repudiari.

8. (Tunc dizi, Ecce venio.) Adverbio tunc sig-
nificat non prius se idoneum fuisse discipulum,
quam Deus aures aperuisset: caeterum ubi arcano
spiritus instinctu edoctus fuit, dicit se prompto et
alaori fuisse animo ad parendum. Atque hic optime
a servili coactoque obsequio vera obedientia discer-
nitur. Sciamus ergo, quidquid offerant homines
Deo, frivolu met putidnm esse, nisi se ipsos offerant :
deinde hanc quoque oblationem nullius esse pretii,
nisi voluntaria sit. Notanda enim sunt haec verba,
Ecce venio. Item, Vdui facere beneplacitum tuum.
Si quidem bebraicum verbum TYJfBn» tantundem
valet ac Complacuit mihi, vol Libenter acquievi.
Notatur itaque tam promptitudo ad parendum, quam
liberalis affectus et pergendi constantia, ao si dixis-
set, libere se praotulisse colendi Dei studium aliis
omnibu8 curis et votis: nec sponte duntaxat se
fuisse morigerum, sed firmo animi proposito se
regulam pie vivendi amplexum esse. Quod iterum
tertio membro melius confirmat, legem Dei visceribus
suis infixam esse asserens. Nam hinc sequitur,
quantumvis resplendeant hominum opera, nisi tamen

ex viva cordis radice nascantur, meras esse larvaa :
deinde frustra in observationem legis componi pedes
et manus, et oculos, nisi a corde incipiat obsequium.
Gaeterum ex aliis scripturae locis notum est, pro-
prium esse munus spiritus sancti, legem Dei cor-
dibus nostris insoulpere. Non agitquidem in nobis
Deus tanquam in lapidibus, ut sine oordis nostri sensu
vel intrinseco motu nos rapiat : sed quum naturaliter
ingenita sit nobis voluntas, naturao autem corruptione
vitiata sit, nt semper ad peccandum inclinet : corrigit
eam in melius, ut libere appetamus iustitiam, a
qua toto affectu prius eramus aversi: atque hinc
vera libertas, ubi corda nostra, quae prius manci-
pata erant peccato, Deus in obsequium suum format.
(In volumine libri.) Quia graecus interpres nomen
Capitis posuerat, dum volunt quidam argute philo-
sophari, cum suis ineptis commentis ridiculi fuerunt.
Atqui nominis hebraici n?JD3 eadem est etymolo-
jria, quae Yoluminis apud Latinos, barbari rotulum
dicerent. Sed videndum est quo sensu peculiariter
sibi vendicet David quod omnibus commune est
ac promisouum. Nam quum lex cunctis hominibus
praescribat sancte vivendi rationem: non videtur in
unum hominem vel paucos competere quod hic
dicitur. Respondeo, quamvis communiter ad omnes
pertineat literalis dootrina legis, quia tamen per se
mortua est, et nihil aliud quam agrem verberat:
Deum alio modo suos docere, et quatenus interior
et efficax ista spiritus doctrina, proprius est eorum
thesaurus: in aroano Dei libro non nisi de ipsis
8criptum est, ut Dei voluntatom compleant. Per-
sonat quidem vox Dei per totum orbem, ut in-
excusabiles reddantur quicunque non obtemperant:
sed tantum in corda piorum penetrat, quibus in
salutem destinata est. Sicuti ergo imperator mili-
tum suorum nomina recipit, ut certus sit eorum
munerus: sicuti magister suos discipulos in catalo-
gum refert: ita Deus filios suos in libro vitae de-
soriptos habet, ut sub iugo suae disciplinae eos oon-
tineat. Restat scrupulus unus: quia videtur Apo-
stolus in Epistola ad Heb. 10, 5, violenter locum
hunc torquere, dum ad Christum solum restringit
quod praodicatur de omnibus electis, et praecise
oontendit abrogata esse legis saorificia, quae tantum
per comparationem negat David Deo grataesse: et
graeci interprotis potius quam prophetae verba re-
citans, plus colligit quam Davidi propositum fuerit
docere. De Christi persona solutio facilis est: quia
David non suo tantum privato nomine loquutus est,
sed in genere quid conveniat omnibus Dei filiis,
ostendit. Ubi autem in medium prodit eccleaiae
communitas, ad caput ipsum adscendere necesse
est. Nec obstat quod paulo post, quae sustinet
mala, culpae suae imputat: quia minime novum est
ad Christum improprie vitia nostra transferri. De
abrogatione legalis cultus ita respondeo, non inepte

415

PSALMUS XL.

416

suae custodiam in Dei bonitate et fide locat, quia
initium (ut paulo ante dixi) a gratuito Dei favore
facere neoesse est, ut ad nos usque perveniat eius
liberalitas. Sed quia Deum non ante nobis pro-
pitium eoncipimu8 quam nobis amoris sui fidem
faciat, merito constantia eius, et in servandis pro-
missis veritas annectitur.

13. Quia circumdederunt me mdta usque in im-
mensum, comprehenderuntme iniquitates mea utvidere
non potuerim : multiplicata sunt supra capiUos capitis
mei: cor meum deseruit me. 14. Placeat tibi Iehova
liberare me: Iehova ad auxilium meum festina.
15. Pudefiant et erubescant simul qui quaerunt ant-
mam meam ad perdendum eam : avertantur retrorsum
et pudefiant qui quaerunt malum meum: 16. Disper-
dantur pro mercede pudoris sui, qui dixerunt mihi *,
Euge, euge.

13. (Quia circumdederunt.) Phrasis hebraica plus
exprimit quam latine redditur. Dicit enim V}p t super
me: significans, non modo undique se ad omne
latus 6880 obsessum, sed capiti etiam suo malorum
congeriem incumbere. Interea non conqueritur, vel
immerito, vel supra culpae euae modum se affligi:
quin potius ingenue fatetur rependi peccatis suis
mecedem. Nam etsi T)p (ut alibi saepius vidimus)
poenam quoque significat, etymologia tamen spec-
tanda est. Ergo quum David, quas sustinet poenas,
fructus vel effectus iniquitatis vocet, subest modesta
confessio: unde colligimus quanta mansuetudine et
reverentia Dei iudiciis se submiserit, qui ingenti
malorum congerie oppressus, suas iniquitates ex
opposito longe lateque extendit, ne Doum nimii
rigori8 insimulet Iam dum vidcmus tam severe
tractatum fuisse Davidem, discamus etiam sub
extremis malis gementes, iudicem nostrum suppli-
citer deprecari. Adde quod se non fuisse stupidum
vel lapideum ostendit, quum relictus vel desertus
fuerit a corde suo. Perinde enim est ac si non
modo fractum, sed exanimatum se iacuisse dicat.
Cordis tamen defectum vel deliquium intellige de
carnis sensu: quia precandi constantia certo docu-
mento est, fidem nunquam penitus in eo fuisse ex-
stinctam : sed quum inops consilii et virtute exinani-
tus secundum hominem esset, non abs re cor suum
evanuisse dicit.

14. (Flaceat tibi lehova.) Verbum quo utitur
David, ex mero beneplacito velle significat. Ergo
liberari cupit gratuita Dei misericordia. De festi-
natione alibi dictum est Nam etsi tardante Deo
contra taedium nobis luctandum est : pro sua tamen

*) m'ont dit, en marge: ou ont dit de moy.

indulgentia hanc precandi formam concedit, ut pro
voto nostro acceleret. Postea suo more .inimicos
ad Dei tribunal citans, ex eorum crudelitate et in-
iustis sceleratisque odiis fiduoiam exorandi petit.
Nam ita statuendum est, quo iniquius nobis molesti
sunt hostes, ac infestius in nos saeviunt: Deum ad
nos iuvandos magis propensum fore. Atque haec
non vulgaris conaolatio est, cum eorum improbitate
certare Dei misericordiam, ut paratior sit ad feren-
dum auxilium, quo ardentius illi ad nocendum fe-
runtur. Caeterum, quo affectu istas impreoationes
conoeperit David, iam aliquoties dictum est: atque
hio memoria repetere convenit, ne quis iracundiae
suae fraena laxans, eius exemplum praetexat. Sem-
per enim damnabitur eorum xaxo^Xfa, qui carnis
impetumpro spiritus zelo ducem sequuntur. Quum
ipaos super mercede opprobrii sui perire optat: sen-
8U8 est: Sicuti hoc unum spectarunt ut me igno-
minia opprimerent, et oonfuso ac perdito petulanter
insultarent: ita similis confusio in eorum capita
recidat. Nam secundo membro gcnus illud confu-
sionis designat, falsos paeanas referens, quibus mi-
serum et calamitosum hominem traduxerant. Porro
ut hinc docemur, ubi nos atrociter inseotati fuerint
hostes, paratam illis mercedem esse, ut in eorum
capita quidquid machinati sunt, Deus retorqueat
aut revolvat: sic eadem doctrina moderationis
fraenum esse debet, ut nos humanitcr cum proximis
geramus.

17. Exsultent etlaetentur in te omnes inquirentes
te: et dicant, Semper magnificetur Iehova, qui dili-
gunt salutem tuam. 18. Ego autetn pauper et inops.
Iehova prospexit mihi : auxilium meum et liberator
meus, tu Deus mi ne tardes.

17. {Exsuttmt et laetentur.) Alio argumento,
quod etiam alibi saepe usurpat, utitur ad impetran-
dam liberationem , non quod ad Deum persuaden-
dum rationes proferre opus sit, sed quia fidem no-
stram his fulturis confirmare utile cst. Quia ergo
Deus communiter ab omnibus, non tantum ab uno
vel altero, vult agnosci misericors : quoties unum ex
suis aliquem liberat, commune beneficium praestat,
quod simul fideles in se tran6ferre debent, dum in
unius hominis persona spectant qualis erga omnes
futurus sit Deus, qui sibi non est dissimilis. Ergo
se nihil privatim sibi petere ostondit, quod non
ad totam ecclesiam pertineat. Precatur ut Deus
8anoto8 omnes exhilaret, vel communem ipsis prae-
beat gratulandi materiam, ut de eius auxilio certi
alacriter ad ipsum se conferant. Unde statuimus,
Deum in singulis hominibus suae erga nos boni-
tatis specimen edere. Quod etiam dicit amare Dei
satuteiHy notatu dignum est: quia hinc colligimus,

417

PSALMUS XLI.

418

vere demum fidem nostram probari, si non aliunde
quam ab uno Deo servari speramus aut cupimus.
Nam qui sibi varias imaginantur salutes in hoo
mundo, salutem quam a se peti Deus iubet negli-
gunt vel respuunt. Idem valet quod prius dixerat,
Deum quaerere: quia ut quis a Deo totus pendeat,
et cupiat eius gratia salvus esse, necesse abiecta
omni vana spe ad amplexaudam eius virtutem adii-
cere omnes sensus. Hic rursus notanda sunt duo
antitheta. Dixerat nuper, improbos quaerere vitam
8uam: nunc fidelibus diversum affectum tribuit,
quod Deum quaerant. Illorum subsannationem re-
tulerat, Euge, Euge: hos aliter loquentes iuducit,
ut semper magnificetur Deus.

18. (Ego autem pauper.) In hac clausula gra-
tiarum actioni precationem miscet, quanquam fieri
potest, ut votum inter angustias conceptum referat.
Porro, initium versus ita resolvi potest: Quamvis
miser essem et inops, Deus cogitavit de me. Quia
enim ut quisque iniser est, a mundo contemnitur,
ita fingimus Deo non esse curae: statuendum est,
miserias nostras non parere Deo fastidium, ut nobis
consulere gravetur. Sic tamon potius legamus:
Quum ego miser ao egenus essem, Dominus meam
necessitatem respexit: ut hac circumstantia Dei
gratiam amplificet. Nam si mature nos Deus sua
bonitate praevenions, non exspectat dum nos res
adversae urgeant, non tam clare apparet eius erga
nos favor. Haec igitur comparatio non parum
illustrat Dei gloriam in liberatione Davidis, quod
homini despecto et ab omnibus reiecto, speque et
ope destituto manum porrigere dignatus sit. Iam
si Davidem huc inopiao redigi oportuit, non mirum
si gregarii homines eodem saepe modo humilientur,
quo sentiant et serio agnoscant Dei manu se ex
desperatione fuisse ereptos. Precationis simplex ao
genuinus hic sensus est, Domine auxilium meum
e8 et liberator meus: ergo ne moreris. Quia enim
dubio et vacillanti animo ad Doum accedere ab-
surdum est, fiduciam ab experientia colligit suo
more, sibique persuadet, sibi minime defore auxi-
lium quo hactenus servatus est.

PSALMUS XLL

ABO. Quum David manu Dei gravitcr afflictus iniquis so mul-
torum iudiciis premi videret, ac si iam aeterno exitio
devotua easet atque addictua: contra hanc tentationem
Bpei consolatione se munit. Conqueritur interea partim
de crudelitate de perfidia hoetium suorum. Et quan-
quam agnoscit de snis peccatis instam sumi poenam,
eorum tamen malitiam accusat, quod hominem bene
meritum improbe vexarent. Postremo gratulationem
attexit, quod servatus fnerit Dei gratia.

Cdlvini opera. Vol. XXXI.

1. Praefeeto canticum Davidis. 2. Beatus qui
prudenter iudicat super egenum *) ; in die mala Iwe-
rabit eum **) Iehova. 3. Iehova custodiet eum, et vivi*
ficabit eum: beatus erit in terra, et nan trades eum
desiderio hostium eius. 4. Iehova ftticiet***) eum
super lectum ddoris: omne stratum eius vertisti in
infirmitate eius.

2. (Beatus qui prudenter, etc.) Vulgo multi in-
terpretes laudari putant humanitatis officia, dum
curae sunt miseri homines et iuvantur. Sed rectius
alii expendunt Davidis consilium, quod scilicet eorum
aequitatem laudet, qui prudenter et moderate iudi-
cant de hominibus affliotis. Nec vero aliter accipi
potest participium ^3t^D* ^ed tenendum simul
est cur David beatos esse pronuntiet qui prudenter
sanaque intelligentia aestimant Dei ferulas, dum
servos suos oastigat. Diximus, certamen illi fuisse
oum praeposteris iudiciis: quia quum duriter eum
urgeret afflictio, putarunt multi perditum esse ao
desperatum. Neque enim dubium est idem ei con-
tigisse quod sancto Iob, quem amici severius a Deo
tractari videntes, omnium aceleratissimum iudicant.
Et sane hoo nimis commune vitium est, ut maior
pars hominum miseros exitio adiudicet Nam siouti
divitibus et aliis quibus prospera fortuna arridet,
vulgus quoque hominum applaudit, Dei favorem ex
caduca felicitate aestimans: sic et miseris contume-
liose insultat, et temere Deo exosos esse iuiaginatur,
quia illis non tam clementer parcit ut reprobis.
Haec mala et sinistre iudicandi pravitas saeculis
omnibus regnavit. Glamitat passim Deus se plu-
ribus de causis probare fideles rebus adversis, nuno
ut cos ad patientiam exeroeat, nunc ut subigat
vitiosos carnis affectus, nunc ut superfluas carnis
cupiditates excoquat et purget, nunc ut eos humi*
liet, nunc ut aliis statuat in exemplum, nunc ut ad
vitae coelestis meditationem excitet. Sed nos ut
plurimum absque discrimine praecipitea ferimur, et
quicunque sub cruce laborant, eos demergimus infra
omnes abyssos (ut ita loquar). Huius temeritatis
fraenandae causa, dicit David beatos esse qui non ita
crudeliter saeviunt perversis iudiciis, sed prudenter
disoernunt inter plagam et plagam, adeoque malig-
num illum rigorem carni ingenitum, spiritus pru-
dentia temperant. Exemplum nuper in persona
Iob proposui, quem dum amioi extrema calamitate
confeotum adspiciunt, reprobum et deploratum esse
non dubitant. Si in tale spectaculum incideret
aequus et humanus arbiter, prudentiam adhiberet
quam nunc laudat David. Nos vero hoc spiritus

*) du povre, en marge: ou de 1'afflige.
**^ en marge: aacavoir Taffiige.
***) oonfortera, en tnarge: soulagera.

419

PSALMUS XLI.

420

testimonio admoniti, cobibere discamus nimiam
nostram festinationem. Prudenter autem iudican-
dum est de afflictis fratribus, ut de eorum salute
bene speremus: ue si inclementer ante tempus a
nobis damnati fuerint, bio iniuattis rigor in capita
nostra recidat. Praecipue tamen notandum est quod
supra attigi, Davidem malignis saevisque iudiciis
fere obrutum, hac consolatione se armasse, ne ten-
tationi succumberet. Discamus ergo et nos, si
quando superbis bominum iudiciis fidem nostram
labefactare molitur Satan, sensus nostros ad hanc
prudentiam referre, ne desperatio nobi6 obrepat.
Mic genuinus est praesentis doctrinae usus. ( In die
mala liberabit.) Quidam superiori membro coniun-
gunt: et tolerabllis esset lftctio, nisi baec distinctio
aptior foret, quam et accentus adiuvat. Gerte hinc
plenior elicitur doctrina, Dominum liberatorem fore
pauperis in die adverso. Putant nonnulli Davidem
bene precari dextris et moderatis hominibus, ac si
diceret: Doininus, si quando illos contingat misere
affligi, vicissim rependat clementiae mercedem.
Alii sentiunt referri lllorum verba, ex quibus eorum
prudentia et rectitudo perspici queat Falluntur
tamen utrique (meo iudicio) dum sententiam hanc
optative legunt. Sive autem in sua, sive in illorum
persona loquatur David, breviter aequitatem com-
mondat, quae nobis servanda est erga miseros:
nempe quamvis ad tempus se Deus illis infensum
ostendat, propitium tamen fore, vel laetior demum
exitus appareat, quam iudicium ferri queat ex prae-
senti intuitu. Videmus nunc quanto hoc uberius
sit et magis empbaticum, sperari a Domino salutem,
etiam in die malo, nam alioqui nullus ex dolore
emergeret. Neque enim solum hortatur fideles
spiritus sanctus, ut propensi sint ad mansuetudinem,
quoties vident fratres suos affligi, sed remedium
quoque ostendit leniendi doloris, quoties rebus ad-
yersis concutitur fides nostra.

3. (IeJiova custodiet.) Prosequitur eandem sen-
tentiam, quod Dominus miserum hominem custodiet,
quem crudeles et iniqui perditum esse iactant.
Semper autem repetenda est antithesis inter diem
malum et liberationis gratiam. Eodem sensu ad-
ditur restitutio in vitam, et felicitas in terra. Sig-
nificat enim David, quamvis similis fuerit mortuo,
sibi et piis omnibus spem vitae non fuisse exstinc-
tam. Posset quidem videri absurdum, quod sibi
beatam vitam in mundo promittit : quia male nobis-
cum ageretur, nisi alibi melior nos conditio maneret.
Sed quia de ipso multi despcraverant , diserte ex-
primit, se adhuc tamen fore superstitem, et quidem
non sine manifestis gratiae Dei signis. Quibus
vcrbis spem melioris vitae minime excludit. Quod
sequitur de lecto dolorum, quosdam induxit ad divi-
nationem (meo iudicio) parum firmam. Quod enim
indefinite de afflictione narratur, ad morbum restrin-

gunt. Atqui minime novum est, qui moesto sunt
animo, coniicere se in lcctulum, et decumbere, quia
bomines magis interdum triatitia exanimat quam
morbus. Certe probabile est graviorem aliquam
cladem tuno fuisse Davidi inflictam, quae signum
esset non vulgaris irae Dei. In secundo membro
versu8 subest aliqua obscuritas, Quidam eniin
stratum vertere ita accipiunt, quasi Deus, ut refocil-
lationem daret servo suo, culcitram eius compo-
snerit, ut aegrotis fieri solet quo mollius recum-
bant. Alii rectius (meo iudicio) versum dicunt esse
lectum, qui morbo destinatus erat, ubi reddita fuit
Davidi sanitas: hoc sensu, quamvis nunc moestus
iaceat quem Dominus sub cruce erudit, brevi tamen
ab eiusdem Dei manu continget levatio, qua vires
recuperet.

5. Ego dixi, Iehova miserere mei y sana animam
meam: quia peceavi tibi. 6. Inimici mei dixerunt
malum de me: Quando morietur, et peribit nomen
eius? 7. Quod si venit ad visendum t mendaciter lo-
quitur, cor eius accumulat iniquitatem sibi: ubi egres-
sus erit foras, loquetur.

5. (Ego dixi.) Ostendit hoo versu in suis
malis 8e minime captasse blanditias, sicuti maior
pars sibi adulatur, et suos dolores vanis solatiis
mulceri cupit. Et corte quisquis spiritu Dei regitur,
poenis admonitus sponto sua peccata agnoscet, ac
placide fratrum suorum correctiones suscipiet: imo
eas praeveniet voluntaria confessione. Porro, hac
nota disoernit se David a rcprobis et desperatis,
quod suppliciter culpam deprecatus sit, seque con-
tulerit ad Dei misericordiam. Petit quidem poenam
sibi laxari: scd altius orditur, nempe ut veniam
adeptus reconcilietur Deo. Pervertunt enim ordi-
nem, ut alibi diximus, qui externis malis remedium
optantes, causam ipsam negligunt: perinde ac si
quis febrim alendo, tantum sitim restingui vcllet.
Ergo antequam de animae sanitate verbum faciat,
dicit, Miserere mei: cui debet coniungi quod paulo
post sequitur, quia peccavi tibi. Deum enim me-
rito sibi offensum fatetur, nec alitcr propitium fore
quam abolitis peccatis. Particulam '2 in proprio
et nativo sensu accipio, non adversative, ut quidam
volunt. Ergo sibi ignosci petit, quia peccavit. Hinc
sanitas, quae interponitur quasi misericordiae effeo
tus, quia confidit David, impretrata vcnia se a ca-
lamitate levatum iri.

6. (Inimici mei dixerunt) Dicere pro impre-
cari hic ponitur. Hac vero indignitate ad miseri-
cordiam, ut alibi dictum fuit, Deum provocat, qui
ad opem miseris ferendam eo benignius inclinat,
dum inclementer eos tractari videt. Atque ita suo
exemplo nos ad fiduciam excitat et erigit, quia

421

PSALMUS XLI.

422

hostium nostrorum saevitia, quo iniquior est, plus
nobis favoria apud Deum oonciliat. Forma etiam
imprecationis quam orudele fuerit odium testatur:
quod non nisi interitu, et quidem probroso, placari
potest. Cuperent enim una cum ipso memoriam
eius deleri. Quod proximo versu sequitur, ad per-
fidos amicoB spectat. Nam qui ex professo hostes
erant, palam eum insectabantur, idque proxime
ostendit. Nunc contexit alteram querimoniam,
multoe ficto animo, ac si amici essent, accedere,
qui tamen postea virus suum evomerent. Est autem
hoc hostium genus magis timendum qui malitiam
suam tegunt et fovent, seque insinuant ad nocendum.
Postquam ergo de hostibus manifestis conquestus
est, ad simulatos amicos descendit, quos dicit non
alio fine venire, m&\ut mendaciter loquantur: interim
fraudes in cordibus versare, adeoque clam sibi
coacervare iniquifatem: perfidiam vero suam prodere,
ubi foras egressi sunt.

8. Simul adversum me susurrant omnes osores
mei, super me cogitant malum mihi. 9. Faeinus*)
Belial adhaeret ei, et qui iaeet t non addet ut resur-
gat. 10. Etiam homo pacis meae in quo speravi 9
comedens panem meum, contra me eztutit cakaneum.

8. (Simtd adversum me, etc.) Generaliter nuno
videtur utrosque complecti, tam qui palam et hosti-
liter tentabant eum opprimere, quam qui sub ami-
citiae. praetextu dolose et per insidias idem machi-
nabantur. Dicit ergo de suo exitio sermones ab
omnibus conferri, sicuti multis susurris improbi
homine8 ultro citroque suas proditiones agitant.
Ideo addit cogitandi verbum, quo perversas et sce-
lestas eorum consultationes notat. Ceterum, ex
proximo versu patet, ideo sio conspirasse in eius
perniciem, quodreprobumhominem ducerentdignum-
que mille mortibus. Atque haeo superba insultatio
ex maligno illo iudicio oriebatur, cuius in principio
Psalmi meminik Dicunt ergo facinus Belial tenere
enm conclusum et velut coarctare. Hoc enim
proprie significat verbum py& Hebraeis. Quan-
quam in versione sequutus sum quod magis recep-
tum erat.

9. (Adhaeret ei.) Quod alii reddunt, fundet in
eum, nimis coactum videtur. De voce Belial dixi-
mus, Psalmo 18. Quia autem grammatici compo-
sitam esse volunt ex ry^ et 7^, quod est Non
adscendere, verbum Beliial hoc loco interpretor
scelus inexpiabile, vel a quo non sit regressus : nisi
forte quis ad oladem ipsam referre malit, ac si
dicerent hostes, malo insanabili constringi. Quid-
quid sit, statuunt Deum prorsus infestum esse

Davidi, et fore implacabilem, quia tam atrociter
eum puniat. Nam spem melioris fortunae mox
praecidunt hoc verbo, non adiiciet ut resurgat. Fuit
autem haec non levis tentatio, quum sibi recte
conscius esset, sio praecipitari hominum damna-
tione usque ad ultionis inferos, sed ita placuit Deo
servum suum probare, ut contentus bona conscien-
tia nullis hominum probris cederet. Ao eius quoque
exemplo nos docere voluit, alibi quam in terra
quaerendam esse iustitiae meroedem, quia videmus
quam iniqua trutina saepe mundus virtutes et vitia
ponderet.

10. (Etiam homo pacis meae.) Hanc quasi
malorum clausulam ponit David, quod in praecipuo
amico, vel etiam pluribus, eandem expertus sit
perfidiam. Numeri enim mutatio satis usitata est
Hebraeis, ut de pluribus loquantur quasi de uno.
Ita sensus esset, non modo vulgus hominum, vel
alieni quibuscum mihi propior necessitudo non erat,
sed praecipuus quisque ex amicis, imo ipsi familiares
ac domestici, quos ad mensam et convictum meum
admisi, oontumeliose mihi insultant. Yiros pacis
Hebraei nominant propinquos et affines, sed hoc
aanctioris amicitiae symboium, panem Davidis co~
medere: quia perinde vaiet ac si diceret, contuber-
nalem. Quod si quis de oerto aliquo proditore
accipere malit, non repugno. Efferre calcem me-
taphorice accipitur (meo iudicio) pro contumeliose
insurgere in hominem deiectum. Alii interpretantur
inaidias moliri: sed alter ille sensus aptior: quum
viderent improbi homines Davidem nutare, vel iam
esse prostratum, hac occasione fuisse abusos, ut
eum oblique et tamen simul proterve impeterent,
quod solenne est pravis et servilibus naturis. Christus
locum hunc citans Ioh. 13, 18 ad personam Iudae
accommodat. Et certe sciendum est, quamvis de
se loquatur in hoc Psalmo David, non tamen quasi
privatum hominem loqui, sed qui sustineat Christi
personam: quia commune est totius ecclesiae
exemplar: idque notatu dignum est, ut quisque
nostrum ad eandem sortem obeundam se comparet.
Nam sicut solide in Christo impleri oportuit quod
inchoatum erat in Davide: ita quotidie in singulis
eius membris usu venire necesse est, ut non tantum
violenter et aperto Marte vexentur, sed etiam
domesticos habeant proditores: sicuti Paulus non
tantum pugnas foris, sed intus quoque timores
ecclesiae instare dicit.

11. Et tu Ietwva miserere mei: erige me, et
rependam iUis. 12. In hoc cognovi quod placuerim
tibi, quia non iubilabit inimicus meus super me.
13. Et ego, in integrUate mea*) sustentabis me, et

*) Uq acte, en ifiarge: ou mcbfait.

*) en mon integrite, en marge: on entier.

27*

423

PSALMU8 XLI.

424

stabUies me coram facie tua in perpetuum. 14. Bene-
dictus Iehova Deus Israel a saectdo et usque in saecu-
lum. Amen, et amen.

11. (Et tu Iehova.) Iterum ex hostium suorum
iniusta crudelitate colligit precandi fiduciam. Subest
autem antithesia inter Deum et homines: ao si
diceret, quando nihil in mundo subsidii vel opis
rcstat, imo ubique fera immanitas grassatur, vel
interior malitia, tu saltem Domine, misericordia
tua subleves. Atque haec ratio miseris omnibus
tenenda est, quos iniuste mundus persequitur, ne
8e tantum in deflendis iniuriis ocoupent, sed Deo
commendent suam causam: et quo magis eorum
mentes percellere conatur Satan, hucque et illuc
distrahere, eo attentius in unum Deum eas colli-
gant. Iterum vero suae restitutionis causam ponit
misericordiam Dei. Sed durum est quod sequitur
de vindicta. Nam si nuper vere et ex animo con-
fessus est, merito se affligi, cur non aliis dat veniam,
sicut sibi dari postulat? Hoc certe perperam esset
abuti Dei gratia, ubi nos restituit, non imitari eius
clementiam. Adde quod non fuisset humilitatis vel
modestiae, adhuc in media morte spirare vindictam.
Sed hic duo tenenda sunt, Davidem non fuisse
quemlibet e vulgo, sed regem divinitus potestate
instructum: deinde non carnis impulsu, sed pro
ratione officii poenam hostibus denuntiare quam
meriti sunt. Ergo si quisque promiscue, dum so
de hostibus ulciscitur, Davidis exemplum obtendat,
primo notandum est personae discrimen, deinde
videndum ut idem in nobis regnet zelus, imo ut
eodem regamur spiritu. David quum rex esset, Dei
vindictam iure suo exsequi potuit: nobis manus
sunt ligatae. Secundo ut Ghristi personam gessit,
ita induit puros et sinceros affectus, ut non iracun-
diae suae morem gereret, sed Deo impenderet fidelem
operam. Denique eodem modo exercuit iustum Dei
iudicium, quo nobis preoari licet ut Dominus ipse
poenas sumat de impiis. Nam quia non sumus
armati gladio, nostrum est ad coelestem iudicem
confugere: sed composito animo rogandus est ut se
vindicem nostrum ostendat: et cavendum, ne ex-
cusso spiritus fraeno, vota nostra intemperanter
exsultent. Quod ad Davidem spectat, sic tulit eius
vocatio, ut cogeret in eius obsequium rebelles ao
in puniendis omnibus sceleratis legitimus esset Dei
minister.

12. (In hoc cognovi.) Iam ad gratiarum actio-
nem descendit: nisi forte mutato verbi tempore ita
oontexere placeat cum proximo versu: In hoc cognos-
cam te mihi propitium esse, si non fueris passus
hostes meos triumphum agere. Sed gratulatio melius
convenit. Postquam enim retulit suas preces, iam
Deo liberationem suam adscribit, et praedioat hoc
clarum et insigne esse eius beneficium. Quaeri

tamen potest, an haeo satis firma sit notitia divini
in nos amoris, dum hostibus nostris triumphare
non permittit. Gontinget enim saepe aliquem eripi
ex periculo, qui tamen propterea Deo gratus non
erit. Ad haec beneplacitum Dei non ex nuda expe-
rientia, sed praecipue ex verbo eius cognoscitur.
Reeponsio facilis est: Davidem non fidei fuisse
expertem, sed in eius confirmationem amplexum
esse quae Deus adminicula verbo suo postea addidit.
Adde quod non communem tantum favorem quo
proaequitur Deus omnes fideles, sed specialem gra-
tiam qua electus fuerat in regem, videtur notare:
ac si dixisset: Iam Domine, magis ac magis con-
firmor in fide adoptionis qua me dignatus es, ut
primogenitus essem inter reges terrae. Hoo modo
auxilium Dei, quo levatus fuerat ab una clade, ad
totum regni etatum extendit.

13. (Et ego in integritate mea.) Quidam expo-
nunt, quia David integritatem coluerit, porrectam
illi fuisse manum a Deo. Sed hoc superiori sen-
tentiae non admodum quadraret, ubi confessus est,
merito se plecti: et quanquam eius calamitas hostium
insultationi erat obnoxia, non tamen verisimile est
eos fni8se auctores: ideo tempestiva non esset inte-
gritatis mentio in huno finem: quia tunc Dominus
respicero integritatem nostram dicitur, ubi ab ho-
minum iniuriis nos vindicat. Quaerendus itaque
alius sensus. Et quidem integritas tam ad corpus
quam ad animam referri potest. Ego incolumis
stabo, quia tu me sustentabis ac restitues. Videtur
tamen longius extendere Dei gratiam, ac si non
semel tantum eius manu ae adiutum diceret, sed
quamdiu prospere vixit, salutem suam fuisso eius
virtute suffultam. Si de pictate vel sincero affectu
intelligere quis malit, quod optime conveniet, non
gloriatur David de vita anteacta: sed in ipso exa-
mine, quamvis Satan et improbi eius fidem labe-
factare conati sint, non tamen se fuisse alienatum
a timore Dei narrat. Ergo patientiam suam hoc
modo in medium proferret, quod graviter agitatus
et concussus, non tamen a rectitudine desciverit.
Verum si haec sententia placeat, notandum est,
continuo post adscribi Deo beneficium hoc, quod
steterit David invictus, et illos tentationum impol-
sus fortiter sustinuerit: et in futurum tempus non
de alia quam manus Dei fultura eum sperare. Si
de externo statu loquatur, contextus etiam bene fluet,
Deum non ante finem gratiae suae facturum, quam
servos suos in finem usque salvos praestet. Dicitur
autem stdbilire coram facie sua, quos ita tuetur ut
claris eignis patcrnam erga eos curam demonstret:
sicuti dicitur faciem abscondere, dum videtur suo-
rum oblivisci. Gonfirmat et repetit ultimo versu
gratiarum actionem quam nuper attigerat, et no-
minatim Deum Israel exprimens, foedus cum patri-
bus percussum sibi in animo penitus haererc

425

PSALMUS XLII.

426.

testatur, quia ex hoc fonte manaverat liberatio.
Duplex Amen ad vehementiam positom eet, quo
meliu8 incitarentur omnes pii ad laudandum Deum.

PSALMUS XLII.

ABO. Primo ostendit David, quum profhgus erraret ob Saulis
saevitiam, uihil flibi faisse acerbius quam prohiberi a
sanotuarii accessu, quod Dei cultum terrenn omnibus
commodis praeferret. Deinde quam difficilis oum de-
speratione sibi fuerit lucta, commemorat. Precem etiam
et gratiae Dei meditationem admiscet confirmandae spei
suae cansa. Postremo interius illud oum moerore suo
certamen repetit.

1. Praefecto erudiens filiis Corae. 2. Sicut cervus
\at ad fontes aquarum, Ua anima mea damat ad
)eus. 3. Sitivit anima mea ad Deum, ad Deum
\m: quando ingrediar ut appaream coram facie
? 4 Fuerunt mihi lacrymae meae pajnis die et
i, quum dicitur mihi quotidie: Ubi estDeus tuus?

1. (Filiis Corae.) Quia non adscribitur nomen

idis, coniioiunt multi filios Gorae Psalmi esse

tores, quod mihi nullo modo probatur. Nam

im in Davidis persona sit compositus, quem

tus spiritu prophetico excelluisse inter omnes

fs, quis credet ei fuisse aliundo dictatum? Com-

ris erat totius ecclesiae doctor, et insigne spiri-

organon : Levitis, quorum pars erant filii Gorae,

Imos alios canendos tradiderat, quod igitur opus

jet eum precario ab illis mutuari hanc operam,

praestandae longe superior erat? Mihi itaque

>abile est, ideo nominari filios Corae, quia fuit

008 depositus thesauri loco, ut scimus ex

tribus alios atque alioe Psalmorum delectos

custodes. Quod supprimitur Davidis mentio,

est in eo incommodi, quia idem videmus fac-

in aliis Psalmis, quorum tamen ipsum esse

>torem oertis coniecturis licet colligere. De voce

>Q aliquid attigimus Psalmo 32. Fateor qui-

\em non semper adsoribi, quoties refert David se
">ei ferulis fuisse castigatum: hoc tamen notandum
est, proprie in castigationes competere, quarum
finis est filios Dei erudire, ubi non satis ex doctrina
proficiunt. De tempore etiam non prorsus convenit.
Tolunt enim quidam Davidem hic de clade sua
conqueri, quum a filio Absalom esset expulsus. Ego
vero bonis rationibus (nisi fallor) adductus, in con-
trariam sententiam magis inclino. Nam coniuratio
Absalom statim sedata fuit, ut diu a sanctuarii
accessu Davidem non impedierit. Atqui diserte
diuturnum exsiiium hic deplorat, sub quo fere con-
tabuerit. Neque enim paucorum dierum moerorem
tertio versu describit, imo totus cootextus palam

ostendet diu ipsum iacuisse in misero isto statu de
quo loquitur. Quod obtendunt: arcam foederis sub
regno Saulis fuisse neglectam, ut non sit verisimile
Davidem tunc solennes choros duxisse, non adeo
firmum est. Quanquam enim nonoisi defunctorie
Deum colebat SAul, noluit tamen profanus videri.
Et David ipse alibi ostendit sedulo, festis praeser-
tim diebus, sacros conventus frequentasse. Gerte
quod videbimus Psalmo 55: In domum Dei pro-
fecti sumus pariter, vel unanimes, ad tempus
8auli8 pertinet.

2. (Sicut cervus clamat.) Hi duo versus nihil
aliud continent quam Davidem omnibus commodis,
opibus, deliciis, honoribus denique praetulisse libe-
rum sanctuarii accessum, ut mandatis in lege exer-
citiis fidem pietatemque suam aleret ao confirmaret.
Nam quod se ad Deum vivum clamare dicit, non
simpliciter accipitur pro flagrare Dei amore et
desiderio: sed in mentem venire debet quomodo
nos ad se invitet Deus, et quibus adminiculis sur-
sum attollat mentes nostras. Neque enim iubet
recta nos in coelum conscendere, sod imbecillitati
nostrae consulens, propius ad'nos descendit. Gla-
mavit igitur David ad Deum, sibi viam clausam
esse reputans, quia ab externo cultu erat exclusus:
quod vinculum est sacrae cum Deo coniunctionis :
non quod per se Deo nos caeremoniae concilient, sed
quia pietatis sunt exercitia, quibus carere non susti-
net nostra infirmitas. Itaque a sanctuario exsulans
David non aliter anxius eet, quam si a Deo ipso
esset alienatus. Non destitit quidem interea preces
suas in coelum dirigere, imo ad ipsum quoque
sanctuarium, sed infirmitatis suae conscius, viam
qua ad Deum perveniunt fideles, sibi clausam esse
dolenter ferebat. Quo exemplo refellitur eorum
arrogantia, qui media haec secure praetereunt, imo
superbe contemnunt, ac si in eorum arbitrio esset
in coelum momentaneo volatu penetrare, quasi vero
Davidem zelo et alacritate animi superent. Neque
tamen substitit in terrenis elementis propheta*):
sed quia soiebat alas sibi deesse quibus volaret,
scalis usus est, per quas ad Deum contenderet.
Similitudo cervi summum desiderii ardorem expri-
mit. Quod exponunt quidam fluvios expeti a cervis,
ut 8e ex lassitudine reficiant, nimis forte restrictum
est. Fateor quidem, si venator cervum urgeat et
canes instent, occursu fluminis novas virescolligere:
sed scimus etiam certis anni temporibus cervos in-
credibili ardore plus quam sitienter aquas expetere :
quam sitim a propheta notari arbitror: etsi ea de
re non contendo. Posterior autem versus clarius
demonstrat quod dixi, Davidem non loqui simplici-
ter de praesentia Dei, sed cum circumstantia, quo-

*) Cest a scayoir ^s ceremonies externes commandees
en la Loy.

psM^ 8

tatvt«V

^Vftq»» 10 '

ibeto* 6 ,

u*te +*&*-

«toBq* e
v to-

V*»* %tf&*

****5 att»

e» to .

B utvt

»^^^

££*. ^«Habc^ C fe* e *itttet <\?»?.Sat» ut \ ^» ^^S^^fJ ^Liueete» 4 * eXV o-

„ t»totB» B ^natete-

tjatt^

W .«vf^c e***^ *£» a W«* ^SV^ \ ^oaatt^ t^J^ «»J^ W^»^

T)»vioe
«_ ft

«5 *f>> * •

tuqoe

^tSVt"

^ssj***

o» atD .f wtte^^r t«xeta»

V \«kti eiuft
de *f $ e \ &

qn*

n «i»eto ? w n ^ tBet»P u °; e : «IWb . to :Videt»*

dtcete^^^m^. ^._ »ou w - im , eb -» . «oiuv^.- ie t

»et»V e ,„

»\\q* d JTfttri»*;^ **"■*** Ao\o^ •*$. \ *** *-£*»» ZV » uVt °* teo* ^ eV^":

iea c6te

«o

tJBU 8

Ub\

«■**_**» «• ^e* u °- *-*• „ ;fttu ,\ ^J^ e? de^. ^/pu^V^^
^Baep^ **? aed. > X«» 4et ^ -^ eti * V — ^ ****- ' *

Qtt

**^r^«yi

°°£o °et l V ^'

\*tf?_!
aasv

tet

80\»^

v*&°£.JL et - °^; \tov ettv

«?**»«

$8°

v 0BUt-

Caete^ e ^

«»*»i3s- \ «s««i_si. i»^ .nrs»_% » *?

**K«S #>*>

De\,

fc&et*.
— et St eet-

d *me*e u ^ te

too
.oBte»

cotva?!

ivttitie

txetov 8
otet»

t * .. :**

ttie

ati*'

itrtati*

eu»'

1t io.

^ote 8 , * b,

« iBl • V Sat eet- -^ **".£*» **t \ *^° «^

«•—♦u* B ei V et A C ^betftfto 1
<$*"* -*a ffte '^ ^ do\ote.

, vV »^

ii»ea**i

qtt»<*

at<

tut

tetooo^tto «.«* g

»vnw \ - 6. V«~. 0t tjtet »-- 1
t^° \ paVtdet^ ^cutoW^

^o^ D

^ftttCVO^*

evfttig-

Ca l«ifW*

marg^

B\t

431

PSALMUS XLII.

432

8. Abyssus ad abyssum clamat ad vocem cana-
lium tuorum: omnes fluctus tui et omnes iUuviones
tuae super me transierunt. 9. Die mandabit lehova
bonitatem suam, et nocte canticum eius mecum, oratio
ad Deum vitae meae.

8. (Abyssus ad abyssum.) His verbis tam maiorum
gravitas, quam congeries et diuturnitas exprimitur:
ae si dixisset, non uno tantum genere malorum se
premi, sed varia subinde recurrere, ut nullus sit
finis nec modus. Primo abyssi nomine ostendit,
tentationes quibus impetebatur, merito posse gur-
gitibus conferri: postea de longa oontinuatione
queritur, et quidem aptissima figura, quod tenta-
tiones se procul inclament, et aliae alias acoersant.
In secunda parte versus metaphoram prosequitur,
quod omnes fluctus et inundationes Dei super caput
suum transierwnt. Quibus verbis significat affli-
ctionum mole se fuisse obrutum et quasi absorp-
tum. Sed notandum est quod saevitiam Saulis et
hostium Dei inundationes appellat, ut meminerimus
semper in rebus adversis nos humiliare sub forti
Dei manu quae nos affiigit Ultra deinde progredi
operae pretium est, si in nos violenter pluero velit
Deus, simulac suas cataractas aperuerit vel canales,
nullum finem malis nostris fore, donec placatus
fuerit. Habet enim miras et incognitas rationes,
quibus nos persequatur. Ita ubi in nos ira eius effer-
buerit, non una modo erit abyssus ad nos deglu-
tiendos, sed abyssus ad abyssum clamabit. Quo-
niam ea ost hominum socordia, ut non satis me-
tuant Dei minas : quoties agitur de eius vindicta,
veniat nobis hic versus in mentem.

9. (Die manddbit.) Quanquam verbum est futuri
temporis, non nego posse in praeteritum resolvi, ut
quidam faciunt, qui Davidem putant superiora Dei
beneficia colligere, ut de tristi et misero statu, in
quo angitur, vehementius expostulet: ac si dixissit,
Qui fit ut Deus qui se mihi tam clementem ante
exhibuit, nunc quasi mutato animo summum rigo-
rem exserat? Sed quia nulla ratio cogit tempus
verbi mutare, adeoque altera expositio oontextui
videtur aptior, eam sequamur. Equidem non re-
pugno quin David Dei beneficia quae iam expertus
fuerat, in fidei suae subsidium adducat: existimo
tamen eum sibi promittere in futurum tempus li-
berationem adhuc occultam: ideo de praeterito vel
futuro tempore nolim rixari, modo hoc fixum ma-
neat, Davidem ita ratiocinari: Gur non sperarem
Deum mihi fore propitium, interdiu ut mihi occur-
rat eius bonitas, et nocte canticum laetitiae mecum
cubet? Gerte hanc consolationem moerori opponit,
quem ex horrendis, quae proximo versu retulit,
irae Dei signis, concipere poterat. Oratio cuius in
fine meminit, non est hominis afflicti vel anxii, sed
gratulationem complectitur, ubi Deus favore suo

nos exhilarans, liberum ad se accessum reserat.
Et ideo appellat Deum vitae suae, quia ex hac no-
titia emergit alacritas cordis.

10, Dicam Deo rupi meae, Quare oblitus es mei ?
quare pullatus incedo in oppressione hostis? 11. Oc-
cisio*) in ossibus meis, dum me probro affidunt ini-
mici mei, dicentes mihi quiotidie y Ubi est Deus tuus?
12. Quare deiecta es anima mea? et quare tumultua-
ris in me? spera in Deum, quia adhuc confitebor ei
salutes vultus mei, et Deus meus.

10. (Dicam Deo rupi meae.) Si proximum ver-
sum legamus in tempore praeterito, sensus erit:
Quum se mihi Deus antea ostenderit tam benefi-
cum, eo maiore fiduoia precabor, nam audacem ex-
perientia me reddet Si placeat futurum tempus,
coniunget David precationem meditationi quam ex
fide conceperat Et certe quisquis sibi de paterno
Dei favore persuadet quod nuper dixit, etiam eius
exemplo animosius precabitur. Nunc ergo talis
erit sensus: Quia mihi polliceor Deum propitium,
ut interdiu suam misericordiam mihi emittat, eam-
que continuet, ut nocte quoque suppetat canendi
materia, liberius apud eum mala mea deflebo,
Domine rupes mea, quare oblitus es mei? Caeterum
hac querela non intelligunt fideles se prorsus a
Deo reiectos: quia nisi crederent sub eius cura et
tutela se esse, frustra eum invocarent: sed carnis
suae sensu ita loquuntur. Quare hacc oblivio re-
fertur tam ad externam speciem quam ad inquie-
tudinem qua turbantur fideles secundum oarnem,
licet interea fide statuant se a Deo respici, nec
surdas sibi fore eius aures.

11. (Occisio in ossibus.) Quanquam oratio verbis
est perplexa, in summa tamen rei nulla est obscuritas.
Asserit enim David se non minori cum dolore
fuisse vulneratum hostium probris, quam si ossa
perforassent, quia n¥"D occidere significat, sensum
hunc in versione retinui. Neque tamen eorum im-
probo sententiam, qui vertunt Gladium oecisorium.
Diversa autem lectio est, quia quidam loco ^ P°~
nunt 3 notam similitudinis. Ego in re dubia
malui literam prorsus omittere quae saepius super-
vacua est. Sed de re ipsa (ut dixi) plane liquet,
nisi quod interpretes non satis expendunt sub voce
ossium notari acerbitatem doloris, quae maior sen-
titur ex ossium percussione, quam si gladius per
viscera vel flexibiles alias partes corpus transfodiat.
Nec vero filiis Dei haec similitudo hyperbolica videri
debet: ac si quis Davidem miratur tam moleste tu-
lisse hostium subsannationem, ipse suum stuporem
prodit. Nam atrocius nihil accidere potest inter

*) Blo88ure, en marge: ou tuerie.

433

PSALMDS XLIII.

434

saevissima quaeque mala, quam dum, ubi laceratur
Dei maiestas» fidesque nostra letaliter impetitur.
Nota est Pauli doctrina de persequutione Ismael,
Gal. 4, 30: etsi enim puerilis risus pro nihiio a
multis ducitur, quia tamen eo tendebat ut lusorium
csset foedus Dei, saevissima persequutio secun-
dum iudicium spiritus sancti censeri debet. Ideo
non immerito David probra hostium suorum, quibus
verbum Dei cum sua fide calcari videbat, gladio
occisorio confert, qui per ossa et medullas penetrat.
Atque utinam disoerent quicunque so iaotant pro
filiis Dei, privatas suas iniurias aequius perferre:
ubi autem fides eorum cum Dei contumelia op-
pugnatur, et verbum etiam quod eos vivificat in
idem trahitur ludibrium, hunc Davidis zelum in-
duere.

12. (Quare deieda es anima mea?) Repetitio haeo
admonet, non ita uno congressu Davidem vicisse
suas tentationes, quin ad idem certamen descendere
coactus fuerit. Quo exemplo monemur, quamvis
eandem nobis molestiam facessat Satan, non tamen
debere nos taedio frangi. Posterior pars versus
vooem unam diversam habet a versu sexto, quum
tamen reliqua omnia conveniant. Hic enim po-
nitur relativum primao personae, Salutes vultus
mei. Nescitur autem an desit in hoc loco litera *|
quae tertiam personam constituit: quia tamen in
hao quam retuli lectione, conveniunt omnes codices,
non absurde David vocare Deum potuit, salutes
vultU8 eui, quod speraret claram et certam libera-
tionem: ac si Deus visibili modo salutis vindicem
se offerret. Gertum quidem est hoc loco appositive
Deum vocari salutem, quia continue post sequitur,
ct Deus meus.

PSALMUS XLHI.

ABG. Psalmas hic proximo affinis est. Nam David, quem
probabile est eias aaetorem esse, iniaste hostiam vio-
lentia et tyrannide fagatos et expalsus a patria, Deam
vindicem implorat, seqae ad spem reatitutionis hor-
tatar.

1. Iudica me Deus, et discepta litem meam:
a gente non mansueta, a viro doloso et improbo eripe
me. 2. Quia tu Deus fortitudinis meae: quare alie-
natus es a me? quare tristis incedo in oppressione
hostis? 3. Mitte lucem tuam et veritatem tuam:
ipsae dirigant me, deducant me ad montem sanctUatis
tuae y et ad tabernactda tua. 4. Et ingrediar ad al-
tare Dei ad Deum laetitiae exstdtationis meae : et cele-
brabo te in cithara, Deus Deus meus. 5. Cur te
deiicis anima mea, et quarc tumultuaris in me?

Calvini opera. Vol. XXXI.

; Spera in Deo % quia adhuc celebrabo eum salutem
vtdtus mei 9 et Deum meum.

1. (Iudica me Deus.) Primo ezpostulat David
de hostium suorum saevitia: paulo post tamen
ostendet, nihil sibi tristius fuisse quam privari sanc-
tuarii accessu. Est autem hoc bonae conscientiae
signum, quod Deo causae suae patrocinium com-
mendat Nam iudicare istud quod primo loco ponit,
nihil aliud est quam causam tuendam suscipere:
et clarius deinde sensum suum exprimit per dis-
ceptationem litis. Haeo quidem summa voti fuit,
eripi ab improbis et scelestia, a quibus indigne af-
fligebatur. Bed quia miseris et innoxiis, qui prae-
ter meritum vexantur, auxilium suum promittit:
David primo loco se examinandum offert, ut cog-
nita causae bonitate et perspecta, tandem suppetias
ferat. Sicuti autem suavissima hino consolatio ad
nos redit, quod Deus causae nostrae cognitor esse
non gravetur: ita frustra sperabimus eum fore in-
iuriarum nostrarum ultorem, nisi in medium pro-
deat nostra integritas, quae favorem nobis contra
adversarios conoiliet. Per gentem non mansuetam
intelligitur tota hostium factio, quae immitis erat
ac humanitatis expers. Quod sequitur de viro doli
et iniquitatis, ad Saulem quidem referri potest, sed
videtur potius enallage esse numeri.

2. (Quia tu Deus fortitudinis.) Parum differt
hic versus a decimo Psalmi superioris: idque magis
in verbis quam in re. Tentationi enim hunc cly-
peum opponens, quod Dei virtutem sibi adesse ex-
pertus fuerit, queritur se moestum incedere, quia
hostium libidini sit quasi expositus. Nam quia hoo
pro certo et confesso sumebat, non plus hostibus
68se potestatis ad inferendas sibi molestias, quam
Dominus permitteret: ideo tanquam de re absurda,
quaerit, qui fiat ut praevaleant hostes, quum ipse
sub Dei fide sit ac tutela. Hinc vero animum col-
ligit ad precandum, ut Deus gratiam suam iterum
ex8erat, quam ad tempus visus est abscondere. Per
lucem intelligitur favor: quia siouti res adversae
non modo obscurant Dei faciem, sed coolum quoque
nobis obnubilant: ita in Dei benedictione refulget
laeta serenitas: imo lux vitae caliginem, sub qua
moesti obruebamur, disoutit. Atque hoc verbo sig-
nificat, non aliunde contingere omnes miserias, nisi
quia Deus paterni amoris signa subducit: simul
vero ac laetam serenamque faciem ostendere dig-
natur, liberationem et salutem emergere. Veri-
tatem adiungit, quia lucem nonnisi ex Dei pro-
missionibus sperabat. Nam increduli , quamvis
Deum sibi propitium esse cupiant, non tamen ad
eius lucem attoflunt oculos: quia semper in terram
proclive est hominis ingenium, nisi Dei verbo
sursum erigatur. Hino ergo David fiduciam gra-
tiae Dei concipit, quia Deus, qui verax est ac

PSALMUS XLIY.

ere non poteet, aervis suis se adfutnrnm sit
licituB. Itaque sic resolvenda est oratio, Bmitte
iom tnam, quae fidei tuae mihi specimen ait. ac
.cnmentnm, vel quae re ipsa et etfbctu probet te
lum eeBB in promiasis ac minime fallaoem. Etai
nim cognitio gratiae Dei ex verbo petenda est,
lec fides aliter atabilia erit nisi verbo nitatur: non
rnlgaris tamen verbi et fidei oonfirmatio est ipsa
experientia, dum ad noa iuvandos manum extendit
Deua. Iam quid maxime expetat, et qnem sibi
proponat reatitutionia Bcopum, exponit: Dvrigant me
(inquit) et adducani ad moniem sanctum tuum. Sicut
enim praecipua moeroria causa erat, exsnlare a coetu
piorum: sio etiam caput omnium bonorum fore du-
cit, Bi frui liceat pietatia exeroitiis, Deumque in
aanctuario colere. Tacite quidem David votum
gratiarum actionis nuncupat, sed minime dubium
est, his verbia notari quem spectabat liberationia
finem, ut BOilicet liber pateret reditus in sanctua-
rinm, unde hoatium tyrannide expulaus et profliga-
tua erat, idque notatn dignisaimum est, qnum
uxore, fortunia, domo aliisqne commoditatibus Bpo-
Hatus easet, templi aemper desiderio sio aestuasae,
ut alia omnia fere negligeret. Bed hoc breviter
nnno attingere mihi sufficit, quia do tam pio af-
feotu fusius proximo Psalmo dieserui. Quaeritur
tamen quomodo montis Sion fiat mentio, qui non
nisi poBt mortem Saulis designatua fnit ad Doi cul-
tnm. CuiuB nodi non alia ooourrit solutio, niai quod
David longo poat tempore Psalmum componene,
quod aliaa in genere de tabernaculo dicturus erat,
simul ad revelationem sibi poatea datam deflcxerit,
in qno nihil est absnrdi.

4. (Et ingrediar ad aUart). Bolenne Deo sacri-
ficium promittit in memoriam liberationie. Neque
enim de quotidiano tantum' vel ordinario cultu lo-
qnitur, sed aUaris nomine, nbi offerri solebant pa-
oifica, illud qnod dixi gratitudinia aignum exprimit:
ideoque vocat Deum laetitiae auae, quia ex moerore
ad hilaritatem tradnotos hoo beneficium profiteri in
animo habeat. Et laetitiam vocat exsuUationis ut
liberationis gratiam Bplendidiua commendet. Nam
posterior genitivna epitheton valet: quo significat
non vnlgari se gandio fniase perfuaum, nbi Deus
enm praeter apem restituit. De quinto versu, quia
proximo Paalmo quantum rcs postulabat diaserui,
nuno dieere snperaedeo.

PSALMUS XLIY.

in medinm proferunt foedm cum Abraham percusinm,
qnod ie optima flde coluisse asaeraiit, quamvia duriter
afflicti euent: et simul obiiolunt, noo olia de oanaa
orudelitcr ee vexari, niai ouod in aincero Dei onlto oou-
Btaoter permaneant. &nbiiritnr tandem precaiio, ne
Deoa indignam enornm oppreuionem negUgat, praeter-
tim quae redundat in pietatia contnmeliam.

1. Fraefeeto filiorum Corae, erttdiens.

Qujb fuerit Paalmi auotor incertum eet, nisi

J quod liquido eonstat, a quovis potiua quam aDavide

fnisse oompositum. Qnerimoniae antem quas coa-

1 tinet, proprie oonveninnt in miaerum illud et cala-

I mitOBnm tempns, qno grassata est saevissima ty-

| rannis Antioohi, nisi forte latius extendere libeat:

quia post reditnm ab exailio, nnUum fere tempna s

duris molestiis vaonum fnit. Certe aetati Davidis,

| aub cuiuB regno floru;( eooleaia, non quadraret tale

argnmentum. Fieri etiam potest ut in ipso exsilio

unuB qniapiam ex prophetis querimoniam hano po-

| pnlo dicaverit. Quanquam aimnl notandum eat,

imaginem ecclesiae, qualia poat Chriatum mani-

festatnm futura erat, hic depingi. Paulus enim

Rom. 8, 36. (nt auo loco iterum videbitur) non ita

aocipit, quaei illa fuerit unins saeculi conditdo: aed

admonet, iisdem aerumnis Christianoa eaae devotoa,

nec alind sperandnm illis esBe uaque ad finem

mnndi, quam qnod in ludaeis ab exsilio reversis

quasi praeludium ostendit Deus. Apparuit qnidom

poatea ChriatUB eccleaiae redemptor, sed non in

eum finem, nt lnxurietur oaro in terra, aed potiua

ut sub cruce militemna usqne dnm coeleatis regni

quiee noe excipiat. Qnid aibi velit nomen yj jy^ ,

alibi diotum eat. Nam etsi interdum laetia argn-

mentie insoribitur, oius tamen uana frequentior eat,

ubi agitur de rebus adveraia: quia haec optima

eruditionis speciea est, ubi Dominue ferociam no-

stram domando aub iugum nos oogit.

2. Deus auribus nostris audivimus, patres nostri
narrarunt nobis opus guod fecisti in diebus ipsorum,
diebus priscis. 3. Tu manu tua gentes expulisti, et
plantasti eos : *) eontrivisti popuios, et propagasti eos. •)
4. Quia non m gladio suo adepti sunt terram, et bra-
ehium suum non servavit eos, sed dextera tua, et
brachium tuum, et lumen vultus tui: quia benevolus
fuisti erga eos.

2. (Deus auribus nostris.) Reoenaent Dei bonita-
tem, qua erga patree olim usub fuerat Deua, ut
ipsa diBsimilitudine ad cladea auas levandaa eum
provocent. Fraefantur autem, se nequaquam de

ABG. Conatat Psalmue hic tribni praecipnis membrie. Initio i rebus obscuria vel dubiia loqui, sed referre hiatorias
enim commemorant fidelea immeneom Dei mieericordiam I & \> id on ei B auctoribuB probe testatas. Nam quod se

„» popnlum annm, et tot documouU qnibna paternnm
amorem teetatos fuerat. Deinde qnernntnr Denm ee pro-
nitinm noo iun eentire, nt olim patribni fnerat. Tertio

••) A8?aTi

b peree. (in ga&ico).

437

PSALMUS XLIV.

438

auribus suis dicunt audisse, non eat pleonasmos, sed
emphatice exprimunt, tam eelebrem fuisse gratiae
Dei famam, ut sublata sit omnis dabitatio. Addunt,
notitiam hane ab oculatis testibus per manus fuisse
traditam; non quod patres qui ex Aegypto re-
dempti foerant, post annos mille et quingentos ex-
posuerint posteris Dei beneficia, sed quia continua
serie non tantum prima liberatio, sed varia auxilia,
quae subinde attulerat Deus populo suo de manu
(quod aiunt) in manum usque ad ultimam aetatem
pervenerint. Quia ergo ex ore primae generationis
loquuti sunt qui post multa saecula testes fuerant ac
praecones gratiae Dei, mejrito dicunt fid^les, quod
sibi narratum fuit a patribus, compertum ipsis
fuisse: quia cognitio vetustate non interciderat, sed
vigebat propter continuam memoriam. Summa est,
Deum non decem aut viginti annis beneficum
fuisse erga Abrahae filios, sed ex quo eos com-
plexus fuerat, non cessasse a continuis gratiae suae
documentis.

3. (Tu manu tua.) Expositio est proximi ver-
sus. Nondum enim disserte notaverat opus iliud
Dei, patrum sermone celebratum. Nunc ergo addit
Deum exptdisse manu sua gentes, ut in earum locum
filios Abrahae plantaret: male illas multasse, ut
propagaret eosdem Abrahae filios. Yeteros incoUs
terrae Ganaan comparat arboribus, quia longa pos-
sessione illic radices egerant. Subita igitur quae
contingit mutatio, perinde fuit ac si quis revulsis
arboribus in earum looum alias substituat. Sed
quia non satis fuisset populum uno die plantari:
additur secunda metaphora, qua fideles factum Dei
benedictione fuisse docent, ut electus populus
augesceret: sicuti arbor temporis successu tam ra-
dicem quam ramos longius emittens, magis confirma-
tur in loco quem occupat. Quorsum autem hanc Dei
gratiam nunc praedioent fideles, notare operae pre-
tium est, nam inde saepe nobis oboritur despera-
tionis materia, dum colligimus, nos a Deo esse re-
pudiatos, quia non eadem, quibus patres nostros dig-
natus est, beneficia erga nos prosequitur. Esset
autem absurdum, fideles qui se ad precandum com-
parant, tali obstaculo fiduciam suam impedire. Ego
certe verum esse fateor, quo magis in mentem no-
bis veniunt quae Deus in alios contulit beneficia,
eo maiore tristitia nos pungi, ubi rebus nostris ad-
versis non succurrit. Sed fidcs in alium finem nos
dirigit, ut statuamus nos quoque tandem aliquid
sensuros levationis, quia Deus sui similis manet.
Nec dubium est quin hoc consilio fideles nunc re-
vocent in memoriam quae Deus in ecclesiae suae
salutem olim egerat, ut se in meliorem spem eri-
gant, sicuti visum fuit initio Psalmi 22. Neque
enim subsistunt in nuda comparatione, quae divor-
tium faceret inter eos qui divinitus fuerunt servati,
et qui nunc sub affiictionibus laborant et gemunt:

quin potius vinoulum sanctae coniunctionis sibi pro-
ponunt in Dei foedere, ut inde colligant, ad se per-
tinere quidquid unquam in Deo bonitatis experta
est ecclesia. Expostulant quidem primis verbis,
quaerentes quid sibi velit paterni favoris inter-
ruptio: sed mox se ipsos colligunt, quia suocedit
nova cogitatio de fide et constantia Dei, qui eos
non minus quam patres adoptavit. Quanquam
mirum non est, in animis piorum diversos inter se
affectus etiam prece^ndo confligere. Sed Spiritus
sanctus immodicum dolorem sedando, querimonias
omnes cum patientia et obediendi studio conciliat.
Gaeterum quod dicunt redemptionem sibi narratam
fuisse a patribus, praeoepto legis respondet, quo
iubentur patres docere filios suos. Atque hodie
idem onus sibi a Deo esse iniunctum memi-
nerint fideles: quia doctrinam salutis deponit
apud eos hac lege, ut ad posteros transmittant : et
quantum in se est, studeant eius imperium pro-
rogare, quo per continuas aetates vigeat eius
cuTtus.

4. (Quoniam non in gladio.) Confirmat a con-
trariis quod nuper docuit, nam si proprio Marte
et industria terrae haereditatem adepti non sunt,
sequitur, aliena manu fuisse plantatos. Quanquam
enim egressa est ex Aegypto magna multitudo ho-
minum: tamen quum imbelles essent, et servUibus
tantum operibus assueti, statim consumpti fuissent
ab hostibus, qui et copiis et virtute longe praesta-
bant. Denique claris signis tam sua infirmitas po-
pulq, quam Dei virtus testata fuit: ut merito fateri
debuerint, terram non suo gladio partam fuisse, et
salutem Dei manu sibi fuisse allatam. Dextrafi
autem coniungitur brachium, amplificandi causa: ut
sciamu8 non vulgari modo fuisse servatos. Ltmen
vuttus hoc loco (ut alibi) pro favoris declaratione
.oapitur: quia siouti Deus faciem suam oppositis mi-
seriis quodammodo obnubilat et contrahit: sic rur-
sum Israelitae, quum eius virtute freti hostes sine
magna difficultate longe lateque prosternerent, se-
renam et lucidam eius faciem intuiti sunt, ac si
palam se illis propinquum ostenderet. Notanda
autem ratiocinatio est qua utitur propheta, popu-
lum gratuito Dei dono terrae esse haeredem, quia
virtute sua eam minime acquisierit. Tunc enim
demum tribuere Deo incipimus quod suum est, ubi
expendimus quam nihil sint vires nostrae. Et
certe quod maligne sepeliunt ut plurimum Dei
beneficia homines , non aliunde fit nisi quod
falsa imaginatione aliquid sibi proprium arro-
gant. Quare haec optima gratitudinis ratio, ubi
stulta propriae virtutis opinio evanuerit. Sequitur
deinde illustrius gratiae Dei elogium : ubi tota causa
in Dei beneplacitum confertur. Neque enim ali-
quam in Abrahae persona dignitatem propheta fin-
git, vel in eius posteris aliqua merita fabricat, cur

28*

439

PSALMUS XLIV.

440

tam liberaliter cnm ipsis egerit Deus: sed totum
adscribit Dei beneplacito, quod sumptum videtur
ex Mosis contestatione : Non quia plures essetis aliis
gentibus vel praestantiores, eligit vos Deus, sed
quia dilexit patres vestros, Deut. 4, 37. Etsi autem
specialis hic fit mentio terrae Canaan, generale
tamen sumpsit principium propheta, cur populum
illum Deus in grege suo censere dignatus sit. Et
certe hic fons et origo est ecclesiae, nempe gra-
tuitus Dei amor: et quibuscunque beneficiis prose-
quitur Deus suam ecclesiam, ex eodem fonte manat.
Ideo quod collecti sumus in ecclesiam, quod fove-
mur ao protegimur Dei manu: causa non alibi
quam in Deo quaerenda est. Nec vero hic de com-
muni Dei benevolentia agitur, quae se extendit ad
totum humanum genus, sed distinguitur electus po-
\pnlus a reliquo mundo, et discriminis causa ad
merum Dei beneplacitum refertur.

5. Tu ipse rex meus, Beus manda salutes Iacdb.
6. In te adversarios nostros cornu petivimus: in no-
mine tuo calcavimus insurgentes contra nos. 7. Quia
non in arcu meo $perabo } et gladius meus non ser-
vabit me: 8. Certe servasti nos ab hostibus nostris^ et
osores nostros pudefecisti. 9. In Deo laudabimus toto
die, et nomini tuo in saeculum confttebimur. Selah.

5. (Tu ipse rex.) Hoc versu clarius expri-
munt quod paulo ante attigi, nempe Dei bonitatem
non solum in liberando populo fuisse conspicuam,
sed per continuas aetates fluxisse: ideo dicit, Tu
ipse rex meus. Hoo enim valct (meo iudicio) de-
monstrativum jflPl : acsipropheta longam beneficio-
rum Dei seriem in prima redemptione contexeret:
ut appareat Deum, qui semel redemptor fuerat po-
puli sui, non dissimilem fuisse erga posteros. Nisi
forte emphatice positum sit asserendi causa, ut om-
nibus aliis exclusis et valere iussis, Deum unum
salutis suae praesidem celebrent. Hinc precationem
quoque deducunt, ut Deus novas salutes ordinet ac
emittat populo suo. Nam quia innumeros servandi
modos in manu habot, salutes dicitur, quaei nuntios,
quocunque viaum fuerit, destinare.

6. (In te adversarios.) Exponit propheta quo-
modo se Deus regem populi ostenderit: tantum
enim virtutis suppeditasse, ut ounctis hostibus es-
sent formidabiles. Nam huc pertinet similitudo a
tauris sumpta, plus quam humano robore fuisse
instructos, ut quidquid obvium esset, cornibus dis-
iectum ao prostratum caloarent. ln Deo, et in no-
mine Dei, idem valent, nisi quod posterior loquutio
significat, viotorem ideo fuisse populum, quia sub
Dei auspiciis militabat. Caeterum, quod de patri-
bus nuper dixerant, nuno applicant ad se ipsos: quia
idem erat ecclesiae corpus, et consulto id faoiunt
ad colligendam fiduciam : quia si a patribus se dis-

iungerent, diversa ratio cursum gratiae Dei quo-
dammodo interrumperet. Nunc ubi datum sibi esse
fatentur quidquid in patres Dous contulerat: secure
petere licet ut continuet opus suum. Porro tenen-
dum est quod supra admonui, hac ratione Deo in
solidum adscribere suas victorias, quia nihil tale
gladio vel arcu suo consequi poterant. Antithesis
enim ista melius illustrat Dei gratiam, ubi reputa-
mu8 quanta sit nostra inopia, et quam nihil simus
extra Deum. Iterum ergo repetunt, se divinitus
fuisse servatos, ab eodem Deo expulsos fuisse
hostes et pudefactos.

9. (In Deo lauddbimus.) Conolusio est primae
partis. Nam in summa agnoscunt tantam saeoulis
omnibus fuisse Dei bonitatem erga filios Abrahae,
ut continua gratiarum actionis materia suppeteret.
Perindc enim ao jri adhuc in praesenti forent, assi-
duam 86 Deo laudem debere agnosount: quia non
uno saecnlo vel exiguo tempore, sed continuis aeta-
tibus floruerint, nam quidquid feliciter contigerat,
acceptum referunt eius gratiae. Et certe tunc
demum ex rebus prosperis sancta et rite compo-
sita laetitia concipitur, dum erumpit in laudes Dei.
Ergo versum hunc meminerimus ad laetum illud
tempus referri quo Deus populum suura favore pro-
sequebatur: deinde hic fideles testari snam gratitu-
dinem, dum omni falsa iactantia deposita, fatentur
ab uno Deo profectas esse omnes victorias, quibus
in sublime elati fuerant, et unica eius virtute se
hactenus stetisse incolumes. Tertio non semel vel
iterum duntaxat sibi datam canendi fuisse oausam,
sed longo temporis successu varia paterni favoris
documenta sibi exhibita fuisse, ut merito longa pos-
sessio 8pem eorum stabilire debuerit.

10. Verumtamen abominatus es*) et pudefecisti
nos, et non egrederis cum exercitibus nostris. 11. Con-
vertisti nos retrorsum ab affligente y et osores nostri
conculcaverunt sibi. 12. Dedxsti nos quasi oves in
cibum: et inter gentes dispersisti nos. 13. Vendidisti
populum tuum, nec inde divitiae,**) et non auxisti
pretia ipsorum. 14. Posuisti nos opprobrium vidnis
nostriSj ludibrium et subsannationem his qui circum
nos sunt. 15. Posuisti nos proverbium in gentibus,
agitationem capitis in pqpulis.

10. (Verumtamen abominatus.) Nuno sequitur
expostulatio qua praeaentes aerumnas et extremam
calamitatem deplorant Describitur autem mutatio,
quae non modo testatur Deum a solita benevo-
lentia destitisse, sed palam esse adversum populo
suo et infestum. Primo queruntur, se per odium

*^ Tn nouB as deboutez, en marge: ou mis en oubli.
**) sans auoune chevance, en tnarge: ou sans aucun
pronfit pour toy.

441

PSALMUS XLIV.

442

fuisse reiectos. Id enim proprie significat vertram
miT i <l uo d Abominari , cnm aliis , vertimus.
Quanquam ei quis malit, Oblivisci, vel longe abesse,
non reclamo. Addunt postea se probro fuisse ex-
positos; quia scilioet nudatis Dei praesidio infelioi-
ter omnia succedere necesse fuit. Quod etiam mox
declarant, ubi dicnnt, Deum iam non egredi quasi
ducem vel antesignanum, ubi ad bellandum pro-
deunt. Postea longius extendunt suas querimonias,
quod Deus ipsos in fugam coniecerit, quod in prae-
dam et cibum exposuerit. Nam quia sanctis hoc
persuasum est, fortes et animosos esse homines
quatenus eos Deus sustinet arcana sua virtute:
statuunt, in fuga et trepidatione divinitus metum
incuti, ut ratio et cor deserant miseros homines.
Atque haeo sententia sumpta est ex lege, Deut. 32, 30.
ubi dicit Moses: Quomodo coram uno fugerent mille
vel duo fugarent decem millia, nisi quia Dominus
tradidit nos, et conclusit in manum hostium?
Quum ergo hoc fidelibus testatura foret: non im-
putant fortunae quod expavescunt ad hostium con-
spectum, in quos prius intrepide fortes impetus
facere soliti orant: sed coelesti decreto fieri sentiunt
ut agantur retrorsum. Et sicuti antea oonfessi
sunt, fortitudinem suam priorem fuisse donum Dei,
sic vicissim timiditatem a Deo sibi inflictam esse
agnoscunt. Ubi autem ita Deus animos fregit, di-
cunt se patere hostium libidini. Sic enim inter-
pretor particulam )£ft y quod hostes pro arbitrio et
sine ulla repugnantia quasi suam praedam diripue-
rint. Eodem pertinet altera comparatio, ubi dicunt
se datos fuisse in cibum, quo signifioat propbeta,
iam ante proelium devictos, ad satiendam hostium
ingluviem, ultro ante pedes iacuisse. Notandum
vero est, Deum fieri harum calamitatum auctorem,
non obstrependi causa, sed ut confidentius ab eadem
manu quae percussit et vulneravit, remedium pe-
tant fideles. Et certe fieri non potest ut*qui for-
tunae imputant sua mala, serio ad Deum confu-
giant, vel ab eo auxilium exspectent et salutem.
Qnare ut medeatur Deus nostris miseriis, statuere
convenit, non eas temere vel oasu accidisse, sed
eiu8 manu esse inflictas. Ubi autem se proiectos
hostibus fuisse dixerunt, simul addunt se dispersos
fui8se inter gentes, quae dissipatio centum morti-
bus erat acerbior. Nam quum tota illiue populi
gloria et felicitas in eo posita esset, ut sub Deo
uno et rege uno collecti unum essent corpus,
misceri gentibus quasi lacera membra, signum fuit
extremae maledictionis.

13. (Vendidisti populum.) Yenditos se absque
lucro fnisse dicentes, intelligunt se prostitutos quasi
vilia et nihili mancipia. Secundo etiam membro
videntur ad morem licitandi alludere. Scimus enim
venales servos non ante fuisse addictos emptoribus
quam licitatio pretium auxisset. Inteliigunt ergo,

quia pro nihilo habiti fuerint, se fuisse proiectos,
ut deterior esset sua conditio quam omnium servo-
rum. Quod autem se potius ad Deum convertunt
quam ad hostes, de quorum superbia et crudelitate
conqueri iure poterant, hinc discamus nihil melius
nobis esse vel utilius, quam in rebus adversis repu-
tare Dei providentiam et iudicium. Etsi enim, ubi
nobis molesti sunt hominee, cum diabolo qui eos
instigat nobis negotium est, ad Deum tamen ipsum
conscendere necesse est, ut sciamus ab eo noe pro-
bari et examinari, sive ut nos castiget, sive ut pa-
tientiam nostram exerceat, sive ut vitiosos subigat
carnis nostrae affectus, sive ut nos humiliet erudi-
atque ad nostri abnegationem. Iam quum audimus
tam probrose habitos fuisse qui sub lege vixerunt
patres, non est cur nos ullae contumeliae deiiciant
si quando huc nos Deus pertrahat. Neque enim
Deus hic simpliciter quemlibet populum, sed suum
vendidisse dicitur, ac si iam contemptibilis esset ei
sua haereditas. Ac idem hodie etiam licebit in pre-
cibue nostris conqueri, modo fidem nostram fulciat
hoc exemplum, ne animos quantumvis afflicti de-
spondeamus. Alio seo6u dicit apud Iesaiam Deus
populum a se venditum sine pretio, cap. 52, vers. 3.
ut doceat nihil eibi in illis redimendis fore negotii,
quia fidem emptoribus non habeat obstrictam.

14. (Posutsti nos.) De vicinis loquitur quibus
omnibus vel simultae, vel apertum odium erat cum
populo Dei: ac saepe quidem accidit, ut vicinitas
quae ad conoiliandum mutuum amorem valere de-
bebat, invidiam, discordias et contentiones generet.
Sed peculiaris fuit ratio in Iudaeis qui omnibus in-
vitis terram occupaverant, et quorum religio apud
alios quasi belli classicum erat. Erat etiam in mul-
tis perversa aemulatio, ut ldumaeis quibus circum-
cisio inflabat animos, ao si Deum Abrahae ipsi quo-
que oolerent. Haeo vero maior fuit indignitas,
subiici eorum ludibriis quibus propter verum Dei
cultum exosi erant. Mali atrocitatem alia circum-
stantia amplificant fideles, quod undique haec pro-
bra ingerantur: quia toto circuitu obsessi erant ab
hostibus, ut ne momentum quidem illis quietum
foret a molestia, nisi mirabiiiter fuissent a Deo pro-
tecti. Procedunt deinde longius, sed etiam inter
gentes procul dissitas communem fuisse fabulam.
Quanquam nomen TtS^D 4 U0 ^ proverbium vertunt,
posset tam pro gravi imprecatione quam pro dic-
terio sumi: sensus tamen eodem redit, nullum
fuisse sub coelo magis detestabilem populum: quia
vulgo eius nomen oontumeliae causa inter prover-
biales figuras volitaret. Huc quoque spectat con-
cussio vel agitatio capitis, de qua dictum fuit Psalmo
22, 8. Neo dubium est quin Dei vindictam, cuius
mentio in lege fiebat, fideles in se compleri ani-
madverterint. Nam quo melius se expergefacerent
ad consideranda Dei iudicia, quidquid poenarum de

443

PSALMUS XLIV.

444

ipais Deua exegit, cum eius minis conferre, curae
illis fuit. Lex autem, ista gentium ludibria quae
commemorant, ad verbum denuntiaverat. Et ubi
dicit in gentibus et populis empbatica est repetitio,
quia minime consentaneum erat ut profanae gentes
populum a Deo electum suis blaspbemiis proscinde-
rent. Porro, non abs re oonquestos esse, vel unus
Ciceronis locus pro Flacco luculente testatur, ubi
profanus ille rhetor pro sua superbia, non minus
Deo, quam Iudaeis insultat, satis constare gentem
es8e diis invisam, quae tot cladibus subinde attrita,
ad extremum miserrima servitute oppressa erat.

16. Quotidie*) opprobrium meum coram me, et
ignominia vultus mei obtexit me. 17. A voce expro-
brantis et conviciantis, a facie adversarii et ultoris.
18. Totum hoc venit nobis, et non obliti sumus tui,
nec perfide egimus in foedere tuo: 19. Non deflexit
retro cor nostrum, nec dedinavit gressus noster a se-
mita tua. 20. Licet contriveris nos in loco draconum,
et operueris nos umbra mortis. 21. Si obliti sumus
nomen Dei nostri, et expandimus manus nostras ad
deum alienum: 22. An non Deus requiret hoc? quia
ipse novit dbscondUa cordis.

16. (Quotidie.) 5VPI ?D longam durationem
significat, sed potest accipi pro toto vel integro die
a mane usque ad vesperam, vel pro dierum recursu.
Utramvis expositionem eligas, summa est nullum
esse malorum finem. Quod iterum mutatur nume-
rus, nibil absurdi est, concipi totius ecolesiae ser-
monem quasi in persona unius bominis. Sequitur
postea cur pudore obruti vultum et oculos attollere
non audeant : quia nulla datur a petulantia et
hostium conviciis respiratio. Nam si permissum
fuisset in latebras se abdcre, devorassent utcuoque
in silentio suas miserias: sed vulnus duplicatum
est, quum proterve illuderent hostes. Hunc ergo
malorum cumulum sibi impositum esso deplorant:
quod assidue cogantur probra et blasphemias audire,
et hostes suos vocant ultores, quo nomine apud
Hebraeos truculentia et crudelitas notatur cum fastu
coniuncta, aicut diximus Psalmo 19.

18. (Totum hoc venit.) Quum prius Deo ad-
scripserint quidquid patiebantur malorum, si nunc se
immerito affligi dicant, Deum insimulant iniustitiae:
ita iam non sancta esset precatio, imo sacrilega
blaspbemia. Sed notandum est, fideles, etiamsi in
suis rebus adversis apertas causas non perspioiant,
manere tamen in hoc principio defixos, constare
Deo rationem cur eos tam severe et duriter tractet.
Simul tamen notare operae pretium eet, hic non
de tempore praeterito verba fieri, scd potius in
medium proferri tolerantiam, quae non vulgare

*) journellement, en marge: ou tout le jour.

pietatis signum erat, quum obedienter iugo Dei
oollum subiicerent. Viaemus enim ut maior pars,
non secus atque equi ferocea caicitrant, adversus
Deum fremat, ot pervicaciter insaniat. Quare non
parum in vero Dei timore profecit qui se in afflic-
tionibus continet sub pia oustodia, ne qua im-
patientia transversum feratur. Nam et hypocritis
facile cst in rebus prosperis Deo benedicere: qui
simulac rigidus apparet, in furorem erumpunt.
Commemorant ergo fideles, quamvis tot malis a
reoto cursu abripi potuerint, se tamen non oblitos
fuisse Dei, qnin semper eum colerent, licet minus
propitium ac olementem. Non ergo praedicant su-
periorum temporum virtutes, sed tantnm obiiciunt
se inter medias afflictiones constanter retinuisse
Dei foedus. Et certe satis constat, longe antequam
saeviret Antiochus, populum multis corruptelis fuisse
refertum, quae Dei vindictam provocarunt, ut iac-
tari ab ipsis non debuerit quae hic laudatur inte-
gritas. Verum quidem est, ut paulo post videbimus,
Deum illis pepercisse, ut ob eius nomen magis quam
propria delicta afflicti fuerint: sed haec Dei indul-
gentia efficere non debuit ut se eximerent reatu.
Tenendum igitur est, nihil aliud nunc, quam suam
patientiam in medium proferre, quia a Dei cultu
inter graves et duras tentationes non defecerant.
Primo autem negant se fuisse oblitos Dei, quia res
adversae coelum quodammodo obnubilant, ut Dei
memoria facile nobis intercidat, ac si longe essemus
ab eo divisi. Addunt se non fuisse fallaces vel
perfidos in eius foedere, quia tunc maxime, ut dixi,
retegitur hominum impietas, ubi praeter animi sen-
tentiam urgentur. Tertia cor suum negant retro
fuisse versum. Postremo gressus suos non dedinasse
a Dei semitis. Nam sicuti quotidie nos Deus in-
vitat, sic corda nostra semper ad eius vocationem
intenta esse decet. Hinc sequitur viarum directio:
quia e^temis operibus et tota vita testamur, cor
nostrum Deo sincere addictum esse. Ubi posui non
dedinavit gressus, altera etiam a quibusdam affertur
probabilis lectio, Declinare fecisti gressum nostrum.
Nam et verbum {^n transitive potest accipi, et nulla
negatio ponitur, quanquam de sensu ab illis dis-
sentio, quia locum hunc comparant cum illo Iesaiae
63, 17: Quare nos errare fecisti ut non ambule-
mus in viis tuis? Potius onim huc tendit queri-
monia, quoniam Deus manum suam ab illis sub-
duxerit, misere per devia errasse, nam semitae Dei
non semper referuntur ad doctrinam, sed ad secun-
dos et optabiles eventus.

20.^ (Licet contriveris nos.) Particula causalis
^3 vel in adversativam resolvi debet, vel in adver-
bium temporis. Cobaerent enim hi tres versus, et
pendet sententia usque ad illam clausulam: Quia
ipae novit abscondita cordis. Pluribus autem verbis
recitant quod nupcr vidimus, etiamsi in profundum

445

PSALMUS XLIV.

446

malorum fuerint demersi, stetisse tamen rectos in
euo gradu. Porro si expendimus in quas redacti
fuerint angustias, non videbitur nobis hyperbolicum,
quod 86 diount usque in abyssum fuisse contritos.
Nam per locurn draconum non intelligo deserta et
solitudines, sed profundissimos gurgites maris, ideo-
que DMH potius de balaenis interpretor, sicuti et
pluribus aliis locis, atque hanc sententiam confirmat
posterius membrum, ubi queruntur se fuisse opertos
umbra mortis: quod tantundem valet ac fuisse ab-
80rptos a morte ipsa. Sciamus autem in his verbis
dictari nobis a spiritu sancto precandi formam:
ideoque invictam fortitudinem nobis praecipi, quae
nos sub malorum omnium congerie sustentet, ut vere
te&tari iiceat, etiam in summa deeperatione , nos
8pera8se in Deo, nullis tentationibus excusaum nobis
fuissse eius timorem, nulla denique mole afflictionum
fuisse fractos, quin semper in eum respexerimus.
Sed loquutiones quibus utuntur propius notare operae
pretium est. Nam ut ostendant ee purum retinuisse
Dei cultum, animis et manibus non nisi ad unum
Deum Israel se intentos fuisse asserunt. Neque
enim satis fuisset confusam aliquam opinionem dei-
tatis apud se fovere, nisi vera religio apud eos
vigui&set. Nam et qui Deo obmurmurant, quamvis
cogantur numen aliquod agnoscere, fabricant tamen
8ibi deum pro arbitrio. Atque hoo diaboli arti-
ficium est, quia non statim potest e cordibus evel-
lere omnem religionis sensum, mentes nostras con-
cutere his machinis, quaerendum esse alium deum,
vel, quem hactenus coluimus, alio modo placandum
e8se, vel, aliunde quam ex lege et evangelio peten-
dam esse gratiae eius certitudinem. Quum ergo
inter malorum agitationes et fluctus, plusquam diffi-
cile sit recte compositos in pura fide manere, sedulo
tenenda est ista obtestatio, quod sancti patres mi-
eeriis omne genus confecti, non destiterint tamen
recumbere in verum Deum, quod etiam clarius
deinde in contextu exprimunt, non expandimus
manus nostras etc. Quibus verbis significant se uno
Doo contentos, non habuisse spes huc et illuc di-
visas, neque circumspexisse ut alia subsidia quae-
rerent. Unde colligimus, quicunque animos suos
distrahunt in spes varias, oblivisci veri Dei: cui
non tribuimus suum honorem, nisi in eo solo ac-
quiescimus. Et certe in legitimo eius cultu primum
gradum obtinet fides, et quae inde nascitur invo-
catio: quia praecipua gloriae suae pars ei eripitur,
dum extra eum quuerimus vel minimam salutis
nostrae partem. Meminerimus ergo, hoc verum
esse pietatis examen, ubi in abyssos deiecti oculos,
spes, et vota dirigimus in solum Deum. Quo con-
vincitur impietas papatus, ubi postquam verbo tenus
confessi Bunt se credere unum Deum, prostituunt
eius gloriam ad croaturas. Etsi enim excusent, so
ad Christophorum et quos finxerunt sanctos con-

fugere, ut illis patronis gratiam coram Deo inveni-
ant, constat tamen in forma invocandi nullum esse
discrimen. Deinde etiamsi recipimus quod dicunt,
frivola tamen excusatio est, patronos sibi quaerere;
quia non sufficiat Christus, imo sepultum sit apud
eos eius officium. Diligenter autem notanda est
circumstantia huius loci, nam fideles se negant ma-
nus expandisee ad alios deos: quia vitium est nimis
vulgare, si continua mala urgeant Deo posthabito,
quaerere alia remedia. Quamdiu nos blande et sua-
viter fovet Deus, ad eum nos conferimus: sed ubi
quid adversi contingit, mox incipimus ambigere. Si
vero ulterius premimur, imo si nullus est malorum
finis, ipsa assiduitas sollicitat n08 ad desperationem,
desperatio generat perversas fiducias, hino novorum
deorupi fabrica. De elevatione manuum alibi dic-
tum est.

22. (An non Deus requiret.) Gravis est et seria
obtestatio, dum audent Deum suae integritatis arbi-
trum statuere: unde constat eos non egisse causam
suam coram mundo, sed secum loquutos quasi ad
Dei tribunal, confidentius etiam addunt nihil Deo
es8e absoonditum. Unde enim fit ut saepe Deum
testem citent hypocritae, nisi quia, dum fuco obte-
gunt suam pravitatem, se ex Dei iudicio elapsos
ease putant: atque ita transfigurant Deum, quasi
suis fallaciis oculos eius perstringerent. Quoties
ergo prodimus in conspectum Dei, veniat simul in
mentem eius memoria, quoniam eat cordium cogni-
tor, vanis coloribus nihil apud eum profici.

23. Certe propter te occidimur quotidie, aestimati
sumus tanquam oves mactationis. 24. Exsurge, quare
obdormis Domine? evigila, ne obliviscaris in finem.
25. Quare faciem tuam abscondis? oblivisceris mise-
riae nostrae et afflidionis nostrae? 26. Quoniam
afflicta est ad pulverem anima nostra, adhaesit terrae
venter noster. 27. Exsurge in auxilium nobis, et
redime nos propter bonitatem tuam.

23. (Certe propter te.) Alia ratione Dei mise-
ricordiam sibi conciliant fideles, quia non ob sua
maleficia plectantur, sed tantum propter Dei nomen
infestos sibi habeant incredulos. Yidetur quidem
primo intuitu stulta esse querimonia: nam specio-
sior fuit illa responsio Socratis in obiurganda uxore,
quum diceret, satius esse insontem perire, quam
sua culpa. Imo consolatio quam proponit Christus,
Matth. 5, 10. videtur longe ab his verbis differre,
Beati qui persequutionem patiuntur propter iustitiam.
Item Petrus: Si quis propter nomen Christi patitur,
haec potius materia est laetitiae et gratulationis,
1. Pet. 4, 14. Respondeo, Quamvis optimum sit
doloris solatium, causam nobis ease coniunctam cum
Christo: non tamen frustra nec perperam fideles
Deo obiicere, indigne se eius causa affligi: quo se

451

PSALMUS XLV.

452

sibi aoquirere. Dicit Solomo ipse in Proverbiis, <
Prov. 20, 28: Iustitia et clementia stabiliri regis *
thronum. Atqui dum volunt profani reges poten-
tiam suam efferre et munire, equi eorum et qua-
drigae sunt ambitio, fastus, ferocia, crudelitas, ex-
nctiones, rapinae, violentia: itaque nou mirum si
Deus saepe ex ventosis vel putridis soliis eos de-
turbet. Quare haec vera est ac solida regnorum
stabilitas, fidem et iustitiam colere, et clementia
moderari suum imperium. Posterius membrum ad-
monet, feliciter cessurum quidquid Solomo tentabit,
si temperamentum iustitiae et mansuetudinis bel-
licae fortitudini adiungat, nam qui caeoo ct turbu-
lento impetu feruntur reges, etiamsi ad momen-
tum metu et pavore omnia ropleant, mole statim
sua concidunt. Facit igitur iusta et aequabilis mode-
ratio ut manus fortium tremendae sint. Proximo
versu redit ab bellicam potentiam, quum dicit sa-
gittas regis acutas fore, ut penetrent in corda ho-
stium: quibus verbis significat tela in manu esse,
quibus procul feriat hostes quicunque eius imperio
repugnaverint, quo etiam sensu popxdos sub eo ster-
nendos fore dioit : ac si diceret, Quicunque ausi fue-
rint ad labefectandum regni eius statum insurgere,
misere perituros: quia ad frangendam omnium con-
tumaciam satis erit praesidii in regis manu.

7. Solium tuum Deus in saeculum et usque: scep-
trum rectitudinis , sceptrum regni tui. 8. DUigis
iustitiam, et odio habes impietatem : propterea unxit te
Deus Deus tuus oleo laetiiiae prae consortibus tuis.

7. (Solium tuum.) Alias regias virtutes in So-
lomone commendat, quod solium eius aeternum sit:
deinde quod iusta rectaque gubernandi ratio. Nam
quod Iudaei looum hunc dcpravant, quasi ad Deum
fieret sermo, nimis putidum est. Quod etiam alii
DVPX * Q genitivo oasu legunt, ratione caret, ao
prodit eorum impudentiam, dum scripturam tur-
piter laoerare non dubitant, ne Messiae divinitatem
cogantur fateri. Simplex autem et genuinus sensus
est, Solomonem non tyrannice dominari, ut pleros-
que reges, sed reotis et aequis legibus, ideoque so-
lium eius omnibus saeculis fore stabile. Quanquam
autem Deus vocatur, quia regibus aliquam gloriae
suae notam Deus insculpsit, non potuit tamen elo-
gium hoo in homine mortali subsistere: quia nus-
quam legimus vel hominem vel angelum hoo titulo
ornatum esse absque ulla adieotione. Sic quidem
plurali numero vocantur tam angeli quam iudioes,
sed nemo unus vocatur DTI?X Quin addatur aliqua
restrictio: sicuti dum Moses constituitur in deum
Pharaonis: Exod. 7,1. unde colligere licet, canticum
hoc altius quam ad umbratile regnum spectare, ut
mox videbimus. Proximo versu ponitur clarior de-
finitio rectitudinis, quod soilicet non minus severus

sit iniqnitatis vindex quam assertor iustitiae. Sci-
mus enim quantas dissipationes gignat impunitas
et licentia, ubi reges in puniendis sceleribus molles
sunt et remissi: undo illud vetus dicterium, Dete-
rius esse vivere sub principe sub quo licent omnia,
quam sub quo nihil licet. Nota est etiam Solomo-
nis sententia, Prov. 17, 15 : Qui iustificat impium
et comdemnat iustum, uterque abominatio est Deo.
Recta igitur moderatio his duobus membris constat,
ut qui praesunt severe coerceant maleficia, et iusti-
tiam strenue asserant: sicuti a Platone scite et
prudenter dictum est, politicum ordinem duabus par-
tibus constare, praemiis, et poenis. Quod addit
unctum fuisse prae sociis, non ponitur tanquam
effectus iuetitiae, sed potius causa est: quia inde
recti et aequi studium Solomoni, quod populo in
regem divinitus praefeotus esset. Nam Deus ad
honorem ot imperium destinans, simul necessariis
dotibus eum instruxit: itaque partioula TD "?y rur-
sus hoc looo valet quia: ac si dicerct, non mirum
6880 quod Solomo tam praeclarus sit iustitiae cultor,
quandoquidem electusest ex fratrum numero, qui
sacra unctione rex adoptaretur. Nam coelesti ora-
culo, antequam nasceretur, nuncupatus est regni
8uccessor: et postquam impositus est solio, regiis
quoque virtutibus ornatus est, unde sequitur, uno-
tionem ordine priorem fuisse iustitia, atque ita non
posse eius causam cenaeri. Oleum laetitiae vocatur
ab effectu, quia ecclesiae felicitas et salus ex regno
illo pendebat.

Huc usque literalem sonsum exposui: nnno
Solomonis cum Christo comparatio, quam obiter
attigi, paulo uberius nobis traotanda est, quanquam
piis et modestis hominibus sufficiet, quod frequenti
scripturae usu notnm est. Veteri populo in posteris
Davidis propositam fuisse Christi imaginem, quia
tamen Iudaei et alii profani homines non facile
veritati cedunt, ex contextu ipso breviter colligere
operae pretium est, non solide neo perfeote in So-
lomonem oompetere partem eorum quae hio dicun-
tur. Ac tale sane, ut initio admonui, prophetae
consilium fuit, a trepidatione revooare pias mentes,
quam incutere potuit tristis mutatio, quae paulo
post accidit. Promiasa fuerat regni aeternitas, quod
nno homine mortuo collapsum est. Excipit igitur
propheta: Quamvis abscissa magna parte populi, in
fines angustos redaotus fuerit Rehabeam, qui primus
fuit tam splendidi et opulenti regni successor, non
esse tamen cur labascat ecclesiae fides: quia illic
exhibita fuerit figura aeterni regni quod adhuo
sperandum erat. Ac primum quidem regis nomen
per excellentiam Solomoni tribuitur, ut sciamus non
de rege quolibet haberi sermonem, sed memorabili
illo rege, cuius solium Deus staturum promisit,
doneo fulgeant in coelo sol et luna, Psal. 72, 5.
David oerte rex fuerat, et qui deinde sequuti sunt.

453

PSALMUS XLV.

454

Notatio igitur est in hac vooe, ac si hunc unum ex
aliorum ordine deleotum spiritus sanctus in summo
gradu locaret. Iam bellicam fortitudinem in Solo-
mone tantopere celebrari qui conveniet, qui et man-
sueto fuit ingenio, et tranquillum statum adeptus,
pacis artes tantum coluit, nullum unquam in bello
edidit sui specimen? Sed nibil hoc testimonio cla-
rius afferri potest, ubi asseritur regni perpetuitas.
Neque enim dubium eet quin notetur oraoulum
cuius nuper memini, Doneo sol et luna in coelo
manebunt, stabit quoque eolium Davidis, Psal. 72, 5.
Atqui hoc Iudaei etiam ipei coguntur ad Meesiam
referre. Ergo propheta quamvis de filio Davidis
sermonem inchoaverit, spiritu tamen altius adscen-
dens, regnum veri et perpetui Messiae complexus
est. Huc acoedit nomen DVlbN> <l u0 & ©tsi commu-
niter ad angelos et homines transfertur, simpliciter
tamen in unum hominem non quadrat, itaque non
dubium est quin divina Christi maiestas diserte hic
notetur Nunc descendo ad singulas partes, quas
tamen obiter tantum percurram. Diximus carmen
ita vocari amatorium vel nuptiale, ut sancta eruditio
primum locum obtineat, ne quos fingamus lascivos
amores vel terrenos. Eodem sensu sciamus Ghri-
stum vocari speciosum forma, non quod oris pul-
critudine spectabilis fuerit, sicuti crassi homines
8omniant: sed quia eximiis dotibus ornatus fuerit,
quibus alios omnes supereminet. Neque enim no-
vum est, quod in Ghristo spirituale est, sub terre-
nis figuris describi. Regnum Ghristi opulentum
fore dicitur: additur magnificus splendor, qualis in
felici abundantia et magna potentia conspicitur:
adduntur etiam deliciae, atqui nihil horum convenit
Christi regno, quod alienum est a mundi pompis,
sed prophetae, quum suam doctrinam accommodare
vellent ad captum populi, non de illo secus ao de
oultu Dei loquuti sunt, quem adumbrant sub lega-
libus caeremoniis. Hanc analogiam si tonemus,
nulla restabit huius loci obscuritas. Iam quod rex
divinus, postquam laudatus est a facundia, armatur
etiam gladio, notatu dignum est, nam et oris fa-
cundia voluntarios ac dociles gubernat: et quia
multi omnibus saeculis rebelles fuerunt et immori-
geri, ac futuri sunt, necesse est omnes incredulos
exitio suo sentire, Christum non venisse inermem.
Ergo dum nos suaviter ad se invitat, subeamus
prompto obsequio eius iugum, ne gladio et morti-
feris 8agittis accinctus in nos ruat. Merito quidem
dicitur, in labiis eius diffusam esse gratiam, quia
evangelium, vitae odorem natura sua spirat: verum
si praefracti simus, haec gratia in terrorem verte-
tur: et Christus ex salutis doctrina, gladium sibi
et sagittas conflabit. Hinc etiam nobis suggeritur
non parva consolatio, ne multitudo et superbia ho-
stium Christi nos exanimet. Videmus quam su-
perbe papistae Christum repudient, quem sibi

iactant esse regem : quam profano etiam contemptu
maior pars mundi illudat: quam petulanter Turcae
et Iudaei maledicant. Ergo in rebus tam confusis
occurrat nobis vaticinium hoc, Christo gladium et
sagittas stcrnendis et perdendis hostibus suppetere.
Iterum breviter hoc loco repetam quod ante attigi :
utcunque versum hunc suis cavillis eludere Iudaei
conentur, solium tuum Deus in saeculum saeculi,
satis tamen valere ad aeternam Christi divinitatem
probandam: quia dum nomen D\ T?N v °l angelis
vel hominibus adscribitur, simul addi solet nota
aliqua quae discernat eos a vero et unico Deo: hic
autem simpliciter confertur in Christum et absque
ulla ezceptione. Iam vero notare operae pretium
eet, sermonem hic de Christo haberi, quatenus Deus
est manifestatue in carne. Etsi enim Deus voca-
tur, quia sermo est a patre genitus ante saecula, hic
tamen statuitur in persona mediatoris: unde et
paulo post Deo subiicitur. Et certe si ad divinam
eius naturam restringas quod dicitur de aeterno
eius regno, peribit nobis inaestimabilis fructus, quem
ex hac dootrina percipimus: dum intelligimus, qua-
tenus caput est ecclesiae, et 6alutis nostrae custos
ac praeses, non regnare ad tempus, sed aeterno
imperio potiri, quia hinc nobis solida tam in vita
quam in morte securitae. Clare etiam ex proximo
contextu patet, Christum nobis mediatorem proponi,
quia unctus a Deo suo dicitur, et quidem prae 80-
cii8. Id autem in aeternum Dei sermonem non
competit, sed in Christum carne indutum, in qua
et servus Dei est, et frater noster.

9. Myrrha et aloe, et casia omnibus vestimentis
tuis, ex palatiis eburnete unde laetificaverunt te.
10. FUiae regum inter honorabilts tuas:*) adstitit
coniunx ad dexteram tuam in auro Ophir. 11. Audi
filia, et vide, et inclina aurem tuam: et obliviscere
populum tuum et domum patris tui. 12. Et amabit
rex decorem tuum: quia ipse dominus tuus, et ado-
rabis eum.**) 13. Et fttia Tyri cum munere: vultum
tuum deprecabuntur divites populi.

9. (Myrrha et aloe) Ego de vocibus anxie non
disputo, quia ne inter Hebraeos quidem satis con-
venit quid significet tertium nomen, msi quod ex
similitudine ooniicere licet esse casiam. Satis est
quod propheta dicit vestes regis, aromaticis et pre-
tiosis odoribus esse perfusas. Solomonem vero de-
scribit prodeuntem ex eburneo palatio, unde omnes
ei gratulantur et applaudunt. Particulam enim ^ft
non interpretor, ex me, quia nullum telerabilem
sensum inde elicere liceret, sed refero ad palatia.
Quanquam autem non in plebe modo, sed in regibus

*) entre tes honorables, en tnarge: ou dames d'honneur.
**) et l'adorera8, en marge: oa lny porteras reverence.

29*

455

P8ALMUS XLV.

quoque vitio non carent luxuria et superfluae de-
liciae: ab altera tamen parte cavenda est nimia
austeritas, ne moderatum splendorem, qui eorum
dignitati respondeat, prorsus damnemus, siouti paulo
post inducitur regina sumptuose et magnifice ornata.
Interea tamen sciendum est, non probatum fuisse
Deo quidquid hic laudatur in Solomone. Atque ut
de aliis taceam, Deo certe statim ab initio displi-
cuit polygamia. Atqui inter benedictiones Dei po-
nuntur concubinae, neque enim dubium est quin
per honorabiles propbeta significet uxores quarum
alibi fit mentio. Quamvis enim summum gradum
teneret uxor Aegyptia, alias tamen quas saora hi-
storia in medio ordine ponit, liberaliter et honori-
fice tractatas fuisse apparet: quas ideo filias regum
vocat propheta, quod ex illis nonnullae regio genere
ortae essent. Quo modo igitur polygamiam quam
Deus in privatis omnibus, nominatim vero in regi-
bus improbat, in Solomonis laudibus recenset pro-
pheta? Certe colligere promptum est, dum vulgari
more celebrantur regis opulentia et gloria, non pro-
bari abusum : quia prophetae consilium non fuit,
exemplum hominis in certamen cum Dei regula
committere. Fuit quidem potentia, dignitas et
splendor Solomonis non vulgaris Dei benedictio:
sed quam ipse (ut fieri solet) multis corruptelie
vitiavit, dum sibi non satis temperat, sed largiore
copia ad carnis suae licentiam abutitur. In summa,
quam liberaliter Deus rerum omnium abundantiam
in Solomonem effuderit, hic narratur. Quod autem
sibi coacervavit multas uxores, nec frugalem
modum in splendore adhibuit, hoc est quasi acci-
dentale.

11. (Audi filia.) De uxore aegyptiaca, quam
nuper dixit stare ad dextrum latus regis, sermonem
haberi non dubito. Etsi autem Solomoni alieni-
genam duoere uxorem fas non fuit, merito tamen
hoc quoque numeratur inter Dei dona, quod a rege
potentissimo quaesita fuerit illius affinitas. Iam
vero quia ex legis praescripto Iudaeos oportuit dare
operam, ut uxores ante oongressum assuefacerent
ad purum cultum Dei, et superstitionibus exuerent,
puellam ex profana gente natam, quae per novum
coniugium insita orat in*ecclesiae corpus, propheta
a prava educatione revocans, iubet deposita memo-
ria patriae et paternae domus, induere aliud inge-
nium et alios mores. Alioqui enim periculum erat
non modo ne privatim foveret vitiosos cultus, qui-
bus assueverat, sed etiam ne publioe suo exemplo
uniltos in societatem eriminis traheret: quod postea
contigit: haec fuit exhortationis ratio, in qua, ut
autoritatem sibi conciliet, filiae nomine utitur, quod
in persona cuiuslibet privati hominis fuisset ineptum.
lam quo melius pateat quanti intersit novam nup-
tain prorsus renovari, attentionem pluribus verbis
exigit, Audij considera, et inclina aurem tuam. Nam

certe hic zehementia et acribus stimulis opus est,
ubi de abnegatione eorum omnium agitur, quae
natura vel consuetudine nobis placent. Admonet
autem non esse cur filia Pharaonis aegre patrem,
cognatos, totamquo Aegyptum deserat: quia ad se-
dandam absentiae tristitiam praeclara componsatio
occurrat. Oontentam enim tali marito esee iubet,
ut patria libenter careat. Redeamus nunc ad Chri-
stum, ac primo meminerimus, quod spirituale est in
eius regno, figurate nobis describi: sicuti propter
hominum crassitiem coacti sunt prophetae similitu-
dines mutuari a rebus terrenis. Si tenemus hanc
loquendi rationem quae passim trita est in scriptu-
ris, non mirabimur quod propheta de palatiis ebur-
neis, auro, gemmis et aromatibus praedicat, signi-
ficat enim felici bonorum omnium affluentia refertum
fore. Quanquam autem donorum spiritualium, qui-
bus ecclesiam suam Deus locupletat, splendor et
dignitas a mundo contemnitur, coram Deo tamen
praestat omnibus mundi divitiis: etsi necesse non
est singula membra curiose ad Christum aptari,
quale est quod de multis uxoribus dioitur. Nam
si plures fingantur ecclesiae, lacerabitur corporis
Christi unitas. Verum quidem est, sicuti quisque
fidelium vocatur templum Dei, 1. Cor. 3, 17. ita
quodammodo poese vocari Christi sponsam : sed
proprie loquendo unica est sponsa, quae ex universo
piorum eoetu colligitur. Dicitur autem sedere ad
latus regis, non quod peculiare aliquod imperinm
exerceat, sed quoniam in ea dominatur Christus,

?uo sensu vocatur nostra omnium mater, Galat. 4, 26.
Jontinet autem hic locus insigne vaticinium de fu-
tura gentium voeatione: qua factum est ut filius
Dei affinitatem cum alienis et hostibus suis con-
traxerit. Erat enim inter Deum et omnes incir-
eumcisos populos hostile dissidium : et maoeria
interposita, quae illos ab electo Abrahae genere
discerneret: quia foedus quod cum Abraham pepi-
gerat Deus, gentes a regno eoelorum usque ad
Chrieti exhibitionem arcebat. Sacro itaque coniugio
mundum dignatus est, non eecus ao si olim Iudaeus
uxorem e gente extera et profana eumpsisset Porro
ut castam et integram sponsam propheta Christo
sistat, hortatur ecclesiam ex gentibus adscitam, ut
prioria vitae oblita, penitus se marito devoveat. Et
quia mutatio haec qua transfigurantur in novos ho-
mines, qui ex filiis Adae filii Dei esse incipiunt,
diffioilis est, eam vehementius urget propheta. Nam
hac verborum congerie, Audi, vide, inclina aurem,
significat fideles non sine arduo et laborioso conatu
se ipsos cum pristina eduoatione exuere: quia apud
propensos et voluntarios eupervacua esset talis ex-
hortatio. Et oerte experientia ostendit quam segnes
ac tardi simus ad sequendum Deum. Verbo autem
videndi merito perstringitur nostra socordia, quia
inde tam caecus nostri amor, falsa opinio prudentiae

457

P8ALMUS XLV.

458

et virtutis, mundi illecebrae, arrogantia denique et
fastus. quod non reputamus quam pretiosum the-
saurum Deus in Filio suo unigenito nobis offerat.
Nisi obstaret baee ingratitudo, molestum non esset,
Pauli exemplo, ad Philipp., capite tertio, versu
octavo, quidquid miramur, pro stercore vel nihilo
ducere, ut suis nos opibus Ghristus ditaret. Sicut
autem Filiae nomine novam ecclesiam blande et
suaviter demulcet: ita et praemio allicit, ut libenter
in Cbristi gratiam, quidquid hactenus carum habuit
Bpernat ac relinquat. Neque enim vulgare solatium
est nos filio Dei in summis deliciia fore, ubi terre-
num ingenium exuerimus. Interea diecamus, nostri
abnegationem sacrae cum Christo coniunctionis
principium esse. Nam per domum patris et poptdum,
baud dubie corruptelas omnes intelligit propheta,
quas ex utero afferimus, vel quas imbibimus mala
consuetudine, imo sub hac loquutione complectitur
quidquid ex seipsis habont homines: quia nulla na-
turae pars integra est, vel a corruptione immunis.
Notanda etiam est quae additur ratio, iustam et
legitimam subiectionem exoutere ecclesiam , nisi
Chribto se addicat. Nam adorandi verbo non ex-
terna modo caeremonia, sed pius reverentiae et
praestandi obsequii affectus per synecdochen nota-
tur. Atque utinam probe, ut par erat, expensa
fuiseet haec admonitio : quia et Christi imperio
melius paruisset ecclesia, et hodie de eius autoritate
non esset nobis tautum cum papistis certamen, qui
ecclesiam non satis honorifice haberi putant, nisi
effiraeni licentia contra maritum exsultet. Nam etsi
summum imperium verbo tenus Christo concedunt,
ut coram eo flectatur omne genu, quum tamen im-
mensam in ferendis legibus potestatem ecclesiae
arrogant, quid hoo aliud est quam fraeno solvere,
ut sine modo lasciviat? Omitto quod scelerate titu-
lum ecclesiae ad se rapiunt, sed hoo non ferendum
sacrilegium est, Christi spoliis ipsam ornare. Est
quidem haec non parva dignitas, sedere ad dexteram
regis, sicuti non vulgaris honor est, piorum om-
nium censeri matrem, quae sub disciplina sua eos
contineat, sed ex innumeris scripturae testimoniis
colligere promptum eet, Christum ecclesiam suam
minime extollere, ut de suo iure quidquam minuat
vel abroget.

13. (Et fUia Tyri.) Haec pars est compensa-
tionis, qua propheta mitigat vel potius abolet desi-
derium prioris fortunae, quod venient Tyrii sup-
plices cum muneribus. Scimus autem quam oelebris
fuerit fama Tyri olim: ideo summi honoris loco
ponit, ex tam nobili et opulenta urbe venturos ad
summissionem praestandam. Etsi autem minutias
omnes sectari utile non est, ut in ecclesia reperia-
mus quaecunque de uxore Solomonis hic dicuntur,
hodie tamen fructum aliqucm gustamus huius vati-
cinii, quum facit Deus ut nonnulli ex mundi pro- '

ceribus, licet Christi iugum non suscipiant, eccle-
siam tamen sua humanitate foveant ac tueantur.

14. Tota gloriosa filia regis intrinsecus, ex vestir
bus auro intextis indumenium eius f 15. In vestibus
acu pictis adducetur regi: puettae post eam, proximae
eius adducentur tibi. 16. Adducentur in laetitiis et
exsultatione , ingredientur palatium regis. 17. Pro
patribus tuis erunt filii tui % constitues eos principes
in tota terra. 18. MemorabUe rcddam nomen tuum
in omni generatione et generatione: propterea celebra-
bunt te populi in saeculum et usque.

•

14. (Tota gloriosa.) Duplex potest esse sensus,
reginam non modo quum in populi conspectum
prodit, sed etiam ubi in cubiculo sedet, semper
magnifice vestitam esse: vel splendorem ornatus
non esse fucatum, ad fallendos simplicium oculos,
sed ex solida opulentia constare. Felicem itaque
reginae statum hac circumstantia amplificat pro-
pheta, quod non tantum rarae ostentationis causa
sumptuosas vestes habeat, sed ad quotidianum or-
natum. Alii exponunt, totam gloriam eius in hoc
sitam 0886, quod eam rex ad se familiariter invitet,
quia mox transitus in cubiculum describitur cum
magno et splendido comitatu. Etsi autem pompa
haec modum excedit, docet tamen interim propheta,
non ita pretiose vestiri ecclesiam, ut in se convertat
vulgi oculos, 8ed tantum in gratiam regis. lam
quod hodie ecclesia spirituali decore conspicua non
est, in quo refulgeant Christi divitiae, ingratitudini
hominum imputandum est: qui vel sua segnitie
liberalitatcm Dei respuunt: vel postquam ditati
erant, ad inopiam rediguntur.

17. (Pro patribus tuis erunt filii.) Hoc quoque
ad regni praestantiam facit, quod posterjtas digni-
tate patribus non cedet, atque ita non minuetur
post mortem Solomonis nobilitas generis: quia filii
qui ex eo nascentur, proavos omni virtutum exoel-
lentia aequabunt. Postea addit Principes fore in
tota terra, tam late propagato imperio, ut commode
in plurima regna distribui queat. Porro vaticinium
de Christo hoc esse facile colligitur: quia tantum
abest ut filii Solomonis propter regni amplitudinem
provincias inter se partiti eint, ut primus eius hae-
res exiguam tantum partem retinuerit. Ita nemo
ex legitimis successoribus ad eius potentiam acces-
sit, sed omnes unius tantum tribus et dimidiae do-
mini, quasi in angustias conclusi, fuerunt. TJbi
antem ad Christum venitur, qui medius fuit inter
veterem et novam ecclesiam, vere filios genuit, nu-
mero et praestantia patribus non cedentes, quos
orbi universo praefecit. Etsi enim coram mundo
crucis deformitas ecclesiae gloriam obscurat, si ta-
men reputamus quam mirabiliter aucta, et quibus
spiritualium virtutum dotibus ornata fuerit, fatebi-

459

PSALMUS XLVI.

460

mur, oon immerito celebrari oius gloriam. Notan-
dum tamon est, principatum huno, cuius mentio fit,
non consistere in personis hominum, sed rcferri ad
caput: nam passim dominatio et potestas quae pro-
prie est capitis, et peculiariter soli Christo convenit,
transfertur ad membra: scimus enim, qui in eccle-
sia maxime eminent, et eam gubernant, Christi
nomine non dominari, sed potius esse servos: sed
quia evangelium suum apud eos deposuit Ghristus,
quod regni eius sceptrum est, eius potestatem quo-
dammodo exeroent. Certe Ghristus per suos mi-
nistros sibi orbem subegit, ac totidem sibi erexit
principatus, quot fuerunt in diversis regionibus
collectae ecolesiae.

18. (MemorabUe reddam.) Nihilo hoc magis
Solomoni congruit, qui turpi et nefanda defectione
memoriam nominis sui foedavit: nam quum super-
stitionum sordibus terram Deo sacram polluit, nonne
se conspersit aeterno dedecore et probro? Certe di-
gnus fuit cuius nomen perpetua oblivio sepultum
tegeret. Nihilo plus gloriae promeritus est Reha-
beam, qui stolida sua superbia bonam regni partem
amisit. Ergo ut nobis constet elogii veritas, ad
Christum transire necesse est, cuius memoria sem-
per viget ac floret, nam etsi contemnitur a mundo,
imo superbi homines sacrum eius nomen vel lace-
rant, vel oontumeliose deiiciunt, manet tamen ei
salva maiestas. Quanquam undique emergunt hostes
innumeri ad opprimendum eius regnum, coram eo
tamen flecti incipit omne genu, donec potestates
omnes sibi contrarias sternat sub pedes suos. Nam
furiosi Satanae et totius mundi conatus exstinguere
non potuerunt Christi nomen, quin transmissum
ad posteros, per singulas aetates gloriam suam ob-
tineat: sicut hodie adhuc videmus linguis omnibus
celebrari. Quanquam autem maior pars mundi sa-
crilegis basphemiis illud proscindit, satis tamen est
quod Deus ubique praecones oxcitat qui Ghristi
laudes sincere personent. Interea nostrum est, se-
dulo dare operam ne unquam intercidat memoria
haec, quae saeculis omnibus superstes vigere debet
in aeternam hominum salutem.

PSALHUS XLVI.

ABG. Vidctur gratiarum cssc actio, potius pro ccrta libcra-
tione, quam pro continuo Dei auxilio, quo semper Bta-
tum eoolesiae tutatus est. Colligere enim licet, quum
ingenti metu pereulsa esset Ierosolyma, et laboraret in
summo discrimine, fuisse praeter spem subita et mira-
bili Dei virtute servatam. Ideo propheta, quisquis
fuerit Psalmi autor, tam insigne Dei beneficium com-
mendans, hortatur fideles ut se intrepide in eius tutelam
committant, nco dubitent, eo cnstode et salutis snae
vindice freti, contra omnea hostilea insultus, perpetuo

se fore salvos: quia proprium eius munus sit omnes
motufl sedare.

1. Praefedo filiorum Corae } super alamoth can-
ticum. 2. Deus nobis protectio et robur> auxilium*)
in tribulationibus invenitur valde. 3. Propierea non
timebimus dum movebUur terra, et concident monies
in cor maris.

1. (Super Alamoth.) In voce nisbjf non con "
sentiunt interpretes: omissis tamen pluribus sen-
tentiis, duas tantum referam: vel fuisse musicum
ih8trumentum, vel initium celebris et noti carminis :
atque hacc posterior coniectura magis mihi proba-
tur. Porro quo tempore compositus fuerit Psalmus
incertum est, nisi forte quando repente soluta fuit
urbis obsidio, gravissima clade in exercitu Sen-
nacherib divinitus inflicta, 2. Reg. 19, 35. quod ego
libenter recipio, quia cum toto contextu optime
convenit. Certe memorabilem aliquam gratiam Dei
celebrari patet, qualis illa fuit.

2. (Deus nobis protectio.) A generali sen-
tentia incipit, antequam ad speciem liberationis de-
scendat. Praefatur enim, satis csse in Deo prae-
sidii ad suos servandos, illisque dare idoneam
sperandi materiam, id enim proprie significat no-
men nonD« 1° secunda parte versus, verbum
X¥&3 praeteriti est temporis: sed posset non in-
commode restringi ad salutem semel allatam, sicut
etiam alii vertunt, Inventus est auxilium, sed quia
tribtdationes, in numero plurali adiungit Propheta,
de continuo actu exponere placuit, quod Deus se
tempe8tive offerat quoties urgent aliquae afflictiones.
Quanquam si de experimentis gratiae Dei loquatur
propheta, praeteritum tempus melius quadrabit.
Prophetae quidem consilium est, extollere Dei po-
tentiam et bonitatem erga suos: promptum etiam
auxilium laudare, ne in rebus adversis alio circum*
spiciant, sed una eius protectione contenti sint, ideo
diserte exprimit, talem esse Deum crga suos, ut
sciat ecclesia poculiariter se ab eo defendi. Nec
vero dubium est quin hac voce electum populum
ab alieni8 et profauis gentibus separet: atque ita
commendet adoptionis privilegium, quo Deus filios
Abrahae dignatus erat. Proinde quum dixi gene-
ralem esse sententiam, nolui promiscue extendere
ad quaslibet personas, sed ad omnia tempora: quia
docet qualiter se Deus erga suos omnes gerere so-
leat. 8equitur deinde illatio, nullam esse fidelibus
trepidandi causam, quum Deus semper ad eos libe-
randos paratus sit, et quidem invicta potentia in-
structus. Ostendit autem propheta quaenam vera
sit et legitima spei probatio, ubi soilicet rebus ita
confusis, ut propemodum videatur coelum ruere,

*) II est troove aeeours, en marge: ou a este trouve.

461

PSALMUS XLVL

462

terra loco moveri, et montes a radicibus dehiscere,
8tamu8 tamen tranquillis et securis animis. Facile
enim est magnam fiduciam prae se ferre quamdiu
periculum nullum impendet: verum si totius mundi
concussio animos nostros labefactet, neque eorum
quietem perturbet, hinc facile apparet, Dei poten-
tiae iustum honorem deferri. Porro quum dicit,
Non timebimus, pias mentes ab omni sollicitudine
vel metu non penitus eximit, ac si sensu carerent
(stnpor enim a fidei constantia longissime abest)
8ed tantum docet, quidquid acciderit, nunquam eos
terrore obrui, sed potius vires colligere quae ad
placandum terrorem suffioiant. Terram mutari, et
montes cadere in cor maris, loquutlones sunt hyper-
bolicae, sed quae significant totius orbis conversio-
nem. Nam quod nonnulli cor maris, de terra ex-
ponunt, mihi non probatur. Sed ut constet nobis
plena doctrina, ad reliqua pergamus.

4. Sonabunt et tumultuabuntur*) aquae eius, con-
cutientur montes in devatione eius. Seldh. 5. Flu-
minis rivuli eius laetificabunt civitatem Dei, sanctu-
arium tabernaculorum Ezcelsi. 6. Deus in medio
eius: non movebitur, adiuvabit eam Deus ad con-
spectum aurorae.

4. (Sonabunt.) Gum hoc versu coniungi debet
etiam posterior, quia implet sententiam, ac si dixis-
set, Quamvis tumultuentur et intumescant aquae
maris, ac violento suo impetu montes ipeos concu-
tiant, inter horribiles turbas hilariter et placide
quiescet Dei civitas, exiguis rivis contenta. Nam
pronomen relativum supervacuum est ex communi
U8u linguae hebraicae. Simpliciter enim dicere
voluit propheta, tenues rivos fluminis sanctae urbi
plenam laetitiae materiam daturos, si forte con-
tingat totum mundum labascere. Iam nuper attigi
quam utilem doctrinam contineat hic locus, nempe
tunc demum rite probari fidem nostram, ubi ad
gravissimos conflictus ventum est, adeoque inferi
ipsi videntur aperti ut nos absorbeant. Ita nobis
aepingitur fidei victoria, contra totum mundum,
ubi scilicet e rebus confusis sic emergit, ut crea-
turis omnibus cxitium minitantibus, omnes tamen
metus superet. Non quod rideant in periculis filii
Dei, aut iocose de morte garriant: sed quia pro-
missum sibi a Deo auxilium pluris aestimant, quam
mala omnia quae terrorem incutiunt. Praeclara
videtur Horatii sententia de viro iusto et sibi op-
time consoio,

Si fractus illabatur orbis,
Impavidum ferient ruinae:**)

*) tempesteront, en margt: ou B'enfleront.
**) Carm. I. 111. od. 3. En frangais: loreqne le basti-
ment universcl du monde tomberoit tout en nn conp par

Sed quia nunquam repertus est ille quem fingit,
nihil aliud quam nugatur. Haec igitur animi ma-
gnitudo in aolo Dei praesidio fundata est, ut vere
iactare queant qui recumbunt in Deura, non modo
se impavidos, sed etiam tutos ot salvos fore quum
ruinae totum mundum obruent. Nominatim vero
propheta Civitatem Dei laetam fore dicit, quamvis
non mare aliquod tumultuosum habeat quod oppo-
nat fluctibus illis quos retulit, sed tenuem duntaxat
fluvium, alludit autem ad rivum fluentem ex Siloah
qui praeterfluebat Ierosolymam. Porro, non dubito
quin oblique perstringat propheta fallaces eorum
confidentias, qui terrenis opibus muniti, extra iactum
telorum se esse somniant. Nam qui sibi hinc inde
anxie acccrsunt invicta mundi praesidia, videntur
quidem hostes posse longe ab accessu arcero, non
secus ac si undique mari cincti essent, sed saepe a
suis munitionibus pessundari contingit: quemadmo-
dum si tempestas insulam diluvio vastet ac evertat.
Qui vero Dei tulelae se committunt, quamvis se-
cundum mundum expositi sint omnibus iniuriis,
nec satis muniti sint ad prohibendos insultus, quie-
scunt tamen securi. Hac de causa Iudaeos repre-
hendit Iesaias 8, 6. quod spernentes aquas Siloah
leniter fluentes, profundos et rapidos fluvios appe-
tant. Est autem illic concinna antithesis inter ri-
vulum Siloah ab una parte, et Nilum ac Euphratem
ab altera: quasi diceret, Deum ab ipsis fraudari suo
honore, quasi non providerit quum elegit urbem
Ierosolymam, quibus praesidiis ad eam tutandam
opus foret. Ac probabilo est, si Psalmus hic, post
exercitum Sennacherib caesum et profligatum, fuerit
compositus, autorem eius oonsulto eandem usurpasse
metaphoram: ut fideles in posterum, sine mundi
opibus unicam Dei gratiam sibi sufficere discerent.
Eadem quoque opera nos hodie ad hanc constantiam
hortatur et animat spiritus, ut contemptis eorum
copiis qui magnifice contra nos superbiunt, inter
omnes motus et turbas tranquilli stemus: neo pigeat
nos vel pudeat nostrae nuditatis, modo ad nos ser-
vandos extenta sit Dei manus. Ergo quamvis Dei
auxilium tenuiter in speciem quasi per rivulos di-
stillet, plus tranquillitatis nobis afferat, quam si tota
mundi potentia ad nos iuvandos simul coacervata
esset. Quum Ierosolymam vocat sanctuarium taber-
naculorum Excetsi, concinna allusio est ad statum
illius temporis: quamvis enim per singulas tribus
imperium suum Deus haberet, hanc tamen regiam
sedem elegerat unde totum populum regeret. Itaque
quum per totam Iudaeam divisa essent tabernacula
Excelsi, sub unum tamen sanctuarium colligi opor-
tuit, ut Deo subessent.

6. (Deus in medio eius.) Nunc ostendit unde

pieces , les esclats le frapperont sans qu'il en soit espo-
vante.

463

PSALMUS XLVL

tanta ecclesiae securitas, quia scilicct Deus in medio
eius residet. Nam verbum, movebitur, feminini ge-
neris est, nec potest ad Deum referri, quaai futurus
sit immobilis: sed ita resolvi debet oratio, Non mo-
vebitur e statu suo eaoota civitas: quia Deus illic
residet, atque ad opem ferendam semper est para-
tus: conspectus enim awrorae tantundom valet ac si
dixisset, quotidie simulac eol terris exoritur. Summa
est, si cupimus Dci manu protegi, dandam in pri-
mis esse operam, ut inter nos habitet : quia ex sola
eius praesentia pendet epes salutis. Ipse autem
non aliam ob causam inter nos habitat, nisi ut nos
praestet incolumes. Caeterum, quamvis non sem-
per ad nos iuvandos festinet Deus pro votorum
nostrorum fervore, satis tamen opportune nobis
aderit, ut facile appareat verum esse quod alibi
dicitur, nunquam dormire, ac ne dormitare quidem
ecclesiae custodem, Psalmo 121, 4.

7. Tumultuati sunt poptdi, mota sunt regna:
dedit*) vocem suam f liquefacta est terra. 8. Iehova
exercituum ndbiscum: arx nobis Deus Iacob. Selah.
9. Venite, considerate opera Iehovae: quas posuerit
solitudines **) in terra. 10. Cessare facit proelia
usque ad extremum terrae: confringit arcum 9 dissipat
arma, currus exurit igni. 11. QuiescUe***) et co-
gnoscite quod ego sim Deus: exaltabor in gentibus,
exdUabor in terra. 12. Iehova exercituum nobiscum:
arx nobis Deus Iacob. Selah.

7. (TumuUuati sunt.) Quoniam ecclesia Dei
nunquam caret hoetibus, et quidem nimium validis,
deinde qui eam crudeliter et effraeni intemperie op-
pugnant, propheta nunc doctrinam quam posuit de
inexpugnabili Dei tutela, ab experientia confirmat,
deinde generalem consolationem elicit: quod per-
petuum sit Dei munus, compescere tumultus omnes
ac sedare, et quod satis robusta sid eius manus ad
frangendos omnes hostium conatus. Possct, fateor,
loous hoc indefinito accipi: quod obnoxia quidem
sit Dei civitas multis tempestatibus, sed tamon Dei
beneficio incolumis semper maneat: verum magis
probabile est, ut initio diximus, sermonem haberi
de insigni aiiqua liborationo, in qua Deus acternae
suae in servanda ecclesia virtutis et gratiae speci-
men praebuerat. Refert igitur propheta quid con-
tigerit, nempe horribili apparatu hostes ecclesiae
venisse ad eam perdendam, sed mox Dei voce fuisse
quasi liquefactos. Atque hino ad nos redit inaesti-
mabilis consolatio , ubi audimus , quamvis totus
mundus contra nos surgat, et vcsano fervoro omnia
perturbet, posse momento rcdigi in nihilum, simulac

*) II a donne sa voix, en marge: on fait resonner.
**) quelles desolations, en marge: oa qaels deserte.

***) deeistez, en marge: ou arrestez, demearez coy.

Deus se nobis favere ostenderit. Quamvis autem
vox Dei imperium vel nutum significet, videtur
tamen ad Dei promissiones alludere propheta, qui-
bus testatus est se fore ecclesiae custodcm. Interim
notanda est antithcsis inter vocem Dei, ct turbu-
lentos regnorum motus.

8. (leJwva exercituum.) Hoc versu docemur
qualiter in usum nostrum accomodare liceat quae
passim de immensa Dei virtute praedicat scriptura,
nempe, si persuasi simus ex eorum nos esse numero,
quos Deus paterno amore amplexus fovere velit:
nam iterum adoptionem commendat, qua segregatus
erat Israel a communi gentium omnium sortc: alio-
qui non nisi formidinem incuteret potentiae Dei
commemoratio. Hinc igitur gloriandi fiducia, quod
nos sibi in poculiarem populum delegit, ut virtutem
suam ad nos servandos exserat. Qua ratione pro-
pheta postquam Deum exercituum vocans, eius po-
tentiam celebravit, statim adiungit alterum epithe-
tum, quo foedus cum Abraham olim percussum
confirmat: ut non dubitent eius posteri, ad quos
promissae gratiac haereditas pertinet, Deum sibi
quoque fore propitium. Nam ut solide quiescat fides
nostra, in Deo simul haec duo censideranda sunt:
nempe , immensa virtus, qua ad totum mundum
subigendum instructus est: deinde paternus amor,
quem verbo suo patefecit. Ubi autem haec duo
coniuncta sunt, nihil obstare potcst quominus cun-
ctis hostibus insultet fides nostra, neque enim du-
bium est, velitne dpitulari nobis Deus, qui se hoc
facturum promisit. Iam virtus ad id implendum
suppetit, quia Deus est exercituum. Hinc colligi-
mus misere eos vagari in scriptura, qui in aere
suspensum relinquunt quidquid dc potcntia Dei
praedicatur, nec statuunt sibi fore in patrcm, eo
quod eint ex grege eius, et adoptionis perticipes.

9. (Venite, considerate.) Videtur persequi hi-
storiam liberationis , qua testatus fuerat Deus, se
optimum et fidelissimum esse protectorem ecclesiae
8uae: ut inde petant fideles arma et vires superan-
dis tentationibus quaecunque in posterum emergent
Debent enim ante oculos nobis versari documenta
gratiae Dei, quae re ipsa exhibuit in nobis scrvan-
dis, ut promissionum fidem in animis nostris san-
ciant. Caeterum, hac exhortatione tacite obiurgat
eorum socordiam, qui Dei potentiam non aestimant
quanti par erat: imo totum fere mundum ingratitu-
dinis arguit, quia vix centesimus quisque satis sibi
in Deo praesidii esso agnoscit: ita caecutiunt omnes
ad opera Dei, imo sponte claudunt oculos: quod ad
aedificandam eorum fidem maxime valeret. Vide-
mus ut multi fortunae adscribant quod Dei provi-
dentiae decebat ferre acceptum: alii imaginentur se
propria industria adeptos csse quidquid Deus con-
tulit: vel quidquid ab eo solo profectum est, trans-
ferant ad medias causas : alii prorsus stupeant.

467

PSALMUS XLVIL

468

quia eius maiestas quae prius habita fuerat con-
temptui, ad frangendam totius mundi contumaciam
sufficiet. Notandum enim est spiritus sancti con-
silium, quum diu contumeliose traotati et oppressi
fuissent Iudaei, ac variis subinde calamitatibus af-
flicti: tanto nunc illustriorem esse Dei beneficen-
tiam erga eos, quia domitis undecunque gentibus
vicinis, florentissimum erat Davidis regnum: in-
terea verum esse quod monui, nempe in regnum
Christi hoo competere, ex contextu verborum col-
ligere promptum est, ubi Deus rex terribilis et ma-
gnus vocatur super omnem terram. Ergo non dubium
est quin his elogiis celebrata fuerit Dei gratia ad
confirmandos piorum animos intermedio tempore:
quo non tantum collapsa erat populi Israelitici di-
gnitas, sed extremis contumeliis oppressus, nullo
Dei gratiae gustu recreari poterat, nisi in solas
promissiones recumberet. Scimus quam longa fuerit
huius magnificae potentiae interruptio, a morte So-
lomonis usque ad Ohristi adventum. Erat hoc ve-
luti chasma, quod absorbere posset pias mentes, nisi
Dei verbo suffultae essent. Ergo quum specimen
huius regni, quod nunc praedicatur, a Deo fuisset
editum sub Davide, quanquam paulo post sequuta
est tristis et fere pudenda imminutio, deinde gra-
yissimae clades, et tandem exsilium, et miserrima
dispersio, quae ab interitu parum distabat: spiritus
sanotus fideles ad continuandum plausum hortatus
est, doneo veniret promissus redemptor.

4. (Ordinavit.) Quod alii vertunt Subiicere,
cum hao mea interpretatione convenit, paulo re-
motius est quod alii Ducere exponunt, alienum vero
prorsus a mente prophetae, quod verbum 12*1' *!"
accipiunt pro perdere. Neque enim dubium est
quin subiectio utilis, laeta, et optabilis notetur. Si
quis futurum verbi tempus retinere malit, mihi non
displicet: quia tamen certum est sub typo celebrari
futuram Dei gratiam, libenter amplexus sum quod
magis probarunt alii interpretes. Porro quamvis
hoc verau peculiariter gentiles suos hortetur pro-
pheta ad gratitudinem, quod per Dei gratiam cun-
ctis populis dominarentur: certum tamen est, eos
qui sub iugum redacti erant, in societatem gaudii
coniungi ipsis Iudaeis. Ergo quantum ab umbra
differt corpus, tantum discrimen fuit inter fictitium
plausum, quem olim dederunt profanae gentes Da-
vidi, et eum quo fideles Christum exoipiunt: quia
ex voluntario cordis obsequio manat. Et certe si
post arcam in templum adductam nulla apparuisset
sublimior yeritas, quasi puerile erat ludicrum, in
angusto illo domioilio Deum looari: sed ubi Dei
maiestas quae in tabernaculo habitaverat, toti mundo
patefacta fuit, et ounotae gentes sub eius imperium
fuerunt redaotae, tunc enituit praerogativa ista ge-
neri8 Abrahae. Itaque his verbis regnum illud
cuius meminerat propheta, definit: subiectionem

gentium commemorans, ut electo populo parere non
reousent. Neque enim de arcana providentia hic
agitur, qua Deus totum mundum gubernat, sed de
speciali potestate quam per vorbum suum exercet.
Itaque ut proprie rex vocetur, necesse est talem a
Buis agnosci. Quaeritur tamen, dum suis auspiciis
et coelesti potentia restituit Christus ecclesiam, quo
sensu dicantur populi subiecti esse Iudaeis: quia
soimus non aliter rite compositum esse ecclesiae
ordinem, nisi emineat unicum caput, et fideles
omnes a summo usque ad infimum inter membra
se contineant: imo quum imperium suum erexit
Christus in toto orbe, communis esse coepit cunotis
gentibus adoptio, quae propria unius populi antea
fuerat. Hoc autem modo libertas omnibus simul
data est, ut fraterno iure inter se coniuncti, ad
coelestem haereditatem adspirent. Sed facilis est
solutio: quando gentibus impositum fuit legis iugum,
dominium adeptos esse Iudaeos: quemadmodum pas-
tores iurisdictionem spiritus verbo exercent, sic
ecclesia vocatur regina, et piorum omnium mater:
Galat. 4, 26, quia apud eam deposita fuit coelestis
doctrina, quae instar sceptri est ad nos omnes su-
bigendos. Quamvis ergo Iudaei, quo tempore in
lucem emersit Christi regnum, misere et probrose
profanis gentibus servierint, fuerintque veluti illa-
rum mancipia, vere tamen et merito imperium illis
tribuitur, quia Deus virgam virtutis suae emisit e
Sion, quum ipsi legis essent custodes, munus eorum
fuit eius autoritate gentes fraenare: quia non aliter
Bub Dei obsequium collectus fuit reliquus orbis, nisi
dum homines spiritu Dei renovati, ultro se prae-
buerunt Iudaeis dociles ac morigeros, seque passi
sunt eorum magisterio regi, quemadmodum alibi
dicitur: In illa die apprehendent septem viri fim-
briam unius Iudaei, ac dioent: Ambulabimus post
Deum vestrum, etc. Zach. 8, 23.

5. (Selegit nobis haereditotem.) Clarius celebrat
propheta peculiarem illam gratiam, qua dignatus
fuerat Deus electum et sanctum genus Abrahae.
Sicuti enim, posthabito toto mundo, paucos homines
et ignobiles sibi adoptaverat: ita illud tam insigne
paterni amoris pignus segregari oportuit a communi
benefioentia qua totum humanum genus prosequi-
tur. Itaque emphaticum est Seligendi verbum, ac
si diceret, Deum non egisse cum Abrahae filiis, ut
promiscue solet cum aliis gentibus, sed quasi hae-
reditario iure dignitatem contulisse qua reliquos
omnes praecellant, quod idem continuo post expri-
mit sub nomine Gloriae. Ergo gratias Deo agere
iubet propheta, quod in persona Iacob populum
electum extulerit in eummum honoris gradum: ut
gloriari posset sortem suam ab aliis omnibus di-
stinctam esse. Simul etiam docet factum id esse
gratuito favore Dei: nam relativum pronomen, cau-
salis particulae vice ponitur, ao si causam dignitatis

469

PSALMTJS XLVII.

470

et praeetantiae in Deo ipso statueret propheta.
Atque haeo regula tenenda est, quoties laudatur
Dei gratia erga Iudaeos, quia patres eorum dilexe-
rit, merita omnia in nihilum redigi : iam quum tota
sancti patriarchae dignitas ex mero Dei beneplacito
pendeat, quis sibi proprium quidquam arrogare au-
deat? discamus ergo, quidquid nobis peculiariter
confert Deus supra alios, paterno eius amori ad-
scribere : quia nos sibi in gregem elegit. Colligimus
ctiam ex hoc loco, gratiam quam Deus erga electos
suos exserit, non communiter ad omnes patere, sed
privilegium esse quo paucos a maiori numero dis-
cernit.
- «

6. Adscendit Deus in iubilo, Iehova in voce tu-
bae. 7. Psattite Deo, pscdlite, psaUUe regi nostro,
psattite. 8. Quia rex universae terrae Deus, psattite
intettigens*). 9. Regnum obtinuii super gentes, Deus
sedet super solium sanetitatis suae. 10. Principes
pqpulorum congregati sunt ad populum Dei Abrahae:
quia Deo dypei terrae, vaide exattaius est.

6. (Adscendit Deus) Allusio est ad veterem
legis ritum, nam quia ad celebrandos sacros con-
ventus adhiberi solebat tubarum clangor, dicit pro-
pheta Deum adscendere, quum buccinae ad extol-
lendam eius potentiam hortantur populum et ani-
mant. Id enim tantundem valebat olim 9 ac si rex
magnifico splendore ad suos ingrediens, veneratio-
nem sibi conciliet. Interea non dubium est quin
sub illa umbratili caeremonia alium adsoensum pro-
pheta commendaverit : nempe dum Christus supra
omnes coelos evectus mundi totius imperium ade-
ptus est, et coelesti virtute instructus superbiam
omnem et altitudinem subiugavit. Porro memoria
repetendum est quod prius admonui, ad arcam trans-
scribi Iehovae nomen : quia tametsi illic non inolusa
erat Dei essentia vel maiestas, nec virtus etiam
alligata, non tamen inane erat praesentiae Dei sym-
bolnm. Nam sicuti promiserat Deus se habitaturum
in medio populi, quamdiu eum ex legis praescripto
Iudaei oolerent: ita re ipsa monstrabat vere se illis
adesse, neo frnstra invocari inter ipsos, verius tamen
hoo in gloriae manifestationem competit, quae tan-
dem refulsit in Christi persona. Summa est quum
canerent apud Iudaeos buccinae ex legis praescripto,
non evanuisse in a©re sonitum illum, quia Deus
qni in aroa foederis praesentiae suae pignus ao
tesaeram dederat, vere praesideret in coetu illo.
Hino exhortationis argumentum duxit propheta, ut
Deo psallant fideles: quia non sint id facturi for-
tuito, sicut superstitiosi, quum nihil habeant certi-
tudinis, frustra eiulant coram suis idolis. Causam

*) psalmodiez entendn, en marge: o vons chacun
«ntendn.

ergo fidelibus suppetere docet propheta, cur alacriter
laudes Dei personent: quia certo sciunt praesentem
sibi adesee, ac si inter eos regale solium locasset.
Caeterum postquam vocavit regem electi populi,
continuo post dicit regem esse totius terrae, atque
hoc modo ius et honorem primogeniturae asserens
Iudaeis, gentes deinde socias adiungit. His autem
verbis significat propheta longo nobilius fore Dei
regnum adventu Messiae, quam sub legis figuris,
quia propagandum sit in ultimos terrae fines: ideo
maioris vehementiae causa, quinquies repetit verbum
Psallite. In voce TOtPD mutatio est numeri: nam
omnes canendi peritos ad hoc exercitium invitat.
Sed quamvis loquatur de scientia artis musicae,
requirit tamen in canendis Dei laudibus veram in-
telligentiam, ne linguae tantum reboent, ut scimus
fieri in papatu. Requiritur ergo ad legitimum psal-
lendi ritum scientia, ne vano clamore nomen Dei
profenetur.

9. (Regnum obtinuit super gentes.) Quia ver-
bum T?D, sub tempore praeterito continuum
actum designat, ideo vertimus regnum obtinuit.
Porro quum toties repetat propheta, Deum super
gentes regnare, colligere promptum est de novo et
prius inaudito regnandi modo haberi sermonem.
Subaudienda enim est antithesis inter legis tempus,
quo Deus imperium suum continuerat intra Iudaeae
limites, et Christi adventum quo illud ampliavit
quam longe lateque patet totus orbis. Quanquam
autem Dei maiestas scintillis quibusdam enituit
inter gentes, quum eas sibi tributarias fecit David:
non tamen proprie dixisset propheta Deum inter
illas regnasse, quia et eius cultum adspernabantur,
et optassent exstinctam prorsus esse eoclesiam. Quare
ut constet vaticinii huius complementum ad Ohri-
stum venire necesse est. Quod additur secundo
membro, Deum sedere super sdium sanditatis suae,
duplicem sensum recipit. Saepe enim hao loquutione
tabernaoulum vel templum intelligitur : interdum
vero coelum significat. Si de templo exponere li-
beat, sensus erit, Deum sic praeesse toti mundo, ao
populos omnes sub imperio suo complecti, ut pri-
maria tamen eius sedes Ierosolymae maneat: sicuti
etiam inde flnxit evangelii doctrina, qua sibi Deus
cunctos mortales subegit. De coelo tamen com-
mode accipere licebit, quod Deus manum suam ex-
serens ad homines sub obsequium suum cogendos,
palam ostendat, se ex solio coelesti dominari super
homines: qnia nisi propinquis et claris signis vir-
tutem suam demonstret, mundi gubernator non
agnoscitur.

10. (Principes populorum.) Exornat et ampli-
ficat pluribus verbis proximam sententiam: rursus
enim definit qualiter sibi Deus regnnm aoquisierit
super gentes, dum scilicet qui prius alieni erant, in
eundem fidei consensum ooaluerunt cum Iudaeis.

30*

471

PSALMUS XLVIIL

472

Atque ita ex misera dissipatione in unum corpus
yariae gentes colleotae sunt: nam quum illuzit
evangelii doctrina, non abduxit Iudaeos a foedere
quod pridem Deus oum illis pepigerat, sed potius
nos illis adiunxit. Quum ergo vooatio gentium ni-
hil aliud fuerit quam insitio in familiam Abrahae,
merito dicit propheta, undique fuisse oongregatos
extraneos ad illam gentem electam: ut talis accessio
regnum Dei per omnes terrae plagas diffunderet.
Qua ratione dicit Paulus, Ephes. 3, 6. ut haeredi-
tatis aeternae participes essent gentiles, factos fuisse
Iudaeis conoorporeos. Quanquam autem abolitis
caeremoniis sublatus est intermedius paries, qui
alios ab aliis separabat: verum tamen est, non ali-
ter nos censeri inter Dei filios, nisi quia insiti su-
mus in genus Abrahae. Neo do vulgo tantum lo-
quitur propheta, sed ipsis quoque principibus nihil
ad summam felicitatem potius fore dicit, quam ut
se aggregent ad Iudaeos, sicuti alibi videbiraus: De
Sion dioetur, Hio et ille in ea natus est, Psal. 87, 5.
Porro collectio futura dicitur ad populum Dei
Abrahae, ut sciamus nullam carnis dignitatem tri-
bui Iudaeis, quae in ipsorum personis resideat, sed
totam eorum praestantiam indo pendere, quia purus
Dei cultus inter ipsos floreat, et emineat coelestis
doctrina. Quare nihil hoc ad reiectitios Iudaeos
pertinet, quos sua inoredulitas ab ecolesia abdicavit
iSed quia radicis sanctae, ut Paulus docet Rom. 11, 16.
rami naturaliter sancti sunt, non obstitit maioris

{artis defeotio, quin reliquiis 'maneret hic honor.
taque consumptio illa quae secundum Iesaiae vati-
cinium exundavit in totam terram, vocatur populus
Dei Abrahae, Iesa. 10, 23. Gontinet autem hio lo-
cus utilem doctrinam, et eam duplioem. Primo
enim hinc disoimus, quicunque inter Dei filios nu-
merari volunt, debere locum in eoolesia quaerere,
ut fraternam unitatem cum piis omnibus oolant:
deinde unitatem ecclesiae non aliunde esse aesti-
mandam, quam ex sincero ad obsequium verboDei
praestandum consensu, ut sit unius ovilis unus
pastor. Monentur etiam, qui honore et opibus ex-
cellunt in mundo, deposita omni superbia libenter
et modeste commune iugum subire, ut se obse-
quentes ecclesiae filios probent. Quod proxime se-
quitur, Dei esse dypeos terrae, multi de prinoipibus
intelligunt. Et fateor quidem metaphoram hano
frequenter in scriptura oocurrere: deinde videtur
hoc non male quadrare ad contextum: ao si dixis-
set propheta, in arbitrio Dei esse proceres mundi
in ecclesiam suam inserere, quia illis quoque do-
minetur. Sensus tamen simplioior est, quia mun-
dus protegitur, servaturque ab uno Deo, iure tan-
tam celsitudinem cum admiratione suspici, quae ad
tam arduam custodiam sufficit. Nam ideo clypeos
plurali numero ponit, quia in variis et prope in-
numeris periculis, quae assidue singulis mundi

partibus impendent, multiplicem Dei providen-
tiam, tanquam multos clypeos, intervenire ne-
cesse est.

PSALHUS XLVIIL

ARG. Hoc Psalmo celebratur memorabilis quaedam Ieroso-
lymao liberatio, quum in eius excidium conspirassent
multi reges. Ubi autem propheta (qnisquis fuerit autor)
Deo gratias egit, occasione inde sumpta, magnificis
elogiis felicem eius urbis Btatum extollit, auod Deum
habeat perpetuum salutis snae custodem. Nequo enim
satis fuisset, pios sentire et agnoscere semel Dei manu
se fuisse servatos, nisi in posterum confiderent ae Dei
eiusdem praesidio salvos fore, qnia in populum pecu-
Harem adoptati essent. Ideo propheta in eo praecipuo
insistit, non frustra in monte Sion ereotum esse sanc-
tnarium Dei, sed illio invocari eius noraen, ut in po-
puli sui aalutem virtus eius conspicna appareat. Porro
ex argumento colligere licet, Psalmum post mortem
Davidis fuiese compositum. Fateor qnidem Davidi in-
festos fnisse qnosdam exteros regep, neo per eos stetisse
quominus Ierosoljmam fnnditus delerent: huc nsqno
tamen progressos fuisso non legimus, ut eam obaidione
prcmerent, nt oportuerit admirabili Dei virtute reprimi
lllorum conatns. Potius credibile est notari tempns reeis
Aohaz, qno solnta repente fnit obsidio in snmma de-
speratione, vel etiam tempns Iosaphat, et Asaph: qnia
tnno scimus non nisi coelesti auxilio Ierosolymam ab
extrema clade mirabiliter servatam fnisse. Hoc quidem
pro certo tenendnm est, specimen unum Dei gratia pro-
poni fidelibus, in qno agnoscant bene et felioiter secom
agi, qnod domicilium sibi elegerit Deus in monte Sion,
undo ipsis in salntem praesideat.

Canticum Psalmi filiorum Corae. 1. Magnus
Iehova et laudabUis vdlde, in civitate Dei nostri, in
monte sanditatis eius. 2. Pulcer situ, gaudium totius
terrae 9 mons Sion ad latera aquilonis 9 civitas regis
magni. 3. Deus in palatiis eius f notus est in prae-
sidium.

1. (Magnus Iehova.) Antequam speciale illud
quod attigi, gratiae Dei exemplum commemoret
propheta, dooet in genere beatam esse Ierosolymam,
qnod eius tuendae curam Deus suscipere dignatus
fuerit. Atque hoc modo Dei ecclesiam a toto mundo
separat: sicuti hoc inaestimabile beneficium est,
quod Deus ex toto genere huraano exiguum nume-
rum complectitur paterno favore. Quamris ergo in
universa mundi gubernatione sapientia eius, boni-
tas et iustitia sic refulgeant, ut nulla pars vacua
sit ab eius laude, sed ubique eius laudandi materia
occurrat: in ecclesiae tamen protectione Dei gloriam
nunc propheta celebrat. Magnum et laudabilem eese
dioit in urbe sancta, an non etiam in toto mundo?
Oerte, ut dixi, nullus est angulus tam reoonditus,
quo non penetrent eius sapientia, iustitia, bonitas
et reliquae virtutes: sed quia praecipue vult eas

473

PSALMUS XLVIIL

474

in ecolesia sua* conspici, non temere hoc speculum
nobis ante oeulos ponit, in quo Deus magis ad vi-
vum faciem suam exprimit ac repraesentat. Cae-
terum Montem sanctum nominans, breviter admonet
quo iure Ierosolyma sit Dei civitas, nempe quia
eius mandato aroa foederis illic erat locata: ao si
dioeret, Ierosolymam non proprio suo merito su-
blime esse theatrum, in quo Deus magnitudinem
suam 8pectari velit: sed quia arca foederis coelesti
mandato illic in symbolum singularis gratiae de-
posita fuerit.

2. (Pulcer siiu.) In confirmationem proximae
sententiae, praedicat dotes quibus tuno excelluit
mons Sion, quia in illis speotabilis fuit Dei gloria
cuius nupor meminit. Etsi autem naturalis haeo
fnit situs gratia quam propheta primo loco recenset,
signifioat tamen in ipsa urbis speoie insculptas ab
initio fniese notas divini favoris, ut intuitus ipse
ostenderet speoialiter locum illum fuisse divinitus
ornatum, ut aliquando in talem usum consecraretur.
Quanquam formosum et deleetabilem looum non
simpliciter vocari arbitror, quia parem in Iudaea
non habuerit, quum satis constet alias urbes tam
foeounditate quam amoeno prospectu, et aliis com-
moditatibus Ierosolymae non cessisse: sed coniun-
ctim, meo iudicio, una cum situ adventitiam digni-
tatem complectitur, quae ex templo originem duce-
bat. Ergo quum laudari audimus urbis pulohri-
tudinem, veniat nobis in mentem spiritualis ille
decor, qui post vaticinium de perpetua arcae sta-
tione ad loci naturam acoessit. De voce M3 non
consentiunt interpretes. Quidam pro elevatione ac-
cipiunt, ac si diotum eeset, in exoelso et edito loco
Ierosolymam sitam esse. Alii clima vertunt, quia
metaphorice Hebraei climata vocant ramos, quod in
longum extendantur. Ego in re non magni mo-
menti nolui tantopere esse curiosus. Tantum elegi
quod magis erat probabile, regionem illam adspectu
prae aliis iucundam et amoenam esse. Dubinm
autem est ponatne in laudibus montis Sion, quod
versus aquilonem expositus fuerit, an ita resolvi
debeat oratio: Quamvis ad septemtrionem spectet
mons Sion, hoc tamen de eius pulcritudine nihil
diminuit. Quanquam prior sensus magis genuinus
videtur. Atque hoc quoque elogio montem ipsum
insignit Iesaias, praestantiam etiam notare volens.
Sic enim 14, 14 in persona Sennacherib loquitur:
Adsoendam super excelsa nubium, et sedebo super
montem testimonii in lateribus aquilonie. Yooat
deinde Oaudium totius terrae, non tantum quod sa-
lubris esset regio illa propter aeris temperiem, nt
insulse nugantur Iudaei, vel quod proferret suaves
et eximios fructus, qui exteris gentibus possent
afferre laetitiam, quod etiam frigidum est commen-
tum : eed quia inde exoritura erat salus toti mundo,
sicnti inde vitae lucem et coeleatis gratiae testimo-

nium mutuatae sunfc omnes gentes. Nam si extra
Deum laetantur homines, exitialis tandem est exi-
tus, rieusque convertitur in stridorem dentium.
Christus autem e Sion cum evangelio suo apparuit,
ut solido gaudio aeternaque felicitate mundum per-
funderet. Quanquam autem prophetae aetate non-
dum ad exteros manaverat evangelii cognitio, me-
rito tamen hac loquutione usus est, ut scirent
Iudaei non aliunde petendam esse beatitudinem,
quam ex gratuito Dei foedere quod in illo sacrario
depositum erat. Interea etiam praedixit quod no-
vissimo demum tempore impletum fuit Christi ad-
ventu. Hino autem discamus ad exhilarandas pias
mentes, plane sufficere unicum Dei favorem: sic-
uti eo sublato, necesse est ounotos mortales miaera
inquietudine et tristitia torqueri. Quod continuo
post additur de Civitate regis magni, in hunc finem
tendit, montem Sion non modo sanctum esse, sed
donatum tanto privilegio, ut urbem totam sancti-
fioet, quia sedem sibi Deus illio delegerat, ut cuncto
populo dominaretur. Tertio versu, ubi dioit Deum
esse notum in palatiis Ierosolymae, rursus dignitatem
eius commendat a Dei praesidio, sicuti Pealmo 46, 6
vidimus: Deus in medio eius, non movebitur. Pa-
latia vero diserte expressit ad antithesin, ut scirent
Iudaei, quamvis civitas sancta validis turribus mu-
nita foret, aedesque haberet eplendidae et similes
propugnaculis, solo tamen Dei auxilio tutam esse.
Proinde his verbis monentur fidelee, quamvis in
arcibus vel palatiis habitent, sedulo cavendum esee
ne splendor ille vel altitudo potentiam Dei obruat,
sicuti profani homines terrenis opibus oontenti, pro
nihilo ducunt Deum habere custodem. Porro quia
haeo nobis ingenita eet pravitae, ut terrena opu-
lentia ooulos nobis perstringens Dei oblivionem
inducat, summa attentione meditanda nobis est haeo
dootrina, ne virtutis et gratiae Dei notitiam ob-
souret quidquid videtur in nobis esse pretio dignum:
sed in cunctis dotibus quibus ornati erimus, semper
olare fulgeat Dei gloria, ut statuamus non alibi
quam in ipso, nos beatos esse.

4. Quia ecce reges congregati sunt, transierunt
simul : 5. Ipsi viderunt, sic admirati sunt, trepidave-
runt, praecipites acti sunt. 6. Tremor apprehendit
eos, iUic dalor quasi parturientis. 7. Per ventum
orientalem confringes naves Tfwrsis.

4. (Quia ecce reges.) Hic speoialis illa quam
dixi, liberatio attingitnr. Refert enim propheta,
quum reges simul congregati essent ad perdendam
lerosolymam, impetus tamen eornm irritos transisee,
non seons ac nebulae evanesount: imo dicit, solo
adspectu fuisse perditoe, neque id vulgariter, sed
quemadmodum mulier parturiens, subito dolore op-
primitur. Etsi autem oerto non liquet quam hi-

475

PSALMD8 XLVHI.

476

Btoriam commemoret propheta, aptiesime tamen
quae hie dicuntur, tam in tempus Achaz, quam
Ezechiae vel Aea conveniunt: fuit enim mirabile
illud Dei opus, quum duo potentissimi reges Syriae
et Israel, ingenti exeroitu instructi, tanto metu
perculissent urbem, ut rex cum populo fere exani-
mis iaceret, repente frangi, et frustrari certa spe
potiundae urbis, unde et lesaias capite 7, versu 4,
per ludibrium titiones fumantes vocat: quum duae
quasi faces accensae essent ad consumendam in-
cendio Iudaeam. Nec minus stupendum fuit mira-
culum, innumeras copias Sennacherib nocte una
sine hominum manu ab angelo deleri, 2. Reg. 19, 35.
Iam quum rex Aethiopum collecta myriade ad op-
pugnandam Ierosolymam venisset, memorabile fuit
potentiae Dei speoimen, tantum apparatum disiicere.
Quidquid sit, Iudaeos claro documento expertos esse
dicit, Deum fuisse sanctae urbis custodem, dum
invicto hostium robori se opposuit. Ideo dicit fuisse
congregatos reges: quo verbo significat initum fuisse
foedus in ecclesiae perniciem. Yerbum Transeundi
bifariam exponi potest: vel quod copiae ab illis
collectae, in nihilum redactae fuerint: vel quod
simul et uno consensu, quasi instructa acie expedi-
tionem susceperint. Et hoc secundum videtur oon-
textui esse aptius: quia postea sequitur ad cou-
spectum urbis stetisse attonnitos. Quanquam lioebit
non incommode hunc versum accipere, qua6i am-
plifioandi causa additum. Sed quia ad rei summam
hoo non adeo facit, eligant lectores utrum magis
placuerit. Caeterum ubi dicit, Miraios fuisse urbe
visa, trepidasse, ados fuisse praecipites, correptos do-
lore tanquam subiti partus, exornat quibuscunque
potest elogiis miraculum quod exhibuit Deus in
profligando tanto apparatu. Sic autem reeolvi debet
oratio, simulao viderunt miratos esse. Notum est
illud Oaesaris dicterium, Veni, vidi, vici, quo Ae-
gyptiacae victoriae facilitatem notavit: Propheta hic
contra, impios dicit obstupuisse solo conspeetu urbis,
ac si Deus splendore gloriae suae eorum ooulos
hebetasset. Et particula p translative posita est,
quasi ad rem digito monstrandam, sicuti paulo post
sequitur eodem sensu adverbium loci Qty. Simili-
tudo parturientis ad exprimendam subitam muta-
tionem pertinet, nam hac circumstantia luculentius
enituit gratia Dei, quod inopinato metu perculsi
subito animis conciderint, et ex securo fastu acti
fuerint praecipites. Monemur autem hoc loco, nihil
novi hodie aocidere si validis copiis oppugnetur
ecclesia, ac formidolosos impetus sustineat: quia sic
Deus ab initio suos humiliare consuevit, quo ad-
mirabilem suam potentiam magis conspicuam red-
dat. Interea nobis oocurrat, solum Dei nutum suf-
ficere ad nos liberandos: atque, ut nobis obrueridis
undique immineant hostes, in eius arbitrio esse,
quoties placuerit, etupore percutere eorum animos,

ut inter medios conatus momento deficiant. Atque
haec oogitatio mentes nostras, quasi iniecto fraeno,
oompescat, ne huc et illuc circumspiciant ad hu-
mana media.

7. (Per ventum orientalem.) Etsi hunc locum
varie exponunt interpretes, oontenti simus genuino
sensu, non secus afflictos et exitio demersos fuisse
ecclesiao hostes, ac Deus subitis procellis uaves
Giliciae in mare profundum deiicit. Oommemorat
autem Dei potentiam quam exserere solet in magnis
et violentis tempestatibus, ac si diceret, non esse
mirum si Deus, qui confringit ventorum impetu
robustas naves, hostes quoque suos virium suarum
confidentia inflatos prostraverit. Per Mare Tharsis,
apud Hebraeos Mediterraneum intelligitur, propter
Cilioiam, quae sic olim vooata fuit, etiam losepho
teste: licet tandem nomen hoc ad urbem unam re-
8trictum fuerit. Quia autem praecipua navigatio
Iudaeis erat in Giliciam, per syneodochen huic re-
gioni tribuunt quod aliis remotioribus et minus
notis oommune erat.

8. Sicut audivimus, sic vidimus in urbe Iehovae
exercituum, in urbe Dei nostri: JDeus stabUiet eam
usque in perpetuum. Selah. 9. Exspectavimus Deus
misericordiam tuam in medio templi tui. 10. Sicuti
nomen tuum Deus, sic laus tua super extrema terrae,
iustitia plena est dextera tua.

8. (Sicut audivimus.) Duplex sensus potest
huic loco congruere: prior erit, si in persona fide-
lium dioat propheta, qualem Deus olim potentiam
exseruerat in liberandis patribus, prosequutum nunc
fuisse erga nepotes et posteros. Audierant enim
ex ore patrum, et ex sacris historiis didicerant,
quam clomenter et paterne Deus ecolesiam suam
iuvisset: nunc se oculatos esse testes praedioant,
quia re ipsa eandem erga se misericordiam sint
experti. Summa igitur esset, fideles non modo in
historiis habere bonitatis et potentiae Dei testi-
monium, sed usu et experientia sentire, adeoque
perspicere oculis quod prius cognoverant ex auditione
et relatu patrum. Itaque Deum semper manere sui
similem, qui vetusta gratiae suae exempla subinde
assiduis documentis confirmet. Alter sensus paulo
argutior est, optime tamen quadrat, Deum scilicet
re ipsa praestitisse quod pollicitus fuerat populo
suo, ac si dicerent fideles, sibi ante oculos fuisse
exhibitum quod prius tantum auribus peroeperant:
quia ubi nudae tantum promissiones apparent, Dei
gratia et salus in spe adhuc abscondita est, effectu
autem conspioua redditur. 8i haeo interpretatio
placeat, continet uberem doctrinam, nempe quod
Deus spem verbo suo datam minime frustretur:
neo magis liberaliter promittere soleat, quam im-
plere quod promisit. Ubi dicitur, in urbe, 2 «ooi*

477

PSALMUS XLVIII.

478

pitur loco D vel ^, hoo est, de urbe, vel quoad
urbem. Neque enim dicere voluit propheta, Ieroso-
lymae narratum fuisse fidelibus, Deum servis suis
opem esse laturum : sed Deum ab initio fidum urbis
Buae fuisse custodem, et semper talem fore. Et
nominatim urbis Dei fit mentio, quia non eandem
promiscue omnibus salutem promittit, sed populo
electo et peculiari. Nomen Iehovae, ad oxprimendam
Dei virtutem positum est: sed moz addunt fideles
suum esse Deum, notandae adoptionis causa, ut in
eum sperare, et familiariter ad eum oonfugere au-
deant Quod vero in concilio Niceno seoundo, hunc
locum torserunt boni patres*) ut probarent non
sufficere doctrinam in templis, nisi ad confirmationem
aocederent picturae et imagines:**) nimis pudenda
fuit insulsitas et relatu indigna, nisi quod utile
nobis est intelligere horrendum in modum percussos
fuisse spiritu vertiginis et stuporis, quibus propo-
situm erat ecclesiam Dei corruptela illa inficere.
Clausula versus, Ierosolymam a cunctis mundi ur-
bibus discernit, quae suas habent vicissitudines, ut
nonnisi ad tempus floreant. Quia autem status
Ierosolymae a Deo fundatus est, inter varias mundi
conversiones firmus permanet. Non mirum igitur
si per continuam aetatum seriem, Deus urbem a
se electam tueatur, in qua nominis sui invocationem
semper vult residere. Quod autem abducto in
exsilium populo urbs semel excisa fuit, cum hac
sententia non pugnat, quia iam ante vaticinio Iere-
miae ostensa fuerat restitutio, Ierem. 27, 22. ideoque
tuno maxime quam stabile esset opus suum, pro-
bavit Deus. Nunc, postquam adventu suo saeoulum
renovavit Christus, quidquid olim de urbe illa
dictum fuit, ad spiritualem Ierosolymam pertinet,
quae per omnes mundi plagas dispersa est. Atque
haeo doctrina, quoties animis fluctuamur, suocurrere
nobis debet, quidquid discriminum immineat, salutem
ecclesiae quam Deus stabilivit, posse quidem gra-
viter concuti, sed non ita labefaotari ut cadat.
Caeterum verbum futuri temporis in praeteritum
resolvi potest, sed eodem sensu.

9. (Ezspedavimus.) Docet hic versus fideles
fuisse divinitus servatos, quia in summa rerum
omnium perturbatione patienter quieverint, donec
tandem misertus ipsorum Deus opem afferret. Ver-
bum enim hebraicum DD"1> Quod est proprie silere,
animi tranquillitatem notat, unde colligimus fuisse
periculis agitatos fideles, ut pro carnis sensu con-
sternari possent vel expavescere, quemadmodum
scimu8 homines in oontinuo tumultu versari, et
quasi contrariis fluotibus huc et illuc impelli, donec

*) U frangais porte: ces bons pradhomeB de Perea qni
j estoyent.

**) In margine ed. gaUieae legitur: ef. Instit. C. III.
| 88 u . (i. e. Lib. I o. XL § 15 ss).

eorum mentes fides tranquillet, et ad silentium com-
ponat. Summa igitur est, fideles, quum misere
affligerentur, non fuisse tamen e gradu deiectos,
quin recumberent in Dei auxilium: quin potius eius
gratiae patientia et spe ianuam patefecisse. Porro
hoc ad illustrandam Dei gratiam valuit, quod quum
ab eius exspectatione peqderent, non fuerint fru-
strati. Dnde etiam colligi potest utilis admonitio,
prohiberi a nobis Dei auxilium, quia diffidimus eius
promissionibus, nec prae tumultu patimur ad nos
usque fluere gratiam, quae silentibus est reposita.
Sed quid sibi vult, in medio templit an quod illio
tantum spem suam aluerint fideles? quum autem
quisque domum suam esset reversus, sperare desie-
rint? Imo cortum est spem in templo oonceptam
domum retulisse, ut in ea constanter starent. Verum
quia promiserat Deus, locum illum ubi invooaretur,
sedem et domicilium virtutis et gratiae suae fore,
nuno dicunt fideles se oraculo illo fretos, non dubi-
tasse quin se Deus misericordem et propitium osten-
deret, quia certum haberent praesenti&e eius insigne.
Neque enim nostrum est ex proprio sen6U ima-
ginari, Deum fore nobis liberatorem, sed quatenus
ultro se nobis offert. Iam si umbratile illud prae-
sentiae Dei symbolum sub lege valere eo usque
debuit, ut vitam sperarent fideles in media morte:
quum ad nos desoenderit Christus, ut multo plenius
nos patri suo coniungeret, quamvis sursum ac
deorsum misceatur mundum, iusta nobis quiescendi
causa est. Tantum danda est opera, ut purus et
integer apud nos vigeat Dei cultus, quo templum
eius in medio nostri refulgeat.

10. (Sicuti nomen tuum.) Quidam huno versum
cum proxima sententia contexunt: ac si diotum
esset : Domine, tu non frustra nomen tuum vis ce-
lebrari : quia simul suppeditas materiam laudis. Ita
seneus erit, nomen Dei praedioari cum effectu: vel
eius potentiam simul cum promissionibus exstare.
Alii paulo argutius exponunt, opera Dei congruere
cum nomine eius, quia vocetur ■>${ a potentia,*)
dum re ipsa demonstrat non temere hoc nomen
sibi fuisse impositum, sed veram ac debitam laudem
tribui. Prior expositio, sicuti minus coacta est, ita
propius acoedit ad verba et mentem prophetae,
Deum scilicet operibus testari, se non frustra coli
apud Iudaeos pro vero et unico Deo. Sed dum
partioulam expendo quae sequitur, Super extrema
terrae, prophetam aliud velle existimo, nempe, quo-
ounque pervenerit nominis Dei fama, cognituros
homines ipsum esse summa laude dignum: eubest
enim his yerbis tacita antithesi6. Scimus tunc
passim volitasse idolorum nomina per totum orbem:
sed quantumvis celebres essent fictitii dii, iusta
laude caruisse, quod nullum illic exstaret signum

*) En marge: e'est-a-dire fort.

479

PSALMUS XLVIII.

480

divinitatis. Propheta autem hic oontra: Domine,
ubicunque auditum fuerit nomen tuum, cum solida
laude coniunctum erit, vel secum proferet laudis
materiam, quia intelliget totns mundus qualem te
praestiteris electo populo. Eodem pertinet quod
mox additur, Dexteram Dei plenam esse iustitia,
nempe quod auxilium suis ferendo, quasi porrecta
manu, iustitiam suam palam demonstret: nec unum
modo vel alterum specimen edat suae iustitiao, sed
omnes numeros impleat. Porro tenendum est quod
alibi diximus, Iustitiam Dei accipi pro fide quam
in suis tuendis servat, unde inaestimabilis ad nos
redit consolatio, quod in salute nostra curanda velit
iustus agnosci. Iam tenemus prophetae mentem,
nempe falsorum deorum nomen per ora hominum
- volitare, sine re et vera laude : aliam esse rationem
in Deo Israel: quia quocunque perlata fuorit eius
fama, intelligent omnes liberatorem esse populi sui,
qui spem et vota suorum non frustratur, nec eos
in discrimine deserit.

11. Laetabitur mons Sion, exsultabunt filiae*)
Iuda, prqpter iudicia tua. 12. Circumdate Sion, et
circuite eam, numerate turres eius. 13. Adiicite cor
vestrum**) ad murum eius, exaltate turres eius, ut
narretis generationi posterae. 14. Quia hic Deus,
Deus noster in saeculum et usque: ipse deducet nos
usque ad mortem.***)

11. (Laetabitwr.) Nunc gratulationem suam ab-
solvit, quod Ierusalem et aliae Iudaeae urbes, iusti-
tiae materiam habebunt, quia Deum vere senserunt
vindicem suae salutis. Nam Iudieii nomen ideo
positum es t, quod Deus ecclesiae snae causam
suscipiens, eius oppressoribus se hostem professus
sit, ut eorum ferociam compesceret. Deinde rursus
propheta situm et pulcritudinem Ierosolymae com-
mendat, ac si diceret, urbem esse optime munitam
et inexpugnabilem : qnia aliqua ex parte in his
externis notis fulgebat Dei benedictio. Quanquam
memoria tenendum est quod prius dixit, Deum in
eius palatiis conspici in arcem. Neque enim turres
vel murum nunc coramemorane, vult piorum men-
tes in illis subsistere, eed potius speculum proponit
quod Dei faciem repraesentet. Circumdate ergo
Sion, inquit, hoc est, attente cirumspicite: numerate
turres, et studium vestrum applicate ad considerandum
eius murum: aeetimate pro dignitate palatia eius,
ita facile constabit urbem esse divinitus electara:
quia longe supra alias omnes emineat Nam in
hoc totus est ut appareat qualitas illa et persona
qua Dominus Ierosolymam induerat: eam sibi in

*) Iob filles, en marge: on villee.
**S mettez vostre ooeur, en marge: on prenez bien
***) iusqnes a la mort, 0» marge: oudes Tenfiuioe.

sacrarium et in domicilium populo suo crigens.
Caeterum propheta finem notando, ut narretur po-
steris forma et splendor urbis sanctae, tacite innuere
videtur venturum aliquando tempus qno non am-
plius poterit conspici. Quorsum enim narratio in re
manifesta et ante oculos posita? Quanquam ergo
paulo ante dixit, urbom illam perpetuo stabilitam
esse, nunc per modum correctionie admonet qualis
futura sit perpetuitas, nempe quae ad renovationem
duntaxat ecclesiae duret. Nos enim sumus illa
posteritas ad quam pertinet ac dirigitur narratio,
quia quaecunque veteri populo Deus beneficia con-
tulit, nobis communia sunt: non quod splendor ille
externus, quo admirabilis fuit lerosolyma, hodie
inter nos emineat, sed quia spiritualibus donis non
minus splendide ornata fuit ecclesia post exhibitum
Chrietum, quam olim muris et turribus instructa
Ierusalem 8ub legis umbris. Yerbum ^JDfi, verti
exaltate, ad aestimationem praestantiae referens.
Nam quod alii cxponunt Roborate, minus videtur
esse consentaneum, si cui magis probetur aliorum
interpretatio, Adspicite, non repugno.

14. (Quia hic Deus.) Hinc melius liquet non
loquutum fuisso Prophetam de palatiis Ieruealem,
ut illic defixi haererent piornm oculi: sed ut se ad
intuitum gloriae Dei attollerent Nam quoounque
se verterent, voluit Deus insoulptas gratiae suae
notas cerni, imo se agnoeci quaai praesentem. Unde
colligimu8, quidquid dignitatis vel praestantiae in
ecclesia refulgeat, non aliter esse considerandum,
quam ut nobis Deus occurrat, atque in suis donis
celebretur. Porro demonstrativum pronomen jff
minime supervaouum est, sed nnicum Deum ab
omnibus fictitiis adhibita certitudine discernit. Quan-
tumvis enim audacter Dei nomen usurpent incre-
duli, ao de religione garriant, si quis tamen propius
inquirat, reperiet nihil subesse certi vel firmi: imo
qnicunque in vera fide fundati non eunt, necesse
est in 8ui8 figmentis evanescere. Hoc itaque fidei
proprinm est, distinctam nobis Dei notitiam propo-
nere, in qua non vacillemue: eicuti superstitio ima-
ginarios et multiplices deos semper ingerit. Quo
magis notanda est emphatica ista demonstratio, oui
8imilis fere est ista Iesa. 25, 9. Ecce Deus noster
hic, exepectavimus eum et salvabit nos : hio Iehova,
exspectavimus eum. Ao si profiteantur fideles non
esse sibi incertum Deum, vel quem confusa opinione
apprehendant, sed cuius firma ipsis constet veritae.
Praedicant autem fideles Deum perpetuo oonstantem
fore in servanda ecclesia, nt se hortentur ao con-
firment ad pergendum in continuo fidei tenore.
Quod proxime sequitur membrum, videtur exegeti-
cum e88e, Deducet nos ad mortem. Deum enim
sibi hoc verbo aeternum ducem ac custodem fore
promittunt fideles. Quanquam non intelligunt 86
Dei gubernatione tantum in hao vita fore tutoe, ut

PSALMUS XLIX.

iu media morte doaorantur: aod craBse designant
quod dixi, uBqne ad finem Deo curae eese quieun-
que in ipsum recumbunt. Si niJS^y coniunc-
tim legere, ut sit aimplex nomen et pro eaeculo
acoipere libeat, idom erit eensue, Alii pueritiam
interpretantur, boc sensu ; Sicuti ab exordio ecclesiam
snam fovere coepit Deus, quemadmodum pater alios
a pueritia educat, ita perget in eodem cursu. Sed
prior sententia, meo iudioio, aptius fluit. Aequo
remotum est quod alii interpretantur, In abscondito.
Nisi forte ex profeBso gubernationem Dei abseondi-
tam dizerit propheta, ut eam non seusu oarnis,
eed fide aestimemua.

P8ALMUS XLIX.

ABCr. Qaia ot plarimnm coatiugit impios homioes, vel terrenis
deliciin addictos, proapere et fetieiter agore, veros antem
Dei cultoree, vel rebua adversis premi, vel eub miseriis
suis langnere: ne priores niroia iu sua fortaoa saper-
biant, «uii vero despondeant animos, docet Propheta,
qnamvis booie omaibns pro voto alauaat profani ho-
minea, qnamdin a Deo alieni sant, ambratilem felici-
Utem in qaa sibi plaoent, qnae inetar somoi evaneecit,
minime expetendam essa : bonos antem, quamvia oon-
tnmeliose tnwtentnr, vel affiigautnr maltis malis, respici
tamea a Dco, nt tandem ipeos liberet.

1. Praefecto filiorum Gorae canticum. 2. AudUe
hoc otnnes populi, auscultate omnes incolae orbis.
3. Tam fiiii mortalium*), quam fUii viri, simul divcs**)
et pauper. 4. Os meum loquetur sapientias: et medi-
tatio cordis mei, inteUigentiae. 5. Inclinabo ad pa-
rabolam***) aurem meam: aperiam eum ctikara aeni-
gma\) meum.

2. (Audite hoe.) Quoniam Psalmus hic, a quo-
cunque fuerit oompoaitus, unum ez praeoipuis ooelee-
tiB philoBophiae capitibuB continet, non abs re tam
splendidis verbis autor praefatnr, de robus magnis
et reoonditia sibi fore sermonem, quo sibi attentio-
aem oonciliot. Putaret forte quispiam prima specie,
nonnisi vulgare argumentum traotari, qnia de bro-
vitate huiuB vitae disseritur, et de vana fiducia qua
se ipsos plurimi iuebriant, quorum utrumque videtur
satiB esse notum. Finis autem est, ut probi et
pietatis studioBi homines, quibus res sunt minus
prosperae iu mundo, hac consolatione dolorem suum
mitigent ac taedium levent, sibi tandem meliuB fore,
ubi Deua res oonfuaaa in ordinem reatituet. Sed
altius consoendit propheta, uteunque non statim

•) les fils d'Adam, tn marge: oa ceux do bas estat,
*•) le riche, «t marge: ou lcs nobles.
***) mon provcrbc, m marge: on seatenca grave.
t) mon cnigme, en warg»: oa dire obsear.
Cbhitm opera. YaJ. XXXI.

Dcus palam ostendal mundum aua providentia regi,
patienter tamen exepectandum esse exitum, qui
oarnis sensn non percipitur. Hoo quidem philosophi
quoque ipsi praecipiunt, quamvis misere vexemur
in mundo, nullis tamen afflictionibus cedondum esse.
Deinde stulte aibi placere qui beati cenBentur, quia
divitiis, honoribus, ct deliciis nihil sit magis eva-
nidum: sed ad fontem ipsum non perveniunt: quia
nbi optime disputaut de beata vita, contenti aola
virtute, non oonstituuut Deum in medio, qui res
humanae gubernot, ut in eum rccumbere diBcant,
quibus alioqui nihil praeter desperationem apparet.
Friget igitur philosophiea de his rebus praeceptio.
Itaque epiritus Banctus licet in medium proponat
quae experimento nota sunt, mox tamen altius con-
scendit, mundum soilicet divinitus regi, et dum
improbi intemperanter exsultant, boni autem contu-
meliose calcantnr, Deum Bemper in ooelo mdicem
sodore, ut opportune reprobis delioiaB exoutiat qui-
bus se obleotant: buob autem cultorea e profundis
toncbris erutos, vero gaudio perfundat. Hinc vero
petenda est solida consolatio in omnibus miseriiB,
j quae formidabili conspectu noa obruunt, nisi illuoeat
' Dei facies, quia nisi perauasi aimus ipsum habere
ealutis nostrae curam, nnllum cernimus remedium
neo finem. Haec, ut dixi, ratio est cur propheta
nos attentius iubeat mentes et studia erigere ad
suam dootrinam : quia de rebus praeclaris et subli-
mibua verba facturua sit. Duo tamen notantur in
hoc versu: quod Bcilicet doctrinae quum proponit
; utilitas omnibuB ait cnmmunis: dcinde quod omnes
■ seria admonitione opus habeant: quia nomo animum
ad reotam cousiderationem, nisi expergefaotua, erigat.
Pro eo quod vertimus Incolas orbis, quidam vertunt
Habitatores temporis: quod tametsi praesenti argu-
mento non male oonvenit, asperiuB tamen eet. Nobis
suffioiat cunctoB mortales promiacue vooari a pro-
pheta, quia aeque ad omnes pertineat quod dicturus
eat. Per fiUos Adam, plobeios et ignobiles intelligit:
per filios viri, prooeres ac nobiles, vel qui dignitate
aliqua exoellunt. Praefatur ergo, Bummos quosque
et infimos,'sine exceptione, sibi docendoaesBe: quia
nemo eorum sponte sapiat, qunm tamen doctrinam
proferre instituat quae peraeque attingit totum
humanum genus.

4. (Os meum loquetur.) Merito his elogiis do-
otrinam suam propheta oommendat. Quamvis enim
postea ab experientia coarguat hominum stultitiam,
principium tamen docendi quod sumet, non cadit
sub oommunem seusum, quanquam hoo prooemio
utitur non solum ut doctrinam suam vendicet a
oontemptu, eed otiam ut mentes Bopitas excitet: et
quo id faoiat efficacius, non alioB modo hortatur ad
studium diBcendi, sed profitetur se simul fore atten-
tum: hoo autem modo constituit se unum ex disei-
pulis, qui doctoris partes exsequendo, profioere ipse
31

483

PSALMU8 XLIX.

484

quoque cupiat. Et certo ita omnes Dei prophetas
affectos esse convenit, ut Deum libenter habeant
eommunem magistrum cum reliquo populo, et vocem
eius, quam ore suo perferunt ad alios, primi om-
nium excipiant. Gaeterum prophetao consilium fuit
autoritatem et reverentiam euao dootrinae asserere,
quia non futiliter garriat de suis commentis, sed
tantum proferat quod didicit in schola Dei. Haec
autem unica est probe docendi ratio in ecclesja Dei,
ut qui aliis praefectus est magister, aurem ad dis-
cendum inclinet priusquam os aperiat ad loquen-
dum, atque ita fideliter de manu in manum tradat
quod a Domino accepit. Et certe sapientia non
nascitur in hominis ingenio, sed e coelo petenda
est: ideoque nemo prudenter et scite in aedifica-
tionem ecclesiae unquam ldquetur, nisi qui Deo se
prius docilem praebuerit. Quantum ad verba spectat,
in tertio versu quidam vertunt Intelligentias: sed
quia impropria et dura esset loquutio, si dicatur cor-
dis meditatio loqui, sequutus sum quod simplicius
erat. In quinto versu nomen ^JD quod Parabdam
verti proprie similitudinem significat: sed saepe ad

frraves sententias transfertur, quia figuris et trans-
ationibus ut plurimum ornantur. Eodem fere sensu
capitur nomen JTTlli quod aenigma vertunt: itaque
Ezech. cap. decimo septimo, versu secundo, duo verba
et nomina simul iunguntur, *}WQ VltPDl JTTPI Tin>
hoc est, aenigmatiza aenigmate, et paraboliza para-
bola. Fateor quidem illic notari allegoricum ser-
monem: sed iam dixi cur Hebraei aenigmata et
similitudines vocent insignes et notatu dignas sen-
tentias. Nam Aperiendi vel retegendi verbo testa-
tur propheta sibi minime esse propositum res de
quibus acturus est, perplexis et obscuris ambagibus
involvere. Et certe quamvis longe a sensu nostro
remota sit coelestis doctrina propter suam sublimi-
tatem, spiritus sanctus ad captum nostrum sic tem-
peravit sua oracula, ut tota scriptura utilis sit nobis
ad aedificationem, unde frustra ignorantiae praetex-
tus a multis captatur: quia nihil tam arduum est
vol difficile, quod non rudibus et idiotis sit pate-
factum. Quod mentionerti CUharae faotam esse
putant multi interpretes, ut oantus suavitas et ille-
cebra mitigaret si quid esset asperum, nescio an
satis firmum sit. Mihi satis est, pro recepto more
loquutum fuisse prophetam, quia tunc solenne erat
Psalmos ad citharam canere.

6. Cur timebo in diebus mali ? iniquitas calcanei
mei circumdabit me. 7. Confidunt super opulentia
sua, et in multitudine divitiarum ghriantur. 8. Fra-
ter non redimet redimendo : nuUus dabif Deo pretium
redemptionis eius. 9. Et pretiosa*) erit redemptio

*) preeieux, en marge: ou oher.

animae eorum, et duratio in saeculum. 10. Ut vivat
amplius in perpetuum, nec videat sepulcrum.

6. (Cur timebo.) Iam in ipsam doctrinae trac-
tationem ingreditur propheta, non debere filios Dei
ultra modum turbari rebus adversis, etiamsi pro-
terve eos urgeant impii, et iam pro libidine undique
conclusos teneant: quia scilicet Dominus, quamvis
dissimulet ac quiescat, non tamen dormit in coelo,
sed iudicia sua in tempus opportunum differt ac
suspondit. Porro interrogatio magis emphatica est,
quam si simpliciter assereret se in rebus adversis
aequo et tranquillo animo fore. Secundo membro
versus specialiter designat afflictiones quae plus
acerbitatis in se continent, et gravius vulnerant
animos, dum scilicet improbi dominantur, et violen-
tiam suam impune exercent, ideo saubaudiendum
est adverbium temporis, dum iniquitas, etc. Sunt
quidam interpretes qui alium sensum eliciunt: Si
timeam in diebus malis, et mfhi nimis anxie pro-
spiciam, siout solent increduli: ubi tandem ad mor-
tem ventum fuerit, iniquitates meae tenebunt me
obsessum. Ita calcaneum pro vitae exitu accipiunt,
sed hoc totum tanquam longe petitum repudio.
Neque etiam video qua ratione alii ad cogitationes'
referant: nullum enim exemplum huius metaphorae
alibi reperiri posse existimo. Plus coloris habet
quod alii vertunt Insidiatores, quia verbum 3ptt
significat decipere : ac si dixisset propheta, Quamvis
mihi tendant insidias perfidi et astuti homines, non
est tamen cur timeam. Sed ego absque figura
accipere malo: Quando me obsidebit hostium ini-
quitas, qui urgendo quasi me supplantant. Sicuti
etiam gallice dicimus, Poursuivre iusques aux tcdons.
Fateor eum de hostibus loqui, sed iniquas eorum
persequutiones calcaneo suo haerere dicit, quia po-
tentia praevaleant, et quasi talos pede prementes,
immineant ad ipsum obrucndum.

7. (Confidunt super opulentia.) Sequitur ratio
our non debeant filii Dei trepidare in rebus adver-
sis, ac multo minus sucoumbere, etiam dum viden-
tur constringi sub hostium manu, ut eorum violen-
tiam vel fraudes effugero nequeant: nempe quia
umbratili potentia frustra turgent, quae statim
evanescit. Ratiocinatur ergo propheta, dum homi-
nes metuimus, vano et fallaci metu nos turbari:
quia non reputamus qualis sit eorum conditio: pe-
rinde ac si ab umbra vel spectro quispiam sibi
metuat. Gloriantur inquit, inmuUitudinedivitiarum:
et nos stulte in eundem errorem abripimur, quia
non reputamus quam caduca sit et momentanea
terrenae huius vitae conditio. Altius tamen respicit
propheta, neque enim tantum ex re ipsa ostendit,
falso putari beatos qui deliciis, vel opibus, vel ho-
nore excellunt in mundo, sed ex eorum sensu, vel
potiua atupore miseros esse coarguit. Nam quum

485

PSALMUS XLIX.

486

folicitas in eius sensu qui fruitur sit posita, stultos
et socordes nemo felices esse dicet, quia iutelligentia
careut. Propheta autem profanos homines vesanos
esse ostendit: quia confidere iu sua opulentia, et
in divitiis gloriari, ccrtum amentiae signum sit, ubi
stulti homines non vident quod eorum oculis est
expositum. Quotidic enim experiuntur, nullo pretio
cuiusque vitam ab aliis posse redimi, unde sequitur,
non minus intelligentia privatos esse quam phre-
neticoe. Si magis placeat vertere, Fratrem vir
redimendo non redimet: iddm manebit sensus, et
phrasis hebraica hoc patitur. Sunt qui riK P ro
uno accipiant, quod tametsi non reiicio, videtur
tamen non tam apte congruere. Quod postea dici-*
tur, Nemini esse pretium quod Deo solvat pro
alterius redemptione: huc pertinet, omnium vitam
in unius Dei manu et arbitrio esse: nec posse ulla
pactiono transigi, ut tempus prorogetur quoties
Deo visum fuerit hunc vel illum evocare. Eandem
sententiam confirmat sequenti versu, Quod pretiosa
sit eorum redemptio. Significat enim non modo
raram esse, sed nusquam posse inveniri, sicut primo
Samuelis, 3, 1 dicitur, sub sacerdotio Heli rara
fuisse oracula, quia tuuc desierant visionos. Summa
ergo est, non posse inter homines inveniri pretium
quo sibi, vel aliis aeternitatem in mundo redimant.
Ubi nos vertimus, Et duratio eorum in saeculum, alii
/in verbum esse putant, quod cessare interpretan-
tur: ac si diceret propheta: Nullum pretium tanti
erit, ut locum habeat. Cessabit igitur perpetuo,
quia nunquam ad suum effectum perveniet, sed quia
nomen 7TTI» ut Psalmo 39, 5 vidimus, praefixum
vitae tempus siguificat, vi6a est illa magis genuina
interpretatio. Quum dicitur versu decimo, ut adhuc
vivai, clarius exprimit propheta, non solum post-
quam mortui fuerint homines, non posse redimi,
sed dum superstites adhuc agunt in mundo, non
posse longius illis prorogari vitam. Dooet enim,
praefixum cuique esse vivendi finem, quem transilire
nequeat: itaque dum in sua perversa fiducia desi-
piunt profani homines, propinquos esse eepulcro, a
quo frustra se eximere tentabunt. Etsi autem non
videtur aenigmatice loqui propheta, dum submisso
et humili stylo populariter disserit, quia tamen
quasi e sublimi Dei solio stuporem hominum hic
damnat, qui superbia excaecati obliviscuntur se esse
homines: quisquis rem ipsam expendet, fatebitur
aenigmata hic proponi. Interea in verbis perspioi-
tur illa apertio cuius meminit, quia Deus articula-
tam doctrinam tradere vult, quae ne rudissimos
quidem idiotas lateat.

11. Quia videbit ut sapientes moriuntur, simtd
stuttus et insipiens peribunt, et rdinquent alienis opu-
lentiam suam. 12. Intimum eorum domus eorum in

saectdum*) habitationes corum in generationem et
generationem , vocaverunt nomina sua super terras.
13. Et homo in excellentia non manebti, similis factus
est iumentis: intereunt.

11. (Quia videbit.) Ego versum nonum cum
decimo coniunctim lego, quia prophetae consilium
est, ostendere quanta sit eorum vecordia qui sibi
imaginantur aeternam in mundo vitam, studiaque
sua applicant ad fabrioandam sibi in terra perpe-
tuam sedem, quum tamen assidue videant diffluore
ounctos mortales. Vulgari proverbio dicitur, ex-
perientiam esse magistram stultorum : ergo plusquam
stulti sunt, qui tot et tam claris exemplis convicti
non resipiscunt, ut se mortales esse natos cogitent.
Sic ergo cohaerent verba prophetao: Quum videant
eaeci isti Dei contemptores, mortem omnibus esse
communem, et sapientes prtmiscue cum stuitis mori :
non desinunt tamen aeternum sibi in terra domi-
cilium fingere, perinde enim vitam instituunt, ac si
nunquam hinc migrandum foret. Videt igitur
quisque eorum quid aliis contingat, hoc est, sine
discrimine in eundem interitum iuvolvi omnes, quo-
rum diversa fuit conditio in terris: imo vident
multorum opulentiam transferri ad alienos. Nam
D^inX (quamvis ad quoslibet suocessores extendi
possit hoc nomen, quod simpliciter tam alios quam
alienos significat) legitimis vel suis haeredibus op-
poni arbitror: quia si haeredem quis relinquat ex
buo semine, videtur in illius persona quodammodo
superstes. Ubi vero ad mortem accedit orbitas,
nomen hominis penitus exstinguitur, quo minus solatii
est profanis hominibus, in quorum locum non succe-
dunt filii qui personam eorum sustineant. Sed
adeo nihil profioiunt his documentis, ut nihil aliud
in corde versent, quam aeternam vitam in terra.
Nam hebraicum nomen yip quum medium cuius-
que rei significet, metaphoriee pro oorde hominis
vel intestinis capitur. Sensus itaque clarus est,
quod fictitia terrenae vitae perpetuitas intimos eo-
rum sensus occupet. Argutior interpretatio ab aliis
affertur, nam quia ^ip interdum sumitur pro se-
pulcro, rideri putant eorum stultitiam qui magnifica
palatia ingenti sumptu exstruunt, in quibus habitet
eorum memoria post mortem, sed hoc commentum
nimis frigidum est. Et quod continuo post sequitur,
priorem sententiam melius confirmat, nempe istos
homines mundo deditos vocare nominq sua super
terras, hoc est, magno oonatu incumbere ut famam
obtineant inter mortales. Huc deberent tendere
eorum vota, ut nomen ipsorum soriptum esset in
libro vitae, ac benediotum coram Deo et angelis,

*) Le dedans d'io€ux leurs maiaons a iamais, en tnargei
ou ils ne pensent a autre ohose sinon comment ils poarront
faire durer leura maisons.

31*

487

PSALMUS XLIX.

488

nunc perperam rapiuntur in contrarium affectum,
ut famosi sint super terram, et alte resonent no-
mina sua. Nam vocandi verbo, inanem sonitum
oblique designat propheta, quo celebrantur profani
homines. Quibusdam magis placet diversus sensus:
Indiderunt nomina sua regionibus, ut gloriae monu-
mentum posteris relinquerent. Sed non dubito
hanc esse prophetae mentem, laboriose ipsos eniti
ut sibi colebrem famam in terra comparent.

13. (Et homo in exceUentia.) Postquam insanas
cogitationes derisit, quibus 86 sponte decipiunt in-
creduli, nunc addit, quamvis ita sibi placeant, in-
stare tamen illis communem cum brutis pecudibus
exitum. Etsi enim quoad animos inter homines
et bruta animalia magnum est disorimen, merito
tamen propheta de praesentis vitae statu loquens,
incredulos iumentis similes in morte fore dicit.
Neque enim opus erat disputare de futura vita,
quia negotium erat cum filiis huius saeculi qui ad
illius spem non penetrant, nec animis aliam feli-
citatem concipiunt, quam qua nunc fruuntur. Ergo
eorum vecordiae insultans, Yos quidem, inquit,
quasi exempti communi hominum sorte, cornua
effertis supra nubes: sed mors vobis imminet quae
abolebit vestram istam superbiam, ut nihil inter
vos et asinos vel canes intersit. Nam quod subti-
lius ludunt nonnulli interpretes, mihi non probatur,
fieri homines iumentis similes quia non intelligunt
ad quam praestantiam sint conditi, nempe dum
animam illis Deus indidit quae nunquam dormiet
vel morietur. Nam mens prophetae satis perspicua
6st, frustra sibi blandiri profanos homines propter
caducam vitam, quia mox superveniet interitus, qui
eos brutis pecudibus aggreget. Ac ultimo verbo
86 ipsum declarat propheta, cur comparet terrenos
homines iumentis: quia scilicet exciduntur, vel
pereunt. Quod alii subaudiunt relativum ItPft m
eo parum est momenti.

14. Haec via eorum stvititia ipsis,*) et posteri
eorum ori ipsorum acquiescent. Selah. 15. Tanquam
oves in septdcro ponuntur, mors pascet eos et domina-
buntur eis recti mane, et robur eorum**) ut veterascat:
sepukrum a domicilio eius. 16. Atqux Deus redimet
animam meam e manu septdcri,***) quia suscepit
me. Selah.

14. (Haec via.) Quia varie exponitur hic versus.
antequam verum sensum profero, aliorum senten-
tias breviter perstringam, quia nomen 7Q3 ilia

*) leur est folie, en marge: ou est cognue n'estre que
folie en eux.

*•) leur force, en marge: ou leur figure.
•••) • •

— 9 ^ _ _ _^

sepulchre, en marge: ou puiseanoe et domiDatioD
de la xnort.

interdum significat Hebraeis, quidam argute hoc

loco pro adipe aocipiunt: ac si dictum esset: Haec

cogitatio illis est instar adipis, qua sensus suos

tegunt ac suffocant. Sed hoc asperius est quam

ut longa refutatione indigeat. Quidam sic distin-

guunt: Haeo via eorum quasi stultitia est: quasi

diceret propheta eos perverse vitam instituere, quia

sanae mentis non sunt compotes, nec enim fieri

posse ut adeo turpiter delirent homines, nisi care-

rent omni iudicio. Nam si qua intelligentiae gutta

essent praediti, an nbn reputarent quorsum creati

sunt, mentesque in coelum arrigerent? sic illi.

Ego autem prophetam existimo simpliciter hoc

velle, eventum tandem coarguere, mente fuisse pri-

vatos qui sic felicitatem suam in mundo locant:

ao si diceret, detegi tandem cum magno dedecore

eorum vesaniam qui in mundo subsidunt : et quamvis

se rara prudentia pollere existiment, sibique plau-

dant in suo acumine, patefieri tamen cum iusto

ludibrio, quam fuerint insipidi. Hoc autem consulto

dioit propheta, ut filiorum amentiam magis ampli-

ficet, qui patrum exemplis edocti non resipiscunt.

Quia autem hoc quoque posterius membrum varie

torquetur ab interpretibus, primo referam quid alii

sentiant. Verbum ffjf) accipiunt pro ambulare, et

nomen *fl pro mensura: ac si dictum esset, filios

secundum patrum rationem incedere vel progredi,

atque ita literam 3 in 3 resolvunt notam similitu-

dinis, quod Hebraeis satis tritum est. Atque hio

sensus, fatoor, non adeo longe distat a vorbis et

sententia prophetae. Quod alii ad iumenta referunt,

nimis est contortum. Sed rectius meo iudioio sen-

tiunt alii, nomen oris pro institutis vel praeceptis

sumentes, deinde melius convenit verbum HTI ^ 6 *

cundum communem et magis receptum sensum

accipere, ut consensum vel beneplacitum notet, ideo

verti Acquiescere. Hoc autem vult propheta, quum

profanis hominibus vana sua confidentia cedat in

stultitiam, ut merito apud omnes sint ridiculi, pro-

digiosum esse in posteris furorem, qui ne tali qui-

dem experimento admoniti sapere incipiunt, sed se

oblectant iisdem deliriis, idem sentiunt ac loquuntur

quod patres. Porro, quum velit Deus expendi sua

iudicia in mundo, eos attentius decebat reputare

quid actum sit cum patribus: nunc dum praeteritis

ao neglectis tam insignibus exemplis praecipites in

eandem vanitatem ruunt, eo magis convinoitur bruta

eorum amentia.

15. (Tanquam oves.) Similitudo valde apposita,
descendere istos homines in sepulcrum, sicuti oves
8ub manu pastoris in suum ovile aggregantur Nam
vix superbo homini suffidit totus mundus: adeo
vanis suis figmentis turgent singuli, ut fere pro-
prium sibi solem, aerem, terram seorsum appetant.
Ab illo immenso fastu, quo se longe lateque exten-
dunt, propheta eos quasi oves coacervat iu sepul-

489

PSALMUS XLIX.

490

crum, et morti pascendos tradit. Sensus ergo est,
qnnm sibi primatnm usurpent inter homines, ven-
turos tandem sub iugum mortis, ut sero discant de
nihilo se fuisse gloriatos. Nam prostratos iacere sub
tyrannide mortis, miserior est servitus ac foedior,
quam subesse quibuslibet hominum imperiis. Se-
cundo membro ab hac tristi et infausta sorte separat
propheta Dei filios: atque ita anticipat quod alioqui
promptum fuisset obiicere: Tu quidem vere prae-
dicas morituros esse qui in hoc mundo confidunt:
sed quid novi affers? vel cur hominibus exprobras
naturae legem, qnum omnibus imposita sit ista ne-
cessitas? deinde quid mortalibus insultas? quasi
non sis unus ex numero. Huic obiectioni scite
occurrit propheta, quasi diceret: Si mors esset totius
hominis interitus, nihil dicerem novi: sed quia in-
creduli meliore vita, ad quam conditi sumus omnes,
indigne se privant, merito et recte eorum vecordiam
insector. Nimis enim perversum est, ut beati sint
ad momentum, et quasi somnio, abiicere spem et
meditationem futurae vitae, seque abdicare coelesti
gloria. Iam videmus quod initio dixi, longe differre
huius Psalmi doctrinam a praeceptis philosophicis,
nam eleganter et facunde ridetur a philosophis
mundi ambitio, refelluntur stultae hominum cupi-
ditates, coarguitur etiam caduca hominum fragilitas:
sed quod praecipuum est, ab illis omittitur, noe,
quia regimur Dei providentia, beatos esse: deinde
felicem omnibus nostris malis fore exitum, quia nos
manet aeterna in coelo haereditas. Nunc si quae-
ratur quale futurum sit rectorum domininm , expe-
dita est responsio: quia reprobos omnes prosterni
sub Christo capite nostro oportet, ut sint scabellum
pedum eius, hoc quoque ad omnia eius membra
pertinere. Nam quod dicitur traditurus regnum
Deo et patri, hoc certe non faoiet ut aboleat suam
ecclesiam, sed ut sit Deus omnia in omnibus. Ac
in adverbio temporis mane, apprime concinna est
translatio. Nam quia nunc in tenebris versamur,
vita hominis super terram tacitae comparatur nocti
vel somno, idque praesertim respectu infidelium,
qui in terra quasi sopiti desident: imo tam confusa
est rerum omnium caligo, ut piae quoque mentes
torpore obruantur, nisi quatenus per verbum suum
Deus affulget. Certe non nisi per speculum et in
aenigmate cernimus, ideoque adventus Domini in-
star aurorae erit, qua tam electi quam reprobi suo
modo evigilent: priores scilicet, quia excussa tar-
ditate et pigritia, disoussis etiam nebulis, claro in-
tuitu facie ad faciem Christum solem iustitiae, et
in eo plenum vitae fulgorem cernent: hi vero qui
nunc prorsus caecutiunt, a sua socordia excitati,
cognoscere incipient novam vitam cuius nullum
gustum nunc percipiunt. Atque haec admonitio
non ideo tantum necessaria est, quia caro nostra
semper nos deorsum trahit, et magna ex parte fidei

lucem suffocat vel obscurat: sed quia profani ho-
mines ex continuo mundi circuitu colligunt nullam
fore aliam vitam, quemadmodum etiam Petrus ad-
monet ridere eos spem resurrectionis , quoniam ab
initio continuus naturae ordo fluxerit per tot saecula,
2. Petr. 3, 4. Quare ne eorum petulantia nos con-
turbet, succurrat nobis hoc prophetae dictum,
quamvis nunc demersus sit in tenebris mundus,
exoriturum subito novum mane, quod faciem verae
et aeternae vitae nobis restituet. Sequitur postea,
robur eorum, vel figura ad vetustatem, vel ut vete-
rascat Nam atroque modo exponitur nomen FPll^
Si legamus Robur, optime quadrabit sensus: valere
istos opibus et potentia, sed ad breve tempus, quia
statim marcescunt et concidunt, imo potius lique-
fiunt. Sed quia maiori consensu recepta est di-
versa sententia, libenter subscribo, figuram eo-
rum ad defectionem tendere. Sicut enim Paulus
1. Cor. 7, 31 dicit, Praeterire figuram huius mundi,
significans terreni status evanidam duntaxat esse
speciem: Sic propheta eleganter figurae comparat
gloriam inanem, et cui nulla subest soliditas. Quod
sequitur, non nihil obscurum est: quidam vertunt,
Sepulcrum est domicilium illis: et tum D faciunt
literam formativam nominis. Sed verbis et menti
prophetae melius congruit diversa interpretatio, se-
pulcrum illos a domicilio suo manere. Nam mu-
tatio numeri Hebraeis familiaris est, intelligit autem
propheta, quamvis nunc in splendidis aedibus habi-
tent, ubi videntur fixum sibi habere nidum, brevi
tamen fore ut egredi cogantur, ac eepulcrum eos
excipiat Forte etiam tacite alludit ad ambitiosos
eorum transitus, quia nunquam in publicum pro-
deunt sine magna pompa, negat igitur propheta
hoc illis fore perpetuum, quia tandem in sepulorum
descendent.

16. (Atqui Deus.) Potest etiam particula "|J<
transferri Certe. Nam quod in genere dixit pro-
pheta, iustos mane dominaturos, nuno in peculiarem
usum suum applicat, quo fidem suam certius aedi-
ficet. Est igitur quasi appendix superiorie senten-
tiae: dum ad suam personam accommodat propheta
quod nuper de iustis omnibus dixerat. Manum pro
imperio et potestate accipi, satis notum est, nam
quod alii pro plaga accipi volunt, nimis est coactum.
His autem verbis fatetur propheta se quidem natu-
raliter morti esse obnoxium, sed Deum fore vindi-
cem suum et redemptorem. Porro hic praeclarum
habemus testimonium fidei, in qua vixerunt et mor-
tui sunt sancti patres sub lege. Yidemus enim
non substitisse eos in praesenti vita, sed mentibus
in coelum sublatis cucurrisse per huno mundum,
donec stadium suum peragerent. Nam si speraret
propheta ab uno vel altero periculo se esse redi-
mendum: hoc etiam filiis huius saeculi commune
esset, quos saepe Deus ex magnis discriminibus

491

PSALMDS XLIX.

492

eruit. Speravit igitur vitam in morte, quia supe-
ratis mundi tenebris, oculos ad illud mane dirigebat
quod secum afferret aeternum diem. Unde etiam
colligimus spirituales fuisse promissiones legis, qui-
bus freti sancti patres, sponte et libenter peregri-
nati sunt in mundo, ut in coelesti haereditate tan-
dem quiescerent, quo magis mirum est Sadducaeos
qui in lege educati «rant, eo stuporis delabi potu-
i88e, ut animam hominis putarent nihil aliud esse
quam halitum. Plus quam enim caecus erit qui
hunc locum transiliet ac si nulla in eo fieret coe-
lestis vitae mentio. Quomodo onim torquebitur
quod proximo versu de novo et insolito mane dixit?
Certe quotidie exoritur lucifer terris: sed diem
certum illic designat, quo Deus ipse solis partes
implebit, ut nos illustret gloriae suae conspectu.
Iam vero quum subiicit, certe Deus animam meam
redimet ab imperio sepulcri, nonne sibi peculiare
aliquid promittit, quod non competit in reliquos
homines? Quodsi redimi a morte privilegium est
solis Dei filiis datum, certo colligimus meliorem
vitam sperandam esse. Notare etiam operae pre-
tium est quod prius attigi, rite nos demum proficere
in Dei promissionibus, dum sibi quisquo acoommodat
quod generaliter omnibus Deus offert, hanc rationem
nunc tenet propheta. Unde enim de animae suae
rcdemptione certus est, nisi quia futura est olim
alia conditio piorum, quam nunc in mundo appa-
reat? ipse autem ad Dei filios se aggregans, huius
gratiae se quoque participem esse statuit. Quod
postea eubiicit, hebraice ad verbum sic legitur, quia
suscipiet me. Sed quidam cansalem particulam
*3 in adverbium temporis resolvunt: etVerbum
np? accipiunt pro tollere e medio: ut sit sensus:
Quando me Dominus ex hac vita ad se colliget,
animam meam eruet ex potestate sepuleri. §ed
vereor ne hoc sit nimis contortum. Rectius sentiunt
alii, futurum tempus loco praeteriti positum esse,
et propriam significationem causalis particulae re-
tinent. Neque enim prophetae in se ipso quaerenda
fuit spes suae resurrectionis , sed in gratuita Dei
adoptione: quia eum amplexus suo favore Deus
fuerat, eumque assumpserat in ordinem suorum.
Quanquam tempus verbi mutare necesse non est,
si cui haec sententia arrideat: Deus animae meae
custodiam suscipiet in morte, ideo eam asseret ab
interitu. Unde enim fit ut de se vulgo actum esse
putent homines ubi in sepulcrum descenderint, nisi
quia animas suas Dei tutelae et fidei non commen-
dant? quia non reputant eas, instar pretiosi depo-
siti, salvas manere sub eius oustodia? Ergo utcun-
que in speciem evanescat hominis anima dum mi-
grat a corpore, statuendum tamen est, colligi tan-
quam in Dei sinum, ut illic fideliter servetur usque
ad diem resurrectionis.

17. Ne timeas quum ditabitur vir, quum midti-
plicabitur gloria domus eius: 18. Quia non auferet
omnia in morte, non descendet post eum gloria eius:
19. Quia animae suae in vita sua benedicet, et confi-
tebuntur tibi quum benefeceris tibi. 20. Veniet ad
aetatem patrum suorum , usque in perpetuum non vi-
debit lucem. 21. Homo in excettentia, et non intelli-
get: similis factus est iumentis: interibunt.

17. (Ne timeas.) Eandem quam prius habui-
mus sententiam repetit sub forma exhortationis,
frustra scilicet terreri Dei filios hostium suorum di-
vitiis et potentia, nec esse cur illis invideant, quia
instar umbrae cito praeterit caduca haec felicitas:
ac ne in terra subsidant animi nostri, finem vitae
vult semper nobis versari ante ooulos. Sic enim
fiet ut nos minime obruat taedium miseriarum, qui-
bus nos in hoc brevi curriculo exerceri oportet:
deinde ut alto animo spernamus fallaoes pompas,
in quibus sibi tantopore plaudunt profani homines.
Ne ergo eiusmodi speotaculis turbemur, prudenter
nos propheta ad mortis considerationem revocat,
quae momento superveniens , fucato isto splendore
exutos in sepulcrum deiiciet. Hoc enim significat
his verbis, non auferet omnia in morte t ut praeclare
agatur cum mortalibus, non posse tamen ultra vi-
tae finem in eadem manere gloria, et hanc nudi-
tatem proximo membro confirmat, quum dicit, non
descendet post eum ghria eius. Quantumvis enim
luctentur miseri homines, et quasi invita natura
aliquid post mortem gloriae sibi asserere conentur,
putredinem tamen et nuditatis probrum non effu-
giunt, quemadmodum soite a poeta dictum est,

— mors sda fatetur

Quantula sint hominum corpusctda.*)

19. (Quia animae suae.) Yersus hic variis mo-
dis torquetur. Quidam ita resolvunt verba: Ani-
mae suae debuerat benedicere in vita. Alii prius
membrum ad incredulos referunt, secundum vero
ad fideles qui Deum celebrant in omnibus suis
beneficiis. Quidam etiam totum contextnm de fide-
libus accipiunt, sed perperam. Ego vero eos recte
sentire non dubito qui hic quoque notari docent
homines carnis deliciis addictos. Ac priore quidem
membro dicit eos animae suae benedicere, quamdiu
in mundo agunt: quod suaviter se oblectent ao in-
gurgitent terrenis voluptatibus, secure denique sibi
in belluina intemperantia indulgeant, sicuti a Christo
describitur apud Lucam 12, 19 dives llle, Epulare
anima mea ad satietatem , etc. vel certe quod non
alibi quam in mundo felicitatem exspectant: quia
nullo coelestis vitae studio tangantur. Quod alii
Benefacere vertunt, mihi non placet, videtur enim

*) IavenaL X. 172.

493

PSALMUS L.

494

mihi locus hic congruere cum illo Mosis, Deutero-
Domii 29, 19: Ne forte errore quis seductus, ani-
mae suae benedicat, hoc est, ne sibi blandiatur
quasi Deum impune contemneret. Ridetur enim
hic eorum socordia qui se beatos somniantes, deli-
cias sibi faciunt. In altero autem membro personae
mutatio est, atque apostrophe ad voluptuarios istos
homines qui se in mundo beatos esse somniant.
Intelligit enim propheta eos non proprio tantum
errore inflari dum semideos se esse putant, sed de-
mentari fallaci mundi plausu: dum passim laudan-
tur habenturque in pretio, et yulgi opinione felices
cenaentur, dum libidines suas explent posthabita
coelestis vitae cura.

20. (Veniet ad aetatem.) Iam admonet quam
fallaces sint illae blanditiae quibus se decipiunt in-
creduli, et ab aliis etiam falluntur. Postquam, in-
quit, inebriati fuerint tam proprio errore quam vulgi
plausu, non tamen pervenient ultra patrum aetatem.
Atque ut maxime sint longaevi, non tamen fruentur
perpetua luce. Alii paulo secus interpretantur, Ve-
nire ad patrum aetatem pro eo quod est in sepul-
crum una cum patribus colligi, sicuti mors vulgo
dicitur via universae carnis. Et paulo ante dixit
propheta turmatim aggregari in sepulcrum, quasi
in ovile. Ita hunc volunt esse sensum: Quia in
coelum non adspirant, sed iacent in mundo defixi
et terrae putredine, venturos ad finem patrum. Ita
secundum eos lumen perpetuo non videre, tantun-
dem valet ac demergi in aeternas tenebras, vel
prorsus exstingui, quia a Deo alienari longe deterius
est omni interitu. Ego autem malo coniunctim
legere: Quamvis se inanibus blanditiis deludant,
non transibunt tamen metam ounctis mortalibus
praefixam. Caeterum quia ad summam rei parum
interest, libera sit electio. Tantum notandum est,
si haeo posterior interpretatio magis probetur, quod
sequitur de luce sic debere intelligi, luce vitali non
potiri inoreduloe nisi ad breve tempus: quia simul-
ac e mundo migraverint, non alia vita illis super-
est. Monemur autem sedulo cavendum esse ne
in hae vita nobis benedioamus, sed potius dandam
operam, ut extra mundum egressi ad coelestem
benedictionem toti feramur: nec minus etiam ca-
vendum esee, ne vani hominum plausus nos abri-
piant. Hoc idem dixerunt profani homines,

— non si quid turbida Boma

Elevet, accedas, examenve imprdbum in iUa

Castiges trutina: nec te quaesiveris extra.*)

*) Pers. Sat. 1. v. 5 88. En firangais: Si Rome, ville
pleine de troublea et esmotions, vient & exalter ou despriser
^nelqne ohose, donne toy garde de t'amuser a son poids nj
a sa balanoe, cad.de t'arrester a ton ingement, et ne re-
garde point a ce que les autres disent de toy, ains entre en
toj mesme et sonde quel tn es.

Sed quia nobis fere ingenitus est hic error, vanis
adulationibus nimium credere, audienda est haec
prophetae admonitio.

21. (Homo in excellenLia.) Quoniam prius videri
poterat nimis contemptim loquutus esse de prae-
senti vitn, quae si per se aestimetur, singulare est
Dei beneficium, speciem correctionis adhibet, vel
sententiam prius a se dictam uno verbo interposito
mitigat, quod scilicet homines in iumenta degene-
rent, quia insipide vorant quidquid bonorum illis
largitur Deus, atque ita excellentiam qua Deus ip-
808 dignatus fuerat, quasi in nihilum redigunt. In-
vehitur ergo propheta in perversum abusum, ubi
sine ullo pietatis gustu absorbent profani homines
quidquid bonorum in eos Deus confert: praesertim
vero ubi obstupescunt in caduca dignitate, quae
potius adminiculum esse debebat mentibus eorum
sursum erigendia. Hano iugratitudinem damnat
propheta, quod indigne praestantiam suam corrum-
pant profani homines, et a recto usu desciscendo,
lucem convertant in tenebras, unde etiam coiligi-
mus nonnisi nostra culpa nos in mundo esse mi-
seros: quia si bona nostra agnosceremus quibus
nos prosequitur Deus, illisque rite uteremur, iam
hic emicarent quaedam futurae beatitudinis scin-
tillae. Sed honor hic cofruptela nostra perit.
Quanquam autem increduli quoque ipsi, quantisper
in mundo vivunt, praecellunt brutis pecudibus, quia
ratione et intelligentia praediti notas adhuc ali-
quas imagini8 Dei retinent: vere tamen a fine ipso
pronuntiat propheta iumentis fore similes, quia inani
sua gloria epoliati, in eundem cum pecudibus inter-
itum cadent. Nam quod superstites a morte erunt
eorum animae, id minime obstabit quominus in
aeternum dedecus mors ipsos demergat.

PSALMUS I.

ABG. Qnia semper hjpocritis referta fnit eeclesia, qui de-
fnnotorie externis tantum caeremoniis Deum sibi colen-
dnm fineerent: praesertim quia apud Iudaeos mnlti
legalee n^uras, posthabita veritate, perperam sectati
sunt, ac Bi tantum sacrificia et alios ritus Deus exigeret :
crasBum huno errorem castigat propheta: severeque
dennntiat, impie profanari Dei nomen, dnm in caere-
moniia looatnr pietas: et Bpiritualem esse Dei cnltum
ostendit, cuius praecipnae partes sint invooatio et gra-
tiarnm actio.

Canticum Asaph. 1. Deus deorum Iehova lo-
quutus estj et vocavit terram ab ortu solis usque ad
occasum. 2. E Sion perfectione pulcritudinis JDeus
resplenduit. 3. Veniet Deus noster, et non silebit,
ignis in conspectu eius vorabit, et in circuitu eius
turbo agitabitur vdlde. 4. Vocabit codos supeme, et

495

P8ALMUS L.

496

terram ad iudicandum populum suum. 5. Congregate
mihi mansuetos meos, qui percutiunt foedus meum
super sacrificiis.

1. (Deus deorum.) Quanquam Psalmus inscri-
bitur Asaph, nescitur tamen fueritne eius autor:
an vero, quum unus esset ex praecipuis cantoribus,
eum ex manu Davidis susceperit. Sed quoniam in
ea re parum est momenti, potius videamus quod
ad rem magis pertinet. Multi putant hio describi
renovationem ecclesiae: et haecopinio passim obtinuit,
huc spectasse prophetae consilium, ut Iudaeos mo-
neret, umbratilem legis cultum nonnisi temporalem
esse, qui paulo post abrogandus esset. Hoc quidem
verissimum est, Deum olim talibus rudimentis
Iudaeos quasi pueros, exercuisse, usque dum adoles-
ceret ecclesia, et veniret tempus plenitudinis , ut
Paulus vocat, Galat. 4, 4 sed nunc aliud quaeritur,
dirigatne propheta sermonem ad seculi sui homines,
et legalis cultus abusum et corruptelam simpliciter
damnet, an vaticinium edat de futuro Christi regno.
Ex contextu vero facile patebit, prophetam apud
8uos aequales fuisse legis interpretem, ut doceret
caeremonias, quo tempore vigebant, nullius per se
esse momenti, sed referri potius in alium finem.
Et quod obtenditur, Deum nunquam totum orbem
vocasse, nisi quum evangelium promulgatum fuit,
quia legis doctrina certum et peculiarem populum
sibi collegit: nullo negotio refelli potest. Neque
enim intelligit propheta totum orbem advocandum,
ut communem doctrinam pariter audiant omnes
gentes, sed ut coram toto geoere humano Deus
causam suam cum Iudaeis disceptet. Convenitenim
haec contestatio cum illa Mosis Deut. 32, 1: Audite
coeli quae loquar, audiat terra verba oris mei. Item,
Deut. 30, 19: Contestor hodie coelum et terram
quod tibi proposuerim viam vitae et mortis. Cum
illa etiam Iesaiae, 1, 2: Audite coeli et auscultet
terra: quia Dominus loquutus est. Et haec vehe-
mentia apud hypocritas necessaria fuit, ut excussis
blanditiis serio ad Dei iudicium attenderent. Prae-
sertim vero in hac causa necesse fuit gravius exper-
gefieri Iudaeos. Nam quum propensi sint homines
ad externas larvas, Deum ex suo quoque ingenio
metiuntur, atque ita optime se erga eum defunctos
putant, ubi caeremoniis operam dederint. Ita Iudaeis
proclive fuit legis figuras temere arripere, ac si
earum observatione Deum rite placarent, et scimus
de hac superstitione accerrimum semper fuisse cer-
tamen prophetis, quia pessimi quiquo et impurissimi
homines se pro veris Dei cultoribus audacter ven-
ditabant, si modo suam impietatem tegere possent
fallaci aliqua pietatis specie. Quare non satis ha-
buit propheta simpliciter docere corrumpi et violari
Dei cultum, ubi neglecta fide et puritate cordis, tan-
tum ad externos ritus intenti sunt homines: sed ut

torporem excuteret ac fallacem fiduciam corrigeret,
necessario severam hanc denuntiationem adhibuit.
Quod ergo Deum hic gentes omnes ad suum tribu-
nal citantem inducit, non ita interpretor, quasi
promiscue toti mundo verae et sincerae pietatis
regulam tradat, et undique ecclesiam colligat in
suum obsequium, sed ut hypocritae suo more sibi
adulari desinant. Nam ad eos pungendos hic non
levis fuit stimulus, testes improbae suae dissimu-
lationis habere cunctos mortales, et spoliari larva
ilia pietatis qua se venditabant. Huc etiam perti-
net, quod Iehova Deum deorum nominat, quia nisi
iniecto serio terrore, nunquam Deo illudere desinunt.
Quod etiam ex reliquo contextu molius patebit, ubi
Dei maie8tas formidabilis describitur: ut sentiant
hypocritae nihil se profioere puerilibus nugis, quia
negotium sit cum tam severo iudice. Sed ne quis
obiiciat diversum quidquam a lege hic tradi, et con-
velli cultum *a Mose praescriptum, nominatim ex-
primit propheta, consentaneuip cum lege fore iudi-
cium hoc, cuius est praeco. Deum enim verba
facere e Sion, tantundem valet ac legis suae autori-
tatem sancire, ideoque prophetae, quoties hac lo-
quendi forma utuntur, se legis interpretes esse
asserunt. Nam quia mons ille non hominum te-
meritate fuerat delectus, relationem habet ad legem.
Itaque nunc propheta ansam disputandi praecidit
Iudaeis, quia Deus ipse non aliquo novo iure reos
faciat qui cordis impuritatem fucata specie tegunt,
sed ex lege sua per Mosen lata cum ipsis disceptet.
Sion autem vooat perfectionem decoris honorifico
nomine: quia Deus sacrarium illud elegerat, ubi
nomen suum invocaretur, et illic eius imago in
legis doctrina fulgebat.

3. (Veniet Deus noster.) Quod repetit venturum,
ad confirmationem doctrinae valet, ut vehementius
concutiat torpentes animos: Veniet, inquit, nec
silebit usque in finem: ne eius patientia abuti per-
gatis. Deus noster. Duobus modis hoc potest ex-
poni, vel quod propheta se veris Dei cultoribus,
qui paucissimi erant numero, aggregans, ae ex ad-
verso statuat, ut demonstret hypocritas falso et
inaniter iactare, Deum sibi esse communem cum
sanctis patribus. Verum alter sensus mihi magis
arridet, quod propheta, quasi unus e populo, pro-
nuntiet Deum illum cuius nomen obtendebant om-
nes filii Abrahae, violati sui cultus fore vindicem.
Veniet ergo Deus noster, quo nos gloriamur, Deus
ille qui foedus pepigit cum Abraham, idem ille qui
per manum Mosis legem nobis dedit. Quod de
igne et turbine sequitur, tametsi ad expergefaciendos
Iudaeos positum est, ut tandem expavescere discant
ad Dei iudicium, quod hactenus nimis secure spre-
verunt : allusionem tamen continet ad horribile illud
spectaculum quod Deus in monte Sinai exhibuit,
Exod. 19, 16. Scimus enim tonitrua in toto adre

497

PSALMUS L.

498

sonuisse una cum tubis, coelum refertum fuisse
fulguribus, flammam undique ex monte micuisse:
ut Deu8 populi animo8 ad reverentiam legis suae
subigeret. Itaque sensus est: Quemadmodum olim
tremefecit Deus populum in lege sua promulganda,
ita nuno terrifica potentia armatum fore, ut cras-
sum doctrinae suae abusum ulciscatur.

4. {Vocdbit coelos.) Ex his verbis colligere
promptum est quorsum prius dixerit vocandam esse
terram, nunc enim idem repetens, Deo nonnisi cum
Iudaeis Htem et iudicium fore affirmat, sed prae-
sente toto mundo, quia scilicet solenne hoo et in-
solitum iudicium, longe ab ordinariis differet, quae
Deus quotidie exercet per suos prophetas. Ergo
ne semper in suis latebris desideant hypocritae,
causam illis propheta agendam eese denuntiat coram
angelis et cunctis mortalibus nec posse effugere
quin trahantur ad tam celebrem conventum. Quaeri
tamen potest cur reos citet propheta pios Dei cul-
tores, quum expostulatio, quam mox subiiciet, non-
nisi in f ucatoa et perfidos Iudaeos competat Respon-
deo hic Deum de tota sua eoclesia loqui: et quan-
quammagnapars generis Abrahaea pietatedesciverat,
respicere tamen ordinem a se institutum. Mansuetos
ergo vocat, non ut omnibus promiscue reddat verae
pietatis testimonium, sed ut melius ad finem vo-
cationis suae attendant, ideoque species ironiae
subest quoad degeneres et simulatos Iudaeos: quia
oblique mordentur, quod professioni suae minime
respondeant. Si quis subtilius exponere malit, Se-
gregate mihi pauculos qui sinoere et ex animo me
colunt, ab ista promiscua multitudine quae nomen
meum scelerate polluit, ne posthac fallaci externi
cultus integumento se invoivant: non repugno quin
hoc prophetae consilio et causae quam agit bene
conveniat. Nihil tamen absurdi erit, si dicamus,
in ecclesia corrupta, piis et integris, quamvis pauci
residui eesent, deferri tantum honoris, ut eorum
respectu mixta ex bonis et malis turba sanotus
Dei populus vocetur. Quod postea sequitur, in
varios aensus trahunt interpretes. Quidam enim
super sacrifieia putant dici loco Praeter : quasi Deus
in veris cultoribus hoo laudet, quod altius aliquid
in 8UO foedere requiri agnoscant quam externas
caeremonias, ideoque non subsistant in terrenis um-
bris. Putant alii directe opponi sacrificiis spiri-
tualem Dei cultum: ac si diotum esset, Pro sacri-
ficiis, vel illorum loco foedus meum legitimo ritu
sanciunt; quia sincerum cordis obsequium mihi
consecrant. Atqui propheta, meo iudioio, potius
verum et genuinum usum legalis cultus hic com-
mendat. Magni enim intetfuit, probe cognosci
quem in finem exigeret Deua sacrificia in lege.
Propheta autem clare hic denuntiat nihil esse mo-
menti in sacrificiis, nisi ut sint quasi sigilla, vel
syngraphae, vel alia adminicula ad sanciendum Dei
Cahmi opera. VcH. XXXI.

foedus. Imo alludit ad morem passim receptum :
nam ut maior csset focderibus religio et fides,
scimus interpositis sacrificiis fuiase confirmata.
Itaque Deus quo sanctius populum sibi obstringeret,
atque ut firmum ratumque esset suum foedus,
sacrificia instituit. Locus notatu dignus: ex quo
apparet quinam apud Deum pro veris ecclesiae
membris censeantur: nempe qui spiritu mansuetu-
dinis praediti, aequitatem colunt cum fratribus, et
oblatum ab ipso foedus adoptionis sincero fidei
obsequio oonfirmant. Quiounque ergo alium prae-
texunt Dei cultum, et a pura coelestis dootrinae
sanctione defleotunt, ut millies plenis buccis se Dei
esse ecclesiam iactent, eos epiritus sanctus ab ec-
clesia Dei exterminat: quia non alio spectent sacri-
fioia et omnes caeremoniae, quam ut in nobis obsig-
netur pura Dei veritas. Unde sequitur, ritus omnes
qui non pendent ex Dei verbo, adulterinos esse, et
cultum omnem qui illuc non refertur, nihil aliud
6880 quam pietatis corruptelam.

6. Et annuntiaburU coeli iustitiam eius, quia
Deus iudex ipse. Selah. 7. Audi popule mi, et
loquar tecum : tu lsrad, et annuntiabo tibi, Deus Deus
tuus sum ego. 8. Non super sacrificiis tuis arguam
te, et holocausta tua coram me semper. 9. Non su-
mam e domo tua vittdum, e catdis tuis hircos. 10. Quia
meae sunt omnes bestiae silvae, animalia in montibus
mitte. 11. Novi omnem volucrem montium: et bestia
agri penes me est. 12. Si esuriam, non dicam tibi:
quoniam meus est orbis et plenittido eius. 13. An
comedam carnem taurorum, et sanguinem hircorum
bibam?

6. (Annuntiabunt coeli.) Quia tantum erat stu-
poris in Iudaeis, ut ludendo et ineptiendo 86 finge-
rent implere omnes iustitiao numeros, minatur pro-
pheta, quamvis nunc conniveat Deus, patefacturum
iustitiam suam e coelo quae refellat et exinaniat
omnia eorum commenta. Putatisne, inquit, vestris
fallaciis placari Deum, quibus habetur ludibrio?
utounque nunc spargatis fumos istos, Deus tandom
e coelo patefaciet suam iustitiam, et asseret a pra-
vis vestris figmentis: testes erunt coeli ipsi vestrae
perfidiae, quod contempta vera sanctitate corruperi-
tis sincerum Dei cultum : quia non amplius patietur
Deus se vestro arbitrio transformari, ac si in ratio-
nem coram eo non veniret interior vestra malitia,
quam frivolo praetextu nuno fuoatis. Videmus iam
apposite loquutum fuisse prophetam pro causae
quam agit ratione. Nam ut fateantur homines
Deum es8e iudicem, quia tamen lusus deinde sibi
fabricant, quibus transigant cum eo, oblique iudi-
candi munus et potestatem ei abrogantes, a vanis
eorum cavillis necesse est quam laturus est senten-
tiam asseri.

499

PSALMUS L.

500

7. (Aicdi popule mi, et loquar.) Postquam officio
praeconi8 functus est propheta, et addidit etiam
quae merito percellerent hominum mentes, Deum
continuo tenore loquentem inducit: atque ut iterum
ostendat causam maximi ponderis tractari, atten-
tionem excitat pluribus verbis. Nam Deus populum
suum appellans, autoritatem verbo suo vendicat:
deinde admonet non vulgarem sibi sermonem fore,
sed expostulandi sibi esse materiam, quod a legibus
paoti sui desciverint. Yertunt quidam: contestabor
contra te. Sed ex communi scripturae usu colligi-
mus notari potius contestationem de mutuo iure,
ac si Deus foederis sui memoriam renovaret: ac
solenni ritu, quod sibi ex pacto debetur, exigeret
ab electo populo. Eadem ratione praefatur se
Deum esse Israelis, ut Iudaeos ad suum unius ar-
bitrium ao nutum revocet, atque emphatica est no-
minis Dei repetitio : ac si diceret : Dum me alligatis
vestris figmentis, quantum distat haec audacia et
temeritas ab ea quae mihi debetur reverentia?
Nam quum Deus sim, compescerc omnem proterviam
debebat maiestas mea, ut ad vocem meam sileret
omnis oaro. Inter vos autem quibus me patefeci
in Deum, eo plus obsequii merebar.

8. (Non super sacrificiis.) Hic est causae sta-
tus, Deum sacrificia nihil morari, neque dignari
ullo pretio si per, se aestimentur, non quod frustra
sacrifioaverint Iudaei, et absque ullo fructu: quia
nimis absurdum foret, quidquam inutile fuisse a
Deo praeceptum. Sed quum Deus officia quaedam
simpliciter probet, pietatis vero exercitia, quatenus
referuntur in legitimum finem: ubi signis nulla
veritas coniuncta est, ea merito repudiat Deus.
Atque haec loquendi forma prophetis trita est, ut
diximii8 aliquoties, ao praesertim Psalmo 41. Quo-
niam ergo caeremoniae, si per se reputentur, nullius
sunt momenti : negat Deus eas se flagitare ac si in
illis occupari vellet servos suos, quum tantum sint
spiritualis cultus adiumenta. Sic Ierem. 7. 22 negat
se quidquam mandasse de sacrificiis. Sic propheta
Mich. 6, 7 dicit: Numquid abs te postulat Deus
tuus ut immoles greges arietum? aut in millibus
arietum beneplacitum eius? quin potius ut facias
iudicium, diligas aequitatem, etc. Sic Oseas 6, 6.
Miserioordiam volo, et non sacrificium. Denique
referti sunt prophetae hac doctrina: maxime apud
Iesaiam insignes sunt loci, cap. 1, 12 et 58, 1 et
66, 3. Quanquam saepe Deus ubi saorificia ab
impiis vitiata esse conqueritur, non modo fructu
vacua esse pronuntiat et respuit, sed addit etiam,
talibus corruptelis iram suam provooari. Haec
autem distinctio tenenda est, ubi viget inter ho-
mines Dei institutio, et se in caeremoniis ad fidem
suam alendam et confirmandam exercent, in parte
verae pietatis locari, cuius sunt adminicula. Ubi
autem non modo sine fide eas hypocritae obtrudunt,

eed neglecta cordis munditie ad propitiandum Deum
fingunt esse piacula: non tantum pro nihilo duci
quasi frivolas nugas, sed graviter damnari tanquam
inquinamenta quae Dei cultum profanant. Tenemus
quid sibi Deus velit his verbis, Non arguam te ob
sacrificia: quod scilicet altius respiciat. Posterius
membrum commode ita potest accipi, quod holo-
causta ante Dei oculos ad satietatein, imo fastidium
usque versentur, quemadmodum Iesaiae 1, 13 dicit
nauseam sibi provocari. Alii negationem subaudi-
unt, et contexunt oum priore membro, quod Deus
rationem exigere nolit de omissis sacrificiis, si
Iudaoi in illis non tam ut deoebat seduli fuerint.
Probabilis tamen est eorum sententia, qui relativo
interposito legunt, De sacrificiie quae coram me
iugiter, ac si dictum eeset : Quamvis ex legie prac-
cepto assidue holocausta mihi offerri conveniat, ego
tamen de hoc neglectu litem vobis non movebo.

9. (Non sumam e domo tua.) Duas adducit
rationes cur sacrificia non curet, neque illis oble-
ctetur, prior est, quod etiam si vescatur sacrificiis,
non tamen indigeat hominum opera, quoniam tota
mundi plenitudo sit sub eius manu: altera eet, quod
cibo et potu nihil opus habeat, quae subsidia sunt
humanae infirmitatis. Priore igitur loco suam
opulentiam profert Deus in medium, ut minime
opus sit quidquam ab hominibus mutuari: atque
hanc dootrinae partem prosequitur quatuor versibus.
Deinde se disiungit ab hominibus, qui caducam
vitam cibo et potu tolerant: quum propria vita,
quae totum mundum vivificat, abunde contentus
sit. Etsi autem nihil dioere videtur propheta
quod non palam omnibus notum sit ao testatum,
quia tamen ad carnalem Dei cultum natura tam
sumus proolives ut Deum aestimemus ex nostro
ingenio: haeo admonitio valde utilis est, arcanam-
que sapientiam continet, ubi omnia conati fuerint
homines, nihil tamen posse Deo commodare, sicuti
Psalmo 16, 2 vidimus: Beneficentia mea non ad te.
Secundo, Deum nihil in U6um poscere, sed quum
sua perfectione oontentus sit, hominum urilitatem
quaerere in omnibus praeceptia. Eodem fere tendit
illud Iesaiae cap. 66, vers. 1: Coelum sedes mea,
terra scabellum pedum meorum. Quam igitur do-
mum exstruetis mihi, etc. Iteni, Nonne manus mea
haec omnia fecit? Quibus verbis se ab omni ne-
cessitate eximit, quia ipse sit aeternus: mundus
autem initium habuerit. Unde sequitur, penes
ipsum plenam esse avtdqntkav, quia ut non suppetat
aliarum rerum copia, sibi ipse sufficit.

14. Sacrifica Ded laudem, et redde Excdso vota
tua. 15. Invoea me in die afflictionis, eruam te et
glorificabis me.

14. (Sacrijica Deo laudem.) Haeo secunda pars

501

PSALMUS L.

502

non parum lucis addit superiori doctrinae. Nam si
tantum sacrifioiis nihil pretii esse dixisset, dubitari
poterat cur sibi Deus offerri iussieset: nunc com-
paratio veri cultus illam obscuritatem tollit, quia
inde colligitur non oontemni a Deo saorificia, si
modo legitimus usua accedat. Principium illud na-
turaliter omniura cordibus infixum est, nec poteet
excuti, Deum esse colendum. Quia vero omnium
ingenio nihil magis repugnat, quam pure et spiri-
tualiter Deum colere, figmenta imaginari necesse
est quibus umbram aliquam obtendant. Quod si
intelligant se nihil proficere, manent tamen iinpli-
citi suis illis fallaciis: quia verentur, imo exhor-
rent, omnem Dei cultum abiicere. Ita donec regula
probe et rite colendi Dei innotuerit, regnum sem-
per obtinent caeremoniae. Porro in vocibus laudis
et preccUionis est syneodoehe, quia partem unam
duntaxat veri cultus attingit propheta, quum iubet
Deum agnoscere autorem bonorum omnium, et
quam meretur laudem ei tribuere, ne iure suo
fraudetur: deinde ad eius fidem confugere, in eius
sinum deponere omnes curas: nec alium expetere
liberatorem in precibus, ut tandem pro accepta sa-
lute ei gratiae agantur. Fides enim et abnegatio
nostri, et vitae novitas, et tolerantia crucis, vera
sunt sacrifioia quae sibi placere Deus pronuntiat.
Sed quia ex fide nascitur Dei invocatio et cum pa-
tientia eemper coniuneta est, et tarnis mortifioatio-
nem secum trahit, neque etiam potest constare vera
gratitudo sine integro et sincero cordis affectu :
non mirum est si sub hac specie totum genus com-
plexus fuerit propheta. Porro ut doceat spiritua-
lem esse Dei cultum, laudem Dei et invooationem
caeremoniis quibuslibet ac externae pietatis pro-
fessioni opponit. Neo vero ordinem invertit a Dei
laude inoipiens. Videri quidem posset haeo ratio
esse praepostera, quum invooatio gratiarum actio-
nem praecedat: sed quia hinc orandi principium
ducitur, quum adsoribitur Deo iustus ac debitus
honor, atque haec etiam fidei rudimenta sunt,
Deum quaerere, tanquam unicum bonorum omnium
fontem, non temere propheta laudem in primo
gradu looavit. Adde, quum suis bonefioiis nos etiam
nondum natoe praeveniat, antequam ad opem eius
implorandam nos urgeat ulla neoessitas, iam ei de-
beri gratitudinis teetimonium. Denique si secum
ex utero afferrent homines rationem et iudicium, a
saorifioio laudis eos inoipere deoeret. Quanquam
hac in re non adeo anxie sudandum est: quum
eatis prophetae fuerit pro vulgi captu orasse de-
scribere spiritualem Dei cultum eub laude* precibus,
et gratiarum actione. Quod de votis reddendis ad-
ditur, allusio est ad veterem legis ritum, sicuti et
Psalmo 116, 13: Quid rependam Domino super
omnibus quae oontulit mihif Calioem salutis acci-
piam, et nomen Iehovae invooabo. Postulat in

Bumma gratitudinem a filiis Dei: quam olim sole-
bant testari solennibus sacrificiis. Sed quia locus
apprime observatu dignus eet, fusius traotandum
est hoo doctrinae caput. Ac primo notandum eat
quod hic traditur, Deum spiritualiter colendum esse,
Iudaeis nobiscum fuisse commune ab initio. Nam
dum Christus probare vult non alium cultum Deo
gratum esse, hao ratione nititur, Deum esse spiri-
tum, Ioan. 4, 24. Atqui non coepit demum esse
spiritus quum abrogavit caeremonias legales. Se-
quitur itaque, eodem quo nunc modo voluisse coii
a patribus. Quod autem eos caeremoniis oneravit,
hoc fecit pro temporis ratione, sicuti in abrogatione
nobis consuluit. Caoterum idem oultus quoad sub-
stantiam, externa tantum specie diversus est, quod
Deus olim ad rudis et infirmi populi captum se
attemperan8, per caeremonia set eiusmodi rudimenta
manum prorrexit: nobiscum vero qui post Christi
adventum adolevimus, simplicius agit: in ipso in-
terim nulla mutatio. Nam quod blaterabant Ma-
nichaei mutatum fuisse Deum propter varium eo~
clesiae regimen: non minus putidum fuit cavilluin,
quam si quis mutabilem esse Deum garriat, quia non
aequabilie est anni tenor, sed ver hiemi, et rursum
veri aestas, sicut aestati autumnus per vices suo-
cedit. Iam quum per se frigeant ac ieiuni sint
omnes externi ritus, et tantum ad aedificandam
fidem sint utilee, ut pure invocetur Deus: vere
denuntiat propheta frustra hypocritas eatagere, qui
inanes tantum pompas ostentant. Si quis obiiciat,
sacrificia perperam omitti, quorum usus non fuit
supervacuus sub lege: solutio in promptu est, quum
propheta Iudaeos ad metam vooat, vel scopum illis
proponit, non tollere adiumenta, sed vitium dun-
taxat corrigere, quod illis Iudaei tanquam obstaculis,
a recta via abduoerentur. Notandum autem quod
versu 15 primum invocatio praecipitur: deinde in-
eeritur promissio, non fore irritas eorum preoes qui
ad Deum confugerint: tertium looum gratiarum
actio oooupat. Quum autem dicitur in die afflictio-
nis, non ita restringitur hac temporis circumstantia
officium orandi, quin quotidie et singulis momentis
illud persequi debeant fideles. Ergo quamvis quieti
simus, et immunes ab omni molestia, prospere
fluant nobis omnia, neo ullo inoommodo premamur,
minime tamen a precibus oessandum : quia de nobis
aotum fore ecimus, si vel momento submoveat Deus
suam gratiam. Sed quia rebus adversis magis se-
rium fidei noatrae examen agitur, non abs re tem-

£U8 angustiae exprimitur: ac si diceret propheta,
leum in omni necessitate quaerendum esse, quia
unicus sit salutis portus. Iam quia ad Dei oon-
spectum fere trepidant homines, vel quod immensa
eiu8 gloria terrentur, vel quod propriae indignitatis
sensu8 eos deiicit, mox additur promissio quae nos
ad orandi fiduciam animet, atque etiam stimulet.

32*

503

PSALMUS L.

504

Ubi autem pollicitus est Deus se votis nostris fore
propitium, vicissim a nobis gratitudinem postulat.
Porro ubi audimus invocationem quasi primas te-
nere in. Dei cultu, si cupimus nostram pietatem
vero experimento testari, hunc Deo honorem summo
studio integrum et illibatum deferre convenit. Quo
foedior ao magis detestabilis fuit corruptela quae
adhuc hodie grassatur in papatu, angelos et homi-
nes mortuos temere Deo miscere. Excusant se
quaerere patronos quorum precibus apud Deum
iuventur. Sed primo satis constat, quia non agno-
scitur Ghristus mediator, in eius locum subrogari
qui patroni vocantur. Deinde formae precandi pa-
lam convincunt nullum Dei et cuiuslibet sanctuli
haberi discrimen, quoniam nullo adhibito delectu
tantundem a Claudio, quantum a Deo postulant:
et dominicam orationem ad statuam Catharinae
perinde effutiunt ac si Deo supplicarent. Nec vero
papistae suo iudicio mortuos invocando quidquam
Dei honori derogant, quia nullum statuunt eius
cultum in precibus. Sic enim balbutiunt de ado-
ratione latriae, ut nihil invocationi faciant residuum.
Atqui si probe expendimus prophetae verba, colli-
gere promptum erit collapsam esse totam pietatem,
nisi invocetur solus Deus. Siquis papistas roget,
an licuerit sacrificare hominibus mortuis: fortiter
negabunt, et vere: atque hodie nefas esse conce-
dunt, sacrifioium offerre Petro vel Paulo, quia a
tam crasso sacrilegio abhorret communis sensus.
Atqui Deus invocationem sui nominis praeferens
omnibus sacrificiis, annon palam demonstrat non
posse absque summo piaculo invocari mortuos ho-
znines? Unde sequitur, papistas quamvis millies
genua flectant coram Deo, praecipuum tamen glo-
riae suae caput ei eripere, dum vota sua ad sanctos
convertunt. Quod autem expressa fit mentio affli-
ctionis, non parum solatii affert infirmis ac trepidis
mentibus. Nam simulac signum gratiae suae Deus
subducit, obrepit dubitatio an ouram suscipere velit
salutis nostrae, imo diffidentia nos sollioitat. Contra
vero Deus rebus adversis quasi stimulis nos pungit
ad se quaerendum et invocandum. Hoc quoque
diligenter notandum est, tuno preces nostras ad
regulam probe orandi formari, ubi nos praecepto
suo invitat Deus, et addita promissione ad fiduciam
impetrandi animat. Quod locum hunc de votis
reddendis papistae ad quaelibet vota trahunt, qui-
bus temere et sine deleotu permittunt sibi cum Deo
ludere, nimis pueriliter ineptiunt. Certum est, ut
nuper diximus, de solenni gratiarum actione agi:
ipsi autem votis suis cum Deo paciscuntur ad se
redimendos. Deinde in votis nuncupandis adeo non
curant quid Deo probetur, ut vovere non dubitent
quae palam repugnent eius verbo.

16. Impio autem dixit Deus, Quid tibi ad enar-
randum statuta mea 9 ut sumas foedus meum super
labiis tuis? 17. Et tu odisti correctiofiem, et proiecisti
verba mea post te. 18. Si videas furem } curres cum
eo, et cum aduUeris portio tua. 19. Os tuum emittis
ad malum, et lingua tua nectit dolum. 20. Sedebis
contra fratrem tuum, loqueris contra filios matris
tuae f statues probrum.

16. (Impio autem.) Nunc apertius invehitur
iu fucatos Dei cultores, quorum tota religio erat
caeremonia6 obiicere Deo, ac si fumum oculis eius
adspergerent, ut scimus mundum libenter sub falsis
umbris delitescere. Hic ergo pronuntiat Deus, nihil
apud se proficere qui impuro cordi et sceleratae
vitae caeremonias obtendunt. Haec sententia, quae
recipi debuerat communi omnium consensu, aeger-
rime et valde iniquis auribus apud Iudaeos aocepta
fuit. Uno quidem verbo fatentur omnes, pollui Dei
cultum nisi sincere et ex animo colatur: profanis
etiam po&tis extorta fuit haec confessio: et soimus
scelestos a sacrificiis et templorum ingressu fuisse
prohibitos. Interim quod omnium cordibus inscul-
ptum erat, suffocat hypocrisis, adeoque penitus
obliterat, ut audeant impurissimi quique se ingerere
in conspectum Dei, quasi frivolis nugis eum sibi
devinctum tenerent. Itaque non sine summa ne-
ce8sitate toties doctrinam hanc inculcant prophetae:
quo magis laborant impii in simulanda pietate, eo
gravius sibi accersere iudicium talibus fallaciis.
Imo utcunque clamet spiritus Dei sacrilegium esse
nominis Dei abusum, sine vera fide et poenitentia,
externam pietatis speciem ostendere, Papistis dia-
bolicus hic error excuti non potest, sufficere finalem
intentionem (ut loquuntur) ut evanidae nugae Deo
placeant. Fatentur quidem non mereri de condigno
nisi qui sunt in statu gratiae: sed haec persuasio
apud eos obtinet, valere ad praeparationem nuda
pietatis oxercitia, quamvis absit cordis integritas.
Ita si monachus ab impuro lecto surgens, os suum
pollutum et foetidum obtrudat Deo, et psalmos sine
ullo cordis affectu cantillet: si quis vel scortator, vel
periurus, vel rapinis deditus, missis, votivis pere-
grinationibus, et similibus nugis scdera sua redi-
mat: nolunt irritum esse laborem. Ex adverso
autem reclamat Deus, non modo operam perdere
qui externa pietatis signa a fide et sincero cordis
affectu disiuugunt, sed sacrilegii reos esse, quis
nomine suo perperam abutuntur. Atque hoc loco
tritam obiectionem diluit propheta et rofutat, Quid?
annon aliquo saltem loco admittet Deus quae in
eius honorem fiunt sacrificia? Ostendit enim merito
hoc illis in crimen imputari: quia Deo mentiuntur,
quantum in se est, sacrumque eius nomen indigne
profanant. Improbam enim eorum audaciam ooar-
guit his verbis, Quid tibi ut statuta mea enarres?

505

PSALMUS L.

506

hoc est, simules te unum esse ex sancto populo,
quasi ad te pertineat foedus meum? Caeterum,
quum totam pietatis professionem hic repudiet Deus,
quae non prodit ex puro corde, quid de caeremoniis
fiet, quae infra verbi Dei praedicationem subsidunt?
17. (Et tu odisti correctionetn.) Convincit hy-
pocritas suae perfidiae, quod pietatem quam ore
iactant, vita et operibus abnegent. Contemptum
vero Dei hinc probat, quod nullam eius verbo re-
verentiam deferant: haec enim vera est timoris
probatio, ubi nos verbo Dei subiicimus, et libenter
amplectdmur quidquid illio praecipit ao docet. At-
qui huo semper tendit hominum hypocrisis ut longis
et tortuosis ambagibus hanc obedientiam effugiant.
Ideo fontem impietatis propheta designat, ubi ver-
bum Dei post tergum proiici conqueritur, et prin-
cipium veri cultus statuit in fidei obedientia. 8i-
mul etiam huius pervicaciae causam notat: quod
scilicet impuri homines non sustineant ferre Dei
iugum. Libenter enim hanc gloriam concederent,
quidquid ex ore eius prodit, verum esse et rectum,
sed quia Deus loquendo in ordinem nos cogit, frae-
numque iniicit ad cohibendos omnes carnis nostrae
affectus, moleetus est ac odiosus nobis eius sermo.
Itaque ferocia nostra nos exasperat contra Dei ver-
bum, quia correctionem non libenter suscipimus,
nec fieri potest ut quis mansueto et docili animo
Deum loquentem audiat, eiusque verbo obtemperet,
donec se regfendum et corrigendum ei tradat.
Postea fructus impietatis recenset prophota, quod
hypocritae furtis et adulteriis addicti, sacrum Dei
nomen talibus flagitiis invoivunt ac permisoent.
Porro species tantum quasdam attingens, significat,
praefractos omnes et immorigeros qui correctionem
respuunt, quocunque tulerit libido, vel provocave-
rint mala exempla cupide et effraeni licentia ruere.
Ponit furta, deinde adulteria, tertio calumnias et
falsa probra. Verbum P~)n maior pars interpretum
pro ourrere accipit , quanquam alii deduount a J-RH
ut sit oonsentire. Quantum ad Prophetae mentem,
quia parum interest utrumvis legamus, et utrumque
est probabile, iudicium lectoribus in medio relinquo.
Quum dicit hypocritas os suum mittere ad mctium,
forte non modo obtrectandi morbum perstringit,
sed alios omnes noxios sermones: quia statimse-
quitur, lingua tua ' concinnat dolos. Scimus autem
quam variis nocendi laedendique artibus instructae
sint mendaces et dolosae linguae. Sedendi vetbo
alludere videtur ad iudicia, ac si diceret, sub legiti-
mae censurae praetextu fratres iniuste proscindore,
quanquam potest de vulgari petulantia exponi,
quia garruli homines sedendo suum otium in male-
dicentia consumunt. Sed mihi magis probatur
atrocius illud crimen damnari, ubi scilicet in foro
ipso, bonos et simplioes calumniantur improbi, et
falsa invidia gravant. Fratres et filios matrum no-

minans, magis emphatice exprimit quam crudelis
sit eorum maledicentia: quia communis naturae
obliti, ne uterinis quidem fratribus parount.

21. Haec fecisti et tacui: existimasti quod essem
futurus tui similis: coarguam te n et ordinabo coram
oculis tuis. 22. Hoc nunc inteUigiie qui obliviscimini
Deum: ne rapiam, et non sit qui eripiat. 23. Sacri-
ficans laudem glorificabit me: et qui viam disponit,
ei ostendam salutem Dei.

21. (Haec fecisti.) Quia hypocritae, donec in-
festam sentiant Dei manum, in socordia se obdu-
rant, nec ullis quamlibet severis reprehensionibus
facile moventur : ideo vehementius insistit propheta,
et denuntiat, quamvis ad tempus conniveat Deus,
eos male et in suum exitium vanis adulationibus
se mulcere: imo hoc ludibrium Dei gravissime
exagitat, quod eum sceleribus favere existiment.
Neque enim atrociore contumelia potest affici, quam
dum iustitia sua spoliatur. Non quod palam sic
loquantur hypocritae, sed quia prava imaginatione
Deum transformant, ut sibi delicias faciant ex eius
tolerantia, nam si serio persuasi essent, Deum abo-
minari scelera, necesse esset continua inquietudine
ipsos torquori. Ergo tam supina indulgentia osten-
dit ipsos Deo imponere falsas personas, nec modo
detrahere iudiois munus, sed etiam fingere scelerum
patronum et approbatorem. Simul etiam hypocritas
obiurgat, quod Dei lenitate ct patientia tam perpe-
ram abutantur, ut spem impunitatis inde sibi fa-
ciant. Itaque denuntiat brevi in apertam lucem
trahendos esse, ut cernere oculis suis oogantur quae
a Dei oculis abscondere conati sunt flagitia. Sic
enim interpretor verbum ordinare, quod Deus
distinoto ordine catalogum omnium scelerum pro-
ponet, quem (velint nolint) legere et agnoscere
cogantur.

22. (Hoc nunc intelligite.) Haec obiurgatio rur-
sus demonstrat, ubi cum securis hypocritis nego-
tium est, nisi acerrimis aculeis pungantur, doctri-
nam omnem contemptim eludere, sic tamen minatur
propheta et terret ut spem veniae residuam faoiat,
modo festinent. Sed ne tarditati indulgeant, tam
severitatem iudioii Dei, quam celeritatem proponit:
ac simul probrose ingratitudinem obiicit, quod
Deum obliti sint. Hoc porro in primis notabile est
gratiae Dei specimen, quod sceleratis pietatis cor-
ruptoribus manum porrigit, quamvis eius cultum
improbe violassent, quamvis saorilega audacia risis-
sent eius patientiam, et in crassa flagitia proiecti
forent: etsi, modo ad sanam mentem redeant,
ostendit se illis fore propitium. Neque enim ad
poenitentiam homines invitat, nisi spe reconciliatio-
nis proposita, ut alaoriter ante eius oonspectum
prodire audeant. Haec certe inaestimabilis est cle-

507

PSALMDS LI.

508

mentia: perfidos apostatas et foedifragos qui desci-
verant a doctrina pietatis in qua fuerant eduoati,
rursus ad se invitat, ut locum obtineant in ecclesia.
Et certe nihil hic dicitur quod nos magna ex parte
non simus experti, quos Deus incredibili miserioor-
dia rursus in ovile suum collegit, quum perfida de-
fectio nos ab eo alienasset. Notandum simul, quod
admonet propheta, nisi maturent ad Deum redire,
qui ab eo desciverunt, non semper apertam fore
ianuam. Et sane cavendum semper est ne per
ignaviam nobis effluat tempus beueplaciti, ut frustra
deinde, exemplo Esau, ululemus, Genes. 27, 34.
Huo enim pertinet comminatio, ubi rapuerit Deus,
nullum fore liberatorem.

23. (Sacrificans laudem.) Iam tertio inculcat
propheta, Deo nihil esse acceptius sacrifioio laudis,
quo nostram erga eum gratitudinem testamur. Nec
supervacua est repetitio, ob duas causas, nam et
beneficiorum Dei faoile nobis obrepit oblivio, imo
etiam ex mille vix unum leviter et defunctorie
gustamus. Deinde laudem Dei minime quo deoebat
pretio aestimamus. Nam quum praecipuum sit
pietatis officium, in quo nos tota vita exerceri vult
Dous, quasi vuigare aliquid ac frivolum negligitur.
Itaque pronuntiat, legitimum Dei cultum laudis
saorificio oontineri. Ghrificandi enim verbo sigui-
fioat Deus, rite demum ac vere hoc se modo coli,
et tribui quam postulat gloriam, ubi sua beneficia
sincero gratoque animo celebrantur inter homines:
alia vero sacrificia, quibus sedulo incumbunt hypo-
critae, nihil se morari, neo in cultu reputare. In-
terea tenendum quoque est quod supra attigi, sub
laude comprehendi tam fidem quam invocationem :
sola enim experientia nobis os aperit ad Deum lau-
dandum. Atqui Dei bonitatem non sentimus nisi
fide. TJtide sequitur, a posteriori, vel ab effeotu,
totum spiritualem cultum hic notari: ideo paulo
post generaliter requirit propheta ut viam recte
instituant qui cupiunt sua obsequia probare Deo.
Nam quod viam ponere, quidam nihil aliud esse
putant quam peccata confiteri: alii autem interpre-
tantur, tollere offendicula e medio, et viam sternere
quam omnes sequantur, utrumque videtur esse co-
actum. Ego autem non dubito quin rectam viam
propheta flexuosis eorum erroribus opponat, qui
Deum se quaerere simulant: atque ita signifioet,
non nisi sincero corde et simplici reotitudine ad
Deum aocedi. Salutem Dei non aocipio pro insigni
et memorabili: (ut nonnulli volunt) sed Deum in
tertia persona de se loquutum arbitror, ut clarius
exprimeret, se patefacturum veris suis cultoribus,
quam non frustra censeri velit eorum servator.

PSALHUS LI.

ABG. Inscriptio quam mox.videbimas, ostendit qua de causa
compositas fuerit hic Psalmus, nam quum post admis-
sum gravissimam scelos, diu in letifero torpore iacuis-
setDavid: postqaam eum sua obiurgatione expergefecit
Nathan, non modo sibi serio disphcait, et humiliatua
est coram Deo, sed palam apud omnes testari voluit
suam poenitentiam, eiusque monamentum ad posteros
relinquere. Ao initio quidem, sceleris sai atrocitatem
sibi proponens, ut se ad spem veniae erigat, immensam
Dei misericordiam variis elogiis magnifice extollit: et
snppliciter fatetur non uno modo se reum esse, sed di-
gnnm maltis mortibus: qao melias Dei misericordiam
provocet. Deinde quia aeternam abdicationem meritus
erat, ut merito spoliandus esset omnibus spiritas sancti
donis, sollicite precatur in integrnm restitui. Tandem
8i veniam impetraverit, se gratnm et memorem fore
affirmat Ad haeo ostendit totius ecclesiae referre ut
a Deo exaudiatur. Et certe quia Deus apud ipsam
gratiae suae foedus deposaerat, videri potuit in unias
nominis pereona collapsa esse omnium salus.

1. Praefecto canticum Davidis. 2. Quum venit
ad eum Naihan Propheta postquam ingressus fuerat
ad Bathseba.

2. (Quum venit ad eum Nathan.) Consulto hic
memoratur Prophetae adventus, ad stuporem Da-
vidis coarguendum : fuit enim hoc prodigio simile,
quod potuit tantus vir, tantaque spiritus excellentia
praeditus, ultra annum torpere in suo vitio, ac si
mente alienatus esset. Quis enim non diceret fuisse
a Satana fascinatum, quod sopita conscientia, Dei
iudicium oontempserit, vel saltem neglexerit? haec
ergo veoordiae nota orimen amplificat, quod nulla
punctione sponte taotus est, doneo ad eum missus
esset propheta. 8ed eadem ratio ad illustrandum
Dei gratiam non parum valet, quod vagum et er-
rantem per manum sui prophetae ad se reduoere
oonatur: quo pertinet repetitio eiusdem verbi Yenire,
in quo subest antithosis. Postquam venisset David
ad Bathseba , dioitur ad eum . venisse Propheta
Nathan. Atqui impuro illo aooessu, longe a Deo
recesserat:. clarius ergo in eo enituit Dei bonitas,
dum ad fugitivum retrahendum, manum suam pro-
oul extendit. Neque tamen putandum est, sic ca-
ruisse omni sensu, quin Deum in genere agnosceret
mundi iudioem: quotidie precaretur: nec modo se
exerceret in eius cultu, sed vitam quoque et officia
sua ad legis normam exigere studeret. Bciamus
ergo, non omni Dei timore fuisse penitus vacuum,
sed exoaeoatum in una speoie, ut sensum irae Dei
perversis blanditiis sopiret. Ita pietas eius quae
alioqui multas sointillas emittebat, hac in parte
suffocata fuit. Porro, quum sanoto prophetae et
praestantissimo regi obrepserit tam bruta socordia,
nemo est qui non ad eius exemplum expavesoere
debeat. Quod autem ad prophetae vooem statim
percuisus est, ao deposita omni contumaoia docilem

509

PSALMUS LI.

510

se ac morigerum praebuit, hinc colligimus non fu-
isse exstinctum in eius animo pietatis sensum : quia
non tam facile neo subito erumperet in illam vocem,
Peccayi Domino, quid faciam? 2. Sam. 12, 13 nisi
retinuisset aliquod pietatis eemen, licet absconditum.
Docemur autem boo exemplo, non esse exspectandum,
ubi peccavimu8, dum e coelo tonet Deus, eed pla-
cide et libenter obtemperandum esse eius prophetis,
quorum ore ad poenitentiam nos invitat.

3. Miserere mei Deus secundum dementicm
tuam: secundum muUUudinem misercUiamm tuarum
dele iniquitates meas. 4. Multiplica ad me lavandum
a peccato meo 9 et a scdere meo munda me.

3. (Miserere mei.) Iam praefatus aum Davidem
a precatione veniae incipere: deinde non simplioiter
et uno verbo petere ut Deus ignoscat, sed pro
atrocitate criminis anxie supplicare ut se Deus
exorabilem praestet. Itaque postquam clementiae
meminit, addit mtdtitudinem miserationum: eo quod
non vulgari misericordia indigeat, tanto reatu im-
plicitus. Si tantum optasset Deum sibi esse pro-
pitium, secundum clementiam vel bonitatem suam,
hoc modo fuisset confessus se hominem esse perdi-
tum: sed dum scelera in medium proponens, diserte
exprimit non posse aliter deleri quam si Deus cum
immensa miserationum copia succurrat, non parum
exaggerat culpae suae gravitatem. Subest enim
tacita antithesis multitudinis scelerum. Sed magis
emphaticum est quod oontinuo post sequitur, ut
Deus muUiplicet Javare: nam quod rDTl quidam
nomen esse putant, ab usu loquendi paulo remotius
est: quanquam eodem etiam rediret sensus, ut
Deus abunde et cum multiplicatione lavet. Phrasin
tamen illam quae proprietati linguae melius conve-
nit, libentius amplector. Interea minime ambiguum
est quin clare asserat non leves esse suas sordes,
ut modica lotione elui queant, sed tenaciter haerer >,
imo 08se profundas, ut iteratis lotionibus ad eas
purgandas opus sit : non quod Deus ipse aliqua
difficultate laboret in hominum purgatione, sed quia
pecoator, quo se magis inquinatum sentit, magis
se ipsum incitare debet ad anxios et continuos ge-
mitus, quo tandem e terroribus conseientiae emergat.
Quod ad metaphoram pertinet, scimus frequenter
in scripturis occurrere. Quia enim peccata, quasi
sordes et immunditiae, nos in Dei conspectu foe-
dant ac polluunt foetidosque reddunt, eorum re-
missio apte ablutio vocatur. Atque haec doctrina
tam ad commendationem gratiae Dei, quam ad pec-
cati odium et detestationem valere debet. Nimis
enim stupidi sunt quos horrore non percellit haec
loquutio. -

5. Quia peccata mea ego cognosco, et scdus
meum coram me est semper. 6. T%bi, tibi sdi pec-

I cavi , et malum coram oculis iuis patravi , ut iustifi-
ceris in sermonibus tuis, mundus sis iudicando.
7. Ecce in iniquitate genitus sum, et in peccato con-
cepit me mater mea. 8. Ecce veritatem dUexisti in
intimis, et in occulto sapientiam mihi patefecisti.

5. (Quia peccata.) Ostendit cur tam anxie et
ardenter in flagitanda venia insistat: quia soilicet
non possit quietus manere donec reconciliatus sit
Deo. Atque hoc modo testatur se nihil afferre si-
mulationis : qualiter interdum magno verborum
splendore, gratiam Dei in remittendis peccatis or-
nant, qui tamen eam frigide curant, quia non ad-
modum eius iudicio tanguntur. David ergo nt ve-
niam impetret, non abs re dicit continuis se tor-
mentis vexari, et inquietudine quam patitur, cogi
ad hanc .preoandi vehementiam. TJnde colligimus,
non alium reconciliationis modum esse, nisi dum
nos propria oonscientia vulnerat et affligit, et assi-
dua inquietudine sollicitat, donec propitiatus sit
Deus, ut nos misericordia sua tranquillet. Tunc
ergo serio a Deo petimus ut nobis ignoscat, dum
scelerum atrocitas oculis nostris se ingerens, horro-
rem simul incutit. Unde sequitur, quamdiu sibi
indulgent homines, magis in se aocendere Dei vin-
dictam, ut eeverius ipsos puniat. Ideo diacamus,
non modo ore nos damnare, sed rigidum et formi-
dabile examen habere de peccatis nostris, si oupi-
mus a Deo absolvi. Neque enim David se apud
homines fatori peccata dicit, sed intus sentire, et
quidem non sine diro cruciatu: quum hypocritae a
tergo secure proiiciant, vel prava oblivione sepeli-
ant quidquid vitiorum eos pungit. Ac iterum no-
tandus est in Peccatie pluralis numerus. Quan-
quam enim ex uno fonte omnia manabant, multi-
plex tamen eius oulpa erat, quod adulterio adiun-
xerat perfidiam et crudelitatem : nec unum hominem
modo prodiderat vel paucos, sed totum exercitum,
pro salute ecolesiae Dei pugnantem. Itaque non
abs re in uno scelere inultas species agnoscit.

6. (Tibi, tibi soli.) Sio quidam exponunt haec
verba, quod David, tametsi in homines deliquerat,
non nisi Deum habuerit sceleris sui testem. Duplex
enim iniuria quam Uriae intulerat, hominibuB erat
incognita: quod exercitum sibi militantem ad cae-
dem et carnificinam non minus perfide quam cru-
deliter obieoerat, id quoque erat occultum. Scelera
ergo in solum Deum admissa intelligunt, quorum
nullus mortalium erat conscius. Alii secus inter-
pretantur, quamvis offenderit David homines, hoc
tamen uno maxime cruciari, quod violaverit Dei
legem. Sed exo tantundem valere arbitror haec
verba, ac si dixisset: Domine etiamsi me totus
mundus absolvat, mihi tamen plus quam satis est,
quod te sentio iudicem meum, quod me conscientia
ad tribunal tuum citat et trahit: ut nihil proficiant

511

PSALMUS LI.

512

hominum levationes, si vel mihi parcant, vel adu-
landi causa extenuent scelus meum, vel blanditiis
dolorem meum leniant. Significat ergo se oculos
et sensus omnes habere defixos in Deum, ideoque
non respicere quid sentiant vel loquantur homines.
Quisquis autem sic premitur iudicii Dei gravitate,
vel etiam obruitur, non opus habet alio accusatore,
quia Deus unus pro mille sufficit. Nec dubito quin
David, ut aulicas omnes delicias excluderet, ne se
illis mulcendum praeberet, totum se ad Dei iudi-
cium revocaverit: ac statuerit, quamvis nullus mor-
talium esset molestus, sibi plus satis fore cum Deo
negotii. Atque haec regula nobis tenenda est, si
cupimus vero poenitentiae affectu imbui. Bt sane
quid nobis prodest hominum suffragiis absolvi, vel
conniventia effugere roatum, si conscientia nos co-
ram Deo accusat? vel saltem Deus ipse ,nobis in-
festus est? Haec autem una est ratio, ne vanis
imaginationibus ludamur, atque aptissimum reme-
dium , ingredi in nos ipsos , et sensus omnes ad
Deum colligere, ut coram ipso expavescamus , ac
metus irae eius delicias omnes nobis excutiat.
Secundam partem versus, ut iustificeris %n sermoni-
bus tuis t quidam interpretes violenter torquent,
dum contexunt cum primo versu, ac si ad proxi-
mam sententiam referri non debeat. Atqui prae-
terquam quod abrumpunt verborum tenorem, non
video quem tandem sensum possint elicere ex hao
precandi forma, Miserere mei, ut purus sis in tuo
iudicio. Paulus vero ad Romanos cap. 3, v. 3 du-
bitationem omnem tollit, hominum iniquitatem Dei
iudicio opponens. Quid ergo, inquit: an si quidam
ex Iudaeis fuerunt increduli, iniustus erit Deus?
absit: imo sit Deus verax, omnis autom homo
mendax, sicut scriptum est, Ut iustificeris in ser-
monibus tuis, etc. Yidemus enim huo aptari testi-
monium, quod in hominum sceleribus semper relu-
ceat Dei iustitia, et in mendaciis veritas. Porro,
ut sciamus quid sibi velit David , et quorsum ten-
dat, operae pretium est in memoriam revocare foe-
dus quod pepigerat Deus cum ipso. Nam quum
apud eum deposita esset salus mundi, promptum
impiis erat calumniam hano evomere: Si hio fuit
ecclesiae columna, quid nunc miseris hominibus
fiet, qui eius sanctitati innixi sunt? si hio erat
instar solis vel luciferi, quomodo se ad inferos
proieoit? post tam turpem eius lapsum, quo-
modo ab eius semine petenda esset spes salu-
tis? Ergo quum videret pravis hominum iudi-
ciis materiam captari oppugnandae Dei iustitiae,
mature occurrit, ac pronuntiat indigne transoribi
ullam culpae partem in Deum: ee enim ita ob-
noxium teneri, ut Deus maneat integer, stet
illaesa eius iustitia et veritas. Quanquam per ser-
mones non inteiligo promissiones, sicuti quibusdam
placet, sed potius iudicium quod de ipso Davide

laturus erat Deus: nisi gratuita remissione deletus
fuisset eius reatus cum culpa. Neque enim dubito
quin suo more, idem bis repetat. Itaque Deum
iustificari in suis sermonibus, et iudicando purum
esse, unum et idem significant. Sed quia videtur
Paulus Rom. 3, 4 tam vocem hanc, quam senten-
tiam totius versus alio inflectere, breviter ostendam
quomodo proprie eius instituto conveniat quod dicit
David. Haec quidem verba citat, ut probet quam-
vis foedifragi sint Iudaei, et a gratia sibi promissa
oxciderint, Deum tamen non esse mendacem: quod
primo intuitu non videtur hinc posse colligi. Yerum
si illa cuius memini, circumstantia nobis in mentem
veniat, facile videbimus apposito adduci testimonium.
Nam quum rex et propheta esset in ecclesia con-
spicuus, adeoque ut praecipua columna, non dubium
est quin multorum animos concusserit eius ruina,
imo fidem promissionum Dci labefactarit. Certe
putassent multi, quia Deus hominem illum sibi
tanta necessitudine coninnxerat, partem aliquam
culpae sustinere. Huic oalumniae occurrit dicens,
Domine quamvis me e coelo detractum ad inferos
praecipites, iacebo et succumbam: tu interea tribu-
nal tuum tenebis ut dignus es, nec si tibi obtrectent
homines, quidquam decedet tuao iustitiae. In hac
tantum parte a prophetae verbis discedit Paulus,
quod graecum interpretem sequutus, Iudicandi ver-
bum passive accipit: et pro Mundum esse, ponit
vincere. Caeterum, non adeo in recitandis verbis
ouriosos . fuisse Apostolos quoties ex lege et pro-
phetis testimonia adducunt, satis notum est. Ideo
sufficere nobis debet, quod recte hunc locum Paulus
proposito suo aooommodet. Atque hino colligenda
est generalis doctrina: Quidquid reperietur oulpae
in hominibus, residere in ipsis, ut Dei iustitia
semper integram laudem retineat. Yidemus enim

?uam sacrilega sit mundi audaoia ad obstrependum
>eo, quoties pro carnis sensu et arbitrio non iu-
dicat. Ergo utcunque interdum, ubi de nihilo ex-
tollit Deus contemptissimos quosque: vel quos in
sublime extulerat, sinit ruere: in his iudiciis spe-
cies aliqua repugnantiae vel absurditatis nos con-
turbet : tamen haec admonitio in sobria modestaque
reverentia nos oontineat, quidquid statuat iustum
6886. Ideoque tam in operibus quam in dictis eius
semper fulgere summam rectitndinem. Porro ad-
verbium ttf, vel hebraicum T^S*?, non tam est cau-
sale hoc loco quam consequentiam notat, neque
enim proprie Davidis lapsu factum est ut Dei glo-
ria in iudiciis emineret: sed quum peccando Dei
iustitiam obscurent homines, dicit tandem ipsam
sua virtute emergere, ut appareat illustrior: quia
proprium Dei munus est, lucem educere ex tenebris.
7. (Ecce in iniquitate.) Iam non modo peocati
unius vel plurium etiam, sicut hactenus, se reum
fotetur, sed altius oonsoendit, se ab utero matris

513

PSALMUS LI.

514

nihil aliud attulisae quam peccatum, et naturaliter
se totum corruptum esae, et quasi vitiis delibutum.
Ita Bceleris unius atrocitatem reputans, in hanc us-
que cogitationem tractus est, quod natus peccato,
nihil in se haberet sincerum vel integrum. Et
certe non aliter peccata nostra in solidum agnosci-
mus, nisi totum ingeniam nostrum damnemus cor-
ruptioni8. Imo unumquodque particulare delictum
ad hanc generalem notitiam adducere nos debet,
meram pravitatem in omnibus animae nostrae par-
tibus regnare. Priusquam tamen ultra progrediar,
de verbo ^HDIT aliquid dicam. Hebraeis ad ver-
bum eat, Caletecit se de me, a verbo Jjrp» vel D&n»

3uod significat calefacere, quia tamen loquudo illa
urior est, acite mitigant interpretes metaphoram
quum reddunt Goncepit me. Mihi videtur propheta
signifioare velle, foveri nos et calefieri in peccato
quamdiu in visceribus matrum latemus. Redeo
nunc ad rem ipsam, Davidem uniuB peccati agnitio
ad longum totius vitae examen trahit, donec in se
nihil roperiat praeter peccatum, neque tamen de
naturae suae corruptione loquitur, eicut hypocritae
hoo velum obtendere solent ad tegendam suam cul-
pam, Peccavi fateor, sed quid faoerem? caro sum,
nos ad vitia naturaliter propensi sumus, imo pra-
vae cupiditates nos sibi devinctos et addictos tenent,
ut pror8U8 bumanum sit peccare. Tales latebras
minime captavit David, quibus se a Dei iudicio
Bubduceret: quin potius ad amplificandam malorum
suorum gravitatem a peocato origiuali duoit exor-
dium, ac si diceret non se hoc vel illo genere cri-
minis nuper reatum contraxisae, sed iniquitate fuiese
refertum ab ipso utero. Caeterum hoc est illustre
testimonium de peccato originali, quo Adam totum
humanum genus implicuit. Et hinc etiam colligi
potest recta eius definitio. Olim Pelagiani, quia
absurdum ducebant nos omnes unius hominis culpa
ease perditos, nugati sunt peccatum sola imitatione
ex Adam profectum esse. Atqui scriptura tam hoc
loco quam pluribus aliis, palam asserit ingenitum
nobia esse peccatum, ut intus resideat et infixa sit
corruptela, neque enim parentes suos accusat David,
vel crimen in eos derivat, sed ae ad tribunal Dei
sistens, vitiosum figmentum esse asserit, ut iam
prius esset peccator quam emergeret in lucem.
Itaque nimis improbe Pelagius peccatum negavit
contagione manaro io posteros, ut sit baereditarium.
Hodie papiatae, tametsi non negant vitiatam esse
hominum naturam, sio tamen extenuant ut pecca-
tum originale nihil fere aliud sit, quam prava ad
peccatum inolinatio. Restringunt deinde ad inferio-
rem animae partem et crassos appetitus, et quam-
vis experientia clare ostendat corruptelam banc in
hominibus usque ad vitae finem grassari: negant
tamen ex quo baptizati sumus peccatum esse. At-
qui nisi constet peccato occupari omnes animae
Caivini opera. Vot. XXXI.

partes, vim eius minime tenemus. Proinde quis-
quis non fatetur mentem hominis penitus esse cor-
ruptam, et cor perversum: non niai particuiam ori-
ginalis peccati agnoecit. Et certe longe aliud sonant
verba Davidis, quam balbutiant papistae, fictum
scilicet fuisse in peccato, et calefactum in malitia.
Neque enim de orassis libidinibus agitur, eed nullam
sui partem eximens, peocatum naturaliter in se
haerere dicit. Hic iam movetur quaestio, quomodo
a parentibus peccatum tansferatur in filios: quae
deinde aliam parit de traduoo animae, quia multi
labem parentis ad filium pervenire negant, nisi
anima gignatur ex substantia animae. Sed ne
istos labyrinthos ingredi neeesse sit, sufficiat tenere,
Adam post suam defectionem spoliatum fuisse donis
omnibus, quibus ornatus fuerat, ita quum exstincta
esset quae prius in eo fulgebat ratio, et voluntas,
quae prius in Dei obsequium formata erat, contu-
max facta esset: tam mente quam corde fuisse
corruptum, et deinde genuisse filios sui similes.
8i quis excipiat, corpora tantum ex corporibus
creari, ideoque nihil animae commune esse cum
anima : solutio est, Quia Deus Adam non ornaverat
spiritus sui donis tanquam privatum quemlibet ho-
minem, sed in eius personam contulerat quod vole-
bat commune esse toti humano generi, nos omnes
in ipso a prima integritate excidisse.

8. (Ecce veritatem.) Oonfirmat hic versus quod
nuper dixi, non captandi praetextus causa Davidom
ad tempus usque conceptionis reatum suum traxisse,
sed potius ut testatum faceret, iam ab infantia se
fuisse aeternae morti obnoxium. Unde sequitur
totam eiu8 vitam fuisse damnabilem. Adeo enim
culpam in Deum non transscribit (sicut impuri
quidam canes cum eo expostulant, quod non aliam
indiderit naturam hominibus) ut potius eius iudi-
cium corruptelae nostrae opponat: ao ei diceret,
Quoties prodimus in conspeetum Dei, certam nobis
damnationem instare: quia quum ad peccatum nati
simus, Deo ipsi placeat rectitudo et sinceritas, unde
necesse est nos ei esse exosos. Quanquam magis
empbatice loquitur, dum asserit non modo Deum
requirere ut vita nostra composita sit ad aliquam
iustitiae formam, sed ut oor purum sit et bene
purgatum omni fallacia, hao ratione dicit Deum
sinceritatem velle in penetralibus : vel quod idem
valet, non modo infensum esse externis pecoatis,
sed exigere sinceram cordis munditiem, ut occultaa
sorde8 abominetur. Proximo membro crimen adhuc
exaggerat, quod praetextum excusationis obtendere
non liceat ab ignorantia: quandoquidem fuerat de
officio suo divinitus, quantum satis erat edoctus.
Dictio D1HDD a multis ita accipitur ao si diceret,
arcana mysteria sibi patefacta esse. Ita secundum
eos, occuUum ponitur pro rebus ab humano sensu
ab8Conditis. Meo autem iudicio, obscuritas vel ab-

515

P8ALMD8 LI.

516

sconsio de qua loquitur David, non tam ad res
ipsas, quam ad mentem eius refertur. Hoc enim
membrum proximo respondet, ideoque fatetur se
non leviter tantum gustasse coelestem doctrinam,
vel specie tenus se illa fuisse adspersum, sed in-
fixam penitus fuisse cordi suo: quia Deus familia-
riter eum edocuerat, ut nihil prorsus utile cognitu
celaret. Itaque minus excusabilis erat David, quia
vera intelligentia tam praeclare instructus, tamen
instar brutae pecudis se proiecisset ad foedam libi-
dinem: deinde varie precando tandcm fere obstu-
puerat. Videmus quorsum spectet David : postquam
enim confessus est sceleris sui atrocitatem, se totum
quasi ex peccato conflatum agnovit: et damnata
8ua natura, quo sibi plus horroris incuteret, pro-
posuit sibi iudicium Dei, dixitque illic non magni
momenti esse externam speoiem, sed exactamsin-
ceritatem requiri. Iam addit se non esse quemlibet
e vulgo, ut in turbam se coniiciens cojpmuni poena
defungi queat: sed quia deooratus esset eximiis
spiritus donis, se maiore oulpa constringi. Nuno
ad se quisque transferre discat hanc doctrinam, et
sibi conscius unius peccati, alia quoque revocet in
memoriam, ut se totum coram Deo prosternat.
Deinde expendat quam formidabile sit eius iudicium,
et cum illius rectitudine suam vanitatem compa-
rans, se prorsus obrui sontiat. Tandem addat hunc
cumulum, si edoctus fuerit a Deo quasi unus ex
domesticis, eo se maiori damnationi esse obnoxium,

3uia suffocavit lucem spiritus sancti, perversus fuerit
iscipulus, et tot pretiosa dona quibus ornatus fue-
rat pedibus calcaverit.

9. Expiabis me hyssopo et mundabor: lavabis
me } et prae nive albescam. 10. Audire me fac laeti-
tiam et gaudium: exstdtabunt ossa quae contrivisti.
11. Absconde faciem tuam a peccatis meis % et omnes
iniquitates meas dele.

9. (Expiabis me etc.) Prosequitur eandem pre-
cationem, atque ista congeries sermonis ostendit
quam sollicitus fuerit de impetranda venia. Hyssqpi
vero nunc meminit, alludens ad legales caeremonias:
non quod fiduciam suam locaret in externo expia-
tionis symbolo : sed quia sciebat nihil in lege frustra
es8e mandatum. Nam quum sacrificia tunc sigilla
essent gratiae Dei, merito illio testimonium recon-
ciliationis suae quaesivit: sicut his adminiculis fidem
nostram fulcire decet quoties mentes nostrae vacil-
lant. Hoo ergo simpliciter voluit David, efficax et
ratum in se fore quod Deus populo suo testatus
fuerat. Atque eadem nobis tenenda est hodie regula.
Quamvis enim non alibi quam in Christi sanguine
quaerenda sit expiatio, quia tamen nec oculis per-
spicitur, nec manibus palpatur spiritualis gratia,
non po8sumus nisi externis signis adiuti, tranquillis

animis statuere, Deum nobis esse propitium. Idem
quod de hyssopo diximus, in lotione quoque valeat,
nam umbratiles adspersiones, quibus aub lege usi
sunt Iudaei, testatae sunt purgari nos ab omni
immunditie, ut Deus placatos nos in gratiam re-
cipiat. Porro spiritus sancti officium esse scimus,
intus abluere conscientias nostras sanguine Christi,
ne ab accessu Dei nos prohibeant sordes nostrae.
Coniuncti etiam sunt duo versus, quorum finis est
ut se Deus placatum esse ostendat. Quod existi-
mant quidam optari a Davide nuntium laetitiae,
ut mittatur propheta quispiam reconciliationis praeco
et testis, videtur nimis restrictum esse, potius nun-
tium laetitiae indefinite accipitur pro gratiae testi-
monio, nam pcr ossa contrita intelligit so extremo
moerore fuisse afflictum, ut vigore exhausto et con-
sumpto, prope deficeret. Itaque sibi merito gaudium
restitui postulat, quo animetur in novam vitam.
Hoc autem gaudium dicit auditu percipi, quia donec
verbo Dei exhilaretur peccator ut animum colligat,
fni8tra alia solatia sibi accerset. Haec igitur vera
est pacis et solidae laetitiae ratio, acquiescere in
Dei promissionibus. Nam utcunque se ad tempus
demulceant qui neglectis promissionibus, conscientiac
terrores pacare vel effugere conantur, ccrtum est
caecis tormentis intus semper uri. Verum utoun-
que illi obtorpeant, quisquis serio Dei timore tan-
gitur, non aliud inquietudinis suae remedium optabit
quam auditionem istam laetitiae, dum scilicet pro-
mittit Deus, abolito nostro reatu, se nobis essc
propitium. Quamvis autem continuis miseriis labo-
rent fideles quamdiu in mundo peregrinantur, et
inter varios metus, discrimina, molestias suspirenr,
8ohi8 tamon auditus laetitiae ad mitigandos eorum
dolores sufficit, sicnti gaudium spiritus a fide est
inseparabile. Notanda est etiam haec loquutio, ubi
Deus abscondere dicitnr faciem suam a peccatis y dum
ea remittit: nam exegetice mox additur, iniquitates
meas dde. Hino autem intelligimus iustificari nos
coram Deo, ubi voluntaria oblivione peccata nostra
delet: atque hanc esse uostram puritatem, dum
gratuita venia nos dignatur. Caeterum hic repe-
tendum quod prius dixi, Davidem quum unum a
Deo postulat, nempe recipi in gratiam, non frustra
congerere tot verba, sed exprimere quam anxie
expetat quod sibi fecerat difficile impetratu. Et
oerte ubi quis defunctorie tantum pro remissione
peccatorum vota concipit, nondum didicit quam
horribilis sit Dei offensio: ideo beatos esse pronun-
tiat Solomo, qui se ipsos terrent, Prov. 28, 14 quia
scilicet tristitia quae eos excruciat, ianuam ad ve-
rum gaudium aperit. Sed hic quaeritur, Quum
iam ex ore Nathan prophetae audisset David abla-
tum esse suum peccatum, 2. Sam. 12, 13 cur non
absolutionem hanc fuerit amplexus, ut placide vero
gaudio frueretur, nam fidem abrogare prophetae

517

PSALMUS LI.

518

dod potuit, quin Deo faceret iniuriam. Sicuti hodie
dod augclos e coelo mittit Deus, scd hominum voce
ad dos recreaDdos contentus est: sicuti dicit Chri-
stus, Quidquid remiserint in terra discipuli, remis-
sum fore in coelo, Ioan. 20, 23. Et Paulus 2. Cor.
5, 20 Evangolii ministros docet legatione fungi
ad reconciliandos homines Deo. Yidetur ergo sig-
num infidelitatis fuisse in Davide, quod audita voce
Nathan, perplexus et dubius novam certitudinem
adhuo quaerit. Duplex huius quaestionis afferri
potest solutio: nam fieri potest ut non statim pro-
miserit Nathan, placatum esse Deum. Neque enim
novum est contexi in scriptura quae simul tempore
noD cohaerent. Nec vero absurdum est, postquam
servum suum perculit Deus in illa anxietate, ali-
quamdiu voluisse eum torquere, quo melius humi-
liaret. Hoc modo referret David quantopere territus
fuerit, et quam diros cruciatus pertulerit, ubi in
peccati sui notitiam adductus fuit, antequam veniae
nuntium acoiperet. Quanquam fidei naturae minime
repugnat, qui iam de gratia Dei facti sunt certiores,
ardentor tamen et sollicite in petenda venia insi-
stere. Quare utcunque David iam levatus esset
parte aliqua moeroris, non destitit tamen novas
subinde punctioncs sentire, quae ad Dei misoricor-
diam suppliciter et timido refugere ipsum cogereot.
Et8i enim Deus, veniam nobis promittens, libera-
liter no8 ad pacem invitat, nostrum tamen est re-
putare quam graviter fuerit offeusus, ut cordibus
nostris insideat profundus dolor. Adde quod exiguo
nostrae fidei modulo, non statim recipimus illam
quae offertur gratiao plenitudinem. Quare nihil
mirum si David angustiis constrictus, tertio et
quarto in petenda vcnia perstiterit, et saepius in
Dei conspectum se obtulerit, quo sc plcnius con-
firmaret. Imo sic habendum est, non posse nos serio
precari, ut Deus peccanti ignoscat, nisi iam fide
conceperimus, ipsum fore placabilem. Quis enim
aperire os auderet, nisi de paterno oius favore per-
suasus? Atqui scmper initium prccandi a petenda
venia facere convcnit: unde apparet non pugnare
haec duo inter se, ubi fide amplexi sumus Dei
gratiam, precari tamen ut peccata nostra aboleat.
Atque huc spectat precandi formula, quae nobis a
coelesti magistro tradita est, ubi ab cxordio Deum
vocantes patrem, postea tamen addimus ut peccata
remittat, Mattb. 6, 9. Quamvis enim Deus in so-
lidum ignoscat, non admittit tamen fidei nostrae
angustia tam effusam eius bonitatem: sed necesse
est ut paulatim distillet. Ideoque hoc ad fidoi
nostrae captum refertur, quod saepius iteramus
eandem precationem, quia licet non paulatim miti-
getur Deus, more hominum, lenti tamen sunt fidei
noetrae progressus, qui ad plenam ccrtitudinem nos
deducunt. Iam vero admonet nomen expiationis
hyssopi et adspersionis, quotics pro roinissione pec-

catorum vota faoimus, mentes nostras ad sacrificium
erigendas esse quo patrem Christus placavit. Neque
enim sine sanguine, ut docet apostolus Hebr. 9, 22,
remittuntur peccata : et quod Dens sub figuris
legis testatus est veteri populo, plenius Christi ad-
ventu manifestavit. Ergo ut gratiam impetret pec-
cator, primo ad Christi sacrificium mentem suam
convertat, quo expiata sunt mundi peocata, deinde
sacram coenam et baptismum in lidei suae confir-
mationem advocet, quia minime sperandum est ut
Deus (qui iudex est mundi) redeat nobiscum in
gratiam, nisi intercedente placationis pretio.

12. Cor mundum crea in me Deus, et spiritum
redum innova in visceribus meis. 13. Ne proiicias
me a faeie tua, et spiritum sanctitatis tuae ne auferas
a me. 14. Bestitue mihi gaudium sdlutis tuae, et
spiritu liberali sustentes me.

12. (Cor mundum.) Hactenus precatus est David
pro obtinenda peccatorum venia: nunc se gratia
spiritus, qua privatus erat, vel saltem dignus erat
privari, iterum donari postulat. Magni autem in-
terest, duas istas precationes, quas perperam docti
quidam viri confundunt, distinguere. Ergo hactenus
de gratuita peccatorum remissione egit, nuno transit
ad vitae novitatem. Nam quia se dignum agnoscit
qui spolietur omnibus spiritus donis, imo sentit
magna ex parte illis so esse exutum, merito ad
instaurationem adspirat: ao verbo Creandi signifioat,
donec mirabiliter renovatus fuerit Dei virtute, se
fore quasi inutilem truncum, quo elogio poenitentiae
donum. ut par est, commendat. Sophistae, quam-
vis non negent opus nobis esse auxilio spiritus, et
fateri cogantur tam praecunte quam subsequente
gratia nos iuvari: Dei tamen gloriam extenuant
vel ob8Curant, dum in medio gradu constituunt
rationem hominis quae eligat, et voluntatem in
praebendo assensu. Atqui David Creandi verbo
magDificum et singulare Dei opus extollit in reno-
vatione hominum, ac si de integro novas croaturas
fingeret. Porro quia iam praeditus fuerat spiritu
illo, petit in se renovari. ..Creandi tamen verbo
prius confessus est, sive ab initio nos regeneret
Deus, sive lapsos in gradum restituat, quidquid est
in nobis rectitudinis, gratuitum esse eius donum.
Neque enim petit cor suum infirmum adiuvari, et
spiritum debilem fulciri aliquo subsidio: sed fatetur
nihil e88e in corde suo rectum vel purum, doneo
aliunde proveniat. Unde sequitur totum cor homi-
nis, ubi in sua natura consideratur, contortum esse
et perversum: quia si ulla esset a natura rectitudo
vel mundities, non hanc vocaret David spiritus
donum, illam vero Dei creationem. Proximo versu
idem votum prosequitur, et remissionem peccatorum
cum spiritus gubernatione connectit: sicuti hoc a

33*

519

P8ALMUS LI.

520

gratuita reconciliatione pondet, spiritu adoptionis
nos regi: ae si Deus tanquam filios in sinu euo
nos foveret. Quia ergo spiritus sui participatione
non dignatur nisi quos diligit, et in suis reputat:
ideo David, ut maneat in possessione spiritus, eibi
adoptionis gratiam manere salvam cupit, quia nisi
locum obtineat inter Dei filios, nihil sibi amplius
residuum fore videt. Porro colligere ex his verbie
licet, quamvis suffocata essent in eo spiritus dona,
non tamen fuisse in totum ablata. Et certe res
ipsa ostendit non fuisse exinanitas dotes quibus
ante pollebat, neque enim interea destitit praeclare
regis officio fungi, precibus et aliis pietatis exer-
citiis ineumbere, vitamque suam formare ad Dei
eultum. Quamvis ergo in una parte stupefactus
es8et, non erat tamen conieetus in reprobum sen-
sum. Et sane non tam facile et subito experge-
foctus esset ad obiurgationem prophetae Nathan,
nisi occultum timoris Dei semen latuisset in eius
animo. Nam quod nuper spiritum innovari, precatus
est, restringi debet ad partem. Quae doctrina utilis
est cognitu: quia dooti quidam homines inconside-
rate putant, si in peecatum mortale labantur electi,
exstingui in illis Dei spiritum, et alienari a Deo:
quum Petrus clare affirmet: Verbum quo regeniti
sumus, esse semen incorruptibile, 1. Petr. 1, 23 et
Iohannes etiam doceat retineri electos ne prorsus
excidant, 1. Iohan. 3, 9. Brgo quamvis interdum
Deus eos abiieiat in speciem, non tamen ita exuit
donis omnibus, quin tandem appareat non fuisse
penitus abdicatos, etiam quo tempore in illis gratiae
signa non fulgebant. Si quis obiiciat, dubitanter
loqui Davidem, ac si privari metueret Dei spiritu:
respondeo, fideles, quum peccaruut, merito esse
anxios, quia repudiarunt quantum in se est Dei
gratiam: debere tamen in hoc artioulo consistere,
quia semen Dei incorruptibile est, gratiam qua

Sraediti semel fuerunt, nunquam posse evanescere.
ic David peocatum suum reputans, timore per-
culsus fuit: ex opposito tamen statuit, quia unus
erat ex Dei filiis, quod sua eulpa perdiderat, sibi
adhue manere.

14. (Bestitue mihi.) Iterum repetit moerori se
fore addictum, donec pacem cum Deo fuerit adeptus,
et certe nimis stupidi sunt qui Deo infenso quietem
sibi indulgent. Dooet ergo David sibi nullam fore
quietem doneo affulgeat paternus Dei favor, Se-
cundum membrum eodem pertinet quo superiores
duo versus, ne scilicet exuatur spiritus sancti donis,
sed maneat in illis integer. In verbis aliqua est
ambiguitas: nam verbum *33DDH quidam inter-
pretes volunt esse tertiae personae, quia nomen
mi femininum est: itaque vertunt, spiritus me
stabiliat. Sed haec diversitas quoad sensum non
magni est momenti. Plus est difficultatis in epi-
theto pQ?n3: nam quum verbum 3*13 signifieet

liberaliter agere, Hebraei xca'2£ojJ7v principes appel-
lant, D^D^IJ- ^ 60 docti bomines existimant Da-
videm hie loqui de spiritu principali vel regio, sicut
etiam Graeci ^ytfMvucw verterunt. Competeret autem
haec precatio in personam Davidis, cui necesse fuit,
quum rex creatus esset, heroica virtute excellere
ad exsequendum suum munus. Etsi autem hic
sensus mihi non displicet, nec male quadrat, lon-
gius tamen hanc sententiam extendo, quod David
se peccati mancipium agnoscens, et reatu suo con-
strictus, ad liberum illum et ultroneum spiritum
adspiret, a quo fere exciderat. Quia enim se pec-
cato mancipaverat , illud inaestimabile libertatis
donum nonnisi singulari Dei gratia recuperare potuit.

15. Docebo sceleratos vias tua$ 9 et impii ad te
convertentur. 16. Libera me a sanguinibus Deus t
Deus salus meae, et cantabit cum iubilo lingua mea
iustitiam tuam. 17. Domine labia mea aperias, et
os meum annuntiabit laudem tuam.

15. (Docebo sceleratos) Hic se Deo gratum fore
promittit, si fuerit exauditue: et fruotum suae gra-
titudinis eommemorat, nempe se daturum operam
ut suo exemplo alii rcsipiscant. Et certe non modo
hoo praescribit caritatis regula, ut manum aliis
porrigant qui erecti sunt a Domino: sed huc etiam
impellere eos debet pietatis studium et zelus gloriae
Dei, ut omnes, quantum in se est, eiusdem gratiae
participes faciant. Iam suae doctrinao convereionis
effectum adiungens, laboris sui profectum se sperare
ostendit. Etsi enim surdis saepe fabula canitur,
dum studemus in viam revocare errantes: non ta-
men semper ludimus operam, quia Dominus verbo
suo benedicit.

16. (Libera me.) Hinc apparet quam non sibi
blanditus sit David, et quam arduum sustinuerit
eertamen eum terroribus mortis, quod toties ad
petendam veniam recurrit. Quod sanguines quidam
pro iniusta oaede Uriae accipiunt et clade exercitus,
cuiu8 sibi conscius erat David, mihi non probatur.
Nam quia per sanguines Hebraei quodvis scelus
capitale significant, potius videtur, se mortis suppli-
cio obnoxium faoere, ut ostendat unioam sibi spem
restare in Dei miserieordia. Iustitia autem Dei,
quam se cum iubilo celebraturum dicit, pro bonitate
accipitur. Neque enim iustitiae elogium, ut vulgo
putant, tribuitur Deo quod rigidus sit ad exsequen-
dam vindictam, sed potius quod in servandis pro-
mi8si8 et tuenda suorum salute fidelis sit, neque
unquam miseros homines frustretur quicunque eius
opem implorant. Gaeterum ubi dicit, Deus Deus
saiutis meae, subest in hac repetitione emphasis
aut vehementia: unde etiam colligimus, trepide
semper et cum anxio gemitu reputasse quid esset
promeritus. Interim ita se inquietudine torqueri

521

PSALMU8 LI.

522

et desiderio flagrare dcmonstrat, ut tamen armis
fidei sit instructus: quia salutem sibi in Deo repo-
sitam esse statuit. Eodem spectat proximus versus,
ubi precatur labia sibi aperiri: quod tantuudem
valet ac praeberi laudis materiam. Scio locum
huno ita solere exponi, quasi David linguam suam
dirigi optaret a spiritu Dei, ut idoneus sit ad ca-
nendas eius laudes, et certe nisi Deus verba nobis
suppeditet, prorsus muti erimus. Sed aliud voluit
David, se nunc quodammodo obmuteecere, donec
veniam adeptue, ad gratiarum actionem vocetur.
Eodem mihi videtur sensu nuno sibi labia aperiri
postulare, quo alibi praedicat datum sibi in ore
fuiese canticum novum, Psalm. 40, 4. * Atque ita
rureuB gratum Deo se fore testatur, et beneficii
memorem: quia non alio fine in gratiam se recipi
postulat, nisi ut apud omnes gratiae Dei clamosus
sit praeco. Est enim loquutio emphatica Os meum
annuntiabit laudem tuam: ac si promitteret, clara
et sonora voce palam se Deo gratias acturum.

18. Quia non acceptum habebis sacrificium: etiamsi
dem holocaustum, non placebit. 19. Saerificia Dei
spiritus afflictuSy cor afflictum et contritum Deus non
despicies. 20. Benefac in beneplaeito tuo Sion f aedi-
fica muros Ierusalem. 21. Tunc accepta habebis
sacrificia iustUiae, holocaustum et oblationem: tunc
adscendent super aliare tuum viUtii.

18. (Quia non.) Hoc loco docet, quamvis nihil
compensationis ad Deum afferat, se gratuita eius
misericordia fretum, oerto sperare illum sibi fore
exorabilem. Ao primo quidem se inopem et vacuum
accedere fatetur, sed hoc obstaculum non fore quo
minus impetret quod cupit, quia non moratur Deus
sacrifioia Neo vero dubium est quin tacita com-
paratione crassum vulgi errorem perstringat, quem
scimus fere omnibus saeculis regnasse aqud Iudaeos.
Nam quum sacrificiis expiari peccata lex doceret,
ut operibus suis diffisi satisfactionem ab uno Christo
peterent: illi audacter, ac si dato pretio redimerent
8e a iudicio Dei, cum sacrificiis prodibant. Prae-
posterum hunc fastum a Davide rideri certum est,
quum sibi quidquam suppetere negat, quo Deum
reconciliet, qui sacrificiis non oblectatur. Iubebat
quidem Deus sibi offerri sacrificia, et David cultum
hunc minime neglexit: non ergo simpliciter loqui-
tur ac si respueret Deus quae ex eius mandato
offerebantur saorificia, vel quispiam ea posset quasi
eupervacua omittere, imo nuper vidimus Davidem
cum toto piorum coetu, legis caeremoniis fuisse
adiutum: sed finem tantum spectavit, quia hypo-
oritae, prava fiducia excaeoati, Deum se promereri
fingebant. Tametsi ergo se in sacrificiis sedulo
exercuit: sicuti Deum sibi placabilem fore nemo
confidet, nisi qui in medio sistet unicum Christi

sacrificium, quo expiata sunt mundi peccata: vere
tamen et merito nihil se compensationis afferre
testatus est: quia gratuitam reconciliationem petebat.
Neque enim, proprie loquendo, ex se ipsis quidquam
afferebant Iudaei, sacrifioia mactando, sed potius a
Christb mutuabantur quod cunctis mortalibus deest,
redemptionis pretium: adeoque sacrificia legis, ho-
minum respectu, mere passiva erant.

19. (Sacrificia Dei.) Postquam sacrificiis de-
traxit propitiandi Dei virtutem, quam falso.affinxc-
rant Iudaei, nunc dicit, Etiamsi nihil praeter cor
contritum et humiliatum afferat, hoc Deo abunde
sufficere: quia unum hoc exigat a peccatoribus ut
deiecti et prostrati misericordiam implorent. Neque
fruetra plurali numero usus est, quo melius expri-
meret poenitentiae saorifioium, pro omnibus unum
sufficere. Si dixissot boni odoris esse hoc sacrificii
genus, promptum fuisset Iudaeis cavillari, alias
tamen esse species quae non minus Deo placerent.
Sicuti videmus hodie papistas sua opera Dei gra-
tiae miscere, ne gratuita sit peccatorum remissio.
Consulto itaque David, ut omnia satisfactionum
commenta excluderet, unicam epiritus deiectionem,
quaecunque Deus probat sacrificia, in se complecti
asseruit. Et quum sacrificia Dei nominat, videtur
oblique mordere hypooritas, qui suo tantum arbitrio
sacrificia aestimant, dum ad propitiandum Deum
valere imaginantur. Hic tamen exoritur difficilis
quaeetio : quia si afflictus spiritus pro omnibus saori-
ficiis censetur coram Deo, eequetur, poenitentia nos
veniam consequi: quod si verum est, iam desinet
esse gratuita. Respondeo Davidem hic non diseerere
quid pretii Deo persolvant hoinines, vel quo merito
remissionem peccatorum obtineant, imo data opera
spiritum afflictum, fictitiis compensationibus oppo-
nens, nuditatcm hominum detegere voluit: sicuti
etiam non alio tendit spiritus deiectio, quam ut ho-
minem exinaniat, vel m nihilum redigat. Neque
enim fieri potest, ubi quid reliquum nobis facimus,
quin se animus noster in aliquam fiduciam tollat.
Unde eequitur, corde contrito iacere omnia merita,
ut nihil mutuum afferant homines. Si quis excipiat,
fidem praestantius esse sacrificium, et ad placandum
Deum maioris efficaciae: quia Christum cum vera
et solida placatione in medium producit: primo
tenendum est, non posse fidem ab hac humilitate,
de qua loquitur David, separari. Etsi enim expa-
vescant coram Deo impii, fovent tamen intus per-
veream contumaoiam, nec fremere vel obstreper^
desinunt: et quamvis suam ferociam non palam
despument, cor tamen semper inflatus manet. Quum
ergo spiritus afflictionis et cor contritum hominem
irae Dei sensu vulneratum vero timore et displi-
centia non modo subigant, sed vere mortificent, ut
nullus sit apud se, scd totam suam salutem ex Dei
misericordia petat: non mirum est si Deum hoc

523

PSALMDS LII.

524

udo sacrificio contentum essfc, David pronuntiet:
quia nec iidem disiungit, nec subtiliter numerat
singulas poenitentiae partes, sed tantum docet non
aliter gratiam nos consequi apud Deum, quam dum
in nobis deieoti et confusi, in solam eius miseri-
cordiam recumbimus, dum supplices prodimus cum
ingenua nuditatis nostrae confessione: denique curvi
ct fracti iacemus ut nos erigat.

20. (Benefac, etc.) Iam non pro se uno priva-
tim orat, sed totam ecclesiam adiungit, neque im-
merito: quia per eum non steterat quominus con-
cideret totum Ghristi regnum. Nam rex in hunc
finem unctus ut ecclesiam Dei colligeret, turpi de-
fectione illam dissipaverat, ut timenda esset exitialis
ruina. Quamvis ergo sua oulpa everterit Dei eccle-
siani quantum in se erat, petit tamen eam gratuita
Dei misericordia restitui. Neque vero aliorum in-
nocentiam allegat, sed tantum innititur Dei bene-
placito: ao si diceret, ecclesiae restaurationem ubi
collapsa est, non aliunde quam ex mera Dci gratia
sperandam. Quanquam autem iam exstructa erat
Hierosolyina, pro eius tamen aedificatione adhuc
precatur, quia nondum scilicet in suam perfectionem
venerat, quum deesset praecipua pars. Respexit enim
David ad oraoulum in quo pollicitus erat Deus
fixam illic arcae foederis stationem fore: deinde
regiam sedem. Ideoque templum nondum conditum
quasi tugurium erat. Caotcrum docet hio loous
proprium esse Dei opus, ecclesiam aedificaro, sicut
alibi dicitur, Fundamenta eius in montibus sanctis,
Psalm. 87, 1. Nequo enim David extornam duntaxat
structuram reepexit, sed animum praecipue applicuit
in spirituale Dei sacrarium, quod hominum manu
et industria erigi non potest. Verum quidem est,
quantumvis lapidum et caementi congerant homines,
nihil tamen suo labore profecturos in exstruendis
terreuis muris: sed peculiaris est ecclesiae orectio,
quae admirabili Dei virtute, in terris fundata, supra
coeloa attollitur. Adde quod non tantum do unius
mensis vel anni aedificio hic agitur, sed ut Deus
statum ecclesiae suae incolumom usque ad Christi
adventum tueatur. Verum quum David initio
Psalmi et toto contextu professus sit so esse per-
ditum et desperatum, unde nunc repento tanta au-
daoia, ut totam ecclesiam Deo commcndare non
dubitet? Quomodo enim alios omnes in coclum
evehet, qui vix ex inferis emersit? Hic certo vi-
demus, simulao reconciliati sumus Dco, non tantum
libcram cuique pro saluto sua procandi tiduciam
permitti, sed nos etiam pro aliis admitti suffraga-
tores: imo quod magis honorificum cst, regniChristi
gloriam, quae magis pretiosa est quam totius mundi
salus, commendarc licet.

21. (Tunc accepta habebis.) Hic primo intuitu
species aliqua rcpugnantiao occurrit, sed quae nullo
negotio discutitur. Dixerat, nullius por se momenti

esse sacrifioia: nuno quatenus exercitia sunt fidei,
et poenitcntiae, et gratiorum actionis symbola, Deo
grata fore dicit. Sacrificia autem iustitiae discrte
vocat, hoc est recta vel legitima, quac rite ex
Dei praescripto offeruntur. Qua ctiam loquutione
Psalm. 4, 6 usus est, vanas eorum pompas deridens
qui tantum fallaci titulo superbicbant. Kursus vero
se ad gratitudinem hortatur: et suo etiam exemplo
pios omnes, ut voti oompotes non modo tacitc sc-
cum reputent Dei gratium, sed in oelebri ctiam
conventu praedioent. Ad nomen generale sacrificii
duas species adiungit. Quanquam nonnulli V?3
et H^iy volunt synonyma esse: mihi tamcn magis
arridet corum sententia qui prius nomen distincte
positum esse intelligunt pro sacerdotum sacrificio,
quia libatio illic comburebatur. Caeterum, hac
varietato signiticat David non aliter placere Deo
legales omnen ritus, quam dum referuntur ad iustum
finem. Quod totum hunc versum metaphorice qui-
dam aocipiunt, trahentes ad Christi regnum, nimis
argutum est ct coactum. Fatcor vitulos labiorum
vocari ab Hosou cap. 14, 3 laudes quibus gratiae
aguntur Dco: scd minime obscurum est, cum puro
affectu cordis hic coniungi solennes caeremonias,
quibus suam pietatem profitebantur sub lege cul-
tores Dci.

PSALMUS LIL

ARG. Quum oociso Achimelech ct rcliquis saccrdotihus pas-
sim tcrror inicctus esset toti populo, ne quis Davidem
iuvarc audcret, ac Docg ob prosperuni impiac delationis
succcs8um triumphos suos agerct, sanotus vir uihilo-
minua animum fide crigens, rsalmum hunc composuit:
ubi improbi delatoris crudeli perfidiae insultat, scque
ad bene spernndura hortatur, quia Dcus in coelo iustus
iudcx sedeat, tum ad opcm scrvis suis fcrcndam qui
spcs suas omncs in eum coniiciunt, tum ad ulcisccndam
cornm superbiam, qui co contcmpto quidvis sibi pro
libidinc indulgent.

1. Praefecto, crudiens Davidis. 2. Quum vcnisset
Doeg ldumaeus, et nuntiasset Sauli, ac ei dixissct
Davidem vmisse in domum Achimelech.

Quantum uttinct ad nomcn 701WD. i a °Q antc
diximus proprio solcrc Psalmis inscribi, ubi David
se Dci inanu castigatum fuigso commemorat, vel
saltcm aliquo affiiotionis genero admonittim , ut
proficeret tanquam sub magistri ferula, cuius rci
oxcmpla habuimus Psaluio 32 et 42. Divcrsa
Psalmi 45 ratio fuit, ncmpo ut scirent loctores, in
illo amatorio carmino nihil csse lascivum, sed sa-
crum et spirituale Christi cum ccclesia coniuginm
\ illic dcscribi. Huic autem Psalmo et soquentibus
1 convenit eruditio ex correctione profecta, nec enitn

525

P8ALMUS LII.

526

dubito quin significet David, se non vulgari modo
fuisse tuno probatum et examinatum, ut totum se
Deo resignare disceret. Nota vero est historia,
quum profugus erraret David, venisse in Nob ad
Acbimelech sacerdotem, et quum discrimen suum
detegere non auderet, simulasse cum arcanis man-
datis ad gravia quaedam negotia se fuisse a rege
missum, ita et viaticum obtinuit, et gladium quo
occiderat Goliath. Quum vero Doeg, qui regiis
pastoribus praefectus erat, impia delatione favorem
Saulis venatus esset, tyranni rabiem non modo in
unum hominem innoxium, sed in omnes sacerdotes
accendit. Ita factum est ut omnes aditus praeclusi
essent misero exsuli: quia tam formidabili saevitiae
exemplo territi erant omnes, ne ullum humanitatis
officium praestarent. Iam quia Doeg hoc scelere
elatus, ferocius se gerebat: et perfidiae merces quam
adeptus erat, instar stimuli poterat esse ad alios
instigandos, quo certatim ruerent in Davidis per-
niciem: sanctus vir pia consolatione se in sublime
erigens, soeleratam illius audaciam refutat.

3. Quid gloriaris in malitia potens ? bonitas Dei
quotidie. 4. Pravitates computat lingua tua t quasi
novacula acuta fraudulenter agens. 5. Ditigis ma-
litiam prae bonitate, fattaciam potius loqui quam
iustitiam. Sdah. 6. Diligis omnia verba absconsionis
lingua dolosa.

3. (Quid ghriaris.) Quum proditio ex voto
cessisset scelerato hommi Doeg, gravis fut dixi) et
dura illa fuit tentatio ad percellendum Davidis
animum. Itaque non dubito quin se ad luctam
sancta hao gloriatione armaverit, ac primo quidem
exaggerat crimen Doeg, quod in potentia nefario
scelere parta exsultet. Nec vero mirum est prae-
fectum pastorum tam splendido titulo ornari, quia
non ftiit homo pecuarius, qui custodiendis gregibus
operam locaret, sed cum auctoritate ordinatus pa-
storum magister: quales forte hodie sunt in aulis
regum, summi equisonum praefeoti. Dicit igitur
non 6880 cur sibi in sua magnitudine applaudat
Doeg, quamdiu ad crudelitatem et scelus ea perpe-
ram abutitur: imo cur superbiat de novo favore
regis, quem sibi acquisivit impia calumnia: quia
sola integritas fidelis est potentiae et dignitatis
cuBtos. Nulla autem vis tyrannica, nulla perfidia
vel iniquitas diuturna. Seoundo autem membro
clarius exprimit unde tanta impiis vecordia et cae-
citas, ut excusso Dei metu, et oxstincto pudore, in
malitia sibi placere audeant : nempe quia contemptos
et humiles spernendo, quidvis in eos sibi licere fin-
gunt: nam indignos esse putant quorum Deus
suscipiat curam. Imo Dei providentiam qua suos
tuetur pro nihilo ducentes, aeternam sibi peccandi
licentiam promittunt. Ex opposito David saneta '

confidentia insurgit, superbis istis gigantibus ex-
probrans, quod Dei bonitati nihil honoris deferant.
Caetorum quia non semper aequali cursu fluit gra-
tia Dei, quin potius videtur magnis obstaculis
procul esse a nobis remota: oontra hanc tentatio-
nem David se munit, dicens eam singulis diebus
vigere. Neque enim dubito quin significet, non
obstare multas interruptiones quin Deus subinde
bonitatis suae documenta renovet. Ha/f quidem
voce, quod ante expertus erat, se in posterum spe-
rare ostendit: quia Deus suos iuvando, et eorum
miserias levando non fatigetur: sed ut centies rebus
adversis affligi permittat, semper ad opem ferendam
paratum fore.

4. (Pravitates meditatur.) Non facit David
quod vulgo solent qui iniuste laesi sunt: neque
enim convitia evomit, ut se ulciscatur, sed bostem
suum coram Deo accusans, spei materiam inde
colligit. Nam quo insolentius proterviunt mali, eo
magis iram Dei ipsos accendere certum est, unde
optima consolatio ad nos redit, maturum instare
liberationis tempus, dum se ad extrema quaeque
scelera proiiciunt qui salutem nostram iniuste op-
pugnant. Non recenset igitur David hoc loco ad-
versarii probra, quibus eum infamet apud homines,
scd Dei iudicium sibi ante oculos ponens, contra
tam atrooes quas passus erat iniurias se ad bonam
spem animat. Porro etsi crudelis et sanguinarius
erat Doeg, hic arguitur praecipue interior eius
pravitas, quod occulta delatione, per insidias et
fraudem prodiderit innoxios sacerdotes, et ideo
comparat eius linguam novaoulae acutae, sicuti
Psal. 120, 2. Virulentae omnes linguae dicuntur
similes esse sagittis acutis. Particulam Faciens
ddum, multi ad novaculam referunt, quia dolose
scindat, non autem aperto ictu ut gladius: atque
haeo quidem est comparationis ratio, sed mihi syn-
taxis videtur fore aptior, si hoc epithetum iungatur
linguae. Nomen y}% q u0( l perditionem vertunt,
quum sit etiam Hebraeis absconsio, mihi sensus
hic posterior magis placuit. Videtur enim alludere
David ad linguae abstractionem , quae est de^u-
tiendi principium. Et concinna est metaphora, lin-
guam Doeg appetere fraudulenta verba, quae
simplices et innoxios absorbeant. Porro his versi-
bus nihil aliud vult David, quam ab extrema et
deplorata hostis sui iniustitia spei confirmationem
petere, quo certius liberationem a Deo exspectet.

7. Etiam Deus perdet te in aeternum, rapiet te,
et evettet a tabernactdo 9 et eradicabit te e terra viven-
tium. Selah. 8. Et videbunt iusti, et timebunt, et
super eum ridebunt. 9. Ecce vir qui non posuit
Deum fortitudinem suam: et confisus est in mtdtitu-
dine divitiarum suarum, et roboratus est in pravi-
tate sua.

527

PSALMUS LII.

528

7. (Etiam Deus perdet te.) Clarius ostendit
quod nuper attigi , se in hunc finem exagitare cri-
men Doeg, quo maiore fiducia propinquum ei iudi-
cium denuntiet: neque id tam illius terrendi causa,
quam ad spem suam erigendam. Colligit ergo,
quamvis ad tempus cesset Deus, non passurum
semper ut tam scelerata proditio inulta maneat
Quia autem nihil magis praefractum est impiis,
quamdiu^>rospere habent, et quia se extra telorum
iactum imaginantur, despiciunt ao subsannant ora-
nia Dei iudicia: pios etiam terret illorum potentia,
et dum firmis opibus munitos vident, fere exani-
mantur. Pluribus verbis eandem sententiam con-
firmat propheta, ut quod difficile est creditu, melius
sibi persuadeat. Hac ergo verborum congerie,
Perdet te Deus, destruet, evellet, oradicabit, tollet
e medio, surperbi hominis securitati insultans Da-
vid, animum suum ad bene sperandum attollit, et
timiditatem castigat: quasi diceret, Quamlibet pro-
fundas radices egerit Doeg, ac vafidum sit eius
robur, Deum ad eius evulsionem satis superque
potentem fore. Eodem pertinet quod dicit a taber-
naetdo et terra vivorum, quamvis tuto nidulentur
impii, et in suo tabernaoulo suaviter lateant, quia
nihil adversi putent posse illuc penetrare, et de
perpetua vitae possessione glorientur, subito, ubi
maturum venerit irae Dei tempus, deiectum iri.
Quanquam fieri potest, ut in voce tabernaculi al-
luserit ad personam Doeg: quia solebant in taber-
naculis habitare pastores.

8. (Et videbunt iusti et timebunt.) A fine etiam
argumentatur, fieri non posse ut quam meritus est
poenam effugiat Doeg: quia scilicet ideo sua iudi-
oia exercet Deus, ut maiorem sibi reverentiam
apud fideles conciliet, atque eos exhilaret iustitiae
suae documentis. Etsi enim reprobis quoque et
Dei contemptoribus spectabile futurum erat exitium
Doeg, duas tamen ob oausas peculiariter eius in-
tuitum ad solos iustos restringit. Nam in mani-
festis quoque Dei operibus caecutiunt reprobi, ut
mimm non sit in eius iudiciis nihil proficere: ideo-
que merito iustos visuros dicit David, quia oculati
sunt. Acoedit altera ratio, quod Deus in suorum
gratiam, ut quam pro tuenda eorum salute sollici-
tudinem gerit illis testetur, retundit impiorum fe-
rociam, atque ita eorum dolores in gaudium con-
vertit. Itaque non mirum est si eos David
compellet testes, quibus tale spectaoulum proprie
exhibet Deus. Porro Timor hoc loco non formidi-
nem significat, quo saepe homines consternant et
expavefaoiuut Dei vindictae: sed pro laeta et alacri
reverentia accipitur, dum agnoscunt fideles tanti se
fieri coram Deo, ut causas eorum suscipiens, eorum
hostibus se opponat. Quamdiu enim expositi in-
iuriis non sentiunt Deum vindicem, multis dubitatio-
nibu8 aestuant, ac si eum non attingeret cura re-

gendi mundi. Experimenta autem iustitiae eius, ad
serium pietatis studium sopitas mentes excitant:
atque hic timor risum, quem mox subiicit David,
minime impedit: quia duo haec optime inter se
oonveniunt: ut se reverenter Deo subiiciant fideles,
quem iniustae orudelitatis ultorem agnoscunt: et
eum vidontes a parte sua stare, inaestimabile gau-
dium concipiant, quia dum se nobis ooniungere
dignatur in commune bellum, haeo societas potior
est triumphis omnibus. Elegans paranomasia quae
est in verbis hebraiois inter Yidere et Timere,
latine reddi non potest: qua notare voluit pro-
pheta, intuitum de quo loquitur, non otiosum sed
efficacem fore.

9. (Ecce vir.) Putant quidam hoc proverbii
loco in vulgus fuisse iactatum de superbia Doeg.
Sed hoc videtur nimis restriotum: potius existimo
exegesin esso timoris et risus, quia voluit expri-
mere David quomodo proficiant in Dei iudiciis
fideles. Nam impiorum frustratio eos admonet
patienter ferendam esse superbiam, quae suo impetu
ruit: deinde eos quoque erudit ad modestiam, ne
simili vanitate inflati, oontra Deum et homines in-
solescant. Risuros ergo fideles de reproborum
interitu asserit David, non tantum ut ipsis insultent,
sed ut se quietos contineant sub Dei auxilio, et
valedicentes mundi illecebris ei se libenter subii-
oiant. Quoties ergo nobisoccurrunteiusmodi exempla,
Deus sensus nostros, qui ad vagandum nimis alio-
qui propensi sunt, ad se retrabit, ut eos solus pos-
sideat. Porro adverbium, Ecce, <fct*r*xo>g hio sumi-
tur, ac si in theatrum produceret David infelicem
exitum, qui superbos Dei contemptores manet: si-
outi haeo non vulgaris prudentia est, ex uno docu-
mento colligere miseros esse omnes, ac pesaimo
exitio destinatos, qui alibi quam in Deo spem suam
constituunt. Caeterum coniunctim legenda sunt
haec duo membra, Non posuii Deum robur suum,
et speravit in muttis divitiis: quia signifioat David,
nunquam sincere homines in Deum recumbere, do-
nec propriao inopiae conscii, se ipsos prorsus exina-
niant. Quantispcr enim imaginantur in se aliquid
residere, fieri non potcst ut ad Deum conscendant:
ita hoc perpetuum est, quantum sibi arrogant ho-
mines, tantundem Deo detrahere: et qui suis divi-
tiis confidunt, non ponere Deum robur suum. Et
quod de una specie hic pronuntiat David, ad om-
ncs extenditur: quoties in mundo et terrenis opibus
subsidunt hominum mentes, totidem obstaculis pro-
hiberi a quaerendo Deo. Nomen mn (quod Mali-
tiam vertit bona pars interprctum, quidam etiam
pro pernicio aotive accipiunt) videtur hoc looo po-
tius notare substantiam. Soimus enim Davidi nibil
esse magis familiare, quam rem unam repetere di-
versis verbis. Ergo optime fluit hic contextus,
hominem qui divitiis suis confidit, et roboratur in

529

PSALMUS LII.

530

Bua substantia, vel in suo esse (ut loquuntur) Deum
fraudaro iusto honore.

10. Ego autem sicut ciiva frondosa in domo Dei:
speravi in bonitateDei in saectdum et usque. 11. Cfe-
lebrabo te in saeculum, quia fecisti: exspectabo nomen
tuum, quia bonum est coram mansuetis tuis.

10. (Ego autem.) Postquam David fidei et spei

alis in sublime evectus, splendorein opulentiae

Doeg, quo aecundum carnis sensum fuisset obmtus,

animose despexit: exsurgit etiam ipse ex suis mi-

8erii8. Et quamquam instar inutilis ac putridi

trunci prociectus iacet, propter spem futurae in-

staurationis, olivae se comparat. Et certe nulla ex

interitu Doeg consolatio redire poterat ad Davidem,

nisi persuasue fuisset, sumptam fuisse divinitus

vindictam de hominis crudelitate quam adversus

innoxios exercuerat. Ergo Deum malorum quae

indigne perpeesus fuerat, ultorem esse reputans

David, quod reliquum est sibi promittit, ut collecto

novo vigore iterum floreat: simul tamen ostendit

hoc prosperi status summum sibi fore caput, inter

Dei cultores censeri et locum tenere, ut se in prb-

fessione pietatis exerceat: sicut alibi vidimus acer-

bius ei fuisse exsulare a Dei sanctuario, quam

uxore, et bonis omnibus privatum errare per fera-

rum speluncas. Quod taoitam personae Doeg anti-

thesin quidam subesse volunt, quia fallaci prae-

textu, tanquam sedulus Dei cultor, speculandi oausa

ad tabernaculum accesserit, ex remota coniectura

petitum est. Potius tam ipsi Doeg quam aliis suis

hostibus 8e opponit David, quod licet nunc profugus

a terra eancta tabernaculi conspectu careat: se

tamen reatitutionem sperare, ubi evulsi fuerint hy-

pocritae, qui non inodo locum illio occupant, sed

templo soli potiuntur, quod tamen inquinant et

polluunt suis sordibus. Hic ergo memoria repeta-

mus quod alibi dictum fuit, hunc vivendi finem

semper nobis esse spectandum, ut reputemur in

grege Dei: et quia infirmitas nostra externis ad-

miniculis indiget, singularia benefioii loco ducendum

esse, dum sacros conventus, ubi fideles alii alios

ad Deum colendum et invooandum incitant, fre-

quentare licet. Adde quod Deus, sicuti unus est,

ita ut unum in se simus, communibus sacramentis

in spem beatae aeternitatis nos colligit, unoque

omnium ore nomen suum vult celebrari. Ergo

Davidis exemplo, fallaoiis omnibus praeferre disca-

mus locum in Dei ecclesia. Additur ratio cur fii-

turus sit aimilis oleae frondosae, quia scilicet speravit

in bonitate Dei, causalem enim particulam eubaudio:

atque hoc modo antithesin quam nuper attigi prose-

quitur, quamvis hostes eius virerent, longequo ex-

tenderent suos ramos, procera etiam altitudine euper-

birent, radicem tameo eorum brevi emarcidam fore,

Cahmi opera. XXX 1.

quia in Dei bonitate fixa non erat: itaque dum
illi arescent, euocum et vigorem sibi nunquam de~
fore quia epem suam in Deo reposuit. Porro
quia longo malorum tractu oonfici potuit, nisi fidu-
ciae suae constantiam in longum tempus produceret,
diserte exprimit se non praescripsisse Deo oertum
aliquod tempus, sed aeternitatem spe sua fuisse
complexum. Neque enims perare in saeculum potuit
quin Deo permitteret liberam mortis et vitae suae
potestatem. Ubi perspicimus quid legitimos Dei
filios discernat ab hypocritis, nam quum utrique in
ecclesia simul permixti sint, sicuti in area tritioum
paleae mixtum est: alios tamen spes sua in perpe-
tua statione confirmat, alios eua vanitas instar
paleae discutit.

11. (Celebrabo te.) Psalmum concludit hac gra-
tiarum actione, qua 86 ex animo et sinoere defungi
dicit, quia agnoscat hoc esse Dei opue, quod ob-
servatu dignum est: quia, ut maligni eunt homines,
quamvis ore gratitudinem aliquam testentur, vix
tamen centesimus quisque serio Dei beneficia re-
putat et expendit, ut sentiat ipsum esse auetorem.
Statuit ergo David, quod elapsus fuerit e manu
Doeg, quod etiam nou oenties deinde perierit, id
fieri non potuisse, nisi protectus esset Dei auxilio:
nec se uno tantum die gratum fore promittit, sed
perpetuo vel tota vita. Et certe quum in aliis om-
nibua pietatis officiis Dei filios ad peraeverantiam
eniti conveniat, hao in parte maxime eos sibi in-
stare neoesse est: quia et facile obrepit oblivio, et
maior pars etiam, dum se defunctam putat tridui
laudibus, statim sepelit quod aeterna memoria co-
lendum erat. Postremo spem suam cum gratitudine
coniunctam fore dioit, nam exspectare nomen Dei,
nihil aliud est, quam patienter attendere ad eius
gratiam, quamvis sit abscondita, et ab eius verbo
pendere, quamvis effectus in longum tempus extra-
hatur. Et quo meliore animo id faciat, spom euam
negat fore irritam, quia bonum sit Dei nomen co-
ram fidelibus. Quidam neutraliter accipiunt, quod
bonum sit sperare, sicuti Psalmo 118, 8 sed alter
sensus, meo iudicio, simplicior est, quod Dous fide-
les 8U08 nunquam frustretur, quin suam bonitatem
illis conspicuam exhibeat. Quamvis ergo incredulis
odiosum sit Dei nomen, adeoque terrorem inoutiat
quoties insonat eorum auribus, quia expertes sunt
eius bonitatis, dicit David fideles semper continuis
experimentis eensisse quam suave et iucundum sit
Dei nomen. Mansuetos autem vocari Dei filios,
quia humanitate et benefioentia coelestem Patrem
referre dobeant, diximus Psalmo 16, 3.

531

P8ALMUS LIII. LIV.

532

P8ALMU8 LHI.

Quia Psalmus iste idem fere est cum XIV, illinc

huius interpretatio petatur.

1. Praefecto super Mahalath, erudiens Davidis.
2. Dixit sttdtus in corde suo, Non est Deus: cor-
ruperunt, abominabUe fecerunt opus: non est qui /a-
ciat bonum. 3. Deus e coelis prospexit super fHios
hominum, ut videret an sit qui inteUigat, qui requvrat
Deum. 4. Quisque recessit, simul putridi facti sunt:
non est qui faciat bonum, ne unus quidem. 5. An
non cognoscunt omnes operarii iniquitatis? comedentes
populum meum, comedunt panem, lehovam non in-
vocant*). 6. IUic trepidarunt trepidatione ubi non
est trepidatio: quoniam dispersit Deus ossa castrame-
tantis contra te: pudore affecisti, quoniam Deus spre-
vit eos. 7. Quis ddbit ex Sion salutem Israel? ubi
converterit Deus captivitatem poptdi sui**), laetabitur
lacob, exsultabit Israel.

PSALMUS LIY.

ABG. Hoo Psalmo recitat David quas apud Deum preces
conceperit, dnm se a Zyphaeis proditum intelligenB, in
praesentissimnm vitae discrimen venisset; atque hoc
modo invictum fidei euae robnr ostendit, qnod morte
ante oculos posita, Denm tamen invocare non destiterit.

1. Praefecto in Neginoth, erudiens Davidis.
2. Dum venerunt Zyphaei, et dixerunt Sauli, Annon
David latet apud nos?

2. Davidem saepius quaesisse latebras in illa
deserti parte quae vicina erat Zyphaeis, notum est
ex saora historia. Bis vero ab accolis fuisse pro-
ditum apparet ex primi libri Samuelis cap. 23, 19
et 26, 1. Hanc temporis circumstantiam non abs
re designat, ut sciamus nullis malis unquam fuisse
ita fractum, quin spe ad Deum assurgeret. Gerte
rarae et heroioae fortitudinis specimen fuit, quum
hostilibus copiis undique occlusus, quocunque pedem
moveret, sibi videret occurrere exitium, non tamen
desperatione obrui, sed ex profundis illia tenebris
ad implorandam Dei opem emergere. Neque enim
precari sic potuit, nisi persuasus foret, tam facile
csse Deo, mortuum e sepulcro educere, quam vivum
et incolumem in statu suo tueri: quando nihil iam

*) mangeant mon penple ils mangent dn pain, en marge:
ou n'en font non plus de conscience qne de manger un mor-
ceau de pain.

**) la captivite de son peuple, en marge: ou son peuple
captif.

restabat, nisi ut animam in speluncae latebris de-
poneret.

3. Deus in nomine tuo serva me, et in virtute
tua iudica me*). 4. Deus audi precationem meam y
ausculta ad sermones oris mei: 5. Quia alieni sur-
rexerunt in me, et fonnidabiles quaesierunt animam
meam : non posuerunt Deum in conspedu suo. Selah.

3. (Deus in nomine tuo.) Quia scimus Davidem
tunc omnibus humanis opibus et subsidiis fuisse
exutum, subaudienda est antithesis inter nomen ao
virtutem Dei, et inter media omnia (ut loquuntur)
quibus iuvari solent homines. Etsi enim nihil est
auxilii extra Deum, ordinarios tamen modos habet
quibus exfierat erga nos gratiam suam et virtutem.
Ubi autom ita nos destituit, ut nihil auxilii sub
coelo appareat, tuno per se ipsum agit. Ergo Da-
vid, quum in creaturis nihil spei esset residuum,
merito ad sacrum hoc asylum confugit, ut sola Dei
virtute contentus, miraculo se fore salvum confideret.
Caeterum, in secundo membro Deum vindicem ad-
vocans, qui causam suam disceptet, hoc modo suam
innocentiam asserit. Et sane ut nos Dens tuendos
suscipiat, danda in primis opera est ut probe et
recte nobis simus conscii: quia nihil magis per-
versum est, quam temore ad eum invocandum pro-
silire, ac si malarum causarum esset patronus.
David igitur, cansae suae bonitate, et probitatis
conscientia ad petendam salutem animatur. Neque
enim dubitat, dum suam integritatem Dei iudicio
examinandam proponit, eum sibi fore propitium,
simulquo in ulciscenda hostium perfidia et crudeli-
tate, severum fore iudioem.

4. (Deus audi.) His verbis affectus sui vehe-
mentiam exprimit. Nec vero dubium est, quum
tanta urgeret necessitas, anxie et summo ardore
precatum esse: quia ficri non potest quin ex animo
aestuante verba prorumpant: idque etiam proximo
versu deolarat, ubi conqueritur sibi cum barbaris
ferisque hominibus esse negotium, quos nulla religio
a scelerum audacia cohibet, neque id faoit quod
monitoro opus habeat Deus: sed metus et inquie-
tudinis suae causam referens, in illius sinum curas
suas exonerat. Porro sive solos Zyphaeos, nomine
alienorum intelligat, sive illis coniungat totum Saulis
exercitum, mihi videtur immanem eorum barbariem
ita pcrstringere. Multi putant vocari alienos, qui
degeneres erant filii Abrahae, et abiecto pietatis
studio desciverant in profanas gentium corruptelas.
Et fateor Iudaeos saepe extraneos vocari a pro-
phetis, quia impie et scelerate vivendo ab ecolesia
Dei se abdicaverint. Sed huius loci mihi videtur
diversa esse ratio, nam quum vicinitas hostes quo-

*) me jnge, en marge: on fay moy droict.

533 '

PSALMUS LIV.

534

quo ipsoe ad aliquam humaDitatem flectere soleat,
David ut eorum truculentiam amplificet, a quibus
non minus violenter impetebatur, quam quispiam
ignotus, et fere natus in alio orbe, dicit ab alienis
in se impetum fieri: significans belluino furore ruere.
Quo etiam pertinet secundum epitheton, formida-
biies. Nam qui Robustos vertunt, nimis extenuant
atrocitatem rei. Sensue est igitur, hostes Davidis
abiecto omni humanitatis sensu, non secus ao ra-
biosas feras in eius perniciem ferri. Unde mirum
non est eum expaveacere, ut trepide sub Dei tute-
lam confugiat. Quaerere vero animam dicuntur,
quorum crudelitas nulla medioori laesione oontenta,
satiari non potest nisi morte. Iam quo melius
effraenem rabiem exprimat, nullum illis esse Dei
respectum dicit: quia hoc solum erat fraenum quo
poterant cohiberi, si venisset illis in mentem, sodere
mundi iudicem in coelo, ad cuius tribunal semol
omnibus reddenda est vitae ratio: excussa veroDei
memoria nullus erat moderationi locus.

6. Ecee Deus mihi auxiliator, Dominus inter
fulcientes animam meam. 7. Bependet malum adver-
sariis meis 9 in veritate iua succide iUos. 8. Vdun-
tarie*) saerificabo tibi, celebrabo nomen tuum Iehova,
quia bonum. 9. Quia ex omni angustia eruit me, et
in adversariis meis vidit ocuius meus.

6. (Ecce Deus mihi adiutor.) Docet hic versus
Davidem non fortuito vota in aCrem ieoisse, sed
precatum esse ex vivo fidei sensu. Et demonstra-
tivum adverbium magnam emphasin continet. Quum
iam ne inter feras quidem tuto lateret, ubi ista Dei
propinquitas? quum fere in sepulcro demersum
obrueret mortis caligo, quomodo Deum praesentem
adspicere potuit, et quasi digito monstrare? quum
trepidus in singula niomenta interitum exspectaret,
quomodo de praesenti certoque Dei auxilio gloriari
potuit? Brgo necesse fuit mira fidei virtute ex-
cellere, qua tot obstacula transcendens, ab ipsis
inferis usque ad Deum celeriter penetraret. Caete-
rum, ubi Deum inter defensores animae suae nu-
merat, non simpliciter intelligit unum esse ex illis:
quia parum tribueret honoris, eum locando in ho-
minum gradu: ac praestaret nullam eius fieri men-
tionem, quam ita in ordinem cogere, sed potius
significat Deum stare ab eorum parte quibus curae
erat ipsius salus, qualis erat Ionathan,*et similes.
Quum vero illi et numero pauci essent, et debiles,
et timidi, hac tamen fiducia se sustentat, quod Deo
praeside et directore futuri sint omnibus impiis
fortiores. Forte etiam alludit ad suam nuditatem.
Nam (quia omnium mortalium ope destituebatur)

*) Yolontairemcnt, en marge: on d'un franc courage.

potest ita resolvi loquutio haec, ac si dixisset, unius
Dei fulturam sibi pro innumeris sufficere.

7. (Rependet maium.) Quia verbum ygp tan-
dundem valet ac, Redire faciet, non modo videtur
poenam minari, sed speciem poenae simul notare:
quod Deus prava eorum oonsilia, malignas artes,
et improbos conatus in eorum capita retorquebit.
Etsi autem non improbo eorum sententiam qui
optative accipiunt verbum futuri temporis, magis
tamen placet proprium sensum retinere, ut David,
quasi voti compos, secure quod precatus est exspectet.
Et saepe videmus (quo aorius se stimulet ac perse-
verandi studium erigat) eum talibus sententiis inter-
positis precandi contextum abrumpere, quare nihil
absurdi si votis suis sententiam hanc permisceat,
Deum fore iustum ultorem, qui mercedem repcndat
impiis et sceleratis. Iam ad spei confirmationem
hoc non parum valet, Deo suam veritatem produci
in medium: quia nisi in tentationum procellis fixa
maneret persuasio, Deum, qui salutis nostrae curam
sibi vendicat, esso veracem, neque inanibus verbis
8uos laotare, quoties auxilium suum differt ac
8U8pendit, labascerent mentes nostrae. Non temere
igitur David spem impetrandi in eo locat, quod
Deus non magis fidem suam abnegare potest, quam
se ipsum.

8. (Voluntarie sacrificabo.) Suo more promittit
se, ubi fuerit liberatus, gratiae Dei memorem fore.
Nec dubium est quin promittat, simulac data fuerit
facultas, solennes se Deo gratias acturum. Etsi
enim interiore affectu contentus est Deus, non de-
buit tamen David ritua in lege praescriptos negli-
gerc. Ergo sacrificiis accepti beneficii memoriam
testatus est, ut ferebat commune piorum officium,
ut suo quoque exemplo alios excitarot. Se vero
hoc liberaliter facturum dicit, non modo quia pro
ruo arbitrio cuique liberum erat sacrificia gratiarum
actionis offerre, sed quod libenter et alaori animo,
perioulo iam defunctus votum suum solvet. Scimus
enim maiorem mundi partem, ubi aliqua nccessitate
constringitur, satis large polliceri se fore in Dei
obsequio : mox vero ubi quisque elapsus est, revolvi
ad suum ingenium, Deique gratiam oblivisci. David
ergo spontanea sacrifioia vovet, ut se ab hypocritis
discernat, qui non nisi serviliter et metu coacti
Deo 80 subiiciunt. Discamus itaque ex hoc loco,
quoties prodimus in Dei conspectum, liberales afferre
animos, si cultum nostrum cupimus ei probare.
Posterius membrum cum ultimo versu ad tempus
laetum et tranquillum referri debet. Quamvis enim
totum P8almum post liberationem composuerit, hac-
tenus tamen rpcensuit qua precandi forma usus
esset adhuc in ipso discrimine laborans : nunc omni
anxietate solutus ac liber, novam gratiarum aotionem
subiungit, ac fieri potest ut uno exemplo admonitus,
plura Dei beneficia quae diversis temporibus erat

34*

535

PSALMUS LV.

536

expertus, quasi in fasciculum collegerit: ideoque
generaliter pronuntiat nomen Dei esse bonutn, et se
ereptum ab omni angustia. Quid sibi velit istud
Videre, alibi diximus Psalmo 35. Notat enim haec
loquutio suavem et iucundum adspectum. Si quis
autem roget an filiis Dei liceat, quum Deus scelera
ulciscitur, tale speotaculum cupide expetere, responsio
faoilis est, modo puri sint oculi, pie et sancte ob-
leotari iustitiae Dei testimoniis : sed ubi prava aliqua
libidine tanquam macula infecti sunt, in vitiosum
et perversum finem omnia trahere.

PSALMUS LV.

ABG. Etoi multi interpretes Psalmum hono ad conspirationera
Absaloro referunt, qna David e regno pulsnB trepide in
desertnm profngit: magiB tamen probabile est, qnnm a
Saule redaotns easet in extremas angustias, de ininsta
eins saevitia oonqnestum coram Deo fuisse. Eat enim
lamentabilis preeatio, magnoqne aifeotnnm fervore plena,
in qna cironmBtantias omnes colligit, quae Denm ad
misericordiam moveant. Votia tamen conceptis, et ez-
posito sno dolore animnm ad spem liberationis erigit:
et quasi iam adeptns quod optavit, gratiam Dei
praedicat.

1. Praefedo in Neginoth, erudiens Davidis.
2. AuscuUa Deus precationem meam, et ne te abscon-
das ab oratione mea. 3. Attende ad me, et responde
mihi: plangam in sermone meo, et tumuttuabor. 4. A
voee inimici coram afflictione impii: quia devdvunt
super me iniquitatem, in ira adversantur mihi.

2. (AuscuUa Deus.) Ex his verbis liquet, Da-
videm, quum preces bas conoepit, constrictum fuisse
summo dolore. Neque enim mediocro aliquod in-
commodum, aut vulgaris molestia animum sancti
viri heroica virtute praeditum tantopere perculissent.
Gravis ergo necessitas planctum et tumultum ei
extorsit. Nam quod verbum TIN quidam vertunt,
Dominabor, contextui prorsus repugnat, neque enim
iactat David fortitudinem, qua sermoni suo imperet:
sed calamitatem suam deplorans, ut se miserabilem
faciat, dicit se compelli ad tumultuosos clamores.
Quod deinde sequitur a voce inimici, tametsi bene
cohaeret cum proximo versu, potest tamen cum
verbis illis contexi: Ausculta et ne te abscondas,
nisi forte malis extendere ad totum contextum. Per
vocem putant notari strepitum qualis solet esse in
hominum turba: ac si dixisset hostem suum magnis
copiis instructum venire. Sed ego minas potius
intelligo: quia non dubium est quiaSaul, ut caedem
innoxii prophetae animo spirabat, sic etiam ore
subinde creparet. Quod etiam devolvere iniquitatem
aocipiunt pro onerare vel gravare falsis criminibus
hominem insontem et nihil tale meritum, videtur

nimis argutum esse, et a contextu dissentaneum.
Cohaeret cum hac loquutione posterius membrum, in
ira adversantur mihi. Ergo devolvere iniquitatem,
meo iudicio, nihil aliud est quam iniuste irruere in
perniciem miseri hominie, et quidvis machinari ad
eum opprimendnm. Nisi forte distinguere sic pla-
ceat inter haec duo membra, ut in furore adver-
sari sit palam et violenter grassari ad hominem
perdendum: Devolvere iniquitatem sit fraudibus et
insidiis pugnare. Ita pX occulta malitia erit. Af-
flictio impii active sumitur pro iniusta oppressione
quam infert. Atque impii nomine infamat hostem
suum, non tam eius accusandi causa, quam integri-
tatis suae testandae. Nam hoc in persequutionibus,
magnum solatium est, sibi bene esse conscium,
neque sua oulpa, sed gratis provocari: quia tunc
quoque sperandum est levamen a Domino, qui ee
miseris omnibus patronum et defensorem fore pol-
licitus est.

5. Cor meum contremiscit intra me 7 et terrores
mortis ceciderunt super me. 6. Timor et tremor
venerunt in me, et operuit me horror. 7. Et dixi,
Quis dabit mihi alas sicuti columbae? vdabo et re-
quiescam. 8. Ecce elongabo transmigrationem,*) quie-
scam in deserto. Selah. 9. Accderabo liberationem
mihi**) a vento excitato a turbine.

5. (Cor meum.) Hinc iam clarius liquet quam
diros cruciatus pertulerit David. Certe non effe-
minatus quispiam vel mollis loquitur: sed qui iam
multa constantiae dooumenta praebuerat. Neo tamen
hic tantum de atrocibus hostium iniuriis conqueritur,
sed 8e opertum terroribus et obrutum dicens, oor
sibi non esse saxeum fatetur. Hinc quidem colligi-
tur cerfcaminum magnitudo. Discendum tamen simul
est, ubi durius servos suos exercet Deus, nuilam
esse tantam fortitudinem quae non labascat, quum
nobis bene est, quisque sibi videtur invictus miles:
sed ubi serio et consertis manibus pugnandum est,
palam se prodit nostra infirmitas. Hao vero occa-
sione Satan astute nos ad despcrationem sollicitat
et impellit: ao siDeus, subducto spiritus sui auxilio r
se curam salutis nostrae abiicere ostenderet. Hoc
igitur exemplum observatu dignum est, quod David
oircumdatus ingenti malorum congerie, simul etiam
intestinum oum timoribus suis certamen habuerit,
nec sine mcta et violento conatu emerserit ad in-
vocandum Dei nomen. Et terrores vocans mortiferos y
ostendit, nisi suffultus esset virtute Dei, sibi protinus
fuisse succumbendum.

*) i'alloDgeray la fayte, en marge: on ie m' enfa jt&j
bien loing.

**) io haeteroje dcliTrance, en marge: on me hasteroye
do m'e8chapper.

537

PSALMU8 LV.

538

7. (Quis dabit mihi.) His verbis non modo
significat nullum sibi effugium patere, sed raiserum
statum suum deplorat, quod nihil exsilio melius
appetere iam queat: non quale hominibus conceditur,
Bea perinde ac si columba procul in desertum ali-
qnem angulum evolet, denique intelligit se nonnisi
miraculo elabi posse. Deinde non fore looum exsilii
inter horaines, sed eo se-redactum, ut deterior sit
sua conditio quam aviculae cuiuslibet. Quod cdum-
bam nominari quidam putant potius quam alias
aves, quia pernici volatu excellit: nescio an satis
firmum sit. Longe ineptius est quod garriunt
Iudaei, alam poni in singulari numero, quoniam
una tantum ala volitent columbae: quum numeri
mutatio paesim trita sit in scripturis. Haec potius
similitudinis ratio est, quod David effugere cupiat
hostium suorum saevitiam non secus ac columba,
quae meticulosa est et imbellis, accipitrem fugit
Unde colligimus in quas angustias coniectus esset
qni regni promissi oblitus, trepide tantum de igno-
miniosa fiiga cogitet, ac reliota patria, extra homi-
num consnetudinem alicubi in deserto latere para-
tus sit. Atque huc pertinet quod addit, ut furori
hostium cedat, ee migrationem longinquam non re-
cusare: nec se inducias quaerere, vel tempus trahere,
quemadmodum solent quibus aliquid spei vel solatii
adhuc residuum est. Voces autem snnt hominis
desperati secundum carnis sensum. Unde colligimus
quam diros cruciatus senserit quum paratus omni-
bu8 renuntiare, ne hoc quidem modo vitam redimeret.
Itaque non mirum est in istis anxietatum tormentis
cor eius letali moerore penitus fuisse vulneratum.
njflD quidam Tempestuosum vertunt, et certe pro-
cellosus ventus hic notatur quem excitat turbo.
Sed quum dicitur motus a turbine, paraphrasis est
impetuosi venti ac turbulenti qui ad celerem fugam
compellit viatores, donec tectum vel latebras re-
periant.

10. Perde Domine, divide linguam ipsorum: quia
vidi vexatianem et rixam in urbe. 11. Die et nocte
circumdant eam super muros eius t et labor et molestia
in medio eius. 12. Pravitates in medio eius, et non
discedit a plateis eius fraus et dolus.

10. (Perde Domine.) Hic collecto animo rursus
80 ad Deum invooandum convertit: alioqui stultum
fuisset, sine profectu querimonias in aerem spargere :
sicuti profani homines hoc inani solatii genere non
tam se exonerant quam fatigant. Miscent quidem
precibus suis sancti confasos vel inordinatos gemitus,
sed tandem ad orandi fiduciam se revocant. Quod
autem linguam eorum scindi vel dividi optat, in eo
videtur alludere ad poenam Babyloniis infiictam.
Summa est, ut Deus subitis dissidiis abrumpat
impia consilia, et nefarias conspirationes dissipet.

Sed memorabile illud speoimen oblique oommemorat,
quo semel testatus est Deus in suo arbitrio esse,
mutuam inter sceleratos etimproboscommunicationem
tollendo, frangere eorum vires ac conatus. Sic
quotidie perversas faotiones discindit, dum inter se
conimittit ecclesiae hostes, ut alii aliis invideant,
laborent diffidentia, ferantur in contrarios affectus:
et dum quisque dominari cupit, nec sustinet aliis
oedere, se ipsos nltro enervent. Porro ad exorandi
fiduciam, quanta sit hostium improbitas et malitia
recenset, quia semper tenendum est principium illud,
Quo insolentius ruupt homines ad peccandum, pro-
pius instare Dei vindictam quae eorum furori
occurrat. Ergo ex effraeni hominum licentia pro-
pinquum sibi fore Dei auxilium coUigit David:
quia Dei proprium est superbis resistefe, humilibns
autem dare gratiam, Iacob. 4, 6. Primo affirmat
se non temere impreoari hostibus: quia expertus
sit esse iniuriis, vexationibus, et molestiis deditos.
De urbe frustra, meo iudicio, laborant interpretes,
fueritne Ierosolyma an Geila: quia videtur alio
sensu nomen urbis posuisse David, quod scilicet
passim et in publico regnaret nooendi laedendique
audacia. Subest enim tacita inter urbem et oc-
cultos rece8sus antithesis: ac si dixisset, sine pudore
invaluisse rixandi morem, et quotidiano usu non
secus esse receptum, ac communes urbis leges.
Etsi vero metropolim regni notari probabile est,
vel saltem m qua habitabat Saul: nihil tamen
impedit quominus ad totum populi statum commu-
niter hoc extendere liceat. Teneo tamen quod iam
dixi, nomen urbis indefinite esse positum, quo
ostenderet David non secus in publico grassari
licentiam peccandi, quam latrones in silvarum late-
bris homines spoliant. Eodem pertinet quod se-
quitur in muris excubare haec vitia. Nam quum
muris cingantur urbes, ut a rapinis et violentis
incursibus tutae sint, inversum naturae ordinem
deplorat David, quod loco munitionum, rixae et
oppressiones urbem circumdant, vel per circuitum
occupant muros. De vocibus Y\\H et 7D#t &libi
diotum fuit. Fontem quoque designat, pravitates in
medio eius habitare dicens, dolum et fraudem in
plctteis regnare. Pieri enim non potest, ubi frau-
dandi cupiditas, et improbae perversaeque artes
locum obtinent, quin ad praedandum et rapiendum,
ad vexandos simplices et quietos prosiliant qui se
impune id facturos vident. Breviter, politiae bene
compo8itae, foedam et detestabilem quae sub Saule
passim erat, axa%Cav opponit, ac si diceret, omnem
illius iustitiam, omnem ordinem, omne recti honesti-
que studium exsulare. Quod sive de una tantum
urbe, sive de pluribus dictum sit, potenti certe loco
habendum est, in tam crassas corruptelas fuisse
progressos, qui se iactabant sacrum Dei populum,
ut eorum urbes essent quasi latronum spoliaria.

539

PSALMUS LV.

540

Interea tenendum est, urbes ita vitiatas, et pravis
moribus imbuta*, non soium imprecatione Davidis,
sed spiritus sancti iudicio in aeternum exitium
devoveri.

13. Certe non inimicus opprdbrio me affecit, nam
sustinuissem:*) non adversarius magnificabus estsuper
me, nam me abscondissem ab eo.**) 14. Ttt vero
homo secundum ordinem meum, dux meus et fami-
liaris meus. 15. Qui simul suaviter fruebamur secreto,
in domum Dei ibamus in societate. 16. Sit mors
exactrix super eos, descendant in sepulcrum vivi:
quia malitiae in fiabitaculo eorum, in medio eorum.

13. {Certe non inimicus.) Exaggerat iniuriae
atrocitatem, eo quod non solum professi hostes
molesti essent, sed etiam fucati et perfidi amici:
crescit enim indignitas, ubi perniciem nobis moliun-
tur qui iuvare debuerant. Sed quia male exponitur
verbum NIM» ac 8 * diceret David se patientor latu-
rum fuisse si probrum intulisset apertus hostis:
monendi sunt lcctores, potius eum conqueri quod
sibi ab occultis insidiis cavere non potuerit. Ego
enim repetitionem expendo, tuiissem, et abscondissem
me, vel delituissem. Ferre igitur hoc loco, non
tolerare significat, sed potius iotum elevando repel-
lere: quod gallice dicimus, Teusse receu le coup.
Nam quum ad cavendos hostes intenti simus, per-
fidi homines ad laedendum faciiius penetrant, si-
muiatae amicitiae praetextu. Dicit igitur non fuisse
hostem, cuius ictum excipere poterat vel sustinere:
non fuisse adversarium, a cuius noxa deflectere
poterat. Quod magnificandi verbum quidam accipiunt
pro verbis insultare: meo iudicio nimis restrictum
est, tantundem enim valet ac violenter se efferre,
vel exsurgere contra aliquem noccndi causa. Con-
queritur in summa David, se clandestinis artibus
fuisse oppressum, qnibus nullam defensionem oppo-
nere potuit. Quem vero hic perstringat incertum
est. Ut eorum sententiae subscribam qui volunt
esse Achitophel, adduci nequeo: quia totus con-
textus in persequutionem Absalom non competit.
Quod alii putant proditorem aliquem notari ex urbe
Ceila, in medio relinquo. Quanquam non minus
probabile est, unum ex aulicis proceribus acousari,
cuius eancta cum Davide coniunctio et familiaritas
vulgo nota esset. Nisi forte quis ad plures exten-
dere hoo malit; sicuti faoile coniicere lioet non
unum duntaxat fuisse foedifragum, sed ut quisque
honore pollebat, ne regis gratiam amitteret, sancto
prophetae fuisse infestum. Nihil ergo impedit quo
minus primarios ex regia cohorte una cum capite

*) ic l'eusse porte, en marge: ou receu et soustenu
le coup.

**) ie me fusse cache do luy, enmarge: ou donne garde.

8uo hio compellet. Ubi autem videmus Davidem
non modo fuisse vi aperta oppugnatum, sed etiam
malitiose proditum ab amicis, in eius persona nobis
depingitur piorum omnium conditio, ut quisque
nostrum ad subeundum hoo duplex certamen para-
tus sit. Non enim gladiis tantum et caedibus ec-
clesiam Dei Satan infestat, sed subornat etiam
hostes domesticos qui eam per insidias et fraudes
adoriantur. Quod genus hostium, (ut dicit Ber-
nardus) neque fugere neque fugare datur. Quisquis
autem hic fuerit, primo David eum vocat hominem
sui ordinis, sic enim T"iy interpretor, quia nomen
aestimationis non convenit: sive passive sumatur
pro aequalitate, sive active pro ipsius Davidis iu-
dicio, sicuti quidam vertunt: Tu eras aequalis
meus: alii autem: Perinde fuisti a me reputatus
atque alter ego. Hoc autem optime quadrat quod
David queratur, mutuae societatis vinoulum, quo
Deus homines inter se copulat, fuisse abruptum.
Sicuti enim eadem statio milites in castris consociat,
ita in omnibus vitae partibus aequum est ut neces-
situdo et communis usus, commune etiam officium,
amicitiam inter homines conciliet. Ergo quum ad
munus aliquod duo simul vocantur, Deus eos quasi
suis auspiciis coniungit, ut fraterne routuo se iuvent.
Crimen ergo proditoris hac ciroumstantia auget
David, sicuti etiam quum ducem suum vel prae-
fectum nominat. Tertio quum exprobat quod secre-
tum communicaverint cum summa dulcedine. Post-
remo quod simul cclebraverint saoros conveotue.
Nam wy^ raghes societatem hoc loco potius signi-
ficat; (ac si diceret, se huic porfido amico fuisse
proximum comitem) quam ad turbae strepitum re-
ferri debeat. Caeterum hoc ultimo membro oon-
queritur proditum se fuisse ab eo homine, quo non
solum in terrenis negotiis, sed etiam in Dei cultu,
socio atque etiam magistro usus fuerat: quum ta-
men religio sacratissimum sit humanae coniunctionis
vinculum. Interea soiamus damnari a spiritu sanoto
eos omnes qui sacra naturae foedera violant quibus
erant inter se devincti. Quaedam est totius hu-
mani generis societas: sed quo quisque propius ad
nos aocedit, eo sanctiore vinculo nobis est coniun-
ctus. Nam principium, quod profanis hominibus
incognitum fuit, nobis tenendum est, non fortuito,
sed Dei providontia fieri, ut vicinitas, cognatio,
vocatio communis, homines ipsos inter se consociet.
Sacratis8imum autem est pietatis foedus.

16. (Irruat mors.) Iam contra totam factionem
invehitur, neque tamen promiscue sub hac impre-
catione totum populum involvit, sed duces vel
antesignanos qui nulla de causa sceleste eum perse-
quebantur. Diximus autem alibi Davidem non ita
fuisse hostibus suis imprecatum caeco vel pravo
affectu: quia non privatam, sed Dei causam agebat,
et moderatorem habebat illius spiritum. Non fuit

541

PSALMU8 LV.

542

igitur Totum boc vel turbidi et inconsiderati zeli,
vel iracundiae, ne quis sibi exemplo Davidis licere
putet, simulac laesus fuerit, diras et maledictiones
evomere: quia si noe agat vindictae cupiditas, per-
peram sanctum prophetam aemulabimur, qui sincero
et composito zelo hio Deum vindicem implorat
contra reprobos qui iam aeterno exitio devoti erant.
Quod verbum tp* quidam vertunt condemnet, coa-
ctum est: sicut etiam quod aliis placet, mortem
exactricein constituat, ego quod simplicius erat elegi.
Libenter autem recipio quod annotant quidam, ubi
optat vivos in sepulcrum descendere suos hostes,
alludere ad poenam Corae, Dathan, et Abiron,
eorumque factioni inflictam, Numer. 16, 31: etsi
mihi videtur ideo subitum et inopinatum mortis
genus ponere, quia sua opulentia tutos sea morte
fore putabant: ac si dioeret David: Domine, quo-
niam sua potentia excaecati non amplius reputant
se esse ex ordine mortalium, fac ut terra vivos
deglutiat: hoc est, ne quid impediat quominus ad
poenam qua digni sunt, cum suo fastu trahantur.
Oausae redditio iterum ostendit Davidem non tam
in personas hostium suorum ferri, quam poenam
denuntiare improbis omnibus qui Dei eoclesiam in-
iustis molestiis affligunt. Malttiae, inquit, in taber-
nactdis ipsorum, ac si diceret, Ubicunque domicilium
sibi eligant, illio habitare multas pravitates. Quod
postea melius exprimit, dioeos residere in tnedio
eorum, quod tantundem valet atque intus ab ipsie
foveri, ideoque individuas esse comites, vel in eodem
contubernio manere.

17. Ego ad Deum clamabo, et Iehova servabU
me. 18. Vespere, et mane, et meridie ordbo et stre-
pitum edam: et audiet vocem meam. 19. Redemit
.in pacem animam meam a proelio quod mihi erat:
quoniam in muttis fuerunt mecum. 20. Audiet Deus,
et affliget eos,*) et qui sedet ab inUiOj Selah, quia
non sunt mtdationes ipsis: et non timent Deum.

17. (Ego ad Deum damabo) Retineo futurum
tempus in verbis, quia non tam refert quid egerit,
quam s6 ipsum animat et hortatur tam ad precandi
studium, quam ad spem et fiduciam. Quamvis
ergo nullum effugium pateat, ut nihil propemodum
a mortuo differret: profitetur tamen se finem pro-
candi non fecturum, et sibi successum promittit.
Proximo versu perseverantiam sibi expressius in-
iungit, neque enim satis erat uno verbo dixisse,
orabo: quia idem perfunctorie faciunt multi qui
mox fatiscunt. Primo autem notatur assiduitas,
deinde vehementia. Et quod mane, vesperum, et
meridiem nominat, colligere licet statas fuisse piis

*) les affligcra, en marge: ou leur rospondra.

horas ad precandum istis temporibus. Nam quum
mane et vesperi quotidie sacrificia offerebantur in
templo, quisque admonebatur privatim quoque domi
suae 6880 orandum. Medium tempus aliis sacrificiis
destinatum erat. Iam quia sumus aequo tardiores
ad orandum, nisi quisque se ipsum sollicitet ao ur-
geat, praecipuum hoc pietatis officium apud nos
frigebit, adooque obrepet precandi oblivio, nisi nos
fraeno aliquo retineamus. Deus ergo certas horas
praefigens^ infirmitati nostrae mederi voluit: quae
eadem ratio transferri debet ad privatas preces,
sicuti patet ex hoc loco: cui etiam respondet Da-
nielis exemplum, 9, 3. Quanquam autem hodie
abolita sunt sacrificia, quia tamen ab ea pigritia
quam talibus adminiculis expergefieri olim necesse
fuit, non sumus immunes, communis nobis cum
patribus est ratio, ut singuli nostrum certas sibi
horas praescribant, quas non patiantur sibi elabi
absque precibus. In verbo tumtdtuandi, ut diximus,
notatur fervor : quod tanquam summae aegritudinis
et valde anxii metus signum posuit David. Neque
enim sonitum vel clamorem edidit nisi quem anxie-
tas animi vel moestitia extorquebat. Testatur
igitur nullos cruciatus vel dolores sibi fore obsta-
culo quomiuus suas querimonias ad Deum dirigat,
et spem salutis fixam ac firmam foveat in corde
suo: quia certo persuasus sit , vota sua a Deo
exauditum iri.

19. (Redemit in pacem.) Qui duos superiores
versus in tempore praeterito legunt, videntur aliqua
ratione niti, ac si David hic probaret se fuisse
exauditum, quia redemptus fuerit, sed hoc facile
diluitur, vel quod de salute sua persuasus, glorietur
se salvum esse: vel quod diversas meditationes
permisceat: sicuti soimus votis interdum adiungi
narrationem eventus qui sequutus est. Postquam
orgo narravit sua9 preces, profectum quoque addit,
ut pro liberatione gratias agat. Dicit autem se re-
demptum fuisse in pacem, vel ad pacem: quia
ultimo discrimine oppressus, eam non nisi singulari
miraculo adeptus sit. Quod postea sequitur, in
multis fuerunt mecum: duplicem sensum admittit.
Quidam de hostibus exponunt: ac secundum eos,
mecum tantundem valet ac contra me. Ita confir-
matio esset redemptionis de qua nuper loquutus est :
quod ingenti hostium turba obsessus, nonnisi admi-
rabili Dei gratia salvus evaserit. Alii de angelis
intelligere malunt, qnos scimus turmatim pro nobis
pugnare, ut castra locant in circuitu timentium
Doum. Literam vero 2, ut saepe alias, superva-
cuam esse putant, ac si dixisset simpliciter, multi
fuerunt mecum. Atque hic posterior sensus doctri-
nam continet plenam consolationis, quod Deus, licet
alieuis subsidiis non indigeat, infirmitatis tamen
nostrae causa multis adiutoribus ad salutem nostram
utatur. Sed forte aptius erit ad hostes referre , ut

543

PSALMUS LV.

544

David eorum multitudinem commemorane, libera-
tricr.m potentiam magis inde extollat.

20. (Audiet Deus.) Quia verbum H3JJ' teatifi-
cari interdum slgnificat, eic quidam aocipiunt: Deus
ex advereo teatis oootra eos exsurgot. Sed nescio
an Byntaxia patiatur: quia ubi de contestatione
agitur, Bebraei addunt literam "J. Ego vero non
dubito quin David verbum hoo posuerit pro affli-
gere, in ambiguitate tamen quaai ironioe ludene,
nam ut plurimum ( -*3J? Hebraeig eignifieat reapon-
dere. Dixerat autem , Audiet Deus : quod ad auam
persouam haud dubie refert. Nuno ergo addit se
fuiase exauditum, ut Deue vindex exsurgeret in
hostibus eius affligendis. Simul Deum epitheto
ornat, ex quo non purum aolatii piae mentea senti-
unt in rebus turbulentis ac confusis. Unde eoim
tantue impatientiae fervor qui nos praecipitat, nisi
quia ad Dei aeternitatem mentea non attollimus?
Atqui nihil magia perversum, quam mortalos ho-
mines, qui singuliB momentia inatar umbrae difflu-
unt, Deum sonsu auo metiri: quia boo modo eum
ab aeterno eolio detractum variis mundi inolinatio-
nibua subiioiuut. {Quia non mutationes.) Quia epn
tam exaoindere quam mutare significat, quidam pu-
tant Davidem conqueri quod Doub nimis diu eorum
interitum differat, qui subita poena digni erant.
Sed quomodo hoc oonveniat non video, meliua
ergo alii mutationes vertunt. Quanquam hio quo-
que variant interpretea. Quidam enim ita intelli-
gunt, quod uulla eonversio in melius speraoda sit,
quia perdita sit eorum obatinatio adeoque eint ad-
dicti euae malitiae, ut ad poenitentiam sint inflexi-
biles, ac nativa quaedam orudelitaa eorum animos
oooupet, ne ad misericordiam vel humanitatem un-
quam inolinent. Rectius alii expouunt eub queri-
moniae specie hoc dici, quod continuo tenore fluat
eorum prosperitas, ac si nou eesent communibue
iucommodis subiecti. Tanta vero Dei indulgentia
eos corrumpi dioit, ut omnem metum exuant ao<si
immuoes forent ab omnium hominum eorte. Hoo
modo copula hebraica illationem valebit: Non sunt
mutationes, ideoque non timent Deum. Et certe
quo diutius torpent iu suis deliciis, in malitia quo-
que magis obdurescunt: et ubi dominatur superbia,
quamdiu Dominus nobis paroit, non revooamuB in
memoriam noa ease homines. Oblique vero per-
Btriugit eorura amentiam qui so imagioantur quasi
semiaeoa, quia rebua advorsis nou subiaceant ut
reliqui, qnantnlum enim humanae vitae ourriculum
est , si ad aeternam Dei seesionem couferatnr ?
Sedulo igitur cavendum ne rebuB prosperis obre-
pat nobis securitas, quae etiam coutra Deum ex-
Bultet.

21. Misit manus suas in paces suas,*) vioiavit
foedus suum. 22. Lenia prae butyro vtrba oris eius,
et cor eius proelium: dulces sunt sermones eius prae
oleo, et ipsi iacula. 23. Proiice super Iehovam tuum
dare,**) et ipse te pascet: non permittet in aeternum
nutationem iusto, ***) 24. Tu Deus proiicies eos in
puteum corruptionis: homines sanguinarii et doiosi
non dimidiabunt dies suos: ego autem superabo in te.

21. (Misit manus.) Quoniam paulo post in
plurali numero loquetur, probabile est, antequam
ad turbam desoeodat, peretrtngere autorem et caput
impiae conspirationis. Obiioit antem quod bellum
intulerit in media pace, atque hoo modo fidem
violaverit. Quibua verbis eum perfidiae acouaat,
quooY neque lacessitus iniuria, neque bello legitime
iudioto, viiu et arma ex inopinato iotentaverit.
Looge enim sceleratior est qui foederatos suoa sine
oausa udoritur, quam qui suas iniurias aperte et
ingenue vindicat. Quod fueiue deinde proeequitur,
dicens butyrum et oleum esse in labris eiua, quum
tamen proelium eit in cordo, et jpsi quoque bot-
mones eiut iacula. Tametai enim nihil praeter dul-
oedinem primo gustu saperent, occulta tamen viru-
lentia non secus ao gladio vel Bpiculis volnerabant:
velut proverbio dicitur, failaoes homines venenum
melle illitum ore gerere. Ac crudelitas ex corde
mananB illio quoquo se exserebat. Porro scimus
Saulem BaepeblandiB verbiB omnia fuiese pollicitum:
imo adulatum esse Davidi, ut eum in busb naseaa
allioeret, neo dubium quin eandem vafritiem aequuti
eint aulioi. Et certe hoc peouliare est oertamen
filiia Dei, ut illecebria deceptoa astuti homines co-
nentur in pernioiem illaqueare. Sed interea spiritus
aanotuB omnes obliquos astus damnans, praesertim
fallaces blanditias, eoa ad Bimplioitatem colendam
hortatnr.

23. (Proiice super Iehovam.) Quia verbum
3""p Hebraeia dare signifioat , ratio grammatioae
poBtuIat ut "j"T» hoc looo vertatur tuum dare vel
donum, et ai autem maior pars interpretum diver-
Bum Bensum probat, nullam tamen rationem affert
our verti dobeat, Oous tunm. Nusquam enim ver-
bum 3,—p pro onerarc sumitur: et quod nomen inde
deduotum, oous eiguificet, nullo exemplo conatat
Unde apparet, quia illis dura et absurda erat lo-
quutio, proiice donum tuum super Iehovam , neoeaai-
tate compulaos seneum illum excogitaase. Pia qui-
dem seutentia est, curas omnes et moleatiae quibus
gravamur, in Dei sinum exonerandas esse, quia
nullum aegris animis levandie aliud remcdium eat

*) b6b paii, en marge: on bpb alliee et gen» qoi vivoyent
paisiMement arec Iny.

**) too doo, en marge: oq ta charge.
***) qoe le ioate chaoeelle, «m marge: 00 tombe.

545

PSALMUS LVI.

546

quam si in Dei providentiam recumbant. Quia
tamen nullum oocurrit simile exemplum in scrip-
turis, libenter alteram sententiam amplector, quae
utilem, et valde uberem in se doctrinam continet:
siquidem dare nostrum accipimus passive pro bene-
ficiis omnibus quae nobis a Deo conferri expetimus.
Huc itaque tendet exhortatio, ut curam eorum om-
nium quae nobis usui sunt Deo resignemus. Neque
enim satis est a Deo petere ut necessitatibus nostris
succurrat, nisi etiam petitiones noetrae et vota in
eiufl providentiam recumbant, quia plerosque vide-
mus tumultuose precari: et dum sine modo laborant
vel solliciti sunt, Deum ad suas leges velle adigere.
Quare non frustra David modestiam hano in pre-
cibus commendat, ut fideles eorum quae poetulant
ouram remittant Deo, nec enim aliter corrigi potest
nimiae festinationis vitium, quam ei Dei arbitrio
subiicimus quid nobie concedi oporteat. Qui vero
exponunt: AgnosceDeum tibi hactenue tot bonorum
fuieee autorem, ut de eiua liberalitate adhuc ape-
rare debeae: nimis longe recedunt a genuino sensu.
Sive autem David alioe hortetur, eive ee ipeum com-
pellet, parum interest, quanquam mihi probatur,
euo exemplo communem piie omnibue doctrinam
ipeum praeecribere. Quod proxime eubiicit, ipse te
pascet, optime dootrinam illam confirmat quam ex-
posui. Nam quia multie subsidiis indiget vita
noetra, eemper fere eumue inquieti et fluctuamue.
David autem promittit Deum fore paetorie looo, qui
neceeeitatee noetras ourae habeat, nobieque euppe-
ditet quaeounque ueue noeter flagitabit. Addit
poetea non paeeurum ut iueti unquam labantur : vel
perpetuo nutent. Nam ei \Q]Q pro lapeu accipiae,
eeneue erit: Stabiliet Deue eemper iuetum, ne in
aeternum labatur, quem eeneum tametei non im-
probo, magie tamen inclino in alterum. Yidemue
enim ad tempue nutare iuetoe: et dum agitantur
huo et illuc quaei variie procellis, prope labascere.
Quia autem nihil mieeriue eet quam ita inter con-
tinuoe aeetue verearu, finem tandem fore promittit
David, quia Deue paeeurue non eit ut eemper an-
xietatibus obnoxii eint, vel periculie et ourie concu-
tiantur, eed daturue eit tranquillum etatum.

24. (JEt tu Deus.) Iterum ad hoetee euoe redit,
ut diecrimen oetendat inter euum et illorum exitum.
Nam quum ad tempue quaei victoree exeultent, pii
autem iaceant proieoti eub eorum pedibue unum
hoc eolatium reetat, ut quietem eibi paratam esee
confidant, qui trepidantee inter multa dieorimina
vix ee euetinent: fide etiam speculentur quod hosti-
bue euie impendet iudioium. Quod ad verba epeotat,
quia ponitur nomen putei, et additur nrTCEf quod
eepulcrum eignificat: improprie autem dictum eseet,
trahendoe eeee in puteum eepulcri: ideo multi in-
terpretee etymologiam vocie hebraicae (deducitur
enim a rVftP» quod eet corrumpere, vel perdere)

Ccdvini opera, Vdt. XXXI.

potiue eequuntur, ac vertunt, Foveam oorruptionie.
Quia ad eummam rei parum intereet utrumvie
eligae, in medio relinquo: eignifioat enim David,
non temporalem modo cladem inetare euie hoetibue,
sed aeternum interitum. Atque ita eoe a fidelibua
diecernit, qui et ipei merguntur eaepe in profundas
malorum foveae, ex quibue poetea reeurgunt: eed
letaiem hoetium euorum ruinam David fore pro-
nuntiat, quia Deue in eepulcrum eos deiioiet ubi
putresoent. (Viri sanguinarii.) Oenerali ratione
confirmat quod dixit. Nam quum oerta Dei ultio
orudelee et doloeoe omnee maneat, hostes euos
(quorum saevitiam et dolos erat expertus) illam
effugere non posse colligit. Atqui reclamat expe-
rientia. Tyrannis enim nihil est magis eanguinarium,
qui totum genue humanum pro eua libidine oaedi-
bue addiount. Yivet autem tyrannus ad senectutem
usque qui treoenta hominum millia oooiderit, et
tales diserte notat David, non autem vulgares si-
carioe. Bespondeo, quamvis non ita subito poenas
Deue semper exigat, multie tamen documentie pla-
num fieri quod hio dioitur. Satis autem est tem-
porales poenas ut plurimum conspioi: neo praecise
exigendus est in illie aequalie modue, eicuti Psalmo 37
fusius dieeerui. Deinde utcunque scelerati homines
vitam longius produoant, agere tamen trepidam et
inquietam vitam, ut vereontur in umbra mortis, et
proprie loquendo, vitam minime vivere. Quum
vero omni morte deterior sit vita quae sic male-
dicta est a Domino, in rationem venire non mere-
tur: praesertim ubi mala conscientia suis tormentis,
tanquam eaeviesimus oarnifex, eoe exoruciat. Bt
oerte si probe reputamus quid sit iustum vitae
oureum peragere, non alii ad metam perveniunt,
quam qui Deo vivunt et moriuntur : quia illis solis
tam mors quam vita luorum est. Atque haecvalde
tempestiva est consolatio, quoties improbi vel gladio
vel fraudibus nos oppugnant, non diu victuros, quia
quasi repentino turbine Deus ipsos abripiet: ao
discutiet, tanquam nebulas, eorum conatus, quibus
videntur totum mundum perdituri. Glausula quo-
que Psalmi admonet iudicium hoc non nisi fide et
patientia cerni : quia David salutis suae custodiam
in spe reponit. TJnde colligimus, non ita mature
e medio tolli impios, quin diuturnis iniuriis ad tae-
dium usque nos exerceant.

PSALMUS LVI.

ABO. Psalmaa hic partim querimonias precibus miscet, partim
dolorem mitigat, gratiae Dei meditatione. Nam auxi-
lium Dei contra aaevitiam Saulis et hostium suorum
implorana David, de auocessu gloriatur: fieri tamen
potest ut iam defunctua periculo istam gratiarum ao-
tionem addiderit.

547

PSALMUS LYI.

548

1. Praefedo super columba muta in remotis
Davidis Mictham, quum apprehendissent eum Phili-
stini in Gad.

1. Historia cuius meminit inscriptio habetur
priore libro Samuelis, capite vicesimo primo. Nam
quum nulla iam in latebris omnibue quiee esset,
ooactus est tandem fugere ad regem Achis. Quan-
quam hic se dicit fuisse comprehensum in itinere:
et ex sacra historia idem colligere licet, ubi dicit
Achis: Ecce vidistis hominem insanum, ut quid in-
troduxistis eum ad me? Et probabile est, fuisse
suspectum ac si esset proditor, vel aliquid machi-
naretur. Etsi autem mortis disorimen stultitiae
dissimulatione effugit, hic tamen satis declarat, se
composita mente constanter invocasse Deum, ut
fidea sub illa infirmitate occulta virtutem suam
coram Deo exsereret. Non fuit igitur talis animi
perturbatio quae eum ad illicita media praeoipitem
ageret: sed in re desperata astutum consilium ex-
oogitare coegit eum metus, ut vitae suae potius
quam dignitati consuleret. Quod autem minua
enituit eius magnanimitas apud homines, eo magia
strenue cum caecia timoribus intus luctata est eius
fides, sicuti ex Psalmo apparet. Quod autem dicit
super cdumba muta, quidam initium tritae cantilenae
fuisse putant. Aliis placet, Davidem metaphorioe
vocari columbam, et certe argumento optime con-
venit hoo epitheton. Eodem etiam pertinet, in
remotis: quia hostium furore pulsus in hostilem
terram, morito conquestus est, se procul velut in
deserta looa eiectum esse. Nam quod alii paiatium
vertunt coactum est. De voce Mictham alibi dictum
fuit. Quanquam autem nihil assero, ubi hebraei
quoque interpretes inter se dissentiunt: probabile
tamen videtur, ut tunc dixi, speciem fuisse melo*
diae, vel musicum instrumentum.

2. Miserere mei Deus, quia devorat me homo,
quotidie oppugnans*) coarctat me. 3. Devorant ini-
mici quotidie, certe multi**) ad coarctandum me excdse.
4. Quo die timui, ego in te speravi. 5. In Deo
laudabo verbum eius: in Deo speravi, npn timebo
quid faciat caro mihi.

2. (Miserere mei.) Incertum est de externisne
hostibus, an domesticis loquatur. Certe quum ad
regem Achis deductus esset, quasi unica erat ovis
inter duas luporum turmas: quum esset Philistinis
capitaliter exosus, nec minus atrociter in eum
saevirent Gentiles. Porro Jwtninem singulari numero
dicens, indefinite conqueritur se nihil inter homines
humanitatis reperire: ac si diceret, Domine iam

*) combattant, en marge: ou mangeant.
**) plusieurs, en marge: ou des puissans et robnstes.

ultima necessitas fidem auxiliumque tuum flagitat:
quia ad me vorandum totus mundus inhiat, nam
statim plurali numero eandem sententiam repetit.
Particula quotidie Sauli eiusque factioni magis con-
venit. Caeterum miseriam suam deplorat David,
quia magna et potenti hostium multitudine prema-
tur, et oppugnetur summa crudelitate. Quod ad
verba spectat, quidam ftXTtf exponunt Respicere,
sed non dubito eleganti metaphora exprimi inexple-
bilem illam rabiem qua ad eum deglutiendum ar-
debant hostes. Verbum etiam Qfh quod post alioa
reddidi per verbum oppugnare, etiam Hebraeis
comedere significat, ita esset continuatio metaphorae.
Sed quia pluribus locis priore sensu capitur, nolui
mutare quod magia receptum erat. Hoo tantum
breviter attingam, male sensum oorrumpere qui
secundo loco vertunt, Multi pugnantes mecum: ac
si diceret, Angelos sibi esse subsidio: abrumpunt
enim querimoniam, quae continua est toto versu.

4. (Quo die timui) Yerba sunt futuri temporis,
sed quae in praeteritum resolvi debent. Gonfessio
autem infirmitatis est in timore : sed cum exceptione,
quod tamen non succubuerit timori. Quantumvis
enim angerent eum pericula, negat tamen spem
sibi fuisse excussam. Non iactat ergo heroioam
animi altitudinem, qua secure contempserit omnes
casus, sed confessus de suo metu, se tamen semper
in spe gratiae Dei perseverasse dicit. Et certe hoc
verum est fidei nostrae examen, ubi nos pro sensu
carnis, timores sollioitant, non tamen exturbant
animoa nostros e gradu. Videntur quidem timor
et spes magis esse oontrarii affectus, quam ut in
eodem corde habitent: sed experientia ostendit vere
demum illic spem regnare ubi partem cordis occupat
timor. Neque enim tranquillo animi statu spes
exeroetur, imo quasi sopita est: sed vim suam tuno
demum exserit ubi animum curis deiectum erigit,
aegritudine turbatum sedat, formidine perculsum
sustinet ac fuloit. Ac proinde haec seria fuit pro-
batio fidei in Davide, quod metuens non destitit
sperare in Domino : ao periculi magnitudine anxius,
animum tamen collegit, quod Deum liberatorem
fore confideret.

5. (In Deo laudabo.) Hoo versu animum gpe-
rando sibi crevisse docet: quod solet omnibus Dei
servis accidere. Nam etsi aegre in spe initio oon-
sistunt, imo non sine arduo certamine timoribus
oppressi in spem assurgunt: nitendo tamen viree
colligunt ad emergendum, donec maiore fiduoia,
tanquam strenui athletae ad insultus repellendos
progressum faciant. Porro laudare tantundem hic
valet ac gloriari: ac si dioeret, se victrice fiducia
instructum iam certa spe exsultare. Huius vero
laetitiae materiam statuit in Dei verbo, subindioans,
utcunque videri possit ab eo desertus, et quasi
proditus, sibi tamen fidem datam suffioere, quia

549

PSALMUS LVI.

550

certo persuasus sit, esse veracem in suis promissis.
Non desinam (inquit) gloriari in Deo : quia acquies-
cam in verbo eius, atque ut palam non iuvet, imo
subtrahat manum suam ab ope ferenda, contentus
tamen ero unico eius verbo. Haeo sententia me-
morabilis est Videmus quales sint nostrae deliciae
et morositas, ubi Deus mox votis nostris non re-
spondet. Nam etsi obstrepere non audemus, fremit
tamen intus caro, quia praeter nudas promissiones
nihil appareat. Multum ergo profecit qui inter
tentationes unico Dei verbo fretus viriliter pergit
in eius laude. Quod postea sequitur, primo intuitu
videtur non magni esse momenti. Quis enim tam
amens, ut hominum vire spluris ad nocendum aesti-
met, quam immensam Dei potentiam ad iuvandum?
Sed pravae huius et malignae diffidentiae, qua Dei
potentiam sub creaturis deiicimus, quisque nostrum
sibi nimis idoneus est testis. Itaque non vulgarem
fidei profectum hic expressit David, se ad spernen-
das hostium minas fortitudine instructum dioens.
Atque hoc certaminis genere praecipue se exercere
debent pii omnes, ut Dei auxilium noxis omnibus
praeferendo, quidquid terroris est despiciant. Simul-
atque in nos insiliunt hostes, veniat nobis in men-
tem, eorum impetus contra Deum ipsum irruere,
ac si eo superiores esse contenderent. Iam quid
magis indignum, quam in aequilibrio, ut loquuntur,
furiosos istos conatus cum invicta Dei virtute re-
linquere? Sicut enim fidem nostram labefactando,
verbum Dei et auxilium quod promisit, evertere
tentant: ita nisi statuimus Deum a parte nostra
stantem, minimo digito vel solo flatu satis valere
ad frangendos eorum conatus, et copias dissipandas,
oblique eius potentiam extenuamus: imo nihilo plus
ei deferimu8, quam homini mortali, qui tantum uni
par, a duobus vincitur. Sed quaeritur quo modo
omnem infirmitatem sio repente exuerit David, ut
qui nuper mortem horrebat, nunc intrepido hostibus
suis insultet. Respondeo, hac fiducia non notari
vacuitatem timoris, ac si extra telorum iactum
positus suaviter rideret omnia discrimina: sed quia
adco timori nou cedebat, ut victor emergeret, ac
opposito spei clypeo metus omnes repellens mu-
nitus esset certa salute, merito sancta iactantia
efferri, in Deo sperans non timebo. Contemptim
vero homines Oarnem appellat, ut se de stulta
eorum audacia commonefaciat, dum sui obliti tam
multa moliri non dubitant.

6. Quotidie verba mea conturbant me: supra me
otmes cogitationes eorum ad malum. 7. Congregantur,
occuUant se, calcanea mea observant, quia expetunt
animam meam.*) 8. Super iniquitate evasio ipsis:

*) ils desirent mon ame; en marge: ou ne demandent
qu'a m'oster la vie.

in ira poptdos deiicies Deus. 9. Fugam meam tu in
numerato habes: pone lacrymas meas in utre tuo: an-
non in commentario tuo?

6. (Quotidie.) Priorem partem veraus varie
distrahunt interpretes. Quidam verba mea in casu
nominandi legunt, et reote meo iudicio. Alii re-
ferunt hoc ad hostes Davidis, ac ita vertunt: Galum-
niantur sermones meos: vel, tristitia me afficiunt
propter sermones meos. Sunt qui verbum *0¥tt*
neutraliter accipiant, ao vertant: Molesta sunt verba
mea. Sed quum y$y ut plurimum Hebraeis signi-
ficet tristitia afficere, ao semper in Piel transitive
sumatur: nihil opus est a linguae proprietate de-
flectere. Melius etiam fluit loquutio llla, Yerba mea
me afficiunt moerore: quam si ad hostes trahatur.
Duplex igitur querimonia est, quod David ab una
parte nihil reperiat solatii, infelioiter etiam omnia
sibi cadere videat, tristique exitu overti sua con-
silia : ex opposito autem conspirent hostes ad eum
perdendum, yariasque insidias maohinentur. Yidetur
quidem hoc, primo intuitu, minime consentaneum,
quod nuper se a metu liberum et solutum fore pro-
fessus nunc se ipsum tristitiae sibi autorem esse
dioat. Sed iam admonui, quamvis hostes suos de-
spiceret ex fidei specula, non tamen extra anxieta-
tem fuisse et metum. Hic autem de tentationibus
suis loquitur, quas fidei constantia vincebat, non
tollebat. Dicit ergo se ratione et oonsilio destitui,
quia incommode cedit quidquid concipit vel delibe-
rat. Mali huius gravitatem auget, quod hostes non
oessant capita inter se conferre, et excudere varias
artes in eius perniciem. Hoc idem prosequitur
quum dicit congregari, nam oum uno aut altero
habere negotium, tolerabilo utounque esset: oppu-
gnari vero unum hominem a turba et exercitu,
nimis durum. Occultandi verbo perstringit astutias,
vel clancularias artes quibus studebant ex inopinato
incautum opprimere, nam verbum 12'E)>p secundum
rationem grammaticae debebat in medio habere )
literam: ergo ' putant esse quasi notam Hiphil, ut
exprimat, latebras in suis fallaciis oaptare hostes
Davidis, ut eum occulte oircumveniant. Addit,
quocnnque se vertat, illos aoriter instare, et quo-
dammodo talos premere, ut nulla sit relaxatio.
Causam esse dicit implacabile odium: quia satiari
aliter quam eius morte nequeant

8. (Super iniquitate.) Quidam initium versus
interrogative legunt, An erit illis evasio in pravi-
tate? Sed quia nulla necesaitas cogit sensum illum
remotum acoersere, praestat sumere verba ut sonant:
Quamvis illis evasio sit in pravitate, tu populos
tamen deiicies, o Deus. Hoc autem ideo dicit, quia
ubi impotenter et sine obstaculo grassati sunt in
suis maleficiis impii, quasi licentiam nacti lascivi-
unt: sicuti videmus hodie cyclopica audacia pro-

35*

551

PSALMU8 LVI.

552

fanos homine8 inflari, quia eibi videntur esse extra
Dei manum. Nec vero impunitatem sibi tantum
promittunt, sed epes et opes suas locant in male-
ficiis: et quo audacius et furiosius ruere pergent,
putant omnibus incommodis sibi paratum esse re-
medium. Postquam hoc ex eorum sensu protulit
David, statim retundit perversam hanc confidentiam,

Erovocans ad Dei iudicium. Quamvis ita super-
iant, inquit, ubi maturum advenerit vindictae
tempus, tu Deus populos prosternes. Plurali autem
numero utitur, confirmandi animi aui causa, quia
difficile erat, non expavescere ad tantam hostium
turbam. Quoties ergo nos obruent hostium copiae,
veniat nobis in mentem, proprium esse Dei munus,
non unum hominem duntaxat vel paucos, non po-
pulum modo unum, sed totum mundum deiicere.

9. (Fugam meam.) Abrupta est precatio, nam
petere exorsus ut Deus lacrymas suas respiciat,
statim, quasi voti compos, pronuntiat, in libro Dei
scriptas esse. Nisi forte hanc quoque interrogatio-
nem precative aocipere quispiam malit, videtur ta-
men sensus hio eese simplicior: Domine nihil opus
est ut te pluribus verbis compellem: quia te sponte
antevertisse agnosco, ut praestares quod petendum
erat. Sed praestat singula verba expendere. Fuganx
suam dicit numeratam esse Deo, quo 86 miserabilem
faciat: quia longo iam tempore vagus et profugus
errare non destiterat. Nec de una tantum fuga
loquitur, sed mutatio est numeri. Quanqnam vide-
tur magis emphatice numero singulari totam vitam
suam erraticam notare, ac si vocaret continuam
peregrinationem. Debebat igitur continua illa er-
ratio favorem ex misericordia conciliare Davidi,
quod anxie et aegre per longos et perplexos cir-
cuitus vitam traxisset. Itaque lacrymas suas in
utre Dei recondi postulat. Solebant in utribus ser-
vare vinum et oleum. Itaque sensus est, Ne patia-
tur Deus lacrymas Davidis in terram excidere, sed
fideli custodia tanqnam pretiosas conservet. Porro
videfnus Davidem hic preces snas fundare in Dei
providentia: quia gressus suorum prosequatur oculis
suis, quaemadmodum etiam Christus docet capillos
capitis nostri numeratos esse coram Deo, Matth. 10,30.
Nisi enim persuasi simus, qnidquid patimur mole-
stiarum, venire in rationem coram Deo, nunquam
in hanc precandi fiduciam animi nostri emergent,
ut Deus in lagena recondat lacrymas nostras, ut
earum conspectn ad opem nobis ferendam tandem
flectatur. Mox vero se adeptum esse pronuntiat
quod optavit. Malo enim (ut iam dixi) affirmative
hanc partem legere, ut se ad sperandam salutem
hac consolatione mnniat David, quod omnes suae
lacrymae in Dei commentario descriptae sint: quia
scilicet earum memoria coram eo non deletur. Quod
si piorum lacrymis Deus tantum honoris defert,
certe multo minus sinet effluere sangninem, quin

singulas eius guttas numeret. Ossa ipsa et oarnem
exurant tyranni, sanguis tamen semper manebit
Buperstes ad clamandam vindictam : quia nulla
aetas delebit quod Deus in sua memoria descrip-
tum habet.

10. Tunc vertentur inimici mei retrorsum quo
die damavero: hoc novi, quod Deus mecum. 11. In
Deo laudabo verbum: in lehova laudabo verbum.
12. In Deo speravi: non timebo quid fadat mihi
homo.

10. (Tunc vertentur.) Alacrius victoriam suam
iactat, nam quasi in re praesenti artioulum temporis
designat, quo vertendi sint inimici sui retrorsum.
Quanquam autem nondum tam propinquam eorum
ruinam cernebat, Dei tamen promissione fretus ita
notare potuit maturum tempus, quod adhuc pa-
tienter exspectandum erat. In snmma, quamvis
non tantopere festinet Deus, nec eodem quo David
precatus est momento hostes eius dissipet, statuit
tamen sanctus vir preces suas non fore irritas: ae
optime declarat quomodo vel unde certus sit de
hostibus suis profligandis: nempe quia Deus nun-
quam frustratur suorum vota et preces, quia hoc
penitus animo inflxum habet, patieriter suspendit
animi sui desiderium, ut effectum placide exspectet
Oontinet autem hic locus utilem doctrinam, quia
David ut impetret quod postnlat, non fortuito vel
dubitanter se orare dicit, sed afferre certam per-
suasionem, quod Deus vota sua propitius exandiet.
Porro hac fide concepta spernere non dubitat quid-
quid Satan cum omnibus impiis tentabit.

11. (In Deo laudabo.) Hic non exprimitur
relativum, ut paulo ante: sed tamen esee sub-
audiendum, ex illo priore loco colligitur. Repetitio
vero non parum habet vehementiae: ac ei dictum
es8et: Quamvis Dens gratiae suae manifestationem
differat, ut videri possit nihil praestans inanibus
verbis Davidem lactare: non tamen deiectum iri
8ancti viri animum, quin semper glorietur in Dei
verbo. Et certe hoc est subscribere quod Deus sit
verax, Ioan. 3, 33 ubi ablato bonitatis et potentiae
eius sensu, verbo solidam gloriam tribuere non
desinimus. Repetitio, nt dixi, tendit in hunc finem:
Quamvis hodie visus a me fuerit Deus reeedere,
quia opem suam subduxit, in eius tamen verbo
quiescam. Idem si cras contingat, et perendie, in
eadem laude persistam. Ad hanc meditationem se
a8suefaeiant fideles, ut inter tentatibnea firmam
gloriam retineant, nudo verbo contenti. Nam etei
Deu8 illis multiplicem gloriandi materiam subinde
in suis beneficiis suppeditat; vix tamen unquam
tres passus conficerc licebit, nisi in solum verbum
recumbere didicerint. Eodem pertinet alterius een-
tentiae repetitio, In Deo speravi, etc. Etsi enim

553

PSALMUS LVII.

554

fatentur omnes unius Dei praesidio se fore satis
tutos, ezperientia tamen ostendit, minimis quibus-
gue agitationibus ab eo nos abstrahi. Ergo eum
Davide assidue meditemnr hane dootrinam: quid-
quid intentent homines, quibuscunque polleant con-
siliis, aut viribus, quocunque apparatu sint instructi,
si eos conferimu8 cum Deo, non esse cur terrea-
mur, quia evanescet quidquid alioqni in illis terri-
bile est.

13. Super me Deus vota tua, scivatn laudes tibi:
14. Quia Uberasti animam meam a morte: an non
pedes meos a praecipitio? ut ambuiem coram Deo in
luee vivorum.

13. (Super me.) Diximus initio, quia iam di-
scrimen evaserat David dum Psalmum hunc com-
poeuit, probabile esse, successu edoctum attezuisse
hanc gratiarum aotionem. Interea tenendum ost,
in mediis affiictionibus ea semper fiducia anima-
tum fuisse, ut paratus et accinctus esset ad gratias
agendas. Dicit autem vota Dei esse super se, quia
ad ea reddenda obstrictus sit: sicuti Latini dicunt
voti se damnatos, dum adepti sunt quod sub voti
nuncupatione petierant. Contrahitur enim obligatio,
ubi polliciti sumus nos gratos fore, Deus autem
precibus nostris annuit. Vota autem Dei intellige,
ac 8i dicam pecuniam quae in manu mea est, esse
creditoris, quia ipse quoque sum in eius aere. Da-
vid ergo liberatus, salutem hanc a Deo profectam
fatetur: ideoque votis quae conceperat se oneratum
dicit: quia conditio iam impleta erat. De quibus
autem votis loquatur, patet ex seounda parte ver-
8U8. Quod ideo notandum est, ne quis inconeido-
rate cum Papistis, vota quaelibet probari imagine-
tur. Dicit enim se redditurum laudes, vel laudum
sacrificia. Nam hoc nomen quamvis laudes signi-
ficet, ad sacrificia tamen, quatenus earum symbola
erant, transfertur. Sciebat quidem David, Deum
sacrificia neque praecise et per se ezigere, neqne
morari: sed quia legi subiectus negligere sacras
caeremonias non debuit, quae toti populo mandatae
erant, verisimile est de solenni testimonio loqui,
quale solebant reddere fideles quum insigni aliquo
Dei benefioio affecti essent.

14. (Quia Uberasti.) Gonfirmat quod nuper
dixi, se vitam suam Deo acceptam ferre, quia pe-
rierat, nisi mirabiliter servatus foret. Nam quo
dubitationem ezimat, dicit non modo se a fraude,
malitia, impetu et gladiis hostinm fnisse servatum,
sed ab ipsa morte. Idem alia loquendi forma ez-
primit, Quum praeceps rueret, se retentum csae
Dei manu. THD ^nim quidam male vortunt, A
lapsu: qnum potius violentum impnlsum significet
David. In summa, colligit ex magnitudine periculi,
se divinitus fuisse servatum. Atque id nobis agen-

dum est, ubi nos eripuit Deus ex aliquo discrimine,
ut meminerimn8 quantum et quam formidabile
fuerit. Sumus enim in ipsis malia plus satis meti-
culosi: sed postea simul cum metu evanescit gra-
tiae Dei memoria. Ambulare in luce vivorum, nihil
alind est quam vitali solis luoe frui. Sed particula
interposita, coram Deo, discrimen notat inter fideles,
quibus propositum est vitam suam referre ad Deum :
et profanos homines, qui velut fugitivi licentiose ober-
rant: non quod fugiant Dei oculos, sed quia tergum
ei obvertunt.

PSALMUS LVH.

ABG. Duae sunt hnius Psalmi partes: Priore enim suas an-
xietates exponit David: atque ut necesaitas ferebat,
opem Dei implorat contra oaulem et reliquos hostes
snoe. Deinde liberationis spe concepta, ad solvendum
Deo saorificium se aocingit.

1. Praefecto Ne perdas, Davidis Michtham,
quu/m fugeret a facie Saul, in spelunca. 2. Miserere
mei Deus, miserere mei: quoniam in te confidit anima
mea, et in umbra alarum tuarum sperabo y *) donec
transeat iniquitas. 3. Clamdbo ad Deum excdsum,
ad Deum qui perficit erga me. 4. MUtet e coelo, et
servabit me ab opprobrio absorbentis me;**) mittet
Deus clementiam suam et veritcUem suam.

1. (Davidis Michtham.) Quia de voce Michtham
nihil praeter coniecturam afferri potest, posthac
nihil attingam. Nihilo etiam certior ratio afferri
potest, cur Psalmus inscriptus sit, Ne perdas, ideo-
que, ut in re obscura et dubia, variant interpretes.
Quidam initium fuisse putant veteris cantilenae.
Alii vocem hanc Davidi expressam fuiase putant,
quum nullum pateret effugium, O Deus ne perdas.
Alii hac voce laudari putant Davidis probitatem,
qui Abisai in caedem Saulis ruentem, ab impetu
revocavit: quia etiam in sacra historia haec obiur-
gatio ponitur, Ne perdas. Sed quia ante precatus
fuerat David, quadrare non potest illa opinio. Ergo
alterutrum ex illis duobus eligere convenit: vel
quod ad numeros tritae cantilenae compositus fuerit
Psalmus: vel quod David precationem subito metu
sibi extortam, ut in re memorabili, breviter hic
notare voluerit.

2. (Miserere mei.) Precatio duplicata ostendit
Davidem non levi moerore, cura et metu fuisse
constrictum. Sed ratio petendae misericordiae no-

*) i'e8pereray, en marge: ou hebergeray.
**) de ropprobre de celuy qui m'engloutit f en marge: ou
en la confusion de celuy qui m'aguette.

555

P8ALMUS LVII.

556

tanda est, quod in Deo speraverit Quanquam
emphasis etiam subest in nomine Animae, ac si ex
intimo oordis affectu se sperasse diceret: vel spem
suam non esse volaticam, ut loquuntur, sed penitus
altas radices egisse. Idem metaphorice mox repetit,
umbram alarum Dei sibi integumento fore dicens.
Quanquam enim verbum JTDH interdum sperare
significat, ut ego etiam verti: quia tamen etiam
idem valet ac hospitari vel protegere, non displicet
ita accipi hoc loco ubi mentio fit umbrae alarum.
Snmma huc tendit, quando se totum commisit Da-
vid Dei tutelae, ut nuno sentiat quod Psalmo 91, 1
videbimus, Qui in protectione Dei habitant, tuto
et excelso loco quiescere. Oaeterum, Dei custodiam
umbrae alarum conferri, alibi diximus: quia Deus
ut nos familiarius ad se invitet, dicit se instar
gallinae vel avis, alas expandere ad nos fovendos,
quo minus excusabilis est nostra ingratitudo et
pravitas, nisi ad tam blandam invocationem celeriter
aocurrimus. Addo quod spem suam non sine cir-
cumstantia fixam in Deo fore dicit, et sub umbra
alarnm eius quieturam, sed quo tempore instar
procellae vel turbinis transibit iniquitas. Nisi quis
forte nomen j"fln malit Potentiam vertere. Quid-
quid sit, affirmat David sibi fore in Deo refugium,
et alas eius sibi fore loco integumenti quousque
transierint omnes afflictionum procellae. Et certe
quamvis interdum nobis sereno et tranquillo coelo
apricari liceat: quia tamen subitis procellis quotidie
obnozia est haecvita, spes nostras in Doum contrahere
convenit, ut nos operiant alae eius. Spei invoca-
tionem subiicit: quia fieri non potest ut non preces
suas ad Deum dirigant qui in eum confidunt, ideo-
que spem suam ab effectu probat David, qnia ad
Deum in necessitate confugiet. Deum autem ornat
insigni epitheto, nempe quod erga se compleat quae-
cunque est pollicitus: vel quod ad finem usque
perducere velit quod incepit opus. Eodem enim
sensu hic positum esse interpretor verbum TBJ,
quo legitur Psalmo 138, 8 quia eadem utrobique
ratio est. Atque hoc nobis occurrere debet ad ful-
ciendam spei nostrae perseverantiam , Deum, quia
opus mannum suarum non deserit, salutem fidelium
numeris omnibus complere, et illis semper fore du-
cem, doneo eos ad metam usque perduxerit Quod
alii vertunt, ad Deum qui rependit mihi, frigidum
est. Melius quadraret, meo iudioio, Ad Deum qui
deficit erga me. Adversative autem hoc modo re-
solvenda esset sententia : Licet nunc Deus me desti-
tuat, neque me exserta manu invet, clamabo nihilo-
minus ad eum. Coactior sensus est, Clamabo ad
Deum qui perficit, vel perfecte exsequitur rigorem
suum erga me, et contextus postulat potius ad Dei •
beneficia referri, nt semper nobis occurrat Dei con-
stantia in prosequenda sua bonitate, quia opus ma-
nuum suarum inchoatum non deserit.

4. (Mittet e codo.) Dixi iam saepius, Davidem
pias meditationes inserere suis precibns nt aegrum
animum soletur, quasi sibi repraesentans spei suae
fructum. Ita nunc non seous ac si mannm Dei
praesentem cerneret, de eius auxilio gloriatur.
Quum dicit, Mittet e codo, quidam subandiunt an-
gelos, mihi indefinita loquutio melius videtur con-
gruere: quod scilicet non obsoure, nec vulgari
modo, sed potenter et evidenti miraculo proferet
Deus quam facturus est salutem. Ergo hac voco
magnificum et singulure liberationis genua David*
se sperare intelligit. Atque ita coelum opponit ter-
renis mediis vel naturalibus. Quod sequitur, potest
duobus modis exponi. Qui vertnnt ab opprobrio,
subaudiunt Iiteram Q. Sed forte non minus com-
modum esset appositive aooipere, ServabU me in op-
probrium devorantis me. Quanquam participium C^JOtP
pro exspectante sumi posset: ac si dixisset David,
Hostes quidem mei cupide inhiant meo exitio, et
ex insidiis occasionem me perdendi oaptant: sed
Deus cum ipsorum dedecore me eripiet. Pudorem
enim et probrum inoutere Deus impiis dicitur, dum
spes eorum frustratur. Sicuti autem prius mirifi-
cam et plane coelestem sibi liberationem promisit
David, ita nunc se eam sperare dicit a Dei cle-
mentia et fide: easque statuit tanquam auxiliares
eius manus.

5. Anima mea in medio leonum, iaceo inter ar-
dentes, inter filios hominum: quibus dentes lancea
sunt ac sagittae, et lingua eorum gladius acutus.
6. Exaltare super coelos Deus: super omnem terram
gloria tua. 7. Rete paraverunt gressibus meis: in-
curvata est anima mea: foderunt coram me foveam,
ceciderunt in eam. Selah.

5. (Anima mea.) Describit rursus hostium suo-
rum saevitiam : quo Deum citius ad opem ferendam
inclinet. Primum comparat lconibus: deinde furore
ardere dicit vel implacabili odio, et dentes eorum
similes esse lanceae et sagittis. Quod de lingua
subiicit, apto intelligi potest de virnlentis calumniis,
quae altius penetrant ad vulnerandos innoxios quam
ulli gladii. Et scimus Davidi praecipunm fuisse
certamen cum falsis criminibus quibus eum improbi
gravabant. Quando autem sanctum virum ita cru-
deliter et variis modis oppugnatum fuisse audimus,
ne molestum nobis sit in eandem arenam trahi:
sed querimonias nostras coram Deo deferre sufficiat,
cuius est fallaces linguas et sceleratas manua a
noxa compesoere. Ideo mox cum David vindicem
implorat. Etsi enim extra rem videtur esse haec
preoatio, Exaltare super coelos Deus, super terram
gloria tua, si tamen reputamue quanta sit impiorum
protervia, ct quam supinus fastus, ubi Deus ad
ininrias connivet, facile iudioabimus non abe re hoc

557

PSALMUS LVIII.

558

esse dictum : praesertim quia Saul et totus populus
simul conspiraverant, Deum praeolaro modo exsur-
gere oportuit ad stemendam illam altitudinem.
Atque hinc summa ad nos consolatio redit, dum se
OBtendit Deus nobis succurrere ut gloriae suae con-
sulat, nam ei non minus quam nobis insultant im-
pii; ipse autem gloriae suae iaoturam facere non
vult, neo sacrum suum nomen eorum ludibriis pro-
stituere. Postea iterum redit ad querimonias: et
quum antehao crudeliter se vexari dixerit, nunc
sibi insidias et fraudes intendi deplorat. Incurva-
tam animam dicit, quemadmodum trepidi homines
solent se contrahere: adeoque aves ipsae dum sibi
metuunt ab aucupio, non audent pennas movere,
sed humi prostratae iacent. Alii vertunt, incurva-
vit animam meam. Sed alter sensus simplicior est,
et verbum W)3 neutraliter saepe aocipitur. Quan-
quam autenr t^jyj Hebraeis est femininnm, alibi
tamen quoque masoulinis verbis iungitur.

8. Paratum cor meum Deus, paratum cor meum:
cantabo et psdUam. 9. Exsurge lingua mea, exsurge
nablurn et ciihara, excitabor*) diluculo. 10. Celebrabo
te in popuUs Domine, psaflam tibi in nationibus:
11. Quia magna ad codos bonitas tua, et ad nubes
veritas tua. 12. Exaltare super coelos Deus, super
omnem terram gloria tua.

8. (Paratum.) Quidam istud p^ exponunt
Gonfirmatum est: et verbum hoc Hebraeis tam
stabilire quam parare significat. Si placoat illa
versio, sensus erit, Davjdem probe et diu meditatum
esse quas nuno Deo solvit laudes, ao si diceret:
Non repente, quorundam more, ebullio in gratiarum
actionem, sed firmo et constanti animi proposito
canendis Dei laudibus me addixi. Caeterum mihi
altera expositio magis arridet, quod se alacriter ac-
cedere dicat David ad laudandum Deum, sicuti
gallice dicimus, Ie suis dispos, ou deliberi. Quan-
quam autem prompta haec voluntas ubi nascitur
ex serio affectu, constantiam fere comitem trahit,
operae pretium tamen fuit monere lectores quid
verbum hebraicum valeat. Cor ergo paratum Da-
vid tam hypooritarum labris, quam aliorum torpori
opponit: ao si diceret, se sincero zelo accensum
esse, segnitie discussa, et omnibus impedimentis
valere iussis, se attentum esse ad voluntarium hoc
saorificium.

9. (Excitare lingua mea.) Poetice ezprimit Da-
vid vehementiam illam et ardorem cordis sui. Lin-
guam enim suam, citharam et nablum advocat, ut
sibi praesto sint ad celebrandum Dei nomen. T03
non sine cauea Linguam reddidi. Etsi enim sae-
pius pro gloria sumitur, ex multis tamen locis

*) ie seray reaveille, e» marge: ou me resveilleray.

patet ad linguam quoque transferri, ut diximus
Psalmo 16. Hano vero significationem exegit con-
textus, ubi mox fit mentio nabli et citharae: ac si
dioeret David, se tam assa vooe quam musicis in-
strumentis nomen Dei celebraturum. Primas qui-
dem partes cordi dedit: sed adiungit oris confessio-
nem: tertio, adminioula adhibet, quae studium
magis accendant. Bi verbum Tyn transitive acci-
pere libeat, perinde erit. Nam qui sorio experge-
factus est ad laudandum Deum , nulla in parte
cessat.

10. {Cdebrabo te in populis.) Quia gentes et
populos gratitudinis auae fore testes promittit Da-
vid, colligimus, in his afflictionibus gestasse Christi
personam: idque scire magnopere nostra refert, ut
nobis conditio nostra ante oculos quasi in speculo
versetur. Quod autem his verbis respexerit in
Christi regnum, Pauli auctoritate primum, Rom. 15, 9
deinde etiam olara ratione constat. Etsi enim cani
poesunt Dei laudes inter rupes et saxa, absurdum
tamen esset dicere, narrabo surdis nomen Dei, unde
sequitur gentes ad Dei notitiam fuisse vocandas,
ut praeoonium hoc ad eas perveniret. Summatim
deinde attingit quam sibi sumpturus sit canendi
materiam, nempe quod bonitas Dei et veritas to-
tum mundum impleant. Diximus autem alibi, non
abs re initium fieri a Dei bonitate, et deinde fidem
eius coniungi: quia ut propensus sit Deua et libe-
ralis ad promittendum , non aliunde quam gratuita
sua bonitate adducitur. Sed ne facilitas haec pu-
tetur constantia carere, fidei et veritatis elogio sanoi-
untur omnes promissiones. In fine Pealmi ad preces
iterum convertitur, ne Deus sua tolerantia impiis
augeat proterviam, hocque modo suam gloriam ob-
souret. Nisi forte hic, postquam vaticinium edidit
de gentium vocatione, votum etiam de ea accele-
randa ooncipiat: ac si diceret: Domine non modo
in Iudaea potentiam tuam illustres innoxiis iuvan-
dis, 8ed per totum mundum iudicia exerceas quibus
imperium tibi asseras apud omnes populos.

P8ALMU8 LVITI.

ABO. Duae aunt huins Psalmi partos: primo enim enam pro-
bitatem asserit David oontra hoBtinm calumnias. Ubi
vero conqueBtus est, indigne se perpeti graves iniarias
ab hostibus, nec minus frandibna et insidiifl quam oru-
delitate eornm se oppugnari: provocat tandem ad Dei
indicinm, illisque exitinm precatnr qnale meriti snnt.

1. PraefedOj Ne perdas, Davidis Micktham.
2. An vere congregatio iustitiam loquimini? recta
iudicatis filii hominum? 3. Quin poHus in corde
malitias agitatis, in terra violentiam manus vestrae
appendunt 4. Alienati sunt impii a vuiva, errave-

559

PSALMUS LVUI.

560

runt db utero loquentes mendacium. 5. Venenum Ulis
secundum simUUudinem veneni serpentis, sicuti aspi-
dis surdae quae obturat aurem suam. 6. Quae non
audit ad vocem incantantis magi, magicam exercentis
scienter.

2. (An vere congregatio.) David hostes suob
interrogatione ultro lacessens, ostendit quantum
habeat fiduciae in bona causa. Nam ubi audemus
teetimonium petere a parte adversa, ostendimus
nihil esse in re ipsa dubitationis : quia si cauea
obscura esset, stultae confidentiae esset adversarium
citare testem. David ergo bona conscientia fretue,
libere prodit in medium, et futiles calumnias quibus
eum gravabant apud simplices, refutat, idque pro-
prio eorum iudicio, ac si diceret: Ego vos testes
habeo meae innocentiae, vos tamen fictis criminibus
improbe me vexatis: quomodo vos non pudet in-
noxium ita gratis opprimere? Tenendum vero est
quosnam David accuset. Vocat eos oongregationem,
deinde filios hominum. Nam qui D?K putant epi-
theton esse iustitiae, et vertunt Mutam, aberrant
meo iudicio, a mente Davidia. Caeterum, de voce
Congregationie non coneentiunt interpretes. Qui-
dam odiose perstringi existimant hostes Davidis,
quod suoa haberent conventus ineundis perversis
consiliis: sicut improbi saepe ad noxas excogitandas
capita inter se conferunt. Ego tamen aliis potius
subscribo, qui honorifice, sed per concessionem,
Saulis consiliarios notari putant, qui in eius per-
niciem coibant quasi aoturi de bono publico. Alii
qui literam 3 coniungunt cum voce D7& ad eundem
sensum accedunt. Sed quia commentum illud a
verbis remotum est, praestat genuinam illam ver-
sionem retinere. Coetum ergo illum compellat
David, quem eub epecie legitimi consilii vocabat
Saul ad insontem opprimendum. Forte vero con-
temptim vocat filios hominum, detrahens quod titulo
tenus conceaserat: quia potius latronum turba erant
quam iudicum oonventus. Niei magis placeat, quum
praevalida manu se oppugnari videret David, et
omne8 fere vulgi animos in illam sceleetam factio-
nem propensos esse, tamen excelso animo despioere
illam multitudinem. Docemur autem hoc loco,
quamvis a toto mundo impetantur servi Dei, nullum
terrorem illis obetare, modo sibi recte conscii sint,
quo minus tam regibus ipsis et eorum consiiiariia,
quam populi quisquiliis insultont. Nos vero disca-
mus, Davidis exemplo, quamvis totus mundus sur-
dus sit, in bonam conscientiam recumbere, atque
ita provocare ad Dei tribunal. Augustinus qui
graecam tantum versionem tenebat, argute hic dis-
putat, hominibus rectum esse iudicium in generali-
bus principiis: sed ubi ad hypothesin ventum est,
hallucinari: quia vitiosi affectus rectas notitias ob-
scurant vel depravant. Hoc quidem dictu plausi-

bile est atque etiam utile, sed nihil ad Davidis
mentom.

3. (Quin potius.) t Postquam de crassa eorum
impudentia conquestus est, iam eos aggreditur,
quod corde machinentur iniustitiam, et manibus
exsequantur. Itaque particulam t\# verto Quin
potius, quia non dubito, ubi falsas oalumnias a se
depulit David, ulterius nunc progredi, et eorum
crimina proferre in medium. Secundum membrum
duobus modi8 verti potest: Viclentiam appendUis
manibus vestris, vel manus vestrae violentiam ap-
pendunt. Quia tamen non mutatur sensus, sequan-
tur leotores utrum volent. Quod autem appendere
dicit pro exercere, putant quidam hanc esse meta-
phorae rationem, quod isti Davidem opprimerent
sub aequitatis praetextu, ac si perfidus et contumax
fuisset adversus regem, et publicae quietis turbator.
Nec dubium est quin suam tyrannidem fucaverint
honestis titulis: ut hypocritae, etiamsi nihil habeant
coloris, obtendunt tamen semper aliquid. Sed quia
verbum hebraicum D/B latius patet, sumiturque
pro dirigere vel aptare, simplicior forte sensus erit,
eos ordinare vel disponere quas corde iniquitates
conceperant. Particulam in terra tantundem valere
puto, ac palam: ut hic de effraeni eorum licentia
ezpostulet: quia non clanculum vel in obscuro an-
gulo violentiam suam exercebant.

4. (Alienati sunt) Eorum malitiam exaggerat,
quod non coeperint nuper ad precandum se proiicere,
sed nati sint ad pravitatem. Scimus enim pleros-
que non malo alioqui ingenio praeditos, vel levitate
et libidinis impetu abripi, vel corrumpi malis exem-
plis, vel aliqua oocasione se prostituere ad malum:
contra autem pronuntiat David, hostes suos malitia
imbutos e88e ab utero: ac si diceret, perfidiam et
crudelitatem cum ipsis natas esse. Etsi enim vitiosi
omnes nascimur, et omnibus Adae posteris ingenita
est pravitas, ut nihil recti tentare possint quantisper
8U0 ingenio feruntur: scimus tamen arcano Dei
fraeno retineri maiorem partem, ne se ad quodvis
flagitium proiiciat. Ergo quamvis corruptio origi-
nalis peccati in toto humano genere grassetur,
experientia tamen ostendit, quosdam esse verecundos
et honestis moribus : alios mediocri tantum corruptela
imbutos: alios vero naturae adeo perversae, ut sint
prorsus intolerabiles. Hanc igitur effraenem maiitiam
quae in communi hominum pravitate detestabilis
est, David in hostibus suis regnare affirmat: quasi
dioeret, sibi cum scelerum portentie esse negotium.

5. ( Venenum ittis.) Pergit in sua amplificatione:
et quanquam saevitia ardebant eius hostes, virulen-
tiam tamen magis illis exprobrat, sicuti aliis locis
vidimus. Nam quod alii Furorem vertunt, aspidum
similitudini non videtur congruere. Neque repugnat
etymologia, quia nomen a calore deduotum est.
Scimus enim veneni genus esae quod frigore auo

561

PSALMUS LVIIL

562

enecat: alterum vero quod uredine et aestu con-
sumit partes vitales. Seneus ergo est, hostes Da-
vidis venenata malitia ad nocendum aeaue refertos
ease ac serpentes. Yeteratoriam deinde astutiam
expressius designat, similes esse dioens surdis aspi-
dibus, quae aures suas ad vocom incantantium ©lau-
dunt: ac si diceret, non esse ex vulgo serpentum,
sed vafritie superare callidissimas quasque aspides,
quae sibi a magorum insidiis cavent. Si quis quae-
rat, an igitur sit ars aliqua incantandi: Respondeo,
si nuliae essent inoantationes, puerile et absurdum
fore quod hic dioitur, snmeret enim ex nihilo si-
militndinem: nisi forte magis placeat ex communi
vulgi errore loquutum esse Davidem. Videtur tamen
innuere fascinis incantari serpentes: idque sine
perioulo fateri licet. Atque olim Marsi hac scientia
pollere in Italia crediti sunt. Certe si nullae essent
incantantiones, frustra lege Dei prohibitae ao dam-
natae essent, Deut. 18, 11. Neqne tamen rationem
vel artem esse ooncedo in fascinationibus, sed meris
diaboli praestigiis hoc fieri, ouius imposturis Deus
inter eaecos, hoc est incredulos, fraennm laxat, snis
autem, quibua per verbum et spiritum suum afful-
get, non ita illudere permittit. Si tamen ansam
curiosis quaestionibus praecidere libeat, sequamur
quod nuper attigi, Davidem ex commnni errore
8imilitndinem hano esse mutnatum: ac si dixisset,
nullam posse in serpentibus versutiam inveniri quae
non in hominibus istis regnet : etiam si quae aspides
adversus incantationes astu sno munitae sint, non
magis tamen esse callidas.

7. Deus contunde dentes ipsorum in ore eortm:
maxittas leonum contunde Iehova. 8. Diffluani sicut
aquae, abeant sibi: extendant arcum suum ac si se
confringerent. 9. Quemadmodum limax liquefactionis
evanescat, dbortivwm mulieris quod non videt solem.
10. Antequam sentiant oUae vestrae*) rhamnum, sicut
crudum quasi turbo disperdat eum.

7. {Deus contunde.) Iam descendit ad impre-
cationem, Deumque vindicem appellat, sicut propriae
sunt eius partes impiorum violentiae resistere, dum
innoxiis molestiam facessunt. Sed hic ordo notan-
dus est, quod prius de hostium suorum malitia
conquestus est David, et bonam conscientiam in
medium produxit, quam Deum advocet causae suae
patronum aut iudicem: quia minime sperandum est
ut malas oausas tuendas suscipiat. Petit autem hoo
versu, ut Deus virtute sua frangat improbos, ao
compescat nocendi rabiem qua flagrant. Nam per
dentes significat non secus laniandi ac discerpendi
esse cupidos ac feras bestias: quod secunda parte
olarius exprimit, eos leonibus comparans. Unde

*) vos pots, en marge: ou voa eepines.
Calvini opera. VoL XXXI.

apparet quam furiose in eius perniciem ruerent.
Proximo versu et aliis sequentibus eandem senten-
tiam prosequitur, et aptissimis similitudinibus ex-
ornat. Primum rogat ut eos diffluere faciat Deus
aquarum instar, hoc est quam oitissime. Quo verbo
non vulgarem fidem testatus est. Videbat hostes
suos magnis copiis et opibus instructos: videbat
altis radicibus inniti, et optime fundatum esse eorum
robur: denique videbat saxeis montibus essesimiles:
imo quum totus populus esset infensus, multas
rupes sibi videbat oppositas, quarum oonspeotus in-
genti terrore deiicere poterat eius animum. Ergo
Deum precari ut tantam duritiem liquefaciat, et
diffluere faciat tam arduas moles, rarae spei et
constantiae fuit: res enim erat incredibilis, nisi Dei
potentiam extulisset supra omnia mundi obstacula.
Sequitur altera similitudo, ut irriti eorum conatus
abeant Sensus enim verborum est: Quum arcum
suum intenderint, ut sagittae frustra oonoidant tan-
quam confraotae. Quia ergo implacabilis erat eorum
crudelitas, postulat David ut frustretur Deus ipso-
rum conatus. Porro hoo votum conoipere non
potuit, nisi inviota fortitudino instructus, ut formi-
dabiles hostium apparatus Dei arbitrio subiioeret:
imo ita preoando totam eorum potentiam sub Dei
pedibus prosternit. Ergo haeo circumstantia notanda
est, ne languescant preces nostrae, quamvis aptatae
iam sagittae mortiferoe ictns minentur.

9. (Quemadmodum limax.) Duae istae compa-
rationes in eundem tendunt scopum quo prima,
nempe ut celeriter tanquam res fluidae aboleantur.
Posset hoo videri ridiculum, robustissimos gigantea
cochleis vel limaoibus conferri, nisi hunc honorem
Deo tribueret David, posse momento et absque
negotio discutere ac redigere in nihilum quidquid
in mundo insnperabile ducitur. Sed fidei oculis
Dei iudicia considerans sperat, vires illas, quarum
fiduoia suas deliberationes in decem saeoula exten-
dunt, statim posse dissolvi. Videtur autem alludere
ad subitos exortus impiorum, ao si diceret, repen-
tinum interitum similem fore origini: ne facilibus
incrementi8 frustra superbiant. Eadem est abortivi
ratio: quia si reputamus quantum temporis inani
fiduoia devorent, facile statuemus, antequam vivere
inoipiant, quasi ab ipsis carceribus retrorsum trahi.

10. (Antequam serdiant.) In hoo versu partim
ob voces ambiguas, partim ob perplexum contextum
subest nonnulla obsouritas, quia HITD ollam et
spinam significat, duplex sensns potest elici: Ante-
quam adolescant spinae vostrae in rhamnum, hoc
est, crescant in maiorem altitudinem, et densiores
fiant Vel, antequam ollae vestrae sentiant ignem
ex spinis accensum. Si de ollis exponimus, vivum
sumetur pro carne cruda, sicuti etiam nos vertimus,
si autem pro spinis, sumetur pro immaturo vel
tenero. Prophetae tamen consilium minime ambi-

563

PSALMUS LIX.

564

guum est: nam festiDationem vindictae Dei his
verbis denotat, ideoque precatur quasi turbine eos
abripi: vel antequam adoleacant in iustum robur,
gicut spinae in rnamnum durescunt: vel antequam
inaturescant, sicuti caro quae in olla vel Iebete
coquitur. flio tamen posterior sensus videtur me-
lius fluere, ut ira Dei turbulento impetu abripiat
impios quasi carnem incoctam, et quae primum
calorem nondum sensit.

11. Laetabitur iustus quum viderit*) vindictam:
manus suas lavabit in sanguine impii. 12. Et dicet
homo: Atqui fructus est iusto, atqui est Deus iudicans
in terra.

11. (haetabitur iustus) Quanquam videtur
affectum a.pia mansuetudine longe remotum iuatis
tribuere: si tamen memoria tenemus qnod alibi
saepius dixi, laudari a Davide puros et bene com-
positos affectus, in eo nihil est absurdi, fideles duoe
et moderatore spiritu sancto gaudium ex Dei iudi-
ciis percipere. Unde enim fit ut crudeliter vulgo
gaudeant homines inimicis suis pereuntibus, nisi
quia turbidis passionibus odii, iracundiae et impa-
tientiae feruntur? ut vindictam intemperanter expe-
tant? Ergo ubi dominatur caro, nihil rectum est
vel sincerum. Qui vero spiritus zelo iustae Dei
vindictae animum suum conformat, non minua recte
gaudebit quoties poenas divinitus impiis cernet in-
fligi, quam humaniter eorum conversionem optabit,
ut salvi fiant. Sicuti enim Deum sua miserioordia
non impedit quominus tempestive severus sit iudex
ubi nullus est resipiscentiae locus: nec rursus se-
yeritas eius clementiae repugnat: sic etiam iusti
iniurias placide tolerando, hostes suos libenter in
viam salutis revocarent, et resipiscere mallent quam
perire, ubi tamen ad maturum vindictae tempus
eos adduxit sua obstinatio, iustam habent gaudendi
materiam: quia hoc modo vitam suam Deo pretio-
sam esse agnoscunt. Sicuti ergo gemunt ac tor-
quentur quamdiu ad eorum afflictiones Deus conni-
vet: ita fieri non potest quin illis iucundum sit
iu8tam sceleribus mercedem ropendi.

12. (Et dicet homo.) Ex causa et fine gaudii,
<]ualis hic describitur, clarius apparet affectum huno
ln sanctis purum esse omni vitio. Quanquam vi-
detur passim ad quosvis extendere quod prius tan-
tum de iustis dixerat. Sed quia confessio haec non
potest nisi fidelibus quadrare, qui vere oculati sunt,
eos solo8 sub nomine hominis notari arbitror: cum
hac tamen ratione, ut significet David multos qui
perculsi fuerant ac turbati, redituros ad tranquillam
mentem. Quamvis ergo nonnisi filios Dei intelligat,
merito indefinite loquitur quasi de multitudine:

*) quand il aura vu, en marge: ou ponrce qu'il anra vu.

quia scimus quam multos res in mundo confusae
et inordinatae concutiant: qui rurous patefacta Dei
iustitia animos colligunt, ut passim mutentur iu-
dicia ubi Deus manum suam e coelo exserit. Longe
ergo lateque patebit haeo confessio, sicut etiam di-
cit Iesaias, 26, 9: Ubi apparuerint iudicia tua o
Deus , iustitiam discent habitatores terrae. Quam-
vis autem particula "]{< interdum simpliciter affir-
met apud Hebraeos: quia tamen saepius amplificat,
non dubito quin hio subaudienda sit antithesis inter
tentationem, qua premuntur infirmae mentes quan-
tisper Deus vindictam suam suspendit, et fiduciam
quam ex eius iudiciis concipiunt. Adversativa
igitur particula dubitationem illam repellunt, quae
ex dissimulatione et tolerantia Dei obrepere solet,
ac si expergefacti soporom suum corrigerent. Est
autem hic non exiguus. profectus ad pietatem, bene
et penitus nobis esse persuasum iustos sollicite in
Dei timore ambulando non ludere operam. Ideoque
Ies. 3, 10 ad hanc sapientiam filios Dei eniti iubet:
Dicite, Iusto bene erit, laborem manuum suarum
oomedet: quia nisi mox iustorum probitati respon-
deat fructus, ad diffidentiam lubrici ac proni sunt
omnium animi, ac si Deus abiecta mundi cura
otium in cpelo coleret. Qua de re fusius tracta-
bimus Psalmo 73. Rationem cur fructu suae pie-
tatis non careant filii Dei, adiungit, quia scilicet
Deus est iudex mundi. Fieri enim non potest, si Dei
providentia regitur mundus, quin tandem discrimen
apud se esse ostendat inter bonos et malos. Nomen
terrae diserte exprimitnr: quia profani homines
fortunam putantes dominari in mundo, imperium
Dei coelo includunt.

PSALMUS LIX.

ABQ. Inscriptio quae moz sequetur, declarat qua occasione
Bcriptns fnerit PsalmuB, qui fere proximo similis est.
Priore enim loco, qno gravius imnstam hostinm sae-
vitiam accuset, nnllo sno merito aibi tam infestos ease
affirmat. Conquestus antem de illornm iniqnitate, im-
plorat opem Dei: et postguam aanctia meditationibns
ad bonam spem se animavit, de infansto illornm ezitn
vatieinatur. In fine promittit se Hberationis fore me-
morem, nt Dei gratiam celebret.

1. Praefecto, Ne perdas, Davidis Michiham,
quum misit Satd, et custodierunt domum ad eum
interficiendum. 2. Libera me ab inimicis meis Deus
mi, ab insurgentibus in me attolle me. 3. Libera
me ab operariis iniquitatis, et a viris sangumum
serva me: 4. Qiiia ecce insidiati sunt animae meae,
congregati sunt adversum me robusti: non peccatum
meum, et non scelus meum Iehova. 5. Sine iniqui-
tate cucurrerunt, et se instruxerunt, excitare in occur-

565

PSALMUS LDL

566

sum meum, et vide. 6. Et tu Iehova Deus exer-
cttuum , Deus Israd expergiscere ad visitandas omnes
gentes : ne miserearis amnium inique transgredientium.
Sdah.

1. Nota est historia cuius hio fit mentio. Corte
quum militum turma obsesaus domi sua esset David,
(1. Sam. 19, 11) et omnes urbis exitus tenerent
missi a Saule custodes, nulla spes effugii aut vitae
residua erat. Tametsi autem uxoris astu elapsus
est, non tamen alibi quam in Dei misericordia sa-
lutem quaesivit. Bt oerte quamvis fallendis patris
militibus figmentum illud exoogitaverit Michol,
certum tamen est, pium virum nonnisi mirabili
Dei praesidio ereptum fuisse. Ergo custodia domus
hic ponitur ac si dictum esset, conclusum tunc
fuisse in mortis angustias. Missi enim fuerant a
Saule, non qui vivum caperent, sed qui inter-
ficerent

2. (Libera me.) Quo se magis ad Deum invo-
candum hortetur, violentam hostium potentiam de»
scribit. Surgendi enim verbo non modo audaciam
notat, vel strenuos ac fervidos impetua, sed vires
quibus praevalebant: et tamen in altum attolli ro-
gat. ut superior sit ista quasi exundatione. Atque
haec loquutio notanda est, ne dubitemus servandi
modum in Dei manu ease, quantumvis supra capita
nostra hostes emineant. Sequonti versu non modo
se obrutum esse dicit, sed etiam expostuiat de in-
iusta et scelesta hostium suorum orudelitate. Postea
utrumque complectitur, nempe se viribus destitui
ad resistendum, et tamen nulla sua culpa tam
graves et duros insoltus perpeti. Diximus autem
alibi, imo saepius repetivimus, quo sibi melius con-
scii sunt fideles, eo plus ad quaerendum Deum
fiduoiae illis suppetere: quia liberior patet aditus
eo quod communem sustineant cum Deo ipso oau-
sam. Nam quia Deus iuetitiae assertor est, ac bo-
narum causarum patronus, bellum cum eo suscipit
quisquis innoxios aggreditur. Primo ergo queritur
valida oonspiratione se opprimi, et insidiis esse cir-
cumventum, unde sequitur nihil reliquum esse
aubsidii in mundo. Postea ad innooentiae suae
testimonium descendit. Quamvis enim Deus, suos
affligendo, eorum peccata oastiget, merito tamen
David, Saulis respectu, ab omni culpa se eximit,
atque hoc modo integritatis suae Deo iudicium de-
fert, quae perversis calumniis apud homines sucou-
buerat. Quidquid iactent, inquit, non reperietur
in me scelus nec peccatum. Quamvis tamen
bellandi ratione careant, dioit eos currere vel sata-
gere, quibus verbis intelligit nihil eos omittere ad
extremam diligentiam : adeo scilicet in perniciem
miseri hominis cupide intentos esse.

5. (Excitare in occursum.) Alludit ad hostium
festinationem, de qua loquutus est, ne minus sedulo

Deus auxiliari maturet quam illi ad perniciem in-
cumbunt. Rursus tamen ut sibi favorem conciliet
coram Deo, testem ac iudicem causae suae ipsum
appellat. Porro quum dioit vide, sensum carnis
permiscet doctrinae fidei, perinde enim ac ai praeter-
iisset Deus olausis oculis omnes iniurias usque ad
illum diem, rogat ut nunc incipiat videre: hoc pro
ruditate humanae mentis. Interea tamen videndi
partes Deo tribuena, fide agnoscit nihil eius provi-
dentiae esse absconditum. Quanquam notandum
est, Davidem humanitus ita balbutire, ut iam per-
suasus sit 8ua8 afflictiones simul cum integritate et
hostium iniuriis Deo esse cognitas. Sed hac vooe,
totam rem Dei iudioio examinandam proponit.
Proximo versu eandem precationem vehementius
prosequitur: ac primo Deum ornat novis epithetis,
vocans Deum exerdtuum et Deum Israd: quorum
priore immensam eius potentiam commendat, altero
peculiarem quam de filiis suis, et tota ecclesia gerit
curam. Emphaticum etiam est pronomen nnX»
quasi dioeret non posse magis fieri ut Deus abiiciat
iudicandi munus quam ut se ipsum abneget, vel
exuat suam essentiam. Hortatur autem ad visi-
tandas omnes gentes, non quod tam late pateret
causae quam agit cognitio, sed ratiocinatur a ma-
iori ad minus : quum ne profani quidem et extranei
manum et vindiotam Dei effugiant, certius et magis
horribile iudicium instare hostibus intestinis, qui
eub fraterno titulo piis molesti sunt, et ordinem
divinitus in ecclesia aancitum conturbant. Quan-
quam ergo Davidi bellum non erat cum omnibus
populis, Deum ad omnes visitandos exoitans, absur-
dum fore ostendit, si domesticos eoclesiae hostes
impune grassari sinat. Simul etiam oontra tenta-
tionem luctatur, qua probabile est duriter fuisse
agitatum. Premebatur enim non a quatuor vel quin-
que improbis, sed ab ingenti turba: contra tamen
se attollit, proprium Dei munus esse reputans non
modo paucos in ordinem oogere, sed poenas exigere
de soeleribus totius mundi. Nam Dei iudicium ad
ultimo8 usque terrae fines extendens, ea multitudine
terreri non debuit quae exigua erat generis humani
portio. Quanquam ut paulo post iterum videbimus,
non incommode potest hoo de Israelitis intelligi,
qui in suas tribua quasi in populos, divisi erant.
Dei vero misericordiam ab iniquis transgressoribus
prohibens, non dubium est quin reprobos tantum
notet, quorum deplorata erat iniquitas. Quanquam
simul tenendum est quod antea attigimus, tam pri-
vato affeotu fuisse exutum, quam purgatum omni
turbida intemperie. Praeterquam ergo quod exitio
iam addictoa esse novit, de quibus tam severe lo-
quitur, puro et composito spiritus zelo, communem
potius eclesiae causam, quam suam agit. Ideo non
est cur eius exemplum obtendant quos ad crepanda
anathemata impellit privatus dolor.

36*

567

PSALMU8 LIX.

568

7. Eeverieniur ■*) ad vesperum, strepitum edent
ut canis, et circuibunt urbem 8. Ecce garrient**)
ore suo, gladii in labiis ipsorutn y quia Quis audiet?
9. Tu autetn Iehova ridebts eos, subsannabis omnes
gentes. 10. Fortitudinem eius ad te custodiam,***)
quia Deus arx mea est.

7. (Revertentur ad.) Comparat hostes suos fa-
melicis et rabiosis canibus, quos fames ad varios
circuitus sine fine instigat : atque hoo modo accusat
inexplebilem eorum saevitiam, quod nooendi libidine
ardontes, nullum satagendi faciant modum. Oicit
enim ad vesperum reverti, non quod reliquo tem-
pore quiseerent, sed quia infatigabili studio perge-
rent in sua malitia: Si nihil toto die profecerint,
inquit, vesper tamen adhuo cursitantes deprehendet.
Apte autem latratus similitudo convenit ad formi-
dabilea eorum insultus exprimendos. Sequenti
versu eorum ferociam describit. Oarrire enim, vel
ebullire ore suo dioens, intelligit palam et absque
dissimulatione nefanda sua oonsilia proferre. Nam
etsi verbum *J33 metaphorioe Hebraeis loqui signi-
ficat, quia tamen proprie tantundem valet ac soa-
turire, plus videtur notare quam simpliciter loqui.
Sensus quidem est, non modo clanculum agitare
secreta consilia in perniciem hominis insontis, sed
publice et cum iactantia effutire quid animis conce-
perint Ideo quod sequitur, gladios esse in labris
eorum, tantundem valet ac spirare meras oaedes,
vel totidem ad iugulandum miserum hominem evo-
mere gladios, quot voces proferunt. Tandem subii-
oit eo licentiae ipsos ruere, quia nullum dedecus
inde metuant. Quamvis autem probabile sit, Davi-
dem hio suo more perstringere vesanam impiorum
socordiam, qui metns excutiendi causa Deum in
coelo dormire fingunt: meo tamen iudicio conque*-
ritur, eo securius agitare prava consilia, et quasi
medio foro publicare, quia in possessionem nooendi
pridem venerint. Sic enim fascinaverunt totum
vulgus, et Davidem suis calumniis deformaverant,
ut nemo pro excusatione miseri hominis mutire
auderet. Imo quo quisque atrocius in regis gratiam
persequebatur miserum hominem, eo maiore erat
in pretio, quasi boni publici cordatus defensor.

9. (Tu autem Iehova.) Contra haeo obstacula
David se nihilominua erigit ad meliorem fiduciam.
Apposite autem ridendi similitudine utitur, quo Dei
potentiam altius extollat: quasi diceret, Ubi omnia
machinati sunt impii, Deum nullo negotio et quasi
per iocum disaipare omnes eorum conatus. Quan-
tisper enim connivet Deus, gliscit eorum protervia,

*} Ils retonrneront, en marge: ou ila iront et viendront.
**) Ils gazonilleront, en marge: ou bouillonneront
***) Ie garderaj sa force a toy, en marge: ou sa force
est a toy, ie me tiendrai coy, ou: ma force est a toy, eto.

et inBolentius erumpit: quia non intelligunt, Deum,
ubi otiari videtur, solo nutu iudicia sua exsequi.
Oontemptim ergo dicit non opus esse magno appa-
ratu: quia simnlac volet Deus poenas sumere, lu-
dendo eos in nihilum rediget. Oraviter antem hoc
modo invehitur in caecum eorum furorem, quia
vires suas intemperanter efferendo Deum sopitum
iacere fingant. Quod additnr secundo membro de
cunotis gentibus, huc spectat, etiamsi numero ae-
quarent totum mundum, ludibrio tamen fore cum
suis opibus et copiis. Quanquam potest ita resolvi:
Sicuti tu subsannas omnes gentes. Certum quidem
eet Davidem eludere stultam hostium suorum
iactan^iam, qui multitudine sua freti nihil non
audebant.

10. (Fortitudinem eius.) Fecit huius loci ob-
scuritas, ut eum suis commentis varie flexerint
interpretes. Nulli tamen magis violenter torqnent,
quam qui fingunt in relativo eius esse personae
mutationem, ac si David loquens de se ipso, tertiam
personam primae loco poneret. Movit forte tam eoB
quam graecum interpretem ratio parum firma, quia
postremo versu legitur, Fortitudinem meam tibi
canam, vel Fortitudo mea tibi. Atqui ubi ventum
illuc fuerit, satis liquebit quam apte ad se trans-
ferat David quod prius de Saule dixerat. Dubium
igitur non est quin relativum de Saule debeat in-
telligi. Quidam etiam seorsum partioulam hano
exponunt, Saulis esse fortitudinem : quia longe
superior sit viribus, ut iam penes eum sit viotoria.
Alii sic ooniungunt, Quamvis hodie sis illius forti-
tudo, o Deus, quia eum sustinea in regno ao tueris:
ego tamen non desinam sperare dum me quoque
in regium solium extollas, sicuti pollicitus es. Pro-
pius ad prophetae mentem acoedunt qui uno con-
textu legentes Fortitudinem eius ad te oustodiam,
hunc eliciunt eensum: Quamvis hostis meus robori»
sui fiduoia intemperanter se iactet, ego tamen quie-
tus manebo: quia scio, quidquid conetur, ooculta
tua providentia fraenari. Et certe sic oogendi sunt
in ordinem ouncti mortales, ut conatus eorum et vires
8ubiiciamu8 Dei arbitrio. Mihi tamen melius vide-
tur congruere alia versio, Fortitudo mea ad te: ou-
stodiam. Sicuti etiam in fine Psalmi, non dubito
quin nominandi casu vertendum sit, Fortitudo mea
ad te: canam. Quod ad summam rei non admodum
interest: quia David in speculam fidei conscendit,
unde intrepide violentos hostis sui impetus despiciat,
statuens nihil posse nisi Dei permissu. Yerum si
duo haec separatim accipias, Fortitndo eius ad te,
ouetodiam: sententia erit dilucidior. Priore enim
loco David, potentiam Deo vendicans qua gubernet
totum mundum, hostem suum arcano fraeno oon-
stringi, totumque eius robur aliunde pendere colligit,
ut ne digitum quidem movere queat nisi annuente
Deo. Postea subiicit se pacato et tranquillo animo

569

PSALMUS LIX.

570

fore, ut patienter quemlibet eventum exspeotet.
Verbum enim custodiam hio tantundem valet, ac
me eontinebo: vel, tacitus attendam qnidnam Deo
plaoeat. Atque in coningatione Niphal hoo sensu
oapitur Iesaiae 7, 4 Hio qnidem ponitur in coniu-
gatione Kal, sed nihil impedit quominus vertamus,
Tacite observabo quemcunque Deus eventnm dare
volet. Interea non displicet qnod quidam annotant,
Davidem alludere ad custodes obaidendae domus
suae causa missos: ac si diotret, ex opposito sibi
aliam esse custodiam, dum qnieta mente et compo-
sita, quid facturus sit Deus speculatur.

11. Deus dementiae meae praeveniet me: Deus
videre me faciet in adversariis meis. 12. Ne interimas
eos, ne forte dbliviscatur populus meus: vagari fac
eos in virtute tua 9 et disiice eos dypeus noster Domine.
13. Peccatum oris eorum, sermo labiorum ipsorum:
deprehendantur in superbia sua, et de ezsecratione*)
et mendacio verba faciant.

11. (Deus dementiae meae.) Scribitnr quidem
hic affixum tertiae personae, sed punctus apponitur
qui primam personam notat. Graecus quidem inter-
pres transtulit in tertia persona: et hoo testimonio
saepe Auguatinua utitur contra Pelagianos, ut pro-
bet Dei gratiam antevertere omnia hominnm merita :
pie quidem, sed nimis argute, sicuti etiam proxi-
mum versum saepe adduoit, ut retundat quidquid
liberi arbitrii viribus arrogant homines. Custodiam,
inquit, ad te fortitudinem meam, hoc est, modeste
et hnmiliter snbiicere se Deo debent homines, quia
nulla fortitudine praediti sunt nisi qnam suppeditat.
Dictu qnidem plausibile est, fortitndipem suam ad
Deum custodire, qui sibi extra ipsum nihil virinm
tribuendo ab nna eius virtute pendent. Sanota
etiam et utilis est dootrina: sed nobis sedulo caven-
dnm est ne scripturam torqueamus. Certe verbum
DTP nihil aliud hic significat quam mature ooour-
rere. Neo aliud intelligit David quam promptum
sibi fore auxilinm Dei quo opportune servetur.
Summa igitur est: Utcunque cesset Deus, vel opem
suam differat, in ipso tamen articulo aderit. Et
certe nisi immodicus votorum nostrorum fervor
praecipites nos ageret, satis perspecta nobis foret
Dei sednlitas et festinatio ad nos iuvandos: sed
dnm nimis properamus, videtur nobis tardare. Iam
confirmandae fidei suae causa Deom appellat ole-
mentiae suae, quem saepe misericordem expertus
erat: superioris enim temporis documenta certam
spem dabant similis in posterum gratiae. Nam quod
active quidam accipiunt, ac si Tandem clementiae
sibi tribueret David, frigidum et coactum ost, trita
est autem passiva loquutio.

') d'execration, en marge: oa de mandissons.

12. (Ne interimas eos.) Prudenter hoc sibi
David ad patientiae materiam suggerit. Nisi ex-
templo Deus ad nihilum redigat hostes nostros,
fingimus elapsos esse ex Dei mann; et quamvis
eos lenta et diuturna tabe paulatim conficiat, non
reputamus poenam de illis sumi. Quia igitur prae-
postere inhiant fere omnes ad snbitam hostium
suorum perniciem, David se ipsum oohibens, Dei
iudioium in levioribus etiam malis sub quibus lan-
guent reprobi, expendit. Certum quidem est, nisi
oculos nobis obstrueret socordia, in subita impiorum
clade magis conspicuam esse Dei vindictam: sed
qnia statim memoria nobis effluit, non frustra optat
David quotidie renovari idem spectaculum, nt iudicii
Dei cognitio penitus cordibns infixa maneat. Qnan-
quam, ut dixi, contra longioris morae taedium hac
doctrina se armat et munit, Deum consulto ultimam
ultionem difierre: ne si impios uno momento deleat,
statim memoria exstinguatur. Atque ita populi
israelitici ingratitudinem oblique perstringit, quod
tam male in illustribus Dei iudiciis prpficeret. Hic
vero morbus hodie quoque nimis regnat in mundo,
ut Dei iudicia quae notiora sunt quam ut clausis
oouli8 praeteriri queant, impia oblivione in tene-
bras mergantur: nt necesse sit quotidie in theatrum
nos deduci, ubi Dei manum adspicere cogamnr.
Atque hoc nobis in mentem veniat, ubi Deus non
statim contra impios fulminat, neo tollit eos de
medio, sed sensim atterendo consumit Rogat autem
nt Deus eos faciat vagari: nempe ut homines malis
et egestate affiicti huo illuc oberrent, dum nusquam
inveniunt dolori suo solatium. Quod melins expri-
mitur altero verbo, fac descendere, vel disiice. Cupit
enim ex honorifico gradu detractos, quasi ad pedes
proiici, ut in sua miseria et probris continnum irae
Dei spectaoulum exhibeant. Qnod ergo nonnulli
nomen Vn vertnnt Exercitum, et accipiunt pro
Dei populo: coactum est. Potius Dei virtutem
appellat David ad perdendos impios, qnia terrenis
opibus freti putabant se esse inexpugnabiles. Porro
quo facilius impetret quod poetulat, in fine versus
ostendit se causam totins ecclesiae agere. Hnc
enim spectat pluralis numerus, ctypeus noster Do-
mine. Et certe quia divinitus electus erat in regem,
in eius persona continebatur salus eocleaiae. Ideo-
que non privatim ipse impetebatur, sed totus popu-
lus, cuius salnti hoc modo consulere Deus volobat.
Eadem etiam fuit ratio cur patienter tnlerit Deum
moderari sua iudicia, nt in assidua eorum medita-
tione populum retineret.

13. (Peccatum oris.) Subaudiunt quidam inter-
pretes particulam causalem propter, ut cohaereat
haec sententia cum superiore versu. Et certe non
dubium est quin hic sit causae redditio, cur aequum
sit 608 iactari, ut instabiles et inquieti semper va-
gentur. Optime. tamen oonveniet abrupta et de-

571

PSALMUS LIX.

572

feotiva loquutio: ac si dioeret David non opus esse
longo examine, quia palam se prodat eomm iniquitas
in linguae protervia. Peccatum, inquit, eminet in
eorum ore: quia plenis buccis superbiam et crude-
litatem suam evomunt. Atque hunc sensum oon-
firmat quod continuo post sequitur, deprehendantur
in superbia sua. Nam fontem insolentiae designat,
quod tam petulanter et sine pudore sua magnilo-
queutia opprimerent innoxium. Specialiter deinde
explioat quomodo aoelera sua ore proferrent, eos
dioens verba facere de exsecratione et mendacio. Quo
verbo significat, nihil praeter diras maledictiones
crepare, totosque esse addictos fraudibus et calum-
niis. Qui passive aocipiunt verbum "lflp, ^ i nter "
pretantur, In exemplum fore vindiotae Dei impios
quibus certas et memorabiles eius notas insculpsit:
longius videntur recedere a mente Davidis.

14. Consume, in furore consume, ut non sint:
et cognoscant quod Deus dominator sit in Iacob, us-
que ad finef terrae. Setah. 15. Et revertentur ad
vesperum: latrabunt ut canis, et circuibunt urbem.
16. Ipsi vagabuntur ad comedendum: si non fuerint*)
saturati, etiam pernodabunt. 17. Ego vero cantabo
fortUudinem tuam t laudabo mane clementiam tuam:
guia fuisti arx mihi, et refugium in die tribulationis
meae. 18. Fortitudo mea ad te, psallam: quia Deus
arx mea, Deus dementiae meae.

14. (Consume.) Videtur sibi oontrarius esse
David, dum nunc ultimum interitum imprecatur
hostibus, quos prius nolebat tam cito interfici.
Quorsum enim consumptio in furore, nisi ut re-
pente tollat e medio Deus qui perdendi sunt, non
autem medioores vel tardas de illis poenas sumat?
Sed non dubium est quin diversum tempus notet,
atque ita facile tollitur dissidium, quod in exem-
plum diu propositos, tandem ultimo exitio devovet,
ubi scilioet maturum advenerit tempus. Scimus
imperatoribus Romanis solenne fuisse, postquam
captivos ad diom triumphi servatos por urbem oir-
cumduxerant, ubi in Gapitolium ventum erat, illos
tradere in manus lictorum, ut statim iugularentur.
Sio nuno precatur David, ubi Deus impios ad tem-
pus superstites reliquerit, doneo celebrem de ipsis
triumphum ageret, tandem in exitium tradi. Iam
haec duo inter se optime conveniunt, iudicia Dei
nobis statui ante oculos longo temporis successu,
ne excidat eorum recordatio: et tamen ubi satis
edoctus fuerit mundus, infenso et adverso Deo nihil
reprobis superesse praeter lentam tabem, mature
tunc ad suum exitium deduci, quo melius experge-
faciat tale spectaoulum pigras mentes vel levioribus
poenis minus attentas. Ideo subiicit, ut cognoscant

*) 8'ils ne aont, enmarge: on combien qu'ila ne soyent.

usque ad tdtimos fines terrae Deum in Iacob domimri.
Nam quod alii copula interposita exponunt, Ut co-
gnoscant Deum in Iacob et reliquis mundi plagis
dominari: mihi non placet, ac seneum pervertit.
Potius enim exquisitum supplicii genus notat David,
cuius fama ad remotissimas quoque gentes perveniat,
et caeois ipsis ao profanis hominibus inoutiat Dei
metum. Nominatim vero imperium Dei agnosci
vult in ecclesiae gubernatione: quia valde absurdum
videri poterat, res illio tam confusas esse ubi sibi
Deus erexerat regium solium, ut sacrarium eius
nihil a caverna latronum differret.

15. (Et revertentur.) Non ita multum refert
sivo in futuro tempore legamus haeo verba, sive
resolvamus in tempue optativum, ut precationem
suam oontinuet David. Quanquam libonter in eam
sententiam inclino, postquam David votis suis finem
imposuit, nunc spem conoipere feliois successus
quem optaverat. Kst autem conoinna allusio ad id
quod prius dixerat de rabiosa eorum fame. Neque
enim nunc eodem sensu verba quibus ante usus
fuerat repetit, sed ironice dicit alio modo fore fa-
melicos, et aliter quam sperassent ipsis cessurum.
Prius conquestus est, instar canum latrare, nempe
quia eo8 agebat inexplebilis nocendi cupiditas et
furor: nunc vero improbos eorum conatus subsan-
nans, dicit, ubi satagendo se toto die fatigaverint,
frustratum iri suis votis. Itaquo superiori queri-
moniae opponitur haec gratulatio de irrita et inani
eorum diligentia. In fine versus 16, quidam parti-
oulam K^ DK ^ 100 ^» 8 * non > volunt iurisiurandi
esse formuiam. Sed qnia nimis subtiliter defiectunt
prophetae verba, eorum commento non assentior.
Alii volunt bie repeti negationem, Si non fuerint
saturati, neque pernootabunt Sed hoc quoque
videtur remotum esse. Simplex vero et genuinus
Bensus sponte occurrit, Quamvis non fuerint satu-
rati, cogentur tamen ire cubitum, atque hac oir-
cumstantia magis augetur inediae et famis in-
commoditas, quod ubi sine profeotu totum diem
mendicando consumpserint, fessi tamen ieiunum et
vaouum ventrem in lectum afferant.

17. (Ego vero cantabo.) Non modo intelligit
hi8 verbis sibi fore canendi materiam, scd iam se
ad gratiarum aotionem accingit. Ao primo libera-
tionem suam fatetur magnificum fore virtutis Dei
opus, deinde gratuitum benefioium. Verum quidem
est, Davidem sine strepitu furtim uxoris solertia
tunc elapsum esse ex hostium manibus: sed quia
hoc stratagemate elusit Deus apparatum et copias
Saulis, merito dicitur exeeruiseo robur suum. Quan-
quam David exemplo uno admonitus, videtur lon-
gius respexisse, atque ita complexus esse varia
auxilia quae subinde expertus est.

18. (Fortitudo mea ad te.) Clarius exprimit se
acceptum Deo ferre quod salvus est Nam virtutis

573

P8ALMUS LX.

574

suae laudem Deo resignans, nihil sibi facit reliquum.
Priufl dixerat fortitudinem hostis sui esse ad Deum :
idem nunc de sua praedicat Sed eleganter ambi-
guam loquutionem diverso sensu ponit. Nam Deus
fortitudinem impiorum continet, ut cohibeat ac
fraenet, imo ostendat fallaces et nullas esse quas illi
vires sibi arrogant. Interea suos fulciens, robur
illis suppeditat, ne unquam deficiant. Antehac ergo
gloriatus est se foro securum, quod Saul arcana
Dei providentia constrictus, ne ad levandum quidem
digitum idoneus foret. Nuno quantumvis ipse de-
bilis sit, praedicat satis sibi virtutis esse in Deo:
ideoque subiungit sibi iuatam esse psallendi oausam:
sicuti spiritus per 08 Iaoobi 5, 13 laetos et hilares
ad psallendum invitat. Quod alii legunt, Fortitu-
dinem meam ad te canam: duriusculum esse lec-
tores vident. Itaque non dubito distincta esse haec
duo membra, siouti ante attigi.

PSALMUS IX.

ABQ. David iam loeatus in solio, et insignibns aliqnot victo-
riis potitus, quae ad stabiliendnm regnum eins valere
poterant, Dei gratiam praedioat et eztollit: necjue id
testandae modo gratitndinis eansa, sed nt residunm
popnlum, qui ingnm subire adhue reonsabat, sibi oon-
eiliet, atqne ita colligat laoernm popnli eorpns. Post-
qnam antem dixit fhlgere aperta benedictionis Dei signa,
quae testentnr ipsnm divinitus eleetum esse regem,
praeeipne ad oraenlum revoeat fideles, ut intelligant se
ooaleseere Dei anspiciis, si nnotionem a Samnele factam
eonsensu suo approbent. Simnl etiam preces admiscet,
nt perfieiat Deus quod coepit.

1. Praefecto, super Susan eduth, Davidis Mich-
tham ad docendum. 2. Quutn prodiaretur contra Sy-
rios Mesopotamiae, et. contra Syrios Scba, reversusque
loab cecidisset Idumaeos in vaUe Salis ad duo-
decim mUia.

1. (Praefecto etc.) De prioro inscriptionis parte
quia alibi diotum est, minus nuno laboro: nisi quod
iterum repeto Susan eduth, quod lilium testimonii
vel pulcritudinis vertunt, mihi videri initium vete-
ris cantilenae. Quod postea additur, ad docendum,
vulgo huo referunt, quod datus fuerit Psalmus Le-
vitis quem ediscerent. Sed alii hoc commentum
merito repudiant: quia peculiaris nota non quadraret
in re Psalmis omnibus communi. Magis ergo pro-
babile est notari doctrinae genus, quod huic Psalmo
conveniat. Uoniicere autem licet, quum David tot
praeclaris viotoriis ornatus, nondum tamen pacato
regno frueretur, hac voce notasse finem sibi pro-
positum, ut factionibus abolitis, qui ante rebelles
fuerant, tot documentis victi, tuno saltem agnosce-
rent regem divinitus crcatum: ac si diceret, Saltem

experientia doceat regnum meum Deo placere, quod
multis benedictionibus nobilitat in oculis hominum.
Venio nunc ad circumstantiam historiae et temporis.
floc canticum dicitur esse quasi epinicion viotoriae
quam adeptus est de Syriis, et aliis foederatis gen-
tibus. flebraei, quia Mesopotamiam aliasque re-
giones censent in Syria, quam ipsi Aram nominant,
postea in speoies distinguere coguntur: sicuti hoc
loco ponitur Syria D^lili P r0 Mesopotamia, quam
ex Latinis quidam Oraecos aemulati, Interamnem
vocaverunt. Deinde ponitur Syria rQIY» quam non
absque ratione quidam Sophenem esse coniiciunt,
quia ad ripam Euphratis adiacet. Dicitur autem
2. Samuelis capite 8, versu 3. Rohob rex Soba per-
cus8U8 a Davide, quum profeotus esset ad occupan-
dum imperium fluminis. Tertia etiam Syria Da-
masci illio ponitur, quae Iudaeae proprior est,
adeoque contigua. Aliis etiam scripturae locis
Svria latius extenditur, et pro locorum diversitato
adduntur alia epiheta. Quum autem tunc Davidi
bellum a vicina quoque Syria illatum fuerit, et
exeroitum qui illino ad iuvandos Ammonitas vene-
rat, communiter profligaverit, exoritur hio quaestio,
cur tantum incolas Mesopotamiae et regionis Soba
nominet. Mihi verisimile est, de longinquis genti-
bus, quia plus formidinis incusserant, habitum fuisse
sermonem: quia illustrius hoc fuit specimen gratiae
Dei, tam longe propagari Davidis imperium. Ergo
vioinis gentibus praeteritis, longinquos et sola fama
terribiles populos David oommemorat, quorum strages
propter novitatem fere inoredibilis erat. Quod autem
in 8aora historia viginti duo millia numerantur,
quum inscriptio haec nonnisi duodeoim millia con-
tinet: solutio faoilis est. Illic enim dioitur Abisai
profligasse copias, quarum strages hio ad fratrem
eius Ioab refertur. Verum simul notandum est,
inter se partitos fuisse exercitum. Quum autem
Abisai gradu honoris et autoritate inferior esset,
mirum non e8t, quamvis communiter ambo hostes
percusserint, laudem totius victoriae summo duci
tribui: sicuti etiam primo Samuelis oapite decimo
octavo, versu septimo, Davidi, cuius auspiciis res
gesta est, totum hoc tribuitur. Interea probabile
quoque est, in ipso proelii oongressu occisum fuisse
circiter dimidium numerum: alios autem dispersos,
in fuga caesos fuisse a Ioab.

3. Deus repulisti nos, dissipasti nos: iratus es,
revertere ad nos. 4. Tremere fedsti terram, fecisti
dehiscere: sana contritiones eius, quia concussa est.
5. Ostendisti populo tuo durum, potasti nos vino
stuporis.

3. (Deus repulisti nos.) Incipit a precatione,
quo se et alios melius excitet ad reputandam Dei
gratiam. Interponitur enim comparatio, ex qua

575

PSALMUS LX.

576

meliua pateat regnum Saulis a Doo fuisse repro-
batum. Ergo de mieera tristique dissipatione con-
questus, precatur ut rebus in melius mutatis, pro-
pitium so Deus exhibeat populo suo. Nam quod
putant quidam Davidem loqui de suis afflictionibus,
non adeo quadrat. Fateor quidem, antequam regno
tiit potitus, duriter fuisse probatum: sed quum se
toti populo adiungat, ac deploret communes omnium
mi8eria8, mihi non dubium est quin per compara-
tionem illustret gratiam Dei, quae statim ab ex-
ordio regni eius novo modo illuxerat. Hac igitur
ratdone deplorat graves et longas calamitates, qui-
bus prope afflicta fuerat ecoleaia sub Saule. Atque
hoc notatu dignum est, quum gentiles suos aocerri-
mos et saovissimos sensisset hostes, ubi nuno solio
potitus est, oblivisci omnes illorum iniurias, quia
suae vocationis memor est: ideoque prodire in con-
speotum Dei quasi unum ex populo. Dissipationem
vero ponit quasi praecipuum malum: quia fraotis
vel attritis Saulis opibus, sic exposita hostibus terra
erat in praedam, ut nemo domi suae tutus lateret,
sed omnes ad fugam et exsilium essent parati.
Postea hano vastitatem iterum metaphorioe descri-
bit, dicens non minori deformitate affectam esse
terram, quam si hiatu abrupta fuisset. Neque enim
terram ohasmate divulsam fuisse intelligit: sed ita
collapsum fuisse vel deieotum populi statum, ut
calamitas ubique oonspiceretur qualis terrae motum
et hiatum sequi solet. Ex quo enim a Deo Saul
defecit, coeperunt res eius peesum ire, doneo in
totum ipse periit, et populum reliquit fere perditum
ac deploratum. Certe omnes tunc erant in summo
metu ao trepidatione: hostibus autem ludibrio erat
Abrahae semen: nec iugum refugisset, si modo to-
lerabilis oblata esset servitutis conditio. His signis
ostendit David alienatum fuisse Deum a Saule,
ideoque fontem omnium malorum detegit, Deum
iratum fuisse dicens. Oaeterum eundem qui per-
cussit medioum nunc implorat, rogans ut sanet
fracturas.

5. (Ostendisti.) Primo dicit populum aspere
tractatum fuisse: et statim malorum acerbitatem
similitudine exaggerat, quod inebriati fuerint vino
soporis aut vertiginis. De nomine ri/ipn ne
Hebraei quidem interpretes inter se conveniunt,
quia multi transferunt venenum. Sed facile est
colligere prophetam de venefica potione specialiter
loqui, quae mentes sensu et intelligentia privat: ac
si dixisset Iudaeos malis fuisse obstupofactos. Yoluit
enim Dei maiedictionem , quae eub Saule grassata
fuerat, illis ante oculos ponere: ut deposita pervi-
cacia, solium a Deo reprobatum suis auxiliis fuloire
desinerent.

6. Dedisti timentibus te vexillum, ad vexiUandum
coram veritate. Selah. 7. Ut liberentur dUecti tui

serva deztera tua, et exaudi me. 8. Deus loquutus
est in sanctitate sua f laetabor: dividam Sichem, et
vaUem Suchoth dimetiar. 9. Meus Galaad, et meus
Manasse, et Ephraim rebur capitis mei: Iehuda le-
gislator*) meus. 10. Moab olla lotionis meae: super
Edom proiiciam calceum meum: Palaestina iubUa
super me.

6. (Dedisti.) Quidam praoteritum verbi tem-
pus transferunt in optativum modum, ut continua
sit precatio. Atqui David potius gratulationem
votis permiscens, admonet, in mutatione quae con-
tigerat, apparuisse clarum signum favoris Dei. Agit
ergo Deo gratias totius populi nomine, quia vexillum
erexerit ad reoreandos animos, et colligendam dis-
persionem. Particulam quae sequitur, coram veri-
tate, frigide, meo iudicio, et ieiune accipiunt qui
putant Deum Iudaeis ideo propitium fuisse, quia
veraces et integri deprehensi erant. Seimus enim
proceres fuisse bis et ter perfidos, totum etiam vul-
gus oum suo capite fuisse foedifragum : quia a primo
ad ultimum omnes ad exstinguendam Dei gratiain
oonspiraverant. Itaque non dubito quin significet
David oxortam e tenebris fuisse Dei veritatem, ubi.
praeter spem restitui subito ooepit ecclesia: quis
enim non putasset irritas esse promissiones Dei in
tanta desperatione? Davide igitur in solium evecto,
simul emersit Dei veritas quae suffocata diu fuerat.
Quanquam autem toti populo beneficium hoc prae-
stitum fuit, David tamen admonet Deum respexisse
suo8 cultores, quantumvis paucos numero, ut eorum
saluti consuieret. Postea ad precationem iterum
redit Nisi forte initium versue, ut evadant dUecti
tui t cum superiore sententia oontexere magis pia-
oeat: in quam partem ego libenter inelino, nam in
ipsa varietate David magnitudinem gratiae oommen-
dat, quod Deus suos animaverit ad toilendum
vexillum, qui prius sine spe effugii in extremas
angustias redacti erant, ut certa instaret perditio,
nisi mirabiliter erepti essent. Quos autem prius
dixit timentes Dei, eosdem nunc vooat dilectos:
qua voce subindicat non ita ropendere Deum suis
cultoribus mercedem, quin simul gratuitae dileotionis
respeotum habeat. Quod preoes adiungit, eo mone-
mur, quamvis in sublime Deus nos extuierit suis
beneficiis, modeste tamen et humiliter semper ro-
gandum esse ut opus suum prosequatur.

8. (Deus loquutus est.) Hactenus experimenta
attigit, ex quibus perspioi poterat novus et iam ali-
quot annie insolitus Dei favor: quia scilioet popu-
lum ex afflicto florentem reddiderat, et ita oonver-
terat fortunam, ut secunda victoria primam exoiperet,
secundam tertia. Nunc quod praeoipuum erat, po-
puli mentes revocans ad promissionem, dicit Deom

*) Legialatear, en marge: oa gouverneur.

577

PSALMUS LX.

578

ore suo testatum eese quod effectu poetea sancivit.
Nam utounque Deus inuumeris gratiae suae exem-
plis noe obruat, uulla tamen vigebit eorum notitia,
nisi praefalgente verbo. Poseet autem hoo tam in
totius populi quam in Davidis persona legi, et certe
David, etiamsi seorsum loquatur, minime tamen se
ab universo corpore separat, oui praefectus fuerat
in caput. Iubet ergo populum, si non sufficiant
documenta gratiae Dei, animos ad hoc oraculum
erigere, quo rex fuerat destinatus cum praeclaris
elogiis. Ac Deum quidem loquutum esse dicit in
sanctitate sua: quod sicuti de spiritu sancto accipi
non placet, quia nitnis argutum videtur commentum :
ita nescio an de sanotuario intelligere conveniat,
neque enim legimus responsum illic datum fuisse
Samueli. Rectius ergo erit retinere nomen sancti-
tatis: quia ut rata esset oraculo fides, constantiam
suam atque adeo efficaciam promissionis multis
signis declaraverat. Quia ergo nullus erat dubita-
tioni locus, epitheto insignit quod per os Samuelis
pronuntiatum fuerat. Subiicit continuo post, se in
hoc Dei verbo praecipue acquiescere. Tametsi enim
multas victorias adeptus erat, quae procul dubio
animum addiderant, se tamen plus laetitiae oepisse
significat ex vocali testimonio, quam ex aliis omni-
bus signis. Et certe quamvis ad nos exhilarandos
plurimum valere debeant omnia Dei beneficia, me-
rito tamen summum gradum obtinet fides, quae et
letales omnes tristitias aboleat, et spirituali gaudio
mortuos vivificet. Porro non solum privatim se
laetatum esse dicit, sed pios omnes accersit in so-
cietatem gaudii. Refert deinde oraculi summam,
sed ita ut in ipsa narratione fidei suae certitudinem
declaret. Loquitur enim quasi de re sibi probe com-
perta et indubia: seque facturum gloriatur quod
Deus promiserat. Dividam, inquit, Sichem et vaUem
Suchoth dimetiar. Partes autem nominat quae sero
in eius potestatem venerunt: ac eo tempore Psalmus
videtur ease compositus quo adhuc manebat eorum
possessio penes filium Saulis. Quia ergo magnum
de his regionibus certamon fuit Davidi, quamvis
sero, iugum tamen subituras ease dioit , quia Deus
fidem suam interponere dignatus sit. Eadem etiam
ratio est Galaad et Manasse. Quantum ad Ephraim
speotat, quoniam tribus illa maxime populosa fuit,
merito vooat robur capitis sui, hoc est principatus
Iam quo plus fidei oraoulo oonciliet vetustas, tan-
dem addit Iehudah fore sibi ducem: ac si diceret,
non aliter rite posse coalescere Abrahae posteros,
uisi ooiligantur sub tribum Iehudah, vel ducem
qui inde progenitus fuerit : quia sic olim praedictum
fuit a patriarcha Iaoob. Nam ad vaticinium illud
alludit quod refertur a Moee Oen. 49, 10: Non
cxibit sceptrum de Iuda, etc. Et illic etiam poni-
tur nomen ppllTS quod Legislatorem vertunt.
Hinc ergo conatat nullam fore stabilitatem imperii,
Calvini opera. Vci. XXXI.

nisi resideat in tribu Iehuda, quia Deus ab initio
non modo sic decrevit, sed pronuntiavit sibi plaoere.
Porro aptius hoo ad totum populum refertur quam
ad Davidem, sicuti nuper admonui non tam privato
nomine loqui, quam suscipere totius ecclesiae per-
sonam.

10. (Moab oUa.^ Transit iam ad alienigenas,
quos longe discermt a euis popularibus, dominari
enim eum oportuit filiis Abrahae tanquam fratribue,
non autem mancipiis: in profanos vero et incircum-
ci808 permissum erat durius imperium, quo eos vio-
lenter subigeret. Nequo tamen viotoribus licebit
tyrannidis praetextum hinc petere, ut gentes bello
devictas pro libine opprimant: quia spectandum est
Dei mandatum, in quo longe differunt a Davide:
qui non tantum regia potestate ornatus fuit, sed
creatus a Deo ultor ecclesiae, praesertim adversus
implacabiles illos adversarios, qui humanitatis ob-
liti, cognatis suis molesti esse non destiterant.
Contemptim Moabitas sibi pelvim fore dicit ad pe-
des lavandos: quia scimus pedum lotionem fuisse
in usu communi Orientabilus. Eadem est ratio in
proiectione calcei super Edom. Est enim hoc sig-
num contumeliae : quia sicuti sacro et electo populo
superbe insultaverant, ita serviliter erant tractandi.
Quod sequitur de Palaestina, ambiguum est. Qui-
busdam videtur esse ironica loquutio, quasi expro-
bret David inanes iactantias Philistinis : quia integris
adhuo viribus petulanter eum incessere solebant.
Et yn uon modo clamare iubilando significat, sed
etiam tumultuari, ubi se ad proelium concitant mi-
lites. Alii simpliciter exponunt do sorvili applausu :
quia utcunque praefractis animis iugum odissent,
coacti tamen sunt victori suo adulari, sicuti Psalmo
18, 45 vidimus: Filii alienorum mentientur mihi.

11. Quis deducet me in urbem munitam? quis
deducet me usque ad Edom? 12. Annon tu Deus
qui repuleras nos, et non egrediebaris Deus inter
exercitus nostros? 13. Affer nobis auxilium a tribu-
latione, quia vana salus Iwminis.*) 14. In Deo
faciemus virtutem,**) et ipse concukabit adversarios
nostros.

11. (Quis deducet me.) Iam per modum occu-
pationis ultra progreditur, seque reliqua a Deo
sperare dicit, donec captis hostium munitionibus,
solidam victoriam adeptus sit. Nam quum adhuc
multi acriter resisterent, videri potuit ante tempus
gloriari. Sed quia pollicitus est Deus aemulos om-
nes populos sub eius potestatem venturos et ma-
num, quascunque adhuc difficultates vel discrimina

*) le salut de rhomme eet vain, en marge: ou ce qoe
rhomme peat apporter.

**) noue ferons vertn, en marge: ou pronesse.

579

PSALMUS LXI.

580

restaro cernat, Deo praeeunte secure pergit tanquam
ad successus indnbios. Urbem munitam quidam
interpretantur Raboth, quae metropolis erat Moabi-
tarum. Sed rectius alii heterosin numeri esee do-
cent, ac Davidem indefinite loqui de hostium urbi-
bus, quarum receptaculo confisi statuerant minime
cedere. Ipse autem Deum eibi ad illas expugnan-
das ducem fore praedicat, sicuti in acie viotoriam
contulit. Iterum vero oomparatione gratiam am-
plificat, quae effulserat sub eius regno, ut inde
legitimam ao sanctam esse suam vocationem probet.
Deus (inquit) qui nos antehao deseruerat, et passus
fuerat infeliciter bellare, nunc patefaciet mihi ur-
bium portas, ut per cunctas hostium munitiones
perrumpam.

13. (Affer nobis.) Iterum ad precationem redit:
imo ab illa quam vidimus apei certitudine deducitur
ad precandi studium: dicit autem, modo auxilietur
Deus, ut non aliunde quidquam subsidii accedat,
in sola eius manu plenam esse salutem. Sio enim
ad verbum legitur, et vana salus hominis, ac si di-
ceret: Domine sicuti nullo adiutore indiges quum
virtutem tuam exserere placet, ita simulao testatus
fueris te nobis favere, non erit cur humanam opem
amplius expetamus: quia potentiae tuae fulgore
omncs terrenae opes evanescunt. Quia tamen om-
nium fere consensu copula hic in causalem particu-
lam resolvitur, ego quoque hanc interpretationem
libenter admitto. Atque utinam probe cordibus
nostris insideret haeo sententia. Unde enim fit ut
totus fere mundus semper vacillet, vel epes vanas
concipiat ad se inflandum, neglecto Deo, nisi quod
nemo gustat salutem Dei, quae una sufficere debe-
bat, quum extra eam quaecunque se ab hominibus
offerunt auxilia, fallaces sint praestigiae? Nam

iuod saiutem hominum, quae nulla est, opponit
)ei saluti, impropria est loquutio, nempe quia
stulte varias salutes nobie in mundo imaginamur,
per conceesionem figmentis nostris tribuit rei nomen.
Neque enim si quando utitur Deus opera hominum
in nobis servandis, vel munus illis suum resignat,
vel eos ornat suis spoliis. Vere igitur ea quoque
salus Dei censetur, quam per homines administrat.
Sed nihil aliud voluit David, quam fictitium esse
quidquid aliunde quam a solo Deo auxilii speratur.
Hanc 8ententiam ultimo versu confirmat, quia neo
quidquam possumus nisi eius virtute, et ipso iu-
vante invicta fortitudine sumus instructi. Duobus
enim membris constat quod dicit, In Deo faciemus
virtutem, nempe simulao gratiam suam subduxerit
Deus, conoidero et effluere quidquid in hominibus
creditur esse virtutis, rursum qui in solo Deo for-
tes sunt, perfecta virtute esse praeditos, ut supe-
randis cunctis difficultatibus pares sint ac idonei.
Ac ne putetur dimidiam solum fortiter agendi lau-
dem Deo adspergere, totum opus in solidum ei

postea vendicat, quum addit conctdcaturum hostes.
Quod si contra homines pugnando, laudem agendi
inter nos et Deum partiri fiis non est: quanto mi-
nus tolerabile est sacrilegium, in salute promerenda
vires liberi arbitrii, spiritus sancti gratiae opponere,
ac si aequalis esset concursus? Sua itaque superbia
se praecipitant quiounque seoreum a Deo sibi arro-
gant vel minimam guttam virtutis.

PSALMUS LXI.

ABG. Quanquam Psalmus hio a preoatione incipit, vel aaltem
breyiter refert orationem a Davide conoeptam quum
enm premeret gravis anzietas: maior tamen pars in
Dei laudibns et gratiarum actione consumitur: quia
praedicat se divinitus ab ingenti periculo, qualecun-
qne illud fuerit, liberatnm fnisse, et in solio regio sta-
bilitum.

1. Praefedo super Neginoth, Davidis. 2. Audi
Deus clamorem meum 9 attende precationi meae. 3. Ab
extremo terrae ad te damabo dum angitur cor meum f
in arcem quae exctitatur supra me deduces me:
4. Quia fuisti spes mihi t turris fortitudinis a facie
inimici. 5. Habitabo in tabernaculo tuo in saecula,
tutus ero in abscondito alarum tuarum. Selah.

l..(Audi Deus.) Tametsi non prorsus certum
est quo tempore compositus fnerit bic Psalmus,
coniectura tamen magis probabilis est, Davidem
aliquamdiu potitum fuisse regno, dum in has de
quibus loquitur insidias incidit. Et ego libenter
eorum subsoribo sententiae qui ad tempus conspira-
tionis Absalom referunt: quia non potuit nisi pro-
fugus, ab extremis terrae finibus clamare, quod se-
oundo versu dicit se facturum. Iam in ipsa prece
vehementem affeotum damoris nomine designat:
quia sive submisse conquestus sit apud Deum, sive
altius vocem extulerit, interior tamen animi impe-
tus et zeli ardor clamori merito confertur. Repe-
titio quoque ostendit constanter perseverasse in
precibus. Atque haec assiduitas exemplo nobis esse
debet, ne fatigemur orando, quamvis non statim
palam faoiat Deus se votis nostris fuisse propitium.
Per extremum terrae non dubito quin locum exsilii
denotet, ut prohiberetur ab accessu sanctuarii et
urbis regiae. Nam quod nonnulli allegorice acoipi-
unt, ao si diceret ex profunda abysso se orare:
parum solidum mihi videtur. Iam quia postea se
regem nominat, quod nusquam dixisse legitur ante
Saulis mortem, colligere promptum est notari tom-
pu8 illud quo trepide fugiens furorem filii Absalom
in desertum Mahum et alios reoessus so abdidit.
Nam quia Deus montem Sion elegerat tam domi-
cilio arcae foederis, quam regis solio, dicit David

581

P8ALMUS LXI.

582

86 eieotum esse in extremos terrae angulos, quia a

{raeoipua et maxime optabili parte eiectus erat.
am si David sub umbratili legia cultu, quamvis a
sanctuario longe profugus esset, orare tamen non
destitit, nulla erit hodie torporis nostri exousatio,
nisi fide in coelum oonsoendimus , quaecunque ob-
stacula nobis obiiciat Satan, quando nos ad se tam
benigne Deus invitat, et via patefacta est per
Christi sanguinem. Ergo quibus ablata est verbi
praedicatio, et qui sacramentis privati, ab ecclesia
Dei exsulant, Davidis tamen exemplo discant, ab
ipso deserto et longa distantia ad Deum clamare.
Tristitiae et moeroris postea meminit. Deinde ad-
iungit, se ab omnibus refugiis fuisse exclusum, quo
clarius in ipso exitu refulgeat Dei gratia. Quia
verbum MDy Hebraeis tegere interdum vel invol-
vere significat, vertunt quidam hoo loco, Dum vdl-
vitur eor meum: ao si dioeret iactari sursum et
deorsum, vel aestuare. Yerum haec expositio du-
rior est. Rectius alii, Dum ouris et molestiis in-
volvitur vel obruitur cor meum. Ego quod simpli-
cius erat sequi malui : quanquam metaphoram illam
non repudio. Caeterum hac particula testatur sibi
tristitiam non obstare quominus ad Deum confugiat.
De externa tentatione nuper diximus, quum a san-
ctuario procul remotus esset, distantiam, quae inter-
posita erat, superaese, ut clamorem suum ad Deum
dirigeret: nunc fatetur non fuisse sibi cor ferreum,
vel stoioa duritie obstupefactum contra dolores et
molestias, sed intus quoque difficilem sibi fuisse
luctam cum moestitia et anxietate cordis. Ergo
quo magis se constringi aegritudine vel cura sen-
tiunt fideles, eo fortius eniti convenit, ut haec im-
pedimenta perrumpant. Haec vero summa est, ut
Deus in tutum asylum, a quo videtur excludi, eum
recipiat. Rupis enim vel arcis nomine securam
protectionem intelligit: ab ea se dicit arceri, quia,
nisi Dei manu ereotus, gradum promovere nequeat.
Nam quum undique ciroumspiceret , tuta omnia et
tranquilla loca quodammodo in sublime attolli pu-
tabat, et accessum negare. Conqueritur ergo omnia
auxilia sibi abripi, et a se procul alienari: sed in-
terim quamvis nulla appareat liberationis ratio, se
tamen non dubitat fore salvum. si modo Deus por-
rigere manum velit. Simplex itaque absque figura
sensus est: Quamvis mihi subtrahantur omnia auxi-
lia, et totus mundus effugia omnia praecludat, tu
Deus praeter spem me eripies. Quae doctrina ap-
prime notatu digna est, ut discamus salutem, quae
a Deo speranda est, proprio carnis sensu non me-
tiri, nec subsistere in mediis quae occurrunt, sed
Dei arbitrio permittere arcanos servandi modos.
Nam quisquis formam praescribere tentat, videtur
data opera immensam Dei potentiam in arctum
cogere.

4. (Quia fuisti spes mihi.) Yel superiora Dei

beneficia confirmandae fidei suae causa in memoriam
revocat: vel sibi iam de praesenti liberatione gratu-
latur. Utrumque enim probabile est, nam quum
nihil nos ad bene sperandum melius auimet, quam
recordatio cognitao et perspectae Dei gratiae, in
hac meditatione David saepe inter precandum se
exercet. Quia tamen reliquum Psalmum in gratia-
rum aotione consumit, absurdum non erit hinc
exordium facere. Quanquam si placeat hic sensus,
particula ^ affirmativa potius erit quam causalis.
Yersu quidem proxime sequenti secure gloriatur
sibi posthac locum semper fore in sanctuario Dei.
Nam quod putant quidam adhuc eum profugum, et
a patria extorrem, reditum sibi promittere, nescio
an conveniat, magis enim videtur de restitutione
laetari, quam longinquam consolationem doloris se-
dandi causa accersere: quod ex sequenti contextu
melius patebit. Quanquam autem postliminio in
suum palatium reversus erat, regiae tamen digni-
tati, opibus, splendori, et deliciis cultum Dei prae-
fert. Sicuti enim alibi ostendit, inter saevissimas
calamitates nullo dolore aeque se cruciari, quam
quod pietatis exercitiis carebat: sic nuno ad felici-
tatem pluris aestimat, suppliciter coram altari iacere,
quam sedere in regis solio. Caeterum continuo
post declarat se sub externis illis figuris non su-
perstitiose coluisse Deum, ut solebant crassi homi-
nes, sibi enim quietem eligit sub urnbra alarum Dei.
Nam quum visibili tabernaoulo rude vulgus Deum
affigeret, David hoc symbolo admonitus, spiritualem
fidei intuitum sursum extulit. Neque tamen infitior
quin ubi de umbra alarum loquitur, ad Cherubim
alludat. Tantum hoc nobis fixum maneat, Davidem
non fuisse retentum in mundi elementis, sed sur-
sum fuisse evectum, ut spiritualiter Deum quaereret
ac coleret.

6. Quia tu Deus audivisti vota mea, dedisti
haereditatem timentibus*) nomen tuum. 7. Dies super
dies regis adiicies, anni eius sicut generatio et gene-
ratio. 8. Habitabit in saeculum coram facieDei: cle-
mentiam et veritatem para, custodient eum. 9. Sic
canam nomini tuo in saeculum, ut reddam vota mea
quotidie.

6. (Quia tu Deus audivisti.) Confirmat quod
nuper dixit de quieta statione sub alis Dei. Inde
enim subita laetitia, quod Deus exauditis eius pre-
cibus tenebras in lucem veterat. In nomine voto-
rum est synecdoche, nam quia precando vota nun-
cupaverat, sub una parte totum intelligit. Summa
est, quamvis prudenter colligendis viribus tempus
sumpsisset, saoerdotum etiam favore, et strenui
militum opera esset adiutus, statum tamen suum

*) A oeux qui craignent, en tnarge: ou de oeux.

37*

583

PSALMUS LXII.

584

nonnisi certa et manifesta Dei virtute reouperasse.
Si in nomine ij(*V e88et litera 7, nulla esset am-
biguitas quin generaliter diceret, Deum haereditatem
dedisse suis cultoribus. Nuno potest alter sensus
non male quadrare, datam fuisse Davidi haeredi-
tatem quae manet omnes Dei cultores. Ego tamen
generalem sententiam libentius amplector, Deum
nunquam frustrari servos suos, quin perfunctos cer-
taminibus et molestiis, quibus exeroet ao probat
eorum fidem, aeterna tandem felioitate donet. Ob-
lique enim stultam confidentiam ridet David, qua
exsultant impii in rebus prosperis, quantisperillis
indulget Deus, vel paroit. Illa enim felicitas, in
qua sibi placent, nonnisi imaginaria est, statimque
evauescit. David autem nomine haereditatis servos
Dei non evanida prosperitate, sed solido firmoque
gaudio frui docet: quia temporales vel momenta-
neae afflictiones, quibus probantur, adiumenta sunt
aeternae salutis. Gratias itaque agit Deo, quia non
ad triduum duntaxat exhilaret suos oultores, sed
in certa et stabili vita eos conflrmans, quasi haere-
ditarium illis fundum assignet. Et oerte quum fide
non possideant impii Dei beneficia, quasi ex rapto
in diem vivunt. Vera autem et legitima bonorum
fruitio penes solos Dei cultores residct.

7. {Dies super dies.) Non potest ad Davidis
personam restringi haec gratulatio. Etsi cnim pro-
rogata fuit eius vita usque ad ultimum senium, et
pacato regni statu, tradita etiam filio successione,
satur dierum mortuus est: non tamen excessit unius
hominis aetatem : et maior etiam vitae pars multis
aerumnis, curis et doloribus misere confecta fuit.
Quare non dubium est quin istam annorum seriem
atque etiam aetatum ad Christum usque continuet.
Diximus enim iam saepius qualis fuerit illius regni
conditio: nempe ut Deus populum unum sub uno
capite collcotum tueretur : ao rursus ex dissipatione
colligeret. Iam vero ad nos quoque pertinet ista
successio, quia Christum non in se modo, sed in
suis membris usque ad finem mundi vivere oportet,
siouti dicit Iesaias 53, 8: Oenerationem eius (vel
aetatem) quis enarrabit? Quamvis enim variae
tempestates et procellae, variique hostium insultus
quotidie multas ruinas ecclesiae minentur, denuntiat
tamen propheta saeoulis omnibus fore superstitem:
David vero usque ad Christi ipsius adventum con-
tinuam regni propagationem praedicit.

8. (Habitabat in saeculum.) Simplicior loquutio
est, quam quum nuper dicebat, Habitabo in taber-
naoulo. Se enim Dei protectione seourum et tran-
quillum fore dicit, quia eum habebit vitae suae 011-
stodem. Neque enim dubium est quin per Dei
faciem notetur providentia et paterna cura quam
de suis su8cipit. Et certe inter tot pericula quibus
undique obsidemur, ne ad momentum quidem stare-
mus, nisi nos Dei oculus salvos praestaret. Haec

autem vera est beatae vitae stabilitas, ubi persuasi
sumus divinitus eam gubernari. Sequitur altera
postulatio, ut Deus dementiam et fidem decernat,
custodiendo et tuendo regem: cuius potest duplex
e8se sensus. Quia enim humanitas et fides verae
sunt regnorum fulturae, non absurdum esset, Da-
videm sibi petere mansuetudinis vel clementiae et
integritatis spiritum, ut hoc modo in regno stabi-
liatur. Meo tamen iudicio probe conveniet alter
.sensus, ut Deus ad custodiendum regem clementia
et veritate sua se acoingat. Nam J"|}D non tantum
parere sed etiam praeficere vel deoernere -signifieat :
ac 81 dixisset regni sui fidelem custodiam in sola
Dei misericordia fide includi. Interea verbo pa-
randi 9 vel praecipiendi ostendit Deo esse in promptu
media quibus suos conservet. Tandem conoludit
se constanter et assidue operam daturum canendis
Dei laudibus ad vota sua solvenda, ubi iterum no-
tanda est harmonia inter duas invooationis Dei
partes: quia David non minus in mediis periculis
ad Dei opem confugit, quam gratum se ostendit
postquam liberatus fuerat.

PSALMUS LXII.

ARG. PsalmDB hio magna cx parte meditationet continet,
quibos David so et alio8 ad spem in Deo locandam
animat, et oontra tentationum oertamina armat et in-
strnit. Qnia vero nihil proclivius est qnam sensus
uoBtros fallacibus mundi illecebris a Deo abstrahi, ut
efflnant et evanesoant, acriter in hano vanitatem in-
vehitur, ut se et alios in solo Deo contineat.

1. Praefecto super Ieduthun Psalmus Davidis.
2. Verumtamen ad Deum silet anima mea y ab ipso
salus mea* 3. Verumtamen ipse est rupes mea ei
salus mea y arx mea: nan movebor graviter.

Quia scitur Ieduthun unum fuisse ex praeci-
puis cantoribus, putant quidam mandatas ei fuisse
partes canendi huius Psalmi. Et certe Psalmo 39
probabile est notari oantorem ex illa familia. Sed
hic diversa videtur ratio, quia non dicitur Psalmua
ipsi Ieduthun fuisse datue, sed super Ieduthun.
Unde nonnulli coniiciunt celebris cantilenae fuiase
initium. Caeterum quia particula ?^ tantundem
saepe valet atque latinum ad, vel propter, vel
coram, vel apud: non male quadrabit, Psalmum
hunc fuisse depositum apud posteros Ieduthun.
Hoo de in8criptione breviter dictum sit. Si plaoeat
versio quam posui, Psalmus ex abrupto incipiet,
sicuti patheticae sententiae ut plurimum defectivae
sunt: ao omnino tale initium est Psalmi 73. Nam,
ut illic clarius videbitur, prophcta ex disceptationi-
bus inter quas aestuaverat, mentem suam colligens,

585

PSALMUS LXII.

586

ao si ansam contrariis rationibus praecideret, ad-
versative pronuntiat, Deus tamen Israeli suo bonus
est. Idem et de praesenti looo sentio. Soimus non
ita compositas esse piorum mentes, quin saepe al-
ternis fluctuationibns iactari contingat. Dei quidem
yerbum placido silentio excipere cupiunt, et, si eos
oastigat, obmutescere: sed interim multi incompositi
affectus tumnltuando fidei et patientiae silentium
perturbant: unde fit ut ebulliant homines: nec
minus sua impatientia molestiam et inquietudinem
sibi accersant, quam Deo sint obstreperi. Parti-
culam "jX V*** saepe exclusiva est apud Hebraeoe,
quidam vertunt Tantummodo: quia vero aiiquando
affirmat, alii reddunt per Ytique vel certe. Sed
plenior sensus constat repugnantiam illam sub-
audiendo, a qua se violenter expedit David, ao si
captivos tenens suos sensus, in obsequium cogeret.
Quia igitur turbulentoa in eo affectus excitaverat
Satan, eumque impulerat suis machinis ad aliquam
intemperiem : nnnc se ipsum refraenans, statuit sibi
taeendum esse: qno verbo intelligit patienter et sedato
animo ferendam esse crucem: opponitur enim in-
quietudini, qua oontra Deum insurgimus, denique
silentium hoc nihil alind est quam composita sub-
iectio, dum acquiescunt fideles in Dei promissionibus,
locum dant eius verbo, imperio obtemperant, om-
nemque affectuum strepitum in cordibus suis cohi-
bent. rPDn quidam nomen formale esse putant,
'sed quia ad summam rei parum refert, non adeo
laboro. Tertio versu iternm "JX adversative sumi
sentio. Neque enim sufficit uno proelio vel oon-
gressu victores esse fideles in tentationibus: quia
mox de integro novas illis pugnas movet Satan.
Ergo David, quamvis iam emerserit ex ipso gur-
gite, quia tamen non omnes diffioultates evaeit,
secundo luotatur. Quin etiam haec particula sexies
in hoo Psalmo nobis ooourret. Atque haec ratio
est our Denm multis epithetis insigniat, ut totidem
scilioet clypeis excipiat ao repellat Satanae insultus.
In fine versue, ubi dicit, non labar, vel non move-
bor graviter, subindicat fieri quidem posse ut pre-
matnr rebns adversis, quia sciebat communibus in-
commodis se esse obnoxium: sed sibi persuadet
casus non fore mortiferos, quia Deus supponet ma-
num suam. Postea simpliciter dioet absque adiec-
tione Non nutabo, vel non labar: forte qnia orando
profecerat, nt confidentius affliotiones despiceret.
Quanquam potiua videtur idem velle utroque loco.
Et certe quamvis ad tempus afflicti iaceant fideles,
quia tamen non succumbunt quin saltem Deus eos
attollat, hoc non est proprie cadere: imo quum
Deus spiritn suo eos sustentet, non est percelli
nec labi.

4. Quosque protrahetis insidias viro?*) occide-
mini vos omnes, quasi paries inclinatus, et maceria
impuisa. 5. Tamen de elevatione eius consultant ad
impeUendum: diligunt mendacium, ore suo benedicunt,
et in cordibus suis maledieunt. Selah. 6. Verumtamen
ad Deum sile anima mea, quia ab ipso exspectatio
mea. 7. Verumtamen ipse rupes mea, et salus mea y
arx mea, non labar.

4. (Quosque.) Verbum lnniPin putant quidam
sumi pro cogitare vel machinari insidias. Alii
interpretantur linguam protrahere in signum ludi-
brii. Alii vertunt, Irruere. Mihi videtur optime
quadrare: Quousque cogitabitis super virum? vel,
perversis cogitationibus non desinetis exitium viro
machinari? Hostes enim suos insimulat obstinatae
malitiae, quod nullum non moveant lapidem ad no-
cendum, novaque subinde exitia moliantur. Quo
exemplo docemur, patienter ferendum esse quoties
hostes nostri infatigabili saevitia pergnnt nefaria in
perniciem nostram consilia inirer et Satan etiam
nova subinde artificia illis suppeditat. Sed viden-
dum quorsum spectet similitudo quae mox additur.
Quidam putant impios conferri parieti inclinato, qui
assidue minatur ruinam, sicuti illi in suis sceleribus
ad singula momenta labascunt, donec ruant prae-
cipites. Mihi potius alio spectasse videtur David,
nam sicut paries male coagmentatus ventrem pro-
iicit, et fere suam latitudinem externa specie dupli-
cat, quum interior vacuitas in ruinam tendat: sic
impii fastus sui vento turgentes suarum consul-
tationum terrorem dilatant. Sed quemadmodum
paries vitiosus, intusque corruptus, subito impetu
cadens, non modo se ipsum frangit propria mole,
sed conterit in minutas partes, ita hostibus suis
David inexspectatam ruinam denuntiat, et qua
prorsus conterantur. Nam quum "HJ gctder proprie
quamlibet clausuram significet ex levi infirmaque
materia compositam, additur tamen epitheton, im-
petuosi et violenti casus exprimendi causa. Signi-
fioat ergo David, quamvis in sublime erecti sint
hostes sui, et ex largo fastuosoque pulmone atrooes
minas crepent, ruituros tamen subito et quidem
praecipiti casu, instar parietis impulsi.

5. (Tamen de elevatione eius.) Semper adversa-
tive interpretor particulam "|X : <l u i& 8 i cut David
ab una parte aediflcat fidem' suam, ut firma re-
cumbat in gratiam Dei: ita sibi ex adversa parte
proponit hostium machinationes, superbiae, crude-
litatis, fraudum et audaciae plenas: ac si diceret,
Quamvis omnia conando nihii aliud proficiant nisi
quod 8e impellunt praecipites, furore tamen correpti
non desinunt semper novi aliquid intendere ad me

*) prolongerez-vous embuches contre 1'homme, en marge:
on courrez-vous sue.

587

PSALMUS LXII.

588

deiiciendum. Oblique vero subindicat, non tam sibi
quam Deo bellnm inferri: sicut apud podtas pingi-
tur impietas sub gigantum*) persona. Neque enim
satis animoBi Dei hostes sibi videntur, nisi oaput
efferant supra nubes. Primum David in tertia
persona sic de se loquitur, ut tamen divinitus se
exaltatum fuisse intelligat. Quanquam potest etiam
commode intelligi Dei ipsius elevatio : summa tamen
huc redit, impios toto conatu incumbere ad eum
opprimendum quem Deus extulit, et in sua altitu-
dine vult tueri. Sequitur autem, bellum eos susci-
pere cum Deo, qui opus eius evertere conantur.
Huc pertinet secundum membrum, dUigere faUacias:
quia soilicet legitimam eius vocationem non ferentes,
perversa consilia quotidie excudere non oessabant,
quae in ipsorum capita reciderent, sicut etiam
Psalmo 4, 3 dixit: Filii viri usquequo gloria mea
opprobrio? diligitis vanitatem, quaeritis mendacium?
Selah. Quanquam potest etiam mendacii nomen
referri ad ocoultas fraudes, quibus insidiose adorie-
bantur sanctum virum: quia mox sequitur, ore suo
benedixisse, quum tamen in corde maledicerent. Ut-
cunque sit, contra omnem perfidiam, omnes fraudes
et noxas hoc uno se munit David, quod in Dei
fulturam recumbens, frustra omnibus adversis ma-
chinis impetitur.

6. (Verumtamen ad Deum.) Videtur quaedam
esse repugnantiae species. Nam quod ante animam
suam fecisse iactavit, nunc hortatur ut faciat. Si
iam Deo silebat eius anima, quorsum opus fuit
novum silentium indici, quasi tumultuaretur? Sed
notandum est, nunquam ita bene pacatas esse mentes
nostras quin sentiant caeoos motus: quemadmodum
si mare commoveat levis aura, non ut magno fer-
yore surgant fluctus, sit tamen aliqua fluctuatio.
Quum ergo non sine aliqua iactatione se contineant
piorum mentes, non abs re David animam suam,
quae iam quieta erat, conticescere iubet, ac si di-
ceret, sibi magis ao magis proficiendum esse in hoo
silontio, donec carne in totum subacta compositus
sit ad Dei obsequium. Deinde videmus ut saepius
ad novam inquietudinem titillet Satan qui videntur
optime sedati. Ut autem sumus instabiles, et ad
varios motus plus satis proni, opus est nova con-
firmatione. Quare ne miremur si David animam
suam, quae iam silentio assueta erat, rursus tacitam
esse iubet: quia inter carnis impulsus nunquam
perfecte quiescimus ut decebat. Et periculum est
ne exorientibu8 subinde novis ventis turbetur in-
terior nostra tranquillitas: ideoque exemplo Davidis,
ad pergendum nos hortemur. Silentii sui causam
ponit, quia etsi non statim respondeat Deus, in eo
tamen tuto speret. Nam exspedationem suam a Deo

*) Le frangais portc- Jupiter. Margo vero gigantes
lovi opponit.

esae dicit, quia suorum patientiam nunquam fru-
stratur: Repoaita (inquit) certa est meroes silentio
meo, ideoque me cohibebo, ne festinatio mea salutis
meae eursum perturbet.

8. Ad Deum salus mea, et gloria mea, rupes
fortitudinis tneae, spes mea in Deo. 9. Sperate in
eo omni tempore pqptde, effundite coram facie eius
corda vestra: Deus spes nobis. Selah. 10. Verum-
tamen vanitas fUii Adam, mendacium fUii viri, in
statera ut adscendant ipsi prae vanitate simul. 11. Ne
confidatis in oppressione et praeda, ne evanescatis:
divUiae si affluant, cor ne apponite.

8. (Ad Deum saius mea.) Accumulat quidquid
potest ad se retinendum: quia nihil infirmitati car-
nis nostrae proclivius est quam dilabi ab vagos
errores. Fatebimur uno verbo, non aliunde quam
ab ipso petendam salutem esse: sed eius virtute
diffisi, hinc inde oupiemus accersere subsidia quae
defectum suppleant. Quotquot ergo elogiis celebrat
David potentiam Dei ad aervandum, totidem fultu-
ris ad constantiam se confirmat: totidem etiam
fraenis compescit carnis suae levitatem, ne quam
salutis suae partem alibi quam in Deo quaerat.
Postquam vero probe se animavit, sermonem con-
vertit ad alios, et ad certaminum sooietatem invitat,
quae victoriae et triumphi pariter sint consortes.
Populum appellans, mihi dubium non est quin'
Iudaeos designet: quia antequam gentibus illuxisset
religio, et Dei notitia, non alibi quam in Iudaea
vigere poterat spes ac Dei invocatio: et elare ele-
ctum populum a profanis gentibus discernit: ac si
diceret, indignum esse nisi se totos Deo addicant
Abrahae filii, quibus patefacta est eius gratia, et
quos in suum patrocinium recepit. Tempus autem
omne intelligit sive prosperum, sive adversum: si-
gnifioans perperam eos facere qui ad minimam
quamque inclinationem cedunt, ac declinant. Quam-
vi8 itaque afflictionibus suos probet Deus, fortiter
in spe et tolerantia standum esse admonet David.
Nam hypocritae, qui in rebus laetis Deo plaudentes,
simulac contigit aliquid adversi, animis defioiunt,
non sine gravi eius iniuria ianuam praecludunt eius
potentiae. Dandus itaque honor est Deo, ne in
gravissimis quibusque malis solari nos desinat haec
cogitatio, penes ipsum esse exitua mortis. Iam quia
in angustias contrahuntur corda hominum rebus
adversis, et hoc vitio nihil aliud quam se ipsos ex-
asperant contra Deum, moeroremque suum augent,
optimum remedium aflhibet David, ut fideles euras
suas in Deum exonerando, quodammodo ante eius
oculos corda sua effundant. Quantisper enim obse-
ratum est <vor dolore, nunquam exeunt liberae pre-
cee. Ergo ne obruant nos tentationum onera, hino
nobis levatio petenda est, quod aegritudini nostrae

589

PSALMUS LXII.

590

succurret Deus, modo ne in illius sinum eam reiioere
negligamus. Porro quum maligna quaedam restri-
ctio omnium fere animos occupans, tandem in de-
sperationem ooniiciat, eo nobis utilior est Davidis
admonitio. Nam quamvis omnes ad quaerendos
malis suis exitus non minus eolertes sint quam
seduli, quia tamen data opera subterfugiunt Dei
conspectum, meros sibi labyrinthos fabricant. In
summa, David morbum natnrae nostrae ingenitum
corrigit, quia dolorem nostrum occultando, fraenum
intus rodere malumus quam pias querimonias et
preces apud Deum fundendo, nos levare. Unde fit
nt magis ac magis " impliciti doloribus , mergamur
in desperationem. Iam quod de se uno praedica-
verat, extendit ad totum populum, salvum fore
pronuntians snb Dei custodia.

10. (Verumtamen vanitas.) Si "J^ affirmative
accipere libeat pro Certe, vel utique, erit superioris
sententiae oonfirmatio: et a repugnantibus ostendet
David, quum homines ipsa vanitate sint vaniores,
nihil aliud restare, quam ut spes omnee suas ad
unum Deum referant. Apte tamen contextus fluet
si dicamus, quia videbat David sine profectu surdis
se canere hano doctrinam, quod populus pro sno
ingenio diffiueret in spes fallaces, nunc prae indi-
gnatione exclamare: Atqui mera vanitas regnat in
filiis hominum. Hoc modo damnaret caecam ho-
minum inoredulitatem, quibus satius est vanis ille-
cebris se decipere, quam inniti Dei promissionibus,
quae fallere nequeant. Porro quia tantam vanita-
tem deprehendebat David in electis Abrahae filiis,
pronunciat in genere totum hnmanum genus men-
daciis esse deditum. Nam per adverbium TP
significat cunctos sine exceptione appetere errandi
causam. Iam vero ubi audimus non in paucis ho-
minibus damnari hanc pravitatem, ut vanitate va-
niores sint, sed in ipsa natnra: quid reaiduum fieri
dicemus rationi, et prudentiae, ac libero arbitrio?
Nec obstat quod fideles hoc morbo purgat Deus:
quia si regeneratione spiritus in illis corrigitur
mendacium et vanitas, seqnitur natura fuisse men-
daces. Etsi autem primus homo integer a Deo
creatus est, suo tamen lapsu in hanc corruptionem
dos traxit , ut prorsus obtenebratum sit quidquid
lucis divinitus nobis datum erat. Si quis obiiciat,
residere tamen in hominibus non spernenda Dei
dona, qnJbus inter omnes alias oreaturas excellunt:
solutio faoilis est. Quamvis praeclaris dotibus ornati
sint homines, corrumpi tamen pecoati labe, et eva-
nescere in nihilum. Sola enim Dei cognitio faoit
nt suam praestantiam retineat quidquid donorum
in noe contulit Deue: alioqui vitiantor peccati con-
tagione, quae nullam integritatis guttam in homi-
nibus reliquit, unde merito exclamat David cunctos
mortales vanitatem esse ac nihilum.

11. (Ne confidaiis.) Hio admonet David, non

ante solide confidere homines Deo, quam exuerint
fallaces omnes fiducias, quae totidem sunt avoca-
menta. Itaque omnia impedimenta tolli iubet, et
vitiis, quae Dei locum occupant, animos purgari.
Quanquam autem speoies tantum quasdam attingit,
per synecdochen significat nunquam sincere et
absque fuco cor hominis Deo esse addictum, doneo
se contrariie omnibus fiduciis explicuerit. Per ra-
pinas et praedam intelligere possumus tam ipsum
rapiendi actum, quam res male et iniuste partas.
Certum quidem est hac exhortatione reprimi libidi-
num audaciam, quae mentes excaecat, ut licere
putent quidquid impune conoeditur. In contextu
etiam variant interpretes. Quidam enim singulis
nominibu8 sua verba attribuunt, hoc modo: Ne con-
fidatis in rapinis, ne evanescatis in praeda: et si
divitiae affluant, nolite cor adiicere. Alii oum uno
verbo contexunt rapinas et praedam. Yerbum au-
tem evanescendi seorsum indefinite legunt. Utram-
vis syntaxin eligas, non multum ad summam rei
interest: quia ubi vesanam audaciam, qua inflati
sunt praedones, damnavit propheta, proprio eam no-
mine designat, qnod scilicet mera sit illusio, in qua
evanescunt homines. Imo propheta uno verbo pro-
nuntiat, spes omnes quae a Deo ad creaturas nos
abstrahunt, lusorias esse ac mendaces, praesertim
ubi malis et perversis artibus ditescere appetimus.
Postquam autem pravas cupiditates damnavit, in
quibus palam apparet scelus, subiicit continuo post,
oavendum etiam esse ne opes, quamvis iustis modis
partae, nos teneant sibi affixos. Porno Cor adiicere
ad divitiaSy non tantum significat nimis cupide ad
eas inhiare, sed earum fiducia perperam efferri, et
altum sapere, ut dicit Paulus Rom. capite 11,
versu 20. Iam vero quam non supervacua sit haec
admonitio, quotidiano usu docemur. Nihil enim
magis commune, quam ferociam gigni ex abundan-
tia: mentes vero fastu excaecatas non minus in
Deum protervire, quam insolescere effraeni nocendi
licentia, praesertim metuenda est furiosa illa caeci-
tas, ne oum Dei contumelia supercilium nimis alte
tollat qui potentiae suae fiducia ebrius, suae fragili-
tatis obliviscitur.

12. Semd loquutus est Deus, bis hoc audivi }
quod potestas sit Deo. 13. Et tibi Domine clementia,
certe tu rependes cuique secundum opus suum.

12. (Semel loquutus.) Concludit non aliter posse
abstrahi animos a vanitate, quam si penitus et con-
stanter in Dei iudicium intenti sint. Quum igitur
huc et illuc ideo raptentur hominum mentes, aut
saltem vacillent, quia ad varias mundi inclinationes
alternant, tranquilla etatio ostenditur a Davide, ubi
scilicet patienter acquiescimus in verbo Dei. Cae-
terum quia ad Deum, qui lucem habitat inaccessam,

591

PSALMUS LXII.

592

1. Tim. 6, 16 nemo perveniet nisi fide directrice,
Propbeta verbuni nobis proponit, quo testatur Deus
mundum se regere iusto imperio. Et quia magno-
pere interest noa in verbi fide stabilire, eius certi-
tudinem commendat. Quanquam autem duobus
modis contexi possunt verba, finis tamen est, Deum
sibi probe constare, ut minime timenda sit mutatio
quum sermonem protulit. Multi ita legunt, Semel
ac bis, vel altera vioe loquutum esse Deum : ut re-
petitus sermo ad confirmationem valeat: ac si
dixisset, Deum clare suam potentiam et bonitatem
semel atque iterum asseruisse, ut iam ambigere fas
non sit. Et locus Iob. 33, 14 non multum videtur
absimilis, quod Deus semel et altera vice loquatur,
eadem enim sunt verba nisi quod copula interponi-
tur. Si cui magis adlubescat altera distinotio, Semel
loquutus est Deus, hoc bis audivi: fruatur. suo
sensu. Nam et oircumstantiae loci bene convenit,
et inde elioitur utilis doctrina: Quia Deus ubi semel
loquutus est sermonem, non retraotat: nostrum
esse, diu et prolixe meditari quidquid ex sacro eius
ore profectum est, quasi dixisset David, Deus verbo
suo nos docet: quod instar perpetui ot immutabilis.
decreti habendum est: ego vero in verbo eius me
saepius exercui, ne temporis successu obreperet
huius doctrinao oblivio. Sed quia simplicior esse
videtur altera loquutio, Semel et bis loquutum esse
Deum, in illam facile inclino. Interea tamen re-

!>udianda est eorum argutia, qui dicunt Semel
oquutum esse in lege, iterum deinde in prophetis,
quia nihil aliud voluit David quam huius doctrinae
autoritatem prbbe sancitam esse: sicuti firmius ac
magis ratum nobis esse solet quod saepius promul-
gatur. Interea meminerimus, simulac verbum pro-
tulit Deus, mox absque controversia acquiescendum
esse : sicuti impuri quidam canes doctrinam amplecti
recusant quae non sit probata tribus vel quatuor
scripturae testimoniis. Nam et ita apud nos blate-
rare ausus est nebulo ille, qui gratuitam Dei
electionem et arcanam providentiam evertere ten-
tabat. Neque enim Davidi propositum fuit Deo
legem imponere saepius loquendi, sed dubitationem
eximere eius doctrinae, quae disertis verbis, non
ambiguis testata est. David postea exemplo suo
docet, pia attentione reverenter excipiendum esse
Dei sermonem, neque respuendum quo maior pars
solet fastidio. Quia voro non promiscue quaelibet
doctrinae capita hic notat, contexere operae pretium
est quod continuo post addit: Si cupimus firmis
animis excipere tentationum fluctus, tribuendum
esse Dei potentiae et clementiae suum honorem,
quia nunquam a recta linea deflectet quisquis serio
persuasus erit, nihil contingere nisi Dei arbitrio,
eumque non minus clementia quam imperio pollere.
Postquam ergo honorifice David de verbi Dei fide
praefatus est, nunc dicit se edoctum esse de eius

omnipotentia et bonitate. Quidam interpretantur

instructum esse Deum potentia ad iuvandos fideles:

simulque sua olementia adduci ut velit Bectius

tamen, meo iudicio, alii distinguunt, robur esse

Deo ad coeroendos impios, quantumvis superbe ex-

sultent, imo satis robustum esse ad frangendam eo-

rum duritiem: suos autem fovere et tueri, quia

nunquam clementiae suae et bonitatis obliviscitur.

Quisquis autem ad hanc Dei potentiam et bonita-

tem, quas a Deo separare fas non est, sensus suos

referet, inter saevissimas quasque iactationes reotus

et quietus stabit. TJbi autem Deum exuimus sua

virtute, ut vulgo fieri solet, aequum est nos vioissim

praesidio isto nudari quod ad repellendas omnes

tentationes sufficeret. Quia mundus otiosum Deum

imaginatur, quomodo non ad minimos quosque mo-

tus trepidaret, qui ad caecos fortunae impetus se

expositum esse putat? Hinc ergo tranquilla secu-

ritas, si mundum subiicientes Dei imperio, nos illi

ao vitam noatram pertnittimus. A potentia autem

incipere convenit, ne dubitemus tuto munimento pro-

tegi quicunque sub eius manu degunt: sed statim

clementiam adiungi convenit , ne qua nos anxietas

torqueat. Alioqui in animum subibit haec discep-

tatio, Quid nobis prodest Dei imperio subesse mun-

dum? an propterea nobis auxiliabitur qui iudigni

sumus eius cura? Non temere igitur David robur

ot clementiam simul copulat : quia duabus istis alis

ad Deum evehimur, et istis duabus fulturis solidc

innitimur, ne ulla tentationum naufragia nos de-

mergant. Haec aumma est, quoties terror aliquis

obiicitur, veniat nobis in mentem Dei potentia, cui

facile ac promptum est discutere omnes noxas

quantumvis sint formidabiles , ubi ita in animis

nostris praevalebit, facile quidquid est saluti nostrae

contrarium prosternet. Quid enim timendum, ubi

idem Deus, qui nos sub umbra alarum suarum

colligit, solo nutu gubornat totum mundum? Sata-

nam et omnes impios devinctos tenet arcanis cate-

nis? omnia denique omnium consilia, studia, et co-

natus moderatur? modo simul hoo fixum maneat,

bonitatem eius piis omnibus, quia ab ipsa pendent,

esse expositam. (Tu rependes.) Propius ad suum

institutum accommodat quod dixit: nam Dei provi-

dentiae ita mundum subesse pronuntiat, ut futurus

sit iustus iudex. Haec autem exspectatio si in ani-

mis nostris vigeat, eos a fluctuatione colliget, sedabit

omnem impatientiam : fraenabit etiam omnem intem-

pericm, ne ad retaliandas iniurias prosiliant. Nam

hoc fine ad Dei tribunal se et alios omnes citat ac

sistit David, ut in spe futurae liberationis se con-

firmet. fortique animo despiciat temulentam eorum

audaciam: quia fieri non potest quin veniant in

rationem omnium opera coram Deo, qui non magis

cessabit ab officio iudicis, quam abnegabit se ipsum.

Unde sequitur, quamlibet multis iniuriis simus ob-

593

PSALMUS LXIIL

594

noxii, imo nos profani homines pro reiectamentie
habeant, respici tamen nostras aerumnas a Deo, nt
tempe8tive succurrat: qnia suorum tolerantiam non
frustrabitur. Qnod antem his sententiis probare
contendunt papistae, nos operum meritis iustitiam
et salntem consequi: qnam frivolum sit, alibi do-
cuimus. Simulatque facta est operum mentio, hoc
arripiunt, ao si Deus tantum cuiusque merita aesti-
mans, debitam mercedem rependeret Atqui longe
alio consilio spiritus mercedem operibus promittit,
nempe ut innocentiae atudeant, non autem super-
biant sacrilega fiducia, quae totam salutem a radice
cvertit. Sio ergo iudicat Deus de operibua fidelium,
ut eorum pretium et aostimatio primum a gratuita
pecoatornm remissione pendeat, qua sibi reconciliat
indigno8 : deinde a mera indulgentia , quae mutilie
ipsis et Bordidis favorem conoiliat. Scimus enim
nullum opus coram Deo prodire vel perfectum vel
purum nullaqne labe infeotum. Unde sequitur me-
rae esse liberalitatis , quod mercedem inveniunt.
Quum ergo scriptura mercedem filiis Dei promittens,
tantum eos ad studium pietatis et iuatitiae incitet,
quo alaorius Deo militent, nihil autem Dei ipsius
miserioordiae deroget: nimis insulee inferunt papi-
stae mereri fideles quod illis rependitur. Quantum
ad poenas, nulla est dubitatio quin eas merito legis
suae contemptoribus infligat Deus.

PSALMUS LXHI.

ABG. Psalmus hio non tam preces continet, qnara pias medi-
tationes, quas sibi inter extremas molestias, anxitates,
ao di8crimina in solatinm proposnit. Vota etiam ad-
miscet, quao obiectis terroribns anxius Dens nuncu-
paverat.

1. Canticum Davidis, quum ipse esset in deserto
lehuda. 2. Deus tu, Deus meus es } mane quaeram
te: sitivU ad te anima mea, concupivit te caro mea
in terra squalida et sUiculosa sine aquis. 3. Sic in
sanctuario conspexi te ad videndum robur tuum et
gloriam tuam. 4. Quia melior ctementia*) tua quam
vUa, labia mea laudabunt te. 5. Sic benedicam tibi
in vita mea, in nomine tuo levabo manus meas.

1. {In deserto.) Per desortum Iehuda intelligi
desertum Ziph, ubi David diu oberrans latuit, mi-
nime dnbinm est. Porro quia fideliter recitat quo-
modo inter ipsa pericula fuerit affectus, colligimus
nnllis nnquam miseriis sic fuisee prostratum, quin
suayota in coelum attolleret: imo certa et constanti
fide recumberet in Dei promissiones. Quod eo

*) car ta benignite, en marge: on ponr oe qne ta be-
oignite.

Calvini opera. Vol. XXXI.

magis notandum est, ut in summis etiam doloribus
ad Denm enitamur, quibus minimae quaeque tenta-
tiones omnem fere eius notitiam excutiunt. Atqui
David non modo eum implorat, eed Deum euum
esse statuit, ne dubitet suas curas in eius sinum
coniioere, quum tamen desertns omni anzilio, in
vasta et arida solitudine quodammodo tabesceret.
Fidos haoc qna persuasus erat Deum sibi propitium
e88e, et salutis suae custodem, desiderium in eius
corde accendit, nt assiduis votis et ardentibus ez-
peteret qnam sperabat gratiam. Quum dicit ani-
mam suam sitire et carnem concupiscere , ad egesta-
tem et penuriam alludit qua premebatur in doserto :
quasi diceret, quamvis ieiunus et famelicus omnibns
vitae snbsidiis indigeat, Denm tamen sibi esse
instar cibi et potus, ut illuc feratur sua esnries.
Quod animae sitim, carni famem tribuit, non debet
scrupulose accipi ista partitio: quia simpliciter in-
telligit se anima et carne Deum appetere. Quam-
vis enim nullo appetitu per se movetur corpus,
tamen satis constat animae affectus illuc usque
penetrare et diffundi.

3. (Sic in sanctuario.) Confirmat quod nuper
attigi, se, qnum in deserto rerum omnium inops
ageret, nunquam tamen Dei fuisse oblitum. Nam
partioulae Sic non leve pondus inest: ac si diceret,
Qnamvis in hao solitudine nihil nisi triste et horri-
dum appareat, nt ipsa loci asperitas possit obtene-
brare oculos: ego tamen in gloriae et virtutis tuae
intuitu me exerceo, perinde ac si in sanctuario
essem. Quamdiu liberum fuerat Davidi sanctua-
rium adire, cultum illum legalem minime neglexe-
rat: quia sciebat talibus adiumentis sibi esse opus.
Nuno ubi prohibetur ab accessu, mentem suam
ostendit non esse externis symbolis affixam: quia
in spirituali Dei adepectu nihilominus se oblectat.
Et simul etiam re ipsa demonstrat quam bene pro-
fecerit in illis pietatis exercitiis quao Dominus in
lege mandaverat. Crassi et supcrstitiosi homines,
quantieper ante oculos versantur caeremoniae, vi-
dentur zeli ardore in coclum ferri: sed una cum
epectaculi figura statim religio illis evanescit. Da-
vid autem, quamvis nunc privatus sit caeremoniis,
earum tamen memoriam retinet, ut ad Deum ad-
spiret ac nitatnr. Quare discamus, eius exemplo,
etiamsi nos externis omnibus gratiae Dei symbolis
8poliari contingat, inter medias quoque abyssos
Deum fidei oculis adspiciendum nobis esse, ne ter-
gum ei obvertamus simulac visibiles figurae nobis
ablatae ernnt. Sic tota vita spirituale lavacrum
quod semel Christus nobis in baptismo repraesen-
tavit Eph. 5, 26. Tit. 3, 5 fixum in sensu nostro
manere debet. Sic arcana Christi cum membris
suis societas non modo in coenae actione, sed sem-
per occurrere nobis debet. Imo si qua vis tyrannica
sacram coenam et alia pietatis subsidia nobis forte

595

PSALMUS LXIII.

596

eripiat, cavendum tamen est ne se unquam mentis
nostrae oculi a Deo avertant. Quum dicit se con~
spicere ipsum ad videndum, sedulam attentionem
notat: ac si diceret, Studia mea ad hanc medita-
tionem diligenter applico, ut mihi occurrat Dei
gloria et virtus, quarum imago in sanctuario refulget.
4. (Quia melior clementia.) Quanquam eorum
sententiam non repudio qui uno contextu legunt
hunc versum, prius tamen membrum, meo iudicio,
cum superiore versu aptius cohaeret. Mihi enim
causam roddere videtur David cur tantopere Deo
fuerit addictus, Ac primo quidem notandum est,
8ub vitae nomine comprehendi media omnia quibus
statum suum tuentur homines. Quamdiu enim
videmur nobis probe muniti, in mentem non venit
ad Dei misericordiam confugere. Denique nostrum
esse, ut ita loquar, perstringit nobis oculos, ne cer-
namus sola Dei gratia nos subsistere. Quia ergo
terrenis subsidiis suffulti Deum fere obliviscimur,
hio asserit David , melius nobis esse in ipsa morte
subniti Dei misericordia , quam in vitae apparentia
confidcro. Frigidius ac dilutius alii exponunt, vi-
tam noetram, quamvis pretiosa sit, postponi Dei
misericordiae : ac si diceret, omnibus bonis hoo
uoum merito praeferri, quum Deus nobis est pro-
pitius Atqui tenenda est antithesis inter incolu-
mem statum, in quem recumbunt homines: et Dei
misericordiam , quae labentibus et mox perituris
subvenit, et quae ad supplendos (ut ita loquar) om-
nes defectus unioum remedium est. Quod Augusti-
nus in numero plurali argute philosophatur , non
satis firmum est. J^^TI Hebraei vitam nominant.
Quia vitas legebat Augustinus, putavit, prout quis-
que vel divitiis inhiat, vel deditus est voluptatibus,
vel delicias sectatur, vel honores appetit, vel ad
ingluviem suam proiectus est, ita singulis tribui
propriam vitam. His autem omnibus vitis vitam
aeternam opponit, quae secundum ipsum metony-
mice vocatur Dei misericordia : quia mera gratia
nobis donatur, non acquiritur operum meritis. At-
qui simplicior est, ut dixi, prophetae sensus, nihil
68se si affluant homines omnibus bonis, si opibus
floreant, omnibus denique modis ad vitae securitatem
muniti sint: quia praestat a sola Dei misericordia
pendere, quam in essentia nostra, omnibusque eius
fulturis fundari. Unde sequitur, quamvis laborent
inopia fideles, premantur iniuriis, sub morbis
langueant, sitiant ao esuriant, multis curis et dolo-
ribus angantur, nihil tamcn obstare eorum felicitati,
quia Deo propitio in solidum illis bene est. Rursum
incredulos, quamvis totus illis mundus arrideat,
miseros tamen esse, quia Deo adverso ipsorum con-
ditio maledicta est. Hinc colligit David laudandum
sibi csse Deum, sicuti bonitatis eius cognitio os
nobis aperit. Atque idem clarius proximo versu
declarat, quum dioit benedicturum in vita. Quan-

quam aliqua est in verbis ambiguitas. Nam parti-
cula sio liberationem notare potest, ao si diceret,
iustam sibi Dei benedicendi causam esse, quia re
ipsa expertus sit longe melius esse nobis vivificari
ab ipso quam apud nos vivere. Potest etiam de
oalamitoso et afflicto Davidis statu accipi: quia
nuper dixit solitudinem deserti sibi non obstare
quin ad Deum respiciat. Yita etiam potest accipi
tam de ipsa salute divinitus oblata, quam de toto
vitae cursu. Ac videtur prior sensus, sicut ube-
riorem doctrinam continet, ita melius congruere,
hoo modo: Quia tuo beneficio salvus et incolumis
supersum, alacrius tibi benedicam. Sic etiam alibi:
Non moriar. sed vivam et narrabo opera Domini,
Psal. 118, 17. Item: Non mortui laudabunt tc
Domine, neque omnes qui descendunt in sepulcrum:
sed nos qui vivimus, benedicemus Domino etc.
Psal. 115, 17. Secunda parte versus per devationem
manuum vota et preces intelligit: ac si diceret se
non modo gratias acturum, sed sumpturum quoque
fiduciam precandi, et ita in Dei invocatione assi-
duum fore. Et eane Deus ipse liberaliter nobisoum
agendo non modo ad gratitudinem nos incitat, sed
spem nostram confirmat in futurum tempus, ne de
solido complemento gratiao dubitemus, cuius initia
sumus experti. Quidam Lcvare manus in nomine
Dei referunt ad plausum. Alii tantundem valere
putant ac si diceret David, se fretum Dei auxilio
intrepide congressurum cum hostibus. Sed iam
exposui quid mihi magis placeat,

6. Sicut adipe et pinguedine satiabitur anima
mea, et labiis iubUationis laudabit os meum. 7. Certe *)
memor ero tui super lectum meum: in vigUiis medi-
tabor de te: 8. Quia fuisti auxilium mihi, et in
umbra alarum tuarum iubilabo. 9. Adhaesit anima
mea post te, me sustinebit dexiera tua.

6. (Tanquam adipe.) Est proximae sententiae
confirmatio: quia David metaphorice sibi a Deo
promittit uberrimam bonorum omnium copiam, quae
laetitiae et iubilationis materiam praebeat. Etsi
autem in otio et abundantia Psalmum huno com-
posuit, probabile tamcn est, quum adhuo inops et
famelicus erraret in deserto, satietatem hanc, a qua
procul aberat, sperasse. Atque haec insignis est
fidei probatio, quum Dei gratia, licet abscondita,
eminus perspicitur. Et hoc exemplum diligonter
notandum est, ne animos despondeamus quoties
laute saturantur impii, imo se ingurgitant, et sine
modo luxuriantur in sua copia: nos vero aridi et
inopes esurimus. Nam Davidem quoque potuit sua
egestas ad desperationem impellere: sed quia sciebat
proprium esse Dei munus, satiare animam fameli-

*) Certee, en marge: ou qaand.

597

PSALMUS LXIIL

598

cam, speravit, eo propitio nihil sibi defore. Iam
quia multis neoessitatibus patientiam nostram Deus
probare vult in hao vita, discamus, usquedum ad-
veniat tempus plenae satietatis, patienter ferre
nostras iniurias. Porro notandum est, sub meta-
phora adipis et pinguedinis non intelligi saginam
qualis cernitur in profanis hominibus, qui intempe-
ranter luxuriando ingluviem suam replent: atque
ita obruti quasi mente alienantur, modum enim
satietatis statuit David, ut tanto alaorius se accingat
ad canendas Dei laudes.

7. (Certe memor ero.) Posset etiam legi, Quando,
vel Quoties memor ero tui, in vigiliis precabor.
Sed quia conditionalis particula Qfl non soluni pro
adverbio temporis sumitur, sed quandoque etiam
affirmat: nolui sine causa a recepto sensu reoedere.
Si affirmative legas, idem valebunt Memorem esse,
et Meditari: eritque eiusdem sententiae repetitio.
Sin magis plaoeat conditionalis particula, sensus
erit, Quoties in mentem venerit Dei nomen, Da-
videm libenter cogitaturum, et verba etiam facturum
de eius benefioiis. Ponit autem nootis vigilias,
quia ubi subducti sumus ab hominum conspectu,
non modo recurrunt curae, sed animus liberius se
applioat ad has vel illas cogitationes. Sequitur
causae redditio, quia Dei auxilio servatus fuerat.
Talis autem expcrientia (ut saepius iam dixi) non
modo stimulare nos debet ad laudes Dei canendas,
sed etiam ad invooandum eius nomen, sicut dicitur
Psal. 5, 8: In mnltitudine bonitatis tuae ingrediar
templum tuum. Scounda pars versus ad spein
refertur, quod scilioet exsultabit David, vel iubilando,
triumpho8 suos aget sub umbra alarum Dei: quia
non minus secure laeto et hilari animo quiescet
sub praesidio Dei, quam si esset extra omnem
aleam.

9. (Adhaesit anima.) Quia verbum HpDT sa^po
apprehendere vol porsequi significat, praesertim ubi
cum praepositione inX construitur, non minus
quadrabit haeo versio, Anima mea post te perget,
vel contendet. Quod si Adhaerendi verbum magis
placeat, utroque tamen modo significat David cor
>*uum firma persevorantia semper affixum fore Deo.
Hoc enim valet diotio ^pinX : Qnamvis longum ac
difficile iter facere oporteat, multaeque remorae im-
pediant, imo quamvis Deus ipse procul discedat,
Davidem minimo defatigatum iri quin constanter
per^at. Posterius membrum simpliciter posset accipi
de llla, cuius prius meminit, liberatione: ac si di-
ceret optimam sibi fulturam esse, ne deficiat Deum
quaerendo et sequendo, quia eius manu hactenus
rectus et integer stetit. Ego tamen longius exteudo,
quod sibi donum constantiae a spiritu Dei pro-
mittat David. Nimis enim magnifice iactasset, sibi
ad extremum usquo in Deo persequendo vel am-
plexando constantem fore animi affectum, nisi mox

addita fuisset haec oorrectio, cor eius ita firmum
fore quatenus Dei manu sustinebitur.

10. Et ipsi dum quaerunt ad perdendum animam
meam, ibunt in infimas partes t&rae. 11. Deiicient
eum in aeiem gladii, pars vulpium erunt. 12. Rex
autem laetabitur in Deo, et gloriabitur quisquis iurat
per eum: quia obstruetur os loquentium mendacium.

10. (Et ipsi dum quaerunt.) Hic iam securiuB
David, quasi potitus victoria, exsultat. Quanquam
autem Psalmum composuit rebus suis pacatis, non
dubium tamen est, quum adhuc e filo penderet eius
vita, haec eadem sperasse quae postea cecinit.
Summa est, Hostes, quamvis immineant eius capiti,
brevi tamen perituros: quia Deus praecipites deiiciet :
neque modo tradet in exitium, sed effioiet ut inse-
pulta iaceant eorum cadavera. Nam partem vulpium
esse, tantundem valet atque a feris vorari et laniari.
Saepe autem poenam hanc minatur Deus reprobie,
ubi hostili gladio perierint, praedam fore lupis et
canibus, quia sepulcri honore ipsos privabit. Con-
tingit quidem interdum idem optimis quibusque,
sicuti temporales poenas bonis et malis communes
esse scimus: sed hoc est discrimen, quod Deus ser-
vorum suorum ossa, etiam dum huc et illuc dissi-
pata sunt, colligit, et reponit sub fideli custodia,
no quod ex illis pereat: in reprobis autem ossium
dispersio, aeterni interitus praeludium est.

12. (Rex autem laetabitur in Deo.) Quia Deus
non modo privatim auxiliatus est Davidi, sed in
eius persona, totius ecolesiae saluti consuluit, merito
publicam laetitiam cum sua hic coniungit: sicuti
etiam a capite pendebat totius corporis incolumitas.
Ac pia magnanimitas notanda est, quod multis
mortibus obsessus, regem tamen se vocare non
dubitat: quia licet regno promisso non fruatur,
eius tamen posscssionem fide retinet. Laetitiam
vero se in Deo capturum dicens, gratum se fore
praedicat: sed extollit Dei gratiam, quia ad piorum
omnium conservationem pertineat. Diximus enim
statum electi populi tunc non aliter potuisse esse
salvum quam vigente et florente Davidis regno,
quia sub figura illa docere nos voluit Deus, totam
nostram felicitatem et gloriam in Ghristo fundatam
e8se. Per eos qui iurant in Dei nomine, pios omnes
eius cultores synecdochice designat. Quia enim
species est divini cultus, etatuere eum tcstem ao
iudicem, pietatis professio saepe per iusiurandum
I intelligitur, non quod Deus inter servos euos censeat
; quiounque in ore habent sacrum eius nomen, quando
et multi scelerate peierando atroci eum contumelia
afficiunt: alii etiam levibus et frivolis iuramentis
violant vel imminuunt eius maiestatem : hypocritae
vero perperam eius nomine abutuntur: sed David
non alios hic designat nisi qui sobrie et reverenter

599

PSALMUS LXIV.

600

per Dei nomen iurant, et quorum linguis respon-
dent corda, quod etiam ex antitheto meliua liquet.
Iurantibus enim per nomen Dei opponit loquentes
mendacia: qua voce non tantum perfidos et doiosoa
homines perstringit, sed etiam qui sacrilegis fallaciis
Dei nomen profanant.

PSALMUS LXIV.

ARG. Continet hic Psalmus querimoniam precibus mistam.
Nam quo magis Deum ad misericordiam inclinet David,
tam de iniusta hostium suorum saevitia, quam de in-
sidiis perversisque machinationibus conqueritur. Tan-
dcm oculos ad Deum conyertens, sibi de meliore ezitu
gratulatur.

1. Praefecto Psalmus Davidis. 2. Audi Deus
vocern meam in precatione mea: a terrore inimici
custodi vitam meam. 3. Absconde me a consilio
malignorum, a coetu operantium iniquitatem. 4. Quo-
niam acuerunt quasi gladium linguam suam, direxe-
runt sagittam suam sermonem amarum. 5. Ad iacu-
landum in occultis contra integrum: repente iaculabuntur,
nec timebunt. 6. Obfirmant sibi facinus impium, ser-
monem confcrunt de abscondendis laqueis: dicunt,
Quis videbit eos? 7. Scrutati sunt iniquitates t im-

pleverunt scrutinium scrutatum, et intimum cuiusque,
et cor profundum.

2. (Audi Deus vocem meam in precatione mea.)
Praefatur se orare serio et ardenti affectu, et simul
necessitatem ostendit. Ardoris et vehementiae sig-
njim est vocalis precatio. Mox ad angustias quibus
urgetur descendit, commemorans mortis terrores qui
ingerebantur ab hostibus : deinde alias circumstantias
quibus gratiam sibi conciliet. Deum enim vitae
suae custodem implorans, de ea se periclitari signi-
ficat. Secundo versu dioit sibi esse cum multis
certamen, ideoque imparem esse ad sustinendos
eorum insultus, nisi Deus succurrat. Quanquam
verborum ambiguitas sensum duplicem nobis parit.
•pp enim quod arcanum significat, quidam hic
accipiunt pro occultis machinationibus : alii vero
pro coetu consultantium. Ego consilii nomen, quod
Latinis quoque dubium est, posui. Secundo loco
additur nomen niM"l Quod aliquando strepitum vel
clamorem, aliquando conventum hominum significat.
Deducitur autem a radice gfJD quod est tumultuari.
Si *pQ pro clandestinis insidiis accipere libeat,
Ht^Jli violentus erit impetus. Hoo modo David
protegi cuperet tam a fraudulenta malitia hostium,
quam a vi et armis, ubi meditati quomodo noceant,
ad consilia sua cxsequenda prosiliunt. Simplicior
tamen magisque genuina est prior sententia, Davi-
dem quo magis in se provocet Dei misericordiam,

de multitudine hostium suorum conqueri. Interea
testatur David, quantumvis magna turba obruatur,
sibi sufficere protectionem quam e coelo expetit.
Causam quoque suam ab hostium malitia et impro-
bitate commendat, nam quo vel iniquius, vel cru-
delius nobiscum agunt, eo certius statuere lioet
propitium nobis Deum fore.

4. (Quoniam acuerunt quasi gladium linguam
suam.) Quamvis in eum capitaliter saevirent hostes,
eorum tamen virulentiam praecipue accusat. Pro-
babile autem est de falsis delationibus et' calumniis
eum loqui, quibus sciebat se immerito gravari, toti-
que populo reddi invisum. Comparat ergo linguas
eorum gladiis: amarum et virulentum sermonem
sagittis. Ez opposito suam probitatem asserit, eos
iaculari dicens contra hominem rectum et innoxium.
Hac igitur impetrandi fiducia se animavit, quod
sibi nullius culpae conscius, indigne et perfidiose a
pravis et scelestis hominibus impetebatur. Iam eos
clam et in occulto iaculari, telaque repente vibrare
dicens, significat eos multiplici astutia pollere: nec
modo acriter intentos esse ad nocendum, seduloque
vigilare, sed etiam ingeniosos esse ac solertes, ut
oitius tranefodiant peotus incauti hominis, quam
suspicari queat sibi quidquam mali instare. Porro
quum audimus Davidem, qui tam sancte ao pure
iustitiam coluerat, fuisse tamen sinistrie crimina-
tionibus obnoxium: ne miremur si quando Deus
nos qui longe a Davidis integritate absumus, simili
tentationis genere exerceat. Hoc vero unicum erit
solatium, ad Deum confugere, ut bonae causae
patrocinium suscipiat. Adiungit aliam ciroumstan-
tiam, quod sine pudore et metu sagittas veneno
illitas ex ore suo vibrent. Talis autem securitas
perditae audaciae signum est, ubi improbi centies
deprehensi obstinate tamen pergunt: quia nec ullus
Dei metus, nec hominum verecundia eos retinet
quin se gladiatorio et desperato impetu proiioiant.

6. (Obfirmant sibi facinus impium: sermonem, etc.)
Nuno de pertinacia et sceleratis conspirationibus
hostium suorum conqueritur. Postremo addit oon-
fidontiam, qua se ad quidvis audendum incitant.
Porro non dubium est quin plus illis addiderit
animi infirmitas Davidis, ut petulantius vexarent
miserum et profugum hominem, quem videbant
omni auxilio destitui. Postquam dixit esse insana-
biles, et quos ad humanitatem flecti posse nulla
spes sil: addit ultro citroque inter se colloqui quo-
modo per insidias illum perdant. Sequitur tandem
ferocia, quoniam astus suos invisibiles esse putent.
Scimus enim quam secure improbi sua vafritie
confisi simplicibus insultent: quia putant centum
rationes sibi semper in promptu fore tegendis sce-
lerum suorum flagitiis. Particulam ^7 tam ad ipsos
fraudum architectos, quam ad laqueos et insidias
oommode referre licet. Malo tamen de ipsis intel-

601

PSALMUB LXV.

602

ligere, quia superbia excuecati audacter et licen-
tiose ruunt quocunque irnpellit libido: quia nulla
eos Dei reverentia, nullus bominum pudor cohibet.
Proximo versu gravius exagitat eorum fraudes.
Dicit igitur omnee nocendi artes fuisse percontatos,
ut nibU ad exaotum scrutinium omiserint. Scrutinii
vero nomine intelligit occultas nocendi artes. > £t
addit altos esse recessus malitiae ipsorum. Nam
per car profundum d penetralia vel intimas partes,
vel latebras intelligit, quibus improbi se involvunt.
Quidam nomen Tff^H indefihite aoeipiunt hoc modo:
Quidquid consilii et astutiae inveoitur in mortali-
bus, hostes mei ad «e colligunt. Sed quoad sum-
mam rei parum interest: quia teoere sufficit, nqn
tantum aperto marte, sed recondita etiam malitia
hostes Davidi machinatos fuisse pernioiem: atque
ad hoo instruotos fuisse eumma perspicacia, ut
inopinatos nocendi modos quasi ex profundis tene-
bris ernerent.

8. Et iaeulabitur in eos Deus sagittam, repenie
erunt plagae ipsorum. 9. Et impingere facient super
se ipsos linguam suam, et fugient*) quicunque viderint
eos. 10. Et videbunt omnes homines, et narrabunt
opus Dei, et rem eius gestam intelligent.**) 11. Lae-
tabitur iustus in Iehova, et sperabit in eo, et ghria-
buntur omnes recti corde.

8. (Et iaculabitur in eos Deus.) Iam ad gratu-
lationem exsurgit David, persuasus non irrita fore
sua vota, imo iam exaudita esse a Deo. Etsi autem
nondum oculis conspicua erat Dei vindicta, David
tamen repentinam fore pronuntiat: in quo non vul-
gare profert fidei suae documentum, quod dum
impios rebus prospere fluentibus obdurari videt,
atque ex conniventia et silentio Dei impunitatem
sibi promittere, non succumbit tamen taedio, sed
animum suum suspendit, doneo post longam tole-
rantiam subito Deus appareat iudex : sicuti emergere
praeter spem solet ae deprehendere impios, dum se
elapsos putantes, sine modo proterviunt. Itaque
8emper in diuturnis malis hoc nobis solatium occurrat,
Deum poenas quas de impiis sumpturus est, con-
sulto differre, quo violentius in eos fulminet: quum-
que dixerint, Pax et securitas, eos obruat repentino
interitu, Ierem. 8, 11.

9. (Et impingere facient super se ipsos linguam
suam.) Prosequitur eandem sententiam: quidquid
veneni coquunt in suis oonsiliis, et lingua sua ege-
runt, fore tandem illis mortiferum. Idem alibi di-
versa loquendi figura exprimit: Irretientur suis
laqueis, et cadent in foveam quam fecerunt, Psal-
mo 57, 7. flaec enim iusta est merces, ut in

eorum oapita retorqueat Deus quidquid noxarum
bonis et simplioibus intentant. Etsi autem huius
iudicii permulta quotidie exempla Deus coram oculis
nostris profert, nobis tamen res est difficilis creditu.
Quo magis ad hanc meditationem inoumbere nos
decet, Deum excubare pro nobis, ut quidquid frau-
dum in nos excudunt improbi, convertat in eorum
perniciem, ac si data opera praemium tale captas-
sent. In fine versus admonet notabile fore vindictao
genus, quia fugient vel trepidabunt quicunque fuerint
eius spectatores. Nam quum caecutientes hominum
oculos praeterfluant Dei iudicia, insignes notas exstare
necesse est ut ad metum et consternationem cogatur
mundus.

10. (Et videbunt omnes homines.) Fructum qui
ex Dei iudicio proveniet plenius explicat, nempe
quod novo et insolito spectaculo expergefaoti qui
prius Dei providentiam pro nihilo ducebant, melius
considerare incipient quod prius illis erat incogni-
tum, ut etiam alii aliis narrent. Neque enim huius
tam memorabilis gratiae notitiam ad paucos restringit
David, eed dicit passim fore celebrem. Ideo ponit
ounotos homines. Porro quum verbum 73t£? in con-
iugatione Hiphil tam neutraliter quam active su-
matur: qui vorbum neutrum esse volunt, hunc
eliciunt sensum, Cogentur vulgo agnoscere homines
divinum hoc esse opus: atque ubi intellexerint, eius
etiam erunt praecones. Sed quia ut plurimum solet
David rem unam bis repetere, non male conveniet
transitiva significatio. Ultimo versu describitur
uberior fructus, nempe liberationem hanc laetitiae,
spei et sanctae gloriationis materiam fore piis om-
nibus: quia scilicet eundem erga se Deum fore
colligent qualis apparuit erga servum suum Davidem.
Notandum est vocari rectos corde quos paulo ante
iustos dixerat: ut sciamus nullam Deo iustitiam
probari, nisi quam ex se profert interior cordis
sinceritas. Qua de re alibi fusius disserui.

*) 8'enfniront, en marge: on trembleront.
**) entendront, en marge: on feront entendre.

PSALMUS LXV.

ABG. Psalmus hio mistne est ex precibns et gratiarnm actione.
Etei antem inseritnr raticininm de communi gentium
fide: specialibus tamen elogiis describitur pateraus Dei
erga ecclesiam favor, et quae inde flunnt benedictiones.
Et speciaJiter oratur Deus ut eandem, quam ezperti
faerant Tndaei, liberalitatem continnet. Duplex antem
memoratnr Dei gratia: quod terram suam potenter do-
fenderit, et bonorum omnium opulentia ditaverit.

1. Praefecto Davidis Psalmus canticum. 2. Te
exspectat laus, Deus in Sion, et tibi reddetur votum.

3. Exaudiens orationem, ad te omnis caro veniet.

4. Verba iniquitatum praevaluerunt super me: scelera
nostra tu expiabis.

603

P8ALMUS LXV.

604

2. (Te exspectat.) Ad verbum est: Tibi silet
laue, sed verbum JTDn metaphorioe pro quiescere
aocipitur, ao deinde pro exspeotare. Sensus autem
huo redit, Deum esse ita beneGcum erga suoe, ut
quotidie illis suppcditet novam materiam laudis.
Etsi enim se in totum mundum diffundit eius libe-
ralitas, peculiari tamen favore ecolesiam suam di-
gnatur. Huc etiam accedit, quod alii, utounque
aaturentur eius benefioiis, non tamen sentiunt unde
proveniaut, ita in silentio absorbent ao consumunt
quidquid bonorum largitur illis Deus. Nominatim
tamen exprimere voluit propheta, Dei bonitatem sic
in ecolesia fulgere, ut merito illic praedicetur.
£odem pertinet alterum membrum, ubi de voti
redditione agitur. Sic enim gratitudinem promittit
in populi nomine, ut tamen a posteriori significet
semper novum fore argumentum testandae cele-
braudaeque Dei bonitatis: quia non desinit suam
ecolesiam assiduo favore prosequi. Cohaeret etiam
proximus versus, ubi Deus audire dioitur suorum
preces. Gausam ergo reddendi voti assignat, quia
nunquam frustretur Deus servos suos, dum ab illis
invocatur, sed propitius annuat eorum votis, atque
ita quod secundo loco positum est, ordine tamen
prius est. Caeterum hoo epitheton quo Deum in-
signit David, dootrinam continet apprime utilem,
nunquam irritas fore nostras preces: quia eas re-
pudiando Deua quodammodo naturam suam exueret.
Neque enim reoitat David quid semel factum sit,
sed perpetuo ornatu Deum vestit: ac si dioeret,
non magis fieri posse ut Deus surdus sit ad suorum
vota, quam ut se ipsum abneget. Hoo si penitus
insculptum erit cordibus nostris, proprium esse
Deo et inseparabile exaudire preces, nunquam
excutietur nobis orandi fiducia. Iam quum nunquam
destituatur facultate iuvandi, laetum et prosperum
succe8sum indubie sperabimus. Nec minus notatu
dignum est quod soquitur, ideo carnem ommm ad
Deum venturam: quia sicuti nemo coram Deo sistere
se auderet, nisi porsuasus esset eum sibi fore exo-
rabilem, ita ubi sponte occurrit ac pronuntiat non
frustra se invocari, aperta est ianua, ut certatim
omnes ad eum confluant. Etsi enim hypocritae et
profani homines, dum necessitate urgentur, vota in
a&rem fundunt: hoc tamen non est ad Deum vere
accedere, ubi fidei certitudinem non afferunt ex Dei
verbo conceptam, sed pendent ab exspectatione
fortuiti eventus. Praeluceant ergo Dei promissiones
necesse est, ut via rite orandi pateat, quia illis
sublatis prohibemur a Dei accessu, sicuti hunc or-
dinem statuit Paulus ad Ephesios capite tertio 12,
ut quisquis accedere ad Deum cupit, praeditus sit
fide per Christum, quae eum ad fiduciam animet.
Hino col)igimu8, fegulam precandi nullam esse in
papatu, ubi suspeusis et dubiis animis semper Deum
orant. Inaestimabile autem semper est privilegium

hoc quod per evangelium consequimur, ut liber
nobis ad Deum ingressus pateat. Omnem vero
oarnem generaliter nominana propheta, breviter in-
dioat, quod tuno singulare erat Iudaeis, fore ali-
quando cunctis gentibus commune. Atque ita vati-
oinium est de futuro Chrieti regno.

4. (Verba iniquitatum.) Non conqueritur po-
pulum falsis calumniis gravari, sed simplioiter fa-
tetur iniquitatos esse obstaculo quominus Deus pro
more faoilem se et humanum Indaeis exhibeat.
Convenit autem hic loous cum illo Iesaiae 59, 1:
Non est aggravata auris Domini quominus audiat:
sed iniquitates nostrae distantiam ponunt inter nos
et ipsum. In summa, quod Deus qui suos libera-
liter iuvare solet, imo comiter et blande ad se in-
vitat, manum suam ad tempus retrahit, huius mali
culpam suis et populi peccatis imputat David. Nam
priore loco reatum suum agnoscit, quemadmodum
Daniel capit. 9, vers. 5, sed mox totum populum
sibi sooium adiungit. Hano vero sententiam inser-
uit propheta, non ut se et alios prohiberet ab
orandi fiducia, sed potius ut supra obstaculum
emergeret, quod arceret cunctos mortales a Dei
successu: nisi statuerent indignos quoque exaudiri.
Probabile vero est praesenti aliquo irae Dei signo
perculsos fuisse tuno fideles, quia contra hanc ten-
tationem luotatur David. Porro videmus in promptu
ei fuisse remedium, quia ex opposito reputat pro-
prium esse Dei munus dare veniam peecutis, caquo
expiare. Ita hic quoque versus cum superiori con-
texi debet, atque adversative resolvi, hoo modo:
Quamvis iniquitates nostrae, ut repulsam merentur,
procul nos a conspectu tuo eiioiant: quia tamen te
ad reoonciliationem paratum ostendis, cursum prc-
cibus nostris non abrumpent. Doccmur autem hoo
loco, non aliter oxorari Deum a nobis posse, nisi
dum suppliciter veniam depreoamur nostris pecca-
tis. Interea dubitandum non cst quin gratnita
peccatorum remissio Deum nobis conciliet. Quod
si paulisper gratiam suam submoveat: adeoque ter-
gum nobis obvertat, Davidis tamen exemplo ad
spem expiationis erumpere convenit. Quod singu-
lari numero fatetur se peccatis obrutum, ratio
afferri potest, quod rex quum esset, totum populum
repraesentabat : vel quod hao docendi forma, sicuti
Daniel, singulos hortetur ad se privatim examinan-
doe, ut quisque propriam reatus confessiohem afferat.
Scimus enim hypocritas defunctorie se involvere in
communi catalogo, ut peccata sua occultent. Atqui
David non tantum fictae modestiae causa, sed serio
affectu a se ipeo exorsus, coram Deo reos omnes
peragit.

5. Beatus quem elegeris, et propinquum feceris
tibi: habitabit in atriis tuis: satiahimur bono domus
tuae satictuarii palatii tui. 6. TerribUia in iustitia

605

PSALMUS LXV.

606

respondebis nobis Deus salutis nostrae, spes omnium
finium terrae, et maris longinquitatum. 7. StabUiens
montes virtute sua, accinctus fortitudine. 8. Compes-
eens soniium marium , et sonitum fluctuum eorum, et
fremitum gentium. 9. JEt timebunt habitatores finium
a signis tuis: exitus matutinos et vespertinos ovare
facies.

5. (Beatus quem.) Qnia nuper oonfessus fuerat
populum suis peccatis dissidium a Deo fecisse,
ideoque csse indignum qui exaudiatur: nunc in
asylum eonfugit gratuiti Dei favoris, sub quo in-
clusa est peccatorum remissio. Atque ita confirmat
quod de expiatione dixit, ostendens quae causa
Deum miseris peccatoribus propitiet: quia scilicet
gratis paterno favore immeritos oomplexus est.
Nam venia qua nos quotidie prosequitur, ex adop-
tione pendet: sicuti etiam in ea fundatae sunt
preces nostrae. Quo enim iure in Dei conspectum
prodire auderet peooator ad reoonciliationem quae-
rendam, nisi persuasus esset huno sibi esse patrem?
Caeterum hic non extendit gratiam Dei ad gentes,
sicuti paulo ante: sed pro aetatis suae ratione lo-
quitur. Solos enim Iudaeos tuno in grege suo cen-
sebat Deus, solosque in sanctuarium admittebat:
nuno quia sublato discrimine gentes cum illis pro-
miscne vocavit, omnibus ad eum familiariter acoe-
dere lioet. Christue enim est pax noetra, qui
propinquos et remotos coniunxit, Ephes. 2, 14.
Tenemus nuno quorsum tendat consilium Davidis.
Nam quia ecclesiae et electo populo promissa est
reinissio peccatorum, exclamat beatos esse quos
Deus in gregem suum recipit, ut hoo inoomparabili
privilegio fruantur. Porro electionem non omnibus
tnnc communem fuisse docet: Iudaeos hao praero-
gativa extollens, quia eos Deus praetulerit reliquis
gentibus, Nam si anteverterent homines Dei gra-
tiam, non resideret penes ipsum electio, cuius
potestas et ius ei tribuitur. Atqui non alio nomine
praestabant Iudaei nisi quia eos peculiari gratia
Deus fuerat dignatus. Nuno etsi rupta est maceria,
ut Dous gentes quoque simul vocet, Eph. 2, 14
constat tamen non omnes peraeque vocari: et ex-
perientia eorum inscitiam coarguit, qui communem
omnibus sine deleotu Dei gratiam esse garriunt.
Quam enim oausam imaginari lioet our Dens non
omnes pariter ad se invitet, nisi quia gratuita eius
electio alios ab aliis disoernit? Fides quidem et
invooatio media sunt, quae nobis ooncilient Dei
gratiam, eed fons extra nos quaerendus est. Beati
quidem sumus in Deum sperando, amplexando eius
promissiones : beati inquam sumus ubi Christo me-
diatore freti statuimus illum nobis esse patrem,
votaque nostra ad eum dirigimus: sed unde fides
et invooatio, nisi quia natura alienos gratia coniun-
xit? Quod ergo nobis manum ad inferos usque

porrigere dignatus est, hinc propinquitas, non autem
quod sponte praevenerimus. Imo, proprie loquondo,
postquam nos elegit, suum erga nos amorem voca-
tio\ie testatur. Etsi autem Deus semen Abrahae
sibi in peoulium segregaverat, ut circumcisio looum
illis in templo daret: dubium tamen non est qnin
discrimen aliquod inter Iudaeos ipsos statuat Da-
vid : quia neque omnes effioaciter ad se vocaverat
Deus, neque iure omnos locum in templo occupabant.
Alludit quidem propheta ad externum sanctuarium,
Iudaeos dicens electos esse, ut appropinquent Deo:
sed memoria tenendum est qnod Psalmo 15, et 24, 3
vidimus, non omnes legitimos fuisse ecolesiae cives
qui templi pavimentum terebant: quia praecipue
requiritur integritas oordis, et puritas manuum.
Quare propinquos Deo fieri intellige, non qui ex-
terna tantum specie locum obtinent in templo, sed
qui sincera fide se offerunt in oonspectum Dei.
Iam hic vocatio adiungitur electioni: ne qnis som-
niet oves perpetuo vagari, neque unquam colligi in
ovile. Nam hoc effectu se ostendit gratuita Dei
adoptio, dum spiritu eius duce, ad eius sanctuarium
accedimus. Frnctum beatitudinis commcndat pro-
pheta, satiari dicens templi opulentia fideles. Nam
quamvis accedant illuo qnoque hypocritae, vacui
tamen et ieiuni domum redeunt, quantnm attinet
ad fruitiooem spiritualium bonorum. Ac notanda
est personae mutatio, ubi David ad fidelium nume-
rum 8e aggregat: quia in seipso experimentum
proponit satietatis, de qua loquitur. Caeterum in-
tellige satiari fideles non uno momento, sed grada-
tim : quia etsi instillet Deus spiritus sui dona, suos
tamen quatenus utile est locupletat, donec adduoat
ad solidam perfectionem. Yerum certe est illud
Psalmi 103, 5: satiari Dei beneficentia os nostrum:
sed etiam notandum quod alibi dicitur: Apori os
tuum, et implcbo illud, Psalm. 81, 11. Impediunt
autem nostrae angustiae, ne tantam nobis copiam
bonorum ingerat Deus, sed prout restriotos videt,
ita liberalitatem suam ad modulum nostrum attem-
perat, Bona eanctuarii vocando externa admini-
oula commendat, quae nos ad bonorum ooelestium
fruitionem deduount. Etsi enim poterat olim Deus
manum e coelo porrigere servis suis, voluit tamen
per legis doctrinam, por saorifioia et alios ritue,
extemaque pietatis subsidia, satiare fideles animas:
sicuti hodie quoquo erga nos similibus mediis utitur.
Et quanquam in illis subsistere non convenit, ne-
gligere tamen fas non est.

6. {TerrxbUia in iustitia respondebis.) Confir-
mat alio genere dicendi, non frustra se beatos vo-
casse, quibus Deus tcmplum suum aperuit, ut domi
eius pascantur. Dicit autem responsurum populo
suo Doum in miraculis, vel signis terrificis: ac si
diccret: Domine tu nos semper exaudies, ut miri-
ficis liberationibus perinde virtus tua patefiat, atque

607

PSALMUS LXV.

608

olim dum ogressi sunt patres nostri ex Aegypto.
Eoolesiam enim semper Deus non vulgari vel or-
dinario modo, sed terribili potentia servavit. Atque
hoc cognitu fuit utile, ut in rebus perditis non #a-
men bene sperare desinerent filii Dei. Porro ubi
Dei salutem Iudaeis destinavit, simul addit esse
spem eztremitatum terrae usque ad ultimos mundi
recessus. Unde sequitur gratiam Dei ad gentes
quoque eztendi.

7. (Stabiliens tnonies.) Per occasionem attingit
virtutem Dei, quae in universa mundi fabrica con-
spioitur. Nam illa aetate novum erat gentes eius-
dem cum Iudaeis spei socias facere. Idooque ut
tollatur absurditas, tempestive admonet David for-
titudinem Dei exstare in cunctis mundi partibus.
Montes autem potius quam planas regiones nomi-
nat, quia in illa immensa terrae oongerie altisque
rupibus rarior apparet Dei potentia. In prozimo
versu non consentiunt interpretee, nam in prima
voce quidam subaudiunt notam similitudinis , hoc
sensu, Deum compescere strepitus hominum audacia
exoitatos, sicuti compescit omnes maris strepitus.
Alii metaphoricam loquutionem esse volunt, quam
deinde sine figura exprimat David. Ego autem
simplicius Davidem loquutum esseiudico: ac priore
quidem membro documentum potentiae Dei in mari
proferre, altero autem in hominibus: ac si diceret,
Deus sedando fluctus ac tempestates maris, quanta
sit praeditus fortitudine demonstrat. Idem in ho-
minibus specimen exhibet, tumultus compescens ab
illis exoitatos.

9. (Et timebunt habitatores.) Non dubito quin
signa Dei appellet opera eius insignia et memoratu
digna, quibus notas gloriae suae insculpsit. Nihil
est quidem tam minutum vel contemptibile in coelo
vel terra, quod non repraesentet nobis Dei gloriam:
sed miraculis xat' i&xyv tribuitur hoc nomen, quia
illic clarius refulget Dei maiestaa. Summa est,
tam illustres fore Dei gratias ergo ecclesiam, ut ad
reverentiam et admirationem barbaras etiam gentes
et longissime remotas cogant. Posterius membrum
ita a quibusdam accipitur: quum sol mane exoritur,
recreari eius luce homines: quum etiam vicissim
nocte fulgent luna et stellae, levari quam alioqui
tristitiam ex tenebris conciperent. Hoc modo sub-
audienda esset dictio propter: ac si dixisset pro-
pheta: Domine tam mane quamvesperi exortu solis,
lunae et stellarum homines exhilaras. Sed quia
verba, ut sonant, continent aptum et utilem sensum,
mihi non placet aliunde accersere quod sententiam
impleat Dixerat David ad extremos usque terrae
angulos venturum timorum esse ex Dei miraculis,
nunc idem de laetitia praedicat: ac si diceret, ab
ortu usque ad occasum solis non formidabilem modo
fore Deum, sed gaudii quoque auctorem.

10. Visitasti terratm, et inrigasti eam, copiose
ditasti eam: rivus Dei plenus aquis: parabis fru-
mentum eorum, guia sie Ukm praeparas. 11. Stdcos
eius inebrias, descendere faeis pluviam in sulcos eius,
imbribus madefacis eam, germini eius benedicis.
12. Coronas annum beneficentia tua, et semitae tuae
stiUabunt pinguedinem. 13. StiUant super habita-
cula*) deserti y et exsultatione cdles accingentur.
14. Operiuntur pascua pecudibus, et vaUes aperiuntur
frumento, damant, etiam canunt.

10. ( Visitasti terram, et irrigasti eam) Verbum
hoc, et quae sequuntur alia, designant continuum
actum: ideoque commode in praesenti tempore
vertentur. In secundo verbo interpretes variant:
quia nonnulli a pyyy deduount, quod desiderare si-
gnificat: alii a r\pV2 quod est potum dare. Prio-
res ita resolvunt: Domine postquam longo aestu
et siccitate fecisti sitire torram, demum eam visitas.
Melius tamen fluit altera interpretatio , Deus tu
irrigatione terram visitas. Et contextus hoc modo
melius cohaeret, quia proxime sequitur: tu ditas
eam copiose: quod amplificandi causa additum esso
patet. Dubitari tamen potest solamne Iudaeam in-
telligat, an totum orbem. Ego quamvis fatear hac
omnia vere de toto orbe praedicari, existimo tamen
Davidem proprie loqui de Iudaea, siouti hactenus
celebravit peculiares Dei gratias erga ecclesiam.
Atque huio sententiae adstipulatur quod statim
adiungit, fluvium Dei, vel rivum plenum esse aquis.
Nam quod fluvium Dei pro magno vel amplo qui-
dam accipiunt, durum est ac coactum: et potius
dixisset fluvios plurali numero. Opponit autem,
meo iudicio, fluviis naturalibus qui regiones suas
foecundant, tenuem et exiguum rivum Siloah: allu-
dens ad locum illum Mosis, Deut. 11, 10: Terra
quam Deus tuus dabit tibi, non erit similis Aegypto,
quam foecundat Nili exundatio: sed terra haec ex-
Bpectat pluviam e coelo. Yel forte metaphorice
appellat pluviam ipsam Dei fluvium. Gerte hoc
ad Iudaeam restringi debet, sicuti etiam per pascua
vel habitacula deserti intclligitur sicca et asperior
regio, quam scriptura vocat montanam. Caeterum
quamvis hic celebretur Dei liberalitas familiarius
nota electo populo: nostrum tamen est, ubicunque
habitemus, divitias bonitatis Dei in terrae proventu
et fertilitate agnoscere. Neque enim sua virtute
multiplicem bonorum affluentiam generat, nisi qua-
tenus eam Deus pascendis hominibus aptavit. Ideo
scite et concinne David parari dicit hominibus fru-
mentum, quia sic parata est terra a Domino. Sen-
8us autem eat, opulentiam hanc provenire ex terra,
quia Deus instar optimi patrisfamilias hominibua

*) Lee loges, en marge: od paaturagee.

609

PSALMU8 LXVI.

610

prospicere volens, eam formavit ut alimenta sup-
peditet.

11. (Sulcas eius.) Quidam verba haeo resolvunt
in modum optativum, ut sit preoatio. Atqui non
dubito quin gratiarnm aotionem oontinnet David,
eo qnod terram pluviis madefociens ao saturans,
fructifioandi vim suggerat. Quibus verbis significat
totnm naturae ordinem testimonium esse paterni
ergo nos Dei amoris, qnod quotidiani victus nostri
curam suscipere dignetur. Pluribus antem verbis
inculcat hanc Dei gratiam, quam maior pars mundi
impie seelerateque obscurat. Nam nt quisque per-
8picacior eet in observandis naturalibus mediie, ita
illis affixus manet, ut ad Deum minime conseendat.
Debebat quidem philosophia, quo penitius ezcutit
arcana Dei, propius nos ad ipsum adducere, nisi
obstarent pravitas nostra et ingratitudo. Sed quia
acutissimi qnique pluviae originem in aere et ele-
mentis quaerentes, oculos et sensus a Deo avertunt,
magis nos expergefieri necesse fuit.

12. (Coronas annum beneficentia.) Vertunt alii,
Coronas annum beneficentiae tuae: quasi diceret
David, annos fertiles ezoellere singulari decore, ac
si eos corona ornaret Deus: quemadmodum si ab-
undantior solito sit messis, et copiosae vindemiae,
haeo erit anni corona. Et oerte fateor non aequa-
lem Doi benedictionem in singulis annis fulgere:
sed ut alii alios praecellant, nullus tamen ornatu
buo prorsus oaret. Ita simplez mihi videtur sensus,
Dei benefioentiam per singulos annorum circuitus
conspicuam esse. Postda sensum suum explicat,
ubi dicit semiias Dei stiUare pinguedinem, nubes ita
metaphorice appellane, in quibus inequitat Deus,
quemadmodum dicitur Psal. 104, 3. Quoniam igitur
ubertas terrae ex succo et humore, humor ex plu-
via, pluvia ex nubibus provenit, eleganter nubes
dioit pinguetudinem stillare, et quod sint Dei se-
mitae, aut vehicula: ac si dioeret, quocunque iter
facit Deus, fluere ad eius pedes frugum copiam et
ubertatem. Proximo vereu hanc gratiam amplificat,
quod pinguedo illa se ad incultas usque regiones
diffundat. Deserta quidem vocat non aridas soli-
tudines, in quibus nihil nascatur, sed looa minus
culta, et in quibus non tanta hominum frequentia
habitat: sed tamen hinc melius refulget Dei bene-
dictio, dum super montium oacumina pinguedinem
stiUat. Postea ad valles et planas rogiones descen-
dit, ut ostendat nnllam esse terrae partem Dei
opibus vacuam, qnia eius liberalitas ad locupletan-
dnm totum orbem suffioit. Additur etiam commen-
datio ab ipsa varietate, quod valles et loca demissa
tam ovibus, quam frumento vestiantur. Gaudium
rebus inanimatis improprie tribuit: eicuti etiam
ridere dicuntur agri, quum sua puloritudine exhila-
rant hominum oculos. Mirum tamen est quod iubi-
lationi cantum adiungat, interposita etiam parti-

Caivitti opera. Vdl. XXXI.

onla ^X quam scimus esse emphaticam: quum
tamen minus sit canere, quam iubilare. Sed ego
ad oontinuationem gaudii refero quod dicit, etiam
canent, ut sciamus non unius tantum anni fore
gaudium, sed assiduoa reoursus. Deinde scimus
qnam trita sit Hebraeis ordinis inversio.

PSALMUS LXVL

ABG. Quanqnam fieri potest ut Propheta nnam praeoipue
liberationem sub persona eccleeiae celebret, multipiices
tamen gratias oompleetitur, qnibns Deus electnm po-
pnlnm pereeqni non deetitit. Sicnti antem miseris et
afflietis praedioat divinitns allatam fnisse salntem: ita
oonsolationU et patientiae materiam snggerit, examina-
tos fnisse dicena instar argenti, qnnm tyrannidi hostinm
snbiooti fnernnt. In fine videtnr privatim de ee loqui,
integritatia suae dooumentnm proferens, qnod fuent a
Deo exauditufl, qni impioe et sceleratos repndiat.

Praefecto Canticum Psalmi. 1. IubUate Deo
omnis terra. 2. Canite gloriam nominis eius, ponite
gloriam laudem eius.*) 3. Didte Deo, Quam terri-
bilis es in operibus tuis, in multitudine roboris tui
mentientur ttbi inimici tui. 4. Omnis terra adorabit
te, et canent tibi, canent nomen tuum. Sdah.

1. (IubUate.) Generalis est praefatio, quam
mox seqnentur nypotheses. Quia vero sermonem
ad totum orbem dirigit, non dubito quin vatioinium
sit de futura regni Dei amplitudine, quae Ohristi
demum adventu spectatfe fuit. Seoundo versu idem
oum maiore vehementia confirmat, quo melius pi-
gros alioqui eft tardos exstimulet ad Deum laudan-
dum. Quid sit Canere gloriam nominis Dei, ob-
scurum non est, nempe pro merito ao dignitate ex-
tollere sacrum eius nomen, ut iustam et solidam
gloriam obtineat. In secundo membro subest ali-
qua ambiguitas. Quidamenim sub aliis verbis idem
repeti putantes, vertunt, Ponite gloriam laudis eius.
Ego autem aliis potius subscribo, qui laudem ver-
tunt in accusativo casu. Interea non placet quod
exponunt, non alibi esse gloriandum, quam in Dei
laudibus. Beotius et simplicius est, magnifice ex-
tollere Dei laudem, ut gloriosa sit. Neque enim
mediocri praeconio coutentus est prophota, sed vult
Dei benefioia pro sua amplitudine splendide prae-
dicari.

3. (Dicite Deo.) Iam materiam suggerit cur
velit Deum laudari. Quia autem solent plurimi
frigide apud alios de laudibus Dei disserere, ut
efficacius sensus fidelium tangat propheta, et ex-
pergefaoiat, sermonem ad Deum iubet dirigi: quia
ubi quis eum sine testibus et arbitris oompellat,

*) mettez gloire sa louange, en marge: on a sa lonange.

611

PSALMU8 LXVI.

612

fictioni non esae locum videns, serio quod in corde
habet probe meditatum, in medium profert. Nihil
enim mclius ad Dei reverentiam noB cogit, quam
ubi nos sistimus coram eius facie. Atque ut hunc
affectum magis accendat, hostes dicit mentiri Deo
ob multitudinem virtutis eius. Nam si duri et prae-
fracti, qui se libenter eiuB imperio subducerent,
velint nolint coguntur se coram eo humiliare: quid
fidelibus agendum eet, quos non terroribus sibi
subiicit, sed blande ad se invitat? Subest enim
haec tacita comparatio inter voluntarium cultum,
quem praestant fideles, dulcedine gratiae illecti: et
servilem coactamque subiectionem, ad quam incre-
duli vi trahuntur. Hoc enim significat mentiri, fieri
supplicem non alaori obsequio, neque libere, sed
quia necessitaB eztorquet: sicuti Psalmo 18, 45
diximus. Nam quod alii ezponunt, Agnoscent tan-
dem hostes epe fallaci deceptos se fuisse: alii vero,
Negabunt se quidquam hoetile fuisse in te molitos:
nimis remotum est a verbis ac mente prophetae.
Quanquam autem multis modis Deo mentiuntur
hypooritae, nihil tamen hoc loco aliud voluit pro-
pheta, quam Dei robur hostibus quoque esse for-
midabile, ut invitos eubigat.

4. (Omnis terra adorabit te.) Quod tam multus
est propheta in hoc capite tractando, non est prae-
ter rationem. Nam quum huic argumento impares
sint omnes linguae, videmus quam parci et maligni
sint homines, ut vix tenui et ieiuna laude adsper-
gant Deum, ad quem celebrandum debnerant nervos
omnes ac conatus intendere. Rursus autem vati-
einatur propheta, quamvis tuno soli Iudaei in suo
angulo Deum colerent, omnes tamen gentes sub
eius imperium venturas. Neque vero nunc, sicuti
nuper iugum subituros dicit, qui cuperent, si libe-
rum esset, resistere: sed verum ac sincerum cultum
ezprimit: Psallent tibi, psallent nomini tuo. Est
enim hoc praecipuum laudis sacrifioium, ut habetur
Psalmo 50, 14. 23 ao verum etiam testimonium
pietatis.

5. Venite et tridete opera Dei: terribUis opere
super filios hominum. 6. Convertit mare in aridam :
per fluvium transierunt pede: ibi laetati sumus in eo.
7. Dominatur in fortitudine sua saeeulo, oculi eius
super gentes speculantur: defectores non exsurgent sibi.
Sela/i. 8. Benedicite populi Deum nostrum, et reso-
nate vocem laudis eius : 9. Qui posuit animas nostras
in vitam } et non dedit ad lapsum pedes nostros.

5. (Venite.) Hic oblique perstringit omnium
fere ignaviam, cuius culpa fraudatur Deus meritis
laudibus. Unde enim fit ut clausis oculis praetereat
maior mundi pars Dei opera, nisi quia vix cente-
simus quisquo ad eorum considerationem studium
suum applicat? Stimulis ergo opus est, qui tor-

pentcs instigent. Similem fere locum habuimus
Psalmo 46, 9 unde huius loci explicationem petere
licebit. Summa huc redit, quia homines videt pro-
pheta vel occupari vanis negotiis, vel in perversis
et erraticis studiis vagari, hortatur ut se accingant
ad videnda Dei opera: et hortando simul obiurgat
tardos ac resides. Dicendo etiam, videte, perperam
caecutire admonet in re manifesta: quja nisi in
propatulo essent opera Dei, frustra conspici iuberet
Speciem quoque operum Doi ponit, ad quorum in-
tuitum vult omnes esse attentos, nempe rationem
quam tenet in gubernando humano genere. Haec
enim experimentalis (ut ita loquar) notitia magis
afficit. Ideo Paulus Actorum capite 17, vers. 27
po8tquam disseruit in genere de potentia Dei, ser-
monem huc restringit, iubetque unumquemque in
se descendere, quia illic Deum praesentem sentiet
Sic interpretor particnlam istam Deum esse admi-
rabUem opere super filios hominum: non quod emi-
neat eius maiestas supra homines, sed quod in ta-
endo ac oonservando eorum statu maxime admira-
bilis sit eius providentia, sicuti etiam Psalmo 40,6
diximus. Ergo quamvis non longius circumspiciaut
homines, in se ipsis satis reperient causae cur Deum
revereantur ac timeant. Tandem a conservatione
generis humani ad specialem ecclesiae curam tran-
situm facit propheta, commemorans electi populi
redemptionem. In quo membro est synecdocho:
quia minime dubinm est quin breviter commone-
faciat fideles de innumeris Dei beneficiie, quibus
postea sancivit hanc libbrationis gratiam. Quod
otiam breviter significat, moz adiungens, ibi Jaetati
sumus in co. Neque enim ad eum et alios posteros
spectaret redemptionis laetitia, nisi quatenus con-
tinui amoris pignus ac documentum a Deo editum
foret erga totum ecclesiae corpus. Sed quia tuno
suorum aeternus apparuit servator, ex hoc etiam
fonte communo ad omnes pios gaudium profluzit
7. (Dominatur.) D/IJ* Hebraeis nunc saeculum
est vel temporis perpetuitas, nunc ipsa mundi fa-
brica, atque hic posterior sensus contextui videtur
melius quadrare, et receptior est, Deum fortitudine
praeditum esse qua sub imperio suo contineat totum
orbem. Quo etiam refertur proximum membrum,
oculos eius speculari super gentes. Quamvis enim
sub lege propriam imperii sedom erexerat in Iudaea,
semper tamen providentia sua totum orbem com-
plexus est: nec obstitit sigulare illud privilegium
quo dignatus est filios Abrahae focderis respectu,
quin ad reliquas etiam gentes fovendas et alendas
adspectum suum extenderit. Gonfirmat Deo curae
esse gentes, quia illic etiam poenas exigat de scele-
ratis ac reprobis. Ita nullam generis humani par-
tem a Deo negligi probat ab effectu propheta, quod
impios praecipites deiiciat. Etsi enim multa con-
fuse in mundo miscentur, nunquam tamen sic in

613

PSALMUS LXVI.

614

abdito latere patitur sua iudioia, quin signa quae-
dam eorum, et quidem satis illustria, oculatis et
attentis spectatoribus proponat.

8. (Benedicite populi.) Quanquam populos omnes
oommuniter hortatur ad laudandum Deum : speciale
tamen aliquod Dei auxilium eommemorat quo re-
Btituta fuit salus ecclesiae. Ita innuere videtur,
gentes aliquando eius gratiae fore participes, cuius
tunc gustum electo populo Deus praebebat. Interea
admonet insignem et memoratu dignam esse libera-
tionem, ouius famam ubique vult resonare. Quan-
quam autem redditam Iudaeis fuisse vitam praedicat
(quo genere loquendi, non vulgariter adiutos fuisse
docet) mox tamen ostendit, potius servatos fuisse a
perioulo, quam postliminio restitutos ab aliqua
clade. Nam quum a lapsu dioat servcUos fuisse
pedes, sequitur non oeoidisse, sed mature fuisse oe-
cursum ut firmi starent. Neque tamen ideo gratiam
Dei extenuat Propheta quod malum anteverterit :
sed fatetur fuisse vivifieatos qui Dei beneficio ser-
vati erant inoolumes.

10. Quia probasii nos Deus, examinasti nos
sicut examinatur argentum. 11. Deduxisti nos in
laqueum, posuisti coarctationem in lumbis nostris.
12. Equitare fecisti hominem super capita nostra:
venimus in ignem et aquam, et eduxisti nos in
planiUem. %

10. (Quia probasti nos.) Posset hoe per con-
cessionem legi, interposita particula Quamvis: ita
amplificaret propheta Dei gratiam, quia populum
Hberaverit ex gravissimis malis. Quod tametsi li-
benter recipio, propheta tamen simul alterum quo-
que finem spectasse arbitror, nempe ut optimo so-
latio, quod ex eius verbis colligitur, piorum tristitiam
levaret. Nihil enim utilius est quam reputare nos
affligi Dei manu quoties nos res adversae premunt:
et quidem non alio consilio, nisi nt saluti nostrae
consulat. Huc spectat probatio et examen de qui-
bus loquitur propheta. Etsi autem suos instar ar-
genti examinet Deus, ut purget eorum vitia, ao si
igne excoqueret soorias: simul tamen intelligit docu-
mentnm fuisse captum eorum patientiae. Et argenti
similitudine, exprimere videtur fnisse ad vivum
probatos, siouti argentum non semel in ignem
coniicitur. Etsi enim gratias Deo agunt fideles,
quod tantum probati fuerint afflictionibus, non prorsus
consumpti: malorum tamen varietas et gravitas clare
exprimitur non tantum hoc verbo, sed toto contextu,
ubi cHcunt se in laqueum fuisse conieotos, redactos
in ultimas angustias, hominem fuisse impositum
capitibus suis, denique per naufragium et incendicfm
traDsiisse. Et quum lumbis suis coarctationem vel
catenam positam fuisse dicunt, aggravant quod prius
dixerant de laqueo. Sensus enim est non modo

filis se fuisse irretitos, sed ooarctatos duro et in-
solubili vinculo. Equitandi etiam verbo intelligunt
tyrannos contumeliose et petulanter fuisse domi-
natos, et quasi iumentis fuisse abusos. Per ignem
et aquam minime dubium est intelligi multiplices
aerumnas: ao sensus est, nullum fuisse afflictionis
genus quo non exercuerit Deus suam ecclesiam.
Sicut autem duo haec elementa ad fovendam homi-
nis vitam plurimum valent, ita rursus ad exstinguen-
dam. Notandum autem primo est, quod propheta,
quascunque iniurias perpessus erat populus hostium
saevitia, pro poenis divinitus inflictis recenset: ne
existiment fideles eo sopito, vel aliud agente, tam
duriter se fuisse vexatos. Ecclesiae autem oonditio
veluti in speculo statuitur hic nobis ante oculos:
ne ubi contigerit ab igne in aquam nos raptari, et
iactari huo et illuc, ipsa novitas nos exanimet vel
terreat. T$T\ proprie terram irriguam signifioat.
Bed metaphorice hio pro laeto et iucundo statn
capitur, ao si in oampis amoenis et fertilibus sua-
viter et liberaliter pasoerentur fideles. Summa est,
quamvis temporalibus poenis duriter oastiget suos
Deus, semper tamen dare prosperum et laetabilem
exitum. Falluntur enim meo iudicio qui ad pos-
sessionem terrae Ganaan restringunt: quia hic non
fit tantum mentio deserti, sed omnium temporum
aerumnas quibus humiliatus fuerat populus, com-
prehendit propheta.

13. Veniam in domum tuam cum holocaustis,
solvam tibi vota mea. 14. Quae protulerunt labia
mea, et os meum loquutum est in afflictione mea.
15. Holocausta pinguium offeram tibi cum suffitu
arietum, faciam boves cum hircis. Sdah. 16. Venite,
audite, et narrabo omnibus timentibus Deum quae
fecerit animae meae.

13. (Veniam in domum.) Quanquam hactenus
totius ecclesiae personam sustinuit propheta, magis
tamen emphatice nune ex privato animi sui sensu
loquitur: et vehementius singulosad pietatis officium
iucitat: quia ubi quisque seorsum ad gratias agen-
das probe animatus erit, symphoniam laudum in
commune alacrius conferent. Summa est, indigne
supprimi Dei gloriam quoties in rebus adversis
nobis sucourrit, nisi liberationem sequatur solennis
gratiarum actio. Neo simplioiter gratitudinem pro-
mittit Yota so in media afflictione nuncupasse
dioens, fidei suae constantiam ostendit. Nota est
Iacobi exhortatio, 5, "13: Oret qui angitur ac tristis
est: qui laetus est, canat. Plerosque enim videmus,
licet in prospera fortuna blande fictis laudibus
Deum mulceant, simulac paulo durius urgentur, vel
tumultuose contra eum fremere, vel fractos torpere.
Atqui haec vera est pietatis probatio, si quis inter
8ummo8 dolores ad Deum suspiret, fideique et

39*

615

P8ALMUS LXVI.

616

tolerantiae suae perseverantiam orando probet:
deinde gratitudinem testetur. Nec abs re dicit se
labiis protulisse vota, significans nunquam se ita
moerore fuisse constrictum, quiu diserte preces con-
cipiens, profiteretur se in manu Dei salutem suam
deponere. De votis quod alibi fusius tractatum
fuit, breviter repetendum est. Primo nihil unquam
sanotos patres vovisse Deo, nisl quod ei probari
ecirent. Deinde non vovisse in alium finem, nisi
ut gratitudinis suae testimonium redderent. Quare
nimis insulse illorum exemplum obtendunt papistae
non modo temerariis, sed etiam sacrilegis votis,
dum primo futiliter obtrudunt Deo quidquid in
buccam venit: deinde nihil sibi minus proponunt
quam reotum finem, et diabolica guperbia de rebus
sibi non concessis pasciscuntur.

15. (Hdocausta pinguium.) Yel Davidem, vel
aliquem ex summis prooeribus hic loqui oportet:
quia ut tenuis fortunae homines tam opima et
splendida sacrifioia offerrent facultas non sinebat.
Probabile igitur est Davidem Psalmi esse autorem,
qui sumptum regalem facturum se denuntiat in
sacrificiis. Scimus autem cur sibi tunc Deus victi-
mas offerri iusserit pro gratiarum actione, nempe
ut sciret populus sua immunditie pollui et vitiari
Dei laudes, nisi aliunde sanotificentur. Nam utcun-
que nobis sit propositum laudare Dei nomen, im-
puris tamen labiis ipsum profanamua, nisi quatenus
8e Christus semel hostiam obtulit ut nos et nostra
omnia sanotifieet. Ideoque docet apostolus Heb. 10, 7
per ipsum plaoere laudes quas Deo -referimus. Suf-
fitum sui holocausti hic commendat propheta, quum
inde nonnisi gravis ac putidus odor in coelum
adscenderit: sed quatenus figurae erant Ghristi,
arietes aliaeque victimae, suaviter coram Deo re-
dolebant. Nuno abolitis legalibus figuris, manet
nobis spiritualis veritas, quae proximo versu melius
exprimitur, ubi propheta beneficiorum Dei prae-
conem se fore denuntiat. Nam et sub lege huc
referri oportuit externas caeremonias: quia alioqui
inutilis fuisset earum pompa. Praeconium ergo
gratiae Dei verum condimentum fuit ne insipida
essent sacrifioia. Quod autem advooat pios omnes,
suo exemplo docet non satis gratos esse Deo nisi
qui desiderio flagrant publicandae quam experti
sunt gratiae, non modo ut incitentur omnes ad
eum uno consensu laudandum, sed ut documentis
gratiae eius animentur ad fidem et spem. Quod
autem narrationem suam dcstinat solis Dei cultori-
bus, ratio est, quia soli idonei* sunt auditores: pro-
fanis autem et hypocritis tanquam surdis canitur.

17. Ad ipsum ore meo clamavi, et exaltavi eum
sub lingua mea. 18. Iniquitatem si respexi in corde
meo, non audiet Dominus. 19. Utique audivit Deus,
attendit ad vocem precationis meae. 20. Benedictus

Deus qui non amovit precaiionem meam, et miseri-
cordiam suam a me.

17. (Ad ipsum.) Gonfirmat se Dei auxilio sal-
vum eese, quia eum precatus, ipso effectu senserit
fuisse sibi propitium. Yotorum enim fructus gra-
tiam Dei non parum illustrat, ut nobis sit certior.
Iterum per os et linguam, sicuti paulo ante, pre-
candi vehementiam et ardorem exprimit. Nisi oras-
set ex intimo cordis affectu, repudiatus quidem
esset: sed linguam facit cordis comitem, ut sciamus
non frigide eum orasse. Quod nonnulli sub lingua,
tantundem valere putant atque in corde, absurdum
est. Sermo enim qui ex linguae reflexu procedit,
sub lingua nasci dicitur: siout alibi, Yenenum
aspidum sub labiis eorum, Psalmo 140, versu 4.
ExdUandi verbo significat non alia honoris specie
melius coli Deum, quam ubi ab ipso expetitur salus.
Unde apparet in papatu spoliari ipsum praecipua
gloriae suae parte, ubi vel ad mortuos vel ad statuas
distrahuntur hominum vota: et invooatio Dei fere
pro nihilo ducitur. Sed interim legem pure et
recte orandi subiicit propheta, ne praeterita fide et
poenitentia, temere se quisque ad Deum invooandum
ingerat. Scimus, quoties in genere pronuntiat
scriptura invocandum esse Deum, quam audacter
irrumpant hypocritae et profani homines, seque
permisceant fidelibus. Ergo propheta ut talibus
ludibriis ianuam praecludat, cordis integritatem re-
quirit. Fateor quidem prophetam his verbis suam
innocentiam asserere, quemadmodum saepe David
probitatem suam reali, ut ita dicam, gratiae Dei
testimonio a calumniis asserit: sed consilium maxime
fuit tradere suo exemplo communem regulam, ut
discamus ad Deum puro corde accedere. Similis
est locus ille Ioannis 9, 31: Deus impios non
exaudit. Verum quidem est non alios quam pec-
catores audiri, quia omnibus ad unum praesoripta
est forma ut peccata sibi remitti petant. Sed quam-
vis ingenuam reatus sui confessionem coram Deo
afferant fideles, hoc tamen ipso iam peccatores esse
desinunt, quia Deus supplices absolvit. Tenenda
enim est Pauli admonitio, 2. Tim. 2, 19: Ut ab
iniquitate disoedat quisquis invocat nomen Domini.
Porro iniquikUem adspicere in corde, non est esse
sibi male conscium (quia videre sua vitia ooguntur
filii Dei, ut sibi in illis displiceant: atque haec
cognitio pro summa virtuto censeri meretur) sed
intentum esse et addictum iniquitati. Quanquam
ideo diserte cordis meminit Propheta, ut ostenderet
non modo puras sibi esse manus, vel se eoram
hominibus esse innoxium, sed ut ooram Deo sibi
as^bereret verae integritatis laudem. Nisi enim ex-
ternae vitae respondeat interior cordis veritas, sed
recondita malitia lateat: quod splendebit coram
hominibus, abomitnatio erit coram Deo. Subiioit

617

P8ALMDS LXVII.

618

autem cum affirmatione, exauditas fuisse preces:
unde colligitur, nunquam fore spem nostram irritam,
modo ex animo Deum qu&eramus.

20. (Benedktus.) Psalmum gratiarum actione
claudit, unde exorsus fuerat: et causam addit quod
repulsam non fuerit paeeus: figurate enim dicitur
Deus orationem a se depeUere, si quem auxilio non
dignetur, ac 8i tergum obverteret Fontem vero
designat, quia non subduxerit Deus suam miseri-
cordiam. Neque enim aliud quam gratuitus eius
favor vel nobis eum reddit placabilem, vel pretium
ac impetrandi gratiam conciliat precibus nostris, ne
sint infruotuosae.

P8ALMU8 LXYII.

ARG. Preoatio est pro felici ecclesiae etatu, non solam nt
Deus in Indaea enm tneatnr ineolnmem, eed etiam nt
nova et insolita propagatione angeat, nbi etiam breviter
diaaerit de regno Dei, qnod Obristi adventu in toto arbe
erigendnm erat.

1. Praefecto in Neginoth, Psalmus canticum.
2. Deus misereatur nostri, et benedicat ndbis: lucere
faciat vultum suum in nobis. Sdah. 3. Ut cognoscant
in terra viam tuam, in omnibus gentibus sdlutem
tuam. 4. CeUbrent te populi Deus, celebrent te populi
omnes. 5. Laetentur et exsultent populi, quoniam
iudicabis populos in aequtiate, et populos in terra
diriges. Sdah. 6. Cdebrent te popuii Deus, celebrent
te populi omnes. 7. Terra dedti proventum : benedicet
nos Deus y Deus noster. 8. Benedicct nos Deus } et
timcbunt eum omnes fines terrae.

2. (Deus misereatur.) Quanquam vaticinatur in
hoc Psalmo Propheta ae regno Christi, sub quo
Dei adoptio communis toti mundo futura erat: lu-
daeis tamen peculiariter gratiam Dei preoatur:
sicuti primogenitos fuisse scimus, Exod. 4, 22 ut
merito ab ipsis incipere debuerit quae per ounctas
gentes spargenda erat Dei benedictio. Quanquam
autem in optativo modo reddidi totum hunc Psal-
mum, quia in huno fere sensum conveniunt omnes
interpretes: non minus tamen commode in tempore
futuro verba omnia vertere liceret, siouti hebraice
leguntur: ita esset sancta gratulatio ad fulciendas
pias mentes, ne ambigerent de continuo favoris Dei
sucoessu, quin potius incrementa eius sperarent.
Quia tamen communi fere oonsensu reoeptum est,
prophetam hic precari, mihi satis est lectores mo-
nuisse. Porro quum sermonem habeat non de
extraneis, sed de ecclesia ipsa, et tamen quidquid
bonorum in eam conferri optat, derivet ex fonte
gratiaeDei: sequitur, quamdiu vivimus, non aliunde
nos esse felices, affluere bonorum copia, denique

prospere agere, nisi quia gratuito nos amore pro-
sequitur. Quod si verum est, quis eum praeveniet
suis meritis? Sub vultus iUuminatione utrumque
videtur complecti: quia ubi et amoris sui sensum
cordibus nostris inspirat Deus, et re ipsa deolarat
se propitium esse, dicitur super nos lucere serena
eius facies: sicuti obnubilari dicitur, dum peccatis
nostris offensus, oon^oientias nostras terret, signa-
que aufert sui favoris.

3. (JJt cognoscant.) Hic olarum est vaticinium
de propagatione gratiae Dei, qua factum est ut
gentes in unum corpus cum semine Abrahae coale-
ecerent. Optat igitur propheta conspicuum esse
Dei favorem in electo populo, ut gentes suo fulgore
in eiusdem spoi socictatem adducat. Per viam
Dei intelligitur foedus quo se patefeoit veteri populo
in patrem, clarius deinde per evangelium, quo datus
est uberior adoptionis spiritus, unde manat salus:
sicut etiam Christus docet hanc esse vitam aetor-
nam, cognoscere verum Deum etc. Ioan. 17, 3.

4. (Cdebrent te.) Quia salvificae Dei notitiae
cunctos populos dixit fore participes, nunc tantae
gratiae praecones fore dicit, simulque ad gratitu-
dinem hortatur. Et repetitio clarius exprimit ser-
monem fieri de re nova et insolita. Neque enim
si consueto more et ordine usitato suam erga filios
Abrahae gratiam prosequutus esset Deus, tanta
vehementia opus erat. Nam primo dioit, Gelebrent
te populi, celebrent te populi omnes. Deinde hanc
exclamationem paulo post iterat. Sed opportune
gaudium cum sua causa medium inseritur: quia
vere et serio laudari non potest Deus, nisi tran-
quillis et hiiaribus animis, ubi Deo reconciliati
gloriamur in certa spe salutis, et pax Dei exsu-
perans omnem sensum, palmam obtinet in cordibus
nostris, Philip. 4, 7. Ipsa vero causae redditio
plane demonstrut gentium vocationem: quia Dei
gubernatio, cuius hio mentio fit, non de generali
imperio accipitur, sed de spirituali iurisdiotione
quam in ecclesia sua exeroet. Neque enim, proprie
loquendo, aJios Deus regendos suscipit, nisi quos
legis suae doctrina colligit in suum obsequium.
Et nomen aequitatis diserte exprimitur ad commen-
dationem huius regiminis. Deinde eadem fere verba
leguntur apud Iesaiam 11, 4 et Michaeam 4, 3 ubi

,de spargenda per totum orbem salutis doctrina
concionantur.

7. (Terra dedit fructum.) Postquam de prae-
cipua Dei gratia loquutus est, addit Deum terrenis
quoque benedictionibus prosequi quos amore suo
dignatur, ut nihil prorsus, eo propitio, ad beatam
et felicem vitam desit. Tenendum vero memoria
est quod ante diximus, quoties illum veterem po-
pulum suis beneficiis Deus ornavit, quasi accensa
lampade praeluxisse toti mundo, ut ad se quaereu-
dum gentes allioeret. Ideo si liberaliter suppeditet

619

PSALMUS LXVIIL

620

Deus populo suo quidquid opus est, ex hac bene-
ficentia, quasi ex fonte, oriturum praedicat timorem
Dei: quia soilicet omnes mundi fines eo libentius
se eius imperio addicent, ubi experientia edooti
fuerint tam benignum esse erga suos patrom.

PSALMUS LXVIIL

ABG. Qnamvis Davidi propositum sit in hoc Psalmo, quas
Dei gratia adeptus erat de hostibns viotoriaa oelebrare,
initio tamen potentiam et bonitatem Dei in gonore cora-
mendans, materiam eius ' laudandi proponit in totius
mundi gubernatione. Postea ad redemptionem elocti
populi descendit: cni etiam adinngit cursum paternae
Dei beneficontiae, quam .semper erga genns Abrahao
exserere dignatus est. Tandem argnmentnm quod ex
profeaso susoepit, copiose proseqnitur, et splendidis elo-
giis memorabilem illam Dei virtutem praedicat, qnam
ipse privatim fnerat expertus, et qnae simul toti popnlo
fnerat conspicua. Dnde colligit, se rege creato statnm
eoclesiae fuiase rite compositnm: nt Deus qnasi erecto
solio, tnno denno regnare inciperet, qni ante visus
fherat procnl reoessisse. Nec vero dubium est qnin
magnificam Dei gloriam qnae in Christo demum appa-
rnit, snb hoc typo delineet.

1 . Fraefecto, Davidis Psaltnus canticum. 2. Ex-
surget Deus, dispergentur inimici eius, et fugient qui
oderunt eum a facie eius. 3. Sicut propellitur fumus,
propelles: sicut liquescit cera a facie ignis, peribunt
impii a facie Dei. 4. Iusti autem laetabuntur, exsui-
tabunt a facie Dei, et gestient prae laetUia. 5. Canite
Deo f psallite nomini eius, exaUate equitantem in
nubibus in Ia/i*) nomine eius f et exsultate coram facie
eius. 6. Pater puptitorum, et cognitor viduarum, Deus
in habitacuh sanctUatis suae. 7. Deus habUare
faciens solitarios in familia, educens vinctos compedir
bus: at rebdles Jwbttabunt in terra arida.

2. (Exsurget Deus.) Hoc primo versu quasi
praefatur David de quibus rebus disserere velit in
hoc Psalmo. Haec summa est: Quamvis Deus ad
tempuB quiescat, impiis proterve et crudeliter eccle-
siam affligentibus , tandem surgere vindicem: et
satis esse praesidii fidelibus in eius auxilio simulao
manum suam contra impios exserit. Quod senten-
tiam hano ex Mose Num. 10, 35 sumptam fuisse
putant interpretes, libenter subscribo. Nec enim
mihi dubium est quin Moses saeculis omnibus dicta-
verit precandi formam : ut freti arca foederis fideles,
tanquam visibili praesentiae Dei symbolo, se fore
salvos confiderent. Hoc tantum discrimen notan-
dum est, quod MosesDeum ipsum compellans pre-
catur: David autem re ipsa hoc quotidie impleri
gloriatur et canit. Nam qui vertunt in modo hor-

*) en Jah, en tnargei ou qni cst, ou TEterneL

tandi, Exsurgat Deu»: non satis mihi videntur ad
eius consilium attendere. Haec enim summa est,
Experientia verum eognosci quod semel doouit
M0868 : nempe Deum, simulac sut-rexerit, praeditum
esse satis valida potentia ad sternendos omnes
hostes, ao profligandos. Quanquam hortandi modus
mihi non adeo displicet, modo resolvas ut dixi, ac
si dixisset, Non opus esse magno apparatu ut Deus
hostes suo8 perdat: quia in eius arbitrio est, si-
mulao digitum sustulerit, omnes dissipare. Interea
tacite subindicat, fieri Dei tolerantia, ut interdum
praevaleant hostes : et quantumvis insoleseant, nihii
posse nisi eius permissu: quia nondum est tempus
surgendi. Hoc quoque suavissimae consolationis
plenum est, vocari Dei hostes quicunque eius Eecle-
siam infestant: quia quum nos susceperit tuendos,
non secus afficitur nostris iniuriis ac si violaretur
sua ipsius maiestas. Pulcra etiam similitudine mo-
lius exprimit quam facile Deo ac promptum sit
omnes hostium nostrorum conatus discutere: nempe
sicut fumus veno discussus evanesctt, vel cera liquescit
coram igne. Est autem hoc fere incredibile, tam
firmi roboris dssipationem fore momentaneam: sed
spiritus hoc modo nimiam carnis nostrae timidita-
tem corrigere voluit: ac si diceret, non subesse
hostibus nostris quam putamus firmitudinem, sed
quasi fumo hebetari nostros ooulos: falli etiam nos
in ipsa duritie, quia non reputamus solo Dei con-
spectu liquefieri montes ipsos.

4. (Iusti auem laetabuntur.) Hic explicat Da-
vid, praecipue in salutem ecolesiae suae, Deum for-
midabilem esse impiis. Et videtur laetitiam hane
oblique opponere moerori, quo diu sub Saule occu-
pati fuerant animi piorum : ac si dixisset, Postquam
humiliavit suos ad tempus Deus, afferre novam
gaudii luoem, ne semper sub tristitia demersi iace-
ant. Interea docet, tunc vere demum exhilarari
pios, dum sibi propitium esse Deum cernunt, suam-
que ei saiutem caram esse. Quanquam autem *3£)23
et ^^27 Hebraeis idem saepe valent: hic tamen
consulto distingui a propheta existimo: quia fugi-
unt impii a facie Dei, quam exhorrent: iusti vero
ad eandem faciem exsultant, quia nihil iliis optabi-
lius quam sontiro propinquum sibi esse Deum.
Yidimus autem Psalmo 18, 26 ut Dei conspectus
alios expavefaciat , alios vero suaviter exhilaret:
quia sicuti mansuetus est erga mansuetos, ita cum
praefractis praefracte agit. Plurium verborum con-
gerie exprimit propheta non mediocrem fore piorunx
laetitiam, sed quae omnes eorum affectus in se ra-
piat et ocoupet.

5. (Canite Deo.) Iam hortari incipit fideles ad
laudandum Deum : materiam tamen initio in genere
proponit, sicuti nuper attigi, quod suo imperio et
virtuto contineat totum orbem : deinde quod miseros
quosque et contemptibiles fovere sua oura et patro*

621

PSALMUS LXVIII.

622

cinio tueri dignetur. Hoe «rgo elogium eet immen-
sae Dei potentiae, quod -equitet super nubes, vel
coeloe, quia eequitur toto mundo Buperiorem esse.
Nam etfii hac loquendi forma admonet spiritus
eanctue nihil crassum vel terreetre concipiendum
eese de ipso, praecipue tamen commendat summum
imperium, ut nos ad reverentiam adducat: ae si
diceret., ita eupereminere, ut laudes omnes infra
ipsum eubsidast. Nam ufci nervos omnes intende-
rimus, non oomprehendemus certe eoelum et terram,
quae tamen amplitudinem gloriae Dei aequare ne-
queunt. Quod additur continuo post de Ia nomine
ei*Si varie petest aceipi Scimus Hteram 3 beth
eaepe apud Heferaeos eupervacuam esse, ideo posset
transferri, Ia «est nomen eius. Tertunt alii, In Ia
eet nemen eiue: ad verbum, quod mihi non displi-
oet, tametsi ncmen quoque in ablativo casu ponere
malui. Sed de verbis miuuB laborandum est, quia
non eet obscurum Davidis cooeilium. Nam quia
tanc vanis deorum figmentis superstitio repleverat
toCuoa orbem, voluit uni Deo suum gradum asserere,
ae si omnia idola facessere iuberet ubi in medium
prodit Deu8 Israel. Sed quia non satis esset, sup-
plieiter coli Deum a fidelibus, quem impii quoque,
dum expavescunt et iremunt, revereri coguntur,
laetai et alaeree accedere ad ipsum iubet: ideoque
de mira eius bonitate paulo post concionatur, quod
ad pupittos usque et viduas se demittere non gra-
vetur: ae si diceret, Incomprehensibilem Deiglo-
riam noa esse caueam distantiae, ut nos, quamlibet
tniseri. simus, ao in sordibus deraersi, despiciat.
Nam viduas et pupillos nominans, haud dubie per
ajnecdoehen complectitur quos mundus, quasi au-
xilio indignos, praeterire solet. Nam ut plurimum
noatra officia ibi loeamus unde spes aliqua compen-
eationis apparet. Deinde primum fere locum occu-
pat dignitas et splendor: unde fit ut contempti ia-
ceant pauperes. Quod sequitur, Deum esse in habi-
taculo sanctitatis suae, sive ad coelum referas, sive
ad templum, optime praesenti argumento conveniet.
Neque enim eoelo inclusus est Deus ut otium colat,
sed potius solii instar est ei coelum unde orbem
iudieet. Iam quia domieilium sibi delegit inter ho-
mines, unde familiariter eos ad se invitat: nihil
aptius erigere pauperum fiduciam potest, quam ubi
audiunt non procul quaerendum esse. Proximo versu
alias quoque species adiungit, quod orbis et sdita-
riis det copiosam sobolem, et vinetos solvat e eom-
pedibus. Postremo autem membro Dei iudieium
impiis et profanis eius oontemptoribus denuntiat,
non modo ad incutiendum illis metum, sed ne eo-
rum sorti invideant fideles. Summa est, quocunquo
afflictionis genere premamur, in Dei manu osse so-
latium, quo dolores nostros leniat, et curas ezoneret.
Quatnvis autem impii ad tempus sibi placeant, quid-
quid tamen nunc videtur illis maxime prosperum,

tandem infeliciter illis cessurum esse. Nam habi-
tare in arido significat quasi in desertum relegari,
ne amplius paterna Dei benevolentia , qua improbe
abusi sunt, fruantur.

8. Deus quum egrediebaris coram populo tuo r
quum iter faciebas in deserto, Selah. 9. Terra mota
est y etiam coeli stillarunt coram facie Dei huius,
Sinai a facie Dei Dei Israel. 10. Pluviam liberalem
fluere facies*) Deus super haereditatem tuam, et las-
sam tu instauras. 11. Congregatio tua habtiabit in
ea: parabis in bonitate tua pauperi Deus.

8. (Deus quum egrediebaris.) Nunc Dei boni-
tatem proprie in ecclesia residere praedicat, quam
peculiariter in eum finem delegit ut theatrum esset
paternae suae sollicitudinis. Hoc autem diserte
additur a propheta, ut quod antea dictum est, filii
Abrahae propius ad se acoommodent: quia snnt ex
eleoto populo. Porro quia redemptio ex Aegypto
praecipuum et aeternum erat amoris pignus, quo
etiam sancita fuerat adoptio pridem in manu Abra-
hae facta, eius historiam breviter attingit. Summa
huc tendit, Deum in ilio memorabili exitu testatum
esse omnibus saeculis quantopere ecclesiam suam.
diligeret. Quorsum enim tot miraoula, terrae coe-
lique concussio, et montium tremor, nisi ut palam
fieret Dei virtutem cum salute populi coniunotam
es8e? Ideo partes ducis tribuit Deo, qui suis au-
spiciis populum deduxerit. Neque id solum in
traiectu maris rubri, sed etiam quamdiu in deserto
vagati sunt Israelitae. Porro terrae motum intelligo
non solum in legis promulgatione : sed quia in con-
tinuo itineris progressu saepius mutatus est ordo
naturae , ac si elementa omnia trepidarent ad Dei
conspectum. Quia tamen praecipue in monte Sinai
terribilem suam potentiam ostendit Deus, quia et
tonitrua audiebantur in coelo, et totus aer fulgetris
plenus erat: diserte montem illum nominat pro-
pheta, in quo spectabilis fuit splendidius quam
alibi usquam Dei maiestas. Pronomen demonstra-
tivum HT frigide ad Sinai quidam referunt: quum
potius David gloriam Dei Israelis illustret. Nam
simili figura prophetae non semel declarant, Deum
qui colitur inter Abrahae filios, non esse imagina-
rium: nec religionem quae eius lege tradita fuit,
ambiguam esse. Sio Iesaias cap. 25, vers. 9: Hio
hio Deus noster, servabit nos. Ergo David, quasi
in praesentem Dei conspectum buos adduceret, fidei
certitudinem confirmat, distinguitque a dubiis gen-
tium erroribu8: et simul oblique perstringit mundi
amentiam, qui Deum sibi in lignis et lapidibus,

*) Ta feras decoaler la playe volontaire, en marge: oa
par ta volonte et liberolite.

623

PSALMUS LXVIII.

624

auro et argento figurans, adeo non profioit in Dei
notitia, ut in suis fallaciis longius evanesoat.

10. (Pluviam voluntatum.) Hio David perpe-
tuum gratiae Dei eursum praedicat, ez quo terram
sibi promissam ingressus eet populus. Ipsa enim
vocatur Dei haereditas, quam assignaverat filiis
suis. Alii ecolesiam intelligunt, sed improprie: quia
paulo post subiiciet in ea habitare ooetum Dei.
Merito autem terra Canaan nomen hoc obtinet,
quae haereditario iure a patre coelesti tradita fue-
rat Porro ez quo in ea looati sunt filii Abrahae,
David oommemorat nunquam Deum ceesasse ab
optimi et indulgentissimi patrisfamilias officio : quia
victus parandi causa, pluviam semper ezcitaverit.
Porro quum JT3"D (quod nomen hic in genitivo'
plurali vioe epitheti ponitur) Hebraeis spontanea
sit voluntas, vel mera liberalitas, libenter interpre-
tibus aasentior qui ad gratuitum Dei beneplaoitum
referunt: ao si dizisset David, Deum aemper alendi
populi sui sponte ouram habuisse. Nam quod alii
pluviam voluntatum, optabilem vertunt, quam gal-
lice dicimus A plaisir: alii mitem : ultroque fluen-
tem sine impetu, quam gallioe vooamus pluye moutt-
lante: nescio an conveniat. Sunt etiam qui largam
et uberem pluviam interpretantur. Sed iam quid
mihi magis placeret, ostendi. Liberalitatis ergo
suae signum ezhibuit Deus, terram opportuna plu-
via irrigans. Nec dubito quin ad Iudaeae situm
respezerit, ouius foeounditas erat a rore vel pluvia
ooelesti. Eadem ratione dioit lassUudine effoetam
refici. Additur ratio, quia iilam Deus electo populo
habitandam dederit: ac si diceret, Non alio re-
speotu sic benedici, nisi quia sacrum est ecolesiae
domicilium. Ac quo melius hanc beneficentiam
agnoscant Iudaei, comparat eos famdicis qui in
diem aluntur. Etsi enim laute ad satietatem usque
adipe frumenti, vini copia, melle et oleo pascebat
eos Deus, sic tamen gratiam suam temperavit, ut
a se uno penderet eorum ezspectatio. Quod alii
rOID P r0 oopioso victu accipiunt, etsi non refello,
potius tamen inclino in diversum sensum, Deum
non alio quam beneficentiae suae respectu induoi,
ut suis tam provide oonsulat.

12. Dominus dabit sermonem annuntiatricibus
exercitus magni. 13. Reges exercUuum fugient, fu-
gient: et habUatrix domus dividet spdia. 14. Si ia-
ceatis inter oUas, pennae columbae opertae argento, et
posteriora eius in paUore auri. 15. Quum dissiparet
Omnipotens reges in ea, dealbabis*) in Salmon.

12. (Dominus dabU.) Hic iam victorias com-
mendat David, quibus Deus virtutem suam in tu-
enda populi salute praeclare eztulerat. Quum vero

*) tu la blanchiras, en marge: ou elle fnt blanohe.

ipse profligatis hostibus terram paoasset, ao am-
pliasset regni terminos , omnium etratagematum
laudem in Deum transscribit. Nam partes Dei
esse asserens, oarmen vel praeconium triumphale
dare, prosperos belli eventus in eius manu esse
hac figiira dooet. Porro annuntiatrices exercitus di-
cit, quia receptum erat vetusto more, epinicia cani
a mulieribus: sicuti Miriam soror Mosis cum mu-
lierum ohoro Dei laudea ad tympanum celebravit,
Ezod. 15, 20 et mulieres etiam citharistriae Davi-
dis triumphum ceeinerunt occiso Goliath, stratisque
Philistinis, 1. Sam. 18, 6. Oantici tamen nomine,
ut nuper dizi, signifioat David nonnisi ab uno Deo
proficisoi victorias. Quanquam simul officii admonet
fideles ut Dei beneficia qua deoot gratitudine prae-
dioent. Prozimo versu dooet, quamlibet magnis et
validis copiis instructi prosiliant hostes ad perden-
dam ecclesiam, dissipatum tamen iri. Ao videtur
muliebre oanticum referre: quamvis in eius persona
non minus recte accipere liceat. Haeo vero oiroum-
stantia non parum illustrat Dei gratiam, quod fu-
gati 8int potentissimi reges, quorum viribus longe
impares fuissent Iudaei. Unde enim factum est ut
non modo irriti disoesseriht , sed etiam in longin-
quam fugam dispulsi, quibus faoile erat terram
obruere suis viribus, nisi quia defensorem se populi
sui Deus mirabilitor opposuit? Et fugiendi verbum
bis repetere videtur, quia saepius hostium impetua
coelesti auzilio fuerant repulsi. Praedae vero magni-
tudinem hao ciroumstantia notat, quod pars ad
mulieres domi quietas perveniat: ao ei diceret, Non
solum milites spoliis bene ornatos e proelio reversos
esse, sed prae igenti opulentia imbelles quoque
mulieres fuisse praedae sooias.

14. (Si iaceatis.) Quia Deum pro suo populo
proeliari solitum esse dizerat, nuno per modum
correctionis addit, etiamsi fideles interdum contingat
iaoere in tenebris, Deum nihilominus in tempore
prodire liberatorem. Nec dubium est quin oblique
miserum illud et calamitosum tempus perstringat
quo populus Dei sub Saule duriter fuerat afflictus:
quia illustrior et magis notabilis fuit restitutio,
quum repente populus e tenebris in lucem emersit.
Quanquam longius patet doetrina: quia generaliter
admonet, inter medias affliotiones arcana et mirifica
Dei virtute fideles quasi intogros servari, vel siibito
restitui, ut nulla malorum signa appareant. Utrum-
que enim sensum verba admittunt, quod iacentes
in ftdigine et tenebris, nitere tamen non desinant:
vel quod liberatio contractam ez malis nigredinem
discutiat. Utrumvis eligas, summa huo redit, nun-
quam affliotionibus vel consumi vel obrui fideles
quin sua illis maneat incolumitas. Id autem con-
oinna figura docet perinde esse ac si cdumbae inter
ollas vel lebetes nullam in alis nigredinem oontra-
herent, sed retinerent nativam pulcritudinem coloris.

625

PSALMUS LXVIII.

626

Unde sequitur non semper iucunda sercnitate frui
ecclesiam , sed ez tenebris erutam splendorem recu-
perare, ac si ab omni malo intacta foret.

15. (Quum dissiparei.) Quia verbum t£HS ° x "
tendere vel dividere significat, posset etiam verti
bic locus, Quum in triumpho traduceret. Melius
tamen eonvenit Dispersio: et fugao cuius paulo
ante meminit, respondet. Plus est obscuritatis in
secundo membro, quia verbum J^l^n. quidam ad
Dei congregationem referunt: quasi diceret David,
albedine fuisse speciosam. Secundae tamen per-
sonae etiam esse potest, hoc sensu: Deus tu eam
dealbas non secus ac montem Salmon nivibus.
Quia tamen ad rei summam nihil fere interest, se-
quantur lectores utrum malint. Hoc quidem mihi
dubium non est, Davidem prosequi quod nuper
dizerat de candore argenti. Quamvis ergo in tur-
bulento hostium insultu caligine obtecta esset terra,
dicit David recuperasse suam albedinem, ut esset
quasi nivei coloris sicut mons Salmon, quem fuisse
nivosum satis constat. Alii putant esse nomen ap-
pellativum, et exponunt, Umbra obscura. Sed
praestat a recepta lectiono non discedere. Interea
mihi probabilis est allusio ad etymologiam nominis,
nam quia \yy£ umbram significat, mons Salmon
dictus fuit quasi obscurus. Et aptissima erit simi-
litudo, sicuti montem obscurum dealbant nives, ita
obscuritate abstersa resplenduisse candidam facicm
terrae.

16. Mons Dei t mons Basan, mons celsitatum*)
mons Basan. 17. Utquid exsilitis montes ceJsitatumf
mons in quo placuit Deo habitare: utique habitabit
Iehovah in perpetuum. 18. Currus Dei viginti mUlia
millium angelorum: Dominus in iUis, Sinai in
sanctuario.

16. (Mons Dei.) Hio causam et principium
tantae Dei beneficentiae notat, quod montem Sion
sibi in regiam et templum elegerit, unde eius gratia
in totum populum flueret. Quia vero Davidi haec
promissio data fuerat, merito inde se probat regem
legitimum et divinitus ordinatum: quia hac digni-
tate et praestantia mons Sion erat ornatus. Fuerunt
enim res coniunctae, Davidem in regio solio ad
gubernandum populum sedere, et Deo sacrum esse
domicilium in monte illo. Duplex tamen potest
esse verborum sensus: vel quod montem Dei, monti
Basan comparet tanquam similem: vel quod oppo-
nat. Prior receptus et omnium fere interpretum
consensu, quamlibet pinguis sit fertilitas montis
Basan, Sionem tamen praecellere. Etsi autem ad
summam rei parum refert, non minus tamen apta
erit distinotio, si seorsum legamus, MonsDei: deinde

*) la mootagnc des hauteurs, en marge: on treshaute.
Cahini opcra. Vol. XXXI.

ez opposito, mons Basan cum sua celsitato iubeatur
cedere sacro monti: ac si dixesset David: Unus est
mons Dei, nempe quom eibi oraculo consecravit.
Quamvis autem mons Basan ezcelsus sit et nobilis
sua pinguedine, veniat tamen cum reliquis monti-
bu8, non erit cur superbiant vel insultent: quia
aequare non poterunt Sionem, quem Dominus suo
beneplacito aliis omnibus praetulit. Si tamen uno
contcztu totum versum referas ad montem Sion,
vocabitur mons excelsus et opimus: quia Dei bene-
dictio, qua Iudaei excellebant prae cunctis mortali-
bus, illinc manabat.

17. (Quare saltatis.) In hoc versu nihil est
obscurum vel ambiguum. Postquam enim retulit
David montem unicum Deo placuisse in toto orbe,
cogit in ordinom altissimos quosque montes. Cae-
terum quia in plurali numero nunc repetit quod
nuper dizerat de monte Basan : hac ratione adducor
ut primo montem Basan, deinde quidquid est alti-
tudinis in mundo, Sioni existimem opponi. Porro
quum metaphorice de montibus loquatur David,
simplex sensus ex hac figura debet elici, regnum
Christi, quod Deus in persona ipsius Davidis au-
spicatus erat, longe excellere supra omnes mundi
glorias. Intoroa non abs re ad retundendam mundi
confidentiam insurgit David: quia scimus ut con-
temptibile sit Christi regnum terrenis et profanis
hominibus, qui delioiis suis vel opibus addicti, ad
spirituales Dei gratias caecutiunt. Atque eo iatius
patet eius doctrinae utilitas, quo magis exsultat
caro inani superbia, simulac tenuis occasio data
est. Nam ei a superbia temperare sibi nequeunt
quibus nulla est ratio, quomodo potentes et opulenti
non sibi arrogabunt aliquid eminentiae? Caeterum
quantumvis sibi applaudant, fideles tamen hac una
praerogativa contentos esse decet, quod Deo placuit
habitare in medio ipsorum. Quamdiu enim con-
iuncti sunt Deo, in quo solo residet plena eorum
felicitas, non est cur eos suae conditionis poeniteat.

18. (Ourrus Dei.) Quia maligne ut plurimum,
nec iusto pretio aestimatur Dei praesentia, eam
magnifico elogio commendat hic David. Nam, ut
proclive nobis ad dubitationem ingenium ost, quid-
quid occurrit discriminum in mundo, in trutina
8en8U8 nostri virtutem Dei praeponderat. Hinc
trepidatio in minimis quibusque tentationibus: quia
Deum exuimus immensa sua potentia, vel saltom
eam nimis extenuamus. Ergo hunc morbum sanare
volens David, proponit in medium innumcras ange-
lorum oopias quae facile discutiant omnia mundi
impedimenta. Quanquam autem duas tantum my-
riades nominat, tantundem valot loquutio ac si di-
ceret, pracsto esso in obsequium Dei ingontes exer-
citus ad salutem nostram tuendam, quod abunde
ad erigendos animos sufficere debet, quamvis cen-
tum mortes nobis minentur. Quod admngit Deum

627

PSALMUS LXVIII.

628

esse in Ulis, etiam ad commendationem praesentiae
Dei pertinet, ae si dixisset, non magis ezui posse
Deum sua yirtute quin sub se quasi inclusos toneat
omnes angelos, quam separari a sua essentia.
Quanquam interim simul admonet pluris esse unum
Deum quam decem angelorum mundos, ut ita lo-
quar. Iam no longa distantia, quam imaginari so-
lemus inter nos ot Deum, cursum fidei nostrae
abrnmpat, proponit nobis Sinai ubi palam apparuit
eius maiestas, unde sequitur quiescero adhuc in suo
sanctuario. Quorsum enim so illic Deus mirabiliter
patefccit, nisi ut ostenderet foedus suum vinculum
esso sacrae unionis inter se et filios Abrahae? si-
cuti etiam diccbat Mosos, Deut. 30, 12: Ne dixeris
in corde tuo : Quis adscendet in coelum? quis
descendet in abyssos? quis traiiciet mare? Prope
est enim verbum in ore tuo, etc. Ergo sub nomine
Sinai, significat David, ut invicto praesidio tuti
simus, non aliunde quaerendam esse certitudinem
praesentiae Dei, quam ex lege et prophetis.

19. Adscendisti in aUum, captivam duxisti capti-
vitatem, accepisti dona in hominibus: atque etiam
rebelles, ut inhabitet Iah*) Deus. 20. Benedictus
Deus per singuhs dies, onerabit**) nos Deus salute
nostra. Selah. 21. Deus nobis, Deus in salutem, et
Iehovae Domino exitus mortis. 22. Certe Deus vul~
nerabit caput inimicorum suorum, verticem capilli
eius qui ambulat in sceleribus suis. 23. Dixit Do-
minus, Ex Basan convertam, convertam e profundis
maris. 24. Intingatur pes tuus in sanguine, lingua
canum tuorum ex inimicis ab ipso***) 25. Viderunt
ingressus tuos Deus, ingressus Dei mei, regis mei in
sanctuario.

19. (Adscendisti in altum.) Minime dubium est,
comparationo diversi temporis illustrari novam gra-
tiam, quae sub Saule sepulta, Davide regnum
adepto, iterum iliuxerat. Subest enim tacita an-
tithesis inter iacere, et in sublime attolli: ac si
dixisset, in tristi populi dissipatione non apparuisse
Dei gloriam, qualis olim conspicua fuerat. Regnum
enim Saulis, sicuti a pravis et illicitis exordiis
coeperat, maledici oportuit, donec sub Davide gratiae
suae luoem Deus rcstitueret: quo felici successu
palam faotum est, Davidem legitimisauspiciisregnare,
quia divinitus electus crat. Etsi autom fortiter
proeliatus erat David, victoriae tamen laudem a se
removens, uni Deo vendicat. Nam hostes dicit ab
eo fuisse captos, et tributum pendero coactos: re-
belles etiam fracta ferocia tractos in subiectionem.

*) le Dien Jah, en tnarge: on qui cst, oa 1'Eternel.
**) nons chargera, en marge: on rcmplira abondamment.
***) eera teinte des ennemis et dUcelnr, en marge: on do
lenr sang.

Porro quos hic ^"TflD v°cat, hoc est rebelles, vel
praefractos, vel defectores, certum est ab aliis ho-
stibus distingui, quos paulo ante dixerat captos
fuisse. Quasi diceret non modo sub iugum fuisse
oompulsos, qui viribus suis diffisi cesserunt, seque
dedere maluerunt quam pertinaciter resistere, sed
etiam superbissimos quosque fuisse domitos. Finem
deinde notat, ut Deus inhabitet in medio populi
sui, suaque protectione beatos esse demonstret qui-
cunque sub eius protectione delitescunt. Caeterum,
quia locum hunc Paulus subtilius ad Christum de-
flectit ad Ephcsios capite 4, 8 vidondum est quam
bcno hoc cum mente Davidis conveniat. Certe
principium illud ovcrti nullo modo potest, Davidem
ea lege praefuisse vcteri populo, ut sub figura illa
Christus rex aeternus suum imperium inchoaret.
Semper enim toncnda est promissio aeternae suc-
cessionis, quae in Christi domum persona sancita
fuit. Sicuti ergo per manum Davidis virtutem
suam asseruit Deus, ut in altum evoctus populum
suum erigeret: ita in filio suo unigenito summam
suam altitudinom monstravit. Iam, ut inter se
conveniant singula membra, Christus, antequam
extollerctur, se ipsum exinanivit, non modo accepta
servi forma, scd ctiam humiliatus usque ad mortem
crucis. Ergo ut umbra veritati respondeat, vero in
Christi persona impletum esse dicit Paulus quod
David Psal. 22, 7 praedixerat, quia, anteqnam ad-
scenderet, deiectus fuerat usque ad infimas partes
torrac, dum factus est opprobrium hominum, et
contomptus plebis. Porro ne adscensio ita restrin-
gatur ad corpus Christi, vis eius et fructus descri-
bitur, nempe quod imperio suo coelum et terram
subiecit. Nam qui prius indomiti erant hostes, eos
coegit ad obsequium, sibique fecit tributarios: sicoti
huc tendit evangelii doctrina, ut incroduli, deposito
carnis fastu et contumaci^, se suaque omnia Christo
dcdant, et omnis altitudo in ordinem cogatur, captivi
fiant sensus hominum et affectus. Quantum vero
ad diabolos et omnes reprobos spcctat, quos obstinata
malitia semper ad defectionem instigat, eos arcana
sua potentia constrictos tenet, ne pro sua rabie
misceaDt et perdant omnia. Hucusque optime
cohaeret eimilitudo. Quod aotem Paulus dicit Chri-
stum dona dedisse hominibus, discedit quidem a
verbis Davidis, quia (ut se rudibus accommodet)
graecam versionem sequitur, sod in re ipsa nihil
ost repugnantiae. Nam ut Deus hostium spoliis
non so, sed populum suum ditavit: sio Christos
locupletari non quaesivit, quum nulla re indigeat,
sed ornandae ecclesiae suae causa hostes sibi red-
didit tributarios. Ergo respectu arcanae intor oaput
ot corpus societatis, utrumque vcre et proprie dici-
tur, Deum in carne manifestatum distribuiese suis
quae a captivis accepit dona. Nec minus in Chri-
stum competit quod dicitur in fine versue, victorem

629

PSALMUS LXVIII.

630

fuisse Deum, ut inter oos habitet: quia non migra-
vit a nobis Ghristus ut procul auaerendus sit, sed
ut omnia impleat, quemadmodum etiam Paulus
dicit, Bphes. 4, 10. Nam et deitatis suae virtutem
multo plenius in coelum adscendens exseruit: et
quamvis secundum carnem in terra non versetur,
oarne tamen sua et sanguine animas nostras spiri-
tualiter pascit: quia non obstat locorum distantia
quominus oaro eius vere sit nobis cibus, et sanguis
eius vere sit potus.

20. (Benedictus Deus.) Sic temperat David
quae de singularibus Dei auxiliis recenset elogia,
ut nunquam tamen ab hoc scopo deflectat, eoclesiam
perpetua Dei custodia et defensione stare incolumem.
Ideo nunc dicit, Benedictus sit Dominus quotidie.
Ed addit salutem ab eo sperandam cum omni bo-
norum copia. Yerbum DIDl^ alii vertunt onerabit,
alii portabit, sed in re nihif est discriminis. Itaque
tenere sufficiat, continuum liberalitatis tenorem
fidelibus promitti: ac si diceret David nunquam in
cursu beneficentiae suae fatigari quin novis subinde
bonis populum suum cumulot. Forte etiam em-
phatioe posita est litera p|, Q uae saepe demonstra-
tivum pronomen valet apud Hebraeos: ao si digito
ostenderet Deum, cui pios omnes inniti docet: sicuti
etiam proximo versu, quum dicit, *)\ff] n( ^ es ^ *?X»
non videtur supervacua esse demonstratio. Cohae-
rent autem istae sententiae: quia summa huc tendit,
Deum ecclesiae suae perpetuum esse liberatorem.
Et quia nimium erraticae sunt hominum mentes,
fraenum iniicitur quod sub unico et certo Deo illas
contineat.' Quanquam autem omnibus exposita est
salus Dei, merito tamen ad electos restringitur
privilegium hoc, ut sentiant modis omnibns se a
Deo servari: quia reprobi sua ingratitudine vitam
in mortem convertunt. Nec abs re salutes posuit
numero plurali, ut soiamus, quamvis nos obsideant
innumerae mortes, innumeros quoque servandi mo-
dos Deo esse in promptu, ut hodie erepti in crasti-
num bene speremus. Eodem refero posterius mem-
brum, ubi in arbitrio eius esse docet exitus mortis.
Nam quod alii vertunt Exitus ad mortem, quasi
intelligat David promptum et facile esse Deo ulcisci
et perdere suos hostes, mihi coactum videtur. Alter
vero sensus optime fluit, miras esse et varias et
absconditas rationes Deo, quibus suos a morte in
vitam excitet. Definit enim quomodo suorum sit
Deus servator: non quod praeveniat semper mortem
ipsam, sed quia ubi passus est quodammodo absor-
beri, repente dat mirabiles exitus. Idque eo magis
notandum est, ut discamus eius auxilium non
metiri sensu proprio, sed in abyssos demersi, ad
Dei manum spes nostras referamus, cuius proprium
est viam per invia patefacere.

22. (Certe Deus.) Quia ut ecclesia hinc inde
a validis et saevis hostibus impetitur, assiduosque

insultus sustinet, non aliter servari potest quam
forti et violenta defensione, Deum ad sternendos
omnes impios terribili potentia armatum inducit
David. Quia vero eandem continuat doctrinam,
potest partioula "]K illative accipi: simplex tamen
affirmatio sufficere visa est. Primo autem notan-
dum est, vocari Dei hostes quiounque piis iniuste
molesti sunt: ne dubitemus ipsum semper fore
intermedium ad nos tuendos. Quam vero sollicitus
sit de salute nostra, his loquendi formis optime ex-
primitur, Transfiget Deus caput inimicorum et ver-
ticem capUli, ao si diceret letaliter vulnerandos esse,
vel plaga insanabili, quicunque ecclesiam Dei in-
festant: praesertim vero ubi paulo post Deum per
multas strages ruentem describit. .

23. (Dixit Dominus.) Ne victoriis suis pro-
fanum in morem laetentur Israelitae, sed Deum
agnoscant earum autorem, eos ad principia revocat
David, atque etiam ut oonfidant se eius gratia per-
petuo fore salvos, revocat in mcmoriam quomodo
statim iam a prima origine quasi ex inferis emer-
serint eorum patres Dei manu viotrice. Tantundem
enim valet haeo sententia ac si dixisset: Non ideo
eripuit semel Dous populum suum e gigantum
inanibus, et gurgitibus maris rubri, ut oum nunc
in similibus periculis deserat: sed quoties ita tulerit
necessitas, praesto aderit liberator. Scimus enim
tritum huno prophetis esse morem, quoties magni-
fice extollero volunt Dei gratiam, redemptionis hi*
storiam in medium proferre: ut ex ipsa salutis
origine colligant fideles, eosdem fore in posterum
progressus. Ac quo plus energiae habeat oratio,
Deum inducit loquentem. Asserit autem his verbis
virtutem et munus excitandi a morte in vitam:
quia populi egressu8 ex mari rubro, et victoria
contra bellicosos gigantes, quaedam resurrectio fuit.
Quod alii exponunt, Fugabo ex Basan hostes, stare '
non potest, et contextui repugnat: quia sequitur
continuo post, Reducam ex profundis maris. Quod
vero Deum sanguine madidum vel rubicundum in-
ducit David, accipi non debet quasi signum saevi-
tiae, sed quo melius sentiant fideles quam sint ei
cari et pretiosi, dum tantopere pro eorum salute
excandescit. Nam et Davidem ipsum scimus minime
truculento ingenio fuisse : sed quum puro et integro
animo expenderet Dei iudicia, potuit sancto zelo
in pernicio reproborum laetari. Atque etiam notan-
dum est, adscribi Deo quod est totius ecclesiae
commune: siouti per manus suorum exsequitur
iustas contra reprobos vindictas. Quod in fine
versus particulam ab ipso, quidam trahunt ad regem
hostium, alienum est a sensu Davidis. Sensus ergo
ost, linguas canum sanguinem lambendo rubicundas
fore: tantus erit passim cadaverum numerus.

25. (Viderunt.) Potest hic versus tam de
proeliis vel ductu bellorum, quam de gratiarum

40*

631

PSALMUS LXVIII.

aotione intelligi. Scimus eoim, quum aliqua nobilis
victoria contigerat, fideles ordine solitoe fuisae pro-
gredi, ut in templo paeificaa viotimae offorrent.
Suut igitur qui Dei ingressus ad catervas populi
referant iu sanotuarium confluentes. Mihi tamen
non displicet Deo tribui aummi ducia partes ad
ordinandos et regendos exercitue. Nam quod paulo
post eequitur tn sanctuario, concinna atlusio est ad
vieibile praesentiae Dei symbolum. Undo enim
factum est ut regendi populi curam susciperet Deus,
et ad repellendos hostium impetus praeiret, nisi
quia pollicitus fuerat se ex sanctuarjo auditurum
suorum preces? Ergo periude ao si ex illa aacra
eede prodiret, dieitur fuiBse oonspectus, ad populum
felicibus auspiciis ducendum. Ideoque David, ap-
pellans eum regem suum, populi oculos a so avertit,
ne regium nomen precario apud hominein mortalem
depositum, coelestem ominentiam summi oapitis ob-
souret. Quanquam enim loquitur in pereoua totius
populi, se tamen e numero minime eximit.

26. Praecesserunt cantores, sequuti suni psatlentes,
in medio puellae tympattislriae. 27. In congregationi-
bus benedicite Deum, Dominum e fonte Israel. 28. Ifflc
Beniamin parvulus dominator eorum, principes lehuda
in congregatione ipsorum, principes Zabulon, principes
Nephthali.

26. (Praecesseruni cantores.) Iam haud dubie
□on de exercitu ad bellum instructo, sed de soleuni
populi conventu loquitur, ubi in victoriae gratu-
latione caneodae eunt Dei laudes. Quia autem
palam ostenderat Deus se fuisse belloram duoem,
merito triumphus ei defertur. Distinctos igitur
choros canendie Dei laudibus hio inducit, et nomi-
natim ponit tympanistrias: quia tympana puleare
' tuno moris fuit mulieribue, quod hodie abeurdum
apud nos foret. Quod postea sequitur, ex fonte
benedicite Deo, quidam de corde accipiunt: quia
acimus tictas laudes, quae tantum in labiis personant,
coram Deo maledictas eese. Oenuinus tamen hoc
loco aenaua voois est, ut ad Deum laudandum con-
veniant quicuoque originem ducunt a sancto Pa-
triarcba Iaoob. Etsi enim non omnes vooationi
suae respondebant, merito tamen totum genus, quod
erat divinitus electum, ad hoo pietatis officium in-
vitat. Si quis tamen malit Fontis vel Originis
nomine hypooritas, qui ee faleo gloriabnntur csse
Abrahae filioe, quutn esBent degeneres, a probis ct
sanctis diseerni, non repngno. Soli enim fidei
imilatorcs inter legitimos filios censentur. Sed quum
generaliter de sauotis populi conventibus loquatur,
mirum est primo loco statui tribum Bemamin.
Divinant quidam interpretes, quia propter vioiniam
Davidi praesto erant Beniamitae: duae etiam tribus,
Zebulon et Nephthali, quamvis looorum aitu longe

distarent, magis coniuuctae ct amicao crant, habi-
tum illis fuisse huuohonorem. Alii per synecdochen
per romotos et propinquoe totum popnlum ootari
volunt. Sed quia potuit alia esse ratio quae nobia
est incognita, aatius est in modio relioquere: etsi
pTObabiles coniecturaB non repudio. Quod Beniamin
muhi parvulum vocari putant propter hominum
paucitatem, quia tribus illa propter scelus Gibeoni-
tarum fere exetineta fuerat, non videtur quadrare:
quia David praecipuos laudum Dei praecones ac-
cersens, probrum illud non memoraseot. Caeterum
quum propbetae de familiis loquentes saepe ad
patrinrchas alludant, non mirum eat, posteroB Ben-
iamin, patris sui respectu, qui minimus erat inter
filios Iacob, vocari gentem parvulam: quamvis ante
acceptam cladem non adeo populoaa fuerit. Yix
etiam recipio quod magno consensu tradunt inter-
pretes, dominatorem vocari Beniamin, quia primus
rex Saul ex tribu illa oriundue erat, cuiua me-
moriam importuuo reuovaseet David: quum dtai-iar
illiuB temporis ubique in scriptura damnari aciamus:
et dominatio Saulis Davidis electione (qaae hie
maxime celebratur) eepulta fuerir. Sed potius mihi
verisiimle est, rcspectu paucitatis ornari tribum
illam dominationis elogio: ac si diceret, Beniamitas,
quamvis neque magno numero, neque potentia ex-
celleront, caput tamen unum efficere, et hoo videtur
apte quadrare: niai cui forte magis plaoeat prima-
rium aliquem ducem ex tribu illa fuiase, ut in
duabua reliquis quas memarat: vel forle totum po-
pulum, inaignem in aliquo proelio navaasc operam.
Quamvie autom honorifico elogio istas tribua ornet,
revooat tamen paulo post ad summum oaput, pro-
cerea Iebudah colligendis omnibua copiie praenciens.
Snbaudiunt aliqui oopulam, principes Iehudah, et
congregatio ipsorum. Alii vertunt, Lapidationem.
Sed illud primum, iudicio meo, rectiua eat, congre-
gationom roferri ad eam tribum snb cuius auspiciia
militabat. Itaque primatus et imperii dignitas
asscritur tribui lehudah, penes quam ius cogendi
populi fuit.

29. Mandavit Deus tuus robur tuum: robora
Deus quod operatus es m nobis. 30. E templo tuo
super lerusalem tibi offerent reges munus. 31. Perde
coeiutn arundinis, congregationem taurorum cum vi-
tulis populorum, calcantem in frustis argenti: dissipa
popuhs gui bella volunt.

29. (Mandavit Detts tuus.) Quia nihil procli-
vius est, qnam ut eibi arrogent hominea quod Deo
acceptum ferre deoebat: iterum inouloat David, po-
pulum euum non fuisse proprio marte superiorem
hoatibus, Bed virtutem e coelo fuieso anbminiatra-
tam. Deum enim autorem virtutis fuiese praedicat,

633

PSALMCS LXVIII.

634

quum strenue proeliati sunt Israelitae: et hoc modo
ad gratitudinem eos hortatur: et arrogantiam cor-
rigit, qua mundus ut plurimum Dei gratiam ob-
scurat ao suffocat. Iam vero ut melius ad uio-
destiam eos flectat, simul admonet eiusdem gratiae
continuatione in posterum quoque opus esse. Unde
enim carnis superbia, nisi quod inopiae nostrae
obliti, non confugimus supplices ad Deum, ut de-
fectus nostros ipse snppleat? Interim docemur hoc
loco, non satis esse si nos gratia sua praeveniat
Deus, nisi suo quoque auxilio in totam vitam nos
sustineat. Nam si hoc vere de externa bellandi
virtute dictum est, ubi oum carne et sanguine est
negotium, longe verius in animas nostras competit.
Ergo ubi oum Satana, peccato et mundo pngnan-
dum es t, singulis momentis ooncidere et deficere
necesse erit, nisi nos Deus ad perseverantiam con-
firmet. Tenendum igitur est, quidquid habemus
virtutis, a solo Deo fluere, eiusque mandato in-
stillari: neo modo initium ab ipso esse, sed ipsam
quoque perseverantiam. Quod proximo versu se-
quitur, E templo tuo, cum eadem sententia cohaeret.
Ratio enim redditur cur sua virtute populum illum
magis quam alios instruere dignatus sit: quia sci-
licet virtutem suam volebat exserere e sanctuario
et arca foederis. Qua ratione etiam nuper expressit
David Deum esse populi Israelitici. Quia ergo non
frustra iusserat Deus se in sanotuario coli, unde
etiam pollicitus fuerat se propinquum fore populo:
ideo nunc dicitur e templo mandasse suam vir-
tutem, quia ex foedere et promissionibus petenda
erat gratiae certitudo. Quod alii vertunt, In Ieru-
salem : frigidum est, ac prophetae sensum pervertit.
Precatur enim virtutem e sanctuario effundi super
electum populum, qui sub nomine regiae urbis per
synecdochen comprehenditur. Quaeritur tamen cur
templi meminerit quod nondum exstructum erat.
Magis probabile est, templum vel palatium sumi
pro tabernaculo, quam fingere prolepsin, sicuti
multis placet. Arcam vero fooderis iam tunc in
Sione fuisse locatam certum est. Sicuti autem
prius, quas adeptus erat victorias Deo adscipsit, ita [
tunc earum fructum vendicat. Dicit enim, reges
qui in ordinem coacti fuerint, non sibi modo et
successoribus fore tnbutarios, sed agnituros Deum
victorem, quo magis decuit fideles ipsos laudis
sacrificia sponte offerre Deo.

31. (Perde coetutn.) Vertunt quidam, Increpa.
Mihi tamen placet distinctio quam linguae hebrai-
cae peritissimi observant. Yerbum hoc "lyj, ubi
interponitur 3 beth, sumi pro increpare: sed dum
simplioiter construitur, pro perdere accipi. Nomen
vero HTI P r0 bestia hic aocipi nullo modo convenit.
Certa quidem est Davidis precatio, ut Deus popu-
lum suum pcculiarem, perditis sanguinariis hostibus
tueatur. Quod vooat coetum cannae vel arundinis,

non notatur hoc epitheto debilitas, sed genus arma-
turae, ac si diceret lancearios. Nam quum in re-
gionibus quibusdam arborescant calami, vel saltem
ligneam firmitudinem contrahant, solebant inde con-
fici iacula. Scimus autem orientales populos fuisso
ut plurimum iaculatores in proeliis. Yocat deinde
turbam vel multitudinem taurorum, truculentiae
causa. Quanquam enim D^TSX dicuntur Hebraeis
robusti: quia tamen ad tauros transfertur hoo no-
men, ut alibi vidimus, et continuo post subiicit
David vitulos populorum, non dubito quin meta-
phorice perstringat hostium feritatem ac saevitiam :
vel saltem eorum vires extollens, fateatur Israelitas
impares ad resistendum fore, nisi divinitus adiutos.
Proximum membrum ambiguitate non caret, cal-
cantem in frustis argenti. pjjT Hebraeis calcare
significat: sed quia in coniugatione Hithpaei hic
positum est, resolvi debet ad verbum, Qui se cal-
care facit: quod de gloriatione vel iactantia quidam
accipiunt. Alii eliciunt sensum prorsus contrarium,
nempe quod se humilient hostes, atque in signum
subiectionis afforant frusta argenti. Sed quorsum
peteret David perdi et exoidi hostes devictos, qui
fractis animis supplices tributum iam pendebant?
Respondent illi, Quamvis non palam ferociant qui
armis exuti sunt, non tamen feroci^m deponere
quin semper ad rebellandum parati sint, praesertim
vero ecclesiae hostes: quia semper virulenta odia
fovent: quamvis ad tempus se contineant, simulac
data est occasio, ebulliunt in novum furorem. Sed
quia nihil opus est sic torquere verba Davidis,
malui simpliciter accipere, quod exsultent calcando
frusta argenti. Et fieri potest ut fibulas argenti
in calceis gestaverint, ut scimus in populis orien-
talibus semper viguisse immodicum luxum. Certe
quod proxime sequitur, illam de abiectione inter-
pretationem non admittit, dissipa poptdos qui de-
lectantur proeliis: ubi ostendit sine causa expetore
bella et tumultus: et quamvis nemo eos lacessat,
ultro tamen et cupide quietos impetere. Gaeterum
quum David toties viotor, Deo salutis suae et to-
tiu8 populi defensionem commendet: hinc discamus
minime sperandum esse in hoc mundo tranquillum
ecclesiae statum: quia subinde alios atque alios
hostes suscitat Satan: et Deus etiam hoo modo
patientiam nostram exercet ac probat. Quod autem
comparat tauris et vitulis, dicitque beUis oblectari,
his verbis ad mansuetudinem hortatur fideles, ut
paratum inveniant auxilium in Deo. Nam quo
petulantius ruunt hostes nostri, suaeque libidini
furiosius indulgent, eo propensior erit Deus ad opem
ferendam : quando proprium munus eius est, tauros
et bellicosos gigantes compescere. Quum igitur
precatio haec simul doceat Deum omnibus violentis,
qui improba cupiditate ad nocendum feruntur, fore
adversum: quoties iniuste impetimur, si quietis ani-

635

PSALMUS LXVIII.

636

mis confugimus ad opem Dei, speranda haud (Jubie
nobis est hostium nostrorum dissipatio.

32. Venient primates ex Aegypto, Aethiopia ce~
leriter protendd manus suas ad Deum. 33. Begna
terrae cantate Deo 9 psaUite Domino. Selah. 34. Equi-
tanti in coelis coelorum antiquitatis: ecce emittet in
voce sua vocem virtutis. 35. Date rdbur Deo super
Israd: magnificentia eius et rdbur in nubibus.
36. Terribiiis es Deus a sanctuariis tuis: Deus
Israel ipse dabit robur et fortitudines populo: bene-
dictus Deus.

32. (Venient primates.) Iterum ad gratulatio-
nem revertitur, et confirmat quod paulo ante dixit,
reges ad solvendum Deo tributum venturos. Quod
nominatim de Aegyptiis et Aethiopibus testatur.
Unde oolligimus vaticinium hoo ad Ghristi per-
sonam extendi, ouius tandem ductu iugum Dei
subierunt Aegyptii et Aethiopes. Yerbum j""in quod
nos vertimus Celeriter protendet, tantundem valet
ac currere faciet. Sed metaphorae asperitas miti-
ganda fuit. Caeterum dubium est an promptitudi-
nem obsequii notet, an vero intelligat suppliciter
protensis ad Deum manibus veniam petituros: quia
hic est precantium gestus. Sed quia utroque modo
exprimitur subiectio, satis est tenere consilium
Davidis, Aethiopiam et Aegyptum sub Dei potesta-
tem venturas: neque eas modo, sed longe dissitas
mundi plagas. Ac iam longius progreditur quam
antea, dum regna mundi cantare Deo iubet, qua
loquendi forma voluntarios Dei cultores fore pro-
nuntiat qui prius eum contempserant. Sola enim
Dei cognitio, ut alibi dictum est, linguas reserat
ac solvit ad praedicandum Dei nomen. Ideo-
que hino probatur gentium vocatio, quod Moses,
et prophetae eas ad offerendum laudis sacri-
ficium accersant. Porro ne quis absurdum duoat,
totum orbem colligi in cultum Dei, qui hactenus
contentus fuerat populo uno, subiicit David legiti-
mum tamen ei esse imperium in omnes terrae
partes, quia equitat super omnes codos: qua voce
intelligit, quemadmodum initio huius Psalmi dixi-
mue, praeesse oum summo imperio omnibus creatu-
ris, totumque orbem suo arbitrio moderari. Etsi
autem hoc generaliter dictum, reverentiam Dei
maiestati conciliat, circumstantia tamen loci negligi
non debet; quia gentium mentionem faciens, quae
tunc extraneae erant ab ecclesia, Dei potentiam
creationis iure ad eas extendit: ac si diceret, nihil
esse mirum si Deus coelis insidens, cunctos terrae
incolas complectitur. Ideo coehs antiquitatis vocat,
ut sciamus statim a prinoipio sub eius manu fuisse
totum humanum genus. Hic vero olarius refulget
Dei gloria, quod quum immensa sit coeiorum ma-
china, tam rapidus motus, ac tam diversae revolu-

tiones inter se confligant, constet tamen optima
symmetria et temperamentum, et hic tam concinnus
et pulcer ordo tot saeculis aequabili tenore oonti-
nuatua fuerit. Yidemus ergo ut coelorum antiquitas
melius commendet mirabile Dei opificium. Post-
quam vero creationis meminit, statim descendit ad
tonitrua, quae per rdbustam vocem designat, sicut
Psal. 29, 4 vidimus. Quanquam loquutio bifariam
resolvi potest: vel quod mandato suo tonitrua ex-
citet, quae violento sonitu coelum et terram con-
cutiunt: vel quod vocem suam in tonitru robustam
edat. Fusius autem in eo, quem nuper citavi, loco,
disserui, non abs re proponi nobis tonantem Deum,
quia nihil ad incutiendum terrorem efficacius pene-
trat hominum mentes. Atque ut nostram incogi-
tantiam expergefaciat, vel potius socordiam corrigat,
quasi in re praesenti nos sistens, utitur demonstra-
tiva particula Ecce.

35. (Date robur.) Alludit ad proximam sen-
tentiam, ubi dixerat Deum robustam vocem edere,
neque enim, proprio loquendo, quidquam ei dare
nostrum est. Sed quia iusto eum honore frauda-
mus, postquam eum horribili fragore tonantem in-
duxit David, iubet nos vicissim resonare eius laudes.
Caeterum ne evanescant gentes solito more in suis
commentis, revocat eas ad legis doctrinam qua se
Deus patefeoit: quasi diceret, a creatione mundi et
gubernatione necessarios esse progressus ad eam
doctrinam qua Deus familiariter ad homines aoces-
sit, ne perperam vagentur. Huo pertinet epitheton
Dei Israel. Caeterum non tantum linguis vult
praedicari Dei virtutem, sed ad fidem simul hor-
tatur: qiiia tunc proprie tribuimus Deo robur suum,
dum acquiesoimus in solo eius praesidio. Ideo,
postquam dixi, virtutem eius esse in nubibus, statim
addit, tremendum esse a suis sanctuariis t hoc est
virtutem e templo suo exserere, quae satis ad con-
sternandod hostos valeat. Nam quod quidam do
coelo et terra exponunt, non respondet contextui:
quia mox sequitur, Deum Israel daturum fortitudines
pqpulo. Unde colligimus, de protectione ecclesiae
. Dei haberi sermonem. Sanctuaria autem dicit plu-
rali numero, ut alibi vidimus: quia tabernaculum
in tres partes distinctum erat. In summa, arcam
foederis quasi fiduciae signum proponit fidelibus, ut
promissione illa freti, Ego in medio vestri habito,
Exod. 25, 8 et 29, 45, tranquiili sub Dei alis quie-
scant, et intrepide eum invocent. Neque enim alio
iure excelluit populus Israel, ut sub Dei oustodia
tuto delitesceret , nisi quia gratuito Dei foedero
electus erat in Dei peculium. Notandum vero quod
tremendas illas fortitudines quarum paulo ante me-
minit, applicat nunc in ecolesiae salutem.

637

PSALMUS LXIX.

638

PSAXMUS LXIX

ARG. Psalmus hio viceflimo secundo affinia est. Nam initio
conqueritnr David de atrocibus boatinm auorum iniuriia
et immani violentia: tamen ae non ita torbari affirmat
qnin se patienter sub Dei praesidio continens, integri-
tatem colere pergat. Imo pietatis causa, et qnod in
aaserenda Dei gloria strenuns fuerit, omnes sibi infensos
esse testatur. Poetquam vero iterum conqnestus est,
se non minus contumeliose qnam crndeliter ab hostibus
opprimi, qnam meriti sunt poenam illis imprccatur. In
fine, qnasi victor, exsnltane, solenne laudis saorificinm
Deo promittit.

1. Praefecto super Sosanim Davidis. 2. Serva
nie Deus, quia intrarunt aquae usque ad animam.
3. Demersus sum in lutum profunditatis , ubi non
staiio: veni in profunditates aquarum, ct fluctus*)
aquae inundavit me. 4. Defessus sum clamando,
raucum factum est guttur meum, defecerunt oculi mei
exspectando ad Deum meum. 5. liultiplicati sunt
supra pilos capitis mei qui oderunt me gratis: aucti
sunt**) qui me perdere cupiuni, adversarii mendaces:
quae non rapui^ tunc exsolvi. 6. Deus tu nosti in-
sipientiam meam, et delicta mea non sunt a te abs-
condita.

1. (Super Sosanim.) De voce Sosanim alibi
dictum est. Ut in ro incerta et obscura libenter
subscribo eorum coniecturae qui initium cantilenae
fuisse existimant. Quanquam si quis malit pro in-
strumento musico accipere, non contendo. Frivola
autem eorum divinatio est qui Psalmum putant
compositum fuisse verno tempore, dum florere in-
cipiunt lilia. Porro antequam ultra progredimur,
notandum est,Davidem non tam privato nomine
scripsisse hunc Psalmum, quam in totius ecclesiae
persona, quum gestaret capitis imaginem, siouti ez
contextu melius patebit. Et hoc notatu apprime
dignum est, quo magis attenti simus ad hoo specu-
lum, in quo nobis proponitur comnmnis piorum
omnium conditio. Caeterum mihi probabilo est,
Davidem non unum modo persequutionis genus
fuisae complexum, sed quidquid malorum multis
annis perpessus fuerat.

2. (Serva me Deus> quia intraverunt aquae.)
Sub aquarum figura describit extremis ee malis ad
desperationem usque fuisse obrutum: et tamen sci-
mus non mollem, nec foemineo animo fuisse, quiim
incredibili virtute superaverit horrendas tentationee,
unde colligimus quibus tuno angustiis oppressus
fuerit. Animam frigido meo iudioio pro vita acci-
piunt quidam: cor potius notari existimo. Quamvis
enim quis in altum gurgitem deciderit, poterit ta-
men aliquantisper ore et naribus occlusis, aquas

*) le flot, en marge: on la force et le fil.
**) sont augtnentez, en marge: ou fortifiez.

prohibere: sed tandem, quia sine spiratione non
vivimus, coget suffocatio dare aquis ingressum ut
ad cor usque penetrent. Hoc sibi vult ista meta-
phora David, non modo se aquis fuisse obrutum,
sed eas quoque ingurgitasse. Deinde suas afflictio-
ne8 comparat profundo luto: ubi plus est periculi:
quia si quis in fundo solido pedem figat, poterit se
attollere: ut videmus multos ex aquis emergere
cum impetu: jqui autem luto adhaeret, periit. Iam
alias quoquo addit circumstantias , fluxu aquarum
se fuisse inundatum, quibus verbis tumultuosas
fuisse suas iactationes significat.

4. (Defessus sum damando.) Barae et mirabilis
patientiae exemplum fuit, in tam deplorato statu
Deum quaerere. Conqueritur autem David, usque
ad raucedinem clamando absque profeotu se fuisse
defessum. Quo verbo non cessationem intelligit,
quasi abiecerit studium precandi, postquam se nihil
proficere videbat: sed potius infatigabilem perse-
vorantiam describit, sicuti per exasperatum guttur
et deficietites oculos. Gerte neque ambitiose cla-
morem suum extulit coram hominibus, neque rau-
cedo haec uno die contracta fuit. Videmus ergo,
utcunque deficerent corporales sensus, vigorem ta-
men fidei minime fuisse exstinotum. Iam quum
loquutus fuerit David quasi ex ore Christi et ex
ore piorum omnium, quatenus sunt Christi membra,
videri nobis absurdum non debet si quando morte
obrutis nulla apparet vitae scintilla: imo dum nobis
parcit Deus, mature ad hanc meditationom accin-
gere nos discamus, ut in profundissimis quibusque
malorum gurgitibus fides nos sustentet, imo ad
Deum erigat: sicuti, teste Paulo, Rom. 8, 39 nulla
est vel altitudo, vel profunditas, quae nos separare
debeat ab immenso eius amore, qui abyssos omnes
et inferos quoque absorbet.

5. (Multiplicati sunt supra pilos capitis mei.)
Iam sine figura exprimit quod metaphorice dixerat
tam de luto quam de violento aquarum fluxu. Nam
quum instaret tanta hostium multitudo, iure sibi
metuebat ab innumeris mortibus. Nec vero hvper-
bolice dicit plures fuisse pUis capitis sui, quum toti
populo exosus ac detestabilis foret: quia omnibus
persuasum erat, impium esse ac sceleratum patriae
proditorem. Deinde scimus ex eacra historia, quam
multis et validis copiis eum persequutus fuerit Saul.
Capitale odium exprimit, dicens incumbere in suam
pernioiem, quia succisum cupiunt : et tamen asserit
praeter meritum se tam duriter affligi, quia DJIl»
quod vertunt gratis, tantundem valet ac nulla
iniuria laesos, vel maleficio provocatos oupide ferri
ad nocendum. Ideoque vocat hostes ipt^, hoc est
mendaoes: quibus soilicet nulla est bellandi ratio.
Ergo eius exemplo danda nobis opora est, si quando
affligimur, ut nos sustineat testimonium bonae con-
scientiae, ac libere coram Deo profiteri liceat hostes

639

PSALMUS LXIX.

640

nostros esse gratuitos, et quo magis difficile est ad
hano moderationem assuescere, eo magis eniti con-
venit. Inepta autem eorum mollities, quibus into-
lerabile videtur, inique affligi, scite refellitur nobili
illo Socratis responso. Nam quum uxor in carcere
lamentaretur, eum inique damnatum esse, Quid
ergo, inquit, an nocentem perire inalles? Subiicit
etiam David, se non modo iniuriis fuisse afflictum,
sed probra etiam et contumelias pejrtulisse, ac si
multorum scelerum convictus foret, quod homini
ingenuo acerbius est, quam centum subire mortes.
Multi enim ad mortem parati reperientur, qui ad
ferendam infamiam pares non erunt. Dicit autem
David non modo suas fortunas fuisse a praedonibus
raptas, sed se instar furis et raptoris mutilatum
esse. Et certe quum ipsum spoliarent hostes, iu-
dices se hominis scelerati esse iactabant: et scimus
honorifice pro iudicibus fuisse habitos. Quare dis-
camus hoc exemplo, non modo ad incomraoda, mo-
lestias, mortem denique placide ferendam nos parare,
sed etiam ad ignominias et probra, si quando falsis
calumniis gravari nos contingat. Imo quum ne
Ghristus ipse quidem, fons omnis iustitiae et san-
ctitatis, a falsis calumniis immunis fuerit, cur nos
exanimaret similis conditio, quando hoo verum pro-
bitatis est examen, constanter manere in iustitiae
colendae studio? quamvis tam iniquum praemium
a mundo reportemus.

6. (Deus tu nosti insipientiam meam.) Frustra
laborat Augustinus quomodo in Ghristum hoc com-
petere potuerit: et tandem in membra transfert
quod de capite non fuisset proprie dictum. Ironica
enim loquutio est, qua David, iniquis hominum
iudiciis.opressus, se ad Deum confert, eumque im-
plorat vindicem. Hoc vero magis emphaticum est,
quam si palam et sine figura dixisset, notam esse
suam integritatem Deo: quia hoc modo hostes suos
mordaciter perstringit, et quasi ex alto despicit
eorum maledicta : quemadmodum et Ieremias loqui-
tur, cap. 20, 7: Decepisti me Domine, et deceptus
sum. Qui etiam locus violenter a quibusdam in-
doctis exponitur, quasi se deceptum fuisse assereret:
quum potius odiose suos oalumniatores exagitet:
quia dum ipsum improbant, contumeliosi sint ac
blasphemi in Deum ipsum. Sic etiam hoc loco
David, ne perversis hominum iudioiis succumbat,
Deum statuit causae suae iudicem: et quia sibi
bene consoius est, pro nihilo ducit iniquas hominum
sententias. Esset quidem optandum, ut hominibus
quoque probata esset nostra integritas: neque id
tam nostra cauea, quam in fratrum aedificationem :
sed ubi nos studuimus hominibus probare, si tra-
hant in sinistram partem ac depravent quidquid a
nobis recte fit ac dicitur, tenenda nobis est haeo
magnanimitas, ut Dei unius iudicio contenti, mun-
dum et diabolos omnes spernamus. Neque enim

fieri poterit quin subinde deficiant qui nimis bonae
famae addicti erunt. Parati quidem semper simus
ad sati8factionem: sed si negetur audientia, per in-
famiam non sccus ac per bonam famam pergamus,
sicuti Paulus 1. Gorinthior. capite 4, versu 5 ad
Dei iudicium intrepide provocat, qui revelabit abscon-
dita tenebrarum.

7. Ne erubescant in me qui te exspectant Domine,
Iehova exercituum: ne pudefiant in me qui quaerunt
te t Deus Israd: 8. Quia propter te sustinui oppro-
brium, operuit ignominia faciem meam. 9. Extra-
neus fui fratribus meis, et alienus factus sum fUiis
matris meae. 10. Quia zelus domus tuae comedit
me: et opprdbria exprobrantium tibi ceeiderunt
super me.

7. (Ne erubescant in me qui te exspeetant Do-
mine.) Gommemorat David so propositum esse in
exemplar, unde spoi vel desperationis materiam pii
omnes concipiant. Quamvis enim detestabilis esset
toti populo, pauculi tamen restabant aequi et can-
didi testes innocentiae eius: quum scirent illi iniuste
eum gravari, et semper inniti Dei gratiae, nec ullis
frangi tentationibus quin firmus in pietatis cultu
staret, ex trieti et infausto eventu nihil aliud colli-
gere poterant, quam operam lusisse, pie Deum co-
lendo. Sicuti enim, quoties auxiliatur servis suis
Deus, totidem sigillis suam erga nos gratiam con-
firmat: ita fieri aliter non potuit quin conciderent
animis fideles, si David fuisset in extrema neoessi-
tate desertus. Hoc periculum nunc Deo obiicit,
non quod ulla admonitione indigeat, sed quia fami-
liariter secum agere nobis permittit. Exspectandi
verbum proprie ad spem refertur, sicuti Deum
quaerere ad preces. Atque haeo copula utiliter
docet fidem non esse ignavam, quia nos ad quae-
rendum Deum sollicitat.

8. (Quia propter te sustinui opprobrium.) Iam
clarius exprimit quod ironice dixerat, delicta sua
non esse Deo abscondita. Imo longius progreditur,
non modo praeter ius et fas se afflictari , sed com-
munem sibi esse cum Deo ipso causam, quia nihil
nisi ex eius mandato aggressus sit Etsi enim
alias causas habebat Saul, vel saltem alios praetex-
tus: quia tamen hoc verissimum erat, ereatam
fui88e Davidi invidiam ex Dei vocatione, quia eum
in regem unxerat: merito testatur non proprio
ullo scelere, sed quia Deo obsequutus sit, se om-
nium sententiis perperam damnari. Hinc vero non
parum solatii capiunt fideles, ubi testari licet, nihil
se praeter legitimam Dei vocationem tentasse. Quod
si ob fidei confessionem nobis infestus sit mundus
(sicuti videmus nunquam acrius furere impios, quam
ubi Dei verbum et pietatem oppugnant) duplicatur
nobis fiducia. Interea etiam admonet hic locus

641

P8ALMUS LXIX.

642

quam prodigio8a sit hominum malitia, qui studium
gloriae eius in dedeous convertunt. Bene autem
nobiscum agitur, quod probra quibus nos onerant
impii, non modo abstergit, sed etiam illustrat, ut
superent omnes mundi triumphos. Hac etiam cir-
cumstantia amplificat suam querimoniam, quod a
suis consanguineis et propinquis fuerit inhumaniter
reiectus. Dnde etiam dooemur, posthabito carnis
et 8anguinis respectu, sequendum esse Deum, si
pietatis causa, fratrum nostrorum offensas effugere
non liceat.

10. (Quia zdus.) Quamvis profiterentur Davi-
dis hostes sibi nihil minus esae in animo, quam
attingere sacrum Dei nomen, falsos tamen corum
praetextus refutans, confirmat se pro Deo certare:
modumque ostendit, quia zelo ecclesiae Dci ardeat.
Quanquam non tantum tractat de causa, sed dicit,
quantumvis indigne tractetur, se tamen quasi obli-
tum sui induere sanctum affectum tuendae eccle-
siae, et simul gloriae Dei. Hoc ut molius liqueat,
notandum est, quamvis ore iactent omnes se Deo
relinquero suam gloriam, ubi tamen ad legem, ad
regulam pie vivendi ventum est, Deo illudere: ne-
que id modo, sed furioso quoque impetere ipsum in
suo verbo. Quasi vero in a6re tantum coli velit,
ac non potius erexerit sibi soliuin inter homincs,
ex quo eos gubernet. Ideo David ecclesiam hio
substituit in Dei locum, non ut ad eam transferat
quod illius proprium est, sed ut ostendat fabricari
inano Dei nomen, ubi repudiatur vera pietatis re-
gula, cuius ecclesia fidelis est custos. Adde quod
Davidi certamen erat cum larvato et adulterino Dci
populo. Tota enim secta Saulis venditabat se ti-
tulo ecclesiae: Davidem vero apostatam, vel putri-
dum membrum esse iactabat. Hao indignitate Da-
vid adeo non frangitur, ut libenter sustineat insultus
omnes pro verae ecclesiae defensione. Interim ne-
gat 8e privatis convitiis moveri: quia deposita sni
cura tantum ob ecclesiae oppressionem anxius ac
moestus sit, imo doiore ardeat, et doloris ardore
consumatur. Eodem pertinet secundum membrum:
quia se nihil a Deo separatum habere significat.
Aliter quidem accipiunt nonnulli, Impios, quum ir-
ruere vellent in Davidem, suos impetus vertisse in
Deum, et ita suis biasphemiis sanctum virum obli-
que pupugisse: quia sciebant nihil ei fore molestius
ad ferendum. Sed haec interpretatio nimis coacta
est, aicut et altera, Davidem non seous fuisse sup-
piicem quoties videbat Dei nomen probrose lacerari,
quam si reus fuisset laesae maiestatis. Retineo
igitur quod iam dixi, Davidem, sui oblitum, quid-
quid sen8it doloris, hausisso ex sanoto zelo, quo
flagrabat quum videret sacrum Dei nomen indignis
contumeliis affici. Quo exemplo docemur, quum
natura nimis teneri simus et delioati ad ferendam
ignominiam, mutandum esse praeposterum huno

CaHvini opera. Vol. XXXI.

affectum, ut magis nos excrucient probra quae in
Deum redundant. Hic enim et excandescere et fnl-
minare oportet: privata autem maledicta placide
vorare. Quoad onim didicerimus negligere propriam
famam, nunquam in nobis accendetur verus*zeli
fervor, ut pro assercnda Dei gloria certemus. Porro
quum David totius ecclcsiae personam sustinuerir,
quidquid de se praedicat, impleri necesse fuit in
8ummo capite. Ideoquo non mirum est, locum hunc
ab evangelistis Christo aptari, Ioann. 2. 17. Ea-
dem quoque ratione Paulus Rom. 15, 3. 5. 6 ubi
ad Ghristi imitationcm hortatur fideles, secundum
membrum ad eos omnes extendit: ubi etiam admo-
net quam late pateat haec doctrina, nempe ut Dei
gloriae prorsus addicti, in omnibus suis dictis et
factis eam studeant servare incolumem, et attente
caveant ne sua culpa obscuretur. Iam vero quum
Christus, in quo refulget solida Dei maiestas, non
gravatus sit so probris omnibus obiicere ad tuen-
dum Patris nomen, quam turpe nobis ac pudcndum
erit, eandem sortem recusare?

11. Et flevi, in ieiunio anima mea, idque fuit
in opprobrium mihi. 12. Et posui vestimentum meum
saccum } et fui Ulis in diderium. 13. Fabulantur in
me sedentes in porta, et sum cantilenae bibentibus si-
ceram. 14. Ego autem precatio mea ad te Ie/iova,
tempus beneplaciti Deus: in multitudine dementiae
tuae responde mihi in veritate salutis tuae.

11. (Et flevi.) Hic a signis vel effectis probat
se puro et rite composito zelo studuisse gloriae
Dei, quod scilicet non efferbuerit carnis intemperie:
sed potiuB 8uppliciter se demittendo, Deum elegerit
moeroris sui testem, quo magis convincitur inflexi-
bilis hostium eius contumacia. Saepe contingit, ut
qui se animose opponunt pro gloria Dei, impios
magis provocent et exasperent, quia contentiose et
sine modestia dimicant: David autem hic testatur
sic temperatum fuisse suum zelum, ut mollire de-
buerit vel ferream duritiem. Quanquam hac cir-
cumstantia ostendit quantopere fuerit opprcssus
hostium suorum petulantia, ut no mutire quidem
liberum esset, nec aliud restaret, quam lacrymis et
moerore Dei causam defendere. Sublata enim, ut
scimus, loquendi erat libertas: imo atrocibus con-
vitiis repulsus fuisset damnati hominis sermo, quo
maioris constantiae fuit, non desistere a suo zelo,
nec abiicere voluntarium illum luctum, quem pie-
tatis causa susceperat. Dicit ergo se flevisse, ani-
mam suam fuisse in ieiunio, seque sacco vestitum,
quae luctus erant insignia Iudaeis. Quum hoc
totum in ludibria et dicteria ab illis conversum
fuerit, sequitur diabolico furore fuisse correptos.
Et hoc exemplo muniri nos convenit, ne similis
hodic contumacia, qua hostes evangelii diabolos se

643

PSALMUS LXIX.

644

magis quauo homines produnt, nos cxanimct. Danda
intcrim opcra est ne oleum addamus camino, scd
imitemur Davidcm et Lot, quibus ctsi impios re-
prehendero non liccbat, animos tamen snos excru-
ciartint. Imo etiam ubi nos audire cogentur impii,
optimum tamen eancti zoli condimentum erit mo-
destia ct humilitas. Qui Davidem volunt reatum
subiisse pro suis hostibus, hoc confirmant, quia
saccum induerit. Sed simplicius accipio, quum
vidcret rcs adeo confuaas, subiisso voluntarium
moerorem, quo testatum facerct nihil sibi essc
acerbius, quam videro sacrum Dci nomen contu-
meliis expositum.

13. (Fabulantur in me sedmtes in porta.) Si a
vulgaribus tantum scurris et quisquiliis hominum
vexatus fuisset, hoc magis orat tolerabile (nequo
enim mirum cst, sordidos homines, quibus nulla cst
honesti cura, se absquc verccundia prostitucrc) sed
quum iudiccs ipsi in eandem se petulantiam, gra-
vitatis obliti, proiiciunt, multum crescit indignitas.
Ideo diserte conqueritur David, so ipsis proceribus
fuisse in proverbium. Nam quod sedentes in porta
quidam do toto populo exponunt, primo frigidum
est, deinde remotum a verbis Davidis, ctsi eniro
omnium ordinum erat conventus in porta, soli ta-
men iudices scdcbant. Atque id confirmat sccunda
parto vcrsus: quia por bibentes siccram, haud dubio
primoros, qui opibus et dignitate pollebant, dcsignat.
Haec vero summa fuit atrocitas, non modo gre-
garios homines cxagitasso sanctum virum, sed ipsos
iustitiao praesidcs et ecclcsiae antiatites aliis fuissc
antesignanos. Et quum idem hodio usu veniat, non
abs re hoc oxemplar nobis ante oculos statuit spi-
ritus. In papatu ut quisque honore exceilit, quo
strcnuum so probet fidoi catholicae patronum, eo
petulantius bacchatur contra evangelium. eiusque
ministros. Imo hic morbus in cunctis fere prin-
cipibus grassatur: quia suam praestantiam non in
virtute, sed cfFraeni licentia constituunt. Probi au-
tem Christi servi quo sunt apud eos loco? Certe
haec una est ncquo postrema ex eorum curis, iocose
non modo in mensa, sed in suis soliis eos suis
dicteriis proscindere, ut fidem abrogent. Generalitcr
etiam piis omnibus illudunt, et suaviter cantillant
de eorum simplicitate, quasi pietatis causa temcre
se fatigent ac macerent.

14. (Ego autem.) Rarae fuit virtutis, no illa
quidom duritie percclli, ut desponderet animum
David. Docet autem eimul quo remedio se munierit
contra gravo scandalum. Nam quum suas facetias
impii qua8i machinas ingcrerent ad labefactandam
eius fidem, dicit so procationem fudisse, qua insul-
tu8 omnes repelleret: non dubium est quin apud
homines obmutescere coaotus fuerit. Exolusus igitur
a mundo, ad Deum se convertit. Nunc quoque
eodem modo, quamvis apud impios nihil proficiant

fidelos, victores tamcn stabunt, si se ipsos contra-
hant ac colligant ad Deum orandum. Summa cst,
quum omnia expertus David laborem suum irritum
videret, relictis hominibus, egisse cum solo Deo.
Quod sequitur, tempus bencplaciti Deus, secus ex-
ponunt multi interpretcs, uno soilicot oontcxtu le-
gentcs, Ego Deum precatus sum tempore bcneplaciti y
iuxta illud Iesaiae 55, 6 : Invocate ipsum dum
prope est. Alii sio resolvunt: Prccatus sum ut
venirct tempus bencplaciti, atque ut Deus mihi
propitius C8sc inciperet. Ego autem potius existimo
Davidem rcferre quid tunc 6olatii conceperit, quia
hoc socum meditatus est, Quamvis nunc tempus sit
turbulentum, ubi nihil vidcor orando proficere, erunt
tamen Dei beneplacito suao vices. Sic et Habacuc 2, 1
staturum se dicit super speculam. Eodem modo
Iesaias 8, 17 et Ieremias 14, 22: Exspcctabo Do-
minum, qui abscondit faciem suam a Iacob. Hacc
cnim cst unica nobis vincendi ratio, dum spes nobis
in tencbris illucct, ac beneplaciti exspectatio nos
sustinet. Postquam ita suam perseverantiam David
fulcivit, 8tatim adiungit, Iiesponde mihi in multitu-
dine bonitatis tuae t fiduciam iterum colligens ex Dei
natura. Et bonitati adiungit salutis veritatem: ac
si dicerot, certo cfFectu probari semper Doi clemen-
tiam, dum suis in desperatione succurrit. Hinc
autem fiuxit precatio, quod sensus suoe ad Dcum
retrahens, ne ab impiis iactatus evanesceret, per-
suasii8 fuerit, discussis tenebris, foro aliquando
serenum tempus beneplaciti.

15. Erue me de luto ut non immergar 9 liberer
cd> adversariis meis, ct a profundis aquarum. 16. Ne
inundet me fluctus aquarum, et ne deglutiat me pro-
fundum, et ne claudat super me puteus os suum.

17. Besponde mihi lehova, quia bona dementia tua:
in multitudine miserationum tuarum respice ad me.

18. Et ne abscondas faciem tuam a servo tuo, quia
afflictio mihi, festina^ responde mihi. 19. Accede ad
animam meam, redime eam, propter adversarios meos
libera me.

15. (Erue me ex luto.) Eandem qua anto usub
est, similitudinem repetit, diverso tainen modo.
Prius dixerat se demersum, nunc rogat ne merga-
tur. Deniquo quae sibi accidisse conquestus est,
nunc deprecatur ne accidant. Sed haeo varietas
facile diluitur, quia initio ex suo sensu et experientia
loquutus est: nuno autem ad exitum rcspicicns,
spe liberationis in media morte vivit. Atque id
clarius oxprimit ultima particula, ne claudat puteus
os suum: quod tantundem valet ao si dixisset, Ne
me obruat afflictionum moles, atque absorbear a
dolore. Obtestatio vero per Dei clementiam et
miserationes demonstrat quibus angustiis constrictus
fuerit sanctus Propheta. Neque enim dubium est

645

PSALMUS LXIX.

646

quin difficilem luotam sustinuerit dum arripit haec
arma. Et certe ardui negotii res est, statuere Deum
nobis propitium dum irasoitur, et propinquum esse
dum remotus est. Ideo oolligit David quod huic
diffidentiae opponat: et Dei clementiam, ao magnas
miserationes implorans, se ideo tantum bene spe-
rare ostendit, quia Deus ait misericors. Quod dicit,
Bespice ad me, tantundem valet ao si dixisset, Fao
ut re ipsa appareat me fuisse exauditum, dum scilioet
mihi succurre8. Proximo etiam versu idem agit.
Subinde autem eadem iterando, tam aoerbitatem
doloris, quam studii ardorem declarat. Petit ne
faciem suam abscondat Deus, non quia sibi timeat
a repulsa, sed quia fieri non potest quin anxietas
huc et illuc miseros homines agitet. Quia autem
peculiariter servos suos ad se invitat Deus, unum
8e esse praedioat ez illorum numero. Neque enim
(ut alibi admonui, et fusius postea dioendum erit)
obsequia iaotat quibus quidquam promeritus fuerit,
sed potius gratuitae Dei electioni innititur: nisi
quod simul pietatis suae testimonium reddit, quia
fideliter Deum coluerit a quo fuerat vocatus. Do
festinatione etiam alibi satis disserui.

19. (Accede ad animam meam») Quamvis fide
persuasus esset, Deum sibi esse propinquum, ut
tamen ab effectis metiri solemus Dei praesentiam
vel absentiam, David hio ex oarnis sensu tacite
conqueritur prooul a se abesse. Nam appropinquandt
verbo intelligit nullam salutis suae curatn fuisse
Deo: nempe quantum ex re ipsa coiligi poterat.
Porro Deum implorans ut appropiuquet ad vitam
suam, quam visus fuerat desorore, praeolarum ex-
hibet fidei suae dooumentum: imo quo crudelius
urgetur, eo magis confidit Denm sibi fore redem-
ptorem: sicuti alibi dictum fuit, principium hoc
semper tenendum esse, Quia Deus superbis resistit,
Iac. 4, 6 quamvis ad tempus dissimulet: fieri tamen
non posse quin tandem compescat eorum insolen-
tiam qui sine modo resistunt.

20. Tu nosti opprobrium meum et confusionem
meum, et ignominiam meam: coram te omnes adver-
sarii mei. 21. Opprobrium fregit cor meum, et af-
flictus sum: et exspectavi qui commiseraretur, et non
ercU: consolatores, et non inveni. 22. Et posuerunt
in escam meam fel, et in siti mea potaverunt me aceto.

20. (Tu nosti opprobrium meum.) Confirmatio
proximae sententiae. Cnde enim fit ut maior pars,
ubi impotenter ruere videt impios, ac instar diluvii
grassari, animos despondeat, nisi quia putant ob-
nubilatum esse coelum, ut Deus nihil in terris
videat? Ergo Dei providentiam hic nobis succur-
rere oportet, ne dubitemus auxilio nobis mature
venturum: quia neque oculos olaudero potest ad
no8tras miserias, neo pati impunitam malorum li-

centiam, nisi se ipsum abneget. Id hoo ergo sola-
tium recumbit David, quod Deum habcat doloris
sui, metus, aegritudiuum et curarum testem: quia
scilicet mundi iudicem et gubernatorem nibil latet.
Nec vero in repetitione ignominiae nimis verbosus
est: quia tam gravibus tentationum machinis, quae
fortissimum animum labefactare poterant, firmam
munitionem opponere necesse fuit. Nihil ingenuis
et cordatis hominibus acerbius est ignominia, dum
vero ea duplicatur, imo plures simul aggestae cu-
mulum efficiunt: quam singulari robore opus est
no obruamur? Nam morae taedio facile desperatio
obrepit. Ergo ne oneri succumbat David, colligit,
tam multas afflictiones quibus gravatur, non esse
Deo incognitas. Ignominiae vero et probra tam
ad externam speciem, quam ad eius affectum apte
referentur: quia et passim fuisse derisum satis
liquet, et fiori non potuit quin verecundiam una
cum dolore tales sannae incuterent. Eadem ratione
subiicit, notos esse hostes suos Deo: ac si diceret,
Domine, tu scis me instar ovis unius circumdari a
millibu8 luporum.

21. (Opprobrium fregit cor meum.) Clarius ex-
primit se non modo tristi desertionis specie fuisse
pudefactum, sed moerori propemodum cessisse, quum
diu pudefactus iaceret. Dnde colligimus non sine
lucta eum vicisse: neo ideo tam constanter susti-
nuisse tentationum fluctus, quod eius animum non
attingerent: sed quia duriter perculsus non minori
fortitudine restiterit. Addit aliam circumstantiam,
destitui se omnibus humanitatis officiis: non esse
qui condoleat, vel in quem exoneret suos dolores,
nam verbum TIJ quidam accipiunt pro narrare:
quia dum querimonias nostras effundimus apud
amicos, inde aliquid levationis capimus. Hoc modo
sibi conciliat Dei misericordiam, quia omnibus
mundi auxiliis et solatiis privatus est. Deinde
rursum inculcat, nihil hostes suos ad extremam
8aevitiam omittere. Quanquam autem metaphoricae
sunt loquutiones, miscere fel, aut venenum cibo, et
potui acetum, sicuti apud Ieremiam 11, 19 mittere
lignum in panem : Ioannes tamcn cap. 19, vers. 29
non frustra impletam fuisse scripturam memorat,
ubi milites acetum Christo propinarunt in cruce:
quia visibili signo repraesentari in Christo oportuit
quam reprobi orudelitatem exercent in eius membra,
sicuti Psalmo 22, 19 diximus, quum partitio vestium
Christi faota fuit inter milites, non intempestive
citari versum illum, Partiti sunt inter se vestes
meas, et super vestitum meum iecerunt sortem:
licet David figurate intelligat se fuisse spoliatum,
duasque fortunas instar praedao fuisse direptas.
Tenendus tamen genuinus est sensus, sancto pro-
phetae nihil relaxationis fuisse datum: quemadmo-
dum si homo inisere alioqui affliotus, cibum quoque
et potum amarulentia corruptum reperiat.

41*

647

PSALMU8 LXIX.

648

23. Sit mensa eorum coram ipsis in laqueum,
et pacifica eorum in rete. 24. Obtcnebrentw oculi
eorum ne videant, et lumbos eorum semper fac ire-
miscere. 25. Effunde super eos iram tuam, et furor
itidignationis tuae comprehendat eos. 26. Sit palatium
eorum desertum, in tabernaculis eorum non sit liabi-
tans. 27. Quia quem tu percussisti persequuti sunt t
et super dolorem vulneratorum tuorum numerarunt.
28. Adde iniquitatem super iniquitatem eorum, et ne
ingrediantur in iustitiam tuam. 29. Ddeantur de
libro viventium, et cum iustis ne scribantur. 30. Ego
autem pauper et dolens: salus tua exaltabU me.

23. (Sit mensa eorum coram ipsis in laqueum.)
Sequuntur dirae iinprecationes, in quibus tenendum
est quod alibi docuimus, Davidem non sibi laxasse
habenas, ut bilem suam profunderet (sicuti maior
pars hominum iniuriis affecta dolori suo intemperanter
indulget) sed duce spiritu sancto iustum Dei iudi-
cium implorasse oontra reprobos: deinde non egisse
privatam causam, sed sancto gloriae Dei zelo fuisse
impulsum ut ad eius tribunal citaret impiog. Undc
etiam factum est ut turbulenta passiono minime
abreptus fuerit, sicuti qui se ipsos ulcisci cupiunt.
Quum ergo spiritus prudentiae, rectitudinis et ino-
derationis has imprecationes dictaverit Davidi, non
cst cur oius exemplum obtendant qui vel suam
iracundiam evomunt in quoslibct, vel impatientia
perperam feruntur ad vindictam, ut neque intenti
sint in rectum finem, neque modum servent. Pru-
dentia enim opus est, quae discernat inter reprobos,
et qui adhuc sunt sanabiles: rectitudine, ut nemo
privatim sibi sit addictus: moderatione, quae ani-
mos ad placidam tolerantiam componat. Haec tria
quum in Davide fuisse minime dubium sit, quisquis
eum probe imitari cupiet, non temere caeco impetu
prosiliat ad diras: deinde compescat turbidas animi
sui passiones: neque sibi privatim sit addictus, sed
studia sua afFectusque ad quaerendam Dei gloriam
adiiciat. Deniquo, ut veri simus imitatores Da-
vidis, primum induere Christi personam necessc
est: ne idem quod olim discipulis obiecit, in nos
hodie quoque torqueat, Nescitis cuius spiritus sitis,
Luc. 9, 55. Iam quia conquestus fuerat David,
hostes posui8so fel in cibum suum, nunc precatur
ut mensa illis oedat in laqueum, et quae ad paoem
sunt, vertantur in rete: his verbis metaphorioe
optans, ut quaecunque illis in vitam et prosperam
commoditatem destinata erant, Deus convcrtat in !
exitium. Unde colligimus, sicuti Deo propitio, quae j
naturaliter et per «e noxia cssent, adiumonto sunt
in bonum: ita eo infesto, maledici quaecunque utilia
erant, ut totidem sint nobis exitii causae. Atque
haec Dei ultio non levem metum inoutere nobis
debet, dum spiritus sanctus pronuntiat, reprobis
mortifera esse omnia vitae adminicula, Tit. 1, 15

ut boI ipse sanitatem in alie suis portans, Malach. 4, 2
nonnisi pestiferum odorem illis spiret.

24. (Obtenebrentur oculi eorum ne videant.) Quia
duas hic praecipue facultates notat, libonter eorum
sontentiam amplector qui hanc volunt summam
esse, Domine priva eos ratione et intelligentia :
deinde enerva eorum vires, ut prorsus inutiles sint
ad omnem actionem. Scimus enim nihil recte posse
agi, niai praeluceat consilium, simulque ad exse-
quendum accedat facultas. Iam quum eccloeiae
hostibus immineat haec maledictio, non est quod
nos torreat impiorum vel malitia, vel rabies: quia
in manu Dei est subito eos percutere caecitate, ut
nihil yidoant, et lumbos confringore, ut iaceant
confusi.

25. (Effunde super eos iram tuam.) Non mirum
est, Davidem longius insistere in istas impreca-
tiones: quia furiosos ecclesiao hostes, quibus mctum
iniicere voluit, scimus non facile moveri. Ergo ut
desistant a sua potulantia, vehementius contra eos
insurgit. Caeterum, fideles praecipue respexit Da-
vid, qui malis oppressi non alia fultura nituntur,
nisi dum audiunt ex ore Dei, quam horribilis ma-
neat ultio ipsorum hostes, si quidem rcprobi sunt.
Nam sanabiles optasset David poenis corrigi, sed
desperatos exitio suo devovet: ne poenam quae
illi@ dccreta est, et quam mcrentur, effugiant. Pro-
ximo versu ultra progreditur, nempe ut Deus ad
postcros usque iram suam effundat: sicuti non no-
yum est patrum scelera reiici in sinum filiorum.
Nam sicuti spiritus instinctu diras istas concepit
David, ita etiam sumpsit ex ipsa lege, Exod. cap. 20,
vers. 5 ubi pronuntiat Deus so poenas de impiis
contemptoribus sumpturum usque ad tertiam et
quartam gonerationem. Hoc modo maledici cupit
corum mcmoriam , ut ne mortuis quidem par-
cat Dous.

27. (Quia quem tu percussisti.) Crimen eoruni
profert, ut appareat dignissimos esse tam atrocibus
poenis. Quidam autem hunc versum ita exponunt:
Domine, plagis tuis non contenti, saevierunt in ho-
minem miserum, qui iam manu tua vulneratus
erat. Et certo quum humanitas opem afflictis af-
fcrro praecipiat, belluinam saevitiam prodit quisquis
insultat oppressis. Hanc sententiam alii refellunt,
nescio an satis firmo argumonto, quod non proprie
percussu8 fuerit David manu Dei, quia toto Psalmo
de violenta hostium libidine conquestua est. Argu-
tum igitur sensum oxoogitant: ac si diccret, Hostes
suos improbe finxisse sibi esse iustam causam, quia
gloriabantur se Dei ministros ad poenam de scele-
rato homine sumendam: sicuti ut plurimum impii,
huius coloris obtentu, sibi quidvis impune oontra
miseros lioere putant: sicut etiam alibi dicitur,
Yenite affligamus eum: Deus enim deseruit ipsum,
eto. Psalm. 71, 11. Ego autem potius vocari per-

649

PSALMUS LXIX.

650

cussum existimo, quem Deus humiliare voluerit
tanquam uoum ex filiis suis, ut in ipsa castigatione
nota aliqua paterni amoris insculpta esset. Vulne-
ratos autem Dei nominat eodem fere sensu quo
Iesaias capit. 26, vers. 19 mortuos Dei, nempe qui
in ipsa morte sub Dei custodia mancbant. Neque
enim promiscue ad omnes hoc extendi potest, sed
ad fideles solos p^rtinet, quorum obedientiam Deus
cruce examinat. Inde si arripiant impii occasionem
maioris licentiae, non mirum est ipsos gravius
damnari. Propositis enim talibus exemplis, eos ita
secum ratiooinari decebat, Si in viridi hoc fit, quid
igitur in arido? Luc. cap. 23, vers. 31. Nunc quum
magia obdurescant, apparet contemptu et odio pie-
tatis contra filios Dei sio insolescere. Yerbum

YIBD 1 » 9 U0 ^ vert * 8 °Ig* Narrabunt, secus inter-
pretor, significat enim proprie numerare: ideoque
apposite transfertur ad augmentum, quod scilicet
mala malis addendo, ad summum usque cumulum
dolorem perduxerint.

28. (Adde iniquitatem.) Quia f)K Hebraeis tam
culpa interdum est, quam iniquitas, sic a quibusdam
vertitur hoc loco, ut Deus poenas poenis accumulet.
Alii etiam longius trahunt, ut scelerati homines de
horum sceleribus poenis exigant. Atqui ex secundo
membro satis liquet, id potius Davidem precari,
quod etiam communi fere consensu receptum est,
ut Deus impios spiritu suo destituens, coniiciat in
sensum reprobum, ne unquam ad resipiscendum
adspirent. Nam quod interpretantur quidam venire
in iustitiatn, pro absolvi, videtur paulo dilutius
quam exprimat loquutio. Ideo sic resolvi debent
verba: Grescat magis ao magis eorum iniquitas, et
a correctione abhorreant, ut constet prorsus aliena-
tos es80 a Deo. Haec autem loquendi forma, quum
acripturae sit familiaris, et subinde occurrat, non
debet videri nobis aspera: et eam vitandae absurdi-
tatis causa infleotere, ut quidam faciunt, frivolum
est. Exponunt Deum addcre peccata peccatis, per-
mittendo: et obtcndunt hanc esse phrasin linguae
hebraicae: quod nemo Hebraeus fatebitur. Nec
vero cavillis istis opus est ad Deum excusandum:
quia sufficit, dum reprobos excaeoat, iustas ei cau-
sas esse: ut frustra obmurmurent homines vel liti-
gent, quasi nou peccarent nisi illius impulsu. Etsi
enim ezcaecationis causae interdum latent in arcano
Dei consilio, sua tamen quemque conscientia redar-
guit: et nostrum est reverenter adorare et mirari
quae sensum nostrum superant Dei mysteria.
Neque enim abs re dictum est, iudicia eius pro-
fundam esse abyssum, Psalm. 36, 7. Certe quod
ad prae8entem locum spectat, ubi iudicia sua exse-
quitur Deus, nimis praeposterum esset eum invol-
vcre in partem culpae. Summa est, iusta Dei vin-
dicta impios demergi in profundum iniquitatis gur-
gitem, ut nunquam ad sanam mentem redeant: ut

qui sordet, sordescat adhuc, Apoc. 22, 11. Caeterum
iustitiam Dei non interpretor active, qua donat suos
electos, spiritu suo eos regenerans: sed vitae san-
ctitatem quao ei probatur.

29. (Deleanlur de libro viventium.) Haeo ultima
est imprecatio, et omnium maxime formidabilis,
quae tamen semper impoonitentiam et obstinatam
duritiem de qua nuper loquutus est, sequitur. Post-
quam ergo spem resipiscentiac illis abstulit, aeter-
num quoque interitum denuntiat: quia perire ne-
cessc est quicunque in libro vitae scripti non re-
perientur. Est quidem impropria loquutio, sed quae
ad nostrum modulum non male accommodatur :
quum liber vitae nihil aliud sit, quam aeternum
i)ei consilium quo suos praedestinavit in salutem.
Certum est nihil posse in eo mutari. Deinde sci-
mus, qui adoptati sunt in spem salutis, eos ante
conditum mundum fuisse scriptos, Ephes. 1, 4.
Sed quia incomprehensibilis est aeterna Dei electio,
respectu humani sensus scribi dicuntur quos Deus
palam et apertis signis populo suo accenset. Sio
rursus eadem ratione delentur quos Deus palam
abdicat et exterminat e sua ecclesia. Quia ergo
David manifestari cupit Dei vindictam, merito ho-
stium suorum rcprobationem ad sensum nostrum
accommodat: ac si diceret, Ne recenseas cos Deus
in tuorum numero, vel ordine, nec colligantur cum
tua ecclesia, sed potius eos perdendo, declares abs
te reiectos: et quamvis locum ad tempus occupent
inter fideles, tandem eos reseca, ut apparcat extra-
neos fuisse, quum domesticis permisti forent. Sicuti
etiam dicit Ezec. 13, 9: Non inveniantur in arcano
catalogo populi mei. Interea verum manet illud
Ioannis I. 2, 19 neminem qui vore fuit ex filiis
Dei, unquam deficere. Sed quia fastuose iactant
hypocritae se in ecclesia esse primos, eorum abdi-
oatio hac similitudine apte exprimitur, quum spiri-
tus pronuntiat eos deleri e libro vitae. Porro no-
tandum est, iustos vocari secundo membro, omnes
Dei eleotos: quia non ad immunditiem, ut Paulus
dicit, 1. Thess. 4,7 sed ad sanctimoniam vocati
sumus, ut possideat quisque vas suum in honore,
1. Thessal. 4, 4. Et nota oet illa Pauli gradatio,
ad Bomanos oapite 8, 30: Quos elegit, eos vocat:
quos vocavit, iustificat, etc.

30. (Ego autem pauper.) Ex hoc versu melius
liquet quam procul abfuerit a turgido et feroci af-
fectu, sicuti qui suas vindiotas impotenter despu-
mant. Neque enim dubium est quin se cum sacri-
ficio contriti et humiliati spiritus Deo hic offerat,
ut hac mansuetudine gratiam sibi conoiliet. Ideo
addit continuo post, Saius tua exaltabit me. Certe
qui sua intemperie feruntur ad vindictam, adeo non
sunt deiecti, ut se nimium extollant. Hic autem
mutua ponitur relatio inter dolorem quo iacebat
oppressus, et Dei auxilium quo se erectum iri spe-

651

P8ALMUS LXIX.

652

rat. Interea quod alii ad desperationem trahebant,
causam salutis sibi fore promittit. Poaset etiam
adversative resolvi sententia: Quamvis nuno affli-
ctus moeream, salus tamen tua me exaltabit. Mihi
tamen oertum est, Davidem impetrandae miseri-
cordiae causa suam afflictionem in medium pro-
ferre. Nec tantum se erectum iri dicit, sed diserte
ponit exaltationcm, alludens ad arces in locis ex-
celsis positas. Hoc enim proprie significat vcr-
bum 2312?.

31. Lauddbo nomen Dei in cantico, et magni-
ficabo eum in laude. 32. Et placebit hoc Iehovae
prae bove iuvenco, qui profert cornua et ungtdas.
33. Viderunt afflicti, et laetabuntur quaerentes Deum:
et vivet cor vestrum. 34. Quia audivtt ad afflktos
Iehova, et mnctos stws non despexit.

31. (Laudabo nomen Dei.) Hic iam alacriter
exsurgit, et certa spe liberationis fretus triumphum
canit victoriae. Quanquam eniun Psalmum hunc
discriminum metu perfunctus composuit, certum ta-
men ost, quum anxie trepidaret, haec eadem fuisse
meditatum: quia gratiam, licet adhuc spe abscondi-
tam, certa fide apprehendebat. Magntficari autem
dicitur Deus laudibus nostris, non quod immensae
eius gloriae quidquam acocdat, sed quia inter ho-
mines extollitur .cius nomen. Iam quo se melius
confirmec David, gratiarum actionem quam reddere
Deo parat, boni suavisque odoris sacrificium fore
docet. Nullus enim ad gratitudinem acrior adhiberi
potest stimulus, quam ubi constat tantopere Deo
placere hoc pietatis officium: sicuti non aliam bo-
norum omnium quae nobis largitur, compensationem
exigit, quam ut celebretur per nos nomen suum.
Quo minus excusabilis est eorum ignavia qui laudes
eius silentio vol oblivione supprimunt. Quamvis
autem non omiserit David, neque neglexerit externa
sacrificia quae lex mandabat, merito tamen spiri-
tuaiem cultum praetulit, qui omnium caeremonia-
rum finis erat. Qua de re plenius disseruimus
Psalmo 50, 8 et 14. Intcrim notanda est Davidis
inodestia, quod licet ad coeleste exemplar conscen-
deret, non tamen gravatus est se demittere ad com-
munem usuin ecclcsiae, quasi unus esset ^ex vulgo :
ut ex figuris legalibus disceret quod postea evan-
gelio clarius patefactum est, laudes Dei, quatenus
ex ore nostro manant, impuras esse donec per
Ghristum sanctificentur. Nunc vero plus quam stu-
pida est eorum superstitio, qui externas rituum
pompas, quae sacrificio mortis Christi sunt abolitae,
in usura adhuc rovocant, et ubi se fatigarunt nihil
agendo, Deum putant rite placatum esse: quod
uihil aliud est quam crassis velis obtegere legiti-
mum hunc cultum, quem caeremoniis divinitus
mandatis David longe praeferre non dubitat. Per

boveni iuvencum intelligitur selectissimus : ac si
dioerot, nullum csse tam opimum vel pretiosum
sacrificium quod aeque placeat Deo atque gratia-
rum actio.

33. (Vidcrunt afflicti.) Pructum suae "libe-
rationis aliis etiam communcm fore docet, sicuti
Psalmo 22, 23 et 26 et pluribus aliis locis iam vi-
dimus: idque facit partim ut gratiam Dei apud
fideles commendet, partim ut Deus ipse ad eum
iuvandum sit propensior. Porro non intolligit fideles
tantum amicitiae fraternae causa hoc spectaculo
laetos fore, sed quia in unius hominis persona com-
muno dabitur salutis pignus, qua etiam ratione
afflictos vocat. Quiounque, inquit, Deum quaerunt,
quamvis malis sint afflicti, animos recipient meo
exemplo. Haec enim duo coniunctim sunt legenda:
quoniam non cohaereret sensus nisi hoc modo, ex-
emplum Davidis causam fore laetitiae piis Dei cul-
toribus, dum suis afflictionibus remedium quaerent.
Et merito studium quaerendi Dei coniungit cum
afflictione: quia sub Dei ferulis non omnes ita pro-
ficiunt ut sincoro fidei affectu ab eo salutem petant.
In ultima parte versus mutatio est personae, quae
tamen sensum minime obscurat: imo haec apo-
strophe quasi in re praesenti efficacius exprimit
quod volebat David. Nam eos compellans qui
malis oppressi iacebant quasi exanimcs, quandam
eifigiem resurrcctionis ante oculos statuit: ac si di-
ceret, Vobis o mortui, restituetur novus vigor, non
quod intereat fides in Dei filiis donec exstinctam
alienae liberationis exemplum vivificet, sod quia
suffocatum lumen denuo accenditur, ut quodammodo
reviviscat. Modum continuo post definit, quod sci-
licet commune sibi documentum gratiae Dei in
Davide exhibitum persuasi, secure colligent respici
inopes, et vinctos non descipi. Videmus enim per-
inde accipere quod uni praestitum fuit ac si Deus
re ipsa monstrasset so miseris omnibus ad opitu-
landum praesto fore.

35. LauAmt eum coeli et terra, maria, et quid-
quid reptat in eis. 36. Quia Deus servabit Sion, et
aedificabit urbes Iehuda, et habitabunt ittic, et haere-
ditate obtinebunt eam: 37. Et semen servorum eius
haereditario possidebunt eam: et qui diliguni nomen
eius } manebunt in ea.

35. (Laudent eum coeli.) Hinc ccrtius colligere
promptum est quod ante attigi, Davidem in hoc
Psaimo totius ecclesiae fuisse interpretem, quia
nunc in eam transfert quod de se peculiariter
dixerat. Quod autem elementa sensu carentia hor-
tatur ad laudandum Dcum, hac hyperbolica loquendi
forma ostendit non satis serio nos esse animatoe
ad canendas Dei laudes, quarum immensitas totum
mundum superat, nisi adscendimus supra sensus

653

PSALMUS LXX. LXXI.

654

nostros: praesertim vero hunc ardorem accendit
in corde Davidis ccclesiae conservatio. Nec vero
dubium est quin spiritu prophetico complexus sit
totum illud tempus quo Deus regnum et sacerdotium
in veteri populo stare voluit. Orditur tamen ab ea
instauratione quao eius opera et manu repente post
mortem Saulis illuxit, quum tristis dissipatio tam
divini cultus interitum, quam terrae vastitatem
minitaretur. Primo autem Sionem dicit salvam
fore, quia Deus locum in quo volebat invocari, tue-
bitur, nec oultum a se praescriptum aboleri sinet.
Postea ab arca foederis et sanctuario benedictionem
Dei ad totam terram extendit: quia in religione
fundata erat populi felicitas. Caeterum intelligit
mutationem in melius non fore momentaneam, sed
fixo et stabili Dei praesidio semper incolumem fore
populum. Ideo regni sui auspiciis vere sancitum
esse docet quod toties Deus in lege promiserat,
perpetuo scilicet fore terrae illius haeredes. Quieta
enim statio temporali hospitio opponitur: ac si di-
ceret, iam erecto sacro solio venisse tempus quo
filii Abrahae absque migrationis timore fruantur
quiete sibi promissa. Ultimo versu ad continuam
aetatum seriem id extendit ut patres filiis, filii ne-
potibus acceptam possessionem de manu in manum
tradant. Nam solida bonorum omninm perpetuitas
Christo innititur, cuius figura erat David. Interea
tamen breviter admonet, terrae demum haeredes
fore qui legitimi erunt Abrahae filii. Blanditias
enim excuti oportuit hypocritis, qui freti sola ge-
neris orgine, quum a fide patrum descivissent, ter-
ram haercditario iure suam esse perperam iactabant.
Quamvis autem terra illa usque ad Christi adven-
tum electo populo data fuerit, meminerimus coele-
stis patriae fuisse symbolum, ideoque verius hodie
ac solidius impleri quod hic scribitur de ecclesiae
protectione : quia timendum non est rie excidat
spiritualis templi aedificatio, in qua coelestis Dei
virtus apparuit. *

FSALMUS LXX.

ARG. Quia Paalmus hic pars est duntaxat qnadragesimi, hoo

forte sibi vult inscriptio Ad reminiacendum , quia Da-

vid quinque istos versua aliunde sumptos in specialem

aliqucm usum accomodaverit. Verba tantum bic re-

■ fcram : interpretatio ez «uo loco petatnr.

1. Praefeeto Davidis, ad reminiscendum. 2. Deus
ad liberandum me, IeJiova ad auxilium meum festina.
3. Erubescant et pudefiant qui quaerunt animam
meam: convertantur retrorsum et pudefiant qui optant
malum meum. 4. Perdantur super mercede pudoris
sui qui dicunt mihi, Euge, euge. 5. Exsultent et
laetentur in te omnes qui te quaerunt: et dicant,

Semper magnifieetur Deus, qui diligunt salutem tuam.
6. Ego autem pauper et inops, Deus festina ad me:
auxilium meum et liberator meus es tu: Iehova ne
moreris.

PSALMUS LXXI.

■

ARG. David de sna in Deum fiducia praefatus, partim eum
liberatorem implorat: partim conqueritnr de superbia
ho6tium suorum: partim fidei suae confirmandae causa,
se ad testandam gratitudinem comparat et accingit.

1. In te Iehova confido, ne pudefiam in aeter-
num. 2. In iustitia tua eripe me, et libera me, in-
clina ad me aurem tuam, et serva me. 3. Sis mihi
in rupem fortitudinis , in quam ingrediar semper:
mandasti ad servandum me, quia arx mea et pro-
pugmculum meum tu es. 4. Deus mi libera me a
manu impii, a manu improbi et violenti.

1. (In te Iehova.) Psalmum hunc scriptum
fuisse putaot de conspiratione Absalom: et quia
eenectuti8 suae meminit David, probabilis ost con-
iectura. Iam quia nobis ad Deum accedentibus
sola fides ianuam aperit, ut impetret David quod
postulat, testatur suo more se non concipere fictas
preces, scd serio ad Deum confugere: quia certo
persuasus sit in eius manu repositam esse suam
salutem. Nam qui circumagitur huc et illuc, et
spes suas varie partitur, vel trepide secum disputat,
vel contumaciter respuit Dei auxilium, vcl im-
patienter fremit ac tumultuatur: indignus est cui
opituletur Deus. Particula autem ubtyb in fine
primi versus, duplicem sensum recipit, sicuti docui
Psalmo 31, 2. Nam vel tacita est antithesis inter
praesentes aerumnas, et laetiorem exitum quem
sperabat David : ac si dixisset, Domine nunc qui-
dem iaoeo velut confusus, sed efficies ut aliquando
liberer. Vel non pudefieri in saeculum, tantundem
valet ao nunquam pudefieri. Quia vcro reliqua fere
conveniunt cum principio Psalmi 31 quidquid hie
sciens praetereo, inde petant lectores, quos cupio
taedio sublevare. In hac particula, ad quem veniam
semper, quae illic non ponitur, breviter petit David,
ita expositam sibi esse opem Dei, ut tutum re-
ceptum inveniat quoties periculi aliquid instabit.
Hoc est, Domine semper mihi apud te parata sit
defensio: et quotics ad te confugiam, propitius oc-
curras. Quod sequitur, mandasti ad servandum me,
quidam interpretes resolvunt in tempus optativum:
ac si David peteret se committi angeiorum custo-
diae. Sed melius est retinere praeteritum verbi
tempus, ut 8e prioribus experimentis ad bene spe-
randum animet. Ad angelos etiam restringere ne-
cesse non est verbum Mandandi: quia etsi illorum

655

PSALMUS LXXI.

656

opera utitur Deus ad suos tuendos, quia tamen in-
numera media servandi penes eum sunt, indefinite
accipio, Deum mandare de suorum salute quod de-
crevit, quoties favorem suum palam exserit aliquo
signo, et nunc solo nutu, nunc per homines vel
alias creaturas exsequitur quod apud se statuit.
Interea non dubito quin significet David Deo suf-
ficere suum imperium, quamvis aliunde subsidia
non accersat : ac si diceret, satis ad nos servandos
autoritatis esse in solo Dei praecepto.

4. (Deus tni.) Quanquam singularis numerus
ponitur, non tamen unum modo hominem designat:
quia credibile est totas hostium copias, a quibus
oppugnabatur complecti. Diximus autem alibi quan-
tum hoc ad impetrandi fiduciam valeat, ubi nobis
conscii sumus propriae integritatis, ut libere coram
Deo conqueri liceat, iniuste nos et scelerate ab ho-
stibus oppugnari, quia minime dubitandum est quin
causam nostram Deus suscipiat, qui patronum se
fore promisit iniuste oppressis.

5. Quia tu exspectatio mea, Domine Iehova,
fiducia mea a pueritia mea. 6. Super te sustentatus
sum ab utero, a visceribus matris meae tu extractor
tneus, in te laus mea semper. 7. Quasi prodigium
fui magnis,*) et tu fiducia mea robusta. 8. Replebitur
os meum lau&e tua, quotidie gloria tua.

5. (Quia tu.) Repctit quod paulo ante dixerat
de fiducia: nisi forte hanc sententiam ad rem ma-
gis quam ad cordis affectum referre placeat, quasi
diceret, cx beneficiis Dei sibi materiam bene spe-
randi datam esse. Et certe non simplioiter hic
refert, se in Deum sperasse, sed experientiam quo-
que simul coniungit: fateturque sibi iam puero ex-
hibita fuisse gratiae documenta, ex quibus discere
potuerit, nonnisi in solo Deo recumbendum esse.
Etsi autem ab affectu ipso realem, ut ita loquar, ;
fidei causam designat, colligere tamen inde licet
quam efficax ad fovendam spem eius fuerit bene-
ficiorum Dei recordatio. Cum hoc versu proximus
etiam cohaeret: nisi quod longius progreditur Da-
vid. Gelebrat enim non modo quae a puero ex-
pertus fuerat beneficia, sed quibus, antequam in
lucem ederetur, iam affectus fuerat. Ao similis fere
confessio habetur Psal. 22, 10, qua merito praedi-
catur admirabilis Dei virtus, et inaestimabilis bo-
nitas in hominum generatione: cuius ratio, nisi ad
eam essemus assueti, prorsus incredibilis foret. Nam
si ad historiam diluvii obstupeseimus, dum refert
Moses Gen. 8, 13 in foetida stercorum congerie
NoC vixisse cum familia decem menses, quum vi-
talem spiritum trahere non liceret: cur non aeque
mirabimur foetum matris utero inclusum vitam in

*) aux grands, en marge: ou a plusieurs.

sordibus degero, quae semihorae spatio robustissimos
quosque suffocarent? Sed ita scilicet nobis usu vi-
lescunt Dei miraoula. Spiritus autcm non abs re
ingratitudinem hanc castigat, tam memorabilem Dei
gratiam in ortu nostro commendans. Iam quum
cdimur in lucem, quamvis mater officium suum
praestet, adsit obstetrix, multique alii opitulentur,
nisi tamen Deus manum suam quodammodo sup-
ponens, susciperet nos in suum gremium, quid no-
bis fieret, et quae spes e6set prorogandae vitae?
Imo exitus ab utero, ingressus esset in mille mortes.
Quare non abs re vocatur Deus extractor ab utero.
Cui etiam respondet clausula versus, in te laus mea
semper. Significat enim materiam laudandiDei sibi
continua serie fuisse suggestam.

7. (Quasi prodigium.) Transit nunc ad queri-
moniam, quod propter ingentes miserias quibus
opprimebatur passim fuerit detestabilis. Etsi autem
aliqua in speciem repugnantia est in his verbis,
Dei beneficiis semper fuisse ornatum et prodigii
loco habitum, quia misere afflictus esset, utilissimam
tamen doctrinam elicimus, nulla calamitatum mole
obrutum fuisse quem de bonitate Dei gustum con-
ceperat. Quamvis ergo se abominationi esse vi-
deret, non potuit tamen ullis tenebris exstingui me-
moria bonorum, quae ad fidem dirigendam, instar
lampadis, erat in eius corde. Portenti vero nomine
non vulgaris calamitas exprimitur: quia nisi in-
solito modo oppressus fuisset, non exhorruissent ad
tantam deformitatem quibus non ignota erat misera
hominum conditio. Quo magis laudabile specimen
constantiae fuit non frangi nec debilitari pudore:
sed, quo magis reiiciebatur a mundo, magis in Deum
recumbere. Adversative enim resolvi debet sen-
tentia, Quamvis instar prodigii exsecrati sint eum
homines, Deo tamen subnixum fortiter stetisse. Si
0*3*1 vertere libeat Multos, sensus erit, vulgo no-
tas et celebres fuisso miserias Davidis: ac si in
theatrum productus, populi oculos in se converteret.
Melius tamen conveniet, meo iudicio, de Magnis vel
proceribus intelligere. Haec vero indignitas quam-
libet fortes animos non leviter pcrcollit, si miserum
hominem horrori habent qui videntur prudentia et
iudicio excellere, et qui autoritate praediti sunt.
Mox qua8i potitus voto suo, futurae gratitudinis
testimonium addit. Et quo alaorius in bonam spem
assurgat, plenis buccis se Dei laudes cantaturum
promittit: neque id semel, sed infatigabili perse*
verantia.

9. Ne proiicias me tempore senectidis, secundum
defedionem virtutis meae ne deseras me. 10. Quia
dixerunt inimici mei de me: et qui observant animam
meam, consultaverunt simul, 11. Dicendo } Deus de-
reliquU eum: persequimini, et comprehendetis eum:
quia non eripiens. 12. Deus ne procul dbsis a me,

657

PSALMUS LXXI.

658

Deus mi ad auxilium meum festina. 13. Pudefiant,
deficiant adversarii animae meae, operiafUur prdbro et
pudore quaerentes molum meum.

9. (Ne proiicias.) Quia nuper retulit, Dcum
8usoeptorem fuisse animae suae ab infantia, deinde
etiam in pueritia nutritum, totoque vitae curriculo
fuisso salutis custodem: nunc senio confectus, in
paternum oius gremium se reiicit. Nam quo nos
lnagis deficiunt vires, sicut ipsa necessitas ad Deum
quaerendum nos sollicitat, sic otiam speranda est
eius ad nos iuvandos propensio. Summa est, Do-
uiine, qui me vegetum in flore aetatis sustinuisti,
no iam caducum et fere emarcidum dcstituas: sed
quo magis tua ope indigeo, te ad misericordiam
flectat meus defectus. Ex hoc versu non tcmere
coniiciunt interpretes sermonem haberi in hoc
Psalmo de coniuratione Absalom. Et certe horri-
bile illud et tragicum spectaculum facere potuit ut
non modo promiscuum vulgus, sed qui pollebant
gravitate, quasi a monstro detestabili averterent
oculos, quum filius patrem regno expulsuin per ipsa
quoque deserta ad necem quaereret.

10. (Quia dixerunt inimici.) Alia etiam cir-
cumstantia Dei misericordiam sibi conciliat, quod
maiore licentia in ipsum saeviant improbi, dum
extetimant a Deo ipso reiectum ac proditum. Sci-
mus enim pessimis ctiam quibusque crescere animos
et audaciam, ubi innoxios vexando finguut sibi
nihil cum Deo esso negotii: quia non inodo spes
impunitatis eos confirmat, sed etiam de successu
gloriantur, ubi nihil ad cohibendam corum libidinem
obstaculi apparet. Porro quod tunc Davidi accidit,
filiis Dei propo ordinarium cst, ut nihil non au-
deumt contra ipsos iinprobi, dum sibi divinitus in
praedam expositos esse fingunt. Quia enim Dei
gratiam praescnti tantum fortuna metiuntur, quos-
cunque affligi patitur, contemni, relinqui, et proiici
ab eo putant. Hinc 86 ad quidvis tentandum mu-
tuo hortantur et acuunt, quia misoris nullus sit
futurus vindox. Atqui proterva haec corum in-
sultatio vicissim animos nostros debet erigere : quia
Dei gloriae intercst re ipsa comprobari quod toties
promittit, pauperibus et afflictis se opem laturum.
Nec vero quod sibi veniam a Deo promittunt impii,
haec stulta eorum imaginatio culpam extenuat: quin
potius bis in Deum sunt contumeliosi, oripiendo
quod ei maxime proprium est.

12. (Deus ne procul.) Quam difficilis et aspera
fuerit illa tentatio, quum Davidem statuerent impii
a Deo reieotum esse, vix satis potest exprimi.
Neque enim vocem hano inconsiderate spargebant:
sed qunm visi essent omnia prudonter expendere,
quasi de re comperta ferebant sententiam. Ideoque
heroicae fortitudinis fuit superare perversa eorum
iudicia, ut Deum nihilominus sibi propitium esse
Calvini opera. XXXI.

confideret David, et familiariter ad eum confugeret.
Neo dubium est quin Deum suum appellans, gravem
illum durumque insultum hoc clypeo repellat. Auxi-
lium vero Dei implorans, simul precatur ut pude-
fiant adversarii, donec consumpti fuerint. Quan-
quam haoc verba in futuro tempore legere non erit
absurdum, quia David precatione sua defunctus,
saepe insurgere solct contra hostes, et quasi tri-
umphum de ipsis agere. Sequutus tamen sum quod
contextui melius quadrabat. Quia autem iam alibi
exposui quomodo intelligi debeat haec imprccatio,
nunc repetere nihil opus est.

14. Et ego semper sperabo, et adiiciam super
omnem laudem tuam. 15. Os meum narrabit iusti-
tiam tuam, quotidie salutcm tuam, quia non cognovi
numeros. 16. Incedam in fortitudinibus Domini Ie-
hovae: memordbor iustitiae tuae solius.

14. (Et ego semper.) Iterum quasi victor omer-
gens, gratiarum actionem meditatur. Quanquam
non dubium est, quo tempore eius simplicitatem
ludibrio habobant impii, inter illas angustias sic
fuisso luctatum: quod colligimus ex verbo sperandi.
Quamvis ergo neque maiorum ullus se ostenderet
exitus, et impii non desinerent superbo ridere eius
fiduciam: sibi tamcn in spo esBe perseverandum
statuit: sicuti haec vera cst fidei probatio, attendere
ad solam Dei promissionem , ut sola eius luce per
densissimas afflictionum tenebras regatur. Hoc igi-
tur sperare, cuius meminit David, ex certaminibus
quae tunc sustinuit aestimandum est. Et so addi-
turum pronuntians super reliquas Dei laudes, quam
| sccurus sit de optabili exitu demonstrat, perinde
enim est ac si diceret, Domino quia pridem ad tua
beneficia assuefactus sum, non dubito quin nova
accessio novam quoque materiam mihi datura sit
celebrandae tuae gratiae. Clarius deinde oxprimit
quale laudis sacrificium Deo offorre instituat, assi-
duum iustitiae et salutis cius pracconem se fore
affirmans. Saepius vero antehac docui, non vocari
Dci iustitiam qua cuique repcndit quod suum est,
sed fidem quam euis praestat in ipsis fovendis,
tuendis, ac liberandis. Atque hinc nascitur inacsti-
mabilis consolatio, dum salutem nostram audimus
ita inniti Doi iustitiae, ut eandem cum hac firmi-
tudinem habeat. Salutem Dei active sumi hoc loco
satis notum est, eam iustitiae adiungit tanquam
causae effectum: quia non aliunde persuasus erat
8e fore salvuui, nisi quia iustus erat Deus, nec se
ipsum abncgaro poterat. Iam quia toties, ac tam
variis modis, tamque mirabiliter servatus fuerat,
ideo continuum sibi studium fore dicit colebrandae
gratiae Doi. Particulam ^ adversative quidam re-
solvunt, Quamvis incomprehensibilis mihi sit Dei
salus, vel captum meum excedat, ego tamon eam

659

PSALMUS LXXI.

660

narrabo. Sed propria significatio aptius convenit:
quia nihii est quod magis accendere animos nostros
debeat ad canendas Dei laudes, quam ubi nos in-
numeris beneficiis prosequutus est. Nam ut ad
specimen unum vel alterum torpeant, ut frigeant
in exiguo numero: ipsa tamen immensa multitudo
torporem et frigus nisi corrigat, minime excusabilis
est nostra ingratitudo. Discamus ergo, non leviter
et quasi cum fastidio gustare Dei bonitatem, sed
sensus omnes nostros extendere ad eius amplitudi-
nem, ut nos in admirationem rapiat. Porro mirum
est quomodo in mentem venerit graeco interpreti
vertere, Non novi literaturam. Indignus error est
notatu, nisi quod olim fanatici homines, ut sibi
applauderent in sua inscitia, iactabant Davidis
exemplo spernendas esse omnes literas, et scientias
liberales: sicut hodie Anabaptistae non alio prae-
textu se pro spiritualibus venditant, nisi quod om-
nis scientiae sunt expertes.

16. (Incedam in fortitudinibus.) Commode etiam
vertere licet, Ingrediar in fortitudines, atque haec
interpretatio non minus est probabilis. Sicuti enim
in periculis animos nostros occupat trepidatio et
anxietas, quia ad reputandam Dei virtutem non
satis sumus attenti: ita unicum levandae in malis
anxietati remedium est, penetrare in Dei fortitu-
dines, ut nos undique muniant. Sed quia optimo
convenit altera lectio quae magis rccepta est, dis-
cedere ab ea nolui, quanquam in 6ensu variant
interpretes. Quidam exponunt, Prodibo ad bellum
fretus Dei virtute: quod meo iudicio nimis restri-
ctum est. Incedere enim tantundem valet ac ma-
nere in firmo ac perpetuo statu. Etsi enim non
sine molestia nituntur fideles, neque alacriter voli-
tant, quin potius prae lassitudine gemunt: quia
tamen obstacula et difficuitates invicta animi ma-
gnitudine euperant, neque retrocedunt, neque de-
clinant a recta via, saltem desperatione non con-
cidunt, ideo dicuntur pergere, donec cursum absol-
verint. In summa, gloriatur David se nunquam
frustratum iri Dei auxilio, donec ad metam perti-
' gerit. Quia autem nihil in hac tanta infirmitate
difficiHus vel rarius est, quam perseverare, sensus
omnes suos colligit ad unam Dei iustitiam. Quod
enim se tantum illius memorem fore dicit, huo
spectat, 86 relictis omnibus pravis fiduciis, quibus
totus fere mundus circumagitur, in Dei protectione
fore prorsus defixum, rio vagetur post suas imagi-
nationes, vel hup et illuo abstrahatur. Augustinus
plus centies ad evertenda operum merita hoc testi-
monio utitur, et plausibiliter iustitiam quae gratis
a Deo donatur, meritoriao hominum iustitiae oppo-
nit, fatendum tamen est, in alienum sensum tor-
queri verba Davidis, qui simpliciter intelligit ncque
consilio proprio, neque industriae, noque virtuti in-
niti, neque ullis opibus, ut secure sibi salutem pro-

mittat: sed hoo unum sibi esse propositum, quia
iustus est Deus, fieri non posse ut ab eo deseratur.
Iustitia enim Dei, ut nuper attigimus, non gratui-
tum illud donum quo sibi reconciliat homines, vel
regenerat in vitao novitatem, sed fidem in servandis
promissis significat, qua se aequum, et rectum, et
veracem probare vult erga suos cultores. Solam
vero Dei iustitiam sibi in oculis et memoria fore
dicit: quia nisi attento ad eam restringimus 6ensus
omnes nostros, miras habet illecebras Satan quibus
nos in vanitatem abducat. Simul enim ac variae
spes obrepserint, nihil proclivius est quam diffluere:
et quisquis Dei gratia non contentus, vel tantillum
subsidii aliunde accerset, documentum suo lapsu
aliis praebebit quam evanidae sint omnes mundi
fulturao quae Dei auxilio miscentur. Quod si in
externo vitae statu gfadum aliter tenere non potuit
David, quam se, abdicatis omnibus aliis fiduciis,
reiiciendo in Dei iustitiam: ubi de spirituali aeter-
naque vita agitur, si vel minimum delapsi fuerimus
a gratia Dei, qualis futura est nostra firmitas?
Negari igitur non potest, quin partitio quam inter
liberum arbitrium et Dei gratiam comminiscuntur
papistae, miseras animas in ruinam praecipites agat.

17. Deus docuisti me a pueritia mea, et hucus-
que annuntiabo mirabilia tua. 18. Et etiam usque
ad senectutem et canitiem, Deus, ne deseras me, dotiec
annuntiem robur tuum generationi, cunciis venientibus
fortitudinem tuam. 19. Et iustitia tua, Deus, usque
in excelsum: quia fecisti magnifica: Deus quis si-
milis tibi?

17. (Deus docuisti me.) Iterum recitat quanto-
pere obstrictus sit Dei beneficiis, non modo ut. so
ad gratitudinem hortetur, sed ut spem suam con-
tinuet in futurum tempus, sicuti patebit ex proximo
versu. lam quum Deus tam vorbo quam factis nos
doceat, secundam speciem hic notari oertum est,
quod scilicet a pueritia usque continuis experimentis
didicerit David, nihil melius esso quam recumbere
in unum Deum. Porro ne unquam privetur hac
reali doctrina, testatur se in ea rite profecisse.
Nam in huno finem mirabilium Dei se praeconem
foro dicit, ne sua ingratitudine, beneficentiae Dei
cursum abrumpat. Hinc vero dependet ista pre-
catio, ne in sua senectute excidat. Sic enim ra-
tiocinatur: Quum to ab initio semper tam liberalem
ostenderis, o Deus, nunc quum mo deficere vides,
num manum porrigea ad opitulandum? Atque om-
nino sic atatuendum est, postquam nos adhuo in-
fantes dignatus est amore suo Deus, pueros com-
plexus est eodem favore, totoque vitae curriculo
benefacere non desiit, fieri non posse quin sibi ad
extremum con6tet. Ideo partioula D3 illative ac-
cipitur: ao si colligeret, Deum, cuius nunquam ex-

661

PSALMUS LXXI.

662

bauritur bonitas, ct qui mutabilis non est instar
hominum, eundem orga senes foro qui fuit erga
pueros. Alio deindo argumento precationem suam
confirmat, quia si fatiscat in senio, simul etiam
ovancsoet gratia Dei, qua hactenus fuit sustcntatus.
Nam si gratiam suam Deus tenui gustu libatam
mox subducat, nonnisi ad momentum vigebit eiua
memoria. Si vero pluribus suis beneficiis ornatos
in extremo vitae actu deserat, hoc otiam modo
gratiam perdet eius liberalitas. Se ergo ad finem
usque iuvari David postulat, ut posteris commendet
aequabilem gratiae Dei cursum, ac in morto ipsa
tcstetur, Deum.fideles qui ad eum confugiunt, nun-
quam fru9trari. Nam per generationem et eos qui
venturi sunt, filios et nepotes intelligit, ad quos non
aliter potest gratiae Dei memoria propagari, donoc
numeris omnibus absoluta cursum suum comple-
verit. Bobur et fortitudinem tanquam effectus iusti-
tiae Dei recenset. Interim tamen his elogiis omat
Hberationis modum, de qua sibi gratulatur, ac si
diceret, exhibitum in eo fuisse rarae virtutis et
pdtentiae documentum.

19. (Et iustitia tua.) Alii hunc versum con-
tcxunt cum proximo, et verbum narrabo dnd tov
xoivov repetentes, lustitiae nomen vertunt in accusa-
tivo casu. Sed quia in eo parum est momenti,
non insisto. Pluribus quidem verbis idem quod
prius dixerat prosequitur David, ac primo, iustitiam
Dei in sublime dicit esse evectam : deinde magnifice
operatum esse: tandemquo prae admiratione cxcla-
mat, Quis similis tibi? Est autem hoc notatu
dignum, iustitiam Dei, cuius propinqui nobis et
conspicui sunt effectus, locari tamon in excolso,
quia sensu nostro non comprehenditur. Nam dum
eam nostro modulo metimur, minima quaeque ten-
tatio nos absorbet. Ergo, ut ei aditus ad nos ser-
vandos pateat, ad concipiendam eius amplitudinem,
sursum ac deorsum, longe et lato mentes nostras
diffundi oportet. Eodem refertur secundum mem-
brum de magnificis Dei operibus: quia si cognitae
eius virtuti tribuimus iustam ac debitam laudem,
nunquam nos deficiet bone sperandi argumentum.
Tandem eo usque progredi oportet bonitatis Dei
sensum, ut nos in admirationem rapiat. Sic enim
fiet ut in Deo soio acquiescant mentes nostrae,
quae huc et illuc subinde prava inquietudine feruntur.
Nam si qua nobis ingeritur tentatio, protinus ex
musca facimus elephantem: imo fabricamus altissi-
mos montes, qui Doi manum a nobis arceant.
Interim Dei potentiam maligne restringimus. Huc
orgo tendit exclamatio Davidis, ut discamus fide
perrumpere, et omnibus impedimentis praeferre Dei
potontiam, sicuti meretur. Nam etsi fatentur omnes
verbo, nullum esse Deo similem, vix tamen cente-
simus quisque penitus ac serio persuasus est, eum
unum ad servandum sufficere.

20. Quia videre me fecisti tribulationes magnas
et malas, conversus vivificabis me % et ex abyssis terrae
conversus extolies me. 21. Multiplicabis magnitu-
dinem meam, et conversus consolaberis me. 22. Etiam
ego canam tibi in organo musico veritatem tuam Deus
meus, psallam tibi in cithara Sande Israel. 23. Ex*
sultabunt labia mea dum psdllam tibi, et anima mea
quam redemisti. 24. Etiam lingua mea quotidie
annuntiabit iustitiam tuam : quia pudefacti sunt, quia
ignominia affecti sunt quaerentes malum meum.

20. (Quia videre me.) Scitur verbum Videndi
apud Hebraeos transferri ad alios sensus: itaque
mala sibi ostensa fuisso queritur David, quae per-
pessus fuerat. Siouti autcm Deo fert acceptas suas
liberationes : ita rursum nonnisi eius consilio et
voluntate sibi quidquid pertulerat malorum fuisso
inflictum agnoscit. Sed primo tenendum est eius
consilium: nam ut comparationo illustret Dei gra-
tiam, recenset quam duriter afflictus fuerit. Si
prospera fortuna semper aequabiliter usus esset,
erat cur sibi gratularetur: sed non sensisset quid
sit incredibili Dei virtute eripi ab interitu. Nam
ad mortem usque descendere necesse est ut Deus
appareat redemptor. Quia enim nascimur sine
sensu et intelligentia, prima vitae nostrae origo
non satis clare autorem ipsum nobis demonstrat:
sed ubi ih desperatione succurrit Deus, resurrectio
ipsa nobis illustre est gratiao eius speculum. Hoc
modo Doi beneficium amplificat David, quod de-
mersus in profundam abyssum, eius tamen manu
eductus in lucem emerserit. Neque solum Doi
beneficio se incolumem esse praedicat, sed dignitate
fuisse auctum : quae mutatio velut restitutionis ou-
mulus fuit, perinde ao si ex inferis in coelum usque
evectue foret. Quod tortio repetit, Deum fuisse
conversum, ad providentiae eius commendationem
spectat: ac si diceret, nihil sibi fortuito accidisse
adversi: quia simulac illuxit Dei favor, mutatae
fuerint vices.

22. (Etiam ego.) Prorumpit adhuc in gratiarum
actionem: quia intelligit in hunc finem tam libera-
liter Deum suis opem ferre, ut celebretur eius
bonitas. In nominibus Nebel et Citharae alludit ad
morem tunc receptum, neo enim dubium est quin
pars illa fuerit legalis paedagogiae, et umbratilis
cultus, ad citharam et nablum oanere Dci laudes.
De publicis gratiarum actionibus loquor: quia etsi
privatim non vetamur interponere musica instru-
menta, a templis tamen manifesto spiritus sancti
edioto arccntur, dum Paulus 1. Cor. 14, 13 nonnisi
cognita lingua benedicere vel orare permittit. Veri-
tatis nomine intelligit, quum divinitus servatus est,
mercedem spei suae fuisse redditam. Sunt enim
res coniunctao in separabili nexu, promissiones Dei,
et veritas in ipsis praestandis. Nisi autem pendea-

42*

663

PSALMUS LXXIL

664

mus ox Doi verbo, insipida nobis erunt quaecunque
beneticia conferet. Nunquam etiam vel ad preces,
vel ad gratiarum actioncs incitabimur, nisi eodem
verbo praelucente. Quo magis detestabilis est dia-
boiici hominis Serveti furor, qui precandi rogulam
perverti docet sifides promissionibus alligatur: quasi
vero nobis ad Deum accessus pateat, donec sua
voce nos invitet. Proximo versu melius exprimit
80 non simulate, nec defunctorie gratias acturum
Deo: quia serio fervore ad hoo pietatis officium
prosiliet. Figuris enim quibus utitur, breviter in-
telligit nullum sibi maius oblectameutum fore,
quam in Deo laudando: atque ita obliquo profanam
eorum laetitiam perstringit, qui posthabito Deo
sibir in rebus prosperis gratulantur. Eodcm ulti-
mus quoque versus tendit, nullum scilicet suave et
optabile sibi fore gaudium, nisi coniunctum cum
Dei laudibus, et hunc sibi iucundissimum foro
fructum, colebraro laudibus suum redemptorem.

PSALMUS LXXIL

ARG. David totius ecclcsiao nomine, vota pro contiuuo regni
sibi promissi successu concipiens, simul docet veram
piorum felicitatem in, eo esse positam, dum sub manu
regis divinitus electi reguntur.

1. Solornonis.*) Deus iudicia tua regi da, et
iustitiam tuam filio regis. 2. Iudicabit populum
tuum in iustitia, et pauperes tuos in iudicio. 3. Pro-
ferent montes pacem populo, et colles in iustitia.
4. Iudicabit pauperes popidi, servabit filios afflkti,
et confringet cdlumninatorem. 5. Timebunt te cutn
sole t et coram luna generatio generationum. 6. Descen-
det sicut pluvia in herbam sectam, sicut imbres irri-
gantes terram.

1. (Solomonis.) Inscriptio Psalmi autorem non
designat, nam quum diserte in fine dicatur hanc
fuisse ultimam orationem Davidis, magis probabile
est Psalmum ab eo fuisse scriptum. Nisi forte
votum patrls sui Solomo successor, quo notius esset
ac magis in populo celebrc, in numeros digessit,
quod a verisimilitudine non abhorrct. Sed quia ^
Hebraeis plura significat, resolvere licebit, carmen
hoc fuisse in gratiam Solomonis compositum. Quod
si recipimus, notandum tamen erit, sub unius ho-
minis persona oomprehendi perpetuum regni 8ta-
tum. Caeterum, omnibus probe expensis, in hanc
coniecturam libenter inclino, quod David inter
ultimos spiritus precatus fuerat, redactum fuisse in
formam Psalmi a filio, ut aeternae memoriae con-

*) De Solomon, en marge: ou pour Solomon.

secraretur. Nam hoc videtur, ut de re maxime
seria, consulto fuisso additum, ultimam esse Da-
vidis precationem: quo attentius fidelcs et maiori
ardore cum memorabili sancti regis voto sua ipsi
quoquo coniungerent. Caeterura, quia Solomo ar-
gumentum a patre sumptum po&tico tantum nitore
ornavit, sit nobis David praecipuus autor. Qui
simpliciter vaticinium esse volunt de regno Christi,
videntur nimis violenter torquere verba. Deinde
scmper cavendum cst no Iudaeis obstrependi detur
occasio, ac si nobis propositum esset sophistice ad
Christum trahere quae dirccte in eum non com-
petunt. Sed quum David Dei mandato unctus in
regom, sciret hac lege se et posteros suos solium
tenere, ut tandem potestas et imperium ad Christum
perveniret: deinde in hoc regno ita contineri ad
tempus terrenam populi salutem, ut ex umbra illa
praestantius tandem aliquid emergeret, nempe spiri-
tualis et aeterna felicitas: merito de huius regni
perpetuitate ita fuit sollicitus, tamque ardenter pro
ea precatus est, ut inter extremos spiritus votum
suuni repetens, testatum esse voluerit, hanc ex om-
nibus suis curis summam esse. Nam quod de
aeterna dominationo hic habetur, non ad unum
hominem, vel paucos, imo ne ad viginti quidem
secula re8tringi potest: sed notatur successio, quae
in Christo finem et solidum complementum habuit.
1. (Deus iudicia.) Quanquam David apud quem
deposita fuerat promissio, anxie sub mortem filium,
qui regni successor futurus erat, Deo commendavit:
non dubium tamen est quin dictaverit toti ecclesiae
communem orandi formam, tum ut singuli fideles
non aliter sibi bene et feliciter fore persuasi, quam
sub uno capite, legitimum huno ordinem colerent:
tum ut ab illo umbratili regno ad Christum usque
deducerentur. Summa autem est, ut Deus regem
a se electum spiritu rectitudinis et prudentiae in-
struat. Nam iustitiae et iudicii nominibus formam
gubornandi rite compositam intelligit: eam tjrannicae
et effraeui profanorum regum licentiae opponons,
qui posthabito Deo pro arbitrio suo dominantur,
atque ita terrenis aliis regibus sacrum Israelis regem
coolesti unctione praeditum distinguit. Quanquam
interea colligimus ex eius verbis, nullum regimen
pesse in mundo rite constitui, nisi Dei auspiciis, et
praeeunte eius spiritu. Nam si propria virtute
satis instructi essent reges, frustra aliunde precario
rogaret David quod ipsis domi suppeteret. Nuno
vero Dei iustitiam et eiusdem iudicium regibus
dari postulans, nullos ad obeundum munus idoneos
esse admonet, nisi quatenus Dei manu formantur.
Ideo apud Solomonem Prov. 8, 15 olamat eius
sapientia reges per se regnare. Nec vero mirum
est, quum res sit praeatantissima ordo politicus,
Deum volle agnosci eius autorem, sibique omnem
eius laudem vendioare. A genere tamen ad speciem

665

PSALMUS LXXII.

666

descendere convenit : quia quum singulare Dei opus
sit rectum in mundo principatum erigere ac tueri:
multo magis necesse fuit, in sacro illo regno, quod
prae aliis elegerat, fovendo et conservando pecu-
liarem spiritus sui gratiam proferre. Per fUium
regis non dubium quin successores intelligat. Quan-
quam simul ad oraculum rospicit : De fructu ventris
tui ponam super sedem tuam, Psal. 132, 11. Atqui
nulla in posteris Davidis reperietur talis soliditas,
donec ad Ghristum ventum fucrit. Nam scimus,
mortuo Solomone collapsam fuisse regni dignita-
tem, ab eo tempore imminutas et accisas fuisse
opes: donec populo in exsilium traducto, et rege
probrose occiso, funesta regni clades accidit. Nec
vero post reditum talis fuit restitutio, quae magnam
spcm faceret, donec tandem ex arido trunco Isai
prodiit Christus. Ideoque inter Davidis filios pri-
mum gradum tenet.

2. (Iudicdbit populum tuum.) Quidam optative
legunt. Alii retinent futurum tempus, ut sit pro-
phetia, sed rectius est aliquid medium subaudire.
Quaecunque enim postea dicentur, manant ex illa
Dei benedictione, si rex ornatus fuerit iustitia et
iudicio. Ita igitur resolvi oratio debet: Guberna
Deus regem nostrum ut iudicet, vel hoc modo:
Ubi donatus fuerit tua iustitia, tunc vere iudicabit.
Est enim donum longe praestantius, bene regere
populum, quam ut e terra proveniat. Spirituale
vero Christi regimen, quo omnia instaurantur in
perfeotum ordinem, multo magis coeleste est donum.
Quanquam autem in genere de toto populo priore
membro loquitur, nominatim adiungit pauperes, qui
propter inopiam suam et infirmitatem alieno sub-
sidio indigent, et quorum gratia reges armati sunt
gladio, ut iniustis eorum oppressionibus succurrant.
Hinc etiam nascitur pax, ouius fit mentio yersu 3.
Nam quum hoc nomen Hebraeis non quietem modo,
sed prosperos omnes successus denotet, David po-
pulum tunc feliciter habiturum docet, si formatus
fuerit publicus status ad iustitiae normam. In pro-
ventu vero pacis metaphora est a terrae foecunditate
sumpta, ac si dixisset nullum fore angulum felici-
tate vacuum. Nam montes ut plurimum laborant
sterilitate, vel saltem non abundant tanta frugum
copia ut valles. Caeterum, tam pacis quam iustUiae
nomen cohaeret utrique membro, et bis repeti debet,
ao si dixisset, In iustitia pacem diffusum iri per
omnes terrae partes. Alii simpliciter legunt Iusti-
tiam, 8ed 3 non videtur esse supervacuum.

4. (IudicabU pauperes.) Finem et fructum
iustae gubernationis prosequitur, et quod breviter
attigerat de afflictis populi, fusius expiicat. Tenen-
dum est vero illud principium, non aliter fieri ut
se condneant reges in iustitia et aequitate, nisi per
Dei gratiam: quia ubi non praeest e coelo spiritus
rectitudinis, omne imperium in tyrannidem et la-

trocinium vertitur. Quia autem pollicitus fuerat
Deus sibi curae fore pauperes et afflictos populi
sui, ut obtineat David quod pro rege concipit votum,
id in pauperum solatium tendere ostendit. Nulla
quidem est apud Deum personarum acceptio: sed
non abs re Deus tenues, qui iniuriis et violentiae
magis sunt obnoxii, prae aliis commendat. Tollan-
tur enim leges et iudicia, quo quisque erit poten-
tior, ad fratres suos quoque opprimendos praeva-
lebit. Qui ergo nonnisi publica defensione tuti
sunt, his regem fore praesidio David specialiter
commemorat, vindicemque fore testatur ubi indigne
violati fuerint. Porro trita est loquendi forma He-
braeis, filios afflicti pro afflictis dicere: sicuti Graeci
interdum loquuntur, ut quum viovg iaiQcov dicunt
pro medicis. Quia vero in sublevandis et tuendis
pauperibus partes obire rex non potest quas ei
assignat David, quin autoritate et manu cempescat
improbos, non temere additur in fine versus, violen-
tos vel praedones, ubi vigebit iustitia, confractum
iri. Neque enim exspectandum est dum ultro
cedant, sed gladio reprimendi sunt, ne lasciviat
eorum improbitas et audacia. Cordatum igitur
principem esse oportet, atque animose paratum ad
cohibendos improbos, ut mansueti et modesti ius
suum obtineant. Atque ita nemo ad regendum po-
pulum erit idoneus nisi qui didicerit severus esse
ubi res ita postulat: quia fieri non potest quin sub
molli et ignavo, principe, vel etiam nimis facili et
remisso grassetur licentia. Ac vere olim dictum
fuit, deterius esse sub principe vivere cuius indul-
gentia omnia licent, quam sub tyranno ubi nulla
est libertas.

5. (Timebunt te.) Si per apostrophen legas,
poterit hoc ad regem non iucommodo referri, haec
scilicet praecipua fore dignitatis insignia quae re-
verentiam ei apud subditos concilient, si ius cuique
suum aequabiliter reddat: humanus sit ad iuvandos
miseros, et ad domandam malorum audaciam seve-
rus. Sed melius conveniet sine mutatione personae
interpretari de ipso Deo. Quanqnam enim inae-
stimabile bonum est, aequitatem mutuo coli inter
homines, maiori tamen in pretio meretur esse Dei
cultus. Ideoque piae sanctaeque gubernationis fru-
ctum non abs re David commendat, quod pietatem
et timorem Dei secum afieret. Ideoque Paulus
1. Tim 2, 2-iubens orare pro regibus, finem hunc
diserte exprimit, ut tranquillam sub ipsis vitam
degamus cum omni honestate et pietate. Quia ergo
periculum est ne collapso ordine politico, dissipetur
religio ac pessum eat Dei cultus, postulat David
ut Deus nominis sui ao gloriae respectum habeat
in rege conservando. Hoc eodem argumento et
reges admonet sui officii, et populum ad precandum
! stimulat: quia nihil praestantius est quam ad pro-
curandum Dei cultum votis omnibus eniti. Iam

667

PSALMUS LXXII.

668

ubi ad Christum venitur, hoc longe verius in eum
- competit : quia non alibi quam in eius regno fun-
data est vera pietas. Et certe Dei cultum usque
ad finem mundi potendens David, obiter significat,
se animo conscendere ad aoternum illud regnum
quod pollicitus fuerat Deus.

6. (Descendet.) Quanquam videtur asperior
esse similitudo , concinne tamen et soite exprimit
quantum utilitatis in commune proveniat ex probo
et legitimo regni statu. Scimus enim tonderi prata
initio aestatis, ubi iam dominatur calor: ita nisi
humorem novum sugeret terra, ipsae quoque radi-
ces propter terrae nuditatem arescerent. Docet
ergo David, non aliter Deum consulere ecclesiae
suae saluti, sub regis manu eam protegendo, quam
irrigatione terram ab aestu defendit. Hoc vero
praecipue in Ghristo videmus impleri, qui arcanam
gratiam stillando facit ecclesiam suam pullulare.

7. Florebit in diebus eius iustus: et multitudo
paciSj donec non sit luna. 8. Et dominabitur a mari
usque ad mare, et a flumine usque ad terminos ter-
rae. 9. Coram ipso procident incolae deserti, et
inimici eius pulverem lingent. 10. Reges Tharsis et
insularum munus afferent: reges Sckeba et Seba do-
num adducent. 11. Et prosternent se coram eo omnes
reges, omnes gentes servient ei.

7. (Florebit.) Necesse non est.saepius repetere
quod semel dixi, pendere has omnes sententias ex
primo versu. Ergo ut floreat iustus, et prospere
habeat populus, precatus est David, regem ornari
iustitia et iudicio. Solomonis quidem officium fuit
iustos tueri: sed proprium Christi est iustos facere:
quia non tantum ius 6uum cuique reddit, sed spiritu
suo animos reformat. Et hoc modo iustitiam post-
liminio reducit, quae alioqui exsularet a mundo.-
Hanc sequitur Dei benedictio, qua suos omnes ex-
hilarat, dum sub rege Christo nihil sibi ad solidam
felicitatem deesse vident. Si nomen pacis in pro-
prio sensu et magis restricto accipere libeat, non
repugno. Et certe ad summam beatae vitae nihil
pace optabilius : quando inter bellicos tumultus nihil
fere iuvat rerum omnium abundantia, sed corrum-
pitur et perit. Quod autem dies regis prorogat
U8que ad finem mundi, hinc melius liquet, Davidem
non modo comprehendere posteros suos qui terre-
num solium occuparunt, sed conscendere ad Chri-
etum, qui a morte resurgens coelestem sibi vitam
ac gloriam acquisivit, ut ecclesiam suam sine fine
moderetur.

8. (Et dominabitur.) Quia Dominus terram
populo suo in haereditatem promittens, hos quatuor
limites assignaverat, Genes. 15, 18 significat David,
8alvo et incolumi regno integram fore promissae
terrae possessionem : ut intelligant fideles nonnisi

florente regno Dei benedictionem constare suis
omnibus numeris. Dominaturum ergo pronuntiat
a mari rubro, vel sinu illo maris aegyptiaci usque
ad mare syriacum quod Palaestinae vocant: deinde
ab Euphrate usque ad desertum magnum. Iam si
quis excipiat, non congruere tam angustos fines
Ohristi imperio, quod propagari debuit ab ortu solis
usque ad occasum: solutio facilis est, Davidem ac-
comodare suo tempori : quia nondum amplitudo illa
clare patefacta erat. Exorsus est igitur ab ea de-
scriptione quae sub lege et prophetis nota et cele-
bris erat: imo et Christus ipse regnum suum inde
auspicatus est antequam penetraret in ultimas ter-
rae plagas: sicuti Psalmo 110, 2 dicitur, Sceptrum
virtutis tuae emittet Dominus e Sion. Sed paulo
post ampliare fines incipit, transmarinos reges fore
etiam tributarios docens, sicuti incolas deserti iugum
subituros. Quantum ad Q»¥ non dubito quin hoc
nomine designet qui versus meridiem longius abe-
rant a terra Chanaan. Et in genere statim addit
propheta, hostes regis terram osculaturos in signum
reverentiae. Scimus enim orientales hac caeremonia
fuisse usos, ad quam Alexander quoque Macedo
post domitum orientem suos cogere voluit, unde
ortae sunt magnae lites, quod Macedones contuma-
citer respuerent tam servile et sordidum obsequium.
Sensus ergo est, regem divinitus electum in Iehu-
dah longe lateque hostium fore victorem, ut sup-
pliciter eum venerentur.

10. (Eeges Tharsis.) Prosequitur quod coepit
dicere de propagatione regni. Tharsis vocant He-
braei totam plagam quae ad Ciliciam vergit. Ergo
per insulas totum maris mediterranei tractum signi-
ficat a Cilicia in Graeciam usque. Quia enim Iu-
daei contenti patriae suae commodis, non procul
navigabant ut aliae gentes: imo Deus eos data
opera incluserat, ne se corrumperent externis mo-
ribus: hinc factum est ut regiones, quibus opposi-
tum erat mare, vocarent insulas. Fateor quidem
Cyprum et Oretam , aliasque insulas comprehendi :
8ed hoc nomen patere dico ad omnes terras quae
ultra mare mediterraneum sitae erant. Per JTTDD
et IDl^K quodvis tributum aut vectigal intellige,
non autem voluntarias oblationes: quia loquitur de
hostibus devictis, et de subiectionis testimonio.
Quanquam videtur scriptura, ut rem odiosam miti-
get, consulto uti illis vocibus, ac si oblique subditos
argueret, si vectigalibus fraudarent suos reges. Per
JOtP quidam volunt notari Arabiam, per J<DD vero
Aethiopiam. Quanquam probabilis est eorum con-
iectura qui priore voce intelligunt totam partem
sinus Arabici quae ad Africam inolinat: secunda
vero quae per Q scribitur, Sabaeam , quae fertilior
erat magisque amoena regio. Quam insulse detor-
tus fuerit hio locus sub papatu, dicere nihil attinet.
Cantillant enim versum hunc de philosophis vel

669

PSALMU8 LXXIL

670

magis qui ad Christum adorandum vcnerunt. Quasi
vero ex philosophis reges subito crcare in eorum
arbitrio fuerit. Deinde etiam mutare plagas mundi,
ut ex oriente meridiem vel occasum facerent. Pro-
ximo versu clarius exprimit totum orbem Ohristi
imperio subiectum foro. Nam certe regnum Iehu-
dah nunquam magis quam sub Solomone floruit,
atqui tunc nonnisi pauci reges tributum pendebant,
et quidem moderatum: deinde hac lege, ut liberis
suis legibus viverent. David ergo a filio suo et
nepotibus exorsus, prophetioo spiritu ad spirituale
Ghristi regnum conscendit, quod apprime notatu
dignum est, ut sciamus non temere nos in spem
aeternae salutis fuisse adscitos: sed quia iam coe-
lestis pater nos filio suo destinaverat, hinc etiam
colligimu8, in ecclesia et grege Christi esse regibus
locum: quos hio David non exarmat gladio, nec
diademate spoliat, ut admittat in ecclesiam, sed
cum sua dignitate venturos esse dicit ut se coram
Christo prosternant.

12. Quia eripiet pauperem clamantem, et inopem
cui non est adiutor. 13. Miserebitur super egenum
et pauperem , et animas pauperum servabit. 14. A
fraude et videntia redimet animas eorum, et pretiosus
erit sanguis eorum in oculis eius. 15. Et vivet, et
dabit*) ei de auro Seba: et orabit pro eo semper,
quotidie benedicet eum.

12. (Quia eripiet.) Rursus testatur, regnum
quod celebrat, minime tyrannicum vel crudele fore:
sicuti maior pars regum, neglecta oommuni salute,
propriis commodis addicta est: unde fit ut miseros
populos inhumaniter premant, imo quo quisque
magis est formidabilis , omnia^ue ingurgitat, eo
praestantior habetur. Atque si de toto genere hu-
mano proverbii vice oelebrata fuit eententia, nulla
re magis ad.Deum accedere mortales, quam bene-
ficentia: virtutem hanc in regibus non fulgere, ni-
mis absurdum est, quos sibi Deus propius coniunxit
Quare non abs re David, ut regem divinitus ele-
ctum amabilem reddat, non modo iustitiae et ae-
quitatis oustodem fore dicit, sed adeo humanum et
misericordem, ut contemptissimis quibusque paratum
sit in eo praesidium, quod in regibus nimis rarum
est, qui splendore suo exoaeoati longe se a miseris
subducunt: ao si oura haeo sua dignitato esset in-
ferior et indigna. Atqui sanguinem plebeium, qui
vilis es8e solet, ao pro nihilo fere duoi, apud hunc
divinum regem summo in pretio fore David prae-
dioat. Constantia etiam et magnanimitas notatur
in verbo redimendi: quia non satis esset, regi non
placere fraudes et rapinas, nisi se vindicem fortiter

*) U luj donnera, en marge: ou on lny donnera, etc,
on priera, etc., on benira.

opponeret. Sub fraude vero et videntia omne male-
ficii genus complectitur : quia homo nocendo aut
leo est, aut vulpes. Alii enim aperta vi grassantur:
alii autem insidiose et occultis artibus ad iniqui-
tatem obrepunt. Porro scimus datum esse Christo
8ummum imperium in coelo et in terra, Matth. 28, 18
ut suo8 non modo protegat a temporalibus noxis,
sed praecipue ab omni Satanao iniuria, donec omni
molestia exemptos in aeternam quietem colligat

15. (Et vivet.) Quod nonnulli verbum hoc ad
pauperes roferunt, videtur coactum. Longa igitur
vita, quae non ultima est inter terrenas Dei bene-
dictione8, regem hunc donandum esse affirmat Da-
vid. Quae postea sequuntur, indefinite legenda
sunt: ac si dixisset, Dabitur ei aurum arabicum,
passimque concipientur vota pro salute eius. Ite-
rum repetit quod de potentia dixerat: quia si Ara-
bia pendat tributum, quanta opum congeries ex tot
regionibus magis vicinis contrahetur? Etsi autem
non regnat Christus ad aurum coacervandum, figu-
rate tamen docere voluit David, remotissimos quos-
que populos fore in officio, ut se ei totos suaque
omnia addicant. Neque enim novum est, spiritualis
regni gloriam sub externo splendore delineari.
Opulentissimum ergo fore Christi regnum praedixit
David, sed pro spirituali eius natura. Unde appa-
ret quam scelerate et nequiter hoc loco abusi sint
papistae, ut ad se corraderent caducas mundi opes.
Iam Bub communibus populi votis quibus commen-
dabitur salus regis Deo, significat subditos fore vo-
luntarios, ut nihil sibi optabilius esse ducant, quam
eius imperio parere. Etsi autem iugum detrectant
multi, hypocritae etiam tacite apud se fremunt, et,
si daretur optio, libenter abolerent Christi memo-
riam: vere tamen in omnes pios oompetit hic affe-
ctus, non modo quia terrenis quibusque regibus
officium hoc praestari iubet scriptura, sed quia pe-
culiari studio et cura tangi debent propagandi huius
regni, in quo et relucet Dei maiestas, et eorum
salus ac felicitas inclusa est: ideoque videbimus
Psal. 118 precandi formam toti ecclesiae dictari, ut
Deus regem hunc benedicat: non quod indigeat
suffragiis nostris Christus: sed hoc pietatis testimo-
nium merito exigit a suis cultoribus, quo etiam se-
exerceant ad postulandum regni Dei adventum.

16. Erit pdtma tritici in terra in capite mon-
tium, concutietur sicut Libani fructus eius, et egre-
dientur ez urbe quasi planta terrae. 17. Erit nomen
eius in saeadum, coram sole propagabUur nomen eius,
et benedicent se in eo omnes gentes, et beatum prae-
dicabunt iUurn. 18. Benedictus lehova Deus, Deus
Israelj faciens mirabUia solus. 19. Et benedidum
nomen gloriae eius in saeculum, et repleaiur gloria
eius omnis terra: Amen et amen. 20. Finiunt ora-
tioncs Davidis ftlii Isai.

671

PSALMUS LXXIL

672

16. (Erit palma.) Probabilis est eorum opinio
quibus palma tantundem valet ac exigua portio.
His autem duabus circumstantiis raram et insolitam
foecunditatem notari putant, quod ubi pauxillum
tritici, quantum scilicet palma capere potest, semi-
natum fuerit, et quidem in montium verticibus, qui
ut plurimum non adeo sunt feraces: uberrimum
tamen proventum fore, ut aristae non aliter reso-
nent quam arbores in Libano. Nescio tamen an
adeo subtilis comparatio inter sationem et messem
Davidis verbis respondeat. Simplicius ergo acci-
pere licebit, tantam fore copiam tritici in verticibus
montium, ut metatur plena manu. Sub hac autem
specie depingitur Dei benedictio: ac si dixisset
David, plenam fore bonorum abundantiam sub rege
Cbristo. Additur et propagatio sobolis: ac si di-
ceret, non modo omni genere fructuum fertilem
terram fore, sed urbes quoque fore generandis ho-
minibus foecundas. Nomen Libani malui reddere
in casu genitivo, quia durior est metonymia, quam
alii relinquunt, nomen montis pro apboribus ponentes.

17. (Erit nomen eius.) Rursus iterat quod de
huius regni perpetuitate prius asseruit. Nec dubium
est quin sedulo illud discernero voluerit a terrenis
monarchiis, quae vel statim evanescunt, vel ruunt
tandem sua mole: certe suo interitu ostendunt,
nihil osse in mundo diuturnum et stabile. Quod
nomen eius perpetuum fore dicit , non ita debet ac-
cipi, quasi superstes futura sit mortui fama: ut
profanos quoque homines sollicitat haec ambitio, ne
suum nomen una sepeliatur cum corpore: sed de
regno loquens propheta, nomen eius semper glo-
riosum et celebro fore dicit. Quod quidam expo-
nunt t^Dl^ *3S7 ac & decus quod daturus erat
Deus regibus Ichuda, praeferret solis splendori, con-
textui repugnat. Eodem enim sensu prius dixit,
Gum sole, et coram luna. Nunc ergo postquam
meminit saeculi, exegetico addit, propagatum iri no-
men coram sole. Ad vcrbum est, filiabitur: quia
sicuti sol quotidie oritur mundo, renovabitur huius
regis vigor, ut perpetua sit successio. Sic alibi
videbimus solem et lunam eiusdem aeternitatis vo-
cari testes, Psal. 89, 38. Unde sequitur, non posse
hoc intclligi de terreno imperio, quod in familia
Davidis non nisi ad breve tempus floruit: neo
modo in tertio successore fuit emarcidum, sed tan-
dem ignominiose etiam exstinctum. Ghristi vero
regnum etsi in terra saepe labascit, ut totius mundi
furiosis odiis impetitur, et concutitur gravissimis
Satanae machinis, mirabiliter tamen a Deo fulcitur,
ne concidat. Quod sequitur, In eo se benedicent
gentes, duplicem sensum admittit. Saepe enim ita
loquuntur Hebraei, dum quispiam in exemplar bene-
diotionis sumitur, sicuti in Davide sibi bonedicit,
qui Deum sibi precatur non minus esse benefioum
et liberalem, quam Davidi fuit : sicuti etiam rursum

dicitur in Sodoma et Gomorrha maledicere, qui
urbium illarum nomina ad exsecrationem arripit.
Si ergo in eundem sensum haec duo verba posita
sunt, benedicent se in illo, et, beatum dicent: bene-
dicere sibi in rege, tantundem valebit ao sibi ean-
dem preoari fortunam: quia omnibus admirationi
erit eius felicitas. Si vero distinguore inter haec
duo verba placeat (quod non minus probabile est)
benedicore in rege, idem erit ac petere ab eo feli-
citatis suae oausam: quia nihil optabilius sibi esse
videbunt gentes, quam leges ab eo suscipere.

18. (Benedidus.) Postquam suis successoribus
bene precatus est David, quia oraculo certior factus
crat vota sua non fore irrita, effertur in Dei laudes.
Nisi enim fidei oculis speculatus esset quae hactenus
vidimus, non tam libera et alacris fuisset eius ex-
sultatio. Quod dicit, mirabilia facere Deum sclum,
ad praesentem causam referri minime dubium est:
non modo ut regni excellentiam commenddt, sed
etiam se ipsum et alios admoncat, opus fore ad eius
conservationem mirifica et incredibili Dei virtute.
Et certe per omnes fero eius posteros non stetit
quominus solium illud centios caderet, atque etiam
absorbcretur. Ne longius progrodiar, nonne tur-
pissima Solomonis dofectio digna fuit exitiali ruina?
Reliqui vero successores, exceptis Iosia, Ezechia,
et Iosaphat, paucisque aliis, nonne certatim prolapsi
sunt in deterius, et Doi maledictionem sic provoca-
runt quasi data opera, ut mirum sit non statim
fulminasse ad perdendam totam sobolem? Iam, ut
8piritu prophetico donatus erat David, quia eum
non latebat, Satanam ecclesiae saluti semper fore
infestum, colligere potuit non sine magnis et ar-
duis difficultatibus Dei gratiam, de qua nunc disse-
rit, in sua gente fore aotcrnam. Et certe eventus
postea docuit quol miraculis sua promissa Deus
impleverit, sive reditum a babylonico exsilio specte-
mus, sivo incredibiles quae sequutao sunt liberatio-
nes, donec Ghristus quasi surculus ab emortua
etirpe prodiit. Hinc merito precatur ut gloria no-
minis eius repleat totam terram, quando ad ultimos
usque mundi fines ampliandum erat regnum illud.
Atque ut serio affectu, imo ardoro, his votis sc
pii omnes socios adiungant, additur oonfirmatio
Amen et amen.

20. (Finiunt orationes.) Diximus hoo non fru-
stra expressum fuiese a Solomone, siquidem ipse
po&ticis numeris argumentum hoc ornavit, non
modo ne patrem auum fraudaret debita laude, sed
ut acrius stimularet ecclesiam ad easdem fundendas
preces, quas David usque ad ultimum spiritum
continuaverat. Meminerimus ergo, tam serio affectu,
quam indefessa assiduitate orandum esso Deum, ut
sub manu filii sui ecclesiam tueatur. Et videtur
nomen patris Isai revocare memoriam originis, ut
inde magis illustretur Dei gratia, quod hominem

673

PSALMUS LXXIII.

674

ignobilem ex pecudum stabulo, qui etiam minimus
et contemptissimus erat inter fratres, in tam ex-
celsum honoris gradum extulerit ut regem praefi-
ceret electo populo.

PSALMUS LXXin.

ABO. Initio David, vcl quisquis sit autor, (juasi repugnante
oarnis suae sensu, Dei institiam et bomtatem praedicat.
Deiude fatetur, quum impios videret opibns norere, ct
suaviter deliciari, oontumeliose etiam Deo illudere, et
inhumaniter vexaro bonos et simplices: quo autem quis-
que integritatem maiore studio coleret, eo pluribus in-
commodis gravari: imo omnes Dei filios sub curis et
doloribus quasi macie tabescere: Deum vero, quaei in
coelie otiosus desideat, rebus tam confusis non mederi:
se graviter fuisse perculsum, ut prope curam religionis
et Dei timorem abiiceret. Tertio stultitiam suam coar-
guit, quod ex praesenti rerum statu perperam festi-
naverit iudicium ferre: et tolerantia opus esse docet,
ne fides in perturbationibus labascat.» Tandem conolu-
dit, si quis arcanae Dei providentiae suos progressus
concedat, in ipso fine clarura fore discrimen unde appa-
reat neque iustos suo praemio fraudari, neque impios
effugere iudicis manum.

Psalmus Asaph. 1. Atqui bonus Israeli Deus
rectis corde. 2. Quantum ad me, propemodum fluxe-
runb pedes mei, quasi effusi sunt gressus mei: 3. Quia
aemulatus sum in stultis, pacem impiorum videns.

De Psalmi autore non anxie disputo, quan-
qnam mihi verisimile est, quia eius canendi pro-
vincia mandata fuerit ipsi Asaph, nomen eius poni,
praeterito Davidis nomine, sicuti res per se notae
saepe taceri solent. Porro quam utilis sit nobis
huius doctrinao meditatio, ex prophetae exemplo
colligere promptum est, qui tametsi non vulgari
modo exercitatus erat in vera pietate, vix tamen
se retinuit in hac tam lubrica vacillatione : imo
antequam ad sanam mentem rediret, ad brutum
fere stuporem, collapsum se fuisse fatetur. Nos
vero quam tenuiter gustaverimus Dei providentiam,
experientia demonstrat. Fatemur omnes mundum
divinitus regi: sed si cordibus nostris id vcre esset
iniixum, longe alia esset fidei nostrae constantia ad
superandas res adversas. Nunc quum minima
quaeque occasio excutiat nobis hanc notitiam, ap-
paret nondum serio et vere nos fuisse persuasos.
Adhaec innumeris artificiis tenebras nobis obducit
Satan: et in confusis mundi rebus tantum est ca-
liginis, ut diffioile sit statuere, Deo curae esse ter-
ram. Triumphos ruos ut plurimum agunt impii: et
quum data opera Dei ultionem provocent, impune
videntur illudere dum illis paroit. Boni et sim-
plices inopia confecti, multis inoommodis oppressi,
vexati multis iniuriis, operti ignominia et probro,
Ccdvini opera. Vd. XXXI.

gemunt et suspirant: quo magis student prodesso
omnibu8, eo maiore licentia eorum tolerantia abuti
improbi audent. Quem non sollicitet impia cogi-
tatio, mundum fortuito volvi? Certo mentes infide-
lium penitus occupat, quas Deus non illustrat suo
spiritu, ut ad aeternam vitam se attollant: ideo
dicit Solomo repleri corda hominum impietate, et
Dei contemptu, quia promiscue omnia oveniunt bo-
nis et malis: quia scilicet res inordinatas non esse
sub Dei manu existimant. Scimus quosdam fuisse
ex philosophis qui Dei providentiam assererent, sed
usus docuit adhuc non fuisse serio persuasos, ut
rebus praeter animi sententiam cadentibus, quod
professi erant, aperte sint detestati. Guius rei me-
morabile habemus in Bruto exemplum : nihil potest
fingi animosius illo homine, et omnes cius aequales
confessi sunt cordatissimum esse hominem: atque,
ut homo stoicus, virtutem et providentiam Dei
magnifice praedicabat: victus tamen ab Antonio,
exclamat, quidquid de virtute credidit, esse meras
nugas: et studium recte vivendi lusorium esse, quia
fortuna dominetur in rebus , humanis. Ita vir ille
heroici peotoris, et qui speculum erat mirae con-
stantiae, virtuti renuntians, et sub eius nomine Deo
maledicens, turpiter evanuit. Ita omnium impiorum
iudicia huc et illuc eonvertunt varii eventus. Et
quomodo tam validis et violentis maohinis resiste-
rent profani homines, qui Dei spiritu non sunt
regeniti, quum singulari coelestis gratiao subsidio
opus sit, ne praevaleat eadem tentatio in cordibus
piorum, et contingat etiam ipsos interdum concussos
labascere: sicuti David nunc fatetur se parum ab-
fuisse a lapsu? Sed nunc ad verba descendo.

1. {Atqui bonus.) Adverbium "1}^ quo utitur,
non affirmat simpliciter hoc loco, sed adversative
capitur pro verumtamen. Quod autem abruptum
facit exordium, notaro operae pretium est: ante-
quam in hanc vocem erumperet David, inter dubias
et pugnantes sententias aestuasse. Nam ut strenuus
athleta se ipsum exercuerat in pugnis difficillimis :
postquam vero diu multumque sudavit, discussis
impiis imaginationibus, constituit Deum tamen ser-
vis suis 0886 propitium, ct salutis eorum fidum esso
custodem. Ita subest antithesis inter pravas imagi-
nationes quas suggesserat Satan, et hoc verae pie-
tatis testimonium quo nunc se confirmat: ac si
malediceret carnis suae sensui qui dubitationem
admiserat de providentia Dei. Nunc tenemus quam
emphatica sit exclamatio : quia non adscendit David
suggestum, ut disputet philosophico more, et con-
cinno artificio sermonem oontexat: sed quasi ex
inferis emergeret, pleno spiritu iactare quam ade-
ptus erat victoriam. Nam ut suo exemplo doceat
quam arduum sit certamen, viscera sua quodam-
modo profert in medium, et plus aliquid vult in-
telligi quam verbis exprimat. Summa est, quamvis

675

PSALMUS LXXIII.

676

io speciem negligat Deus suos cultores, favore ta-

men suo eos semper complecti. Nam specialiter Dei

providentiam eelebrat in regendis fidelibus: utsciant

non modo cum aliis creaturis divinitus se guber-

nari, sed Deum in eorum salutem peculiari cura

attendere, non secus ac paterfamilias sollicite curat

suos domesticos. Tametsi ergo totum orbem mo-

deretur, ecclesiam tamen suam, quam tuendam sus-

cepit, propiore intuitu dignatur. Haec ratio est

cur propheta Israelem nominet: atque etiam pro-

tinus hoc nomen restringat ad rectos eorde: in quo

est correctionis species. Multi enim qui superbe

obtendunt Israelis nomen, ac si praecipua essent

ecclesiae membra, Ismaglitae sunt ac Edomitae.

David ergo expungere volens e catalogo piorum

degeneres Abrahae filios, neminem agnoscit in Is-

raele nisi purum et integrum Dei cultorem: ac si

diceret: Quum Deum praedico Isra&li suo bonum

esse, non de omnibus intelligo, qui externa tantum

professione contenti fallacem titulum prae se ferunt :

sed de spiritualibus Abrahae filiis, qui se puro cor-

dis affectu Deo consecrant. Quod exponunt quidam,

Deum Israeli, hoc est electo populo, bonum esse:

deinde etiam alienigenis, qui modo veram rectitu-

dinem colunt: frigidum est ac coactum. Teneamus

ergo quod dixi, nam David bonitatem Dei erga

electum populum et ecclesiam commendans, roscin-

dore multos hypocritas coactus fuit qui desciverant

a Dei cultu: ideoque paterno Dei favore erant in-

digni. Caeterum his prophetae verbis respondet

Christi dictum Ioan. 1, 47: Hic est verus Israglita

in quo dolus non est. Nam quia apud Iudaeos,

exstincto Dei timore, sola fere manualis restabat

circumcisio, Chriatus legitimos Abrahae filios a fu-

catis hao nota discernit, quod dolo puri sint ac va-

cui. Et certe in Dei cultu primas partes obtinet

interior cordis sinceritas.

2. (Quantum ad me.) Ad verbum est, Et ego:

quod emphatice legi debet: quia intelligit David,

tentationes istas quae in Deum sunt contumeliosae,

fidemque obruunt, non aocidere tantum plebeiis ho-

minibus, vel qui leviter tantum aliquo pietatis

gustu praediti sunt: sed sibi quoque fuisse com-

munes, qui prae aliis in Dei schola proficere de-

buerat. Se igitur in exemplum proponens, eo magis

excitare nos voluit et stimulare ad sollicitum ca-

vendi studium. Etsi autem non succubuit, se tamen

parum a lapsu abfuisse dicens, admonet, omnibus

instare oadendi periculum, nisi eos forti manu

Deus retineat. Postea explicat ipsam tentationis

speciem, quod scilicet impios ex praesenti fortuna

felice8 aestimans, invidia tactus fuerit. Gravis et

noxia tentatio, ubi non modo tacite cum Deo liti-

gamus, quod res in ordinem non componat, sed

etiam habenas nobis laxamus ad peccandi audaciam,

dum nobis videmur id impune facturi. Oelebre est

illud Dionysii minoris dicterium, quum spoliato
templo prosperam navigationem haberet: Videtisne
deoe, inquit, favere sacrilegis? Ita eorum prospe-
ritas peccandi est illecebra: quia fingimus Deo pla-
cere quibus tam suaviter indulget. Sic Davidem
pupugit prospera illorum conditio, ac di nihil melius
foret quam se adiungere socium. Impios vero
stultos vocans, vel insanos, non intelligit inscitia
vel errore peccare, sed eorum vesaniam timori
Dei opponit, qui est caput sapientiae. Quamlibet
enim astuti sint impii, quia tamen principium recti
iudicii non tenent, ad Dei arbitrium formandam
esse vitam nostram, in sua caecitate insaniunt.

4. Quia non sunt ligamina ad mortem ipsorum,
et pingue robur eorum. 5. In labore hominis non
sunt, et cum homine non flagellantur. 6. Propterea
circumdat instar torquis eos superbia, operuit eos
amictus violentiae. 7. Egressus est prae pinguedine
oculus eorum, transierunt cogitationes cordis. 8. Dif-
fluunt, et loqunntur in malitia rapinam, e sublimi
loquuntur. 9. Posuerunt in coelum os suum, et
lingua eorum perambulat in terra.

4. (Quia tion sunt ligamina.) Describit impio-
rum commoditates, quae totidem sunt ad labefactan-
dam piorum fidem machinae. Et a prospera quidem
valetudine incipit, quod vegeti sint ac robusti, nec
aegro per continuos languores spiritum trahant.
Quidam ligamina ad mortem accipiunt pro remoris,
ac si dixissot eos repente mori in temporis articulo:
neque luctari cum doloribus, sicut etiam in libro
Iob 21, 13 terrena cerisetur felicitas, ubi se oblecta-
verunt profani in suis lautitiis, in puncto ad se-
pulorum descendere. Et Iulius Caesar, pridie quam
occideretur, sibi tv&avaalav videri dixit, subito et ex
inopinato mori. Ergo secundum illos interpretes
conqueritur David sine molestiis et aegritudine
impios facili et aequabili cursu transire ad mortem.
Sed eorum sententiae potius subscribo, qui coniun-
ctim legunt haeo duo membra, pingue esse robur
eorum, et non esse ligamina ad mortem, eo quod
non trahantur ad mortem quasi captivi. Nam quia
morbi vires nostras prosternunt, totidem sunt mor-
tis nuntii, qui nos fragilitatis nostrae admonent.
Ideo non frustra comparantur vinculis, quibus nos
Deus ad iugum suum adstringit, no vigor et robur
ad petulantiam nos incitent. Secundo loco dicit
impios laeta quiete frui, et quasi privilegio quodam
immune8 esse a miseriis, quibus obnoxium est totum
genus humanum. Quanquam enim ipsos quoque
involvunt communiter cum nobis afflictiones, et
sua in eos iudioia saepe Deus exercet: Deus tamen
consulto nonnullos semper in theatro locat, exami-
nandae fidei nostrae causa, in quibus apparet
exemptio a miseriis qualis hic describitur. Haec

677

PSALMUS LXXIIL

678

autem gravis tentatio est, quum laboriosa sit et
miserii8 referta hominum vita, atque omnibns prae-
scripta sit baec lez ao ratio vivendi, (Gen. 3, 19)
cernere Dei contemptores in suis deliciis quiescere,
ac si e mundo in coelestem aliquem nidum sublati
forent.

6. (Propterea circumdat.) Longius progreditur
haec querimonia, quod Deus, quum ipsos videat
sua humanitate indigne et scelerate abuti, eorum
tamen ingratitudinem et contumaoiam tolleret.
Utitur autem similitudine vestitus, ut eos ostendat
in maleficiis gloriari. Verbum pty a torque de-
ducitur. Itaque impios dicit sua audacia et furore
non secus gloriari ao si splondide aureo torque
ornati forent: violentiam illis esse pro amictu, quo-
niam in ea pulcerrimum docus esse existimant.
Nam quod rVtP nonnulli vertunt Nates, a contextu
nimis est romotum. Ego itaque non dubito quin
David, postquam a oapite vel collo incepit (nam
verbum p^ etiam coronare significat) nunc uno
verbo complccti voluerit totum vestitum. Summa
autem est, excaecari impios sua felicitate, ut magis
ac magis insolescant. Et apte superbiam priore
loco statuit, deinde violentiam addit comitem. Undo
enim fit ut rapiant ac praedentur undecunque impii,
tantumque saevitiae exerceant, nisi quia pro nihilo
ducunt omnes alios? quin potius sibi natum esse
fingunt humanum genus. Ergo superbia omnis
violentiae mater.

7. (Egressus est prae pinguedine.) Subiicit non
esse mirum si ita petulanter ferociunt impii, quum
ipsa pinguedo et sagina fere eiiciat eorum oculos.
Verbum Egredi quidam ita accipiunt, ac si oculi
suffocati evanescerent e suo loco. Sed quia pin-
guedo facit ut promineant oculi, proprium sensum
rctinere malo. Quanquam sciendum est non de
forma corporis loqui Davidem, sed metaphorice ex-
primere fastum quo inflantur impii ob nimiam
8aturitatem. Nam ita se ingurgitant in suam
abundantiam, ut arrogantia deinde crepent. Bifa-
riam etiam exponitur posterius membrum. Quidam
per verbum "l^y effraenem audaciam notari putant,
quia se non oontineant impii intra communem mo-
dum, sed erraticis suis consultationibus nubes trans-
soendant : sicuti saepe agitant quomodo occupare
possint totum mundum: imo vellent sibi creari
alios mundos: denique, ut sunt insatiabiles, vaga
et effraeni cupiditate transvolant coelum et terram.
Atque hic sensus non male quadraret, stultas eorum
cogitationes nullo modo temperari, nullisque finibus
cohiberi. Sed altera quoque interpretatio optime
quadrat, prosperos eorum suocessus superare quid-
quid animo conoipiunt. Et oerte videmus quosdam
plus adipisci quam optarint, ao si ipsis dormientibus
fortuna in eorum gratiam retia tenderet: sicuti
lepido hao forma pinxerunt Demetrium regem, qui

tot urbibus potitus orat, homo alioqui noque in-
dustrius, neque vigilans, neque magni consilii. Si
ita accipere libeat, oxegetice additum erit hoo
membrum ad pinguedinem (cuius ante uieminit)
definiendam, quod scilicet Deus supra vota et co-
gitationes bonorum omnium copiam illis ingerat.

8. (Diffluunt.) Quidam verbum p^gi transitive
accipiunt: sed quia grammatica ratio neutralem
quoquo sensum admittit, elegi quod contextui erat
aptius: quod scilicet homines se esse obliti, et
dissoluta audacia pudorem omncm calcantos, suam
improbitatem non dissimulent: imo palam glorientur
de suis rapinis. Et oerte videmus, impios, ubi
aliquamdiu votorum suorumfueruntcompotes, exuere
omnem verecundiam, nec captare latobras ad pec-
candum, sed pleno ore suam turpitudinem efflare:
Quid? an non possum te spoliare omnibus fortunis,
atque otiam iugulare? Possunt quidem hoc latro-
nes: sed metu se occultant. Gigantes autem isti,
vel Cyclopes, de quibus toquitur David, non modo
se exleges esse fingunt, sed immemores suae in-
firmitatis intemperanter despumant ac si nullum
esset recti et iniqui discrimen. Quod si tamen
magis arrideat diversa interpretatio , mihi etiam
non displicet, impios scilicet oppressiones suas
iactando, formidinem incutere simplicibus et quietis.
Nam quum se videant expositos eorum libidini,
fieri non potest quin tremant, et quasi liquefiant,
ubi vident tantum ipsis licore. Quod dicit loqui e
sublimi, tantundem valet ac suas contumelias evo-
mere in omnium capita. Sicut enim despicere
apud Latinos et xaiaflXinuv apud Oraecos dicuntur
euperbi homines, qui neminem recto adspectu di-
gnantur: sic David ipsos e sublimi loquentes in-
ducit: quia nullam sibi cum hominibus sooietatem
esse putant. Proximo versu dicit tam in Deum
quam in homines esse contumeliosos: quia nihil
illis est arduum, sed suo arbitrio subiiciunt coelum
et terram. Si quis ergo illis Doi potentiam obiiciat,
audacter perrumpunt: ab hominibus nihil sibi dif-
ficultatis fore putant: ita nullis obstaculis cedit
magniloqua eorum lingua, quin totam terram peram-
bulet. Quanquam autem videtur hyperbolica lo-
quutio, si tamen expendimus quam effraenis sit
eorum protervia, fatebimur prophetam non aliud
docere quam experientia demonstrat.

10. Propterea revertetur poptdus eius huc, et
aquae pleni calicis ezpritnentur %Uis. 11. Et dicunt,
Quomodo intdligtt Deus? ei an est scientia in Ex-
celso? 12. Ecce isti impii 9 et tranquiUi in saeculo,
coacervant divitias. 13. Certe frustra mundavi cor
tneum, et lavi quotidie manus meas: 14. Et fui
ftageUatus quotidie, et increpatio mea singulis ma-
tutinis.

43<

679

PSALMUS LXXIII.

680

10. (Propterea revertetur.) Varie hanc senten-
tiam torquent interpretes: primo quia relativum
sine antecedente ponitur, quidam indefinite accipiunt
de impiis, ac si dictum esset, Impios semper revolvi
ad istam cogitationem : et populum accipiunt de
magna caterva, quia nemo impius signum tollit
quin secum trahat multos comitcs. Putant ergo
illi prophetam dicere, turmatim multos confluere ad
unumquemque impium. Deindo in ipsorum aulis
contentos esse aquae potu: adeo illos fascinat per-
versa imaginatio. Atqui multo rectior est sensus,
qui etiam maiori consensu recoptus est, populum
Dei reverti illuc. Nam quod D1 /H quidam accipiunt
pro afflicto, coactum est. Nondum tamen satis
constat quid propheta velit. Quidam coniunctim
legunt, Populum Dci huc reverti, ut plenos calices
hauriat aquae moeroris. Ego vero versum hunc
penderc arbitror ex superiori serinone, ut sensus
sit, multos qui habiti fuerant in Dei populo, abripi
hac tentatione, ac naufragio etiam absorberi. Ne-
que enim videtur de electis Joqui, sed tantum notare
larvatos Israglitas, qui locum in ecclesia occupant.
Hos ergo dicit in exitium demcrgi, quia stulta
aemulatione decepti Deo et pietati valedicunt.
Quanquam poterit etiam commodo hoc referri ad
electos, quorum permultos adeo impetuose exagitat
ista tentatio ut so convertant ad obliquos errores:
non quod sccleribus se addicant, sed quia non per-
sistunt in firmo gradu. Sensus ergo erit, non
modo profanum vulgus, sed fideles ipsos, quibus
propositum est Deum colore, impelli ad illicitam
aemulationem. Quod postea sequitur, aquas pleno
calice illis exprimi, videtur esse causae redditio,
quia eos torquet moestitia dum nullus apparet pie-
tatis fructus. Nam aquis saturari, translatitie posi-
tum est pro haurire immodicos dolores.

11. (Et dicunt.) Quod tradunt quidam inter-
pretes prophetam redire ad impios, et roferre eorum
ludibria et blasphemias, quibus se ad peccandum
instigant, mihi non probatur. Potius enim ex-
plicat David quod proximo versu dixerat, fideles
ad impia commenta delabi, ubi caduca impiorum
felicitas oculos ipsis perstringit: nempe quia dispu-
tant sitne in Deo scientia. Quantum ad profanos
homines spectat, nimis inter eos vulgaris est haec
insania. Est quidem hoo carmcn Ovidii, Sollicitor
nullos esse putare deos: sed quia scimus a pogtis
exprimi communes hominum sensus, professus est
quasi in populi persona, simulatque aliquid adversi
contigit, effluere omnem Dei notitiam. Neque tan-
tum ambigunt sitne Deus, sed cum eo disceptant
ac iurgantur. Quid enim sibi vult illa vox: Nec
Saturnius haec oculis pater adspicit aequis, nisi
quod Iovi suo iniustitiam exprobrat mulier quae ex
animi sententia non tractatur? Ergo hoo inter
incredulos nimis vulgare ao tritum, negare mundum

curae esse Deo. Sed hic refert David, ipsos quo-
que fideles vacillare, non quod prorumpant in istam
blasphemiam, aed quia non possunt statim se oohi-
bere ubi ccssare videtur Dous in suo officio. Nota
est illa expostulatio Ieremiae 12, 1 : Iustus es
Domine, et rocta iudicia tua: interim venit in
mentem litigare tecum, quod via impiorum pro-
speretur. Hinc apparet quomodo pias quoque
mentee pungat dubitatio do providentia Dei: sed
tamen non penitus vulneret: quia praofatur Iere-
mias, fraenum hoc modo sibi iniiciens. Neque
tamon semper ita mature praeoccupant Satanae in-
sidias, quiu dubitando inquirant quomodo fieri
possit ut Deus, si mundum respicit, rebus tam
inordinatis non succurrat. Eorum qui impie contra
Deum blaterant, eius providentiam negando, sunt
duo genera. Quidam enim palam evomunt suas
blasphemias, quod Deus otio suo et deliciis conten-
tus, fortunae omne imperium permittat. Alii,
quamvis taciti intus sorbeant suas cogitationes, fre-
munt tamen nihilo minus, et Deum iniustitiae vel
torporis accusant, quod conniveat ad scelera, pios
negligat, sinatque omnia dissipari ac pessum ire:
pii autem, antequam pravae istae et nefandae co-
gitationes penetront in eorum animos, sose exonerant
in Dei sinum : nequo aliud petunt quam acquiescere
in arcanis eius iudiciis, quorum ratio ipsos fugit.
Sensus ergo huius loci est, non modo impios, quum
vident res in mundo turbulentas, fortunae dare
caecum imperium: sed ipsos quoque fidelos concuti,
ut ambigant de providentia Dei: et mirabiliter
retineri Dei manu, ne in hac abysso prorsus mer-
gantur.

12. (Ecce isti.) Quasi per hypotyposin demon-
strat qualis fuerit ista aemulatio quae eius animum
prope labefactavit: Ecce quum isti scelerati sint
homines, quiescunt tamen beati in suis deliciis, et
potentia eminent, neque id ad paucos dies, sed
diuturno et quasi perpetuo cursu. Quid autem
miuu8 consentaneum, quam liberaliter a Deo traotari
quorum apud homines infamia est ac detestabilis
improbitas? pV)# perporam hio pro mundo multi
accipiunt: quia potius conqueritur David de stabili
et diuturna felicitate impiorum, quae taedio morae
bonos conficit. Quum ergo soeleratos videat David
tam suaviter a Deo foveri, ad se ipsum desoendit:
et quia sibi verae probitatis oonscius est, secum
disceptat quid profuerit iustitiam oolere, eo quod
misere afflictetur. Dicit enim se quotidie flagellari,
et quotiea sol exoritur, aliquid incommodi sibi pa-
ratum esse, ut nullus sit miseriarum finis. Summa
est, Certe frustra studui mundum habere cor et
puras manus, quum me assiduae affliotiones mane-
ant, et quasi excubias agant ad me excipiendum
prima aurora. Haec enim conditio ostendit nullam
es8e coram Deo innocentiae mercedem: quia euos

681

PSALMCS LXXUL

682

cultores paulo humanius tractaret. Porro quia du-
abus partibus oonstat vera integritas piorum, nempe
puritate cordis, et externa operum iustitia, utram-
que partem David sibi vendioat. Nos quoque, eius
exemplo, discamus eas coniungere, ac incipere qui-
dem a munditie cordis, deinde vero eam testari
rectitudine et iustitia apud homines.

15. Si dixero, Narrabo sic, Ecce generatio filio-
rum tuorum: transgressus sum. 16. Et si applicui
animum ad hoc sciendum, molestia id fuit in oculis
meis. 17. Donec ingrediar in sanctuaria Dei, in-
telligam novissimum eorum.

15. (Si dixero.) Quia David cogitationes, qui-
bus tentatus fuerat, perversas esse videt, fraenum
sibi iniicit, suamque levitatem coarguit quod sibi
ambigere permiserit. Etsi autem consilium Davidis
minime obscurum est, in verbis subest aliquid per-
plexuin. "IJQ significat transgredi, atque etiam
fallere. Ideo vertunt quidam, Fefelli generationem :
ao si dixisset, Fraudarem hoc modo spe sua filios
tuos. Vertunt alii, Transgressus sum in genera-
tionem, hoc est, facerem iniuriam fidelibus. Sed
quoniam vorba prophetae sic habent, ecce generatio
filiorum tuorum, transgressus sum: ex quibus opti-
mus sensus elicitur, simpliciter ita interpretor: Si
impiae dubitationi assentiar, transgredior, quia ecce
perdurant fideles in mundo, et semper populum
aliquem tibi conservas. Ita nihil subaudiendum
erit, et verbum *rVCO seorsum absque constructione
legetur. Diximus autem alibi nomen *Tn proprie
ad tempus referri. Nunc clare tenemus quid vclit
David, quum sibi indulgeant profani homines in
suis speculationibus, doneo se ipsos tandem obdureut,
et excusso Dei metu, simul abiiciant spem salutis:
sanctus vir, ne in talo praeoipitium ruat, se ipsum
compescit. Narrare hic tantundem valet ac pro-
nuntiare quod meditatus sis, itaque sensus est, Si
iudicium quasi de re certa proferam , scelerata erit
transgressio. Quum ergo ante suspensus haereret,
nunc se graviter peccasse agnoscit. Ratio inter-
ponitur, quia Deus populum aliquem in mundo
superstitem tueatur. Et videtur demoostrativam
particulam ecce t repetere ex opposito: quia paulo
ante dixerat, Ecce isti soelerati. Ecolesiam vero,
quae tam furiose a Satana et innumeris hostium
copiis impetitur, salvam manere, vere divinum mi-
raoulum est.

16. (Et applicui animum.) Verbum 3£fn Q uo
utitur, proprie supputare signifioat, interdum voro
considerare vel expendere: sed adiectio sensum
quem posui flagitat, quod animum suum ad hoo
sciendum applicuerit. Caeterum quamvis trans-
gressionis se damnaverit, nuno tamen fatetur se
non fuisse explicitum ab ambagibus quae eius ani-

mum distrahebant, donec ingressus est sanctuaria
Dei. Summa enim verborum huc tendit, quamvis
huc et illuc mentem suam verteret, ratiocinando
tamen non potuisse assequi quomodo inter tantas
perturbationes Deus mundum gubernot. Porro de
se ipso loquens, admonet quousque perveniant ho-
mines ubi proprio sensu duce aguntur: nempe de-
ficere sub molestia, quia nihil certum vel stabile
reperiant. Nec enim dubium quin sanctuaria oppo-
nat carnis rationi. Unde sequitur, quidquid ex se
homincs sapiunt, frivolum esse et evanidum: quia
sola docilitas illis prudentiae loco est, dum a verbo
Dei pendent. Neque vero do incredulis loquitur,
qui sponto caecutiunt, se ipsos involvunt erroribus,
scandala etiam cupide arripiunt, quae procul a Deo
ipsos alienent. Sed quum modeste non minus quam
sedulo incumberet ad piam inquisitionem, reverenter
etiam non minus quam attente suspiceret Dei iu-
dicia, fatetur tamen se evanuisse, molestia enim
tantundem valet ac inutilis labor vel irritus. Quis-
quis ergo naturaliter ratiocinando , de iudiciis Dei
oertior fieri volet, absque profectu se fatigabit:
ideoque in superiorem gradum transire necesse est.
Per Dei sanctuaria quidam etiam ex Hebraeis ooc-
leste domicilium intelligunt, in quo habitant piae
animae et angeli: ac si dixisset, donoc agnoscam
non esse creatos homines hac lege, ut paulisper
floreant ao delicientur in mundo, sed ut peregri-
nando adspirent in coelum. Et sane de providentia
Dei neminem fateor recte iudicare, nisi qui supra
terram conscendit: simplicius tamen ac magis ge-
nuinum erit sanctuarii nomine intelligere coelestem
doctrinam. Quia enim lex reposita erat in sanctua-
rio, inde petenda erant oracula, et haec vera erat
discondi ratio, scite David Ingredi sanctuaria posuit
pro accedere ad Dei scholam, acsi diceret, Douec
sit Deus mihi magister, et ex eius verbo disoam
quod alioqui mens mea non capit, in reputanda
mundi gubernatione deficio. Quum ergo audimus,
homines, nisi aliunde sapiant quam ex se ipsis non
esse idoneos ad considerandum providentiae Dei
ordinem, quod iam erit nostrum sapere, nisi obe-
dienter amplecti quod Deus tam verbo suo quam
spiritu docet? Etsi enim David Sanctuarii voce
ad externam illam docendi rationem alludit quam
instituerat Deus in populo suo, arcanam tamen
spiritus illuminationem simul cum verbo complecti-
tur. Per finem illorum vel novissima, non intelligit
vitae exitum qui perspicitur ab omnibus: (quid
enim opus fuisset in sanctuaria Dei ingredi?) sed
extenditur hic finis ad Dei iudicia, quibus palam
facit, quum dormire vulgo creditur, se in opportu-
num tempus poenas differre quas promeriti sunt
improbi. Hoc paulo fusius explicandum est. Si
ex Deo qualis sit impiorum conditio discere cupi-
mus: respondet, ubi paulisper floruerint subito

683

PSALMUS LXXIII.

684

marcescere. Quod si continuo cursu fluat illis feli-
citas usque ad mortem, hoc tamon nihil est, quum
eorum vita nihil sit. Quum ergo Deus impios
omnes male perituros pronuntiet, si apertam in hac
vita vindictam de illis sumit, occurrat nobis Dei
iudicium. Si autem nulla ultio in terra appareat,
mentes nostras suspendere convenit: quia nondum
advenit finis vel novissimus dies. Denique si in
considerandis Dei operibus rite proficere cupimus,
primum rogandus est ut nobis aperiat oculos: (quia
nihil aliud quam desipiunt qui a se ipsis volunt
esse oculati et perspicaces :) deinde auctoritas verbo
eius danda est.

18. Certe in lubricis posuisti eos^ deiicies eos in
desolationes. 19. Quomodo fuerunt in vastitatem
quasi montento? perierunt f consumpti sunt ab horro-
ribus. 20. Quasi somnium post expergefactum ho-
minem: Domine in suscitando imaginem eorum con-
temptzbilem reddes.

18. (Certe in lubricis.) Iam David luctis per-
functus, quasi novus homo esse incipit: et compo-
site loquitur quasi ex alta epecula, sicuti hoc re-
medium in rebus turbatis propheta Habacuc 2, 1
suo exemplo nobis praescribit, Adscendam, inquit,
super speculam meam. Ostendit ergo David quan-
tum prosit Deo appropinquare. Video, inquit, Do-
mine, quid agas, quamvis enim paulisper subsistant
impii, in lubrico tamen agitantur, ut brevi conci-
dant. Utrumque verbum praeteriti temporis est:
sed ponere in lubrico, de praesenti tempore capitur:
ac si diceret ideo raptari in sublime ut casu graviore
ruant. Hoc quidem videtur etiam bonis commune
esse, quia totus mundus lubrious est: sed quia e
coelo pendent fideles, imo fundati sunt in Dei vir-
tute, quamlibet sint fragiles, et incerta eorum con-
ditio, non dicuntur in lubrico stare. Quod si nu-
tent, vel etiam labantur, Dominus supposita manu
nutantes confirmat, et lapsos erigit. Inde autem
lubricitas irapiorum, quod in sua potentia quasi in
glacie pedem figunt, seque vesana elatione ad prae-
oipitium comparant. Neque enim imaginanda est
nobis fortunae rota, quae temere omnia volvendo
misceat: sed tenendum Dei consilium quod attingit
propheta, et quod piis omnibus dicit in sanctuario
patefieri, nempe occulta Dei providentia impelli.
Qua de re lectores, si volent, videant pulcrum
Olaudiani carmen libro primo oontra Rufinum.

19. (Quomodo fueruni.) Haeo admiratio non
parum ad confirmationem proximae sententiae valet.
Nam sicuti torporem nobis adeoque stuporem indu-
cit prosperitas impiorum, ita inopinata pernicies
meliu8 nos expergefacit, ut inquirere quisque coga-
tur quomodo factum sit quod omnes putabant fieri
non posse. Ergo quasi de re incredibili interrogat

propheta. Simul tamen admonet Deum eic quotidie
operari, ut nobis iusta sit mirandi occasio, nisi
oculi deessent. Imo si fide eminus prospiceremus
iudicia Dei, nihil novum vel difficile oreditu oon-
tingeret: quia admiratio ex socordia nascitur. Quod
dicit impios consumi a terroribus, duplicem sensum
admittit: vel quod fulminet Deus oontra eos inso-
litis modis, qui propter novitatem formidinem in-
cutiunt: vel quod Deus, licet manum non admoveat,
8olo fiatus sui horrore exanimet hostes suos, et in
nihilum redigat: quum tamen secure despiciant
omnia pericula, ac si essent extra telorum iactum,
et foedus haberent cum morte, sicuti prius vidimus
cum hac iactantia protervientes induci, Quis noster
Dominus est? Psalm. 12, 5. Ego ut priorem
sensum magis amplectar, hac ratione inducor, quod
Deus, ubi nos adeo tardos ad consideranda iudicia
sua videt, ut torporem nostrum corrigat, violenta
iudicia exercet, ac inusitatis modis persequitur im-
pios, ac si terram concuteret.

20. (Quasi somnium.) Haec similitudo frequen-
ter in scriptura occurrit, sicuti Iesaias 29, 7 hostes
ecclesiae similes fore dicit nocturnae visioni. Sed
alios loco8 adducere longum esset, atque superva-
cuum. Aptissime autem convenit ad locum prae-
sentem. IJnde enim tanta fortunae impiorum ad-
miratio, nisi quia sopor mentes nostras occupat?
denique non secus fingimus beatos esse ao felicee,
quam somniando fabricamus regna quae nunquam
fuerunt. Nam qui verbo Dei illuminati vigilant,
quamvis ante eorum oculos splendeant impii: con-
trario splendore, qui longe superat, retinentur. Nos
ergo expergefieri propheta iubet, ut appareat me-
ram vanitatem esse quidquid suspicimus in mundo:
sicuti ipse nunc rediens ad sanam mentem, se prius
somniasse ac delirasse agnoscit. Oausa additur,
quia Deus imaginem eorum contemptibUem et pro-
brosam reddet. Hac autem voce perperam, meo
iudicio, quidam intelligunt animam hominis, quia
formata sit ad Dei imaginem: quum simpliciter
externam pompam derideat propheta, quae oculos
perstringens simu effugit : quemadmodum et Psal-
mo 39, 7 habuimus : Gerte in imagine transit homo,
quod tantundem valet ac fluere instar aquae, cui
nulla ine8t soliditas: vel potius instar figurae, quae
in specuio refulgens substantia tamen caret Imago
igitur hic significat quod vulgo dicimus apparontiam.
Atque ita oblique errorem nostrum coarguit pro-
pheta, quia de nihilo nobis phantasmata oonoipimus.
Particula "p t>3 proprie significat In urbe : sed quia
frigide hoo aictum esset, multi prudenter tantundem
valere iudicant atque l^ro, quod etiam ex puncto
cames colligitur. Ita vertendum est in suscitando,
hoo est, ubi transierint somnia ista quae nos delu-
dunt. Id autem fit non modo quum Deus res tur-
batas in tolerabilem ordinem restituit, sed quum

685

PSALMUS LXXIII.

686

tenebris discussis, mentes quoque nostras serenat.
Etsi autem nunquam ros in mundo compositae cer-
nuntur ut optandum foret, quia Deus spei nostrae
fovendae causa perfectum statum differt usque ad
diem ultimum iudioii: quoties tamen manum suam
exserit contra impios, illucet quaedam aurora, ne
densior caligo nos sopore occupet. Trahunt hoc
quidam ad ultimum iudicium: ao si dixisset David
pollere opibus et potentia impios in mundo, et con-
fusam hanc noctem durare usquedum suscitabit
Deus mortuos. Etsi autem utilis est dbctrina, hic
locum non habet: quia a contextu prorsus aliena
est. Si cui magis placeat legere In urbe, sensus
erit, non obscuram fore Dei vindictam, quum fluxum
impiorum decus subiiciet opprobrio: sed hoo palam
fore et conspicuum, quasi in frequenti urbis foro.
Sed melius cohaeret Suscitandi verbum, quod som-
niis opponitur.

21. Quia excanduit cor tneum, et renibus meis
compunctus sum. 22. Et ego stultus, nec cognovi:
quasi iumenta fui apud te. 23. Ego vero semper
tecumj tenuisti manum dexteram meam. 24. Con-
silio tuo diriges me: et tandem in gloriam suscir
pies me.

21. (Quia excanduii.) Iterum confessionem re-

petit quam prius ediderat, quod scilicet pravae

aemulationis punctiones in animo sentiens, stoma-

chose litigaverit cum Deo. Bilem fermento com-

parat. Alii vertunt, aceto oor fuisse perfusum. Sed

melius oonvenit cor fuisse acidum, vel turgidum

instar fermenti: sicut etiam apud Plautum mulier

iraoundia fervens, dioitur tota esse in fermento.

Alii legunt, Gompuncti sunt renes mei: et J{ in

prinoipio dictionis positum esse volunt loco rji quod

ad sensum parum interest. Scimus autem nV?D W u0

nomineHebraei renes intelligunt) deduci a H72 quod

est appetere, quia sedem cupiditatum ponunt in

renibus. Perplexis itaque cogitationibus quasi spi-

nis 86 fuisse confixum dicit. Unde autem haec tam

aori8 indignatio Davidi, ante diximus. Multi enim

profani homines, quamvis coelesti providentia mun-

dum regi negent, non tamen se magnopere discru-

ciant, sed rident fortunae lusus. Quo autem magis

persuasum est fidelibus, Deum esse mundi iudicem,

eo magis excandeeount ubi non respondet eorum

votis. Mox vero severe se, ut par erat, castigans,

stultum primo voeat: deinde accusat suam igno-

rantiam: tertio dieit se bestiis fuisse similem. Si

tantum de sua inscitia confessus esset, quaeri po-

terat unde vitium vel defectus. Hoc igitur stul-

titiae suae adscribit, quam magis amplificat, com-

parans se brutis animalibus. Summa est, pravam

illam aemulationem , cuius meminit, ex inscitia et

errore natam esse: erroris vero culpam in ipso re-

sidere, quia mente alienatus desipuerit: neque id
vulgari modo, sed ad brutum stuporem usque. Etsi
enim verum est quod ante diximus, homines de
operibus Dei nunquam rectum iudicium facere, quia
in illis considerandis deficiunt omnes eorum sensus:
merito tamen David culpam sibi imputat, quod ab
humano iudicio ad brutas pecudes desciverit. Cae-
terum, quoties non placebit nobis consilii Dei ratio
in mundi gubernatione , meminerimus id sensus
nostri pravitate fieri. Particula "]£D^ comparative
hic accipitur pro coram te, ac si dixieset: Domine,
quamvis aliqua ratione excellere visus sim in
mundo, coelestis tamen sapientiae tuae respectu fui
quasi iumentum. Nec abs re hanc particulam in-
terposuit. Unde enim fit ut homines sua vanitas sic
demulceat, nisi quia dum alius alium respicit, omnes
sibi blandiuntur? Luscus enim sibi videtur quisque
inter caecos: saltem hoc uno contentus est, quod
alii nihilo magis sapiunt. Ubi autem ad Deum
venitur, iacet ille, cui indormiebant , communis
error.

23. (Ego vero semper tecum.) Hio alio sensu
dicit 86 fuisse cum Deo. Gratias enim agit, quod in
illa ruinae proclivitate retentus ab eo fuerit ne
prorsus excideret. Huius vero gratiae magnitudi-
nem illustrat confessio illa, quod vesanus fuerit, et
brutum animal. Bis enim ac ter dignus erat qui
abiiceretur ubi fremere audebat contra Deum.
Caeterum duobus modis apud Deum eese homines
dicuntur, nempe vel sensu et cogitatione, dum per-
suasi sunt se agere sub illius oculis, eiusque manu
regi et virtute sustineri: vel dum illos palantes ac
vagos Deus arcano fraeno continet, nec in totum
alienari patitur. Qui ergo se a Deo negligi fingit,
non est apud Deum, proprio sensu : sed occulta eius
gratia apud eum manet, quia non deseritur. Deni-
que propinquus est semper Deus electis suis: quia
licet tergum obvertant, eos tamen paterno semper
intuitu prosequitur. Per apprehensionem dexterae
significat mirabili Dei virtute se fuisse retractum a
profunda illa abysso in quam se proiiciunt reprobi.
Quod ergo se cohibuit David ne prorumperet ad
manifestas usque blasphemias, ne obduresceret in
errore, quod etiam se ipsum stultitiae damnavit,
hoc Dei gratiae fert acceptum, quod porrecta dextra
ipsum a praecipitio erexerit. Hinc vero perspicimus
quam pretiosa Deo sit salus nostra, quoa, dum
procul ab ipso vagamur, sollicite tamen nos respicit,
manumque extendit ad nos colligendos. Non debet
quidem hoo obtendi in praetextum ignaviae, sed
tamen experientia docet, quum stupidi torpemus,
nos Deo curae esse, adeoque fugitivis et erronibus
propinquum esse. Et notanda est vis metaphorae,
quum dextram apprehendere dicitur, nulla enim tam
levis est tentatio quae non facile nos deiiciat, nisi
divinitus fulciamur. Quod ergo non succumbimus

687

PSALMUS LXXIIL

688

etiam in gravisdimis pugnis, non alinnde est qnam
ex spiritus sancti auxilio: non quod splendide
semper iu nobis exserat suam virtutem, quia saepe
eam perficit in nostra infirmitate: sed satis cst
quod caecis et nescientibus succurrit, labantes sus-
tentat, imo etiam lapsos erigit.

24. (Consilio tuo.) Quoniam verba sunt futuri
temporis, hunc genuinum esse sensum existimo:
Domine postquam nunc tuo ductu in viam semel
reductus sum, posthac etiam regere me perges,
donec tandem in gloriam tuam suscipiar. Scimus
enim, Davidi solenne esse, ubi gratias agit, conci-
pere fiduciam in futurum tempus. Postquam ergo
confessus est infirmitates suas, celebravit quam ex-
pertus erat adiutricem Dei gratiam: nunc de eius-
dem perseverantia spem sibi facit. Directio con-
silii prioro loco ponitur: quia etsi stultis et incon-
sideratis res interdum bene succedunt (quia nostris
erroribus medetur Deus, et quae male tentata fue-
rant, in laetiorem exitum vertit) ordinaria tamen
et plenior eius benedictio est dare suis prudentiam:
et hoc imprimis petendum, ut spiritu cosilii et iu-
dicii nos gubernet. Quisquis enim sua prudentia
fretus quidquam aggredi audebit, quia sibi arrogat
quod Dei proprium est, cum hac sua temeritate
pudefiet. Si enim Davidi necesse fuit praeeuntem
habere Deum, quanto magis eodem duce nobis opus
est? Consilio deinde adiungitur gloria, quae, meo
iudicio, ad aeternam vitam restringi non debet, si-
cuti faciunt quidam: sed totum felicitatis nostrae
cursum complectitur, a principio quod nunc cerni-
tur in terra: usque ad finem, quem speramus in
coelo. Sibi ergo aeternam gloriam a gratuito Dei
favore promittit David, non tamen excludit bene-
dictiones quibus in terra suos prosequitur, ut ali-
quam felicitatis partem iam delibent.

25. Quis mihi in codo? et tecum*) non optavi
in terra. 26. Defecit caro mea et cor meum: robur
cordis mei, et portio mea Deus in saecidum. 27. Quia
ecce t qui discedunt abs te, peribwvt : perdidisti omnem
fornicantem abs te**) 28. Quantum ad me, appro-
pinquare Deo, mihi bonum est: posui in Domino Ie-
hova spem meam, ut enarrem omnia opera tua.

25. (Quis mihi in codo?) Olarius demonstrat
quantum profecerit in sanctuario Dei: quia ipso
uno contentus, quaecunque se praeter ipsum offe-
runt, reiiciat. Est quidem aliis linguis aspera lo-
quendi forma qua utitur, sed Hebraeis trita, dum
interrogatio et affirmatio simul iunguntur. In sensu
quidem nulla est ambiguitas, Davidem praeter Deum
nihil in coelo vel in terra appetere, et illo excepto

*) avec toy, en marge: ou outre toy.

'*) arriere de toy, en marge: ascavoir en te

delaissant.

foetere quaecunque homines ad se alliciunt. Et
certe tunc demum suam apud nos gloriam obtinet
Deus, si huc et illuc non ciroumferimur, sed unus
ipse nobis sufficit. Quod si vel minimam partem
affectus nostri addioimus creaturis, eatenus Deum
fraudamus debito honore. Et tamen hoc sacrilegio
nihil magis vulgare fuit omnibus saeculis, nec ho-
die est. Quotus enim quisque sensus suos in solo
Deo inclusos tenet? Yidemus quam multos ei co-
mites adiungat superstitio, quamvis enim fateantur
papistae a Deo pendere omnia, innumera tamen
sibi hinc inde subsidia accersunt. Alii superbia
inflati, vel se vel alios hominos socios Deo obtm-
dunt, quo diligentius notanda est haec doctrina,
nobis fas non esse quemquam appetere praeter
Deum. Quanquam autem coeli et terrae nominibus
designat quidquid imaginari possunt homines, vi-
detur tamen duas species distincte notare, neminem
ergo 8e praeter Deum in coelo quaerere dicene,
repudiat omnes fictitios deos quibus coelum replei
communis mundi error ac stultitia. Quod negat se
quemquam optare in terra: refero ad fallacias, qui-
bus totus fere mundus se inebriat. Nam qui priore
illo Satanae artificio nou falluntur, ut sibi falsos
deos fabricent: vel arrogantia se decipiunt, dum
sua industria, aut virtute, aut prudeutia confisi,
usurpant quod Dei proprium est: vel se inescant
fallacibus illecebris, dum recumbunt in hominum
favorem, vel suis opibus aliisque subsidiis nituntur.
Haec igitur una est quaerendi Dei ratio, ubi non
abstrahimur per varios circuitus, et exuti omni
superstitione et superbia, ad Deum unum nos recta
conferimus. Nam particula haec, tecum neminem
volui, tantundem valet ac si dixisset: Quia te co-
gnovi unum mihi satis superque esse, non rapior
post varios appetitus, sed in te acquiesco. Porro
ut Deo uno satiemur, operae pretium est cognoscere
quam bonorum plenitudinem nobis offerat.

26. (Defecit caro mea.) Priorem partem versus
ita quidam accipiunt, quod prae desiderii ardore
defecerit cor et caro Davidis: atque ita testari pu-
tant quam serio ad Deum sensus suos applicuerit.
Quanquam autem similis alibi loquutio occurret,
videtur tamen alium sensum exigere quod continuo
post additur, Fortitudo cordis mei Dominus. Potius
antithesin esse arbitror inter defectum quem in ee
David sentiebat, et robur divinitus ei suggestum:
ac si diceret: Quamvis a Deo separatus nihil sim,
omniaque mea in nihilum recidant, veniens tamen
ad eum, reperio illic plenam fortitudinem. Atquc
hoo apprime necessarium est, reputare quid simus
sine Deo: quia nemo se prorsus in Deum coniiciet,
nisi qui se deficere sentiens, de suis focultatibus
desperat. Neque enim a Deo petimus nisi quod
nobis intus deest. Atque hoc quidem fatentur omnes,
et maior pars sufficere putat, si infirmitatem eub-

689

PSALMUS LXXIV.

690

levet Deus, vel inopiae suppetias ferat. Longe
plenior est Davidis confessio, dum euam (ut ita lo-
quar) nullitatem ooram Deo proponit, itaque merito
addit, Deum esse partionem suam: qua similitudine
significat scriptura sortem qua quisque contentus
est. Quum ergo transfertur hoc ad Deum, sciamus
hanc es8e rationem, quia unus ipse nobi8 abunde
sufficiat, et in eo constet perfecta felicitas. Unde
sequitur, nos ingratos esse si alio reflectimus ani-
mum, sicuti dictum est Psalm. 16, 5 ubi rationem
metaphorae clarius David explicat. Quod nugantur
quidam vocari Deum portionem nostram quia anima
ex eo sumpta sit: nescio unde tam futilis argutia
illis venerit in mentem, quae non minus remota
est a sententia Davidis, quam coolum a terra: et
secum trahit Manichaeorum delirium, quo fascinatus
fuit Servetus. Sed boc ut plurimum contingit,
homines in scripturis non exorcitatos, et non im-
butos vera theologia, lioet periti sint linguae he-
braioae, hallucinari tamen in primis rudimentis.
Porro licet cordis nomine totam animam compre-
hendat, non tamen essentiam deficere intelligit, sed
vires omnes concidere, quas nonnisi ex Dei libera-
litate precario obtinet.

27. (Quia ecce, qui.) A repugnantibus probat
nihil 6880 melius, quam simpliciter acquiescere in
uno Deo: quia simulao ab eo quispiam discesserit,
horribilis ipsum interitus manet. Discedere autem
sciamus omnes qui spes suas varie partiuntur ac
dissipant. Eodem pertinet fornicandi verbum: quia
pessimum adulterii genus est, cor nostrum dividere,
ne in solo Deo fiium maneat: quod facilius erit
cognitu 8i definiatur spiritualis mentis nostrae ca-
stitas, quae in fide, invocatione Dei, cordis integri-
tate, et verbi obedientia sita est. Quisquis ergo se
verbo Dei non subiicit, ut bonorum omnium auto-
rem unicum sentiens ab eo pendoat, se tradat ei
regendum, ad eum semper confugiat, omnesque
affectus ei addicat, similis est mulieri adulterae,
quae relicto marito, alienis se prostituit. Perinde
igitur est ac si David omnes apostatas pronunciet
esse adulteros.

28. (Quantum ad me.) Ad verbum, Et ego.
Sed David seorsum de se loquens, affirmat, quam-
vis totum mundum videat vagis erroribus a Doo
alienari, se tamen sub Dei manu semper fore: Pe-
reant, inquit, alii, si restringi non potest eorum
libido quin ferantur post mundi fallacias: in hoc
tamen proposito firmus manebo, ut sacram cum
Deo coniunctionem colam. Appropinquandi modum
continuo post subiicit, dum in eo uducia nostra re-
eidet. Neque enim aliter nos Deus retinebit, nisi
persuasi simus non aliter quam eius gratia nos
salvos stare. Notandus est autem hic locus, ne toto
mundo ad incredulitatem labente, mala exempla
nos abripiant ad communem licentiam: sed nos ad

Caivini opera. Vol. XXXI.

unum Deum restringere discamus. In fine signi-
ficat, postquam uni Deo se consecraverit, nunquam
sibi defore eius laudandi materiam, quia scilicet
spem suorum nunquam frustratur. Unde eequitur,
non alios Deo maledicere, vel obstrepere, nisi qui
sponte nebulas sibi obducunt, ne perspecta eius
providentia eius fidei tutelaeque se permittant.

PSALMUS LXXIV.

ABG. Queruntur sancti de eoclesiae vastatione, quae nomen
Israelis prope ad interitum addaxerat. Etsi autem ez
supplicibus votis apparet eos adscribere peocatis snis
quidquid sustinent malorum: Deo tamen obiiciunt foe-
dne suura, quo genud Abrahae sibi adoptavit. Deinde
in memoriam revocant quam potenter et magnifice vir-
tutem euam exsernorit in liberanda eoclesia: et spe inde
concepta, precantnr ut Dens opem ot remedinm tandem
afferat rebue perditis et deploratis.

Erudiens Asaph. 1. Utquid Deus repulisti in
perpetuum, fumabit ira tua in gregem pascuorum
tuprum? 2. Becordare congregationis tuae, quam
pridem possedisti, quam redemisti, virgae haereditatis
tuae, montis Sion huius in quo habitasti. 3. Eleva
percussiones tuas ad desolationes perpetuas contra
omnem maleficum hostem sanctuario. 4. Rugierunt
adversarii tui in medio sanctuariorum tuorum, po-
suerunt signa sua signa. 5. Cognitus est quasi ela-
tus in sublime, in perplexitate ligni secures. 6. Et
nunc sctdpturas eius simul in bipenni et malleis con-
fringunt. 7. Miserunt in igne sanctuaria tua ad ter-
ram, poUuerunt domicilium nominis tui. 8. Dixerunt
in corde suo, Popuiemur eos pariter, incenderunt
omnia tabernacula Dei in terra.

(Erudiens Asaph.) Inseriptio 7^3K?D optime
argumento eonvenit, nam etsi rebus laetis interdum
aptatur, sicuti visum est Psalmo 45: ut plurimum
tamen admonet sermonem haberi de iudiciis Dei
quibus coguntur in se ipsos descendero homines,
suaque peccata examinare ut se coram Deo humi-
lient. Psatmum vero a Davide non fuisse compo-
situm, ex argumento colligere promptum est, quia
non potuit sua aetate talem ecclesiae dissipationem
et cladem deflere. Qui aliter sentiunt, spiritu pro-
phetico a Davide fuisse praedictum excusant quod
nondum evenerat. Sed quum Psalmos complures
probabile sit post mortem Davidis fuisse compositos
a diversis autoribus: hunc unum esse ex numero
non dubito. De qua tamen calamitate hic traote-
tur, non adeo certum eat. Duae sunt sententiae:
quidam enim ad urbis et templi excidium referunt,
quum populus traductus fuit Babylonem sub Na-
buchadneser. Alii ad templi profanationem quae

691

PSALMUS LXXIY.

692

8ub Antiocho contigit. Utraque aliquid coloris
habet: prior scilicet, quod hic deplorant fideles se
iam destitui signis ac prophetis : quum satis constet
floruisse multos prophetas quum abductus in exsi-
lium fuit populus. Rursum quia paulo ante dicitur,
exusta fuisse sanctuaria, deletas sculpturas, et nihil
integri reliquum fuisse: non competit in Antiochi
saevitiam ac tyrannidem. Tametsi enim templum
foede polluit gentium superstitionibus, mansit tamen
salvum aedificium, neo igni tunc flagrarunt ligna
et lapides. Obtendunt quidam per sanctuaria in-
telligi synagogas, ubi non Hierosolymae modo, sed
in reliquis ludaeae urbibus solebant habcri sacri
conventus. Fieri etiam potest ut fideles, templi
horrendam vastationem cernentes, tam lugubri
spectaculo admoniti, mentes etiam retulerint ad in-
cendium illud quo absumptum fuerat a Chaidaeis,
atque duas clades simul complexi sint. Ita conie-
ctura crit magis probabilis, ad tempus Antiochi
spectare has querimonias, quia tunc prophetis caruit
Dei ecclesia. Quanquam si magis ad exsilium ba-
bylonicum referro placeat, huius nodi facilis erit
solutio: quia licet tunc viverent Ieremias, Ezechiel
et Daniel, scimus tamen quasi vocationis suae
cursu perfunctos tacuisso ad tempus: donec sub
diem liberationis rursus in lncem prodiit Daniel,
qui exsules ad reditum animaret. Qno respicere
videtur Iesaias capite 40, 1 in his verbis; Con-
solamini, consolamini populum meum, dioet Dens
voster. Verbum enim futuri temporis indictum
fuisse prophetis temporale eilentium denotat.

1. (Ut quid Deus.) Si haeo querimonia scripta
fuit in exsilio babylonico, quamvis annus septuagesi-
mus redemptionis praescriptus fuisset a Ieremia,
mirum tamen non est tam longae morae taedium
plusquam acerbum fuisse, ut quotidie ingemiscerent,
ac tam longum spatium instar perpetui saeculi fuisse.
Qui vero Antiochi crudelitatem perpessi sunt, quia
nullum illis erat definitum tempus, merito de per-
petua Dei iracundia conqueri poterant: praesertim
quum viderent sine spe solatii in dies augeri ho-
8tium truculentiam, et res suas in deterius collabi.
Multis enim adversis bellis prius attriti, quae sub-
inde a vicinis oriebantur, ad ultimam fere con-
sumptionem tunc venerunt. Notandum autem est,
quod fideles a profanis gentibus vexati, oculos
tamen ad Deum attollunt, ac si plagas omnes sola
eius manus infligeret. Sciebant enira nonnisi in-
fenso Deo tantum licentiae contra so permitti pro-
fanis gentibus. Ergo persuasi non esse sibi bellum
cum carne et sanguine, scd iusto Dei iudicio se
affligi, causam ipsam et fontem omnium malorum
consideranr, quod Dous, quo propitio ante feliciter
vixerant, nuno eos abiecerit, neque censero amplius
in grege suo dignetur. Nam verbum rDT reiicere
ac detestari, interdum etiam se procul subducere

significat: nec multum interest quocunque modo
hic accipias. Summam hanc tenere sufficiat, quoties
premimur rebus adversis, non temere in nos iactari
fortunae tela, scd arcano Dei impulsu flagella haeo
aut ferulas excitari, quibus peccata nostra castiget.
Caeterum reiectio et ira referri debent ad sensum
carnis. Etsi enim, proprie loquendo, non irascitur
Deus electis suis, quorum morbos afflictionibos
quasi medicinis sanat: quia tamen sensus ipso
poenarum iram eius nos apprehcndero cogit, per
nomen Irae spiritus de suo reatu admonet fidelee.
Ubi ergo Deus vindictam in nos suam exsequitur,
nostrum est reputare quid scimus meriti. Et quan-
quam nullum iracundiae motum patitur Deus, per
nos tamen non stetisse quominus peccatis nostris
graviter offensus in nos excandesceref. Iam voro
ut 8ibi misericordiam conciliont, confugiunt ad
foederis memoriam, quo fueraut in filios adoptati.
Gregem enim pascuorum Dei se vocando gratuitam
electionem commendant, qua segregati fuerant a
gentibus. Quod etiam clarius exprimunt proximo
versu.

2. (JRecordare congregationis.) Peculium Dei se
fuisse iactant, non suo raerito, sed adoptionis gratia.
Eodem pertinet antiquitas, quod non venerint a
paucis mensibus sub Dei imperium, sed haereditaria
fuorit successio. Nam quo pluribus saeculis amorcra
suum prosequutus fuerat erga semen Abrahae, oo
melius stabilita fuit eorum fides. Recitant ergo,
se ab initio fuisse Dei populum, nempe ex quo
Deus inviolabile foedus cum Abraham pepigerat.
Additur etiam rcdemptio qua sancita adoptio fuerat,
neque enim verbo solum, sed ro ipsa tunc imperium
asseruit Deus. Haec Dei beneficia ad fiduciae
materiam sibi proponunt, et ipsi Deo autori com-
memorant, ne opus suum deserat. His etiam freti
continuo se vocant virgam haereditatis , hoo est,
haereditatem quam sibi ipse dimensus est. Nam
quia perticis sicut funiculis soiebant agros terminare,
alludit ad morem illum. Quanquam alii &y& Tri-
bum malunt vertere, magis tamen placet illa meta-
phora: quod Dous arcana designatione sui bene-
placiti, quasi decempeda, Israelem sibi in proprium
fundum distinxit a reliquis gcntibus. Postremo
loco ponitur templum, in quo Deus se habitaturum
promiserat: non quod inclusa illio esset eius essontia,
ut iam saepius dictum est: sed quia fidelea virtute
et gratia illic propinquum et praesentem sibi esse
sentiebant. Nuno tonemus unde precandi fiduciam
populus sumpserit, nempe ex gratuita Dei electione,
promissionibus, et oultu sibi tradito.

3. (Eleva percussiones.) Vioissim hostibus im-
precantur letalem plagam, prout crudeliter saevie-
runt in sanctuarium Dei: ac si dicerent non suffi-
cero mediocrem poenam tam impio et sacrilego
furori: perdendos ergo esse absque ulla spe sana-

693

PSALMUS LXXIV.

694

tionis, qui tam hostiliter contra Dei templum et
populum egerunt: quia desperata sit eorum im-
pietas. Porro, quum haoo orandi formam dicta-
verit 8piritus, immensum erga nos Dei amorem
inde colligimus, quod iniurias nobis illatas tam
scvere velit ulcisci. Deinde quo in prctio habeat
numinis 8ui cultum, cuius violationem ita perse-
quitur. Quantum ad verba spectat, quidam D^D^B
transfcrunt pedcs, aut gressus, atque huno elioiunt
een8um, Domine ievato gradu celeriter advola ad
percutiendos hostes. Alii vertunt Malleos, quod
apte convenit. Mihi tamen religio non fuit sequi
eorum sententiam qui ad percutiendi actum et
ictus ip80S referunt. Posterius membrum a qui-
busdam aliter exponitur, quod inimicus omnia
corruperit in sanctuario. Sed quia nusquam alibi
oocurrit haeo syntaxis, nolui a lectione probata et
recepta discedere.

4. (Rugieru)it.) Leonibus comparant hostes,
truculentiae notandae causa quam in ipsis Dei
aanctuariis exercuisse conqueruntur. Templum au-
tem hoc iooo malo intelligere, quam synagogas,
nec enim absurdum est pluraii numero vocari
sanctuaria, ut alibi saepe, quia in tres partes divi-
eum erat. Quanquam si quis de synagogis intel-
ligere malit, non contendo. Imo nulla ratio pro-
hibet ad totam terram extendere quam sibi Deus
coosecraverat. Sed illud magis emphaticum, hostium
rabiem ita passim grassatam esse, ut ne templo
quidem Dei pepercerint. Quod dicit posuisse signa
sua, ad notandam contumeliam pertinet, quod sci-
licet erectis trophaeis superbe triumphaverint de
ipso Deo. Nam quod ad magicas divinationes qui-
dam trahunt (sicuti Nabuchadneser, Ezechiele
teste, 21, 21 auguria eua captavit) nimis est re-
etrictum. Prior autem ille sensus optime quadrat.
Nam quisquis terram eanctam ingrediebatur, illic
sciebat vigere peculiarem Dei cultum : et templum
erat quasi insigne praesentiae Dei, ac si extentis
vexillis populum iilum sub imperio suo teneret.
His symboiis, quae populum Dei separabant a pro-
fanis gentibus, sacrilega signa ab hostibus in tem-
plum illata nuno propheta opponit: ideoque nomen
duplican8 t auget indignitatem, quod oversis pietatis
insignibus, hostes alienas notas substituerint.

5. (Cognitus est.) Hac circumstantia iterum
inagis aggravat propheta barbaram et feram hostium
crudelitatem, quod aedificium tanto sumptu oxstru-
ctum, tanta elegantia splendoreque ornatum, tanta
iuduBtria et arte expoiitum immaniter dissipaverint.
In verbis subest aliqua obscuritas: sensus tamen
hic fere obtinuit, Quum exstruendum esset tcmplum,
caesores arborum fuisse celebres ac famosos. J03D
quidam active aocipiunt, et exponunt, quasi offerrent
Deo saorificia, fuisse illustres et cognitos. Et per-
plexitas arborum politis trabibus opponitur, ut me-

lius pateat quam exquisito artificio rudes arbores
et asperas in tantam elegantiam formaverint. Vel,
quod magis placet, signifioat propheta in silvis
densis ac perplexis delectum sedulo habitum fuisse,
ne qua arbor nisi eximia caederetur. Quid si ita
accipias ? in illa densitate cognitas et probe notatas
fuisse arbores quibus admovenda erat securis, quasi
iam in sublimi looatae essent, et expositae spectan-
tium oculis. Certe dubium non est quin hoc versu
commendet materiae praestantiam, quia sio delecta
erat ut posset omnium oculos in se convertere,
siout initio proximi versus formam ipsam, quae
singulari artificio expolita erat, per sculpturas vel
caelaturas intelligit. Nuno vero dicit Chaldaeos
nullo re8pectu in tam praeclarum aedificium secures
et malleos immittere, ao 6i in delenda tam magnifica
structura, Dei gloriam pedibus caloare propositum
fuisset. Postea de incendio templi conqueritur,
quo prorsus delotum fuit, quum machinis nonnisi
semirutum esset. Multi, quia videbant commodum
sensum ex vcrbis non posse elici, putarunt inver-
sum esse ordinem, ideo eic resolvunt: Miserunt
ignem in eanctuaria tua. Ego vero, quamvis re-
puguet accentus, non dubito genuinum esse sensuni
quem posui, quod incendio ignis templum in terram
proiectum fuerit. Atquo hic versus melius confir-
mat, templum ob tres partes, adytum soilicet in-
terius, sanctuarium quod modium erat, et atrium,
plurali numero vocari: quia mox sequitur, domicilium
nominis tui. Ponitur autem Dei nomen, ut sciamus
non fuisse illic comprehensam eius essentiam, sed
virtute sua in templo habitasse, quo maiore fiducia
illio a populo invooaretur. Atque ut melius sae-
vitiae atrocitatem exprimat propheta, induoit eoa
ultro citroque se exhortantes, ne quis fieret vasta-
tioni modus. Quasi parum animati, inquit, essent
ad nocendum, unusquisque eocio suo stimulos addit,
lit sine exceptione vastent ac perdant totum Dei
populum. Tandem dicit incensas fuisse omnes
synagogas. Sic enim nomen D^J^D libenter iuter-
pretor, quia generalis nota additur: et diserte ex-
primit propheta sanoturaria totius terrae. Frigide
enim exponunt quidam, quia ooelesti Dei sacrario
nocere non poterant, aut vim afferre, in templum
terronum vel synagogas vertisse suam rabiem.
Simplioiter enim conqueritur propheta, hostes ita
fuisse intentos ad nomen Dei abolendum ut nullus
angulus ab illis relictus fuerit integer. Nomen
vcro D^IJDDi Q uo ^ de sanctuario ut plurimum ac-
cipitur, non male secundum ctymologiam transfert
ad ea loca ubi solebant agi sacri conventus, non
modo ad legendos et enarrandos prophetas, sed
etiam ad invooandum Dei nomen: quasi diccret,
nihil omissum fuisse ab impiis quo exstinguerent
Dei cultum in Iudaea.

44'

695

PSALMUS LXXIV.

696

9. Signa nostra non videmus, non est amplius
propheta, et non est nobiscum qui cognoscat usquequo.
10. Usquequo Deus exprobrabit adversarius? con-
tumelia afficiet hostis nomen tuumperpetuo? 11. Quo-
usque convertes manum tuam^ et dexteram tuam? in
medio sinus tui consume. 12. Deus autem rex meus
ab initio operans salutes in medio terrae.

9. (Signa nostra.) Gravitatem malorum exag-
geranc fideles, quia nihil ad eam levandam suppetat
solatii. Nam hoc uuum praecipue ad erigendos
piorum animos valet, ubi Deus spem reconciliationis
affert, se in media ira misericordiae memorem fore
promittens. Signa quidam ad miraoula restringunt,
quibus olim testatus fuerat Deus populo quem af-
fligebat, ee adhuc fore propitium. Atqui potius
queruntur fideles ablata sibi esse signa gratiao,
quod Deus faciem suam quodammodo absconderit:
ac 8i dicerent se tenebris esse obrutos, quia Deus
pro more non affulgeat, quemadmodum vulgo dici-
mus signa dari vel amoris vei odii. In summa
queruntur non modo nubilosum esse tempus et
obecurum, sed se iacere in densis tenebris, ut ne
scintilla quidem lucis appareat. Quia autem prae-
cipuum ex signis erat, a prophetia futuram libera-
tionem promitti, ideo deplorant non esse ampiius
prophetam qui finem aliquem malis praevideat.
tjnde colligimus iniunctum fuisse consolationis mu-
nus prophetie, ut spe misericordiae animos moerore
collapsos erigerent. Scimus quidem praecones fuisse
ac testes irae Dei, ut praefractos ac rebelies minis
et terroribus ad poenitentiam oogerent: verum si
praeoise denuntiassent vindiotam Dei, nonnisi in
exitium cessisset eorum doctrina, quae tamen in
populi salutem destinata erat. Ideo illis tribuitur
praedictio exitus futuri: quia eub poenis tempora-
libus proponitur paterna Dei castigatio, quae tristi-
tiam initigat, quum perpetua ira miseros peccatores
prorsus exanimet. Proinde nos quoque si materiam
patientiae et consolationis quaerimus, ubi nos Deus
castigat, discamus ad istam moderationem , qua
nos Deus ad spem invitat, oculos intendere: atque
inde statuamus, Deum ita irasci ut non deeinat
tamen esse pater. Correctio vero quae salutem
affert, laetitiam continet dolori admistam. Ad huno
scopum doctrinam suam dirigere prophetis omnibus
curae fuit. Etsi enim severe ao duriter saepe
agunt, ut populi contumaoiam metu subigant: ubi
tamen prostratos homines vident, mox subiiciunt
consolationem, quae nulla esset sine spe futurae
liberationis. Obiicitur tamen quaestio, an Deus
mitigare tristitiam volens in suis flagellis, annos et
dies semper numeraverit. Respondeo, quanquam
non 8omper tempora certo definierint prophetae,
saepius tamen propinquam salutem fuisse poliicitos:
omnes vero loquutos fuisse de futura ecolesiae re-

stitutione. Si quis rursum excipiat, perperam fecisse
populum afflictum, quod generales promiasiones ad
se non traheret, quas certum est communes fuisse
omnibus saeculis: respondeo, Quum Deus ad sio-
gulas afflictiones adiungere soleret redemptionis
nuntium, ubi nuno nullus propheta data opera
missus apparet, non abs re populum conqueri, signa
gratiae, quibus assuetus erat, deficere. Fuit enim
usque ad Christi adventum apprime necessarium,
singulis aetatibus renovari promissao liberationis
memoriam, ut in unaquaque affliotione scireot
fideles adhuc se a Deo respici.

10. (Quousque Deus.) Significant nullo se do-
lore magis cruciari, quam dum vident nomen Dei
expoeitum esse impiorum probris. Atque hac pre-
candi forma zelum asserendae Dei gloriae in cor-
dibus nostris accendere voluit. Et certe quum
naturaliter ad mala ferenda nimis delicati simus
ao molles, hoc verum est pietatis experimentum,
si nos magis urit ac torquet Dei coutumelia, quam
quidquid nos patimur. Non dubium est, sub sae-
viseimo tyranno et barbara gente multis modia
derisos fuisse miseros Iudaeos, nec uno ludibrii
genere traductos. Atqui propheta in persona totius
ecclesiae loquens, probra illa, quae in capita populi
ingerebantur, nihili fere ducit prae sacrilegis io
Deum blasphemiis, iuxta illud, Psal. 69, 10: Op-
probria exprobrantium tibi ceciderunt super me.
Diotio perpetuo iterum additur, quia diuturna im-
punitas ad audaciam obdurat impios, praesertim
ubi Deo maledicunt, ipse autem dissimulat. Ideo
continuo post subiicit, Quousque Deus manum tuam
convertes? Quanquam autem obscurum non est
quo tendat propheta, in verbis tamen variant inter-
pretes. Quod quidam sub manus nomine in priore
membro, sinistram intelligunt, frivolum est: quia
potius per nomen Dextrae idem duplicat suo more.
Quidam in fine versus verbum J"|"0 vertunt prohibe,
ac si diceret propheta : Exsere tandem manum
tuam, quae se nimis diu in sinu continuit. Sed
illi sine colore ad coactum sensum oonfugiunt. Qui
vertunt, consume, medium sinus Dei allegorice ac-
cipiunt pro templo ipso: quod mihi non probatur.
Multo rectiu8 continuabitur interrogatio usque ad
ultimum verbum hoc modo, Quousque convertes
manum tuam? nempe e medio sinus tui convertes?
Consume igitur impios istos, qui tam superbe te
contemnunt. Licebit etiam hoc modo non inoom-
mode accipere: Tametsi hostes, quia non tumultuaris,
neque palam attollis manum tuam, to residem et
otioeum es8e fingunt: fac ut re ipsa sentiant tibi in
solo nutu satis esse potentiae ad eos perdendos,
utcunque digitum non moveas.

12. (Deus autem.) Miscent (ut alibi saepe fieri
videmue) precibus suis meditationem : qua novum
fidei vigorem colligant, seque excitent ad precandi

697

PSALMUS LXXIV.

698

studium. Scimus enim quam difficile sit supra
omnes dubitationes assurgere, ut 6oluto et iibero
cursu intrepide orando pergamus. Hic ergo sibi in
memoriam revocant fideles documenta misericordiae
et virtutis Dei, quibus per continuas aetatum series
testatus est se regem esse electi populi. Docemur
autem hoc exemplo, quia non sufficit vota labiis
concipere, nisi ex fide oremus: animos semper re-
vocandos esse ad beneficia, quibus paternum suum
amorem Deus erga nos sancivit, et quao electionis
eius testimonia esse debent. Nam regis nomen quod
Deo tribuit propheta, non ad solum imperium re-
striugi patet: sed quia populum illum regendum
susceperat ut salvum et incolumem praestaret. Quid
valeat particula ab initio, iam diximus. Per medium
terrae quidam Iudaeam ideo notari putant, quod
sita esset in umbilico mundi habitabilis. Atqui
satis constat pro loco conspicno sumi: sicuti quum
Pharaoni dictum est: Cognoscar Deus in medio
terrae, Exod. 8, 22. Simplex itaque sensus est,
multas salutes manifestas, fuisse exhibitas electo
populo quasi in illustri theatro.

13. Tu fregisti in virtute tua mare: contrivisti
capita draconum super aquas. 14. Tu confregisti
caput Leviaihan?) posuisti eum escam populo tuo in
deserto. 15. Tu sddisti fontem et torrentem: tu sic-
casti fluvios validos. 16. Tuus est dies, etiam tua
est nox: tu ordinasti**) lucem et solem. 17. Tu
fixisti omnes terminos terrae, aestatem et hyemem tu
formasti.

13. (Tu fregisti.) Species quasdam salutum
maxime memorabiles colligit propheta. Quanquam
omnes ad primam redemptionem pertinent, qua
Deus populum suum ab aegyptiaca tyrannide asse-
ruit. Postea descendet ad generale elogium gratiae
Dei, quae in totnm orbem diffunditur. Ita a epe-
ciali gratia, qua Deus ecclesiam suam dignatus est,
transitum sibi facit ad benevolentiam qua prose-
quitur totum humanum genus. Dicit primo mare
fregisse vel secuisse. Proximum membrum quidam
annexum eeso putant, quod cetos et alios maximos
pisces siccato mari Deus interfecerit. Ego tamen
Pharaonem et cius exercitum metaphorice notari
arbitror: quia haec ratio loquendi prophetis valde
trita est, praesertim ubi fit sermo de Aegyptiis,
quorum terram alluit piscosum maro, Nilus vero
praeterfluit. Leviathan ergo non abs re Pharao
vocatur propter commoditates maris, quia iilic re-
gnum suum qnasi balacna excrceat. Porro quia
hoc fine Deus potentiam* suam in liberando populo

*) Le frangais ajouie en note: Ceet le plue grand mon-
stre marin qui soit.

) Tu as ordonne, en marge: ou estably.

tunc exseruit, ut speraret ecclesia perpetuum salutis
suae fore custodem, non debuit hoc documentum
ad aetatem unam restringi. Ideoque merito ad po-
steros aptatur, ut inde fidem suam confirment. Cae-
terum quamvis non omnia miracula recenseat quae
Deus in exitu populi edidit, per eynecdochen tamen
complectitur quidquid fusius narratur apud Mosen.
Quod dicit Leviathan cessisse in cibum Israelitie,
et quidem in deserto, concinna allusio est ad Pha-
raonis interitum : ac si diceret, annonam fuisse tunc
repositam, qua vesceretur populue: quia exetioctis
hostibu8 securitas non aliter ac cibus vitam pro-
traxit, ac per desertum intelligit non regiones ma-
ritimas, quamvis steriles sint et aridae, sed solitu-
dines procul a mari remotas. Sequenti versu pro-
sequitur idem argumentum, ubi dicit fontem scissum
fuisse, quum scilicet aqua e rupe elicita fuit. Tan-
dem addit, siccatos fuisse fluvios validos, quum sci-
licet reflexo cureu Iordanis Deus transitum populo
suo praebuit. Nam ratione caret quod nonnulli
TITK proprium nomen esse volunt.

16. (Tuus est dies.) Descendit ad Dei bene-
ficia, quae commnniter ad humanum genus patent.
Poetquam enim exordium fecit a specialibus gratiis,
quibus se Deus patrem electo populo ostendit, nuno
opportune commemorat cunctis mortalibus ipsum
esse beneficnm. His autem verbis significat non
fortuito inter se succedere noctes et dies certis vi-
cibus, sed Dei arbitrio praefizum fuiese hunc ordi-
nem, et ratio additur, quia Deus soli indiderit vim
et muuu8 illuminandae terrae. Ubi enim lumen
posuit, solem adiungit quaei praecipuum eius vehi-
culum. In hoc ordine quum aperte refulgeat in-
comparabiiis Dei bonitas erga mortales, non abs
re propbeta fiduciae materiam inde petit. Eodem
spectat quod proximo sequitur de finibus terrae
dietinctis, de mutuo hyemis et aestatis recursu.
Dubium tamen est extremasne orbis plagas intelli-
gat, an vero speciales terminos, quibus singulae
regiones divisae sunt. Etsi enim turbantur vio-
lentia hominum, dum insatiabilis cupiditas et am-
bitio quidquid distinctionis in mundo est perrumpit,
renitet tamen Dei singulare beneficium, quod sin-
gulis gentibus suam habitationem attribuit. Ego
tamen fines potius intelligo, qui hominum libidino
misceri nequeunt, quod scilicet Deus terrae spatium
bominibus destinaverit quantum ad hospitium suf-
ficeret. Iam hyemis et aestatis vices clare testantur
quam benigne Dous hominum necessitatibus pro-
spexerit. Unde prudenter colligit propheta, nihil
minus eese consentanoum, quam ut crga gregem
suum, et domesticos, patris officium facere n,e-
gligat.

18. Recordare huius, adversarius exprobravit
Iehovae: et populus nihUi contumelia affecit nomen

699

PSALMUS LXXV.

700

iuum. 19. Ne des bestiae anitnam turturis tuae t con-
gregationis pauperum tuorum ne obliviscaris in finem.
20. Bespice ad foedus : quia impletae sunt obscuritates
terrae habitaculis violentiae. 21. Ne revertatur miser
pudefactus: pauper et inops laudent nomen tuum.

22. Surge Deus, discepta disceptationem tuam: recor-
dare qpprobrii tui quod a stuUo infertur quotidie.

23. Ne obliviscaris vocis adversariorum iuorum: tu-
multus insurgentium contra te adscendit semper.

18. (Becordare eius.) Postquani una cum Dei
potentia et virtute animos piorum extulifc propheta,
nunc ad precationis suae contextum rovertitur, ao
primum expostulat quod hostes impune Deo malo-
dicant. Loquutio autem emphatica est, quum dicit,
Recordare huius: sicuti etiam non leve crimen est,
sacrum Dei nomen ludibrio haberc. Ex opposito
dicit homines nihili aut vesanos ita petulanter pro-
bra 8ua contra Deum iactare. "Qj enim non
modo stultum significat, sed etiam flagitiosum ac
turpem. Quare merito propheta Dei contemptores
populum nequam vel nihili appellat.

19. (Ne des bestiae.) rvn interdum animam
Hebraeis significat, et quidam ita intorpretantur
paulo post hoo eodem versu. Hio certum est pro
fera bestia, vel pro multitudine accipi. Utrovis
modo sumere placeat, aptissima erit comparatio
inter animam imbellis timidaeque aviculae, et ro-
bustum exercitum, vel crudelem feram. Comparat
enim ecclesiam turturi: quia etsi in aliquo numero
erant fideles, longe tamen impares orant suis hosti-
bus: imo in praedam erant expositi. Postea addit,
ne obliviscaris animae, vel congregationis pauperum
tuorum. Repetitur enim nomen HTI> ac gratia non
caret quod propter^ ambiguitatem diverso sensu po-
situm est. Gongregationem tamen vertero maiui
quam animam : quia videtur orare propheta ut
contra ingentes hostium copias Deus pusillum suum
gregem custodiat et tueatur. Quo autem magis ad
misericordiam flectatur, ad foederis memoriam eum
revocat propheta: sicuti hoc perpetuum sanctis
asylum fuit in summis periculis, salutem sperare,
quia pepigerat Deus se fore illis in patrem, unde
etiam colligimus non alia fultura solide niti preces
nostras, nisi quia Deus gratuita electione nos sibi
in populum adoptavit. Undo etiam apparet quam
diabolicus fuerit furor impuri canis Serveti, qui non
dubitat ineptum et stultum lusum vocare, quod suas
Deo promissiones intcr precandum obiicimus. Ac
iterum admoneut fideles quam dura ipsos necessitas
urgeat, quia scilicet ubique grassetur violentia et
opressio, ac si loca omnia essent spoliaria, et ca-
vernae latronum. Obscuritates autem terrae intelli-
git, quia ubi Deus faciem suam abscondere videtur,
improbi sibi iatebras ad quodvis scelus ubique esse
putant.

21. (Ne revertatur.) Istud reverti, quia rela-
tionem habet ad Deum, tantundem valet ac vacuum
discedere. Petunt igitur fideles ne repulsam passi
pudefiant. Yocant autem se afflictos, pauperes, et
inopes, quo sibi misericordiam concilient. Notan-
dum tamen est, neque ficte ipsos loqui, neque hy-
perbolice aggravare suas miserias: sed tot cladibus
fuisse deiectos, ut nihil opis in mundo residuum
esset. Quo exemplo monemur, ubi maxime deiecti
sumus, egestati nostrao paratum esse remedium in
Dei invocationc.

22. (Surge Deus) Itcrum rogant fideles ut
tribunal conscendat Deus. Surgere enim dicitur
ubi post longam tolerantiam re ipsa ostendit se
officii sui minime oblitura. Porro ut animosius
causam hanc suscipiat, eum implorant iuris sui vin-
dicem: ac ci diccrent: Domine quia hic res tua et
negotium agitur, non est cessandi locus. Quomodo
autem causa haec sit Dei propria, simul deolarant,
quia stultorum opprobriis quotidie subiaceat Quan-
quam "Q^ hic iterum homines nihUi vertore licebit.
Mali atrocitatem amplificat circumstantia, quod lu-
dibrio uno non contenti, suas subsannationes assidue
continuant. Ideo concludunt, ne huius proterviae
obliviscatur Deus: quia non modo obloqui audent
eius maiestati, sed ferociter et tumultuose blasphe-
mias suas evomunt. Etsi autem oblique id facere
videntur, quia tamen Deum vilipendunt, ideo instar
gigantum caeco fastu contra Deum insurgere, ct
eorum altitudincm sine modo efferri dicit.

PSALMUS LXXV-

ABG. Communie est ecclcsiac gratulatio, dura reputat solo
Dci arbitrio gubernari miindum: ea vero cius gratia et
virtute sustinori. Qua fiducia supcrbis Dei contempto-
ribus ineultat, quos vesana sua tcmeritas ad cffracnem
liccntiam praecipiteB agit

1. Praefecto, Ne pcrdas, Psalmus Asaph, Can-
ticutn. 2. Celebrabimus tc Deus, celebrabimus, et*)
propinquum nomen tuum: narrabwvt mirabUia tua.
3. Quum assumpsero coetum**) ego recta iudi-
cabo.***) 4. Dissoluta est terra et omnes incolae
eiuSy ego stabiliam columnas eius. Selah. 5. Dixi
insanis, Ne insaniatis: et impiis, Ne attollatis cornu.
6. Ne attoUatis in altum cornu vestrum, ne loquamini
collo duro. 7. Quia ncque ab Oriente, neque ab Oc-

*) ct, en marge: ou car.

**) i'auray prins ossignation, en marge: ou assemble la
congregation.

***) ie iugeray droioturce, en marge: ou ie remettrmy lea
chofies on lcur esut.

701

PSALMUS LXXV.

702

casu y neque a Deserto*) sunt exaltationes. 8. Quia
Deus iudex est:**) hic humiliat, et hic elevat.

1. (Ne perdas.) De hac inscriptione dixi quan-
tum satis erat Psalmo 57, 1. De auctore non
admodum laboro. Sive fuerit David, sive alius
quispiam, statim ab initio propheta se in gaudium
et gratulationem effundit. Et repetitio emphatica
est ad exprimendum studii ardorem in canendis
Dei laudibus. Etsi autem verba sunt praeteriti
temporie, ratio tamen postulat in futurum tempus
resolvi: quod apud Hebraeos satis tritum est. Nisi
forte commemoret propheta, Deum olim ob bene-
ficia quae praestitit, laudatum fuisse in populo suo:
ut hoc modo eum ad perseverantiam inducat, ut
sui similis esse pergens, subinde nova laudum ar-
gumenta suppeditet. Mutatio personae in secundo
membro quosdam interpretes impulit ad subaudien-
dum pronomen relativum -ftPX» ac si dictum esset,
Domine celebrabimus te, et nomen tuum prope est
iis qui narrant inirabilia tua. Ego autem non du-
bito quin propheta indefinite posuerit verbum narra-
bunt, et copulam usurpaverit vice causalis copulae,
ut saepe fieri solet. Sensus igitur hoc modo op-
time fluet: Confitebimur tibi Deus, quia propinquum
est nomen tuum: ideoque referentur mirabilia tua.
Eosdem enim haud dubie praecones fore dicit mi-
rabilium Dei, quos dixerat celebraturos eius laudem.
Et certe Deue, virtutem suam exserendo, servis
Buis 08 aperit ad enarranda sua opera. In summa,
intelligit iustam laudandi Dei materiam suppetere:
quia se ostendit praesto fore ad opem suis ferendam.
Nomen Dei pro potentia sumi eatis notum est:
praesentia vero eius vel propinquitas censetur ab
auxilio quod in necessitate offcrt servis suis.

3. (Quum assumpsero.) *]]p Hebraeis locum
vel diem condicere significat: nomen vero "lyiD
ex eo deductum, quo hic utitur propheta, tam sa-
cros conventus quam dies festos, coetum etiam in
Dei nomine collectum significat. Porro quum cer-
tum sit, Deum hic loquentem induci, uterque sensus
non male quadrat, quod Deus assumpto populo suo
res disBipatas revocaturus sit in legitimum ordinem :
vel quod opportunum iudicandi tempus sibi sum-
pturus sit. Nam populum suum ad tempus expo-
nens hostium libidini, videtur eum negligere; que-
madmodum ei grex absque pastore dispersus vagetur.
Remedium ergo promittere volens rebue confusis,
merito ab ecclesiae collectione incipit. Si tamen
magis placeat de tempore intelligere, hac vooe ad-
monet Deus patienter ferendum esse, dum re ipsa
deolaret venisse maturum tempus corrigendis vitiis :
quia solus ipse annos et dies in potestate habeat,

*} da Desert, en marge: ou da Midi.
**) Diea eet iuge, enmarge: oa goaverne le monde.

et optime teneat articulos et momenta. Et certe
huc magis inclino, Deum arbitrio suo subiicere
quod libenter ad se homines raperent, nempe finem
et modum malis praeficere, et tempestive, quum
visum fuerit, surgere ad suos liberandos. Quan-
quam prior etiam interpretatio de colligenda eccie-
sia mihi satis arridet. Absurdum vero videri non
debet neque asperum, hio induci Dei personam, ut
vicissim fidelium votis respondeat. Haeo enim hy-
potyposis multo efficacior est quam si simpliciter
dixisset propheta Deum tandem fore tempore suo
ecclesiae vindicem, ut dispersam et laceram colligat.
Huc tendit verborum summa: Quamvis non statim
opituletur suis Deus, nunquam tamen eorum obli-
visci, sed remedium quod in promptu est, differre
in tempus idoneum. Recta iudicare tantundem valet
atque res turbatas et incompositas adducere in me-
liorem statum: sicut dicit Paulus 2. Thess. 1, 6
consentaneum esse iustitiae Dei, relaxationem dare
afflictis: et qui innoxios affligunt, vicissim affligere.
Deus ergo sui officii esse pronuntiat moderari res
turbatas, et ad aequitatem componere, ut nos haec
exspectatio in omnibus miseriis sustineat ao soletur.

4. (Dissoluta est terra.) Hoo multi intorpretes
proprie existimant competere in Christi personam,
cuius adventu concuti oportuit terram cum suis in-
colis: quia scimus in hoc regnare ut veterem ho-
minem aboleat, et spirituale eius regnum incipere
a carnis interitu: sic tamen nt deinde sequatur
novi hominis instauratio. Quo etiam referunt se-
cundam partem versus, stabiliam columnas eius:
ac si Christus diceret: Simul atque in medium pro-
diero, terra cum suis inoolis liquescet ac solvetur:
sed mox eam firmis ac solidis fulturis stabiliam,
quia eleoti spiritu meo renovati, non amplius herbis
vei emarcidis floribus erunt similes, sed praediti
nova et ineolita firmitudine. Atqui non puto hanc
argutiam venisse prophetae in mentem, ideoque
simpliciter interpretor, quamvis dissoluta sit terra,
in Dei tamen manu esse eius fulturas. Cohaeret
enim hic versus cum superiore. Confirmat enim
Deum opportuno tempore aequum et rectum foro
iudicem : quia faoile ei sit, etiamsi tota mundi ma-
ohina conciderit, reparare omnes eius ruinas. In-
terea non dubito quin respexerit propheta ad ipsam
rerum naturam. Quamvis enim locum infimum
coeiestis circumferentiae occupet terra, quibus tamen
fundamentis nititur, nisi quod suspensa est in medio
a6re? Deinde quum tot aquae penetrent per me-
dias eius venas, annon ipsa quoque difflueret, nisi
aroana Dei virtute stabiliretur? Caeterum propheta
ad naturam alludens, altius tamen conscendit : quam-
vi8 collapsus eit orbis, penes Doum esse dare no-
vam firmitatem.

5. (Dixi insanis.) Postquam sibi et aliis fide-
libus Dei officium ante oculos statuit, nunc de im-

703

PSALMUS LXXV.

704

piis omnibus triumphat, quorum insaoiam ct caecum
furorem accusat: quia contempto Deo sese intem-
peranter efFerant. Pendet autem sancta haec iactan-
tia, ex iudioio quod instare denuntiavit in persona
Dei: quia dum fideles Deum exspectant iudicem,
brevique affore persuasi sunt, inter medias oppres-
siones non desinunt gloriari. Etsi cnim furor ex
impiorum insania ebulliens, fluctus ad eos mergen-
dos proiicit, sufficit tamen Dei manu salutem suam
protegi, cui facile est subigero omnem fastum, et
compescere temerarios conatus. Nam contemptim
derident fideles quidquid moliuntur impii atque
agitant, desistere iubent ab insania, quia hoc modo
signifioant frnstra eos tumultuari, ut furiosos homi-
nes sua amentia huc et illuc impellit. Notandum
est vero quod suporbiam faeit audaciae causam vel
matreui, sicuti omnino verum est, non ita praecipi-
tanter ruere homines, nisi quatenus excaecati super-
bia, sibi nimium arrogant. Quia vero morbus hic
non facile evellitur ex cordibus hominum, secundo
repetit, ne attoUant cornu suum in sublime. Deinde
ne praefracte loquantur , hoc enim per coUum pin-
gue vcl durum intelligit: quia fastuosi homines ri-
gida cervice minas suas efflaro solent. Alii vertunt,
Ne loquamini duriter collo. Sed altera interprctatio
verior.

7. (Quia neque ab Oriente.) Optimum corri-
gendae superbiae remedium, dum admonet propheta,
altitudinem non a terra esse, sed a solo Deo, hoc
enim ut plurimum perstringit hominum oculos, ubi
dextram et sinistram partem circumspiciunt, et un-
dique contrahunt opes et subsidia, quibus freti libi-
dinem suam ezpleant. Quia ergo extra mundum
non egrediuntur, propheta longe eos errare affirmat:
quia altitudo et deiectio in sola Dei manu positae
sint. Videtur quidem cum experientia communi
hoc pugnare, quod maior pars mundi vel astutia
sua, vei gratia et favore populi, vel aliis terrenis
mediis ad summos honorum gradus perveniat. Vi-
detur etiam frigida esse causae redditio, quod Deus
sit iudex. Respondeo, quamvis multi vel malis
artibus, vel mundi adiumentis in altitudinem con-
scendant, hoc tamen non accidere fortuito: sed ar-
cano Dei consilio sic attolli, ut mox quasi quisquilias
vel paieam disiiciat. Iam non simpliciter iudicium
Deo tribuit propheta, sed quale illud sit definit:
nempe ut hunc deiiciens, et illum exaltans, res
humanas prout visum est ordinet. Dixi autem,
hac ratione optime humiliari sublimes animos, quia
hinc profanis hominibus audendi licentia, quod
Deum coelo includunt, nec se arcana eius provi-
dentia fraenari reputant. Denique abrogant Deo
imperium, ut libidini suae vacuum et liberum cur-
sum reperiant. Ergo ut sobrie et modeste in gradu
nostro quiescere discamus, iudicium Dei vel guber-
nandi mundi ordinem clare definit, quod penes eum

; sit ex hominibus attollere quos visum est, vel deii-
cere. Unde sequitur, eos omnes qui expansis va-
nitatis suae alis ad aliquam altitudinem temere
adspirant, quantum in se est, Deo ius suum et po-
testatem eripere: idquc facile apparet non modo ex
1 temulentis consiliis, sed etiam sacrilega iactantia,
[ Quis me impediet? quid mihi obstabit? Quasi vero
Deo promptum non sit, solo nutu mille obstacula
repente obiicere ad frangendos eorum impetus.
Sicuti autem profani homines sua temeritate et
porversis consiliis Deum spoliare regis honore co-
nantur: ita quoties nimium ad illorum minas tre-
pidamus, infidelitas nostra Dei imperium maligne
restringit. Simulac increpuit aliquis motus, non aliter
expavescimus, quam coelesti fulmine peroussi. Tanta
consternatio satis declarat nondum nos probe tenere
quid sit mundum a Deo gubernari. Puderet quidem
nos eum spoliare titulo iudicis: imo omnium fere
animi horrerent ud hanc blasphemiam : sed ubi na-
turae sonsus hano confessionem nobis extorsit, Deum
esse mundi iudicem, ac regem, otiosum nescio quod
imperium imaginamur, ac si humanum genus manu
et consilio suo.non regeret. Caeterum qui princi-
pium hoc tenuerit, Deum statuere de ounctis mor-
talibus quod visum est, ut singulis fortunam ipse
fingat, non subsistet in terrenis mediis. Usus au-
tem huius doctrinae est t ut se fideles Deo totos
subiiciant, neo fallaci confidentiae vento se efferant.
Ubi autem viderint impios protervire, contemnere
non dubitent stultam et vesanam eorum confiden-
tiam. Quanquam aiytem summa est imperii potestaa
penes Deum, vocatur tamen iudex, ut sciamus op-
tima aequitate res humanas ipsum moderari. Hinc
fiet ut quisque ab omni iniuria et maleficio absti-
nens, iniuste laesus, ad Dei tribunal confugiat.

9. Quia calix in manu Ielwvae, et vinum faecu-
lentum:*) impletus est mistione, et effundet ex eo:
utique faeces eius expriment, bibent omnes scelerati
terrae. 10. Ego vero annuntiabo in perpetuum, psal-
lam Deo Iacob. 11. Et omnia cornua impiorum
confringam, exaltabuntur tornua iusti.

9. (Quia caiix.) Iudicium illud cuius nuper
meminit, propius accommodat in usum piorum.
Deum enim regnare affirmat, ne qua iniquitas ma-
neat inulta: sed ubi iascivierint scelerati homines,
eo6 ad poenas quas meriti sunt, trahat. Unde ite-
rum colligimus qualiter reputanda sit nobis Dei
providentia, nempe quae singulas vitae nostrae
partes praeaenti virtute moderetur. Dicit igitur
calicem esse in Dei manu, quo sceleratos inebriet.
IQn tam faeculentum quam rubrum significat, sed
quia vinum rubrum apud Hebraeos fortissimum et

*) trooble, en marge: oa roage.

705

PSALMUS LXXVI.

706

acutissimum erat, apto convenit haec similitudo,
vinuin fumosi saporis esse in Dei manu, quo im-
pios exitialiter inebriet, ac si dicerot incredibilem
vindictae Dei celeritatem esse: sicut forte vinum
cito et valide in cerebrum penetrans, vel furorem
generat, vel febrim aocendit. Dicit orgo vinum in
calice Dci rubescere, sicut in Proverbiis dicitur,
cap. 23, 31: Ne respicias vinum quum rubescit in
vitro. Nec obstat quod paulo post adiungit mistio-
nem: quia non male inter se conveniunt haec duo,
vindicta Dei cito inebriari impios, et eam ebibere
usque ad faecem donec intereant. Nam qui nomen
Mistionis alio trahunt, quod in calidis regionibus
soleant vinum diluere, nimis dilute loquuntur ipsi.
Potius augendi oausa hoc esset additum, ut vino
aromatico conferat propheta vehementiam irae Dei
ac fervorem. Signiticat autem his figuris propheta,
non posse impios effugere quin sugendo ad ultimam
usque guttam calicem ebibant a Deo propinatum.
10. (Ego vero annuntiabo.) Haec Psalmi clau-
sula ostendit fideles sibi gratulari quod Deum in
rebus suis adversis liberatorem experti sint. Vi-
dentur enim propriam experientiam notare in narra-
tione et cantico. Hino etiam colligunt se Dei au-
xilio fracturos quidquid erit potentiae in reprobis:
se vero iustitia et aequitate satis ad tuendam suam
salutem fore instructos. Nam exaltari cornua iusti
tantundem valet ac si dixissent, filios Dei probe
et innoxie vivendo, plus sibi praesidii acquirere,
quam si per omne scelus emergere studerent.

PSALMUS LXXVI.

ABG. Hio celebratur Dei gratia et veritas, quod so urbis
Hierosolymae cuatodem fore pollicitus, incredibili po-
tentia eam adversus bellicosos et valide instructos ho-
8tes defeuderit.

1. Praefecto in Neginoth, Psaimus Asaph can-
ticum. 2. Notus in Iudaea Deus, in Israel magnum
nomen eius. 3. Et fuit in Salem tabernaculum eius,
et habitatio eius in Sion. 4. Illic fregit sagittas ar-
cus, clypeum, et gladium, et beUum. Selah. 5. Illu-
stris, tu terribilis prae montibus praedae. 6. Spoliati
sunt robusti corde, dormierunt somnum suum: et non
invenerunt cuncti homines fortitudinis manus suas.
7. Ab increpatione tua f Deus Iacob, sopiti sunt currus
et equus.

1. (Praefecto in Neginoth) Probabile est Psal-
mum hunc longe post mortem Davidis fuisse com-
positum: ideoque putant nonnulli historiam libera-
tionis describi quae contigit sub rege losaphat
contra Ammonitas. Ego autem in diversam partem
Calvini opera. Vol. XXXI.

magis inclino, nam Assyrii duce Sennacherib, non
modo Iudaeam ingressi sunt, sed urbem ipsam,
regni caput, violonter aggressi, Et scimus quam
mirabiliter soluta fuerit obsidio: quum horribili
clado, per manum angeli, Deus exercitum illum
nocte una delevit, 2. Reg. 19, 35. Unde non abs
re dicit propheta Deum illic fregisse sagittas, gla-
dios et clypeos. Hoc tamen praecipue cognitu ne-
cessarium est, perpetuam Dei curam in tuenda
quam elegit ecolesia hio laudari, ut de oius pro-
tectione fideles gloriari non dubitent.

2. (Notus in Iudaea Deus) Initio Psalmi ad-
monet propheta non humanitus esse factum ut hostes
disccsserint irriti, sed memorabili Dei auxilio. Unde
enim notitia Dei, et magnitudo nominis, de quibus
loquitur, nisi quia Deus manum suam inusitato
modo exseruit, ut palam constaret sub eius patro-
cinio et tutela esse urbem et populum? Dicit igitur
propheta palam apparuisse Dei gloriam, hostibus
tali miraculo prostratis. Sequenti versu rationem
assignat cur Assyriis profligatis, urbem illam Deus
asserere ac tueri dignatus sit: quia scilicet domici-
lium illic sibi delegerat in quo nomen suum invo-
caretur. Summa est, non esse quod sibi homines,
in hao urbis liberatione quam "describit, quidquam
arrogent, quia magnifice innotuit Deus: et manum
suam e coelo conspicuam protulit. Deinde nonnisi
gratuitae electionis suae respectu adductum fuisse
Deum ut se hostibus eius opposuerit. Iam quia
illo documento testatus est quam invictum sit suum
robur in servanda ecclesia, fideles hic hortatur pro-
pheta, ut sub umbra eius secure quiescant. Nam
si Deo pretiosum est nomen suum, non vulgare
e6t fidei pignus, dum audimus ipsum virtutis suae
magnitudinem in ecclesiae suae salute velle cognosci.
Porro quum ecclesia insigne sit gloriae Dei thea-
trum, sedulo semper cavendum est ne beneficia in
eam collata, praecipue quorum memoria vigere de-
bet omnibus saeculis, ingratitudo nostra obruat.
Caeterum quamvis nunc in tabernaculo visibili non
eolatur Deus, quia tamen per Christum in medio
nostri et in nobis ipsis habitat, experiemur haud
dubie quoties opus fuerit, nos sub eius protectione
salvos ac tutos esse. Nam si terrenum sacrarium
Hierosolymae salutem attulit, non minorem hodie
curam nostri geret quos in templa sibi eligere
dignatus est in quibus per spiritum suum habitet.
Simplex urbis nomen hic ponitur, quod antiquum
fuisse apparet ex capite Genesis 14, 18. Quidam
successu temporis compositum fuisse nomen existi-
mant, quasi Jebusalem: quia nomen hoc postea
medio tempore obtinuit, sicut patet ex Iudicum
cap. 9, 10 quod eam incolerent ac tenerent Jebu-
saei. Rectior tamen est etymologia a verbo tfy
quod est videbit: quia dixerat Abraham, Deus sibi
sacrificium videbit, Gen. 22, 8.

707

P8ALMUS LXXVI.

708

4. (Ittic confregit.) Definit qualis fuerit illa
Dei notitia, nempe quum admirabile virtutis suae
gpecimen in urbe servanda edidit. Porro sub figu-
ris describitur hostium profligatio, quia deiici aliter
non poterant nisi armis spoliarentur. Dicit igitur
fractas fuisse sagittas, gladios et clypeos, omnesque
machinas bellicas: quia impiis erepta fuit vis no-
cendi. Quanquam autem telis integris caesi et ex-
stincti fuerunt, non tamen male convenit haec me-
tonymia. D^SKH quidam vertunt cuspides. Proprie
vertendum esset, ignes: sed rectius est pro sagittis
accipi. Nam et aves metaphorice interdum sic vo-
cautur propter celeritatem. Sagittis autem tribuitur
volatus Psalmo 91, 5. Iam addit Deum et illustrem
esse et terribilem prae montibus praedae, quo nomine
violenta et pracdatoria regna designat, sicut ab
initio scimus, quo quisque plus valebat latrocinando,
fines suos magis ampliasse. Magnos ergo illos
reges, qui sibi ampla dominia per vim et iniustas
caedes acquisierant, comparat feris bestiis quae vi-
vunt ex rapto, et eorum regna silvosis montibus,
quos bestiae ad praedas assuetae occupant. Quam-
vis ergo hostes Hierosolymae violenter grassari so-
liti essent, Deum tamen supra omnes longe ex-
cellere propheta affirmat, ne terroribus succumbant
fideles.

6. (Spoliati sunt.) Alia loquendi forma extolli-
tur Dei virtus in hostibus perdendis. Verbum quo
utitur, deductum est a 77127, et J( ponitur loco ;-|.
Nam quod alii Infatuatos vertunt, coactum est.
Quanquam fateor tantundem valere ac si dixisset
consilio et fortitudine fuisse privatos. 8ed tenen-
dum est verbi proprietas. Eodem spectat quod ad-
ditur secundo membro, viros robustos non invenisse
manus suas, hoc est, nihilo magis ad pugnandnm
fuisse idoneos, quam si mutilae et truncatae fuissent
eorum manus. Summa est, vires quibus gloriaban-
tur fui8se prostratas. Eodem pertinet quod dicit
dormisse somnum suum, hoc est, quum prius essent
alacres et strenui, ignavia et torpore fuisse quasi
eopitos. Spoliatos ergo dicit fuisse hostes heroica
illa virtute quam iactabat, et quae tantum dabat
audaciae, ut neque mens, neque cor, neque manus,
neque reliquao partes officiuin suum fecerint. Qui-
bus verbis admonet in manu Dei esse quidquid fa-
cultatis suppetere videtur hominibus, ut singulis
momentis quam dedit prudentiam eriperc queat,
corda effeminare, manus reddere imbelles, totum-
que robur conterere. Ac consulto extollitur tam
anitnositas quam potentia hostium, ut discant fidelcs
ex opposito attollere Dei virtutem. Eandem sen-
tentiam rursus confirmat, dicens, sopitos fuisse cur-
rum et equum ab increpatione Dei: ac si diceret,
quidquid agilitatis erat in hostibus, solo Dei nutu
fuisse deiectum. Ergo ut nos omnia subsidia de-
stituant, sufficiat nobis unicus Dei favor, quando

non opus habet magnis copiis ad repellendos totius
mundi impetus, sed solo flatu discutere eos potest.

8. Tu terrtbilis, tu, et quis consistet coram facie
tua, ex quo ira tua? 9. E coelis audire fecisti iw-
dicium: terra timuit, et quievit. 10. Quum exsurgeret
ad iudicium Deus f ad servandum omnes mansuetos
terrae. Selah. 11. Gerte indignatio hominum confx-
tebitur tibi, residuum indignationum ligabis. 12. Vo-
vete et reddite lehovae Deo vestro: quicunque in cir-
cuitu eius sunt, afferant munus terribUi*) 13. Ftn-
demiabit spiritum principum, terribUis regibus terrae.

8. {Tu terribilis, tu) Repetitio pronominis
exclusivam particulam in se continet: ao si dixisset,
quidquid est in mundo potentiae, facile efflari et
concidere in nihilum ubi Deus in mediuin prodit:
itaque merito ipsum solum ease formidabilem, quod
etiam confirmat comparatio mox addita. Significat
enim, quamvis superbia crepent impii, Dei tamen
conspectum minime eis fore tolerabilem. Sed quia
interdum dissimulat, videturque otiosus spectator,
diserte exprimit propheta, simulac irasci coeperit,
omnibus impiis ruinam instare. Quamvis ergo ad
tempus non modo consistant, sed ctiam furore suo
transscendant nubes, exspectandum esse admonet
propheta irae tcmpus. Notemus etiam, terrorem
hunc ita denuntiari impiis, ut suaviter ad Deum
alliciat fideles.

9. {E coelis.) Coelorum nomine emphatice ex-
primit illustrius fuisse Dei iudicium, quam ut po-
tuerit vel fortunao vel hominum industriac adscribi.
Aliquando enim iudicia sua obscure exsequitur,
ac si e terra emergerent, quemadmodum si pium
et cordatum suscitet principem, sancta et legitima
quae vigebit gubernatio, iudicium Dei erit: sed non
videbitur pleno fulgore e coelis oriri. Quia ergo in-
solitum fuit hoc genus auxilii, peculiari elogio in-
8ignitur. Huc etiam pertinet Auditus: quia plus
est clare resonare tanquam aliquod tonitru Dei
iudicia, et suo fragore omnium aures percellere,
quam si oculis cernerentur. Nec vero dubito quin
ad concussionem illam alluserit propheta, quae
homines metu attonitos reddit. Nam quod terram
quievisse dicit, ad impios proprie refertur, qui expa-
vefacti palmam Deo concedunt, neque audent amplius
suo more tumultuari. Quia ergo solo metu coguntur
in ordinem, merito silentii causam timorem ponit:
non quia sponte se contineant, sed quia Deus in-
vitos constringit. Summa est, ubi detonat e coelo
Deus, cessare tumultus quos rebus coufusis excitat
impiorum protervia. Simul tamen admonet quid
proficiant sua pervicacia homines: quia fulminibus

*) apportent dons au Terrible, en marge : on a cause de
la frayenr.

709

P8ALMU8 LXXVL

710

oonteri necesse orit quicunque paternam Dei vocem
oum strepitu contempserint.

10. (Quum exsurgeret.) Nunc declarat quorsum
iudicium illud: nempe ut specimen ederet Deus
paterni erga pios omnes amoris. Deum ergo non
ore, sed manu loquentem inducit, ut palam osten-
dat quam illi cara sit piorum salus. Surgendi
verbo ad cessationem respicit, unde tantum sibi
licentiae sumpserant improbi: dicitur enim tribunal
conscenderc, ubi claro effectu ostendit sibi curao
esse ecclesiam. Hue enim tend t prophetae con-
silium, non magis fieri posse ut Deus miseros et
innoxios deserat, quam ut se ipsum abneget. No-
tandum enim est, Deum vocari iudicem, ut paupe-
ribus iniuste oppressis succurrat Nam mansuetos
terrae vocat fideles, qui afflictiooibus domiti nihil
altum spirant, sed suppliciter gemendo crucis onus
placide tolerant. Hic enim optimus est afflictionum
fructus, animos nostros feroeia purgatos ad man-
suetudinem ac modestiam flectere: quia inde certo
colligimus, nos Dei elientes esse quibus opitulari velit.

11. (Certe indignatio.) Quidam intelligunt, ho-
stes, ubi Deo succubuerint, victoriae laudem ei
daturos: quia fateri oogentur sc fractos fuisse potenti
eiu8 manu. Alii subtiliorem sensum eliciunt, Dum
impios suscitat Deus, et rabiem ipsorum impellit,
magis hoc modo illustrare suam gloriam, sicuti
Pharao in hoe fuisse oxcitatus dicitur, Exod. 18, 4.
Rom. 9, 17. Etsi autem hic seneus continet utilem
doctrinam, quia tamen vereor ne sit nimis argutus,
simpliciter accipio: Quamvis initio hostium furor
omnia perturbans, quasi tenebras obducat, tandem
ce88urum in laudem Dei: quia eventu palam fiet,
quidquid moliantur, nihil tamen posse contra Deum.
Posterior etiam pars versus bifariam potcst acoipi,
quia enim verbum Ijn cingere significat, quidam
8ubaudiunt pronomen te, hoc sensu: Quamvis non-
dum profligati sint omnes ecolesiae hostes, tu tamen
Deus ad perdendos quicunque residui sunt, te ac-
cinges. Yerum simplicior est altera interpretatio:
Quamvis non desinant hostes truculentiam spirare,
tu tamen impedies ac constringes, ne exsequantur
suos conatus. Non male etiam forte quadraret: Tu
colliges in fasciculum, sicuti gallice dicimus trousser.
Discamus ergo, dum obnubilant impii imperium
Dei, patienter exspectare, dum laetiore successu
8e ipsum glorificet Deus, et cum ludibrio vesanam
eorum audaciam conterat. Quod si subinde emer-
gant novi motus, veniat nobis in mentem, proprium
esse Dei munus reliquias indignationum constringere,
ne se longius diffundant. Interea ne miremur
subinde pullulare novos furores, quia usque ad
finem mundi semper habebit Satan quos ad vexan-
dos Dei filios instiget.

12. (Vovete.) Iam ad gratitudinem fideles hor-
tatur. Quia autem sub lege pro singularibus Dei

beneficiis vovebant sacrificia, quibus confitebantur
salutem suam Deo se acceptam ferre, ad hunc
pietatis oultum eos revocat propheta, ac reddendi
verbo constantiam designat, ne scilicet in subitam
confessionem erumpant solum, sed continuo tem-
poris successu testentur penitus infixam esse cordi-
bus suis liberationis memoriam. Praecipuum quidem
est ut apud se reputent Deum esse saiutis autorem:
sed non supervacua e6t solennis pietatis professio,
qua non modo se quisque ad officium stimulat, sed
alii alios. Secundo membro videtur vicinas etiam
gentea alloqui: ac si diceret, speciem hanc gratiae
dignam esse quae ab exteris et inciroumcisis gen-
tibus celebretur. Mihi tamen aptiue esse ad pro-
phetae mentcm videtur, compellari vel Levitas, vel
omnes Abrahao posteros: quorum utrique non abs
re dicuntur esse in Dei circuitu: quia et taberna-
culum in medio castrorum locatum erat quamdiu
iu deserto peregrinati sunt Israelitae, et statio arcae
delecta fuit in monte Sion, ut undique iiluc con-
fluerent. Levitis autem sorvandi templi partes
mandatae erant, ut in circuitu agerent excubias.
Particulam X11D / maior pars interpretum ad Deum
refert: ita esset nomen toar. Quanquam timoris
nomen passive pro Deo ipso interdum sumitur. Si
ad gentiles et profanos homines referas, sensus erit,
tributarios fore Deo: quia metu perterriti non
audebunt amplius resistere. Sed magis probabile
est, nomen hoc ad Deum transferri, quem propheta
iure metuendum esse dicit post illud tam nobile
virtutis specimen editum.

13. ( Vindemiabit.) Quia verbum ^¥3 Hebraeia
nonnunquam roborare significat, quidam lta verten-
dum putant hoc loco. Sed quum duplicatio sit
eiusdem sententiae, non dubito priore membro pro-
phetam intelligere principibus auferri mentem et
prudentiam: deinde in genere exprimi Deum illia
esse terribilem, quia ex sua altitudine eos deiiciat
praecipites. Quoniam autem principium rei bene
gerendae sanum est consilium, quo saepe indigent
fideles, quia inter suas angustias perplexi haerent,
dum impii in suis astutiis nimis sunt perspieaces:
hic propheta in manu Dei esse pronuntiat spiritu
privare et excaecare qui videntur prae aliis acuti.
Et quia maior fere principum numerus ecclesiae
Dei infensus est , • diserte exprimit propheta satis
esse in Deo terroris ad subigendos totius orbis
reges. Quod tamen illis eripi ac vindemiari spiri-
tum dicit, restringi debet ad tyrannos et praedones
quos infatuat Deus: quia videt ingenium et consilia
omnia ad nocendum applicare.

45<

711

PSALMUS LXXVII.

712

PSALMUS LXXVH.

ARG. Quisquis fuerit autor Psalmi, videtur spiritus per 08
eius communem precandi formam pro afflicta occlesia
dictasse, ut in saeviseimis quibusque pereecntionibus
vota sua nihilominus in coclum dirigeront. Neque enim
privatus unius personae dolor, sed eleoti populi gcmitus
et lamentatio hic ezprimitur. Redemptioncm vero sc-
mcl faotam praedicant fidelee, quae monimentum erat
perpetuae Dei gratiae : ut hoo modo se animent, et me-
lius confirmont in studio precandi.

1. Praefecto super Ieduthun Psdlmus Asaph.
2. Vox mea ad Deum, et clamavi: vox mea adDeum,
et exaudivit me. 3. In die afflictionis meae Dominum
quaesivi: manus mea nocte ejfusa est f et non cessavit:
renuit consolationem anima mea. 4. Becordabor Dei t
et inquietus ero: meditabor et moerore opprimetur
spiritus meus. Selah. 5. Tenuisti vigilias oculorum
meorum: contritus sum, et non loquar. 6. Eecensui
dies antiquos, annos saeculorum. 7. Recordabor car-
minis mei nocte: cum corde meo meditabor f et investi-
gabit spiritus meus.

2. (Vox mea ad Deum.) Non puto nudam esee
querimoniam, sicuti sentiunt quidam interpretes:
quasi mircntur fideles, Deum, qui prius annuere
eolitu8 fuerat eorum votis, nunc surdum esse, et
sine profectu invocari. Mibi magis probabiie est,
vel de praesenti suo affectu prophetam loqui: vel
repetere memoria quam propensum et facilem ad
preces suas exaudiendas Deum expertus esset. Ego
autem libenter huc inclino, prophetam referre quanto
moerore torqueatur: ac meo iudicio, tam praeterito
quam futuro verborum tempore continuum actum
designat. Primo autem narrat non se temere
eiulasse in aerem, ut multi sine ratione intemperiem
dolom effundunt: sed recta se ad Deum sermonem
vertisse quum neoessitas clamorem exprimeret.
Nam oopuia quae adiungitur verbo Olamandi, in
adverbium temporis resoivi debet. Dum clamavi,
vox mea ad Deum profecta est. Simul etiam osten-
dit non fuisse sibi excussam perseverantiam, quam-
vis saepius iterandi essent clamores. Quod continuo
post additur, fidei confirmatio est. Copula enim,
ut saepe alias, vice adverbii causalis ponitur, quasi
diceret, Ego ad Deum clamo: quia mihi propitius
et exorabilis esse solet. Proximo versu clarius ex-
primit quam gravis et dura tunc fuerit ecclesiae
oppressio. Quanquam in verbis nonnulla est am-
biguitas. T metaphorice interdum significat vul-
nus: ideo hunc seneum oliciunt multi interpretes,
Vulnus meum diffluxit nocte, et non cessavit, hoc
est, sanics non fuit exinanita ut sistatur fluxio.
Atqui potius in genuino sensu manum accipio, quia
verbum JTU3 quo utitur, non modo difflucre, sed
etiam diffundi vel extendi significat. Iam quum

se in die affliotionis Deum quaesisse, et manus suas
ad eum extentas nocte fuisse dicit, haec distributio
denotat continuum tempus: ao si diceret, infatigabili
studio se ad preces fuisse intentum. Clausula ver-
8us adversative legi debet: Quamvis aoima pro-
phetae nullum solatium ad leniendos cruciatus in-
veniat, ipsum tamen manus ad Deum tendere.
Atque ita cum desperatione iuctari nos decet, ut
dolor, licot insanabilis, ianuam tamen votis nostris
minime praocludat.

4. (Recordabor.) Pluribus verbis doloris sui
vehementiam, et simul mali gravitatem exprimit.
Nam quod unicum erat remedium sedandae moe-
stitiae, sibi inquietudinis fuisse causam depiorat.
Absurdum quidem videri posset, turbari Dci rccor-
datione pias mentes: sed simpliciter intelligit pro-
pheta, quamvis Dei recordatus sit, non tamen
sanatam fuisse suam anxietatem. Fit quidem saepe
ut tormentum piis augeat Dei recordatio in rebus
adversis, ubi scilicet iratum sibi et infensum con-
cipiunt. Sed non intelligit prophota cor siium
novis agitationibus perculsum fuisse quoties memor
erat Dei : tantum conqueritur nulla Dei consolatione
86 fuisse pacatum, quae gravissima est tentationis
species. Incrodulos diris tormentis cruciari mirum
non est : quia quum a Deo recedere studeant, iustas
defoctionis suae poenas luunt. 8ed ubi Dei reoor-
datio, unde malis nostris lenimen quaerimus, animos
nostros non tranquillat, videtur nobisoum ludere.
Atqui docet hic locus, utcunque fremitu, moerore,
tumuitu pleni simus, inter haeo tamen obstacula
pergendum esse in Dei vocatione. Eodem pertinet
proximus versus, ubi dicit totas noctes se pervigiles
duxisse, quod Deus nihil reiaxationis daret. Quia
enim nox in plures vigilias solebat distribui, meta-
phorice custodias vocat assiduam aegritudinem, quae
somno locum non dabat. Sed quum paulo ante
dixerit se olamosa vooe Deum preoari, nuno tacitu-
rum 86 dicat, vidctur species aliqua esse repugnan-
tiae. Haec quaestio iam Psalmo 32, 3 soluta fuit:
ubi docuimus fideles moerore oppressos non eervare
aequabilem statum, sed nnnc erumpere in gemitus
et querimonias, nunc, quasi praeclusae essent fauces,
obmutescero. Quare non mirum est si propheta
66 mali8 fatetur ita fuisse oppressum et quasi suffo-
catum, ut vocem non emitteret.

6. (Recensui dies.) Non dubium est quin pri-
stinae laetitiae memoria doiorem euum mitigare
oonatus sit, sed profectum tam subito sensisse negat.
Quanquam per dies initii et annos saectdorum non
modo breve vitae suae curriculum videtur notare,
sed plures aetates oomplecti. Et certe fideles, non
modo quae experti sunt Dei beneficia, sed quae-
cunque omnibus saeculis in ecclesiam suam contulit,
sibi in afflictionibus proponere et in animum re~
vocare debont. Quanquam ex contextu colligere

713

PSALMUS LXXVIL

714

promptum est, quum superiores Dei gratias in ani-
uium colligeret propheta, a proprio experimento
coepisse. Neque enim dubito quin per carmen suum
deeignet gratiarum aotiones quibus se in rebus
laetis et prosperis exerouerat. Etsi autem nullum
est sanandis malis nostris aptius remedium, sicuti
nuper dixi, Satan tamen astute nobis saepe Dei
beneficia suggerit, ut sensus ipse privationis aorius
animos nostros vuineret. Ideo yerisimile est acerbis
punctionibus lancinatum fuisse prophetam, dum
anteacti temporis laetitiam conferebat malis prae-
8entibns. Noctis autem diserte meminit, quae plures
curas et cogitationes generat, dum solitarii sumus,
subductique ab hominum conspectu. Idem valet
quod mox additur meditari cum corde: hoc enim
affert solitudo, ut se coiligant hominee, penitus se
ipsos excutiant, ac serio remotis arbitris secum lo-
quantur. Posterius membrum versus septimi du-
plicem sensum admittit. Quia verbum W£H mascu-
linum est apud Hebraeos, nomen vero nn femini-
num aliquando, quidam subaudiunt Dei nomen, ac
si diceret, Domino nihil est tam absconditum in
corde meo, quo non penetraveris. Et sane proprie
dicitur Deus scrutari hominis spiritum, quem ex-
pergefacit a torpore, vivisque tormentis examinat:
quia tunc excutiuntur latebrae omnes, et obscuri
recessus, et in lucem protrahuntur affectus prius
incogniti. Gaeterum, quia ratio grammaticae patitur
ambiguum esse genus nominis, liberius alii vertunt,
Investigavit spiritus meus. Quain seutentiam, ut
magis recepta est et longe melius fluit, libenter
amplector. In illa igitur disceptatione cuius me-
minit, scrutatus est quasnam ob oausas tantopcre
affligeretur: deinde quis tandem foret exitus malo-
rum. Et certe utilis est haec meditatio, ad quam
nos etiam Deus rebus adversis sollicitat: quia eorum
socordia qui sub Dei flageliis obdurescunt, nihil
magis perversum est. Solum tenendus est modus,
ne dolor nos absorbeat: deinde si omnia Dei iudicia
pervestigare tentemus, abyssus nos obruat. Signi-
ficat autem propheta, quum hinc inde omnia col*
ligeret, nihil solatii apparuisse ad placandum
dolorem.

8. An in saecula repeUet Dominus ? *) nec adiiciet
ultra ut sit benevolus? 9. An desiit in aeternum
cletnentia eius? consumptum est oraculum in gene-
rationem et generationem ? 10. An oblitus est misereri
Deus? an clausit in ira misericordias suas? Selah.
11. Et dixi, Occidere meum**) anni***) dexterae
Excelsi.

*) Le Seigneur deboutera-t-il a iamais? en tnarge:
sera-il eslongne.

**) Mod definement, en marge: ou raa maladie.
***) Les annees, en tnarge: ou mutations.

8. (An in saecula.) Haec fuit haud dubie pars
inquisitionum quas revolvit in suo spiritu. Interea
significat diuturno malorum tractu se prope fuisse
confectum. Neque enim in hanc vocem prorupit
nisi post longam tolerantiam, ut vix sperare auderet
Deum aliquando fore propitium. Merito autem
secum propheta disputavit annon benevolus esse
pergeret Deus: quia hac lege nos sua benevolentia
complectitur Deue, ut eam usque in finem con-
tinuet. Porro non praecise expostulat, sed potius
secum disceptans ratiocinatur a natura Dei, fieri
non posse quin prosequatur gratuitum suum favorem
erga pios, quibus semel patrem se exhibuit. Iam
sicuti ex gratuito Dei beneplacito deduxit quasi ex
fonte quaecunque ex eius manu beneficia percipiunt
fideles, ita paulo post adiungit bonitatem, ac si di-
ceret, Quomodo cursum abrumperet Deus paterni
favoris, qui naturam exuere non potest? Yidemus
ergo ut bonitatis Dei obiectu, tentationum insultus
repellat. Dum quaerit an consumptum sit etoquium,
vel oraculum, significat omni so consolatione destitui,
quia ad fidem fulciendam nulla occurrat promissio.
Uaeo autem est abyssus desperationis, ubi Deus
promissiones suas, quibus inclusa est salus nostra,
e medio tollit. Si quis obiiciat, non potuisse Dei
eloquio destitui, cui lex erat prae manibus: respon-
deo, pro temporis infirmitate speciales promiseiones
tunc fuisse necessarias. Ideo Psalmo 74, 9 con-
questi sunt fideles, se ueitata signa amplius non
videre, neque esse amplius prophetam qui inter eos
cognoscat. Si David autor fuerit huius Pealmi,
scimus solitum fuisse in rebus dubiis et perplexis
Deum consulere, dataque ei fuisse responsa. Si
haec in malis ablata illi fuit levatio, iure deplorat
sibi non occurrere sermonem quo fidem suam su-
stineat. Sin vero alius fuit autor, congruit haec
querimonia medio tempori inter reditum ab exsiiio
et Christi adventum: quia tunc abruptus quodam-
modo prophetiae cursus fuit: et nullus fuit pecu-
liari spiritus dono instructus, qui collapsos animos
erigeret, vel fulciret. Adde quod interdum, quam-
vis ofFeratur nobis Dei sermo, non tamen ad nos
usquo pervenit: quia angustiis constricti nullam
consolationis guttam admittimus. Sed ego priorem
sensum amplector, quod scilicet specialibus prophc-
tiis caruerit ecclesia, quao adhuo suspensa, a solo
umbrarum intuitu, opus habebat quotidianis fulturis.
Quanquam hino utilis admonitio colligitur, non de-
bere nos uitra modum turbari, si quando verbum
suum Deus nobis subducat, sicuti exercet suos
miris modis, ut imaginentur alio oonverti totam
scripturam: et quamvis Deum audire loquentem
cupiant, adduci tamen nequeunt ut in usum suum
applicent eius verba. Est quidem, ut dixi, hoc in
primis triste et acerbum, non tamen debet precibus
nostris aditum obstruere.

715

PSALMDS LXXVII.

716

10. (An oblitus esL) Pergit adhuc in illa di-
eceptatione propheta, cuius tamou finis est non
spem labefactare, sed potius erigere. Neque enim
interrogat de re dubia: sed perinde est ac si diceret,
An oblitus est Deus se ipsum? vel mutavit natu-
ram? quia Deus esse non potest quin sit misericors.
Fateor quidem non stetisse inconcussum, quasi
ferreo esset pectore: sed quo durius impetebatur,
eo magis in hanc doctrinam recubuit, sic coniunctam
6886 bonitatem cum Dei essentia, ut impossibile sit
eum non esse misericordem. Idco quoties in curis
et doloribus dubitationes nobis obrepunt, discamus
semper ad hunc scopum tendere, An Deus naturam
suam exueret, ut non sit misericors? Eodem epectat
posterius membrum, an clausit vel prohibuit mise-
rationes suas in ira? Gelebrem enim sanctis patri-
bus erat elogium illud, Deum longae esse tolerantiae,
tardum ad iram, ad veniam propensum et exora-
bilem. Unde etiam dictum illud sumpsit Habacuc
in suo cantico, 3, 2: In ira, misericordiae memor
erit. Propheta igitur hic colligit, castigationem
quam sentit, non obstare quominus se Deus iterum
placatus ad solitum benefaciendi morem convertat:
quia nonnisi ad momentum suis irascitur. Imo
eigna irae suae ostendens, tenerrime diligit quos
castigat. Manet quidem ira eius perpetuo super
reprobos: sed propheta unum so inter eius filios
numerans, et verba faciens de reliquis fidelibus, ab
impoesibili merito arguit temporalem iram Dei
cursum mi8ericordiae non absoindere.

11. (Et dixi.) Varie exponitur hic locus. Qui-
dam verbum ^JllVl deducunt ab fl^n <\uo& est
occidere, et hunc eliciunt eensum, prophetam malo-
rum congerie obrutum non posse aliud sentire,
quam se divinitus addiotum esse ultimo exitio: ac
si confessio esset desperationis. Alii aegrotare vel
infirmari vertunt, quod est ad contextum longe
aptius. Nondum tamen de sensu convenit; quia
secundum quosdam interpretes, se hic accusat et
coarguit propheta, quod tam debili ac molli fuerit
animo, nec se virilius opposuerit ad resistendum. |
Et tolerabilis esset hacc sententia: quia sancti post
suas vacillatione8 animum solent colligere. Ego
tamen diversum sensum potius amplector, ut dicat
propheta hunc morbum esse temporalem: atque ita
morti oblique comparet: sicuti Psalmo 118, 18 di-
citur, Castigans castigavit me Dominus, et morti
non tradidit me. Item, Non moriar, sed vivam.
Non dubito igitur quin se exoneret propheta, sta-
tuens ad tempus duntaxat se deiici : ideoque patienter
ferendam esse aegritudinem , quia letalis non est.
In secundo etiam membro dissentiunt interpretes.
Nam qui versum hunc contexunt cum superioribus,
putant prophetam ita initio fuisse fractum ut de
salute sua actum esse crederet: deinde per vices
caput extulisse, sicuti naufragi ex aquis subinde

emergunt. Porro vocem hanc hortantis esse volunt,
ut sibi in memoriam revocet propheta annos quibus
propitium Dcum expertus erat. Rectiue tamen sic
iutelligimus, non est quod to ipsum ultro morti de-
spondeas, quia tantum laboras sanabili morbo, eic
enim restituere solet Dei manus quos percussit.
Neque enim repudio eorum sententiam qui rftSO
vertunt mutationcs, nam quum J13tP mutare vel
iterare significet, niit^ Hebraei vocant annos, a
revolutione, quia vertuntur in suos ciroulos. Utro-
vis tamen modo accipere libeat, stabit illa quam
dixi consolatio, quod scilicct propheta aliam vicissi-
tudinem sibi promittens, morti se minime devoveat.
Paulo aliter interpretantur qui alioqui accedunt:
ac si diceret propheta: Cur nuuc severitatem Dei
non toleres, cuius beneficentia suaviter antehac te
fovit? sicuti Iob dicebat, 2, 10: Si bona recepimus
e manu Dei, mala etiam cur non feremus? Sed
magis probabilo est prophetam respicere in futurum
tempus: ac si diceret exspectandos esse annos vel
revolutiones dextrae Excelsi , donec propitius af-
fulgeat.

12. Recordabor operum Dei: certe recordabor ab
initio mirabilium tuorum. 13. Et meditabor in cunctis
operibus tuis, et in factis tuis commentabor. 14. Deus
in sanctuario viae tuae: quis deus magnus sicut
Deus? 15. Tu Deus faciens mirabilia, scire fecisti
in populis robur tuum.

12. (Recordabor.) Iam animosius contra tenta-
tiones exsurgit propheta, quae fere ad opprimendam
eius fidem praevaiuerant. Nam recordatio haec
operum Dei, ab ea cuius ante meminit, differt: quia
tunc ominus intuebatur Dei beneficia, quae lenire
vel minuere dolorem nondum poterant. Hic vero
arripit quasi certa testimonia perpetuae gratiae: et
ideo vehementiae caiisa sententiam repetit, inter-
posita etiam asseveratione. Nam particula v^ hoo
ioco tantum confirmat, vel amplificat. Ergo quasi
victor exsultat in memoria operum Dei: quia certo
persuasus est non alium fore quam se ab initio
ostendit. Secundo autem membro magnifice ex-
tollit quam in suis servandis potentiam exseruit
Deus. Ponit quidem arcanum vel mirabiie: sed
mutato numero obscuritatem corrigere non dubitavi:
sicuti etiam paulo post eodem numero eingulari
piura miracula notabit. Summa est, mirificam Dei
virtutem qua semper usus est in tuenda suorum
salute, si modo probe a nobis expenditur, sufficere
ad euperandos omnes dolores. Hinc vero discauius,
licet interdum operum Dei recordatio non eatis
afferat nobis solatii, luctandum tamen esse, ne tae-
dio frangamur, quod diiigenter notandum est. Op-
tamus 8emper in dolore reperire quod aoerbitatem
mitiget: haec autem est unica ratio, curas nostras

717

P8ALM0S LXXVn.

718

in Deum. Atqui saepo contingct, Deum,
quo propiue accedit, in speciem augere nostra tor-
menta. Multi igitur, quaudo hac via nihil profi
ciunt, nihil eibi putant eaee melius quam Deum
oblivisci. Ita vorbum eitis faatidiunt, cuius auditu
magis exaoerbatur eorum tristitia qnam duloeeoat:
imo cuptunt Deum prooul faoesaere qui ita exul-
cerat et inflammat ipsorum dolores. Alii ut aepe-
liant eius mcmoriam, totos se profanis occupatiooi-
bue addicunt. Longe aliter propbeta: qui etei non
etatim profectum qualem optabat expertus eet, non
tamen Deum eibi ante oculoe etatuere dcstitit: i
prudenter hac cogitatione fidcm suam sustinena, I
Quia Deua animum et ingenium non mutat, fieri j
non posBe quio suis tandem appareat propitiua. j
Discamus etiam, ad intuitum operum Dei aperire :
oculoe, quorum praeetantia propter hebetudinem
nobis vileeoit, quao attentos in sui admirationem
rapiet. Idem repetit versu duodecimo, ee in hac
meditationo fore aesiduum, donec legitimo temporo i
maturum eiue fructum percipiat. Nam quod nihil ;
nobis prosunt tot gratiae Dei exempla, nec fidem i
nostram aedificant, inde fit, quia simulac ea gustare I
coepimus, alio nos abatrahit nostra levitas, et in
ipsis principiis evaneecimus.

14. (Deus in sanctuario.) Qui VP3 vertunt,
In sanctitate, id faciunl coacti: quia videtur frigida
esee et ieiuna loquutio, Dei vias in eanotuario eese.
Sed quia hoo ratio grammaticae vix patilur. riden- |
dum est annon ex gcnuina nominis eignificatione '
utilis elici queat dootrina. Quod quidam abruptam
exclamationem eese volunt, Deua qui es in Banotua-
rio, o viae tuao! mihi non probatur: quia illi quo-
que violenter torquent prophetae verba. Uno igitur
contextu legendum eet boc membrum, et nomen
eaoctuarii vel pro coelo, vel pro templo capitur.
£go autem ad coelum referro malo, ut eensus sit,
vius Dei alte eupra mundum excellere, nt ueceese
eit couscendere supra omnes coelos, si cupimus eas
vero cognoscere. Etsi eniin aliqua ex parte nobie
manifesta sunt Dei opera, notitia tamen haec infra
immensam eorum altitudinem longe subsidit. Adde
quod ne minimo quidem guetu fruuntur niei qui
fide in coelum assnrgunt, et tamen hoc semper ex-
tremum eet, revorenter euspicore absconditam Dei
sapientiam et virtutem, quae in operibus eius re-
fulgene, oaptum tamen mentia noetrae Ionge excedit-
Si qnie excipiat, vias Dei, quae diffnsae eunt per :
totum mundum, perperam coelo includi: facilis bo-
lutio est. Quamvis enim nullus sit terrae angulue >
ubi non epecimen aliquod Deus exhibeat suae vir-
tutia, fugit tamen hominum oculos admirabilis ope- j
rum eius ratio. Si qnis de templo intelligere malit, '
eimilem fero habuimus sententiam Psalmo 73, i
versu 16: Haeo slultitia et fatigatio spiritus, donec l
ingrcdiar eanctuariuw Dci. Et oerte templum in '

quo se patefocit Deue, fuit quasi coelum terrestre.
Tenemus quidem prophetae mentem: quia principio
turbulentas querimoniae effuderat, nuno pacato
animo miratur et adorat sublimes vias Dei, suae-
que imbecillitatie coneciue, so intra meneuram suam
placide et eobrie continet: neo sibi de arcanis Dei
iudiciia iudioium facere permittit ex carnis eensu,
Ideo mox exclamat, Quis deus magnus sicui Deus?
Qua comparatione non innuit plures esse deoa, sed
oblique perstringit mundi dementiam, quod uno
Deo non coutentus, cuius gloria eic conepioua est,
plures sibi fabricct. Nam si puris oculie couspice-
rent homines Dei opera, in eo solo facile acquiea-
cerent.

15. (Tu Deus.) Oonfirmat eandem eententiam,
magnitudinem Dei probans ab operum miraculis,
ao Bi diceret se non loqui de abecondita Dei esecn-
tia, qnae coelum et terram implet, sed de virtutis,
sapientiae, bonitatis, iuetitiae dooumentis, quae pa-
lam apparent, licet modum intelligentiae nostrae
excedant. Ad verbum est, Faciens miracnlum: eed
numeri mutatio est, ut nnper dixi. Hinc vero
colligimuB, magie propinquam nobis esee Dei glo-
riam, et clarius perspici, quam ut iusta sit igno-
rantiae exousatio. Mirabiliter enim operatur Deus,
ut ne profanas quidem gentes sua caecitas excuset.
Ideoque additnr, Fecisti scire in pppulis robur tuum.
Quod tametei ad eccleeiae liberationem pertinet,
ostendit tamen non posee contemni Dei gloriam
sine sacrilegio, quam ipeo clare et potenter inter
gentes asBeruit.

16. Redemisti in brachio populum tuum, filios
Iacob et Ioseph. Selah. 17. Viderunt te aquae
Deus, viderunt te aquae: timuerunt, etiam contremue-
runt abyssi. 18. Exundare aquas fecerunt nubes,
vocem dederunt coeli : quin etiam sagiitae tuae discur-
runt. 19. Vox lonitru tui in sphaera: illuxerunt
fulgura orbi: tremuit, et concussa est terra. 20. In
mari viae tuae, et semitae tuae in aquis magnis: et
vestigia tua non sunt cognita. 21. Duxisti quasi
oves populum tuum tn manu Mosis et Aaron.

16. (Bedemisti.) Prae aliis omnibus Dei mira-
culis celebrat populi redemptionem , ad quam ubi-
que spiritus sanctus pios revocat, ut spem salutis
suae toveant. Tunc vero robur Dei gentibus fuisae
patefaotum, satis conetat: quia etsi factum est Sa-
tanae artiticio ut multis fabulis corrupta fuerit
historiae veritas, hoo tamon imputandum est eorum
malitiae, qui oculati testes quum easent, sponte te-
nebras sibi obducere maluerunt. Qui enim faotum
est ut Mosen fingerent fuiese nescio quem maguiu,
totque portenta comminiscerentur quae collegit Io-
sepbue contra Appionem: niei quod data opera vo-

719

PSALMDS LXXVIII.

720

lobant obruero Dei potentiam? Prophetno tainen
hoo loco non tam propositum cst gentes ingratitu-
dinis reas facere, quam sibi et aliis Dei filiis sug-
gerere booae spei materiam: quia tunc documentum
in omnia eaecula edidit Deus sui erga electos amo-
ris. Brachium metaphorice hic accipitur pro insigni
et memorabili virtuto: quia Dcus non occulte et
vulgari modo populum suum liberavit, sed quasi
brachio extento. Filios Iacob et Ioseph nominans,
causam assignat cur illos Deus in populo suo cen-
suerit, nempe respectu focderis quod cum sanctis
eorum patribus pepigerat. Etsi autem duae tribus
quae progenitae fuerunt u duobus filiis Ioseph,
communem originem trahebant a Iacob, honoris
tamen causa nomen Ioseph exprimitur, ouius opera
et beneficio incolume servatum fuit totum semen
Abrahae.

17. (Viderunt te aquae.) Miracula quaedam
brevitcr attingit, in quibus brachium suum Deus
ostenderat. Figurate autem dicit visum fuisse Dcum
ab aquia, quod scilicet velut arcano instinctu motae
eius imperio paruerint ad dandum elooto populo
transitum. Neque enim vol mare vel Iordanis
sponte cedendo, naturam suam mutassent, nisi
utrumque tetigisset potentiae Dei sensus: non quod
iudicio vol intelligentia cursum reflexerint: sed quia
in illo recessu ostendit Deus raortua quoque ele-
menta sibi ad reddendum obsequium praesto esse.
Subest autem obliqua antitheais ad pungendum
hominum stuporem, nisi Dei praesentiam, quae
aquis visibiiis fuit, in liberatione populi agnoscant.
Quod additur de abyssis, tantundem valet ac si
dictum esset, non modo superficiem aquarum Dei
conspectu fuisse perculsam, sed vim eius ad pro-
fundissimos etiam gurgites penetrasso.

18. (Exundare fecerunt.) Quia nomen D*£ non
potest in oonstructione aocipi, verbum transitive
positum esse non dubito: ctsi ad summam rei pa-
rum interest, neque enim obscurus est prophetae
sensus, Non mare ipsum modo et fluvium Iordanem
Deo tribuisse meritum honorem, sed aquas etiam
in nubibus pendentes: quia coelum tonitru concus-
sum, largas pluvias effudit. Docere autem vult,
quocunque homines vertant oculos, ubiquo sursum
ac deorsum a coelis usque ad abyssos in populi
redemptione illustrem patere Dei gloriam. Porro
quam historiam designet, non satis certum est:
nisi forte quao refertur Exodi cap. 9, 23 grandinem
ecilicet, tonitru et fulgetris mistum, horrendam cla-
dem Aegyptiis intulisse. Nam et per sagittas am-
bulantes non dubium est quin metaphorice fulmina
significet. Gohaeret versus proximus, ubi dicit
vocem tonitru auditam fuisse in sphaera, illuxisse
fulgura orbi usque ad terrae concussionom. Summa
huc tendit, satis superque in oxitu populi testatam
fuisse Dei potentiam ooulis et auribus, quum et

coelum pertonuerit, et totus a8r coruscaverit fulgore,
et torra fuerit tremefacta.

20. (In mari viae.) Aliis verbis iterum descri-
bit miraouium in mari siccato. Nam quod in Is-
raolitas propie competit, ad Deum transfert, cuius
auspiciis et ductu per aridum maris rubri sinum
transierunt illi. Praedicat autcm, iter insolito modo
fuisse patefactum, quia nec hominum industria ex-
haustum fuit mare, vel flumen alio derivatum; sed
per medias nquas ambulavit populus, in quibus mox
demersus fuit cum suo exercitu Pharao: qua ra-
tione dicit vestigia Dei non fuisse cognita, quia
traiecto populo usitatum aquis cursum restituit.
Fini8 ndditur, ecclesiae liberatio, quae ad speran-
dam saintem optimi pignoris looo debuit esse piis
omnibus. Popuium ovibus comparans subindicat,
nihil consilii, nihil virtutis in ilio fuisse, nisi quod Deus
pastoris officio fungi dignatus est, ut per mareetdeser-
tum, aliaque obstacula gregem rerum omnium inopem
et egenum abduceret in haereditatem promissam.
Id confirmat ex persona Mosis et Aaron. Etsi enim
nobile et memoratu dignum fuit eorum ministerium:
hac tamen circumstantia non parum illustravit
Deus suam potentiam, quod duos homines obscuros
et contemptos, superbissimi regis furori et ingentibus
copiis opposuit. Quid enim contra formidabilem
tyrannum et gentem bellicosam potuit virga exsulis
et profugi, ot vox miseri mancipii? Eo igitur ma-
gis enituit Dei virtus, dum in vasis illis testaceis
ao fictilibus operata est. Quanquam non repugno
qnin ministros simul commendot, quibus tam hono-
rificum munus Deus iniunxit.

PSALMUS LXXVIIL

ARQ. Ut brcvi compcndio multos res complectatur, notandom
est duo praecipua esso Psalmi huiug eapita. Nam ab
una parte narrat propheta qnomodo sibi eocleaiam Deua
adoptaverit ex semine Abrahae, qnam suaviter ac be-
nigne eam fovorit, quam mirifice ex Acgypto collegerit,
quam variis bencficiis cara fuerit prosequutus: ao altera
parto exprobrat qnam perverse subinde et scelerate a
patrc tam liberali desciverint Iudaei, quos sibi tanto-
pere obstrinxerat : ut appareat inaestimabilie Dei boni-
tae, non solum in fonte ipso gratuitae adoptiouis, sed
quia contiuuo tenore oertaro non destitit cnm tam per-
fidae et indomitae gentis contnmacia. Gaeteram gratiae
renovationem, ct quasi clectionem secundariam oomme-
morat, ubi Dens ex tribu Iuda Davidom elegit qui
rcgno praoesset.

1. Erudiens Asaph. AuscuUa popule mi legem
meam:*) inclinate aures vestras ad verba oris mei.
2. Aperiam in parabolam os meum: eloquar aeni-

*) ma Loy, en marge: ou ma doctrinc.

721

PSALMUS LXXVIII.

722

gmata a tempare antiquo. 3. Quae audivimus et co-
gnovimus, et patres nostri narrarunt nbbis. 4. Non
oceuUabimus a filiis eorum in generationem posteram,
narrantes laudes Iehovae et fortitudinem eius, et mi-
rabUia eius quae fecit. 5. Et statuit testimonium in
Iacob, et legem posuit in Israel, quia mandavit pa-
tribus nostris ut nota facerent ea filiis suis: 6. Ut
cognoscat generatio postera, filii qui nascentur sur-
gant t et narrent filiis suis.

1. (Ausculta.) Ex fine Psalmi coniectura, meo
iudicio, probabilis sumi potest, fuisse scriptum longe
post Davidis mortem: quia illic celebratur regnum
divinitus erectum in familia Davidis. Deinde per
oontentionem opponitur tribus Ephraim, quae dici-
tur fuisse repulsa, unde apparet, deoem tribus tunc
fuisse alienatas a corpore reliquo, neque enim fru-
stra regnum Ephraim, quasi adulterinum, dedecore
notatur. Gaeterum quisquis fuerit auctor, non in-
duoit loquentem Deum, nt quidam putant, sed in
doctoris persona Iudaeos compellat. Nec obstat
quod suum nominat populum, sicut et legem suam:
quia novum non est prophetis, nomen eius a quo
missi sunt, mutuari, quo maior constet doctrinae
autoritas. Quae vero apud ipsos deposita est ve-
ritas , ipsis non abs re tribuitur. Sic Paulus,
Rom. 2, 16 gloriatur de suo evangelio, non quod
ipse fabricaverat , sed ouius praeco erat ao testis.
Nescio tamen an nomen JVfln apte interpretes ver-
terint legem: quia videtur generalius esse, sicuti in
altero membro patet, ubi verba oris eodem sensu
ponit. Porro si reputamus quam segniter Deum
audiant qui etiam maxime profitentur se eius esse
discipulos, fatebimur non frustra hoc prooemio usum
fuisse prophetam. Nam alloquitur quidem indociles
ac praefraotos, qui Dei verbo se subiicere proterve
recusant: sed quia in ipsis quoque fidelibus ut
plurimum nimia est tarditas, non supervacua apud
pigros fuit haec exhortatio. Iam quo sibi plus
attentionis oonoiliet, asserit magnis et arduis de
rebus verba se facturum. Nomen enim 71^0 gra-
ves et insignes senteutias Hebraeis significat, quales
sunt paroemiae, vel proverbia, et apophthegmata.
Quia igitur materia ipsa, si gravis et ponderosa est,
expergefacit hominum sensus, mera apophthegmata
proferre sibi in animo esse testatur autor Psalmi.
m*Tn quae, alios sequuti, Aenigmata vertimus, non
tam pro obscuris sententiis, quam argutis vel no-
tatu dignis positum est. Neque enim ambagibus
involvet suum canticum propheta, sed dilucide et
explioate disseret tam de beneficiis Dei, quam de
populi ingratitudine. Tantum, ut dixi, consilium
eius est leotores acuere, ut attentius concionem ;
hano expendant. Gitatur hic loous a Matthaeo,
cap. 13, vers. 33 et accomodatur ad Ghristi per-
sonam, ubi obscuris parabolis mentes populi tenet

Calvini opera. Vol. XXXI.

suspensas. Voluit onim hoo modo probare se exi-
mium Dei prophetatn, quo maiore reverentia exci-
peretur. In hac igitur parte quum simiiis pro-
phetae fuerit, quia de sublimibus mysteriis concio-
natus est altiore dicendi forma, opposite transfertur
ad eius personam quod propheta de se affirmat.
Caeterum si in Psalmo hoc relucet maiestas. quae
iure suo ad disoendi studium excitet lectores et
aocendat, hinc colligimus quam seria attentione
evangelium exoipere nos conveniat, ubi coelestis
sapientiae thesauros nobis aperit Ghristus.

3. (Quae audivimus.) Quod praefatus de rebus
magnis et absconditis se vorba facturum, nuno
subiicit, communem esse doctrinam, ot per manus
traditam: videtur nonnihil esse repugnantiae. Nam
si patres filiis narrare oportuit quae hio dicuntur,
debuit familiariter nota esse doctrina toti populo,
ac rudissimis quibusque idiotis. Ubi igitur aeni-
gmata quorum nuper meminit? Respondeo, facile
haeo conciliari: quia tametsi Psalmus res vulgo
notas contineat, splondido tamen ornatu eas illu-
strat, quo magis afticiat corda hominum, sibique
plus autoritatis acquirat. Interim notandum est,
quantumvis exoelsa sit verbi Dei maiestas, non ta-
men obstare quin perveniat eius utilitas ad rudes
quoque et parvulos: sicuti eos non frustra spiritus
sanctus ad discendum invitat. Quod diligenter no-
tandum est. Nam si Deus, ad captum hominum se
accommodans, submissius loquitur, contemptui est
humilis docendi ratio. Sin voro altius assurgens,
reverentiam verbo suo comparat, obscuritas ad
ignaviae excusationom obtenditur. Quum his duo-
bus vitiis mundus laboret, spiritus sanctus stylum
ita temperat, ne sublimitas doctrinae etiam minimis
sit recondita, si modo placidam docilitatem et se-
rium proficiendi studium afferant. Prophetae autem
consilium est, omnem dictis suis dubitationem exi-
mere, quia nihil novum proferre instituat: sed rcs
pridem optime compertas, et sine controversia re-
ceptas in ecclesia. Ideo non modo auditus mcminit,
sed adiungit quoque scientiam: quia multa temere
sparguntur quibus tamen non constat solida fides,
imo nihil magis commune, quam fabulis repleri
hominum aures. Non abs re igitur propheta quae
audita esse dixerat, simul obsignat oerto testimonio.
Addit, Iudaeos ita fuisse a patribus edootos: non
quod semper omni vitio careat quod est domesti-
cum, 8ed quia maior est figmentis locus, si quid
affertur ex regione longinqua. Praecipue tamen
notandum est, non quoslibet hio notari patres, sed
qui electi erant in peculiarem Dei populum, et apud
quos deposita erat coelestis doctrina.

4. (Non occultabimus.) Verbum -|rQ3 quidam
aocipiunt in niphal, ac vertunt, non esse celata:
sed quia ratio grammaticae postulat aliter legi, sic
resolve: Ut non celemus posteros nostros, sed quod

723

PSALMDS LXXVIII.

724

traditum fuit nobis a maioribus, studeamus trans-
mittere ad eorum nepotes, atquo hoc modo tollitur
omnis ignorantiae praetextus, quia voluit haec Deus,
per continuas aetatum series promulgari, ut per
singulas familias de manu in manum transmissa, ad
ultimos usque pervenirent. Finis etiam ostenditur,
ut celebrarent laudes Dei, et fortitudinem in miraculis
editis. Caeterum quia consensus hominum ad ple-
nam doctrinao fidem non sufficeret, propheta ultra
progreditur, Deum autorem faciens. Refert igitur,
patrcs non suo arbitrio, sed Dei mandato imbuisse
filios hac doctrina. Quod statutum et legem quidam
ad praesentem narrationem referunt, quod Deus
posuorit decretum in Iacob instar regulae inviolabilis,
ut semper in oro omnium sonaret liberatio populi:
nimis videtur restrictuin. Itaque ad legom scriptam
extendo, quae tamen ex parte in hoc data fuit, ut
redemptionis memoria populum qui semcl collectus
fuerat, retineret sub Dei obsequio. Iutelligit ergo
prophctn Deum non modo potenti manu Iudacos
sibi acquisisse, sed obsignasse suam gratiam, ne
unquam aboleretur oius notitia. Et certe quasi
publicis tabulis consignata fuit, ubi per legom scri-
ptam sancitum fuit foedus, ut scirent postori Abra-
hae so ab aliis gentibus fuisse segregatos. Nam
tenore duntaxat nudam historiam rerum gestaruin,
res fuisset levis momenti, nisi ad gratuitam adoptio-
nem oiusque fructum spectassent. Hoc igitur est
decrotum, ut patres legis doctrina imbuti, quasi ex
oro Dei, filiis commemorent, se non modo 6emel
fuisso redemptos, sed collectos in unum ecclesiae
corpus. ut Deum liberatorem sancte purequo omni-
bus saeculis colerent. Particulam "ltMt oxegetice
hoc loco positam esse non dubito, pro nempe. £go
reddidi per quia, quod idem valet. Proximo versu
confirmat quod dixit de perpetua doctrinae succes-
sione. Nam hoo scire nostra magnopere interest,
uon uni tantum saeculo datam fuisse legem, sed
quam patres ad filios transmitterent quasi haereditario
iure, ne unquam intercideret, sed superstes maneret
usque ad finem mundi. flaec ratio est cur dicat
Paulus, I. Tim. 3, 15, ecclesiam esse columnam
ot firmamontum veritatis: non quod per se infirma
8i t, vel indigeat alienis subsidiis, sed quia per
ministros eam Deus propagat, qui dum fideliter in-
cumbunt in munus docendi, quodammodo suis hu-
meris sustinent veritatem. Admonct autem pro-
phcta, dandam esse operam, ut in obeundis docendi
partibus alii aliis succederent. Quemadmodum igi-
tur lege nondum scripta, de Abraham dicitur,
Gen. 18, 19: Instituet filios suos in viis, et man-
datis et praeceptis Domini: ita post eius mortem
iniuncta patriarchis fuit eadem necessitas. Lege
lata sacerdotes praefecit Deus ecclesiae suae, qui
publici es8ent magistri et doctoros. floc idem sub
regno Christi esse observandum testatus est per

Iesaiam, 59, 21 dicens: Ponam verbum meum in
ore eeminis tui, et seminis quod inde nascetur in
perpetuum usque. Peculiare tamen interea manda-
tum datur patribue, ut singnli suas familias sedulo
erudiant: et promiscue monentur omnes, operam
hanc gratissimam esse Deo, si nomen oius trans-
mittere studeant ad aetates futuras. Neque enim
paucos tantum designat his verbis Propheta, Filii
qui naecentur surgant: sed quotquot nascuntur, to-
tidem vult praeconcs succrescere, quorum opera
semper floreat ac vigeat pura religio.

7. Ut ponant in Deo spem suam, neque dblivi-
scantur operum Dei, et ut mandata eius observent.
8. Et non sint sicut patres stii, generatio defectrix et
exasperansy generatio quae non direxit cor suum t et
cuius spiritus fidelis non fuit erga Deum. 9. Filii
Ephraim armati iaculantes arcu versi sunt in die
proelii. 10. Non custodierunt foedus Dei, et in lege
eius recusarunt anibulare. 11. Et obliti sunt operum
eius, et mirabUium quae ostendit illis.

7. (Ut ponant.) Usum doctrinae notat: Primum
ut tatn pretioso laboris eui fructu alacrius stimulen-
tur patres ad filios docendos, ubi se et purum Dei
cultum aeeerere, et filiorum saluti consulere vident.
Deinde ut filii vicissim maiore desiderio accensi,
festinent ad discendum, neque vagentur in frivolis
speculationibus, sed ad rectum scopum colliment.
Est enim illa infelix et misera fatigatio, semper
diecere, ut nunquam ad scientiam veritatis per-
vonias, 2. Tim. 3, 7. Ergo quum audimus quor-
sum lex tradita sit, hino colligere promptum est
quaenam vere sit atque utilis rite proficiendi ratio.
Spem vero looat in summo gradu: deinde obser-
vationem mandatorum exigit: medio autem loco
statuit memoriam operum L)ei, quae ad fidei con-
firmationem valet, quasi diceret, hanc coele&tis
sapientiae esse summam, ut populus Deo affixue
sincera fide eum invocet, atque, alendae fiduciae
suae causa, meditandis eius beneficiis se exerceat:
deinde ut se pure addicat in eius obsequium. Caete-
rum hinc discamus legitimum Dei cultum a fide
incipere: quia praecipua honoris sui parte fraudatur,
8i alio transferimus spes nostras.

8. (Et non sint sxcut.) flac circumstantia melius
admonet quam necessaria sit haeo ooncio, quod
scilicet proclive8 sint Iudaei ad defectionem, nisi
firmis vinculis retineantur. Nam pro confesso su-
mit nihilo meliore praeditos esse ingenio quam
patres, quos dicit perfidos, rebelles, tortuosos, et
immorigeros fuisse. Statim igitur diffluerent, nisi
assiduis fulturis confirmarentur eorum corda. lmo
quod Horatius de gente sua scribit, experientia
demonstrat ubique verum esse : Aetas parentum
peior avis tulit Noe nequiores, mox daturos Pro-

725

PSALMUS LXXVIII.

726

geniem vitiosiorem. Quid ergo fieret nisi suocurre-
ret Deus mundo ita iu deterius labenti? Iam quum
ex patrum malitia et pravitate doceat propheta
severam disoiplinam Iudaeis neceesariam esee, quae
a malis exemplis eos revocet, hino colligimus quam
stulte sibi mundus persuadeat patrum imitationem
instar esse legis. Neo vero de quibuslibet populis
hic agit propheta, sed de sancto et electo geuere
Abrahae: nec paucos taotum perstringit, sed totam
fere gentem, in qua passim tam porvicacia, quam
oblivio gratiae Dei et perfida simulatio grassata
fuit. Nec unius tantum aetatis patres commemorat,
eed longam antiquitatem oomplectitur, ne ex pec-
candi vetustate captetur defensio. Quare deleotus
prudenter habendus est inter patres, quosnam imi-
tari expediat. Et quia difficile revellitur praepo-
stera illa patrum aemulatio, quorum reverentia
naturaliter ingonita est, pluribus verbis eorum sce-
lera propheta exaggerat, apostasiam, irritationem,
perfidiam, et hypocrisin exprobrans: quae etsi gra-
vissima sint probra, modum tamen non excedere,
ex cootextu mox patebit. Verbum pDH, vertunt
alii stabilire: sed meo iudicio potius iotelligit pro-
pheta per obliquos reoessus semper a Deo deflexiase.
Verbum etiam rDDJO quidam acoipiunt pro inniti:
eed rectior est altera interpretatio, non fuisse oon-
Btanter et bona fide addictoe Deo, qui tamen iura-
verant in eius nomen. Porro quod ex hoc loco
colligunt papistae, esse in hominis arbitrio flectere
cor, ac dirigere in utramque partem, frivola est
oonsequentia. Quamvis enim iure propheta eos
accuset qui cor suum non direxerunt: non tamen
ex professo disserit quid a se ipsis valeant. Etsi
enim proprium Dei opus sit, intrinseco spiritus
motu convertere ad se hominum corda, non tamen
a culpa eximentur, vel poenam effugient quos sua
libido et pravitas alio trahit. Oaeterum ex vitiis
quae hio notantur, discendum est qualiter a nobis
coli Deus velit. Primo enim deposita pervioaoia
iugum eius subeundum est: deinde induendus man-
suetudinis spiritus, cordis affectus in Dei obsequium
ordinandi, et sectanda reotitudo: et quidem non
evanido fervore, sed sinoera constantia.

9. (FUii Ephraim.) Exemplum iliius infideli-
tatis proponit in filiis Ephraim. Et quia non facile
simplici doctrina resipiscunt qui pertinaciter addicti
sunt malo, ex poenis a Deo infliotis probat filios
Ephraim reprobos fuisse. Nam quum bellicosi
essent, signum irae Dei fuit, terga vertere in
proelio, ao diserte exprimit sagittandi fuisse peritos:
quia absurdius est metu fugari qui ad hostes emi-
nus feriendos telis instructi sunt, unde etiam aper-
tiu8 constat, Deum illis fuisse offensum, qui eos
non modo destituerit auxilio suo, sed emollierit
ipsorum corda. Quaeritur cur filios Ephraim solos
iam accuset, quum in genere nuper tribus omnes

oomprehenderit. Quidam interpretes ad cladem re-
ferunt quae a Githaeis illata fuit quum ad recupe-
randa spolia obviam filiis Ephraim progressi sunt.
1. Par. 7, 20. Quod nimis restrictum est, nam
fieri potest ut regnum Israel, quo tempore compo-
situs fuit Psalmus, collapsum et magna ex parte
dirutum fuerit. Non male igitur alii synecdochen
osse sentiunt, et filios Ephraim accipiunt pro toto
populo: nisi quod inconsiderate praetereunt fuisae
data opera nominatos, quia aliis fuerant defeotionis
autores, quum Iarobeam vitulos erexit. Memoria
enim teuere oonvenit quod diximus, circa finem
non frustra conferri repulsam tribum Ephraim cum
electione tribus Iehudah. Ideoque nuno quoque
de filiis Ephraim comparative sermo habetur, ut
yeros Abrahae filios admoneat eorum exemplo qui
8e ab ecclesia abdioaverant, et se tamen iactabant
inani ecclesiae titulo. Nam quum multitudine ot
opibus praestarent, ad fallendos simplices nimium
valebat eorum autoritas: qua nunc spoliat eos pro-
pheta, Dei auxilio nudatos fuisse docens. Nam huc
spectat causae redditio, quod non custodierint foedus
Domini. Fuit quidem aliis etiam crimen hoc com-
mune, sed consulto vindictae Dei exemplum protulit
in tribu illa, quae sua autoritate totum fere popu-
lum oorruperat. Quia ergo splendor ac dignitas
Ephraim turpis apostasiae vexiilum fuerat, cavere
voluit propheta ne fallendis simplicibus larva illa
adhuc maneret. Porro non leviter eos accusat, sed
exprobrat perfidiam in totius legis contemptu, et
foederis violatione, tametsi enim utrumque nomen
eodem sensu accipiat, foedus priore loco ponens,
satis ostendit se non solum de regula bene vivendi
agero, sed de toto cultu Dei, de fide promissionum
et invooatione, et pietatis doctrina, cuius funda-
mentum erat adoptio. Foedifragos itaque nominat:
quia promissionum fide exciderant, quibus Deus
pepigerat so illis fore in patrem. Apposite tamen
legem postea adiungit, in qua velut in publicis
tabulis consignatum fuerat foedus. Auget criminis
atrocitatem renuendi verbum, quo significat non
fuisse solum impetu quodam temere abreptos, ut
levitate, imperitia, vel errore peccarent, sed ex pro-
feaso et deliborata pervicacia violasse sacrum Dei
pactum. Fontem quoque tam foedae impietatis
designat ingratitudinem, quod redemptionem aeterna
memoria dignam maligne sepelieriut, ac pro nihilo
duxerint. Fuit certe similis portento haco socordia,
discedere a Deo Israelitas, cui tot modis devincti
erant, nec fieri ullo modo poterat ut sic a Satana
fascinarentur , nisi tot miraoulorum obliti essent,
quae totidem erant ad eos sub metu Dei et obsequio
retinendos vincula. Ac ne qua excusatio supersit
ad levandam culpam, splendidiore elogio insignit
opera illa: quasi diceret non fuisse vulgarem agendi
modum, ut obrepere potuerit oblivio: sed Isruelitaa

46*

727

PSALMUS LXXVHI.

728

perverse et nequitor clausisse oculos, ne gloriae
Dei intuitu retinerentur.

12. Coram patribus eorum egit mirdbiliter in
terra Aegypti in campo Soan. 13. Scidit mare et
traduxit eos, et statuit aquas velut cumulum. 14. Et
deduxit eos in nube interdiu, et omni nocte in splen-
dore ignis. 15. Scidit rupes in deserto y et eos potare
fecit in abyssis magnis. 16. Et eduxit fluenta e rupe,
et descendere fecit aquas velut fluvios.

12. (Coram patribus eorum.) Tametsi posteros
adhuc in reatum trahit, commode tamen simul in-
cipit de primis geutis auctoribus concionari: ac si
diccrct, iam a prima origine fuisse omnes pravo
ingenio et rebelli. Quia tamen filios Ephraim di-
xerat prolapsos in apostasiam fuisse, quia mirabi-
lium Dci obliti essent, sententiam hanc adhuc
persequitur: interea, ut dixi, opportune transitum
sibi facit ad patres in eundem reatum trahcndos.
Primo loco miracula attingit in medio Aogypti sinu
ante populi egressum edita. Locum vero celebcrri-
mum nominat illustrioris notitiae causa. Postea
ad maris transitum descendit, ubi repetit quod alibi
vidimus, mutatum esse naturae ordinem, ut aquae
cursum suum sisterent, adeoque in firmos cumulos
velut montcs elevarontur. Tertio loco narrat traiecto
mari rubro, Deum itineris fuisse ducem populo: efc
ne momentanea tantum esset redemptio, porrecta
manu continuasso suam gratiam. Nam quum diffi-
cile ac molestum esset per arida et sabulosa loca
pergere, non vulgare beneficium fuit, opposita nube
protegi ab aestu solis. Quanquam fuit illud ex-
cellentioris gratiae pignus, quod scilicot Deus po-
pulum hunc sub protectione sua esse testatus est,
donec in coelestem hacreditatem perveniret. Dndo
' etiam Paulus 1. Cor. 10, 2 in nube illa baptismi
speciem fuisse docet, sicuti in maris transitu, cuius
fructus non in hac caduca vita inclusus est, sed ad
salutem usque acternam pertinet.

15. (Scidit rupes.) Aliud paterni amoris sym-
bolum producit, quo Deus ostendit quantae sibi
curae essct illius salus. Porro non dicitur simpli-
citor Deus potutn suppeditasse, sed id fecisse praeter
naturam. Oriuntur quidem interdum ex rupibus
flumina, scd rupes quam percussit Moses, arida
prorsus erat, unde constat aquam illam non fuisso
elicitam ex scaturigine aliqua, sed erutam ex pro-
fundissimis abyssis: quasi diceret ex ipso terrae
centro. Itaque scnsum prophetae asscquuti non
sunt qui intcrpretantur, in profundis abyssis potasse
Israfclitas, quoniam aquao larga abundantia flucrent.
Potius miraculum amplificat Moses, quod ex remo-
tissimis venis aquas illas Deus fluere iusserit. Idem
confirmat proximo versu, fuisse amplum et magnum
flumen ubi nulla prius fuerat aquae gutta. Nam

si tenuis solum rivulus manasset, poterat a profanis
hominibus obscurari Dci gratia: sed ubi tanta co-
pia aquarum repento erumpit, quis non mutatum
potius videt naturae cursum, quam occultam sub
terris venam apertam fuisse?

17. Et adiecerunt adhuc ad peccandum contra
eum, ad exasperandum Excelsum in deserto. 18. Et
tentaverunt Deum in corde suo ad petendum cibum
animae suae.*) 19. Et loquuti sunt contra Deum,
dixerunt, An poterit Deus parare mensam in deserto?
20. En percussit rupem et fluxerunt aquae, et flumina
inundarunt, an etiam poteritpanem dare? an parabit
carnem populo suo? 21. Propterea audivit IeJiova
et indignatus est, et ignis accensus est in Iacob, atque
etiam ira adscendit in Israelem. 22. Quia non cre-
diderunt in Deo, et non speraverunt in salute eius.

17. (Et adiecerunt.) Postquam breviter expo-
suit propheta continua bencficiorum serie Dcnm
palam fecisse quantopore amarct Abrahae filios,
nunc addit, postquam eos sibi tam sancte obliga-
verat, pro suo more et ingenio scelerate in eum
insurrexisse. Ac primo quidem eos accusat, quod
mala malis pertinaciter addendo, eum exasperave-
rint: deindo specicm irritationis designat. Exaspe-
randi autem verbo significat hon leve fuisse deJictum,
sed malitiam intolerabilem. Iam loci quoque cir-
cumstantia exaggerat criminis magnitudinem , quo
in ipso deserto, recenti adhuc liberationis mcmoria,
ubi quotidie oculis ingcrcbantur signa praesentiae
Dei , ubi necessitas ipsa ad obsequium eos cogere
debebat, suam intomperiem non cohibuerint. Quod
ergo coram ipso Deo, qui praesenti gloriae suae
intuitu eos terrebat, qui tam benigne et suaviter
eo8 ad se alliciebat, quum rerum omnium inopia
ad eos cohibendos optimum remedium esset, petu-
lanter tamen se gesserint: prodigiosus certe fuit
furor.

18. (Et tentaverunt.) Hacc fuit irritatio cuius
meminit: non quod cibum petere, si cogeret inedia,
per se esset illicitum. Quis enim vitio vertat si fa-
melici Dcum nutricium implorent? Sed in eo pec-
carunt, quod cibo divinitus sibi destinato non con-
tenti, laxarunt suae libidini habenas. Deus enim
iam eos manna pascere coeperat, ut mox iterum
vidobimus. Eius autem alimenti fastidio impulsi,
novos cibos appetunt, ac si respuerent patris 6ui
demensum. Hoc significat propheta nomino ani*
mae, petiisse cibum, non quod esurics cogeret, sed
quia eorum concupiscentiae non sufficeret cibo di-
vinitus ordinato vesci. Hac ratione dicit eos ten-
tasse Deum: quia ultra fines sibi a Deo praoscriptos
transsilierint. Quisquis onim posthabito et neglecto

*) & leur ame, en marge: ou a leur oupidite.

729

PSALMUS LXXVIII.

730

Dei permi88ii, suae intemperantiae indulgens, plus
quam fas est appetit, dieitur Deum tentare: ac si
eum vellet subiicere suo arbitrio, vel inquireret an
plus possit quam velit. Et certe quisquis Dei po-
tentiam a voluntate separat, Deum ipsum, quantum
in se est, discerpit, id autem faciunt qui experiri
oupiunt an plus daturus sit, quam petere concedat.
Ideoque ne earnis libido ad Deuni tentandum nos
sollicitet, discamus fraenare nostra desideria, et mo-
deste quiescere intra fines nobis praescriptos. Nam
si libere exsultet oaro, pane quotidiano non oontenti,
subinde variis modis contra Deum tumultuabimur.
Quia autem dixerat ipsos tentasse Deum in corde,
addit non eese veritos palam impuro et blasphemo
ore proferre qnam intus conceperant impietatem,
unde melius apparuit cor eorum malitia et pravi-
tate penitus fuisse occupatum. Sic enim ooncu-
piscentia peccatum concipit dum admittitur pravo
consensu. Deinde peccatum ipsum longius prorum-
pit, sicuti videmus Israelitas ad sacrilegam lasci-
viam progressos esse, dum interrogant de potentia
Dei, ac si oam pro nihilo ducorcnt, nisi quatenus
suae libidini moram gereret. Per mensam paratam
lautitias intelligit, quibus ante assueverant in Ae-
gypto. Neque enim eorum animos placabat unus
et fcimplcx cibus, nisi multiplici copia et varietate
se oblectarent. Quum dicit, En Deus aquas pro-
fluere iussit, et caetera: non dubito quin amarulenta
ironia mordeat ipsorum petulantiam. Neque enim
verisimile est sic loquutos essc, sed quasi ex eorum
persona refert propheta quae sub eorum erant oculis.
21. (Audivit Iehova.) Istud audire Dei, tan-
tunden yalet ac legitima cognitio, similitudine a
terrenis iudicibus sumpta, qui nisi causa probe co-
gnita punire sontes nequeunt. Sicuti ergo suos
audire dicitur, quorum votis propitius succurrit:
8ic rurous audire dicitur blasphemias quae iudicium
eius non effugiunt. Caeterum ne putetur irae Dei
atrocitas modum excedere, gravitatem sceleris iterum
describit propheta, quod Deo non crediderint, nec
speraverint in salute eius. Sumit autem pro con-
fesso, promis8ione8 illis fuisse datas, quibus acquie-
scere ipsos decebat, nisi eos transversos egisset
importuna vesania. Sperare in salute Dei tantun-
dem valet ac recumbere in paternam eius provi-
dentiam, ut sufficientia nostra penes enm tota
resideat. Atque hinc colligimus non modo quam
abominabilis Deo sit incredulitas, sed quaenam vera
sit fidei natura, et quos ex se fruotus pariat. Dnde
enim fit ut placide se Deo subiiciant homines, nisi
quia persuasi salutem suam unice ei caram esse,
daturum quoque statuunt quidquid expedierit, atque
ita se permittunt eius arbitrio regendos? Fides
ergo verae pietatis radix est, quae bona omnia ab
uno Deo sperare et expetere docet, ac nos in eius
obsequium format : sicuti semper Deo obstrepere et

rebelles esse necesse est quicunque diffidunt. Huc
spectat prophetae contextus, fidem falso obtendere
qui salutem ab eo non exspectant: quia ubi Deo
creditur, statim exoritur salutis fiducia, quae bono-
rum omnium ei laudem tribuit.

23. Mandaverat autem nubibus desuper, et ianuas
coeli aperuerat 24. Et pluerat super eos man in
cibum, et frumentum coelorum dederat illis. 25. Pa-
nem fortium comederat homo, cibum miserat ipsis ad
saturitatem.

23. (Mandaverat) Qui putant miraculum hoc
referri historico ordine, longe falluntur : quia potius
hac comparatione asperius Israelitas urget propheta,
quod manna saturi non destiterint concupiscere
quas sibi a Deo negari lautitias sciebant. Nam ter
et quatcr foeda ingratitudo fuit, respuere coelestem
cibum, qui eos angelis quodammodo sociabat. Si
quis in Oallia vel in Italia degcns, aegre ferat se
non vesci aegyptiaco pane, et vino asiatico privari,
nonne gigantum more cum Deo et natura bellum
geret? In Israelitis minus excusabilis fnit intem-
peries, quibus non modo terrenos cibos ad satie-
tatcm suggerebat Deus, sed panem coelestem in
alimentum dabat. Si passi fuissent longam ine-
diam, decebat tamen modestius cibum a Deo petere :
si furfure tantum ct quisquiliis victitassent, docebat
eo8 agnoscere in deserto non vulgarem Dei gratiam :
si vero tantum datus fuisset cibarius panis, erat
cur ingentes gratias agerent. Quid nunc, ubi Deus
novum alimenti genus creavit, quod e coelo quasi
porrecta manu ubertim et copiose suppeditat? Haeo
ratio est cur Man vocetur triticum coelcste, et panis
fortium. Quod autem D^TDX quidam pro coelis
accipiunt, quanquam non repudio, minus tamen
placet quam de angelis accipere, sicuti chaldaeus
interpres et post eum alii sumpserunt. Certum
quidem est, magnifice ideo celebrari miraculum,
quo magis detestabilis reddatur populi impietas:
quia longe praestautius fuit man e coelo pluere,
quam si satiati fuissent vel herbis vel fructibus, vel
alio terrae proventu. Alio sensu Paulus prioris ad
Corinthios cap. 10, vers. 3. Man appellat spiritua-
lcm cibum, quia figura et symbolum erat Christi.
Sed hic prophetae consilium est, coarguere duplicem
populi ingratitndinem, quod non modo vulgares ci-
bos, qui ex terra proveniunt, sed angelicum panem
contempserit. Tollendae ambiguitatis causa tempus
plusquamperfectum in verbis reddere malui: quo
melius intelligerent lectores in memoriam reduci
quod ante gestum fuerat.

26. Pergere fecit ventum orientalem in coelis, et
excitavit in virttde sua austrum. 27. Et pluit super
eos quasi pulverem carnem, et quasi arenam marium

731

P8ALMUS LXXVIII.

732

volucrem pennatam. 28. Et cadere fecit in medium
castrorum eius per circuitum ad tabernacula eius.
29. Et comederunt, et saturati sunt valde, et deside-
rium eorum attulit ipsis. 30. Non alienati sunt a
desiderio suo: adhuc cibus erat in ore ipsorum t
31. Quum ira Dei adscendit in eos t et occidit pingues
eorum, et electos Israel prostravit.

26. (Pergere fecit.) Narrat propheta Deum
morem gessisse populo suo, non quod obstreperum
illud votum propitius exaudierit, sed ut effeetu ipso
probaret sibi in manu esse quod illi non crediderant.
Unde etiam patet quam perperam carnem cum
manna coniungant quidam interpretes, quorum
prorsus diversa est ratio: quia in manna patris of-
ficium praestabat Deus: carnibus roplevit ingluviem
eorum, ut ipsa ingurgitatio eos suffocaret. Etsi
autem Deo non fuisset difficile coturnices creare in
medio deserto, ventorum tamen impetu illuc advehi
voluit, ut discerent Israeiitae olementa omnia pa-
tere eius imperio, nec ob6taculo esse locorum «di-
stantiam quominus eius virtus statim ab oriente in
occasum penetret. Olarum ergo virtutis, cui ma-
ligne detraxerant, experimentum habent increduli,
ubi elementa omnia praesto sunt ad obsequium, et
quidquid mandavit celeriter exsequuntur. Porro
non dubium est quin ventos pro situ castrorum
excitaverit: quamvis promptum esset nullis mediis
carnes in medium afferre. Dicit autem comedisse
et fuisse saturatos, non tantum ut sciamus copiam
avium illis fuisso oblatam, qua largiter farcirent
ventres suos : sed mera intemperantia fuisse impul-
808 ad petendas oarnes, non autem sollicitos fuisse
de victu. Dixerat quidem prius man illis datum
fuisse ad satietatem, sed hic luxuriam et voracita-
tem diserte perstringere voluit, in qua se prodidit
effraenis eorum cupiditas. Quanquam autem alibi
singularis privilegii loco promittit Deus fidelibus
se facturum quod optaverint: alio tamen modo hic
obsequutus dicitur perversis impii populi votis: quia
quod propitius negasset, iratus conceesit. Quod
exemplum notatu dignum est, ne queramur vota
nostra arcano Dei consilio oorrigi, dum intemperan-
tius effluunt. Tunc enim vere exaudit, ubi non in-
dulget stultis cupiditatibus, eed beneficentiam suam
salutis nostrae modo attemperat, sicuti plus impiis
largiendo, quam ipsis utile sit, non eos proprie
exaudit, sed exitiali mole onerat, quae ipsos in exi-
tium praecipites agat. Id clarius oxprimit continuo
post subiiciens letalem illis fuisse saginam illam,
quasi una cum cibo flammam irae Dei vorassent.
Non dlienatos fuisse a desiderio suo 9 tantundem valet,
ao sua cupidine adhuo flagrasse. Si quis excipiat,
hoc non congruere cum proxima sententia, ubi di-
ctum fuerat comedisse ad satietatem, facilis est so-
lutio. Scimus enim, nisi intra fines rationis et

temperantiae se contineant hominum animi, esse
inexplebiles , ideoque saturitate non restingui pravi
appetitus ardorem. Quidam vertunt, non fuisse
frustratos: alii, nondum habuisse cibum fastidio:
quod posterius mentem prophetae non male expri-
mit: sed a verbo Tlf remotum est. Duobus ergo
verbis exprimere voluit propheta praesentom oble-
ctationem : quia ubi vindiotam de illis sumpsit Deus,
adhuc lasciviebant in sua crapula. Caeterum, ira
Dei metaphorice adscendere dioitur, dum repente in
iudicium consurgit: quia dissimulans ad pecoata
videtur quodammodo sopitus esse. Quanquam au-
tem per singulos ordines grassata fuit poena, pin-
gues tamen et electos consulto propheta nominat, ut
clarius refulgeat Dei iudioium. Neque enim temere
accidit, ut robustissimos quosque et eximio vigore
praeditos tabes conficeret. Deinde quia ut plurimum
hominos fallit sua virtus, ut audacius proterviant
contra Deum, quia infirmitatis suae immemores,
quidvis sibi licere putant: ideo mirum non ost du-
rius in eos saeviisse iram Dei.

32. In omnibus his peccaverunt adhuc, et non
crediderunt mirabUibus eius: 33. Et consumpsit in
vanitate dies eorum % et annos eorum in festinatione.
34. Quum occideret eos y quaerebant eum: reversi sunt 9
et mane properabant ad Deum. 35. Et recordati
sunt quod Deus rupes eorum } et Deus excelsus re-
demptor eorum. 36. Et blanditi sunt ore suo y et lin-
gua sua mentiti sunt ei: 37. Cor autem eorum non
fuit rectum coram eo y et non fuerunt veraces in foc-
dere eius.

32. (In omnibus.) Vulgare proverbium est,
stultos plagis sapere, unde sequitur prorsus esse
desperatos qui saepius a Deo castigati non reei-
piscunt. Talem contumaoiam describit propheta in
Israelitis, quae nullis flagellis corrigi potuerit. Haec
formidabilis erat Dei vindicta, tantam fortium vi-
rorum stragem cernere. Quod ergo tali portento
commoti non sunt, eo convincitur portentosa eorum
durities. Quanquam per mirabilia non solum poe-
nam de qua nuper loquutus est intelligit, sed alia
etiam signa comprehendit quorum ante- facta fuit
mentio. Duplicis ergo malitiae eos insimulat, quod
non modo fidem abrogaverint verbo Dei, sed etiam
eius miracula contempaerint. Ideo subiicit auotas
fuisse poenas, sicuti per Mosen denuntiat ac mina-
tur Deus septuplo durius se acturum cum prae-
fractis qui in sceleribus suis pergent. Caeterum,
quia de toto populo hic loquitur, quasi diceret, sine
exceptione omnes a minimo usque ad maximum
celeriter fuisse consuraptos, probabili ratione referri
hoc posset ad gravissimam illam poenam quae iu-
reiurando sancita fuit, perituros omnes in deserto,
duobua tantum exceptis, Iosue et Caleb: qui iam

733

PSALMU8 LXXVIII.

734

propinqui terrae Canaan cursum retro flexerant.
Quum ergo sibi clausissent ingressum, ceoidit in
deserto quadraginta annis immensa multitudo. Dies
priore loco ponit, deinde annos: ac si diceret Dei
maledictione praecisum illis fuisse vitae tempus, ut
facilo constaret in medio cursu ipsos deficere. Con-
sumpti ergo fuerunt dies in vanitate, quia evanue-
runt instar fumi: anni in festinatione , quia celeri
transitu fluxerunt. JTtFQ <l u *dam vertunt terrorem,
ego mallem Tumultum: quia haud dubie significat
propheta tumultuarie abruptam illis fuisse vitam.
Sed Festinationis nomen quod clarius erat, mutare
nolui. Haec autem iusta pertinaciae fuit merces,
vires quibus superbiebant emarcidas reddere, ut
celeriter instar umbrae diffluerent.

34. (Quum occideret eos.) Hac circumstantia
crimen auget: quia ubi scelerum convicti se iustas
fatentur poenas dare, non sincero autem animo sup-
plices fiunt, imo prava simulatione Deum eludunt:
minus excusabilis est eorum impietas. Si quis
mente captus mala sua non sentiat, ignoscitur stu-
pori: qui vero reatum agnoscere cogitur, sui tamen
similis manet, vel fucata deprecatione functus, sta-
tim ad ingenium redit: hac perfidia se insanabilem
esse demonstrat. Subindicat autem propheta non
vulgarcs vol obscuras fuisse poenas, quibus gens
illa tam obstinata ad quaerendum Deum compulsa
fuit: neque solum refert scelerum fuisse convictos,
sed etiam redemptionis a qua exciderant, sensu et
memoria fuisse tactos. Hoc modo melius tollitur
ignorantiae praetextus: ac si diceret non fuisse in-
considerate abreptos, vel deceptos errore, sod quasi
data opera perfido agendo in se provocasse iram
Dei : sicuti in hunc finem aperuit illis Deus oculos,
ut perditam eorum malitiam apertius detegeret, ac
si hypocrisin et blanditias eorum discutiens, e suis
latebris eos traheret in lucem. Perfidiam vero ac-
cusans propheta, quia neque recto corde confessi
fuerint culpam, neque vere gloriam redemptionis
Deo tribuerint, dicit eos ore Uanditos et lingua men-
titos fuisse, non quod nulla esset agnitio, sed quia
oris confessio affectu carens, voluntaria non erat.
Quod notatu dignum est: quia hinc colligimus non
modo crassam hjpocrisin cavendam esse, ubi aliud
apud homines profitetur lingua, quam animus sen-
tiat: 8ed simulationem quoque magis occultam, ubi
metu coaotus serviliter blanditur Deo peccator, qui
tamen libenter iudicium eius effugeret. Atqui maior
pars hoc morbo exitialiter laborat: quia licet Dei
maiestas aliquam illis reverentiam extorqueat, cu-
perent tamen exstinotam esse omnem lucem doctri-
nae. Quare non satis est annuere verbo Dei, nisi
accedat serius affectus, noc cor nostrum duplex sit
vel divisum. Ideo simulationis causam ot fontom
propheta notat, quod non fuerint stabiles ac veraces:
ac si diceret, mendacium et fallaciam coram Deo

reputari, nisi quod ex pura cordis sinceritate pro-
fectum fuerit. Quia vero talis integritas passim
requiritur in lege, tanquam foedifragos accusat qui
foedus Dei non coluerint qua decebat fide. Mutua
enim (ut alibi dictum fuit) relatio inter fidem no-
etram et Dei foedus tenenda est, ut huius veritati
vicissim non fallax illius consensus respondeat.

38. Et ipse misericors expiavit iniquitatem f et
non perdidit: et muUipiicavU ad avertendam vram
sudm, et non excitavit omnem indignationem suam.
39. Et recordatus est quia caro sunt: spiritus trans-
iens et non revertens. 40. Quoties exacerbaverunt
eum in deserto, moerore affecerunt in solitudine?
41. JEt reversi sunt et tentaverunt Deum, et sanctum
Israelis circumscripserunt.

38. (Et ipse misericors.) Quo melius pateat
nulla ratione fuisse flexibiles ut redirent ad sanam
mentem, nunc dicit multa eorum peccata Deum
tolerasse: sed quoties veniam dedit, non minus im-
pie eius indulgentia fuisse abusos, quam praefracti
fuerant adversus rigorem. Interea causam assignat
cur non in totum perierint. Etsi enim digni erant
interitu, Deum tamen iram suam temperasse rofert,
ut maneret aliquod residuum semen. Ne quis ergo
ex illis vindictae exemplis colligeret, Deum summo
iure egisse, propheta hic admonet, mediocres, imo
mites fuisse poenas prae atrocitate criminum: quia
Deus manum suam sustinuerit, non tam quid meriti
essent respiciens, quam locum dare volens euao
misericordiae. Non est autem cur propterea imagi-
nemur mutabilem esse Deum, dum nunc asperius
nos caetigat, nunc comiter ad se allicit: quia pro
incomparabili sua sapientia divereis modis experitur
num quae sit spes sanandi. Sed hinc crescit reatus,
si neque severitas eius nos corrigit, neque emollit
clementia. Notandum autem est, quod Deus pe-
percerit populo, causam adscribi eius misericordiae,
quae naturaliter in ipso residet: ut sciamus non
aliunde fuisse adductum ut tam propensus esset ac
faoilis ad dandam veniam. Porro quia non semel
neque uno modo ignovit Deus, dicit propheta ex-
piasse iniquitatem, ut non perderet: deinde quum
saepius esset provocatus avertendae irae suae non
fecisse finem: postremo mitigasse poenas, ne ipsa
gravitate populum obruerent.

39. (Et recordatus est.) Nunc alteram causam
adducit, quod scilicet experiri noluerit Deus robur
suum contra homines natura fluxos et evanidos.
Loquutiones enim quas usurpat, fragilitatem notant,
qua miserabilis est hominum conditio. Carnem
cum spiritu frequentius scriptura committit per
antithcsin, non modo ubi por carnem intelligitur
corrupta et vitiosa natura, per spiritum integritas,
ad quam renascuntur filii Dei: sed etiam ubi ho-

735

PSALMUS LXXVIII.

736

mines caro vocantur, quia nihil in ipsis firmum sit
vol solidum, sicuti apud Iesaiam 31, 3: Aegyptus
caro cst, et non spiritus. Verum hoo loco pro-
pheta eodein sensu carnem et spiritum posuit: priori
yoce corruptioni et putredini obnoxios esse homines
significans, altera vero flatum, vel nescio quid ura-
bratile. Quia enim continua defluxio homines ad
interitum compellit, comparat eos vento ambulanti,
et qui proprio motu concidit sine reditu. Peracto
enim stadio non ordimur novam vitam in terra,
sicuti et Iob cap. 14, 7 dicitur, arbores quotannis
renasci, et herbas ubi hyeme fuerint emortuae,
iterum virescere: hominem vero, postquam interie-
rit, non recuperare vires. Nunc tenemus prophetae
sensum, Deum pro sua misericordia tolerasse Iu-
daeos, non quod digni essent, sed quia caduca et
fluxa eorum conditio veniam illis impetraverit. Si-
milem fere sententiam habebimus Psalmo 103, 14
ubi dicet propheta, Deum nobis esse propitium,
quia vidct herbae similes, statimque instar foeni
arescore. Quod si in nobis nihil praeter miseriam
reperit Deus, quo flectatur ad misericordiam, sequi-
tur nonnisi mera et gratuita bonitate induci ut nos
8ustineat. Caeterum ubi negat propheta, reverti
homines peracto cursu, minime excludit spem fu-
turae resurrectionis, tantum enim in se ipsis con-
siderat homines, ac de terreno eorum statu loquitur.
Benovatio autem in coelestem vitara miraculum est
longe altius natura. Eodem sensu alibi dicitur,
Exit 8piritus eius, et non revertitur, Sap. 16, 14
quia scilicet spem futurae instaurationis ex utero
minime afferunt homines, sed ex regenerationis
gratia eius petenda est.

40. (Quoties exacerbaverunt.) Confirmat proxi-
mam sententiam: quia scilicet immensa scelerum
congerie toties Deum provocaverint in deserto, ut
millies perire necesse fuerit, nisi millies propitius
illis fuisset Deus. Interrogatio autem magis em-
phatice exprimit, nullum fecisse peccandi modum.
Deserti nomen tam loci quam temporis oircumstan-
tiam in so oontinet: ac si ingratitudinem argueret
propheta, quod tam recentibus Dei beneficiis, imo
quotidiano eorum adspectu non ealtem retenti
fuerint: deinde violentam intemperiem damnaret,
quod intra breve tempus tot peccata cumulaverint.
Eodem sensu continuo post addit, iterato cursu ten-
tasse Deum. Neque enim verbum reverti, muta-
tionem hic significat, sed continuam peccandi seriem.
Pulcra autem metaphora exprimit quam atroci con-
tumelia Deum afficiant homines ipsum tentando.
Verbum enim Jfm quo utitur, proprie signare vel
describere significat. Sed docet, ubi pro sua libidine
media Deo praescribere ausus est populus, fuisse
quasi canoellis circumdatum, et immensam eius
potentiam infidelitatis angustiis fuisse conclusam.
Et certe quoties in suo sensu homines subsistunt,

perinde est ac si Deum metiri vellent suo modulo:
quod nihil aliud est quam eum ex solio suo de-
trahere. Nobis enim subiicietur oius maipstas, si
ita nostro arbitrio in ordinem cogatur.

42. Non recordati sunt manus eius die quo rede-
mit eos ab affligente. 43. Quando posuit in Aegypto
signa sua, et prodigia sua in campo Soan: 44. Dum
convertit in sanguviem fluvios eorum, et fluenia eorum,
ne biberent. 45. Misit in eos mistionem quae voravit
eos, et ranam quae perdidit eos. 46. Et dedit brucho
fructum eorum, et laborem eorum locustis: 47. Et
occidit grandine vitem ipsorum, et sycomoros ipsorum
lapide grandinis. 48. Et tradidit grandini iumenta
ipsorum, et pecora ipsorum lapidibus ignitis. 49. Misit
in eos indignationem irae suae, furorem, iracundiam
et afflictionem, immissionem angelorum malorum.
50. Direxit semitam irae suae: non prohibuit a morte
animam ipsorum, et iumentum ipsorum in pestem
conclusit. 51. Et percussit omne primogenitum in
Aegypto, principium virtutum in tabernaculis Cham.

42. (Non recordati sunt.) Pergit in exprobra-
tione, 'quia sola beneficiorum Dei memoria eos frae-
nare poterat, nisi quaecunque experti fuerant sponte
et maligne essont obliti. Ex hac impia oblivione
nascitur protervia et omnis rebellio. Manum Dei
pro virtute per metonymiam accipi satis notum est.
Fuit autem in prima illa liberatione populi novo
et insolito modo extenta Dei manus, quo magis
detestabilis fuit populi impietas, in quam nuno in-
vehitur propheta, pro nihilo ducero, vel statim se-
pelire quod nulla vetustate obsolescere debuerat.
Iam aliquot commemorat potentiae Dei exempla,
quae primo signa vocat, deinde prodigia: quo rur-
sum perstringat foodum populi stuporem. Quan-
quam autem rem unam bis exprimit, in secundo
tamen membro augmentum est: ac si diceret, in-
auditis modis incussum tunc fuisse terrorem, qui
non debuit tam cito ox populi animis evanescere.

44. (Convertit in sanguinem.) Non enumerat
ordine miracula, quibus suam potentiam testatus
est Deus in redimendo populo: quia satis habuit
notas historiaa in memoriam revocare quae suffice-
rent ad detegendam populi malitiam ot ingratitu-
dinem. Neque etiam hic longius insistere opus est,
quum Mosis historia clarius doceat quae hic breviter
recitantur. Uoc solum teneant lectores, quamvis
alias saepius grandine aliisque corruptelis ultus
fuerit Deus gentium peccata, quidquid tunc acoidit
in Aegypto, fuisse extraordinarium , et nunquam
ante auditum: ideo pluribus verbis tam memorabiles
Dei vindictas exaggerat propheta, quod miserit in-
dignationem irae suae, iracundiam, furorem, et an-
gustiam. Huc enim spectat vorborum congeries,
ut sopitae mentes exporgefiant ad tam densa mira-

737

PSALMU8 LXXVIII.

738

cula, quorum et numerus et praestantia caecis ipeis
est palpabilis. Tandem addit, Deum iudicia haec
exercuisse per angelos. Etsi enim eoelo et terrae
certas impoeuit leges suo arbitrio, et totum ordinem
naturae sio gubernat, ut singulis ereaturis proprium
sit munus suum, angelos tamen, quoties visum est,
miilistros adhibet ad exsequenda eua imperia, non
consuetis vel naturalibus mediis, sed arcana et no-
bis incomprehensibili virtute. Quod diabolos qui-
dam hie notari putant, quia dicuntur angeli noxii,
non refello: nisi quod ratio qua nituntur, parum
firma est. Dicunt enim, Sicuti per electos angelos
8ua beneficia nobis Deus dispensat: ita etiam per
reprobos iram suam exsequi, ac si essent eius carni-
fices. Quod etsi ex parte verum esse fateor, per-
petuum tamen esse nego : quia in contrariam partem
occurrunt plurima scripturae testimonia. Quis enim
Assyrium edita ingenti strage in eius exercitu, ab
urbis sanctae obsidione repulit, 2. Reg. capite 19,
versu 35, nisi angelus, tunc datus ecclesiae praeses?
Sio et angelus qui primogenita occidit, Exod. capite
undecimo, vers. quinto, non tantum irae Dei fuit
minister et exsequutor contra Aegyptios, sed etiam
populi saluti consuluit. Rursum quum avari et
sanguinarii reges, vel potius latrones, coelum terrae
miscerent, Daniel tamen oapite decimo, vers. deci-
motertio pronunciat, praefectos illis fuisse sanctos
angelos. Etsi autem probabile est reprobis angelis
addictos fuisse ac mancipatos Aegyptios, prout digni
erant, noxios tamen simpliciter hic accipere licebit
ab effectu, quod adversis cladibus hostes populi Dei
multaverint, ut eorum tyrannidem et saevitiam
reprimerent. Hoc enim modo tam coelestes electi-
que angeli, quam cacodaemones, ministri noxarum
vere censentur, sed diversis modis, quia priores
voluntarium Deo obsequium praestant: alii vero
quum semper inhient ad nocendum, et totum orbem
eversum cupiant, idonea sunt organa malis infligendis.

50. (Direxit semitam.) Secundo repetit, iram
Dei instar violenti torrentis inundasse totam Ae-
gyptum, ne quam exousationem ingrato populo re-
linquat, quod tam praeclaris gratiae sibi praestitae
documentis non fuerit retentua sub Dei obsequio.
Tandem attingit Propheta miraculum ultimo loco
editum, quod scilicet omnia Aegypti primogenita
una nocte per manum angeli Deus interfecerit.
Yocat autem seoundum communem et receptum
linguae hebraicae usum primitias virtutis. Nam
quum aetatis decursu ad interitum declinent senes,
quia tamen renovantur quodammodo in sobole, et
vigorem in se collapsum recuperant, transfertur
Virtutis nomen ad liberos. Eius autem principium
dicuntur primogeniti, sicuti pleniusexposui Gen. 49, 3.
Tabernacula Cham vocat domos Aegypti, quia Mi-
sraim, qui nomen regioni imposuit, fuit filius Oham,
Oen. 10, 6. Porro gratuitum Dei amorem erga

Cdfoini opera. Vol. XXXI.

posteros Sem, propheta hic commendat, quod eos
praetulerit omnibus filiis Cham, quum tamen nulla
propria dignitate excellerent.

52. Et transire fecit quasi oves populum suum,
et deduxit quasi gregem in deserto. 53. Et deduxit
in tuto, et non timuerunt: et adversarios eorum operuit
mare. 54. Et adduxit eos ad terminum sanctitatis
suae montem hunc, quem acquisivit dextra eius.*)
55. Et expulit a facie eorum gentes, et proiecit eas
in sortem haereditatis : et habitare fecit in tabemacuiis
ipsorum fUios Israel. 56. Et tentaverunt, et exacer»
baverunt Deum excelsum, et testimonia eius non
custodierunt. 57. Et aversi sunt, et perfide egerunt,
sicut patres sui: refiexi sunt quasi arcus dolosus.
58. Et ad iracundiam provocaverunt eum in excelsis
suis: et in sculptUibus suis ad iram eum concitaverunt.

52. (Et transire fedt.) Iterum paternum Dei
favorem celebrat erga electum populum, quem (ut
alibi diximus) gregi ovium comparat, eo quod nihil
vel consilii vel opis ad se tutandum habuerit, nisi
Deus pastoris munus ac partes suscipere dignatus
foret. Hoc autem non vulgare et amoris specimen,
quod Deus eousque descendere gravatus non est ut
oves suas pasoeret. Nec vero imbellis multitudo
quidquam adversus hostes robustos ac bellicosoe po-
terat. Scimus enim ad tempus sordidis opifioiis
addictum fuisse populum illum, quasi damnatua
esset ad metalla vel lapicidinas. Dicit autem fuisse
deductos sine metu: non quod secure ipsi tranouil-
lisque animis in Deum recubuerint, sed quia auce
et oustode salutis suae Deo, non habuerint iustam
timendi causam, nisi eos sua infidelitas ad trepi-
dandnm compulisset. Unde obstreperae illae voces,
Gur nos coniecit Deus in has angustias? annon
erant sepulora in Aegypto? Exod. 14, 11. Non
ergo ad senaum populi refertur securitas, sed ad
Dei praesidium, quo factum est, ut hostibus de-
mersis, pacati in deserto quiescorent. Alia quoque
Dei beneficia et simul alias transgressiones recitat,
quae magis produnt ingratitudinem populi, nempe
quod haereditatem sibi promissam adepti, quasi Deo
nihil deberent, pervicaoi semper ac intraotabili fue-
rint ingenio. Glausula haec fuit liberationis, locare
eo8 in possessione terrae Ghanaan, cuius se ingressu
prohibuerant : nisi Deo fuisset decretum, superata
eorum pravitate, numeris omnibus absolvere quod
coeperat. Porro terram ipsam nominat Fines san~
ctuarii Dei: quod eam populo suo Deus assignans,
sibi etiam consecraverat. Unde turpius apparet
flagitium populi, qui eadem inquinamenta illuc in-
tulit, quibus olim polluta fuerat. Guius enim fuit
dementiae, quum sciret populus Israel expulsoa

*) que sa main a acquisc, en marge: ou pogsedee.

739

PSALMU8 LXXVIII.

740

fuisse ob eua scelera veteres incolas, cum ipeis
omni scelerum genere certare? ac si de industria
propositum esset in se accersere quam in aliis per-
spexerat Dei vindictam. Quod postea addit montem
hunCy non recte, meo iudicio, quidam ad totam ter-
ram extendunt, quae etsi montuosa erat, habuit ta-
men regiones planas et aequabiles, satis amplas et
longas. Quare non dubito quin amplificandi causa
montem Sion, ubi domicilium sibi et primam sedem
elegerat Deus, honorifice addiderit. Fateor quidem
synecdochen esse: modo teneant lectores locum di-
serte exprimi, ex quo, velut ex fonte, manabat to-
tius terrae sanctitas. Montem hunc dextra Dei vel
possessum fuisse vel acquisitum dicit: (nam verbum
f"Up utrumque significat) ne se efferant Israelitae,
quasi proprio marte terram acquisierint, vel eius
possessione fruantur: sicuti Psalmo 44, 4 dictum
fuit: Quia non in gladio suo facti sunt haeredes
terrae, nec brachium eorum servavit eos: sed dex-
tra tua, et brachium tuum, et lumen vultus tui,
quia dilexisti nos. Et mox sequitur explicatio, ex-
pvisas fuisse gentes ac proiectas in sortem: quibus
verbis modum acquirendi definit propheta: ac si di-
ceret, Neque populum Isracl adeo fuisse bellacem,
neque gentes illas tam fuisse timidas, nisi parta
fuisset victoria Dei auspicio ac virtute. Adde quod
legitima non fuisset possessio, nisi Deus spoliatis
prioribus incolis, in ius et locum eorum succedere
alienos voluisset.

56. {Et tentaverunt) Hic iam exprobrat quod
tot beneficiis ornati, non desierint perfide se gerere:
imo quum novis subinde gratiis revocarentur ad
obsequiuin, sua contumacia iugum excusserint. Quid
valeat tentandi verbum prius diximus. Sed addit
propheta generaliter eos exacerbasse: quia foedus
eius non custodierint. Hac autem postrema particula
melius convincitur apcrta et crassa rebellio, quod
familiariter de officio suo edocti, recusaverint tamen
Deo subesse. Nam et legem vocat testimonia, quod
hac paoiscendi formula Deus populum illum sibi
devinxerat, sicuti certis legibus inter se conveniunt
homines. Quanquam autem his verbis non leviter
608 perstrinxit, apostasiam tamen et perfidiam illis
postea obiiciens, cumulum reatus adiungit. Adopta-
verat eos Deus sibi in populum: contempto eius
favore, ultro se abdicant. Collegerat eos sub alas
suae: petulanter ad dissipationem ruunt. Pollioitus
fuerat se illis fore patrem : recusant filii esse. Yiam
illis salutis monstraverat : sponte se in exitium er-
rando proiiciunt. Ooncludit ergo propheta, popu-
lum hunc omnibus eaeculis impium fuisse et scele-
ratum. Atquo iterum notandum est, nullum damnari
atrocius crimen in posteris, nisi quod patribus ni-
mium fuerint similes: ne quem decipiat perversa
imitatio, ao si iuetae excusationis esset clypeus.
Aptissima deinde similitudine (qua etiam Oseas

cap. 7, 16 utitur) eorum levitatem exprimit. Nam
sicuti falluntur iaculatores qui arcum male firmum
vel male intensum habent, vel obliquum et flexi-
bilem: ita dicit reflexum fuisse hunc populum, et
lubrica flexuosaque versutia elapsum, ne manu Dei

regeretur.

58. (Provocaverunt in excdsis.) Speciem de-
fectionis profert, qua palam testati eunt Iaraelitae
se fidem et obsequium negare Deo. Satis enim et
super admoniti fuerant, perverti et contaminari Dei
cultum, nisi ab eius verbo penderent: nunc tota
lege posthabita, ad sua figmenta perrumpunt. Atque
hos fructus semper producit legis contemptug, ut
crassis superstitionibus se addicant qui scqui pro-
prium sensum, quam Deo se subiicere malunt.
Duobus autem modis vitiatum fuisse Dei cultum
conqueritur: primo, quod Dei gloriam deformave-
rint, idola et sculptilia sibi fingendo: deinde, quod
ad Deum placandum .extraneos et vetitos ritas
excogitavorint.

59. Audivit Deus et iratus est, et exsecratus est
valde Israelem. 60. Et deseruit habitationem SUok,
tabernaculum ubi habitavit inter homines. 61. Et
dedit in captivitatem rdbur suum, et pulcritudinem
suam in manum affligentis. 62. Et inclusit in gla-
dium poptdum suum, et haereditati suae iratus est.
63. Electos eius*) voravit ignis et virgines eius non
sunt laudatae. 64. Sacerdotos eius in gladio cecide-
runty ' et viduae eius non luxerunt. 65. Et experge-
factus est tanquam dormiens Dominus, tanquam fortis
damans prae vino. 66. Et percussit adversarios suos
retro, opprobrium aeternum posuit in ipsis.

59. (Audivit Deus.) Rursus ostendit propheta,
quum videret Deus se nihil tolerantia proficere, qua
non eine ludibrio abutebatur populus ad peccandi
licentiam, severas de eo poenas sumpsisse. Caete-
rum similitudo quam sumit a iudicibus terrenis,
frequenter occurrit in scriptura. Audire enim di-
citur Deus, non quod inquisitione opus eit, sed quia
non temere ad sua iudicia prosilit, ne quis putet
esse praecipitem. Summa est, populum sua scelera
sic continuasse, ut tandem clamor in coelum ad-
8cenderit: et ipsa poenae gravitas culpae atrooitatem
arguit. Postquam enim dixit Isra^lem, quem Deus
tantopere dilexerat, fuisse abominationi , subiicit
fuisse etiam orbatum et spoliatum praesentia Dei,
quae unica erat eius felicitas, atque etiam in malis
solatium. Fuit igitur haec Israelis detestatio, quum
Deus arcam foederis alio abripi passus est, ac si
ipse migrans a Iudaea, populo valediceret. Certum
quidem est non fuisse Deum visibili symbolo af-
fixum: sed quia hanc suae cum populo coniunctionis

*) ses eslea8, en marge: oa 1'elite et la fleur du people.

741

PSALMUS LXXVIII.

742

tesseram dederat, illa ablata, se quoque discedere
testatus est. Quia autem in Siloh diuturna fuit
statio arcae, illicque capta fuit a Philistinis, 1. Sam.
4, 11 vocatur habitatio ipsius Dei. Sed modus
habitandi paulo post eleganter exprimitur: nempe
quia domicilium fuerit inter bomines. Quamvis
enim impleat Deus coelum et terram, quia tamen
ad immensam altitudinem non pertingimus, sua
virtutc et gratia ad nos descendens, quoad expedit
et modulus noster ferre potest, propinquum se nobis
facit. Est autem valde emphatica loquutio, Deum
continuis populi sceleribus ita fuisse offensum, ut
locum quem unum in terris delegerat, coactus sit
deserere. Proximo versu idem prosequitur: robur
Dei quo protecti ac defensi fuerant Israelitae, tunc
fuisse captivum: non quod alligata virtus eius fuerit
signo externo, sed quatenus antea so hostibus op-
posuerat, gratiam qua tutatus erat populum, quo-
dammodo captivam esse voluit. Neque tamen hoc
refertur ad Philistinos, quasi Deo potiti fuerint:
eed intelligit simpliciter propheta spoliatos et nuda-
tos fuisse Israeiitas Dei praesidio, atque ita venisso
in ho8tium potestatem: non seous ac duce capto
profligatur exercitus. Yocatur etiam arca pulcritudo
Dei: quia quum per se esset invisibilis, formam
illam induerat, vel speculum iliud statuerat in quo
posset conspici. Quanquam autem dura est ao in
speciem absurda hyperbole, robur Dei fuisse captum
a Philistinis, consulto tamen posita est ad scelus
populi aggravandum. Nam quum brachii sui po-
tentiam ad populum iuvandum magnifice proferre
Bolitus esset, gravissimis sceleribus offensum esse
oportuit, quum paseus esset symbolum illud virtutis
suae violenter a profanis gentibus abripi. Quod
antem de Siloh hio refertur, Ieremias 7, 12 ad
omnes spectare docet qui vano praesentiae Dei ob-
tentu fallaciter superbiunt: Ite in Silo inquit, et
videte quantae ignominiae damnaverit Deus locum
illum, ubi olim resplenduit eius maiestas. Ideoque
nisi sincere, qua decet reverentia Deum excipimus,
dum familiariter ad nos accedit, timendum est ne
idem nobis quod Siloitis contingat. Quo putidior
eet papae et suorum iactantia, qui romanam sedem
hoc 8olo titulo extollunt quia Romae olim floruerit
ecclesia. Quasi vero Christus, qui verum est dei-
tati8 templum, non fuerit natus in Bethlehem, edu-
catus in Nazareth: quasi in Oapernaum et Ierusa-
lem non habitaverit, et concionatus sit: quarum
urbium vastitas horribile est irae Dei theatrum.

62. (Indusit in gladium.) Alias cladis partes
quae accepta fuit sub sacerdote Heli, commemorat.
Arcae discessu ostendit Deus subductam esse suam
gratiam a populo. Id etiam effectu comprobatum
est, quia quidquid floris fuit, absumpsit ira Dei,
quam eub ignis nomine propheta metaphorice de-
signat. Ho8tili enim gladio perierunt electi Isragl

usquo ad triginta millia, 1. Sam. 4, 10 non autem
incendio. Sed hoc modo vis repentina ad terrorem
exprimitur: ac si diceret, cito fuisse voratos, ut
flamma solent quisquiliae. Stragem hanc alia figura
confirmat, quod virorum penuria virgines innuptae
mauserint. Dicit enim non fuisse laudatas, quod in
nuptii6 epithalamia canere solerent. Indignitatem
auget, quod sacerdotes ipsi,' quos Deus peculiariter
in suum patrocinium rcceperat, promiscuo cum aliis
perierint. Quod viduas luxisse negat t ita acoipio,
vel ante tempus moerore fuisse exstinctas: vel quum
abductae essent ab hostibus, prohibitas fuisse a
luctu. His autem verbis in summa docere voluit,
nihil residuum fuisse ad extremam malorum con-
gcriem.

65. {Et expergefactus est.) Quidam hoc de
Israelitis dictum esse volunt: alii de eorum hosti-
bus. Si arrideat prior sensus, non mirum erit
Israelitas vocari Dei adversarios, sicuti apud Iesaiam
cap. 1, vers. 24: Heus, ego me de hostibus meis
ulci6car. Sensus autem erit, magno constitisse
Israeiitis, quod ex Dei patientia plue licentiae sump-
serant: quia repente expergefactus, maiore impetu
in eos irruit. Sed quia prophetas videmus ex Mose
haurire suam doctrinam, verba etiam formare ad
illud exemplar, non minus probabilis est eorum
opinio qui de Philistinis accipiunt: quia videtur
hunc ordinem ex Mosis Cantico Deut. 32, 27 mu-
tuatus propheta noster, ubi Deus non ita se poenas
exigere de populo suo pronuntiat, quin rursus com-
pesoat hostes suos. Nam quia vulgari proverbio
fertur, incertos esse bellorum exitus: si nulla se-
quuta fuisset mutatio, poterat haec poena esse ob-
scurior. Ubi autem afflictis Isra&litis victores Deus
sine hominum manu, praeter spem mundi, et con-
suetum usum aggreditur, hinc melius apparet, non-
nisi divinitus prostratos fuisse Israelitas. Interea
admonet simul propheta necessitate compulsum fuisse
Deum ad sumendam duriorem poenam : quia Phili-
stinos deinde castigans, foedus suum, cuius videri
oblitus poterat, praeclare asseruit. Quanquam enim
quodammodo 86 Philistinis ad tempus adiunxerat,
noluit tamen prorsus amorem abiicere erga Abra-
hae filios, ne irrita esset eius fides. Similitudo
ebrii hominis, quamvis asperior, non ab6 re tamen
posita est, quia accommodatur ad populi stuporem.
Nam si pura fuisset ac defaecata mente, non ita se
transformasset Deus, noque sumpsisset alienam
personam. Eum ergo coegit populi ebrietas, hoc
est socordia, ut se homini ebrio conferret: quod
ipsis valde pudendum fuit. Quod ad Deum spectat,
nihil eius gloriae derogat similitudo. Videtur 80-
pitus e8se, nisi mature remedium adhibeat malis
nostris. Unde autem eopor, quum fortitudine gi-
gantes omnes superet? quibus facile est perferre
longas vigilias, et qui modico somno contenti sunt.

47»

743

PSALMUS LXXVIII.

744

Cessatio eius perinde acoipitur a stupidis ac si atto- '
nitus esset ipse. Dicit autem subitam excitationem
Dei magis turbulentam fore, quam si primo mo-
mento manum suam extulisset: quemadmodum si
gigas temulentus, necdum exhalata crapula, repente
a somno surgat. Quod dicit retro percussos fuisse
kostes, multi ad plagam Philistinis inflictam, 1. Sam.
5, 12 restringunt. Et convenit nomen aeternae
ignominiae, quia dolor ille in anis ulcerosis probro-
8U8 fuit, sed quum sensum simpliciorem admittant
verba, fuisse a tergo percussos, hoc ego in medio
relinquo.

67. Et reprobavit tabernaculum Ioseph, et tribum
Ephraim non elegit. 68. Sed elegit tribum Iehuda,
montem Sion quem dilexit: 69. Et exstruxit quasi
excelsa sanctuarium eius, quasi terram quam funda-
vit in saeculum. 70. JEt elegit David servum suum,
et assumpsit eum e caulis ovium. 71. A tergo lactan-
tium assumpsit eum, ut pasceret in lacob pqpulo suo,
et in Israele haeredidate sua: 72. Et pavit eos in
integritate cordis sui , et in prudentia manuum sua-
rum deduxit eos.

67. (Et reprobavit.) Qui putant Israelitas nuper
vocatos fuisse hostes Dei, contexunt hos versus ac
si diceret propheta incurabile fuisse quod illis vul-
nus Deus inflixit. Ego vero, qui in diversam sen-
tentiam magis inclino, nempe ubi Deus duriter
mulctavit Philistinoe, palam fecisse non esse irritum
foedus suum cum populo, cuius tam severus erat
vindex: potius interpretor correctionis vice hoc
fuisse additum, ac si dixisset propheta non fuisse
placatum impiis defectoribus quin poenarum reliquiae
exstarent. Haec igitur, meo iudicio, contextus ratio
est, Quum a Philistinis capta fuit arca, Deum quo-
dammodo faisse sopitum, quia populi peccatis ine-
briatus fuerat, ne ad illum tuendum suo more ex-
cubias ageret: neque tamen diu obtorpuisse in
somno, sed quum gens profana eius gloriae insul-
taret, tam atroci iniuria fuisse commotum, perinde
ac si gigas in media crapula expergefieret : neque
tamen sic fuisse commotum in gentem profanam et
incircumcisam, quin signa aliqua castigationis in
scelesto et ingrato populo Israel usque in finem
exstarent. Huc tendit reprobatio de qua nunc lo-
quitur, privatos fuisse Israeiitas honoris privilegio
quo ante Deus ipsos ornaverat, dum arcam euam
alio transferri voluit. Duo igitur capita hio no-
tanda sunt, quum turpi ulcere percussi sunt Phili-
stini, claro documento apparuisse, nonnisi Deo vo-
lente, Israeiitas fuisse ab iliis devictos. Neque enim
novas vires recuperavit Deus, vel exercitum novum
collegit, ut paulo post invaderet victores, neque ad
eam rem adiutus fuit alienis opibus. Alterum ca-
put est, quamvis Deus manum exseruerit contra

Philistinos , ut se aliqua foederis sui memoria et
electi populi cura adhuc tangi probaret, non tamen
sic restituisse populum Israei, quin desertio Silo
perpetuum irae suae monimentum foret. Reprobavit
igitur tribum Ephraim, non quod eos abdicaverit
in totnm, vel absoiderit a reliquo ecclesiae corpore,
sed quia amplius noluit residere illic arcam suam.
Nam tribui Ephraim opponitur tribus Iehuda, ubi
sibi domicilium postea elegit Deus. Hoo modo in-
cipit ostendere propheta, quum statio data fuit ar-
cae foederis in monte Sion, quodammodo renovatum
fui88e populum: et dato reconciliationis symbolo
in gratiam unde exciderat, postliminio rediisse.
Israeiitas enim, quum Deus eorum culpa quodam-
modo exsulasset, ac captivum fuisset eius robur,
hoc memoriali doceri utile fuit, sic displicuisse eo-
rum scelera, ut prae fastidio prioris domieiiii ad-
spectum non ferret. Etsi autem post divortium
illud (quo magis sollicite sibi in posterum caveret
populus) non fuit integra solidaque instauratio:
non vulgaris tamen clementiae fuit, Deum fixam
arcae suae sedem rursus deligere. Quod autem in
Oath, et Accaron, aliisque locis peregrinata est
arca post reditum, usque dum miraculo mons Sion
ostensus fuit, medii illius temporis non habetur
ratio; quia prophetae consilium fuit tam poenae
exemplum, quam insperatam Dei gratiam memoriae
mandare. Tenendum etiam est quod saepius repe-
titur apud Mosen, Ubi locum elegerit Deus tuus
in quo invoces eius nomen. Quia autem propter
diuturnum hospitium Silo famam illam vulgo ob-
tinuerat, ubi ad hostes traducta fuit arca, in aliam
spem erectae fuerunt hominum mentes, doneo co-
gnita esset loci electio. Quanquam autem non
reiectae tunc fuerunt decem tribus, quibus et re-
gnum et sacerdotium commune erat cnm tribu
Iehuda, postea tamen successu temporis eos abscidit
sua defectio. Atque haec ratio eet cur odiose dioat
prophata reprobatam fuisse tribum Ephraim, neo
electam fuisse tribum Ioseph unde illa trahebat
originem.

68. (Sed elegit tribum.) Nempe quia praetulit
reliquo populo, regem sibi ex ea deligens, quem
Israeiitis omnibus non minus quam Iudaeis praefi-
ceret. Montem vero Sion elegit, sedem in ea assi-
gnans suo sanctuario. Porro ne causa extra Deum
quaeratur, gratuita eius dilectione factum esse pro-
pheta docet, ut mons Sion, posthabitis omnibus
locis, tanta praestantia ornatus fuerit. Relativum
enim, causalis adverbii loco hio ponitur: ac si di-
xisset, non in loci dignitate, sed in mero Dei bene-
placito fundatum illic fuisse Dei sanctuarium. Ne-
que enim minus gratuita esse debuit posterior haec
restitutio, quam prima adoptio populi, ubi Deus
cum Abraham foedus euum pepigit, vel populum
redemit ex Aegypto. DUectio autem loci respectum

745

PSALMUS LXXIX.

746

habuit ad homines, unde sequitur, mera Dei gratia
et liberalitate semper ab initio collectam fuisse eccle-
siam: quia neque in hominibus reperiri unquam
potuit intrinseca dignitas, et res est pretiosior quam
ut pendeat a virtute hominum. Proximo versu
nihil aliud intelligit propheta quam montem Sion
donatum fuisse insigni puloritudine. quae tamen ad
coeleste exemplar referri debet Neque enim vel
in splendore aedificii, vel in caeremoniarum pompa
occupari voluit Deus suorum mentes, sed attollere
ad Christum, in quo exhibita fuit umbrarum veri-
tas. Ideo dicit exstrudum fuisse sanduarium quasi
excelsa*, hoc est conspiouum fuisse inter sublimes
omnes montes, sicuti Iesaias 2, 2 et Michaeas 4, 1
nbi vaticinantur de novi et spiritualis templi in-
stauratione, dicunt locandum esse in vertice mon-
tium, ut emineat supra omnes oolles. Et scimus
arces tuno fuisse in locis editis. Postea orbi uni-
verso comparat montem Sion. Etsi enim singulas
regiones vel concuti vel chasmate perire, vel motu
aliquo violento turbari, vel aliquam mutationem
subire contingit, corpus tamen ipsum terrae stabile
firmumque manet: quia altis radicibus nititur. Si-
gnificat igitur propheta non esse temporale aedi-
ficium de quo loquitur (qualiter sumptuosa regum
palatia aut vetustate concidunt, aut obnoxia sunt
variis excidiis) sed fundatum esse ut stet integrum
nsque ad mundi finem. Si quis exoipiat, templum
illud a Ghaldaeis et Assyriis dirutum fuisse: facilis
solutio est, nonnisi in Ohristo oonstare hano soli-
ditatem quam oelebrat propheta: quia si per se
aestimetur vetus et umbratile sanotuarium, inane
spectrum erit: sed quia Dens pignus esso voluit
Ohristi venturi, merito ei tribuitur perpetuitas: si-
outi alibi dicitur fundamenta iecisse Deus in mon-
tibus sanctis, Psal. 87, 1. Item Iesa. 14, 32 Manu
sna fundasse Sion. Item, Psal. 74, 2 Residere
in eo, ut nunquam labascat.

70. (Et elegit.) Facta mentione templi, ad re-
gnum quoque transit: quia haeo duo praecipua
erant electionis et gratiae Dei signa, sicuti etiam
Christus ut plenam salutem afferret, rex et saoer-
dos nobis apparuit. Davidem vero regem divinitus
creatum fuisse probat, quod ab ovium caulis, et
pecudum oustodia in solium evectus fuerit. Nam
Dei gratiam non parum illustrat haeo mutatio,
quod homo rusticus ex ignobili tugurio in regem
assumptus est. Hanc vero gratiam non restringit
Propheta ad personam Davidis: sed admonet, quid-
quid est dignitatis in filiis Abrahae, fluere ex fonte
illo misericordiae Dei. Tota enim populi gloria et
felicitas continebatur in regno et sacerdotio: quo-
rum utrumque mero Dei beneplacito adscribit. At-
que ideo exordium regni Christi humile et con-
temptibile esse oportuit , ut figurae suae conforme
esset, ac palam faoeret Deus nullis externis admini-

culis se usum fuisse ad peragendam salutem nostram.
Alia circumstantia Dei gratiam commendat, quod
David ex pastore ovium faotus est electi populi et
haereditatis Dei pastor. Etsi autem allusio est ad
priorem Davidis statum, docet tamen spiritus san-
ctus quantum a tyrannis, praedonibus, et avaris
exactoribu8 differant legitimi reges, quos pastores
68se convenit. Postea addit, fideliter exsequutum
6886 partes sibi iniunctas: quo etiam oblique per-
stringitur ingratitudo ac pravitas populi, qui non
modo sanctum et inviolabilem Dei ordinem labe-
factavit, sed excusso salutari iugo, ee in miseram
dissipationom proiecit. Quod sequitur de prudentia
manuum, improprie dictum videtur: significanter
tamen exprimere voluit propheta, Davidem non
modo felicem in suis actionibus fuisse, sed guber-
natum Dei spiritu, ut manus ad nullum opus te-
mere proiiceret, sed dextre scienterque dirigeret
quo vocabat fides et officium : atque ita in successu
operum eius maior prudentiae laus, quam prosperi-
tatis fulgeret.

PSALMUS LXXIX.

ABG. Qoerimonia est ae lamentatio ecelesiae graviter afflictae,
in qna tametsi deplorant fideles miseras et indignas
suas olades, et hostium accusant saevitiam, se tamen
merito fatentnr castigari, et supplioes ad Dei miseri-
cordiam confuginnt, nao spe manme freti, qnod snas
calamitates vident onm Dei probro ooninnctas esse,
dnm impii sacrnm eins nomen oppressa ecolesia blas-
phemant.

Psaimus Asaph. 1. Deus y venerunt gentes in
haereditatem tuam, pdUuerunt templum sanditatis tuae 9
posuerunt Ierusalem in acervos. 2. Dederunt cada-
vera servorum tuorum escam volatUibus coelorum, car-
nem mansuetorum tuorum bestiis terrae. 3. Fuderunt
sanguinem eorum velut aquam in circuitu IeruscUem:
et non fuit sepeliens. 4. Fuimus opprobrium vicinis
nostris, subsannatio et derisio iis qui in circuitu no-
stro sunt.

1. (Deus, venerunt.) Psalmus hio inter alios
clare ostendit se longe post mortem Davidis fuisse
compo8itum. Quod enim ezcusant quidam, spiritu
prophetico praedictas fuisse ecclesiae clades, ut ani-
marentur posteri ad crucem tolerandam, ratione
caret. Neque enim ita in suis vaticiniis historice
loqui prophetae solent. Et quisquis integro iudicio
contextum expendet, per ee facilo videbit tunc
fuisse oompositum quando vel exusto templo, et
urbe eversa ab Assjriis, traotus fuit in exsilium
populus : vel quum ab Autiocho templum fuit pollu-
tum multis stragibus editis. Nam ad utrumque

747

PSALMUS LXXIX.

748

tempus argumentum optime quadrat. Sumamus
igitur pro confesso dictatam fuisse piis banc queri-
moniain, quum oppressa ecclesia res ad ultimam
desperationem essent adductae. Scimus enim quam
crudeliter saevierint Assyrii. Et si quis pro asse-
rendo Dei cultu sub tyrannide Antiochi mutire au-
sus fui8set, iugulum mactationi statim praebere
necesse erat. Primo autem in persona fidelium
conqueritur propheta de templo polluto, et destruota
urbe: deinde sooundo versu et tertio, sanctos pro-
miscue fuisse caesos, et sine honore sepulcri proiecta
eorum cadavera. Singula autem fere verba indi-
gnitatem exprimunt. Nam quum terram illam se-
gregasset Deus populo 6U0, profanis gentibus, ut
eam contumeliose calcarent, ac pro sua libidine to-
tam disiicerent, prostitui minime aequum fuit. Ergo
quasi de perverso naturae ordine expostulat pro-
pheta, gentes venisse dicens in haereditatem Dei.
Templi autem eversio, de qua secundo loco agit,
minus fuit tolerabilis, quia hoc modo exstinguebatur
Dei cultus in terra, et religio peribat. Addit Iero-
solymam, quae regia erat Dei sedes, in acervos fu-
isse redadam: qua voce notatur deformis ruina.
Profanatio autem templi et sanctae urbis eversio
sicuti impio sacrilegio non carebant, ita merito de-
bebant contra hostes Dei vindictam provocare:
ideoque ab illis orditur propheta, deinde secundo
loco ad caedes piorum transit. Hac autem circum-
stantia maior notatur crudelitas, quod non tantum
occiderint servos Dei, sed insepulta eorum cadavera
proiecerint bestiis et avibus in praedam. Religio
autem quaedam semper tenuit hominum animos, ut
no hostes quidem fraudarent sepulcri honore, unde
sequitur immanibus belluis esse similes quos dele-
ctat ista barbaries, videre mortuos lacerari. Osten-
dit etiam non fuisse grassatos vulgari hostium more,
quod humano sanguini nihilo magis peporcerint
quam aquae: unde colligitur caedendi aviditas.
Quum autem addit non fuisse qui sepeliret, ad fratres
et cognatos extenditur: ac si diceret tantum fuisse
incu8sum horrorem, deinde obvios quosque passim
ita fuisse trucidatos, ut nemo progredi auderet.
Porro quum in hominum sepultura Deus aliquod
testimonium exstare voluerit ultimae resurrectionis,
sanctos hoc iure post mortem spoliari, bis indignum
fuit. Quaeritur tamen, quum reprobis Deus hanc
poenam eaepe denuntiet, cur fideles suos pa86us sit
vorari a bestiis. Tenendum est quod alibi diximus,
temporales poenas, quae ad solam carnem pertinent,
tam electis quam reprobis esse communes, tantum
in exitu est discrimen, quia Deus in salutem fide-
libus convertit quod naturaliter signum irae erat.
Ac omnino de sepuloro quod de morte dicendum
est. Gontinget optimos quosque Dei servos violenter
occidi: quam poenam sanguinariis et aliis Dei con-
temptoribus scimus saepe infligi. Neque tamen

ideo mors sanctorum pretiosa in conspectu Dei
es8e desinit: sed ubi iniuste in carne opprimi pas-
8U8 est, vindicta ostendit quam sibi cari fuerint.
Sic ut irae suae notas etiam post mortem insculpat
reprobis, privat eos sepulcro: et ideo impio regi
minatur asini sepulturam, Ierem. 22, 19. Sed quum
suos exponit simili probro, licet ad tempus credatur
eos deserere, illis postea in adiumentum salutis con-
vertit: quia fides eorum hao tentatione probata no-
vam palmam sibi acquirit. Nam quod olim mor-
tuos ungebant, nonnisi ad vivos et superstites
6pectabat haeo caeromonia, ut cernentes corpus in
custodia roponi, spem vitae melioris in cordibus
suis foverent Quare sine iactura sepulcro privantur
fideles, dum fido haec media adminicula transscen-
dunt, ut ad beatam immortalitatem properent.

4. (Fuimus opprobrium.) Alia expostulatio ad
provooandam Dei misericordiam. Nam quo super-
bius insultant nobis impii, eo propior redemptionis
spes affulget: quia minimeDeo tolerabilis est eorum
petulantia, dum tam licentiose etfertur, praecipue
quum in sacrum Dei nomen redundet contumclia:
sicuti apud Iesaiam dicit cap. 37, 22: Quem sub-
sannant? et super quem concutiunt caput, virgo filia
Sion? Et certe vicini qui partim apostatae erant,
vel degeneres Abrahae filii, partim vero professi
religionis hostes, miserum populum vexando non
abstinebant a blasphemiis. Quare sciamus non de
privatis ludibriis hie conqueri fideles, sed quae vi-
debant oblique in Deum et legem eius congeri, si-
cuti rursus in fine Psalmi videbimus.

5. Quousque Iehova irasceris in perpetuum? ar~
debit velut ignis zelus tuus?*) 6. Effunde iram tuam
super gentes quae te non noverunt, et super regna
quae nomen tuum non invocant: 7. Quia vorarunt
Iacob, et habitationem eius vastarunt. 8. Ne recor-
deris erga nos iniquitatum priorum: festina, praeve-
niant nos misericordiae tuae % quia a/flicti sumus valde.
9. Succurre nobis Deus salutis nostrae propter gloriam
nominis tui, et libera nos, et propitius esto peccatis
nostris propter nomen tuum.

5. (Quousque Ielwva.) Iam alibi admonui, duas
istas voces Quousque et Porpetuo, dum simul iun-
guntur, diuturnam et longam malorum continuatio-
nem notare, cuius etiam nullus apparet finis. in
posterum: sicuti latine dicimus Quousque tandem?
Colligimus ergo, non primo vel secundo mense ez
quo affligi coepit eoclesia. dictatam fuisse hanc que-
rimoniam, sed quum taedio seinifracti essentanimi.
Gaeterum fatentur hic fideles, nonnisi irato Deo
tanta malorum congerie se obrui, nam quum per-
suasi sint nihil posse impios, quidquid machinentur,

*) Ton zele, en marge: ou irc.

749

PSALMUS LXXIX.

750

nisi quantum Deus permiserit: ex hoc principio
faoile ratiocinantur, ubi tantum licentiae concedit
profanis hostibus, iratum esse et infensum. Nec
vero aliter se Dei anxilio salvos sperarent fore:quia
eiusdein est compescere qui fraenum laxat, praesertim
vero ubi nos coarguit propria consoientia, quoties
nos flagellis suis ferit Deus, ad manum oius atten-
dere convenit. Nec vero Deum iniustae irae insi-
mulant, sed merito se plecti agnoscunt. Etsi autem
semper iustas in servis suie causas reperiet Deus
cur eos oastiget, saepe tamen pro sua indulgentia,
eorum delictis parcens, alium in finem cruce eos
exercet, sicuti probare voluit patientiam Iob, mer-
tyres vero honorifica militia dignatus est. Sed
populus hic sponte ad Dei tribunal se citane, quas
sustinet calamitate8 peccatis suis imputat, unde
probabilis coniectura sumi poteet, tempore exsilii
babylonici oompositum fuisse Psalmum: quia sub
Antioohi tyrannide diversam fuisse preoandi formam
alibi vidimus: Non reoessimus a mandatis tuis, non
descivimus a foedere tuo, non defleximus a te, neo
defecimus a lege tua, et tamen haec omnia eveniunt
nobis, Psalm. 44, 18. Non quod obstreperent Deo
fideles, sed quia sciebant alium Deo finem esse pro-
positum, quam pecoata punire. Duris enim illis
certaminibus ad palmam supernae vocationis eos
parabat.

6. (Effunde). Videtur a regula caritatis alie-
num e88e hoo votum: quia sic propriis malis sin-
gulos 6886 anxios convenit, ut alios quoque secum
levari oupiant. Quare videntur perperam fideles
incredulis optare exitium, pro quorum salute debe-
bant potius esse sollioiti. Sed tenendum est quod
alibi diximus, ut rite quis haec vota concipiat, in-
duendum esse publicum affectum, ne eum privatae
iniuriae titillent, ne carnis impetu feratur contra
hostes: sed sui oblitus, communem- modo salutem
ecclesiae respiciat ao ouret. Deinde invocandum
6880 prudentiae et iudicii spiritum, ne inconsideratus
zelus precantem impellat, qua de re alibi fusius
disseruimus. Adde quod fideles non modo post-
habita sui oura toti eoclesiae hio consulunt: sed
praeoipue oculos intendunt ad Christum, ut despe-
ratos eius hostes exitio devoveant. Non ergo temero
prorumpunt in hanc vocem, ut hos vel illosperdat
Deus: neo Dei iudioium anticipant, sed reprobis
quale merentur iudicium optantes, patienter exspeo-
tant dum reprobos ab eleotis discernat ooelestis
iudex. Hoo modo non abiioiunt affeotum caritatis:
quia etsi cuperent omnes esso 6alvos, sciunt tamen
quosdam insanabiles esse Christi hostes, quos manet
oertus interitus. Quanquam nondum prorsus soluta
est quaestio : quia dum proximo versu hostium oru-
delitatem accnsant, videntur appetere vindictam.
Sed tenendum est quod nuper dixi, non posse in
hunc modum precari nisi qui publioam personam

induerint, et omisso sui respoctu, ouram susceperint
totins eoclesiae: imo Christum ecclesiae caput sta-
tuerint sibi ante oculos : postremo nisi qui praeeunte
spiritu animos suos extulerint ad Dei iudicium, ut
parati ad ignoscendum, non hostes quoslibet, a qui-
bus offensi sunt, sed solos reprobos morti addicant.
Nam qui, antequam spes resipiscentiae sit ablata,
ad poenam festinant, eos praeposteri zeli damnavit
Christus hac voce: Nescitis ouius spiritus sitis,
Luc. 9, 55. Adde quod non simpliciter impiis
ecclosiae persequutoribus fideles perniciem hic op-
tant: sed prout illis familiariter cum Dco agere
conceditur, in huno modum ratiocinantur ab absurdo:
Qui fit Domine, ut tam duriter nos affligas, super
quos invocatur nomen tuum: gentibus autem pro-
fanis quae te spernunt, indulgeas? Denique signifi-
cant alibi, satis amplam esse Deo materiam exer-
cendae irae, quia non soli peccaverint in mundo.
Etsi autem nostrum non est praescribere Deo legem,
imo lex illa nobis patienter ferenda est, ut castiga-
tioncs incipiant a domo eius, haeo tamen libertas
ignosoitur fidelibus, nt postulent non deteriore sal-
tem loco esse, quam increduli et Dei contemptores.
Notandum autem, pro eodem sumi, non agnoscere
Deum, et nomen eius non invocare. Diversis eoim
loquendi formis significat propheta, nisi praecedat
Dei cognitio, non posse ipsum invocari : sicuti etiam
Rom. 10, 14 Paulus docet. Neque enim rospon-
dere nostrum est, Tu Deus noster: donec antever-
terit dicendo, Vos estis populus meus, Oseas 2,23:
sed os nobis aperit dum ad se invitat. Etsi autem
invocatio nominis Dei non restringitur ad solas pre-
ces (quia saepe tantundem valet ao Gallis verbum
Reclamer) summa tamen huc redit, nisi Dei notitia
nos dirigat, non posse nos sincere profiteri veram
pietatom. Tunc passim gloriabantur gentes se Deum
colere: sed quia verbo destituebantur, ao sua illis
figmenta et falsae imaginationes Dei loco erant,
abominabile fuit quidquid tentarunt: siout hodio in
papatu, quia non statuunt caeci cultores quid sit
Deus, neque ex ore eius soiscitantur quid probet,
sed imaginarios sequuntur cultus, certum est repu-
diari ipsos a Deo: quia idola in eius locum sub-
rogant.

8. (Ne recorderis.) Confirmant fideles quod
brevius et obsourius attigerant, iustas de suis pec-
catis poenas exigi: quia ex reoonciliatione petendum
erat malorum lovamen. Hoc enim primum malis
omnibus remedium est, ut nos Deus recipiat in gra-
tiam : quia ipso irato prosperitas ipsa male et infe-
liciter nobis cedit. Peccata antiqua, intelligunt qui-
dam quae admissa sunt a patribus. Alii autem,
eorum qui precantur antiqua peccata vocari putant
quae pueri vel adolescentos admiserint. Ego vero
latius patere arbitror : ao si non modo reatum unius
et alterius culpae et oius recentis agnoscerent, sod

751

PSALMDS LXXIX.

752

86 pridem multiplici reatu, eoque vestuto, cum pa-
trihus fuisse implicitos. Ita longam pertioaciam
fatentur in qua obduruerant contra Deum. Et pro-
pheticis obiurgationibus respondet confessio haec:
testatur enim sacra historia suspensam fuisse exsilii
poenam, donec expertus fuisset Deus incurabilem
esse malitiam. Nec mirum est patrum culpam filios
deprecari, quum lez pronuntiet, Deum reiicere pa-
trum delicta in sinum filiorum, et ulcisci peccata in
tertiam et quartam generationem. Notanda autem
est antithesis inter verbum festinandi et vetusta
peccata: quia si ad calculum vooasset Deus quidquid
tribus vel quatuor saeculis peccaverant IsraSlitae, in
longum tempus suspensa fuisset liberatio. Rogant
igitur fideles ut abolitis prioribns offensis, ad opem
ferendam festinet. Iam quia fn ipsis peccatis erat
remora et obstaculum, non frustra addunt, ut Dei
misericordiae cderiter accurrant.

9. (Succurre nobis.) Iterum repetunt hoc versu
fideles, quidquid affiictionum sustinent, provenire
ex ira Dei, nec aliud esse malis solatium, nisi ut
Deum sibi propitient. Iam quia sibi multorum sce-
lerum conscii erant, spem veniae impetrandae con-
firmant variis loquendi modis. Primo favorem sibi
conciliant hoc epitheto, dum vooant Deum salutis
suae: deinde se nihil a se ipsis afferre testantur
quod Dei misericordiam provocet, ideoque suam ei
gloriam duntaxat obiiciunt. Unde colligimus non
satisfactionibus vel ullis operum meritis, sed gra-
tuita venia Deo reconoiliari quicunque peccarunt.
Tenendum est etiam quod paulo ante attigi, et fusius
explicui Psalmo 6, ubi nos Deus oastigat, non modo
ab externis poenis levamen esse optandum, sed in
primis de placando Deo cogitandum esse: nec imi-
tandos esse stultos aegrotos qui symptomata tantum
auferri sibi cupiunt, pro nihilo ducunt fontem et
causam morbi. De verbo *|Q3 quod reddunt inter-
pretes, Propitius esto, alibi dictum fuit. Proprie
significat expiare, et sacrificiis aptatur: ideoque
quoties Deum nobis reconciliare oupimus, in men-
tem veniat nobis morsOhristi: quia non fit remissio
absque eanguine. Hebr. 9, 22.

10. Quare dkerent gentes, Ubi est Deus earum?
nota fiat in gentibus caram oculis nostris vindicta
sanguinis servorum tuorum qui effususest. 11. VeniaJt
coram facie tua gemitus vincti: secundum magnitudi-
nem brachii tui residuos fac fUios mortis:*) 12. Et
repende vicinis nostris septuplum in sinum eorum,
opprdbrium eorum quod exprdbraverunt tibi Iehova.
13. Et nos populus tuus t et oves pascuorum tuorum
confitebimur **) tibi in saeculum t in generationem et
generationem narrantes laudem tuam.

*) les fifo d'occision, en marge : ou les condamnez a mort.
**) te ferons confession, en marge: ou te rendrons grace.

10. (Quare dicerent.) Alio senau nunc obiiciunt
Deo fideies nomen suum. Nobis enim propter
nomen suum ignoscit: quia quum sit misericors, et
velit 08 nobis obstruere, ut solus iustus oenseatur,
gratis peocata nobis ignoscit. Nunc autem depre-
cantur fideles, ne Deus sacrum suum nomen blas-
phemiis ac maledictis impiorum subiiciat. Unde
etiam monemur, perperam nos precari, nisi salutis
nostrae curam cum zelo gloriaeDei individuo nexu
iungamus. Ex secundo membro eadem quae nuper
soluta est, quaestio exoritur. Etsi enim Deus vin-
dioem nostrum se fore pronuntiet, non ideo tamen
licet, quum laesi sumus, ultionem appetere. Sed
meminerimus, non quibuslibet dictatam esse hanc

Srecandi formam, ut privatis suis passionibus in-
ulgeant: sed ut duce et magistro spiritu adversus
reprobos communem agant causam ecclesiae. Ergo
ut rite precemur in hunc modum, primum in nobis
refulgeat apiritus prudentia. Deinde compositus sit
ac purus zelus, quem lutulenti carnis affectus per-
turbant. Tunc liquido zelo et sedato petere lioebit
ut Deus claris exemplie ostendat ante oculos no-
stros sibi pretiosam esse servorum suorum vitam,
quorum eanguinem ulciscitur. Neque enim hic vo-
lunt fideles expleri sanguine, ac si oum cupide ap-
peterent, sed tantum expetunt fidei suae confirma-
tionem ex paterno Dei amore, qui in ulciscendis
iniuriis apparet. Notandum praeterea est vocari
servos Dei, qui tamen ob sua peooata iuste punie-
bantur: quia utounque nos castiget Deus, non ideo
protinus abiicit, quin potius de salute nostra testa-
tur 8e esse sollicitum. Deinde scimus, ubi grassatur
ira Dei in totum ecclesiae corpus, quia boni malis
permisti sunt, communiter etiam affligi: sicuti
Ezechiel, Ieremias, Daniel, et reliqui in exeiiium
traoti sunt Etsi enim non prorsus erant innoxii,
certum tamon est non fuisse tantam cladem illatam
populo eorum causa: sed potius in eorum persona
spectaculum exhibitum fuisse impiis, quo magis tan-
gerentur.

11. (Venuxt coram.) Quia non dubito quin tunc
exsulaverit populus Dei, quum spiritus hano pre-
cationem diotavit, vinctos generaliter nominat pro-
pheta qui finibus Assyriae et Ghaldaeae inclusi
erant, ut capitale esset illinc movere pedem. FUios
autem mortis nominat, quasi addictos vel destinatoa
morti, captivitatis respectu. Quanquam absurdum
non erit restringere ad paucos sententiam hano
qui in arctiorem custodiam traditi erant Hao
autem voce aignifioat propheta fractos esse et vere
humiliatos feroces illos spiritus qui prius oontra
Deum exsuitaverant Et magnitudinem brachii Dei
implorat, quia sine insigni miraoulo sperari non po-
terat restitutio ecclesiae.

12. (Et repende.) Satis iam de vindicta diotum
est: et hic clarius demonstrant fideles, non tam se

753

P8ALMDS LXXX.

754

moveri privatis iniuriis, quam pio zelo exoandescere
nbi proscindi vident saorum Dei nomen, qui affectus
si vigebit in animis nostris, faoile moderabitur car-
nis intemperiem: si autem aocedat spiritus pru-
dentia, iusto Dei iudicio vota nostra recte subscri-
bent. Ultimo versu fructum suae liberationis hunc
fore praedicant, ut Dei namen celebretur: sicuti mi-
nime in alium finem nobis optanda est salus. Et
ipse etiam gratis omnia nobis largitur, tantum ut
suam bonitatem illustret. Promittunt autem non
exigui temporis gratitudinem, sed ouius memoria
tradatur posteris, et per continuas aetates transeat
de manu in manum. Notanda etiam circumstantia
est, quod dicit, Nos populus tuus et oves pascuorum
tuorum. Quia enim electa erat posteritas Abrahae
quae nomen Dei celebraret, et laudes eius in Sion
resonabant: exsuincto illo populo, quid futurum erat
nisi ut interoideret nomen ipsum Dei? Nec dubium
est quin respondeat hio locus vaticinio Iesaiae ca-
pite 43, vers. 21: Populum hunc mihi creavi,
laudem meam narrabit.

P8ALMU8 LXXX.

ARG. Preoatio est lamentabilis, ot Deos affiiotae soae eoelesiae
sobreniat. 8ed qao facilias opem rebas sois miseris
impetreot fideles, eas oomparant com sois exordiis, in
qoiboB refulait aingolaris Dei gratia.

Praefecto super Sosannim Eduth, Psalmus Asaph.
2. Qui pascis Israel ausculta f qui ducis tanquam
oves Ioseph, sedens inter Cherubim appare : 3. Coram
Ephraim et Beniamin et Menasse excita virtutem
tuam y et veni in salutem nobis. 4. Deus converte
nos, et lucere fac faciem tuam, et salvi erimus.

Quanquam Psalmus hio proximo affinis est,
mihi tamen videtur compositus esso in gratiam
deoem tribuum, postquam variis cladibus regnum
illud atteri coepit. Neque enim abs re fit expressa
mentio Ioseph, Ephraim, et Menasse. Exoipiunt
quidam interpretes, Prophetam ad situm et ordinem
castrorum alludere, qualis a Mose Num. capite 2,
vers» 18 describitur, quia ab una parte progredie-
bantur Ephraim et Menasse. Sed frigidum esset,
praeterita tribu Iehuda, et urbe quoque sancta, in
medium proferri Ioseph, Menasse, Ephraim et Ben-
iamin: nisi de regno Israfil specialis fieret sermo.
8i quis obiiciat, ex quo alienatae sunt decem tribus
a domo Davidis, fuisse degeneres, et illic corruptum
fuisse Dei cultum: respondeo, multos illio pios Dei
cultores habitasse, qui non flexerant genu coram
Baal, nec se ad communes superstitiones proiecerant.
Ideoque in tribu Iehuda duritiem accusat Amos
Calvim opera. VdL XXXI.

cap. 6, vers. 6 quod illic nemo ingemiscebat super
plaga Ioseph. Scimus etiam, in illa defectione
missos fuisse prophetas qui spem redemptionis face-
rent. Quamvis ergo omnes fere essent apostatae,
residuum semen non neglexit Deus. Et quemad-
modum prius futuris maiis solatium in vaticiniis
gratiae suae dederat, sic nunc preces dictando, c6n-
firmat fovetque in eadem spe, donec re ipsa expe-
riantur se non fuisse vanis promissionibus lactatos.
Hinc tenemus quid duo isti Psalmi proximi inter
se differant. Si cui non satisfaciat quod dico,
electio maneat Hbera: quisquis tamen circumstantias
omnes expendet, libenter (ut spero) mihi assentietur.
In vocibus Sosannim et Eduth non insistam: quia
Psalmo quadragesimoquinto retuli quid sentiant
interpretes: nec res tanti momenti est ut magnopere
laborandum sit: deinde qui peritissimi sunt vetu-
statis, nihil afferunt praeter coniecturas probabiles.
2. (Qui pascis Israel.) Antequam Ephraim et
Menasse nominet Propheta, ponit nomen Ioseph :
cur potius quam Iehuda, nisi quia seorsum de
regno Isra&l, cuius potestas erat penes familiam et
posteros Ioseph, verba erat facturus? Neque ab-
surdum est, ut dixi, quum peculiares illis dati
fuerint Prophetae, postquam Dei flagellis percussi
sunt, additum fuisse precationem qua Deus reli-
quias sibi colligeret. Gaeterum, ne sibi blandiantur
in cultu adulterino, vocando Deum sessorem Cherur
bim Propheta eos ad puram legis doctrinam revo-
cat. Propitiatorium enim pignus erat praesentiae
Dei, ubi Deus se propinquum fore suis promiserat,
ut eorum vota exaudiret. Formam hanc divinitus
praescriptam hominum arbitrio mutari fas non fuit.
Monentur ergo Isradlitae ac iubentur redire ad
primam originem, ut Deum propitium inveniant.
Caeterum hoc epitheto mirus erga homines Dei
amor exprimitur, quod se quodammodo extenuat ut
ad eos descendat, sedemque et domicilium sibi de-
ligat in terra, ut habitet m medio ipsorum. Neque
enim sedet ipse, sicuti looo non includitur quem
coeli coeiorum non capiunt: sed respeotu hominum
locatur inter duos Chorubim, ne fideles, remotum
a se fingendo, perplexi haereant in accessu. Interea
tenendum quod attigi, legitimam orandi regulam
proponi Israelitis, ne in Dan et Bethel deum a se
fabricatum invocent, sed superstitionibus valere
iussis vera fidei luce regantur, verbum Dei sequendo.
4. (Deus converte nos.) Hoc est, restitue. Pe-
tierant versu proximo ut virtutem suam erigeret
Deus coram Ephraim et Menasse: nunc queruntur
8e proiectos, donec succurrat Deus, et miserae dis-
sipationi remedium afferat. Quidam verbum con-
vertere aliter accipiunt, ac si peterent a Deo fideles
spiritum regenerationis. Sed quia id nimis argu-
tum est, contenti simus priore illo sensu, fideles
I magis afflictos ad Deum confugere, cuius proprium

755

PSALMDS LXXX.

756

cst vitam reddere mortuis. Iam sicuti fatentur
malorum omnium hanc csse causam, quod Deus
offensus faciem absconderit: ita rursum plenam sa-
lutem ab unico Dei favore exspectant. Haec (in-
quiunt) vera erit nobis resurrectio, si modo facies
tua nobis illuceat. Ac ei dicerent, se propitio et
favente Deo beatos fore, eibique omnia feliciter
cessura.

5. IeJiova Deus exercituum quousque fumabis in
oratione populi tui ? 6. Cibasti nos pane lacrymarum,
et propinasti in lacrymis copiam. 7. Posuisti nos
rixam vicinis nostris, et inimici nostri subsannant
apud se. 8. Deus exercituum converte nos, et fac
lucere faciem tuam, et salvi erimus.

5. (Iehova Deus.) Quum ultro promittat Deus
et toties affirmet non irrita fore euorum vota, mi-
rura est cur non obiiciant sancti sibi esso impla-
cabilem, utcunque ad eum confugiant. Neque enim
tantum queruntur se non exaudiri, sed Deum fu-
maro ubi mvocatur: ac si data opera hoc pietatis of-
ficium respueret. Dbi igitur illa promissio Iesa. 65, 24:
Antequam ciamaverint, ego exaudiam? Sed quia
Deus auxilium suum differens suorum patientiam
exercet, ex sensu carnis dicit propheta eum esse
surdum ad preces: non quod in hac opinione pre-
cantes subsistere conveniat: (viam enim sibi prae-
cluderent) sed quamvis eos contrario fidei sensu
eniti et penetrare in coelum oporteat, ubi occultam
salutem cernant; Deus tamen permittit, quo exone-
rent animos suos, curas, sollicitudinem, dolores et
metus quibus anguntur, in medium proferre. Vide-
tur autem tacita esse aliusio inter fumum irae Dei,
et suffitum qui sacrificiis adhibebatur sub lege.
Quum enim hie ad purgandum coelum valeret,
queruntur diverso fumo tenebras offundi, ne ad
Deum perveniant sui gemitus.

6. (Cibasti nos.) Magnitudinem doloris, et lon-
gum etiam malorum tractum his loquendi modis
exprimunt: ac si dicerent se confectos fuisse tristitia
usque ad summam satietatem. Postea addunt, se
in contentionem vicinis fuisse datos, quod bifariam
potest intelligi, vel quod rixati oum ipsis vicini
fuerint: vel quod victoriam adepti, contenderent de
praeda, ut fieri solet dum quisque spolia ad se
rapere appetit. Prior tamen sensus videtur melius
quadrare, ut querantur totidem sibi hostes fuisse,
quot vicinos, quum tamon mutuae benevolentiae
vinculum debeat esse ipsa vicinitas. Eodem per-
tinet secundum membrum, ridere apud se, hoc est,
de rebus adversis ultro et citro per iocum et ludi-
brium inter se fabulari. Caeterum hoo Dei iudicio
adscribunt, in cuius manu est flectere hominum
animos, ut hoc modo se ad poenitentiam hortentur.
Quum vero eiusdem hodie reatus simus nobis con-

scii, non mirum est si nihilo etiam melior est
nostra conditio. Sed quum formam hane precandi
fere desperatis spiritus sanctus dictaverit, spes nobis
et libertas suggeritur ne ab invocatione peccata
nostra nos prohibeant. Nec dubium eet quin ad
superandum obstaculum iterum repetatur quod prius
dictum erat, neque enim inanem battologiam dictare
euis voluit Deus, sed ut malis gravati, audacter
nihilominus assurgerent, haec fultura saepius illis
oblata fuit, sicuti tertio repetitur in Psalmi clausula.

9. Vitem ex Aegypto transtulisti, expulisti gen-
tes, et plantasti eam. 10. Expurgasti coram ea,
radicasti radices eius, et implevit terram. 11. Operti
sunt mvixtes umbra eius, et palmites eius cedri Dei.
12. Emisit malleolos suos usque ad mare, et usque
ad fluvium propagines suas. 13. Cur diruisti sepem
eiuSj et discerpserunt eam omnes transeuntes per viam?
14. Vastavit eam aper e silva, et fera agri depasta
est eam.

9. (Vitetn ex Aegypto.) "Vitis similitudine pro-
pheta commendat singularem Dei gratiam qua re-
demptum populura dignatus est: quod ad spem im-
petrandi non parum habuit efficaoiae. Quis enim
nostrum in Dei conspcctum prosilire audeat, donec
praeveniat nos ipse? Invitat autem nos tam bene-
ficiis quam verbo: atque hoc consilio nunc ei obii-
citur sua liberalitas, ne inchoatum deserat opus
manuum suarum. Quanquam autem sine verbo
frigerent apud nos Dei beneficia, ubi tamen ad
verbi testimonium accedit experientia, non vulgariter
nos animat. Et redemptio cuius nuno meminit
propheta, foedere Dei vestita fuit: quia annis ante
quadringentis Abrahae eam Deus pepigerat. Summa
huo redit, indignum esse ut Deus vitem manu sua
plantatam, et exquisite cultam, a feris bestiis nuno
lacerari sinat. Neque enim tridui vel exigui tem-
poris erat Dei foedus, sed filios Abrahae sibi ado-
ptaverat quos perpetuo tueretur. Vitis autem no-
mine significat propheta quanto in pretio populus
hio coram Deo fuerit, quem non modo instar hae-
reditarii fundi sibi esse voluit, sed, sicuti vitis
supra reliquas possessiones excellit, pecuiiari honore
dignatus est. Quod dicit terram fuisse purgatam,
metaphorice repetit quod prius sine figura dixerat,
gentes fuisse expulsas, ut vacuus esset locus electo
populo. Nisi forte ad continuas fossiones alludat,
quibus vites, ne degenerent, purgandae sunt: ut
significet Deum functum esse agricolae partibus
erga suum populum, quia non destiterit post plan-
tationem in eo fovendo et conservando operam im-
pendere. Nam quod continuo post addit radicatas
fuisse radices, de prima satione non debet intelligi,
sed de propagatione, quae una est culturao species.
Dnde sequitur opertos fuisse montes umbra eius:

757

PSALMUS LXXX.

758

quia tota regio, licet montuosa esset, incolis referta I
fuit: in tantam multitudinem orevit populus ille.
Ideoque palmites comparat cedris Dei, hoc est pul-
cerrimis, vel eximiis quibusque: quo illustrior red-
datur Dei benedictio. Mare et Euphratem scimus
terminos promissae haereditatis fuisse divinitus
praefixos.

13. (Cur diruisii.) Applicatio est similitudinis:
quia nihil minus consentaneum est, quam Deum
vitem a se plantatam feris bestiis evellendam tra-
dere. Id quidem se facturum saepius minatur ao
denuntiat per prophetas: sed in eum finom, ut po-
pnli ingratitudo magis reddatur detostabilis, quae
prodigiosum illud poenae genus extorsit. Interea
non abs re ex tam praeclara Dei beneficentia fidu-
ciam concipere iussi sunt fideles: saltem ut in ipsa
evulsione sperarent curae se futuros Deo, qui opus
manuum suarum nunquam deserit. Etsi enim ad
vastitatem redactus fuit populus, insanabilis suae
pervicaciae culpa, paucis tamen palmitibus servatis,
vitem suam deinde restituit Deus. Haeo quidero
deprecatio toti populo fuit proposita, qua horrendae
dissipationi occurreret. Gaeterum quia paucissimi
Deo vere supplices facti sunt, ut iram eius restin-
guerent, satis fuit illos ab interitu eripi, ut nova
deinde vitis exsurgeret Porro antithetis istis
augetur indignitas, dum ab una parte Deus vinitor
statuitur: ab altera autem non modo quicunque
transennt, sed apri quoque silvestres, aliaeque ferae
bestiae. Verbum DD1D quidam accipiunt pro ven-
trem farcire: quae signifioatio nisi paulo esset ab
usn remotior, praesenti loco apte quadraret.

15. Deus exercUuum revertere dbsecro, inspice e
codis, et vide, et visita vitem hanc. 16. Et hortum
quem plantavit dextera tua, et super fUium quem con-
firmasti tibi: 17. Combusta est igne, excisa est: ab
increpatione vuttus tui pereunt. 18. Sit manus tua
super virum dexterae tuae, super fUium hominis quem
confirmasti tibi. 19. Et non recedemus abs te: vivi-
ficabis nos, • et nomen tuum invocabimus. 20. Iehova
Deus exercituum converte nos: fac lucere faciem tuam,
et salvi erimus.

15. (Deus ezercituum.) His verbis docere voluit
propheta, quamvis ad tempus faciem suam occultet
Deus, imo speciem alienationis praebeat, tentationi
minime cedendum esse: quia, modo oum oerta spe
veniae quaeratnr, quos abiicere visus est, placatus
in gratiam recipiet. Etsi autem haeo summa fuit
populi dignitas, censeri Dei vineam: dum tamen
hoo respcctu Deum sibi conciliant fideles, nihil
afferunt proprium, sed tantum postnlant, ne deficiat
in medio liberalitatis cursu. Particulam e coelis,
non dubito fuisse interpositam, ne fidem suam pro-
cul extendere fideles dubitarent, quamvis ab ipsis

longe distaret Deus a quo recessorant: dcinde si
nullus liberationis modus apparebat in terra, ut in
coelum suspioerent. Quantum attinet ad vocem
FIJ3, libenter recipio quod nonnulli vertunt, locum
paratum. Quia tamen aliis videtur permutatio
literae J in ^, ut hortum significet, libera maneat
electio. Certum quidem est, metaphoram esse priori
affinem, qua notatur singularis Dei in ornando po-
pulo liberalitas. Virutn quoque dextrae appellat
palmitem manu Dei consitum.

17. (Combusta est igne.) Clades populi iam
clarius exprimit. Dixerat vitem Dei bestiis fuisse
expositam ad direptionem. Longe autem durius
est incendio consumi, eradicari, et perire. Etsi
autem perfide desciverant a pietate Israelitae, erant
tamen adbuc ecclesiae portio, ut dictum fuit. Quare
hoc tristi eorum exemplo monemur quam sevoris
poenis digna sit nostra ingratitudo, praesertim ubi
aocedit contumaoia, ut minis et obinrgationibus nihil
Deus apud nos proficiat. Simul autem discamus,
ubi passim ardet ira Dei, inter mcdias tamen in-
cendii fiammas, dolores nostros in Dei sinum re-
iicore, qui mirabiliter ecclesiam suam ab interitu
suscitat. Paratus quidem esset non modo continuo
tenore prosequi suum erga nos favorem, sed magis
ao magis nos looupletare, nisi obstaret nostra pra-
vitas: sed quia fieri non potest quin tot sceleribus
succenseat, hoo inaestimabilis clementiae est, ubi
ignis a nobis accensus longe lateque grassatus est,
eo restincto aliquam ecclesiae partem residuam ser-
vare, vel ut magis proprio loquar, excitare ab ipsis
cineribus populum qui nomen suum invocet. Iterum
repetit propheta non vi et armis hostium, sed in-
crepatione vultus Dci ecclesiam periisse: quia nun-
quara speranda est poenarum mitigatio, nisi vere
persuasi simus manu Dei iuste nobis infligi. Et
hoo resipiscentiae signum fuit, ad manum percutien-
tis respicere, sicuti alibi dicitur, Ies. 9, 13.

18. (Sit manus tua super virum.) Precationem
qua usus fuerat sub figura vineao, simplicibus yer-
bis repetit, ut manu sua Deus protegat virum
dexterae suae et hominem quem sibi roboravit. In-
certum est autem, de solo rege, an de populo ipso
loquatur. Nam etsi Iarobeam unctus fnit in regem,
non tamen legitimo iure honorem illum adeptus
est: nec quenquam ex sucoessoribus ita Deus pro-
bavit, quin semper et ius et potestas regni mancret
penes posteros Davidis. Neque enim, ut Psal. 78, 67
vidimus, elegit Deus tribum Ephraim: imo inviola-
bili eius decreto sceptrum datum fuerat familiae
Iuda, sicuti continet vaticinium Iacob, Gen. 49, 10.
Ergo impia ruptnra fuit, quum maior pars populi
descivit ad Iarobeam. Solvi tamen potest hic
nodus, quia etsi perversum fuit regni principium,
sicut dicitur apud Hoseam 13, 11: Dedi vobis
regem in furore meo: tolerantia deinde prpbatum

48*

759

PSALMUS LXXXL

760

fuit: et unctio testata est, ratum Deo fuisse quod
perperam tnmultu populi gestum fuerat. Potuit
igitur populus Israel regem suum dicere a Deo
creatum ct stabilitum, qui in remedium dissipationis
additus fuerat filiis Davidis. Etsi enim dissidio illo
collapsus est status populi, fultura tamen illa, ar-
cano Dei consilio supposita fuit ne concideret. Sed
ego libenter totum ecclesiae corpus complector.
Neo temere singulari numero usus est propheta,
quum vellet Deus populum illum instar esse unius
hominis, qua etiam ratione Paulus Gal. 3, 16 in
uno semine insistit. Diffluxerant enira Ismael,
Esau et alii, quum Deus redemit ao collegit semen
Abrahae. Ita Filius hominis vooabitur popnlus
quem sibi adoptaverat Deus, ut esset quasi unus
homo: quia tamen unitas haec pendebat a capite,
non displicet regem diserte notari quatenus retinebat
maiorem populi partem, ne exitiali ruina periret.
Caeterum hic rursus propheta nonnisi prioribus Dei
boneficiis innititur ad conciliandum eius favorem:
ac si diceret, Domine, quia tuum est perficere quod
coepisti, regem abs te nobis datum custodias. Tan-
dem promittunt fideles se Deo gratos fore, si ex-
auditi fuerint: neque id tantum sacrificio laudis,
sed tota vita. Nam invocatio nominis Dei pro vitulis
labiorum accipitur. Sed totius vitae consensum de-
clarat ubi dicit, non recedemus a te. Quanquam sio
contexi potest hic versus, Domine etiam in rebus
nostris deploratis manebimus sub tuo obsequio,
neque malorum acerbitas ad defeotionem nos im-
pellet. Tua autem gratia et virtute restituti, cele-
brabimus nomen tuum. De ultimo versu quem
tertio inculcat propheta, supervacuum esset plura
dicere.

PSALMUS LXXXI.

ABG. Duae sunt huina Psalmi partes, nam quisquis fuerit
autor, populura hortatur nt redemptus Dei maou, et in
regnum aacerdotale ao peouliarem ecclesiara eleotue, in-
aestimabilis huius gratiae memor, redemptorem aunm
tam laudibns quam sanota vita pie colat. Deinde se-
quitur exprobratio ingratitudinis in Dei persona, qnod
scilicet blande et comiter popnlnm hnno ad 6e in-
vitans, nihil profecerit qnin ingnm legis pervicaciter
reapueret.

1. Praefecto super GUhith Asaph. 2. Exsultate
Deo fortitudini nostrae, iubUate Deo Iacob : 3. Sutnite
canticum et proferte tympanum, citharam iucunditatum
cum nablo: 4. Clangite cithara in novitunio, tempore
statuto ad diem sacrificii nostri: 5. Quia statutum
Israeli hoc, iudicium Deolacob. 6. Testimonium in
Ioseph posuit hoc, quum egressus est super terram
Aegypti: labium quod nesciebam audivi. 7. Amovi

ab onere humerum eius: manus eius db ollis recesse-
runt. 8. In tribulatione damasti, et eripui te, respondi
tibi in occutto tonitrui: probavi te super aquas Me~
riba. Selah.

2. (Exstdtate Deo.) Hunc Psalmum probabile
est festis diebus, quibus solennes suos conventus
agebant Iudaei, fuisse destinatum. Nam a principio
ostendit non fuisse ordinem illum divinitus manda-
tum, ut surdi et muti ad tabernaculum starent (quia
Deu8 neque otio neque frigidis ao inanibus caere-
moniis colitur) sed ut talibus exercitiis fidei unita-
tem inter se ioverent, profiterentur suam pietatem,
et 86 animarent ad continuos eius progressus, sua-
que studia coniungerent ad laudandum Deum: de-
nique ut in sacro foedere retinerentur, quo sibi
Deus eos adoptaverat. Quum vero hio fuerit die-
rum feetorum usua sub lege, colligere etiam licet,
quoties hodie conveniunt fideles, debere finem hunc
esse propositum, ut se exerccant in vera pietate,
Dei beneficia in memoriam revocent, proficiant in
eius verbo, fideique suae consensum testentur. Fri-
voli8 enim ac inutilibus oaeremoniis ludunt homines
cum Deo, nisi in primis vigeat doctrina fidei, quae
ad invocationem eos incitet: nisi etiam beneficiorum
recordatio suggerat laudum materiam : imo mera est
profanatio nominis Dei, dum exstincta doctrinae luce,
externo tantum cultu defungitur populus. Ideo pro-
pheta non solum fideles iubet ad tabernaculum
concurrere, sed de fine quoque admonet, ut illio
renovetur memoria gratuiti foederia, unde augescat
fides eorum et pietas, ut celebrentur Dei beneficia,
quae animos ad gratiarum actionem stimulent.
Quantum ad tympanum, citharam, et nablum atti-
net, diximus alibi, et postea dicendum erit, Levitas
non abs re musiois instrumentis usos fuisse sub
lege: quia tenerum adhuo et pueris similem popu-
lum Deus talibus rudimentis docere voluit usque
ad Christi adventum. Nuno ubi evangelii claritas,
discussis umbris legalibus, oultum Dei magis sim-
plicem nobis commendat, stulte ao perperam imita-
remur quod propheta nounisi aetati suae praecepit
Unde apparet papistas hoc ad se transferendo,
simias fuisse. Sub novilunio per synecdochen alias
quoque ferias designat. Quanquam autem quotidie
offerebantur sacrificia, dies tamen sacrifidi per ex-
cellentiam nominat, quibus se ex legis praescripto
sistebant fideles ad tabernaculum.

5. (Quia statutum.) Quo efficacior sit exhor-
tatio, legem hanc impositam es3e docet populo Dei,
qua sanciatur aeternum foedus. Quia autem in foe-
deribus mutua est conventio: dicit hoo etatutum
datum fuisse Israeli, et Deum eibi hoc ius pepigisse.
nnj? quidam derivant a verbo my quod significat
ornare: et vertunt Decus, vel ornamentum Ioseph,
sed descendit potius a "fly et oontextus flagitat pro

761

PSALMUS LXXXI.

762

testimonio vel pactione accipi. Caeterum in nomine
Ioseph respexit propheta ad primam originem, qnnm
post mortem Iacob distinctae fuerunt familiae. Nam
quia nondum ad Iehudam pervenerat tunc primatus,
Ruben vero gradu primogeniti exciderat, merito ex-
celluit posteritas Ioseph ob memoriam beneficii:
qnia fratrum suorum totiusque gentis pater et nu-
tritius fuerat. Gaeterum foederis sanctitatem spe-
ciali nota commendat propheta, quia Deus populum
sibi acquisierat, dum hunc honorem sibi deferri
atipulatus eat: ac si diceret, redemptum fuisse hac
lege populum, ut statis diebus ad renovandam gra-
tiae memoriam oonflueret. Verbum quum egressus
est, tam Deo, quam populo convenit. Trita enim
est loquutio, Deum ooram populo suo egredi, sicut
pastor gregem, vel dux exercitnm praecedit. Prae-
positio Super quibusdam videtur notare altiorem
Indaeae situm: quia adgcendunt qui illuc veniunt
ex Aegypto. Ego autem simpliciter interpretor
populum, praeeunte Deo, libere pervagatum fuisse
per terram Aegypti, quia fractis ac pavefactis in-
colis datus est transitus. Oratiam liberationis am-
plificat, dicens in persona totius populi, se fuisse
ex profunda barbarie ereptum, nihil enim molestius
est, quam peregrinari apnd gentem cum qua nulla
ait linguae communicatio, quae praecipnum est socie-
tatis vinculum. Qnia enim lingua est velut cha-
raoter mentis ac speculum, non secus ac silvestres
ferae, invicem alieni sunt qui carent linguae usu.
Iesaias 33, 19 qnum vult durissimum supplicium
minari, pronuntiat venturos hostes profundis labiis,
et confuso gntture. Itaqne eo praestantius Dei be-
neficium populus agnosoit, quod ab Aegyptiis erep-
tus fuerit, quorum linguam non intelligebat.

7. (Amovi ab onere.) Hic iam Deus quibus et
quautis beneficiis sibi devinxerit populum Israfil
oommemorat. Nam quo asperior fuerat servitus
nnde erepti fuerant, eo optabilior et magis pretiosa
fuit libertas. Quum ergo propheta refert curvatos
fuisse sub onere, et fignlinae addictos, aliisque ser-
vilibns et dnris operis, contrarios status inter se
comparans, magis illustrat redemptionis gratiam.
Nuno ab illis ad nos anagoge tenenda est: quia ubi
non tantum ab onere lateritio subdnxit Deus hu-
meros nostros, nec tantum manns nostras a forna-
cibns removit, sed ex miserrima Satanae tyrannide
redemptos ab inferis eduxit: multo sanctior est
nostra obligatio quam veteris populi. Eandem sen-
tentiam prosequitur sequenti versu. Dioit Deus se
tulisse suppetias quum in angustiis clamarent. Quod
ego libenter de precibus intelligo. Nam etsi inter-
dum contingit, eos qui ad ultimam necessitatem re-
dacti sunt, confuso clamore deflere suas miserias:
quia tamen in afflioto populo aliquae manebant pie-
tatis scintillae, neque effluxerat ex cordibus pro-
miesio patribus data, non dubito eorum precos ad

Deum fuisse conversas. Nam et qui nihil talo
meditatum habent, ei tamen urgeat maior aliqua
necessitas, arcano naturae instinctu ad Deum fe-
runtur. Quo magis credibile eet, promissionem illis
fuisse magistran), ut ad Deum respicerent. Quia
vero nemo Deum vere implorat nisi auxilium ab
eo sperans, melius convincere debuit Israelitas cla-
mor ille, ut redemptionem oblatam soli Deo ad-
scriberent. Arcanum tonitrui quidam exponunt ni-
mis argute, mco iudicio, tonitru quod occultaverit
gemitus populi, ne Aegyptios magis exacerbarent.
Simpliciter intelligo, arcano et admirabili modo
exauditum fuisse populum, et tamen edita palam
fuiese signa, ex quibus colligerent IsraClitae, divi-
nitus 8e iuvari. Quamvis ergo non apparuerit Dei
facies, tonitru tamen notabile fuit latentis eius prae-
sentiae indicium. Iam quo pluris gratiam hano
aestiment Israelitae, oblique illis Deus exprobrat
indignis fuisse praestitam: quia maligni ac perversi
ingenii experimentnm dederint apud aquas Meriba.
Num. capite 14, vers. 34. Ac si diceret, qnum
palam tunc innotuerit vestra impietas, certe nulla
a me habita fuit dignitatis vestrae ratio. Non mi-
nus autem in nos competit haec obiurgatio quam
in Israeiitas : quia non solum quum afflicti essemus
sub Satanae tyrannide, Deu8 nostros gemitus audi-
vit, sed antequam nati eesemus, redemptionis pre-
tium nobis statuit in Filio unigenito. Deinde quum
inimici essemus, per evangelium nobis et spiritum
illucens, ad gratiae suae participationem nos voca-
vit: et tamen non desinimus ei subinde obstrepere,
imo ferociter contra eum tumultuari.

9. Audi pqpule mi, et contestabor te: Israel si
audieris me. 10. Ne sit in te deus extraneus, et ne
adores deum alienum. 11. Ego Iehova Deus tuus,
qui te eduxi e terra Aegypti: dilata os tuum, et im-
plebo iUud. 12. Et non audivit populus meus vocem
meam et Israel renuit me. 13. Et dimisi eos in co-
gitatione*) cordis eorum, ambuldbunt in consiiiis suis.

9. (Audi popule mi.) Quo melins animos per-
moveat Propheta, Deum induit persona dootoris,
eumque familiariter in medio ooetu loquentem in-
duoit: ut intelligat populus inutiles ac lusoriosesse
conventu8 omnes, ubi vox Dei ad fidem etpietatem
inoitans non reeonat. Sed praestat verba expendere.
Praefatio haeo breviter docet, non rite neo pure
coli festos dies, nisi attenti sint fideles ad Dei vo-
cem: quia ut manus, pedes, oculos, seque totos illi
consecrent in obseqnium, necesse est ab auribus
incipere, atque ita ostendit nullos se agnoscere oul-
tores, nisi qui discipuli sint. Contestandi verbo si-
gnificat se pacisci solenni more, quo maior oonstet

*) en la penaec, en marge: ou perversite, oo durte.

763

PSALMUS LXXXI.

764

verbis autoritas. Quod postea sequitur, Israel si
audieris me y puto abrupto esse positutn, ut in ora-
tionibus patheticis defectus maiorem vehementiam
exprimit. Alii contexunt eum versu sequenti, Israel
si me audieris, non erit in te deus extraneus. Sed
ego vocem desiderantis esse arbitror. Quanquam
oblique significat Deus praefraeto populo se diffidere,
et vix sperare morigerum fore, vel docilern. Prae-
cipuum deinde foederis caput, et fere summam to-
tam proponit, ut solus ipse emineat. Si cui tamen
magis ita resolvere plaoeat, Israel quum me audieris,
nihil est quod aeque abs te postulem, vel exigam,
nisi ut me uno contentus, alienos deos tibi non
acoersas : hano sententiam non improbo. Gerte hac
voce confirmat Deus quod toties alibi inculcat in
lege et prophetis, se zelotypum esse, ut socium
honoris non admittat. Sed interea simul admonet,
principium veri cultus mcipere ab obedientia. Di-
versa est apud Mosen series, Exod. 20, 2. 4 et
Deuteron. oap. 5, vers. 6. 8 nam ubi praefatus est
Deus 8e esse Doum Isradlis, prohibet ne sibi fabri-
oent novos deos. Hic autem prohibitio priorem
looum obtinet: deinde additur causae redditio, quod
abunde suffioere debeat Deus ille qui sibi populum
acquisivit. Forte etiam praeparationis vice initio
hoc posuit, ut populum a superstitionibus abduceret,

3uas prius evelli ac purgari necesse est, quam ra-
ices in nobis agat vera pietas.

11. (Dilaia os tuutn.) Sicuti prius redemptio-
nem populi commemorans, fraenum iniecit Deus quo
8U08 clientes obsequio adstriotos teueret: sibi in fu-
turum tempus bonorum omnium oopiam suppetere
denuntiat unde expleat populi esuriem. Notandae
vero sunt tres istao rationes, quibus in se uno Deus
oontinet Israelitas, ac perperam impieque facere
pstendit si ad deos extraneos declinent. Nam vooe
Iehovae se Deum natura esse asserens, negat in
arbitrio hominum esse fingere novos deos, ac empha-
ticum est pronomen ego. Quamvis enim praetexe-
rent Aegyptii, se deum colere coeli et terrae opi-
fioem, mendacii eos palam eoarguebat contemptus
Dei Israel: a quo simulac discedunt homines, eius
spoliie ornant sua figmenta, quoscunque obtendant
oolores. Ubi se Iehovam asseruit, deitatem suam
effeotu et experimento probat: quia eius clarum
specimen exhibuerit in redimendo populo : praeser-
tim quia tunc fidem patribus datam praestitit. Vir-
tus enim quae tunc spectata fuit, non seorsum de-
buit ae8timari: quia pendebat a foedere quod olim
cum Abraham pepigerat idem ille Deus, qui pro-
bata sua veritate non minus quam potentia, debitam
sibi laudem asseruit. Tertio iam se in posterum
offert, hoc sensu, modo pcrgat Isragl in fide, se
eundem fore erga filios qualem experti sunt patres,
quia exhausta non sit sua liberalitas. Nam verbo
dUatandi, oblique perstringit anguatias quae benefi-

centiae cius viam obstruunt: ac si diceret, culpam
penuriae residere in populo, quia bonorum quibus
indiget capax non sit: imo incredulitatis suae ob-
staculo arceat ac repellat quae ultro fluerent bene-
ficia. Nec solum iubet os aperire, sed gratiae suae
abundantiam splendidius oommendat : significans
quantumvis se longe ac late extendant nostra desi-
deria, nihil defore ad plenam satietatem. Unde
sequitur, parce et tenuiter stillare in nos coelestes
gratias, quia os nimis angustum est, alios vero ie-
iunos esse et inanes, quia os.prorsus claudunt, nam
maior pars vel fastidio, vel superbia, vel furore
respuit quidquid e ooelo bonorum offertur: alii,
quamvis non in totum reiiciant, vix tamen exiguas
guttas admittunt, quia sic restricta est eorum fidea
ut effusam copiam impediat. Hinc vero nimis clare
detegitur mundi pravitas, quod neque Deum cogni-
tum amplecti, neque in eo,acquiescere sustinet: etsi
enim externo adorationis signo coli se Deus hio
postulat, non tamen moratur nudum nomen, quia
eius maiestas in duabus vel tribus syllabia sitanon
est: sed rem potius spectat, ne alio diffluant spes
nostrae: vel laus iustitiae, salutia et bonorum om-
nium transferatur. Hoc enim nomine deitatem sibi
vendicat, quod sibi plena bonorum suppetat ubertas
ad nos satiandos et explendos.

12. (Et non audivit.) Nunc queritur Deus,
quum Israglitas comiter ad se alliciat, blandam ta-
men hano invitationem sperni: imo quum pridem
ooeperit eos hortari, semper aures fuisse clausas
verbo stfo. Neque enim de unius tantum diei con-
tumacia expostulat, sed populum statim ab initio
stupidum ac praefractum fuisse intelligit, et in ea-
dem obstinatione pergere. Haec vero prodigiosa
malitia est, Deo, ubi paratus est nobiscum fere
aequabili lege pacisci, claudere accessum, et audien-
tiam negare. Ac ne culpam, ignorantiae obtentu,
extenuent, addit se ex professo et deliberato con-
temptu fuisse reiectum. Unde apparet fascinatas
a diabolo fuisse eorum mentes. Hinc pronuntiat
factum esse ut eos dimiserit in duritia oordis eorum:
vel, ut alii vertunt, in cogitatione. TflP enim unde
hoc nomen deductum est, umbilicum proprie signi-
ficat. Unde apta est translatio ad cogitationes cor-
dibus implicitas: vel etiam ad duritiem quae medium
cor occupat. Quia tamen scimus in Psalmis rem
unam bis solere repeti, praetuli nomen Gogitationis,
quia mox sequitur, Ambulabunt post sua consilia.
Caeterum his verbis iustam se poenam sumpsisse
testatur de popnlo, dum sana eum dootrina spo-
lians, in reprobnm sensum proiecit. Sicuti enim
verbo suo nos regens quasi fraeno cohibet, ne post
errores vagemur: ita prophetas suos auferens Iu-
daeis, perversis eorum consiliis habenas laxavit, ut
sibi errandi essent duces. Atque hoc gravissimum
est vindictae genus et signum horrendae despera-

765

PSALMUg LXXXI.

766

tioDis, quum ad nostram proterviam dissimulans ac
silens, correctionis medicinam non adhibet. Quam-
diu enim nos obiurgat, et ad tribunal suum citando,
metu iudicii nos terret, simnl invitat quoque ad
poenitentiam: ubi autem operam se rixando videt
ludere, nec quidquam proficere suas admonitiones,
tacendo declanit se curam abiicere salutis nostrae.
Nibil ergo inagis timendum, quam ita emancipari
homines a Deo, ut lascivientes in suis consiliis, a
Satana trahantur. Quanquam potest hoc latius ex-
poni, Deum taedio fatigatuin non curasse de reti-
nendo populo, qui perdita sua malitia spem omnem
profectus absciderat. Stulte vero inferunt ex hoc
loco quidam, aequaliter distribui omnibus Dei gra-
tiam, donec repudiata fuerit. Nam et tuno singu-
lari privilegio Deus solos Abrahae filios, posthabito
toto orbe, ad so vocare dignatus est. Hodio fateor
sublatum esse discrimen, ut legatio evangelii, qua
se Deus mundo reconciliat, communis sit omnibus:
videmus tamen ut certis in locis excitet Deus pios
doctores. Quanquam non sola vox externa suffi-
ceret, nisi efficaciter ad se traheret quos vocavit.
Caeterum qtiia docet hic locus nulram esse magis
exitialem pestem, quam propriis consiliis regi, nihil
aliud superest nisi ut prudentia carnis valere iussa,
spiritum sequamur ducem.

14. si populus meus audisset me*) lsrael in
viis meis ambulasset. 15. Brevi inimicos eorum hu-
miliassem, et super adversarios eorum vertissem ma-
num meam: 16. Osores lehovae mentiti fuissent Uli,
et fuisset tempus ipsorum in saeculum: 17. Et pa-
vissem iUos adipe frumenti, et meUe satiassem te
e petra.

14. (0 si populus meus.) Iterum honorifico
elogio probrum et dedecus populi melius detegit:
quia duplex fuit flagitium , quum vocatione essent
populus Dei, nihil ab alienissimis differre: sicuti
apud Iesaiam, 1, 3 conqueritur, Bos cognovit pos-
6essorem suum, asinus praesepe domini sui: popu-
lus autem meus non intelligit. Quia dictio ]*) apud
Hebraeos non est conditionalis , sed optativa, non
dubito quin Deus instar gementis exclamet miserum
68se hunc populum, qui saluti suae optime consuli
sponte recusaverit. Patris enim suscipiens perso-
nam, ubi remediis omnibus tentatis, filios deplora-
tos esse videt, voces emittit dolentis, veluti cum
8U8pirio et gemitu, non quod obnoxius sit humanis
passionibus, sed quia aliter suum erga nos amorem
exprimere non potest. Ac videtur propheta locum
hunc mutuatus ex Cantico Mosis, Deut. 32, 29 ubi
iisdem fere verbis deplorat populi pervicaciam. £st
autem hic tacita exprobratio, ut sciant ludaei non-

*) m'euet 0117, en marge: ou a la mieooe volonte que.

nisi per suam malitiam stetisse quominus optime
haberent. Si quis obiiciat, frustra et sine ratione
Deum conqueri, quando in eius arbitrio fuit fiectere
duras populi cervices: nunc quando facere non li-
buit, non esse cur se homini dolenti comparet:
respondeo, iuste id fieri nostra causa, ne infelioi-
tatis nostrae culpam alibi quam in nobis quaora-
mus. Sed hic cavendum ne res diversas misceamus,
et quae non minus inter se distant, quam coelum
a terra. Deus enim ad nos descendens per verbum
suum, et sine exceptione invitans omnes, neminem
frustratur. Quicunque enim veniunt, admissi sen-
tiunt non abs re se fuisse vocatos. Interim ex fonte
arcanae electionis manat hoc discrimen, ut in pau-
corum corda verbum penetret, aliorum aures ver-
beret duutaxat. Neque tamen absurdum est eum
flebiliter conqueri de nostra amentia ubi non pare-
mus. 'Sicuti enim verbo externo nos invitans, pa-
trem exhibet: cur non etiam patris imaginem re-
ferret in hac forma querimoniae? Vere enim apud
Ezechielem 18, 32 pronuntiat se nolle mortem pec-
catoris, modo ex toto contextu candide et non con-
tentiose petatur eius dicti .interpretatio. Non vult
mortem: quomodo? nempe quia vult omnes ad se
oonverti. Satis vero constat non esse hanc conver-
sionem in libero hominum arbitrio, donec ex cor-
dibus lapideis Deus carnea reddiderit : imo renovatio
haec (ut scite Augustinus docet) ipsa creatione
praestantior e6t. Quid autem obstat quominus pu-
riter omnium corda flectat Deus ao formet in obse-
quium? Hic ergo tenenda est modestia ac sobrietas,
ne in arcanum eius iudicium perrumpere tentemus:
sed nobis sufficiat voluntas in verbo patefacta. Eo-
rum enim salutem velle merito censetur ad quos
dirigitur vox ista, lesa. 21, 12: Venite ad me, et
convertimini. Secundo membro definit propheta
quid sit Deum audire. Neque enim satis esset an-
nuere loquenti Deo: quia facile concedunt hypocri-
tae, verum esse quod ex ore Dei proficiscitur , pe-
rinde ao si aures flecteret asinus. Propheta autem
non aliter Deum audiri significat, nisi nos eius im-
perio subiicimus.

15. (Brevi inimicos.) Hio admonet, quascunque
perpeeei fuerant clades lsraglitae, imputandas esse
eorum peccatis: quia non aliis viribus pugnarunt
hostes, quam quibus e ooelo instructi erant. Pro-
miserat Deus euis auspiciis electum populum fore
omnium hostium victorem : ne quis eum malae
fidei insimulet, affirmat se id facturum fuisse nisi
prohibitus esset populi peccatis. Nec dubium est
quin tacite admoneat eos de prioribus victoriis,
quas non proprio marte, sed eius ductu adepti fue-
rant. Nunc se non modo cohiberi dicit eorum
culpa, ut a defensione ipsorum abstineat, sed etiam
improbitate cogi, ut hostibus omissis, in ipsos irruat
armata manu. Eandem sententiam prosequitur

767

PSALMUS LXXXII.

768

quum dicit hostes suppliciter iugum fuisse subitu-
ros, nisi illoe ad lioentiam armaeset Israeiitarum
impietas, dum excuseo iugo oontra Deum lasoiviunt.
Hostes Iehovae nominans, perstringit Ieraelitas,
quod abrupto foederie vinculo, se a Deo disiunxe-
rint, ne bellum statim pro ipsia oontra hostes com-
munes susciperet. Quemadmodum enim terreni
principes, si a sociis fraudentur, descendunt ad in-
ducias cum reliquis hostibus: et hoc pacto se ulcis-
cuntur de periuris et foedifragis : ita significat Deus
86 hostibus suis pepercisse : quia perfide et acelerate
a populo Israei deceptus erat. Cur enim manifestos
hostes sinit inultod esse, et in asserenda sua gloria
ad tempuB cessat, nisi quod rebelli et immorigero
populo illos opponit, a quibus subigatur? Quid
sibi velit verbum tpHD» a ^bi diximus. Subindicat
autem propheta non aliam cum reprobia sperandam
68se pacem, nisi quatenua eorum rabiem ooustringit
Deua occultis catenis, sicuti leo ferrea cavea inclu-
8us, manet semper leo, sed cohibetur ne laniet ac
discerpat qui quinque tantum vel sex pedibus ab
eo distant: sic impii, licet in nostram perniciem
inhient, exeequi tamen, quod cuperent nequeunt:
imp eorum forociam humiliat Deus, ut mansuetudi-
nem simulent. Summa est, oulpa Israeiitarum fieri
ut praevaleant oontra eos host-es, et petulanter in-
sultent, qui filiis Dei morigeris et obsequentibus
supplices erant futuri. Tempus quoque perpetuum
ad promissiones referri debet, siouti oopia tritioi et
mellis ad satietatem usque: testatus enim fuerat
Deus 86 fore illia proteotorem et oustodem ad finem
usqne. Mutatio igitur tam subita quae contigerat,
odiose illis obiicitur, quod data opera suam felioita-
tem protinus abieoerint. Idom et de terrae fertili-
tate dicendum. Qui fit enim ut esuriant in ea
terra ubi Deus tritici et mellis abundantiam illis
pollicitus fuerat, nisi quia Dei benedictio eorum
oulpa exaruit? Adipem frumenti metaphorioo vooat
similaginem, nisi quis pro optimo tritico aocipere
malit Mel ex petra quidam hyperbolice accipiunt:
ao si dictum foret, potius mel fluxisse ex ipsis ru-
pibus, quam non eaturasset Deus huno populum.
Sed quum appareat ex saora historia, mel in cavis
rupibus passim fuisse repertum quamdiu florebat
Dei benedictio, simplex sensus est tenorem gratiae
Dei continuum et aequabilem futurum fuisse, nisi
malitia et sceleribus populi abruptus esaet.

PSALMUS LXXXH.

ABG. Qaia reges et quiounque potestate pracditi sunt, im-
mensam sibi licentiam, fastu excaecati, ut plurimum
indulgent: dennntiat reddendam esse rationem summo
Iudici qui omnem mundi celsitudinem supereminet.

Postquam autem officii et conditionis suae oos admonuit,
surdis se videns canere, Deum vindicem implorat.

Psalmus Asaph. 1. Deus sedet in coetu Dei,
in medio deorum iudicabit.*) 2. Usquequo iudicabitis
iniquitatem, et facies impiorum sumetis? Sdah.
3. Iudicate**) pauperem et pupillum, inopem et ege-
num iustificate. 4. Eripite pauperem et afflidum , e
manu impiorum liberate.

1. (Deus sedet in coetu Dei.) Hoc valde indi-
gnum est, quum oertos homines velit Deus humano
genero praeesse in comraune bonum, eos non agno-
scere in quem finem excellant, neque etiam cuius
beneficio iocati sint in tam excelso gradu, sed oon-
tempta omni aequitate libidinoso dominari. Buo
enim splendore hebetantur ut totum orbem sibi
natum esse putent. Adde quod suae altitudini mi-
nime consentaneum esse ducunt, regi moderatig
oonsiliis: et quum iam sua dementia plus aequo
in8aniant, quaerunt tamen adulatores qui blandian-
tur et applaudant eorum vitiis. Hanc 6uperbiam
ut corrigat Propheta, principio negat ,sic oocupari
solia et tribunalia ab hominibus quin Deus retineat
summum gradum: siout etiam voluit Deus profani
et impuri po&tae ore hoo esse testatum,

Regum tiraendorum in proprios greges,
Regea in ipsos imperium eat Iovis,
Olari giganteo trfumpho,
Ouncta supercilio moventis. ***)

Ergo ne plus aequo sibi arrogent mundi proceres,
propheta hic Deo solium erigit unde omnes iudicot,
ao cogat in ordinem, quod valde necessarium est.
Etsi enim regnare se fatentur per Dei gratiam, et
caeremoniis Deum oolunt: infatuat tamen eos sua
magnitudo, ut falea imaginatione Deum a coetu
suo procul expellant, neque enim rationi ot logibus
subesse sustioent. Hano vesaniain, qua fascinati
sunt mundi principes, ridere, consilium prophetae
fuit: quod Deo looum in coetu suo non relinquunt.
Et quo melius refellat ebriam confidentiam qua
inebriati sunt mundi prinoipes, ordinem politioum
appellat coetum Dei: quia utcunque refulgeat eius

f;loria in siogulis mundi partibus, praecipuum tamen
umen hac in parto omittit, dum lcgitima guber-

*} II iugera au milieu des dieuz, en marge: ou lea dieux,
**) Faites droict, en marge: ou faites iuatice.
***) Borat. Od. I Lib. 111. ln gallico exemplari haee
sit translata leguntur

Les redoutables Rois ont empire et puissance
Sur les peuples reduits sone leur obeisaance:
Maia le grand Iuppiter, tresexcellent en gloire,
Pour avoir obtenu sur les Geans viotoire,
Et qui peut esbranler d'un clin d'oeil seulement
Tant ce qui eet deesus quo bous le firmamcnt,
Iceluy a pouvoir et domination
Sur les Rois et seigneurs de toute nation.

769

PSALMUS LXXXIL

770

natio inter mortales viget. Tritum quidem Hebraeis
es8e fateor, quidquid eximium est ornare Dei epi-
theto: sed videtur hic pro circumstantia loci, prin-
eipum ordinem divinum vocare propheta, in quo
resplendet peculiaris Dei maieatae: siouti coniugium
appellat Solomo paotum Dei, Proverb. 2, 17 quod
polleat singulari quadam sanctitate. In secundo
membro parum intorest quoad summam rei, lega-
musne In medio deorum: an Iudicat deos in medio:
nisi quod melius fluit contextus prior: Quantumvis
ee extollant mundi proceree, non tamen imminuere
ius Dei quominus primatum inter ipsos teneat, si-
bique gubernationem asserat. Oaeterum hic nomen
deorum, siouti paulo post, et aliis locis pro Iudi-
oibns eumitur, quibus specialem gloriae notam in-
soulpsit Deus. Nam ad angelos trahore, frigidum
est oommentum.

2. (Usquequo iudicdbitis.) Multi existimant de-
scribi iudioii modum: sed mihi potius videtur pro-
pheta, ut obiurgationi viam pararet, ita praefatus
e88e. Quamvis capita reges attollant supra nubes,
vivere tamen ipsos quoque hac lege, ut regantur
eub Dei manu: ideoque sua ferocia temere luctari,
ne rationi cedant. Etsi enim deterrimi 6unt ty-
ranni, scelestoque sacrilegio ocoupant locum illum,
si quis tamen Dei servus oontra ipsos hiscere au-
deat, quasi fieret ipsis magna iniuria, obtendunt
sacrum Dei nomen. Ita dum se fingunt communi
lege exempt08, ac solutos, doctrinam eiusque mini-
stros ablegant ad plebem. Denique nullura esse
imperium putant nisi ubi exsultat effraenis libido.
Atqui principio hoc posito, Deum inter ipsos gu-
bernare, iam patefactus est aliquis doctrinae aditus.
Ergo propheta ubi sibi autoritatem peperit, libere
invehitur in principes, et crassissimum vitium ca-
stigat, dum se venales iniustis pauperum vexatori-
bus prostituunt, et mercede redempti pervertunt
omnem aequitatem. Itnpios autem diserte oxprimit,
quia probi homines nunquam studebunt corrumpere
iudicia. Ad haeo furor quidam diabolicus proceres
mundi dementat, ut plus improbis ultro deferant,
quam innoxiis et aimplicibus. Fiugamus impios
cessare, neque adulatione, neque fraudibus, neque
pecunia, neque alio artificio sibi acquirere favorem,
qui tamen dominantur, ut piurimum in malam
partem magis propensi erunt. Haec ratio est cur
exprobret propheta impios pius reperire favoris,
quam bonos ot intcgros.

3. (Iudicate.) Breviter admonet propheta qui-
bue documentis probaj*e conveniat iustum et mode-
ratum imperium: nempe si ius suum miseris et
afflictis tribuant. Est quidem in verbis synecdoche,
quia oertum est obstrictam esse omnibus eorum
fidem: scd non abs re dicit propheta miseris ho-
minibus et oppressis datos esse patronos, quia et
alieno auxilio indigent, nec alibi reperient quam

Calvini opera. Vol. XXXI.

ubi avaritia, ambitio, aliaeque corruptelae cessant.
Ideo autem gladium gestant iudices ad improbos
cohibendos, ne in furiosa hominum intemperie vis
praevalcat: et quo quisque potentior est, eo auda-
cior sit ad premendos infirmos. Itaque raro con-
fugiuut divites ad opem magistratuum, nisi forte
dum inter so litigant. Nunc tenemus cur pauperes
et egenos praecipue commendet propheta : quia non
secus ac medicis aegroti, magistratuum praesidio
indigent qui divitum saevitiae et iniuriis sunt ob-
noxii. Hoc si regibus et aliis iudicibus solide per-
suasum essot, se tutores pauperibus esse datos, ut
86 iniuriis opponant, compescantque omnem iniustam
violentiam, vigeret ubique summa rectitudo. Nam
quisquia pauperes tueri dignabitur, non flectetur
huc illuo gratia, sed quod iustum est tantum re-
spioiet. Hoc etiam oolligimus ex prophetae verbis,
quamvis nemo flagitet opem principum, ignaviae
tamen coram Deo damnari, nisi sponte succurrant.
Falso enim colorem hunc praetendunt, ubi mani-
feste grassatur iniquitas, gemitus et querimoniae
passim resonant, se mederi non posse malis doneo
rogati fuerint. Quia igitur per se satis clamat op-
pressio, si iudex in alta specula sedens connivet,
dissimulationem hanc impune non cessuram pro-
pheta denuntiat.

5. Non cognoscunt, neque inteUigunt, in tenebris
ambtdant, quamvis moveantur omnia fundamenta ter-
rae. 6. JEgo dixi, Dii estis, et filii Excelsi vos
omnes. 7. Certe sicut homo, moriemini: et sicut qui-
libet, principes cadetis. 8. Surge Deus iudica terram,
quia tu haereditabis in cunctis gentibus.

5. (Non cognoscunt.) Postquam offioii admonuit
principes, oonqueritur se nihil proficere, quia stu-
pidi sunt, nec admittunt sanain doctrinam: imo ut
concutiatur totus orbis, securi manent in sua so-
cordia. Nam hinc maxime coarguit et urget eorum
dementiam, quod, si videant ooelum terrae misceri,
non tamen moveantur, ac si nulia eos tangeret cura
generis humani, cuius tamen specialiter delecti sunt
custodes. Dixi autem paulo ante, quid maxime eos
privet intelligentia, quia scilicet caecutiunt in suo
fulgore: et quum ferociter excutiant omne iugum,
nulla religio ad modestiam eos flectit. Nam hoc
sanae mentis et prudentiae initium est, tribuere
Deo suum honorem, ut nos verbi sui fraeno con-
tineat. Postremum hoc membrum, moveantur fun-
damenta terrae, plerique fere omnes alio torquent,
ac si inter mundi calamitates hanc esse maximam
diccret propheta, ubi principes officio non fungun-
tur: quia status terrae, boc cst hominum conditio,
huic fundamento innititur, si iustitia vigeat. Sensus
ergo est secundum eos, labefactari orbem iniusta
principum tyrannide. Ego, quanquam sensum hunc

771

PSALMUS LXXXIII.

772

non refello, potiua tamen arbitror, ut iam attigi,
damnari prodigiosum stuporem in iudioibus, qui
rebuB horrendum in modum confusis et ipsa terrae
concussione non moventur.

6. (Ego dixi.) Concessio est, qua taraen osten-
dit propheta, nihil perversis iudicibus praesidii fore
in sacra persona quam illis Deus imposuit. Quan-
quam autem non inducit eos loquentes, tantundem
valet haeo exceptio ac si dixissot: Si clypei loco
obiicitis vestram dignitatem, nihil vobis proderit
haeo gloriatio: imo vos deluditis stulta oonfidentia,
quia Deu8 vos sibi vioarios constituens, se proprio
imperio non spoliavit. Deinde voluit fragilitatis
vestrae esse memores, ut sollicite et oum timore
munus vobis iniunctum exeequamini. Potest hoc
etiam acoipi in Dei persona quod una cum princi-
patu nomen illis suum detulerit. Ao videtur hoo
congruere cum Christi dicto: vocari deos ad quos
Dei sermo factus est. Commode tamen etiam verti
potest, Fateor vos esse deos, et filios Excelsi. In
re ipsa parum est discriminis, quia hoo tantum
vult propheta, non excusari honoris praetextu iudi-
068 , ut scelerum poenam effugiant: quia hac lege
praefecti sunt mundo ut olim ipsi quoque rationis
reddendae causa ad tribunal coeleste compareant:
ideoque nonnisi temporali dignitate esse praeditos,
quae una cum mundi figura effluet. Quo sensu
continuo post addit, Atqui sicut homines moriemini.
Ac si diceret, quum instructi sint potestate ad re-
gendum mundum, non exuisse tamen naturam ut
mortales esse desinerent. Posterior pars versus
male ab aliis vertitur, meo iudioio, Quasi unus
principum cadetis. Putant autem illis denuntiari
violentam mortem: sicut ille dicit,

Ad genernm Cereris sine caede et sangnine panci
Descendunt reges, et sicca morte tyranni.*)

Sed quia illud coactum est ao remotum, non du-
bito principe8 obscuris et gregariis hominibus con-
ferri. Unus enim, quemlibet e vulgo signifioat.
Itaque licet homines 80 esse obliti, fallaci per-
petuitatis confidentia se inebrient, ad promiscuam
mortem trahendos esse dicit. Christus calumniam
refutare volens qua eum gravabant Phariaaei, testi-
monio hoo usus est, Iohan. 10, 35. Si vocat (in-
quit) scriptura deos ad quos Dei mandatum per-
venit, annon longe dignior est hoo titulo quem
Pater signavit Deus? Caeterum his verbis non se
oonstituit in ordine iudicum, eed ratiocinatur a mi-
nori ad maius: Si transfertur Dei nomen ad eius
officiarios, (ut vocant), longe magis competere in

*) luvenah X. 113. gallice:
Pen de Roys et Tyrans voit on lenr ame rendre
Ponr vers Plnton aller, qui do Ceres est gendre,
Qni ne soyent mis a mort violente et crnelle,
Sans le conrs achever de natnre mortelle.

Filium unigenitum, qui Patris personam sustinet,
in quo relucet eius maiestas, totaque deitatis pleni-
tudo habitat.

8. (Surge Deus.) Cur Psalmus hio precatione
claudatur, initio dixi. Propheta enim se nihil pro-
ficere videns monendo, et obiurgando, quia prin-
cipes superbia inflati omnem aequitatis dootrinam
respuunt: se ad Deum convertit, et oompescendae
eorum insolentiae vindicem implorat. Hoo autem
modo spiritus sanctus solatium nobis praescribit,
quotiea libidinose nos vexant tyranni. Etsi enim
nullum in terris fraenum cohibendae eorum licen-
tiae occurrit, suspicere tamen in coelum convenit,
atque inde remedium petere : quia non frustm Deus
partes iudicandi orbis sibi vendicat. Ideoque ro-
gandus est ut res confusas ad rationem legitimam
oomponat. Quae mox sequitur ratio, quibusdam
videtur esse vaticinium de regno Christi, quo Deus
ounctas gentes sub potestatem suam redegit. Ego
autem latius extendo: Deo in cunctis gentibus
obedientiam iure deberi, iusque dominandi per-
peram et iniuste ei eripi a tyrannis, dum post-
habito eius mandato fas et nefas permiscent. Ita-
que rogandus est ut mundum rite ordinando, im-
perium suum reouperet.

PSALMUS LXXXin.

ABG. Implorat Dei opem propheta contra ecclesiae hostes:
atqne ut facilius impetret, commemorat qnam mnltae
gentes simnl conspiraverint, et qnidem eo consilio, nt
deleto popnlo lsrael eoclesiae Dei nomen exstingnant.
Interim, nt se et alioa maiore fidncia ad stndinm pre-
candi stimnlet: propositis in medinm plnribna exemplie,
qnam potenter sohtna sit Dens servis snis opitnlari
ostendit.

1. Gantieum Psalmus Asaph. 2. Deus ne taeeas
apud te, ne sileas et ne quiescas Deus. 3. Quia ecee
inimici tui tumuUuatUur, et qui te oderuni exttderunt
caput. 4. Super populum tuum caUide excogitarunt
consilium, et consultaverunt adversus absconditos tuos.
5. Dixerunty Venite et excidamus eos a gente, et ne
sit in memoria nomen Israel amplius.

1. (Deus ne taceas.) Quod multorum consensu
receptum est, Psalmum hunc compositum fuisse
tempore regis Iosaphat, mihi etiam probatur: quia
ecimus quantam pius ille rex belli molem sustinuerit
contra multiplices hostium copias. Quanquam enim
praecipui belli autores erant Ammonitae et Moa-
bitae, subsidia tamen contraxerant non modo ox
Syria, sed etiam ex longinquis regionibus, quae
multitudine fere obruerant totam Iudaeam. Quo-
niam ergo hic refertur longua hostium catalogus,

773

P8ALMUS LXXXm.

774

qui inter se oonspiraverant ad perdendum Dei po-
pulum, probabilis est oonieetura, Psalmum tune
fuisse dictatum, nam et sacra historia refert unam
ex Levitis pollicitum fuisse regi victoriam spiritu
prophetico, et Levitas cecinisse ooram Domino.
Quia autem fieri non potuit quin totus populus
cum sanoto rege in tantis periculis magnopere esset
anxius, plena vehementiae et sollioitudinis hio con-
tinetur precatio. Atque huc speotat repetitio quae
ocourrit statim in primo versu, ne taceas apud te,
ne sileas, ne quiescas: ac si dicerent fideles, si
auxiliari sibi velit Deus, nunquam id tempestive
facturum nisi oeleriter festinet. Quanquam autem
nostruin est patienter quiescere, si quando Deus
auxilium suum differat, infirmitati tamen nostrae
conoedit festinationem hanc optare. Ubi verti,
Ne sileas apud te, ad verbum est, Ne sileas tibi,
quod periphrastice resolvunt quidam, ne taceas in
propria causa: quod tanquam nimis argutum omisi.
Tantundem vero loquutio haec valet ac si dictum
esset, Ne te intus contineas. Potest autem esse
supervacua particula, siout aliis pluribus loois.

3. (Quia ecce inimici.) Hic neoessitas expri-
mitur, quod tam vi et impetu hostium, quam astutis
consiliis premantur fideles, ut nullum mortis effu-
gium pateat. Tumultuari et efferre caput dicens,
intelligit fretos sua potentia insolenter se gerere.
Sicuti autem talis ferocia pios animos valde labe-
factat: ita unioa levatio est, de ipsa apud Deum
oonqueri, cuius perpetuum munus est superbos com-
pescere. Ideoque sancti, ut plurimum, ubi Dei
suppetias implorant, obiicere solent hostium suorum
proterviam. Ac notandum est, vocari Dei hostes
quiounque eoclesiam infestant: quia haec non vul-
garis fiduciae materia est, communes nobiscum Deo
hostes esse. Hoc autem ex gratuito eius pacto
manat, quo pollicitus est se fore adversarium om-
nibus hostibus nostris: et merito, quia ex quo nos
amplexus est in suam tutelam, oppugnari non po-
test salus nostra, quin simul violetur eius maiestas.
Interea pax nobis cum omnibus colenda est quoad
licebit: studendumque probitati, ut secure ooram
Deo gloriari liceat iniuriam nobis fieri quum praeter
meritum lacessimur. Iam utcunque ad superbiam
et violentos impetus hostium accedat etiam hostium
calliditas, danda est tamen sua Deo gloria: ut eius
Bubsidio contenti simus. Sicuti enim frangere solet
superbos qui rabiem suam despumant, ita etiam
astutos deprehendere in sua astutia. Porro ne ho-
8tium insidiis et captionibus putemus nos esse ex-
positos, opportune suggerit nobis propheta plenum
consolationis et spei epitheton, vooans nos Dei abs~
conditos. Nam quod quidam in contrariam partem
trahunt, quia non appareat Dei auxilium quo pro-
tegimur, sicuti alibi vita fidelium vocatur absoon-
dita, Col. 3, 3 nimis coaotum est, et prorsus re-

motum tam a mente quam a verbis Prophetae.
Simpliciter enim docet latere nos sub umbra alarum
Dei, quia etsi videmur parere et obnoxii esse im-
piorum libidini, oooulta Dei virtute servamur. Ideo-
que alibi dioitur, Abscondes me in abdito taberna-
ouli tui, Psal. 27, 5. Simul tamen notandum est y
non alios oooultari sub Dei custodia, nisi qui suis
viribus diffisi, trepidi ad Deum eonfugiunt, nam
qui persuasi se ad resistendum pares fore audacter
concurrunt, et quasi metu soluti lasciviunt, tandem
dabunt nuditatis suae poenas. Ideoque nihil tutius
est quam 8ub Dei umbra delitescere, dum propriae
imbecillitati8 conscii salutem nostram in eius sinum
coniicimus.

5. (Dixerunt, Venite.) Augetur hac circum-
stantia indignitas, quod ln animo habuerint impii
ecclesiam radicitus exoidere. Potest quidem hoo
restringi ad Ammonitas et Moabitas, qui flabella
fuerunt aliis excitandis. Sed quia eorum impulsu
Agareni, Syrii, et reliqui non dissimili odio et
furore porciti ad perdendum Dei populum arma
sumpserunt, commode hano vocem omnibus tribue-
mus, quia scilioet inita pactione certatim irruerint,
aliique alios hortati sint ad delendum regnum Iuda.
Gausa autem tam crudelis odii praecipua fuit, quod
Satan Dei ecolesiam exstinguere semper conatus
est: ideoque suos omnes ad furorem impollere non
destitit. Excidere a gente significat funditus eradi-
care, ne sit amplius gens aut populus, quod clarius
patet ex seoundo membro, Ne memoretur posthac
nomen Israel. Atque haeo oircumstantia valuit ad
provooandam Dei misericordiam, quod bollum hoo
non sit susceptum communi more, ut victi et sub-
acti venirent in hostium potestatem, sed ad ulti-
mum usque exitium progressa sit saevitia. Perinde
autem fuit ao si conati essent evertere Dei con-
silium in quo fundata est ecclesiae perpetuitas.

6. Quia consultaveruni corde simul, adversus te
foedus pepigerurd. 7. Tabernacula Edom, et Ismde-
litae, Moab et Hagareni. 8. Gebal, et Ammon, et
Amalec, Philisihiim, cum habitatoribus Tyri. 9. Etiam
Assur sociatus est iUis: fuerunt brachium filiis Lot.
Selah.

6. (Quia consultaverunt.) Hic multiplices copias
recenset, quae iunctis viribus machinabantur eccle-
siae Dei ruinam. Quum ergo tam valida factione
incumberent multae gentes in perniciem infirmi
regni, necesse fuit mature sublevari admirabili Dei
auxilio, quibus nulla ad se tuendos facultas erat.
Et tamen in simili desperatione erupit sancto regi
Asa vox illa vere heroica, 2. Par. cap. 14, vers. 11:
Non est difficile Deo succurrere sive adversus ma-
gnum, sive exiguum exercitum: nec impediet nostra
paucitas, quominus ab ingenti multitudine nos eri-

49*

775

PSALMDS LXXXIII.

776

piat. Ideui scilicet spiritus qui invicta illa fortitu-
dine instruxit pium regem, Psalmum hunc toti ec-
clesiae dictavit, ut se intrepide ad opem Dei con-
ferret. Ac hodie quoque nobis verba praeit ne Dei
invocationi ianuam praeoludat ullum disorimen.
Nam ut in nos conspiret totus mundus, murus hic
aheneus oppositus est ad defensionem regni Christi,
Ut quid tumultuantur gentes, etc. Psal. 2, vers. 1.
Nec vero mediocriter nobis prodest, in hoc exemplo
quasi in speculo, cernere quid ab initio ecclesiae
Dei contigerit, ne hodie nos eadem vel similis con-
ditio nimium percellat, dum totus mundus nobis
est infestus. Yidemus enim ut diabolico furore
totura orbem in nos inflammet papa. Itaque quo-
cunque vertamus oculos, totidem infesti ad nos
delendos exercitus occurrent, sed ubi statnerimus,
nihil nobis accidere novi, veteri ecclesiae fato con-
firmabimur ad tolerantiam, doneo virtutem suam
repente Deus exserat, quae sola ad dissipandos
omnes mundi conatus sufficiet. Porro ne ambigerent
fideles an sibi paratum esset e coelo auxiliutn, clare
affirmat propheta, bellum cum Deo suscipere qui-
cunque ecclesiam infestant, quae sustinetur eius
patrocinio. Soimus enim qua lege pronuntict se
nobis fore auxiliatorem , Qui tangit vos, (inquit)
tangit pupillam oculi mei, Zach. cap. 2, vers. 8.
Et quod dictum fuit alio Psalmo de patriarchis, ad
omnes fideles extenditur: Ne tangatis Christos meos:
et ne sitis molesti prophetis meis, Psal. 105, 15.
Nam unotioncm qua nos signavit, vult esse clypei
loco, qui nos salvos et incolumes praestet. Quan-
quam igitur non intulerant ex professo bellum Deo
qui hic numerantur populi: quia tamen ubi Deus
iniuste suos impeti videt, medium se constituit ad
sustinendos insultus: merito dioit propheta, omnes
illos foedus pepigisse contra Deum. Sicuti hodie
papistae quum de nobis perdendis consilia agitant,
8i quis roget an fortiores Deo sint futuri, protinus
excipient, sibi non esse in animo gigantum more
coelum invadere, sed quia pronuntiat Deus, quoties
iniuste laedimur, se quoque violari : ex fidei specula
longe nos prospicere convenit quod ipsi tandem
efFectu ipso sentient. ConsuUare corde, quidam ex-
ponunt, strenue et magno studio deliberare, sicuti
Fieri ex animo dicimus quod fit serio ardentique
affectu. Sed potius hac voce reconditos astus no-
tare voluit propheta, de quibus paulo ante con-
que8tus est. Tentoria Edom, quidam interpretes ad
bellicum apparatum referunt, ac si diceret propheta,
venisse bene instructos cum tentoriis ad protrahen-
dum bellum: sed videtur potius alludere ad gentium
illarum morem, quia sub tabernaculis degebant
Quanquam hyperbolica est loquutio: ac si diceret,
tuguria illorum suis locis fuisse evulsa, tanta erat
bellandi cupiditas. De singulis autem gentibus
curiose non dissero, quia maior pars frequenti

scripturae usu satis nota est. Quod autem dicit
Assur cum aliis fuisse brachium filiis Lot, hinc
certe non parum augetur indignitas. Nefariae
orudelitatis fuisset, exteris gentibus suppetias ferre
contra suos cognatos: nuno quum olassicum primi
canunt, et ultro accersunt Assyrios et reliquos, per-
dendis suis fratribus, nonne merito detestabilis est
tam barbara feritas? Nam ut Iosephus ipse com-
memorat, sine noxa et maleficio per eorum fines
transierant Israeiitae: quia Dei mandato sanguini
suo pepercerant. Quum ergo viderent Moabitae et
Ammonitae vigere apud fratres suos sanguinis me-
moriam, nonne mutuo etiam colenda ipsis erat hu-
manitas, ne quid hostile tentarent? sed hoo quoque
ecclesiae quasi fatale est, non modo ab externis
hostibus impeti, sed plus molestiarum ab adulterinis
fratribus sufferre. Sicuti hodie nulli importunius
in nos insaniunt quam degenores Christiani.

10. Fac iUis sicut Madianitis, sicut Sisarae,
sicut Iabin, in torrente Cison. 11. Perierunt in En-
dor, fuerunt stercus terrae. 12. Pone eos, principes
eorum sicut Oreb, et sicuti Zeb, et sicuti Zeba> et
sicuti Salmuna, omnes principes eorum. 13. Qui
dixerunt: Haereditate posstdeamus nobis habitacuia Dei.

10. (Fac ittis.) Postquam de gravissimis suis
oppressionibus conquesti sunt fideles, quo propensior
esset Deus ad opem ferendam, nunc in memoriam
revocant quam saepe desperatis populi sui rebus
remedium attulerit. Unde colligere promptum fuit,
Deum consulto auxilium suum differre, dum pre-
muntur eius servi, ut mirabiliter in ultima necea-
sitate perditis succurrat. Duas autem historias
misoet Propheta, quia debuit uno contextu prosequi,
Fac Ulis sicut Madianitis in torrente Cison. Inserit
autem cladem Iabin et Sisarae: sed in distinctione
non multum fuit momenti, quia satis habebat sibi
et reliquis fidelibus suggerere quae Deus olim in
liberando populo saepius ediderat miracula. Summa
enim huc tendit, Deum, qui toties profligatis hosti-
bus pavidas oves suas e faucibus luporum eripuit,
non destitui nunc eadem virtute. Scimus quam
mirifice populo per manum Gedeonis opitulatus sit,
Iudic. 6. Videri enim potuit merum ludibrium,
quod cum validissimo exercitu congredi ausus fuerit
Gedeon, non nisi trecentos milites secum ducens,
praesertim qui servitio assueti, solo dominatorum
adspectu terreri poterant. Atqui factum est ut
Madianitae mutuis vulneribus conciderent. Eadem
Dei gratia in caede Sisarae et regis Iabin refulsit,
Iudicum 4 nam auspiciis mulieris ambo sunt pro-
fligati a Barach, qui ingentibus eorum copiis exi-
guam manum opponere ausus est. Dux etiam ipae
Sisara non fortiter in proelio oocubuit, sed quum
l in latebras fugisset, muliebri manu percussus est.

777

PSALMUS LXXXIIL

778

Ergo ne fideles terrore ocoupati desperent, tempe-
etive sibi obiiciunt haeo liberationis exempla, quibus
testatus fuerat Deus satis in se uno residere po-
tentiae ad suos tuendos, quoties humanis opibus
destituti, ad eum confugerent. Porro ex illo in-
credibili et insolito modo liberationum colligebant
Deum mirificum esse artificem in ecclesia sua ser-
vanda, ut in solo eius flatu confiderent sibi esse
satis praeaidii ad hostes sternendos. Neque hoc
tantum loco refertur in huno finem Madianitarum
etrages, sed Iesaias cap. 9, vers. 4 etiam eadem
ratione futuram ecolesiae restitutionem confirmat.
Quod dioit fuisse stercus terrae, bifariam exponitur,
vel quod in terra putrefaoti sint, vel oalcati sint
instar sterquilinii, atque hio posterior scnsus melius
quadrat, lioet priorem non repudiem. Cur dioat
periisse in Endor, non satis liquet. Legitur hoc
nomen Iosuae cap. 17, vers. 11. Et probabile est
iilic deletum fuisse exercitum regis Iabin. Quod
enim appellative quidam aooipiunt Endor, quasi
dictum esset palam et oculari strage, mihi non
placet.

13. (Qui dixerunt.) Iterum accusat profanos
homines sacrilegii, quod praedatoria licentia involent
in ipsam Dei haereditatem. Certum quidem est,
non hoc verbis prae se tulisse, sed quum Deum
spernerent, quem sciebant coli in populo Israfil,
merito hoc crimine eos onerat, quod Deum haere-
ditate sua spoliare conati sint. Nec vero dubium
est quin oonvitiis exagitaverint verum Deum, ut suis
figmentis inebriati, sacrum eius numen pro nihilo
ducebant. Atquo ut abstinuerint a orassis blasphe-
miis, quidquid tamen molestiae infertur piis, redun-
dat in Dei contumeliam, qui in suam clientelam
eos recepit Subest etiam huio loquendi formae
non parva consolatio, dum Iudaeam propheta nun-
cupat habitacuia Dei: quia hac lege se nobis oon-
iunxit ut perpetuam quietem et domicilium inter
nos habeat: imo non secus caram et pretiosam
habeat ecclesiam, quam paterfamilias optimas pos-
sessiones.

14. Deus mi pone eos tanquam globum, tanquam
stipulam coram vento. 15. Sicut ignis inflammat
sUvam, et sicut flamma accendit montes, 16. Sic per-
sequaris eos in tempestate tua, et turbine tuo terreas
eos. 17. Impie facies eorum ignominia, ut quaerant
nomen tuum Iehova. 18. Pudefiant et terreantur us-
que et usque, et confundantur et pereant. 19. Et
sciant quod tu sis nomen tuum Iehovah 9 solus tu ex-
celsus super omnem terram.

14. (Deus mi.) Quia intolerabilis est impiorum
superbia dum ad perdendam ecolesiam se accingunt,
rogat Deum propheta ut eos pudefaciat, quando
aliter oorrigi eorum insolentia nequit, doneo con-

fusi et turpiter frustrati iaoeant. Quod hoc modo
futurum propheta dicit ut quaerant nomen Dei y de
vera conversione, meo iudicio, intelligi non debet.
Primus quidem, fateor, hic gradus est ad resipi-
scendttm, ubi homines flagellis humiliati ultro se
demittunt: sed propheta simplioiter coactam et ser-
vilem subiectionem notat, qualis fuit Pharaonis.
Saepe enim contingit, impios malis subactos dare
gloriam Deo ad momentum. Sed quia paulo post
phrenetica rursus amentia feruntur, hinc satis dete-
gitur hypocrisis, seque prodit quae in eorum cor-
dibus latebat ferocia. Yult ergo plagis impios cogi
ut inviti Deum agnoscant: ut saltem eorum furor
qui ex impunitate prorumpit, constriotus ac inclusus
teneatur. Idque melius apparet ex proximo versu,
ubi palam aeternum illis interitum precatur, quod
minime quadraret si daretur poenitentiae locus.
Nec abs re tot voces accumulat propheta, partim
quia, ut sunt indomabiles reprobi, quamvis saepius
castigati sint, colligunt tamen subinde novas vires,
et novos spiritus: partim quia nihil apud nos per-
suasu magis est difficile, quam brevi perituros qui
laeti in summa prosperitate exsultant. Id autem
fit quia non satis apprehendimus quam formidabilis
maneat Dei vindicta ecclesiae oppressores.

19. (Et sciant quod tu.) Nunc quoque de salvi-
fica Dei notitia non agit, sed quam reprobis extor-
quet violenta Dei manus. Quanquam non simpli-
citer dicit cognituros aliquem esse deum, sed
speciale ponit notitiae genus, quod profani homines,
quibus antea contemptui fuit vera religio, tandem
sensuri sint unicum esse Deum illum qui se in
lege patefecit, et in Iudaea colitur. Interim tamen
notitiam duntaxat evanidam, radioeque et vivo sensu
carentem designat: quia neo serio, nec libenter se
Deo subiioiunt reprobi, qui vel ad fictum obsequium
inviti trahuntur: vel, quatenus eos compescit, non
audent in apertnm furorem erumpere. Haec igitur
est experimentalis notitia, quae ad cor ueque non
penetrat, sed vi et necessitate exprimitur. Est
autem emphaticum pronomen HHK, Q u i a subest
comparatio inter Deum Isra^lis et alios omnes fioti-
tios: ac si dixisset propheta, Domine fao ut sen-
tiant, quae sibi fabricati sunt idola, nihil esse. Et
certe quantumvis refugiant lucem Dei contemptores,
et nunc sibi obducant nebulas, nunc se immergant
profundis tenebris, Deus tamen eos persequitur, et
trahit ad sui notitiam, quam ouperent ignorantia
sepelire. Quia autem promiscue et indigne trans-
fert mundus ad sua figmenta sacrum Dei nomen,
hano profanationem simul corrigit propheta quum
addit, Nomen tuum Iehovah: ac si diceret, vere in
eum solum competere essentiam, aut vere esse quod
dicitur: quia utcunque eius gloriam dilacerent in-
creduli, ipse tamen integer manet. Semper tenenda
est illa quam dixi antithesis. Nulla enim fuit tam

779

PSALMUS LXXXIV.

780

barbara natio quae non ooleret deitatem aliquam:
sed nnaquaeque regio proprios fingebat sibi deos.
Et quamvis Moabitae, Idumaei, et reliqui conoede-
rent aliquid potestatis Deo Israel, eam tamen pu-
tabant Iudaeae finibus esse inolusam: sicuti Rex
Syriae vocabat deum montium, 1. Reg. 20, 23.
Praepostera haec gloriae Dei partitio uno verbo
refellitur, ac evertitur quidquid tunc in mundo
superstitionum fuit, quum uni Deo Israel tam
esBentia, quam nomen suum asseritur: quia nisi
aboleantur omnia gentium idola, non obtinebit solus
Iehovae nomen: ideoque additur, Tu solus excdsus
super terram, quod diligenter notandum est: super-
stitiosis enim ut plurimum satis est, relinquere
Deo suum nomen, hoc est duas vel tres syllabas,
quum interea virtutem eius discerpant, quasi vero
inani titulo contineatur eius maiestas. Sciamus
ergo non aliter Deum exoellere inter homines, nisi
dum imperio suo potitur, nec quidquam opponitur
ad obscurandam eius gloriam.

PSALMUS LXXXIV.

ARG. Oonqueritur sibi nihil ease molestius qusm aroeri a
tabernaculi acceasu, et a coetu piornm exsulare, in quo
Deus invocabatur: et nihil piorum desiderio obstare
posso qnominus ad Denm qnaerendnm constanter per-
rumpant. Tandem restitui postulane, iternm teatatur
plnris sibi esse diem nnnm agere in tabernaonlo Dei,
qnam din vitam prorogare inter inorednlos.

1. Praefecto super Gtihith, fUiorum Corae PsaU
mus. 2. Quam diiecta tabemacula tua Iehova exer-
cituum! 3. Concupiscit atque etiam defidt anima
mea post atria Iehovae: cor meum et caro mea ex-
suttant ad Deum vivum. 4. Etiam passer invenit
sibi domum, et hirundo nidum sibi, ubi reponat puUos
suos, o altaria tua Iehovah exercttuum Bex meus et
Deus meus. 5. Beaii qui habitant in domo tua,
semper laudabunt te. Sdah.

1. (Praefecto.) Etsi non insoribitur nomen Da-
vidis, quia tamen argumentum convenit eius per-
sonae, probabile est eum fuisse autorem. Nam
quod putant quidam a filiis Oorae eius nomine
fuisse compoeitum, hac ratione satis (ut arbitror)
refellitur, quod aetate sua David prophetiae dono
magis exoelluerit quam ut mandaret partes istas
Levitis. Una tantum obstat difficultas, quod memi-
nit montis Sion, ad quem non ante advecta fuit
aroa foederis quam ipse potitus est tranquillo regno.
Atqui ab eo tempore semel tantum ad breve tem-
pus privatus fuit arcae conspeotu, quum filium suum
fugeret. Verba autom sonant tuno iactatum fuisse
per varia et longa exsilia. Yerum si reputamus

Davidem longo post tempore Psalmis complexum
es8e quae sub Saule perpessus fuerat, non mirabi-
mur montem Sion ab eo simul nominari. De voce
Githith alibi dictum est, Psalmo octavo.

2. (Quam dUecta.) Conqueritur David sibi ne-
gari in ecolesia Dei locum ut fidem suam profitea-
tur, proficiat in pietato, seque exeroeat in Dei
cultu. Nam qui tabernacula Dei regnum coeleste
esse volunt, quasi ingemisoat se hospitem esse in
mundo: non satis attendunt ad praesentem eius
necessitatem. Sciebat non frustra sacros oonventus
divinitus fuisse praescriptos, quia talibus adiumentis
opus habent fideles quamdiu peregrinantur in mundo.
Erat etiam sibi propriae infirmitatis consoius, non
ignorans quantum ab angelica perfectione distaret.
Quare non immerito deplorat se destitui mediis
illis quorum usus satis notus est piis. Nam haud
dubie reotum externi ordinis finem spectavit: quia
similis non erat hypocritis, qui dum solennes con-
ventus magna pompa frequentant, licet videantur
toti fervere, mera tamen ostentatione defungi volont
erga Deum. In hoc certe crasso figmento minime
oooupatus fuit David, sed liberum sanotuarii in-
gressum tantopere optavit, ut sinoere et spirituali
modo Deum illic coleret. Exclamatio, ardentis
affectus signum est, quem plenius seoundo versu
explicat. Unde oolligimus nimium esse stupidos
qui ordinem a Deo mandatum, quasi possent pro-
prio marte in coelum oonscendere, secure negligunt
Dixi in secundo versu non vulgarem desiderii ar-
dorem exprimi, quia quum ^DD significet vehemen-
ter expetere, non contentus' hoc verbo, adiungit
animam suam deficere post atria Dei: quod tantun-
dem valet atque evanescere, quum immodioo affectu
extra nos rapimur. Atria autem posuit, quia quum
eacerdos non esset, non ultra progredi licuit. Sci-
mus enim sanctuarium interius solis sacerdotibus
fuisse apertum. Tandem exprimit desiderium hoc
diffundi usque ad oorpus, quod scilicet externo
gestu se in ore, oculis et manibus proferret. Dicit
autem ad Deum vivum, non quod angusto tentorio
inclusus esset Deus : sed quia soalis sibi sciebat esse
opus per quas in coelum conscenderet, visibile vero
sanctuarium vice scalarum esse: quia ad coeleste
exemplar pias mentes dirigebat. Et oerte quando
ad Dei altitudinem nos carnis tarditas assurgere
non patitur, frustra nos ad se vocaret, nisi etiam
descenderet ad nos vicissim: vel saltem interpositia
mediis, manus quodammodo ad nos sursum tollen-
dos extenderet.

(Etiam passer.) Versum huno quidam uno
contextu legunt: ac si diceret propheta, aves prope
altaria nidulari, unde melius apparet quam iniqua
sit eius conditio qui prooul inde prohibetur. Et
huic sententiae videtur suffragari particula PX» quae
aocusativo oasui ut plurimum iungitur. Sed quia

781

PSALMUS LXXXIV.

782

interdum etiam servit exclamationibus , non dubito
qnin propheta medium orationis cureum abrumpens,
exclamet, sibi conspectu altaris nihil fore gratius.
Primum ergo David passeribus se et hirundinibua
comparans, miseriam suam ainplificat: qnia indignum
est ab haereditate sibi promissa expelli Abrahae
filioe, quum aviculae nidos alicubi reperiant. Quam-
vis autem nactus qnandoque esset commodum ho-
spitium, imo liceret apud incredulos cum aliqua
dignitate manere, visus tamen est sibi quodammodo
ex8ul a toto orbe quantisper ad sanctuarium non
patebat aocessus. Nam certe hio nobis est vivendi
finia ut in Dei cultu exerceamur. Porro quamvis
non rite oolatur niai spirituali modo, subsidiis tamen
uti opus est quae non abs re nobis destinavit.
Haec ratio est cur in hanc vocem erumpat David,
o altaria tua Domine. Nam quia obiicere promptum
erat, multos eese angulos in mundo ubi tuto quio-
sceret, imo multos esse hospites qui libenter cum
exciperent, atque ita sine oausa tumultuari: respon-
det, se malle toti mundo renuntiare, quam privari
sacro tabernaoulo: nullum looum eibi iucundum
eese procul a Dei altaribus, imo nullum usquam
domicilium extra terram sanctam sibi placere. At-
que huc pertinent epitheta quae Deo tribuit, rex
meus et Deus nieus, aignificat enim molestam et
acerbam esse vitam, quia exsulet a regno Dei: ao
si diceret, etiamsi me certatim omnes invitent
quamdin a finibus tuis excludor, quum rex meus
eis, quid me iuvaret in mundo agere? Iam quum
Deus meus sis, quorsum vivo, nisi ut ad te adspi-
rem? Ubi autem me reiiois, cur non omnia ho-
spitia asperner quamlibet suaviter carni meae ar-
rideant?

5. (Beati qui habitant.) Hic clarius definit
rectum et legitimum sanctuarii usum: atque ita se
discernk ab hypocritis, qui et ipsi ad caeremonias
externas sedulo accurrunt, sed'pietate vacui. Yeros
autem Dei cultores testatur David afferre laudis
eacrificium, quod a fide separari non potest. Ne-
que enim ex animo Deum laudabit nisi qui acquie-
scens in eius gratia, spirituali paoe et gaudio
fruitur.

6. Beatus homo eui robur in te, semitae in corde
eorum. 7. Transeuntes in valle fletus*) fontem po-
nentj etiam cisternas operiet pluvia. 8. Venient e
virttite in virtutem,**) videbitur Deus deorum in Sion.

6. (Beatus.) Iterum docet, sanctuarium se non
expetere tantum ut pascat ocutos, sed ut in fide
proficiat. Est enim hic non vulgaris profectus, re-
cumbere toto animo in Deum, quod fieri non potest

*) la vallee de plenre, en marge: ou dn mnrier.

*) de force en force, enmarge: ou de troape en troape.

nisi deieoto omni fastu, et animis vere humjliatis.
Atqui hanc sibi quaorendi Dei rationem statuit, ut
precario mutuetur ab eo virtutem qua so destitui
sentit. Quod mox sequitur semitas esse in corde
ipsorum, quidam uno contextu ita exponunt, felioes
e88e qui viam sequuntur a Deo praescriptam : quia
nihil magis perniciosum est, quam sapere ex pro-
prio sensu. Nec vero frustra de lege pronuntiatum
est, Haec est via, ambulate in ea, Iesaias 30, 21.
Yerum igitur est, perversis erroribus circumagi
homines ubi vel tantillum a verbo Dei deflexerunt.
Sed melius hoc restringitur ad praesentem circum-
stantiam, felices esse qui Deum sibi cupiunt esse
vitae moderatorem, ideoque ad eum accedere cupiunt.
Neque enim (ut dictum est) moratur Deus externas
caeremonias, sed regere vult ao sibi subiicere quos
ad tabernaculum suum invitat. Quisquis ergo di-
dicit quanta sit felicitas Deo inniti, studia huc sua et
omnes sensus applicabit, ut adDeum celeriter properet.
7. (Transeuntes in vdlle.) Intelligit nihil posse
cordatis strennisquo Dei oultoribus obstare quin ad
sanctuarium festinent. Atque hac loquendi forma
confirmat quod prius dixit, nihil magis esse opta-
bile quam exerceri quotidie in Dei cultu: quando
nullae difficultates, nulla obstacula, piorum desideria
morari poterunt quin alacriter per arida deeerta
*concurrant ad celebrandos saoros conventus. Quo-
niam X32 signifioat flere, n vero et X literae eunt
affines, quarum mutua est transmutatio , vertunt
multi, vallem fletus. Probabilis est tamen eorum
opinio qui Morum vertunt. Quanquam dubium non
est notari steriles et ieiunas solitudines, per quas
molestum est iter facere: quia ad viaticum nihil
est magis necessarium potu. Piorum ergo constan-
tiam probare voluit David, quia aquae penuria, ob
quam defioiunt viatores, non impediet quominus
per valles arenosas ad Deum quaerendum properent.
Quibus verbis coarguitur eorum ignavia, quibus
grave est quidquam subire incommodi dum profi-
ciendum est in Dei cultu. Suum otium et deliciae
eo8 oblectant, itaque modo pedem movere necesse
non sit, libenter se profitebuntur Dei cultores: sed
liberum doctrinae et sacramentorum usum ne pilo
quidem rediment. Videmus quam multos nidis suis
affixos teneat haec socordia, ut nulla oommoditate
fraudari se sustineant, etiam ubi ad preces publicas,
ad audiendam salutis doctrinam, ad sacra mysteria
participanda vocantur : videmus alios dormire, alios
operam dare lucro, alios implicitos esse profanis
negotiis, alios etiam ludere. Unde mirum non est,
qui procul absunt, et qui sine facultatum dispendio
frui nequeunt istis salutis adminiculis, domi resides
manere. Atqui ne in suis lautitiis sibi placeant,
pronuntiat David, quibus cordi est pietas, et qui
serio Deum colunt, eos pergere non modo per mol-
lem et laetam viam, sub umbra, et per delectabiles

783'

PSALMUS LXXXIV.

784

vias, qed etiam per aspera deserta: et potius sibi
facturos cisternas maximo labore, quam regionis
eiccitas eorum iter impediat. Idem et proxiino
versu repetit: quia enim ex legis praescripto, post-
quam area foederis in montem Sioh translata fue-
rat, illic erant sacri oonventus: dicit fideles certa-
tim illuc venturos. Nomen *^n raro significat
turmam, saepius autem potentiam vel robur. Ideo
ad communem linguae usum aptius erit vertere,
Venieni e virtute in virtutem: ac si diceret, fideles
collectis subinde viribus adscendere ad montem
Sion, nec lassitudine ulla tardari, donec conspi-
ciant Dei faciem. Sicuti tamen magis placeat
Turma, sensus erit, non paucos modo venturos, sed
permultas catervas. Porro quoinodo apparuerit olim
Deus in templo servis suis, alibi dictum est, ac
praesertim Psalm. 27, 4. 5. Etsi enim nulla illic
visibilis erat Dei imago, quia tamen arca foederis
symbolum erat eius praesentiae, experti sunt fideles
hoc se adminiculo utiliter iuvari ut ad Deum acce-
derent.

9. lehava Deus exercituum audi preeationem
meam, ausculta Deus lacob. Sdah. 10. Clypeus
noster adspice Deus, et intuere faciem ChHsti tui:
11. Quia mdior est dies unus in atriis tuis, quam
mille, elegi limen tenere in domo Dei mei, potius
quam habitare in tabernaculis impietatis. 12. Quia
sd et dypeus Iehova Deus, gratiam et gloriam dabit
Iehova, non daudet bonum ambtdantibus in reditu-
dine. 13. Iehova exercituum, beatus homo qui confi-
dU in te.

9, (lehova Deus.) Quia stulte et sine profectu
profani bomines se macerant et torquent in suis
desideriis, prudenter David sua vota ad Deum con-
vertit. Atque binc etiam apparet non fuisse am*
bitiosis iactantiis deditum: sicuti mirum ardorem
prae se ferunt multi hypooritae, quos intus frigere
testis est Deus. Primo autem generaliter audiri
postulat: deindo quia videri poterat ab eoclesia re-
sectus, huic tentationi occurrit, se aggregans et colli-
gens cum omnibus piis sub Dei praesidium. Nisi
enim ecclesiae fuisset membrum, non poterat com-
muniter quasi in omnium persona dicere, Clypeus
noster. Mox etiam altius conscendit, regiam unctio-
nem, qua Deus per manum Samuelis, 1. Sam. 16, 12
eum dignatus fuerat, in medium proferens. Em-
phatica enim est loquutio, quam multi interpretes
nimis frigide transmittunt, Adspice in faciem Christi
tui. Nam Dei favorem hinc sibi promittit, quia
eius mandato unctus fuerat in regem. Quia vero j
sciebat regnum suum nonnisi esse umbratile, non j
dubium est quin sibi gratiam conciliare studuerit i
obiecto mediatore, cuius personam gerebat: ac si
dixisset, Quamvis indignus sim quem tu restituas,

hoc tamen meretur unctio qua me typum fecisti
nnici redemptoris. Quibus verbis docemur, non
aliter nobis propitiari Deum, quam ubi Christus in
medium prodit, cuius adspectu discutiuntur omnes
vitiorum nostroruin nebulae.

11. (Quia mdior est dies.) Quum maior pars
mundi sine ratione vivere appetat, nec aliud habeat
in votis quam sibi vitam prorogari: testatur hic
David non modo propositum sibi esse vivendi finem
nt Deum colat, sed eibi pluris esse diem unum,
quem impendere licebit in cultum Dei, quam lon-
gum teinpus transigere inter homines profanos a
quibus exsulat religio. Quia vero solis sacerdotibus
fas erat templum ingredi, diserte exprimit David,
modo subsidcre in atrio liceat, hac sorte contentum
se fore. Nam P]D postem vel limen domus significat.
Porro comparatio ista multum amplificat, quum se
maUe dicit in ipsis templi foribus subsistere, quam
occupare tabernacula impietatis: quasi diceret, so in
vulgarem et ignobilem locum malle reiici, modo
censoatur in Dei populo, quam primarium gradum
tenere inter impios. Rarum certe pietatis exem-
plum. Quamvis enim multi locum sibi in ecclesia
esse cupiant, sic tamen praevalet ambitio, ut pau-
cissimis sufficiat in communi numero manere. Om-
nes enim fere abripit vesana altius conscendendi
cupiditas, ut quieta illis non sit statio nisi emineant.

12. (Quia sol d dypeus.) Solis comparatio huc
tendit, quemadmodum sol luce sua mundum vivi-
ficat, fovet, atque exhilarat, ita sereno Dei adspectu
recreari fideles: imo non aliter vivere et spirare,
nisi quatenus illis Deus affulget. Olypei nomine
intelligit propheta, salutem nostram, quae alioqui
innumeris periculis exposita esset, eius defenaione
protegi: quia non satis esset, vivificum nobis esse
Dei favorem, nisi inter tot discrimina virtutem
quoque suam ad nos tuendos opponeret. Quod
postea sequitur, gratiam d gloriam dabit, ita posset
accipi, quos Deus in hoc mundo sua gratia oruavit,
tandem in regno suo coelesti gloria coronare. Sed
quia vereor ne arguta sit illa distinctio, praestabit,
meo iudicio, ita resolvere sententiam: Postquam fa-
vore suo complexus fuerit Deus fideles, extollet eos
in summam dignitatem, nec desinct eos suis donis
locupletare. Quod etiam confirmat proximo mem-
bro, non prohibebit bonum ambulantibus inrectitudine:
ac si diceret, nunquam exhauriri Dei beneficcntiam
quin assidue fluat. Interea colligimus ex iis verbis,
quidquid est in nobis praestantiae, manare ex mera
Dei gratia. Simul Dei cultoribus propriam notam
adscribit, quod eorum vita ad intogritatem sitcom-
posita. Quod exclamat in fine Psalmi beatos esse
qui in Deo confidunt, videtur referri ad exsilii tem-
pus. Prius dixerat beatos esse qui habitant in atriis
Dei: nunc quamvis hoc bono ad tempus caruerit,
se tamen negat prorsus fuisse miserum : quia optimo

785

PSALMUS LXXXV.

786

solatio fretus, Dei gratiam prooul intuitus sit. Atque
hoo exemplum notatu dignum est, quamdiu enim
privaniur Dei beneficiis. angi quidem tristitia et
gemere necesse est: sea ne doloris sensus nos ab-
sorbeat, statuere oonvenit inter ipsas miserias nos
fide et patientia beatos esse.

PSALKUS LXXXV.

ABO. Qnia fideloe ab exsilio babylonico reversos novia inoom-
modis atque etiam oladibna Dens afflixerat, primo libe-
rationem eommemorant, ne opus gratiae euae deserat
imperfeetnm. Deinde quernntnr de longo raalorum buo-
rnm traetn. Tertio, spe et fidneia ereoti, de promissa
sibi felioitate gloriantnr: qnia restitutio in patriam,
cnm regno Chrieti annexa erat, nnde eperabant omnem
bonornm affluentiam.

1. Fraefecto fUiorum Carae Psalmus. 2. Bene-
volus fuisti Iehova terrae tuae, reduxisti captivitatem
Iacob: 3. AJbstulisti iniquitatem populi tui> qperuisti
amnia peccata eorum. Sdah. 4. Avertisti omnem
iram tuam, revocasti ab excandescentia furorem tuum.
5. Converte nos Deus salutis nostrae, et remitte iram
tuam erga nos.

2. (Benevcius fuisti.) Qui verba haeo in futurum
tempus convertunt, viaentur mibi prophetae sensum
corrnmpere. Probabile est, populo dira Antioobi
tyrannide afflioto Psalmum fuisse diotatum : ideoque
ex redemptione spes novae et oontinuae gratiae in
posterum suggeritur: quia hoo modo testatus fuerat
Deus nullis poccatis exstingui posee foederis sui
memoriam, quin exorabilis esset erga filios Abrahae.
Ni8i enim tantam Dei bonitatem priue essent ex-
perti, mole afflictionum, praesertim tam diuturna,
obrui neceBse fuit. Porro quod redempti fuerint,
causam statuunt in gratuitoDei amore, quo terram
suam prosequutue eet, quia ipsam elegerat. Unde
sequitur oontinuum fuisae huius beneplaoiti oursum :
unde etiam precandi fiduciam sibi oomparant fideles,
quia Deus, electionis suae memor, terrae suae pro-
pitius fuerit. Diximus autem alibi, nulla re nos
melius animari ad precandum, quam ubi recordamur
Buperiores Dei gratias: quia rebus adversis statim
succumberet fides nostra, et corda nostra suffpcaret
anxietas, nisi prioris temporis experientia Deum
Bervis suis exorabilem esse, et semper ubi postulat
necessitas opitulari doceret: praesertim ubi eadem
manet continuandae gratiae ratio. Ita prudenter ad
fideles sui temporis accommodat propheta quae
olim Deus beneficia ipsorum patribus contulerat:
quia utrique in spem eiusdem haereditatis vooati
erant.

Ccdvini opera. XXXI.

3. (Abstulisti iniquitatem populi tui) Quia me-
tum et anxietatem poterant afferre fidelibus sua
peccata, hanc quoque dubitationem tollit propheta,
quoniam Dominus populum suum redimendo insigne
gratuitae veniae specimen ediderit. Fontem prius
ostenderat gratuitum Dei beneplaoitum : eed post-
quam intervenerant offenaae, quibus alienaverat se
populus a Deo, remedium hoc suocurrere oportuit.
Nam ablatam fuisse iniquitatem dicens, non intel-
ligit oorrectos fuisse, et a suis poccatis purgatos
fideles, sicuti Deus spiritu regenerationis eos sano-
tifioans peocata vere tollit: sed statim explicat
quid voluerit. Summa eat, Deum Iudaeis fuisse
reoonciliatum, pecoata non imputando. Tegere enim
peccata dicitur Deus quae sepelit, ne in iudicium
veniant: sicuti plenius diotum est Psalmo 32, 1.
Ergo quum populi sui scelera exsilio castigasset,
restituere eos in patriam volens, abolito reatu ob-
staculum sustulit Nam ex oulpae remissione pen-
det etiam poenarum relaxatio. Quo refellitur so-
phistarum commentum, quod magni mysterii loco
iactitant, retineri a Deo poenam, licet culpam
ignosoat: quum ubique praedicet, in hunc finem se
ignoscere, ut placatus poenas simul mitiget: idque
rursum confirmat propheta proximo versu, ubi dioit
exorabilem fuisse Deum populo suo, ut manum suam
ab eo castigando rotraheret. Quid hic obgannient
sophistae, qui Deum fore iustum negant, nisi re-
missa culpa, pro sua severitate poenasexigat? Nam
culpae veniam coneequitur hio effectus, ut sua
benediotione testetur Deus se iam non essse of-
fensum.

5. (Converte nos Deus salutis nostrae.) Iam ad
praesentem usum accommodant fideles quod antea
retulerant de paterna eius indulgentia erga populum
redemptum. Deum autem salutis vocant, a quo pe-
tunt restitui, ut in rebus deploratis, ao perditis,
spem tamen hano foveant, se Dei virtute ealvos fore.
Nam etsi visibilem bene sperandi materiam oculis
nostris non offerat, statuere tamen convenit, salutem
in manu eius esse absconditam, et eius mani-
festandae, quoties placuerit, promptum etexpeditum
esse modum. Quia vero oalamitatum omnium causa
et origo est ira Dei, eam nunc quoque depreoantur
fidelea. Atque hic ordo sedulo notandus est, quia,
ut teneri sumus ac molles ad feranda mala, simulao
minimo digito ferire nos coeperit Deus, flebiliter
quidem petimus ut nobis parcat: sed quod praeci-
puum est omittimus, ut nos a reatu absolvat: quia
non libenter ad nos examinandos descendimus.

6. An perpetuo irasceris erga nos? protrahes
iram tuam in saeadum et saeculum? 7. Annon tu
conversus vivificabis nos, et populus tuus laetabitur
in te? 8. Ostende nobis Iehova miserkordiam tuam,
et salutem tuam da ndbis. 9. Audiam quid loquatur

787

PSALMU8 LXXXV.

788

Deus Iehova: eerie loquetur pacem ad popvium suum,
et ad mansuetos suos f et nan redibunt ad stuttitiam.

6. (An perpetuo.) Deplorant hoo loco malorum
diuturnitatem et ratiocinantur a natura Dei, qualis
in lege describitur, nempe quod tardus sit adiram,
longaeque patientiae, ad veniam propensus et fa-
oilis : sicuti etiam alibi vidimus, iram eius momento
evanescere, misericordiam durare perpetuo, Psalm.
130, 6. Sic enim inter precandum promissiones
Dei meditari convenit, quae nobis verba suppedi-
tent. Etsi autem videntur quodammodo ezpostulare
ac ei alium se Deus ostenderet: dubium tamen non
est, oum tentatione fortiter luctando, spem levatio-
nis quaesiisse ex Dei natura, ac si principium boo
sumerent, fieri non posse ut Deus perpetuo iras-
ceretur. Interea colligimus, usque ad taedium ma-
lis fuisse gravatos, dum ita orarunt, ut ferendo iam
propemodum essent defossi. Quare discamus, ut-
cunque non statim palam nobiscum Deus in gra-
tiam redeat, non esse tamen cessandum a oontinuo
precandi studio. Si quis obiioiat, vanum igitur esse
quod Deus iram suam brevem fore promisit: certe
ei peccata nostra expendimus, brevis semper est,
quod si nobis occurrat aeternus misericordiae eius
tenor, momentaneam esse fatebimur. Nam quia
subinde relabitur caro nostra ad lasciviam, variis
correctionibus penitus subigi necesse est. Eodem
sensu quaerunt annon se Deus convertet ad eos vivi-
ficandos. Quia enim vigebat in eorum cordibus
principium hoc, poenas quibus filios suos oastigat
Deus es8e temporales, hinc fiduciam colligunt,
Deum, quamvis nunc merito sit infensus et aversus,
fore sibi exorabilem, ut mortuos in vitam suscitet,
luctumque oonvertat in laotitiam. Vivificandi enim
verbo ee mortuis prope similes queruntur, vel malis
exanimes. Dum vero laetandi materiam sibi pro-
mittunt, nunc se intelligunt moerore prope esse con-
fectos.

8. (Ostende nobis.) Eadem in his verbis subest
antithesis: quia misericordiam sibi petentes ostendi,
et salutem dari, fatentur omni utriusque gustu se
esee privatos. Quum autem talis fuerit olim sanc-
torum conditio, discamus, etiam extremis malis
afflicti et perditi, ad Deum tamen confugere. Scite
vero misericordia priore in gradu locatur: deinde
subiicitur ealus quam illa ex se generat et profert:
quia non aliunde inducitur Deus ut sit servator,
nisi quia misericors est. Unde sequitur, quicunque
sua merita obiiciunt Deo ad impetrandum eius fa-
vorem, saluti viam claudere.

9. (Audiam.) Hic suo exemplo totum ecclesiae
corpus ad quietam et placidam tolerantiam hortatur.
Nam quia efferbuerat quadam vehementia, quasi
fraeno se cohibet, siouti semper in votis nostris,
quamlibet piis et sanctis, cavendum est ne liberius

exsultent Nam ubi quis suae infirmitati indulget,
facile abripitur immodico fervore ultra metas. Hac
ratione silentium nunc sibi et aliis indicit propheta,
ut Deum patienter exspeotent His autem verbis
ostendit se composito animo et quaai tacitum ma-
nere, quia persuasus sit ecclesiam curae esse Deo:
quia si dominari putasset fortunam in mundo, et
caeco impetu rotari humanum genus, non adscri-
beret Deo iubendi partes. Loqui enim • hoc loco
tantundem valet ac praecipere, vel mandare: ac si
diceret, quia confidit, in manu Dei esse remedium
praesentibus malis, tranquillum se fore, donec op-
portunum liberandae ecclesiae tempus advenerit.
Sicut ergo contra Deum tumultuatur passionum
nostrarum intemperies, ita patientia species est
silentii, quo se sub eius imperio continent piae
mentes. Secundo membro colligit laetiorem fore
ecclesiae statum: quia quum Dei sit praecipere in
rebus humanis, fieri non potest quin ecclesiae quam
diligit bene consulat. Pacis nomine alibi diximus
Hebraeis felicem rerum successum notari. Ideo
summa est, ecolesiam Dei beneficio prospere habi-
turam. Gaetcrum loquendi verbo subindicat se atten-
tum fore ad promissiones. Simplicius enim loqui
de providentia Dci poterat: Spectabo quid facturus
sit Deus, sed quoniam beneficia quibus ecclesiam
prosequitur, ex promissionibus fluunt, os potius
quam manum posuit: et simul ostendit patientiam
ex tranquillo fidei auditu pendere. Quod ad popu-
lum Dei addit mansuetos eius, hac nota discernit
inter verum et titularem (ut ita loquar) Dei popu-
lum: quia quum hypocritae omnia ecolesiae privi-
legia- superbe sibi arrogent, eorum iactantiam refu-
tari operae pretium est, ut agnoecant iure se ex-
cludi a Dei promissionibus. (Et non redibunt.) Ita
resolvi solet haec particula: Ne redeant ad stulti-
tiam: ac si fructum beneficentiae Dei adiungeret
Nam quia fideles suos Deus benigne traotando alli-
cit, ut Sub eius obsequio se contineant, propheta (ut
ipsi quidem sentiunt) ad stultitiam redituros negat :
quia instar fraeni erit Dei bonitas ad ipeos reti-
nendos. Quanquam autem tolerabilis est illa inter-
pretatio, aptius tamen, meo iudicio, referetur ad totum
complexum: ut sit summa, Postquam satis corre-
xerit Deus ecclesiam suam, propitium tandem fore:
ut sancti poenis eruditi, melius sibi in posterum
caveant. Causam enim ostendit cur gratiam suam
Deus suspendat ac differat. Sicuti enim medious
aegrotum, quamvis iam levatus sit aliqua ex parte,
retinet sub sua disciplina donec plane convaluerit,
et sublata morbi materia collegerit firmas vires, quia
liberum victum statim permitcere noxium esset: sic
Deus, quia videt non uno die nos bene et penitus
curari a vitiis, suas oastigationes extrahit: quia
alioqui proclivis esset relapsus. Ergo propheta do-
lorem, quo fideles opprimeret malorum diuturnitaa,

780

PSALMUS LXXXV.

790

hoc solatio mitigat, oonsulto Deum plus poenarum
quam vellent ab ipsis exigere, ut serio resipisoant,
ao cautiores in futurum reddantur.

10. Certe*) propinqua est timentibus eum salus
ipsius, ut inhabitet glaria in terra nostra. 11. Mise-
ricordia et veritas occurrent inter se, iustitia et pax
osculabuntur. 12. Veritas e terra germinabU, et iu-
stUia e coelo prospiciet. 13. Etiam Iehova dabit bo-
num 9 et terra nostra dabit proventum suum. 14. Iu-
stitia eoram eo ambtUabUj et ponet in via gressus suos.

10. (Certe propinqua est.) Oonfirmat prozimam
sententiam : et quamvis in speoiem longe a populo suo
remotus esset Deus, sibi tamen et aliis Dei oulto-
ribus epem propinquae liberationis faeit, quia oeculte
respiciat Deus quos palam negligere videtur. Quod
8i partioulam ^ adveraative accipere libeat, ut
saepius sumitur apud Hebraeos, plenior erit sen-
tentia. Quia enim nuper dixerat Deum longius in
euis cafltigandia pergere, dum ad novum lapsum
nimis propensos videt: ne molesta esset ipsa tar-
ditas, correctionem hanc adhibuit, etiam dum tar-
dius apparet salus eius, propinquam tamen esse.
Oloriam, ouius meminit in seounda parte versus,
vastitati opponi oertum est, quae quum signum esset
horribilis irae Dei, terram ignominiae et probri
damnabat. His ergo verbis se et alios fideles hor-
tatur propheta ad poenitentiam, tam graviter hostium
tyrannide non sine contumelia oppressos fuisse ad-
monens: quia suis pecoatis Dei salutem longe repu-
lerint

11. (Misericordia et veritas.) Verba quidem sunt
praeteriti temporis, sed quae in fhturum resolvi oon-
textus postulat. Libenter autem amplector quod
multorum consensu receptum est, vaticinium hoc ad
Ohristi usque regnum extendi. Nec vero dubium
est quin fideles, ubi speranda erat eoclesiae resti-
tutio, praesertim ex quo reversi erant Babylone,
oculo8 su8tulerint ad Ohristum. Interim consilium
prophetae est, ostendere quam liberaliter agat Deus
cum eua ecclesia ubi reconciliatus est. Dioit enim
hos fruotus emergere, ut miserioordia et veritas
mutuo sibi occurrant, iustitia et pax sese amplexentur.
Ex his verbis elioit Augustinus pulcerrimam sen-
tentiam, plenamque suavissimae consolationis, nempe
misericordiam Dei prinoipium esse et fontem om-
nium promissionum : hino prodire iustitiam, quae
per evangelium nobis offertur: ex eadem nasoi pa-
oem, quam fide consequimur, ubi Deus nos gratis
iustificat. IustUiam porro intelligit e codo prospi-
cere, quia gratuitum est Dei donum, non autem
aoquiritur operum meritie. Venire igitur e coelo,
quia inter homines non reperietur, qui eius sunt

*) Oertainement, enmarge: on si est-oe qne.

inopes et vacui. Interea veritatem e terra germinare
exponit, quia effectu ipso fidelem se Deus oompro-
bat, implendo quod promisit. Sed quia nobis potius
quaerenda est soliditas quam argutiae, contenti si-
mus genuino Prophetae sensu, regnum Christi no-
bile fore miserioordia, veritate, pace et iustitia.
Quia vero non hominum laudes praedioat, sed com-
mendat quam prius a solo Deo speravit et precatus
est gratiam, statuendum est omnia haec bona a
Deo fluere. Et per synecdoohen his quatuor voci-
bus notatur vera felioitas. Nam ubi impune gras-
satur crudelitas, exstincta est fides, oppressa sub
pedibus iacet iustitia, confuso tumultu omnia ini-
scentur: nonne praestaret mundum esse prorsus
abolitum? Unde sequitur, nihil esse magis ad bea-
tam vitam optabile, quam ut vigeant et principatum
teneant quatuor istae virtutes: siouti similibus fere
elogiis alibi ornatum fuit Ghristi regnum. 8i quis
tamen misericordiam et fidemDei intelligere malit,
non repugno. Oerte e terra germinare fidem, et
iustitiam e coelo prospkere, tantundem valet ac si
dixisset utramque fore sursum et deorsum ubique
diffusam, ut coelum et terram impleant. Neque
enim seorsum illis aliquid diversum tribuere voluit,
sed communiter de illis asserere, nullum fore terrae
angulum ubi non floreant.

13. {Etiam Iehova.) Quod hunc versum alle-
gorioe quidam acoipiunt de proventu spiritualium
bonorum, non oonvenit cum particula QJ, qua mihi
notare videtur propheta plenum eiua felicitatis cu-
mulum de qua loquutus fuerat. Ponitur ergo hio
terrae fructus quasi praestantioris beneficentiae ac-
oessio. Quanquam enim praecipua eccleeiae felici-
tas quatuor illis quae retulit donis oontinetur, non
tamen negligenda est externi victus commoditas,
modo in suo gradu subsidat. Si quis obiioiat, per-
peram cum spirituali Chrieti regno misceri uberem
terrae proventum, facilis responsio est, nihil esse
absurdi, si Deus spiritualiter fideles benedicena,
paterni quoque amoris guatum aliquem in externis
benefioiis praebeat: quando (teste etiam Paulo
1. Tim. 4, 8) pietas non futurae modo vitae, sed
etiam praesentis promissiones habet. Sed notandum
est, sic restringi caducae huius vitae commoda, ne
terrenis blanditiis indormiant fideles. Ideoque in
terra gustare eos dixi duntaxat paternum Dei amo-
rem, non autem opulentia satiari. Porro hic versus
dooet non modo semel vim et gratiam foecunditatis
esse terrae inditam, ut alimenta nobis suggerat
(sicuti fingunt profani homines, Deum in prima
creatione singulis elementis mandasse suas partes:
nuno vero otioeum sedere) sed quotannis arcana
Dei virtute foecundari, prout suam bonitatem vult
nobis testatam esse.

14. (Iustitia coram eo.) Quod iustitiam quidam
pro iusto homine accipiunt, asperum est. Continet

50»

791

P8ALMUS LXIXVI.

192

quidem hio sensus utilem doctrinam, Iustus coram
Deo ambulabit, et actiones suas componet ad recti-
tudinem, sed quia nulla neoessitas cogit iustitiae
vooem tam violenter torquere, sumamus quod rectius
ac simplioius est, ordinem sub Christi regno tam
bene fore oompositum, ut iustitia ooram Deo am-
bulet ac occupet omnes vias. Hoo modo videtur
iterum revocare fideles ad praecipuam felicitatem:
quia utounque suppeditet servis suis Deus liberalem
victum, non decet tamen illic esse affixos. Et certe
in hoc differimu8 a brutis pecudibus, quod non
saginat nos Deus, nec ventres nostros referoit ut
mundo fruamur, sed altius nos deduoit. Quod dicit
ambulaturam coram Deo, significat Dei ordinatione
fieri ut iustitia cursum suum habeat: quod est ponere
gressus in via: siout ex opposito oonqueritur Iesaias,
59, 14 aequitatem non posse ingredi, quoniam ar-
oetur publico.

P8ALMU8 LXXXVI.

ABG. Psalmns hio preces sanctis ad fidem alendam et oon-
firmandam meditationibus , deinde etiam landibns et
gratiarum aotioni mistas continet. Nam quia pro carnis
sensn difficilis erat exitns ab angustiis qnibns David
premebatur, immensam Dei bonitatem et potentiam
opponit. Neo vero tantnm postulat se ab hostibns
liberari, sed oor snum formari ad Dei timorem, et in
eo oonstanter stabiliri.

Precatio Davidis. 1. Inclina Iehova aurem tuatn,
responde mihi : quia pauper et inops ego. 2. Custodi
animam meam, quia ego mansuetus sum: serva tu
Deus mi servum tuum sperantem in te. 3. Miserere
mei Iehova, quia ad te damo quotidie. 4. Laetifica
animam servi tui, quia ad te Domine animam meam
levo. 5. Quoniam tu Domvne bonus et propitius,
mulius dementia erga omnes qui te invocant. 6. Au~
scuUa Iehova precationem meam t attende ad vocem
deprecationum mearum. 7. In die tribulationis meae
damabo ad te, quia respondebis mihi.

1. (Indina.) Quanquam nec insoriptio dooet,
nec ex contextu certo licet oolligere de quibue
periculis hio queratur David: oredibile tamen est,
quando eum persequebatur Saul, meditatum fuisse
quae postea hic descripsit quum in pace data esset
melior opportunitas* Porro non abs re miserias
suas Deo allegat quae favorem impetrent: quando
naturae eius nihil magis proprium est quam suc-
currere miseris: et quo quisque durius premitur,
et destituitur humanis auxiliis, benignius eum iu-
yare. Quare, ne in summis afflictionibus animos
nostros obruat desperatio, sucourrat haec fultura,

pauperibus et miseris didtatam esse hanc precationem
a 8piritu sancto.

2. (Custodi animam meam.) Duas alias causas
recenset, quibus sibi conciliet Dei auxilium : suam
erga proximos humanitatem: deinde spem quam in
Deo reposuit. Quanquam autem priore membro
dignitatem aliquam videtur obtendere, nihil tamen
minus arguit propositum, quam Deum obstringere
ullis meritis: sed huo tendit clementiae mentio, ut
maiore odio gravet hostes suos, qui innoxium ho-
minem, adeoque bene meritum, non minus indigne
quam inhumaniter vexabant. Quum ergo pronuntiet
Deus, se tam bonis causis, quam probis iustitiae
cultoribus fore patronum, David non abs re bene-
ficentiam se coluisse testatur : unde appareat iniquam
referre ab hostibus mercedem qui gratis erga mi-
sericordem sunt crudeles. Sed quia non sufficeret
iuste et humaniter in mundo versari, adiungitur
etiam fiducia in Deum recwmbens, quae mater est
pietatis. Scimus quosdam ea fuisse integritate prae-
ditos, ut laudem summae aequitatis obtinuerint
apud homines: siouti gloriabatur Aristides, se nulli
dedisse causam luctus. Sed quia illi oum suarum
virtutum praestantia, vel ambitione referti erant,
vel superbia inflati, ut sibi magis quam Deo con-
fiderent, non mirum est vanitatis suae poenam de-
disse: sicuti profonas historias legendo stulte mira-
mur qui faotum sit ut improborum multitudini
exposuerit Deus honestos, graves et temperantes
viros: quum propria virtute freti Dei gratiam
sacrilego fastu oontempserint. Nam quum idoli
loco illis esset sua virtus, ad Deum oculos attollere
dignati non sunt. Itaquo quamvis nobis simus
bene oonscii, et Deus nostrae innocentiae optimus
sit testis, si tamen cupimus eum nobis adesse, spes
nostras et curas in eum reiicere necesse est. Si
quis obiioiat, hoc modo ianuam olaudi peccatoribus,
respondeo, Quum ad se innoxios Deus invitat, non
protinus omnes arcere qui ob sua delicta plectun-
tur: quia illis ad manum est depreoatio. Caeterum
si nos iniuste lacessunt quos nunquam laesimus,
duplioatur fiducia.

3. (Miserere mei.) Iterum ad Dei misericordiam
confugit. Nam verbum pn Hebraeis tantundem
valet ao gratificari: perinde ao si diceret, se nihil
afferre proprii meriti, sed suppliciter a mera Dei
gratia petere liberationem. Iam quod se quotidie
damare dicit, testimonium est spei ac fiduciae, de
qua paulo ante dictum est. Clamandi verbo vehe-
mentiam notari, saepius iam monuimus. Quan-
quam enim non semper sonora vooe preces con-
cipiunt 8ancti, occulti tamen eorum gemitus alte
resonant, et ex eorum cordibus penetrant usque ad
coelum. Perseverantiam quoque simul adiungit, ut
sciamus non fuisse fractum primo vel secundo in-
sultu, sed infatigabili studio continuasse preces.

793

P8ALMDS LXXXVI.

794

Proximo versu roagis Bpecialiter exprimit quem in
finem optaverit Deum eibi esse misericordem : nempe
ut moerore suo eximatur. Secundo autem membro
declarat nihil fictionis in suo clamore esse, quia
animam suam ad Deum attollat, quae praecipua est
rite orandi ratio.

5. (Quoniam tu Iehova.) A natura Dei con-
firmat totam superiorem doctrinam, quia frustra ad
Deum confugerent miseri, et votis in coelum as-
surgerent, nisi persuasi essent fidum esse remune-
ratorem omnibus qui eum invocant. Huc nuno
incumbit David, Deum benefioum esse et exorabilem,
ut pro maguitudine suae clementiae repudiare ne-
queat quicunque eius opem implorant. Qnod Deum
vocat placabUem, species est bonitatis. Neque enim
sufficeret in genere esse bonum, nisi etiam pecca-
toribus ignosceret, quod intelligitur per vocem n?D*
Quanquam autem multitudinem clementiae Dei
commendat, mox tamen elogium illud restringit
ad fideles qui ipsum invocant: ut soiamus merito
in suis malis perire, qui neglecto Deo fraenum
eontumaciter arrodunt. Simul tamen dioit ornnes y
ut sine exceptioue a minimo usque ad maximum
quilibet audeat se ad Dei miserioordiam conferre.

6. (Ausculta Iehova.) Hoo versu et proximo
quum ardenter vota iteret, ostendit, non levi dolore
se fuisse constrictum, neo mediocri etiam cura
aestuasse. Atque boo exemplo docemur, nimis fri-
gidos esse vel evanidos, qui preoe una defuncti,
nisi mox annuat Deus, fatiscunt. Nec vero inanis
est repetitio qua paulatim fideles exonerant in Deum
suaa curas: estque boni odoris sacrificium coram
Deo haec importunitas. Quum dicit, Exaudiet me
Deus quum damavero in die tribulationis, in suum
peouliarem usum applicat quod nuper dixit, Deum
omnibus ipsum invocantibus esse propitium et
facilem.

8. Non est sicut tu inter deos Domine f et ntdlus
seeundum opera tua. 9. Omnes gentes quas fecisti,
venientj et adorabunt coram facie tua Domine, et
gloriam dabunt nomini tuo. 10. Quia magnus tu, et
faciens mirabilia tu Deus solus. 11. Ostende mihi
Iehova vias tuas, ambulabo in veritate tua, unias cor
meum ad timendum nomeri tuum.

8. (Non est sicut tu.) Yel iam voti compos
erumpit in gratiarum actionem, vel animum et
novas vires ad precandum colligit: quod posterius
magis arridet, nisi forte utrumque complecti libeat.
Quod nomen DTl^X quidam de angelis accipiunt,
ao si eos conferret David cum summo Deo: non
videtur hnic loco satis quadrare, neque enim an-
geloe, quasi minores deos, cogit in ordinem, ut
cedant Dei virtuti: sed omnes fictitios deos, in qui-
bus increduli subesse aliquid auxilii putabant, con-

temptim deridet, quia operibus minime probent se
deos es8e. Nam si virtutem operandi secundum
plus et minus distribueret, non assereret Deo in
solidum quod suum est. Negat igitur re ipsa et
effectu quidquam divinum in ipsis deprehendi. Iam
ad opera nos revooans, satis ostendit frivolis tan-
tnm nugis ludere qui subtiliter philosophantur de
arcana Dei essentia: manifestas vero notas prae-
tereunt, in quibus refulget eius maiestas. Ergo
quum ad Dei altitudinem non perveniant sensus
nostri, prudenter David operum testimonio con-
tentus, commentitios esse omnes deos pronuntiat
qui virtutem nullam exserunt. Si quis obiiciat,
Deum absurde conferri cum inanibus figmentis:
faoilis solutio est, accommodari sermonem ad vulgi
inscitiam: quia scimus quam audaoter supra ooelos
attollant superstitiosi falsa cerebri sui commenta.
Ac optime David insultat eorum amentiae, quod
sibi deos fabrioent absque ullo testimonio.

9. (Omnes gentes.) Si cui hoo placeat restringere
ad praesentem causam, per me sit liberum. Et
certe quam ipse David gratiam expertus erat, saepe
amplifioat talibus encomiis. Commode tamen ex-
tendere lioebit ad generalem Dei potentiam. Sive
autem de gratia privatim sibi collata, sive de operi-
bus Dei in genere dieserat, tenendum est quod alibi
diximus, quoties pietatis consensum in gentibus
praedicat, respicere ad regnum Christi: ante cuius
adventum primordia tantum quaedam libavit mani-
festationis suae gloriae, quae tandem evangelii voce
Bparsa fuit per totum orbem. Nec vero Davidem
latebat futura gentium vocatio: sed quia propter
novitatem hoc dictu asperum erat inter Iudaeoe,
venturas gentes ut promiscue Deum oolerent oum
filiis Abranae, ao sublato discrimine futuras ooele-
stis doctrinae participes: mitigandi causa dicit,
gentes quoque esse a Deo creatas: ut minime abeur-
dum videri debeat, si ipsae quoque illuminatae
fictorem et opificem suum demum agnoscant. Ac
iterum proximo versu causam illam repetit: nempe
Dei gloriam ex magnitudine operum cognosci: quae
vera est discendae pietatis ratio. Quamvis enim
semper carnis superbia in coelum transvolare oupiat:
quia tamen in tam longa investigatione defioiunt
sonsus nostri, nihil utilius nobis est quam pro in-
firmitatia nostrae modulo, in operum suorum testi-
moniis Deum quaerere. Quare discamus sensu^
nostros expergefacere ad reputanda Dei opera:
superbos autem sinamus in suis ambagibus vagari,
quarum finis semper erit inextricabilis abyssus.
Caeterum ne huius modestiae nos pigeat, magnifice
praedicat David Dei opera mirabilium nomine,
quamvi8 caecis et insipidis hominibus sordescant.
Hoc interim principium diligenter notandum est,
nonnisi in unum Deum competere deitatis gloriam :
quia non alibi reperietur vel sapientia, vel potentia,

795

PSALMDS LXXXVI.

796

yel iustitia, et quidquid divinum in admirandis eius
operibus refuiget. Unde sequitur, papistas veram
deitatem quantum in se est abnegare, quum Deum
fraudantes suis virtutibus, nudum fere nomen ei
relinquunt.

11. (Ostende mihi.) Altius nuno oonseendit
David, ut spiritu sanae intelligentiae regatur ad
sancte vivendum et spiritu fortitudinis in boo stu-
dio oonfirmetur. Vias autem Dei taeite opponit
oonsiliis omnibus quae ex carnis sensu capere pote-
rat: quia Deo se subiiciens, eumque impiorans du-
cem, fatetur non alium esse reote vivendi modum,
quam ubi praeit, nos vero sequimur: atque ita in
errorem abduoi quicunque vel minimum defleotunt
a lege, ut sapiant ex proprio oerebro. Idque me-
lius confirmat, continuo post addens, Ambuldbo in
veritate tua. Damnat enim vanitatis et mendaoii
quiounque hano veritatis regulam non tenent. lam
non optat doceri in viis Dei, quasi prius expers
fuisset omnis doctrinae: sed quod sciret se adhuo
implicitum esse multis ignorantiae nebulis, ad pro-
fectum maiorem adspirat. Notandum quoque est,
eum non de externa tantum docendi ratione loqui,
sed quum legem haberet prae manibus, interius
spiritus sanoti lumen petere, ne inutiliter in dis-
cenda litera laboret: sicut alibi dicit, Aperi oculos
meos et considerabo mirabilia in legetua,Psal. 119, 18.
Quod si tantus propheta, et tanta spiritus amplitu-
dine donatus, suam tamen ignorantiam ex animo
fatetur, quantae amentiae erit non sentire quid no-
bis desit, ut tenuitatis nostrae cognitio ad ulteriorem
progressum nos stimulet? Et certe quo quisque ma-
gis profecit in dootrina pietatis, eo melius sentit
prooul se a soopo distare. Seoundo addendum est,
non sufficere lectionem vel auditum, nisi intus nos
Deus spiritu suo illuminet. Ad haec, cor suum for-
mari in Dei obsequium, et in eo constanter stabiliri
postulat: quia sicuti mens nostra luce indiget, sic
voluntas reotitudine. Alii vertunt, Laetifica cor
meum: ao si verbum esset a radioe j-pin* Sed po-
tius est a "JTP Q u0( ^ unire significat: qui eensus
optime convenit praesenti loco. Subest enim anti-
thesis, quae non satis fuit, ut par erat, observata,
inter firmum propositum, quo adhaeret cor hominis
Deo ubi a spiritu regitur: et inquietudinem qua
aestuat, huoque et illuo rapitur, quamdiu fluctuat
inter suos affectus. Postquam ergo quid reotum sit
didicerint fideles, accedat firmus consensus necesse
est, ne in pravas cupiditates cor ebulliat. Ideoque
aptissima est in verbo uniendi metaphora, ex qua
colligimus turbulentum esse cor hominis, distrahi,
et quasi dissipari in varias partes, doneo Deus ad
se colleotum in firmo et aequabili obedientiae te-
nore retineat. Hinc etiaro patet quid per 86 libe-
rum arbitrium valeat. Nam quum sint duae eius
facultatee, utraque se destitui fatetur David, lumen

epiritu8 sancti caecitati mentie suae opponens: et
cordis reotitudinem affirmans merum esse Dei
donum.

12. Celebrabo te Domine Deus mi in toto eorde
meo, et ghrificabo nomen tuum perpetuo: 13. Quia
clementia tua magna fuit super me, et liberasti ani-
mam meam e sepulcro inferiori. 14. Deus, superbi
surrexerunt contra me } et coetus rcbustorum quaesie-
runt animam meam: et non statuerunt te in conspedu
suo. 15. Et tu Domine Deus misericors, et propen-
sus ad gratiam: proctd ab ira, et muUus clementia
et veritate: 16. Bespic? ad me, et miserere mei: da
robur tuum servo tuo, et serva filium ancillae tuae.
17. Fac mecum signum ad beneficentiam: et videbunt
adversarii mei , et pudefient, quia tu Iehova auxilia-
tus es mihi, et consolatus es me.*)

12. (Celebrdbo te.) Promittit Deo gratitudinem
postquam beneficum patrem modis omnibus exper-
tus fuerit. Siouti autem cor suum uniri Deo petiit
ad eum timendum, ita non tantum ore vel lingua
86 laudum eius fore praeconem dicit, sed ex serio
cordis affectu, idque constanter. Gausam deinde
subiicit, quia Deusin ipso liberando rarum et me-
morabile misericordiae suae specimen ediderat.
Hanc vero gratiae magnitudinem quo melius illu-
stret, sepulcrum inferius nominat discrimen illud
unde ereptus fuerat: ac si diceret, non una vel
simplici morte se fuisse detentum, sed demersum
in profundissimo sepulcro, ut manum a Deo mira-
biliter porrigi oportuerit. Nunc quum Christi gra-
tia erepti simus ex altiore mortis abysso, minime
exousabilis nostra ingratitudo erit, nisi se quisque
pro virili in hao liberatione praedioanda exerceat.
Nam si Dei nomen tantopere extulit David propter
vitam ad breve tempus prorogatam, quas laudea
meretur incomparabilis ista redemptio, qua traduoti
sumus ab inferis ad coelum? Quod papistae hinp
purgatorium suum elicere contendunt, ao si eaaet
infernus superior: nimis putidum est, nec refuta-
tione indiget.

14. (Deus, superbi.) Legunt alii D^Ti V*o&
alienos significat. Et certe hao vooe scriptura im-
manem saepe barbariem notat, ac si diceret cru-
deles. Ego tamen quod reoeptius erat sequi malui.
Nam quum DHt Hebraei superbos vooent, oredibile
est, propter similitudinem, "| mutatum fuisse in ^:
et melius hoo modo fluet contextus, quia eodem^
sonsu oontinuo post appellat robustos, qui violento
impetu et ferooia ruebant ad perdendum: sicuti
8cimus, ubi regnat superbia, nihil esse moderationis.
Exprimit autem absque figura quod nuper dixit de
sepulcro: quia quum agnus esset in medio luporum

*) ta m'as conaole, en marge: oa m'as aide.

797

P8ALMUS LXXXVII.

798

mox absorptus fuisset, nisi miraculo eum Deus eri-
puisset quasi ex media morte. Extremam saevitiae
intemperiem designat quum dicit nullum habuisse
Dei respectum: quia nisi nos refraenet Dei timor,
et iudicii eius sensus, prodigiosus est libidinis no-
strae furor ad quidvis audendum. Porro in Dei
misericordia his malis remedium quaerit. Nam
quum statim delabitur ad haec eiogia, Tu Domine
Deus mi, misericors etc., perinde est ao si diceret,
contra audaciam et rabiem impiorum satis esse no-
bis praesidii in Dei bonitate, olementia, et fide.
Fieri etiam potest, quum sentiret impios esse Dei
flagella, ut ad sedandum immodicum terrorem, Dei
misericordiam sibi prosuerit. Hoc enim verum est
atque unicum solatium, quamvis nos Deus castiget,
non tamen misericordiae suae oblivisci. Porro satis
notum est, desumptam esse sententiam hano ex
Exodi cap. 34, vers. 6 ubi maxime insignis est na-
turae Dei descriptio. Primo vocatur misericors:
inde sequitur propensio ad gratiam, dum soilicet
malis nostris oompatitur. Aoditur tertio eius toler
rantia, quia non excandescit simulac laesus est, sed
pro sua indulgentia ignoscit. Tandem dicitur mvH-
tus clementia et veritate: quibus verbis intelligo as-
sidue beneficum esse et veracem. Quamvis autem
non minus laudabilis sit eius severitas, quam ole-
mentia : quia tamen non nisi pervicacia nostra se-
verus est, quasi ad exigendas poenas cogatur, sori-
ptura naturaliter clementem et propitium praedicans,
quasi acoidentale esse significat si quando severus
ao rigidus est. Improprie quidem et crasse loquor,
sed tamen huo tendit elogium, quo describitur na-
tura Dei, Deum sio natura propitium esse et facilem
ad dandam veniam, ut dissimulet, poenasque diffe-
rat, nec unquam, nisi malitia nostra coactus, ad
yindiotam se accingat. Diximus autem alibi cur
Dei olementiae iungatur veritas. Nam quia etiam
qui maxime sunt benigni, ouperent interdum retra-
otare si quid polliciti sunt, quia suae facilitatis eos
poenitet: nos qui perperam metiri Deum solemus
nostra ulna, diffidimus de eius promissionibus.
Ergo Deus se dissimilem hominibus esse pronun-
tiat, quia non minus sibi constat large praestando
quidquid pollioitus est, quam liberaliter promittit.
16. (Bespice ad me.) Clarius ad praeaentem
U8um accommodat quod dixit de clementia et boni-
tate Dei. Nam quia misericors est Deus, ei salutem
suam curae fore confidit. Postea sequitur verbum
pn, quod gratificari significat, referturque ad gra-
tuitum auxilium. Tandem conoludit se nonnisi
preoaria Dei virtute fore salvum: quo fatetur se
intus deficere. Servum et filium anciUae se vocando,
non sua obsequia iactat, sed ex longa origine, et
diuturno cursu gratiae Dei plus conciliat favoris:
ao si diceret, se ab utero matris domesticum esse
Dei servum, ac vernam, qua de re iam alibi dixi-

mus. Ultimo autem versu iterum confirmat se
fuisse a Deo quasi derelictum. Neque enim sibi
signum aliquod gratiae dari optaret, nisi undique
ad desperationem fuisset impulsus, et ad probandam
eius patientiam absconditus fuisset Dei favor. Hoo
autem non vulgaris constantiao experimentum fuit,
oum hac tentatione luctari, ut lucem in tenebris
cernere non desineret. Hostes autem ideo pudefieri
cupit, quod simplicitatem eius ludibriis suis ac san-
nis vexabant, quasi stulte in Deum sperasset.

PSALMUS LXXXVH.

ARG. Qanm piomm animos debilitare posset misera tristisane
ecoleeiao conditio qualis ab ezsilio babylonico fnit, hic
miram et incredibilem eins instanrationem promittit
8piritu8 sanctns, nt nihil sit magis optabile qnam cen-
seri in eins membria.

FUiorum Corae Psalmus Canticum. 1. Funda-
menta eius in montibus sanctis. 2. Dilk/it Iehova
portas Sion prae omnibus tabernaculis Iacob. 3. Glo-
riosa dicta sunt de te civitas Dei. Sdah.

Quum bene est filiis huius saeculi, videmus
quantopere sua illis placeat oonditio, et quam ma-
gnifice cum superbo ecclesiae contemptu eam ex-
tollant: ac ne malis quidem domiti, huius suae
ebriae confidentiae obliviscuntur. Interea seoure
ab illis despioitur religio et Dei cultus: quia deli-
ciis, opibus, et honoris splendore contenti, sibi vi-
dentur absque Deo esse felices. Iam vero saepe
fit ut eos Dominus omni bonorum genere saginet,
iustas tandem et maturas de ipsorum ingratitudine
poenas sumpturus, ecclesiam vero suam variis et
gravibus aerumnis premat, vel saltem contineat in
obscuro et humili statu, ut sibi misera possit videri,
certe despeotui sit obnoxia. Ergo ne fideles deci-
piat evanida ista species, alio revocari operae pre-
tium est, ut statuant verum esse quod docet Psal-
mus 33, 12, beatum esse populum oui Dominus
est Deus. Sit igitur Psalmi huius summa, Unam
Dei ecclesiam supra omnia mundi regna et politias
excellere, quia Deum habet salutis suae praesidem,
eiusque imperio gubernatur. Primum, ut inter
violentos motus et horribiles procellas, quibus su-
binde ooncutitur orbis terrarum, salva maneat. Se-
oundo, idque praecipue, ut eiusdem Dei praesidio
mirabiliter servata, tandem ad palmam supernae
vocationis post longam militiam perveniat. Hoc sin-
gulare Dei beneficium est, ao simul insigne mira-
culum, quod inter tam varias regnorum terrae con-
vereiones, ecclesiam suam per continuos aetatum
suocessus propagans, ab interitu vindicat, ut sola

799

PSALMUS LXXXVIL

800

in mundo perpetua sit. Yerum quia saepe dum >
affluunt increduli divitiis, florent opibus et potentia,
miseram ecclesiam inter plurima discrimina iactari,
imo innumeris naufragiis propemodum obrui con-
stat: in eo praesertim statuenda est eius felicitas,

Juod aeternum statum in coelo repositum habeat.
am ad Psalmum intelligendum non parum facit
temporis, quo compositus fuit, circumstantia , nam
etsi ab exsilio babylonico reversus erat populus,
collecta Dei ecclesia rursus in unum corpus ex
longa dissipatione coaluerat, stabat templum et al-
tare, restitutus erat Dei cultus: quia tamen ex in-
genti multitudine exigua tantum portio hominum
restabat, ecclesiae conditio obscura erat et ignobilis:
atque id quod erat residuum, ab hostibus quotidie
atterebatur: templum antiquo suo splendore longe
inferius erat: fidelibus vix ulla suppetebat in poste-
rum bene sperandi materia. Certe ut in pristinum
statum, unde exciderant, se unquam attollerent,
fieri non posse videbatur. Quare periculum erat
ne et acceptae cladis memoria, et praesentium oala-
mitatum mole oppressi labascerent, ac tandem de-
speratione conoiderent piorum animi. Tam gravi-
bus aerumnis ne succumbant, Dominus in hoc
Psalmo non tantum recuperaturos promittit quod
amiserant, sed in spem incomparabilis gloriae eos
erigit, secundum illud Aggaei vaticinium, cap. 2,
vers. 10: Maior erit secundi templi quam prioris
gloria. Nunc postremo restat, ut in usum quoque
nostrum aptaro Psalmum hunc discamus. Tantum
apud pios eius saeculi homines valere debuit haec
consolatio, ut rebus suis afflictis non modo erecti
starent, sed e sepulcro pertingerent ad coelum.
Hodio, quum sciamus, quidquid praedixerat spiritus,
oompletum fuisse, plus quam ingrati sumus, nisi pa-
trum experimentum verbis accedens, fidem nostram
magis confirmet. Neque enim satis pro dignitate
exprimi potest quam splendide Christus adventu
suo ecclesiam ornaverit. Tunc enim vera religio
quae in angustiis Iudaeae prius clausa erat, per
totum orbem diffuea fuit. Tunc Deus qui ab una
familia cognitus fuerat, diversis omnium gentium
linguis coepit invocari. Tuno mundus qui innume-
ris superstitionum erroru,mquc sectis misere lacera-
tus fuerat, in sanctam fidei unitatem coaluit. Tunc
oertatim omnes Iudaeis se aggregarunt, a quibus
abhorruerant: reges terrae et populi in Christi ob-
sequium sponte se dediderunt: lupi et leones in
agnos oonversi sunt: dona spiritus in fideles effusa,
quae omnem mundi gloriam, quaevis decora, divi-
tias omnes longe praecellerent: ipsum ecclesiae cor-
pus ex regionibus procul inter se remotis mirabi-
liter collectum et auctum et conservatum fuit : evan-
gelii propagatio brevi tempore incredibilis cum
profectu peraequo insigni coniuncta. Ergo si eccle-
siae nobilitas nunquam fuisset hoc vatioinio celebrata,

ipsam tamen vere coeleste esse Dei regnum, prae-
clara et inoomparabilis aurei illius saeculi conditio
palam demonstrat. Caeterum fideles tuno quoque
oportuit in aestimanda ecclesiae praestantia altius
sapere carnis sensu. Nam quo tempore maxime
floruit, non purpura, auro et gemmis, sed martyrum
sanguine fulgebat. Spiritu dives, egena nihilominus
inopsque terrestrium bonorum erat: sanctitate co-
ram Deo et angelis nobilis et conspioua, mundo
tamen despicabiiis erat. Multi externi et professi
hostes aut crudeliter saeviebant, aut obliquis artibus
pessima quaeque in eam moliebantur: intus vero
timores et insidiae. Denique sub Christi cruce ad-
huc latebat veneranda quidem sed spiritualis eius
dignitas. Quare tunc quoque tempestiva fuit quae
hoc Psalmo habetur consolatio, ut fideles ad per-
feotiorem ecclesiae statum animis-assurgerent: no-
stra autem ratio diversa est. Factum est proinde
patrum nostrorum culpa, ut praoolara ilia ecolesiae
speoies sub impiorum pedibus squalida et deformis
iacuerit Et hodie peccatis nostris oppressa sub
misera vastatione, sub diaboli mundique ludibriis,
sub tyrannorum saevitia, sub indignis hostium ca-
lumniis gemit: xxi filiis saeouli, qui sibi bene esse
cupiunt, nihil minus sit optabile, quam censeri in
Dei populo. Quo melius perspicitur huius Psalmi
utilitas, et simul quam necessaria sit assidua eius
meditatio. Inscriptio non tam autores designat,
quam praefectos musioae ad canendum Psalmum.
Quanquam fieri potest ut quispiam ex illa progenie
Levita eum composuerit.

1. (Fundamenta eius in montibus.) Quum rela-
tivum sit masoulinum, falluntur, meo iudicio, qui
de Ierosolyma accipiunt, quasi fundata esse dicatur
in montibus sanctis. Neo me iatet quomodo hoo
excusent nonnulli docti homines, nomen soilioet po-
puli subaudiendum esse, tametsi de urbe primaria
habetur sermo. Sed quam coacta sit expositio, me
tacente omnes vident. Hebraeis quibusdam nihil
magis probabile visum est quam ad Psalmum re-
ferre, atque ita metaphorice fundamenta de themate
exponunt: quia disserat de urbe sancta Ierusalem
quae in montibus sita erat Ac demiror in re tam
facili et exposita fuisse deceptos, nam quum He-
braois tritum sit, relativum sine antecedente ponere,
loquutio iliis dura videri non debuit Paulo post
autem sequitur nomen Dei. Scimus autem passim
dici fundatam esse ab ipso Hierosolymam. Quod
montes quidam intelligunt Moria et Sion (quae duo
erant cacumina montis bicipitis) nimis coactum est
Potius quum montuosa esset regio, plures vicinos
montes et contiguos qui Hierosolymam cingebant,
notavit propheta: sicuti alibi videbimus, Ierusalem
montes in circuitu eius, Psal. 125, 2. Ergo sim-
plex et genuinus est sensus, quod Deus elegerit
sanctos montes, in quibus urbem suam fundaret.

801

PSALMDS LXXXVII.

802

Nam paulo post in conteztu sequitur, Ezcelsus ipee
stabiliet eam. Est quidem et aliarum urbium con-
ditor: sed de nulla alia urbe dictum legitur: Haec
requies mea in saeculum, hic habitabo, quia elegi
eam, Psalm. 132, 14. Tenendum est semper dis-
crimen, quod quum aliae urbes ezternae modo po-
litiae cauea auspiciis Dei et virtute conditae forent,
Hierosolyma peculiare erat eius sacrarium, sedesque
regia. Eodem modo etiam Iesuias loquitur, cap. 14, 32.
Quin etiam quum tota Iudaea a Deo saora esset,
dicitur tamen urbem hanc sibi aliis reiectis, sum-
psisse in qua regnaret. Nequo enim de terrena
politia hio agitur, sed de regimine spirituali, quia
nusquam tunc alibi pura religio, et legitimus Dei
cultus, et pietatis doctrina, quam Hierosolymae vi-
gebant. Quod ezprimitur secundo versu, Diligit
Dominus portas Sion prae omnibus habitacuiis Iacob:
hinc docemur totam sanctae urbis praestantiam a
gratuita Dei electione pendere, cui respondet quod
Psal. 78, 60 habetur, Deum repudiasse Silo, tribum
Ephraim, tabernaculum Ioseph, ut in Sione habi-
taret, quam dilezit. Ergo causam notat propheta
cur locum unum aliis praetulerit Deus: et causam
statuit non in loci dignitate, sed gratuito Dei amore.
Quare si quaeritur unde aut cur ezcellat Hieroso-
lyma, suffioiat brevis respousio, quia sic Deo pla-
cuit. Atque hoc quidem divini amoris fuit princi-
pium: finis autem, ut certus esset aliquis locus, in
quo ad fovendam fidei unitatem consisteret vera
religio usque ad Christi adventum, et unde postea
in omnes mundi plagas manaret. Proinde hoc elo-
gio propheta Hierosolymam commendat quod Deum
habeat architeotum et praesidem. Deinde quidquid
prae aliis locis ezcellentiae habet, Dei gratiae et
adoptioni adsoribit. Quod Sionem pro Ierosolyma,
et portas pro toto urbis complezu posuit, duplez
est synecdoohe.

3. (GUriosa dicuntur.) Ad verbum est, Quod in
te dicitur, sunt res gloriosae. Spectandum est
prophetae consilium, vel potius quo spectet Dei
8piritus per os prophetae ipsius loquens. Quum
humilis ac despeota eseet totius populi conditio,
multi et gravee undique adversarii instarent, paucis
animus suppeteret ad vincenda obstacula, quotidie
nova aliqua mutatio praeter epem ezoriretur, et
perioulum esset ne res in deterius paulatim ooliapsae,
tandem pessum irent: viz ulla eanctae urbis instau-
ratio sperari poterat. Ne desperatione victa euc-
cumbant corda fidelium, idonea fultura supponitur,
quod aliter de futuro eius statu loquutus sit Domi-
nus, neque enim dubium est quin a praesenti rerum
adspectu revocentur ad promissiones, quae spem
dabant incredibilis gloriae. Ergo quamvis nihil
magnopere laetum appareat, filios tamen Dei iubet
propheta verbo erectoe, quasi in specula stare, ut
patienter ezspectent quae promissa sunt. Hoo modo
Calvini opera. Vci. XXXI.

admonebantur fideles: primum ut ad vetera oracula
attenderent, eaque memoria repeterent, praesertim
quae apud Iesaiam leguntur a capite 40 usque ad
finem libri: deinde ut aures praeberent Dei servis,
qui tuno de regno Ghristi concionabantur, unde se-
quitur, rectum de ecclesiae felicitate iudicium non
posse fieri, nisi dum eam ez Dei verbo aesti-
mamus.

4. Memorabo Eahab et Babel inter cognitores
meos: ecce PhUistini et Tyrus cum Aethiopia, hic
natus est ibi. 5. Et de Sion dicetur, Vir et vir natus
est in ea, et Excelsus ipse stabiliet eam. 6. Dominus
recensebit scribendo populos, Hic natus est ibi.
Selah.

4. (Memorabo.) Nomen Eahab pro Aegypto in
compluribu8 aliis scripturae locis sumitur: et huic
optimo quadrat ea significatio, consilium enim pro-
phetae est scribere magnificam illam ecclesiae am-
plitudinem, quae adhuc in spo abscondita erat. Dioit
igitur, eos qui prius infesti hostes fuerant, vel pror-
sus alieni, non tantum familiares amicos fore, sed
inserendos in unum corpus, ut censeantur Hieroso-
lymao cives. Priore membro dicit, Memorabo
Aegyptum et Babylonem inter meos domesticos.
Secundo addit, Philistini, Tyrii et Aethiopes, quibus
hactenus tantum fuic dissidium cum populo Dei,
nunc perinde consentient ac si essent indigenae.
Praeclara ecclesiae dignitas, quod undique ad eam
aggregabuntur qui eam spernebant: et qui eam
cupiebant ezcisam ac porditam summi honoris looo
ducent, cives eius sese et haberi, sponte omnes pa-
triae suae renuntiabunt in qua prius superbiebant :
undecunqne ergo nati sint, sive ez Palaestina, sive
oz Aethiopia, sive Tyro, profitebuntur se urbis
sanctae esse cives. Hebraei hunc locum ita ezpo-
nunt, paucissimos ez aliis gentibus prodituros, qui
ingenio aut virtute praestent; sed in Israele mag-
num fore proventum. Viz, inquiunt, singuli apud
Tyrios, Aegyptios, Aethiopes, et quosvis alios, ezsta-
bunt lande digni homines: ut si quis talis sit, digito
monstrari queat ob raritatem: sed in Sion vir et
vir nascetur, hoc est magna erit talium oopia. Ohri-
stiani fere uno consensu ad Christum referunt, ac
ezi8timant reddi causam cur inter Hierosolymae
oives numerandi sint qui hactenus eztranei fuerant,
adeoque infensi hostes: quia scilicet illio nascetur
Christus, cuius officium est homines dissipatos,
quasi lacera membra, in fidei unitatem et spem
vitae aeternae oolligere. Prior interpretatio quum
sit prorsus ooacta, refutatione non idiget. Deinde
satis Uquet, Iudaeos stolida ambitione induotos, quasi
data opera torquere hunc locum. Quod afferunt
Christiani, quanquam propter argutiam primo in-
tnitu plausibile est, nihil tamen habet solidi: et

803

PSALMDS LXXXVII.

804

olara sunt prophetae verba, cuiusounque gentissint
homines, libenter patriae suae renuntiaturos, ut in
eatalogo populi electi soribantur. Natos enim non
ponit pro indigenis, sed pro civibus. Quod postea
subiicitur, Excelsus stdbiliet eam, non minus proprie
vertetur, Ordinabit: quia scilicet verbo suo Deus
ecclesiam speeialiter gubernat.

5. (Et de Sion dicetur.) Continuat eandem sen-
tentiam, quod ox diversis mundi partibus colligentur
novi cives in ecolesiam Dei. Quanquam alia figura
utitur, quod alienigenae reputabuntur in sacro po-
pulo, perinde ao si originom a patre Abraham du-
cerent. Dixerat proximo versu, Chaldaei et Ae-
gyptii ad ecclesiae domesticos aoeedent: Aethiopes,
Palaestini et Tyrii, nomina dabunt inter eius filios,
nunc confirmationis vice addit, ingentem novac so-
bolis turbam fore, ut numeroso populo referta sit
civitas, quae ad tempus deserta, postea etiam exiguo
hominum numoro semiplena fuerat. Idem quod
breviter promittitur, pluribus verbis desoribit Iesaias,
54, 1: Lauda sterilis, qnae non pariebas: quia
plures filii erunt desertae, quam quae marito eon-
iunota est, dilata looum tentorii tui, extende funi-
culos, et clavos consolida, etc. Item, filii tui e
longinquo vonient, leva per circuitum oculos tuos,
omnes isti congregabuntur tibi. Capite autem 44, 5
eadem fere loquutio exstat, vel saltem quae proxime
ad istam aocedit quae hio habetur: Iste dicet, Do-
mini sum : ille vocabit in nomine Israttl, soribet hio
sua manu, Ego Domini: ille ex nomine Israel &e
oognominabit. Neque abs re nascendi verbo signi-
ficat propheta ex grege populi Dei fore Aogyptios,
Chaldaeos, et similes, nam etsi natura geniti non
erant ex Sione, sed adoptione inserendi in sancti
populi oorpus: quia tamen ipse in ecelesiam trans-
itus secunda est nativitas, optime oonvenit ista
loquutio. Nam et ea lege Christus sibi fideles do-
spondet, ut populum suum obliviscantur, et domum
patris sui, Psal. 45, 11 et formati ao regeniti se-
mino incorruptibili in novas creaturas, tam Dei,
quam eoclesiae filii esse incipiant, Gal. 4, 19. Et
oerte non aliter renaseimur in ooelestem vitam, quam
per ecclesiae ministerium. Interea tenendum est
discrimen quod ponit Apostolus inter terrenam Ieru-
salem, quae ut serva est, in subiectionem generat:
et supernam, quae iugenuos filios per evangelium
parit. Seounda parte versus exprimitur longa diu-
turnitas, saepe enim contingit ut quo eitius in exi-
miam altitudinem emergunt urbes, brevior sit pro-
speri status duratio, ne putetur in eum modum
caduea ecolesiae felicitas, propheta eius firmitudinem
a Domino fore pronunoiat: ao si diceret, Non mi-
rum est si nutent aliae urbes, variisque inolinatio-
nibus subinde sint obnoxiae: quia una cum mundo
volvuntur, neque aeternos habent custodos. At
novae Ierusalem diversa erit ratio, cuius perpetuitas

in Dei virtute fundata, etiam ooelo et terra ruen-
tibus consistet.

6. (Dominus recensebit.) Intelligit propheta tam
celebre fore Sionis nomen, ut in eivium eius nu-
merum ao ordinem referri omnes cupidissime am-
biant. Loquitur enim de sorte maximo honorifioa:
ao si dioeret, Quum Deus censum aget populorum
quos praecipuo honore dignabitur, Sioni potius quam
Babyloni, aut aliis quibusvis urbibus, adsoribet:
pluris onim erit ista nobilitas, inter cives Sionis
plebeium locum tenere, quam alibi usquam prima-
tum. Simul tamen admonet unde alienis hominibus
repento tantus honor: nempe ex Dei beneficio. Et
certe qui Satanao et poccati mancipia sunt, nun-
quam sibi propria industria ius supernae civitatis
acquirent: solus estDominus qui populos, ut visum
est, in suas olasses distribuens, quum par sit homi-
num conditio, alios ab aliis discernit. Descriptio
cuius hio fit mentio, ad vocationem pertinet, nam
etsi filios suos ante conditum mundum scripsit in
libro vitae, in suorum tamen oatalogo tuno eos de-
mum recenset quum regenitos adoptionis spiritu,
nota sua insignit.

7. Et cantores sicut tibicines, omnes fontes
mei in te.

7. (Et cantores.) Partim concisa brevitas, partim
ambiguitas vocis unius orationem reddit obscuram.
Fontes metaphorice hio eumi, extra controvorsiam
est: sed in explicanda metaphora variant inter-
pretes. Quidam spes interpretantur, quidam affec-
tus, alii oogitationes. Libenter eorum sontentiae
subscriberem qui modulationes vertunt, si pateretur
hoo linguae proprietas, quia autem id nimis remo-
tum videri posset, quod rationi maxime oonsenta-
neum est amplector, adspeotus notari: ao si dictum
esset, Ego in te quasi defixis ooulis semper intentus
ero, nam et radix nominis oculum signifioat. Nuno
videndnm est quid sibi velit alterum illud mem-
brum, oantores ut tibicines, abrupta quidem est lo-
quutio, sed de cuius sensu inter omnes satis oon-
venit: tantam laetitiae materiam fore, ut tam assa
voce, quam musicis instrumentis oontinue resonent
illic Dei laudes. Confirmat ergo quod prius dixit
de magnifica Sionis instauratione : quia ex gaudii
magnitudine, et multiplici laudum concentu, quaota
eius futura sit felicitas demonstrat. Verum interea
finem describit donorum omnium, quibus tam libe-
raliter ecclesiam suam prosequitur Deus: ut scilicet
hymnis et canticis suam erga eum gratitudinem
testentur fideles. Alii p v/in vertunt, qui saltant
ad modulos vel tripudiant. Sed in eo parum est
momenti : quum hoo summatim tenere sufficiat, per-
petuam scilicet symphoniam laudum Dei in eoolesia
fore, ubi gratiae suae thesauros expliouerit, mutuas-

806

PSALMDS LXXXVIH.

806

que fore eanendi vices. Adde quod Dei ecolesiam
singulari amore, cura, studio ampleoti se demonstrat
propheta, ut suo ezemplo ad eundem pios omnes
affeotum hortetur et accondat, iuxta illud, Psalm.
137, 5: Oblivioni detur dextera mea, si non memor
fuero tui Ierusalem in principio laetitiae meae. Tunc
enim demum in ecolesia subsistunt omnes nostri
affectus, dum a vagis vanisque distractionibus ool-
lecti, et posthabitis mundi honoribus, deliciis, opi-
bus, pompis, una spirituali regni Christi gloria con-
tenti sunt.

PSALMUS LXXXYIH.

ABO. Quanqnam Pealmae hic gravissimas lamentationes bo*
mini8 miserrime afflicti et fero deeperati continet : simnl
tamen invictam fidei euae constantiam, coutra moerorem
Inctando, declarat propheta, quod ex profnndis mortis
tenebris Denm nihilominns redemptorem implorat.

1. Canticum Psalmi filiorum Corae, praefecto
super Mahalath ad humiliandum, eruditivum Ueman
Essraiiae. 2. Iehova Deus salutis meae, die damo,
nocte coram te. 3. Veniat in conspectum tuum pre-
catio mea, indina aurem tuam ad clamorem meum.
4. Quotiiam saturata est malis anima mea, et vita
mea inferno appropinquavit. 5. Reputatus sum cum
descendentibus in sepuicrum: fui tanqucm vir cui
nuUa virtus. 6. Inter mortuos liber, tanquam occisi
iacetites in sepv&cro, quorum non es memor amplius,
et qui e manu tua abscissi sunt.

1. (Canticum Psalmi.) Heman cuius nomen
hic inscribitur, eum esse probabile est ouius mentio
fit in sacra hietoria, 1. Reg. 4, 31 ubi dum lauda-
tur prudentia Solomonia, oonfertur cum Etan,
Heman, Chalchol et Darda. Ideoque mirum non
est, hominem sapientiae spiritu praestantem Psalmi
huius autorem fuisse. Partioulam nVlD 7$ quidam
appellative vertunt, super infirmitate. Sed ex
communi usu probabile est yel musicum instrumen-
tum notari vel initium oantilenae. De aliis vocibus
iam alibi satis dictum est. Porro tenere operae
pretium est, in unius hominis persona statui nobis
ante oculos rarae afflictionis et simul patientiae
speculum, neque enim Deus servum euum, quem
tam praeclaris dotibus ornaverat ut aliis esset
exemplo, privatim exercuit, sed communem erudi-
tionis materiam dare voluit omnibus suis. Quo
etiam consilio Heman velut theatrum conscendens,
tam suarum infirmitatum, quam suae fidei et con-
stantiae testem faoit ecolesiam. Nostra enim pluri-
mum interest, nobilem Dei servum, et eximiis
spiritus dotibus exoellentem spectare tanta affliotio-
num mole obrutum, ut flebiliter deploret se nihil

a mortuo distare: ne vel aerumnae nostrae, quan-
tumvis graves, deeperatione nos opprimant: vel si

Juando nos aegritudo, cura, dolor, anxietas, et metus
ebilitat, ideo tamen despondeamus animos, prae-
sertim ubi videmus sanctum prophetam non sine
violento conatu ex profunda obsouritate in lucem
bonae spei emergere. Quin potius statuendum est,
per os Heman a spiritu Dei precandi formulam dic-
tari, qua desperatos omnes invitet.

2. (IeJiova Deus.) Notandum est quod nuper
attigi, quamvis simpliciter et citra hyperbolen re-
citet propheta quoa passus est anxietatum et dolo-
rum cruciatus, dictasse tamen afflictis precandi
formam, no sub ullis malorum tormentis deficerent.
Etsi autem pro malorum atrocitate statim ebulliet
in vehementes querimonias, brevi tamen praefatione
tempe8tive se munit: ne affectus sui fervorc ab-
reptus, obstrepat potius Deo, et expostulet, quam
suppliciter veniam deprecetur. Dcum enim salutis
suae vocans, quasi iniecto fraono, cohibet doloris
intemperantiam, dosperationi ianuam claudit, seque
ad crucis tolerantiam munit et comparat. Olamoro
et assiduitate ostendit quam serio intentus fuerit
ad orandum. Fieri quidem poteet ut vocom non
extulerit pleno gutture: sed damandi verbo ad con-
tentionem notandam non frustra usus est Eodem
speotat perseverantia, dum ee dies et noctes con-
tinuasse dicit. Neo supervaoua etiam est particula
coram te, quia etsi communiter omnes quernlantur
in dolore, multum tamen abest quin effundant
coram Deo suos gemitus, imo maior pars latebras
quaeritat, in quibus obmurmuret Deo, eiusque se-
veritatem accuset: alii clamores suos temere pro-
iiciunt in a&rem. Unde colligimus, rarae virtutis
esse, Deum nobis statuere ante oculos, ad quem
vota nostra dirigamus.

4. (Quofiiam saturata est malis anima.) Hie
verbis propheta magnitudinem sui doloris exousat:
ao si diceret, se non mollitie vel deliciis adeo esse
clamosum: sed si reputetur sua conditio, immensa
malorum congerie ad lamentationem iuste impelli.
Nec unam tantum mali speciem profert: sed alia
aliis fuisse aggesta, ut ad taedium usque cor eius
moeroribus refertum fuerit. Deinde in specie ex-
primit vitam suam non procul abfuisse a sepulcro.
Sed hoc quoque proximo versu magis exaggerat,
ubi se quasi exanimem fuiese conqueritur. Etsi
enim spirabat inter vivos, multae tamen mortes
quae undique impendebant, totidem erant sepulcra,
quibus se mox deglutiendum putabat. Et nomen
~)^j quod a fortitudine dicitur, potius quam homi-
nis videtur posuisee, quo melius testatum faceret
tantam fuisse atrocitatem malorum quae vel robu-
stissimum quemque frangeret

6. (Inter mortuos Uber.) Plus quiddam et gra-
vius vulgari morte exprimere voluit propheta. Primo

61»

807

PSALMUS LXXXVIII.

808

se liberum esse dioit inter mortuos, quod inutilis
esset ad omnia vitae munera, et quasi a mundo
alienatus. Illa enim Augustini argutia nihil ad
prophetae mentem, Christum vocari liberum inter
mortuos, quia singulari privilegio victoriam adeptus
est, ne mors in eum dominaretur. Potius enim
dicit propheta se praesentis vitae militia perfunotum,
nullam animo ouram amplius suscipere, quia sen-
sum omnem mala abstulerint. Dein^e vulneratis
se comparans, peius secum agi deplorat, quam si
malis debilitatus, paulatim ad mortem descenderct:
quia violentam mortem naturaliter magis horremus.
Durius in speciem est quod addit, se Mivioni tra-
ditum esse a Deo> et abscissum ab eius tnanu, vel
custodia; quum certum sit, mortuos non minus
quam vivos sub tutela Dei esee. Imo nebulo ille
Balaam, cui propositum erat lucem convertere in
tenebras, coactus tamen fuit exclamare, Moriatur
anima mea morte iustorum. Num. capite 23, versu 10.
Itaque posset videri sententia haec profani hominis,
Deum non osse amplius mcmorem hominis mortui.
Rcsponsio dari potest, prophetam ex vulgi sensu
loqui, sicuti etiam scriptura, quum de providentia
Dei agitur, stylum accommodat ad visibilem mundi
statum, quia ad futuram vitam, quae abscondita
est, nonnisi gradatim conscendimus. Existimo tamen
prophetam magis ex turbulento afflicti hominis
sensu loquutum esse, quam respexisse quid rudes
et imperiti sentiant. Neo mirum est, hominem
spiritu Dei praeditum, ubi praevaluit moeror, quasi
attonitum fuisse ut vocem parum consideratam
emitteret. Quamvis enim servis Dei in summis
perturbationibus fides haeo infixa maneat, Deo
curae esse tam vivos quam mortuos: saope tamen
eorum mentes obnubilat dolor, ut non occurrat in
re praesenti Dei providontia. Hoo inter queri-
monias Iob saepius animadvertere licet, dum prae-
occupati sunt piorum animi tristitia, non statim
penetrare ad arcanam Dei pro videntiam , qnam
tameu probe meditati sunt, et insculptam in cordi-
bus suis gestant. Ergo propheta, quamvis persuaeus
esset mortuos quoque esse sub tutela Dei, in primo
tamen tristitiae impetu non tam composite loquu-
tus est ut decebat: quia suffocatum erat lumen
fidei, quod statim emicuit, ut videbimus. Et hoc
notatu in primis utile est, ne si tentationes nos
debilitent, animos tamen despondeamus.

7. Posuisti me in fovea inftma, in tenebrosis, in
profunditatibus. 8. Super me incubuit indignatio tua,
et omnibus ftudibus tuis afflixisti me. Sdah. 9. Re-
movisti notos meos a me } posuisti me abominationes
illis: condusus sum ut non egrediar. 10. Ocuius
meus dolet prae afflictUme mea: invoco te Iehova quo-
tidie, expando ad te manus meas.

7. (Posuisti me.) Iam distinctius agnoscit,
quidquid patitur malorum, ex Dei manu profectum
es8e. Nec vero quisquam serio petendi remedii
causa ad Deum confugiet, nisi qui iam persuasue
erit, eius manu se perouti, nihil autem fortuito
oontingere. Iam quo propius ad Deum accedit,
notandum est, magis exacerbari dolorem: quia
sanctis nihil magis horribile est Dei iudicio. Alii
vertunt, appropinquavit super me indignatio tua 9 ot
sic interdum aocipitur verbum *JDD- Sed oircum-
stantia loci aocipere cogit, ut pluribus aliis locis,
pro circumdare vel incumbere: quia ubi de homine
in triplex sepulcrum demerso sermo habetur, illud
appropinquare nimis esset frigidum. Contextui
autem optime respondet versio quam sequutus sum,
ut dicat propheta se sustinere totam molem irae
Dei, quia eius fluctibus affligitur. lam quum tam
horribilo diluvium prophetam non impedierit quo-
minus cor suum et vota ad Dcum extolleret: di-
ecamus eius exemplo, in omnibus naufragiis nostris
ancoram fidei et precum in coelos iaoere.

9. (Removisti.) Quum humanis omnibus auxiliis
orbatus esset propheta, hoo quoque irae Dei adscri-
bit, in ouius arbitrio est flectere corda hominum ad
humanitatem, vel eadem efferare. Quod notatu
dignum est: quia nisi in memoriam succurrat, ideo
nos destitui humanis mediis, quia Deus manum
suam subducit, tumultuamur eine fine et modo: et
iure quidem conqueri licebit de hominum ingrati-
tudine, vel saevitia, quotiee iustis officiis nos frau-
dabunt: sed hoc profectu carebit, nisi accedat haec
cognitio, quia Deus nobis offensus est, tollere quae
nobis destinaverat subsidia: sicuti promptum ei est -
quoties visum fuerit, conciliare nobis omnium ani- -
mos ut manum porrigant. Addit etiam aliquid J
gravius, se fuisse detestabilem omnibus amicis: ac ^
tandem oonoludit nullum suis malis patere exitum. —

10. (Octdus meus.) Ne prophetam imaginemur "3
fui8se ferreum, rursus inouloat sibi tam duras fuisse ^
et molestas afflictiones, ut in vultu et oculis ex- —
starent moestitiae signa, unde oolligimus quantopere ^
deiectus fuerit. Sed interea testatur se minime ^
fuisse a Deo abstractum, ut multi seoum taoite fre- -
mentes, fraenumque rodentes, ut est in proverbio, «
nihil minus sibi proponunt quam suas curas in ]
Deum exonerare, ut solatium ab eo petant Quod

de manuum eztetisUme dicit, signum ponit pro re
ipsa. Alibi autem diximus quorsum spectaverit
haeo caeremonia, quae saeculis omnibus fuit in oom-
muni U8U.

11. An mortuis facies miraculum? an mortui
surgentes confbtebuntur tibi? Sdah. 12. An narrabi-
tur in sepulcro dementia tua t veritas tua in interitu?*)

*) en la perdition, en marge: on la mort.

809

PSALMUS LXXXVIIL

810

13. An cognoscetur in tenebris mirabile tuum, et iu-
stitia tua, in terra oblivionis? 14. Ego autem ad te
Iehova damavi, et mane oratio mea praeveniet te.

11. (An mortuis.) Signifioat his verbis, nisi
celeriter festinet Deus ad opem ferendam, non ven-
turnm in tempore: quia vix tantillum a morte
distet, ergo hnno esse extremum articulum, si Deus
eum invare velit, quia posthao cessabit occasio.
Quaerit ergo quousque differre velit Deus, an ut
mortuos miraculo excitet. Quanquam autem pro-
pheta de ultima resurrectione non loquitur, quae
8uperior erit reliquis omnibus miraculis, excusari
tamen non potest excessus, quia Deo tempus prae-
scribere nostrum non est ferendi auxilii: quia in-
iuriam faoimus eius potentiae, nisi statuimus tam
facile ei esse, reddere vitam mortuis, quam mature
occurrere, et antevertere ultimum discrimen. Et
certe talis semper fuit sanctorum constantia, quae
carnis infirmitatem aliqua in parte resiperet, ut
etiam in ipsis virtutibus quod vitii admistum erat,
necesse fuerit paterna Dei indulgentia tolerari.
Dum quaerit an in sepulcro narrabitur Dei bonitas,
non intelligit mortuos carere sensu, sed prosequitur
quod iam ante dixerat, magis opportunum esse
auxiliandi tempus dum homines in periculis adhuc
clamitant, quam si mortuos e sepulcris exoitet.
Rationatur autem ex oommuni more, quia Deus
solitus non esset mortuos e sepulcris testes ao prae-
cones snae bonitatis producere. Fidem Dei annectit
olementiae : quia quoties suornm liborator est Deus,
se in promissionibus veracem fuisse confirmat.
Porro ad promittendnm non aliunde quam mera
sua bonitate inducitur. Quod vero tam fidem quam
bonitatem, virtutem et iustitiam in terra oblivionis
oognosoi negat, perperam trahunt homines fanatici
ad cra8sum errorem, quasi morte abolerentur ho-
mines: quia tantum disserit de modo iuvandi or-
dinario: quia Deus mundnm hunc instar theatri
esse voluit, ad gratiam, qua prosequitur humanum
genus, demonstrandam.

14 (Ego autem ad te.) Qnamvis aliqua pertnr-
batio fherit in prophetae verbie, quam confessus
8um vitiosam fuisse: hoo tamen rarae fidei et pie-
tatto signum fuit, nnnqnam desistere a studio pre-
candi. Nam hoo sensu dioit se mane festinasse: ne
putemus lente et frigide fuisse cnnctatum, donec
cogeret nltima necessitas. Modeste antem his ver-
bis admonet, non factnm esse sua pigritia nt in
diuturnis malis contabuerit, ac si Deum non quae-
siiseet. Atque exemplnm hoo in primis est notabile,
ne despondeamns animos, si quando preces nostras,
lioet voluntariae et aseiduas, contingat tamen pro-
fectu oarere.

15. Utquid Iehova repudiabis animam meam,
abscondes faciem tuam a me? 16. Ego miser et
moribundus a pueritia, tuli terrores tuos dubitando.
17. Super me transierunt furores tui, formidines tuae
exciderunt me. 18. Circumdederunt me sicut aquae
quotidie, cinxerunt me ,simul 19. Removisti a me
amicum et socium, famtliares mei tenebrae.*)

15. (Ut quid lehova.) Quamvis lamentationes
istae primo intuitu moerorem absque ullo solatio
prae se ferant, continent tamen in se tacitas preces.
Neque enim superbe cum Deo litigat, sed flebiliter
malis suis exoptat remedium, atque hoc genus
querimoniae merito inter gemitus inonarrabiles cen-
8eri debet, quorum meminit Paulus ad Bomanos
capite 8, versu 26. Nec vero si putasset Propheta
se respui et abominationi esse, orando perseverasset,
verum carnis sensum, cni fortiter reluotabatur, hio
in medium proponit, ut re ipsa tandem, et mani-
festo effectu appareat, non frustra oum orasse.
Ergo quamvis hic Psalmus non claudatur gratiarum
actione, sed in lamentabilem querimoniam desinat,
ac si nullus restaret gratiae locus, eo utilior est ad
nos in precandi officio retinendos: quia certe non
destitit propheta, gemitus hos in Dei sinum depo-
nens, sperare quam non videbat salutem: qnia non
vocavit initio Deum salutis suae, ut sibi postea
nihil de eo promitteret. Gur vero se moribundum
a puero fuisee dicat incertum est, nisi quod proba-
biliter coniicere licet fuisse multis modis duriter
examinatum, ac si eius vita inter varias trepida-
tiones ao metus e filo penderet. Unde etiam col-
ligimus, furores Dei et formidines, de quibus con-
tinuo post loquitur, non exigui tantum fuisse tem-
poris: idque exprimit per vocem quotidie. Iam
quum nihil magis horribiie sit, quam Deum nobia
infensum concipere, non abs re diluvio anxietatem
suam comparat. Hinc etiam dubitatio: quia fieri non
potuit quin eins animum dira inquietudine iactaret
irae Dei sensns. Quaeritur tamen quomodo fidei
consentiat vaoillatio, et certe ubi quis perplexus
haeret ao dubins, imo hnc et illuo agitatur, videtur
absorpta esse fides. Sed experientia nos doeet,
fidem, dum fluctnatur in his agitationibus, snbinde
tamen resurgere ne mergatur, quod si quando
suffooatur, foveri tamen absconditam, quia quan-
tumvis insurgant procellae, clypeum tamen illum
opponit, Deum manere fidelem, ut suos nunquam
frustretur, vel deserat.

*) mes familiera sont tenebrea, en marge: oa se
cachent.

811

PSALMUS LXXXIX.

812

PSAIMUS LXXXIX.

ARG. Propheta qnifiquis fuerit Psalmi autor, Deo snpplica-
turua pro affliota ecclesia, foedns Dei qnod cum Davide
pepigerat, sibi et reliquie ad bene aperandi materiam
proponit. Oommemorat deinde in genere Dei poten-
tiam, qnae perspioitnr in tota mundi gubernatione : ad
haeo ad redemptionis memoriam deecendit, in quaDeus
paterni sni erga electum popnlum amoris aetornum
specimen exhibnerat. Inde itcrum ad foedns cum Da-
vide percu88nm revertitur, in qno pollicitns fnerat Dens
se in regis favorem populo semper fore propitinm.
Tandem subiicit querimoniam, quod Deus quaai pacti
sui oblitus, eccleeiam exponat impiorum libidini, nec in
tristi vastitate qnidquam opis vel solatii ostendat.

1. Eruditivum Ethan Ezraitae. 2. Clementias
Iehovae in aeternum cantabo, in aetatem et aetatem
cdebrdbo veritatem tuam ore meo. 3. Quia dixi, per-
petuo clementia aedificabitur : coelos stabilies, veritas
tua in iUis. 4. Pepigi foedus cum electo meo, iuravi
Davidi servo meo. 5. Usque in aeternum stabiliam
semen tuum, et aedificabo in aetatem et aetatem so-
lium tuum. Selah.

1. (Eruditivum Ethan.) Quisnam fuerit hic
Ethan, oui adscribitur Psalmus, mihi non satis
liquet, nam si unum osse dicamus ex iis quatuor
quibus ob sapientiae praestantiam confertur Solomo,
1. Reg. 4, 31 non quadrabit in eius aetatem argu-
mentum. Nisi forte Solomoni superstes, tristem et
funestam, quae tunc aocidit, dissipationem, quae
praeludium erat ruinae, defleat. Etsi enim populus
in duas partes divisus, stetit adhuc incolumis, quum
tamen dissidium illud sanoitam a Deo unitatem
abrumperet, quid potuit spei esse residuum? Adde
quod ab uno capite, a quo decem tribus impie de-
fecerant, pendebat salus totius corporis. Quam
horribile vero portentum fuit, statim post unius
hominis aetatem oernere regnum illud, quod usque
ad finem mundi integrum florere debebat, misera
laoeratione deforme? Quis non putasset lusorium
et inane fuisse oraoulum illud, cuius fides tam brevi
temporis spatio pessundata erat? Ergo si plaoet
Ethan illum Psalmi fuisse autorem, licebit eius
querimonias in tempus illud conferre, quo non modo
labefaotatum fuit Davidis solium, sed maior pars
populi se a Deo alienavit, fratresque mutuis et in-
testini8 discordiis se conficere ooeperunt. Ego oerte
in ro dubia nihil video probabilius. Nam qui vo-
lunt spiritu prophetico praemonitum fuisse populum
de futuris cladibus, facile refelluntur ab ipso con-
textu, ubi diserte scriptor, quisquis fuerit, muta-
tionem deplorat quae prima oontigit ex factione
Iarobeam.

2. (Clcmentias Iehovae.) Tenendum est quod
nuper attigi, exordium fieri a Dei laudibus et foe-

deris memoria, ut fideles oontra graves tentationum
machina8 fidem suam stabiliant Nam ubi nos ad
preoandum accingimus, si in ipso vestibulo occurrat
desperatio, vi et impetu perrumpere necesse est, ne
flaccescant animi, prorsusque defioiant. Oonsilium
ergo prophetae fuit, inter ipsa prinoipia firmis et
solidis fulturis munire piorum animoe, ut Dei pro-
missione freti, quae fere in speoiem conoiderat, re-
pulsie omnibus tentationum machinis, quibus gra-
viter concutiebatur eorum fides, non dubitarent de
regni instauratione bene sperare, et pro ea con-
stanter preoari. Etsi igitur ex tristi ruinae specta-
oulo pro sensu oarnis coniioere poterat Ethan se et
reliquos fideles fuisse delusos, se tamen Dei mieeri-
oordias quae tuno erant absoonditae, oelebraturum
dioit. Quia vero non facile erat, Deum, quem
severum et rigidum experiebatur, olementem agno-
scere : ut hano tentationem copia et varietas gratiae
Dei superet, sibi in plurali numero proponit
bonitates.

3. (Quia dixi.) Rationem assignat cur Dei
laudes continuet inter res adversas, quia ne sic
quidem desperet Deum suis propitium fore, quam-
vis asperius eos castiget. Neque enim os quiaquam
libere aperiet ad laudandum Deum, nisi qui certo
persuasus erit, etiam dum suis irascitur, nunquam
paternum affectum exuere. Istud enim dicere, cuius
meminit, tantundem valet atque infixum habere in
animo: ac si dioeret, quidquid haotenus acciderit,
sibi tamen non fuisse excussam gratiae Dei fidu-
oiam in futurum tempus , seque in hoo proposito
staturum. Notandum vero est, non sine difficili
oertamine prophetam fide amplexum esse Dei boni-
tatem, quae tunc prorsus evanuerat: ut discamus,
si quando auferat nobis Deus omnia amoris signa,
statuere tamen in cordibus nostris aetemum miseri-
cordiae aedificium de quo hic agitur: qua metaphora
significat propheta Dei misericordiam propagatum
iri, vel continuam fore, doneo ad finem suum vei
oomplementum perveniat. In secundo membro ali-
quid subaudiondum est: quia huo summa redit,
non minus fore stabilitatis in Dei fide, quam in
ipsa coelorum conistentia, quae aeterna est, et ab
omni mutatione immunis. Porro coelos intelligo
non modo visibiles, sed qui totam mundi arohi-
tecturam superant: quia hio Dei veritas supra
mundi elementa in ooelesti regni Dei gloria lo-
oatur.

4. (Pepigi foedus.) Quo se et omnee pios me-
lius confirmet in fide oraculi, autoritatem accersit
ex Dei persona, quem hio loquentem inducit. Nam
quia ex ore Dei pendere debet fides, plus ponderis
et energiae huic loquendi formae subest, dum in
medium prodit ipse Deus, nosque propria voce in-
vitat. Ubi autem hoc modo nos praevenit, nullus
iam est temeritati locus si familiariter ad eum ac-

813

PSALMDS LXXXIX.

814

cedimus: sicuti rursus nihil nobis sine verbo Dei
imaginari fas est de eius gratia, vel noetro arbitrio
sperare quod non est pollicitus. Iam promissio hac
loquutione magis redditur authentica, ubi refert
Deus iureiurando interposito, foedus se cum Davide
servo buo pepigisse. Nam quia solebant olim foe-
dera incidi in tabulaa aeneas, metaphoram sumptam
ex more illo usurpat. Duobus vero epithetis ornat
ipsum Davidem, vocans eleotum suum, et servum.
Nam qui priorem titulum ad Abraham trahunt, non
satis attendunt ad communem loquendi formam, qua
bis idem repetitur. Iam eleotus Dei vocatur, quem
Dcus mero beneplacito, non modo posteris Sauiis
et tot viris insignibus, sed etiam fratribus suis
praetulit. Ergo si quaeritur foederis causa vel
origo, venire ad Dei electionem necesse est. Servi
nomine, quckl oontinuo post sequitur, ne intelligas
Davidem quidquam suis obsequiis fuisse promeri-
tum: sed regiae dignitatis intuitu vocatur Dei mi-
nister: quia non se temere ingessit, sed vocatione
legitima fretus, imperium sibi divinitus oblatum
recepit. Iam ex ipsa foederis summa colligimus,
prophetam non frustra in usum suum et totius
populi illud accommodasse : quia non pepigit Deus
privatim cum Davide, sed totum ecclesiae corpus
in fiituras aetates respexit. Etsi enim de Solomone
et reliquis successoribus aliqua ex parte intelligi
hoc debet, Stabiliam solium tuum in aeternum:
sciebat tamen propheta, solidam perpetuitatem non
posse nisi in Christo reperiri. Et certe regem unum
creando, non unius tantum familiae Deus respectum
habuerat, posthabito et neglecto populo cum quo
foedus ante pepigerat in manu Abrahae, sed detulit
imperium Davidi eiusque filiis, ut praeessent in
communem omnium salutem, donec Christi adventu
aolium vere stabiliretur.

6. Et cdebrabunt coeli miractdum tuum Iehovah y
etiam veritatem tuam in coetu sanetorum: 7. Quia
quis in nubibus aequabi&ur Iehovae, similis erit leho-
vae in fUiis deorum? 8. Deus terribUis in coetu
sanctorum valde, et metuendus super omnes qui in
circuitu eius sunt. 9. Iehova Deus exercituum 9 quis
sicui tu fortis Deus? et veritas tua per curcuUus tuos.

6. (JBt cdebrabunt codi.) Propheta loquutus de
foedere Dei, sicuti fides exordium debet facere a
verbo, nuno ad generale operum eius encomium
descendit. Quanquam notandum est, non alio fine
disserere prophetam de admirabili Dei potentia,
nisi quo melius illustretur sanotitas foederis, exola-
mat enim huno esse Deum qui iure colendus sit
ao metuendus, cui sit habenda fides, cuius virtuti
seoure inniti liceat. Itaque miracutum quod primo
loco ponit, libenter ad potentiam restringo quam
exserit in oonservatione suae eoolesiae. Yerum qui-

dem est coelos admirabilis Dei potentiae optimos
esse testes ac praecones: sed ex contextu melius
patebit ad eum quem dixi scopum elogia omnia re-
ferri. Nam recte, meo iudicio, per ooelos quidam
interpretes angelos intelligunt, quibus in salute ec-
olesiae oommunis est laetitia et gratulatio: idque
confirmat posterius membrum, ubi dicit veritatem
Dei in coetu sanctorum esse praedicandam. Neque
enim dubium est quin eandem sententiam hic con-
tinuet, et veritatis nomine, insigniat praeclaras li-
berationes quibus Deus fidem servis suis datam
praestiterat.

7. (Quia quis in nubibus.) Nunc magis illustrat
propheta quod dixit de mirabilibus Dei: ac empha-
tice exclamat, Quis poterit Deo in nubibus con-
ferri? Nubes autem vel coelum exprimit: quia
mirum non est, in terra nihil inveniri quod ad Dei
gloriam accedat. Nam etsi excellit homo prae aliis
animantibus, videmus tamen quam misera sit abie^
ctaque eius conditio, imo quam plena ignominiae et
probri. Unde sequitur, sub coelo nullam excellen-
tiam Deo aemulam esse: sed dum in coelos con-
scendimus, admiratione rapti, fingimus deorum tur-
bam quae veram deitatem abolet. Ac posterius
membrum exegeticum est, ubi negat propheta inter
filios deorum, quemquam esse vero et unico Deo
similem. Nam quod per nubes vel coelos quidam
intelligunt solem, lunam, et stellas, ipso contextu
refellitur. Summa ergo est, etiam in coelis ipsis
unicum Deum eminero absque socio. Et angelos
quidem vocat filios deorum: quia nec originem ex
terra traxerunt, neque corruptibili corpore sunt ve-
stiti: sed coelestes sunt spiritus divina praediti
gloria. Non quod pars sint essentiae Dei, sicuti
somniant fanatici homines: sed quia in ipsis poten-
tiam suam Deus exserit, hoc elogio eorum natura
a nostra distinguitur. Summa est igitur, Quamvis
in angelis refulgeat maior dignitas quam in aliis
creaturis, quae etiam in sui admirationem nos rapit:
non tamen appropinquare Deo, ut sua eminentia
eum obscurent, vel imperium obtineant cum eo
commune. Quod diligenter notandum est: quia ut-
cunque Deus passim angelos pronuntiet sibi esse
ministros et paratos ad obsequium: mundus tamen
unico Deo non contentus, multas sibi deitates fa-
bricat. Eodem pertinet proximus versus, ubi dicit
propheta Deum esse formidabUem in coetu sanctorum.
Diabolicam enim illam superstitionem corrigit ad
quam propensi sunt fere omnes, quum angelos sine
modo et ratione extollunt. Atqui si ipsi quoque
angeli trepidant et expavescunt coram Dei maie-
state, quomodo non oogentur in ordinem, ut solus
Deus in solidum regnet? Porro eos in circuitu Dei
locans, intelligit instar satellitum ciroumdare solium
eius, praestoque semper adesse ad subeunda iussa.
Postea denuo idem repetit, Quis sicut tu fortis? ut

815

P8ALMUS LXXXIX.

816

ut metu saltem territi, discamus non spoliare eum
debito honore. Oaeterum ne nimis noa absterreat,
aliquid duloedinis admisoet, veritcUem eius per amnes
circuitus spectari praedioans: ao si diceret, Deum
Bemper oonstare suis promissis: et quidquid muta-
tionum accidat, manere tamen a tergo et fronte, a
dextra et sinistra veracem.

10. Tu dominaris superbiae maris: dum attol-
Imitur fluctus eius, compescis eos. 11. Tu afflixisti
sicut vulneratum Aegyptum, in brachio fortitudinis
tuae dispersisti inimicos tuos. 12. Tui sunt coeli,
etiam tua est terra, orbem et plenitudinem eius tu
formasti. 13. Aquilomen et Meridiem tu creasti:
Thabor et Hermon in nomine tuo exsultabunt. 14. Tibi
brachium cumpotentia: roborabis manum tuam, at-
tolles dexteram tuam. 15. Iustitia et iudicium locus
sciii tui, clementia et veritas praecedent faciem tuam.

10. (Tu dominaris) Iam admonui, quae hacte-
nus generaliter propheta disseruit de virtuto Dei,
referenda esse ad redemptionis miraculum, quod
iam diserte celebrat. Quanquam enim quidam flu-
ctuB maris componi interpretantur , quia Deus non
patitur submergi diluvio totum orbem: ego tamen
coniunctim duos istos versus legens, prophetam exi-
stimo de rubro mari loqui, quod Deus compescuit
ut transitum daret populo suo. Subiicit enim con-
tinuo post, totam terram Aegypti instar hominis oc-
cisi fuisse prostratam. Quibus verbis Dei gratiam
in liberanda ecclesia commendat. Neque enim du-
bium est quin sibi et aliis proposuerit paternum
Dei amorem, quo liberius ad eum confugeret, siouti
Deum praedicans brachio suo forti contrivisse hostes,
ab experimentali notitia colligit, quoties visum fue-
rit, idem semper facturum.

12. (Tui sunt codi.) Tertio repetit, Deum qui
electi populi fuit liberator, imperio suo regere to-
tum orbem. Nam ex creatione oolligit Deum actua-
liter moderari quidquid in coelo et terra agitur:
quia absurdum esset, coelos a Deo creatos, fortuito
nuno volvi, et res vel hominum arbitrio, vel temere
et casu misoeri in terra: quia proprium Dei est
tueri et gubernare quidquid oondidit: ne cum pro-
fanis hominibus imaginemur pulcerrimi huius thea-
tri oonspeotu otiosum frui. De meridie et septen-
trione loquens, item de montibus Hermon et Thabor,
accommodat sermonem ad sensum rudis vulgi:
quasi diceret, nullam esse mundi partem quae non
revereatur opificem suum, atque observet. Proxi-
mum quoque versum simul contexo, quod brachium
Dei instructum sit potentia, manus eius rcbore, et
dextra eius summam cdsitudinem obtineat. Nam quod
resolvunt quidam in optativum, robores manum
tuam et dextram attollas: remotius videtur a pro-

phetae mente, qui simpliciter, ad pios omnes aoi-
mandos, inaestimabilem Dei fortitudinem celebrat.

15. (Iustitia.) Plus etiam valent haec elogia
ad spei confirmationem, quam si in medium propo-
sita esset sola Dei fortitudo. Et quoties fit Dei
mentio, ad has praecipue virtutes quae fidem aedi-
fioant mentes intendere oonvenit: ne frustra eva-
ne8camus in argutis speculationibus, quibus dum se
oblectant stulti homines, non tenent quid sit Deus.
Propheta igitur ad regum ineignia vel pompas al-
ludens, dicit iudioium et iustitiam esse fulturam
solii eius, ut oonspicuus emineat: Glementiam vero
et veritatem esse quasi apparitores, ao si diceret,
loco purpurae, vel diadematis, vel soeptri, his in-
signibus ornari Deum, quod iustus sit, et aequus
mundi iudex, misericors pater, et fidelis suorum
protector. Nam quia terrenis regibus non suppetit
intrinseca dignitas, aliunde eam mutuantur: Deus
autem qui se uno oontentus, nullis adminioulis io-
diget, splendorem imaginis suae in iustitia, bonitate,
et veritate sua nobis proponit.

16. Beatus populus qui novit iubUationem, Ie-
hova in splendore vultus tui ambulabunt. 17. In na-
mine tuo exsultabunt quotidie t et in iustitia tua effe-
rentur: 18. Quia gloria roboris eorum tu es, et in
beneplacito tuo efferetur cornu nostrum. 19. Quia
Iehovae dypeus noster, et Sancto Israelis rex noster.

16. (Beatus populus.) Prosequitur quod de ec-
clesia attigerat, non modo quia ad intuitum operum
Dei oaecutiunt increduli, sed quia prophetae non
aliud quam piis bonam spem dare propositum est,
ut secure in Deum recumbant, nullisque malis fran-
gantur, quin eum intrepide invocent Beatos autem
esse dicit quibus datum est in Deo laetari: quia
etsi Dei liberalitate communiter pascantur cuncti
mortales, non tamen sensus paternae eius bonitatis
ad omnes pervenit, ut sibi propitium esse persuasi
de salute sibi gratulentur. Singulari itaque privi-
legio dignatur suos eleotos, gustandam illis bonita-
tem suam praebens, ut ad gaudium et iubilationem
colligant animos. Et certe nihil miserius, quam in-
credulos bruto stupore calcare Dei beneficia, quibus
8Q, ingurgitant: quia eo foedior est eorum ingrati-
tudo, quo largius eos Deus saginat. Haeo igitur
vera felioitas, Dei bonitatem concipere, quae animos
nostros gaudio ocoupans, ad laudes et gratiarum
actionem incitet. Effectu deinde probat beatos esse
qui laeti et hilares Deum agnosount patrem: quia
non modo fruantur eius benefioiis, sed favore eius
freti, totum vitae oursum tranquilis animis peragant.
Hoo enim valet ambulare in lumine vultus eius, dum
persuasi sumus peculiariter ab eo salutem nostram
ourari, eumque excubias agere pro salute nostra,
acquiescere in providentia eius. Eodem pertinet

817

PSALMUS LXXXIX.

818

laetitia in nomine, et gloriatio in iustitia. Sumraa
enim est, satis et super in Deo reperire fideles quo
exsultent et glorientur. Per vocem quotidie notare
videtur firmam et solidam continuationem : atque
ita oblique perstringere stultam eorum arrogantiam
qui yento tantum inflati, superbiendo in suis viri-
bus, oornua in sublime tollunt. Nam ut male sunt
fundati, tandem concidere necesse est. Unde se-
quitur, nullam esse veram magnanimitatem , nec
ullam virtutem stare, nisi quae unius Doi gratiae
innititur: sicuti etiam magnifice Paulus Rom. 8, 31
se iactat, Si Deus pro nobis, quis praevalebit cou-
tra nos? Et malis omnibus tam praesentibus quam
futuris insultat.

18. (Quia gloria.) Confirmat eandem senten-
tiam,. quod scilicet nunquam Deus fideles suos vir-
tute destituat. Gloriam enim virtutis eorum vocans,
significat eos ita semper fulciri praesenti Dei auxi-
lio, ut merito in ipso glorientur: vel, quod idem
valet, virtutem Dei in illis iuvandis ao sustinendis
semper exstare gloriosam. Quanquam interea mo-
nentur sui officii, ut quod stant salvi et integri,
laudem Deo referant. Quod si vere de praescnti
vita dictum est, longe magis in spiritualem animae
vitam competit. Iam quo uielius oommendet hanc
Dei beneficentiam , simul docet a mero eius benc-
placito pendere. IJnde sequitur, in solidum devin-
ctos et adstrictos esse Deo, qui sola liberalitate
et gratuita ad prosequendum suum auxilium in-
ducitur.

19. (Quia Iehovae.) Quia in rege summum
erat populL praesidium, specialiter admonet pro-
pheta, hoc quoque Dei donum esse, quod a rege
ipso protegitur salus fidelium. Quanquam notan-
dum est, prophetam non ita fuisse defixum in tem-
porali et caduco regno, quin finem simul expende-
ret, sicuti mox videbimus. Sciebat enim nonnisi
Ohristi respectu favorem Dei a capite in totum
ecclesiae corpus defluero. Ac primo quidem meta-
phorice regem vocans clypeum, sicuti hanc figuram
scriptura aaepe usurpat, eius tamen manu et opera
nonnisi divinitus fatetur populum defendi. Ac idem
seoundo membro repetit, pronuntians regem a Deo
esse datum qui populum gubernet: ideoque defen-
sionem quae a rege provenit, Dei beneficium esse.
Iam meminerimus, quod de umbratili regno dicitur,
proprie quadrare in Christi personam, qui nobis
datus est a patre salutis custos, ut eius manu pro-
tegamur.

20. Tunc loquutus es in visione mansuetis tuis 9
et dixisti, Posui adiutorium super fortem, exaltavi
electum e pqpulo. 21. Inveni David servum meum f
oleo sanctitatis meae unxi eum: 22. Ideo manus
mea stabUietur cum eo , utique brachium meum robo-
rabit eum. 23. Non erit exactor inimicus in eum,

Caivini opera. Vd XXXI.

nec fUius iniquitatis affliget eum. 24. Et conteram a
facie eius oppressores eius, et qui oderunt eum per-
cutiam.

20. (Tunc loquutus est.) Fusius iam explicat
cur dixerit regem electi populi e coelo datum esse
ad publicae salutis conservationem : quia acilicet
neque suffragiis hominum fuit electus, neque sumpsit
ipse sibi tyrannidem, vel malis artibus obrepsit:
sed quia divinitus electus erat publicae salutis mi-
nister, sub eiusdem Dei auspiciis et ductu officio
suo perfungi. Consilium enim prophetae est, ut
paulo post clarius videbimus, divinum huno regem
a reliquis omnibus discernere. Nam etsi vere docet
Paulus Bom. 13, 1 non esse potestatem nisi a Deo,
longum tamen disorimen fuit inter Davidem, et
terrenos omnes reges qui humanis mediis imperium
adepti sunt. Deus enim servo suo Davidi sceptrum
de manu (quod aiunt) in manum tradiderat, eum-
que sua auctoritate locavorat in solio. Particula
JX> quae proprie significat tunc, aocipitur etiam
pro olim. Sensus ergo est, quum alii nascantur
reges, qui haoreditario iure succedunt parentibus,
alii creentur, alii vi et manu potcntiam sibi acqui-
rant: Deum huius regni esse autorem, quia voce
sua Davidem elegit. Etsi autem consilium suum
patefecit Samucli: quia tamen plurali numero dicit
propheta, pluribus idem oracuium fuisse traditum,
oerto colligero licet plures fuisse testes adhibitos,
qui uno consensu assererent Davidem fuisse divi-
nitus creatum rcgem. Et certe quum tunc alii
prophetae floruorint, probabile non esset de re tanta
fuisse celatos. Solus tamen nominatur Samuel,
quia et praeco fuit vaticinii, et minister unctionis.
Porro quum vel per somnium, vel per visiones pro-
phetis tuno loquutus sit Deus, hio ponitur altera
specios. Sequitur deinde summa oraculi, quod Deus
auxilio fortem vel robustum instruxerit quem elege-
rat, ut regno praeficeret. Fortis vocatur, non quod
propria fortitudine excelleret: (quando et exiguae
staturae fuit, et inter fratres contemptibilis, ut eum
Samuol quoque ncglectim praeteriret :) sed quia
post electionem ornatus fuit nova virtute, et regiis
aliis dotibus: sicuti quum apostolos elegit Christus,
non titulo duntaxat eos ornavit, sed simul contulit
quae ad munus cxscquendum erant necessaria. Et
eandem hodie spiritus gratiam in suis ministris
exserit. Robur ergo Davidis, cuius hio fit mentio,
electionis effectus fuit, quia Deus regem creando
virtute simul instruxit quae ad populi conservatio-
nem sufficeret. Quod etiam clarius apparet ex se-
cundo membro, ubi origo notatur invictae huius
fortitudinis, quia scilicet electum Deus e plcbe extur
lerat. Sunt enim voces oinnes emphaticae: quia
quum pronuntiat Deus se exaltasse, intelligitur hu-
milis et abiecta conditio, in qua obscurus latebat

819

PSALMUS LXXXIX.

820

David antoquam rnanum Deus porrigoret. Eodem
spootat quod addit, e popido, sensus enim cst, Igno-
bilem tunc ot ex infima plebe fuisse, ct qui nihil
eximium prae se fcrret, quum ultimus esset in ru-
stico tugurio, et intor pccuarios. In voce electi nos
ad suum arbitrium revocat Deus: ac si vetaret
aliam causam investigaro, quam quod ita placuit.

21. (Inveni David.) Gonfirmat oandem senten-
tiam propbota, nihil fuisse regium in Davide, nisi
quatcnus antcvortit eum Deus sua gratia. Hoc
enim cxprimitur inveniondi verbo: ac si diceret
Deu8, gratis a so assumptum fuissc, ideoque scrvi
nomon non meritum aliquod notat, sed ad vocatio-
nem refertur, ac si sancirct Dous sua autoritate
eius imperium, quia si Doo probatur, legitimum
osse dubium non est. Gratuita enim elcctio so-
cundo mcmbro itcrum confirmatur: quia unctio
quam David ipse non quaesivit propria industria,
sed praeter spem adeptus est, honoris causa fuit.
Quia ergo sponto ot mero suo beneplacito Davidi
occurrit Deus, ut cum manu Samuelis in rcgom
ungeret, mcrito pronuntiat sc illum invenisso.
Postoa adiungit se custodom fore huius regni, cuius
auctor cst : sicuti non solet inchoata sua opera de-
8crore, scd continuo progrossu perducore ad suum
fincm.

23. (Non erit exactor.) Nominatim exprimit,
quamvis liostibus non carcat David, praesto fore
Dci virtutem ad eum tuendum, ne iniusta violentia
prcmatur. Nogat igitur Davidem foro hostibus tri-
butarium: sicuti qui bello devictus est, cogitur
8ubire iniquas victoris legos. Interim quod hostes
eius vocat filios iniquitatis, tacite ostendit innoxium
forc doininationis genus, quod nemo absque iniuria
et scelore evertero tontabit. Summa cst, Davidem
eiusque posteros Dci praesidio tutos foro, et probe
munitos, ne hostium libidini sint expositi. Iam
quod pessundari regnum passus est Deus, ut Da-
vidis successorcs exteris et profanis regibus grave
tributum pondoro coacti sint, cum hac promissiono
non pugnat: quia satis fuit, accisis regni opibus,
manere tamen radicem, usquedum prodiret Ohristus,
in cuius dcmum manu stabile fuit rognum. Nam
quum tantam Dei bencdictionem tam rex quam
populus impie abiicorent, oorum culpa saepo con-
cussum regnum fuit: deinde imminutum, et tandem
collapsum. Ncque tamcn destitit interea Deus, ut
oraculum sanciret de rogni perpetuitato, cum illo-
rum ingratitudino oertando, spom aliquam fovero
et tueri. Adde quod, osores ot opprossores Davidis
nominando, admonet hoc solium non foro immune
ab incommodis et molestiis: quia scmper aliqui in-
festi erunt, nisi se Deus opponat.

25. Et veritas mea et clementia mea cum eo: et
in nomine meo exaltabitur cornu eius. 26. Et statuam

in mari manum eius> et in fluminibus dexteram eius.
27. Ipse clamabit ad me, Pater meus es % Deus tneus,
rupes salutis meae. 28. Etiam ego primogenitum po-
nam eum, excelsum prae regibus terrae. 29. Et in
saeculum servabo illi misericordiam meam, et foedus
meum firmum erit ei. 30. Et statuam in perpetuum
semen eius, et solium eius quasi dies coelorum.

25. (Et veritas mea.) Docet, continuum eius
gratiae quam inilio Davidi ostondit tenorem fore,
tantundom onim valcnt haec vorba ac si dixisset,
ut 80 veracem praestet, fore sempcr beneficum. Ita
vidcmtts, non modo a principio Doum exhibuisse
bonitatis suae specimeu in Davidc, sed oandcm
clcmentiam fuisse prosequutum: quod ad totam
Ghristi ecclcsiam spoctat, ut in toto salutis nostrae
cursu appareat Dei bonitas, non tantum in vesti-
bulo, sicuti nugantur sophistae. Cornu Davidis hic,
ut saepo alias, pro gloria, dignitate et potentia su-
mitur. Ideoque sensus cst, Doi beneficio prospcrum
scmper et florcntem foro regni statum. Additur
mox amplitudo. Nam quia populus suis sceleribus
viam praeclusorat Doi benodictioni, restrictior fuerat
eius haorcditas quam forobat promissio. Nunc pro-
nuntiat Dous, sub Davidc rursus propagatum iri,
ut totam regioncm a mari usquo ad Euphratem
populus occupot. Unde colligimus, non nisi in Da-
vidis porsona fuisso completum quod per Moscn
Deus fuerat pollicitus. Por fluvios tam solum Eu-
phratem intciligere licet, qui in multos alveos
scinditur, quam vicina etiam flumina a parte
Syriao.

27. (Ipse clamabit ad me.) Praecipuam rcgis
huius pracstantiam in eo fore memorat, quod filius
Dei ccnscbitur. Etsi autem quoscunque Deus cou-
stituit regcs, oodom honore dignatur: (sicut alibi
vidimus, Ego dixi, dii ostis, ot filii Excelsi omues,
Psal. 82, 6) hic tamen singulare aliquid dc sacro
et a se electo rege pronuntiat, et alio modo sibi
filium fore intolligit. Et paulo post vidcbimus altiore
in gradu locari quam terrenos regos, quamvis latius
dominentur. Hacc igitur unius tantum regis in
mundo praerogativa fuit, filium Dei vooari. Alioqui
non frigide modo sed absurde ratiocinatus esset
apostolus Heb. 1, 4 Ghristum contendens superio-
rem esse angelis, quia dictum est, Ero oi in pa-
trom, ct ipso orit mihi in filium. Ergo quamvis
tam angoli, quam reges quicunque rogeniti sunt
adoptionis spiritu, filii vocentur, cximitur tamen
David insigni praerogativa a communi omuium or-
dino, quum Dcus promittit sibi foro filium. Quod
cx proximo vorsu clarius liquet, ubi pritnogenitum
quoque appellat: quia emineat super omnes terrae
reges: qui honor tam omni humana dignitate, quam
angelioa excellentior ost. Si quis obiioiat, Davidem
unum ex grege mortalium, non fuisse aequalem

821

PSALMUS LXXXIX.

822

angelis: solutio facilis est, Si in se reputetur, non
posse in tam sublimem gradnm iure efferri: sed
quatenus Christi personam ad tempus sustinuit.

29. (In saeculum.) Saepius inculcat Deus hac
lege erectum a se fuisse regnum Davidis, ut in
finem usque atabiliatur. Porro clementiam priore
loco ponens, deinde addens foedus, causam foederis
designat: ao si uno verbo diceret esse gratuitum:
nec modo fundatum esse in gratia, sed in eadcm
quoque perstare: quia huo redit summa verborum,
Deum mi8ericordem semper fore erga Davidem, ne
unquam foedus intereat, unde sequitur, eius firmi-
tatem in meroDoi beneplacito consistere. Proximo
versu effectum suae veritatis exprimit, quia sempcr
manebit Davidis posteritas in rogio solio. Nam
quia sub coelo nihil est diuturnum, idco propheta
per dies coelorum aeternam durationem intelligit.
Unde sequitur, non posse constare huius vaticinii
effectum: donec ad Christum ventum fuerit, inquo
8olo demum reperictur ista aeternitas.

31. Si deseruerint filii eius legem meam, et in
iudiciis meis non ambulaverint: 32. Si edicta mea
profanaverint , et statuta mea non custodierint :
33. Tunc visitabo in virga transgressionem corum, et
in plagis iniquitatem eorum. 34. Sed clementiam
meam non auferam ab eo, et non mentiar in veritate
mea : 35. Non profanabo foedus meum, et quod egres-
sum est e labiis meis non mutabo. 36. Semel iuravi
in sanctitate mea, Si Davidi mentiar. 37. Semen
eius in aeternum stabit, et solium eius quasi sol co-
ram me. 38. Sicut luna stabilietur in sacctdum, et
testis in coelo fiddis. Selah.

31. (Si deseruerint.) Propheta ultra progreditur,
quamvis peccarent Davidis posteri, Deum tamen
poilicitum fuisse se illis fore placabilem, ne summo
iure exigeret vindiotam de eorum transgressionibus.
Caeterum quo efficacior sit promissio, Doum semper
loquentem inducit, ac si ex conceptis pacti verbis
cum eo ageret. Fuit autem valde necessaria additio :
quia nisi pro immensa sua indulgentia nobis Deus
ignoscat, ut lubrici sumus, atque ad continuos lapsus
proclives, nullum eius nobisoum foedus ratum vel
firmum erit. Quia ergo videbat Deus fieri aliter
non po8se quin posteri Davidis, quantum in ipsis
erat, sua oulpa subinde exoiderent a foedere, excep-
tionem hanc remedii loco addidit. Caeterum quia
utile est hominibus castigari Dei ferulis, non pro-
mittit Dous impunitatem qua alantur peccata, sed
paternam moderationem in poenis, ut vindictam
summo iure non exigat, nequo tamen levibus solum
delictis promittit veniam, sed peccatis quoque atro-
cibue. Neque enim temere has loquendi formas
usurpat, Legem relinquere, Profanare statuta, Non
ambuiare in iudiciis, Praecepta non servare. Neque

tcmere transgressionem vel perfidiam et iniquitatem
ponit. Ergo tolerantia Dei et lenitas, qua sibi rc-
conciliat posteros Davidis, ueque ad gravissima
scelera extenditur. Ostendit porro hic locue, dum
cooptantur homincs a Deo, non protinus ezuere
carnem suam cum vitiis: sicuti somniant fanatici
homines, simulac insorimur in corpus Christi debere
aboleri quidquid est in nobis corruptelae. Utinam
quidem possemus repento mutare ingenium, ut vi-
geret in nobis ista, quam requirunt, angelica per-
fectio! Sed quoniam procul ab ea nos distaro pa-
lam est, quamdiu circumferimus hanc carnem, aia-
bolico illo figmento valere iusso, confugiamus omnes
ad commune voniae asylum. Nam certe de eccle-
siae suao domcaticis Deus loquitur, ubi veniam
eorum sceleribus promittcns, reos fore defectionis
pronuntiat. Iam quod hic dicitur, ad veterem po-
pulum restringere non modo insulsum est, sed pror-
8U8 impium. Primum, illud quod iam saepius visum
cst pro confesso sumo, erectum fuisse umbratile
illud regnum, in quo mediatorem Deus ecclesiae
suae proponeret, idque non modo probatur Christi
et apostolorum testimoniis, sed ex re ipsa certo
aperteque colligitur. Nam Christo rcmoto, ubi illa
solii aeternitas cuius fit mentio? Secundus enim
Davidis successor maxima imperii parte spoliatus,
vix tribum unam et dimidiam ex duodecim retinuit.
Iam quod postea cladibus deformo fuit exiguum
illud regnum, donec tandem rex totusquo populus
cum summo dcdecore et contumelia in oxsilium tracti
sunt? Qualis vero solii dignitas fuit, quum rex iu-
gulatis in conspectu filiis, oapitale subiit iudicium?
2. Reg. 25, 7. Quod deindo precario Iudaeis habi-
tare in patria licuit, hoc fuit sino regni honore et
titulo. Itaque Ezechiel 21, 27 ter pronuntiat per-
versum fore diadema, donec vcniat cuius erit. Se-
quitur crgo, in sola Christi persona residere per-
petuum regni statum. Et certe quid vcl olim Iu-
daois commune fuisset cum Deo, vel hodie quoque
nobis es8et, nisi ad gratiam conciliandam interce-
deret mediator? Iam ergo qualitates regni do qui-
bus diximus, ad nos aptandae sunt. Sicuti enim
aeternitas ad spem beatae immortalitatis nos dedu-
cit, invictum autem robur animos nostros tran-
quillat, et quidquid machinetur Satan, et quamlibet
variae mortes nos circumdent, fidem nostram collabi
non patitur : ita venia quae promittitur, ad spirituale
Chri8ti regnum pertinet, sicuti etiam ex hoo loco
aeque colligitur, salutem ecclesiae nonnisi in Dei
gratia et veritate consistero. Si quis obiiciat, nun-
quam deficere in totum qui regeniti sunt Dei spi-
ritu, quia semen inoorruptibile in ipsis manet: id
verissimum esse fateor. Neo vero univorsalis de-
fectio hic notatur, ut nihil pietatis maneat residuum :
sed quia interdum contingit fideles ita iugum excu-
tere, ut videri possit suffooatus in illis Dei timor:

52»

823

PSALMUS LXXXIX.

824

ideo necesse fuit atrocibus quoque peccatis veniam
promitti, ne eos deeperatione obrueret talis quilibet
lapsus. Sio David ad tempus visus est in speciem
orbatus spiritu, quom sibi restitui postulat. Haeo
causa est cur foedis etiam et mortiferis transgres-
8ionibus spem veniao Deus relinquat, ne qua nos
scelerum gravitas arceat vel impediat a reconcilia-
tione quaerenda. Unde etiam ooarguitur nimia ve-
terum severitas, quibus iterum vel tertio lapsos ad
poenitentiam admittere religio fuit. Etsi enim ca-
vendum est ne vitiis habenas laxet facilitas, non
minua tamen est periculi in rigore immodico. Interea
notandum est, ubi Deus se transgressoribus fore
propitium denuntiat, qui legem suam violaverint, et
mandata profanaverint, coneulto odiosas istas voces
proferre, ut nos in vitiorum odium et detestationem
adducat, non autem allioiat ad peccandum. Summa
quidem haec tcnenda est, Quamvis non omni
ex parte gratiae Dei respondeant fideles, ideoque
abdicatione digni sint, Deum tamen illis foro pla-
cabilem : quia coniuncta eet cum foedere peccatorum
remissio. Et certe quum in lege Deus plus exigat
quam praestando simus, quidquid illic promittit,
inefficax est atque irritum: unde illud Pauli, Rom.
4, 14: Si ex lege haereditas, exinanita ost fides,
abolita promissio. Quo etiam respicit illud Ieremiae
31, 31: Feriam vobiscum foedus, non quale pepigi
cum patribus vestris, quod statim violarunt: sed
hoc erit foedus quod vobiscum paciscar, leges meas
inscribam cordibue eorum, et iniquitatibus eorum
propitius ero. Caeterum quia non adoptat nos Deus
ut impune peccemus, interponitur hio castigatio, qua
ostendit Deus sibi odio esse peccata: et fiiios suos
quid promeriti sint admonens, ad resipiscentiam
invitat et hortatur. Ergo inter indulgentiam quae
peccandi est illecebra, et extremum rigorem, qui in
exitium praecipitat, media est paterna castigatio,
quae vim obtinet medicinae. Propheta vero hic
vaticinium illud attingit quod refertur 2. Sa-
muelis capite 7, 14 ubi Deus se more humano
poenas de fidelibus sumpturum dicit, vcl quia ex
amore nascitur patris iracundia in puniendis filiis,
quia aliter male consuleret eorum saluti: vel anti-
thesis est inter ipsum et homines: ac si diceret, se
remissum fore et lenem: quia si virtutem suam
exserere velit, protinus vel solo digiti motu in ni-
hilum nos rediget. Ad huno quidem scopum tendit
uterquo loous, quoties fidelium peccataDeus puniet,
salubre fore temperamentum : ideoque ad hunc usum
referre convenit quidquid nobis infligit poenarum,
ut totidem sint medioinae. Atque in hoc nimis tur-
piter hallucinati eunt papistae: nam quia illia inco-
gnitua erat verus castigationum finis ao fructus,
Deum imaginati sunt de peccatoribus se ulcisci,
unde natae sunt satisfactiones, et ex illis rursum
indulgentiae quibus se redimere tentarunt. Atqui

Deo nihil aliud est propositum, quam vitia suorum
corrigere, ut bene purgatos sibi reconoiliet: siout
docet Paulus 1. Gor. 11, 32 fideles corripi, ne cum
hoc mundo damnentur. Ideoque manum suam sus-
pendit, ne poenarum onere ipsos opprimat, ao infir-
mitati eorum parcit. Ita impletur haec promissio,
Misericordiam eius a fidelibus non auferri, dum iras-
citur: quia non desinit amare quos vult esse cor-
rectos in salutem. Quanquam notanda est in verbis
personae mutatio: postquam enim dixit, Si filii eius
reliquerint legem meam, et quae sequuntur: tandem
subiicit, Non auferam misericordiam meam ab eo.
Certe plurali numero debucrat eos nominare de
qnibus habitus fuit sermo: sed consulto videtur
docuisse propheta, nonnisi Christi respectu nos re-
conciiiari Deo, et ex eo fonte petendam esse spem
misericordiae. Quod tandem sequitur, non mentiar
in veritate mea, plus aliquid exprimit, quam si di-
xisset, Deum in suis dictis fore veracem. Nam
fieri poterit ut effeetu careant promissiones, Deus
tamen fidelis maneat. Lox vera est ac sancta:
quid tamen iuvat, salutem in ea nobis promitti,
quam inde nemo conscquitur? Ergo longius hoc
loco Deus nos ducit, foedus suum efficax ratumque
fore promittens, non modo quia ipse verax erit,
sed quia retinebit suos fideles, ne vanitate sua
diffluant.

35. (Non profandbo.) Quia non aliunde quam
ex verbo vera misericordiae Dei notitia potest
concipi, iubet nos in foedere suo penitus defixos
C8se. Nam quo praestantius ae magis inaestimabile
beneficium, postquam semel adoptati sumus, nun-
quam abiici, eo magis difficilo est orcditu. Et sci-
mus quam variao subinde obrepere dubitationes
soleant. Ne ergo anxie et absque modo secum
discoptent fideles an Deum habeant sibi propitium,
iubentur ad foedus respicere, ac salutem illio sibi
oblatam amplecti. Fidem ergo suam commendat
Deus, ut nobis sufficiat sola promissio, neque alibi
quaeramus certitudinem salutis. Quia autem prius
dixerat, Si filii Davidis statuta mea profanaverint:
ad profanationem illam nunc alludens, negat se
eundem mutuo fore erga illos : ac si diceret, Quam-
vis non in totum respondeant vocationi suae fideles,
ut par erat, se tamen non passurum ut foedus
eorum culpa dissipetur: quia in promptum occurret
remodium gratuitae veniae. Priorem enim senten-
tiam prosequitur, Non mentiar in veritate mea:
non modo se veracem ex parte sua (ut loquuntur)
fore promittons, sed qualecunque obstaculum inge-
rant homines, ratum fore quod promisit: quia cer-
tabit cum eorum vitiis, ut bonitatis suae effectus
ad ipsos perveniat. Et certe quum Iudaeisua in-
gratitudine ao perfidia sese alienaverint a Deo,
non tamen fuit abolitum foedus quod innixum erat
immobili eius constantiae. Sic hodie quum peccata

825

PSALMUS LXXXIX.

826

nostra usque in coelos adsoendant, Dei bonitas
coelos transscendens, illis superior est.

36. (Semel iuravi.) Iure iurando nunc sancit
Deus quod prius se retulit pollicitum fuisse Davidi,
unde apparet, rem non levis momenti fuisse: quia
Deus non frustra sacrum suum nomen interponeret.
Interea rarae indulgentiae signum est, quod dum
nos ad diffidentiam propensos videt, tam humanitor
occurrit. Quo minus excusationis nobis reetat, nisi
promissionem tam probe sancitam indubia fide am-
plectimur, quum Deus, salutis nostrae studio, dum
Tult nos verbo suo addictos esse, nomini suo non
parcat. Nisi enim sufficiat nobis simplcx promissio,
illud quasi pignoris vice substituit. Adverbium
Semel significat iusiurandum esse irrevocabile, nec
ullum esse inconstantiae periculum. Dicit autem
se iurasse per sanctitatem suam: quia nusquam
invenietur maior per quem iuret. Nam dum nos
per ipsum iuramus, eum constituimus iudicem,
nobisque praeficimus, sicuti natura praeest. Sed
loquutio magis est emphatica, per sanctitatem, quam
si diceret, per se ipsum, non modo quia gloriam
eius commendat, sed quia ad confirmationem fidei
longe est aptior, dum fideles revocat ad terrenum
domicilium Dei quod sibi elegerat, ne procul quae-
rendus esset. Neque enim dubito quin sanctuarium
designet hoc nomine: neque tamen aliter quam per
se ipsum iurat, quia templum in quo residet no-
minans, extra se ipsum non egreditur, sed tantum
ruditati nostrae se accommodans, per sanctitatem
suam iurat quae in terra visibilis residet. Quod
ad formam iurandi eclipticam attinet, alibi vidimus
tritam fuisse Hebraeis. Sic autem admonebantur,
sobrie sumendum esse Dei nomen, ne temere et
audaoter iudicium sibi accerserent: quia abruptus
sermo et suspensus, instar fraeni erat ad ipsos co-
bibendos. Novum autem non est, Deum aliquid
mutuari a communi hominum more.

37. (Semen eius.) Sequitur nunc promissio, ius
regni semper mansurum penes posteros Davidis.
Duo enim simul coniungit, progeniem et solium,
quibus verbis promittitur regni aeternitas hac lege
ne ad alienos unquam transeat. Gitantur sol et
luna testos: quia etsi subiaceant corruptioni, plus
in 8e habent firmitatis quam terra vel a6r: quando
elemcnta videmus continuis mutationibus esse ob-
noxia. Quia ergo totum mundum sua agitatio
assidue permutat, conditio stabilior proponitur in
sole et luna: ne regnum Davidis aestimetur a
communi naturae ordine. Iam quum sedes regia
concussa fuerit sub Behabeam, ut paulo ante dixi-
mus, postea vero diruta et eversa: sequitur non
posse oraculum hoc restringi ad Davidem. Neque
enim sol interdiu lucere, et luna noctu destitit,
quamvis exstincta esset sine spe restitutionis externa
regni dignitas. Ideo donec ad Christum ventum

fuerit, videri fallax in suis promissis Deus posset.
Yerum hic surculus, qui emersit ex trunco Isai, re
ipsa ostendit fidem optimam his verbis constitisse.

39. Tu atUem abominatus es et repulisti, iratus
es Messiae tuo. 40. Cessare fecisti*) foedus servi
tui f profanasti ad terram diadema eius. 41. Dirupisti
omnes muros eius 9 posuisti munitiones eius fracturam.
42. Praedati sunt eum omnes transeuntes viam: fuit
opprobrium vicinis suis. 43. Extulisti dextram oppres-
sorum eius t exhilarasti omnes adversarios eius.
44. Etiam retudisti robur gladii eius, et non fecisti
eum stare in proelio. 45. Delevisti splendorem eius 7
et solium eius in terram detraxisti. 46. Minuisti
dies iuventutis eius> operuisti cum ignominia. Selah.

39. (Tu autem.) Hic conqueritur propheta, col-
lapso regoi statu, non exstare fidem oraculi, non
quod Deum mendacii insimulet, verum ut curas
suas et dolores familiaritcr reiiciat in eius sinum,
ut nobis permittit secum familiariter agere. Nam
etsi vota nostra ad eius arbitrium formare convenit,
non tamen fines transgreditur qui suppliciter de-
plorat ablata sibi esse gratiae et favoris signa:
modo ne spem abiiciat, vel contumaciter obmur-
muret, sicuti postea videbimus. Subiicit testimo-
nium placidae obedientiae, quo suas querimonias
propheta corrigit vel temperat quum in fino Psalmi
Deum benedicit. Itaque quisquis fuerit ille Rabbi-
nus, qui fas negabat hunc Psalmum recitari, stulta
et impia morositate damnavit quod Deus in filiis
suis tolerat. Neque enim haeo expostulandi liber-
tas qua utitur propheta, aiio tendit quam ut se
coram Deo exonerans, dubitationi et impatientiae
resistat. Quum autem dicit abominatus es et repu-
listi, si quis hoc vel exigere velit ad normam graecae
vel latinae linguae, erit ineptum: quia praecedit
quod longe atrocius est, secundo loco additur quod
est levius. Sed quia Hebraei gradus nostros non
servant, nihil est in hoc ordine absurdi. In tertio
verbo, causae redditio est: quia regem abiectum
esse significat propheta, eo quod iratus sit Deus.
Quidam hostium ludibria hic recitari putant, nempe
ut effugiant offendiculum, quod Rabbinus ille ferre
non potuit in hoc aspero loquendi genere. Sed
notandum est, prophetam ex communi sensu loqui,
quamvis certo apud se statueret non posse reiici
qui semel electus fuerat. Eodem pertinet quod se-
quitur de abolito foedere. Neque onim levitatis
aut inconstantiae Deum arguit, sed tantum queri-
tur, praeclara illa quae vidimus promissa in spe-
ciem concidisso. Nam certe quoties interrogant
fideles, Quousque tandem dormies? Item, Quo-
usque oblivisceris nostri? Deo somnum, vel obli-

*) tu a8 fait ceeser, en marge: ou as qnitte.

827

PSALMUS LXXXIX.

828

vionem non tribuunt: sed proferunt in medium
quas sanguis et caro suggerunt tentationes, ut in-
firmitatem qua premuntur mature Deus sublevet.
Itaque mirum non est, in borribili dissipatione pro-
phetam aliquid humanitus fuisse passum, ut diceret
minime conspici quod Deus promiserat. Neque
enim erat ferreae mentis, ut omnia videns contraria
verbo Dei, tristi illo confusoque spectaculo non
tangeretur: sed libere in Dei conspectum prodiens,
remedium quaerit, ne absorbeatur moerore, quod
factum esset, si intus fraenum rodendo, neglexisset
hoc levaraen. Quod mox addit, de proiecto in ter-
ram diademate, non videtur competere in tempus *
Rehabeam: nisi forte laceratio regni, vocetur dia-
dematis proiectio. Sed quae postea adduntur, nisi
hyperbolice accipias, necessario referri debent ad
maiorem cladem. Hoc si placeat, non erit autor
Psalmi Ethan, ille unus ex quatuor sapientibus
quorum tit mentio in sacra historia 1. Reg. 4, 31.
Quare in re dubia, libera sit cuique probabilis con-
iecturae eleotio.

41. (Dirupisti.) Quanquam alio causam trans-
scribere promptum esset cur dirutae essont fractae-
que munitiones, pie tamen sancteque Propheta
Deum agnoscit autorem, quia principium illud re-
tinet, non potuisse nisi eo irato, quod ipse erexerat
regnum, libidine hominum dissipari. Postea meta-
phorioe deplorat expositum in praedam fuisse viato-
ribus, quemadmodum si ager vel hortus, dirutis
maceriis, ad spoliationem pateat. Auget alia in-
dignitate quod per se plus satis grave erat, dicens
probro Jiaberi passim a vicinis. Neque enim du-
bium est quin profani homines in occasione tam
plausibili proterve insultaverint, Hiccine divinus est
ille rex angelis excellentior, cuius solium cum sole
et luna staturum erat? Porro quum in Deum re-
ciderent haeo maledicta, merito propheta deplorat
contumeliose rideri Messiam, cuius dignitas coelesti
unctione sancita fuerat. Addit postea, Deum ab
hostium parte stetisse: quia satis intelligit non nisi
volente Deo, praevaluisse hostes, dum alios virtute
instruit, alios effeminat. Denique quotquot accide-
rant clades, totidem colligit signa esse alienationis
Dei: quo propitio totus mundus, quidquid machi-
natus esset, sacri illius regni stabilitatem convellere
non poterat. Nam si dixisset hostes victoria csse
potitos, verum id quidem erat, sed ad extoliendam
Dei potentiam obsourius: ac si homines Deo oppo-
siti propriis viribus violassent illius praesidium.
Nunc vero secum expendit, nonnisi irato Deo, tam
misere afflictum esse regnum quod erexerat Deus.

46. (Minuisti dies.) Quidam ita resolvunt, Do-
mine debilitasti regem nostrum, ut emarcuerit in
primo aetatis flore, et antequam adolevisset in
virum, senio confectus fuerit. Quae interpretatio
etsi probabilis est, ut tamen clarius nobis pateat

mens prophetae, notandum est non de uno homine
eum loqui, sed statum regni conferre vitae humanae.
Huo ergo tendit querimonia, Deum fecisse ut re-
gnum senesceret, ao tandem defioeret antequam
veniret ad iustam maturitatem: perinde ae si iu-
venem, dum vigorem adhuc colligit, mors violenta
ante tempus abripiat. Et concinna est ista simili-
tudo : quia si respicitur promissio, vix dum plane
effloruerat regnum, quum inter primos suos pro-
grofisus, repente gravi ruina deformatum est, tan-
demque evanuit. Porro memoria tenendum est
quod diximus, dum expostulat propheta eventum
non respondere Dei promissionibus , non tamen
arguere Deum mendacii, sod alio fine et consilio
proforre hanc repugnantiam, ut fiduciam orandi ex
Dei promissionibus colligat: quas quum obiiceret
Deo, pereuasus erat fieri aliter non posse quin se
veraoem ostenderet. Nam sicuti plerique, quia de
profectu desperant, intus sorbent suum dolorem:
ita fideles quo liberius Deum appellant de suis
promissis, eo fortius luctantur cum diffidentia, et
se ad beno sperandum animant.

47. Usquequo Iehovah absconditus eri& perpetuo,
ardebit tanquam ignis indignatio tua? 48. Recordare
cuius aevi ego sim: cur frustra creasses omnes filios
hominum ? 49. Quis vir vivet, et non videbit mortem,
rcdimet animam suam e manu sepulcri? Selah.

47. ( Usquequo.) Ubi conquestus est de indignig
ecclesiae cladibus, iam se convertit ad preces. Unde
soquitur, quas hactenus profudit voces doloris, quan-
quam manabant ex carnis sonsu, fuisse tamen cum
fide coniunctas. Nam increduli tumultuando quam--
vi8 ad orandum prosiliant, nihil tamen petunt nisii
simulate. Propheta vero preces annectens suis que —
relis, testatur nunquam sibi excussam fuisse pro —
missionum Dei fidem. De hoc loquendi genere_
nsquequo seinper, Psal. 79, 5 dictum fuit, notar
scilicet nimis diuturnos malorum successus.
quousque abscoyiditus erit Deus, interrogans, subin —
dicat omnia fore salva, simulac serena eius facies»
apparuerit. Secundo autem membro iterum oom —
memorat cur Deus paterno adspectu electum popu— -
lum non dignetur, quia scilicet offensus est. Und
sequitur, mala omnia ex peccatis proficisci, quu
sint irati Dei fiagella. Caeterum ubi confessus est^
ecclesiam sua culpa tam duriter et misere affligir^
ut Deum ad misericordiam flectat : proponit in
dium vitae humanae brevitatem, in qua si nullum
divinae bonitatis gustum percipimus, videbimur
frustra creati. Ergo ut summam teneamus, satius
erit ab hoc membro incipere, Cur frustra creasses
omnes filios hominum? Nam ex vero fonte senten-
tiam hanc petunt fideles, quod Deus homines ideo
condiderit, et locaverit in mundo, ut se illis exhi-

829

PSALMUS LXXXIX.

830

beat patrem. Nain quum ad iumenta et brutas
pecudes se diffuudat eius liberalitas, nos huius esse
expertes, nimis absurdum esset, qui inter animantia
excellimus. Si hio finis est oreationis nostrae, prae-
ataret nunquam nasci, quam sub continuis dolo-
ribus tabescere. Hnc accedit breve yitae curriculum:
quia nisi mature acceleret Deus gustanda nobis
praebero sua boneficia, in isto evanido transitu non
erit opportunum tempus. Nunc tenemus- quid velit
propheta in hoc Versu. Primo expendit, in hunc
finem conditos esse mortales ut fruantur Dei bene-
ficontia in mundo. Unde colligit, frustra nasci nisi
se illis Deus patrem demonstret. Iam quia brevis
est vitae cursus, nisi benefacere festinet Deus, col-
ligit non fore amplius locum ubi vita effluxcrit.
Sed primo videntur sancti nimis liccntiose prae-
scribere tempus Deo. Deindo quamvis nos assiduis
tormentis Deus excruciet dum in mundo peregri-
namur, praepostero tamen inde infertur frustra nos
esse conc^itos, quia melior in coelo vita nos manet,
in cuius spem dum adoptamur, non mirum est si
nunc abscondita sit in torris vita nostra. Respon-
deo, Dei concessione 6anctos hanc sibi licentiam
sumere, ut Dcum suis precibus ad festinationem
incitent: modosimul iniiciant sibi modestiae fraenuin,
et cohibito fervore totos se eius arbitrio permittant.
De secundo sic habendum est, si per continuos
cruciatus vita haec nobis aegre trahenda foret,
verum quidem est, satis esse solatii ad ferendas
miserias, si mentes in coelum tollimus: sed nequo
in tanta infirmitate id quisquam faciet, nisi in hac
vita praegustaverit Dci bonitatem. Deinde notan-
dum est, fidelium gemitus non debere ad perfectam
regulam exigi, quia non oriuntur ex composito et
tranquillo sensu, scd ex passionum vehementia tur-
bulentum aliquid trahunt. Fateor quidem, si quis
metiatur Dei amorem ex praesenti statu, perperam
eum facere: quia Deus quos diligit castigat, Hebr. 12, 6
sed quia nunquam tam austerus est erga suos, quin
gratiam suam re et experientia ipsis ostcndat, sem-
per hoc verum manet, vitam hominum inutilem
esse, nisi in ea sentiant Deum sibi esse patrcm.
Quod vero ad secundum mcmbrum spectat, dictum
alibi fuit, non fluere aequabili tenore preces nostras,
-sed interdum doloris intemperiem prodere. Ideoque
mirum non est, dum piorum sensus occupat ct con-
strictos tenet immodicus dolor vel metus, si obrepit
talis incogitantia, ut futuram vitam prae oculis non
semper habeant. Putant multi hoc esse valde ab-
surdum, si filii Dei prima quaque cogitatione non
statim in coelum penetrent. Quasi vero non saepe
contingat intercedere crassas nebulas quae adspectum
nostrum impediant vel morentur. Aliud enim est,
fidem hebetari, aliud prorsus exstingui. Et sane
quisquis cxercitatus est in Dei iudiciis et tenta-
tionum militia, fatebitur non tam memorem esse

spiritualis vitae quam decebat. Ergo quamvis haec
sententia deducta sit ex vero principio, vitiosum
tamen excessum resipit. Unde apparet, in precibus
optime compositis scmper nobis opus esse venia:
quia nisi infirmitati nostrae Deus ignoscat, semper
aliquid nimium elabitur. Proximo versu confirmat
quod de brovitate humanae vitae dixi. Summa est,
clausam fore ianuam Dei gratiae, nisi mature occu-
pet patrem se ostendere hominibus. Et ponit no-
men "QJ, quod deductum est a fortitudine, quo
melius exprimat, neminem a mortis imperio im-
munem esse.

50. Ubi misericordiae tuae priores Domine?
iurasti Davidi in veritate tua. 51. Beeordare Do-
mine opprobrii servorum tuorum: sustinui in sinu
meo omnia fortium populorum, 52. Quae exprobra-
runt inimici tui Iehova, quae exprobrarunt plantis
Messiae tui. 53. Benedictus Iehova in aeternum.
Amen, et amen.

50. (Ubi misericordiae.) Colligit animos pro-
pheta ex recordatione beneficiorum Dci: ac si ra-
tiocinetur, Deum non posse sui esse dissimilem:
ideoque non posse aboleri beneficentiam quam olim
patribus exhibuit. Posset haec quidem comparatio
debilitare animos piorum, dum se minus clementer
a Dco tractari vident: nisi alterum simul occurreret,
Deum neque mutari unquam, ncquo in suao libe-
ralitatis cursu fatigari. Secundum membrum qui-
dam intcrpretes contexunt intorposito relativo, Ubi
misericordiae quas iurasti? Quod libenter recipio:
quia omisso rclativo idcm fere manet sonsus. Nam
fidem oraculi Deus claris experimentis comproba-
verat, ideoquo tam promissionem quam multiplices
eius effectus obiiciunt fideles Deo. Dicunt autem
in veritate, quo ad se confidentius trahant quidquid
olim Deus praestiterat : quia communis est ratio,
quum Deus qui semper sibi constat, iuraverit
in omnes aetates se misericordem forc posteris
Davidis.

51. (Recordare Domine.) Rursus adducunt quod
ad provocandam Dei misericordiam non parum va-
lebat, ludibrio se haberi ab impiis. Nam quo gra-
vior est ista tentatio et molestior, rideri patientiam
nostram ab impiis, ut damnata Dei fide nos in
desperationem praecipitent, eo paratior est Deus ad
opem ferendam, ne tentationi sucoumbant debiles
animi. Neque enim simpliciter intelligit prophcta,
contumelias hostium sibi esse intolerabiles, sed pe-
tulantiam hanc, qua fidei et patientiae piorum in-
sultant, reprimendam esse a Deo, ne pudefiant in
ipso sperantes. Hoc idem magis exaggerat secundo
membro, quum dicit omne probrorum genus se su-
stinuisse, a multis populis, vel magnis, nam D*D~)
utroque modo potest accipi. Porro quum de servis

831

PSALMUS XC.

832

Dei communiter loquutus esset, non frustra nume-
rum mutat, ut quisque fidelium magis serio tanga-
tur ad orandum. Particula etiam in sinu empha-
tioa est, quasi dioeret, impios non tantum eminus
iaotare sua convitia, sed vomere contra filios Dei,
quae ipsi patienter suo sinu ezoipero cogantur.
Facit autem saeculi nostri perversitas, ut nobis
necessarias sit huius doctrinae usus: quia profanis
et superbis Dei oontemptoribus referta est terra,
qui nobis insultare non desinunt: et quum Satan
facundus sit talis rbetoricae magister, materiam illis
suggerunt ecclesiae calamitates. Quod sinum acci-
piunt quidam pro arcano cordis affectu, nimis ar-
gutum videtur.

52. (Quae exprobrarunt inimici.) Iam non dicit
impio8 8uis probris vexare filioe Dei, sed Deum
ipsum proscindere: quia hoc ad conciliandum favo-
rem longe efficaoius est, Deum rogare et hortari
ut suam causam suscipiat, non modo quia vulnera-
tur in ecclesiae suae persona, sed quia contumeliae
omnes, quibus exagitatur fidei simplicitas, in eum
redundant: sicut apud Iesaiam 37, 22 dicit: Super
quem caput conoussit hostis tuus? et cui convitiatus
est, virgo filia Sion? Putabat quidem sceleratus ille
latro Rapsaces miseris Iudaeis se illudere, quos
tenebat obsossos, et quos persuasus erat mox de-
ditionem facturos: Deus tamen perinde accepit ac
si eius blasphemiis recta impetitus foret. Hac ra-
tione etiam vocat hostes Dei, quia ecclesiam hosti-
liter persequendo Deum, in cuius protectione est,
violant. Quod ad secundum membrum pertinet,
plantas Christi posuit pro adventu, siouti apud
Iesa. 52, 7: Quam pulcri sunt pedes annuntiantium
pacem! Nam etsi jipp interdum calcem significat,
hoc tamen loco, sicuti alibi saepe, proprie est planta,
vel inforior pars pedis. Alii transferunt vestigium,
eodem sensu. Certe dubium non est quin per syn-
ecdochen pedes designet propheta, et rursus me-
tonymice adventum Messiae intelligat. Quia enim
videbant impii spe redemptionis Iudaeos suspensos
esse, et quia promissus erat liberator, patienter
quaslibet aerumnas ferre: probrose ridebant eorum
patientiam, ac si fabulosum esset quidquid de Ghristi
adventu testati fuerant prophetae. Nunc etsi ex-
hibitus semel fuit mundo, quia tamen receptus in
coelestem gloriam, videtur procul distare a nobis,
et ecclesiam suam deseruisse: subsannant spem
nostram impuri oanes , ac si mera esset fru-
stratio.

53. (Benedidus Iehova in aeternum.) Miror cur
nonnulli interpretes versum hunc a librario fingant
additum fuisse, quia contextui non respondet. Quasi
vero non aeque in clausula conveniat benediotio
Dei, atque in exordio. Ergo mihi dubium non est,
postquam libere calamitates eoclesiae defievit pro-
pheta, ut dolori8 aoerbitatem leniat, consulto erum-

pere in Dei laudem. De particula Ameh et amen
facile assentior, distinguendi libri causa hic, ut
Psal. 41, 14 et 72, 19 esse positam. Sed quisquis
Psalmum composuit, hao gratulatione haud dubie
in rebus tristissimis levare statuit doloris magni-
tudinem, ut alacrius salutem speraret

PSALMUS XC.

ARG. Qaia Moses tam de brevitate et miseriis humanae vilae,
quaiu de poenis Israelitico populo inflictis verba facturus
erat, ut oonsolatione aliqua temperet quem ez communi
naturae lege, mazime vero ez propriis affiictionibus
dolorem et metum ooncipere possent fideles, de peon-
liari gratia praefatur, qua Deus electum populum di-
gnatus ast. Reoitat deinde pauois quam misera sit ho-
minum conditio si in mundo subsidant, praesertim ubi
Deus ad tribunal suum reos oitat. Postquam vero con-
questus est filios quoque Abrahae hanc severitatem ad
tempus esse ezpertos , ut moerore prope * oonsumpti
fuennt, gratuito favore Dei fretus quo illos sibi adopu-
verat, precatur ut se rursus olementem, sicut olim, ao
benefioum ezhibeat, ut in finem usque prosequatur to-
tum gratiae suae cursum.

Precatio Mosis viri Dei. 1. Domine habitaculum
tu fuisti nobis in generatione et generatioiie. 2. Ante-
quam montes nascerentur, et formares terram et orbem,
et a saeculo usque in saeculum tu es Deus.

Dubium est compositusne fuerit Psalmus hio
a Mose, an vero ex precandi forma per manus ab
eo tradita quispiam prophetarum canticum aptaverit
in usum populi. Certe non abs re Mosi inscriptum
esse probabile est: imo, quum iam eius aetate vi-
geret Psalmorum usus, eum esse autorem non du-
bito. Qui vero inscriptionis rationom hanc esse
volunt, quod ab eius posteris cantatus fuerit, cur
ad tam frigidum commentum confugiant non video:
imo aperte eos refellit quod mox additur epitheton.
Neque enim abs re Moses hic diserte nominatur
vir Dei, sed honorifico titulo ornatur, qui autori-
tatem doctrinae oonoiliet. Quodsi permittitur locus
coniecturis, credibile est, quum iam instaret mortis
tempus, ut diuturnum moerorem sub quo fere con-
tabuerat populus, leniret, atque animos malorum
congerie oppressos recrearet, praecationem hanc
dicta8ae. Etsi enim mirabilis in redemptione afful-
eerat Dei bonitas, quae sepultis prioribus aerumnis
laetitia eos repleret, scimus tamen eam paulo post
illorum ingratitudine fuisse ezstinctam : ita per totos
quadraginta annos continuos languor in deserto eos
attrivit. Opportune igitur tuno rogare Deum po-
tuit Moses, ut secundum annos quibus populum
suum afflixerat, clementer et benigne cum ipso
ageret.

PSALMDS XC.

834

1 (Domine habtiaeuhm tu fuisti nobis.) Filios
urahae singnlari privilegio separans a rehquo hu-
ino genere, gratiam adoptionis, qua complexus
erat llloa Deus, commtondat. Ao finis huius ex-
dii est, ut Dens quam olim erga sanotos patri-
ohaa ez8ernit gratiam nuno iternm renovet ao
ntinnet erga eornm progeniem. Quod putant
idam interpretes Mosen ad tabernaculum alludere,
lod illio non secus conspiona esset Dei maiestas,
si resideret in medio popnli: jnihi prorsus in-
mpestivum videtur, potins enim totnm illud tem-
18 compleotitnr quo peregrinati sunt patres in
rra Canaan. Deinde qnia nondum per annos
ladraginta steterat tabernaoulum , minime qua-
aret tam longa duratio quae hic ponitur. Non
go narrat qualem se Deus Israelitis praebuerit
: quo eos redemit, sed qualem saeculis omnibus
perti fuerint eorum patres ab initio nsque. Apte
tem, quum vagi et erratici semper fuerint, Deum
ibitationis loco illis fuisse docet. Quamvis enim
Btabilis sit omnium oonditio in terra, scimus ta-
en Abraham eiusque posteros prae aliis fuisse
qnilinoB et fere exsules. Quum ergo vagati sint
terra Canaan usquedum traducti sunt in Aegy-
nm, ubi etiam precario in diem vivebant, necesse
it stationem eos quaerere sub umbra Dei, sino
ia vix censeri poterant mundi incolae, quum ubi-
te semper fuerint exteri : deinde circumducti per
«rios circuitus. Quod vero per omnes peregri-
ktiones eos Dominus sustinuerit, ac protexerit
iam sua manu, quum inter feros et crudeles po-
ilos habitarent, et expositi essont eorum iniuriis,
tnc gratiam insigni elogio extollit Moses, Deum
ofugis et per nova subinde hospitia vagantibus
o habitatione vel domicilio assignans, ac eam
mporis longitudine amplificat, quia ultra quatuor
eoula non destiterit illos tueri suo praesidio, ut
b alis eius manerent.

2. (Antequam montes) Quum velit Moses sub-
ne aliquod et reconditum mysterium proferre,
detur tamen ieiune et fere pueriliter loqui. Quis
im nescit Deum esse mundo priorem? Yerum
ridem est hoc omnes fateri, sed interea vix oen-
naimus quisque solide persuasus est semper ma-
>re sui similem. Atqui confertur hio Deus crea-
ris, quas soimus oontinuis inclinationibus esse
tnoxias, ut nihil sit sub ooelo firmum, praesertim
lum humana vita nihil magis aestuosnm sit, ne
>mine8 a suis iactationibus Deum aestiment, lo-
tur hic in tranquillo statu. Ita aeternitas haec de
ia loquitur Moses non ad essentiam modo refertur,
d ad providentiam qua mundum gubernat. Quam-
8 enim mundum subiiciat variis inolinationibus,
se qnietus manet: nec tantnm apud se, sed quia
im fideles experiuntnr minime versatilem, sed
mstantem in sua potentia, veritate, iustitia, boni-

Cdfoini opera. Vci. XXXI.

tate, qnalis ab initio fuit. Non poterat quidem ante
conditum mundum perspioi aeterna haeo ao immu-
tabilia Dei constantia, qnum nulli adhuo essent
oonli testes: sed a posteriori oolligitur: quia quum
volvantur omnia variis agitationibus, retinet ipse
suam naturam. Posset etiam hic esse antithesis
intor ipsum et omnes fiotitios gentium deos, quorum
turba errore et stultitia hominum paulatim obrepsit
Sed iam exposui quorsum tendat Mosis consilium,
perperam scilicet nos facere si Deum metimur no-
stro captu: sed superandam esse terram et coelum
ipsum, quoties de ipso cogitamus.

3. Convertes hominem ad contritionem, et dices,
Revertimini filii Adam. 4. Quia miUe anni in oculis
tuis tanquam dies hesternus quanno praeteritif et vi-
gilia in nocte. 5. Inutidasti eos, somnus erunt, mane
quasi herba crescet. 6. Hane florebti, et crescet: ad
vesperum excidetur et arescet. 7. Quoniam deficimus
in ira tua f et in furore tuo constemati sumus. 8. Po-
suisti iniqutiaies nostras in conspedu tuo, occulta
peccata nostra ad lumen vutius tui.

3. (Convertes hominem.) Primum commemorat
quam fragilis et caduca sit hominum vita, eiusque
aerumnas deplorat : non ut cum Deo expostulet, sed
quo propensior sit ad misericordiam : siouti alibi
dicitur parcere mortalibus dum reputat eorum
figmentum, recordatur pulverem et foenum esse,
Psal. 103, 14. Comparat autem oursum vitae no-
strae gyro: quia Deus in terra nos locans per bre-
vem circuitum versat: ubi autem ad ultimum pun-
ctum venimus, ad se momento retrahit. Alii secus
interpretantur , quod Deus deducat homines usque
ad interitum; deinde in resurrectione instauret. Sed
argutia haec procul quaesita est, nec quadrat con-
textui. Ponitur ergo simplox definitio vitae nostrae,
quod brevis quaedam versatio sit in qua celeriter
gyrum implemus, cuius ultimus punctus meta est
cursus nostri. Haec autem cognitio melius ostendit
quam praeolare agat Deus cum sorvis suis, quum
eos adoptat in peculium ut eos tandem in aeternam
haereditatem colligat. Nec fruatra ex opposito addit
mitte annos coram Deo esse quasi diem hesternum.
Etsi enim experientia verum esse convincit, homines,
peracto gyro, statim e mundo abripi, non tamen
animis nostris insidet fragilitatis huius notitia, quia
supra mundum non respioimus. Unde enim tantus
stupor, ut homines praesenti vitae addioti, rationes
suas ita componant ac si victuri essent ad duo an-
norum millia: nisi quia nihil altius concipiunt
mente, quam qnod oculis se offert? Quisque se cum
aliis oomparando, longam sibi vitam fingit. Denique
in hao hebetudine triginta annos vel etiam pauciores
sibi pro aeternitate statuunt: nec agnoscunt vitae
suae brevitatem quamdiu sensus eorum occupat

835

PSALMUS XO.

836

munduB. Haec ratio est cur nos expergefaciat Mo-
ses, ad ooele8tem Dei aeternitatem mentes nostras
attollens, sine qua non sentimus quam evanida sit
vita no8tra. Nam imaginatio longi temporis sopori
similis est, in quo torpemus omnes, doneo ooelestis
vitae meditatio inane noo terreni status figmentum
absorbeat. Porro quia tantopere caeoutiunt homines,
Deum illis iudicem statuit: ao si diceret: Domine
si illam aeternitatem ex qua specularis leves istos
mundi circuitus, mente oonciperent homines, pro
nihilo ducerent praesentem vitam: sed quia non
expondunt quae sit vera diuturnitas, imo sponte
oculos 8U08 avertunt a coelo, ideo obstupescunt, et
diem unum reputant quasi oentum annos. Haec
autem apostrophe valde emphatica est, quod Moses
socordiae nostrae pertaesus, Deum compellat: ac si
diceret, frustra se apud surdos verba facere, qui ne
continuo quidem usu et experimento se caducos
esse discunt. Citatur a Petro haec sententia paulo
in diversum seusum, 2. Petr. 3, 8 neque tamen
abusive quoniam apte et scite ex Mosis testimonio
deducit Petrus quod illic tractat. Vult Moses ho-
mines a crassis suis imaginationibus abstractos in
coelum attollere. Petrus autem quid? Quia pleri-
quo, dum pro eorum voto non festinat Christus,
morae taedio spem resurrectionis abiiciunt, praepo-
sterum hunc fervorem optimo remedio corrigit.
Videt homines diffluere et excidere a promissioni-
bus Dei, quia videtur Christus nimium tardare.
Unde hoc, nisi quia in terra subsistunt? Proprie
igitur ad hoc vitium sanandum accommodat Mosis
sententiam. Sicut enim delicias sibi faciunt incre-
duli eo quod mundo nimis affixi coelestem aeterni-
tatem non gustant, ita ex eodem fonte oritur im-
patientia. Atque hinc colligimus verum huius
doctrinae usum. Unde enim tantopero sumus anxii
de vita nostra, ut nihil nobis suffioiat, et nobis ipsi
molesti sumus, nisi quia porpetuum nidum stulte
nobis fingimus in mundo? Unde etiam tanta mo-
rositas, ut flaccescant animi nostri in adventus
Christi exspectatione , nisi quia in terra desident?
Discamus ergo non iudioare ex carnis sensu, sed
pendere e Dei iudicio: ideoque fide sursum feramur
usque ad coeleste eius soliuro, ex quo pronuntiat
terrenam vitam nihil esse. Neo vero mille annos
duntaxat ad diem unum Moses restringit, sed ponit
diem hesternum qui iam practeriit. Quidquid enim
adhuc versatur ante oculos, mentes nostras retinet.
Quod autem praeteriit, minus afficit sui recordatione.
Quantum ad nomen vigiliae spectat, scimus veteres
noctem in quatuor vigilias distribuere solitos, qua-
rum singulae ternis horis oonstabant. Extenuandi
vero causa haec similitudo addita est, mille annos
coram Deo nihil differre a tribus horis nocturnis, in
qnibus vix sciunt homines vigilentne an dormiant.
5. (Inundasti eos.) Confirmat quod prius dixit,

homines, dum in mundo peregrinantur, peragere
momentaneum quendam cirouitum. Nam inundandi
verbum non restringo ad graviores poenas, sed
mortem simpliciter in genefe diluvio eonferri arbi-
tror, 8iquidem ubi pauxillum stetimus in mundo,
mox cadimus iu sepulcrum, et tarra obruimur. Ita
communis interitus proprie inundatio voeatur. Ne-
que enim secus in ipso vitali flatu nos Dominus
inundat, quam qui pereunt naufragio absorpti: ut
mors apte dici queat invisibile diluvium. Tuno
vero palam fieri dioit Moses somnum esse homines
qui in suo ourrioulo mirum sibi vigorem arrogant.
Comparatio herbae quae additur, huc spectat, pro-
dire mane homines, sicuti herba germinat, virere
vel transire ad tempus exiguum, donec succisi are-
scant. Quia verba sunt singularis numeri, videntur
melius contexi cum herbao nomine, sed commode
etiam referri possunt ad unumquemqne hominem.
Quia tamen ad rei summam parum interest, minus
laboro. Assiduam porro meditationem requirit haeo
doctrina, quia etsi fatemur omnea, vita nostra nihil
esse magis caducum, mox tamen quasi furioso im-
petu singuli ad fingendam terrenam immortalitatem
rapimur. Nam quisquis se mortalem esse meminit,
sibi moderatur, ne ultra modum satagat, sed pro-
peret ad metam. Quando autem nullum finem ou-
ri8 nostris ponimus, assiduis stimulis pungi nos
oportet, ne pro tenui vitae umbra mille vitas nobie
somniemus.

7. (Quia deficitnus in ira tua.) Consulto me-
minit irae Dei Mosee, cuius sensu nisi tangantur
homines, nunquam probe expendunt quod experien-
tia fateri ipsos cogit, quam oito peracta revolutione
diffluant. Quanquam Moses alia etiam ratione haeo
duo simul ooniunxit: quum homines natura adeo
oaduci sint et fere nmbratiles, populum Israelitioum
adversa Dei manu fuisse affliotum, quia evanidae
nostrae fragilitati minus tolerabilis est ira Dei,
quam si mediooris aliqua virtus suppeteret. Caete-
rum ut demonstret, sibi minime esse in animo hao
querimonia Deo obstrepere, iram Dei, quantumvis
faisset terribilis, iustam tamen esse dicit, quia eam
populu8 sua culpa provooaverat. Nam qui Dei manu
percussi non humiliantur, magis se obdurant. Ideo
haee vera proficiendi ratio atque etiam superbiae
domandae, Deum sentire iustum indieem. Ergo
Moses ubi breviter doouit, homines instar fumi na-
tura evanescere, inde oolligit non esse mirum si
Deus exanimet ao oonsumat quos in ira sua perse-
quitur. Notanda autem loquutio est, Deum, ubi irae
suae signa profert, ponere ante ooulos hominnm
peocata: quia inde soquitur, quidquid relaxationis
nobis datur, Dei indulgentiae merito debere adseribi,

3ui peocata sepelit ut nobis pareat. D^DI/Jf q u ^
am in secundo membro adulescentias vertunt: ao
si dixisset Moses, revooari in memoriam adulescen-

837

P8ALMUS XC.

838

tiae deliota: quod nimis coactom est ao detortum:
sic enim periret antithesis inter abeoondita peocata
et Inmen vnltus Dei, qua signifieat Moaes, quamdiu
non affulget eum luoe iudioii sui Deus, homines se
in tenebraa abdere, seque involvere multis fallaciis.
Ubi autem Deus a subterfugiis eos retrahens, qui-
bus oonantur elabi, quae per hypoorisin oocultant
peccata, oonlis suis admovet, tuno metu et terrore
subaotos vere hnmiliari.

9. Quia omnes dies nosbri transierunt in indigna-
tione tua: consumpsimus annos nostros velut cogita-
tionem.*) 10. In diebus annorum nostrorum septua-
ginta anni: et f si in fortitudinibus, octoginta anni: et
superbia eorum, tnolekia et labor: quia praeterit cilo,
et nos avolamus.

9. (Omnes dies nostri.) Quanquam posset gene-
ralis confirmatio esse proximae sententiae, totum
vitae humanae curriculum cito consumi simulac
Deus iratuB apparet: meo tamen iudicio potius
amplificat Moses quod prius dixit de rigore irae
Dei, et severo examine in castigandis peccatis. Di-
cit enim non exigui modo temporis fuisse hunc ter-
rorem, quem inflixit Deus populo suo, sed protra-
otum eese uno tenore usque ad mortem. Conque-
ritur ergo, Iudaeos in continuis malis fere contabuisse,
quia iram suam Deus non remiserit neo mitigaverit.
Ideoque non mirum est si annos fiuxisse dicat in-
star sermonis, ubi ita perseveranter ira Dei incubuit.

10. (In diebus annorum.) Iterum ad generalem
doctrinam redit, quam fluxa sit hominum conditio,
etiamsi Deus ad eos terrendos iram suam aperte
non exserat. Quae est, inquit, vitae duratio? nempe,
si numeremus omnes annos, perveniemus tandem
in septuagesimum: vel si qui erunt magis vegeti ac
vivaces, ad octogesimum usque nos deducent. Dies
autem annorum emphatice posuit, quia dum in mi-
nutas partes distribuitur tempus, numerus ipse nos
decipit, ut vivendi fiduciam nobis prorogemus. Has
inanes blauditias refellere volens, permittit homini-
bns colligere in paucis annis multa annorum millia.
Simul tamen dicit, hunc magnum acervum statim
in nihilum redigi. Amplificent ergo, ut libuerit,
homines vitae suae spatium , hoc praetextu quod
singuli anni trecentos sexaginta quinque dies in se
contineant, certe terminus septuaginta annorum
brevis reperietur. Atqui ex longa dierum supputa-
tione haeo tandem conficitur summa. Qui autem
octogenarius est, ad sepulcrum festinat. Yixit Moses
ipse longius, et alii forsan eius aetate: sed de com-
muni ratione loquitur. Tunc autem habiti sunt senes
et fere deorepiti qui ad annos octoginta pervene-
rant: ut non frustra dicat solis robustis id contin-
gere. Superbiam aocipit pro virtute vel praestantia,

*) eomme une pensee, en tnarge: on nne parole.

qua se magnifice iactant homines. Sensus autem
est, antequam deolinent homines ad senium, in me-
dio tt}men aetatis flore iam implioari multis mole-
stiie, neo posse curas, taedia, dolores, metus, aegri-
tudines, incommoda, et anxietates effugere, quibus
obnoxia est vita mortalis. Caeterum hoc ad totum
vitae ourrieulum refertur. Et oerte si quis reputet
qualis sit vitae nostrae conditio ab infantia usque
ad sepulcrum, reperiet in singulis partibus molestias
et labores. Nam 70^ et Y)# dum simul iunguntur,
passive sumuntur pro incommodis et afflictionibus:
ao si dixisset Moses, laboriosam esse hominis vitam,
multisque tormentis refertam, idque dum maxime
superbiunt. Ratio quam subiicit videtur non satis
quadrare, cito praeterit et nos evolamus, fieri enim
potest ut felicitas, quae brevis est, non tamen ideo
nulla sit. Sed intelligit Moses stulte gloriari ho-
mines in sua excellentia: quia velint nolint cogun-
tur in futurum tempus reepicere. Atqui simulao
ooulos aperiunt, praecipiti volatu se ad mortem ferri
et rapi vident: suam vero praestantiam singulis
momentis evanescere.

11. Quis cognoscit vim irae tuae? et secundum
timorem tuum ira tua. 12. Vt numeremus dies no-
stros sic scire fac, et adducemus cor ad sapientiam.
13. Bevertere Iehova, quousque? placare super ser-
vos tuos.

11. (Quis cognoscit.) Iterum ad privatas affli-
ctiones populi sermonem refert. Nam hac etiam
oocasione prius de communi generis hnmani fragi-
litate et aerumnis conquestus est. Merito autem
exolamat inaestimabile esse irae Dei robur: quia
quantisper ipse manum suam subducit, homines
non secus ao servi fugitivi, quos Domini conspectus
amplius non terret, petulanter exsultant : nec aliter
sub obsequium cogitur praefracta eorum natura,
quam ubi iudicii sui terrore eoa Deus percellit.
Sensu8 ergo est, quamdiu se occultat Deus, iram-
que 8uam dissimulat, oontumaoia turgere homines,
et violento impetu ruere: sed ubi aentire ooguntur
quam sit ira eius formidabilis , ferociae suae oblitos
recidere in nihilum. Quod proxime sequitur, secun-
dum timorem tuum ira tua, solet ita exponi: Quo
quisque magis Deum reveretur, eo solere durius
tractari, et severius. Iudicium enim a domo Dei
incipit, 1. Petri 4, 17 et quum reprobos in sua
pinguedine foveat, electos suos maoerat oontinuis
tribulationibus , denique castigat quos diligit, He-
braeor. cap. 12, 6. Yera igitur et utilis dootrina
est, Deum suos cultores asperius tractare, quam
reprobos: sed Mosen aliud hoc loco velle arbitror,
nempe sola Dei reverentia fiori ut vere et serio
sentiamus eius iram. Yidemus enim reprobos,
etiamsi duriter castigentur, vel fraenum arrodere,

53*

839

PSALMUS XO.

840

vel caloitrare adversus Deum, planeque furere, vel
stare attonitos, quasi oocalluerint ad mala omnia:
tantum abeet ut subigantur. Quamvis.etiam tpmul-
tuentur ac olamitent, non penetrat tamen ira Dei
in eorum animos ut mitescat eorum ferocia. Piae
tantum mentes ira Dei vulnerantur, nec fulmina
exspectant quibus reprobi opponunt duram et fer-
ream oervioem: sed Deo vel minimum digitum mo-
vente, statim contremisount. Hano existimo genui-
nam esse Prophetae mentem: dixerat non posse
satis oomprehendi humano ingenio quamhorribilis
sit ira Dei. Videmus autem quamvis ooelum et
terram eonoutiat Deus, multos tamen Cyolopes ri-
dere, et tam bruta esse ferocia, ut Deum fulmi-
nantem eontemnant. Sed quia dootrinam traotat
peouliarem filiis Dei, dicit in illis tenerrimum esse
irae Dei sensum, ut soilicet eius imperio se plaoide
submittant. Quamvis enim impiis carnifex sit pro-
pria oonscientia, quae eos quiescere non sinit, ex
caeoo illo metu aaeo non discunt mansuetudinem,
ut contumaciu8 obstrepant. Denique solis fidelibus
sensibilis est ira Dei, qui domiti se nihil esse
agnosount et oum vera humilitate totos se addicunt
Deo. Haeo sapientia in reprobos homines non ca-
dit, qui fastum quo inflati sunt, nequeunt deponere:
quia sensu irae eius non tanguntur, eo quod neque
ipsum timeant.

12. (Ut numeremus dies nostros.) Alii vertunt,
Ad numerum dierum: sed eodem sensu. Nam quia
videbat Moses, quod hactenus doouit, hominum in-
genio non comprehendi, donec affulgeat Deus spi-
ritu suo, iam ad precationem se convertit. Yidetur
quidem primo intuitu ridicula esse precatio, Ut te-
neamus numerum annorum nostrorum. Quidenim?
quum vix annum octogesimum attingant robusti,
an difficile est supputare tam paucos annos? dis-
cunt numeros pueri simul ao balbutire inoipiunt, nec
vero arithmeticam a magistro discere opus est, ut
numerum centenarium digitis supputemus. Atqui
eo foedior et magis pudenda nostra socordia, quod
tam breve vitae nostrae spatium nunquam compre-
hendimus. Nam qui optimus erit arithmeticus, et
myriades myriadum distinote ao subtiliter tenebit ac
excutiet, non tamen poterit octoginta annos suppu-
tare in propria vita. Hoc certe prodigio simile est,
homines extra se ipsos metiri omnia intervalla, co-
gnoscere quot pedibus distet luna a oentro terrae,

Juam longis inter se spatiis planetae dividantur,
enique omnes ooeli et terrae dimensiones tenere,
quum in se ipsis septuaginta annos non numerent.
Videmus ergo quod rarissimae prudentiae est non
frustra Mosen a Deo petere. Posterius quoque
membrum apprime notatu dignum • est, quo dooet,
nos tuno demum cor adiicere ad sapientiam, dum
oapimus vitae humanae brevitatem. Quae enim
maior amentia est quam nulla proposita meta va-

gari? Soli autem fideles, quibus nota est inter hanc
caduoam vitam et beatam aeternitatem, ad quam
creati sunt, distinotio, sciunt quo vitam dirigere
oporteat. Ergo nemo composita mente vitam in-
stituet, nisi qui cognito vitae fine, hoc eet morte
ipsa, ad oonsiderandum vivendi scopum deduotus
fuerit, ut ad palmam supernae vocationis pergat

13. (Bevertere Iehova.) Querimoniae preoatio-
nem subneotit, ut Deus, qui pridem graves a populo
suo poenas exigere non desierat, tandem ad leni-
tatem flectatur. Etsi enim quotidie multis modis
gustum aliquem dabat amoris sui, exsilium tamen a
terra promissa, durissima erat afflictio, quo admo-
nebantur, se beata illa haereditate, quam Deus filiis
suis destinaverat, esse indignos. Nam et horribile
illud iusiurandum, quo fulminaverat contra eos Deus,
nece8se fuit subinde illis venire in jnentem, Noo
introibunt in requiem meam, sed putrescent eorum
cadavera in deserto, Numer. 14, 23. 32. Nec dubito
quin asperam illam servitutem, quam perpessi erant
in Aegypto, coniungat cum erroribus deserti: ideo-
que non immorito diuturnum languorem deplorat
in partioula Quousque. Sicuti tergum Deus obver-
tere, vel procul a nobis reoedere dicitur, dum fa-
voris sui signa submovet: ita per reditum intelli-
gitur gratiae demonstratio. Quantum attinet ad
verbum DrU> quia poenitere significat, non male
quadrat hio sensus, Poeniteat te super servos tuos:
quia ex oommuni soripturae usu oonstat poeniten-
tiam Dei vooari, ubi discussa tristitia, gaudii ma-
teriam restituens, quasi mutatus apparet. Propius
tamen videntur ad mentem Mosis accedere qui ver-
tunt, Consolare te super servos tuos, quia Deus
suaviter nos fovendo, non secus ac pater in filiis
suis se obleotat. Id vero nihil aliud eet quam pla-
cari, vel propitium esse, sicuti vertimus, quo planior
esset sententia.

14 Satia nos tnane bonitate tua, et exsuUdbimus,
et laetabimur cuncHs diebus nostris. 15. Exhilara
nos secundum dies afflictionis nostrae, annos quibus
vidimus matum. 16. Appareat erga servos tuos opus
tuum 9 et decor tuus super filios eorum: 17. Et sit
puieritudo Domini Dei nostri super nos, et opus ma-
nuum nostrarum dirige super nos, et opus manuum
nostrarum dirige.

16. (Appareat erga servos tuos.) Quia Deus,
ecolesiam suam deserens, quodammoao alienam per-
sonam induit, scite Moses proprium eius opus no-
minat protectionis gratiam quam pollicitus fuerat
filiis Abrahae. Ergo quamvis in omnibus poenarum
exemplis, quibus perfidiam, ingratitudinem, contu-
maciam, libidines, pravasque oupiditates populi ultus
est, conspicuum fuerit eius opus, xax Qox*jv aliis
omnibu8 potentiae eius documentis illam tuendae

841

PSALMUS XO.

842

populi salutia euram praefert Moses qua maxime
volebat innotescere. Hae ratione Paulus Rom. 9, 23
Dei bonitatem gloriae titulo specialiter insignit.
Quamvis enim gloriam suam asserat, mnndum iu-
dicando, qnia tamen nihil ei magis naturale est
qnam beneficum se monstrare, ideo glorta eius in
benefioiis exoellere dioitur. Quod ad praesentem
looum spectat, tantum ooeperat Deus populum suum
liberare: restabat enim nt fruerentur terra Oanaan.
Itaqne nisi nltra desertum progressi essent, obacu-
rata fuisset redemptio. Adde quod ex promissione
opus Dei aeetimat Moses, ideoque plenum et suis
numeris abeolntum fore negat, nisi suam gratiam
nsqne in finem continuet. Quod etiam clarius ex-
primitur seeundo membro, ubi non modo aetati suae
bene precatur, sed generationi quae nondum nata
erat: quia talis etiam erat forma foederis, Qten.
17, 7: Ero Deus tuus et seminis tui. Oaeterum,
hoe exemplo monemur, in preeibus nostris haben-
dam esse posteritatis curam: praesertim quia nobis
promi8sa est eoolesiae perpetuitas usque ad finem
mundi, siouti proximo Psalmo vidimua, in omnibus
votis quibus oommendamus eius salutem, oomplecti
posteros nostros etiam qui nondum nati sunt, oon-
venit. Notandnm praeterea est decoris et pulcritu-
din%8 nomen, unde eolligimus quam inoomparabilis

sit erga nos Dei amor. Quamvis enim suis donis
nos ornans nihil sibi aoquirat: liberaliter tamen
nobiscum agendo splendere vult, et decorem snum
palam faoere: ao si forma eius obseura esset nbi
nos sua beneficentia prosequi eeesat. Sequitur
deinde, qpus manuum nostrarum diripe super nos:
quo significat Moses, nihil nosse nos felioiter aggredi
vel tentare, nisi dum se ducem et autorem praebet
Deus, et auspiciis suis nos regit. Unde sequitur,
suos profanis hominibus oonatus et studia retror-
8um oadere, quia Deum non sequendo oonfuae et
inordinate pmnia pervertunt. Neo supervaoua est
particula )TOV, Qam etsi in optimum finem dirigit
Deus quidquid Satan et omnes reprobi moliuntur,
speciahs tamen est ecolesiae ratio, in qua paoatum
imperium Deus exercet. Nam arcana sua provi-
dentia opus suum extra dirigit Deus erga reprobos,
sed intus fideles suo spiritu gubernat, ideoque pro-
prie opu8 manuum ipaorum ordinat. Bt repetitio
docet oontinnum perseverantiae tenorem requiri in
Dei gratia: quia non suffioeret ad dimidium nsqne
iter nos esse perduotoe, nisi totum oursnm compleat.
Alii vertunt, confirma: qui sensus tolerabilis est.
Sequutus tamen sum quod ad contextum aptius erat,
nempe ut omnes piorum actiones Deus ordinet in
finem prosperum.

tt*

MAY 3 1935

Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Corpus reformatorum"

See other formats