Skip to main content

Full text of "Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum"

See other formats 


This  is  a  digital  copy  of  a  book  that  was  preserved  for  generations  on  library  shelves  before  it  was  carefully  scanned  by  Google  as  part  of  a  project 
to  make  the  world's  books  discoverable  online. 

It  has  survived  long  enough  for  the  copyright  to  expire  and  the  book  to  enter  the  public  domain.  A  public  domain  book  is  one  that  was  never  subject 
to  copyright  or  whose  legal  copyright  term  has  expired.  Whether  a  book  is  in  the  public  domain  may  vary  country  to  country.  Public  domain  books 
are  our  gateways  to  the  past,  representing  a  wealth  of  history,  culture  and  knowledge  that's  often  difficult  to  discover. 

Marks,  notations  and  other  marginalia  present  in  the  original  volume  will  appear  in  this  file  -  a  reminder  of  this  book's  long  journey  from  the 
publisher  to  a  library  and  finally  to  you. 

Usage  guidelines 

Google  is  proud  to  partner  with  libraries  to  digitize  public  domain  materials  and  make  them  widely  accessible.  Public  domain  books  belong  to  the 
public  and  we  are  merely  their  custodians.  Nevertheless,  this  work  is  expensive,  so  in  order  to  keep  providing  this  resource,  we  have  taken  steps  to 
prevent  abuse  by  commercial  parties,  including  placing  technical  restrictions  on  automated  querying. 

We  also  ask  that  you: 

+  Make  non-commercial  use  ofthefiles  We  designed  Google  Book  Search  for  use  by  individuals,  and  we  request  that  you  use  these  files  for 
personal,  non-commercial  purposes. 

+  Refrainfrom  automated  querying  Do  not  send  automated  queries  of  any  sort  to  Google's  system:  If  you  are  conducting  research  on  machine 
translation,  optical  character  recognition  or  other  areas  where  access  to  a  large  amount  of  text  is  helpful,  please  contact  us.  We  encourage  the 
use  of  public  domain  materials  for  these  purposes  and  may  be  able  to  help. 

+  Maintain  attribution  The  Google  "watermark"  you  see  on  each  file  is  essential  for  informing  people  about  this  project  and  helping  them  find 
additional  materials  through  Google  Book  Search.  Please  do  not  remove  it. 

+  Keep  it  legal  Whatever  your  use,  remember  that  you  are  responsible  for  ensuring  that  what  you  are  doing  is  legal.  Do  not  assume  that  just 
because  we  believe  a  book  is  in  the  public  domain  for  users  in  the  United  States,  that  the  work  is  also  in  the  public  domain  for  users  in  other 
countries.  Whether  a  book  is  still  in  copyright  varies  from  country  to  country,  and  we  can't  offer  guidance  on  whether  any  specific  use  of 
any  specific  book  is  allowed.  Please  do  not  assume  that  a  book's  appearance  in  Google  Book  Search  means  it  can  be  used  in  any  manner 
anywhere  in  the  world.  Copyright  infringement  liability  can  be  quite  severe. 

About  Google  Book  Search 

Google's  mission  is  to  organize  the  world's  information  and  to  make  it  universally  accessible  and  useful.  Google  Book  Search  helps  readers 
discover  the  world's  books  while  helping  authors  and  publishers  reach  new  audiences.  You  can  search  through  the  full  text  of  this  book  on  the  web 


at|http  :  //books  .  qooqle  .  com/ 


I 


r 


V 


/ 


i  .- 


rJ 


CORPVS 

SCRIPTORVM  ECCLESIASTICORVM 

LATINORVM 


EDITVM  CONSILIO  ET  IMPENSIS 
ACADEMIAE  LITTEEAEVM  CAESABEAE 
*•.:.:     -.yj^PQBONENSIS 


*    *  * 

»•      ••• 


,  ••    ••• 

•  «  •  •    • « 

•  ••  •  ••  • , 

►  •  •  •      • 


VOL.  IIL  PARS  L 

S.  THASCI  CAECILI  CYPRIANI  OPERA  OMNIA 
EX  RECENSIONE  G.  HARTELIL 


VINDOBONAE 

APVD  C.  GEROLDI  FILIVM  BIBLIOPOLAM  ACADEMIAE 
MDCCCLXVIII. 


8.  THA8CI  CAECILI  CYPRIANI 
OPERA  OMNIA 


EECENSVIT 
ET  COMMENTARIO  CRITICO  INSTBVXIT 
G\aLELMVS':ffAB.fEi:  •!.;*:■:■ 


VINDOBONAE 

APVD  C.   GEBOLDI  FILIVM  BIBLIOPOLAM  ACADEMIAE 
MDCCCLXVIir. 


oEc    ;\ 

29  ) 


Sfc.^ 


PRAEFATIO. 

Ciuii  acadeima  litteramm  c.  Vindobonensis  nouum  corpus 
seriptonim  ecclesiasticorum  latinorum  qui  ad  optimorum  et 
uetostissunoram  codicum  fidem  redigerentur  ante  hos  sex  annos 
edere  constitaisset,  Cypriani  opera  recensendi  munus  mihi  ob- 
mlit;  qua  in  re  exinua  eius  liberalitate  omnibus  fere  manu- 
seriptis  libris  quorum  in  lectionum  iudicio  est  aliqua  auctoritas 
miM  nti  licuit,  ut  si  hanc  editionem,  cui^  'Jdljqufs  !cxmtuleris 
scriptoris  uerba  innumeris  locis^0mendati*et  ad*^eniftA££m  for- 
mam  redacta  inuenias.  ex  bibliothdCaliHn\*uer<?*scriniis  tanta 
Kbrorum  multitudo  quorum  non  exigualii  ^partem^nwno  adhuc 
inspexerat  praesto  fuit,  ut  subsidiotum"  copia^pa6b0''laborarem. 
mi  non  ea  est  horum  operum  cohdiciO;  id  quod  in  profanis 
scriptoribus  non  ita  raro  occurrit,  ut  omnes  codices  ex  uno  codice 
archetypo  ducti  unius  sint  stirpis  in  paucas  quasdam  familias 
diuisaa;  quo  enim  frequentius  et  lectitabantur  et  describebantur 
Cypriani  scripta,  eo  procliuior  erat  horum  emendatio  et  inter- 
polatio  eoque  plures  exstiterunt  codicum  familiae  neque  intactam 
SQorain  archetyporum  integritatem  conseruabant  apographa. 
deinde  non  eadem  est  sii^gulorum  operum  condicio  aut  una  eius- 
dem  codicis  per  diuersas  operum  partes  auctoritas;  cum  enim 
piopter  amplitudinem  hoc  corpus  particulatim  describeretur, 
soa  est  singolarum  partium  e  diuersis  archetypis  profectarum 
oitica  ratio,  suum  subsidiorum  instrumentum.  bene  igitur  sin- 
g^  quodam  casu  euenit,  ut  nonnulli  codices  uetustissimi 
eidemqae  integerrimi  hodie  exstent,  quorum  auxilio  difficilis 
UL  a 


II 

alioquin  de  codicum  singulorum  praestantia  ac  cognatione  quaestio 
facilior  fiat  atque  mendorum  interpolationumque  nube  discussa 
certissima  uia  scriptoris  uestigia  et  cognoscere  possimus  et  per* 
sequi.  est  uero  minor  operum  pars,  libelli  fere  onmes  priore 
fasciculo  editi,  qui  uetustissimis  illis  codicibus  exhibentur.  quod 
ibi  cum  duces  l^abeamus,  hoc  negotio  supersedere  iam  possumus, 
ut  reliquorum  codicum,  prout  aut  conspirant  inter  se  aut  dis- 
crepant^  familias  describamus;  nam  in  iis  locis,  quales  pauci 
smit,  ubi  optimprum  testium  auiilio  destituti  ex  reliquis  codici- 
bus  uerba  constituamus  necesse  est,  nullus  unus  codex  aut  nulla 
una  codicum  familia  sic  prae  ceteris  excellit,  ut  in  eligendis 
scripturis,  quarum  nulla  non  per  se  satis  probabilis  haberi  possit, 
ea  auctoritate  iudicium  regatur.  epistulae  autem  cum  paucae 
tantum  in  codicibus  pari  uetustate  conmendatis  exstent,  prius- 
quam  tententur,  codices  qui  e  quibus  archetypis  per  quas  uicissi- 
tudines  ducti  sint  accurate  debent  circumspici  et  ponderari. 
progreAijaQ,iir  igitur*.a)][  frimum  huius  disputationis  caput,  ut 
explor&t&*sin^lorum*^oc[icii^  ^atura  qua  ratione  ad  emendandos 
libellos  quos  *i|^ri«iQi|s  toptsA  tractatus  uulgo  appellatos  eis  sit 
utendum  quierabiuV.  J^     * 


Caput  primuin. 

Godices.  Atque  inter  omnes  codices  primum  locum  et  uetustate  et 
S  integritate  obtinet  codex  Seguierianus,  nunc  Parisiensis  n.  10592 
(=  Suppl.  Lat.  712)  =  S.  hunc  librum  cum  hic  illic  inter- 
polatissimorum  ut  erat  amator  librorum  Baluzius  adhibuisset, 
ad  libellos  IV.  V.  VI.  VII.  discrepantes  eius  scripturas  tanta 
neglegentia  adscripsit  Erabinger  quanta  eas  diligentia  ex  codice 
Woelfilin  descripserat,  cuius  rei  in  multa  incidi  exempla;  cum 
coUationem  illam  quam  inter  Erabingeri  manu  scripta  bibliotheca 
Monacensis  asseruat  inspicerem.  ipse  a.  1866  et  1868  Parisiis 
commoratus  cum  ceteros  Parisienses  codices  tum  Seguierianum 
summa  qua  est  dignus  cura  excussi.  cuius  libri  litteris  uncialibus 


m 

bipartitis  foliis  saec.  VI.  uel  VII.  eiarati  quae  sit  eiterna 
fpecies,  ex  imaginibos  illis  nonnullarum  paginarum,  quas  Mont- 
iiuicon  {BifjiioOieca  Coidiniana  olim  Seguieriana  tom.  I,  p.  242)^ 
aecuratias  Benedictini  (ad  p.  145.  Pl.  XLII.  lY)  et  Natalis  de 
WaiUy  (^^Uments  de  Paleographie  tom.  II  Pl  II.  nr.  2)  aeri 
iiiddendas  caraaerunt,  multo  commodius  quam  longa  uerboram 
mrratione  perspicitur.  praeter  scriptoris  primarii  manum  quae 
Eoonallos  errores  in  describendo  admissos  correiit  conspiciuntur 
lecentiores  conplures  quas  in  adnotatione  signo  S^  uel  S  m.  2 
•jonprehendi.  ne  quis  uero  qui  post  me  codicem  inspeierit  meam 
mcoriam  deprehendisse  sibi  uideatur,  sciendum  est  me  alteram 
manum  negleiiBse  quotienscumque  ea  primae  manus  euanescen- 
tes  uetastate  Utterarum  ductus  nouo  atramento  renouauerat.  sed 
in  iis  rebas  error  procliuis  est  et  lucis  commoditati  oculorumque 
caletadini  non  nihil  condonandum.  equidem  grauiora'  iterum 
itaumqae  inspeii  uel  amicos  ut  inspicerent  litteris  rogaui. 
lodetar  uero  codei  olim  multo  plura  continuisse  quam  quae 
bodie  et  ne  int^ra  quidem  in  eo  eistant;  nam  nonnulli  libelli  suo 
oel  initio  uel  fine  sunt  truncati;  folia  etiam  confusa  et  deperdita 
rec^ti  admodum  manu  restituta  uelut  folia  1.  2.  3  ad  supplenda 
^  quae  initio  quatemione  auulsa  perierant.  incipit  uetus  scriptura 
fol.  4  NVMQVAM  TEMPORIB.  (=  ert.  pag.  9,  1.  22),  f.  9* 
coL  1  CAECILI CYPRIANI AD  DONATVM  EXPLICIT^ 
INCIPIT  DE  HABITV  VIRGINVM  FELICITER,  DISCI- 
PUNA  (=  p.  187,2),  f.  ir  c.«  lin.  eitr.  PLACEAT  VXORI 
i=  p.  191,4),  f.  12*  c*  lin.  prim.  NEC  PARVA  ET  LEVIS 
\=  p.  202,17)*),  f.  13*^  c.«  DE  HABITV  VIRGINVM  EX- 
PLICIT  INCIPIT  DE  LAP8I8  FELICITER.  PAX  (=  p. 
237^),  £  31^  c.«  CAECILI CYPRIANI DE  LAPSIS  EXPLI- 
CIT  INCIPIT  DE  CATOLICA  AECCLESIAE  VNITATE. 
CVM  (=  p.  209,2),  f.  34«»  c.«  1.  eitr.  SEPAEATVR  RAMOS 
'=  p.  214,12),  f.  35  mutilato  continetur  nonnisi  fragmentum 
c.  17  incipiens  a  DOTES  CHRISTI  (=  p.  226,2),  desinens  in 

*)  Hie  seqiii  debebant  2  qnaterniones  fol.  53»  c'  ~  fol.  60^  c* 

a* 


IV 

QVI TA  (=  p.  227,10),  f.  36'  c»  TE  DEO  TVMVLTVOSA 
(=  p.  269,5),  f.  52"  c.«  1.  extr.  ESSE  ORANTIBVS  (=  p. 
293,21),  f.  53'  C.1  L  pr.  SIC  ET  MVLIER  ET  (=  p.  191,4), 
f.  60"  c.«  1.  extr.  SAECVLI  COGITATIO  (=  p.  202,16), 
f.  61'  c.>  1.  pr.  DAMNVMPOTEST  (=  p.  293,22),  f.  61"  c» 
CAECILI  CYPEIANI  DE  DOMINICA  ORATIONE  EX- 
PLICIT  DE  MORTALITATE  (=  p.  297,2),  f.  74'  c»  CAE- 
CILI  CYPRIANI  DE  MORTALITATE  EXPLICIT  INCI- 
PITDE  OPERE  ET  ELEMOSYNIS  (—  p.  373,2),  f.  82"  c.« 
1.  extr.  HICCVSTODIE  (=  p.  386,4),  f.  83'  c»  1.  pr.  QVI 
AD  MALVM  (=  p.  352,17),  f.  90"  c«  1.  extr.  VTMEMORIAS 
TA  (=  p.  363,8),  f.  91'  c.'  1.  pr.  PLEVIT  ET  QVI  (=  p. 
401,6)*),  f.  98"  c«  1.  ertr.  VWVIS  LABORIOSAM  (=  p. 
412,4),  f.  99  et  100  recenti  manu  exarata  sunt  ad  supplendam 
initium  libri  AD  FORTVNATVM,  f.  101*  c'  Q.  FILIAS 
IPSI  (=  p.  325,4),  f  116'  c.«— c«  CAECILI  CYPRIANI 
AD  FORTVNATVM  EXPLICIT  INCIPIT  AD  CAECI- 
LIVM  CYPRIANVS  CAECILIO  FRATRI SALVTEM  {=  p. 
701,11),  f.  126"  c«  CAECILI CYPRIANI AD  CAECILIVM 
EXPLICIT  INCIPIT  DE  HIS  QVI  IN  LECTO   CON- 
SEQVVNTVR  CYPRIANVS  MAGNO  SALVTEM  (=  p. 
749,4),  f.  133"  c'  ECCLESIAM  VENIVNT  (=  p.  760,13) 
CAECILI  CYPRIANI  AD  MAGNVM  DE  NOVATIANO 
ETDE  HIS  QVI IN  LECTO  CONSEQWNTVR  EXPLI- 
CIT  INCIPIT  SENTENTIAE  EPISCOPORVM  NVMERO 
LXXXVI  (=  p.  435,5),  f.  142"  c»  1.  extr.  PECCATORI 
COMMV  (=  p.  454,10),  f.  143'  c'  1.  pr.  SED  ETECCLE- 
SIAE  VBI  ECCLESIAE  VBI  ECCLES^A  (=  p.  456,19), 
f.  145"  c' SENTENTIAE  EPISCOPORVM  DE  HAEBETI- 


*)  Falsa  folii  91  et  sqq.  inscriptione  BEZELO  ETLIVOBEia  errorem 
incidit  Hontfancon  qni  omisso  folio  91  de  92  et  sqq.  haec  annotat  (Bibi. 
Coiel.  p.  241) :  awUais  foliis  deest  principium  sermonia  De  sdo  «t  Xinore. 
Qitae  supersunt,  sic  ineipiunt:  ...'nis?  palmis  in  faciem  uerberare- 
tm'  . . .  [cf.  De  bono  pat.  p.  402,U].  In  fine  quaedam  desiderantur  auuisis 
foliis. 


CIS  BAPTIZANDm  EXPLICIT INCIPIT  AD  ROGATIA- 
SVM  ET  CETEROS  DE  OBSERVANDAJ)ISCIPLINA 
i=  p.  50442),  f.  147^  c.«  1.  eitr.  FRATER  KME  (=  p.  509,2), 
f.  148' .c^  1.  pr.  SA  SVFFERRE  QVO  (=  App.  p.  39,3), 
f.  155'  c»  CAECILI  CYPRIANI  DE  LAVDE  MARTYRII 
EXPFELICITER. 

Himc  optiiiium  librum  ducem  ita  adhibui;  ut  nisi  ratio  codidsS 
repugnaret  ant  manifestis  ille  inquinaretur  mendis,  contra  reli-  *^«*<^"**»* 
qii<»  libros  omnes  huius  scripturas  in  textum  reciperem ;  summa 
mm  eios  aactoritas  in  eo  tfidetur  quod  non  raro  solus  uera  aut 
aerorom  uestigia  proxima  aut  mendorum  formas  primas,  unde 
interpolatonim  tentamina  explicantur,  seruauit,  cuius  rei  cum  sin- 
galae  paginae  optima  suppeditent  exempla^  speciminis  loco  haec 
pc^o  celeriter  ,quaerenti  occurrentia:  p.  256,25  ubi  reliqui  quot- 
qiiot  exstant  libri  interpolata  exhibent  uerba  qui  etsi  nefandis 
iocrificiis  manus  non  contaminauerunt,  libellis  tamen  conscien- 
tiam  polluerunt,  in  solo  S  extat  formula  conscientiam  miscue- 
mnt,  insolens  quidem  illa,  sed  quam  maxime  genuina;  ea  enim 
atitur  qui  totus  Gyprianum  imitandum  sibi  sumpserat  libelli 
dc  iono  pudicitiae  auctor  A.  pag.  20,5  pudicus  uero  iuuenis  quia 
Mido  conscientiam  non  miscuit,  et  si  recte  uerba  constitui,  Cal- 
donius  de  muliere  a  marito  ad  sacrificandum  tracta  Gypriano 
seripsit  pag.  537,6  conscientiam  non  commiscuit  —  pag.  304,14 
in  S  Qox  occurrit  rarissima  offendicula,  cuius  in  locum  tritissi- 
mum  scandala  receperunt  reliqui  fere  omnes  ita  lege^tes :  non 
sint  tibi  scandala  ista  sed  proelia,  —  p.  253,24  a  uero  proxime 
abest  S:  an  quisquam  maior  deo  aid  diiiina\ore  clementior; 
scripsit  enim  Cyprianus,  id  quod  Yahleni  acumen  uidit,  aut 
diuino  anwre  clementior  (in  exitu  linearum  uirgulae  super 
ane  positae  plerumque  euanuerunt  in  S).  reliqui  libri  omnes 
interpolatoris  inuentum  diuina  bonitate  clementior  exhibent. 
cimi  igitor  codicis  uirtus  tanta  sit,  iam  non  uituperabitur,  quod 
eiiam  eis  in  locis,  ubi  reliquorum  librorum  scriptura  nihil  oflFen- 
sionis  praeberet,  sed  tamen  in  Seguieriano  singulare  quiddam 
nonnumquam  aperte  uitiosum  inesset,  ex  hoc  diuinando 


genera. 


VI 

aliquid  extricare  quam  alteram  scripturampropteripsamsimplici- 
tatem  suspectam  recipere  maluerim.  quae  ratio  cum  ex  manifesta 
libri  praestantia  prorsus  apta  sit,  tamen  summa  necesse  est  ad- 
hibeatur  cautione.  dolendum  enim  est  codicem  praestantissimum 
a  librario  indocto  ita  incuriose  scriptum  esse,  ut  nullo  non  men- 
Mendornm  dorum  geuere  ualde  inquinetur.  nam  et  in  uerbis  scribendis  etiam 
facillimis  fallente  inprimis  sermonis  uulgaris  pronuntiatione 
erratur  et  uocum  terminationes  frequentissime  oculorum  uel 
aurium  errore  deprauantur  et  uerba  singula  pluraue  oculis  ad 
proxima  ductuum  similitudine  aberrantibus  omittuntur*),  hic 
illic  transponuntur  **),  neque  uero  quo  ceteri  referti  sunt  codices 
genere  mendorum,  additamenta  dico  in  scriptoris  orationem 
recepta,  hic  prorsus  caret***);  sed  ut  uerba  uitiose  descripta 
nulla  fallaci  et  artificiosa  librarii  interpolatione  corriguntur,  ita 
eadem   librarii    simplicitate  quid   postea   additum    sit   facile 


♦)  Cf.  187,17;  188,20;  196,26;  203,6;  204,17.  18;  213,6;  248,16;  251,18 
262,21;  266,8;  269,14.  21;  274,6;  277,4.  16;  279,8;  281,6;  282,16;  286,6.  11 
286,13;  287,24;  292,27;  298,14.  18*  20;  300,17;  304,4.  20;  309,23;  310,7 
312,13.  17.  23;  326,12.  16;  327,21;  3.S0,6s  333,11;  336,17;  336,12.  28 
343,1.  13;  379,16;  380,4;  382,4;  383,19.  22.  26;  386,21;  386,2;  403,3 
404,17;  407,2;  408,6.  27;  436,16;  437,17;  440,2.  8;  441,12;  442,18 
443,18;  449,3;  460,2  etc.  —  1^4,1;  202,18;  246,12;  361,12.  16;  263,4.  7 
264,22;  266,21;  267,6;  269,20 j  271,13;  273,3;  276,27;  284.7.  8.  21;  289,6 
290,11;  291,12;  292,6;  302,24;  306,18;  308,12;  309,1;  311,14;  314,5 
826,16;  327,20;  338,18;  339,24;  343,16;  344,22;  346,16;  381,9;  403,8.  23 
404,27;  406,2.  3;  406,10.  13;  407,27;  409,2.  7;  440,7.  17;  441,1;  442,16 
444,17.  20;  446,3;  449,9.  20;  467,8;  468,2.  19;  469,2;  460,16  etc. 

**)  Cf.:  403,12;  702,18;  243,6;  281,17;  286,26;  288,28;  310,8;  326,17; 
332,8;  333,8;  339,23;  343,3;  346,12;  376,21;  439,7. 

***)  Ezceptis  nocabulis  illis,  qnae  ex  prozimis  potius  repetita  quam  ez- 
trinsecns  sumpta  uidentur  uelut  197,11;  199,22;  268,10.  18;  308,13;  314,1 
343,21 ;  404,24;  408,1;  436,12;  444,6;  448,6;  449,8;  460,21 ;  464,3;  466,19 
469^9  etc.,  hic  iUic  ab  eadem  uel  altera  manu  deleta  uelut  312,20;  326,15 
326,8  inueniuntur  quae  interpolationis  suspicione  non  carent  addita  haec 
dei  346,12;   437,16;   446,1,    domini  378,11,  est  346,8;   437,16;    446,1,    et 
273,16;  376,1;  334,13;  331,1,  etiam  242,17,  tlle  339,17,  solla  262,6,  nan 
269,17;  451,1,  ad  264,16,  iienire  310,26,  dicens  376,21,  carissimi  244,16, 
caelesti^  381,7,  pretio  188,19,   qtuim  uim  247,4.   cf.  196,4;   242,4;  441,9. 


vn 

dignoscitiir.  cuiu  ex  codicis  Segmeriani  arcbetypo  inter  onmes 
qnos  seio  libros  nullus  fluxerit,  cuias  lectionibus  quid  fraude  uel 
eiTore  in  illum  tam  neglegenter  descriptum  inrepserit  certius 
iatellegatar,  hic  illic  in  diiudicanda  lectione  oscitanter  haesi, 
nonnuUa  qnae  in  textum  redpere  debebam  reieci.  quare  occasione 
oblata  gramora  liceat  retractare:  pag.  190,12  nescio  an  unicum 
obsoletioris  formae  exemplum  S  recte  seruarit  in  his  uerbis:, 
UsHfU  qui  secuntur  agnum  quoque  ierit.  nam  cum  Cyprianus 
etltala  qnafe  dicitur  uetus  quisque  pro  quisquis  ubique  fere  usur- 
peat,  in  epistolis  p.  737,11  ^t^i^pro  quicumque  (cf.  App.  p.  30,15 ; 
55,10)  et  apnd  Cypriani  imitatorem  App.  p.  14,7  quaeque  pro 
qnaeamqiAe  occurrat,  uidetur  etiam  dici  potuisse  quoque  pro  qm- 
cmque ;  sed  in  tanta  deprauationis  procliuitate  quanta  est  in  uoca- 
bulo  QVOQVVQ,  nihil  decemo.  —  pag.  190,15  genuinum  est 
qaod  S  exhibet:  in  scripturis  fereper  omnia  (i.  e.  ubique,  reli- 
qui  libri  omnibu^)  ad  protoplastum  deus  loquitu/r.  sic  enim  dicit 
Cjprianus  p.  276,24  per  omnia  dbsequi,  477,15  per  omnia  deo 
placere,  644,3  per  omnia  aequaliter  iudicare.  cf.  A.  14,11.  — 
pag.  200,7,  ut  in  transcursu  moneam,  rectius  illis  in  illic  muta- 
tur  qnam  cum  uulgata  Uli  legitur  in  uerbis:  quis  illic  in  nuptiis 
locus  est.  quod  ne  displiceat  fadunt  similia  pag.  497,3  Ulic  apud 
derieoSy  515,17  Ulic  apud  uos  638,23  istic  in  prouincia  nostra, 
617,5  iUinc  ab  urbe,  618,4  Ulinc  a  uobis,  364,18  istinc  de  sae- 
culo  etc.  simili  errore  illis  pro  illic  exhibet  S  pag.  756,18  et 
reliqni  saepius.  —  pag.  203,22  et  271,16  non  debebam  ex  S  dum 
recipere;  saepissime  enim  in  eo  dum  et  cum  confunduntur  uelut 
p.  290,2;  211,19;  262,8;  305,26;  411^6  —  pag.  238,24  cum 
pari  ficilitate  istam  stantium  in  istantium  (i.  e.  stantium)  abire 
atque  istantium  in  istam  stantium  corrigi  potuerit,  S  scriptura 
praeferenda  est  quae  proximo  Aatic  commeudatur.  —  pag.  256,9 
in  nerbomm  positione  et  qui  alius  et  ipse  maculatus,  quae 
Manntins  transposuit  ut  edidi  et  aiius  qui,  iam  non  offendo,  cum 
simile  praesto  sit  284^11  et  qui  seruus.  —  pag.  263,17  me  piget 
laram  formam  scibis,  cuins  testimonia  nonnuUa  Roensch  in  libro 
Itala  und  Vuigata  inscripto  pag.  292  congessit,  uulgatae  scies 


VIII 

postposuisse,  nec  pag.  334,28  plangebitis  repudiandum  erat, 
quod  ut  ex  proximo  plordbitis  enatum  sit  uereor;  nam  codex 
Sangallensis  qui  saepius  cum  Seguieriano  facit  pag.  299,26  id 
confirmat.  Cypriano  ipsi  formam  censeuimus  pag.  435,15  in- 
culcare  nolui,  quae  quomodo  inrepserit  Laureshamensis  liber 
edocet.  —  pag.  290,15  quod  S  exhibet  mereri  deum  recepis- 
sem,  nisi  simile  exemplum  quod  est  pag.  376,23  me  fugerec, 
quorum  lam  alterum  altero  defenditur.  in  reliquis   codicibos 
exstat  tritissimum  illud  Cypriani  promereri  (cf.  223,26;  227^; 
260,13;  271,22;  290,15;  294,1 ;  303,5;  382,10;  384,16;  385,!5; 
394,20;  410,18).  —  pag.  382,27  uidetur  explicari  posse  quod 
in  S  exstat  ut  nobis  ami<iOS  de  terrestrilms  lucris  propria 
ratione  faceremus,  uillicum  enim  in  euangelio  Luc.  16,1  sqq. 
respicit  qui  domini  debitoribus  debiti  partem  quo  sibi  amicos 
faceret  remissam  quasi  in  suam  sibi  transscripsit  rationem. 
P         Codici  Seguieriano  aetate  fere  par  est  fragmentum  codicis 
^membranaceum  saec.  YI.  characteris  italici  nuUa  aerborum 
distinctione  interposita^  quod  integrum  De  opere  et  eleenwsynis 
libellum  et  epistulae  63  initium  continet.  discrepantes  eius 
scripturas  fragmentis  cbdicis  Bobiensis  de  quibus  infra  agam 
Peyron  {M.  T,  Ciceronis  orationum  fra^menta  1824  p.  163) 
subiecit.  quas  reliquias  cum  codicis  Bobiensis  esse  scriberem 
p.  372  et  siglo  F  notarem,  falsus  eram  et  rectius  altero  siglo  uti 
debebam.  sexto  iam  p.  Chr.  n.  saeculo  sujnmam  illam  Cypriani- 
corum    codicum    discrepantiam    quam   libri   aetate   inferiores 
ostendunt  exstitisse  hoc  fragmento  cum  codice  S  comparato 
optime  edocemurf  nam  diuersae  prorsus  recensionis  testem  esse 
et  scripturae  sacrae  testimonia  hic  illic  admodum  discrepantia 
(cf.  379,6;  380,5;  381,7;  387,1;  388,13.  15;  389,1;  391,16  sq.; 
392,9. 10  sq.)  et  lectiones  nonnullae  in  eo  solo  exstantes  (cf.  373,6; 
377,15;  378,5.  12;  383,9;  384,19;  391,5)  probant.  uetustati  non 
par  est  integritas;  nam  manifesta  interpolationis  uestigia  eaque 
non  pauca  ut  in  his  exiguis  laciniis  apparent  (cf.  374,24;  378,17; 
381,20;  382,8;  384,25;  386,17;  701,22.  23;  702,8.  13.  15.  20). 


AnxeUanenBe 


IX 

*,mbiis  rebus   permotus  pauca  tantum  eaque  dubitanter  inde 
:«cepi. 

Huic  Taurinensis  bibliothecae  fragmento  adiungam  duo  quae 
ori  doctissimi  Noltii  liberalitati  debeo:  unum  (0)  quod  in  codicerragmentu 
Aurelianensi  131  olim  Floriacensi  (cf.  Haenel  p.  273)  qui  saec.  ^'"''^^' 
Vn  esse  dicitur  inuentum  integrum  De  mortalUcUe  libellum 
et  partem  epistulae  63  continet  in  constituenda  lectione  nuUius 
fere  momenti  erat  magna  nec  laude  nec  uituperatione  dignum. 
alterum  quo  pars  libelli  Ad  Donatum  seruatur  ubi  inuenerit 
Xolte  nescio,  sed  litteris  uncialibus  exaratum  esse  afGbrmat. 
seripturas  eius  sero  acceptas  cum  in  adnotationem  meam  trans- 
aeribere  non  possem,  ne  quid  mea  culpa  esset  omissum,  hic 
sabieci.  incipit  fragmentum  a  uerbis  ros  in  rebus  (=  pag.  14,28) 
sMimen  pag.  15,1  intra  ut  edidi  8  qtu>d  om.  spatio 

naeuo  5  litt.  relicto  11  id  om.  14  se  indpi  absc\\se 

credi  20  nulla  esse  cum  poterit  cum  semel  21  satura- 

nit  27  aut  om.  28  alterum  sunt  om.  (fort.  recte) 

p.  16,1  iuffi\\uiuido  4  nam  et  faciletn  bon. . .  \\tatem  5  in 
f/ij»  solid.  .||  fidem  tuam  salu. ,  .\ris  auditus  ohle\,  reliqua 
desunt. 

Inter  uetustissimos  Gypriani  codices  exstabat  olim  Yeronensis, 
quem  post-quam  Latinius  ad  adornandam  editionem  Manutianam, 
quae  Bomae  prodiit  a.  1563  adhibuit,  quantis  laudibus  cumulari 
coeptus  sit  dici  nequit.  de  codice  Latiiuus  haec  scripsit  in  epist. 
ad  Andr.  Masium  11  p.  101 :  Antiquissimum  codicem  unum  ex 

Veronensi  biblioiheca  aduedum  litteris  maiusculis  ante  annos 
mille^  ut  puto,  scriptum  diligenter  cum  lo,  Baptista  Singhicello 
percurri:  ex  eo  id  inprimis  factum  est  lucri,  ut  multa  quae 
C^riano  tribuuntur  noiha  esse  intelUgeremus:  nihil  enim  hdbet 
admvdum  eorum,  quae  uiri  docti  ante  nos  falso  Gypriano  ad- 
seripta  esse  suspicati  simt  uerius  quam  censuerunt.  Ordo  scripto- 
rum  paene  idem  in  omnibus,  unde  non  satis  mirari  possum, 
qua  fronte  totum  inuerterit  audacissimorum  hominum  uel  im- 
peritia  ud  leuitas.  Nam,  ut  uides,  in  excusis  omnia  paene  suo 
loco  mota,  omnia  diuulsa,  non  tempora,  non  negotia,  non  per- 


sonae  sedem  suam  agnosc^e  possunt.  isdem  fere  uerbis  Veronen— 
sis  aetatem  Latinius  praedicat  in  Bibliotheca  sacra  uelut  p.  176, 
178:   Veronensem  ego  non  ante  nongento.^  annos  sed  ante  mUlf^ 
scriptum  esse  contenderim,  item  Latinii  biographus  p.  3.  hunc 
codicem  a  canonicis  Veronensibus  cardinali  Garolo  Boromaeo 
dono  datum  et  in  eius  bibliotheca  asseruatum  fuisse  testis  est 
Manutius  in  Orthographia  s.  u.  culcita.  quae  fata  deinde  habuerit, 
ubi  perierit  nescimus  (cf.  Mafifei  Optisc.  eccles,  106,  Mabillon 
Iter  italicum  (1687)  p.  23,  Blume  Iter  iialicum  I  p.  556,  257, 
149).  sed  permultae  eius  adferuntur  scripturae,  quibus  undique 
conlatis  plenissima  de  natura  ac  uirtute  libriefScitur  cognitio. 
qua  in  re  cum  Gypriani  editores  neglegentius  uersari  uiderem, 
in  fontes  unde  scripturae  illae  fluxerunt  accuratius  inqnirendum 
decreui.  atque  longe  maxima  pars  ex  Latinii  scriniis  ipsis  de- 
prompta  est,  ex  quibus  eius  Obseruaiiones  correctiones  coniecturcts 
vn  sacros  et  profanos  scriptores  in  libpum  qui  Bomae  prodiit 
a.   1577  Bibliotheca  sacra  et  profana  inscriptum  Dominicus 
Macrus  congessit;  sed  tenuem  in  his  libri  Veronensis  inuenies 
coiutio  lA-memoriam,  quia  non  nisi  quae  Latinius  secunda  cura  editioni 
*"""•     Pamelianae  (1568)  notas    adscripserat   edendas  ille  curabat. 
autea  uero  cum  iustam  editionem  adomaret,  multos  codices 
inter  quos  Veronensem  Vaticanos  Neapolitanum  contulerat,  quo- 
rum  subsidio  permultis  locis  scriptoris  uerba  castigabat,  religlo- 
sius  in  eo  negotio  uei;satus  quam  qui  editionem  in  Manutii 
offidna  inprimendam  curabant;  de  quorum  libidine  his  uerbis 
queritur  in  epist.  ad  Masium  II  p.  109:  De  Cypriano  puto  te 
nescio  quid  praedarum  exspedare,  sed  frustra;  Idboratum  est 
a  me  diligenter  ac  summa  fide,  multa  restituta  sunt,  additus 
etiam  paene  iusttAS  epistolarum  liber.   Verumtamen  mihi  fieri 
satis  non  potest,  quando  quorundam  hominiim  libidine  non  sat 
sdo,  an  prudentia  commissum  est,  ut  contra  scriptorum  codicum 
fidem  uonnulla  rdenta  sirU,  aliqua  etiam  addita,  plurima  uero 
(quod  tamen  ad  scripturarum  ciUUa  passim  testimonia  pertinet) 
immutata,  ut  quam  fieri  minime  posset  a  uulgata  sacrorutn 
Bibliorum  editione  discreparent.  Quae  res  fecit,  ut  ne  nomen 


XI 

ptidein  meum  a  Mantdio  pcUerer  idlo  modo  adscribi:  fio9i  enim, 
ut  nwUi  fortctsse  existimant,  leue  apud  me  crimen  umquam 
pUdbUur,  aut  uerUatem  celasse  aut  omnino  litterulam  immvr 
iasse.  CoUegeram  muUis  uigiliis  et  Idboribus  quaedam  etiam  ad 
ilustranda  loca  aliqmt  dbscuriora,  parabam  etiam  breues  quas- 
dam  annatatiunculctSj  in  quibus  post  tuirias  codkum  lediones 
tfuItcatoSy  qtnd  maxime  essem  secutus  ostenderenn,  Sed  ab  eo 
Ubore  mpersedi  etc.  has  ipsas  puto  breues  quas  dicit  anno- 
tatiunculas  nel  Latiuius  ipse  uel  alius  in  exemplar  editionis 
ManutiaDae  transscripsit,  unde  in  alia  migrarunt  eiusdem  editio- 
oisexemplaria,  quale  asseruatur  in  bibliotheca  Acad.  Gottingensi;  Edit.  iiMivt. 
(piod  a.  1737  Jacobi  Soranzi  et  deinde  Josephi  Smith  consulis  ^^^^^^ 
Britanni  apud  Venetos  fuisse  inscriptione  discitur.  ne  uero  me  ^^  «^"»- 

tion6  in- 

iioe  mera  coniectura  statuere  credas  Latinii  ipsius  adnotationes 
criticas  Gottingensi  exemplari  seruari,  paucas  quasdam  adferam, 
poteram  addere  plura:  ad  uerba  huius  editionis  p.  542,14  ad- 
senbitur  in  libro  Gk)ttingensi  ^quam  uis  V,  quam  uix  Latinius 
(cf.  p.  587,10),  p.  351,14  ad  uerba  et  conuersi  elidant  uos  ^om.  o 
[l  e.  omnes]  praeter  V,  1.  i  [i.  e.  infra]  ad  Quirinum  L  3  c.  5 
habent  omnes  codices  La\  margine  resecta  reliquae  litterae 
tinius  perierunt.  p.  213,4  quae  de  insigni  illa  interpolatione  ad 
Petri  primatum  spectante  adnotantur  Latinii  esse  optime  con- 
furmant  eiusdem  uerba  quae  sunt  in  Bibliotheca  sacra  p.  179 
nec  eodicem  Veronensem  habuisse  illa  additamenta  nec  septem 
Vaticanos  praeterquam  fragmentum  quoddam  operum  Cypriani 
reeefdissime  scriptum  Bononiaej  qui  fuit  Vianesii  de  Alber- 
gatis  libdluSy  forma  parua,  continens  tractatus  tantum  paucos 
Cfpriani.  Vidi  quoque  alterum  exemplar  Bononiae  integrum, 
%nde  id  fragmentum  descriptum  erat  recenti  scriptura  exara-  . 
^tm,  inquo  eadem  ihsertio  marginalium  sunmvlarum  erat*) 

^  AotiqiiiB8imu8  codez  qni  eadem  additamenta  exhibet,  scilicet  p.  212,14 
post  caelis:  e^idempost  remrrectionem  sucm  dicit  ^pasce  ottes  meaa',  post 
eedesiam  ibid.:  et  iUi  pascendas  oues  tnandat,  p.  213,1  unitatis  . . .  dis- 
posmt]  UNom  cathedram  constituit  et  unitatis  originem  atque  rationeni 
Mo  aitctoritcae  disposuit,  p.  213,4  ut  eeclesia  . . .  p.  213,8  unitatem]  et 


XII 

in  hoc  Latinii  apparatu  praeter  Veronensem  laudantur  cod.  Vat. 
Neap.  discrepantes  scripturae,  hic  iUic  numeri  1.  2. 3. 4.  adiciun- 
tur,  uelut 'Fer.  Neap.  l.\  "Vat,  3.  Ver.\  'Neapol  4\  'Ver.  2.* 
*  Vai.  4t  etc.  quibus  numeris  quid  significari  uoluerit  dubium 
esse  non  potest,  scilicet  ubi  *  Yai,  ^  uel  *  Yat.  £  ponit,  tres  uel 
quattuor  Vaticanos  inter  septem  quos  habebat  hanc  lectionem 
exhibere,  ubi  *  Yer.  ^  uel  ^Neap,  2*  exstat,  in  duobus  praeter 
Veronensem  uel  Neapolitanum  sic  legi,  ubi  *  Yer.  v,  et  Veronen- 
sem  et  reliquos  omnes  testes  adesse.  inprimis  igitur  numeris  illis 
Vaticanos  designabat^  non  Veronensem  et  Neapolitanum,  nomina- 
tim  ubique  eos  adferens,  quippe  qui  plui^imum  apud  eum  uale- 
bant.  similiter  his  numeris  in  altera  illa  adnotatione  a  Macro 
uulgata  usus  erat  quod  confirmat  Macrus  ipse  Bibl.  sacra  p.  174 : 
ubi  signum  arithmeticum  1.  inumitur,  indicat,  quod  ex  tribus 
codiciJms  uetustis,  quibus  Marcdlus  Papa  IL  collationauerat, 
unus  scilicet  uariet:  ubi  uero  signum  2.  notatur,  duorum  codicum 
uariutionem  significat,  qual  Ego  Carolus  Macrus  in  prima 
Latinii  correctione  in  Bibliotheca  Brancatia  eodante  manu 
eiusdem  Correctoris  notatum  legi.  quae  cum  non  intellegeret 
Krabinger,  m  praef.  XIV.  (edit.  a.  1853)  mira  de  codicibus 
Veronensibus  et  Neapolitanis,  qui  quidem  nulli  eistiterunt, 
hariolatus  est.  unus  enim  est  Veronensis  ille  uetustissimus  nec 
ullius  praeter  illum  mentionem  facit  Latinius  uel  alius  quis- 
quam.  Neapolitanus  uero  qui  in  libro  Gottingensi  uocatur 
a  Bigaltio  et  Oioniensibus  Beneuentanus  audit,  id  quod  Krabin- 
gerum  scripturarum  omnium^  quae  Neapolitani  et  Beneuentani 
feruntur  consensus  edocere  poterat.  ipse  initio,  cum  Krabingeri 
tantum  notis  ex  libro  Grottingensi  descriptis,  quas  Halmii  bene- 
uolentiae  acceptas  refero,  uti  liceret,  ea  opinione  falsus  hic  illic 
Veronensis  S(5ripturas  consulto  omisi,  quia  inter  duos  uel  tres 

primatus  Petro  dattMr  ut  una  Christi  ecclesia  et  catliedra  una  monstratur^ 
(sic).  et  pastores  stmt  omnes  sed  grex  unus  ostenditur  qui  ab  apostolis 
omnibus  unanimi  consensione  pascatur,  hanc  Petri  unitatem,  p.  213,9 
post  credit:  qui  cathedram  Petri  super  quem  fundata  ecclesia  est  deserit 
in  ecclesia  se  esse  confidit,  est- Vossianns  lat.  7  saec.  i.  (h),  quode  infra 
agetur. 


XIII 

Varonenses  quos  mihi  Krabingero  auctore  fiBxeram  uum  esset 

aetostissiinas  nesciebam;  sed  cum  Gottingeusem  librum  ab  iis 

qoi  bibliotliecae  praesunt  liberaliter  Vindobonam  transmissum 

ifispioerem,   continuo  errorem  intellexi.  addidi  infra  scripturas 

qnas  omiseram  omnes*).  praeter  Gottingense  apographum  alia 

editionis  Manntianae  exemplaria  simili  apparatu  instructa  ex- 

stiterunt.  certe  Baluzius  tali  libro  usus  est  (cf .  Baluzii  notas  ad  Bainaianuin 

epist  6  c.  5,  10  c.  4,  22  c.  1,  28  c.  3,  30  c.  1,  40  c.  3.  5,  63  c.  1,  *""'^" 

64  c.  2,  78  c.  2).  qui  utrum  neglegentius  fuerit  exaratus  an 

Bunore  diligentda  a  Baluzio  excussus  non  decerno;  nam  quae 

Aon  exstent  in  Gottingensi  noua  ab  eo  adferuntur  nulla,  permulta 

mo  quae  ibi  inueni  se  non  inuenisse  diserte  affirmat  uel  ex  eius 

oerbis  licet  suspicari^  uelut  ad  epist.  18  extorrentes  ait  etiam 

iabuisse  Veronensem  hinc  colligo  quod  in  uariis  T,ectionibus  ex 

codke  iUo  descriptis  in  margine  exemplaris  mei  editionis  Manur 

tiamie  ntdla  uaria  lectio  apposita  est  ad  hanc  epistolam.  sed 

eistat  in  Gottingensi.  uel  in  epist.  27  c.  1  (=  p.  566,17)  Eigal- 

^  tium  ex  Veronensi  libro  inuidiam  recepisse  et  in  epist.  62  c.  2 

(=  p.  474,9.  11)  eiusdem  auctoritate  quaedam  sustulisse  nescit. 

9&i  edocet  Gottingensis.  longum  est  adferre  plura.  quae  cum  ita 

sint  atque  Baluzius  ad  libellum  III  Ad  Quirinum,  in  quo  desinit 

adnotatio   Gottingensis,   nuUas  Veronensis   scripturas  adferat, 

Latinii  apparatum  cuius  locupletiorem  memoriam  (jottingense 

asseraat  exemplar  decurtatum  exstitisse  in  Baluziano  crediderim. 

Baluzii  igitur  adnotationes  ad  restituendam  libri  deperditi  memo- 

nam  nuUius  sunt  momenti.  sed  idem  apparatus  multo  integrior 

Bigaltio  praesto  fuisse  censendus  est;  de  quo  in  Obseru>atiohum  RigBitianiun 

praefatione  haec  scribit:  Ad  Epistdas  et  Tractatus  ostendi  *""^^ 

•)  p.  190,6  ncUi  sunt  sic  Ver.  1  (ut  edidi)  191,12  integrae  et  pudicae 

Vo-.  1        193,6  suivU  om.  Ver.  2        195,22  atqui  Ver.  1        201,3  uideriiftt 
Y«r.  1  217,11  edetwr  Ver.  1  222,15  nec  om.  etiam  Ver.  3 

SS4,20  in  dicto  audientes  Ver.  3  22S,15  iam  om.  Ver.  3  249,26  de] 

a  Yer,  1  261,16  phxcuerunt  Ver.  3  262,26  et  in  cUicio  Ver.  1 

i71,l  dmiUtmus  Ver.  1  272,3  prius  et  om.  Ver.  1  274,6  ut 

y&.  4  (vt  edidi)  274,20  pretio  om.  Ver.  2  278,7  est  et  inpUre 

m.  Ver.  1. 


XIV 

praecipiui  ueteris  scripturae  liniamenta,  ab  ipsius  Audoris  stilo 
serucUa  fideliter  in  optimis  exempiaribus,  Veranensi  et  Bene- 
uentano,  colUxtis  olim  a  Marcello  PP.  et  Antonio  Augustino 
Episcopo  tunc  Allifano:  quae  in  Gypriani  udumine,  manu 
iUustrissimi  et  reuerendissimi  Tolosatum  Archiepiscopi  Caroli 
Monchalli  . . .  summa  diligentia,  stimma  fide  descripta,  perpetfw 
ncbis  usui  fuere  (cf.  Obs.  p.'144).  his  uerbis  cauendum  est  ne 
conicias  alteram  Veronensis  libri  et  Beneuentani  collationem 
ftiisse  qua  Bigaltius  utebatur.  ipse  enim  in  Addendis  p.  234 
retractat  quae  in  Obseruationilms  docuerat:  PatUopost  mandcu- 
tam  typis  ObseruatUmem,  dum  scidia  mea  forte  excuterem  curuh- 
sius,  deprehendi  factam  a  3Iarcello  Papa  trium  codicum  Vati- 
canorum  ccXlaiionem,  cum  adhuc  esset  ac  diceretur  MarcdUis 
Ceruinus  Cardinalis:  collaJtionem  uero  exemplaris  Veronensis 
a  Latino  LcUinio:  Beneuentani  ab  Ant.  Augustino,  tunc  epi- 
scopo  Allifano.  fallitur  de  hac  Bigaltii  supelleofcile  critica  Baiu- 
zius,  cum  eandem  fere  atque  ipse  habebat  illnm  habuisse  dicat  (ad 
epist.  10,  c.  4).  nam  Vaticanorum  nuUa  est  apud  Bigaltium  mentio. 
magis  etiam  fallitur,  cum  ad  epist.  13  Bigaltium  quandoque 
librum  Veronensem  pro  editione  Manutiana  laudare  opinetur ;  nam 
ei  conlatione  sibi  de  scripturis  eius  cum  Manutiana  consentienti- 
bus  constare  ipse  saepius  asseuerat  uelut  in  obseru.  ad  epist.  52. 
inde  iam  apparebit  ad  libri  deperditi  scripturas  colligeadas  prae- 
ter  Gottingense  eiemplar  Bigaltii  notas  maximi  esse  momenti, 
praesertim  cum  in  proferendis  testimoniis  sunmia  fide  uersatus 
quae  minus  certe  sibi  uiderentur  accurate  significauerit.  ad  hos 
fontes  accedit  editio  Oxoniensis.  episcopo  enim  Oxoniensi  coMo- 
tiones  aliquot  codicum  VcUicanorum,  Veronensis  itidem  aique 
Beneuentani  nec  non  Regis  GaMiae,  •  studvo  amicissimi  uiri 
domini  Bdberti  Bigby  perlatae  praesto  fuerunt.  Veronensis 
scripturas  quae  in  hoc  apparatu  occurrunt  summa  cautione  ad- 
hibui,  nonnuUas  ubi  error  erat  manifestus  reieci,  conplures  ut 
suspiciosas  addito  tesi.  Oxon.  citaui. 

Ex  his  igitur  fontibus  quos  descripsi  diligenter  excussis  tot 
potui  codicis  testimonia  proponere  ut  deperditus  paene  repertus 


XV 


cidealmr  atqae  de  anctoritate  eius  et  airtute  accoratius  quam 

iitea  possit  iadicari.  qua  de  re  paullo  prolixius  iam  agendum 

ast  quia  permoltae  codicis  Veronensis  scripturae  speciosiores 

jam  ueriores  quae  in  textu  retinerentur  non  uidebantur  in- 

jigsae;  redundabit  etiam  non  nihil  ad  codices  duos  perantiquos 

CetBrecte  aestimandos,  de  quibus  in  altera  quaestione  disputabi- 

tar.  atque  ut  qaid  mihi  uideatur  ingenue  fatear,  Yeronensis  liber  veroiMiMis 

correctoris  manom  non  indocti  eiusque  audacissimi  expertus  est: 

qnaecumque  inelegantius  dicta  uel  obscurius  prolata  ipsi  uide- 

bantnr,  explicaait  deleuit  correxit,  singulares  formulas  ad  ana- 

logiae  legulam  reuocauit,  uitiose  descripta  quae  inueniebat  tra- 

dit&e  scriptorae  aestigiis  non  anxie  pressis  emendauit.  exempla 

baee  sabieci. 


auotoritM. 


lectio  uera  rell.  codd. 
p.  2&,5   nastra  uoce  et  oratiofie 

p.  31,6   magistro  et  deo 

p.  2303  adque  hoc  ipao  ampliorem 
conaecunttir  fidei  suae  lau- 
dem  quod  ab  eorum  per- 
fidia  segregati  qui  iuncti 
confessionis  consortio  fue- 
runt  a  contagio  criminis 
reeessertmt 

p.  231,8  plebs  una  m  soUdam  cor- 
poria  wdtatem  concordiae 
ghUino  cqpulaUi 

p.  663,5  de  fUs  iudicat  occultorum 
scrutator  et  cOgnitor  cito 
uenturus  etdearcanis  cor- 
dis  adque  abditis  iudica' 
turus 

p.  660,4  sufficit  ad  testimonium 
martyrii  sui  testis  ille 

p.  666,22  dei  deseriores  aul  contra 
deum  rebeUes.  cf.  764,1 


coniecturae  VeroneDsiB. 
non  nostra  uoce  sed  ope^ 
ratione 

non  magistro  sed  deo 
aique  hoc  ipso  maiorem 
consequunti^  fidei  suae 
la^udem  immo  ampliorem 
q.  a,  e.  p.  segregati  qwbus 
iuneti  etc. 


plehs  una  in  9dlidam  eor- 
poris  firmitatem  c.  g.  e. 

dominus  aixtem  occutto- 
rum  scrutator  et  cognitor 
est  cito  uenturus  et  de 
arcanis  etc. 

suffidt    ad    testimonium 

martyrii  sui  xtle 

dei   desertores   aut  con^ 

tra  Christum  reheUes.  cf. 

658,27 


XVI 


lectio  Qera  rell.  cod. 

p.  308,6  sed  magis  deum  patientia 
maiore  promeruU,  cf.  de 
magis  =  potiua  indicem 

p.  357,25  qtuxsi  magis  per  ipsa  pec- 
cata  placeatur 

p.  398,13  (phHosophos)  sibi  muUum 
placentes  et  hoc  ipso  quod 
sibi  placeant  deo  displi- 
centes 

p.  249,23  et  hoc  accedat  ad  crimen 


p.  254,5  putas  . .  dominum    posse 
placari 

p.  283,2   Danieli. .  .prandiumdiui- 

nitus  procuratur 
p.  227,24  quosdam   ad  ista  proce- 

dere 

p.  477,2    esse  ad  fideles  seruos  dei 

coepii 
p.  252,13  si  negantes  . . .  non  erunt, 

nec    confitentes  . . .  acci- 

piunt 
p.  515,4   tunc  . . .  tractetur 
p.  523,19  quod  tempus  infirmitati- 

bus  adsiduis  et  grauitms 

infestat 
p.  248,11  quaecumque  manducaue- 

rit  ex  carne.  cf.  Leu.  7,20 

dno  T&H'  XQeoSv 
p.  249,26  qui  spem  habet  in  homi- 

nem.    cf.  Hier.   17,5   rrjv 

IXn^Sa  ^j^et  ijt  avd-qtonov 
p.  270,12  dedmas  do  omnium 
p.  ^12,15  praeuaricationem  de  die 

etMcuari  cf  .  de  de  die  = 

in  dies  indicem 


coniectnrae  Veronensis. 
sed  magis  dominum  pa- 
tientia  promeruit 

quasi    per    ipsa  peccata 

placeatur 

. . .  sibi  tantum  placentes 

etc. 


et  hoc  accedat  ad  criminis 

cimulum.  cf.  p.  243,9  ne 

quid  deesset  ad  criminis 

eumulum 

putas  ..  dominum      cito 

posse  placari.  cf.  p.  262,20 

deum  cito  posse  placari 

D.  ... p.d.  apparatur.  cf. 

p.  382,9  p.  d.  apparatur 

q.  o.  i.  prosUire.    cf.  p. 

411,11;      423,11;      573,3; 

621,13;  633,5;  627,22 

esse  apvd   fiddes   seruos 

dei  coepit 

si  negantes  . . .  non  sunt, 

nec    confitentes  . . .  acci- 

piunt 

tunc. .  .tractabitur 

q.  1. 1.  a.  c.  g,  infestatur 


quaecumque  manducauerit 
carnem 

qui  spem  suam  ponit  in 
hominem 

decimas  do  de  omnibus 
praeuaricationemfrequen' 
ter  per  dies  euacuari 


XVII 

lectio  nera  relL  codd.  ooniectorae  VeronensiB. 

p.  473,1  quae  cum  aemel  st^Uum  quae  cum  «n  statu  suo  esse 

suum  continenter  et  fir-  et   cantinentiam   firmiter 

miter  tenere  decreuerint  t  d,  cf.  622,9 

p.  648,14  a  ffradu  gloriae  ad  quam  a  gradu  gloriae  ad  quem 

]^ena   fidei  uirtute  ten-  plena   fidei  uirtute  per- 

ddfaiU  uenerant 

p.  477,U  nec  sacerdotes  dei  m  aut  nec  sacerdotes  dei  ^an- 

per  eccleaiam  scanddlo  se  dalo  suaeprauitatis  offen- 

et  fratribus  offerant  dant  *). 

pro  uerbis  siinplicibus  qualia  amat  Cyprianus  composita  sub- 
jtituit  corrector,  uelut  p.  489^8  consequentium  pro  seqtientiuni, 
4&2.7  aceipere  pro  capere,  494,6  prouocauerit  pro  uocauerity 
498.11  mtinens  pro  tenens,  664,26  reserudur  pro  seruetur, 
i1i\l  derdiquerint  pro  reliquerint  etc.  iam  uero  mirus  homo 
k  coniecturis  indulsit,  ut  grammaticum  deprehendisse  tibi 
lidearis  uariandi  artifida  pueros  docentem ;  nam  nulla  excogitari 
:4test  causa  probabilis,  cur  p.  221,5  pacificis  maluerit  quam 
mtis,  228,1  nefaria  quam  nefanda,  252,25  non  factum  quam 
'iif^um,  256,7  inquinatis  quam  inmundis,  218,14  misissem 
toam  darem,  545,20  fecistis  quam  misistis,  219,4  instruentes 
Goam  insinuanies,  369,20  tempus  est  quam  licet,  475,3  uiolari 
qoam  corrumpi,  616,10  expitgnandum  quam  inpu^fnandum, 
61647  exerrare  quam  oberrare,  652,25  repellat  quam  auertat  et 
'hfipserit  quam  fefdlerit,  666,18  prohOntum  quam  pulsum, 
^^71,4  osfemfe  qnam  demonstra,  684,2  inuolutam  quam  uif^tam 
et  similia  sexcenta.  magis  quid  additamentis  passim  aspersis 

*i  Correctioiiis  nestigia  mamfestiora  etiam  in  his  conspicinntor:  203,23 
2114:  221,18  cf.  649,23;  225,8;  232,24;  270,8;  294,12;  308,4;  839,23 
5TU;  377,13;  878,8;  383,20;  387,15;  400,4;  414,12;  415,13;  422,24 
«7.21;  465,9;  469,11;  474,16;  477,13;  483,2;  485,2;  494,19;  500,6 
5^^n;  608,2;  613,10.  17;  515,2;  618,18;  623,14;  628,3.  11;  638,10 
5395;  540.10;  642,3;  648,5.  7;  649,8;  660,22;  661,20;  563.8;  566,16 
5^.1.19:  681,8;  686,4;  692,12;  699,6;  600,10.  17;  607,16;  609,7.  8 
^liS;  622,9;  633,16;  656,14;  661,1.  26;  662,24;  664,11;  666,22.  26 
^3;  674,7;   676,17;  677,20;  681,6  etc. 

ra.  b 


XVIII 

assequi  aoluerit  perspicitur,  nempe  asyndete  posita  artius  erat 
coniuncturus  enuntiatorumque  nexum  explicaturus;  hac  de 
causa  addit  et  p.  200,14;  203,24;  218,10;  271,24;  283,3;  501,1 ; 
665,11,  que  228,1;  610,12;  680,16,  at  203,24,  scilicd  227,1, 
enim  290,21;  369,16;  622,10,  iam  583,12,  tunc  214,24;  519,9, 
postmodum  364,18,  Ua  222,17;  225,5,  363,1,  ut  522,22,  inquU 
197,5.  explicationi  inseruiunt  praepositiones  adiectae  uelut 
225,18;  287,4;  341,15;  508,8;  518,8;  546,1;  562,18,  643,23; 
675,13,  uel  pronomina  inserta  224,1;  243,14;  414,5;  511,21,  uel 
alia  artifida  585,16;  686,3.  4.  5,  ubi  uocibus  paene  propemodum 
uix  additis  narrationem  probabiliorem  reddere  conatus  est.  haec 
onmia  quae  notaui  et  quibus  grauiora  nonnulla  infra  adieci*)  ita 
sunt  comparata,  ut  grammaticum  tibi  fingas  necesse  sit  com- 
mentariolis  supra  lineas  adpictis  scriptoris  uerba  explanantem. 
nec  tamen  in  his  additamentis  ita  pusillis  substitit  correctoris 
audacia.  non  dico  scripturae  sacrae  loca  alictius  prolata  uelut 
p.  222,21 ;  228,11 ;  330,23  (89,16) ;  panni  undique  collati  assuun- 
tur  Gypriano:  p.  22,5  exMinucii  uerbis  nonnulla  deprompsit, 
p.  21,11  Bomanorum  deorum  catalogum  ex  Tert.  ad  Nat.  11 15 
auctiorem  reddidit,  p.  414,28  sat  magnum  locum  interpolauit. 
codex  igitur  Veronensis,  quem  ceteri  editores  tantis  laudibus 
extulerunt,  ad  historiam  textus  accuratius  cognoscendam  maximi 
est  momenti,  in  crisi  nihil  ualet,  nisi  in  eo  utilitatem  quandam 
eius  constare  concedas,  quod  230  fere  locis  quos  priore  uolumine 
numeraui  cum  optimis  codicibus  omnibus  pluribusue  faciens 
scripturas  quas  recepi  confirmat.  ubi  uero  eum  solum  secutus 
sum,  quod  perraro  factum  est,  me  meras  coniecturas  recepisse 
non  nescio,  sed  recepi,  quia  meliora  quae  substituerem  non 
habebam. 


♦)  p.  25,14;  218,20;  223,16.  2C(;  226,22;  226,16;  229,16.  18;  280,1 
(409,6);  232,6  (623,18);  233,8;  261,12.  16;  262,1  (326,3);  260,19;  262,7 
271,10;  280,12;  286,18;  294,12;  330,11;  333,4.  22;  336,24;  346,19.  22 
364,18;  881,19;  382,7;  386,9;  392,2;  897,17  (398,10);  414,19;  .444,4 
*446,19;  448,3;  489,20;  600,23;  618,18;  642,14;  699,6;  600,10;  610,5 
611,14.  16;  612,18;  622,18;  623,8.  9.  16;  640,6;  669,10;  676,17;  687,19  etc. 


XIX 

Codioes  quos  praeter  descriptos  uestustate  insignes  contuli  et  codicM 
k  anTiliqTn  uocani  ita  sunt  comparati,  ut  quamuis  uirtute  et"^"  *'*** 
^o  sint  dissiBiiles  nullus  tamen  adeo  prae  ceteris  integritate 
eicellat  qaem  his  neglectis  unum  securus  in  locis  dubiis  sequaris. 
fiaoL  ea  est  inter  hos  saec.  IX — ^XI  libros  diserepantia,  ut  ante 
sKcnlum  nonum  insignem  mutationem  non  ex  librariorum  in- 
fluia  repetendam  sed  ex  grammaticorum  emendatione  profectam, 
mms  testem  Yeronensem  deprehendimus,  in  Gypriani  exemplaria 
jdssim  inxepsisse  statuendum  sit.  de  his  rebus  accuratius  poterit 
iimc  demnm  iudicari,  cum  Hieronymi  et  Augustini  opera  iusta 
aimotatione  critica  instructa  prodierint.  id  certo  constat  et  ipsos 
dinersae  recensionis  exemplaria  Cypriani  eaque  interpolata  usur- 
j4S3e.  sed  cum  secundarii  codices  non  ex  iUo  quo  S  sed  ex 
^uersae  prorsus  recensionis  archetypo  nec  eodem  quidem  omnes 
piopagati  sint,  ad  Seguieriani  libri  uel  menda  toUenda  uel 
iasolentiores  scripturas  magis  confirmandas  non  nihil  ualent; 
ubi  uero  S  codicis  foUis  deperditis  his  iam  soUs  uerba  emendanda 
^snt,  non  tam  eorum  diuersa  dignitas  et  auctoritas,  quam  aUae 
rationes  diligenter  circumspectae  et  ponderatae  iudicium  meum 
regebant.  nolui  igitur  pluribus  codicibus  exscriptis  adnotationem 
criticam  nimis  augere,  sed  paucis  eisque  ut  in  hac  mediocritate 
meUoribns  contentus  fui.  inter  quos  principem  locum  obtinet 
Wiiceburgensis  theol.  146  (W)  omnium  Cypriani  codicum,  qui  in  W 
Gennaniae  bibUothecis  asseruantur;  uetustissimus  saec.  Viil — ^IX 
charactere  longobardico  exaratus  diuersis  manibus.  initio  eius 
tronaito  indpit  fol.  1' :  etur  et  in  notmm  (=  p.  49,18),  f.  7*  1. 2 
ab  extr.:  de  deo  est.  qui  medio  uestrum  stat  (omittit  qui  autem 
p.  73,16  —  in  aqua  p.  87,4),  f.  38^  AD  QVIRINVM LIBER 
m  EXPLICIT  INCIPIT  AD  FELICEM  VEBSV8  DE 
fmVRRECTIONE  MORTVORVM  Qui  mihi  ruricolas  ob- 
iaiiit  etc.,  f.  43*  EXPLICIT  DE  RE8VRRECTI0NE  MORr 
TVOEVM  CECILI  CYPRLANI  AD  FELICEM.  ab  aUo 
imde  Jibraiio  descripti  sequuntur  UbeUi  Ad  Donatum  f.  48** — 
55*,  De  Idbsis  f.  65** — 67',  De  catholice  aeclesiae  unitatae  f.  67 — 
75*  Pe  dominica  aratione  f.  76**— 87',  De  mortalUate  f.  87*'— 

b* 


XX 

93**,  J)e  apere  et  dymosinis  f.  93* — 102**,  Ad  Demetria/num 
1 102»*— 112*,  Depatia  f.  112*— 121%  De  zelo  et  liuare  1 121*— 
126^  Ad  Fortunatum  1 126»*— 136%  in  calce  addita  est  breuis 
ex  martyrio  Cypriani  notitia*).  hunc  codicem  quem  uir  doctis* 
simus  Ant.  Buland  eximia  liberalitate  Yindobonam  transmisit 
post  Erabingerum  iterum  diligentissime  contuli,  ut  quotiens- 
cumque  alia  atque  Erabinger  testatus  sum,  mei  erroris  quaeuis 
suspicio  sit  procul  habenda,  quod  etiam  de  B  et  M  libris  dictum 

codicifl  W  uolo.  ei  Wirceburgensi  codice,  priusquam  correctoris  manum  (W* 
spograpba.  ^gj  ^  jj^  ^)  eipertus  est,  saec.  IX  undecim  descripti  sunt  libelli^ 
I.  IV.  VI.  V.  Vn.  Vra.  XI.  X.  XII.  XIII.  IX.,  assemati  hodie  in 
codice  Monacensi  lat  4597  fol.  65—164,  quod  Krabingenim 
quomodo  fugere  potuerit  non  intellego;  ei  Monacensi  4597  idem 
eodem  ordine  in  alium  Monacensem  quondam  Tegemseensem 
174  fol.  215  sq.  migrarunt  (cf.  Erabinger  Cypr.  auserlesene 
Schriflen  aus  dem  Lat.  iihersetzt,  Aug.  Vind.  1848  p.  XII). 
equidem  Monacensem  4597  ad  correctomm  manus  in  W  certius 

BfauaQotori-^^noscendas  non  sine  magno  commodo  adhibui.  Wirceburgensem 
*"'  Erabinger  cum  inter  omnes  quos  habebat  ex  Germaniae  biblio- 
thecis  congestos  optimum  iure  haberet^  melioribus  inuenfcis  hanc 
auctoritatem  is  iam  deposuit.  sane  in  eo  uerba  singula  pluraue 
rarius  quam  in  S  omittuntur,  non  ita  saepe  uulgaris  sermonis 
pronuntiatione  uel  librarii  neglegentia  deprauantur;  sed  plurima 
insunt  uel  fallaci  interpolatione  correcta*"')  uel  eiplicandi  causa 
addita***).  uerum  haec  uitia  secundi  ordinis  codices  habent  plus 


*)  ApiU  cartagine  die  XVIII.  Jd.  octobris  inducto  Cypriano  eadem 
inter  cetera  Galeriu8  uc.  procons.  a/fricae  ei  dixit:  tu  es  Tascius  Cyprta- 
nus.  respcndit.  ego,  Maximus  uc.  dixit.  tu  te  pap<xtem  sacrilega  metite 
hominibus  exMnUsti.  Cyprianus  respondit.  ego.  tunc  proconstd  eloctUt&s 
cwm  consUio  sententiam  uix  et  aegre  uerhis  hwusmod^  dixit:  diu  ^ocrt- 
lega  mente  uixisti  et  plurimos  tibi  nefariae  conspirationis  homines  con- 
gregasti  et  inimicum  te  constituisti  dOs  Bomanis  et  religionibus  sacris. 

*)  Cf.:  p.  189^;  190,10;  191,1.  17;  192,17;  196,22;  196,16;  197,28; 
204,19;  257,23;  277,25;  287,22. 

*♦♦)  Cf.:  p.  195,6;  198,20;  223,1:  238,13;  239,17;  243,10.  21;  251,11; 
253,14;  254,14;  257,10;  270,1.  24;  275,7;  286,20;  307,24; 312,18;  422,12.  16. 


XXI 


laiiiis  oommimiay  inter  eos  W  singulari  integritate  non  raro  ex- 
dmt :  qnare  optimum  eum  in  hoc  numero  praedicare  non  dubito.  *) 


'jLangen  cum  huius  editionis  nnper  censnram  ageret  (cf.  Tkeologisehes 

LiUratwrblatt  1870  p.  258  sq.),  de  lods  nonnullis  optime  disputanB,  pau- 

CQS  quos  ad  WircebnrgenBis  auctoritatem  ez^ram  attentare  conatus  est. 

sc  pu  3,  10  (€tc  ne  logut  fmtnm  arbiter  profimw  impediat  aut  cUmor 

iaiemperans  famUiae  str^entis  ohtundat,  peiamw  hanc  sedem)  ubi  ex 

redicflNU  W  Y  loqui  recepi  pro  interpolata  reliquorum  scriptura  eloquium 

id  coOoquium,  banc  dicendi  rationem  ezemplis  destitutam  esse  arbitrat^s 

l'7fm  nos  ifUerdum  arhiter  legendum  proposuit.  id  propter  interdum  ferri 

iieqiiit;  sed  in  illo  loqui  nostrum  non  est  quod  offendas.  liberioris  infinitiui 

cam  piraepositionibus  coniuncti  exempla  uel  apud  optimos  scriptores  non 

dont  ((Sc  defin.IllS  5,  uid.  Madvig  p.  217;  Senec.  de  benef.  Y  10  2; 

Hcr.  Sai.  U  5  69).  iniinitiuo  tamquam  Bubstantiuo  ipsum  additur  a  Oicerone 

(oi  fam,  XY  5  ut  ipsum  uinci  contemnerent)  et  aliis  (uid.  Haasii  adnota- 

times  ad  Beisig.  p.  783).  poetae  eiusmodi  adminicula  non  curant  uelut 

Lnfi.  IT  280  perdant  uelle  mori.  audentior  uero  quam  Cypriani  qui  in  bac 

g^tiuiieiila  poetae  similior  apparet  est  Valerii  Mazimi  oratio  Vll  3  7: 

FabiMS  Maximus  cuius  non  dimicare  tUncere  fuit,  —  p.  6,2  (desperatione 

meaorum  maiis  meis  uelut  iam  propriis  et  uernacuiis  et  faueham)  et  faue- 

Im^  quod  solns  W  babet  genuinum  oorruptebt  reliquorum  effauebam  con- 

&i3ari  potabam;  nam  quod  in  F  legitur  fauebam  manifesta  emendatio  est, 

aec  ea  praua.  depraaatio  autem  est  quae  apud  Augustinum  occurrit  affa- 

ue^xm  a  Langeno  probata.  nam  affiiuendi  uerbum  non  rarum  est,  sed 

Bunom.  praeterea  illud  et  Cypriano  est  familiarissimum ;  cf.  p.  9,9.  12. 13 ; 

10,33u28;  193,16;  194,6;  203,21;  214,24.  --  contra  p.  233,12  auctoritas 

codids  Wiroeburgensis  mibi  non  tanta  uidebatur,  ut  superfluum  illud  et 

iade  recij^erem  (redpiondum  esse  putat  Langen),  cuius  origo  geminatae 

proximi  euigHet  syllabae  finali  debetur.  —  simili  de  causa  p.  213,6  etiam 

q«d  post  ecdesiam  Seguierianus  omittit  (quo  mendoriun  genere  nibil 

m  eo  finequentins,  cf.  p.  YI)  retinui  et  contra  Langeni  sententiam  etiam 

Bxme  retinendum  esse  censeo.  —  idem  p.  211,26  (uelut  ministros  iustitiae 

adferentes  noctem  pro  die,  interitum  pro  salute,  desperationem  suib  obtentu 

spei)  adserentes  in  adferentes  mutauit  uereor  ne  eandem  medellam  omni- 

\m  \waa  adbibere  addubitet.  adserere  enim  pro  affirma/re  uel  defendere 

wpod  Cyprianum  saepissime  occurrit  p.  337,6;  697,16;  606,1;  661,11;  671,8; 

682,7;  768,23  etc  (uid.  indicem)  —  p.  226,8  (adimplentur  quaecumque 

praedieta  aunt  et  adpropinquante  iam  saectdi  fine  hominum  pariter  ac 

impcrum  probatiane  uenerunt)  lenissima  Langeni  coniectura  est  in  quam 

ipse  indderam  euenerunt  pro  uenertmt  scribentis,  sed  inutilis.  sic  enim 

^intQr  CyprianuBi  p.  263,2  nisi  si  haec  deo  ignorante  gesta  sunt  aut  non 

permttente  ipeo  ommda  itta  uenenmt,  364,20  quicquid  • . .  uenerit  paH 

«rteperpetiamur. 


xxn 

G  Codex  Sangallensis  Gr^saec.  IX  continet  libellos  De  dofninica 
oratione,  Depatientia,  De  opere  et  elimosinis,  De  Xlldbusiuis 
saeculi,  De  mortalitate,  de  ecclesiae  unitate  (cf.  Halm  Verzeich- 
niss  der  dltesten  Handschriften  lat,  Kirchenvater  in  den  Biblio' 
theken  der  Schweiz,  p,  29),  hic  codex  cum  mias  inter  reliquos 
cum  uetustissimis  illis  testibus  5*)  F**)  F***)  saepius  faciat, 
speciosiores  formas  nuUa  comiptione  oblitteratas  hic  iUic  ex- 
hibeat,  non  nullius  est  pretii  atque  in  lectionibus  aestimandis  eo 
maioris  momenti,  quia  propter  continuam  cum  W  discrepantiam 
ex  diuerso  fonte  fluxisse  censendus  est.  cum  uero  subtilioris  inter- 
polationis  uestigia  non  desint  ****),  diligenti  cautione  opus  est; 
sed  tamen  nonnulla  in  eo  emendatius  lecta  inuenisse  mihi  uideor 
uelut  p.  267,5;  300,5;  310,1;  375,2;  382,8,  quae  utrum  con- 
iecturae  debeantur  an  ex  integriori  archetypo  seruata  sint,  non 
definio:  nam  uel  in  deterrimos  interdum  codices,  qualis  non  est 
Sangallensis,  casu  quodam  optimas  scripturas  irrepsisse  quis 
nesciat?  sed  licet  sint  coniecturae,  omnes  ueritatis  numeros  in  se 
habere  non  est  dif&tendum. 

D  D  codex  Parisiensis  13047  (olim  Sangermanensis  841)  ex 
diuersis  non  eiusdem  aetatis  quatemionibus  conflatus  Cypriani 
libellos  De  mortalitate  fol.  125%  De  zelo  et  libore  f.  135%  De 
aleatoribus  f.  144%  De  habitu  uirginum  f.  149^  continet,  et  hi 
quidem  ex  alterius  familiae  archetypo,  ex  quo  M  Q  T  aliosque 
deriuatos  esse  infra  docebo,  deprompti  saeculo  nono  exarati 
uidentur;  carmen  uero  Ad  Fortunatum  de  resurredione  tnor- 
tuorum  f.  109*— 112^,  quod  operum  index  codici  praemissus 
Cypriano ,  ascribit,  litteris  uncialibus  scriptum  saeculo  VII 
uidetur  assignandum  (cf.  L.  Delisle  Inventaire  de  manuscrits 
de  Saint-Germainrdes-Pres.  Paris  1868  p.  86).  quem  librum 

♦)Cf.:  p.  298,10.  13;  304,7;  313,16  sq.;  376,1  (377,19);  380,4;  381,7; 
384,14;  386,7.  20;  404,10;  409,7;  411,10. 
♦*)  Cf.:  374,7.  24;  378,1';  380,5. 

***)  Cf. :  229,17;  272,3  (cf.  276,14;  278,17;  279,8);  273,2;  274,14;  283,16. 
**♦*)  Cf.:    269,22;    273,23;    276,1;    276,20;    281,14;    283,16;    284,25; 
286,11;   287,9;   289,16;   290,23;   292,13;   293,17;   308,10;   313,7;   373,20; 
387,1.  18  etc. 


xxm 

cnm  reUqms  alterins  familiae  testibus  integriorem  et  permultis 
Idcis  contra  W  £acere  niderem,  ad  eiAendandos  libelles  lY  et  XIII 
idhibm,  quo  magis  accedente  alterins  codicis  diuersae  stirpis 
soetoritate  receptae  lectiones  confirmarentur. 
Mqaos  codices  quorum  uariantem  lectionem  degustaui,  dico 
Bambergensem  (B)  theol.  476  saec.  XI,  Farisiensem  (C)  12126     BO 
aec.  H,  Vindobonensem  (L)  962  saec.  IX,  Monacensem  (M)  208    .  LM 
saec  IX,  Parisiensem  (F)  1647  A  saec.  IX,  Beginensem  (B)  116     PB 
saee.  IX,  Beginensem  (T)  118  saec.  X,  altero  huius  disputationis      T 
capite  in  tres    diuersae  auctoritatis  familias  diuidi  accurate 
demonstrabo.    in  libellorum  emendatione  iuzta  Seguierianum 
seeimciarias  partes  et  ipsi  agunt.  quibus  cum  solis  libellus  II 
QfKfd  idola  dii  non  sint  indcriptus  exhibeatur,  eius  emendatio 
dem  atque  epistularum  lege  continetur. 

Pecoliaris  est  condicio  libelli  TJl  AD  QVIRINVM,  qui  uber-  Libri trMid 
limis  aacrorum  librorum  fragmentis  consistit.  cuius  uetustioribus  ^"^^* 
^)(licibus  cum  locupletissimanf  memoriam  interpretationis  Italae 
qnam  dicunt  ueteris  seruari  uiderem,  genuinam  eius  interpreta- 
tioms  formam,  quem  primarium  sermonis  uulgaris  fontem  esse 
iiit«r  niros  doctos  constat,  accuratius  quam  adhuc  factum  est 
eDQcleare  diuersarumque  recensionum  testes  integriores  excutere 
stodiii.  sed  diorthosis  multis  difficultatibus  erat  implicata^  ut 
qoae  nellem  perficere  non  possem.  nam  pluresne  fuerint  ante 
Hieronymum  sacrorum  librorum  ueteres  latinae  interpretationes 
an  \m  posteriormn  cnra  pluribus  recensionibus  emendata^  ubi  ea 
einsae  recensiones  factae  sint,  quae  a  quibus  scriptoribus  usur- 
patae,  adhuc  ignoratur,  quamuis  post  Sabaterii  amplissimum 
cfns,  qm  primus  uersionis  antiquae  reliquias  tum  cognitas  omnes 
^mfli  {Bibiiorum  sacrortm  LcUinae  nersiones  antiquae  seu 
"^fws  lialica  Bemis  1742),  in  lucem  prolatis  sanctorum  librorum 
«^jdicibus  qui  diu  neglecti  iacebant  noua  materia  hodie  accre- 
^erit*),  qoa  quaestiones  illae  certius  et  rectius  quam  a  Sabaterio 

*j  Cf.  Blanchini  Ettangeliarium  quadruplex  Latinae  ueriionis  antiquae 
^('iuderisIfalaeBomae  1749,  filanchini  Vindiciae  canonicarumscriptura'' 
rm  Vuigatae  Latinac  editioni$Romae  1740  —  Griesbachii  Symbdae  criH' 


XXIV 

factum  est  posgint  pertractari.  deinde  codices  qai  uulgati  sunt  quo- 
rum  in  libris  ueteris  testamenti  summa  conspicitur  penuria  com.- 
parare  immensi  laboris  est.  nam  qui  has  reUquias  ediderunt  pleri— 
que  splendidissima  nolumina  inhumano  pretio  exposita  denegari 
magis  quam  communicari  doctis  hominibus  uoluisse  uidentur. 
quare  dolendum  est  Sabaterium,  cuius  coUectio  uel  hodie 
maximo  usui  est,  cum  patrum  ecclesiasticorum  testimonia  con- 
gereret  rarius  quam  debebat  adnotationes  criticas  excussisse;  in 
castigandis  enim  scripturae  sacrae  testimoniis  editores  plerum- 
que  interpolatiores  codices  quam  qui  horridioris  sermonis  rubi- 
ginem  fidelius  seruarunt  uetustiores  sequi  maluerunt.  accedit  ad 
has  difficultates  Cyprianicorum  codicum  condicio,  in  quibus 
eadem  lectionum  deprehenditur  diuersitas,  quae  singulorum 
locorum  uel  a  scriptoribus  citatorum  uel  codicibus  exhibitorum 
apud  Sabaterium  occurrit,  quique  adeo  non  concordant;  ut  idem 
in  isdem  uerbis  pluries  adhibitis  scripturas  ostendant  contrarias. 
quae  cum  ita  sint,  frustra  meam  operam  fore  intellexi,  si  lectio- 

cae  p.  I.  Hal.  1786  —  Eipling  Cod.  Euangeliorum  et  Actarum  Cantabrig, 
1793  —  Rettig  Cod.  Euangeliorum  Sangall  Tur.  1836  —  C.  Tischendorf 
Euang.  Pdlatinum  ineditum  siue  reliquiae  textus  euang.  latini  ante  Hte- 
ronymum  uersi  ex  eod.  Palatino  purpureo  quarti  uel  quinti  p.  Chr.  sae- 
cuti  Lips.  1847  —  F.  Haaae  Euangel.  quattuor  uetus  lat.  interpret.  ex  cod. 
Behdigerano  (ind.  lect  uniu.  Vratisl.  a.  1865  et  1866).  —  Th.  Heamins  Acta 
apost.  graeco-kUina  . . .  e  cod.  Laudiano  characteribus  uncidlibus  exarato 
Oxonii  1716  —  C.  Tischendorf  Cod.  Claromontanus  siue  epistdtae  Pauli  gr. 
et  lat,  ex  cod.  Parisienai  eeleberrimo  . . .  sexti  ut  uidetur  p,  Chr.  saecttli 
Lips.  1862  —  Fr.  Mtinter  Fragm.  Prophet.  Jerem.  Eeech, ...  e  cod, 
Wircebiirgensi  Hafiiiae  1819  —  Volkmar  Esdra  prophet,  ex  dudb.  mss. 
Itdlae  Tnbing.  1868  —  0.  F.  Fritzsche  Fragm.  libri  lud.  Turic.  1867, 
Specimen  edit.  crit.  interpret  uet.  lat.  N.  T.  Turic.  1867  —  Jos.  Cozza 
Sacrorum  bibliorum  uetustissima  fragmenta  Crraeca  et  Latina  e  palim^ 
psestis  dodicibus  bibliotJhecae  Cryptoferratensis  Bomae  1867  —  Librorum 
LeuUici  et  Numerorum  uersio  antiqua  Itala  e  codice  perantiquo  in  bihlio- 
ihecd  Ashburnhamiense  conseruato  nunc  primum  typis  edita  1868.  (cf. 
Itensch  theolog.  Quartdlschrift  1870  p.  82  et  Revue  critique  1870  p.  341 
sq.)  —  Enu  Banke  Fragmenta  uersionis  sacrarum  scripturarum  lutinae 
antehieronymianae  Vindobonae  1868.  uir  doctiBsimus  de  his  rebus  non 
uno  nomine  optime  meritus  quid  singuli  in  restituenda  illa  nersione  prae- 
•titerint  accnratiuB  p.  6  sq.  enarrat. 


XXV 

m  modo  ex  hoc  modo  ex  illo  uetustiore  Hbro  depromptas  in 
tertDm  redperem  nouam  efifingens  recensionem  quae  nusquam 
ditit,  ael  inter  codices  et  aetate  et  auctoritate  pares  unum  prae 
ms  sequi  uellem  quasi  uersionem  a  Gypriano  usurpatam 
i^iaesentaret.  permultos^  igitur  huius  libelli  oodices  inspexi,  ut 
mm  innenirem  qui  testimoniorum  t^xtum  ad  certam  quandam 
mm  interpretationis  recensionem  castigatum  exhiberi  firmis 
JBdidis  sponderet.  est  uero  ita  conparatus  codex  bibliothecae 
Sessorime  LVm,  saec.  VIII— IX  (cf.  Beifferscheid  Bibliotheca 
^jtr.  W,  ikd.  p.  129),  qui  Augustini  quod  fertur  Speettlum  ab 
Aagelo  Maio  in  PcUr.  nou.  bibl.  I  2  ex  eo  descriptum  et  Gypriani 
tzes  libros  Ad  Qu4rinum  qui  de  sacramentis  Ghristi  inscribuntur 
eontinei  nam  ex  constanti  utriusque  Ubri  in  grauioribus  rebus 
tmm  quin  textus  ad  certam  quandam  ueteris  interpretationis 
recsiaionem  castigatus  sit  dubitari  nequit.  quem  codicem  cum 
pniDirinm  ducem  eligerem^  eius  auxilio  interpretationis  Oypriani 
eieinplar  genuinum  restitui  posse  non  putaui^  sed  ut  id  facilius 
&ffl  aliquando  posset,  si  quis  uir  strenuus  et  acutus  quaestiones 
illas  qnas  indicaoi  Sabaterii  exemplo  susceptas  pertractauerit, 
lectiones  eodicum  B  L  M  W  quos  diuersarum  recensionum  testes 
m  ex  grauissinus  multorum  locorum  discrepantiis  apparet,  in 
adfiotationem  criticam  recepi.  in  constituenda  uero  ueteris  inter- 
pretis  oratione  legentium  commoditati  nonnihil  condonandum 
^  latos  non  totam  prouincialis  latinitatis  deformitatem  admisi : 
Qdqne  enim  hac  in  re  explorata  sunt  omnia.  multum  scire  intersit 
niun  netns  illa  interpretatio  AMcana  latinitate  conscripta  f uerit, 
6t  si  eins  rei  certe  insunt  indicia,  quaenam  sint  quibusque  notis 
Afrorum  Hispanorum  Gallorum  propria  distinguantur.  Wise- 
DBnus  (Two  letters  on  some  parts  of  the  controversy  conceming 
1 M.  5, 7  etc.  in  Cathdic  Magaeine  a.  1832.  1833)  in  ea  Afro- 
noD  sermonem  deprehendisse  sibi  uisus  est,  contra  argumenta 
aWisonano  prolata  nihil  ualere  Gams  (Die  Kirchengeschichte 
m  Spanien  1862  I  p.  86  sq.)  demonstrare  studuit.  de  pro- 
^dalis  latinitatiB  generibus  nuUus  quaestionem  instituit.  nam 
qm  nnper  de  nulgari  sermone  scripserunt  locupletissimam  rerum 


XVI 


lectio  nera  rell.  cod. 

p.  303,5  aed  magis  detm  patiefaia 
maiore  promeruit,  cf.  de 
magis  =  potiu8  indiceni 

p.  357,25  quasi  magis  per  ipsa  pec- 
cata  pHaceatur 

p.  398,13  (phHosa^^iOs)  sibi  muitum 
placentes  et  hoc  ipso  quod 
aibi  placeant  deo  displi- 
centes 

p.  249,23  et  hoc  accedat  ad  crimen 


p.  254,5  putas  . .  dominum    posse 
placari 

p.  283,2   Danieli. .  ,prandiumdiui- 

nitus  procuratur 
p.  227,24  quosdam   ad  ista  proce- 

dere 

p.  477,2   esse  ad  fiddes  seruos  dei 

coepit 
p.  252,13  si  negantes  . . .  non  erunt, 

nec    confitentes  . . .  acci- 

piunt 
p.  515,4   tune  . . .  tractetur 
p.  523,19  quod  tempus  infirmitati- 

bus  adsiduis  et  grauibus 

infestat 
p.  248,11  quaecumque  manducaue- 

rit  ex  carne.  cf.  Leu.  7,20 

p.  249,26  qui  spem  habet  in  homi- 
nem.  cf.  Hier.  17,5  r^v 
ilniSa  ?;|rf*  in  av&Qionov 
p.  270,12  decimas  do  omnium 
p.  ^12,16  praetiaricaiionem  de  die 
euacuari.  cf.  de  de  die  = 
in  dies  indicem 


comectnrae  Veronensis. 
sed  magis  dominum  pa- 
tientia  promeruit 

quasi    per    ipsa  peccata 

pHaceatur 

. . .  sibi  tantum  placentes 

eta 


et  hoc  ajccedat  ad  criminis 

cumulum.  cf.  p.  243,9  ne 

quid  deesset  ad  criminis 

cumulum 

putas  ..  dominum      cito 

posse  placari.  cf.  p.  262,20 

deum  cito  posse  placari 

2>.  . . .  j?.  d.  apparatur.  cf. 

p.  382,9  p.  d.  apparatur 

q.  a.  i.  prosUire.    cf.  p. 

411,11;      423,11;     573,3; 

621,13;  633,5;  627,22 

esse  apud   fideles   seruos 

dei  coepit 

si  negantes  . . .  non  sunt, 

nec    confitentes  . . .  acd- 

piunt 

tunc. .  .tractabitur 

q.  t  i.  a.  e.  g.  infestatur 


quaecumque  manducauerit 
carnem 

qui  spem  suam  ponit  in 
haminem 

decimas  do  de  omnibus 
pra>euaricationem  frequen- 
terper  dies  euacuari 


xvn 

lectio  uera  relL  codd.  coniectturae  VeronensiB. 

p.  473,1   quae  cuim  semel  statum  quaecuminstatusuoesse 

8uum  cofUinenter  et  fir-  et   continentiatn   firmiter 

miter  tenere  decreuerint  t  d.  cf.  622,9 

p.  648,14  a  gradu  gloriae  ad  quam  a  gradu  gloriae  ad  quem 

j^ena  fidei  uirtute  ten^  plena   fidei  uirtute  per- 

d^nt  uenerant 

p.  477,15  nec  sacerdotes  dei  m  aut  nec  eacerdotes  dei  scan- 

per  ecclesiam  scafidalo  se  daio  suaeprauitatis  offen- 

et  fratribus  offerant  dant*), 

pro  uerbis  simplicibus  qualia  amat  Cyprianus  composita  sub- 
stituit  eonrector,  uelut  p.  489^8  consequentium  pro  sequentium, 
492,7  acdpere  pro  capere,  494,6  prouocauerit  pro  uocauerit, 
498,11  sustinens  pro  tenens,  664,26  reseruetur  pro  seruetur, 
674,11  dereliqtierint  pro  reliquerint  etc.  iam  uero  mirus  homo 
sic  coniecturis  indulsit,  ut  grammaticum  deprehendisse  tibi 
niddaris  uariandi  artifida  pueros  docentem ;  nam  nuUa  excogitari 
potest  causa  probabilis,  cur  p.  221,5  padficis  maluerit  quam 
pacatis^  228,1  nefaria  quam  nefanda,  252,25  non  factum  quam 
mfedum,  256,7  inquinatis  quam  inmundis,  218,14  misissem 
quam  darem,  545,20  fecistis  quam  misistis,  219,4  instruentes 
qnam  insinuantes,  369,20  tempus  est  quam  licet,  475,3  uiolari 
quam  corrwnpi,  616,10  expugnandum  quam  inpugnandum, 
616,17  eoserrare  quam  dberrare,  652,25  repellat  quam  auertat  et 
^Mepserit  quam  fefellerit,  666,18  prohibitum  quam  pulsum, 
671,4  osiende  quam  demonstra,  684,2  inuolutam  quam  uinctam 
et  similia  sexcenta.  magis  quid  additamentis  passim  aspersis 

*)  Correctionis  nestigia  manifestiora  etiam  in  his  conspicinntnr:  208,23 
511,1;  221,18  cf.  649,23;  225,8;  282,24;  270,8;  294,12;  308,4;  889,28 
373,6;  377,13;  878,8;  383,20;  887,16;  400,4;  414,12;  416,13;  422,24 
«7,21;  466,9;  469,11;  474,16;  477,13;  488,2;  486,2;  494,19;  600,6 
503,17;  608,2;  513,10.  17;  616,2;  618,18;  623,14;  628,3.  11;  638,10 
539,5;  640,10;  542,3;  648,6.  7;  649,8;  660,22;  661,20;  663.8;  666,16 
577,1.  19;  581,8;  '686,4;  592,12;  699,6;  600,10.  17;  607,16;  609,7.  8 
614,8;  622,9;  633,16;  666,14;  661,1.  26;  662,24;  664,11;  665,22.  25 
668,9;  674,7;    676,17;  677,20;  681,6  etc 

ni.  b 


xvm 

assequi  uoluerit  perspicitur,  nempe  asyndete  posita  artius  erat 
coniuncturus  enuntiatorumque  nexum  explicaturus;  hac  de 
causa  addit  et  p.  200,14;  203,24;  218,10;  271,24;  283,3;  501,1; 
665,11,  que  228,1;  610,12;  680,16,  at  203,24,  scili<^  227,1, 
enim  290,21;  369,16;  622,10,  iam  583,12,  tunc  214,24;  519,9, 
postmodum  364,18,  Ua  222,17;  225,5,  363,1,  ut  522,22,  inquit 
197,5.  explicationi  inseruiunt  praepositiones  adiectae  uelut 
225,18;  287,4;  341,15;  508,8;  518,8;  546,1;  562,18,  643,23; 
675,13,  uel  pronomina  inserta  224,1;  243,14;  414,5;  511,21,  uel 
alia  artificia  585,16;  586,3.  4.  5,  ubi  uocibus  paene  propemodum 
uix  additis  narrationem  probabiliorem  reddere  conatus  est.  haec 
omnia  quae  notaui  et  quibus  grauiora  nonnulla  infra  adieci'*')  ita 
sunt  comparata,  ut  grammaticum  tibi  fingas  necesse  sit  com- 
mentariolis  supra  lineas  adpictis  scriptoris  uerba  explanantem. 
nec  tamen  in  his  additamentis  ita  pusillis  substitit  correctoris 
audacia.  non  dico  scripturae  sacrae  loca  atictius  prolata  uelut 
p.  222,21 ;  228,11 ;  330,23  (89,16) ;  panni  undique  collati  assuun- 
tur  Cypriano:  p.  22,5  ex  Minucii  uerbis  nonnulla  deprompsit, 
p.  21,11  Bomanorum  deorum  catalogum  ex  Tert.  ad  Nat.  11 15 
auctiorem  reddidit,  p.  414,28  sat  magnum  locum  interpolauit. 
codex  igitur  Yeronensis,  quem  ceteri  editores  tantis  laudibus 
extulerunt,  ad  historiam  textus  accuratius  cognoscendam  maximi 
est  momenti,  in  crisi  nihil  ualet,  nisi  in  eo  utilitatem  quandam 
eius  constare  concedas,  quod  230  fere  locis  quos  priore  uolumine 
numeraui  cum  optimis  codicibus  omnibus  pluribusue  faciens 
scripturas  quas  recepi  confirmat.  ubi  uero  eum  solum  secutus 
sum,  quod  perraro  factum  est,  me  meras  coniecturas  recepisse 
non  nescio,  sed  recepi,  quia  meliora  quae  substituerem  non 
habebam. 


*)  p.  25,14;  218,20;  223,16.  2ei;  226,22;  226,16;  229,16.  18;  280,1 
(409,6);  232,6  (623,18);  233,8;  261,12.  16;  262,1  (326,3);  260,19;  262,7 
271,10;  280,12;  286,18;  294,12;  330,11;  333,4.  22;  336,24;  346,19.  22 
364,18;  381,19;  382,7;  386,9;  392,2;  397,17  (398,10);  414,19;  .444,4 
446,19;  448,3;  489,20;  600,23;  618,18;  642,14;  699,6;  600,10;  610,5 
611,14.  16;  612,13;  622,18;  623,8.  9.  16;  640,6;  669,10;  676,17;  687,19  etc 


XIX 

Codices  quos  praeter  descriptos  uestustate  insignes  contuli  et  codieM 
in  anxiliiim  uocani  ita  sunt  comparati,  ut  quamuis  uirtute  et"^**  ^'^' 
pretio  sint  dissimiles  nullus  tamen  adeo  prae  ceteris  integritate 
eicellat  quem  his  neglectis  unum  securus  in  locis  dubiis  sequaris. 
nam  ea  est  inter  hos  saec.  IX — ^XI  libros  discrepantia,  ut  ante 
saeculum  nonum  insignem  mutationem  non  ex  librariorum  in- 
curia  repetendam  sed  ex  grammaticorum  emendatione  profectam, 
cuius  testem  Veronensem  deprehendimus,  in  Cypriani  exemplaria 
passim  inrepsisse  statuendum  sit.  de  his  rebus  accuratius  poterit 
tunc  demum  iudicari,  cum  Hieronjmi  et  Augustini  opera  iusta 
annotatione  critica  instructa  prodierint.  id  certo  constat  et  ipsos 
diuersae  recensionis  exemplaria  Cypriani  eaque  interpolata  usur- 
passe.  sed  cum  secundarii  codices  non  ex  iUo  quo  S  sed  ex 
diuarsae  prorsus  recensionis  archetypo  nec  eodem  quidem  onmes 
propagati  sint,  ad  Seguieriani  libri  uel  menda  tollenda  uel 
insolentiores  scripturas  magis  confirmandas  non  nihil  ualent; 
ubi  uero  S  codicis  foliis  deperditis  his  iam  solis  uerba  emendanda 
erant,  non  tam  eorum  diuersa  dignitas  et  auctoritas,  quam  aliae 
rationes  diligenter  circumspectae  et  ponderatae  iudicium  meum 
regebant.  nolui  igitur  pluribus  codicibus  exscriptis  adnotationem 
criticam  nimis  augere,  sed  paucis  eisque  ut  in  hac  mediocritate 
melioribus  contentus  fui.  inter  quos  principem  locum  obtinet 
Wirceburgensis  theol.  145  (W)  omnium  Cypriani  codicum,  qui  in  Yf 
Germaniae  bibliothecis  asseruantur;  uetustissimus  saec.  YIII — ^IX 
charactere  longobardico  exaratus  diuersis  manibus.  initio  eius 
truncato  indpit  fol.  1*:  etur  et  in  nomm  (=  p.  49,18),  f.  7*  L  2 
ab  extr.:  de  deo  est.  qui  medio  uestrum  stat  (omittit  qui  autem 
p.  73,16  —  in  aqua  p.  87,4),  f.  38^  AD  QVIBINVM LIBER 
lU  EXPLICrr  INCIPIT  AD  FELICEM  VER8V8  DE 
BE8VERECTI0NE  MORTVORVM  Qui  mihi  ruricolas  cih 
tmit  etc,  f.  43*  EXPLICIT  DE  RE8VRRECTI0NE  MOB- 
TVOBVM  CECILI  CYPRLANI  AD  FELICEM.  ab  alio 
deinde  Iibiuiio  descripti  sequuntur  libelli  Ad  Donatum  f.  48^ — 
55*  De  Mfsis  f.  55**— 67*,  De  catholice  aeclesiae  uniiatae  f.  67 — 
W  De  dominica  aratione  l  76^—87*,  De  mortalUate  f.  87^— 

b» 


XXVUI 

PPRR  ET  Db  ROMAE  CONSISTENTES  EXpJNCP 
CYPRIANO  PAPAE  MOYSES  ET  MAXIMVS  PR  ET 
NICOSTRATVS  ET  RVFINVS  ET  CETERI  QVI  CVM 
EIS  CONFESSORES  SALVTEM  =  epist  31;  f.  24^ 
CYPRIANO  PAPAE  MOSES  ET  MAXIMVS  PR  EXP 
INdPPPRtt  ET  DIACONIBVS  FRATRIBVS.  fragmenta 
Ambrosiana''')  partem  extremam  epistulae  57  inde  a  nerbis  DNO 
VEL  INPORTVNAE  CENSVRAE  =  p.  655,15,  epistulam 
52,  47  numero  XXXVII,  45  numero  XXXVIII  et  41  numero 
XXXVIIII  recenti  saec.  XV  manu  insignitas,  deinde  partem 
epistulae  44  usque  ad  uerba  PROBATIONIS  ADVER  ==  p. 
oodidB  F  598,3  continent.  iusto  iniquius  de  his  uetustissimis  fragmentis 
auotoritaB.  p^yj^jj  p  jgg  iudicat,  qui  nonnuUas  uariantes  natiuum  Cypriani 
textum  repraesentare  dicat  plerasque  uero  librarium  litterarum 
latinarum  imperitum  induxisse.  sane  si  cum  Seguieriano  libro 
Bobiensem  comparaueris,  eius  integritate  tam  inferior  est,  quam 
reliqui  epistularum  codices  libellorum  plebeculam  uirtute  supe- 
rant.  sed  menda  libri  ita  non  sunt  comparata,  ut  eius  auctori- 
tatem  minuant :  lacunis,  quo  mendorum  genere  scatet  Seguierianus, 
ipse  est  fere  inmiunis,  saepius  omittens  singulas  uoces  exiguas, 
raro  ductuum  similitudine  fallente  plures**),  illoque  idem  par- 
cius  additamenta  in  orationem  recepta  exhibet '*''*'*);  correctionis 


*)  De  his  fragmentis  scripsit  mihi  Beifferscheid :  'Sie  finden  8ich  in  dem 
Ambrosianus  D  519  Inf,  (fol,  2  cci,  foliorum  218  saec.  XI  in,),  ioelcher 
Cassiodoriua  de  psdlmis  CI—CL  enthatt  und  au8  Bohhio  stammt.  Vorn 
u/nd  hinten  finden  sichje  Bwei  Blatter  der  aUen  Handechrift  angeheftet, 
und  swar  so,  daes  die  Blatter,  ursprimglich  einem  Codex  in  Quart  an- 
gehorend,  nicht  loie  friiher  in  der  Mitte  dwrchgehrochen,  Bondem  ai«s- 
einandergefaltet  wnd  quergeUgt  dem  Fotioformat  des  Cassiodorius  ent^ 
aprechen,  Unten  und  oben  (nach  ihrer  jeteigen  Lage)  eind  die  Bldtter 
meist  stark  beschnitten  und  die  Cdlumnen  dadurch  heschddigt.  Die  Hamd' 
schrift  istin2  Columnen  gesch/riehen,  —  Die  auf  diese  Weise  erhdltenen 
Bldtter  gehoren  zusammen  und  bHden  einen  (16  f)  Quatemio: 

**)Cf.:  p.  466,2;  627,22;  649,13;  662,13;  663,16;  697,16;  600,10.  16; 
604,9;  616,7;  617,12;  619,7;  649,12.  16.  —  478,2;  663,16;  604,6.  10;  618,4; 
620,2;  623,22. 

*♦♦)  660,14  inquU,  600,18  nostris,  606,6  possimus,  623,7  uenHtdbrum 
(i.  e.  uentHabrun^  etputet. 


XXIX 

sospieionem  moaent  pauca*).  quae  uero  mendose  scripta  in  eo  in- 
sant,  ea  communia  habet  cum  omnibus  eius  aetatis  libris  manu- 
scriptis  nec  ea  laude  carent,  ut  in  iis  hic  illic  non  ueri  uestigia 
quamms  tenuissima  eluceant'*'*).  scripturae  denique  quas  exhibet  eo 
seconmiendant,  quod  maximam  partem  cum  codicibus  optima* 
rom  qtias  describam  familiarum  primae  et  alterius  faciunt,  non 
paiK^  illas  integritate  quae  decet  uetustiorem  superant,  quod 
triginta  fere  locis  uidisse  mihi  uideor,  qui  receptarum  lectionum 
nuneras  in  tanta  reliquiarum  exiguitate  non  nihil  ualet.  ceterum 
piopinqna  eius  cognatio  cum  codice  parente^  ex  quo  primae 
alterinsqne  familiae  archetjpi  propagati  sunt^  inde  cognoscitur, 
quod  cmn  his  in  scripturis  etiam  peculiari  errore  aperte  uitiosis 
Don  raro  consentit***). 

Scriptorum  Cyprianicorum  maxima  pars  in  eisque  grauioris  codioesin 
argnmenti  epistulae  onines  codicibus  quos  in  commentario  critico  *^J^^** 
siglis  LNP  MQT  CB  notaui  seruantur  uel  omnibus  uel  conpluri- 
bus.  eorum  uero  tres  distingui  possunt  familiae.  primae  (LNP) 
et  alterius  (MQT)  familiae  archetypi  saeculo  Vn  uel  YIII 
litteris  uncialibus  exarati  fuisse  uidentur,  tertiae  familiae  (CB) 
archetypus  epistulas  ab  altera  puto  familia  acceptas  insigni 
grammatici  cuiusdam  recensione  ostendit  emendatas.  in  crisi  ' 

factitanda  prindpem  locum  obtinet  familia  prima,  cuius  prae- 
stantia  non  tam  librarii  religiosa  cura  aut  antiquitate  quam 
mteipolationum  simplicitate  atque  etiam  mendorum  prima  forma 
cemitur,  quamquam  et  ipsa  errando  et  interpolando  grauissima 
nitia  traxit.  quae  ad  tollenda  altera  familia  plurimum  ualet. 
summa  cautione  adhibenda  est  sublestae  fidei  tertia,  ita  ut 
primae  alteriusque  consensus  maximam  habeat  auctoritatem, 
quae  tota  ad  alteram  redit  in  eis  epistulis  quae  non  nisi  ipsius  et 
tertiae  codicibus  continentur.  praeter  epistulas  ex  archetypis 


*)  Cf.  p.  466,16;  467,8;  549,6;  600,8;  604,18;  649.24;  666,21. 
♦^  Cf.  p.  476,14;  666,13;  666,4;  664,9;  698,2. 

•♦^  Cf.  p.  606,19  eidem]  idm FLPQ;  618,17;  648,9;  649,12. 16. 16  etc.  — 
624,2  remeasHs  QT,  remedbunt  FL ;  627,18 ;  601,7. 18 ;  604,7. 14 ;  617,8  eto.  — 
618,1  faxjpax F(i,pacem  LP;  467,8;  601,20;  602,2;  606,1.  26;  616,18  etc. 


mM  fami- 
lia«. 


XXX 

propagatas  singuli  codices  paucas  aliunde  receperunt,  quarum 
emendatio  quibus  legibus  regatur  suo  loco  breuiter  dicetur. 
accuratius  de  singulis  trium  familiarum  codicibus  agendum  est, 
quorum  comparatione  ad  cognoscendas  deperditorum  archetypo* 
rum  scripturas  peruenitur. 
codioes  pri-  Primam  igitur  familiam  constituunt  codices  LNF.  L  signaai 
codiceiii  Laureshamensem  nunc  Yindobonensem  962  saec.  IX  (cf  . 
Lauresh.  bibliothecae  catalogum  in  Spicileg.  Rom.  tom  Y  p.  188 
ab  Angelo  Maio  publicatum:  XLII,  2  item  Cdecilii  Cypriani  epi- 
stulae  numero  XLIII  in  alio  codice),  N  Casinatem  204  saec.  X^ 
F  Farisiensem  1647  A  saec.  IX,  quem  alii  qui  antea  usurparunt 
Thuani  uel  Nic.  Fabri  uel  uetustissimum  Golbertinum  uocant.  eos 
artissimo  afGnitatis  uinculo  conecti  cum  scriptorum  ordo  his  tri- 
bus  communis  tum  lectionum  concentus  demonstrat.  quot  libellos 
epistulasque  huius  familiae  archetypus  continuerit,  cum  qaae 
apographa  peculiaria  habeant  utrum  ex  archetypo  seruata  sint 
an  extrinsecus  recepta  non  Uqueat,  certo  definiri  nequit.  com- 
munia  autem  exiguis  discrepantiis  exhibent  haec:  libi*os  tres  Ad 
Quirinum  =  libellum  DI*),  deinde  epistulas  63.  6**).  55.  10 
(10  omittit  hoc  loco  NF).  28. 37  (om.  hoc  loco  F).  11. 38  (38  om. 
hoc  loco  FJ.  39.  58  (68  om.  LN).  60***).  76.  73****).  71.  70. 
Sentent,  episc.  (=  Ub.  XIV).  74.  69.  67.  64.  2.  13.,  libellum  De 

*)  Breuitati  stndens  hic  et  postea  libellos  litteris  Bomanis,  epistulas 
Arabicis  signani;  nnmeri  ipsi  ad  hanc  editionem  redacti  snnt. 

**)  Finis  hniufl  epistulae  et  initinm  proximae  deest  in  P,  qni  modia 
colnmna  512  (oolnmnae  nnmerantnr  codicis  bipartitis  paginis  scripti)  ex- 
hibet  animatn  etcorf  sacrifieatis  in  exitu  (=  pag.  482,10  et  636,8)  anno- 
tante  recenti  admodnm  mann:  f  ^  sigmm  supraposittm  deest  de  supe- 
riori  epistola  unwn  folivm  vn  fme,  Et  de  subsequenti  epistdta  inprindpio 
fere  quattuor  folia, 

***)  Medio  folio  62*"  lin.  8  L  omittit  uerba  diter  deum  p.  692,13  —  con- 
femone  nomi  p.  694,14  eaque  inserta  inueniuntur  foL  63*  L  16  post  uerba 
fastigium  da  epistulae  76  p.  828,15. 

****)  FoL  65^  praemittit  L  epistulae  73  inscriptionem  IncipU  ad  Iuucm- 
num  de  hereticis  baptijsandia  epistulaa  nutnero  tres  (similem  T:  Incipit  ad 
Vrhanum  de  hereticis  haptieandis  epistola  III),  epistulam  73  excipit  71 
Ad  Quintim,  quam  sequitnr  epistula  70,  cuius  snbscriptio  est  Ad  lubaia' 
fwm  de  hereticis  baptieandis  epistola  n.  III  inscriptio  eius  in  L  non  appa- 
ret,  in  F  est:  Indpit  ad  luuaianum  liber  secundus. 


XXXI 

l€^  maHyrii  (om.  hoc  loco  P).  43.  65.  52.  1.  56.  3.  47.  45.  48. 
44.  61.  46.  57.  59.  II.  66  (inuerso  ordine  66.  11.  P,  omittit 
atromqne  hoc  loco  N).  40.;  postea  adduntnr  in  L  epistolae  4.  72. 
51.  54.  32. 20. 12.  30. ;  in  N  4.  72.  (71  ?).  7. 5.  14.  49.  51.  54.  20. 
12.  30.  II.  66.  Cena  Cypriani  et  Oroitio  II;  inP  nihil  praeter 
libellum  De  lande  martyrii.  praemittitur  uero  iis  quae.  com- 
mimia  sont  his  tribus,  in  L  nihil,  in  N  epistula  10  Ad  Siluanum 
d  Begianum  martyres  in  metaUo  constittdos  inscripta  et  libellus 
Ad  Foriunatum  (IX).  in  P  uero  folia  147  praecedunt  quibus 
continentur  libelli  I.  X.  IX. ;  deinde  epistulis  37.  38. 10  inter- 
iectis  Ubelli  V.  m  Vm.  XI.  XII.  XHL  im*).  VI.  haec  opera 
TnaiiTnain  partem  ex  uno  eodemque  archetypo  deriuatos  esse 
at  credamus,  praeter  eundem  ordinem  seruatum  scripturae 
pennultae  faciunt  tribus  codicibus  eisque  solis  propriae  et 
omnibus  apicibus  ita  similes,  ut  nisi  eas  ex  communi  fonte  in- 
repsisse  statueris,  explicari  non  possint.  speciminis  loco  haec 
pono: 

Lectio  uera.  Lectio  codicam  LNP. 

p.  507,3   ut  deprehensus  inde  prehensua 

p.  628,21  iudicatus  tudicaturus 

p.  591,12  ffnmo  et  minmt 

p.  592,26  rebeOetur  reueretur 

p.  594,2    qui  abiciunt  quia  dicunt 

p.  694,21  a  domini  uiis  a  daminicis 

*)  Medio  libello  col.  346  desinit  aetus  manus  in  uerba  et  colorare  lanas 
dooHt  {=  p.  197,18),  incipit  iterum  eadem  col.  347  a  uerbis  ulterinis 
coUmbus  (=  p.  198,1) ;  quae  desunt  recens  saec.  XIY  manus  suppleuit  in 
ealce  adiciens :  transi  guatuor  folia  ad  hoc  signum )~(.  quattuor  haec  folia 
nacua  relicta  eadem  manu  ezarata  continent  haec.  foL  1  col.  1  Qudliter 
sanciorum  martyrum  cyprimi  sperati  /  Pantdleonis  reliquiae  lugdunum 
adepte  (nc)  aiwt/Bector  magnificus  piusque  princeps  /  Augusto  Karolus 
dewre  ffdtus  /  Sceptrtm  nbbUe  etc.  —  foL  2  coL  2  desinit  carmen  in  haec 
cerba:  Sii  nobis  triplici  o  fauens  paxtu  /  PoUens  umca  trinitas  per  euum 
INCIPIT  PA88I0  Sdt  CYFBIANJ  EPISCOPL  Punica  terra  tuUt 
fito  ^endeat/omne  quic^pUd  usquam  est/Inde  domo  cypriamm  sed  decus/ 
ofiis  et  magistrum  etc  — foL  4,  coL  2  desinit  carmen  in  hos  uersus: 
Loetor  denique  hnwus  est  idem/quoque  martyr  tn  supemis  / Instruit  hic 
VmUnts  mine/pia  dona  dat  patromu,  haec  typis  describenda  curauit 
MoreliuB  m  sna  editione. 


xxxn 

lectio  uera.  leetio  codicTun  LNP. 

p^  595,26  matri  tnacri 

p.  579,1    enut—factiofU  ms  — pocftonw  (pa^umi 

N) 
p.  648,13  ui  septies*) 

p.  783,15  reepexeris  resipueris, 

sed  hi  tres  archetypi  integritatem  non  pari  fide  seruaront.  pro- 
xime  ab  eo  abest  L,  longius  deflectunt  NP,  ut  coniuncta  demum 
duorum  L  et  P  aut  L  et  N  uel  adeo  trium  LNP  auctoritate  quid 

L  in  illo  fuerit  certius  constet.  atque  L,  quem  nemo  adhuc  ex- 
cusserat,  certiorem  reliquis  duobus  testem  habeo^  quia  nec  addita- 
menta**)  uel  lectiones  ex  aliis  codicibus  petitae***)  saepius  in 
eo  apparent  nec  fallaciorisinterpolationisuestigiaplura  (cf.  470,3 ; 
601,12;  717,19;  773,1)  inueniuntur,  immoleuiora  archetypi 
menda  tentata  simplicitatem  potius  quam  callidam  fraudem 
librarii  arguunt,  lacunae  ddbique  frequentes  quibus  NP  rarius 
hiant  ex  libro  nondum  ad  alia  exemplaria  emendato  L  descriptum 
esse  docent  praeter  librarium  qui  totum  exarauit  emendatrices 
manus  duae  possunt  discemi,  quarum  uetustior  permuitos  quos 
primarius  scriptor  admiserat  errores  correxit,  conplures  lacunas 
suppleuit,  utrumque  ut  uidetur  ad  librum  ex  quo  descriptus  erat ; 
nescio  an  eidem  correctori  debeantur,  quibus  totus  codex  inter- 
punctus  est,  signa  ....  a****)  rubricata  omnibus  fere  locis 
adpicta  qui  ab  aliis  codicibus  uarie  exhibentur.  altera  manu  cor- 
rectiones  reliquas  recentiore  tempore  factas  conprehendi  uolui. 

N  Paullo  longius  ab  archetypi  integritate  recedit  N,  cuias 
magnam  partem,  epistulas  exceptis  4  et  49  omnes  quae  in  LN 

*)  Qnod  qnomodo  ortum  sit,  oodids  Bambergensis  seriptara  uii  docet, 

gradus  igitor  degenerationis  snnt  «i  —  wi»  —  septem  —  aepties,  —  loca 

similia  snpra  adlatis  snnt:  p.  470,9.  12;  471,9.  24;  606)2;  606,1;  607,8; 

586,14;    686,16;    692,12;    696,9;    696,6.  20;   697,10.  18    (608,3);    599,14; 

602,12.  20;  603,13;  604,6;  606,17;  607,6;  616,11;  618,1.  22;  619,7.  18  etc. 

••)Cf.:    p.  472,6;  696,24;  604,9;  647,13;  660,2;  670,3;  697,9;  730,4. 

**»)Cf.:  p.  601,17;  677,16;  692,12;  626,6;  636,19;  690,20. 

**♦*)  Idem  signnm  in  Farisino  Sorb.  600  occurrens  ^ioQdw^  inter- 

pretandnm  esse  censet  M.  Hanpt  {Hermes  I  231). 


solis  habentur  diligentissime  excussit  C.  Aldenhoyen*).  leniores 
oiami  lapsns  plnres  qnos  ex  archetypo  semant  L  et  P  emendanit, 
lacanas  snpplenit,  lectiones  alterins  familiae  snbstitnit,  non  raro 
SQO  Marte  aliqnid  tentanit'*'*).  sed  modestiam  hnins  correctoris 
ooUandes  necesse  est,  si  cnm  callida  grammatici  arte  qnae  in  P  P 
app&ret  comparaneris;  qni  non  solnm  ad  alia  exemplaria  snnm 
exemplar  plerisqne  locis  emendanit*'*'*),  sed  nonandi  cnpiditate 
abreptos  longe  plnrima  coniectnris  hic  illic  peringeniosis  nexar 
nit****)^  nnde  factnm  est  nt  mnltae  eins  scriptnrae  spedosiores 
qoam  ueriores  ab  editoribns  reciperentnr.  sed  canendnm  est  ne 
eandem  anctoritatem  ad  omnes  epistnlas  qnas  codices  LNP  con-codienAiiii^ 
tinent  pertinere  credas.  nominllae  enim  non  ex  primae  familiaej^^*'*' 
ardietypo  propagatae  sed  alinnde  transscriptae  snnt.  id  cadit  in  u»m 
epistnlas  10.  37.  38  qnas  libellis  insertas  P  exhibet  ex  inter- 
polato  fonte  petitas;  ex  libro  melioris  notae  idem  epistnlam  58, 
d  libro  tertiae  familiae  alteram  epistnlae  69  partem  recepit. 
necLN  in  epistnlis  4. 12.  20.  30.  61.  54;  72  nel  N  in  5.  7. 14  et 
L  in  32,  qnas  in  calce  habent  ex  eodem  omnes  libro  alterins 
fiuniliae  simillimo  derinatas,  hnins  familiae  codicibns  (MQT) 
integritate  praestant,  immo  complnriens  cednnt.  deniqne  tacen- 
dnm  non  est  artiorem  primae  et  alterins  familiae  cognationem 

^jTitnli  rabricati  et  Biibscriptiones  hic  illic  desimt,  saepitLB  nuuiii  recenti 
adkcti  snnt.  foL  6  in  Bimili  lacona  legitnr  epistoliom  hoc:  lo.  Mairia 
Gemmgis,  Uetari.  Cwn  uiderem  eandide  lector  in  hoe  libro  diui  (7. 
Cfpriam,  tum  tihdum,  tum  principium  deeiderari,  Longobardis  nMUy- 
■wttf  figuria  depictQ,  tamen  quia  saepifM  euenit  ut  de  inemendatis  ine- 
uendata  nonnumquam  emendata  corrigantur,  ne  liber  dxi(paXog  esaet, 
M«M  et  prineipium  ex  Eoramiana  correctione  impreseie  exempUmbua 

**)Ct:p.  480,14;  499,1;  506,12;  691,10;  692,26;  696,26;  648,11  — 
*96,13;  497,8;  646,6;  682,26;  688,7;  591,4,20;  698,20  —  466,14;  498,26; 
^,19;  574,2.  3;  479,17;  690,16;  691,6. 14;  694,3;  729,1  etc. 

«♦)Cf.:p.  465,6;  466,6;  608,8;  646,1;  681,20;  682,6;  683,9;  602,6; 
«»,11.15;  617,20;  618,21.28;  620,4;  637,4.6;  641,6;  648,16;  667,8.21; 
«8,11;  674,20;  676,18;  682,22;  685,23. 

•^Cf.:  p.  468,19  (670,6).  23;  496,18;  501,6  (604,9;  607,21;  646,22; 
««,19);  547,6;  594,9;  599,1;  596,21;  603,11.  12;  606,17;  607,21;  617,2; 
«M.8;  619,9.  10.  14;  638,10;  657,12;  667,21;  668,5;  670,8.  9;  688,11. 

m.  C 


XXXIV 


ex  uno  scilicet  codice  parente  descendentem  (cf.  p.  XXIX)  in- 
primis  in  epistulis  70.  71.  73.  74  uideri. 
codicesaite-     Alterius  familiae  codices  uetustiores  qui  sint  et  quomodo 
'  eorum  cognatio  in  unum  archetypum  conuergat,  hac  descriptione 
explicatur: 

Archetypus  alteriuB  familiae 


linflfuniliae. . 


(x> 


<J) 


M 


Q 


E 


h     <x> 


(O 


I     i     ^  (=  editio  princeps)  Zrfiq>w 

Eonmarche-exstitit  igitur  saoculo  octauo  codex  litteris  uncialibus  scriptura 
*^"*  continua  exaratus,  quo  Cypriani  scripta  continebantur  haec: 
UbeUi  I.  IV.  VI.  VII.  V.  X.  VIH.  XI.  XH.  Xm.  IX.  IH,  epi- 
stulae  55.  63.  6.  58.  10.  28.  37.  11.  38.  39,  libelli  subditicii 
Aduerstts  Ivdaeos  qui  insecuti  sunt  dominum  nostrum  lesum 
Ghristum,  De  aleatoribus,  De  laude  martyrii,  epistulae  60.  57. 
59.  52.  47.  45.  44.  51.  13.  43.  65.  1.  61.  46.  54.  32.  20.  12.  78. 
Sentent.  episcoporum  (=  lib.  XIV).  69  (in  duas  epistulas  diuisa). 
67.  64.  2.  3.  72.  12.  [71.  73.  74.  66.  40.  77.  79.  31.  36.]*)  75. 
53.  16.  15.  17.  18.  19.  26.  25.  9.  29.  56.  7.  76.  70,  Quod  idola 


*)  Index  scril^toniin  codice  Monacensi  (M)  seroatnB  has  epiBtnlafl  inter 
^enthesiB  notam  inclasas,  quae  ex  archetypo  prins  intercideront  qnam 
Monacensis  et  Trecensis  (Q)  oodex  parens  <X)  descriptiu  est^  ita  adfert:  LVI 
Ad  Quintwn,  LVIIAd  luuaianum,  LVUI  Ad  Pompeium  contra  episto- 
lam  Stephani,  LVIIII  Ad  Florentivm  quem  et  Puppiamm.  LX  De 
Numidico  confessore,  LXI  Nemesianus  Datiuus  Felix  Victor  ad  Cypria- 
num.  LXUFdix  cum  9um  ad  Cypriamm.  LXIIIMoyses  et  Maonmus 
prhros  et  conf  ad  Cyprianum,  LXIV  prbri  et  diac  urbis  roman  od 
Cypriamm. 


XXXV 

dii  noH  sint^  4,  De  ckujbus  mantihus,  Hymnus  de  Pascha,  Oratio 
(=  App.  146,6),  Caena,  Passio.  ex  hoc  codice  qui  deperdituB  est 
f  uit  apographum  (X)  nec  ipsuui  hodie  superstes.  quod  qui  con- 
fecit  et  additamentis  receptis  et  scripturae  sacrae  locis  passim 
castigatis  archetypi  integritatem  permultis  locis  corrupit.  ex  hoc  codicesMQ 
apographo  duo  libri  descripti  sunt  qui  adhuc  exstant,  quorum  ^^^^^" 
imus  est  Pithoeanus  (Q)  saec.  VIII— VIIII  (cf.  Catalogue  scriptf. 
ffeneral  de  manuscrits  des  bibliotheques  publiques  des  dSparte- 
menis  Paris.  11  p.  249),  qui  ex  Oratorianorum  bibliotheca  in 
Trecensem  migrauit,  ubi  eum  n.  581  insignitum  anno  demum 
1868,  cum  editionis  huius  fasciculus  prior  in  publicum  prodisset, 
diligenter  excussi;  alter  est  Monacensis  (M)  208  saec.  IX.  qui 
ubi  conspirant,  quod  locis  longe  plurimis  obseruatur,  utriusque 
scripturam  deperditi  libri  (X)  memoriam  testantem  uno  signo  Q 
conprehendi  uolui;  ubi  uero  discrepant  uel  correcturis  prima 
alterius  utrius  manus  oblitterata  est,  quid  uterque  exhibeat 
aecurate  indicatur.  iam  uero  cauendum  est,  ne  quis  his  discrepan- 
tiis  obiter  inspectis  alteinma  codicem  ex  altero  fluxisse  statuat. 
sane  permultae  scripturae  ita  sunt  conparatae,  ut  siue  Monacen- 
sem  ex  Trecensi  siue  Trecensem  ex  Monacensi  propagatum  putas^ 
commode  possint  explicari,  immo  non  desunt,  quibus  Monacen- 
sem  Trecensis  apographum  esse  haud  absurde  conicias,  uelut 

fVOff 

p.  505,4  quos]  ut  Q,  quos  M;  p.  680,15  parricidalia]  parricida 

cllnlcoi 

lia  Q,  parricida  alia  M;  p.  762,9  clinicos'^  KXetNtKwc  Q,  clini' 
cos  KJUiKiKct^c  M.  controuersiam  dirimunt  meamque  sententiam 
confirmant  lacunae  utriusque  codids  propriae:  sic  Q  omittit 
p.  618,4  in,  527,8  et,  546,1  conatu/r,  581,17  fratribus,  594,18 
<fe,    596,6  nos,  625,22  quodam,  629,3  qui,  635,17  nostram, 

636.14  peccatoris,  643,6  sustineamus,  721,8  de  ope  etc;  in  M 
deest  p.  469,19  que,  490,Spatre,  508,8  a,  513,7  ac,  520,13  me, 

615.15  gratuUUionis,  620,2  derelictus,  653,19  in  illa  hora,  681,5 
prosecuntur  a  quibus,  743,8.  9  non  —  digni  etc.  inueniuntur 
etiam  in  utroque  libro  ita  deprauata,  quae  in  eo  ex  quo  de- 
acripti  sunt  scripturam  continuam  quibusdam  conpendiis  inter* 


XXXVI 


textam  fuisse  ostendant,  quam  cam  pro  suo  captu  discemerent 
uel  interpretarentur  librarii,  modo  in  hoc  modo  in  illo  nasceban- 
tur  errores,  qui  tamen  originis  conmiunionem  testantur.  speci* 
minis  loco  pono  haec: 


Arch. 

Q 

M 

p.  496,10  Fp£S:ET£li 

^etSS' 

(^626,2) 

p.  697,10  DB 

diaeanm 

diaconis 

p.  716,22  Sf  (cf.  602,16) 

nostri 

non 

p.  639,6     EPt8 

epi8copatu8{cL7S0 

,10) 

episeopus 

p.  621,2     PJB^ 

presb. 

p.  699,16  VBVM 

U€9tTWH 

ueetrorum 

p.  690,11  F,  K. 

ff€ttT€8  hdTtssi/ini 

frater  karissime 

p.  628,9    ATE  (mrgala  ena- 

ad  U 

ate 

niierat) 

p.  627,7     ET  (linea  transnersa 

tViXfH 

etiam 

litterae  renannerat) 

p.  666,16  qvoqvoMOBO 

quo  quomodo 

quomodo 

p.  679,9    ROBVStIOLE 

robusta  mole 

rdbustam  dlim. 

M  Monacensis  codex  ab  inerudito  librario  mendose  scriptus  arche- 
typi  lectiones  nulla  arte  oblitteratas  simpliciter  seruat.  quae 
simplicitas  quanta  sit  inde  perspicitur^  quod  epistularum  numeros 
in  archetypo  singulis  scriptis  adpictos,  quamuis  nouem  epistulis 
71—36  amissis  iam  non  in  reliquas  quadrarent,  non  tentauit,  ita 
ut  epistula  12  fol.  220*numerumLF,  epistula  75  quae  pro- 
xima  sequitur  numerum  LXFprae  se  ferat.  solus  operum  in- 
dicem  qualis  in  archetypo  exstabat  recepit,  quo  non  quot  ipse 
contineat^  sed  quot  ille  continuerit  doceamur.  initium  libri  udd 
Donatum,  a  quo  codex  incipit,  duplici  apographo  exhibetur,  quo- 
rum  prius  in  uerba  secunda  reparauU  {=  p.  6,6)  desinit.  Trecen- 

Q  sis  maiore  cura  exaratus  neque  indicem  recepit  et  grauioribus 
hodie  lacunis  hiat.  nam  foliis  nonnullis  perditis  extrema  libelli 
De  laude  fmrtyrii  pars  inde  a  uerbis  cmarU  (=  Append.  51,20) 
et  initium  proximae  epistulae  60  usque  ad  uerba  et  ipso  dolore 
(=  p.  693^4)  interciderunt;  deinde  epistula  10  desinit  in  nerba 
dni  prcftedione  (=  p.  526,3),  proximum  folium  omissis  epistolis 
26.  25.  9.  29.  56.  7.  76  incipit  a  Ugimus  litteras,  quae  stmt 


xxxvn 

epistolae  70  p.  666,15.  denique  in  calce  Ortxtio  Passio  Caena 
desiderantur.  totiun  codicem  partim  ex  primae  tertiaeae  familiae 
librifl  partim  ex  coniectura  altera  manos  emendauit,  qua  in  re 
tanta  diligentia  uersata  est,  ut  quae  prima  manus  exarauerat 
permultis  locis  radendo  expungendo  suprascribendo  prorsus 
delerantiir.  id  uero  saeculo  decimo  uel  antea  factum  esse  inde  oodidi  Q 
constat  quod  eo  tempore  liber  Compendiensis  E  nunc  Parisiensis  «pognptes 
17349  ex  Trecensi  tum  integro  nec  ullis  lacunis  foedato  de-  ^ 
scriptus  esty  quem  cum  alios  editores  tum  Baluzium  adhibuisse-, 
et  nota  mnltis  epistulis  in  fronte  addita  Impressa  (a  Morelio  eam 
adscriptam  esse  su^icor)  et  subscriptio  solita  (cf.  JbS6  Bibl. 
Ber.  Germ.  IL  p.  2  n.  1)  Absdui  prid.  Kdl.  lan.  MDGXLVI 
Stef^nus  jBalfizius  testantur.  Gompendiensis  uero  non  omnia 
ab  initio  quae  Q  offerebat  scripta  recepit  sed  alteram  tantum 
epistnlarum  partem  inde  ab  epistula  60  integram,  quia  uolumen 
quamuis  amplum  spatiosis  litteris  bipartitis  foliis  exaratum 
angustioribus  finibns  premebatur.  neque  aliud  prioris  partis 
apograplinm  ex  Q  uel  M  factum  exstare  uel  exstitisse,  dum 
altera  illa  fecunda  progenie  librorum  et  manu  scriptorum  et  im- 
pressorom  propagatur^  inde  licet  colligere  quod  insignem  illam 
libelli  V  interpolationem  p.  212,13,  quade  accuratius  continuo 
s^am^  praeter  Q  et  M  nullum  codicem  babere  ex  editorum  silen- 
tio  sat  certo  constat.  ex  Compendiensi  68  (E)  alter  Compen- 
diensis  15  (quo  numero  nunc  in  imperiali  bibliotheca  insignitus 
sit  neecio)  saeculo  XIII  descriptus  est;  qui  cum  proprii  boni 
nibil  habeat,  prorsus  n^legi  debet.  nec  maiore  laude  digni  sunt 
Parisienses  1656  («)*)  et  14461  oUm  Victoricus  101  (I)**),     «I 

*)  Godex  1656  nitidissimas  incipit  fol.  1*  a  nerbis  care  iam  coeperant  Cod«x  o^ 
qaae  snnt  epist.  20  (=  p.  628,10),  deinde  continet  eplBtnlas  82.  47.  64.  78. 
75.  53.  16.  15.  17.  18.  19.  26.  26.  9.  29,  libellnm  De  mofOibus  Syna  et 
Sion  ^  fol.  21*,  hoins  folii  pagina  altera  et  prozimo  toto  nacnis  relictis 
secantnr  libelli  I.  IV.  VI.  V.  Vn.  XI.  X.  Xn.  Xin.  IX.  m  —  foL  184 
niiUis  inscriptionibns  snbscriptionibnsne  instrnctL 

^  Codex  14461  continet  libellos  VII.  I  (Ad  Donatum  de  erroribua    Cota  I 
mundi  et  contemptu  eius).  X.  XIII.  XU.  VIII,  De  duodecim  dbusiawibm 
sveadi,  De  duobus  montibus,  Quod  idola  dU  non  9int,  Cena,  Hymnus  de 


xxxvm 

saecalo  XII  exarati,  qnl  pancis  scripturis  alinnde  adscitis  uel 
coniectura  inuentis  ez  E  uel  codice  gemello  epistularum  magnam 
partem,  inter  eas  rariores  omnes  deprompserunt.  totus  uero  ab  eo 
0  pendet  Parisiensis  17350  olim  Orator.  9  saec.  XII  (o)*),  nisi 
quod  epistulas  69.  72.  12.  70  et  partem  epistulae  75  nescio  quo 
casu  omisit,  epistulas  14.  48.  49.  50.  68.  69  ex  codice  tertiae 
familiae  transscripsit,  priorem  uero  scriptorum  partem  inde  ab 
libello  I  usque  ad  epistulam  6  immutato  ordine,  item  epistulas 
6.  28.  39.  55.  58.  63  ex  codice  primae  familiae  P  recepit**). 
Horain  codi-  Haoc  codicum  propagatio  qualis  sit  et  quomodo  sensim  ab 
"^poiitto.'  origine  degenerauerit,  uno  eiplicabo  exemplo.  adnotatio  critica 
ad  epistulas  7.  9.  12.  17.  18.  19.  25.  26.  29.  53.  72.  75  potest 
suppeditare  plurima.  cum  Cyprianus  p.  521,14  sic  scripsisset 
potens  est  diuina  misericordia  medellatn  dare.  properandum 
tamen  non  puto  nec  incauie  aliquid  et  festinanter  gerendum,  ex 
archetypi  scriptura  PROPERADVM  facillimo  errore  in  MQT 
factum  est  properam  dum,  quod  ut  structuram  efficeret  Q* 
mutauit  in  medellam  dare  properam,  dum  tamen  non  putent. 
quae  coniectura  quid  sibi  uellet  cum  E  nesciret,  in  describendo 
puto  ex  properam  fecit  properamus  sententia  structuraue  nulla 

Pctscha  dm^  deinde  capitulis  epistolarum  interiectis  epistalas  60.  57.  59. 

62.  47.  45.  44.  61.  69.  70.  72.  75.  Sentent.  64.  2.  4.  13.  3.  67.  66.  1.  43.  46. 

63.  64.  32.  20.  12  (quae  inscriptionem  prae  se  fert  Exemplar  epistolarum 
tredecim  quas  misit  Cyprianus  Romanis  quarum  prima  est  Cypriani  ad 
cUrum  q%u)d  non  posset  temere  Cartaginem  uenire  et  ut  his  confeBsari- 
6iw  ^wi  vn  carcere  sunt  constituti  humanitas  omnis  prebeatur).  16.  15.  17. 

18.  19.  26.  26.  9.  29.  66.  7.  76.  61.  78,  Oratio  Cypriani  (Agios  Agios), 
Oratio  Cypriani  quam  sub  die  passionis  suae  dixU,  Passio  Cypriani.  epi- 
stulae  60  ....  61  et  16  . . . .  76  ex  codice  £  uel  eius  simiUimo  fiuxerunt, 
reliquae  uclnt  ep.  76  ex  alio  libro  haustae  uidentur. 

Codex  0  *)  Codex  17350  continet  libellos  I.  X.  IX.,  epistulas  37.  38.  10,  libelloB 
V.  Vn.  Vin.  XI.  Xn.  IV.  VI,  epistulas  30.  60.  57.  69.  62.  47.  46.  44.  61. 
13.  43.  66.  1.  60.  46.  64.  32.  20.  12.  78.  67.  64.  2.  3.  14.  49.  60.  68.  76  (ini- 
tium  tantum  usque  aduerba  longe  positis  =  p.  811,17).  63.  16.  16. 17.  18. 

19.  26.  26.  9.  29.  66.  7.  76,  Quod  ydola  dii  non  sint,  4,  De  duobus  monti- 
bus,  6.  66.  28.  39.  68.  69  (inde  a  uerbis  quoesisti  etiam  =  p.  760,14).  48.  66. 
40.  63. 

**)  De  codicibus  i  ^  et  aliis  ex  parte  a  familia  U  pendentibus  infra  agam. 


XXXIX 

idqne  in  w  inrepsit.  E'  i.  e.  corrector  in  <;oniectando  nec  timidus 
nec  imperitas  fortiore  medella  ubus  scripsit  dare,  dum  tamen 
ncn  ptUent  propere  nec,  qnam  infelicem  coniectaram  ^ecntos  o 
exhibet  dare  non  putent  propere  tamen,  sic  emendationis  conatos 
ab  altera  mana  Trecensis  nel  Compendiensis  facti  in  reliquis 
omnes  fere  apparent  interpolatione  plerumque  longius  serpente, 
nelut  p.  521,16  ne  si  quod  supra  dum  Q*  scripserat,  in  reliqnos 
Eoco  migrauit.  p.  522,12  cum  frequenti  mendo  in  MQT  eorum- 
que  codice  parente  qtiod  magis  pro  quo  magis  scriptum  fuisset 
idque  ab  E  receptum,  E^  a  traditis  longius  deflectens  coniecit 
quatvto  magiSj  quod  in  o  i  ^  et  editiones  inrepsit,  co  uero  quod  in 
hoc  mutauit. 

Ex  eodem  familiae  alterius  archetypo,  sed  nouem  illis  epistuUs  T 
Dondum  truncato  factum  est  alterum  apographum  (T),  quod  et 
ipsum  interiit;  sed  quaecumque  continebat  in  ampliorem  recepta 
sant  collectionem  scriptorum  quae  seruatur  codice  Reginensi  (T) 
118.  saec.  X,  in  Beifferscheidii  Bibliotheca  patr.  lat,  it,  p.  337 
descripto;  ea  continentur  haec:  libelli  I.  IV.  VI.  V.  VII.  XI.  VIII. 
X.  Xn.  Xm.  IX.  m,  epistulae  63. 6. 55. 10.  28.  37.  11.  38.  39. 
58.  60.  57.  59.  52.  47.  45.  44.  51. 13.  43.  65.  1.  61.  46.  66.  54. 
76.  73.  71.  70,  Sentent  episcoporum,  74.  69.  67.  64.  2.  32.  20. 
12,  De  laude  martyrii,  40.  78.  79.  76.  77,  Quod  idola  dii  non 
sifii,  30.  31.  70.  5.  7.  14.  4.  56.  3.  72.  12.  53.  16.  15.  17. 18. 
19.  26.  25.  9.  29.  27.  23.  24.  21.  22.  8.  35.  36.  33.  49.  50.  34. 
41.  42.  80,  Aduersus  ludqeos  qui  insecuti  stmt  domvnum 
nostrum  lesum  Christum,  De  aleatoribus,  De  duobus  mmitibus, 
Ad  Vigilium  episcopum  de  iudaica  incredulitate,  Caecilii 
Cypriani  uita  per  Pontium  diaconum  {Indpit  cecilii  cypriani 
antestis  di  cod.),  Ad  Flauium  Felicem  de  resurrectione  mortuo- 
r\m,  Caenay  Oratio,  Oratio  quam  dixit  sub  die  passionis  suaCy 
Passio  Cypriani.  ex  Beginensi  libro  codex  olim  Baluzianus  nunc  codidB  T 
Parisiensis  1648  (t)  saec.  XIII  nitidissime  descriptus  est,  prae-  »»®»"p^»' 
ter  epistulam  12  ommissam  et  in  calce  ante  Passionem  libellum 
Expositio  de  simbolo  additum  onmia  eodem  ordine  scripta 
eomplectens.  in  qno  si  epistularum  inscriptiones  prorsus  diuersas 


XL 

uel  noimullos  Beginensis  errores  correctos  nouasque  scriptoras 
deprehenderis  receptas,  ne  in  aliam  opinionem  inducaris,  cauen- 
dum  est.  nam  is  cui  rubricarum  cura  relicta  erat  ioscriptiones 
partim  exaliis  codicibus  deprompsit  partim  quae  fusius  enarraban- 
tur  in  T,  ut  singularum  epistularum  argumenta  continuo  cogno- 
scerentur,  breuibus  conprehendens  ex  suo  ingenio  confecit'*'). 
librarius  uero  locos  corruptos  uel  quos  habebat  ubi  in  T  inuenit, 
spatium  uacuum  reliquit,  quo  nisi  forte  postea  oblitus  est,  aliunde 
meliora  recepit,  cuins  rei  conplura  exstant  exempla  in  adnota- 
tione  critica  ad  Cypriani  Yitam  et  libellum  subditicium  Appen- 
dicis  Yin,  quorum  ad  emendationem  eum  adhibui.  ex  eodem 
h  codice  T  Yossianus  lat.  7  saec.  X  (h)  quas  exhibet  epistulas 
recepit.  continet  uero  haec:  libellos  I.  IV.  VI.  V.  Vn.  XI.  VIII. 
X.  XII.  m.,  epistulas  6.  10.  28.  37.  !!•  38. 39.  60.  57.  59.  52. 
47.  45.  44.  51.  61.  46.  78.  13.  43.  76.  77  et  partem  UbeUi  H**). 
de  aliis  scriptorum  collectionibus  quarum  partes  certe  aBeginensi 
pendent  pauUo  post  agam.  hic  iam  accuratius  in  ea  inquirendum 
est  quae  alterius  familiae  archetypo  debentur.  hunc  enim  uel 
ooueouT  codicem  potius  ex  eo  ortum  (Y)  is  qui  collectionem  qualis  in  T 
in  T     est  composuit  inprimis  expilauit;  nam  praeter  epistulam  75***) 

*)  Cf.  inscriptiones  epist.  5 :  Indpit  ad  clerum  sicwt  supra  T,  Incipit  *II' 
ad  clertm  de  cu,  pau,  t—  epist.  8:  Incipit  rescribens  Celerino  Luciano  T, 
Incipit  epistola  rescripta  ad  Cyprianum  a  clero  Bome  t—  epist.  21:  Inci- 
pit  epistola  Celerini  ad  Lucianum  petens  pro  nomine  Numeriae  et  Can- 
dddMC  ut  eaa  in  mente»  hdberemt  quae  Numeria  ut  dicit  premium  dedit 
ne  sacrificarent  %  IncipU  epistola  Celerini  ad  Lucianum  —  epist.  24 : 
Indpit  epistola  Cdldonii  Cypriano  et  clero  de  eis  qui  sacrificia  et  postea 
exhorrentes  facti  sunt  et  pacem  postulauerunt  T,  Incipit  epistola  Cal^ 
donii  ad  Cypriamm  et  clerum  missa  t. 

**)  Libellos  ez  aliis  fontibus  petisse  uidetar,  fortasse  nonnulla  ex  G  nel 
eios  archetypo  cnm  qno  saepissime  facit.  quam  uero  ii  sint  interpolati,  ex 
uno  uidere  licet  exemplo  quod  supra  p.  XI  n.  apposui. 
Epift  75.  ***)  l^  constituenda  huius  epistulae  lectione  animaduertendum  est  eam 
ad  uerbum  de  graeco  expressam  esse,  itaque  nonnulla  explicantur  frustra  ab 
editoribus  tentata,  quae  alioquin  k>cum  non  haberent,  uelut  p.  816,20  nisi 
si  his  episropis  qui  nunc  minor  fuit  FavHus  (=  rolg  vvv,  cf.  Luc.  7,32 
ofAoioC  iiai  nabdCoig  toTq  Iv  dyoQ^  xad-fifxivoig  =  infan^us  qui  in  foro 
sedentibus;  uid.  Bonsch  p.  443),  p.  818,17  apud  quos  svne  dubio  idem  error. 


XLI 

Somaius  iheologis  etiam  posteriore  tempore  ita  odiosam  qaam 
Latinins  ^hominis  petulantiam  detestatus*  (cf.  Bibl.  sacr,  p.  177) 
exstiiparet  imperfectamqae  codicis  o  librarios  relinqueret  (cf.  p. 
IXAVULl)  et  Hymnum  de  Fascha  qai  postea  demnm  in  codice  (X) 
additos  esse  potest,  nihil  exstat  in  T^  quin  in  MQ  reperiatur,  sed 
nouem  illae  epistulae  71.  73.  74.  66.  40.  77.  79.  31.  36;  quae  in 
M  Q  non  apparent,  quas  uero  in  archet jpo  fuisse  ex  indice  codicis 
M  constat,  in  hoc  solo  inueniuntur.  ordo  uero  scriptorum  mire 
OHitarbatur,  nisi  quod  primi  duodecim  libelli  proximaeque  epi- 
stalae  uiginti  sex  uno  fere  tenore  descripti  sunt  et  in  reliquis 
Belut  epistulis  (69.  67.  64.  2)  (32.  20. 12)  (3.  72.  12)  (53.  16. 
15l  17.  18. 19.  26.  25.  k  29)  sese  excipientibus  pristini  ordinis 
nestigia  conspiciuntur.  qua  in  re  casum  magis  quam  consilium 
iBgDasse  id  quoque  probat  quod  nec  quae  bis  archetypo  fere- 
batar  epistula  12  semel  et  quae  semel  in  illo  occurrit  70  bis 
deseripta  est.  in  unum  uero  archetypum  conuergere  MQ  et  T  codieuii 
srcletypi  errores  uel  leuissimi  sunmia  constantia  his  solis  ser-  MQT 
nati  optime  confirmant,  uelut  p.  485,11  prcpria]  propia  MT,  "^^"" 
503,11  fuerufd]  fuerant  MQT,  503,13  terminus]  terminos  MQT, 
504,4  rdinquerunt  MQT,  513,13  quidem]  quid  MQT,  514,10 
/acfoi»]  facitam  MQT,  515,16  pati  ord]  patior  MQT,  517,5  od- 
rupta  MQT,  521,14  properandum]  properam  dum  MQT,  522,9 
inspeda  uUa]  inspectauU  MQT,  524,10  ut  a]  una  MQT,  525,5 
deposUa]  disposita  MQT,  526,14  largiente]  largienter  MQT, 
547,16  me  misisse]  meminisse  MT,  622,2  necteretur]  nectenere- 
Uw  MQ,  nectenerentur  T,  quibus  addi  possunt  similia  sexcenta. 

iaemomtm  fdUacia  ipsa  est  (=  avrij),  p.  822,2  quid  oltwd  quam  eommiMi' 
ixu  eis  qmbus  tantum  ffratiae  defendit  (=  r/  cllXo  rj]  cf.  821,9),  p.  826,28 
vt  quid  moB  haereticos  et  non  ckristianoa  uocamus  (=  Vva  rC);  811,16  Nol- 
tinB  reete  emendAnit  sed  non  etiam  si  (sed  non  enim  si  codices)  =  ctXX*  ov 
n<  €l;  idem  ooniectnra  occnpanerat,  quod  ex  optimis  codicibns  recepi  818,26 
«8»  »  a  Christo  spiritum  diuidunt,  nisi  qnod  a  scriptnra  induit  pro- 
feetiis  diuidit  esse  restitnendnm  censebat,  rectissime  afferens  ex  Theodoreti 
i*rt.  eexies,  4,  9  p.  314  ed  Gaisf.  d7rox(oQ(CovTsg  t6  Syiov  nvivf^a  dno  tov 
wr^j  xal  Tov  vlov  (nid.  theciog,  QuartdUchrift  1868  p.  446).  cf.  p.  810,7; 
811,8;  8ia,ll;  819,16. 


XLII 

discrepantiae  uero  quae  in  leuioribus  rebus  obseruantur  quandam 
in  archetypo  labem  uel  scripturae  conpendia  quaedam  fuisse 
arguunt,  uelut  p.  469,13  qua]  quia  MQ,  quas  T;  471,23  prae- 
posito]  praeposo  Q^  praetioso  M,  ptio  T;  503,13  martyrii]  mar- 
tyriis  MQ,  martyria  T;  516,10  accepU]  aceopU  MQ,  acoipit  T, 
517,15  salute]  salutem  MQ,  salutateT;  540,7  salutate]  salti' 
tate M,  salutem  T  (fuit  enim  in  archetypo  SALVT^  cf.  p.  565,21 ; 
620,7). 
codd.  MQ  Cum  uero  ex  uno  archetypo  MQ  et  T  ortos  esse  his  argumentis 
interpoutio- git  ccrtissimum,  quamcumque  habent  lectionum  diuersitatem 
(ea  uero  non  eiigua  est)  extra  archetypum  i.  e.  in  codicibus  ^X) 
et  (T)  eam  natam  esse  statuamus  necesse  est.  neque  latet  qua 
ratione  horum  uterque  interpolatus  sit.  MQ  uel  eorum  codex 
parens  summam  audaciam  ostendit  in  scripturae  sacrae  testi- 
moniis  castigatis,  quae  ad  certam  quandam  latinae  inter- 
pretationis  recensionem  corrector  constantius  exegit  ut,  id  quod 
in  integrioribus  libris  hic  illic  obseruare  licet  atque  ab  auctore 
ipso  uidetur  profectum,  eadem  uerba  pluribus  locis  adhibita 
grauius  discrepare  rarius  deprehendas;  uelut  470,25  i?riwctpem 
plebis  tuae  non  maledices  T  et  reliqui  exhibent,  principem 
populi  tui  non  maledices  MQ;  671,18  principi  tuasplebis  non 
maledicesLYGR^  principem  populi  tui  n,  m,  MQ;  481,9  iusiorum 
CLNEPT,  sandorummi (itemque  129,6;  344,16;  481,9; 492,2; 
831,14);  483,14  werftoCLNPRT,  sermone  MQ(cf  121,13;  contra 
660,15) ;  App.  49,7  qui  in  agone  currunt  multi  certantur  LST,  j 
qui  in  stadio  currunt  multi  currunt  MQ  (ita  enim  est  p.  141,4; 
329,22;  493,1)*).  qua  in  re  diligens  correctoris  cura  quanta  sit 
uno  uolo  probari  exemplo :  p.  471,5  ubi  reliqui  codices  exhibent 
offer  ddnum,  in  MQ  est  offers,  optima  illa  uulgaris  sermonis 
forma  (cf  ROnsch  Itala  p.  294)  ex  libro  scilicet  antiquo  petita. 
nuUum  uero  interpolationis  genus  frequentius  est  in  MQ  quam 
quod  additamentis  continetur.  quae  cum  eadem  pleraque  simi- 


*)  Cf.  676,4  =  760,10  =  172,14  =  218,11;  716,13  =  743,1  =  169,14; 
716,10  =  426,20;  736,24  =  723,18  etc. 


xLin 

liaiie  recepta  inuemantor  similibus  locis,  ea  non  tam  casui  uel 
sabitario  legentium  studio  quam  homini  certo  consilio  totum  opus 
pertractanti  deberi  credendum  est.  sic  propter  asyndeton  adicitur 
d  430,15;  620,6;  222,24;  225,14  similique  consilio  ut  ia  et 
mutatnr  578,23,  inseruntur  inquit  210,14;  221,13;  225,19; 
227,8;  228,17;  230,23;  232,19,  dicU  225,21;  323,27,  quoque 
214^.  15;  223,20;  227,15,  enim  221,3;  223,19;  661,26,  autem 
220,20;  232,26,  domini  476,16;  623,14;  658,29;  704,7;  709,6, 
mundi  321,11;  482,1,  suus  214,13;  482,11;  527,18;  597,17; 
640,24,  in  476,12;  499,24;  580,8;  594,3;  707,16  et  sexcenta 
alia.  nam  pro  et  —  et  simplex  et  consulto  scriptum  sit  (210,24; 
216,21:  223,17;  483,19;  527,5;  624,17;  657,5;  743,18)  non 
definio,  quamuis  in  eisdem  formulis  frequens  consensus  correctio- 
nis  suspicioDem  moueat;  contra  geminata  uox  et  (547,7;  605,6; 
707,17)  fortuita  uidetur.  sed  modestis  his  interpretamentis  non 
oootentus  longe  maiora  admisit.  uerba  enim  libelli  de  catholieae  interpoutio 
eccksiae  unitate  p.  212,8  sq.:  loquitur  Dominus  ad  Petrum:  **^^** 
ego  tibi  dico,  inquit,  quia  tu  es  Petrus  -^  quaecum- 
que  solueris  super  terram  erunt  soluta  et  in  caelis. 
&iper  unum  aedificat  ecclesiam^  et  quamuis"  apostolis  omnibus 
post  resurrectionem  suam  parem  potestatem  trihuxt  et  dicat: 
ncut  misit  me  pater  —  si  cuius  tenueritis,  tene- 
huniury  tamen  ut  unitatem  manifestaret,  unitatis  eiusdem 
mginemab  uno  indpientem  sua  auctoritate  disposuit.  hoc  erant 
yriique  ct  ceteri  apostoli  quod  fuit  Petrus,  pari  consortio  pr(mtiti 
d  honoris  et  potestatis,  sed  exordium  ab  unitate  proficisciiur,  ut 
^tdesia  Christi  una  monstretur,  quam  unam  ecclesiam  etiam  in 
cantico  canticorum  spiritt^  sandus  ex  persdha  domini  designat 
d  dicit:  una  esi  columha  mea,  perfecia  mea^  una  est 
mairi  suae,  elecia  genetrici  suae.  hanc  ecclesiae  uni- 
tatem  qui  non  tenet  tenere  se  fidem  credit?  qui  ecclesiae  renUitur 
d  resistit  in  ecclesia  se  esse  confidit?  quae  sic  a  Cypriano  con- 
seripta  esse  optimorum  uetustissimorumque  codicum  consensu 
ODnstat,  theologus  puto  Bomanus  praeuius  ille  primatus  infalli- 
biiitatisque  in  hunc  modum  foedissime  interpolauit:  loquUur 


XLIV 

Dominus  ad  Petrum:  ego  tibi  dico,  inquU,  quia  tu  es 
Petrus  —  quaecumque  solueris  super  terram  erunt 
soluta  et  in  caelis.  etidempost  resurrectionem  suamdicit: 
pasce  oues  meas.  super  unum  aedificat  ecclesiam  et  illi 
pascendas  oues  mandai  sucls,  et  quamuis  apostolis  omnibus 
parem  tribtuxt  potestatem,  unam  tamen  cathedram  constituit  et 
unitatis  originem  atque  rationem  sua  (sic  est  legendun),  ad- 
que  orationis  suae  M^Q^  sed  cUque  deleuit  M^^)  auctoritate 
disposuit.  hoc  ero/nt  utique  et  ceteri  quod  Petrus,  sed  prima;tus 
Petro  daJtur  ut  (et  M^Q^)  ufia  ecclesia  et  cathedra  una  mon- 
stretur.  et  pastores  sunt  omnes,  sed  grex  unus  ostendUur,  qui  ab 
apostdis  omnibus  unanimi  consensione  pascat^r.  hanc  et  Pauli 
unitatem  qui  non  tenet,  tenere  se  fidem  credU?  qui  cathedram 
Petri  super  quam  fundata  eccle»ia  est  deserU,  in  ecdesia  se 
esse  confidU?  en  manifestom  alterios  recensionis  exemplum, 
quam  qui  confinxit  in  locum  genuinae  sententiae  reponi  uoluisse 
censendus  est;  nam  non  poterat  non  expungere  quae  interpola- 
tionem  prodesent,  immo  ipsius  doctrinae  repugnarent.  sed  ille 
qui  codicem  ex  quo  M  et  Q  orti  sunt  additamentis  instruxit, 
alteram  recensionem  integram  post  scriptoris  uerba  super  unum 
aedificat  ecclesiam  recepit  in  calce  uerbis  isdem  super  unum 
aedificat  ecclesiam  adiectis,  quibus  interpolata  et  genuina  con- 
sarcinarentur.  alterum  additamentum  maius  in  ipso  initio  codicis 
reperitur.  epistulae  enim  Ad  Donatum  M  et  Q  praemittunt 
epistolium  illud  ficticium  Donati  ad  Cyprianum  quod  epistulis 
spuriis  in  Appendice  huius  editionis  (p.  272,3)  adieci.  sed  haec 
correctoris  manus  quae  in  addendis  uocibus  manifesta  apparet, 
nescio  an  eadem  in  omittendis  agnoscatur,  uelut  p.  475,2 ;  516,11 ; 
632,25;  638,24;  673,15.  neque  uero  coniecturis  ea  prorsus  ab- 
stinuit,  sed  conatus  plerique  rudem  admodum  artem  produnt 
(cf.  214,24;  224,2;  226,5;  227,11  sqq.;  477,17;  496,4;  500,5; 
508,19;  518,7  =  668,6;  519,2;  627,16;  630,19;  702,13;  705,7). 
omnia  uero  id  genus  longe  f requentiora  in  libellis  obsemantur  quam 
in  epistuliS;  quare  in  eorum  crisi  cum  testes  integerrimos  habe- 
rem,  iure  me  M  et  Q  neglexisse  arbitror.  nisi  coniectura  audacior 


XLV 

esset^  hmns  correctoris  memoriam  trinm  epistalamm  sub-  oodd.  MQ 
seriptione  testatam  seruari  putarem.  in  calce  enim  epistulae  28  "^»***- 
et  37  legitur  in  MQ  EMENDAVIT  IVSTINV3  ROMAE 
idemqne  occuirit  nisi  quod  uox  ROMAE  desideratur  post  epi- 
stulam  39,  quae  coniunctarum  in  plerisque  codicibus  octo  epi- 
stulamm  (63.  6.  10.  28.  37.  11.  38.  39)  agmen  claudit.  sed 
utrum  lustdni  curiEt  his  paucis  epistulis  se  continuerit  an  plura  uel 
omnia  conplexa  sit,  utrum  memoria  eius  ex  alterius  familiae 
archetypo  propagata  sit  an  extra  eum  in  codice  demum  Monacen- 
818  et  Treceusis  parente  lustinus  quidam  Bomae  artem  criticam 
&ctitanerit,  nescimus. 

Coddx  Beginensis  (T)  in  permultis  rebus  stirpis  originem  in-  codieu  T 
tegrius  qnam  M  et  Q  semauit,  in  quo  nec  scripturae  sacrae  testi-  ^^^^'^^* 
monia  castigata  nec  tot  interpretamenta  recepta  sint.  sed  lectiones 
nie  ex  aliis  codicibus  adscitas  sa^pius  admisit  nec  coniecturis*) 
prorsns  liber  est,  quod  in  codice  non  mirandum,  qui  a  Monacensis 
et  Treoensis  aetate  uno,  ab  archetypi  communis  aetate  saeculis 
fortasse  tribus  superetur.  in  epistulis  uero  7.  9. 12.  17. 18.  19. 
25. 26.  29.  32.  53  quae  ex  alterius  familiae  archetypo  solo  pro- 
pagantnr  nec  ad  alia  exemplaria  emendari  poterant,  summa  eius 
perspicitur  praestantia;  in  aliis  uelut  30.  31  cum  uetustissimis 
Bqbiensis  codicis  fragmentis  (F)  et  in  ueris  lectionibus  et  in 
enatis  ita  consentit,  ut  aridssimo  uincnlo  eum  cum  F  cohaerere 
appareat.  quare  ubicumque  in  his  inter  T  et  MQ  auctoritatem 
eligendum  Mt,  T  maximam  fidem  haberi  uolui  eiusque  uestigia 
premens  coniecturis  hic  illic  archetypi  scripturam  assequi  conatus 
som,  qnod  etiam  p.  523,1  facere  debebam,  nbi  ex  corruptis  T 
Utteris  perUori  sartam  genuina  perito  resartam  lectio  elidtur. 
in  reliquis  uero  epistulis  quae  trium  familiamm  codicibus  con- 
tinentnr  tribns  6.  38.  60  exceptis  nolui  adnotationem  Eeginensis 
etiam  scripturis  nimis  augere,  cum  de  alterius  familiae  arche- 

*)  Qoi  emendatioms  conatas  qnam  ab  archetypi  mendis  MQ  seraatiB 
pendeant  dnobiu  Ilcet  nidere  exemplis.  p.  516,22  MicUae  negotiaUofM 
mmdmas]  inUcite  cogitationes  mmdinc&  MQ,  tn  ittieite  eogitoHones  mun- 
ilomu  T,  p.  614,10  mtietwr]  wtetur  LMQ,  uioietur  T. 


XliVI 

typo  ex  Monaceusi  et  Tre^ensi,  qui  in  quibus  rebus  cautius 

sint  adhibendi  iam  non  latet,  satis  constare  putarem.  in  epistulis 

uero  et  his  quae  in  primae  tertiaeue  familiae  codicibus  non  ei- 

stabant  et  illis  quae  ex  alterius  familiae  archetypo  in  MQ 

interciderant  onmibus  Beginensis  scripturas  accurate  adscripsi 

G.  Aldenhoveni  diligentia  in  meum  usum  enotatas. 

codicu  T      Inueniuntur  uero  in  T  nonnulla  Cypriani  scripta,  quae  extra 

^^iwSfc*^'  eum  in  recentissimis  codicibus  et  quidem  paucis  exstant,  quorum 

in  crisi  a  nuUo  adhuc  adhibitus  editore  maximi  est  momenti.  is 

enim  qui  Beginensis  libri  collectionem  fecit  cum  omnia  Gypriani 

scripta  congerere  studeret,  quod  adeo  felicitiBr  successit  ut  epi- 

stulis  48.  62.  68  exceptis  (nam  epistulam  75  consulto  eum  omi- 

sisse  dixi,  subditicia  uero  pleraque  tum  temporis  non  adscribe- 

bantur  Cypri?ino)  omnia  nancisceretur,  praeter  primarium  fontem 

i.  e.  archetypum  alterius  familiae  alios  quoque  adiit  libros  atque 

ex  uno  eorum  ut  uidetur  perantiquo  eoque  hodie  deperdito  epi- 

stulas  8.  21.  22.  23.  24.  27.  33.  34.  35.  36.  41.  42,  item  non- 

nullos  tractatus  Cypriano  adscriptos  et  Pontii  uitam  deprompsit. 

inde  reoepe-  ex  T  uoro  por  plura  apographa  in  recentiores,  quorum  nuUus  saecu- 

nmt  ^^ic^jmj^  quartum  decimum  superat  aetate,  transierunt.  sunt  uero  hi: 

codex  Parisiensis  1658  olim  Puxensis  saec.  XI V— XV  (Z)  ♦),  Mona- 

fji       censis  18203  saec.  XV  (^u)**),  Remensis  218,  311  saec.  XV 

CodwcZ  •)  Codex  Par.  1658  continet  liaec:  libellos  L  IV.  XI.  X.  VIII.  V.  XU. 
Xni.  VI.  VII,  epistulam  68,  libollos  IX.  11.  III,  epistulas  68.  6.  10.  28.  37. 
11.  38.  89.  14.  76.  71.  70.  16.  69.  40.  64.  2.  67.  69.  47.  46.  44.  49.  60.  64.  48. 
61.  13.  43.  1.  61.  46.  66.  41.  26.  27.  80.  81.  6.  17,  De  duohus  montibus, 
7.  12.  20.  18.  26.  4.  73.  71.  70.  29.  34.  72.  9.  35.  66.  66,  epistulam  Ad  ple- 
bem  Cartaginis  (uid-  App.  273,1)  fol.  197^  67,  J)e  spectaciilis,  82.  27.  33.  67, 
Sentent.  episcoporumy  68.  74,  epistulam  Ad  Turamm  presbyterum  (uid. 
App.  274,19)  fol.  220»,  Ad  VigUium  episcopum  de  ludaica  incredulitate,  De 
pudicitia,  epistulas  81.  36.  14.  16.  16.  18.  29.  34.  43  —  fol.  236*>;  iu  calce 
adicitur  indez  scriptorum.  hic  codez  eo  insignis  est  quod  saepissime  cum 
Veronensi  (V)  consentit. 

Codftx  fi  **)  Codex  Monacensis  18208  continel  haec:  libelloB  L  IV.  VI.  V.  VII. 
VIU.  XL  X.  XU.  XIIL  IX.  lU,  epistulas  63.  66.  6,  De  laude  martyrii, 
10.  28.  37.  11.  38.  39.  68.  76,  78.  ^l.  70,  Sefitent.  episcoporum,  74.  69.  40. 
67.  64.  2.  60.  67.  69.  52.  46.  47.  44.  61.  18.  48.  66.  78.  79.  77.  1.  61.  46.  66. 


XLVII 

(r)*),  Vindobonensis  798  saec.  XV  (w)**),  Vaticanus  199  saec.  r  w 
l\{(p)***).  quibus  in  libris  siquis  scripturarum  diuersitatem  q> 
uiderit,  uereor  ne  meam  sententiam  audaciorem  quam  ueriorem 
^  mdicet.  sed  totam  hanc  diuersitatem  in  recentiores  libros  non 
ei  aliis  codicibus  uetustioribus  hodie  deperditis  sed  coniecturis 
et  interpolationibus  inrepsisse  quouis  pignore  contenderim. 
neqne  uero  codicem  codicis  T  gemellum,  unde  in  recentissimos 
libros  illa  scripta  propagata  essent  umquam  extitisse  puto.  equi- 
dQm  QuUum  locum  inueni^  ubi  genuina  scriptura  uel  genuinae 
^criptorae  in  T  oblitteratae  uestigia  sic  emergant  in  ceteris,  ut 

51 32. 12.  20.  30.  31.  4,  Quod  idola  dii  n^  8int,  66.  3.  72.  49.  60.  48.  62, 
Ik9peetaeuli9,  Ad  Tura««MW  (App.  274,19),  9.  27.  86.  41.  25.  6.  14.  17. 
IS.  36.  .33.  80.  81.  12.  16.  16.  29.  31.  77.  78.  79.  23.  24.  22.  8,  Passionem 
htatismi  Oypriani  martyria  (i.  e.  Cypriani  ultam  per  Pontiiim)  fol.  196*» 
Ik  duobw  fnonttbus,  Ad  Vigiliutn  episcopum  de  iudaica  incredvilitate, 
ymieulos  dni  loannis  de  cena  sci  Cypriani  fol.  207*,  Ca.enam  Cypriani 
fiilOT^;  in  calce  nersicnli  nonnQlli  adiecti  snnt.  hic  codex  qnam  a  T  pen- 
'ieitscriptornm  ordo  passim  seniatas  demonstrat. 

*)  Codex  Remensis  qnem  a.  1869Bemi8  contuli  haec  continet:  libelios  CodexF 
I.  lY.  VU.  VIII,  epist.  13,  lib.  XIIL  XI.  XII,  epist.  63.  30,  lib.  V  (Ad- 
H^fws  Nouatianum  scismaticum  de  ecclesiae  unitate),  VI.  X,  epist.  37.  46. 
11 76.  78. 77.  32.  20.  62.  47.  67,  Orat.  (App.  144)  66.  6,  In  laudem  mar- 
*fni,  10.  28.  11.  38.  39.  68.  73.  71.  70,  Conuentus  episcoporum  numero 
IXXXVII,  74.  69.  40.  67.  64.  2.  60.  69,  46.  44.  61.  43.  79. 1.  61.  66.  64. 
31.4,  Quod  idola  dii  non  sint,  66.  3.  72.  49.  60.  48.  62,  Cyprianus  plebi 
^\tmngelio  stanti  scdutem,  Vt  me  satis  (=  De  spectaculis),  Cyprianus 
^fcfo  dideissimo  parenti  Turasio  in^  dno  etemam  salutem  (nid.  App. 
2^4.19),  9.  27.  35.  41.  26.  6.  14.  17.  18.  26.  33.  80.  81.  16.  16.  29.  63.  24, 
Probatio  capitulorum  (=  De  duobus  montibus),  19.  7,  Cyprianus  Quirvno 
^io  saiutem  (=  p.  36,6  —  36,23). 

**)  (Mex  Vindobonensis  798  continet  nonnisi  epistnlas  rariores  has !  Codex  W 
9 10.  U.  12. 13.  17.  18.  19.  24.  22. 16.  80.  27.  28.  82  et  lib.  Aduersus  cAea- 
^'m,  Jk  duohus  mantibus,  Breuis  descriptio  uitae  beatissimi  et  doctissimi 
Cjipnom  eJTe*  martyris  fol.  36»»  —  f.  49  1.  19,  Passio  Cypriani  f.  49— 
'^i  epirtulas  60.  20.  21.  2.  29.  38.  39 ;  ex  hoc  codice  alter  Vindobonensis 
<70  Baec.  XV  easdem  rariores  epistolas  et  aitam  Cypriani  deprompsit  inter 
?eliqna  eas  Cypriani  scripta  exhibens.  enm  nnllins  pretii  sit»  nolni  qnae 
«ntineat  enarrare. 

***)  Vaticanns  liber  qnae  contineat  nescio.  C.  AldenhoYen  nariantes    codexO) 
^es  ad  epistnlas  8.  21.  22.  23.  24.  27.  33.  34.  36.  86.  41.  42.  in  menm 
^exscripsit. 


XLvm 

ex  uetastiore  codice  non  onmibns  isdemne  mendis  atqne  T  labo- 
ranti  seruata  esse  putandnm  sit.  emendationis  autem  conatus 
a  Beginensis  corruptelis  proficiscuntur,  nisi  quod  etiam  uerae 
scripturae  coniecturis  temerariis  tentatae  sunt.  qua  in  re  si 
menda  nonnuUa  parua  scilicet  et  fiudlia  recte  emendata  sunt^ 
hoc  nihil  habet  momenti.  horum  codicum  coniunctionem  stirpis- 
que  propagationem  quamuis  accuratius  intellegi  nihil  intersit, 
hoc  artificio  explicaui: 

T 

<^>  <y> 


L  flT 

BpistoiM  inter  epistulas  uero  illas  quinque  sunt  8.  21.  22.  23.  24,  de  qui- 
J^^^'bu8  hic  paucis  agendum  est,  quia  eas  non  ita  edidi,  ut  edendas 

ooBseriptM.  esse  bcne  intellexi.  non  sunt  Cypriani  nec  a  uiris  eruditis  con- 
scriptae,  sed  ab  hominibus  qui  linguam  latinam  non  illam  litteris 
usurpatam  et  perpolitam,  sed  qua  uulgus  tum  in  Afnca  utebatur 
nouissent.  atque  sermonis  uulgaris  tota  deformita^  apparet  in  T, 
in  ceteris  uariis  coniecturis  obscurata  est.  sic  legitur  in  eo 
p.  488,12  excubai  pro  omnes  {omnibus  qmii),  630,19  pro  cuiiis 
fqtda  (fado  ^w,  rectius  fadis  y),  531,2  pro  quarum  peccaium 
(peccato  q>w)y  531,10  pro  nomen  UUus  (nomine  yw),  532,9  pro 
eas  (eis  ^w),  530^22  per  te  uel  per  eis  dominis  meis  {eosdominos 
meos  q>w),  531,1  cum  omnes  (omnibus  w),  533,10  cum  timorem 
(timore  y/u,  amore  w),  533,15  inter  martffribus  (martyres  qmfi)^ 
534,3  drca  ndbis  (nos  qfji^  uos  w),  534,5  caram  chrislum  (christo 
q>YffJi\  534,10  ante  hac  tribula^ione  (hanc  tribulatUmem  9>w/u), 
487,1  a  plures  a  ndbis  ad  uos  uenientes  (pluribus  q>yrp,  — 
uenientibus  ^w,  conueniente  ^)  incertioribus  id  genus  neglectis. 
indeque  corrigendum  est  486,3  cum  seruos  suos  (senM  suo  T, 
seruis  suis  9)Wju),  531,1  pro  sorores  nostras  (sorore  nostra  T, 
sororibus  nostris  q>w)  quas  ettu  bene  nosti  Numeriam  et  Candi- 
dam,  ubi  falsus  sum  cum  corruptiora  ea  putarem.  similiter  sunt 
nominum  genera  cojdviaAiSS^Agrandispericulis  immvnet{grande 


XLIX 

pmcdum  yw/u),  531,17  tdlem  peceatum  (tale  yw),  536, 14  jprio- 
m  ddidum  (prii4s  qm^T  T*),  534,12  in  ducbus  cdles  {dudbus 
cdlis  (fw^  duamus  et  in  iUis  fi\  nec  ceterae  obseraatae  gram- 
loaticae  leges  in  declinationibns  coniugationibnsne  p.  486,10 
hdm  {lac  <)pw,  lactantem  fi),  599,12  penes  magistratos  (magi- 
Mus  <pw),  487,19  infirmiicdi  (affirmitcUi  q>,  infirmitate  w), 
487,8  t^irrori  T/li  (terrore  w),  530,6  anti  cruori  (ante  cruore  <|pw), 
d31,4  aperas  (opera  w,  sed  totas  hic  locns  sic  emendandus  est: 
mdo  enim  Ckristum  secundum  iUarum  paenitentiam  et  operas 
m  {guas  Ty,  quae  wv)  penes  coUegas  nostros,  facti  {fadt  T 
cf.  537,4,  fecerunt  (pwv)  extorrentes  (extorres  <jpwv)  qui  a  uoUs 
iuerunt  {uiderunt  T,  uenerunt  ywv),  a  quibus  ipsis  de  operHms 
mm  audies,  iam  Christum  eis  uoins  martyribus  suis  petentibus 
induUurum  credo),  529,12  tenitum  (tentum  yw),  530,12  com- 
pl&iamus  (ampledemur  q>\  complectemur  wv),  531,3  excubere 
(«wAire  wv),  532,1  fidemus  (fidimus  wv),  487,11  poterint  Tfi 
{pdierint  w,  pcierunt  yv),  nec  in  formandis  uocibus,  uelut 
p.  488,2  eaticumini  {cathectmini  q>^w);  531,5;  536,13,  537,4 
trtmmies,  531,12  anteslites.  et  haec  quidem  prorsus  fere  recen- 
tiomm  codicum  correctionibus  deleta  suilt,  sed  quae  delere  non 
poterant  quamuis  insigni  audacia  usi  (structaras  dico  inauditas 
^m  occurrentes  et  operosum  scribentium  laborem,  quo  quae 
dictah  essent  non  tam  clare  pronuntiarent  quam  titubantes 
s^omno  sopore  ambiguis  sententiis  prolata  aliis  intellegenda  ^ 
Klinqaerent),  ea  meam  de  his  epistulis  coniecturam  optime  con- 
(nnant.  qnis  enim  quaeso  has  non  ita  ut  in  T  leguntur  ab  Afris 
lit^inibus  conscripta  fuisse  sed  postea  demum  describentium 
incQha  hac  fdligine  aspersas  esse  sibi  persuadebit?  uel  si  tamen, 
pmodo  factum  sit  demonstret  necesse  est  ut  quas  Cjprianus 
sfripsit  (27.  33.  34.  35.  41)  uel  presbyteri  et  diaconi  Eomae 
c^sistentes  Cypriano  misenmt  (36),  omnes  his  codicibus  solis 
s^^niatas,  unlgaris  sermonis  uestigiis  immunes  deprehendamus. 

Tertiae  codicum  familiae  duos  testes  habemus,  unum  integrio-  codioefl  fa- 
m  codicem  Reginensem  (B)  116  saec.  IX  qui  Petri  Danielis  "^J*'*^ 
Anrelianensis  fuit  (cf.  fol.  115^)  in  EeifFerscheidii  bibliotheca 
m.  d 


C  descriptaiHf  alterom^initio  tnineatiim  Corbeiensem  (C)  720  nonc 
Parisiensem  12126  saec.  IX.  continent  nero  communia  haec: 
Ubellum  n.  m,  epistiilae  63.  Q.  10.  28.  37.  U.  38.  39.14.  76 
70.  16.  15.  40.  64.  2.  57.  59.  60  (52  addit  B).  47.  45. 44.  49 
50. 13.  55.  69  (hanc  non  nt  in  reliqnis  libris  in  dnas  epifltolas 
dinisam).  65.  67;  his  praemittnntor  inB:  libelli  L  IV.  Xm.  XI 
YI,  epistnla  58,  libeUi  V,  VH.  ^m..Xn.  X.  IS;  ntrique  addi^ 
tur  appendix,  Corbeiensi:  SenieHHae  epkcqporum,  epistulae  68< 
74. 13.  71.  70.  1,  Beginensi:  epistula  4,  Vmus  beati  Cypriann 
fnartifris  ChrisU  ad  quendam  senalorem  ex  Christiana  rdigiom 
ad  idohrum  seruiMem  canuersum,  Passio.  et  ex  constanti  ii 
grauissimis  rebus  leuissimisqne  cormptelis  consensu  et  ex  scripto* 
rom  ordine  eodem  duos  codices  ex  uno  archetypo  deriuatos  ess^ 
coBstat.  sed  dispari  fide  eius  memoriam  eeruaruat.  Corbeiensu 
^cum  -  &L  corrupto  libro  corruptius  descriptus  esset,  librariui 
quae  ipse  peocauerat  uel  d^rauata  inuenerat  suo  Harte  audacia« 
sime  correxit,  quem  alii  secuti  sunt,  qui  «ddeodo  suprascribend^ 
radendo  expungendo  ita  interpolamnt  uetaetnm  exemplar,  u1 
quid  prima  manu  quid  reUqaiscorreotam  sit  difficillimum  sii 
distinguere.  equidem  summa  cura  primam  manum  perspiceri 
studui  et  adnotaui,  posteriores  non  item.  Beginensem  quem  noi 
^^^i^  uidi  meum  in  usum  C.  Aldenhoven  exscripsit.  cum  uterque  inter 
polationibus  et  correctionibus  a  stirpis  origine  degenerauent,  non 
nisi  consentiente  utroque  de  archetypi  scripturis  satis  constat.  qu 
utrum  a  principio  haec  tantum  quae  Corbeiensi  etBeginensi  ferun 
tur  an  quae  in  alterius  &miliae  archetypo  extabant  omnia  con 
tinuerit  ,nescimus.  certe  ea  quae  sunt  in  C  etB  oognationis  quodan 
uinculo  cum  altera  familia  cohaerere  et  seriptorum  ordo  f ere  ides 
et  lectionum  communio*)  tam  uerarum  quam  fortuito  error 
deprauatarum  probat.  deinde  nonnullae  eonim  coniecturae  ab  « 

*)  Cf.:  p.  477,8.  17.  19;  481,12;  497,17;  498,18;  60J ,7;  508,8.  14;  513,fi 
619,14.  18;  676,6;  698,9.  12;  601,7;  616,18;  617,12;  628,13.  15.  22 
632,8.  10.  12;  633,12.  15;  634,16;  636,2;  637,4.  16;  638,1.  6.  21 ;  641,9.  2S 
643,4;  644,9.  19;  650,18;  651,1.  13;  652,19;  655,1;  671,2;  678,3.  20.  21 
687,19;  690,10;  6943*  16;  705,10.  21  etc. 


LI 

madoram  fornia  qnae  in  MQT  apporet  p^dent,  nekt  qnae 
Gnniuiiis  p.  5d8,14  sic  scripeit  mi  colUgae  nosbri  . . .  eonprdbali 
.  io^ri  ultta  honorem  maledica  aemulantitm  uoce  pat^ 
I  imr  et  depraoata  exhibentnr  a  MQT  ti^  ccUegae  nostri  . . . 
(sn^^rdbatio {iiem  mendom  esiiA  (j)uentiiari  ultra  ore  male- 
iieimutulantium  uoce  patenmur,  hnno  in  modnm  restitnere 
eouti  snnt  G  et  B:  ut  cMegae  noslri  . . .  eonfrcbati  uentHari 
tUra  famam  ore  maledico  et  aemulantium  uocepatO' 
rem.  p.  687^  (an  ad  hoc  deponenda  est  eatholum  ecdesiae 
Sfintas . . .,  M^  iudicare  uelk  ae  dicant  de  ecdmae  praepoeiio 
aira  eedesiam  constUuti  [haeretici],  de  sano  eaucii  etc.)  cnm 
aatqaitiiB  inteipolatio  inrepsiseet  haeretici,  qnae  iam  in  primae 
Uiae  archetypo  exstabat,  ab  altera  famiUa  corr«otnm  est  nescio 
fu  Goiusilio  de  haeretide;  id  nero  attdaciori8  qnae  in  GB  est 
omieetQiae  de  epiecopo  haereUd  causam  Msse  liquido  apparet. 
idfim  nel  in  exigms  rebns  obseniaturf  e.  c.  in  uerbis  p.  693,11 
M  simid  castra  prodisse,  nbi  in  alterius  familiae  archetypo 
haSSm  eirore  tota  simel  exstat,  in  G  et  B  f actmsi  est  semd 
^  eagtra  prodisse;  689,6  nihil  interest  aut  a  ^«ro  aut  quando 
femm,  nbi  er  cormpbo  pereamur  qnod  MQT  exhibent  in  GB 
Fmamr  enatnm  est.  sed  hic  codicom  ntrinsque  familiae  con- 
^Qsos  piae  nnmero  discrepantium  scriptnrarum  fere  euanescit. 
B«liie  Q6i€  unde  earum  pars  maxima  adscita  sit  obscurum  est. 
inoeQimiu  enim  Gorbeiensem  et  Beginensem  uel  alterutmm  cum  kniu^ 
Veronenai  libro  deperdito  conspirare  locis  plerisque*),  ubi  wu8*^*y  *™ 
xriptoias  testatas  habemus;  quod  cum  in  epistulis  rarius,  ut 
sopra  diii,  quam  in  libellis  factum  sit,  etiam  ubi  ex  Veronensi 
BiUl  adnotatur,  eins  lectiones  G  et  B  propagari  conicere  licet. 
p  de  eaasa  quin  tertiae  familiae  archetjpus  contra  legente 

•)C£:477,1 18. 16;  480,11 19;  481,18;  4W,6;  W8,2.  4;  618,8;  677,1.  19; 
^J3,4;  610,3;  683,16;  640,6;  643,28;  644,7;  646,5;  668,10;  676,17;  677,9; 
^|5.13;  681,6;  682,1;  683,14;  684,2;  687,19;  690,17;  694,3;  722,11; 
'^i;  725,9. 16;  736,13;  736,8  etc.  —  contra  CR  cum  Y  non  concordant 
5^1nt 481,19;  483,2;  492,7;  494,19;  498,11;  499,10.  19;  600,6.  23;  601,1. 17; 
*^;  510,23;  611,16.  21;  613,10.  17;  614,12  etc 

d* 


C  descriptom,  altenun^initio  tmncatiim  Corbeiensein  (C)  720  niuu 
Parisiensem  12126  saec.  IX.  continent  uero  conununia  haec 
Ubellum  n.  m,  epistiilaB  63.  61. 10.  28.  37.  U.  38.  39.14.  76 
70.  16.  15.  40.  64.  2.  57.  59.  60  (52  addit  B).  47.  45. 44.  49 
50. 13.  55.  69  (hanc  non  ut  in  reliqnis  libris  in  dnas  epistnlai 
diniaam).  65.  67 ;  his  praemittnntnr  in  B:  libelli  I.  lY.  Xm.  XI 
YI,  epifltnla  58,  libeUi  Y.  YII.  Ym..Xn.  X.  IX;  ntrique  addi 
tur  appendix,  Coirbeiensi:  Senimtuie  episcoporum,  epistulae  68 
74.  '73.  71.  70.  1,  Beginensi:  epistula  4,  Versus  beati  Cyprian 
fnartyris  Ghristi  ad  quendam  senalorem  ex^Christiana  rdigiofk 
ad  idciorum  seruitutem  conuersum,  Passio,  et  ex  constanti  h 
grauissimis  rebus  leuissimisque  cormptelis  conseDsn  et  exscripto 
rum  ordine  eodem  duos  codices  ex  uno  archetypo  deriuatos  em 
coBstat.  sed  dispari  fide  eius  memoriam  Beruaruat.  Corbeiensi 
^cum  e^  corrupto  libro  corruptius  descriptus  eeset,  libniriui 
quae  ipse  peccauerat  uel  d^rauata  inuenerat  suo  Harte  audacis 
sime  correxit,  quem  alii  secuti  sunt,  qui  «ddaodo  suprascribend^ 
radendo  expungendo  ita  interpolarunt  uetodtum  exemplar,  ut 
quid  prima  manu  quid  reliquis  corrdotom  sit  difficillimum  si 
distinguere.  equidem  summa  cura  primam  manum  perspicen 
studui  et  adnotaui,  posteriores  non  item.  Beginensem  quem  noi 
^^^«^  uidi  meum  in  usum  C.  Aldenhoven  exscripsit.  cum  nterque  inter 
polationibus  et  correctionibus  a  stirpis  origine  degenerauerit,  non 
nisi  consentiente  utroque  de  archetypi  scripturis  satis  constat.  qu 
utrum  a  principio  haec  tantum  quaeCorbeiensi  etBeginensi  ferun 
tur  an  quae  in  alterius  &miliae  archetypo  extabant  omnia  con 
tinuerit  nesdmus.  certe  ea  quae  sunt  in  Cet  B  cognationis  quodan 
uinculo  cum  altera  fiEimilia  cohaerere  et  scriptorum  ordo  fere  ides 
et  lectionum  oommunio*)  tam  uerarum  quam  fortuito  error 
deprauatarum  probat.  deinde  nonnullae  eorum  coniecturae  ab  e 

*)  Cf. :  p.  477,8.  17.  19;  481,12;  497,17;  498,18;  60J,7;  508,8.  14;  513.fi 
619,14.  18;  676,6;  698,9.  12;  601,7;  616,18;  617,12;  628,13.  15.  23 
632,8.  10.  12;  633,12.  15;  634,16;  635,2;  637,4.  15;  638,1.  6.  21 ;  641,9.  22 
643,4;  644,9.  19;  650,18;  651,1.  13;  652,19;  656,1;  671,2;  678,3.  20.  21 
687,19;  690,10;  694^*  16;  706,10.  21  etc. 


LI 

ineiidonim  forma  qnae  in  MQT  apporet  pendent,  nelnt  qnae 
Cnauaus  p.  59844  sic  scripeit  mi  colUgae  nosbri  . . .  eonprdbali 
wnHlKiriuUfa  honorem  maledica  amulantium  uoce  pat^ 
mur  et  depranata  exhibentnr  a  HQT  ti^  coOegae  nostri  . . . 
mprtMio  {ii&m  mendnm  eat  iflC)  uentiiari  ultra  ore  male- 
iicimutulantium  uocepatemMtr,  huno  in  modnm  restitnere 
owli  sont  G  et  B:  ut  eoUegae  nostri  . . .  eonprcbati  uentOari 
ilira  famam  ore  maledieo  et  aemulantium  mcepat^ 
rawr.  p.  687^  {an  ad  hoc  deponenda  est  eatholieae  ecdeeiae 
^nito . . .,  ti^  iudicare  uelle  se  dicant  de  ecele$iae  praeposito 
o^  eedesiam  cof^HuJti  {haer€tici\,  de  eano  BOMeii  eto.)  cnm 
aatiqiutas  interpolatio  inrepsisset  hae^retici,  quae  iam  in  primae 
&iiuliae  «rchetypo  exstabat;  ab  altera  famiUa  corr«otnm  est  nesdo 
po  consilio  de  haereticie;  id  nero  aada<^ri8  qnae  in  GB  est 
«aieetanie  de  ^iscopo  haeretici  cansam  Aiisse  liquido  apparet. 
i^  nel  in  exignis  rebns  obsenuiturf  e.  c.  in  nerbis  p.  693,11 
to  md  castra  prodisse,  nbi  in  alterins  familiae  archetypo 
boilimo  enore  tota  sifnel  exstat,  in  C  et  B  f actnm  est  semei 
Mc  castra  prodisse;  689,6  nihil  interesi  autaquoaut  quando 
msmus,  nbi  ex  cormfio  pereamur  qnod  MQT  exhibent  in  CB 
P^mr  enatnm  est.  sed  hic  codienm  ntrinsqne  familiae  con- 
m&  piae  nnmero  discrepantinm  scripturamm  fere  enanescit. 
2«que  nero  nnde  earum  pars  maxima  adscita  mt  obscnmm  est. 
ineoimns  enim  Corbeiensem  et  Beginensem  uel  altemtmm  cnm  Anhe^i 
^ffonensi  Bbro  deperdito  conspirare  lods  plerisqne*),  nbi  wus*'**^^  *™ 
^ptoras  testatas  habemus;  quod  cum  in  epistulis  rarius,  nt 
iopn  diii,  qnam  in  libellis  factnm  sit,  etiam  ubi  ex  Veronensi 
bM  adnotatnr,  eins  lectiones  C  et  B  propagari  conicere  licet. 
^u  de  cansa  qnin  tertiae  familiae  archetjpus  contra  legente 

*)Ct:4n,2. 18. 16;  480,12. 19;  481,18;  4W,6;  608,2.  4;  618,8;  677,1.  19; 
^iJi;  610,3;  683,16;  640,6;  643,28;  644,7;  646,6;  668,10;  676,17;  677,9; 
^•U3;  681,5;  682,1;  683,14;  684,2;  687,19;  690,17;  694,3;  722,11; 
'233;  725,9.  16;  736,13;  736,8  etc  —  contra  CR  cum  V  non  concordant 
5*lit48l,19;  483,2;  492,7;  494,19;  498,11;  499,10.  19;  600,6.  23;  601,1. 17; 
*»3;  510,23;  611,16.  21;  613,10.  17;  614,12  etc. 

d* 


Ln 

quodam  las^stro  ex  VeToneiisi  eiemplaxi  uel  eius  prorsus  gemellc 
totus  sic  emendatus  fuerit,  ut  lectiones  supra  lineas  adscriberen-^ 
tur,  unde  modo  in  G  modo  in  B,  saepius  in  utrumque  transirent^ 
equidem  nuUus  dubito.  tu  uero  hanc  opinationem  siue  probaueru 
siue  reieceris,  id  concedas  necesse  est  eandem  rationem  criticam, 
Eiiu  inter.  oaudem  coniecturarum  f arraginem,  eandem  interpolandi  auda^ 
^^^J^^*ciam  atque  Veronensis  esse  demonstratum  est,  in  hoc  libro  con- 
spici.  nam  et  ipse  obscura  explanauit,  corrupta  uel  quae  uide^ 
bantur  longe  a  genuina  mendorum  forma  deflectens  correxitj 
durius  dicta  perpoliuit,  rariora  uulgarlbus  permutauit,  ut  fallad 
specie  decepti  permultas  lectiones  inde  petitas  mordicus  tenerent 
editores.  non  multis  exemplis  hoc  confirmare  opus  est,  cujx 
.  lectiones  interpolationis  notis  pluhmae  insignitae  sint,  e.  c.  hae< 
ponantur:  in  loqiiendi  uerbo  quod  cum  accusatiuo  coniunctuni 
saepius  auctor  usurpauit  uelut  255,8  facinus  pudla  commissum 
tam  loqui  et  indicare  non  potuit,  quam  nec  intdhgere  priui 
potuit  et  arcere,  255,25  ad  loquendum  alienum  circa  se  crimev\ 
necdum  hdbuit  aetatem,  398,21  non  loquimur  magna  sed  uiui 
mus,  603,13  ordinationem  et  rationem  rei  gestae  loquantur^  576,1 
cum  caritatem  circa  me  uestram  dulciter  ac  sa&pe  loqueretur 
postremo  loco  haesit  ille  et  scripsit  cum  de  caritate  circa  me  uestra 
idem  quod  P  (cf.  p.  TTXXTTT)  et  ipse  meliorum  acerrimus  defen^ 
sor  et  uindex  p.  603,13  tentauit.  —  pronomen  suus  si  idem  sit  a< 
proprius  seueiioribus  legibus  adstrictum  nullis  teneri  optimoi 
rum  scriptorum  exemplis  'constat  et  apud  Cyprianum  saepissim^ 
occurrit  (cf.  indicem).  non  intactum  reliquit  ille  598,21  catho 
licae  ecclesiae  corpus  suum  {corpus  unum  C,  unum  corpus  K 
corpus  P)  scindere  ac  laniare  nituntur,  765,20  baptismo  ecclesia 
stico  maiestas  sua  (eim  B)  et  sanctitas  derogcUur^  693,10  qual 
in  conspectu  Christi  eius  ecclesiae  suae  (suae  omittit  CE)  gau 
dium.  —  cdiu^  et  aUer  promiscue  habentur  uelut  197,9  quis  noi 
id  exsecretur  et  fugiat  quod  alii  fusrit  exitio?  quis  id  adpetat  e 
adsumat  quod  ad  necem  alterius  pro  gladio  fuerit  et  telo,  in  i 
et  B  alium  mutatum  est  in  alterum  645,21  aliu^n  pro  alter 
reum  fleri.  saneNpronum  erat  sic  scribere,  quia  1.  14  praecessera 


Lm  . 

j^ato  dlterius  inquinari  alterum.  —  inde  pro  ex  Jutc  re  uel  ex 
kt  causa  qnod  qnamuis  raro  etiam  neteres  dixeront  (cf .  Hand 
Im.  n  364)  apud  Cjprianum  non  inusitatum  est  optimisque 
fodicibns  traditur  468,18:  ceterum  quantum  uuU  inde  (i.  e.  ex 
m  arte)  guaeratj  qualis  quaestus  est  qui  de  conuiuio  Abrdham 
4Isaa€  et  lacob  hamines  rapU,  ubi  C  et  B  scribunt:  ceterum 
^ntuM  udit  adquirat,  qualis  quaestus  est  (indicatiuns  uero  in 
ooiiiiinctiaam  a  C  et  R  mutatus  simili  loco  p.  829,23  firmatur: 
fmntum  uult  hic  uel  inuida  crudelitas  . . .  uinculis  teneat,  cito 
^tenis  et poenis  istis  ad  caelorum  regna  uenietis) ;  eadem  causa 
innerbis  667,20:  non  tamen  idcirco  cedendum  est  quia  minati- 
/vr.  avA  inde  aduersarius  et  inimicus  maior  est  Christo  quia 
knlum  sibi  uindicai  et  adsumit  in  sa^ctdo,  C  et  B  pro  inde 
maliienmt  ideo.  sed  etiam  ubi  inde  nihil  offensionis  praebere 
nidetor,  eistirpatum  est  in  uerbis  602,10:  necessarium  duximus 
vi  scrQ)efUium  nobis  inde  ccllegarum  nostrorum  firma  el  sdida 
iMdmtas  pararetur,  quae  ita  correxerunt:  ut  scribentium  de 
wfe  cMegarum  nostrormn  firma  et  solida  auctoritate  pararen- 
tur,  nisi  forte  inde  ante  nobis  positum  praecedente  m  syllaba 
priore  tnmcatum  est.  —  offocari  quod  duobus  tantum  locis 
eistare  leiicographi  docent,  quinquies  R5nsch  {Itala  p.  195) 
iiittenit  quodque  632,18  optimis  libris  confirmatur,  in  soffocari 
i.  e.  suffocari)  mutarunt.  —  supersedere  idem  atque  ^manere 
P^rseuerare  quasi  in  uoluntate  et  consilio  sistere  ualere  Nonius 
Marcelliis  (p.  40  ed.  Merc.)  tradit  nec  exemplis  hic  usus  pro- 
l^atar  (qnae  grammaticus  adfert  inepta  sunt)  nisi  uno  Cypriani 
^J3,l  dbstincUione  sua  uel  furore  supersederunt  et  ad  nos  redire 
vimunt,  ubi  si  erratum  est,  lenissima  coniectura  supersedere 
r«s  a)nficitur.  paulo  longius  a  uerbis  traditis  deflectentes  C  et  R 
<»iiiecerant:  obstinatione  {in  cbstinatione  C)  uel  furore  suo  per- 
^auerunt  et  ad  nos  redire  nduerunt.  correctoris  manus 
itamfesta  est  nec  explicatio  desideratur  in  his : 
I  lectio  nera.  lectio  codicum  GR. 

j     P  692,23  acceptor  columbam  columham  acdpiter 

I      P  706,16  poturos  potaturos 


LIV 


lectio  nera. 
p.  609,18  adfirmarunt 
p.  678,9    cooptartmt 
p.  684,3    nuper    grauiiate    dam- 

narunt 
p.  505,1    eum  . . .  oportet 
p.  668,9    cum  deus  tradi  permiUit 
p.  582,15  deeem  nouem  diee 
p.  678,18  uiginH  guinque 
p.  493,10  ?h08tiam  se  . . .  futurum 
p.  546,7    doeete  gentes  omnes  tin- 

guentes  eos 
p.  495,5    acdpiant  coronaa  uel  de 

opere  candddas 
p.  653,4    faciem  singulorum  wide- 

mus 
p.  693,6    cum  ocddere  innocenti- 

bu8  nec  nocentem  liceat 
p.  578,11  spectacuitm  deo  ueetris 

uirtutibus  exMbetie 
p,  492,3  accepit  coronam  dei  con- 

eummatione  uirtutis 
p.  505,20  quamdiu  in  uiis  domini 

non  ambulauerunt,  datam 

sibi  gratiam  tenere  non 

potuerunt 
p.  600,23  ponderantes    guod  ...  et 

legi  debiaJt  et  audiri 
p.  764,22  si  scorpii  . . .  m   aquam 

praecipitcUi     praeualere 

posmnt  ... ,  possunt    et 

spiritus  nequdm  . . .  per- 

manere  uUra  tn  homima 

corpore 


leotio  oodicom  CB. 
adfirmauerunt 
cooptauenimt 
grauiiate     nuper    dam- 
nauenmt 
eum  . . .  oporteat 
eum  deus  tradi  permittat 
decem  et  no%tem  diea 
uiginti  et  qumque 
hostiam se  ...  futuram 
docete  gentes  omnes  Hj^ 
guenteseas 

aecipiant  coronas  uel  de 
operibw  eandidas 
facies  singulorum  uide^ 
mus 

eum  occidere  innocenti' 
bus  nec  nqcentes  liceat 
spectaculum  deo  de  uestris 
uirtutibus  exhibetis 
aceepit .  coronam  de  con- 
summatione  uirtutis 
quam  diu  in  uOs  domimi 
ambulauerunt,  datam  sibi 
gratiam  tenere  potuerunt 

ponderantes  quod  . . .  nec 
legi  debeant  nec  audiri 
si  scorpa  . . .  »n  aqwxm 
praedpitati  praeualere 
non  possu^  ...,  sic  et 
spiritus  nequam  . . .  per- 
manere  uUra  non  posaunt 
m  hominis  corpore  (C). 


nerba  simplicia  ut  in  Y  ita  in  CB  compositis  permutantor  ueh 
494,17  peruenermt,  510,4  delimare,  597,11  referebant,  678,1 
cognoscere,  680,23  praecludUur;  ubi  contrarium  occurrit  intet 
polationis  suspicio  non  abest  uelut  599,15  niterentur  quantm 


LV 

pxaeid  et  Idbarareniy  676,20  id  enUimur  et  Xdbortmus.  (iuudq 
his  locifl  reliqni  Qodices  et  similibns  415,13;  680,15;  699,7; 
725,6;  527,22  omneB  composita  tQentur),  693,24  cfuAesdt  (prae- 
eedit  creseH).  scriptorae  sacrae  loeos  497,16;  640,14;  671,4; 
679,3  oonsiilto  omisi,  nbi  et  haec  et  molto  grauiora  ex  alia  inter- 
fretationis  ueteris  recensiooe  innecta  mdentor.  apertins  etiam 
inteipolatoris  manns  perspicitor  in  additamentis.  non  dico> 
exjgnu  noces  ut  praepositiones  et  partionlas  passim  explicationis 
gntia  adiectos  (id  mnlto  fireqnentins  in  MQ  occnrrit),  sed  ad^ 
dmtar  ampliora  nelnt  480,2  Umiori,  481,19  fulgebuntiusH et 
tamqmm  scintiUae  in  harundineto  diseurrent,  493,8  omm6 
wkm  qui  ogoniBoiur  in  omnibus  eontinens  est,  515,20  non 
foetle  tribuantur  (qnibns  lacnna  qna  proxima  hiantsnppleatnr),^ 
584,24  fratemiiate,  625,4  robustam,  632,11  a  ncbis,  646^ 
mHam  uindemiam  premes,  668,23  et  moneai  scriptura  diuina, 
714^  quotieHScumque  enim  ederitis  —  quodaulusque  ueniai, 
713,20  (cnm  Cyprianns  scripsisset:  nisi  si  in  sacrificiis  matu- 
^tms  hoc  quis  ueretur,  ne  per  saporem  uini  reddkat  sanguinem 
CkrisH) .  • .  ueretur  ne  uinum  offerat,  ne  per  saporem  uini 
diore  fragrante  (fraglantia  B,  flagrantem  C)  db  infideli  con- 
mntia  (db  infiddi  conscientia  omittit  B)  odor  uini^horis 
[mbris  C)  maiutinis  fuerit  agnitus  et  cognoscatur  esse  christich 
m,  dum  nos  sanguinem  (sanguine  C)  Christi  in  uini  dtHatione 
(m  «tni  dblatiane  omittit  C)  confundimur.  ex  his  qnae  de  codi- 
CQBi  CB  condicione  exposni  qnam  cante  in  crisi  adhibendi  sint 
apparet;  eqnidem  pancas  eomm  scriptnras  recepi  (cf.  507,3; 
582,10;  585,15  sq.,  599,6;  678,7;  683,7),  saepins  meis  innentis 
quam  eomm  interpolationibns  acqniescere  malni.  ~ 

His  eodicibns  inter  tres  familias  dinisis  adihngam  nonnnllos    codiMt 
?flOfl  paucamm  epistnlamm  in  crisi  adhibni,  miitnm  genns  ntrim-  ^^^ 
qoe,  in  qnibns  et  scripta  singnla  ei  codicibns  modo  hnins  modo 
iQius  fiuniliae  deprompta  sint  et  scriptnrae  singnlis  familiis 
propriae  narie  confnndantnr  accedente  etiam  mira  interpolatione 
comeetarammqne  farragine.  primo  nominandns  .est  codex  Bam- 


LVI 

B  bergensis  (B)  476  saec.  XI,  quo  continentar  haec*):  libelli  I.  IV. 
VI.  V.  VIII.  X.  XIII.  XI.  XU.  VIL  IX.  m,  epistulae  63.  30.  6. 
28. 37,  Item  ad  eosdem  de  laude  moHyrii,  10. 11. 58. 46. 12.  76^ 
79.  78.  77.  32.  20.  59.  52.  47.  45,  44.  51.  60.  57.  55.  38.  39. 
40.  67.  43.  65.  73.  71.  70,  Sententiae  episc,,  72.  74.  69.  64. 2. 1. 
61.  54.  66.  4,  De  eo  quod  idola  dii  non  sint,  Aduerstis  ludaeos, 
56.  3,  Caena  Cyprianij  Oratio.  scriptonunniaximam  partenrab 
alterius  familiae  codice  pendere  loci  permulti  possunt  probare, 
ubi  uel  in  leuioribus  mendis  ita  cum  MQ  uel  cum  T  uel  adeo  cum 
MQT  conspirat  "*"*),  ut  ea  ex  communi  origine  seruata  esse  creda- 
mus  necesse  sit.  ad  alia  exemplaria  singula  scripta  non  pari  cura 
nec  ad  eadem  omnes  emendata  sunt.  sic  in  libello  Quod  idola'dii 
non  sini  ex  Veronensi  multae  scripturae  petitae  sunt,  quod  in 
reliquis  parcius  factum  est,  ubi  primae  familiae  codices  non 
nihil  suppeditarunt.  codicem  Halmio  benigne  intercedente  Vindo- 
bonam  transmissum  post  Erabingerum  denuo  contuli.  similes 

H     sunt  codices  Parisiensis  15282  (H)  olim  Sorbonicus  207  ***)  saec. 

*)  Imagini  Cypriani  pagina  prima  depictae  subiecti  sont  Versus  secundi 
Alexa7idri  papae  ab  ipso  editi 

Martyi^is  et  sacri  Cypriani  ^iraesulis  archi 
Alexander  ego  Bomanae  papa  supremo 
Nonpropriis  merUis  residens  in  ciUmine  sedis 
Haec  sacra  describi  feci  dictamitia  libri 
HUario  sancto  quem  nunc  pro  munere  fnando, 
Quis  fuit  et  quantae  clarescat  ut  hie  Cyprianus. 
Doctor  erat  sanctus  uita  meritisque  probatus , 
Virtutis  magnae ,  praesul  Kartaginis  altae , 
Totius  Lybiae,  quae  pars  est  tertia  terrae, 
Theologus  reetor,  clarissimus  utique  rhetor. 
his  adinngitnr  breois  descriptio  uitae  epistularumque  capitulatio. 

»*)Cf.:   469,7;    470,2.9;   471,14;   666,4;    586,6;   694,3;   616,21;  621,6; 

622,8;  666,20;  661,26;  726,8;  727,8;  729,21  etc. 

CodaxPuis.     ***)  Ex  boc  codice  deprompta  sunt  quae  inueniuntur  inParisiensi  1655 

i«55-       saec  XII-XUI:  epistulae   63.  66.  6.  28.  37.  10.  11.  38.  89.  68.  76.  73. 

71.  70,  Sententiae  episc,  74.  69.  67.  64.  2.  60.  67.  69.  47.  46.  44.  43.  65.  1. 

61.  46.  4,  Quod  idola  dii  non  sint,  66.  3,  Cena  (fol.  47^);  partim  ei  eodem 

Ood«x  g    partim  ex  Cbmpendiensi  (E)  uel  simili  quae  exstant  in  Parisiensi  1660  (g) 

oUm  Baluziano  saec.  XIV:  libeiU  I.  IV.  VI.  V.  VIL  VUL  XI.  XU.  XIH. 

X  II  (tractatus  de  uno  uero  deo  et  de  idolis  gentium).  IIL  IX,  De  laude 


Lvn 

XI — XII  et  qni  ei  eo  ortus  uidetur*)  Treceneis  442  (fi)  olim     /J 
DioiiyBianas  saec.  Xni,  quibus  continentur  Imec:  libelli  I.  lY. 

VI.  V.  viL  XI.  viu.  X.  xn.  xiii.  (vm.  xi.  xn.  xiii.  x 

Trecensis).  IX  (inserit  De  laude  martyrii  Trec).  III,  epistulae 

56.  6.  28.  37.  11.  38.  39.  58.  73.  71.  70.  63.  76.  74.  69.  40.  67. 
64.  2.  60.  57.  59.  52.  47.  45.  44.  13.  43.  65.  66.  4.  3.  72.  61.  1. 
46.  56.  54.  20.  30.  31. 12.  77.  78.  79.  32.  51.  his  adiciuntur,in 
H:  Yddla  non  deos  esse  sed  didbulos  et  edbulos  {=  lib.  II), 
epist.  10,  De  duobus  morUibus,  Aduersus  ludaeos,  epist.  80, 
Cena  (fol.  205*  in  calce  legitur  Gontuli  absolui  VIIL  Kal. 
Jtd.  MDCXCrill  Steph.  Baiu^ius);  in  /51:  epistula  subditicia 
Comdii  pape  ad  8.  Cyprianum  (=  App.  272,7),  Quod  idda  dii 
nan  sint,  epist.  80.  10.  81  (cf.  CaMogue  general  II  p.  196). 
eodicem  H  ideo  non  prorsus  neglegendum  esse  putaui,  quia  et 
in  qnibiisdam  scripturis  et  in  scriptorum  ordine  uelut  in  epistulis 

57.  59.  52.  47.  45.  44  et  61.  1.  46.  56.  54.  20.  30.  31  sese  ei- 
cipientibus  artior  eius  quam  reliquorum  uUius  cum  fragmentis 
Bobiensibns  (F)  coniunctio  conspicitur.  eiusdem  denique  generis 
snnt  codices  -Parisienses  1659  (p)  saec.  XII— XIII,  ei  quo  edi-  q 
tiones  typis  descriptae  originem  ducunt,  1654  saec.  XII— XIII, 
14460  (i)  olim  Victoricus  77,  qui  haec  continent:  epistulas  60.  i 
57.  59.  67.  13.- 69.  65.  43.  1.  2.  4.  70.  72  (in  calce  huius  epi- 
stulae  fol.  35*  legitur  in  q  :  Cecili  Cypriani  ad  Corndium  papa 
ISber  primus  explicU  eiusdem  ad  Donoitum  secundus  incipit)^ 
lib.  i.  X.  XI.  IX.  Xm.  XII.  VIII.  IV,  epist.  63.  37.  38.  10 
(10  omittit  i),  lib.  V.  VI.  VII,  epistulas  30.  52  (eiusdem  quarta 
inscribitur  in  q).  47  {Ad  Cornelium  papam  quinta  p).  45  {Ad 
Comdium  papam  sexta  q).  44  (Ad  Corneliumpapam  septima  q), 

51  (Ad  Comdium  papam  octaua  p).  61.  46.  54.  32.  20. 12.  78. 
64.  3.  14.  49.  50.  68.  53.  16.  15.  17.  18.  19.  26.  25.  9.  29^  56 

martyrii,  epistalae  4.  63.  64.  66.  2.  3.  'l.  67.  19  (inde  a  uerblB  significastia 
m  =  p.  625,12),  26.  26.  66.  9.  29.  7.  40.  38.  39.  28.  37.  31.  20.  38.  32.  43. 
44.  45.  47.  46.  52.  51.  54.  69.  67. 

*)  Cf.:  557,16;  668,4;  659,2.  11,  17;  660,18;  661,9.  10.  17;  662,3.  7.  13; 
563,5.  6.  14. 


Lvra 

(56  omittit  codei  44460).  7.  76,  Quod  idda  dii  nan  sifU,  De  sin- 
fftdaritate  derioorvm,  De  dudbus  montibus,  episi  6.  56.  28.  11. 
39.  58.  69  (dimidiam  inde  a  quaesisti  =  p.  760,14).  48.  66.  40, 
Ad  QuiHmm  librnm  I  et  n  et  Beudatianem  capiHs  beati  loa/n- 
nis  baptistae  (deest  haec  narratio  in  codice  1664,  coins  loco 
Semwnes  de  Maria  addnntnr)*).  hi  tres  codicee  interpolatissimi 
opemm  longe  maximam  partem  inde  ab  epietnla  37  nsqne  ad  40 
eiceptis  libellis  Be  singtdaritaie  clericonm  et  De  dudbus  monti^ 
hus  immntato  ordine  ex  oodiceOratoriano  (o),  de  qno  p.XXXYIII 
egi,  recepemnt;  reliqna  nnde  nacti  sint,  oescio,  sed  proprii 
nihil  habent  nisi  interpolationes  moximaB.  codices  praeter  eos 
qnos  noniinani  in  bibliotheds  Galliae  Germaniae  Italiae  inaoii 
permnltos;  nnlla  enim  amplior  bibliotheca  exstat,  in  qna  non 
Cypriani  libri  assementnr.  sed  nnlgatissima  tantnm  seripta 
eaqne  interpolatissima  exhibent,  qnare  eos  describere  operae  pre- 
tinm  non  est.  binas  deniqne  epistnlas  lariores  4  et  80  Wircebnrgensi 
W  Q     56  (W)  saec.  EX  (?),  80  et  81  SangaUensi  464  (G)  saec.  E  debeo^ 


Caput  tertiTim^ 

Appendix.  Gypriani  operibns  genninis  Appendicem  adied  scripta  eins 
snppositicia  non  qnae  editionibns  femntnr  omnia,  sed  selecta 
conprehendentem.  neglexi  nero  ea  qnae  qnibns  anctoribns  ad- 
scribenda  sint  hodie  sat  certo  constat,  nelnt  Bnfini  Expositionem 
in  Symbolum  apostdorum  et  Amoldi  Gamotensis  abbatis 
Bonae  Yallis  opnscnlnm  De  cardinalibus  Christi  operibus  am- 
plissimnm,  qnod  cnm  reliqnis  einsdem  anctoris  scriptis  Fellns 
in  editione  Oxon.  emendatins  edidit,  deinde  ea  in  qnibns  argn- 

*)  foL  183^  in  calce  ood.  1664  legitui:  hie  est  liber  m^Petri soHaUnsia 
heaUq.  Mawri  abboHs,  siqms  ewm  ab  eadem  ecclesia  fratide  dHqua  sub- 
CodAz  Parif .  traxerit,  sit  anathema  nisi  restituerit.  —  epistnlas  eodem  ordine  atqne  illi 
1998.  tres  inde  ab  epistula  67  nsque  ad  63  eibibet  codez  PariBiensifl  1922  saeo. 
XIII;  deinde  addantnr:  epistola  66,  Mihi  quidem  fidelissime  papa  Lau^ 
renti  (=  Expoeitio  Bufini  in  eymbolum  apostolorum),  Ad  Quirinum 
liber  I  et  II  et  aiiorum  scripta. 


LIX 

meiiti  fhtiliias  nec  scriptoris  iMtnstate  nec  sermonis  proprietat» 
eompensetur,  uelut  Confessumem  CifpricMi,  Bei^elaUanem  capitis 
heaH  loannis  baptistae,  quae  Darratio  qao  casn  m  editioaes  in- 
lepserit  infira  demonstnibitQj,  et  Cknam  uel  Cenae  disputatio^ 
nem*).  reliqua  quae  reeepi  cum  in  editionibua  tanta  deprauatione 
laborarent  ut  pleraque  intellegi  non  possent,  ad  uetustissima 
exmplaria  maTimaTn  partem  adhuc  ignorata  quantum  fieri 
potuit  accurate  castigaui.  in  singulis  emendandis  qua  ratione 
m  eritica  &ctitanda  sit,  paucis  potest  tractari.  partim  enim 
eodidbus  alterius  familiae  et  primae,  de  quorum  auctoritate 
satis  dietum  uidetur,  seruantur,  partim  emendatio  codicum  pau- 
atate  et  antiquitate  id  est  interpolandi  errandiqiie  causa  minus 
multiplicata  adiuuatur. 

I  JDe  spectacuUa.  hoc  opusculum  quod  ez  codice  f»  uel 
prorBds  gemello  editio  Manutiana  in  lucem  protulit  perraro  in 
ms8.  libris  apparet.  Baluzius  duos  habebat  Fuzoisem  (Z)  et 
Remensem  (r),  reliqui  editores  nullum.  libris  Baluzianis  diligen- 
tius  a  me  ezcussis  addidi  tertium  Monacensem  (ft).  qui  quomodo 
inter  se  cohaereant  supra  indicatum  est  p.  XLYIH:  ez  uno  scilicet 
fluzenmt  archetypo^  quem  codices  ^i  integrius  repraesentant  ita 
inter  se  coneii,  ut  unius  instar  habeant  libri,  a  quo  summa  inter- 
polatione  Z  degenerauit.  hac  ratione  teztum  corruptissimum 
pennultis  locis  rectius  constitui,  sed  conplura  emendanda  aliis 
reliqni  in  opusculo  non  indigno,  in  quod  uiri  docti  operam  suam 
conaertant.  —  n  I>e  bano  puMcUiae.  hunc  tractatum 
quem  Erasmus  primus  edidisse  creditur  editionem  Dauentriensem 


*)  Hoe  libello  ineptisfliino  nnlliiB  freqnenlins  describebator.  uersibus 
ktuiifl  Cctenaim  leddidit  Azelinus  monaclmB  BemenBis  ad  J7«nriotM»  tm- 
peratorem  itmiatus  Cyprianum  Carthaginiensem  (cf.  Salmasii  not.  ad  Flar 
uium  YoplBciim  p.  396).  in  codice  Monacensi  (fi)  fol.  207*  uersiciili  prae- 
mittimtar  iwi  locmme  de  cdtna  eS^Oifpricmi  mariyris,  qnibns  Carohmi 
imperatorem  aUoqaitnr^  einsqne  fit  mentio  in  calce  foL  212  Vnde  ga%iden$ 
letabatwr  impr  Caroius  Cum  Franeigenis  poetis,  cum  gdUis  hibenHbua  etc. 
lCaams  qnidam  eandem  Caencm  germaniB  nereibtiB  oonditam  Lothario  regi 
Fraaeoriun  filio  Lndoniei  lY  dedicavit  {d.  Leibnitzii  epiBtnlam  in  Ondini 
Commeni.  de  eeript.  ecdes.  1 275  sq.). 


LX 

ante  Erasmum  edidisse  infra  narrabo.  ex  Danentriensi  Erasmns 
in  suam  recepit  emendatione  accedente  fere  nnlla.  nec  qnicqnam 
in  corrigendis  mendis  reliqui  praestiterunt.  sunt  enim  codices 
K  eius  rarissimi.  praeter  uetustissimum  Yossianum  lat.  40  saec.  X 
(K)*),  quem  uir  illustrissimus  Du  Bieu  qua  est  insignis  liberali- 
tate  Vindobonam  misit,  Farisiensem  (Z)  cuius  saepius  denotaui 
interpolationem  adhibui.  exstat  uero  tertius,  Yossianus  lat.  108 
saec.  Xni,  isque  fuit  fortasse  unde  editio  princeps  petita  est. 
certe  quin  ea  ex  codice  Yossiano  quam  Parisiensi  similiori  fluxerit 
propter  lacunarum  aliquot  mendorumque  communionem  dubitari 
nequit.  quondam  exstiterunt  conplures»:  ex  codice  insigni  et 
uetusto  Garthusiae.  Ooloniensis  Grauius  scripturas  quasdam  pro- 
tulit,  codices  Ludouici  Oarrionis  et  S.  Pantaleonis  Ooloniae 
Pamelius  laudat.  -—  in  2>e  laude  martyrU.  hunc  libellmn 
Oypriani  aetate  conscriptum  editores  ad  cormptissimum  alterius 
famiiiae  exemplar  exegemnt  uel  potius  cum  Erasmus  primus  ex 
codice  eius  generis  Gemblacensi  edidisset,  inemendatum  relique- 
runt.  praeter  codices  MQT,  quorum  comparatione  ad  alterius 
familiae  archetypum  cognoscendum  peruenitur,  libris  LNP  usns 
sum,  quos  in  unum  codicem  parentem  conuergere  supra  demon- 
stratum  est;  cuius  praestantia  quanta  sit  nusquam  melius  cogno- 
scitur.  eum  uero  Seguieriano  (S)  cedere  par  erat  in  altera  libelli 
parte  inde  a  uerbis  sa  sufferre  (=  App.  39,3)  in  eo  exstante.  his 
praesidiis  in  hac  demum  recensione  permulta  quae  antea  intellegi 
non  poterant  rectius  constituta  sunt,  plura  restant  adhuc  obscura 
et  restabunt.  nam  utrum  ea  contorto  genere  dicendi  quo  scriptor 
utitur  explicanda  sint  an  librariorum  erroribus  debeantur  aix 
potest  decemi.  —  IV  Ad  N(matianum.  hunc  tractatum  ab 
episcopo  cum  Oypriano  aduersus  Stephanum  (cf.  A.  55,4)  et 
Felicissimi  schisma  (cf.  A.  54,12)  stante  pauUo  post  Decianam 
persecutionem  (cf  57,25)  conscriptum  postquam  editio  Dauen- 
triensis  Oypriani  operibus  adiecit,  editores  cum  ad  res  de  quibus 

♦)  (}ontinet  libellos  IV,  Be  hono  pudicitiae  (fol.  8^-13^).  VI.  V.  XII. 
XIII.  VIII.  X.  IX,  epist.  11,  tractatum  Ad  Nauatiawum  (=  App.  p.  52,8) 
et  Ub.  XI. 


LZI 

Cyprianns  maxiine  agit  explicandas  non  nihil  conferre  uiderent, 
retinuemnt,  sed  praeter  Qrauimn  et  Pamelium,  qui  codices  Car- 
thnsiae  et  S.  Pantaleonis  laudant,  subsidiis  nouis  nuUus  usus  est. 
codices  enim  huius  libri  sunt  rarissimi,  quem  unius  Vossiani  (K) 
fide  emendaui  cum  in  editione  (p.  52,9)  Erasmi  editionem  prin- 
dpem  dicerem  erraui;  nondum  uideram  Dauentriensem,  ex  qua 
Erasmns  tractatum  ad  uerbum  fere  repetiuit  locis  paucis  con- 
iectora  mutatis ;  non  inutile  esse  putaui  lectiones  Dauentriensis 
ab  iiac  reeensione  discrepantes  subicere: 

p.  52,19  prospicU       p.  53,3  sit  post  separatus  add.       6  foris       15  ex-     CoUatto 
cMsoutK         ledomoom.         11  quod  utK         21teom,         25  guM-editioiiiaDi^ 
3«w      jp.  6^,4  ehortem]  auOe         S  ordinationem]  ordinem         12  isti  ""^^^^' 
om.       7felicis8ime        13  furoris  om.         16  dum]  aut        21  inteUi^uM- 
tur  parum  et  si  non  interpoliantur  24  Ysaias         p.  65,3  archa  cum 

^js  4  in  qua  et  cetera  quae  in  ea  inuenta  8  amplius]  ultra 

llpoterint       19  caeiestis       22  spiritudlem  olvm       26  permissum  om. 
p.  56,3  fnitas  7  proruperint  9  exercebant  10  redundare 

14  reptm  15  cathaclismi  17  ediximus  20  supereffusa  est 

^l  si^ificabantur  2Saque  24tZZaom.  2&audacter  27  domi- 
nu8  ruinam  p.  57,6  sic  et  et  om.  16  uos  nt  E  igitur]  ergo 

20  recepti  medelis  .  23  olee  22  hi  ipsi\  hij  p.  57,1  nm  metuerunt] 
^ieruerunt  2  tradere  et  3  insane  mentis  6  lapsos  seu  adhuc- 
Mg«€  9  in  caelis  est  10  statuta]  praecepta  11  exemplum  dia- 
hoii  sectUa  nunc  exercere  oonetur  14  et  om.  15  inteUigant  inter- 
pretentur  21  nomine  tuo  23  tunc]  tn  p.  59,2  nominis  mutastis  ' 
«itt»  4  hic  esset  8  iUam  11  paenitentiam  ...  1.  13  dicentem  et 
om.,  add.  Grauius  16  et  conuertimini  18  adeo]  ideo  (sic  etiam 

ErMmBs)       p.  60,5  nomen  sanctum,  item  1.  8        10  sathctificatus  fuero 
13  tabeacimus         15  sicut]  sed        18  sic  per  Tsaiam        20  Iheremias 
23  didt      28  qu%]  quod      29  quodqtte      p.  61,5  infixis      %Ue      9  Petre] 
Stinon,  item  1.  14.  21  10  erant         11  ei  om.         14  Ulorum  dilig^et    • 

16  intraui         23  ecce  delicta  donantem  om.  28  qua         p.  62,1  aWo- 

/3»       2  dointnf]  Aomtnt&ii^        3  (2e(2t^na^t«r        4  quando]  quondam 
^  et  frahi  eius  om.       11  eum       13  amica       17  ttMitctum  e^  tti^^t^taffi 
22  c*]  a        23  et*i?i  /actt        25  resistit        26  cxaZtoe        p.  63,1  perdit 
6  eicoccorMn*        7  sceleratus  et        12  cantnam       16  peniteret       20  st* 
«wtia         24  quoque         p.  64,7  /Mm*  «ecM^Ms]  fecerit  17  ncp^nda 

P^wona       22  tradidit       p.  65,5  remiststts       8  de  manibua  eorum  om. 
12  de]  in        13  dispersi       15  custodiam        19  jpm)'i        21  congratula- 
"mt         23  «t»i?cr  ttno  peccatore  penitentiam  agente  26  cx  denarUs 

wam  nonnc        p.  66,1  stuw  om.        12  tti^t^tf  om.        13  et  18  peribitis 

Uetm.        p.  67,3  esse  om.         14  /ac/ia  . . .  omnibua  om.         18  eius 


LKn 

nMMfo]  quo  p.  68^  et  abieoiMe  uos  om.  18  deacipiat  88  com- 
marabor. 

V  jDe  w^ebaptisnHOe.  libeUiis  oantra  Cypriaaum  a  Stephani 
aHiieo  «eaacriirinis  a.  1646  primtim  a  Bigaltio  editus  esi  edidit 
«ero  'ad  f^pographan  qiied  ex  cedice  S.  Bemigii  Bemensis  Sir- 
aondw  coiLfecerat  nm  ea  qoa  umcom  codicem  excatere  debebat 
dtiigeDiaa  atc[ue  cunu  nouuaUos  huius  apographi  errores  Baluzius 
qui  post  Sirmondum  codioem  iteram  contulit  eorrezit.  eed  dolen- 
dum  est  eum  non  diligenter  adnotasse,  utrum  quae  diuersa  ex- 
hibuit  sic  in  codice  exgtitissent  an  coniectura  essent  inuecta. 
hiB  discrepaatias  legenti  dJMidicandas  in  adnotatione  proposui. 
codlcem  ipfum  frustra  a  me  BetniB  qtiaesitum  cum  uetustissimis 
iHius  bibliothecae  libris  incendio  deletum  esse  puto.  —  YI  De 
aleatorfbus.  huius  libri  oodioea  quotqaot  exstant  ex  uno 
alterius  familiae  archetypo  interpolatiODe  ab  origine  degenerante 
propagati  sunt.  nam  quin  codex  Parisiensis  13047  (D^  quem 
conplura  scripta  inde  transscripsisse  snpra  p.  XXII  dixi,  et  ipee 
ad  hanc  originem  redeat,  in  tanto  uerorum  falsorumqve  Masensn 
dubium  non  est.  in  emendatrone  id  inprimis  animaduertendum 
est;  quod  editores  omnes  fugisse  mireris,  libellum  sermone  u«l- 
gari  conscriptum  esse,  ciuus  uestigia  oblitterata  in  recentvoribus 
codicibus  manifestissima  nxodo  in  hoc  modo  in  illo  antiqniori 
apparent,  uelut  A  99,6  duplicem  ac  geminum  crimen  admiiiunJt^ 
101,18  ad  nocentiarem  studium  (cf.  97,8),  100,10  a  dei  mtubs 
longe  tit  seientes  (of.  103,17 ;  99,18;  102,2),  99^2  $vi>  o$snmm 
muUiformi  numero,  101,14  se  deuouunt,  parentorum  originem 
dehonorant  (cf.  98,14;  100,9;  94,^10;  97,13).  —  VII  De  c?t«h- 
bu8  meMibns  {81/na  et  Sien).  hic  tractaius  et  dm  pto^ 
ximi  nulla  alia  de  causa  in  alterius  familiae  coUectionem  operum 
Gyprianicarum  recepti  esse  uidentur,  quam  quia  celeberrimi  ex- 
stabant  Cypriani  Ad  Quirimm  libri  uulgo  Aduerms  ludaess 
inscripti.  archetypi  integritatem  etiam  in  his  codex  T  optime 
seruauit;  quare  eum  imprimis  sequendum  esse  statui.  ea  uero 
integritas  in  tractatu  De  dudbus  montibus  cabbalistarum  delira» 


Lxm 

mentis  imbuto  non  regalamm  grammaticaruia  obseraatione  sed 
eaniin  negleetione  cenutur  mendommqae  nbertate.  nberrimom 
enim  in  hoc  codice  nulgaria  sermonis  fontem  apemisse  miM 
udaor.  ipraeter  casns  praq^ositionnm  confdsos  A  111^24  inter 
^,  imfiper  angdo  (=  110,17. 18;  113,17),  107,12  de  tem- 
^tifacUm{=  llliB;  112,3),  l\2^i€umimper(xU>remetregem 
»«»»(=  113,21),  108,21  in  cadis  aecendU  (=  109,11)  occnmmt 
eliaminsolQntiora,  w\\iil06,17  hmH3mundiconuersus{=lllfi>; 
118,8),  114,22  moHifarare  i.  e.  interficere  {=  116,3),  113,19  in- 
^ita  fnente,  112,7  ttn«e&un^,  105,9  uero  i.  e.  uerum  (=  106,21; 
110,16;  1173- 14),  et  casaum  significatione  prorsus  delitescente 
aflensatim  pro  ablatiais  positi  105,21  totus  mundus  fada  mdla 
adidbolo . .  maculatus  (cf.  11/1,22;  109,23).  enm  qni  hos  ad- 
mm  Indaeos  tractatus  coUegerit  ne  noluisse  quidem  Cypriani 
606  patari  opuflcalam  YIII  A.d  VigUt/um  episcapwm  de 
ludaica  iticredulitate  demonstrat,  cnius  in  calce  A  132,16 
uctoiis  Cdsi  nomen  exstat  quod  recentiores  demum  libri  in 
CaecUiim  mataaemnt  est  nero  epistula  nuncupatoria  episcopo 
Tigilio  smpta,  4sai  lasonis  et  Papisci  dialogum  de  religione 
qoem  ex  Graeco  in  Latinnm  uerterat  Gelsus  dedicabat.  eum 
Batioae  Graecom  fdisse  firequentes  graecismi  arguunt  (cf.  A 
127^  ekts  non  nisi  ad  diuina  wens  pateat  et  ad  caelum  ac 
supema  oculos  cordis  cMollens  Christi  lumen  pariae  iam  salutis 
(i^.jparta iam saMe)  aspieiat;  cf.  12645;  128,20;  230,7.  codi- 
^  quos  praeter  T  adMbui  Zftt,  quia  ex  eo  ipso  fluxemnt,  nullius 
ivesuntaucioritatis,  nisi  quod  in  t,  quem  nullo  alio  intercedente 
«t  T  daBCiiptum  esse  p.  XXXIX  mcmui,  diuersae  recensionis  uesti; 
jiaappaient,  qaaequomodo  explicanda  essent  ibidem  dictum^st. 
B^es  soar^tararam  discrQpantias  Frudentius  Maranus  in-edi- 
^BalaziaiLa.ex  Bemigiano  codice  uetustissimo,  quem  nolim 
propter  uerba  mea  App.  p.  119,10  cum  recentiori  (r)  confundas, 
scmaait.  in  emendatione  libelli  IX  Adiiiersus  lu^daeos  (qui 
^fmecfuH  mint  domintmi  noetrum  leaum  Chrislum) 
piaeter  codices  MQT  eiusdem  famiUae  quartam  B  (cf.  p.  LYI)  non 
o^l^endum  esse  putaui.  ceteram  hic  tractatus  nullius  est  pretii, 


LXIV 

quod  etiam  in  proximas  duas  (Xet  XI)  Orationea  cadit,  quarum 
priorem  ad  codicem  T,  alteram  ad  uetustissimum  Veronensem  X, 

T  8.  saec.  Vni  (T),  qui  iuter  Augustini  scripta  eam  fol.  151  sq. 
exhibet  (cf.  EeiJSFerscheidii  Bibl.  p.  21),  exegi.  —  XII  De  dfwo- 
deet/m  abtisi/uis  saectUi  tractatus  Cypriano  Augustino  Ori- 
geni  in  codicibus,  Erardo  cuidam  propter  marginalem  libri  mss. 
inscriptionem  a  Pamelio,  S.  Patricio  Hibemorum  apostolo  quia  in 
linguam  Anglorum  ueterem  translatus  Homiliarum  Saxonicamm 
exemplari  asseruatur  ab  Anglis  adscriptus  nuUas  antiquitatis 
notas  prae  se  fert.  ex  innumeris  eius  codicibus  tres  elegi  uetustio- 

G  res  Sangallensem  89  saec.  IX  (G),  Parisiensem  18095  (olim  Notre 
X  V  Dame  228)  saec.  X  (X),  Vindobonensem  1010  saec.  XI  (V).  G^ 
et  X  diuersas  recensiones,  G*  et  V  ex  utraque  mixtam,  qualis  in 
recentioribus  libris  est  frequentissima,  ostendunt.  ad  G*  textum 
constitui.  —  XIII  De  singtUaritate  clericorum  opuscu- 
lum  ad  codicem  Parisiensem  13331  olim  Sangermanensem  839 

C  saec.  IX  (C),  qui  a  scriptoris  aetate  non  multum  distare  uidetur, 
emendaui.  ceterum  Parisienses  ip  et  Vindobonensem  1064  saec. 
XIII,  in  quo  foL' 42*  Origeni  adsignatur,  inspexi.  sed  operae  pre- 
tium  non  uidebatur  discrepantes  lectiones  eorum,  qui  prae 
Parisiensi  nuUam  obtinent  auctoritatem,  adicere.  — tractatum 
XIV  2>e  duplid  martyrio  ^in  uetustissima  bibliotheca 
repertum'  Erasmus  Cypriani  operibus  a.  1530  adiecit,  non  a  per- 
sonato  quodam  Isidoro  eum  profectum  esse  arbitratus,  sed 
a  Cypriano  ipso.  indicia  uero  Pseudocypriani,  qui  persecutionum 
Diocletiani  et  Maximini  (231,26),  Caesaris  Turcarumque  (238,29) 
mentionem  faciat,  cum  manifestiora  sint  quam  quae  Erasmum 
fugere  potuerint,  nescio  annon  iure  Grauius  et  alii  ipsum  libelli 
subiectorem  esse  sint  suspicati.  certe  nenadni  post  Erasmum 
librum  mss.  uidere  contigit.  —  XV  Paschae  ComptUum 
cum  nouis  praesidiis  nullis  emendare  possem,  ex  Oxoniensi  edi- 
tione  ad  uerbum  fere  in  hanc  receptam  esse  nemo  uituperabit. 
hic  liber  codice  Kemensi  (b)  Cypriano  falso  adscriptus  (cf.  TiUe- 
mont  Hist.  Eccl  S.  Cyprien  aH,  LXV  t.  IV  p.  193)  Gordiani 
anno  quinto  Arriano  et  Papo  consuUbus  a.  a  Christo  n.  243  editus 


LXV 

est  (p.  268,19).  qaantum  ad  Hippolytei  canonis  artifiGinm  expli- 
candiun  conferat,  uir  dootissimus  DeBossi  {Inscfipt.  Christ,  uol.  I 
p.LXXX)  his  uerbis  docet;  Hippolytei  canonis  artificium  omnes, 
vpimfy  statim  intdlexissent,  si  librum  quemdam  depaschali 
computo  Cypriano  adscriptum  ud  leuiter  adtendissent.  Con- 
(tdusmim  est  anno  243,  uix  uiginti  circUerpost  edUum  Hippo- 
l^i  canonem  annis;  et  tahulam  continet  Uli  ipsi  canoni  paene 
pninam,  guae  toto  eo  libello  lueulerUer  explicatur  et  dedaratur. 
^re  nequeo  saiis  mirari  tam  insigne  monumentum,  quod  libri 
AHippolyto  conscripti  iacturam  magna  certe  ex  parte  compen- 
^j  obHippdytei  cydi  interpretibus  dltissimo  premi  silentio  uel 
poliusplane  ignorari.  textum  libri  ad  duo9  codices,  quorum  lectio- 
oes  Wallisius  in  editione  Oxon.  accurate  enotauit,  unum  scilicet 
iiodie  deperditum  bibliothecae  S.  Bemigii  Bemensis  olim  LXXI 
tiuniiero  133  saec.  IX  (b),  cuius  apographumMabilion  confecerat, 
itesm  bibliothecae  Cottonianae  ^sub  finem  noni  a  Christo  sae- 
coli' eiaratnm  (c),  quiLondini  hodie  asseruatur,  recognoui,  melio- 
m  quam  Bemensis  offert  recensionem  potissimum  secutus.  ex 
^m  tabula  repetita  est,  cuius  materiam  confusam  et  male 
iigestam  in  ordinem  redigere  non  meum  esse  putaui.  ceterum 
DeSossi  eam  a  se  restitutam  in  commentario  ad  Hippolyti 
^mtim  euulgatum  iri  promisit  (1.  c.  p.  LXXXI).  explicationi 
semiet  pinax  a  Wallisio  ad  auctoris  mentem  confectus  quem  ad 
calcem  libelli  adieci.  —  XVI  Upisttdtie»  epistolium  primum 
I^aati  ad  Cyprianum  Pamelius  ex  codice  Cambronensi  protulit, 
QuU  codices  MQ  suppeditarunt.  alteram  epistulam  Comelii  ad 
Cyprianom  nonnisi  in  uno  Trecensi  412  (j9)  inneni,  Baluzius  in 
fcobns;  in  nullo  uera  inscriptione  instructa  est.  nam  quin  eius 
anetor  deperditas  Stephani  papae  litteras,  in  quibus  Cyprianum 
paeudocliristum  et  pseudoapostolum  et  dolosum  operarium  appel- 
lauerat  (cf.  epist.  75  p.  827,5),  refictups  fuerit  dubitari  nequit. 
epiatulam  tertiam  ad  codicem  Fuxensem  (Z)  unde  eam  Baluzius 
deprompsit  accuratius  exegi.  ad  quartam  praeter  Baluzianos  duos 
Fwensem  (Z)  et  Bemensem  (r)  tertius  Monacensis  (^)  praesto 
(ail  eorum  propinqua  cognatio  et  Fuxensis  insignis  interpolatio 
m.  e 


LXVI 

etiam  hic  conspicitur.  cetenun  nonnuUa  rectius  apud  Hierony- 
mum  (h)  leguntur,  cuius  inter  opera  (ed.  Martin.  Y  p.  405,  ecL 
Yallars.  XI 2  p.  357)  epistula  iam  diu  ante  Baluzium  ferebatar, 
quod  ipse  non  ignorabat.  —  XVII  CarmAna  Cypriano  Tertul- 
liano  aliis  adscripta  exhacsuppositiciorum  operum  farragine  noloi 
relegare,  cum  noua  quaedam  praesidia  ad  eorum  emendationem 
haberem,  quibus  post  editiones  principes  diu  neglecta  ad  pristi- 
num,  qualiscumque  ille  est^  nitorem  restitui  posse  sperabam. 
Oenesta  carmen  una  cum  Sodoma  Morelius  ex  codice  biblio- 
thecae  S.  Yictoris  primus  edidit.  ego  eundem  Yictorinum  380 

S  (B)  nunc  Parisiensem  saec.  XIII  diligentius  excussi  altero  non 
inuenito,  cuius  auxilio  unici  codicis  menda  grauissima  tollerentur. 
carmina  Siodama  et  proximum  De  lona  eiusdem  auctoris  esse 
L.  Mueller  {Mas.  Bhen.  1867  p.  329)  primus  intellexit  idque 

H  codicis  Parisiensis  2772  saec.  X  (H)  inscriptione  Opusculum 
TertuLliani  de  excidio  Sodomae  et  Niniue  confirmatur.  duorum 
Parisiensium  H  B  lectionibus  in  emendando  non  multum  pro- 

A  ficeremus,  nisi  accessisset  optimus  codex  Yossianus  1.  Q  86  (A) 
^ineunte  potius  quam  exeuntesaec.  IX'  iudice  Geelio  scriptus 
(cf.  Schneidewin  Martidl.  p.  680  et  Alex.  Biese  Anthol.  lat.  I 
p.  XXXVIH),  cuius  scripturas  L.  Mueller  in  Museo  Bhen.  publica- 
uit.  codex  qui  olim  in  bibliotheca  monasterii  Laureshamensis 
exstabat,  ex  quo  hoc  carmenlo.  Sicchardum  editurum  esseBhena- 
nus  in  praefatione  ad  Tertulliani  opera  (ed.  1528)  dicebat,  perisse 
uidetur.  hoc  carmine  recepto  non  poteram  non  addere  alterum 
eiusdem  poetae  De  lona  icscriptum,  quod  ex  codice  Pithoeauo 
luretus  {Bibl.  patr,  tom.  VIII)  uulgauit.  aderat  praeter  Vossia- 

j  num  (A)  Vindobonensis  16  saec.  IX  {J)  lectu  difficillimus,  cuius 
coUatione  minus  accurata  Oehler  {TertulL  tom.  II  p.  769)  usus 
est.  hos  duos  libros  ex  eodem  optimo  libro  fluxisse  constanti 
lectionum  consensu  apparet.  carmen  quartum  Ad  senatorem 
a  Morelio  primum  editum  ad  uetustiores  quos  inueni  Farisiensem 

F  2832  saec.  IX  (P)  et  2772  (H),  quintum  De  JPa^cha,  cuius 
editio  princeps  Aldo  {Poet.  GhHst.  opera  a.  1501)  debetur,  ad 
codices  £M,  quorum  de  cognatione  supra  dictum  est  p.  XXXV  et 


Lxvn 

nivll,emeiidaai.  8eitxniiI>ere8urrecHoneni4>rtuortim 

aeiastissiinis  codicibns  Sangermanensi  (D)  saec.  YII  (cf.  p.XXII), 
Wirceborgensi  (W)  saec.  VIII— IX  (cf.  p.  XIX),  Reginensi  (T  cf. 
p.  XXXIX)  traditor.  exemplar  netustate  pari  insigne,  cuius 
Laoreshamensis  bibliothecae  catalogus  ab  Angelo  Maio  {Spicil. 
Bm.  tom.  V  p.  188)  et  Augusto  Wilmanns  {Mus.  Bhen.  186& 
p.  392)  publicatus  mentionem  facit  Metrum  Tertulliani  de  resur- 
r«tme  (cod.  fol.  31*  1.  21)  adferens,  nusquam  potuit  reperiri. 
•laod  si  haberemus^  certius  fortasse  de  huius  carminis  recensione 
fiversa,  quae  apud  Fabricium  {Poet.  uet,  eccles,  opera  p.  256) 
eistat  iudicaremus;  incredibile  enim  est,  quod  Martene  qui  hoc 
eannen  ex  codice  D  ad  uerbum  imprimendum  curauit  ( Veterum 
mpiorum  et  monumentorum  amplissima  colleotio  tom.  IX  p.  1 
sq.)  SQspicatus  est,  a  Fabricio  insigni  audacia  sine  uUius  codicis 
«pe  elegantiores  uersus  restitutos  esse.  exstat  enim  altera  etiam 
neeosio  simili  consilio  atque  Fabriciana  instituta  qua  scilicet 
prosodiae  sennonisque  barbarismi  toUerentur,  inter  Aldhelmi 
opera,  quibus  (p.  130—134)  hoc  carmen  uel  potius  carminis 
^mentum  (incipit  enim  a  uersu  108  Cur  non  ex  aliquo  possit 
mfingere  nota,  desinit  in  u.  291  Et  geniiura  Deum  per  omnia 
iodafaktur)qxxBsi  ineditumOxoniensis  editorl.  A.  Giles  ei  codice 
Parisieiisi  8318  (cf.  p.  389)  inseruit.  quae  si  re  uera  ab  Aldhelmo 
profecta  est  (certe  ab  Aldhelmi  ingenio  non  abhorret),  cur  non  ab 
altero  diorthota  antiquo  Fabriciana  illa  proficisci  potuerit  non 
intellego.  tacendum  uero  non  est  Aldhelmianam  originem  esse  in- 
eertissimam.  codex  enim  Parisiensis  8318  a  quinque  librariis 
^ptos  inde  a  fol.  73^  hoc  fragmentum  et  Aldhelmi  carm^na  manu 
^  XI  exarata  continet  Aldhelmi  nomine  nonnisi  in  fine  fol.  83^ 
^iiecto  expl.  opuscula  aldhelmi;  in  fronte  uero  fol.  73*  manus 
^.  XVII  Ald?ielmus  adscripsit.  hanc  notitiam  accuratamque 
^enti  collationem  Noltii  humanitati  debeo.  carminis  auctor 
iflcertus  est:  Tertulliano  Laureshamensi  catalogo  Fabriciique 
^tione  adsignatur;  num  codex  uUus  eum  auctorem  perhibeat 
nesdo.  Cypriani  nomen  codex  Keginensis  prae  se  fert,  Wircebur- 
g^Dsis  inscriptione  et  subscriptione  caret.  in  Sangermanensi  post 


Lxvm 

inscriptioneni  Ad  FeHcem  de  resurredione  mortuorum  recens 
admodum  manus  adiecit  quae  ita  lego:  Ad  Felicem  de  resur- 
redione  mortuorum.  Cypriani  non  esb  saltem  non  hdbetur  hi 
impressis.  inflahm  carmen.  uioUUur  super  (?)  regtda  qHanti' 
tabum;  in  indice  autem  huic  codici  praemisso  manus  uetasta 
annotauit:  XIII  Sandi  Gypriam  ad  Felicem  de  resurrectione 
mortuorum,  ad  hos  auctores  accedit  tertius  Yerecundus  Africa- 
nus  episcopus,  quem  ante  annum  DLII  floruisse  Garcia  Loayza 
ex  Yictoris  Tunonensis  Chronico  collegit  (cf.  Alixii  dissert, 
de  TertuUiani  uita  d  scriptis  p.  76  ed.  Oehler);  de  Yerecunda 
enim  quodam  Isidorus  Hispalensis  {De  uiris  Ulustribus  c.  7) 
haec  habet:  Verecundus  Africanus  episcopus  studiis  liberalium 
litteranm  disertus  edidit  carmine  dadylico  duos  modicos  hreues- 
que  libellos,  quorum  primum  De  resurrectione  d  iudicio  scripsit, 
oMerwm  uero  de  Poenitentia,  in  quo  lamentaMli  carmine  proprta 
ddida  deplorat.  quisquis  uero  auctor  est,  Musis  iratis  hoc  car- 
men  panxit.  quare  cauendum  est  ne  coniecturis  genuinos  scriptoris 
errores  regulasque  in  rebus  metricis  et  grampiaticis  eniendes.  in 
textu  constituendo  codices  Wirceburgensem  et  Beginensem,  qui 
antiquiore  Sangermanensi  praestantiores  sunt  duces  habui.  lectio- 
num  diuersitas  apud  Aldhelmum  et  Fabricium  maior  erat  quam 
cui  angusti  adnotationis  criticae  fines  locum  darent.  ceterum 
harum  recensionum  coniecturae  ab  eisdem  corrupteUs  quas  codices 
DTW  ostendunl^  pendent  paucis  exceptis. 

CTpriani  Haec  suut  Cypriaui  opera  suppositicia  quae  in  Appendicem 

depeT^t^  recepi.  inedita  plura  in  codicibus  inueni  Cypriani  nomine  falso 

De  notifl.  insignita;  sed  nuUum  dignum  uidebatur,  quod  in  lucem  prodiret. 
utinam  Notarum  eiemplar  Cyprianicum  inuenissem,  de  quo 
nuper  W.  Schmitz  {Tironiana  in  Symbol.  phil.  Bonn,  II  p.  540) 
egregie  disputauit  (cf.  etiam  H.  Dodwelli  dissert.  Cypr,  11). 
tenuem  huius  operis  memoriam  Trithemius  in  Polygraphia  (ed. 
Colon.  1571)  seruauit.  haec  enim  in  ^praefatione  ad  Maximilia- 
num  I  Caesarem^  scribit  p.  18:  Marcus  Tullim  Cicero  facundus 
orator  ingenio  ums  d  arte,  phraseos  minutias  commutauit  in^ 
signa  d  thelematos  sui  philergiam  siue  characterem  pro  usitata 


LXIX 

pkrasi  Ucauit  . . .  Cyprianus  uero  Carthaginensis  ecdesiae 
mdissimus  praesul  et  martyr  ipsa  Ciceronianae  institutianis 
imnenta,  Christianorum  uolensprouidere  utilitati,  haud  medio^ 
mkr  ampliauit,  et  quae  defuerant  moribus  adiunxU,  p.  46  in 
Eipositione  inPrologum^:  Librum  scripsit  (Oicero)  nda/rum  ad 
ftltHm,  quem  heattjs  martyr  Cyprianus  postea  Christianorum 
mi  ampliamt,  in  modum  scUicet  dictionarii,  ubi  secundum 
cfdinem  ponuntur  primo  characteressiue  notae,  postea  dictiones 
per  eosdem  characteres  designatae,  ita  quod  dictio  quaeuis  per 
noiam  sibi  significatur  praspositam.  Eis  notis  siue  characteribus 
^sotterium  Latinum  iniegrum  et  pulchre  descriptum  olim  uidi- 
m$  in  bibliotheca  maioris  ecclesiae  Argentinensis,  cui  nesdo 
fjnis  rerum  iudex  ignarus  tUulum  forinsecm  praeposuercd  talem : 
Psalterium  in  Armenica  lingua,  Sed  errauU,  cum  sic  pc^ius 
fam^  scribmdum:  Psalterium  Latinum  characteribus  Tuilianis 
mscriptum.  Nam  quUibet  character  unam  didionem  integram 
fepraesentat  Latinam.  Nec  me  fcUlU  aestimcUio,  cum  dictio- 
wium  ipsum  Ciceronis  a  sancto  Cypriano  emenr 
iaiumpenes  me  in  antiquo  uolumine  scriptum  integrum  hdbeam 
fi  incorruptum^  quod  nusquam  uidi  alibi,  Tanta  uero  est  copia 
nctarum  siue  characterum  cum  dictionUnis  sUn  subiectis,  quod 
(^nino  sufficiunt  ad  scribendum  Latino  sermone  qmecunque 
vdueris,  et  in  libro  Polygraphiae  sexto:  Marcus  TulUiJiS  Cicero 
facundus  Bomanorum  orator  librtm  scripsU  non  paruae  quanti- 
iaiis  Notarum,  quem  Sanctus  Cyprianus  Carthaginensium 
praesul  et  martyr,  muUis  et  notis  et  dictionibus  ampliauU,  adii' 
«eiis  uocabtUa  Christianorum  usibus  necessaria^  ui  opus  ipsum 
f^et  non  sohm  utUe  paganis,  sed  multo  magis  etiam  fidelibus. 
^rus  est  codex  etame  semel  durUaxat  repertus,  uilique  precio  ' 
^ptusetc 

Praefatiom  huic  adiungam  Gypriani  nitam,  qnae  Pontii  diaconi  cypriMi 
fertar,  eodidbas  Ttwft  sematam.  exstitemnt  qnondam  codices'^**^^^^*'*'" 
meiioris  notae  complures,  uelutFossatensis  uetustissimus  saec.  IX 
^t  Floriacensis  saec.  XI  quos  P.  Th.  Euinart  excussit  (cf.  Aeta 
^rtyrum  p.  171  §.  1).  ex  his  puto  nonnullae  scripturae  non  con- 


LXX 


temnendae  et  extrema  libelli  pars  in  recentiores  codices  (w^) 
aenerant,  quare  eis  maiorem  auotoritatem  in  hoc  opnscalo  quajn 
in  reliqnis  libellis  epistolisne  (cf .  p.  XL  VII)  tribuendam  esse  putaui . 


Capnt  qnartnm. 

sditiones.  De  editionibus,  quamuis  in  crisi  nullius  fere  sint  momenti, 
paulo  accuratius  agendum  est^  quia  et  uetustioribus  recentiores 
editores  mira  superstitione  addictos  inueni  et  quaecumque  de 
eis  narrantur  maximis  erroribus  sunt  referta:  deinde  sic  textus 
historiam,  quam  hac  disputatione  inde  a  saeculo  post  Christum 
sexto  quantum  fieri  potuit  diligenter  repetiuimus,  usque  in  hunc 

Editio  prin-  diom  persoqui  licebit.  atque  prima  editio  prodiit  Bomae  a.  1471, 

**]J]^^*cuiu8  in  calce  leguntur  haec: 

Aspicis  iUtistris  lector  quicunq.  libeUos 
Si  cupis  artificum  namina  nosse:  lege. 
Aspera  ridehis  cognomina  Teutona:  forsan 
Mitiget  ars  musis  inscia  uerba  uirum. 
Coradus  Sweyhheym:  Arncldus  panartzq.  magistri 
Rome  impressertmt  taiia  muita  simul. 
Petrua  cum  fratre  Frandsco  Maximus  anUfo 
Huic  operi  aptatam  contribuere  domum 
M.  CCCa  LXXL 

curauit  uero  hanc  editionem  loannes  Andreas  episcopus  Alerien- 
sis,  ex  cuius  Epistola  ad  Paulum  'II'  Vendum  Pon,  Max.  scripta 
haec  placet  adferre  quibus  qua  ratione  instituta  sit  edoceamur: 
hoc  certe  tempore,  episcopus  scribit,  sudanti  mihi  in  imenso 
Nicolai  de  Lyra  super  ueteris  et  naui  testamenti  ad  liiteram 
*  glossemate:  ah  impssoribus  nostris  qui  biblie  l^os  informabat: 
repente  efflagitatus  sum  ut  quoniam  carta  maior  illos  deficeret: 
ne  officine  eorum  uacarerU:  quod  nunquam  fit  absque  ingenti 
artis  dispendio:  aliquid  minoris  uoluminis  opus  illis  commodnm 
expedirem.  Bes  uisa  mihi  est:  noparum  difficuUaiis  et  aiiquantc 
magis  periculi  habitura:  ut  propere  et  recte  possem  aliquid 
fa>cere:  paraiis  semper  quibusdam  ad  nimis  exacte  iudicch 


LXXI 

im Conuerti  me  igitur  plurifno  incittxtus  ardore  ad 

suUimis  et  animi  et  faeudie  uirum  Diuum  Cyprianwn  Carthc^ 
Smen,  epm  et  eius  epistolas  in  manibus  sumpsi.  fidentiore  db  id 
mscientia  quia  olim  adolescens  famatissimis  in  schciis  parisien- 
^  agens:  quo  propter  urhis  cdebritatem  et  studiorum  feruorem 
aiq.  animi  cultum  capessendu  concesseram,  ex  uetustiore  exem- 
j^ri  eas  manu  mea  descripseram.  ratus  quod  ita  euenit:  minus 
m  in  eo  codice  difficultatis  et  tcmen  apud  tuam  Sanditdtem  et 
iodissimorum  hominum  mentes  non  minus  gratie  hdbiturum. 
Oderum  percurso  magis  quam  deambuUxto  libro  Cuius  quidem 
^inem  ideo  non  mutaui:  etsi  uidebam  me  aliquorum  exeph  no 
ipto  sane  id  posse  facere.  quia  et  urbis  unde  illud  hdbuetam 
miestati:  et  uoluminis  uetustati  honorem  staiui  suum  hdbere. 
codei  ille  uetnstior  est  Parisiensis  1659  {q)  saec.  XII— XIII 
qnem  ei  interpolatonmi  numero  esse  snpra  dixi.  continet  enim 
epistnlas  ex  codicibns  partim  alterius  partim  tertiae  familiae 
depromptas  scripturis  familiamm  passim  confusis  ineptisque 
coDiectaris  admixtis.  hunc  codicem  emendare  absque  alterius 
auilio  subitaria  opera  non  potuit  uir  ingenio  mediocri  et  exigua 
doctrina,  sed  ne  uoluisse  quidem  censendus  est.  nam  uel  facillima 
Ubrarii  menda,  subscriptiones  inscriptionesque  epistularum  per- 
lUFsas,  quarum  exempla  suprap.  LYII  enotaui,  scriptorum  ordinem 
qoi  nullus  est  intacta  reliquit.  desiderantur  uero  in  editione  quae 
in  Parisiensi  libro  deerant  omnia,  epistulae  scilicet  5.  8.  21.  22. 
23. 24.  27.  31.  33.  34.  35.  36.  41.  42.  62.  71.  73.  74.  75. 77.  79. 
80. 81,  libelli  Ad  Quirinum  liber  tertius.  ex  libris  suppositiciis 
praeter  iUos  De  singuiaritate  clericorum  et  De  dudbus  montibus 
inest  nuUus ;  in  calce  uero  adicitur  Reuelatio  capitis  beati  lohannis 
hj^istae  ut  Cypriani  opus  genuinum,  quod  codex  Parisiensis 
etYietoricus  (i)  uel  eorum  codex  parens  spatio  in  fine  uacuo 
iBceperant  Cypriani  nomine  non  adiecto ;  inde  ineptissima  narratio 
qnamms  c.  5  Yandalorum  et  Pipini  regis  mentio  fiat  in  reliquas  edi- 
tiones  transiit  exceptis  Dauentriensi  et  Memmingensi  omnes.  sed 
neqnidlaudis  episcopo  detraham,  epistulae  illi  ad  Paulum  inseruit 
eiplanationem  multorum  uocabulorum,  quae  propere  perlegendo 


LXXII 

alicuius  interpretamenti  propter  tyrunculos  quosdam  lUerariae 
factdtatis  indigere  crederet,  et  indicem  subiecit.  exemplaria  huius 
editionis  non  esse  rara  Andiffredus  {Caialogus  historico^Uicus 
Bomanarum  ,edvtionum  saec,  XF  p.  140)  docet;  ipse  adMbui 
quod  in  bibliotheca  Yindobonensi  asseruatur  sign.  5.  D.  19.  mera 

Bditio  vene-  editiouis  priucipis  repetitio  est  ea  quae  eodem  anno  Venetiis  pro- 
diit,  cuius  in  fine  legitur :  Loquitur  Uctor  ad  Vindelinum  spiren- 
sem  Artificem  qui  Epistolas  Beati  Cypriani  reddit  in  lucem 
M.  CCCC.  LXXI;  unde  miro  errore  uiri  docti  eam  Spirensem 
quasi  Spirae  prodisset  dixerunt.  ab  editione  principe  nonnisi  in 
rebus  orthographicis  diflFert,  nouum  accessit  nihil  praeter  men- 
dorum  numerum  typographicorum;  nam  qui  eam  correctiorem 
laudant  numquam  inspexisse  uidentur;    exemplar  bibliotheca 

Bditio  vene- Vindobonensis  asseruat  sign,  5.  D.  18.  idem  ualet  de  altera 

tft  a.  1483 

Veneta  a.  1483,  cuius  in  calce  exstat:  Diui  Caecilii  Cypriani 
uiri  sanctissimi  et  doquentissimi  epistolas  exactissim^e  recognitas 
Lucas  VenetusDominicifiliussolitadiligentiaimpressit  Venetiis 
anno  salutis  M.  CCCC  LXXXIIL  Pridie  Nonas  Decembres. 
nam  inedita  quae  illam  exhibere  fabulantur  nuUa  sunt,  nec  in 
ordine  aut  in  scripturis  editionis  Komanae  leuissimis  rebus  ex- 
ceptis  quicquam  est  mutatum.  sed  singulis  epistulis  libellisque  qui 
partim  tractatus  partim  sermones  inscribuntur  summaria  breuia 
praemittuntur  eademque  in  tabulam  redacta  post  epistulam 
dedicatoriam  C.  de  P.  lacobo  Grasolario  ciui  ueneto  scriptam 
leguntur,  post  ea  Hieronymi  et  Lactantii  testimonia  de  S.  Cypriano 
adiecta  sunt.  exemplar  asseruatur  in  bibliotheca  Vindobonensi 
sign.  16.  F.  9.  maioris  momenti  sunt  editiones  duae  s.  1.  et  a., 
Editio  Mem-  quarum  unam  circa  annum  1477  apud  Albertum  Eunne  de  Duder- 
**"  ■  stadt  Memmingensem  impressam  esse  Panzer  {Annal.  typ.  IV 
119  n.  407)  et  Lud.  Hain  (Bep.  typ.  1 2,  220  n.  5895)  docent.  qui 
eam  curabat  epistulas  libellosque  nullo  ordine  editionibus  exhibita 
in  certum  quendam  ordinem  digerere  ita  conatus  est,  ut  libellos 
epistulasque  maiores  libellis  similiores  quam  epistulis  praeciperet 
epistulas  reliquas  eis  subiungens.  tabula  epistularum  praemissa  ex- 
stat  inscriptio :  Cecilij  Cipriani  Episcopi  cartaginensis  et  martiris 


Lxxm 

dignissimi  libri  et  episkHe,  secantur  deinde  libelli  I.  X.  XI.  IX. 
mi.  Xn.  Vm.  IV,  epistola  63,  libelli  V.  VI.  VII.  II,  De  sin- 
gularitaie  dericorum,  De  matUifms  Sina  et  Sion  aduersus  ludeos, 
M  Nauaiianum  de  Cornelio  et  Nouato  (=  epist.  55),  Ad  Tihor 
riianos  exortatoria  (=  epist.  58),  Ad  Magnum  de  his  qui  in 
Mo  consecuntur  (inde  a  Quaesistis  =  altera  pars  epist.  69), 
Ad  Quirinum  (lib.  I.  et  11.).  alterius  partis  inscripti»  est: 
ImpiufU  epistoie  CecUij  Cipriani  epi  carthaginensis  confessoris 
d  mriiris  dignissimi  ad  Cornelium  papa  etprima  de  confessione 
{diciter.  secuntnr  epistolae  eodem  ordine  atque  in  editione  prin- 
cipe,  nisi  qnod  epistula  45  errore  et  in  fine  lieuelatio  capitis  con- 
solto  ut  uidetur  omissae  sunt.  textus  nullam  fere  emendationem 
expertus  est  aut  si  qua  discrepantia  inuenitur  inter  eam  etBoma- 
oam,  ooniecturis  non  codicibus  hanc  deberi  inde  patet  quod 
oe  ima  quidem  lacunarum  quibus  illa  hiat  suppleta  est,  quod 
alterias  uel  deterrimi  codicis  auxilio  nuUo  negotio  poterat  fieri. 
adhibQi  exemplar  quod  est  in  bibliotheca  Vindobonensi  sign.  25. 
C.  13.  altera  editio  s.  1.  et  a.  est  ea  quae  Panzer  (1.  c.  IV  119    Editio 
n.406)  et  Hain  (1.  c.  I  2,  220  n.  5894)  auctoribus  Dauentriae^'''*^" 
circa  annum  1477  apud  Bich.  Faffroet  prodiit.  de  ea  paulo  accu- 
latiQs,  ut  eam  manu  tractasse  uideatur,  Schoenemann  agit  {BM. 
its^.  l\U.  patr.  lat.  1 109),  sed  nescio  quo  casu  factum  sit  ut  de 
^^ecessionibus  eius  longe  grauissimis  nihil  proferret.  incipit  uero  a 
Tabula  materiarum  epistdlarum  beaii  cipriani  martiris  secur^ 
im  ordinem  alphabeti,  quem  rerum  indicem  sequitur  Tabula 
miefUorum  et  testimonium  Ex  libro  heati  iheronimi  de  uiris 
iKtts^fifrtis  de  beato  cipriano.  deinde  exhibentur  eodem  ordine 
^tqiie  editione  Bomana  singula  opera  excepta  49  epistula  omnia 
Miiis  titulis  uel  titulorum  loco  breuibus  argumentis  instructa, 
Qelat  liber  De  singularitaie  dericorum  sic  inscribitur:  Quam 
f^iciosum  sit  uiris  et  maxime  cUricis  conuersatio  feminarum. 
post  epist.  40  i.  e.  epistulam  editionis  Bomanae  postremam 
inseruntur  inedita  haec:  Liber  LXXIV.  De  disciplina  et  bono 
P^icieie,  Liber  LXX  V.  Ad  Nouatianum  hereticum  quod  lapsis 
«pes  uenie  non  est  deneganda,  Sermo  Augustini  de  sancto  cipriano 


LXXIV 

martirey  IncipU  oratio  cipriani  martiris,  Item  oratio  becUi 
cypriani  martiris  quam  stib  diem  passionis  sue  dixit,  Passio 
sct^cffpriani  ^  et  martyris.  in  calce  eisftat  subscriptio:  Explicit 
epistolae  gloriosi  martiris  cipriani  cartaginesis  epi  qui  quanta 
doquentia  quaniaqiAe  dodrina  inter  catholicos  doctores  refulserit 
epistde  dus  splendidissime  uerhorum  ornatu  sententia/rumque 
ubertmte  optifhe  testificantur.  deinde  nouo  signatnraram  ordine 
A — ^D  qnatemiones  secuntur  exhibentes  libros  tres  Ad  Quirinum 
quorum  tertius  ineditus  erat  cum  hac  inscriptione:  Incipitpro- 
logus  in  libros  beati  cipriani  martiris  contra  ludeos  editos.  qui 
quidem  prologus  est  epistula  queda  ad  quirinu  scripta,  et  sub- 
scriptione :  Explicit  liber  tereius  cecilij  cipriani  gloriosi  martiris. 
Archiepiscopi  carthaginensis  Oratoris  excdlentissimi  ad  quirir- 
num.  in  quo  libro  sicut  et  in  duobusprioribus  fides  catholica  contra 
iudeorum  d  gentilium  errores  sacrarum  scripturarum  testi- 
moniisfortissime  munitur  d  corroboratur  deogratias.  operum  pars 
longe  maxima  ex  editione  principe  in  hanc  recepta  est  cum  isdem 
mendis  isdemque  lacunis  nullaemendationeexalio  codice  repetita, 
in  eisque  nulla  est  huius  editionis  auctoritas.  est  uero  maxima 
in  ineditis;  quorum  nonnulla  perraro  in  codicibus  occurrunt^ 
uelut  libelli  De  bono  pudicitiae  et  Ad  Nouatianum,  quos  primo 
ab  Erasmo  editos  esse  omnes  credunt.  ita  huius  editionis  memoria 
interiit  si  autem  eam  nec  Erasmo  innotuisse  Schoenemann  1.  c. 
p.  llOdicit,  errat;  namdelibello  priore  in  annotationibusErasmus 
haec  docet:  hunc  in  uetere  quadam  aeditione  excusum  repperi 
sed  mendosum  locis  complurihus,  nec  licuit  mederi  cundis  erratiSy 
quod  non  succurrerd  ullum  aliud  exemplar.  quamuis  unde  libram 
Ad  Nouatianum^  Augustini  sermonem^  duas  orationes  quae  dein- 
ceps  edidit  deprompserit  non  dicat,  tamen  quin  ex  eadem  editione 
fluxerint  propter  textus  consensum  dubitari  nequit.  sed  integmm 
editionis  exemplar  inspexisse  non  uidetur.  nam  tertium  Ad  Quiri-- 
num  librum  ^in  uulgatis  codicibus  non  habitum  ex  bibliotheca 
lemblacensi^  ex  codice  fortasse  eodem  ex  quo  librum  de  laude 
martyrii  primus  edidit,  se  adiecisse  testatur.  inter  uetustissimas 
Cypriani  editiones  fertur  Parisiensis  a.   1500  apud  lodocnm 


LXXV 

Badinin  (cf.  Schoenein.  1.  c.  p.  Ul),  sed  ea  nulla  est.  prodiit  tiero  Editio 
eodem  anno  editio  rarissima  cuius  inscriptio  haec  est :  Hlustriuin  ^'^^i^* 
uirorum  apuscula  Diui  Athanasii  contra  Arrium  hereticum  de 
homousio  stAtilissima  coram  prolo  iudice  gentili  controuersia. 
Diui  Didymi  a  diuo  hteronymo  translatq  de  spiritu  sancto  ' 
eiusq.  processu  atq.  equalitate  disputaiio.  Aurelii  Cassiodori  atq. 
aUerius  non  penitendi  authoris  de  anima  rtxtumali  profunda 
rimatio.  Plurimorum  protestantium  uirorum  diuersarum  artium 
argutissime  nec  minus  scitu  digne  definitiones.  Diui  cypriani 
aurei  de  cardinaiilms  xpi  oper^ms  sermones  cum  ins.  impr. 
typogr.  c.  litt.  IP  et  nom.  lEHAN  PETIT,  in  calce :  Venundatur 
a  lohanne  paruo  parrhisiis  in  regione  diui  lacdbi  in  leone  argen- 
ieo.  praefatio  uel  commendatio  operis  Cypriani  Beneti  AJbeldm 
sacripredicaiorum  ordinis  scripta  est  ad  prudentissimum  et  iuris 
consultissimum  Simonem  Badin.  opusculum  Amoldi  Gamotensis 
Abbatis  Bonaeuallis  De  cardinalibus  Christi  operibus  ad  Adrior 
num  papam,  quo  Cypriani  nomine  uenderetur,  hac  inscriptione: 
Diui  Cypriani  Carthaginen  episcopi  ad  di.  Comelium  papa  de 
Cardinalibus  operibus  a^  usq.  ad  eius  ascensum  ad  pcstrem  et 
praefatione  De  titulis  et  nomintbus  (Solent  matres  infantulis 
nuper  editis  etc,\  quam  callidus  homo  ex  suo  addidit,  instructum 
est.  in  calce  libri  legitur:  Beliquum  est  igitur  ut  iis  qui  hec 
peperere  grati  animi  significationem  feceritis.  Atque  adeo  ipri- 
mis  pstantissimo  uiro  dno  Simoni  Badin  qui  hec  situ  uicta  in 
lucem  edenda  curauit.  Deinde  Cypriano  Beneti  qui  castigatrices 
manus  apposuU.  Tum  iohanni  paru^  bibliopolarum  optimo  qui 
suo  ere  imprimenda  tradidit.  Nec  minus  d.  Andreae  Bocard 
calcographo  sdertissimo  qui  tam  terse  et  ad  amussim  castigate 
compressit.  Ad  quartum  Calendas  lulias  Anno  millesimo  quir^ 
gentesimo.  Deo  sU  laus  et  gloria.  Amoldi  opusculum  inter 
Cypriani  opera  genuina  receptum  est  editione  quae  est  aetateEditioRem- 
proxima  Parisiensi  a.  1512,  cuius  inscriptio  haec  est:  Beatissimi  ^"^^^*^*- 
CaecUii  Cypriani  Carthaginiensium  presulis,  oratoris  uerbique 
diuini  preconis  eloquentissimi:  ac  trini  uniusque  dei  proclama- 
ioris  uehementissimi  opera  hinc  inde  recepta,  et  in  unum  uigi- 


LXXVI 

Uis  et  sumptibus  magistri  Bertholdi  Bemholt  et  loannis 

vvaterloes  calcographorum  peritissimorum  ac  ueracissimorum 

collecta  et  impressa:  quorum  distinctio  fronte  sequenti  notor- 

tur,  ibi  uero  opusculum  Cardinalia  Christi  opera  primum  poni- 

tur,  quod  in  editione  a  reliquis  separatum  foliis  uumeris  noais 

instructis  I— XXXV  postremum  exhibetur,  nec  in  reliquis  hic 

index  scriptorum  ordini  respondet.  Schoenemannus  cui  integrum 

editionis  eiemplar  non  praesto  esset  errauit  (1.  c.  p.  114).  in- 

dicem  eicipiunt  Roberti  Fortunati  praefatio  ad  Ruricium  Blesen- 

sem  senatorem,  in  qua,  cum  ipse  rebus  familiaribus  occupatus 

Cypriani  opera  recognoscere  non  posset,  Ghiilielmum  Potetum 

Biscutinum  opus  insigne  relegisse  emaculasse  et  annotationibus 

quibusdam    non    negligendis   locort^nque  Bibliae  et  aliorum 

dtationihus  ad  marginem  perpulchre  multoque  ctm  labore  dona- 

uisse  narrat,  Poteti  ad  lectorem  carmen,  Hier.  Alexandri  prof. 

Paris.  carmen  in  commendationem  impressoris  Rembolti,  prae- 

fatio  editionis  Venetae  a.  1483,  Hieronymi  et  Lactantii  testi- 

moniaj  index  rerum.  sin^la  opera  ex  eadem  editione  Veneta 

repetita  in  nouum  ordinem  redacta  sunt,  ita  ut  primum  locum 

obtineant  epistulae  in  quattuor  libros  diijisae,  quorum  primus 

continet  epistulas  60.  57.  59.  67.  13.  69.  65.  43.  1.  2.  4.  70. 

alter  72,  libellum  Ad  Donatum,  epistulas  63.  37.  38.  10.  30.  52. 

47.  45.  44.  51,  tertius  61.  46.  54.  32.  20.  12.  78.  64.  3.  14.  49. 

50.  68.  53.  16.  15.  17.  18. 19.  26.  25.  9.  29.  56.  7.  76,  quariius 

6.  55.  28.  11.  39.  58.  69  (dimidiam),  48.  66.  40.;  fol.  LXIX— 

XCIII  cum  inscriptione  Sequuntur  uarii  tractatus  eiusde  ditii 

Cypriani  exstant  libelli  X.  IV.  11  (de  idolorum  mnitate  in- 

scriptus),  Aduersus  ludaeos  de  montibus  Syna  et  Syon,  De 

reuelatione  capitis  b.  lohannis  baptistae,  fol.  XCIIII — CXXVEEI 

inscriptione  praemissa  Seqtmntur  mrii  sermones  diui  Cypriani 

libelli  XI.  XIII.  XH.  VHI.  VI.  VII,  fol.  CXXVHI  sqq.  Expositio 

diui  Cypriani  in  Symbolum  apostolorum,  libellus  IX,  De  sm- 

gfdaritate  clericorum,  libelli  III  duo  libri  (fol.  CLXXIX  in  calce 

legitur:  Finis  secundi  et  ultimi  libri  Diui  Cypriani)^  Passio 

Sandi  Cypriani  per  Pontianum  eius  diaconum  edita ;  fol.  CLXXX 


LXXVII 

in  calce  legantur  haec:  Seati  Oypriani  apuscula  nauiter  Parhi- 
siis  in  Sole  aureo  uid  sancti  lacdbi  impressa  Expesis  fnagistri 
Berthold  Bembolt  et  Idhannis  waterloes.  In  intersignio  sancti 
Georgii  comoran.  Anno  dni  M,D.XIL  Die  uero  XIIL  Nauem- 
bris.  nouiun  praeter  Expositionem  in  symMum  apostdicum 
qnam  inter  Hieronymi  etiam  opera  receptam  Bufini  Torani 
Aquileiensis  ecclesiae  presbjteri  esse  codicum  aliorum  in- 
scriptionibus  (cf.  los.  Klein  Cefter  eine  Handschrift  des  Nicolaus 
am  Cues  p.  12)  dudum  uiri  docti  cognouerunt  et  Passionem 
Cypriani  quae  miro  errore  Pontiano  adscribitur  accessit  nihil. 
nam  Bob.  Fortunatus  alia  nonnulla  quae  nactus  erat  noua  uiti  de 
aieatoribus  et  caeteris  paucis,  quia  parum  sibi  constabant,  prae- 
sens  in  tempus  omittenda  esse  censebat.  utrumque  ex  codice 
Parisiensi  1922  descriptum  uidetur.  codices  certe  Parisienses 
1648  et  1655  qui  ExposUionem  exhibent  Cypriani  nomen  non 
addunt*  reliquorum  operum  textus  idem  est  atque  editione  Yeneta 
fertor. 

Primus  textum  qualis  inde  ab  editione  principe  uulgabatur  Editio 
eodicmn  auxilio  emendare  conatus  est  Erasmus,  cuius  recensio 
prima  Basileae  prodiit  a.  1520.  Opera  diui  Caecilii  Cypriani 
^isccpi  Carthaginensis  db  innumeris  mendis  repurgaia  adiectis 
nonnullis  libellis  ex  uetustissimis  exempiaribus  guae  hactenus 
non  hdbebantur,  ac  semotis  ijs,  quae  falso  uidebantur  inscripta, 
una  cum  annotatiunculis  Atq,  haec  omnia  ndbis  prasstitit  ingenti 
labore  suo  Erasmus  Boterodamus,  uir  iuuandis  optimis  Utteris 
natus  Apud  inclytam  BasHeam  ex  officina  Frdbeniana.  prae- 
&tione  ad  Laurent.  Puccium  Card.  annotationibus  duplici  indice 
et  Passione  Gypriani  praemissis  secuntur  epistolae  eodem  ordine 
in  quattuor  libros  diuisae  in  quem  Parisiensi  primum  digestae 
erant.  eas  excipiunt  Varii  tractatus,  libelli  scilicet  X.  lY.  Y.  n 
(De  iddorum  uanitate),  Varii  sermones  XI.  XIU.  XII.  VIII.  VI. 
VIL  IX.  m  (libri  tres),  epistulae  f  73.  t  74.  f  71  et  f  Senten- 
iiae  episeoporum.  separata  ponuntur  Opera  guae  uidentur  falso 
adscripta  Cypriano  haec:  De  montibus  Sim  et  Sion,  De  remla- 
iione  capitis  etc.,  Expositio  in  symbolum  apostolorum,  De  sin- 


EiMmiaBa 
a.  1590. 


Lxxvm 

gularitate  derkorum,  De  cardinalibus  operibus  Christi,  f  Ad 
Moysen  et  Maximum  et  ceteros  confessares  de  laude  martffrii, 
De  disciplina  et  bono  pudicitiae,  Ad  Nouaiianum  haereticum 
quod  lapsis  spes  ueniae  non  est  deneganda,  Orai,iones  let  II, 
Sermo  Augustini  de  S.  Cypriano  martyre.  ea  quae  signo  f  notaui 
in  hac  editione  noua  sunt.  epistulas  73.  74.  71  et  Sententias 
episcoporum  Erasmus  ei  codice  Gorbeiensi  (C)  adiecit,  in  quo  ea 
deprauatissima  sunt  et  multis  lacunis  referta,  ita  ut  de  his  idem 
ualeat  quod  de  editione  Bomana  Erasmus  dixit  se  illa  nihil 
uidisse  deprauatius.  libellum  de  laude  martyrii  ei  codice  alterius 
familiae  deprompsit,  qui  in  bibliotheca  Gemblacensi  asseruaba- 
tur.  eidem  fortasse  librum  tertium  Ad  Quirinum  deberi  supra 
diii :  poterat  et  ipsum  ei  editidhe  Dauentriensi  haurire,  ei  quo 
reliqua  opera  spuria  quae  editio  fiomana  non  habebat  deprompta 
sunt.  quibus  codicibus  in  emendando  textu  usus  sit,  nusquam 
dicit.  quin  uero  codicem  Gorbeiensem  (C)  in  epistularum  crisi 
adhibuerit  dubitari  nequit.  huius  ope  permulta  menda  sustulit, 
lacunas  suppleuit,  etiam  interpolationes  eistirpauit.  sed  cum 
alteram  eius  manum  aniie  premeret  quam  audacissimam  esse 
docui,  fieri  non  potuit  quin  hic  illic  uerba  magis  corrumperet 
quam  emendaret.  eum  autem  in  epistulis  hunc  codicem'solum 
adhibuisse  probatur  eo  quod  epistulas  quae  nonnisi  alterius  fami- 
liae  libris  continentur  fere  intactas  reliquit.  meliorum  codicum 
adhibitorum  indicia  nec  in  epistulis  nec  in  libellis  apparent. 
Erasmianas  editiones  saepissime  repetitas  enumerare  non  possum, 
nec  si  possim  uelim.  multum  hercle  inter  se  non  differunt  nec 
nouorum  codicum  subsidia  conspiciuntur,  quamuis  nouam  quam- 
que  bibliopolae  maioribus  laudibus  efferant  et  ^ei  uetustissi- 
Editio  morum  codicum  collatione  repurgatiorem'  dicant.  duae  tantum 
^t!^?*  dignae  sunt  quae  nominentur,  dico  eam  quae  a.  1530  ei  officina 
Frobeniana  prodiit,  in  qua  ad  Cypriani  opera  accessit  liber 
apprime  pius  ad  Fortunatum  de  duplici  Mariyrio  antehac  nmv- 
^tio  quam  excusus.  altera  est  Coloni^nsis  in  officina  Petri  Quentel 
a.1644.  a.  1544  impressa:  D.  C  Cypriani  uniuersa  quae  quidem  ex- 
stare  sduntur  opera  iam  nouissime  ex  castigatione  Des.  Erasmi 


LXXIX 

Boterod.  dUigentius  mtdto  quam  hadenus  usqmm  exemplarium 
manu  scriptorum  subsidio  a  mendis  uindicata.  Cum  accessione 
libdli  Cgpriano  inscripti  admodum  pij,  De  Martyrio  duplici  ad 
Fortunatum.  Accesserunt  adnotationes  Erasmi  ....  Et  adnota- 
tiunculae  seu  castigationes  aliquot  doctissimi  utriusque  linguae 
uiri  Henrici  Grauij,  breues  illae  quidem  etpaucae,  sed  oportunae 
iamen  et  eruditae.  Et  indez  notms  copiosior  uetusto  illo  et  magis 
digestus,  iam  recens  opera  Bartholomcm  Laurentii  adiectus. 
Cdloniae  ex  officina  typographica  Petri  Quentel  mense  Augusto 
anni  post  Christum  natum  MDXLIIII.  propter  has  Granii  notas 
falso  Grauii  esse  creditnr  quasi  Grauius  eam  accurasset,  quamuis 
b  praefatione  de  amiotationibus  nescio  quis  scripserit :  has  uir  ille 
dodissimus  ex  manuscripto  Cypriani  codice  cbseruatas,  in  suum 
sibi  codicem  breuissime  tantum  notarat,  non  inhocutsic  seorsim 
ederentur,  sed  ut  ex  udumine  ipsius  excerptae,  nouae  alicui 
editioni  ederefitur.  Veru  quia  in  hac  editione  progressum  erat 
iAiquousque  priusquam  ndbis  de  illis  constaret,  ne  lector  hoc 
qualicuuque  commodo  priuaretur,  oportuit  ad  hunc  modum  ante- 
riores  illarum  hic  seorsim  cogestas.  nam  posteriores,  ne  sis 
insciens,  editioni  huic  suis  passim  locis  sunt  insertae.  plus  in  Editio 
emendandis  Cypriani  operibus  praestitit  editio  quae  a.  1563  apud 
Pauluin  Manutium  Somae  prodiit.  Latinus  Latinius  qui  eam 
curanit  ex  Erasmiana  recepit  epistulas  eodem  ordine  in  quattuor 
libros  digestas  eisque  adiecit  quintum  complectentem  16  nouas, 
sc  81.  5.  34.  27.  35.  33.  41.  62.  80.  77.  79.  31.  36.  23.  24.  42; 
reliqoa  opera  genuina  se  excipiunt  ut  apud  Erasmum.  spuriorum 
ordinem  paulo  mutauit  eisque  addidit  librum  De  spedaculis. 
apparent  igitur  in  bac  editione  epistulae  septuaginta  septem.  sed 
iimotuerant  Latinio  omnes.  de  quattu6r  enim  quae  desiderantur 
haec  annotat  in  Bibliotheca  sacra  p.  174:  d  haec  una  trium 
(epistulas  8.  22.  23  dicit)  epistolarum  esty  quae  in  duobus  Vati- 
eanis  d  in  Bononiensi  monasterio  Sancti  Saluatoris  a  me  sunt 
repertae;  nonplacuit  ijs,  quipraeerant,  utinemendataeederentur, 
qitemadmodum  non  probarunt  Firmiliani  epistdam  (=  75), 
quam  nemo  ante  ediderat,  ex  tendms  esseproferendam,  et  p.  175 : 


MftniLtUBa. 


LXXX 

ertxt  apud  me  huitiS  quoque  epistolae  (21  dicit)  in  codicibns 
duobus  exemplum,  sed  mire  corruptum.  epistulas  nero  nouas 
Latinium  ei  codicibus  interpolatis  ita  emendasse  ut  modo  ex 
hoc  modo  ex  illo  quae  apta  uiderentur  eligeret,  grauius  comipta 
etiam  resecaret;  nonnulla  coniectura  tentaret,  mea  adnotatione 
cum  illius  editione  comparata  nuUo  negotio  quisque  inueniet, 
nullus  probabit:  nam  recentiores  codices  onmes  qui  epistulas 
illas  continent  ex  uno  libro  fluxisse  supra  (p.  XLYI  sq.)  demon- 
stratom  est.  quare  scripturas  Manutianae  plerisque  locis  per 
reliquas  editiones  propagatas  non  annotaui.  ceterum  codices 
a  Latinio  adhibitos  duos  me  nactum  esse  puto.  de  uno  res  est 
certissima,  Vaticanum  (y)  dico  n.  199,  cuius  lectiones  in  BMio- 
theca  sacra  passim  exscriptae  occurrunt;  alter  mihi  Monacen- 
sis  (^)  uidetur,  qui  'a  loanne  Troster  Venetiis  a  Cartalaria 
Caspare  anno  1462  ultima  lunii  pro  Xn  ducatis  emptus'  est. 
certe  ex  eo  uel  eius  apographo  librum  De  spectaculis  et  Cypriani 
uitam  per  Pontium  eius  diaconum  primus  edidit  Latinius. 
maioris  momenti  editio  est  in  reliquis  operibus  Cypriani  genuinis, 
quorum  ad  emendationem  uetustissima  exemplaria  congesserant 
et  Latinius  et  Carolus  Borromaeus,  cuius  de  opera  ih  praefatione 
ad  ipsum  scripta  haec  habentur:  praestantem  ad  bene  merendum 
naturae  propensionem  agnosceham,  qui  totus  in  eam  curam 
incubtteris,  ut  omnia  Cypriani  scripta,  mendis  antea  deformata, 
nunc  in  ueterem  illam  integritatem  ac  speciem,  accersito  etiam 
Verona  mirae  uetustatis  exemplari,  accurata  doctorum  uirorum 
industria  restituerentur.  ad  Veronensem  uetustissimum  accessit 
Beneuentanus  uel  Neapolitanus  optimorum  unus.  textu  ad  hos 
accurate  castigato  cum  Latinius  contra  scriptorum  librorum 
fidem  nonnuUa  retenta,  aliqua  addita,  quam  plurima  immutata 
uideret,  nomen  suum  in  editione  a  Manutio  non  passum  esse 
adscribi  ipse  in  epistula  ad  Masium,  cuius  uerba  p.  X  ex-  ^ 
scripsi,  narrat  et  Caroli  Vicecomitis  litterae  (lettere  45  di  Trento 
XXIL  Giugno  in  Baluzii  Miscell  ed.  Mansi  III  p.  472)  con- 
firmant.  inde  iam  patet  in  Manutiana  editione  Veronensis  de- 
perditi  scripturas  conplures  latere  quas  eruere  nuUo  modo  licet.* 


LXXXI 

teitus  nero  iimiimeris  locis  emendatns  et  ad  geimiiiam  formam 
redactns  est,  ut  Erasmi  recensio  integritate  ab  ea  longe  superetnr 
eiceptis  sane  nonnnllis  libris  et  spnriis  plerisqne,  in  qnibns  tota 
ab  Erasmo  pendet. 

Nonam  prorsus  uiam  eodem  tempore  ingressus  est  Guilieln^uSEditioMor». 
Morelius,  qui  prioribus  editionibus  neglectis  maximam  scripto- 
ram  partem  ex  codicibus  denuo  imprimendam  curauit  et  spuria 
eonplnra  adiecit.  prodiit  editio  Parisiis  apud  Guil.  Desbois  sub 
Soleaoreouialacobaeaa.  1564.  insunthaec:  AdrianiTurnebiprae- 
fatio  ad  Gardlum  Maximilianum  Valesium  Francorum  regem 
ehri^ianissimumy  Vita  Gypriani  per  Fcmtium,  Adus  Fassionis 
cms  Fontius  meminit,  Passio  per  Paulum  diaconu/m  edOa, 
fassioexantiquislibrisdescripta,PassioperPrudent{um  (Punica 
terra  tulU  etc.),  Qualiter  sanctorum  Martyrum  Gypriani  Sperati 
Tafdaieonis  rdiquiae  Lugdunum  adeptae  sini,  Sermo  S,  Augur 
Uini  de  8.  Cypriano  martyre  et  alia  elogia;  deinde  indice.  prae- 
misso  opera  hoc  ordine:  libelli  I.  X.  IX,  epistulae  37.  38.  10, 
libelli  V.  Vn.  Vm.  XI.  XIL  Xni.  IV.  VI,  epistulae  30.  60. 57. 
59.  52.  47.  45.  44.  51.  13.  43.  65.  1.  61.  46.  54.  32.  20.  12. 
78. 67.  64.  2.  3.  14.  49.  50.  68.  f  75.  53.  16.  15. 17. 18. 19.  26. 
25.  9.  29.  56.  7.  6,  lib.  II,  4.  55.  28. 11.  39.  58.  69  (dimidia). 
48.  66.  40.  63,  J)e  laude  martyrii,  73.  71.  70,  Sententiae  episco- 
l^m,  74.  69.  72.  31.  77,  79,  f  ^^  VtgUium  episcopum, 
t  Aduersus  ludcteos  qui  insecuti  sutU  dominum  nostrum  leswn 
Christum,  80,  Ad  Quirinum  libri  tres,  54.  23.  24.  f  21.  t  22. 
1 8.  35.  36.  33.  34.  41.  5.  f  De  aUatoribus,  De  hono  pudidtiae, 
Ad  Nouaiianum  haereticum  quod  lapsis  etc,  76.  42.  62.  81,^ 
Htspectacuiis,  Deduplici  martyrio,  De  singuhiritate  cUricorum, 
Be  cardinalibus  Ghristi  operibus,  Expositio  in  symbdum,  De 
mntibus  Sina  et  Sion,  f  De  duodecim  abusionibus  saeculi,  De 
reudatione  capitis  etc.,  f  Dispositio  coenae,  Garmina  f  Oenesis, 
t  Sodoma,  De  cruct  domini,  f  Ad  quendam  serudorem.  quae  f 
signo  notaui  tmn  inedita  erant.  Morelius  priusquam  editionem 
absoluit  mortuus  de  codicibus  et  suae  recensionis  ratione  critica 
niliil  docuity  quod  cum  audacius  in  ea  re  se  gessisse  non  uideri 
m.  f 


Lxxxn 

multis  non  posset,  enin  omissnmm  f uiBse  nan  putandmn  est.  Tur^ 
nebufl  epistuiaCarolam  nonuQi  utiixorem  liberosque  quos  doctissi'- 
mus  typographus  iniypes  reliquisset  adiuaret  enixe  precatus  de  bis 
rebus  disputare  supersedit,  nec  quisquam  alius  in  hanc  rem  in- 
quirendum  esseputauit ;  quod  8ii»ctiiim*e8set,  prozimi  editores  hanc 
editionem  non  ita  neglexissent.  integrftatem  eius  solus  PFuden- 
tius  Maranus  recte  aestLmauit  in  Baluzianae  editionis  praefatione 
scribens:  editio  scxtis  accumta  estacin  multis,  quaeparperam 
in  sequenbibus  editiQnibus  mutaita  fuerant,  oum  cadia^^us  mss. 
consentit  iUi  enim  reoentissimos  ^ices  respexevunty  Morelius 
in  digerendis  et  «mandandis  operibtts  uetustioreB  secutus  est. 
atque  libellos  undedim  pimiios,  insertas  eis  epistulas  tres 
(37.  38.  10),  Frudentii  uersus  et  earmen  Queiiter  mnctorum 
martyrum  Gypriam  Sperati  PawUAeonis  etc.  ex  codice  Parisiensi 
1647  A.  (P),  altecam  operum  partem  inde  jtb  iipietula  60  usqoe 
ad  7  ex' Gompendiensi  (E)  immutato  fere  ordine,  inter  reliqua 
epistulas  xariores  atque  quBie  nondum  edita  erant  et  epistulas  21. 
22.  6  et  opuscula  spuria  quinque  ex  codice  Paris.  1648,  carmina 
»  codice  Yictorico  380  accuratissime  descripsit  et  emendauit.  it&: 
que  Moreliana  reliquas  tam  integritate  superat  quam  recentiorom 
codicum  plebeculam  dt)  uetustioribus  uirtnte  superari  supra 
demonstratum  est. 
Editio  Optimam  Morelii  editionem  pessima  Pamelii  secuta  est.  qui 
cum  conplures  asnos  iam  huic  rei  operam  nauasset,  Mauutiana 
et  Moreliana  eodem  fere  tempore  uulgatis  maxime  incitatus 
Cypriani  opera  Antwerpiae  edidit  a.  1568 ;  qua  in  re  id  inprimis 
sibi  proposuit  .ut  .epistulas  temporum  potissimum  habita  ratione 
eo  ordine  quo  a  Oypriano  scriptae  acoeptaaue  fuissent,  exhiberet. 
distinxit  {omos  tres  quorum  primus  epistulas  amplectitur  in 
plures  ckifises  diuisas.  primam  eonstituunt  EpisUdae  statim 
a  baptismo  Gypriani  conscriptae:  f  DonaH  ad  Cyprianum 
(App.  272,3),  Gypriani  ad  Bonatum,  8.  9.  5.  14.  13. 11.  10. 16. 
16.  17.  18.  19.  20.  37.  28.  26.  24.  25.  21.  22.  27.  29.  28.  31. 
33.  d4.  35.. 86.  30.  82.  38.  89,  40.  7.  12.  41.  42.  43;  alteram 
Mpidolae  scriptae  subpomti^aUi^  Garnelii  et  Lmii:  44.  45.  47. 


Pameliana. 


LK?:XIZX 

46.  48.  49.  51.  50.  52.  53.  54.  56.  57.  59.  58.  60.  61 ;  tertiam 
Epistolae  miscdloMeae  mpace  ecdesiae  imriis  temporihus  CKmr 
scriptae:  64.  62.  2.  4.  63.  65.  3. 1;  qiiaxtam  Epistolae  acriptae 
sub  pMtificatu  Stepham  et  de  baptimndis  haeretieis:  66.  67. 
66.  70.  71.  72.  73.  74.  75.  69;  q.mntam  Epistolae  in  exUio  oonr 
scrijotae  et  sub  finem  uitae:  76.  77.  78.  79.  6.  80.  81.  alter 
tomus  4;oBtij^t  toactatus:  IV.  VI.  V.  Vn.  X.  IL  Vin.  XI.  XIL 
Xm.  IX.  III.  XIY;  tertius  opera  Cypriaaao  ^ism^  %WQ  tum 
edita  erant  omnia.  in  emendandia  iis  codicibus  nonnullis  BelgiBis 
uelut  AfQigiiiieDBi  Blandiniensi  D^uneaaisi  Tornaceasi  Marclxion&asi 
uarioque  apparatu  a  Cauchio  Costeco  ^iis  in  mar gine  libroram 
adscripto,  praeterea  editionibus  Yeaeta  B^b.  Morel.  £rasm. 
Ma&atiana  ita  usus  est,  ut  jmdo  hmc  modo  iUiAC  aliquid  reci^ 
peret,  in  lectionum  iudido  nulla  legaotratiom  4uetus,  nisi  quod 
iiiterpolatissima  quaiequje  libeAtissime  arripiebat.  itaque  omnium 
eodicum  optimus  ei  erat  Cambronensis,  qui  alterius  familiae 
proles  re  uera  ^t  int^olatissimis  interpolatior  et  alianis  addita- 
mentis  effertissimus;  eum  uero  ubi  forte  fortuna  integrior  ei:at^ 
uitiorum  eius  totus  amator  neglcgendum  putauit  deteriores 
secutus.  paucae  tantum  epistulae,  quas  in  sm&  codicibus  non 
iiKi^iret,  iniuriam  editoris  non  «i^pertae  fsuut.  poterat  igitiur 
gloriari  praeter  700  et  eo  amplius  locos  ia  sola  scripturae  cita- 
tioQd  inarginali  Mb  iimumeris  insuper  mendis  perpurgatiim 
Pjnpdtfuus  prodire  ijta  ut  nuUa  postibac  recogmtio  opus  foret. 
neque  ^eerant  qoi  homini  fidem  baJ>ereEt  uekt  Scboeuemannus 
Cjpriani  sospiiiatorem  eum  nuncupaiis,  reetius  deprauatorem 
Bomijiandum,  qui  quidem  700  et  amplius  loci^  Oypriani  scripta 
Buserrime  interpolauerit,  ita  ut  editorum  proximorum  omnium 
ad  floenda  toUenda  et  iaterpolaiiiones  ezstirpaiodas  ciura  «ix  &u£fi* 
eeret.  nam  bi.in  emendwdo  non  taota  fiducia  usi  aunt  quanta 
in  deprauando  abttflfBS  mt  Famelius,  quamuis  Orooouijas  uir 
sagaeissimus  et  de  CypiiaAO  non  ubo  ftomine  o|>ti2ia<e  meritus  uixi 
peraersitatem  ae<\rrime  eicagitaasat  {cf.  Obseru.  III  12  p.  263, 
HI 24  p.  324,  Obseru.  in  script  mks.  c.  3  p.  572«  ed  Frotsober). 
Pamelii  editio  saepius  repetita  est,  quae  repatitioms  AuUius 

f* 


Lxxxn 

moltis  non  posset,  eiun  omissttmm  faiBse  nm  putandum  est.  Tiuv 
nebnfl  epistttla  Garoliun  noaiim  ntuxoDem  liberosque  quos  doctiBsi- 
mus  typographus  in<»pes  r^liquisset  adiuaret  eoixe  precatus  de  his 
rebus  disputare  supersedit,  nec  quisquam  alius  in  hanc  rem  in- 
quirendum  esseputamt;  quod  sifactnm^esset,  proxini  editores  hanc 
editionem  non  ita  neglaiissent.  iniegrftatem  eius  solus  Praden- 
tius  Maranus  recte  aestimauit  in  BaluziBnae  editionis  praefatione 
scribens:  edUio  satis  accurata  estacin  multis,  quaeperperam 
in  seqiientibus  editionibus  imdwta  fuerant,  oum  codicAus  mss. 
consentit  illi  enim  reoentiesimos  codioes  respexerunt,  MorelinB 
in  digerendjs  et  emaadandifi  operibns  uetustiaree  secutus  est. 
atque  libellos  undecim  piimos,  insertas  eia  epistulas  tres 
(37.  38.  10),  Frudentii  ueisus  et  carmen  Queiiter  sanctorum 
martyrum  Gypriam  Sperati  Fawtaleonis  etc.  ex  codice  Parisiensi 
1647  A.  (P),  alteram  operum  partem  inde  ab  iipietula  60  usquie 
ad  7  ex' Compendienai  (E)  immutato  fnre  ordine,  inter  reliqaa 
epistulas  zariores  atque  quae  nondum  edita  erant  et  epistulas  21. 
22.  6  et  opuscula  spuria  quinque  ex  codice  Paris.  1648,  carmina 
ex  codice  Yictorico  380  accuratissime  descripsit  et  emendauit.  ita^ 
que  Moreliana  reliquas  tam  integritate  superat  quam  recentioraai 
codicum  plebeculam  si)  uetustioribus  uirtute  superari  supra 
demonstratum  est. 
Editio  Opthnam  Morelii  editionem  pessima  Pamelii  secuta  est.  qui 
oum  conplures  snnos  iam  fauic  rei  operam  nauasset,  Manutiana 
et  Moreliana  eodem  fere  tempore  uulgatis  maxime  incitatus 
Gypriani  opera  Antwerpiae  edidit  a.  Id68 ;  qua  in  re  id  inprimis 
sibi  proposuit  .ut  .epistulas  temporum  potissimum  habita  ratione 
eo  ordine  quo  a  Oypriano  scriptae  acoeptaeue  fuissent,  exhiberet. 
distiaxit  iomos  tres  quonun  primus  epistulas  amplectitur  in 
plures  dasses  diuisafl.  primam  oonstitnunt  Episttdae  staUm 
a  baptismo  Oypriani  conscriptae:  f  DonaM  ad  Cyprianuni 
(App.  272,3),  Oypriani  ad  Bonatum,  8.  9.  5.  14.  13. 11.  10.  16. 
16.  17.  18.  19.  20.  37.  28.  26.  24.  26.  21.  22.  27.  29.  28.  31. 
33.  M.  35.. 86.  90.  82.  36.  89.  40.  7.  12.  41.  42.  43;  alteram 
Epistciae  scriptae  subpouitificaUi  CornelU  et  Lucii:  44.  45.  47. 


Pameliana. 


Lxxxin 

46.  48.  49.  51.  50.  52.  53.  64.  56.  57.  59.  58.  60.  61;  tertiam 
EfistcicLe  miscdloMeae  mpace  eccUsiae  iu»rns  temporibus  am^ 
scriptcte:  64.  62.  2.  4.  63.  65.  8. 1;  quartam  Epistolae  acriptae 
sub  pMtificatu  Stepham  et  de  baptimndis  haerdieis:  68.  67. 
66.  70.  71.  72.  73.  74.  75.  69;  q.mntam  Epistolae  in  exilio  oonr 
scripiae  et  sub  finem  uitae:  76.  77.  78.  79.  6.  80.  81.  aljker 
tomns  450patiAet  ti-actatus:  IV.  VI.  V.  Vn.  X.  IL  VIH.  XI.  XIL 
XTLL  IX.  IIL  XIV;  tertius  opera  Cj^riaj&o  ^iBms^  qwe  tum 
edita  eraut  amnia.  in  emendandia  iis  Go4ieibu8  nonnullis  Belgifiis 
uelut  Affliginiensi  BlandinienBx  IXuneoaisi  TornaGensi  MarchionfiQiksi 
uarioqae  apparatu  a  Cauchio  Coateco  ^iis  in  m^gine  librorum 
adsciipto,  praeterea  editionibu8  Veaeta  Banb.  Mor^l.  Srasm. 
Manutiana  ita  usus  est,  ut  m^o  biac  modo  iUinc  aUquid  reci'* 
peret,  in  lectiouum  iudicio  nulla  lega  et  ratione  du<;tua,  nisi  quod 
ijiterpolatissima  quafequiS  libeAtissime  arripiebat.  itaque  omnium 
eodicum  optimus  ei  erat  Cambronensis,  qui  altmus  familiae 
proles  re  ueia  est  interpolatissimis  interpolatior  et  alianis  addita- 
oientis  effertissimus;  eum  uero  ubi  forte  fortujaa  integrior  ecat^ 
uitiorum  eius  totus  amator  neglegendum  putauit  deteriores 
secutus.  paucae  tantum  epistulae,  quas  in  «uis  codicibus  non 
ifiueniret,  ininriam  editoris  non  lei^pertae  fsnut.  poterat  igiUxr 
gloriari  praeter  700  et  eo  amplius  locos  ia  sola  scripturae  cita- 
tiooa  niarginali  Ab  innumeris  insuper  nmdis  perpurgatum 
(!|fpriaauim  prodire  ita  ut  nulla  postbac  recognitio  opus  foret. 
fieque  4eerant  q«u  homini  fidem  baberent  uelut  Scboenemannus 
Cypriani  sospitatorem  eum  nuncupaos,  reetiiks  deprauatoFem 
aomisandum,  qui  quidem  700  et  amplius  loci^  Cypriani  scripta 
niseTrime  interpolauerit,  ita  ut  editorum  proximorum  omnium 
ad  m^da  toUenda  et  interpolatioaes  exstirpaiiidas  ciura  «ix  su^ 
«rot.  nam  hian  emendamio  non  tanta  fiducia  usi  aunt  quanta 
ia  deprauando  .abnKSius  mt  Famelius,  quamuis  Groaouius  uir 
sagaeissimQs  et  de  Cypiiaao  non  uao  nomine  oiptm^  meritus  mxi 
peruersitatem  aemime  eicagitaaset  {cf.  Obseru,  IiII  12  p.  263, 
ni  24  p.  334,  Obseru.  in  script,  ecdes.  g.  3  p.  572«  ed  Fnotsober)- 
Famelii  editio  saepiufi  repetita  est«  quae  repetitiones  auIUus 

f* 


LXXXIV 

suntpretii.  uidi  plerasqne,  sedunamaidereiioiicontigitGeneuen- 

sem  cum  notis  lacobi  Pamelii  et  Simonis  Goulartii,  quae  post 

Parisiensem  a.  1593  prodisse  uidetur.  in  ea  unici  quem  habebat 

codicis  cuiusdam  episcopi  Achonensis  scripturas  enotasse  Goular- 

tium  Beinhartus  editor  Altdorfensis  testatur. 

Editio        Tandem  a.  1648Bigaltius  uir  et  elegantia  ingenii  et  doctrinae 

BigaitunA.  ^^pi^  insignis  nouis  subsidiis  instructus  opera  Cypriani  Parisiis 

(apud  uid.  Mathurini  du  Puis  uia  lacobaea  sub  signo  Coronae) 

typis  edidit.  in  scriptorum  ordine  a  Pamelio  instituto  nihil 

mutauit  nisi  quod  epistulam  Donati  ad  Cyprianum  in  adnota- 

tiones  reiecit.  adnotationes  locupletes,  quibus  quae  ad  crisin  uel 

eiegesin  pertinent  optime  explicauit^  tomus  alter  comprehendit 

eisque  anecdotum  opus  ei  codice  Bemensi  uetustissimo  depromp- 

tum  De  rebaptismate  haereticorum  inseruit.  ad  adomandam 

editionem  Bigaltio  praeter  Corbeiensem  (C),  Thuaneum  (P), 

Foxiensem  (Z),  Begium  (=  cod.  Paris.  1653  saec.  XII)  et 

eiemplar   quoddam   Pomposianum   uetustissimorum    codicum 

Veronensis  et  Beneuentani  coUatio  de  qua  supra  (p.  XIII)  dixi 

praesto  fuit.  quos  cum  ueteris  scripturae  liniamentar  fideliter  ser- 

uare  animaduerteret,  se  eorum  scripturas  omnes  in  ipso  operum 

contextu  repraesentare  debuisse  dicit,  sed  festinantibus  operis 

typographicis  cum  adesse  sibi  non  liceret,  id  fieri  non  potuisse. 

relegauit  igitur  Yeronensis  et  Beneuentani  libri  locupletissimam 

memoriam  in  dbsermtiones,  lectionibus  paucis  in  textum  receptisi 

quamuis  a  Veronensi  codice,  cuius  oondicionem  non  perspexerat,  fere 

totus  pendeat,'  cireumspecto  et  acuto  iudicio  in  eligendis  lectioni- 

bus  et  ponderandis  uersatus  emendatiora  et  integriora  Cypriani 

opera  edidit  quam  qui  ea  prius  castigauerant.  in  calce  editionis 

Nicolai  Fabri  coniecturas  lectionesque  quas  e  codicibus  ille  eno- 

Editio     tauerat  adiecit.  Bigaltii  editionem  secuta  est  Oxoniensis  a.  1682. 

nam  Beinharti  editio  quae  a.  1681  Altdorfiae  prodiit  nuUius  est 

momenti;  is  enim  praeter  editiones  aliquot  antiquiores  e  Norim- 

bergensi  bibliotheca  aduectas  mss.  libros  quos  frustra  in  Ger- 

maniae  bibliothecis  quaesierat  nuUos  usurpauit.  Oxonienses  edi- 

tores  lo.  Fellus  episcopus  Oxoniensis  et  lo.  Pearsonius  episcopus 


OxonienBiB. 


LXXXV 

Gestrensis  Cypriani  opera  in  nouum  ordinem  Pamelianoque 
meliorem  digesta  ad  uetnstos  libros  accuratdns  emendauemnt; 
textni  insigni  legentium  commodo  uariantes  lectiones  ex  suis 
aliornmque  codicibus  petitas,  lectionibus  adnotationes  subiece- 
runt.  opera  spuria  libello  Expositio  bissexti  inscripto  et  tribus 
Amoldi  Bonaevallis  tractatibus  aucta  seorsim  ediderunt  suo 
quodque  anctori  uindicare  conati.  accessemnt  Anndles  Cypriani 
siue  tredecim  annorum  quHms  S,  Cifprianus  inter  Christianos 
uersattts  est  breuis  historia  per  loannem  Cestrensem  et  Disser- 
tatianes  Cyprianicae  ab  Henrico  Dodwello  A.  M.  Dubliniensi. 
de  snbsidiis  criticis  haec  adnotantur  in  praefatione:  Manuscripti 
codices  suppetebant  mihi,  quatuor  Bodleiani,  quatuor  itidem 
iUusirissimi  D.  Isaaci  Vossii;  duo  Noui  Collegii  Oxoniae,  unu^ 
ccUegii  Lincdniensis  ibidem,  unus  collegiiPembrochianiCantch 
brigiae,  unus  bibliothecae  Lambethanae,  alius  Arundelianae, 
aiius  Eboracensis,  alius  WestmofMSteriensis,  alius  Sarisburien- 
sis,  altus  Cottonianae.  Porro  communicatae  sunt  mihi  collationes 
codicis  cdlegii  Corporis  Christi  Cantabrigiae,  et  alterius  Lon- 
diftensis.  opera  Beuerendi  uiri  Thomae  Gale  SS.  Thed.  Pro- 
fessoris.  Idem  in  Sarisburiensi  quodam  codice  praestitit  Beueren- 
dus  in  Christo  Pater  Asaphensis  Episcopus.  Collationibus  etiam 
Codicum  Thuani,  nec  non  coencbiorum  S.  Michaelis  in  periculo 
maris,  S.  Victoris  Parisiensis,  S.  Mauri  FosscUensis,  et  S.Petri 
Corbeiensis  frui  daJtum  est,  ex  sifigutari  humanitate  Beueren- 
dorum  PcUrum  Benedidinorum  LtUetiae.  Demum  ccilationes 
aliquot  Codicum  Vaticanorum,  Veronensis  itidem  atque  Beneuen- 
tani,  nec  non  Begis  Galliae,  studio  amicissimi  uiri  Domini 
Bcberti  Bigby,  mihi  opportuneperferebantur.  apposui  haec  uerba, 
quibus  solis  de  codicibus  qui  in  Angliae  bibliothecis  asseruantur 
eonstat.  netustiores  si  ibi  fuissent,  ex  bibliothecamm  latebris 
editores  qua  sunt  diligenti  cura  sine  dubio  protulissent.  neque 
qui  post  eos  Angliae  bibliothecas  perscratatus  est  Bouth  codicem 
qui  saeculum  decimum  aetate  superaret  potuit  inuenire  (cf. 
Script.  ecdes.  opuscula  praedpua  quaedam  Oxon.  1868  p.  841). 
dolendum  estFellum  pro  more  illius  aetatis  quaein  exhauriendis 


LXXXVI 

libris  manu  scfri|)<ti&  maeq^alem  pleramque  opemm  coUocabat 
codfetim  scri^iBrafs  aob  Hm  enotseee  ot  quid  siffguli  ualerent  et 
ctli  fganifi^  es^nt  aiddcribe»di  certixie  defi&iri  poeset.  minime, 
ipse  ait,  spomk&  me  in  hisce  ommbus  gxhibendiSy  ita  seruUiter 
addieUm,  utnon  aliquavitfopfmieriYem,  quae  aut  Uiretriorum 
manifesti  ertore&y  a«t  mimra  erant  quam  ui  ledori  mmMn 
faeerewt,  mallem  paucoer  adnotaseet  librariorum  maniibsrtos 
errores  quam  centum  ueras  lectiones.  in  scriptore  enim  totiens 
descnpto  codieum  praestantiam^  multe  magie  eorum  etTorrbus, 
qui  irt  getruintfm  kti^aZEme  efficiunt,  <^am  librarierum  polHie 
emendatiombus  quibus  adquiescamus  saepius  necesse  est,  cemi 
quis  nesciattt  sed  uel  sic  certiesimum  est  ne  ufium  fuidem  inter 
omnes  illos  dodiees  etstare  mtegritate  ita  insignem,  qui  in  hae 
recettfiSone  fuerit  adfcibendus.  neque  ipee  Bodleianus  1  ramres 
epistnlas  et  Pontii  uitam  continens  qui  boc  nmnero  excipiatur 
dfgnus  est.  nam  quin  et  ipse  ex  Beginensi  Kbro  (T)  fltrxerit  eiue 
scripturis  leuiter  inspectis  nemo  dubitabit.  (fnftmquam  illi  mielie«* 
res  omnes  9tint  quam  ex  quibus  PameHus  seriptoris  iierba  de-^ 
prauauerat.  quare  si  Felliis  eerum  scripturas  in  textum  recipere 
^am  teitui  subicere  maluisset,  Cyprianuny  plus  sexcentie  lodiB 
optime  poterat  emendare.  ' 

Editio  Postremus  ingenti  codieum  numero  instructus,  quibus  in  com- 
portandie  et  euoluendis  plus  quindedm  annos  indefessa  industria 
conmnp&^rat,  editlonem  parauit  Stephanud  Baluzius  eamque 
a.  1717  typis  coepit  describere,  incboatam  cum  ipse  28  meng. 
lul.  a.  1718  88  annos  natus  obisset,  Prudentius  Maranus  abeoluit, 
cui  operum  spuriorum  emendationem  debemus;  genuina  eni^oi 
BAmX^  etiamtum  uiuo  impressa  erant;:  quare  ubi  in  illie 
Balnrii  editione(m  citaui,  PrudentiiMarani  uolui  intellegi  cvraitt. 
inde  uero  factttm  est  ut  adnotationes  ad  opera  suppositieia 
fm  nullae  adicerentur,  dtnn  seripta  genuina  uberrimis  iieruiii 
criticarum  et  exegeticarum  eommentariis  abundAnt.  Baluzius 
enim  uariae  lectiones  in  margine  editionum  exscripeerat;  quae 
ctim  mox  post  mortem  eius  cum  aliis  quo9  possidebat  libris 
distractae  essenl,  nihil  fore  inuenit  Maranua,  nee  de  eodldbas 


B*laiiAiia. 


LXXXVII 

aBaluzio  usarpatis  ia  praefatkme^  ^in  qna  post  eniimeratas  sancti 
Cjpriani  opemia  editiones  de  s.  martyria  doctrina  pluribue 
disaeritur'  uel  in  ^uita  S.  Cypriani^  ipsius  cura  adomata  praeter 
aa  quae  in  adnotationibus  indicata  erant  amplins  quicquam  poterat 
docere.  adhibuit  uero  Baluzius  codices  quotquot  in  bibliothecis 
Galliae  exstabant  et  inter  eos  bptimos  uetustissimosqne  quos  ego 
haboi  Gallicos  ad  unum  omnes,  udut  Segaierianam  (S),  Thua- 
D^un  (P),  Pithoeanum  (Q),  Corbeiensem  (C),  Compendiensem  (E), 
Sorbonicum  (o)  etc.  Italicos  Anglicos  Germanioos  praeter  eos 
qoi  per  alios  innotuerant  usurpauit  nullos.  sed  in  eligendis 
scnpturis  uetustissimos  libros  prorsus  fere  neglexit  recentioribus 
et  interpolatis  ita  addictus,  ut  alter  Famelius  quem  etiam  in 
digerendis  ^istulis  secutus  est  textum  magis  deprauaret  quam 
emendaret,  in  quo  uehementius  est  uituperandus,  cum  Bigaltius 
etOxonienses  plurimis  locis  textum  rectissime  oonstituissent. 
spurias  epistulas  tres  primus  euulgaoisse  creditur,  exstabat  uero 
altera  (App.  274,19)  eorum  in  Hieronymi  tomo  quinto  p.  406  sq. 
a  Martinaeo  a.  1706  edito  nec  indicia  desunt  hanc  editionem 
Baluzium  imprimenti  dedisse  (cf.  p.  276,14;  277,1;  279,13; 
280,13). 

Post  Baluzium  Cypriani  opera  omnia  ad  libros  manu  scriptos  Editioiiu 
nemo  exarauit;  nam  duae  tresue  editiones,  quorum  prima  in^^^^aw^' 
eolleetione   selecta  SS.  ecdesiae  patrom  Mediolani  a.  1836, 
seconda  et  tertia  Parisiis  a.  1836  prodieront,  opera  genuina 
eoiitineates,  Baluziani  textus  merae  repetitiones  sunt.   neqoe 
Migiiius  quicquam  praestititnisi-quod  libros  curauit  pretiouenales 
homano  sed  innumeris  typographonun  mendis  auctos.  exBaluzio 
quoque  epistulas  nonnullas  Coustantius  {Epistdlae  Bomafwrum 
poniificum  et  quae  ad  eos  scriptae  suni  Paris.  1721  p.  126  sq., 
pag.  211  sq.  Append.  p.  26),  easdem  epistulas  et  nennuUa  opera 
Gallandius  (Bibliciheca  uet.  patr.  aniiquorumque  scriptorum 
eedesiastieorum  tom.  III.  Yenetiis  1767  p.  333  sq.)  repetiuerunt 
ad  Oxoniensm  uero  suam  editionem  adomauit  Goldhom  (in    Editio 
Gersdorfii  Hbliotheeae  uol.  H  Ups.  1838),  qui  quamuis  nullos  <*^^^^^™- 
eodices  naneisceretur  summa  Gfermaniae  bibliothecas  inopia  premi 


Lxxxvra 

qnestus,  editorum  supellectile  critica  prudenter  usorpata  textom 
permnltis  locis  qnam  ceteri  rectins  constituit.  singnlos  Cypriani 
Editiones  libollos  (De  catholicae  ecdesiae  unitate,  De  lapsis;  De  habUu 
Krabiageri.  ^i^gi^^^  Tubingao  1853;  Ad  Donatum,  De  dominica  oratione, 
De  mortalitcUe,  Ad  Demetricmum,  De  opere  et  eleemosynis,  De 
bono  patientiae  et  De  Bdo  et  liuore  Tnbingae  1859)  edidit  Era- 
binger  primnsqne  Germaniae  codices  Monacenses  Bambergenses 
Wirceburgenses  excussit,  etiam  Seguieriani  libri  et  Yeronensis 
collatio  praesto  fuit.  eommque  auxilio  multa  rectissime  emendata 
sunt.  sed  in  tanta  lectionum  ex  libris  recentissimis  petitamm 
farragine,  qua  adnotationem  operosius  onerauerat,  cum  libros 
numerare  quam  ponderare  mallet,  plura  inemendata  reliquit. 
acutius  rem  criticam  factitauit  Bouth  in  emendandis  quinque 
Cypriani  opusculis  (Script.  eccles.  opuscula  pra^eciptia  quoMam 
Oxon.  1859  I  p.  229  sq.).  alterum  eiusdem  librum  Bdiquiae 
sacrae  inscriptum  nidere  non  contigit. 
Hniiis  edi-  Post  hos  pracsidiis  optimis  instructus  de  quibus  supra  retuli  ad 
tionis  ratio.  adomandam  editionem  nouam  accessi.  ars  critica  in  his  operibus 
factitanda  lectionum  electione  continetur  coniectandi  finibus  tam  . 
anguste  circumscriptis,  nt  idem  mihi  sit  uerendum,  qnod  in  re 
simili  uir  doctissimus  et  xQiTLTUjTaTog  nuper  professus  est,  ne 
iis  haec  mea  opella  parum  probetur,  qui  auctomm  recognitiones 
aestimare  solent  ad  nnmernm  locomm  emendatorum  sine  exemplo. 
quamquam  omnium  opemm  condicio  non  est  eadem  et  epistulae 
nonnuUae,  scripta  nero  suppositicia  ex  uno  archetypo  non  pamm 
deprauato  descendentia  pleraque  campum  praebent  ingenia  ex- 
pertnris  aptiorem.  in  quibus  si  nonnihil  mea  cura  in  rem  con- 
tulisse  uidebitur,  ero  contentus.  equidem  etiam  in  his  cautius 
quam  audacius  egi,  quomm  anctoribus  propter  insignem  medio- 
critatem  permultnm  sit  condonandum.  ubi  uero  ad  coniecturas 
erat  confugiendum,  in  textum  eas  non  recepi,  nisi  nbi  maxime 
probabiles  esse  confiderem,  plurimas  in  apparatum  criticum 
relegaui.  in  Cypriani  operibus  genuinis  scripturamm  electio 
primum  est  emendantis  negcttium  idque  a  recta  codicnm  aesti- 
matione  totum  pendet.  de  qua  cum  editomm  nuUus  quaestionem 


LXXXIX 

institaisset,  discrepantium  scriptnrarom  existimatio  non  poterat 
non  esse  ambigua  et  lubrica«  equidem  ut  par  erat  in  impeditis 
et  nariis  Cyprianicorum  codicum  condicionibus  diligentiorem 
operam  in  hac  quaestione  collocaui,  quam  si  uiris  doctis  pro- 
bauero,  quattuor  fere  annorum  indefessum  laborem  quo  plus 
qnadraginta  libros  eicussi  satis  praemii  nactum  esse  putabo.  jn 
rebus  orthographicis  antiquissimos  libroS;  Seguierianum  in  libel- 
lis,  in  epistulis  primae  familiae  Yindobonensem,  Wirceburgensem 
etianL  et  Trecensem  secutus  sum  barbaris  et  plebeis  reiectis,  nisi 
forte  ea  ab  auctore  ipso  profecta  esse  librorum  consensu  ut 
crederem  adducebar.  ab  iis  uero  ubi  recessi,  grauiora  et  rariora 
enotaui  diligenter,  minora  non  item,  uelut  in  quibus  summa 
antiquissimorum  horum  librorum  cemitur  inconstantia,  dico 
commutationem  litterarum  aeete^e  et  i,  y  et  t,  t*  et  6,  ph  et  f, 
ih  ett,  ^etd,  consonantium  liquidarum  geminationem,  aspira- 
tionem  modo  additam  modo  neglectam,  praepositionum  assimila- 
tionem.  haec  semel  uel  aliquotiens  adnotasse  satis  habui  nisi 
ubi  talia  ad  inuestigandam  scripturam  ueram  aliquid  conferre 
uiderentur.  huic  praefationi  finem  imponere  non  possum,  nisi 
uiris  doctissimis  gratias  egero  maximas  qui  huic  curae  meae 
operam  suam  humane  nauare  uoluerunt,  in|>rimis  loanni 
Yahlen  cui  grati  animi  testificandi  causa  hanc  editionem 
dicaui,  deinde  Carolo  Ealm,  Augusto  Beifferscheid| 
6uilieImoduBieu,LeopoIdoDeIisIe,  AntonioBuland, 
W.  Nolte',  Carolo  Aldenhoven,  Augusto  0.  Fr.  Lorenz, 
qui  partim  librorum  manu  scriptorum  mihi  copiam  fecerunt 
partim  eos  officiose  inspexerunt  meumque  in  usum  contuleruni 
Scripsi  Yindobonae  mense  Augusto  a.  1870. 


Guilelmus  Hartel. 


•    TITA  CAECILII  CYPRIANI 

(Pontio  diacono  uulgo  adscripta). 

1       Cyprianus  religiosus  autistes  ac  testis  D^  gloriosus,   etsi 
multa  conscripsit,  per  quae  memoria  digni  nomims  superuiuat, 
etsi  eloquentiae  eius  ac  Dei  gratiae  larga  fecunditas  ita  se  copia » 
et  ubertate  sermonis  eitendit,  ut  usque  in  finem  mundi  fortasse 
non  taceat:  tamen  quia  operibus  eius  ac  meritis  etiam  baec 
praerogatiua  debetur,  placuit  summatim  pauca  conscribere^  non 
quo  aliquem  uel  gentilium  lateat  tanti  uiri  uita,   sed  ut  ad 
posteros  quoque  nostros  incomparabile  et  grande  documentum  in  lo 
immortalem  memoriam  porrigatur  et  ut  ad  exemplum  sui  litteris 
dirigantur.  certe  durum  erat,  ut  cum  maiores  nostri  plebeiis  et 
catecumenis  martyrium-  consecutis  tantum  honoris  pro  martyrii 
ipsius  ueneratione  tribuerint,  ut  de  passionibus  eorum  multa  aut 
ut  prope  dixdrim  paene  euncta  conscripserint;  utique  ut  ad  nostram  15 
quoque  notitiam  qui  nondum  nati  fuimus  pemBnirent,  Cypriani 

Incipit  Gecili  Cjpriani  anteBtis  dei  T,  Incipit  de  uita  Gecilij  antistitiB 
Gypriani  t  (cutn  codex  t  cum  T  unde  deacriptm  est  ubique  fere  conspiret, 
8%glo  T  has  conspirantes  lectiones  intellegi  uolui),  Breuis  descriptio  uitae 
beatissimi  et  doctisaimi  Cipriaiid  episcopi  et  martiris  w,  Incipit  passio 
beatissimi  Gypriani  martyri^  ft.  —  B  antestls  T\  antiatites  jti  deo  T 

etsi  T,  tametsi  wiiv  4  multa]  mulatA  T  quae  ex  qua  T  soi 

dignominis  /Lt  sed  sui  s.  l.  m,  ^  superbibat  T>  5  gratia  fi  8  debe- 
tur]  delectat  Wfi ;  Mc  uerba  l  11  ui  ...  dirigantur  imerit  wuv  9  quo] 

quod  V  uel  om.  wy,  tanti  ex  tm  corr.  ^  m.  2  10  in  om.  W[jk 

14  et  addidi  ad  om.  Wfiv         sui  Tfiy  suum  wv         in  litteras  W[jkV 

12  dirigantur  T,  dirigatur  u,  digeratur  wv  plebis  T^i^  plebi  (i^ 

13  catecuminis  Tfiw  martirum  Wfi  consecutus  w  martyrii] 
m«rii  T,  marius  t  14  ipsi  w,  ipm  w  tribuerint  scripsi,  debuerint 
THwfif  dederint  T^v  aut]  aut  prope  aut  (i^  15  ut  prope  tw(iy 
prope  Tv           conscripserit  T'           utique  om.  v           16  quaeque  (i 


Vita.  XCI 

tanti  sacerdotis  et  tanti  martyris  passio  praeteriretur,  qui  et  sine 
martyrio  habuit  quae  doceret,  et  quae  dum  uixit  gesserit  non 
paterent:  quae  quidem  tanta  atque  tam  magna  et  mira  sunt,  ut 
magnitudinis  contemplatione  deterrear.  et  imparem  me  esse 

i  confiteor  ad  proferendum  digne  pro  meritorom  honore  sermonem; 
nec  posse  sic  prosequi  facta  tam  grandia,  ut  quanta  sunt  tanta 
uideantnr:  nisi  quod  numerositas  gloriosa  sibimet  ipsa  sufficiens 
alieno  praeconio  non  eget.  aocedit  ad  cumulhm,  quod  et  uos  de 
60  multum  aut  si  fieri  potest  totum  desideratis  audire,  con- 

Dcnpiscentes  ardore  flagranti  uel  facta  eius  [eognoscere],  etsi 
interim  uina  ueiba  tacuerunt.  in  qua  parte  si  dixero  nos  opibus 
facondiae  defici,  minus  dico.  facundia  enim  ipsa  defidtur  digna 
iacultate,  quae  desiderium  uestrum  pleno  spiritu  satiet.  ita 
utiimque  grauiter  urgemor:  ille  nos  uirtutibus  sins  onerat,  uos 

unos  auribus  fatigatis. 

Vnde  igitur  incipiam?    unde  exordium  bonorum  eius  ad-S 
grediar,  nisi  a  principio  fidei  et  natiuitate  caelesti?  siqtiidem 
hominis  Dei  facta  non  debent  aliunde  numerari,  nisi  ex  quo  Deo 
natus  est.  fuerint  licet  studia  et  bonae  artes  deuotum  pectus 

loimbnerint,  tamen  illa  praetereo:  nondum  enim  ad  utilitatem  nisi 
saecoli  pertinebant.  postquam  et  saeras  litteras  didieit  et  mnndi 
nube  discussa  in  lucem  sapientiae  spiritalis  emersit^  si  quibus 

1  passio  om.  w  praeteriretur  q.  e.  s.  m.  habuit]  praehabuit  T% 

non  h&bnit  T*  2  qnae  in  qai  carr.  T  et  qnae  . . .  paterent  om.  Twyi. 
et  cod.  Fossatenaia  (=  F)  uetmtissimus,  extabant  i»  eod.  Floriacensi  (=  L) ; 
de  bis  duchus  mas,  cf.  Buinartii  ^cta  martyrtm  p.  171  §.  1  uel  Crallandii 
hHblioih.  uet,  patr.  praef.  XXIX  3  qttidam  te  4  magnitndini- 

Inu  fo        terreret  w^i        et  imperarem  T\  imparem  (t,  Vnde  sparem  w 
5  eonfitear  T*v  perferendiim  T^  sermonam  T  6  facta  tam] 

factam  T  7  gloriosa  TFL^  glonanxm  wav  8  alieni  w  de 

to^f  eo  T,  qui  a  deo  w  9  audiere  T,  minns  andire  w  con- 

CQpiaGentes  ..,1.  12 minns  om.  w  eoncupiscentis  T  10  cogno- 

nere  om.  Tii^  11  taciieriDt  T',  taceanfc  ex  tacueret  /li  m.  2  dizero 

1108  opibns]   di  uero  masouibus  T,  di t  (spatio  uacuo  relicto) 

j       12  defici]  felici  t  deficitur  scripsi,  deiigitur  TZ,  deficit  iQiiv 

13  nofitrom  w  satiet]  sci  et  T  14  utrumque  T ',  in  utrimque  pt^  in 

«tnnnqixe  w        orgemus  T' ;  si  qnidem  add.  v        uos  nos]  tuos  nos  T  t  e^ 
nos  exp:  m.  1        15  auribus]  precibus  v        19  in  licftt  T,  in  eo  licet  fort. 
20  iUi  ffr  praetereo]  praeter  eorum  T  22  sapientiae  om.  T 

^oalis  u,  spiritalem  7*  si  on\.  wpi 


XCII  Caecilii  Cypriani 

eius  interfui,  si  qua  de  antiquioribus  comperi,  dicam,  hanc  tamen 
petens  ueniam,  ut  quicquid  minus  dixero  (minus  enim  dicam 
necesse  est)  ignorantiae  meae  potius  quam  illius  gloriae  derogetur. 
inter  fidei  suae  prima  rudimenta  nihil  aliud  crediditDeo  dignum^ 
quam  si  continentiam  tueretur.  tunc  enim  posse  idoneum  fieri  et  s 
pectus  et  sensum  ad  plenam  ueri  capacitatem,  si  concupiscentiam 
camis  robusto  atque  integro  sanctimoniae  tenore  calcaret.  quis 
umquam  tanti  miraculi  meminit?  nondum  secunda  natiuitas 
nouum  hominem  splendore  toto  diuinae  lucis  oculauerat,  et  iam 
ueteres  ac  pristinas  tenebras  sola  lucis  paratura  ujncebat.  deinde  lo 
quod  maius  est,  cum  de  lectione  diuina  quaedam  iam  non  pro 
condicione  nouitatis  sed  pro  fidei  festinatione  didicisset,  statim 
rapuit  quod  inuenit  promerendo  Domino  profaturum.  distractis 
rebus  suis  ad  indigentium  multorum  pacem  sustinendam  tota 
prope  pretia  dispensans  duo  bona  simul  iunxit,  ut  et  ambitionem  15 
saeculi  spemeret  qua  perniciosius  nihil  est  et  misericordiam 
quam  Deus  etiam  sacrificiis  suis  praetulit,  quam  nec  ille,  qui 
legis  omnia  mandata  semasse  se  dixerat  fecit,  impleret,  et  prae- 
propera  uelocitate  pietatis  paene  ante  coepit  perfectus  esse  quam 
disceret.  quis  oro  de  ueteribus  hoc  fecit?  quis  de  antiquissimisto 
in  fide  senibus,  quorum  mentes  et  aures  per  plurimos  annos 
diuina  uerba  pulsauerant,  tale  aliquid  impendit^  quale  adhuc 
rudis   fidei  et  cui  nondum   forsitan   crederetur   supergressus 


1  eias]  ego  (i       qua]  qnem  w       antiqnioribus]  eins  operibns  add.  v 
dicta  T        2  petes  2Y,  corr.  in  peto  T  m.  2        4  enidimenta  T       magis 
credidit  w  5  tonc]  nunc  T%  u  T^  fieri  idoneum  arbitrabatur  w 

et  om,  Tv  6  ad]  et  «7  ueri]  ueritatem  Tt,  corr.  in  ueritatis  T 

m.  ^  capacitatem]  peruenire  odd.  t^  si  corr.  in  nisi  T  con- 

cupiscentia  w         7  sanctimoniae  tenore  TFLf  uigore  et  sanctimonia  w^ 
calcaret]  tenuisset  w^t  8  tanta  miracula  wfi  9  totum  diuina  fi 

10  ueteris  T*       paritura  T*,  aparatura  fi  sed  a  s.  l.  m.  2       11  de  lectione] 
dilectione  Tfiw  12  nouitatis]  humana  Wft  festinatione]  testi- 

moniatione  (i  13  dnm  fif  dum  Wj  deo  v  14  indigentiam  Wfiv 

multoruin  pacem  T,  pauperum  Wfiv  substinendam  Wft>f  sustendam  T^tj 

sustentandam  T^v  15  prope  scripsi,  pro  T,  om.  Wfiv  pretia  wft, 

proelia  preda  T,  pretio  v,  praedia  pretio  Oxon.,  sed  cf,  c.  13  et  Cypr, 
p.  232,14:  16  et  ft  «.  I.  w.  2  17  etiam  om.  w  pertulit  wft ' 

18  et  om.  Twfi^v  praepotera  T%  praepostera  I^,  propter  ea  w 

21  senibus]  senimus  T,  spatium  uacvmm  in  t       plurimorum  T       23  fideij 
bomo  add.  v 


Vita.  XCni 

Qetostatis  aetatem  gloriosis  et  admirandis  operibus  perpetrauit? 
nemo  metit  statim  ut  seuit^  nemo  uindemiam  de  nouellis  scrobi- 
bns  eipressit,  nemo  adhuc  cummaxime  plantatis  arbusculis 
matura  poma  quaesiuit.  in  illo  omnia  incredibiliter  cucurrerunt. 
ipraeaenit,  si  potest  dici,  res  enim  fidem  non  capit,  praeuenit, 
inqiiam,  tritura  sementem,  uindemia  palmitem,  poma  radicem. 

Aiunt  apostolorum  litterae,  debere  neophytos  praeteriri,  nej 
stapore  gentilitatis  nondum  fundatis  sensibus  adhaerente  aliquid 
in  Deum  nouitas  inerudita  peccaret.  ille  fuit  primus  et  puto 

usolus  exemplo,  plus  fide  posse  quam  tempore  promoueri.  sed 
etsi  in  apostolorum  actibus  eunuchus  ille  describitur^  quia  toto 
corde  crediderat,  a  Philippo  statim  tinctus :  non  est  similis  com- 
paratio.  ille  enim  et  ludaeus  erat  et  de  templo  Domini  ueniens 
prophetam  legebat  Isaiam,  et  sperabat  in  Ghristo^  etsi  nondum 

ueniQ  ueniss^crediderat:  hic  de  imperitis  gentibus  ueniens  tam 
matQra  fide  coepit,  quanta  pauci  fortasse  perfecerint.  mora  deni- 
qne  circa  gratiam  Dei  nuUa,  nulla  dilatio.  parum  dixi:  presbyte- 
riam  uel  sacerdotium  statim  accepit.  quis  enim  non  omnes 
hoQoris  gradus  crederet  tali  mente  credenti?  multa  sunt  quae 

nsidhQC  plebeius,  multa  quae  iam  presbyter  fecerit,  multa  quae  ad 
neteram  exempla  iustorum  imitatione  consimili  prosecutus  pro- 


1  operibos]  uirtutibQs  %d  2  meti  t^  metit  cwrf.  in  messoit  T,  metet 

fwi.  senit]  serait  Tfi'tr,  serit  fi'; /bit.  seaerit  scropibns  «(7 

3  cammaiiine  T,  umqQam  de  wyiv  plantatis]  palmitis  to,  noQiter  plan- 

tatis  V  4  incredibiliter  7",  incrednliter  X,  incredibilia  y^wv  5  per- 

uenit  147  potes  T         dici  ex  dice  Tn/L  2  res  enim]  sensum  w^ 

quae  fidem  ^  sed  qoae  8.  l.  m.  2  pernenit  w  6  inquam  tritxira]  si 

potest  Tt  sed  add.  Tm.  2in  margine :  dici  messis  uindcmiam  w 

7  apostoli  Wfiv  litteras  T  neoffitos  ^  praeterire  jP,  prae- 

terim  fi*  8  nundum  w  9  dno  T  nouita  t  inerudita] 

mendita  T,  am.  t  in  spatio  uactto        et]  ut  t        puto  <m.  w         10  posse 
om.  V        11  etsi  am.  T        actis  v        enunohus  w        12  consimilis  w 
13  fnerat  w(i  templi  T         domini  om.  T  14  per  prophetam  ^ 

isaiam  om.  wfi  in  om.  T  15  eum  om.  w         hinc  T         16  coepit 

fide  ftt?,  ceperunt  fide  w  perfecerunt  Tv  17  dei  gratiam  v 

nnlla  m.  T         18  uel  T,  et  fit^,  om.  w         statim]  stygim  T         accepe- 
nmt  tCy  om.  t  19  hononun  v  gradus]  gerendus  w  menti  w 

qiiae  001.  T  20  adhunc  T  multa  sunt  fi^  presbiterio  T 

fedt  V  21  persecutus  T  (prosecutus  t) 


I^QIV  Caecilii  Cypriani 

merendoDeo  totius  religionis  obsequia  praestitierit.  nam  et  sermo 

illi  de  hoc  fuerat  usitatus,  ut  si  quem  praedicatum  Dei  laudatione 

legisset,  suaderet  inquiri  propter  quae  facta  placTnsset.  si  lob 

aliquo  testimonio  gloriosus  diotus  est  uerus  Dei  cultor  et  cni  in 

terris  nemo  compararatur,  faciendum  doeebat  ille  quidquid  lob  s 

aiite  lecisset,  ut  dum  et  nos  paria  faeimus,  simile  in  nos  Dei 

testimonium  prouocemus.  ^contemptis  ille  dispendiis  r«i  familiaris 

in  tantum  exercitata  uirtute  profecit,  ut  nec  pietatis  temporaria 

damna  sentiret.  non  illum  penuria,  non  dolor  fregit,  non  uxoris 

suadela  deflexit,  non  proprii  corporis  dira  poena  concussit.  per-  lo 

maasit  in  sais  sedibus  fixa  uirtus  et  altis  radicibus  fundata 

deuotio  nullo  diaboli  temptantis  impetu  cessit,  quominus  Domi- 

num  suum  fide  grata  etiam  inter  aduersa  benediceret.  domus  eius 

patuit  cuicumque  uenienti:  nulla  uidua  reuocata  sinu  uacno, 

BuUus  indigens  lumine  non  illo  comite  directus  est,  nullus  debilis  is 

gressu  non  illo  baiulo  ueetus  est,  nullus  nudus  auxilio  de  poten- 

tioris  manu  non  iUo  tutore  protectus  est.  baec  debent  facere, 

dieobat,  qui  Deo  placere  dosiderant'.  et  eic  [per]  bonorum  omnium 

dooummta  decurrens,  dum  meliores  semper  imitatur,  etiam  ipse 

se  fecit  imitaadum.  20 

4     Erat  sane  illi  etiam  de  nobis  contubernium  uiri  iusti   et 

laudabilis  memoriae  Caeciliani  et  aetate  tunc  et  honore  presbyteri, 

qui  eum  ad  agnitionem  uerae  diuinitatis  a  saeculari  errore  cor- 

rexerat.  hunc  toto  honore  atqudB  omju  obseruantia  diligebat,  ob- 


1  deo  T,  dm  ft,  dominnm  wv  obBequio  praestitit  t;  sermo] 

semi  «7         2  4o  om.  w         praedioaitnm  T,  predestinatnm  w/^t?         lauda- 
tionem  T  3  deo  placuiaset  t?  4  aliquo  T,  aliqni  dei  ^,  aliquid 

dei  w^  aliqno  dei  v         et  cui  om.  p,  5  comparetur  w         dicebat  w 

6  et  <m.  Wfi  7  contemptis]  eontentns  (i  6  tantnm]  tm  fi 

eiercitate  Tw  proflcit  T,  perfecit  w  pietatis  om.  wfi  tempo- 

raiie  T*,  temporalia  W(iv  9  pennriam  T  10  suadella  T,  medella  wfi 
11  sedibus  T,  «ensiboe  Wft  fiiaj  nera  (i  12  diabulo  T\  diabolis 

Vf^*  impetui  w,  imp^ue  T^  deum  v  13  suam  fidem  T 

gratiaic  domne  ex  dns  (im.  2  14  reuocata]  renersa  v;  est  add.  wv 
sinu  uacuo  om.  fi^  nacna  w  15  directus  . . .  illo  om.  w  16  uentus  t 
potentiori  w  18  per  om.  Wfi  19  ipse  om.  wft  20  se  om.  T 

21  nobifi]  Bouis  Wfi  22  caeoSliani  TwfiFL,  caecilH  v  et  aetate 

tunc]  etate  w  presbiterii  T  S8  uere  T 


YitA.  xCY 

seqnenti  Qeneratione  suspiciens,  non  iam  ut  anucum  animae  coae* 
qualem,  sed  tamquam  nouae  uitae  parentem.  denique  iUe  demul- 
$05  obsequiifi  in  tantum  dilectionis  inmiensae  meritis  prouocatus 
est,  at  de  saeculo  excedens  accersitione  iam  proxima  commendaret 

silli  coniugem  ac  liberos  suos  et  quem  fecerat  de  sectae  communi'* 
catione  participem  postmodum  fiaceret  pietatis  heredem* 

Longum  est  ire  per  singula:  emunerare  cuncta  eius  onwh  i 
smn  est.  ad  probationem  bonorum  operum  solum  hoc  arbitr(»r 
satis  eese,  quod  iudieio  Dei  et  plebis  fauere  ad  officium  sacerdotii 

uet  episcopatus  gradum  adhuc  neophytus  et  ut  putabatur  nouellus 
electos  est.  quamuis  in  primis  fidei  suae  adhuc  diebus  et  rudi 
oitae  spiritalis  aetate  sic  generosa  indoles  reluceret,  ut  etsi  non- 
dum  officii  spei  tamen  fulgore  resplendens  imminentis  sacerdotii 
totam  fiduciam  polliceretur.  non  praeteribo  etiam  illud  eximium, 

»  quemadmodum  cum  in  dilectionem  eius  et  honorem  totus  populus 
inspirante  Domino  prosiliret,  humiliter  ille  secessit,  antiquioribiw 
cedens  et  indignum  se  titulo  tanti  honoris  existimans,  ut  digniia 
magis  fieret.  magis  emm  dignus  efficitur,  qui  quod  meretur  ex^ 
cusat  quo  tunc  ardore  plebs  aestuans  fluctuabat,  spiritali  desi" 

nderio  concupiscens,  ut  exitus  docuit,  non  episoopum  tantum:  in 
eo  enim  quem  tunc  latenti  diuinitatis  praesagio  taliter  flagitabat, 
non  solommodo  sacerdotem  sed  et  futurum  martyrem  requirebat. 
obsederat  fores  domus  copiosa  fraternitas  et  per  onmes  aditus 
soUicita  caritas  circuibat.  potuisset  fortasse  tunc  ilU  apostoUcum 

fiiUud  enenire,  quod  uoluit,  ut  per  fenestram  deponeretur,  si  iam 

1  sascipiens  w     2  demukis  T,  de  miilti«  t;  eias  add,  v      3  merito  wv 
4  arcessitione  v,  accersi^me  W(i*  5  et]  at  v  commanioationem  T, 

commanione  Wfiv        6  pietates  T,  pietat  t  (post  at  $patio  2  litt.  relicto) 

7  ire  am.  Wfi  singalae  T  nomeiare  J/i,  nantiare  w,  <m,  v 
concta  . . .  est  am.  w        cancte  T,  sancta  Okon.        cdas]  facta  add.  fiv 

8  est]  enarrare  add-  ii,  enamerare  add,  v  9  esset  T  IX  radis  w 
12  spoalis  f»  ut  soUt            relozeret  w            13  spe  W(t*  tamen  ex 
tm  fft  m.  j^           15  in  om.  ^           dilectione  eias  et  honore  T  16  ad* 
spirante  Vt  spirante  Wfi        piosUeret  Tw        17  sedens  w       dignam  T 
18  meretar]  timet  w          19  estaante  W(i          20  tantnm  episoopam  wv 
21  latentis  w,  latentem  v          ,prosagio  w          22  et  om.  t          fatarnm] 
etiam  add,  v             reqairebant  T             24  posset  tane  illi  fortasse  w 
25  eaeniret  T,  connenire  w            fenistram  T            iam  tam  Tf»,  iam  w, 
tamen  cam  F,  com  v 


XCVI  Caecilii  Cypriani 

tum  apoBtolo  etiam  ordinationis  honore  similaretur.  erat  uidere 
ceteros  omnes  suspenso  et  anxio  spiritu  expectare  uenturum,  cum 
gaudio  nimio  excipere  uenientem.  inuitus  dico,  sed  dicam  necesse 
est.  quidam  illi  restiterunt  et  ut  uinceret:  qutbus  tamen  quanta 
lenitate  patientiae,  quam  beniuolenter  induMt,  quam  clementer» 
ignouit^  amicissimos  eos  postmodum  et  inter  necessarios  com- 
putans  mirantibus  multis.  cui  enim  posset  non  esse  miraculo  tam 
memoriosae  mentis  obliuio? 
<     Exinde    quemadmodum  se  gesserit,    quis  referre   suf&ciat? 
quae  illi  pietas,  qui  uigor,  misericordia  quanta,  quanta  censura.  lo 
tantum  sanctitatis  et  gratiae  ex  ore  lucebat,  ut  confunderet  in- 
tuentium  mentes.  grauis  uultus  et  laetus  nec  seueritas  tristis  nec 
comitas  nimia,  sed  admixta  utnmque  temperies,  ut  esset  ambigere 
uereri  an  diligi  mereretur,  nisi  quod  et  uereri  et  diligi  merebatur. 
sed  nec  cultus  fuit  dispar  a  uultu,  temperatus  et  ipse  de  medio.  i» 
non  illum  superbia  saecularis  inflauerat,  nec  tamen  prorsus  ad- 
fectata  penuria  sordidarat:  quia  et  hoc  uestitus  genus  a  iactantia 
minus  non  est^  quod  ostendit  taliter  ambitiosa  fnigalitas.  quid 
autem  circa  pauperes  episcopus  faceret,  quos  catecumenus  dili- 
gebat?  uiderint  pietatis  antistites  seu  quos  ad  of&cium  boniso 
operis  instruxit  ipsius  ordinis  disciplina  seu  quos  sacramenti 
religio  communis  ad  obsequium  exhibendae  dilectionis  artauit: 
Cyprianum  de  suo  talem  accepit  cathedra,  non  fecit. 

1  similaretnr  F,  flimilaret  TilL^  simnlaret  w  2  omnesj.ossinis  T, 

om.  t  in  spatio  uacuo  snspensos  anxio  w(i  3  innictns  w 

4  restitnemnt  wfi^  nt  et  T,  et  Wfi,  etiam  utv  5  patientiae  T, 

patienter  wfi,  qnam  patienter  v  7  cni]  ni  T  non  posset  w 

9  se  om.  Twf/,  qnis  ex  qni  fim.2  10  illa  T  qni]  qni  illi  w 

misericordiae  Wfi         qnanta  om.  Twa  11  tamen]  tantnm  w         ore] 

ore  eins  t;  innentinm  mentes  T,  hominnm  mentes  intnentinm  w 

12  nec]  ne  r  13  sed  om.  w  recte  fort.  ntmmqne  T,  ut  qnam  w, 

ntq.  fi  14  an]  plns  an  v  meretnr  w  et  nereri]  nereri  w 

15  disper  w  16  aflecta  iam  fi  17  sordiderat  T^  et]  ad  w 

nestimenti  w  a]etw  18  qnod  TFL^  qnam  Wfiv  ostendit  T, 

ostentat  FL,  obstentata  w,  ontata  ft,  ostentata  v  aliter  T  fra- 

galitas  T,  fragilitas  Fw  19  episcopos  T  facere  w  catica- 

minns  T  diligebant  T  20  niderit  w  antistes  w,  antestis  T, 

ant  stis  t         sen]  esse  sen  T        qnos]  qnod  Wfi         21  qnos]  qnod  wii 
22  arctanit  fi  23  accipit  cathedram  T 


Vita.  XCVU 

Stathn    deniqiie   pro   talibas    meritis    etiam   proscriptionis  7 
gloriam  consecattts  est.  nec  enim  aliad  oportebat,  qnam  at  eom 
qai  intra  secretam  conscientiae  latebram  religionis  et  fidei  toto 
honore  florebat  etiam  pablice  celebrata  gentiliam  fama  titularet. 

sposset  qaidem  tum  pro  uelocitate  qua  semper  omnia  consecatus 
est  etiam  martyrii  circa  eum  debita  corona  properare,  maxime 
com  et  suffragiis  saepe  repetitis  ad  leonem  postularetur:  nisi  per 
omnes  ordines  gloriarum  transeundum  illi  e^set  et  sic  ad  summa 
neniendum,  et  nisi  imminentes  ruinae  ope  tam  fecundi  pectoris 

ttindigerent.  finge  enim  tunc  illum  martyrii  dignatione  translatum. 
quis  emolumentum  gratiae  per  Mem  proficientis  ostenderet? 
quis  uiigines  ad  congruentem  pudicitiae  disciplinam  et  habitum 
saDctimonia  dignum  uelut  frenis  quibusdam  lectionis  dominicae 
Goerceret  ?  quis  doceret  paenitentiam  lapsos,  ueritatem  haereticos, 

uschismaticos  unitatem,  filios  Dei  pacem  et  euangelicae  precis 
legem?  per  quem  gentiles  blasphemi  repercussis  in  se  quae  nobis. 
iDgenmt  uincerentur?  a  quo  Christiani  mollioris  affectus  «irca 
amissionem  suorum  aut,  quod  magis  est,  fidei  paruioris  con- 
solarentur  spe  futurorum?  unde  sic  misericordiam,  unde  patien- 

»tiam  disceremus?  quis  liuorem  de  uenenata  inuidiae  malignitate 
uenientem  dulcedine  remedii  salutaris  inhiberet?  quis  martyres 
tantos  exhortatione  diuini  sermonis  erigeret?  quis  denique  tot 
confessores  frontium  notatarum  secunda  inscriptione  signatos  et 
ad  exemplum  martyrii  superstites  reseruatos  incentiuo  tubae 

3  intra  in  T  secreta  ft  et  om,  T  5  potuisset  v        tunc 

wp,v  6  circa]  certa  w  7  cmn]  mecam  T  seperetur  T  (repetitis  . . . , 
postnlare  om.)  et  nisi  T  8  illi  om,  w  9  iniminentis  rninae  T 

imminens  mina  Wftv  iam  T  10  indigere  T,  indigeret  Wfiv 

translatione  dignatnm  w  11  qnis]  qni  se  T,  qnod  Wfi  pro  fide  fi 

ostendere  w  12  nirginem  wa  discipline  w  13  dominici] 

^  T  14  coherccret  T  15  filius  T*  16  blasphemia  w  per- 
cussi  wa  in  se]  in  his  WfjLt  in  se  iis  v  quae]  qua  et  a  T  17  uince- 
retur  T  mollioris]  meliores  Tw  18  admissionem  w  suorum 

om,  w         pemioris  w,  pars  iuris  T         consolaretur  ^,  consularentur  T 

19  spe]  saepe  (i  sic  et  fi  unde  om.  ft  patientiam]  pacem  T 

20  uenata  w  malignitatem  T  21  dulcedinem  Tw  remediis 
salutarem  T  (non  t)              exhiberet  T,  imbiberet  fi              martyras  f^ 
22  exoratione  T              23  fortium  non  tantorum  fi               scriptione  T 
signatus  T,  insignatos  w           24  superstitis  Tfi^ 

m.  g 


XCVIII  Caecilii  Cypriani 

caelestis  animaret?  bene  bene  tunc  et  uere  spiritaliter  contigit, 
quod  uir  necessarius  tam  multis  et  tam  bonis  rebus  a  martyrii 
consummatione  dilatus  est.  uultis  scire  secessum  illum  non  fuisse 
formidinem?  ut  nihil  aliud  excusem,  ipse  postmodum  passus  est, 
quam  passionem  utique  ei  more  uitaret,  si  et  ante  uitasset.  fuit  s 
uere  formido  illa  sed  iusta,  formido  quae  Dominum  timeret 
offendere,  formido  quae  praeceptis  Dei  mallet  obsequi,  quam  sic 
coronari.  dicata  enim  in  omnibus  Deo  mens  et  sic  de  diuinis  ad- 
monitionibus  mancipata  credidit  se,  nisi  Domino  latebram  tunc 
iubenti  paruisset,  etiam  ipsa  passione  peccare.  lo 

S  Puto  denique  etiamnunc  aliqua  de  dilationis  utilitate  dicenda, 
tametsi  iam  dudum  pauca  perstrinximus.  dum  enim  quae  uiden- 
tur  postmodum  subsecuta  satiamus,  sequitur  ut  probemus, 
secessum  illum  non  hominis  pusillitate  conceptum,  sed  sicuti  est 
uere  fuisse  diuinum.  uastauerat  popujum  persecutionis  infestaeis 
insolen^  atque  acerba  grassatio,  et  qui  onmes  decipere  una  fraude 
nov  poterat  artifex  hostis,  quacumque  miles  incautus  prodiderat 
latus  nudum,  dispari  genere  saeuiendi  singulos  diuersa  strage 
deiecerat.  debebat  esse  qui  posset  saucios  homines  et  uaria  ex- 
pugnantis  inimici  arte  iaculatos  adhibita  medicinae  caelestis2o 
medella  pro  qualitate  uulneris  uel  secare  interim  uel  fouere. 
seruatus  est  uir  ingenii  praeter  cetera  etiam  spiritaliter  tem- 
perati,  qui  inter  resultantes  conlidentium  schismatum  fluctus 

1  animare  w  bene  om.  Wfi  spiritalinm  T  contingit  w 

2  necessario  jf        et  tam]  etiam  Wfi        3  dalatus  T  (non  t)        multis  w 
4  aliud  quid  T  excusam  w  5  uitare  T  6  uero  T,  uero  loft 

sed  iusta  formido  om.  w  domino  T  7  offenderet  T         malet  w 

quam  sic]  quem  si  T  8  dicat  T  mom.  T  si  de  T,  fides  uw, 

sic  V  9  mancipiata  T  et  nisi  w  latebra  Wfi  nunc  T 

10  iuuenti  7",  uiuens  wa  peruisset  et  iam  w  peccaret  Tioti 

11  dicenda]  disserenda  v  12  dum]  per  baec  v  quem  uidetur  T 
13  satiamus  T,  faciamus  ^,  sentiamus  FL,  sciamus  trju,  om.  V]  de  satiare 
cf.  indicem       14  pusillanimitate  v        secuti  T       15  dei  populum  wfiv 
infectae  T        16  acerua  T  (non  t)        crassatio  Wfi        qui  T,  quia  Wfiv 
17  quemcumque  T           prodierat  T     '      18  latus]  laetus  T  dispari 
genere]  dispar^gere  T,  dispargere  t            19  et  om.  T           expugnatis  T 
20  inimica  T        21  medela  wv,  medellas  T       socuro  w        22  uir  ingenii] 
uirginei  ft            praeter]  propter  w            temperanti  T,  temperantis  wf* 
23  fructus  w 


Vita.  xcnc 

eoclesiae  iter  medium  librato  limite  gubemaret.  non  haec,  oro, 
consilia  dinina  sunt?  hoc  fieri  sine  Deo  potuit?  uiderint  qui 
pntant  posse  fortuitu  ista  contingere.  ecclesia  illis  clara  uoce 
respondet  dicens:  ego  sine  Dei  nutu  necessarios  reseruari  non 
sadmitto,  non  credo. 

Percurramus  tamen  cetera,    si  uidetur.    erupit  postmodum* 
Ines  dira  et  detestabilis  morbi  uastitas  nimia,  innumeros  per 
diem  populos  ad  suam  quemque  sedem  abrupto  impetu  rapiens 
eontinaatas  per  ordinem  domos  uulgi  trementis  inuasit.  horrere 

ttomnes  fugere  uitare  contagium,  exponere  suos  impie,  quasi  cum 
illo  peste  morituro  etiam  mortem  ipsam  posset  aliquis  eicludere. 
iacebant  interim  tota  ciuitate  uicatim  non  iam  corpora,  sed 
cadauera  plurimorum  et  misericordiam  in  se  euntium  contem- 
platione  sortis  mutuae  flagitabant.  nemo  respexit  aliud  praeter- 

isquam  lucra  crudelia.  nemo  similis  euentus  recordatione  trepi- 
dauit,  nemo  fecit  alteri  quod  pati  uoluit.  quid  inter  haec  egerit 
Christi  et  Dei  pontifex,  qui  pontifices  mundi  huius  tanto  plus 
pietate,  quanto  religionis  ueiitate  praecesserat,  scelus  est  prae- 
terire.  adgregatam  primo  in  loco  plebem  de  misericordiae  bonis 

soinstruit.  docet  diuinae  lectionis  exemplis,  quantum  adpromeren- 
dum  Deum  prosint  of&cia  pietatis.  tunc  deinde  subiungit  non 
esse  mirabile,  si  nostros  tantum  debito  caritatis  obsequio  fouere- 
mus:  eum  enim  perfectum  posse  M'i,  qui  plus  aliquid  publicano 
uel  ethnico  fecerit,  qui  malum  bono  uincens  et  diuinae  clemeintiae 

1  iter]  inter  TwL  libram  limitem  T  non]  nonne  «,  num  fi 

OTO  <m,  t  3  fortnito  v  ecclesiae  T  illius  F  uoce] 

luce  T  4  respondit  et  dicit  T  5  admitti  w  non  credo 

01».  wu  7  luis  T  detestabiles  w  8  populus  T  ad  suam 

quemqne  (quoque  f*,  quamque  w)  sedem  Twfi,  a  sua  quemque  sede  v 
arrupto  w,  arupto  a'  9  uulgo  T  horrore  fi  10  fugere] 

flere  TFL  11  moriturus  F         possem  aliquis  T,  aliquis  posset  v 

12  in  tota  v  uicatim  otn.  Wfiv  non  om.  T  13  transeuntium 

fcuv  14  aliud]  illud  L         16  pati]  sibi  fieri  Oxon.  noluit  wfi^ 

17  christus  et  dei  pontifices  T  18  est]  erat  WfA  19  premo  w 

loco  uno  V  misericordiae]  nunc  w  20  instituit  v  docens  waVy 

et^ocet  L  21  dno  T  pietatis]  ueritatis  T  22  mirabiles  in 

uro  tantum  T       et  obsequio  fi  aed  et  8,  l.  m.  2       23  eum  enim  T,  cum  /», 
eum  wv  quis  plus  w,  qui  boni  F  24  uingens  w^t^  iungens  T 

dementie  w 

g* 


0  Caecilii  Cypriani 

instar  exercens  inimicos  qnoque  dilexerit,  qni  pro  insequentium 
se  salute  sicuti  Dominus  monet  et  hortatur  orauerit.  ^oriri  facit 
iugiter  suum  solem  et  pluuias  subinde  nutriendis  seminibus  im- 
pertit,  exMbens  cuncta  ista  non  suis  tantum :  et  qui  se  Dei  etiam 
filium  esse  profitetur,  non  exemplum  patris  imitetur?  respondere  5 
nos  decet  natalibus  nostris,  et  quos  renatos  per  Deum  constat, 
degeneres  esse  non  congruit,  sed  probare  potius  in  sobole  tra- 
ducem  boni  patris  aemulationem  bonitatis^ 
!•     Multa  alia  et  quidem  magna,  quae  temperandi  uoluminis 
ratio  non  patitur  prolixo  opere  sermonis  iterari :  de  quibus  hoc  10 
tantum  dixisse  satis  est.  quod  si  illa  gentiles  pro  rostris  audire 
potuissent,    forsitan   statim  crederent.    quid  Christiana  plebs 
faceret,  cui  de  fide  nomen  est?  distributa  sunt  ergo  continuo 
pro  qualitate  hominum  atque  ordinum  ministeria.  multi  qui 
paupertatis  beneficio  sumptus  exhibere  non  poterant,  plus  sumpti-  is 
bus  exhibebant,  compensantes  proprio  labore  mercedem  diuitiis 
omnibus  cariorem.  et  quis  non  sub  tanto  doctore  properaret  in- 
uenire  partem  aliquam  talis  militiae,  per  quam  placeret  et  Deo 
patri  et  iudici  Christo  et  interim  sacerdoti?  fiebat  itaque  ex- 
uberantium  operum  largitate,  quod  bonum  est  ad  omnes,  non  ad  20 
solos  domesticos  fidei.  fiebat  plus  aliquid  quam  de  Tobiae  in- 
comparabili  pietate  signatum  est.  ignoscat  ille  et  ignoscat  iterum 
et  frequenter  ignoscat  aut  ut  uerius  dixerim  merito  concedat, 

1  exerces  T  perseqnentinm  voiuv  2  sicnt  w  monet  <ins  fi, 

«*  monet  T,  monet  t         orarit  Vy  om.  T         facit  dens  tofiy  dens  facit  t; 

3  solem  snnm  v        snper  bonos  et  malos  snnm  solem  w       impartitnr  w 

4  cnnctis  malitn  tam  tantnm  to ;  sed  etiam  alienis  add.  v  5  non] 
cnr  non  v        imitatnr  Wfiv       respondete  inqnit  v        6  dnm  T,  diem  w 

7  degenere  sese  T  probari  v  sabole  T  8  aemnlatione  wv 

9  qnidem]  qnedam  w  magna]  praetereo  add.  wv  10  prolixo  to^, 

proximo  T,  prolixiore  v  opere  sermonis  scripsi,  onere  sermonis  Twiiy 

sermone  v;  cf.  cap.  14  interari  T,  replicari  v  12  potnisse  w 

forsitam  satim  statim  pk*  qnod  w  christiano  pleps  T  13  faceret] 
fa|ret  w  14  pro  qnalitate  continno  w  misteria  w^i  15  panper- 
tatis  beneiicio]  angnstia  panpertatis  beneficia  v  16  propriora  T 

17  inneniri  in  parte  aliqna  v  19  interim]  tam  bono  interim  v 

20  apnd  omnes  v,  om.  T  non]  non  solnm  w  21  de  om.  w(t 

inconparabile  T  22il]iw  illitemm  pk  *  23  ant  nt]  nt  T,  et 

nt  w,  at  nt  (l  dixerit  T^t,  dixerat  T'  et  merito  concedam  wit 


Vita.  01 

tametsi  ante  Christum  plurimnm  licuit,  plus  aliqoid  licuisse 
post  Ghristum,  cuius  temporibus  plenitudo  debetur.  necatos  ille 
a  rege  et  proiectos  sui  tantum  generis  colligebat. 
His  tam  bonis  ettam  piis  actibus  superuenit  ezilium.  hancll 

senim  uicem  semper  repraesentat  impietas,  ut  melioribus  peiora 
restituat.  et  quid  sacerdos  Dei  proconsule  interrogante  respon- 
derit,  sunt  acta  quae  referant.  eicluditur  interim  ciuitatC;  ille 
qui  fecerat  boni  aliquid  pro  ciuitatis  salute,  ille  qui  la^orauerat 
ne  uiuentium  oculi  paterentur  infernae  sedis  horrorem,  ille  in- 

uquam  qui  eicubiis  pietatis  inuigilans  pro  nefas  ingrata  bonitate 
prouiderat,  ne  omnibus  tetram  ciuitatis  faciem  relinquentibus 
multos  exsules  'deserta  respublica  a<c  destituta  patria  sentiret. 
sed  uiderit  saeculum,  cui  inter  poenas  exilium  computatur.  illis 
patria  nimis  cara  et  commune  nomen  est  [cum  parentibus]:  nos 

n  et  parentes  ipsos;  si  contra  Dominum  suaserint,  abhorremus.  illis 
extra  ciuitatem  suam  uiuere  grauis  poena  est:  Ghristiano  totus 
hic  mundus  una  domus  est.  unde  licet  in  abditum  et  abstrusum 
locnm  fuerit  relegatus,  admixtus  Dei  sui  rebus  exsilium  non 
potest  computare.  adde  quod  Deo  integre  seruiens  etiam  propria 

»in  ciuitate  peregrinus  est.  dum  enim  seacamalibus  desideriis 
continentia  sancti  spiritus  abstinet  conuersationem  prioris  homi- 
nis  exponens,  inter  ciues  suos  aut  ut  prope  dixerim  inter  parentes 
ipsos  Qitae  terrestris  alienus  est.  accedit^]uod  etsi  haec  alias    « 
poena  posset  uideri,  in  huiusmodi  tamen  causis  atque  sententiis, 

1  christo  T  2  post]  per  v  nec  actos  fi  3  a  rege  et  to,  et 

arge  T,  agere  et  fi  4  tam  piiB]  piis  ¥>  cxilium  saperaenit  ft 

5  nt]  in  T         priora  T         6  et]  et  nt  Wi»,  '       qnod  T         responderit] 
taceam  cM,  %o\i       7  referam  wp,       e  (ex  /li)  cinitate  Wfkv        8  bono  T 
iUe  . . .  horrorem  om.  T  10  nigilans  w  nephas  «?/»  11  pro- 

nideat  w  tetram]  tractam  T  fadent  t  12  distitnta  T 

13  poenas]  etiam  add.  wit\  te  add,  f»*  illis]  omnibns  i;  14  nimis 

torr.  in  omnis  nm.  2  parentibns]  parentes  T^twfi  nos  et  paren- 

tes  ouL  w  15'contra  deos  naserint  T  illis  om.  w  17  est  nna 

domns  w^  abditnm]  ambitnm  T  abstmsum]  absnrdnm  w 

18  religatoB  T  admiztis  w  '       '  exsilinm  o)».  w  19  com- 

pntari  w         qnid  w        deo  cm.  t        iifpropria  w         20  enim'0f9i.  w 
a  om.  V       21  abstinens  T,  abstinent  t       22  etiam  inter  v       ant  nt  Twykf 
ant  V  proprie  W(l  23  terrestres  T  alienns]  add.  simplex  fi^ 

«xp.  fft*       etsi]  si  T       alias]  talia  corr,  vn  et  alia  ^m.2       24  possent  p,^ 


Cn  Caecilii  Cypriani 

quas  ad  probandae  uirtutis  experimenta  perpetimur,  non  est 
poena,  quia  gloria  est.  sed  esto  sane,  nobis  poena  non  sit  exilium: 
illis  ultimum  crimen  et  pessimum  nefas  etiam  ipsorum  con- 
scientia  testis  adscribat,  qui  possunt  innocentibus  irrogare  quod 
putant  poenam.  nolo  nunc  describere  loci  gratiam  et  deliciarum  ^ 
omnium  paraturam  interim  transeo.  flngamus  locum  illum  situ 
sordidum,  squalidum  uisu,  non  salubres  aquas  habentem,  non 
amoenitates  uiroris,  non  uiciniam  litoris,  sed  uastas  rupes  silua- 
rum  inter  inhospitas  fauces  desertae  admodum  solitudinis,  auia 
mundi  parte  summotum.  posset  licet  talis  locus  habere  nomen  lo 
exilii,  quo  Cyprianus  sacerdos  Dei  uenerat,  non  sL  hominum 
ministeria  deficerent,  uel  alites  ut  Heliae  uel  ut  Danielo  angeli 
ministrarent?  absit  absit,  ut  credat  aliquis  cuilibet  minimo 
dummodo  in  confessione  nominis  constituto  aliquid  defuturum. 
tantum  abest  ut  Dei  pontifex  ille  qui  misericordiae  semper  rebus  is^ 
institerat  honorum  omnium  opibus  indigeret. 
12     lam   nunc,    quod   secundo  posueram  loco,    cum  gratiarum 
actione  repetamus,  prouisum  esse  diuinitus  etiam  pro  animo 
tanti  uiri  apricum  et  conpetentem  locum,  hospitium  pro  uoluntate 
secretum  et  quidquid  apponi  eis  ante  promissum  est  qui  regnum  »> 
et  iustitiam  Dei  quaerunt.  atque  ut  omittam  frequentiam  uisi- 
tantium  fratrum  et  ipsorum  inde  ciuium  caritatem,  quae  reprae- 
sentabat  ominia,  quHbus  uidebatur  esse  fraudatus,  admirabilem 
uisitationem  Dei  non  praeteribo,  qua  antistitem  suum  sic  in 

1  ad  pTobandae]  approbande  wfi        pcrpetimur  exporimenta  w        3  et 
pessimum  <m.  T        4  ignoscentibns  fi         5  puto  T        6  locum  om,  fi, 
situm  T(i  7  uisum  wft  habentur  T  8  amoenitates  scripai,, 

amoenitatis  T,  amenitate  Wy  amoenitatem  ^iv        uigoris  t        uicinia  T 
sed  et  wfi  uasta  rupes  /t,  uasta  rupe  T,  rupes  uasta  w  9  hospitas 

Tfi^  solitudines  T,  soUitudini  w  auia]  uia  T  11  qui  T 

uenerant  T,  ueneratur  w  non  si  Wfiy  non  sibi  T,  cui  si  v,  non  sibi  si 

fort,         12  deficerint  T,  defecerint  t         heliae]  aliae  T        danieU  mw 
13  ministrarent]  procurarent  Wf/,  absit  om,  Twfi  credat  om,  T 

minime  T  mundum  modo  t  14  confessionem  T  nominis 

christi  wfi  de  futuro  T  15  pontifices  T  miserioordiae]  nunc 

semper  w         16  instituat  w         honornm  T,  horum  Wfiv;  an  bonorum? 
18  animo]  amico  w         19  conpetentes  T         uoluptate  fi         21  frequen- 
tium  T^  22  ipsorum  et  v  qui  representabat  w,  quare  praesentem 

quaerebat  T      23  uideatur  w      24  quam  Tw      antestitem  T,  antistem  tc 


Vita.  CiII 

exilio  esse  nolnit  de  secutura  passione  securum,  ut  imminentis 
martyni  pleniore  fiducia  non  exulem  tantummodo  Curubis  sed 
et  martyrem  possideret.  'eo  enim  die  quo  in  exilii  loco  mansimus' 
(nam  et  me  inter  domesticos  comites  dignatio  caritatis  eius  de- 
slegerat  exulem  uoluntarium,  quod  utinam  et  in  passione  licuisset) 
'appaniit  mihi^  inquit  ^nondum  somni  quiete  sopito  iuuenis  ultra 
modum  hominis  inormis:  qui  cum  me  quasi  ad  praetorium 
duceret,  uidebar  mihi  tribunali  sedentis  proconsulis  admoueri. 
is  ut  in  me  respexit,  adnotare  statim  coepit  in  tabula  sententiam 

itquam  non  sciebam,  nihil  enim  de  me  solita  interrogatione  quae- 
sierai  sed  enim  iuuenis  qui  a  tergo  eius  stabat  admodum  curio- 
sus  legit  quidquid  fuerat  adnotatum.  et  quia  inde  uerbis  proferre 
non  poterat,  nutu  declarante  monstrauit  quid  in  litteris  tabulae 
illius  ageretur.  manu  enim  expansa  et  complanata  ad  spatae 

ismodum  ictum  solitae  animaduersionis  imitatus,  quod  uolebat 
intellegi,  ad  instar  liquidi  sermonis  expressit.  intellexi  sententiam 
passionis  futuram.  rogare  coepi  et  petere  continuo,  ut  dilatio 
mihi  uel  unius  diei  prorogaretur,  donec  res  meas  legitima  ordi- 
natione  disponerem.  et  cum  preces  frequenter  iterassem,  rursu& 

30  in  tabula  coeperat  nescio  quid  adnotare.  sensi  tamen  de  uultus 
serenitate  iudicis  mentem  quasi  iusta  petitione  commotam.  sed 
et  ille  iuuenis,  qui  iam  dudum  de  passionis  indicio  gestu  potius 
quam  sermone  prodiderat,  clandestino  identidem  nutu  concessam 
dilationem,  quae  in  crastinum  petebatur,  contortis  post  inuicem 

1  secntam  w  2  fiduciam  T  cnnibi  fi,  corabi  to,  curnis  T» 

coriuB  t        3  possiderat  to       eo  enim]  et  cnm  w       qno]  qno  primnm  v 
mansnnu  iam  etto  4  dignatione  ft  delegerat  wv  5  ntinam] 

nt  w  et  am,  Wfi  6  inqnit  mihi  T         nandnm  w  7  hominis 

om.  V  enormis  iiv,  enermis  w  8  sedentis]  tum  ctdd.  fiv,  tamen 

add.  w  proconsnlis]  pro  singnUs  fi  9  is  ut  in  me]  uti  T 

tabnlas  T  10  interrogationem  T  12  inde]  in  w  praeferre  T, 

referre  Wfjk        13  qnod  T       14  illius]  omni  w       ageretur]  haberetur  v 
expassa  et  deplanata  fi  spathe  T  15  ictns  w,  ictn  fi,  iectum  T 

16  inteUegi]  in  te  agi  T  intellexit  w  17  rogare  ex  regere  T 

coepit  T  delatio  milii  uel  T  18  praerogaretnr  t  meus  1. 

ordinationem  T  20  in  om.  w  nescio  quid  (quis  w)  ceperat  Wfi 

nultus]  mnltis  w  21  iustam  petitioncm  T         22  de  om,  w         iudi- 

cio  wfk  23  clamdestino  T,  clandenstino  fi>  identidem]  idem  id 

est  r  24  dilationem  quo  w,  quemque  T  petabatur  T 


Civ  Caecilii  Cjpriani 

digitis  significare  properauit.  ego  quamuis  non  esset  lecta  sen- 
tentia,  et  sic  de  gaudio  dilationis  acceptae  laeto  admodum  corde 
resipisco:  metu  tamen  interpretationis  incertae  sic  tremebam,  ut 
reliquiae  formidinis  cor  exultans  adhuc  toto  pauore  pulsarent^ 
13     Quid  hac  reuelatione  manifestius,  quid  hac  dignatione  feli-» 
cius?  ante  illi  praedicta  sunt  omnia  quaecumque  postmodum 
subsecuta  sunt.  nihil  de  Dei  uerbis  imminutum,  nihil  de  tam 
sancta  promissione  mutilatum.  singula  denique  secundum  quod 
ostensa  sunt  recognoscite.  dilationem  petit  crastini,  cum  de  pas- 
sionis  sententia  cogitaretur,  postulans  ut  res  suas  die  illo  quoio 
inpetrauerat  ordinaret.  hic  dies  unus  significabat  annum,  quo  ille 
post  uisionem  acturus  in  saeculo  fuerat.  nam,  ut  manifestius 
dicam^  eo  die  post  exactum  annum  coronatus  est,  quo  hoc  illi 
ante  annum  fuerat  ostensum.  diem  autem  Domini,  etsi  non  an- 
num  in  diuinis  litteris  legimus,  promissioni  tamen  futurorumis 
debitum  illud  tempus  accipimus.  unde  nihil  interest,  si  nunc  sub 
diei  significatione  solus  annus  ostensus  est,  quia  illud  plenius 
debet  esse  quod  maius  est.  quod  uero  nutu  potius  el  non  sermone 
prolatum  est,  repraesentationi  temporis  seruabatur  sermonis  ex- 
pressio:  solet  enim  tunc  uerbis  quodcumque  proferri,  quotiensso 
quidquid  profertur  impletur.  nam  et  uere  nemo  cognouit  quare 
hoc  ostensum  fuisset,  nisi  post  eodem  die  quo  iduiderat  coronatus 
est.  medio  nihilo  minus  tempore  imminens  passio  pro  certo  onmi- 
bus  sciebatur:  passionis  tamen  dies  certus  ab  eisdem  omnibus 

^  1  non  fi  8,  l,  m.  ^      lecta]  lata  to      2  et  sic  scripsi,  etsi  Twftv      3  reei- 
pisco]  gauderem  v         incerte  tofi,  incerta  T        sicj  est  T        tremebamj 
tenebar  ex  tenebator  w     4  panore]  pari  T     repnlsaret  T,  repulsarent  t 
5  haec  T         7  secuta  to  imminutam]  immatatom  «7         de  om,  T 

8  sanctam  promissionem  T        matilatum  est  /li,  utilatum  et  T,  m.  sed  to 
singula  . . .  recognoscite  add.  ft^  in  marg.  9  delationem  T        10  sen- 

tentia  passionis  cogitaret  w  quo  Tw,  quem  v,  <m.  ft  13  ezactum] 

^      esitum  corr,  in  exitum  anni  fim,  2  quo]  quod  T  hoc  om,  w 

14  autem  diem  t        non  om.  T        16  accepimus  (ly  accipiamus  w        sub 
om,  fi,  sententie  w  17  significationi  T  o£fensus  ft  quia] 

<in&T       18  essc  debet  T       19  prolatum  Wfi,  planatum  T,  ezplanatum  v 
temporis  T  s,  l,  m,  2         seruatur  w^  20  solet]  sed  et  w         21  uere 

nature  w  22  ei  ostensum  v  nisi]  nisi  quia  v  postquam  wfk 

quo  id]  quod  T,  quo  wyi,  23  nihil  hominis  w  pro  certo  om,  w 

ab  omuibus  wav  24  iisdem  v 


Vita.  CV 

quasi  scilicet  ignorantibns  tacebator.  sane  etin  scripturis  tale 
aliquid  inuenio.  nam  Zacharias  sacerdos  promisso  sibi  per  ange- 
lom  filio  qnia  non  crediderat  obmutuit,  ita  ut  de  filii  nomine 
scripturus  potius  quam  relaturus  nutu  tabulas  postularet.  merito 

setUc,  ubi  Dei  nuntius  passionem  antistitis  imminentem  nutu 
potius  expressit,  et  fidem  admonuit  et  sacerdotem  muniuit.  dila- 
tionis  autem  petendae  ratio  de  ordinatione  rerum  et  de  uolunta- 
tis  dispositione  ueniebat.  quae  uero  res  illi  aut  quae  uoluntas 
ordioanda  nisi  ecclesiastici  statusP  summa  accepta  dilatio  est,  ut 

uqoidqoid  circa  pauperum  fouendorum  suprema  iudicia  disponen- 
dum  fiierat  ordinaretur.  et  puto  propter  nihil  aliud,  immo 
nero  propter  hoc  tantum  etiam  indulgenfia  ab  ipsis  qui  eiecerant 
et  qoi  occisuri  erant,  missa  est,  quam  ut  pi*aesens  et  praesentes 
pauperes  nouissimae  dispensationis  extremis  et  ut  plenius  dixe- 

urim  totis  sumptibus  ministraret.  ordinatis  ergo  tam  pie  rebus 
et  sic  uoluntate  disposita  proximabat  dies  crastinus. 

lam  de  Xisto  bono  et  pacifico  sacerdote  ac  propterea  bea-I4 
tissimo  mart^rre  ab  urbe  nuntius  uenerat.  sperabatur  iam  iamque 
camifex  ueniens,  qui  deuota  sanctissimae  uictimae  coUa  per- 

loeuteret:  et  sic  erant  onmes  dies  illi  quotidiana  expectatione 
moriendi,  ut  corona  singulis  posset  adscribi.  conueniebant  interim 
plures  egregii  et  clarissimi  ordinis  et  sanguinis,  sed  et  saeculi 
nobilitate  generosi,  qui  propter  amicitiam  eius  antiquam  secessum 
subinde  suaderent:  et  ne  parum  esset  nuda  suadela,  etiam  loca  in 

1  scilioet  (m,  v,  licet  T  2  nam  et  10,  nam  ^*  T  angelnm 

corr.  in  enangeliam  T  (nan  t)  3  de  filii  nomine  T,  filii  nomen  tofiv 

4  scriptore  w  relatnrus]  relictorus  T  5  ibi  T  nuntins] 

natritos  ft  antestites  T^  antisfcites  t  6  muniuit  om,  Twfif  mon- 

strauit  maiim  7  et  de]  et  T  8  dispositionem  T  nere] 

oon  w  9  summa]  suprema  iccirco  v     ,         dilatio  est]  dilatione  t 

iOcircft]  eeteia  w  fouendorum]  curam  oM,  v,  dispositionem  odA,  w 

supremo  iudicio  wyjv  12  uere  T/ii  etiam  tantum  w  indul- 

genti  T  eiecant  T  (non  t)  13  et  qui  occisuri  erant  om.  T,  et  qui  erant 
occorBi  Wfi  admissa  v  quam  om,  v  et  om.  Wfi  15  notis  t 
minifltrare  T,  releuaret  v  16  et  om,  W(i  pro  uoluntate  dispositis  v 
17  xysto  ^t7,  noto  w  18  ab  urbe  om.  w  sperabatur]  expectabatur  w 
iam  om,  wpL  19  sanctissimi  Wfi  uictimae  om,  Twfi  21  singulis 
possit  T,  posset  singolis  v  22  carissimi  ft  sed  et]  sed  t,  sed  ut  w 
saecoli]  saeculaiifl  T  23  nouilitate  T  24  et  ne  parum  esset]  me 

paroisBet  T  Boadella  fi\  suadebant  T  et  etiam  ^ 


CVI        '  Caecilii  Cjpriani 

quae  secederet  offerebant.  ille  iam  mandam  suspensa  ad  caelnm 
mente  neglexerat  nec  suadelis  blandientibus  adnuebat.  fecisset 
fortasse  tunc  etiam  quod  a  plurimis  et  fidelibus  petebatur,  si  et 
diuino  imperio  iuberetur,  sed  nec  illa  sublimis  tanti  niri  gloria 
sine  praeconio  transeunda  est,  quia  iam  saeculo  tumescente  et  de » 
fiducia  principum  infestationem  nominis  anhelante  ille  seruos 
Dei,  prout  dabatur  occasio,  exhortationibus  dominicis  instruebat 
et  ad  calcandas  passiones  huius  temporis  contemplatione  super- 
uenturae  claritatis  animabat.  uidelicet  tanta  illi  fuit  cupido  ser- 
monis,  ut  optaret  sic  sibi  passionis  uota  contingere,  ut  dum  deio 
Deo  loquitur  in  ipso  sermonis  opere  necaretur. 
15     Et  hi   eraht  quotidiani  actus   destinati  ad  placentem  Deo 
hostiam  sacerdotis,  cum  ecce  proconsulis  iussu  ad  hortos  eius 
(ad  hortos,  inquam,  quos  inter  initia  fidei  suae  uenditos  et  de  Dei 
indulgentia  restitutos  pro  certo  iterum  in  usus  pauperum  uen- 1* 
didisset,  nisi  inuidiam  de  persebutione  uitaret)  cum  militibus  suis 
princeps  repente  subitauit,  immo  ut  uerius  dixerim  subitasse  se 
credidit.  unde  enim  posset  tamquam  improuiso  impetu  mens 
semper  parata  subitari?  processit  ergo  iam  certus  expungi  quod 
diu  fuerat  retardatum,  processit  animo  sublimi  et  erecto,  hilari-  2» 
tatem  praeferens  uultu  et  corde  uirtutem.  sed  dilatus  in  crasti- 
num  ad  domum  principis  a  praetorio  reuertebatur,  cum  subito 
per  Carthaginem  totam  sparsus  rumor  increbuit  productum  esse 

1  sederet  w  oflTerebat  T  ille  nero  t;  2  mente]  me  T 

neglexerant  T  blandientium  w  3  fortasset  T'  etiam  om.  w 
pluribus  t  et  fidelibus]  fidelibus  w^i,  4  iubebatur  T  illi  w 

sublimi  T  5  praeconia  T  quia]  qui  t  et  de]  de  T  6  in- 

festinatione  TWj  infestinationem  /tt  cristi  nominis  w  annelente  w 
seruus  T  7  occasione  T  9  fuit  illi  w  sacri  cupido  v 

10  nota  passionis  w  contingeret  T^  de  om.  u7/x  11  dno  T 

negaretur  T     •      12  et  ii  erant  ft,  et  ierant  T  dei  T  13  sacer- 

dotis  cum  om.  wa  proconsuli  (i  bortus  T,  ortos  (t  14  ad  om.  t 
de  dei  T,  dei  wfiv  15  certu  T  usu  T  16  inuidia  fi,  inquam  T 
17  repente]  referente  fir  se  om.  T  19  semper  om,  T  prae- 

parata  T,  pauitans  w  20  diu  om,  w  sublimis  Wfi.  et  om,  Tw 
erecto  wa,  secreto  T         bilari  tamen  t  21  proferens  w  ultus  T 

(uultus  t)  corde]  sorde  T  uirtutis  t  22  ad  dominum]  ad- 

modum  w  reuertabatur  f/i,  reuerebatur  w,  reuertebat  T  23  in- 

crepuit  Twa  esse  prodictum  w 


Vita.  CVII 

iam  Thascium,  quem  praeter  celebrem  gloriosa  opinione  notitiam 
etiam  de  commemoratione  praeclarissimi  operis  nemo  non  noue- 
rat.  concurrebant  undique  uersum  omnes  ad  spectaculum^  nobis 
pro  deuotione  fidei  gloriosum,  gentilibus  et  dolendum.  receptum 

seum  tamen  et  in  domo  principis  constitutum  una  nocte  continuit 
custodia  delicata,  ita  ut  conuiuae  eius  et  cari  in  contubernio  ex 
more  fnerimus.  plebs  interim  tota  sollicita  ne  per  noctem  aliquid 
sine  conscientia  sui  fieret  ante  fores  principis  excubabat.  con- 
cessit  ei  tunc  diuina  bonitas  uere  digno,  ut  Dei  populus  etiam  in 

losaceTdotis  passione  uigilaret.  forsitan  tamen  quaerat  aliquis, 
quae  causa  fuerit  a  praetorio  reuertendi  ad  principemP  et  uolunt 
hoc  scilicet  quidam  de  suo  tunc  proconsulem  noluisse.  absit  ut 
in  rebus  diuinitus  gestis  segnitiem  siue  fastidium  procousulis 
conquerar.   absit  ut  malum  hoc  intra  conscientiam  religiosae 

umentis  admittam,  ut  de  tam  beatissimo  martyre  ructus  hominis 
indicaret.  sed  cra^tinus  dies  ille  quem  ante  annum  dignatio 
diuina  praedixerat  uere  crastinus  esse  debebat. 

Inluxit  denique  dies  alius,  ille  signatus,  ille  promissus,  ille  1( 
diuinus,  quem  si  tyrannus  ipse  differre  uoluisset,  numquam 

a»prorftus  ualeret:  dies  de  conscientia  futuri  martyris  laetus  et 
discussis  per  totum  mundi  ambitum  nubibus  claro  sole  radiatus. 
egressus  est  domum  principis,  sed  Christi  et  Dei  princeps  et 
agminibus  multitudinis  mixtae  ex  omni  parte  uallatus  [est].  sic 
autem  comitatui  eius  infinitus  exercitus  adhaerebat,  quasi  ad 

25  expugnandam  mortem  manu  facta  ueniretur.  eundi  autem  inter- 
foit  transitus  stadii.  bene  uero  et  quasi  de  industria  factum,  ut 
et  locum  congruentis  certaminis  praeteriret,  qui  ad  coronam 
iustitiae  consummato  agone  currebat.  sed  ubi  ad  praetorium 
nentum  est,  nondum  procedente  proconsule  secretior  locus  datus 


1  iam  T  s.  h,  om.  w  tassium  fiy  tasium  w  de  gloriosa  fort, 

notitia  T  2  proclarissimo  w  3  concorrebant]  ch.  currebat  T 

oetsus  V  4  deuotione]  diuinatione  T  gloriosissimi  w  genti- 

bus  T  et]  etiam  fi  dolendum]  reliqua  desftnt  in  Tt;  add.  t: 

£xplicit  de  uita  Cecilii  OTprlani  antistitis  5  onm]  enim  w  6  con- 

uiuae  eius]  eis  fo        ex  more]  comites  ex  more  w        8  sui  om.  w        9  ei] 
euim  wa  diuina  tunc  fi  12  proconsule  wfi^  13  segnitiam  n, 

senitiam  w  14  conquerar]  consequar  ft         hoc  ut  malum  w         15  ut 

de]utio  16quemom.  to  2(Xlaetus]  iectus  «  22  est  om.  w 

23  est  indim  26  uere  wti  29  secertior  w 


(jviii    ^  Caecilii  Cypriani 

est.  illic  cum  post  iter  longnm  nimio  sudore  madidatus  sederet 
(sedile  autem  erat  fortuito  linteo  tectum,  ut  et  sub  ictu  passionis 
episcopatus  honore  frueretur),  quidam  ex  tesserariis  quondam 
Ghristianus  res  suas  obtulit,  quasi  uellet  ille  uestimentis^  suis 
humidis  sicciora  mutare:  uidelicet  nihil  aliud  in  rebus  oblatiss 
ambiebat;  quam  ut  proficiscentis  ad  Deum  martyris  sudores  iam 
sanguineos  possideret.  cui  ille  respondit  et  dixit :  'medellas  ad- 
'  hibemus  querelis,  quae  hodie  forsitan  non  erunt^  mirum,  si  con- 
tempsit  laborem  corpore,  qui  mortem  mente  oontempserat?  quid 
plura?  subito  proconsuli  nuntiatus  est.  producitur  admoueturw 
interrogatur  de  suo  nomine:  se  esse  respondit.  et  hactenus  uerba. 

17  Legit  itaque  de  tabula  iam  sententiam  iudei  quam  nuper 
ifl  uisione  non  legerat,  sententiam  spiritalem  non  temere  dicen- 
dam,  sententiam  episcopo  tali  et  tali  teste  condignam,  senten- 
tiam  gloriosain;  in  qua  dictus  est  sectae  signifer  et  inimicusi» 
deorum,  et  qui  suis  futurus  esset  ipse  documento  et  quod  san- 
guine  eius  inciperet  disciplina  sanciri.  nihil  hac  sententia  plenius, 
nihil  uerius.  onmia  quippe  quae  dicta  sunt,  licet  a  gentili  dicta, 
diuina  sunt.  nec  mirum  utique  cum  soleant  de  passione  pontifices 
prophetare.  signifer  fuerat,  qui  de  ferendo  signo  Christi  docebat:» 
inimicus  deorum,  qui  idola  destruenda  mandabat:  documento 
autem  suis  fuit,  qui  multis  pari  genere  secuturis  prior  in  pro- 
uincia  martyrii  primitias  dedicauit.  sanciri  etiam  coepit  eius 
sanguine  disciplina  sed  martyrum,  qui  doctorem  suum  imitatione 
gloriae  consimilis  aemulati  ipsi  quoque  disciplinam  exempli  sui  >& 
proprio  cruore  sanxerunt. 

18  Et  cum  exiret  praetorii  fores,  ibat  comes  militum  turba: 
et  ne  quid  in  passione  deesset,  centuriones  et  tribuni  latus  texe- 
rant.  ipse  autem  locus  conuallis  est,  ubi  pati  contigit,  ut  arbori- 

1  iter  om,  fi,  inter  to         2  sedile]  sed  iUe  w         3  honore]  horrore  w 
tessarus  w^  theBsariis  p,  sed  ariis  sup,  anris  m.  U       qnodam  to       4  qnasi] 
quem  to       5  inutaret  tncUim       qni  nideUcet  v,  viito       6  nt]  si  v       iam] 
mfjk       9  contempserat]  oonspezerat  fi       10  snbito]  sabbato  w,  salnto  fi* 
11  interrogatns  (i       13  ^enten  spnalem  w       14  consignam  w       15  sectae 
snae  fi  16  et  qni]  qni  w  et  exp.  (i  1,7  incipere  d.  senciri  w 

18  dncta  ^*  20  etiam  prophetare  W(i  et  qni  w  21  qni] 

qnod  fu  24  sed  tc,  sed  ad  ^  25  cnmsimilis  emnhuiti  fi         26  se 

sanxemnt  (i^  29  connaUis  scripsi,  qni  nallis  w,  qnalis  (i,  aeqnalis  v 


Vita.  CIX 

bns  ex  onmi  parte  densatis  sublime  spectaculum  praebeat.  at  per 
eooTmitatem  spatii  longioris  uisu  denegato  uel  per  confusam 
Dimis  tnrbam  personae  fauentes  in  ramos  arborum  repserant,  ne 
uel  hoc  illi  negaretur,  ut  ad  Zacchaei  similitudinem  de  arboribus 

soideretur.  sed  iam  ligatis  per  manus  suas  oculis  moram  carnificis 
urgere  temptabat,  cuius  munus  est  ferrum^  et  labente  dextera 
gladium  uix  trementibus  digitis  circuibat;  donec  ad  perpetran- 
dam  pretiosi  uiri  mortem  clarificationis  hora  matura'  centurionis 
mannm   concesso  desuper  uigore  firmatam  permissis  tandem 

itniribus  expediret.  o  beatum  ecclesiae  populum  qui  episcopo  suo 
talibus  et  oculis  pariter  et  sensibus  et  quod  est  amplius  publicata 
aoce  compassus  est  et,  sicut  ipso  tractante  semper  audierat,  Deo 
indice  coronatus  est.  quamuis  enim  non  potuerit  euenire  quod 
optabant  uota  communia^  ut  consortio  paris  gloriae  simul  plebs 

jtota  pateretur:  quicumque  sub  Christi  spectantis  oculis  et  sub 
auribus  sacerdotis  ex  animo  pati  uoluit,  per  idoneum  uoti  sui 
testem  legationis  quodammodo  litteras  ad  Deum  misit. 

Sic  consummata  passione  perfectum  est,  ut  Cyprianus  qui  11^ 
bonorum  omnium  fuerat  exemplum  etiam  sacerdotales  coronas 

31  in  Afirica  primus  imbueret,  quia  et  talis  esse  post  apostolos 
prior  coeperat.  ex  quo  enim  Carthagini  episcopatus  ordo  numera- 
tur,  namquam  aliquis  quamuis  ex  bonis  et  sacerdotibus  ad  pas- 
sionem  uenisse  memoratur.  licet  semper  Deo  mancipata  deuotio 
dicatis   hominibus  pro  martyrio  deputetur,  Cypriapus  tamen 

«etiam  ad  perfectam  coronam  Domino  consummante  profecit:  ut 
in  ciuitate  ipsa,  in  qua  taliter  uixerat  et  in  qua  prior  fecerat 
multa  praeclara  prior  et  sacerdotii  caelestis  insignia  glorioso 
cmore  decoraret.  quid  hoc  loco  faciam?  inter  gaudium  passionis 
et  remanendi  dolorem  in  partes  diuisus  animus  et  angustum 

1  deiisati&  ex  B6  densalis  (im.  2  at  om,  fi,  ad  w,  sed  v  2  nel 

per  n,  per  v  3  personae]  praessnre  tofjk  repserant  fi,  respirant  w 

4  negaret  w  zachei  ^  5  uiderent  fort.  6  et]  etiam  w  laben- 
tem  dexteram  ft  8  hora]  ora  fi,  11  talis  fi,  tali  v  et  qnod] 

quod  ft         esb  fis.l.m.  2        publica  w         12  ipso  om.  w         14  nota] 
oita  w        nt]  et  w         pari  w        15  et  snb]  sub  w         17  legationi  w 
19  saoerdotalis  wfu         corone  w        20  et  om.  ft^         22  et  bonns  et  ex  fi, 
et  bonis  w  23  mansipata  w  25  perfecit  /u.  26  in  qua  taliter 

u.  e.  L  q.  prior  om,  fi,  prior  om.  w  27  et]  etiam  v 


Cx  '  Caecilii  Cypriani 

nimis  pectus  affectus  duplices  onerant.  dolebo  quod  non  comes 
fuerim?  sed  illius  uictoria  triumphanda  est.  de  uictoria  trium- 
phabo?  sed  doleo  quod^  comes  non  sim.  uerum  uobis  tamen  et 
simpliciter  confitendum  est,  quod  et  uos  scitis,  in  hac  me  fuisse 
sententia.  multum  ac  nimis  multum  de  gloria  eius  exulto,  plus  s 
tamen  doleo  quod  remansi. 


ACTA  PROCONSVLARIA. 

1     Imperatore  Valeriano  quartum  et  Gallieno  tertium  consulibus 
tertio  kalendarum  Septembrium  Carthagine  in  secretario  Pater- 
nus  proconsul  Cypriano  episcopo  diiit:  sacratissimi  imperatores  w 
Yalerianus  et  Gallienus  litteras  ad  me  dare  dignati  sunt,  quibus 
praeceperunt  eos  qui  Romanam  religionem  non  colunt,  debere 
Bomanas  caeremonias  recognoscere.  exquisiui  ergo  de  nomine 
tuo,  quid  mihi  respondes?  Cyprianus  episcopus  dixit:  Christia- 
nus  sum  et  episcopus.  nuUos  alios  deos  noui,  nisii» 
unum  et  uerum  Deum,  qui  fecit  caelum  et  terram, 
mare  et  quae  sunt  in  eis  omnia.  huic  Deo  nos  Chri- 
stiani  deseruimus:  hunc  deprecamur  diebus  ac  nocti- 
bus  pro  nobis  et  pro  omnibus  hominibus  et  pro  in- 
columitate  ipsorum  imperatorum.  Patemus  proconsulw 
dixit:  in  hac  ergo  uoluntate  perseueras?  Cyprianus  episcopus 
respondit:  bona  uoluntas,  quae  Deum  nouit,  immutari 
non  potest.  Paternus  proconsul  dixit:  poteris  ergo  secundum 
praeceptum  Valeriani  et  Gallieni  exsul  ad  urbem  Curubitanam 
proficisci?  Cyprianus  episcopus  dixit:  proficiscor.  Paternus» 
proconsul  dixit:  non  solum  de  episcopis,  uerum  etiam  de  presby- 
teris  mihi  scribere  dignati  sunt.  uolo  ergo  scire  ex  te,  qui  sint 
presbyteri  qui  in  hac  ciuitate  consistunt.  Cyprianus  episcopus 
respondit:    legibus   uestris   bene   a^que   utiliter   cen- 

1  dolebo]  docebo  w  bdeto  8.1.  m,  S,  — 

Incipit  passio  einsdem  (einsdem  pasaio  E)  Cypriani  ex  die  qna  mar- 
tyrium  Cyprianns  tulit :  ordo  antem  martyrii  (martyrum  M)  bac  lectione 
demonstratur  et  declaratur:  Cum  Cyprianus  sanctus  martyr  electns 
a  Deo  de  ciuitate  Curubitana  (cf.  c.  2)  etc.  EM,  — 


Acta  Proconsularia  CXI 

suistis  delatores  non  esse.  itaque  detegi  et  deferri 
a  me  non  possunt.  in  ciuitatibus  autem  suis  in- 
aenientur.  Fatemus  proconsul  dixit:  ego  hodie  in  hoc  loco 
exqmro.   Cyprianus  dixit:  cum  disciplina  probibeat,  ut 

squis  se  ultro  offerat  et  tuae  quoque  censurae  hoc 
displiceat,  nec  offerre  se  ipsi  possunt,  sed  a  te  ex- 
quisiti  inuenientur.  Faternus  proconsul  dixit:  a  me  in- 
nenientur.  et  adiecit:  praeceperunt  etiam,  ne  inaliquibus  locis 
conciliabula  fiant  nec  coemeteria  ingrediantur.  si  quis  itaque  hoc 

ittamsalubrepraeceptumnonobseruauerit,  capiteplectetur.  Cypria- 
nns  episcopos  respondit:  fac  quod  tibi  praeceptum  est. 

Timc  Faternus  proconsul  iussit  beatum  Cyprianum  episcopum  2 
in  exilium  deportari.  cumque  diu  ibidem  moraretur,  successit 
Aspasio  Fatemo  proconsuli  Qalerius  Maximus  proconsul,  qui 

usanctum  Cyprianum  episcopum  ab  exsilio  reuocatum  sibi  iussit 
praesentari.  cumque  Cyprianus  sanctus  martyr  electus  a  Deo  de 
ciuitate  Curubitana,  in  qua  exsilio  ex  praecepto  Aspasii  Faterni 
tunc  proconsulis  datus  fuerat,  regressus  esset,  ex  sacro  praecepto 
in  suis  hortis  manebat  et  inde  quotidie  sperabat  ueniri  ad  se, 

nsicut  illi  ostensum  fuerat:  et  cum  illic  demoraretur,  repente 
idibus  Septembris  Tusco  et  Basso  consulibus  uenemnt  ad  eum 
principes  duo,  unus  strator  officii  Galeri  Maximi  proconsulis  qui 
Aspasio  Faterao  successerat  et  alius  equistrator  a  custodiis  eius- 
dem  officii.  qui  et  in  curriculum  eum  leuauerunt  in  medioque 

55  posuerunt  et  in  Sexti  perduxerunt,  ubi  idem  Galerius  Maximus 
proconsul  bonae  ualitudinis  recuperandae  gratia  secesserat.  et  ita 

13  exiliam]  cf.  Augustini  serm,  309  17  curubitan  3f,  cueurbi* 

tana  E  in]  an  E,  ex  M  ex  om.  v  aspasiij  ];^si  EM 

18  proconsulis]  clarissimi  uiri  add,  EM  fuerat  regressus  esset]  esset 

regressus  EM  sacro  rescripto  specialiter  hoc  et  personaliter  remisso 

EM  19  suis  sms  E  et  EM  et  AugiMtinus  l  c.  n.  2,  am.  v 

inde  qnotidie  sperabat  ueniri  ad  se  sicut  ostensum  illi  erat  Augustinus,  ad 
diem  omnibns  neniri  sicut  ei  ostensum  erat  sperabat  EM  20  et]  idem 

EM  derepente  EM  21  septembribus  EM  thusco  E, 

Fusco  Baranius  22  galerii  v  proconsulis  clarissimi  uiri  EM 

qui  . . .  offidi  qni  am.  EM  24  leuauerunt  Ajtgust,  l  c.  n.  3,  inposuerunt 
EM  in  medioque  posuerunt]  ambo  eum  teguerunt  EM  25  per- 

duienmt]  tnlemnt  EM  26  prbconsule  bono  M  et  ita]  eundem- 

que  EM 


CXII  Caecilii  Cypriani 

idem  Galerius  Maximus  proconsul  in  aliam  diem  Cyprianum  sibi 
reseruari  praecepit.  et  eo  tempore  beatus  Gyprianus  ductus  ad 
principem  et  stratorem  eiusdem  officii  GraleriiMaximi  proconsulis 
clarissimi  uiri  secessit,  et  in  hospitio  eius  cum  eo  in  uico  qui 
dicitur  Satumi  inter  Veneream  et  Salutariam  mansit.  illuc  uni-  5 
uersus  populus  fratrum  conuenit.  et  cum  hoc  sanctus  Cyprianus 
comperisset,  custodiri  puellas  praecepit,  quoniam  omnes  in  uico 
ante  ianuam  hospitii  principis  manserant. 

3  Et  ita  altera  die  octaua  decima  kalendarum  Octobrium  mane 
multa  turba  conuenit  ad  Sexti  secundum  praeceptum  Galeriio* 
Maximi  proconsulis.  et  ita  idem  Galerius  Maximus  proconsul 
eadem  die  Cyprianum  sibi  oflferri  praecepit  in  atrio  Sauciolo 
sedenti.  cumque  oblatus  fuisset,  Galerius  Maximus  proconsul 
Cypriano  episcopo  dixit:  tu  es  Thascius  Cyprianus?  Cyprianus 
episcopus  respondit:  ego  sum.  Galerius  Maximus  proconsulw 
dixit:  tu  papam  te  sacrilegae  mentis  hominibus  praebuisti? 
Cyprianus  episcopus  respondit.  ego.  Galerius  Maximus  proconsul 
dixit:  iusserunt  te  sacratissimi  imperatores  caeremoniari.  Cypria- 
nus  episcopus  dixit:  non  facio.  Galerius  Maximus  ait:  consule 
tibi.  Cyprianus  episcopus  respondit:  fac  quod  tibi  ptaecep-» 
tum  est.  in  re  tam  iusta  nulla  est  consultatio. 

4  Galerius  Maximus  coUocutus  cum  concilio  sententiam  uix  et 
aegre  dixit  u,erbis  huiusmodi:  diu  sacrilega  mente  uixisti  et 


1  proconsnle  M;  uir  clarissiimis  add.  EM  alia  die  id  est  (idem  M) 

crastina  afferri  sibl  praecepit  (praecipit  M)  et  ita  idem  Ciprianus  cum  prin- 
cipe  et  stratore  officii  maximi  EM  4  eo  uico  satumi  inter  uenariam 

(uenaria  ex  ueneria  E)  et  salutaria  EM  5  illuc]  illic  anto  ianuam 

EM  6  conuenit]  mansit  EM  sanctus  om,  EM  7  custodiri 

.August.  l.  c.  n.  4  et  Fulgent  serm.  6,  castigari  Jf,  et  castigari  E  in 

uico  omnes  ante  ianuas  hospicio  principis  iacebant  EM  9  die]  die  id 

est  EM  10  turba  conuenit  om.  EM  galleri  M  11  pro- 

consulis  clarissimi  uiri  EM  et  ita  . . .  praecepit  om.  EM  12  in 

atrio  Sauciolo]  in  atrio  sedentis.  obuoluto  (obuoluato  M)  et  sauciolo  oblatns 
est  EM;  cf.  Conc.  Matiscon.  II  c.  19:  ut  ad  locum  ezaminationis  reorum 
nullus  clericus  accedat  neque  intersft  atrio  Sauciolo  13  cumque  0. 

fuisset]  qup  obolato  idem  EM         .proconsul  clahssimus^uir  E,  proconsule 
durissimus  uir ilf       14: taos  ...  1.16  dixit om.  EM       16 papatem EM 
hominibus  E,  omnibus  M         17  cyprianus  dizit  ego  EM        galerius  . . . 
l.  21  consultatio  om.  EM  22  proconsul  locutus  E,  proconsule  con- 

locutus  M  ct  om.  f> 


Acta  proconsalaria.  CXIU 

plnrimos  nefariae  tibi  conspirationis  homines  adgregasti  et  inimi- 
com  te  diis  Bomanis  et  religionibus  sacris  constituisti,  nec  te 
pii  et  sacratissimi  principes  Yalerianus  et  Oallienus  Augusti  et 
Yaleriaims  nobilissimus  Caesar  ad  sectam  caeremoniarum  suarum 

:reaocare  potuerunt.  et  ideo  cum  sis  nequissimorum  criminum 
anctor  et  signifer  deprehensus,  eris  ipse  documento  his  quos 
scelere  tno  tecum  adgregasti:  sanguine  tuo  sancietur  disciplina. 
et  Us  dictis  decretum  ex  tabella  recitauit:  Thascium  Cypria- 
nom  gladio  animaduerti  placet.  Cyprianus  episcopus  dixit:  Deo 

Mgratias. 

Post  hanc  uero  sententiam  turba  fratrum  dicebat:  et  nos  cum  S 
ipao  decollemur.  propter  hoc  tumultus  fratrum  exortus  est  et 
multa  tnrba  eum  prosecuta  est.  et  ita  idem  Cyprianus  in  agrum 
Sexti  productus  est  et  ibi  se  lacema  byrro  expoliauit  et  genu  in 

nterra  flexit  et  in  orationem  se  Domino  prostrauit.  et  cum  se  dal- 
matica  exspoliasset  et  diaconibus  tradidisset,  in  linea  stetit  et 
ooepit  spicolatorem  sustinere.  cum  uenisset  autem  spiculator, 
iussit  suis  ut  eidem  spiculatori  uiginti  quinque  aureos  darent. 
linteamina  uero  et  manualia  a  fratribus  ante  eum  mittebantur. 

ftpostea  uero  beatus  Cyprian,U8  manu  sua  oculos  sibi  texit.  qui  cum 
lacinias  manuales  ligare  sibi  non  potuisset,  lulianus  presbyter  et 
lolianus  subdiaconus  ei  ligauerunt.  ita  beatus  Cyprianus  passus 
est,  eiusque  corpus  propter  gentilium  curiositatem  in  proximo 
positum  est.  inde  per  noctem  sublatum  cum  cereis  et  scolacibus 

sad  areas  Macrobii  Candidiani  procuratoris,  quae  sunt  in  uia 
Mappaliensi  iuxta  piscinas,  cum  uoto  et  triumpho  magno  de- 
ductum  est.  post  paucos  autem  dies  Oalerius  Maximus  proconsul 
decessit. 


1  tibi  nefariae  EM       2  post  inimicum  te  praedpit  EM:  coiistitaisti 
religionibas  sacris  EM^  sacris  legibos  v  nec  te]  te  M,  recte  E 

3  et  sdssimi  principes  nostri  EM  4  caesar  secta  felicissimorom  tem 

p«nim  snonun  obdurati  faroris  ad  cerimonias  percolenda^  bonamque  men- 
tem  habendam  tanto  tempore  (non  add.  E)  potnerant  te  (te  om.  M)  reaocare 
et  Ideo  qaod  neqaissimi  criminis  aactor  et  signifer  deprehcnsus  es  qao 
(qaos  M)  ta  scelere  docaisti  ipso  docamento  at  qaoniam  tao  adnita  (adi- 
oita  M)  doraait  sacrilega  contamacio  tao  sangaine  sancietar  (sangietur  M) 
disdplina  et  decretam  ez  tabella  recitaait:  Thasciom  Cyprianom  gladio 
animadaerti  placet  EXPLICIT  PASSIO  CYPRIANI  EM.  — 
m.  h 


CXIV 


•  Passus  est  autem  beatissimus  Cyprianus  martyr  die  octaua 
decima  kalendarum  Oetobrium  sub  Valeriano  et  Qallieno  impera- 
toribus  regnante  uero  Domino  nostro  lesu  Ghristo,  eui  est  honor 
ot  gloria  in  saecula  saeculorum.  amen. 


INDEX  OPERVM 

quae  duobus  fasciculis  et  appendice  continentur. 

Fasc.  I                     LIBELLI:                               .  ^^ 

I  Ad  Donatun^ 3 

n  Quod  idola  dii  non  sint 19 

ni  Ad  Quirinum  (Testimoniorum  libri  tres)     ....  35 

IV  De  habitu  uirginum 187 

V  De  catholicae  ecclesiae  unitate 209 

VI  De  lapsis 237 

Vn  De  dominica  oratione 267 

Vm  De  mortalitate 297 

IX  Ad  Fortunatum  (De  exhortatione  martyrii) ....  317 

X  Ad  Demetrianum *  351 

XI  De  opere  et  eleemosynis 373 

Xn  De  bono  patientiae 397 

Xni  De  zelo  et  liuore 419 

XIV  Sententiae  episcoporum  de  haereticis  baptizandis  .    .  435 


Fasc.  II  EPISTVLAE: 

1  Cyprianus  presbyteris  . . .  Furnis  consistentibus :  Gra- 

uiter  conmoti  etc 465 

2  Cyprianus  Eucratio:  Pro  dilectione 467 

3  Cyprianus  Bogatiano:  Grauiter  et  dolenter     ....    469 


cxv 

4  Cyprianus  Caecilios  . .  Pomponio:  Legimus  litteras  tuas 

frater  carissime  quas  per  Paconium 472 

5  Cyprianus  presbyteris  et  diaconibus:  Saluto  uos  in- 

columis 478 

6  Cyprianus  Sergio  et  Bogatiano:  Saluto  uos  f.  c.  optans  480 

7  Gyprianus  presbyteris  et  diaconibus :  Saluto  uos  f.  c.  per  484 

8  P    ?     :  Didicimus 485 

9  Cyprianus  presbyteris  et  diaconibus  Bomae:  Cum  de 

eicessu 488 

10  Cyprianus  martyribus  et  confessoribus :  Exulto  laetus  .  490 

11  Cyprianus  presbyteris  et  diacenibus :  Quamquam  sciam 

f.  c.  pro 495 

12  Cyprianus  presbyteris  et  diaconibus:  Quamquam  sciam 

uos 502 

13  Cyprianus  Eogatiano  presbytero :  Et  iam  pridem     .    .  504 

14  Cyprianus  presbyteris  et  diaconis:  Optaueram    .    .    .  509 

15  Cyprianus  martyribus  et  confessoribus:  SoUicitudo  513 

16  Cyprianus  presbyteris  et  diaconis:  Diu  patientiam  .    .  517 

17  Cyprianus  fratribus  in  plebe:  Ingemescere     ....  521 

18  Cyprianus  presbyteris  et  diaconibus:  Miror    ....  523 

19  Cyprianus  presbyteris  et  diaconibus :  Legi  litteras  uestras 

f.  c.  quibus 525 

20  Cyprianus  presbyteris  et  diaconibus  Bomae:  Quoniam 

conperi 527 

21  Celerinus  Ludano:  Haec  cum  tibi 529 

22  Lncianus  Celerino:  Accepi  litteras  tuas  domine  .    .     .  533 

23  Vniuersi  confessores  Cypriano:  Scias  nos 536 

24  Caldonius  Cypriano:  Necessitas  temporis  .     .     .    .    .  536 

25  Cyprianus  Caldonio:  Accepimus  litteras 538 

26  Cyprianus  presbyteris  et  diaconibus:  Dominus  loquitur  539 

27  Cyprianus  presbyteris  et  diaconibus  Bomae:  Factis  ad 

uoslitteris  (wetPost  factas  . .) 540 

28  Cyprianus  Moysi  et  Maximo  presbyteris:  Oloriam  lidei  545 

h* 


CXVI 

29  Cyprianus  presbyteris  et  diaconibus:  Ne  quid  conscien- 

tiam    .    .    -. 547 

30  Presbyteri  et  diaconiEomaeCypriano:  Quamquam  bene  549 

31  Moyses  et  Maximus  . . .  Cypriano:  Inter  uarios  •    .    •  557 

32  Cyprianus  presbyteris  et  diaconibus :  Quales  litteras    .  565 

33  (Cyprianus  lapsis) :  Dominus  noster 566 

34  Cyprianus  presbyteris  et  diaconibus:  Integre      .    .    .  568 

35  Cyprianus  presbyteris  et  diaconibus  Bomae:  Et  dilectio  571 

36  Presby teri  et  diacones  Bomae  Cypriano :  Cum  perlegisse- 

mus 572 

37  Cyprianus  Moysi  et  Maximo:  Et  cunctos 576 

38  Cypriaiius  presbyteris  et  diaconibus:  In  ordinationibus 

clericis 579 

39  Cyprianus  presbyteris  et  diaconis:  Agnoscenda  .    .    .  581 

40  Cypriauus  presbyteris  et  diaconibus:  Nuntiandum  .    .  585 

41  Cyprianus  Caldonio  et  Herculano:  Vehementer  con- 

tristatus 587 

42  Caldonius  cum  Herculano  . . . :  Abstinuimus  ....  590 

43  Cyprianus  plebi:  Quamquam  f.  c.  Virtius 590 

44  Cyprianus  Comelio:  Venerunt  ad  nos 597 

45  Cyprianus  Comelio:  Quod  seruis  dei 599 

46  Cyprianus  Maximo  et  Nicostrato:  Cum  frequenter  .    .  604 

47  Cyprianus  Cornelio :  Et  religiosum / . '  .  605 

48  Cyprianus  Comelio :  Legi  litteras  tuas  f.  c.  quas  per  Pri- 

mitiuum 606 

49  Comelius  Cypriano:  Quantam  sollicitudinem  .    .    •    .  608 

50  Comelius  Cypriano :  Ne  quid  minus 613 

51  Cyprianus  Comelio:  Et  egisse  nos 614 

52  Cyprianus  Cornelio:  Et  cum  diligentia 616 

53  Maiimus  Vrbanus  . .  Cypriano :  Certi 620 

54  Cyprianus  Maiimo  Vrbano  . . :  Lectis  litteris     ...  621 

55  Cyprianus  Antoniano :  Accepi  primas    .,..•.  624 

56  Cyprianus  Fortunato  Ahymmo  . . :  Scripsistis  mihi     .  648 
67  Cyprianus  Liberalis  . . .  Comelio :  Statueramus  •    •    • .  650 


cxvn 

pag. 

58  CyprianusplebiThibari:  Cogitaueram 656 

59  Cypriaiiiis  Comelio:  Legi  litteras  toas  t  c.  qnas  per 

Satnrum .  666 

60  Cyprianus  Comelio:  Cognouimus 691 

61  CyprianusLucio:  Etnuper 695 

62  Cyprianus  lanuario  Maiimo  . . :  Cum  maximo    .    .    .  698 

63  Cyprianus  Caecilio:  Quamqnam  sciam  f.  c.  episcopos   .  701 

64  Cyprianus  . . .  Pido:  Legimus  litteras  tuas  f.  c.  quibns  717 

65  Cyprianus  Epicteto  . . :  Grauiter  et  dolenter  motns .     .  721 

66  CyprianusPlorentio:Ego  te 726 

67  Cyprianus  Caecilius  Primus  . . .   Felici  . . . :  Cum  in 

nnum 735 

68  Cyprianus  Stephano:  Panstinns 744 

69  Cyprianus  Mj^o:  Pro  tuareligiosa 749 

70  Cyprianus  Liberalis  . . .  lanuario  Satumino  . . :  Cum 

simnl  in  concilio 766 

71  CyprianusQuinto:Betulit 771 

72  CyprianusStephand:  Ad  quaedam 775 

73  Cyprianns  lubaiano:  Scripsisti  mihi  f.  c.  desiderans.    .  778 

74  Cyprianus  Pompeid:  Quamquam  plene  ea 799 

75  Pirmilianus  Cypriano :  Accepimus  per  Bogatianum  .    .  810 

76  Cyprianns  Nemesiano  Pelici  . . :  Qloria  quidem  uestra..  827 

77  Nemeaianus  Datiuus  . .  Cypriano:  Semper  magnis  .     .  834 

78  Lncins  . . .  Cypriano:  Exultantibns  nobis  .    .'   .    .    .  836 

79  Pelii  lader  . .  Cypriano:  Besalutamus 838 

80  Cyprianns  Snccesso:  Vt  non  nobis 839 

81  Cyprianns  ptesbyteris  et  diaconis:  Cumperlatum    .    .  841 


Appendii.  OPESA  SPVBIA: 

I  De  spectaculis 3 

II  De  bono  pndicitiae 13 

in  De  laude  martyrii 26 

lY  Ad  Nonatianum 52 


CXVIII 

V  De  rebaptismate 69^ 

VI  De  aleatoribus 92 

YII  De  duobus  montibus  (De  montibus  Sina  et  Sion)  104 

Vin  Ad  Vigilium  episcopum  de  ludaica  incredulitate     .  119 
IX  Aduersus  ludaeos  (qui  insecuti  sunt  dominum  nostrum 

lesum  Christum) 133 

X  OratioI:Hagios 144 

XI  OratioII:  Domine  sancte 146 

Xn  De  duodecim  abusiuis  saeculi 152 

Xni  De  singularitate  clericorum 173 

XIV  De  duplici  martyrio  ad  Fortunatum 220 

XV  De  Pascha  computus 248 

XVI  Epistulae 

1  Donatus  Cypriano:  Credo  te 272 

2  Cornelius  Cypriano:  Dilectionis '  .  272 

3  Cyprianus  plebi  Carthagini:  Qratias    ....  273 

4  Cyprianus  Turasio:  Caritatis 274 

XVII  Carmina 

1  Genesis:  Principio  dominus 283 

2  Sodoma:  lam  deus  omnipotens  ...%..  289 

3  De  lona:  Post  Sodomum  et  Qomorum ....  297 

4  Ad  senatorem  ex  Christiana  religione  ad  idolo- 

rum  seruitutem  conuersum:  Cum  te    .    .    .    .  302 

5  DePascha:  Est  locus 305 

6  Ad  Flauium  Felicem  de  resurrectione  mortuo- 
rum:  Qui  mihi  ruricolas 308 

Indices , 327 


CXIX 


Tabnla  numeronun  quibus  singulae  epistnlae  in  reliquis 
editionibus  insignitae  sunt. 


fMit. 
^dobonensis 
(=  Oxoniensis) 

Bigalt. 
Balnz. 

et 

PameL 

Bemb.           „      ^ 

1 

66 

I    9 

2 

61 

110 

3 

65 

m  9 

4 

62 

111 

5 

•  4 

5 

V   2 

6 

81 

IV    1 

7 

36 

III  24 

8 

2 

3 

deest 

9 

3 

4 

III 21 

10 

8 

9 

n  6 

11 

7 

8 

IV   4 

12 

37 

m  6 

13 

6 

7 

I   5 

14 

5 

6 

mio 

15 

10 

11 

mi5 

16 

9 

10 

mi4 

17 

11 

12 

mi6 

18 

12 

13 

mi7 

19 

13 

14 

mi8 

20 

14 

15 

m  5 

21 

20 

21 

deest 

22 

21 

22 

deest 

23 

16 

17 

V14 

24 

18 

19 

V15 

25 

19 

20 

m20 

26 

17 

18 

mi9 

27 

22 

23 

V   4 

28 

25 

IV   3 

29 

24 

m22 

GXX 


Edii 
,      Vindobonensis 
(=  Oxoniensis) 

S  «^■^ 

30 

31 

n  7 

31 

26 

V12 

32 

32 

m  4 

33 

27 

V   6 

34 

28 

V   3 

35 

29 

V   5 

36 

30 

V13 

37 

15               16 

n  4 

38 

33 

n  5 

39 

34 

IV   5 

40 

35 

IV  10 

41 

38 

V    7 

42 

39 

V16 

43 

40 

I   8 

44 

41 

nii 

45 

42 

nio 

46 

44 

m  2 

47 

43 

n  9 

48 

4g 

IV   8 

49 

46 

mii 

50 

48 

mi2 

51 

47 

ni2 

52 

49 

n  8 

53 

50 

m  13  (adiecta) 

54 

51 

m  3 

55 

52 

IV   2 

56 

53 

m23 

' 

57 

54 

I    2 

58 

56 

IV    6 

59 

55 

I    3 

60 

57 

I    1 

CZXI 


Edit 
Viiidoboiieiuis 

Bigalt 
Balu. 

et    PameL 

BemB.    ^    „      . 

(=  OxonieaiaiB) 

61 

58 

ni  1 

62 

60    - 

V   8 

63 

63 

n  3 

64 

59 

m  8 

65 

64 

I    7 

66 

69 

IV   9 

67 

68 

I   4 

68 

67 

mi3 

69 

76 

I   6  +  IV7 

70 

70 

112 

71 

71 

4<Mt  In  B«ml>.,  poit  UbsDM  b 
BrMH.  at  Muat. 

72 

72 

II       1 

73 

73 

<Mrt  In  Braib.,  poit  inwUM  la 
Br.  M  W 

74 

74 

«Mrt  In  Bnab..  pMt  HbdlM  iB 
Er.  ei  1I*B. 

75 

75 

deest 

76 

77 

m25 

77 

78 

VIO 

78 

79 

m  7 

79 

80 

VU 

80 

82 

V   9 

81 

83 

V    1 

(Pamelii  epistnla  prima  est  epistolium  ficticium  quod  Appendici  adieci 
p.  272.  Epifltula  Pftmelii  altera  i.  e.  Bigaltii  et  Baluzii  prima  inter  libellos 
piimum  locum  tenet  Numerus  23  in  Bigaltii  editione  typographi  errore 
omiflSQB  est;  errorem  Baluiius  non  correzit.) 


nL 


PROFESSORI  •  OPTIMO 

lOHANNI    VAHLENO 


D  •  D 


GVILELMVS  .  HARTEL 


L 
THASCI  CAECILI  CYPBIANI 

AD  DONATUM. 


m» 


S  s=  oodez  olim  Segnierianus,  nimc  Parisinas  10592  (=  SuppL  Lat  712), 
saec.  VI— YII;  initiiun  deest;  incipit.  foL  1.  a  nerbis  c.  8:  nnmqnam 
temporibns. 

Tr=codex  theolog.  Wtaebnigenais  146,  saec.  YIII-IX  (saec  VII  ad- 
scribnnt  alii). 

P  =:  oodez  Parisinns  1647  A,  saec  X. 

M=  codez  Monacensis  208,  saec.  IX— X,  qni  cnm  initinm  libri  dnplici 
apographo  exhibeat,  apographnm  primnm  H| ,  altemm  M,  signanL 

B  =  codex  Bambergensis  476 ,  saec.  XL 

F  =  codez  Yeronensis,  saec  YII  (?);  libri  perditi  scriptnras  partim  ei 
conlatione,  qnae  ezemplari  editionis  Manntianae  adscripta  in  biblio- 
theca  Acad.  Goettingensi  extat,  partim  ez  adnotationibns  editomm 
excripsL 

V  =  editiones  nel  onmes  nel  aliqnot. 

r  =  editio  princeps  Romae  1471. 

Oxon,  =  editio  Oxoniensis  e  theatro  Sheldoniano  1682. 

£  codicibns  8WPMB  narias  leddones  in  apparatnm  recepi  omnes;  de 
V  nisi  qnae  in  fontibns  meis  notata  inneni,  nihil  potni  edere;  cetemm 
codices  MB  ad  recensenda  capitnla  1—7  tantnm  adhibni. 


THASCI  CAECILI  CYPBIANI 
•     AD  DONATUM. 

i)ene  admones,  Donate  carissime:  nam  et  promisisse  me  me- 1 
mini,  et  reddendi  tempestiuum  prorsus  hoc  tempus  est,  quo 

sindulgente  uindemia  solutus  animus  in  quietem  soUemnes  ac 
statas  anni  fatigantis  indutias  sortiatur.  locus  etiam  cum  die 
eonuenit,  et  mulcendis  sensibus  ac  fouendis  ad  lenes  auras  blan- 
dientis  autumni  hortorum  facies  amoena  consentit:  hic  iocundum 
sennonibus  diem  ducere  et  studentibus  fabulis  in  diuina  prae- 

loeepta  conscientiam  -pectoris  erudire.  ac  ne  loqui  nostrum  arbiter 
profanus  impediat  aut  clamor  intemperans  familiae  strepentis 
obtnndat,  petamus  hanc  sedem:  dant  secessum  uicina  secreta, 
nbi  dum  enatici  palmitum  lapsus  nexibus  pendulis  per  harun- 
dines  baiulas  repunt,  uiteam  porticum  firondea  tecta  fecerunt. 

ubene  hic  stndia  in  aures  damus,  et  dum  in  arbores  et  in  uites 

GaedHi  Cypriani  epistola  ad  Donatam  incipit  B,  inscriptionem  onu 
WPM.  ad  Donatmn  de  gratia  dei  ffucnp^  Oxon.       3  ammones  WB 
memftmini  ex  memeni  P  9fi.  2      4  qno]  qnom  coniec^  Latiniua,  qnnm 
EigalHua^  in  qno  Pamelius       5  soUemnis  M;  saepissime  liUerae  eeti 
eonfundwUwr  in  M        6  statas   WP,  satas  B,  statntas  M       fati- 
gantis]    fatiscentis   recepit   ex   uno   libro   Baluzius        indncias  B 
sortiator]  sortitnr  v,  sernatnr  P,  sed  8.  l.  m.  2  feriatnr      7  lenis  M 
8  ortomm  W      incnndum  Bv       9  studentibus]  sttidentibns  P;  Inden- 
tibuB  eomeeit   Bdlusius  cordato  Minucii  Felicis  Octav,  c.  3,  4 :  iter 
fabnlis  fallentibns         precepta  W;  e  et  m  Utt.  eaepiua  confunduntwr 
in  W     10  consdentia  JMT     pecMtoris  W      loqui  WV,  eloqnium  PBiKr, 
oonoqninm  v      11  prophanus  W       obstrepentis  M,  sed  ob  add.  m.  B 
12  optundat  B     dant  P  sed  t  ex  corr. ,  dent  M*       13  et  nbi  3f,      pen- 
dotis  Jf  ■      amndines  W     15  arbomm  P     in  om.  M 

1* 


4  Caecilii  Gypriani 

mdemus ,  oblectante  prospectu  oculos  amoenamoSy  siTiiTnftTn  simal 
et  auditus  instruit  et  pascit  obtutus  :  quamquam  tibi  sola  nunc 
gratia,  sola  cura  sermonis  est,  contemptis  uoluptariae  uisionis 
iniecebris  in  me  oculos  tuos  fixus  es,  qua  ore,  qua  mente  totns 
auditor  es  et  hoc  amore  quo  diligis.  5 

2  Geterom  quale  uel  quantum  est,  quod  in  pectus  tuum  ueniat  ex 
nobis,  exilis  ingenii  angusta  mediocritas  tenues  admodum  fruges 
parit,  nullis  ad  copiam  fecundi  caespitis  culminibus  ingrauescit, 
adgrediar  tamen  facultate,  qua  ualeo  :  nam  et  materia  dicendi 
fiEtcit  mecum.  in  iudiciis,  [contione]  pro  rostris  opulenta  facundia  10 
uolubili  ambitione  iactetur:  cum  de  Domino  et  de  Deo  uox  est, 
uocis  pura  sinceritas  non  eloquentiae  uiribus  nititur  ad  fidei  ar- 
gumenta  sed  rebus.  denique  accipe  non  diserta,  sed  fortia,  nec 
ad  audientiae  popularis  inlecebram  culto  sermone  facata,  sed  ad 
diuinam  indulgentiam  praedicandam  rudi  ueritate  simplicia:  ac- 15 
cipe  quod  sentitur,  antequam  discitur,  nec  per  moras  temporum 
longa  agnitione  colligitur,  sed  conpendio  gratiae  maturantis 
hauritur. 

1  nidemns]  om.  v,  quas  nidemus  r      oblectantd  F^  "911,2    piospectum  P 

n  ■ 

prospecto  M  amoenamus]  amonea  men  M^net  b  s,l.m.  2.  animam 
WBMW,  animae  P,  animauit  M^ »  animum  1;  semul  M  2  auditum 
PMl  pascet  M  3  uoluntariae  B,  uolumptariae  M  4  oculos  tuos 
WBP^M^ ,  oculus  tuus  M,  P^v  fixus  es  W,  fiiisses  B,  fixus  est  PMv; 
emendauerat  iam  Eigaltius:  oculos  tuos  fizus  es  qua  ore  W,  quo  more  P, 
quo  amore  M^  B,  ***oMi ,  tam  aure  v,  tam  ore  r,  quam  ore  v  qua  WPM^  B, 
quamiU^v;  qua  ore,  qua  mente  emendauerat  Oronouit^s  (Obseruaiionum 
libri  quattuor  ed.  Frotscher,  IIL  12,  p,  262)  super  mente  poeuU  m,  2  in 
M^ :  recta  auditor  es]  auditorisilfi  5  et]  ez  3f,  quo]  quoditf  dilegia 
P' ,  deleges  M^  6  et  ex  3f  7  exilis]  ex  illis  M  ingenii  ti  P^ 
8  cespitis  WP  culmis  Oxon^  10  mecum]  metum  GotUartius  in  M^ 
8,hm,2  iudicis  TF*,  iudicii  Pr  contione  TTPJf,  contentione  B,  in 
concione  v;  uocem  uneia  indusi  (in  iudicii  contentione  uel  conuen- 
tione  v)  ne  pro  rostris  opulenta  sit  facundia  neque  M^ ;  sed  ne  sit  neque 
add.  m.  2  11  uolubili]  nobili  coni.  N,  Faber  iactatur  M^  cum  uer<> 
scribendum  censuU  Latinius  (bibliotheca  sacra  p.  174) ,  cum  et  P  et  do 
deo  Pr,  de  deo  W,  deo  MB  12  eloquentia  ex  eloquente  M^  m.  2 
13  accepi  M  disserta  PM^  sed]  sed  nec  JB  14  ad  om.  P3fB  ille- 
cebra  B  fugata  M'  16  discitur  WBM^,  discetur  M^P\  discatur  P* 
17  collegitur  P'iP  maturathensauretur  ilf| ,  maturantis**  auritur  M^ 
(ntis  ex  corr,) 


Ad  Donatum  c.  1-4.  5 

Ego  ciim  in  tenebris  atqiie  in  nocte  caeca  iacerem  cumque  3 
in  salo  iactantis  saeculi  nutabundus  ac  dubius  uestigiis  obenan- 
tibQs  fluctuarem  uitae  meae  nescius,  ueritatis  ac  lucis  alienus, 
difficile  prorsus  ac  durum  pro  illis  tunc  moribus  opinabar,  quod 

»in  salutem  mihi  diuina  indulgentia  poUicebatur,  ut  quis  renasci 
denao  posset  utque  in  nouam  uitam  lauacro  aquae  salutaris  ani- 
matus,  quod  prius  fuerat,  exponeret  et  corporis  licet  manente 
conpage  hominem  animo  ac  mente  mutaret.  qui  possibilis,  aiebam, 
tanta  conuersio ,  ut  repente  ac  pemiciter  exuatur,  quod  uel  genu- 

loinum  situ  materiae  naturalis  obduruit  uel  usurpatum  diu  senio 
uetostatis  inoleuit?  alta  haec  et  profunda  penitus  radice  sederunt. 
quando  parcimoniam  discit,  qui  epularibus  cenis  et  largis  dapi- 
bus  adsueuit?  et  qui  pretiosa  ueste  conspicuus  in  auro  atque  in 
purpura  fulsit,  ad  plebeium  se  ac  simplicem  cultum  quando  de- 

uponit?  fascibus  ille  oblectatus  et  honoribus  esse  priuatus  et  inglo- 
rius  non  potest.  hic  stipatus  clientium  euneis,  frequentiore  comi- 
tata  officiosi  agminis  honestatus ,  poenam  putat  esse,  cum  solus 
est  tenacibus  semper  inlecebris  necesse  est^  ut  solebat,  uinolentia 
inuitet,  inflet  superbia,  iracundia  inflammet,  rapacitas  inquie- 

aotet,  crudelitas  stimulet,  ambitio  delectet ,  libido  praecipitet 
Haec  egomet  saepe  mecum.  nam  et  ipse  quam  plurimis  uitae  4 
prioris  erroribus  inplicatus  tenebar,  quibus  exui  me  posse  non 


1  ego]  ergo  PameUtts;  codicwn  scripturam  exhibet  Augtistinus 
Serm.  312,  tom.  F,  p,  1256  ceca  P  2  salo  WMP\  solo  P^B 
oberantiboB  M^,  operantibas  M,  3  flnctuarer  JB  nitae]  niae  cont. 
OxoH.  5  michi  B  super  nt  quis  M^m,  2 :  aque  6  possit  M^  aque 
W,  que  M  salutaris  itineris  M  7  corporea  Bigaltius  post  licet  sex 
litterae  erasae  mW  8  conpage]  materia  P  qui]  quid  M,  cui  Goular- 
tiu8,  quin  r  inpossibiles  P,  inpossibilius  ilf , ,  inpossibilibus  M^,  in- 
possibilis  r  agebam  M  9  est  tanta  vel  tanta  est  v  exsuatur 
TTP»  genuinoB  10  situmJlf,  obdurauit  JM;  B  uel]e*ifef  diu] 
interdin  Pv  11  paenitus  Pilf  12  discet  M  aepolaribus  3f,  caenis 
TF3f ,  13  praeciosam  uestem  conspicuos  Jf,  in  {ante  purpura)  ow.  B 
14  deponet  M  15  oblectatur  WM  ingloriosius  B  16  et  ante  freq. 
add.inMm.2  comitatoJLT,  17  acminisJf,  honestatur  TTilf ?,  hone- 
stator3f|  paenamTTMB  solis  3f ,  18  uinulentiaTT  20  etli- 
bidoP  21  et  WMBv,  ut  Pv  ipsi  M  quam  om,  August.  l  c.  uitae 
meajdAugust  lc      22  priori  5      orroribus  P      implicitust?      exsui  PB 


6  Caecilii  Cypriazii 

crederem:  sic  mtiis  adhaerentibns  obsecmidaiis  eram,  despera- 
idone  meliorum  malis  meis  uelut  iam  propriis  ac  aemacalis  et 
fanebam.  sed  postquam  undae  genetalis  auxilio  superioris  aeui 
labe  detersa  in  expiatum  pectus  ao  purum  desuper  se  lumen  infu- 
dit,  postquam  caelitus  spiritu  hausto  in  nouum  me  hominem  na-  $ 
tiuitas  secunda  reparauit,  mirum  in  modum  protinus  confirmare 
se  dubia,  patere  clausa,  lucere  tenebrosa,  facultatem  dare  quod 
prius  difficile  uidebatur,  geri  posse  quod  inpossibile  putabatur, 
ut  esset  agnoscere  terrenum  fiiisse ,  quod  prius  camaliter  natum 
delictis  obnoxium  uiueret,  Dei  esse  coepisse,  quod  iam  Spiritusio 
sanctus  animaret.  scis  profecto  et  mecum  pariter  recognoscis,  quid 
detraxerit  nobis  quidue  contulerit  mors  ista  criminum,  uita  uir- 
tutum.  scis  ipse,  nec  praedico.  in  proprias  laudes  odiosa  iactatio 
est:  quamuis  non  iactatum  possit  esse  sed  gratum,  quicquid 
non  uirtuti  hominis  adscribitur,  sed  de  Dei  munere  praedicatur,  15 
nt  iam  non  peccare  esse.coeperit  fidei,  quod  ante  peccatum  est, 
fuerit  erroris  humani.  Dei  est,  inquam,  Dei  omne,  quod  possu- 
mus.  inde  uiuimus,  inde  pollemus,  inde  sumpto  et  concepto  ui- 
gore  hic  adhuc  positifuturorumindida  praenoscimus:  sittantum 
timor  innocentiae  custos,  ut  qui  in  mentes  nostras  indulgentiae  so 
caelestis  adlapsu  clementer  Dominus  influxit,  in  animi  oblectantis 

1  sic]  signis  P  et  desperatione  v  2  neluti  t;  ue^Jiaculis  P 
et  fauebam  B^  efBEtuebamitfB,  fauebamPr,  ofBEtuebamJ^oZtarttw,  adfauebam 
V  et  August,  I.  c.  3  undae]  mundi  M  genitaliB  WF  4  serenum  add. 
post  pectus  Baluzius  6  po8t  reparauit  desinit  in  M  apoffraphum  priimum 
(M^),  sequiitur  alteri  apographo  praemissum  qnstolium  iUud  ficticium, 
guod  e  codice  Canibronensi  primua  edidit  Pamelitis:  doxatus  cypbiako 
OBEDO  TE  retinere  sanctissime  Cypriane,  quae  nobis  fuerit  apud  oratorem 
(oratores  v)  prrulitas,  unus  sensus,  una  cogitatio,  indiuidua  lectio  (di- 
lectio  Baluzius).  Quare  non  et  in  diuina  lectione  ita  animis  roboramur? 
aut  non  ea  semper  nobis  fuit  cogitatio,  sicut  promittebas  (promittebamus  v)t 
ut  simul  crederemus  caeperunt  confirmare  MB  7  se  om,  M  9  ag- 
nosciilf  10  delectisilf^  dilectisP^  11  scis  P  scis  ipse  Bv 
recognosces  M^  13  predico  in  proprias  laudes.  Ociosa  r  14  quidquid 
Pv  15  uirtuti]  uirium  B  deom.  M  dJ  P  16  super  ut  PmJi: 
quod  non  om»  W  esse  om.  P  ceperit  W  17  est  omne  v  18  inde 
poUemus  om.  M  uiguore  B  20  qui  WVPBM^ ,  quia  itf  * ,  quod  v, 
dominus  qui  Pamelius  '  21  influiit  WMB,  infulsit  PV,  inluiit  Mo- 
rdlius     animo  TF,  animis3f>      oblectantes  P* 


AdDonatnm  c.  4—5.  7 

bospitio  insta  operatione  teneatnr ,  ne  accepta  securitas  indiligen- 
tiam  pariat  et  uetos  denno  hostis  obrepat. 

Cetenun  si  tn  innocentiaef  si  institiae  niam  teneas  inlapsa  fir-  S 
mitate  uestigii  tni,  si  in  Denm  niribus  totis  ac  toto  corde  suspen- 

isns  hoc  sis  tantum  quod  esse  coepisti,  tantum  tibi  ad  licentiam 
dator,  quantum  gratiae  spiritalis  augetur.  non  enim,  qui  bene- 
fidomm  terrestrium  mos  est,  in  capessendo  de  Deo  munere  men- 
sura  ulla  uel  modus  est.  profluens  largiter  spiritus  nuUis  finibus 
prenaitiir  nec  coercentibus  claustris  intra  c^rta  metarum  spatia 

lofrenatur.  manat  iugiter,  exuberat  afluenter:  nostrum  tantum 
sitiat  pectus  et  pateat.  quantum  iUuc  fidei  capacis  adferimus,  tan- 
tum  gratiae  inundantis  haurimus.  inde  iam  facultas  datur,  casti- 
tate  sobria,  mente  integra,  uoce  pura  in  medellam  dolentium 
posse  nenenorum  uirus  extinguere,  animorum  desipientiumlabes 

isreddita  sanitate  purgare,  infestis  iubere  pacem,  uiolentis  quietem, 
ferodentibus  lenitatem,  inmundos  et  erraticos  spiritus,  qui  se 
expugnandis  hominibus  inmerserint,  ad  confessionem  minis  incre- 
pantibus  cogere,  ut  recedant  duris  uerberibus  urguere,  conflic- 
tantes,  eiulantes,  gementes  incremento  poenae  propagantis  ex- 

«tendere,  flagris  caedere,  igne  torrere.  res  illic  geritur  nec  uide- 
tur:  occulta  plaga  et  poena  manifesta.  ita  quod  esse  iam  coe- 


1  operatione]  obtemperatione  scripsUBaiugius     nec  r     2  et  om,  W 
de  nono  W     3  niam]  semitam  B  sed  8.  l.m.  3:  nel  niam     si  inlapsa  B 
n  illapsa  firmitate  noatigii  toi  incedas  v  post  Pamelium      4  nestigiis  tnis 
ex  nestigii  tni  ilf  m.  2      5  sis]  scis  B     licentia  B      6  qni]  qualis  M 
benefitiomm  PM        7  moris  Jf'       de  deo  mnnere  scripsi  (cfr.  p,  15, 10: 
de  deo  mnnns),  dei  mnnere  itf  sed  dei  8,l.m,  2,  mnnere  WVPB,  mnnere 
caelesti  rv,  mnnere  dinino  cod.  S.  Victoris        ante  mensnra  eras.  mnneris 
inP      9  cohercentibns  P     certa  metarnm  ex  certamm  Mm.  J^      meta- 
rum]  Atomm  B     spacia  B      10  refrenatur  Mtj  refrenantur  P     afflnen- 
ter  MB       11  iUic  W      12  anrimns  W^       castitatem  sobriam  P 
13  nirtnto  gincera,  nooe  pnra  Pv,  noce  pnra,  nirtnte  sincera  v;  nirt.  s. 
om.  WVMB     medellam  TF»P> ,  medelam  7BTPP',  medel^a  M  (mednlla 
adolescentinm  r,  medela  dolescentinm  maLuitBigaltius)      14  uiros  P> 
eztingni  P,  «ed  ez  tn  rae.  ettm.!^     15  pnrgari  P     16  ferodbns  ex  ferocien- 
tibns  P       18  nrgneri  P       19  heiulantes  TTPP,  aeiulantes  M      et  ge- 
mentes  MB      paene  TT,  poene  P       propagantes  P      20  fraglis  P 
eedete  W      flagris  caedere  om.  ilf      res  iUic]  *••  illic  P      geritur  ex 
ngitar  Jffl».  j9     2l6t]8edP     ita  om.P     cepimus  P 


S  Caecilii  Cypriani 

pimus,  aoceptos  spiritus  licentia  sna  potitar:  quod  necdum  cor- 
pus  ac  membra  mutauimuSf  adhuc  camalis  aspectus  saeculi 
nube  caecatur.  quantus  hic  animi  potentatus  est,  quanta  nis 
est,  non  tantum  ipsum  esse  subtractum  pemiciosis  contao- 
tibus  mundi,  ut  quis  expiatus  et  purus  nulla  incursantis  inimici  » 
labe  capiatur,  sed  adhuc  maiorem  et  fortiorem  uiribus  fieri, 
ut  in  onmem  adyersarii  grassantis  exercitum  inperioso  iure  do- 
minetur. 

•     Atque  ut  inlustrius  ueritate  patefacta  diuini  muneris  indicia 
clarescant,  lucem  tibi  ad  cognitionem  dabo,  malorum  caligineio 
abstersa  operti  saeculi  tenebras  reuelabo.  paulisper  te  crede  sub- 
duci  in  montis  ardui  uerticem  celsiorem,  speculare  indererum 
infra  te  iacentium  facies  et  oculis  in  diuersa  porrectis  ipse  a  ter- 
renis  contactibus  liber  fluctoantis  mundi  tiirbines  intuere :  iam 
saeculi  et  ipse  misereberis  tuique  admonitus  et  plus  in  Deum  gra- 15 
tus  maiore  laetitia  quod  euaseris  gratuleris.  ceme  tu  itinera  la- 
tronibus  clausa,  maria  obsessa  praedonibus,  cmento  horrore  ca- 
strorum  bella  ubique  diuisa.  madet  orbis  mutuo  sanguine:  et  ho- 
micidium  cum  admittunt  singuli,  crimen  est:  uirtus  uocatuTf 
cum  publice  geritur.  inpunitatem  sceleribus  adquirit  non  inno-M> 
centiae  ratio,  sed  saeuitiae  magnitudo. 

7  lam  si  ad  iirbQS  ipsas  ocuilos  tuos  atque  ora  conuertas,  cele- 
britatem  offendes  omni  solitudine  tristiorem.  paratur  gladiatorius 
ludus ,  ut  libidinem  cmdelium  luminum  sanguis  oblectet.  inple- 
tur  in  sucum  cibis  fortioribas  corpus,  et  aminae  toris  membro-»5 

1  8ed  qnod  v       3  animae  M^        est  om.  Bv       5  qui  BM      pia- 
tusW      et]  ac  Jlf       6  fiet  B        7  grassantiM  P* ,  crasantis  B 
imperiosnm  P\  imperio  sno  B      9  adqne  PM       inlnstri*  P^       10  ma- 
lomm  blandientinm  scripsU  Eraamus        11  opertis  B^  opertas  JB' 
sacnli  P       crede  te  Jlf       12  excelsiorem  B       13  ipse  M  8,  l  m.  ^ 
14  contractibns  W^     flnctuandis  TF»    turbinS  P  ("m.  2)     15  tni  qnae  P 
16  maiori  P       gratnleris  BM*,  gratnlaria  TFP,  gratnlares  M^,  gratnla- 
beris  r     19  ante  nirtns  erasae  4  hU.  in  P     20  adqnimnt  M^      21  sae- 
nitiae]  nitiae  B      22  adqne  PM      23  offendis  M\  offendas  r      sollita- 
dine  3f  >,  sollicitndine  BM^      tristi*«orem  P      gladiatoris  B,  gladiatori- 
bns  M     25  insncnm  WV       arbinae  TT'       thoris  3f,  sed  th  9uper  ras. 
2,  litt.  (amina  assidni  nidoris  scripsit  Eramus;  'ita  construendtm:  et 
membromm  moles  robnsta  toris  aminae  pingnescit  id  e9f ,  ad  toros  aminae. 


Ad  Donatam  c.  S-^S.  9 

nmi  moles  robnsta  pinguescit,  ut  saginatus  in  poenam  carius 
pereai  homo  occiditur  in  hominis  uoluptatem,  et  ut  quis  possit 
ocddere,  peritia  est,  usus  est,  ars  est:  scelus  non  tantum  geri- 
tnr  sed  docetur.  quid  potest  inhumanius,  quid  acerbius  dici? 

sdisciplina  est,  ut  perimere  quis  possit,  et  gloria  est,  quod  peri- 
mit.  quid  illud,  oro  te,  quale  est,  ubi  se  feris  obiciunt,  quos 
nemo  damnauit,  aetate  integra,  honesta  satis  forma,  uestepre- 
tiosa?  uiuentes  in  ultroneum  funus  omantur,  malis  suis  miseri 
et  gloriantur.  pugnant  ad  bestias  non  crimine  sed  furore.  spec- 

lotant  filios  suos  patres,  frater  in  cauea  et  soror  praesto  est,  et 
spectaculi  licet  pretium  largior  muneris  adparatus  amplificet ,  ut 
maeroribus  suis  mater  intersit,  hoc  pro  dolor  mat^r  et  redimit. 
et  in  tam  impiis  spectaculis  tamque  diris  esse  se  non  putant 
oculis  parricidas. 

15     Conuerte  hinc  uultus  ad  diuersi  spectaculi  non  minus  paeni-  g 
tenda  contagia:  in  theatris  quoque  conspicies,  quod  tibi  et  dolori 
sit  et  pudori.  cothumus  est  tragicus,  prisca  carmine  facinora 
recensere:  de  parricidiis  et  incestis  horror  antiquus  expressa  ad 
imaginem  ueritatis  actione  replicatur ,  ne  saeculis  transeuntibus 

loexolescat  quod  aliquando  commissum  est.  admonetur  aetas  onmis 
auditu  fieri  posse  quod  factum  est.  numquam  aeui  senio  de- 
licta  moriuntur,  numquam  temporibus  crimen  obruitur,  num- 


ut  tori  et  aruiiiae  sint  corporis  gladiatorumf  non  dJbV  Oronouius  Diatrib, 
in  Statii  SUu.  p.  257,  ed.  Hand) 

1  sangoi  natus  W      poena  P       2  nolimtatem  W      3  perita  P» 
9celo8  P»        4  sed  et  t?       inumanins  P       aceruius  TTP»       5  peremere 
ir»P',  perhimereJtf     peremit  TT^P»  r,  perimet  M^      6  oro  te  ow.  P 
hic  nbi  WB       7  condemnauit  ad  bestias  r       8  funus  ex  f*ns  Fm.  2 
9  et  om.  V      crimine  sed  farore  Jlf  *      10  frater  ex  fratrem  Mm.  2      cauea 
cst  u       11  praecium  P       ampliflcat  P,  amplefecit  M^        12  meroribus 
WPM       et  Ms.  lm.2     redemit  Pr      13  mM.8.lm.2      tanquam 
diuersiB  r      diris  et  funestis  v      14  oculi  v      15  uultus  tuos  PMB      ad] 
a»  M       diuersis  spectaculis  M,  diuersa  spectacula  P^      16  quod  sup.  ras. 
Pm.2      17  cotumus  WB       est  M  8.  l.  m.  2       carmine  facinora  WB\ 
&cinora   carmine  v,    carminum   facinora  PMB*;   cfr.  Oronou.  cbseru, 
p.  569;  carmine  fort.  ddendum      18  et  de  W     parricidis  W^r     horror] 
error  mdluit  Qronouius  l.  c      antiquus  ex  antius  Pm.  2      19  ne  erc  nec 
Mm.2      20  exsoiescat  WB     22  numquam  tcmporibus  ab  Ms  incipit  S 


S  Caecilii  Cypriani 

pimus,  acceptus  spiritns  licentia  sna  potitur:  quod  necdum  cor- 
pus  ac  membra  mutauimus,  adhuc  camalis  aspectus  saecnli 
nube  caecatur.  quantus  hic  animi  potentatus  est,  quanta  nis 
6st,  non  tantum  ipsum  esse  subtractum  perniciosis  contac- 
tibus  mundi,  ut  quis  expiatus  et  purus  nulla  incursantis  inimici  s 
labe  capiatur,  sed  adhuc  maiorem  et  fortiorem  uiribus  fieri, 
ut  in  omnem  adversarii  grassantis  exercitum  inperioso  iure  do- 
minetur. 

•     Atque  ut  inlustrius  ueritate  patefacta  diuini  muneris  indicia 
clarescant,  lucem  tibi  ad  cognitionem  dabo,  malorum  caligineio 
abstersa  opertd  saeculi  tenebras  reuelabo.  paulisper  te  crede  sub- 
duci  in  montis  ardui  uerticem  celsiorem,  speculare  indererum 
infra  te  iacentium  facies  et  oculis  in  diuersa  porrectis  ipse  a  ter- 
renis  contactibus  liber  fluctuantis  mundi  turbines  intuere :  iam 
saeculi  et  ipse  misereberis  tuique  admonitus  et  plus  in  Deum  gra- 15 
tus  maiore  laetitia  quod  euaseris  gratuleris.  ceme  tu  itinera  la- 
tronibus  clausa,  maria  obsessa  praedonibus,  cruento  horrore  ca- 
strorum  bella  ubique  diuisa.  madet  orbis  mutuo  sanguine :  et  ho- 
micidium  cum  admittunt  singuli,  crimen  est:  uirtus  uocatur, 
cum  publice  geritur.  inpunitatem  sceleribus  adquirit  non  inno-M> 
centiae  ratio,  sed  saeuitiae  magnitudo. 

7  lam  si  ad  iirbQs  ipsas  ocuilos  tuos  atque  ora  conuertas,  cele- 
britatem  offendes  omni  solitudine  tristiorem.  paratur  gladiatorius 
ludus ,  ut  libidinem  crudelium  luminum  sanguis  oblectet.  inple- 
tur  in  sucum  dbis  fortioribus  corpus,  et  aruinae  toris  membro-  95 

1  sed  quod  v       3  animae  M^        est  om,  Bv      5  qni  BM      pia- 
tas  TF      et]  ac  Jlf       6  fiet  B        7  grassantiM  P* ,  crasantis  B 
imperiosnm  P\  imperio  sno  B      9  adqne  PM      inlnstri*  P^       10  ma- 
lomm  blandientinm  scripsit  Eramus        11  opertis  B^,  opertas  B* 
sacnli  P      crede  te  Jlf      12  excelsiorem  B       13  ipse  M  8,  l.  m.  ^ 
14  contractibns  W^     flnctuandis  TT'    turbinS  P  Cm.  2)     15  tni  qnae  P 
16  maiori  P       gratnleris  BM},  gratnlariB  TTP,  gratnlares  Jlf ',  gratnla- 
beris  r     19  cvnU  nirtns  erasae  4lUt.%nP     20  adqnurnnt  M^      21  sae- 
nitiae]  nitiae  B     22  adqne  PM      23  offendis  M\  offendas  r      sollitu- 
dine  J(f  S  sollicitndine  BM^      tristi««orem  P      gladiatoris  B,  gladiatori-* 
bns  M     25  insncnm  WV       arbinae  W^       thoris  M,  sed  th  super  ras. 
2,  lUt  (amina  assidni  nidoris  scripsU  Eramus;  *ita  construendum:  et 
membrornm  moles  robnsta  toris  aminae  pingnescit  iei  esf ,  ad  toros  aminae, 


Ad  Donatam  c.  5—8.  9 

mm  moles  robnsta  pinguescit,  ut  saginatas  in  poenam  carins 
pereai  homo  occiditnr  in  hominis  noluptatem,  et  ut  qnis  possit 
ocddere,  peritia  est,  nsns  est,  ars  est:  scelus  non  tantnm  geri- 
tnr  sed  docetnr.  qnid  potest  inhumanius,  quid  acerbius  dici? 

sdisciplina  est,  nt  perimere  qnis  possit,  et  gloria  est,  qnod  peri- 
mit.  qnid  illud,  oro  te,  quale  est,  ubi  se  feris  obicinnt,  quos 
nemo  damnanit,  aetate  integra,  honesta  satis  forma,  ueste  pre- 
tiosa?  uineDtes  in  nltronenm  funns  omantur,  malis  suis  miseri 
et  gloriantnr.  pugnant  ad  bestias  non  crimine  sed  fnrore.  spec- 

lotant  filios  suos  patres,  frater  in  cauea  et  soror  praesto  est,  et 
spectacnli  licet  pretium  largior  mnneris  adparatus  amplificet ,  nt 
maeroribns  suis  mater  intersit,  hoc  pro  dolor  mater  et  redimit. 
et  in  tam  impiis  spectacnlis  tamque  diris  esse  se  non  pntant 
ocnlis  parricidas. 

u     Connerte  hinc  uultus  ad  diuersi  spectacnli  non  minus  paeni-g 
tenda  contagia:  ui  theatris  quoque  conspicies,  qnod  tibi  et  dolori 
sit  et  pndori.  cothumns  est  tragicns,  prisca  carmine  facinora 
recensere:  de  parricidiis  et  incestis  horror  antiqnus  expressa  ad 
imaginem  neritatis  actione  replicatur ,  ne  saeculis  transeuntibus 

«exolescat  qnod  aliquando  commissnm  est.  admonetur  aetas  omnis 
anditu  fieri  posse  quod  factum  est.  numquam  aeui  senio  de- 
licta  morinntur,  numquam  temporibus  crimen  obmitur,  nnm- 

ut  tori  et  aniinae  sint  corporis  gladiatarum,  non  cibi'  CfronatUus  Biatrib. 
in  Statii  SUu.  p.  257.  ed.  Hand) 

1  sangni  natos  W      poena  P       2  nolnntatem  W      3  perita  P* 
scdoe  P^       4  sed  et  t;       innmanins  P       acernius  WF^       5  peremere 
Tr»P",  perhimere If     peremit  TT^P»  r,  perimet  3f  *      6  oro  te  om.  P 
hic  nbi  WB       7  condemnanit  ad  bestias  r       8  fnnus  ex  Uns  Fm.  2 
9  et  om.  V      crimine  sed  furoreitf  *      10  frater  ex  fratrem  Mm.  2      canea 
esitf       11  praecinm  P       amplificat  P,  amplefecit  M^       12  meroribns 
WPM        et  Ms.  lm.2      redemit  Pr      13  iaM.8.lm.2      tanqnam 
dinerais  r      diris  et  fnnestis  v      14  oculi  v      15  nultus  tuos  PMB      ad] 
a*  M       dinersis  spectacnlis  M,  diuersa  spectacnla  P^       16  quod  8up.  ras. 
Pm.2      17  cotumns  WB       est  M  8.  l  m.  2       carmine  facinora  TTB», 
fadsora   carmine  v,    carminum   facinora  PMB*;   cfir.  GronotL,  cbaeru, 
p.  569;  carmine  fort.  ddendum      18  et  de  W     parriddis  W^r     horror] 
error  maluit  Gronouius  l.  c      antiquns  ex  antins  Pm.  2      19  neex  nec 
Mm.2      20  exsoiescat  WB      22  numquam  tomporihns  ah  his  incipit  S 


10  Caecilii  Cjpriani 

qnam  scelns  oblinione  sepelitnr.  exempla  finnt  qnae  esse  iam 
facinora  destiternnt  tnm  delectat  in  mimis  tnrpitndinnm  ma- 
gisterio  nel  qnid  domi  gesserit  recognoscere  nel  qnid  gerere  possit 
andire.  adnlterinm  discitnr  dnm  nidetnr,  et  lenodnante  ad  nitia 
pnblicae  anctoritatis  malo  qnae  pndica  fortasse  ad  spectacnlnm  » 
matrona  processerat,  de  spectacnlo  renertitnr  inpndica.  adhnc 
deinde  momm  qnanta  labes,  qnae  probromm  fomenta,  qnae  ali- 
menta  nitiomm,  histrionicis  gestibns  inqninari,  nidere  contra 
foedns  insqne  nascendi  patientiam  incestae  tnrpitndinis  elabora- 
tam:  enirantnr  mares,  honor  omnis  et  nigor  sexns  enemati  cor-io 
poris  dedecore  moUitnr  plnsqne  illic  placet,  qnisqne  nimm  in 
feminam  magis  fregerit.  in  landem  crescit  ex  crimine  et  peritior 
qno  tnrpior  indicatnr.  spectatnr  hic  pro  nefas  et  libenter.  qnid 
non  possit  snadere  qni  talis  est?  monet  sensns,  mnlcet  adfectns, 
expngnat  boni  pectoris  conscientiam  fortiorem:  nec  deest  probriis 
blandientis  anctoritas,  nt  anditn  molliore  pemicies  hominibns 
obrepat.  exprimnnt  inpndicam  Yenerem,  adnltemm  Martem, 
lonem  illnm  snnm  non  magis  regno  qnam  nitiis  principem,  in 
terrenos  amores  cnm  ipsis  snis  fiilminibns  ardentem,  nnncin 
plumam  oloris  albescere,  nnnc  anreo  imbre  deflnere,  nnnc  inso 
pneromm  pnbescentinm  raptns  ministris->nibns  prosilire.  qnaere 
iam  nnnc,  an  possit  esse  qni  spectat  integer  nel  pndicns.  deos 
snos,  qnos  neneratnr,  imitatnr:  finnt  miseris  et  religiosa  delicta. 
9  0  si  et  possis  in  illa  snblimi  specnla  constitntns  ocnlos  tnos 
inserere  secretis,  reclndere  cnbicnlomm  obdnctas  fores  et  ad» 
conscientiam  Inminnm  penetralia  occnlta  reserare:  aspidas  ab 
inpndicis  geri  qnod  nec  possit  aspicere  frons  pndica,  nideas 
qnod  crimen  sit  et  nidere,  nideas  qnod  nitiomm  fnrore  demen- 


1  scelns  ex  solxis  W      2  destitenmt]  desienmt  coni,  Fdix  Oefelius 
teste  Krabinger      tunc  M       minimis  ex  nimis  Pm,  2      magistrtl  M 
3  domum  B       4  discetnr  P^M^         5  pnplicae  W,  pablice  P       9  ias 
5  «.  7.  m.  <9,  legem  M,  sed  auper  ras.  m.  2      patientiam  ex  patiam  W 
inceste  WP        11  quisque  SPW,   quiflquis  v;    cfr,  Minucii  Felicis 
Octau.  c.  13  f  1  et  Ecimi  <idnotatianem       12  et  eo  o        13  hoc  ex  hic 
P  m.2        quid  ex  quod  W  m.  2       17  impndicam  S      19  folminibus 
ex  fluminibus  Pm.2      20  plumam  S,  plumas  WP  v       holoriB  SP^ 
aluescerf  P,  flauescere  v      22  qui  ea;  que  Pm.  2       23  nenerantur  imi- 
tantur  Pvr    24  et  om.  Pv     tuos  ex  suos  Pm.  2      28  etPm,  2in  ras. 


Ad  Donatum  c.  8—10.  11 

tes  gessiflse  se  negant  et  gerere  fefitmant.  libidinibTis  insaius  ia 
oiiOB  niri  prorannt.  fiunt  qnae  nec  illis  possont  plaeere  qui  fa-> 
dnnt.  mentior,  nisi  alios  qui  talis  est  increpat,  turpes  turpis 
infBmat  et  eoasisse  se  consdum  credit,  quasi  conscientia  satis 

5non  sit.  idem  in  publico  accusatoreSy  in  occulto  rei,  insemet 
ipsos  censores  paiiter  et  nocentes:  damnant  foris  quod  intus  ope- 
lantar,  admittunt  libenter,  quod  cum  admiserint  criminantur. 
andacia  prorsus  cum  uitiis  faciens  et  inpudentia  congruens  in* 
padids.  nolo  mireris  quae  locuntur  huiusmodi:  ore  illo  quid- 

loquid  iam  uoce  delinquitur  minus  est 

Sed  tibipostinsidiosas  uias,  post  dispersas  orbe  toto  multi-1* 
plices  pagnas,  post  spectacula  uel  cruenta  uel  turpia,  post  libi- 
dinom  probra  uel  lupanaribus  prostituta  uel  domesticis  parietibus 
obsaepta,  quorum  quo  secretior  culpa,  maior  audacia  est,  forum 

isfortasse  uideatur  immune,  quod  ab  iniuriis  lacessentibus  libe- 
rum  nuUis  malorum  contactibus  poUuatur.  iUuc  adem  tuam 
flecte:  plura  iUic  quae  detesteris  inuenies,  magis  oculos  tuos 
inde  deuertes.  incisae  sint  Ucet  l^es  duodecim  tabuUs  et  pu- 
bUco  aere  praefixo  iura  proscripta  sint:  inter  leges  ipsas  deUn- 

MqaitoT,  inter  iura  peccatur,  innocentia  nec  iUic,  ubi  defenditur, 
reseraatar.  saeuit  inuicem  discordantium  rabies  et  inter  togas 
pftce  rupta  forum  Utibus  mugit  insanum.  hasta  iUic  et  gladius  et 
eamifex  praesto  est,  ungula  efibdiens,  eculeus  extendens,  ignis 
exnrens,  ad  hominis  corpus  unum  suppUcia  plura  quam  mem- 

Kbra.  quis  inter  haec  uero  subueniat?  patronus?  sed  praeuaricatur 
et  dedpit.  iudex?  sed  sententiam  uendit.  qui  sedet  crimina  uin- 


2  illis  ipds  Pameliua  placere  possimt  P  4  qnasi  conscientiam  snam 
Don  posse  effagere  scripsitPamelius  6  foris  ex  foras  Sm,  ^  7  ««liben- 
terP  admiserit  fT  8  cum  uitiis]  pro  connitiis  conij^omud  congruens 
ex  congmis  Pm.  2  inimicis  W  sed  in  marg.  m.  rec  inpudicis  9  huins- 
modi  ore  iUo.  Quidquid  r  quicquid  WP  10  uoce*  P  11  dispersas] 
diaersas  scripait  Baluzius  13  probra  ex  proa  S  m,  2  15  inmune  W 
16  iUuc]  illic  W^  17  illic]  illuc  W  detestiris  P  18  deuertes  WS\ 
deuerte  S\  diuertis  P,  diuertes  v  •«♦legis  P  (sic  erasum)  publico 
Stj  public*e  W,  publice  Pv  19  «Miiura  W  proscripta  SW,  prae- 
seripta  Pv,  prefixa  r  delinquetur  P*  22  iuMMisanum  W  24  su- 
plieia  8     membra  sunt  v     26  sed  <m,  P     sedit  WP^ 


12  Caecilii  Cjpriani 

dicatnrus  admittit,  et  ut  reus  innocens  pereat,  fit  nocens  iudex. 
fiagrant  ubique  delicta  et  passim  multiformi  genere  peccandi 
per  improbas  mentes  nocens  uirus  operatur.  hictestamentum  sub- 
icit,  ille  falsum  capitali  fraude  conscribit:  hic  arcentur  here- 
ilitatibus  liberi ,  illic  bonis  donantur  alieni  t  inimicus  insimulat,  5 
<;alunmiator  inpugnat,  testis  infamat.   utrubique  grassatur  in 
mendacium  criminum  prostitutae  uocis  uenalis  audacia,  cum  in- 
terim  nocentes  nec  cum  innocentibus  pereunt.  nuUus  de  l^bus 
metus  est,  de  quaesitore,  de  iudice  pauor  nullus:  quod  potest 
redimi  non  timetur.   esse  iam  inter  nocentes  innoxium  crimemo 
est:  malos  quisquis  non  imitatur  o£fendit.  consensere  iura  pec- 
catis  et  coepit  Ucitum  esse  quod  publicum  est.  quis  illic  rerum 
pudor,  quae  esse  possit  integritas,  ubi  qui  damnent  improbos 
desunt,  soli  tibi  qui  damnentur,  occurrunt? 
1 1     Sed  nos  uideamur  eligere  fortasse  peiora  et  studio  destruendi  15 
per  ea  oculos  tuos  ducere,  quorum  tristis  adque  auersandus  aspec- 
tus  ora  et  uultus  conscientiae  melioris  offendat:  iam  tibi  illa 
quae  ignorantia  saecularis  bona  opinatur  ostendam.  iUic  etiam 
fugienda  conspicies.  quos  honores  putas  esse ,  qaos  fasces ,  quam 
afluentiam  in  diuitiis,  quam  potentiam  in  castris,  in  magistratus  90 
purpura  speciem,  in  principatus  licentia  potestatem:  malorum 
blandientium  uirus  occultum  est,  et  adridentis  nequitiae  facies 
quidem  laeta,  sed  calamitatis  abstrusae  inlecebrosa  fallacia.  instar 
quoddam  ueneni,  ubi  in  letales  sucos  dulcedine  aspersa  calliditate 

1  pereat  fit  nocens  om,  S      2  fraglant  S^        dilecta  P^       3  snblcit] 
snbducit  P      5  donantur  ex  dominantnr  W  m,  2      ali**eni  W     insimolat 
ex  insilat  Wm.  2      6  utrobique  P      7  criminis  «      interim]  inter  W 
8  innocentes  W       innocenti*»buB  W  (cum  nocentibus  innocentes  pereunt 
cod,  Benettentanus)       8  nuUus  SP\  nulUs  W,  nulli  P»        9  quesito  W 
sed  in  margine  corr.  m.  2:  quesitore       10  ««nocentes  P     criminis  Oxon, 
11  quis  quisquis  /S,  quisquis  W,  quisque  P        12  puplicum  W     13  ia- 
probos'  W       14  tibi  SWr,  «ibiP,  ibi  v         15  sed  8WP,  sed  ne  v 
17  meliores  P'       post  offendat  distinxi  cum  S        20  affluentiam  W 
magistratuus /9,  magistratu*B  W,  magistratu****  P(spur  ercu.),  magi- 
stratu  V        21  pui-pura  W^  purpurae  SPv      principatus  SWP^ ,   princi- 
patu  P*  V       licentia  WP* ,  licentiae  SPh)      in  potestate  P     22  est  de- 
lendum  censet  Oronouius  l  c.  p,  321      etom.  W      24  ueneni  est  Gro- 
nouius  l  c,      laetales  SW^y  loetales  W^      adspersa  W 


Ad  Donatnm  c  10—12.  13 

Mendi  sapore  medicato  poculQiii  uidetnr  esse,  quod  sumitar; 
ubi  epota  res  est,  pemicies  haiista  grassatur.  quippe  illum  uides, 
qoi  amictu  clariore  conspicuus  fulgere  sibi  uidetur  in  purpura: 
quibus  hocsordibus  emit,  ut  fnlgeat,  quos  adrogantium  fastu» 

»piiu8  pertulit,  quas  superbas  fores  matutinus  salutator  obsedit, 
quot  tumeutium  contumeliosa  uestigia  stipatus  in  cUentium 
coneos  ante  praecessit,  ut  ipsum  etiam  salutatum  comes  post* 
modiun  pompa  praecederet,  obnozia  non  homini  sed  potestati. 
neqne  enim  coli  moribus  meruit  ille  sed  fascibus.  horum  deni- 

it  que  uideas  exitus  turpes.  cum  aucepa  temporum  palpator  abscessit^ 
cum  priuati  latus  nudum  desertor  adsecla  foedauit :  tunc  laceratae 
domus  plagae  consdentiam  feriunt,  tunc  rei  familiaris  exhaustae 
damna  noscnntur,  quibus  redemptus  fauor  uulgi  et  caducis  adque 
inanibiis  uotis  popularis  aura  quaesita  est.  stulta  prorsus  et  uana 

uiactora,  frnstrantis  spectaculi  uoluptate  id  parare  uoluisse,  quod 
nec  populua  acciperet  et  perderet  magistratus. 

Sed  et  quos  diuites  opinaris  continuantes  saltibus  saltus  et  de  It 
confinio  pauperibus  exdusis  infinita  ac  sine  tenninis  rura  latius 
porrigentes,  quibus  argenti  et  auri  maTinium  pondus  et  pecuniarum 

sBingentinm  uel  exstructi  aggeres  uel  defossae  strues,  hos  etiam  inter 
diuitias  suas  trepidos  cogitationis  incertae  sollicitndo  discruciat, 
ne  praedo  uastet,  ne  percussor  infestet,  ne  inimica  cuiusque  locu- 
pletioris  inuidia  calunmiosis  litibus  inquietet.  non  cibus  securo 
sonmosae  contingit,  snspirat  ille  in  conuiuio,  bibat  licet  genmuit 

set  com  epulis  marddum  coipus  torus  mollior  alto  sinu  condiditr 
uigilat  in  plnma  nec  intellegit  miser ,  spedosa  sibi  esse  supplicia, 
auio  se  alligatum  teneri  et  possideri  magis,  quam  possidere  [di* 

1  qiiod  Ssed  dm,U     2  epota  TesestSW^  epotata  res  est  JPr,  epota- 
«eris  «0l  epotatom  est  v       6  qnot  PW*,  qnod  SW^      Btipatas  om.  r 
7  ouieis  Pv  (stipatos  cl.  cuneis  mdluit  Krabinger,   oonfert  non  recte  p,  5 
2. 16)       salntantiQm  JErasmus      10  ancepe  WP^  amceps  S,  anceps  r 
11  adiaecnla  SW     Id  atqne  WP      15  frnstantis  S^     20  estrnes  S 
23  Mconu  V     24  contigit  W^      gemma]  gemmas  BiffdlUus;  cfr,  VergUi 
Gearg.  ZL  506 :  nt  gemma  bibat  et  PUn,  h,  n,  XXXTIT,  5       25  condi- 
deritv       26  anplicia  S^,   snbplitia  P      27  etom.  S      possidere  magia 
qoam  poenderi  dinitias  coni.  OronouiuM  l.  c  p,  264       dinitias  SWP,  di* 
nitiae  atqne  opee  v\  uncis  ego  induei  {cfr.  Plin,  l,  IX,  epist,  30:  ea  inuaeit 
iKimines  habendi  cnpido,   nt  possideri  magis  qnam  poBsidere  uideantnr 
Ogpr,  de  lapeis  e.  12:  possidere  se  crednnt  qni  potine  posBidentnr) 


12  Caecilii  Cjpriani 

dicatnrus  admittit,  et  ut  reus  innocens  pereat,  fit  nocens  iude: 
fiagrant  ubique  delicta  et  passim  multiformi  genere  peccau' 
per  improbas  mentes  nocens  uirus  operatur.  hictestamentum  su 
icit,  ille  falsum  capitali  fraude  conscribit:  hic  arcentur  hei 
ilitatibus  liberi ,  illic  bonis  donantur  alieni :  inimicus  insimu] 
calumniator  inpugnat,  testis  infamat.   utrubique  grassatur 
mendacium  criminum  prostitutae  uocis  uenalis  audacia,  cum 
terim  nocentes  nec  cum  innocentibus  pereunt.  nuUus  de  leg 
metus  est,  de  quaesitore,  de  iudice  pauor  nullus:  quod  p( 
redimi  non  timetur.   esse  iam  inter  nocentes  innoxium  cr 
est:  malos  quisquis  non  imitatur  o£fendit.   consensere  iura 
catis  et  coepit  Ucitum  esse  quod  publicum  est.  quis  illic  i 
pudor,  quae  esse  possit  integritas,  ubi  qui  damnent  imp 
desunt,  soli  tibi  qui  damnentur,  occurrunt? 
1 1     Sed  nos  uideamur  eligere  fortasse  peiora  et  studio  dest^ 
per  ea  oculos  tuos  ducere,  quorum  tristis  adque  auersandus 
tus  ora  et  uultus  conscientiae  melioris  offendat:  iam  ti' 
quae  ignorantia  saecularis  bona  opinatur  ostendam.  illic 
fugienda  conspicies.  quos  honores  putas  esse ,  qaos  fasces 
afluentiam  in  diuitiis,  quam  potentiam  in  castris,  in  ma^ 
purpura  speciem,  in  principatus  licentia  potestatem:  i^ 
blandientium  uirus  occultum  est,  et  adridentis  nequiti; 
quidem  laeta,  sed  calamitatis  abstrusae  inlecebrosa  fallac: 
quoddam  ueneni,  ubi  in  letales  sucos  dulcedine  aspersa  c 


1  pereat  fit  nocens  om,  S      2  fraglant  S^        dilecta  P* 
subducit  P      5  donantur  ex  dominantur  W  m,  2      ali*«eni  W 
ex  ififiilat  W  m.  2      6  utrobiquu  P      7  crimiaiB  t?      inti^rili^ 
8  innoccntes  W       innoceDti»»buB  W  (com  Bocentlbni 
cod,  Beneu^ntanm)       B  nullus^^^tflto   W^  nulli  P^ 
sed  jn  margine  corr.  trt,  ^;  qii>?'*^^^^^^*«BeiJt£!a  P  ' 
11  quis  quisquis  S^  q^uisquis  '^^^^^^^^  ^  pupljjiiii 

probos'  W       14  tibi  t 
ITmeUoreBP*       pmti 
niiigUtratQUS  S,  magiii| 


:V 


-  — --  -  .  ,^ 


'-.ar^    W  »'//^*i<H,. 


^"■»         -^    -^         -     ,..   .        ^ 


15 

ere 
est. 


ieriti 
ssata 
scire 
•-"•-*  /^  tam- 


lelpo- 

'"'**•  mus  et 

'"   ■-•-V.'  imber 

-  -*"*  •  ..r  ictorem 
-*  -  •  •                     nni  ter- 

*.  ^  it 

'   -,  itiasig-15 

—  ibus  dis- 
aDeo  lo- 

^  Tiat,  ille 

^m  faciet. 

-    ^   ,  stissagina 

^  i  marmoris 

3Xcolendum 

3  potioremi 

nctus  coepit 

iae,  lumine- 

lapsum  senio 

e  foedabitur. 

iam  praebent 

mt  ueritatem. 

tra  conscientiam 
olni]  Bolns  TT 
T&r^,  ad  Her- 
qnaestio  est,  €id 
S  praetiis  8  et  sic 

11  inber  S 

^      18  ds  ea;  dns 
turanit  SWFv; 
ento       veritatem] 


14  Caecilii  Cypriani 

uitias] ,  adqne  —  o  detestabilis  caecitafl  meiitiam  et  cnpidi- 
tatis  insanae  profdnda  caligo!  —  com  exonerare  se  possit  et 
leoare  ponderibns ,  pergit  magis  fortonip  angentibus  incnbare, 
pergit  poenalibnB  camnlis  pertinaciter  adhaerere.  nnlla  in  clien- 
tes  inde  largitio  est,  cnm  indigentibns  nnlla  partitio  est,  et  » 
pecnniam  snam  dicnnt,  qnam  nelnt  alienam  domi  clansam  sol- 
lidto  labore  cnstodinnt,  ez  qna  non  amicis,  non  liberis  qnic- 
4]nam,  non  sibi  deniqne  impertinnt,  possident  ad  hoc  tan- 
tnm,  ne  possidere  alteri  liceat,  et  —  o  nominnm  quanta  diner- 
sitasl  —  bona  appellant,  ex  qnibns  nullns  illis  nisi  ad  res  malas  m 
nsns  est. 

13  An  tn  nel  illos  pntas  tntos,  illos  saltim  inter  honbmm  infolas 
et  opes  largas  stabili  fiimitate  secnros,  qnos  regalis  anlae  splen- 
dore  fiilgentes  armomm  excnbantinm  tutela  circumstat?  maior 
illis  quam  ceteris  metus  est.  tam  ille  timere  cogitur  quam  time*  u 
tur.  exigit  poenas  pariter  de  potentiore  sublimitas,  sit  licet  sa- 
tellitum  manu  saeptus  et  clausum  ac  protectum  latus  numeroso 
stipatore  tueatur.  quam  securos  non  sinit  esse  subiertos,  tam 
necesse  est  non  sit  et  ille  securus:  ante  ipsos  terret  potestas  sna 
^uos  facit  esse  terribiles:  adridet,  utsaeuiat,  blanditur,  nt&l-so 
lat,  extollit,  ut  deprimat.  faenore  quodam  nocendi  quam  fuerit 
amplior  summa  dignitatis  et  honorum,  tam  maior  exigitur  usura 
poenarum. 

14  Una  igitur  placida  et  fida  tranquillitas,  una  solida  et  firma 
securitas,  si  qui  ab  his  inquietantis  saeculi  turbinibus  extraotus» 
salutaris  portus  statione  fondetur:  ad  caelum  oculos  toUit  a  terris 
et  ad  Domini  munus  admissus  ac  Deo  suo  mente  iam  proximus, 
quidquid  apud  ceteros  in  rebus  humanis  sublime  ac  magnum  ui- 

1  adqne]  ad  qnod  P  detestabilis  ex  et  est  ab  iUis  Pm,2  4  ad- 
herere  8W  5  est  cHtenm  <m.  v  8  inpertinnt  W  9  ne  P  8.  I. 
m.  2  10  nnllns  om.  P  non  nisi  P  12  qnantnm  nel  ex  kan  tu  nel 
Pm.2     saltem  S       14  folgentis  S^      tntela]  tela  P     circnmstant  P* 

15  illic  W  metna]  motns  W  17  manns  P  18  secnrns  S^  sinit  ex 
^it  Sm.U  19  et  om.  TT  ille  S,  ipse  WPv  20  blanditnr  nt  fallat 
om.  W  po8t  fallat  inserit  v :  illieit  nt  occidat ;  cfr.  de  hdbitu  uirginum 
cap,  21  21  faenore  ex  facinore  Pm.  2  nocendi  W  6i  in  ras. 
^4  et  <mte  placida  erae.  vn  P  fida  . . .  solida  et  om.  P  firma  et  per- 
petna  v  25  qnis  WPv  inqnietantes  S  26  fnndetnr  SW^  fnndatnr  P, 
fdndatns  vr     ocnlos  snos  P     tollat  v     28  qnicqnid  W 


Id  Donatnm  c.  12—16.  15 

detar,  inira  suam  iacere  conscientiam  gloriatur.  nihil  adpetere 
iam,  nihil  desiderare  de  saecnlo  potest,  qni  saecnlo  maior  est. 
qnam  atabiliSy  qnam  inconcnssa  tntela  est,  qnam  peremiibns 
bonis  caeleste  praesidinm,  inplicantis  mnndi  laqneis  solni,  in 

i  Incem  immortalitatis  aetemae  de  terrena  faece  pnrgari.  nideritt 
qnae  in  nos  prins  infestantis  inimid  pemicies  insidiosa  grassata 
sii  plns  amare  conpellimnr,  qnod  fiitnri  snmns,  dnm  et  scire 
coneeditnr  et  damnare ,  qnod  eramns.  nec  ad  hoc  pretiis  ant  am- 
bitn  ant  maan  opns  est,  nt  hominis  snmma  nel  cUgnitas  nel  po- 

idteetas  elaborata  mole  pariatnr:  et  gratnitnm  de  Deo  mnnns  et 
fadle  est.  nt  sponte  sol  radiat,  dies  Inminat,  fons  rigat,  imber 
inrorat,  ita  se  spiritns  caelestis  infdndit.  postqnam  anctorem 
snnm  caelnm  intnens  anima  cognonit,  sole  altior  et  hac  omni  ter- 
rena  potestate  snblimior  id  esse  incipit,  qnod  esse  se  credit. 

M    Tu  tantnm,  qnem  iam  spiritalibns  castris  caelestis  militia  sig-  IS 
nanit,  tene  incormptam,  tene  sobriam  religiosis  nirtntibns  dis- 
dplinam.  sit  tibi  nel  oratio  adsidna  nel  lectio.  nnnc  cnm  Deo  lo- 
qnere,  nnnc  Dens  tecnm.  ille  te  praeceptis  snis  instraat,  ille 
disponat.  qnem  ille  dinitem  fecerit,   nemo  panperem  fEiciet. 

»pennria  esse  nolla  iam  poterit ,  cnm  semel  pectns  caelestis  sagina 
satnranerit.  iam  tibi  anro  distincta  laqnearia  et  pretiosi  marmoris 
cmstis  nestita  domicilia  sordebnnt,  cnm  sderis  te  excolendnm 
magis,  te  potins  omandnm,  domnm  tibi  hanc  esse  potiorem, 
qnam  Dominns  iosedit  templi  nice,  in  qna  Spiritns  sanctns  coepit 

tshabitare.  pii^amns  hanc  domnm  pigmentis  innocentiae,  Inmine- 
mos  Inoe  institiae.  non  haec  nmqnam  procnmbet  in  lapsnm  senio 
netnstatis,  nec  pigmento  parietis  ant  anro  exolescente  foedabitur. 
cadnca  snnt,  qnaecnmqne  fncata  snnt,  nec  fidnciam  praebent 
possidentibns  stabilem,  qnae  possessionis  non  habeant  neritatem. 

1  intra  8P,  infira  TT;  cflr.  Cypr,  ad  Demetr,  cap,  1:  intra  consdentiam 
noetram  tenere       glorietnr  v        4  bonis  affluens  v        solni]  solos  W 
5  inmortalitatis  W     niderit  P,  nidere  MoreUius;  sed  cfr.  Tertull.  ad  Her^ 
mogenem  e.  1:  sed  niderit  persona,  cmn  doctrina  miM  qnaestio  est,  ad 
ViderU,  c  9.:  niderit  soloecismns,  de  vwrg.  uel.  c»7       8  praetiis  8  et  eic 
Ukepim         10  et]  sed  v       gratntum  8       deo]dnX  8      11  inber  8 
13  Bolo  Wsed  in  mairg,  m.  2  sole       17  dd  ex  dnd  8  m,  2      18  ds  ea;  dns 
8wl2       19  faciet]  fadt  8      20  cnm]  cni  t;       21  satnranit  8WFv; 
22  Bderes  exwaxes  8        24  templnmP^        29  habentv       veritatem] 
firmitatem  V 


16  Caecilii  Gypriani  ad  Donatam  c.  15—16. 

hoc  manet  calta  iugiter  uiuido ,  honore  integro,  splendore  dia- 
tomo.  aboleri  non  potest  nec  extingoi,  potest  tantam  in  melios 
corpore  redeante  formari. 
!•     Haec  interim  breuibus,  Donate  carissime.  nam  etsi  focilem  de 
bonitate  patientiam,  mentem  in  domino  solidam,  fidem  tutam  salu-  5 
taris  auditus  oblectat,  nihilque  tamtuis  auribus  gratum  est,  quam 
quod  in  Dominum  gratum  est,  moderari  tamen  dicenda  debemos  ' 
simul  iuncti  et  saepius  locuturi,  et  quoniam  feriata  nunc  quies  ac 
tempus  est  otiosum,  quidquid  inclinante  iam  sole  in  uesperam  dies 
superest,  ducamus  hunc  diem  laeti  nec  sit  uel  hora  conuiuiiio 
gratiae  caelestis  inmunis.  sonet  psalmos  conuiuium  sobrium:  ut 
tibi  tenax  memoria  est,  uox  canora,  adgredere  hoc  munus  ex 
more.  magis  carissimos  pascis,   si  sit  nobis  spiritalis  auditio, 
prolectet  aures  religiosa  mulcedo. 

1  hoc]  haec  v  2  abholeri  W  4  breuibns  P  karissime  P  5  in 
domino  S,  in  dndi  P,  in  ddi  TTr,  01».  v  '  tntam]  tuam  Pr  (facilem  de 
bonitate  patientiae  mentem,  in  deom  solida  fide  tntam  coni.  Crronouitu 
h  c,  p.  579)  7  qnam . . . .  est  om.  WPv  deo  v  in  dicendo  coni,  Fixber 
ooUocnturi  v;  cfr.  Gronov.  l.  e.  8  qnies  ex  qesses  S  m,  2  9  quicquid 
WP  inclinate  iS^,  inclinato  v  dies  SWP,  diei  t^  10  hancv 
11  psalmus  WPr  Cidest,  canattur  psalmus,  sed  ut  in  8ohrio  conuiuio  soUt. 
ut  audi€Uur,  cani  a  sdbriis  conuiuis  Gronouiua  Diatrtb.  in  Statii  SQu. 
p,  513  ed,  Hand)      et  nt  v      13  ^0«  P      pasces  v,  pacis  P     si  otn.  P 

CAECILI  GTPRIAin  AD  DONATnM  EXPLICIT    SP   AD    DOKATXTM   EXPLICn!   W, 


n. 

THASCI  CAECILI  CYPEIANI 
QYOD  IDOLA  DII  NON  SINT. 


UL 


C  =  codex  Sangermandnsis  (720),  nnnc  Parisinns  12126,  saec.  DL 
X  =  codez  LanreshamensiB,  nnnc  Yindobonensis  962,  saec.  DL 
M  =  codez  Monacensis  208,  saec.  IX— X 
P  =  codez  Parisinus  1647  A,  saec.  X« 
J9  =  codez  Bambergensis  476,  saec  XI. 

V  =  codez  Veronensis,  saec.  VII.,  cf.  p.  2 

F  =  Minucii  Felicis  Octanins ,  ed.  Halm  Vindobonae  1867 
r  =  editio  princeps  Bomae  1471. 

V  =  editiones  nel  omnes  uel  aliqnot. 

Codicnm  genera  dno  esse  adparet:  optimnm  nnom,  in  qno  sunt 
LPM^ ,  alterum  interpolatnm,  cni  snnt  adscribendi  CBM\  his  codi- 
cibns  ita  nsns  sum,  ut  quae  communia  ezhibeant,  ea  quam  mazime 
genuinahaberem,  quae  interpolatae  sectae  unus  uel  onmes  contra 
reliquorum  consensum  haberent ,  mazimam  partem  reicerem,  pauca 
eaque  dubitanter  probarem. 


ayOD  IDOLA  M  NON  smT. 

iJeos  non  esse,  quos  colit  uulgus ,  liinc  notum  est.  reges  olim  1 
fdemnt,  qui  ob  regalem  memoriam  coli  apud  suos  postmodum 
etiam  in  morte  coeperunt.  inde  illis  instituta  templa,  inde  ad 

5  defdnctorum  uultus  per  imaginem  detinendos  expressa  simulacra 
et  immolabant  hostias  et  dies  festos  dando  honore  celebrabajit. 
ind^  posteris  facta  suntsacra,    quae  primis  faerant  adsumpta 
solacia.  et  uideamus,  an  sit  et  haec  apud  singulos  ueritas. 
Melicertes  et  Leucothea  praecipitantur  in  maria  et  fiunt  post- 1 

lomodum  maris  numina,  Castores  altemis  moriuntur  ut  uiuant, 
Aesculapius  ut  in  deomsurgat,   fulminatur,   Hercules  utho- 

INCIPIT  (nrCIPIT  DE  BO  B)  QVOD  IBOLA.  l>n  KOK  SnTT  (SYITr  P)  CLMPB; 

addunt  LMPBv:  quod  idola  dii  non  sint  et  qnod  nnns  dens  (dens  nnns  Pv) 
nt  et  qnod  (qnod  per  Christnm  salns  v)  credentibns  (in  credentibns  PB) 
datnm  (datns  P,  data  v)  sit,  quae  uerha  UtiUo  utUgato  db  ibolobym  yani- 
TATE  uel  quem  nos  inscripaimus  y  adnectere  solent  editores;  titiUum  quem 
restUuimus  esse  genuinum  confirmat  Hieronymus  ep.  84  ad  Magnum: 
Cyprianxis'qnod  idola  dii  non  sint'  qna  brenitate,  qna  historiamm  omnium ' 
Bcientia,  qnornm  nerbomm  et  sensnnm  splendore  perstrinxit  3  fuerint 
M  apnt  Ly  ita  fere  semper  4  coeperint  C*  5  nnltus]  nnlgus  G  6  et 
[ante  immol.) LMPBVy  nam  et  Cr,  qnibus  etPamelius  dando]  indicendo 
«eltanto  cont.  Vonck  lect,  lat.  p.  72  {Trai,  1745),  tanto  eJ2.  eodd,  recepit 
Bouth  (Scriptorum  eccles.  opusc.  praecipua  quaedam,  Oxonii  1858) 
Ixonore  CLMPV,  honoreml?,  honores  Wower  celebrant  M'  7  adsumta 
soUtia  sacra  qnae  primis  {corr.  m.  2  in  primitus)  fuerant  C  8  uidemus 
M^  sit  et  LP,  sit  B,  stet  CMr  9  mericertes  C  (es  corr.  2  m.  in  a),  me- 
tioerthesJ^    et]  certe  sedetJB     leucothea]  leuata  C     mariP     posteaJ5 

10  nomina  C M'       castores  PLMBV:=:  F  22,  7,  Castor  et  PoUui  Cr 

11  escolapins  G,  ae  aescolapius  L,  aesculaphius  B       snrgant  C,  resurgat 
Onmouius        haerculis  L        hominem  ut  JB 

2* 


20  Caecilii  Cypriani 

minein  exuat,  Oetaeis  ignibns  concrematur.  Apolio  Admeto  pecns 
pauit,  Laomedonti  mnros  Neptnnns  institnit  nec  mercedem  operis 
infelix  instmctor  accepit.  antrum  louis  iu  Creta  nisitur  et  se- 
pulcmm  eius  ostenditur,  et  ab  eo  Satumum  fiigatnm  manifestum 
est:  inde  Latium  de  latebra  eius  nomen  accepit.  hic  literas  in-  5 
primere,  hic  signare  nummos  in  Italia  primus  instituit:  inde 
aerarium  Saturni  uocitatur.  et  rasticitatis  hic  cultor  fuit:  inde 
ferens  falcem  pingitur.  hunc  fugatum  hospitio  lanus  exceperat, 
de  cuius  nomine  lanicnlnm  dictum  est  et  mensis  lanuarius  in- 
stitutus  est.  ipse  bifrons  exprimitur,  quod  in  medio  constitutus  10 
annum  incipientem  pariter  et  recedentem  sectari  uideatur.  Mauri 
uero  manifeste  reges  colunt  nec  uUo  uelamento  hoc  nomen  ob- 
texunt. 
i     Inde  per  gentes  et  prouincias  singulas  uaria  deorum  religio 
mutatur,  dum  non  unus  ab  omnibus  Deuscolitur,  sedpropriais 
cuique  maiorum  suomm  cultura  sematur.  hoc  ita  esse  Alexander 
magnus  insigni  uolumine  ad  matrem  suam  scripsit,  metu  guae 
potestatis  proditum  sibi  de  diis  hominibus  a  sacerdote  secretum, 
quod  maiorum  et  regum  memoria  seruata  sit.  inde  colendi  et 

1  exsnat  C^  P      oetaeis  FJiJSi,  7,  oetae  £P,  etwneis  C,  <m.  MB 
concremantnr  C      admeti  LMF,  admeto  C ,  acmeto  B      pecora  C     2  pa- 
mi  M=F 23,5       laomedontis  (7     neptonos  £*  M '     institoit  neptu- 
nos  B        sui  operis  C       3  infeliz  om.  B      instructor]  structor  Mv  = 
F23,6        in  01».  C      uisitur  L  =  F21,  8,  uisitor  C»,  uisitator  C,  ui- 
detur  P,  dicitur  M,  mittitur  B       sepulchrum  BC*,  sepulchro  ut  C 
4  «ab  C  (h  eras.)     Satumo  C       fugatum  esse  Cv       5  latium  ex  latius 
Ltn,  2      hic  om.  B     6  et  signare  Chronouius      numminos  B      italiam 
C^LM     unde  Oxon.       7  uocitatur]  uocantur  C^ ,  uocatur  CH?       cultor 
%  primus  Qramm     8  ferens  falcemXrilfP,  inferens  falcem  £,  falcem  ferensC^ 
cum  falce  ferens  C*,  faloem  ferens  senex  PameUus       hinc  C^       hospicio 
C,  om.  B     exceperant  L,  excepit  M     9  ianuculum  C       10  quod]  /br- 
tasse  quo      11  accipientem  M^       et]  ac  LB      rece«dentem  C      sectari 
LM^PB,  spectare  CMH)  (lanus  uero  frontes  duas  gestat,  quasi  et  auer- 
sus  incedat  F22,  5)     12  manifesto  C     reges  suos  V     14  relegio  M 
15  mutatur]  putatur  coni.  Vonck  l.  c.  p.  73      non  unus]  eunus  B    deus  ab 
hominibus  C      16  cuiquam  B        malorum  L        esse  om.  Balmvus 
17  magnus  macedo  V,  quocum  facit  codicis  scriptura  apud  F  21,  3 
scribsit  CLMPB=:F,  scribit  v     metu]  mti  B     18  sibi]  suae  B     de  diis 
C=:F21,  3,  deis  ilf» ,  diis  LPB,  de  his  M^,  de  pus  r,  de  iis  v     decre- 
tum.  Quod  B     Id  etom.M      reg^um  C      seruatis  (sit  om)  B       inde] 
in  so  B     colendi  etom.  B 


Qaod  idola  dii  non  sint  c.  2—4  21 

sacrificandi  ritns  inolenit.  si  autem  aliquando  dii  nati  sunt,  cur 
non  hodieque  nascuntur?  nisi  forte  luppiter  senuit  aut  partus 
in  lunone  defecit? 
Cur  uero  deos  putas  pro  Bomanis  posse,  quos  uideas  nihil  pro  4 

&suis  aduersus  eorum  arma  ualuisse?  Bomanorum  enim  uemaculos 
deos  nouimus.  est  Bomulus  perierante  Proculo  deus  factus,  et 
Picns  et  Tiberinus  et  Pilumnus  et  Consus,  quem  deum  fraudis 
uelut  consiliorum  deum  coli  Bomulus  uoluit,  postquam  in  raptum 
Sabinarum  perjSdia  prouenit    deam  quoque  Cloacinam  Tatius 

loinuenit  et  coluit,  Pauorem  Hostilius  adque  Pallorem.  mox  a 
nescio  quo  Febris  dedicata  et  Acca  et  Flora  meretrices.  hi  dii  Bo- 
mani.  ceterum  Mars  Thradus  et  luppiter  Greticus  et  luno  uel 
Argiua  uel  Samia  uel  Poena  et  Diana  Taurica  et  deum  mater 
Idaea  et  Aegyptia  portenta,  non  numina:   quae  utique  si  quid 

1  sacrificandi]  seroandi  V       inoleuit  PBL*,  oleuit  L^ ,    inoleuerit 
CMv     antem  om,C     ant  dii  C     2  nascantnr  C^    nisi  LPB=F21t  U,  si 
C.  nisi  si  Mv     ant]  etB=:F     3  deficit  CL     4  pntas]  pntat  esse  B 
posse  qnos]  qA  sj^s  se  C     qnos  saepins  nideas  Granomua     nihil]  nisi  r 
pro  snis  CM*B  =  F25,  7,  prorsnsip,  pro  snosilf  >       5  nalnisse  ex  nallns 
LnL2, nolnisse C      enim]  antem C      Bomanomm  enim ..,.111  meretrices 
uneis  indusit  BigaUiw        6  postRomvlna  comma  ponUVonck  l.  c.       pe- 
rierante  0,  peiierante  Msed  ii  ex  corr. ,   peierante  LP,  imperante  B 
7  liberinns  B,  tibenns  P,  nberinns  C      conssus  M,  consnl  BC     8  deum 
cm,  B      9  perfidia  om.  B     pemenit  V     clocianam  P      T.  Tatins  V 
adinnenit  C,  et  inuenit  F  25,  8        10  et  om.  B       panore  C       hosti- 
linm  L        pallore  C        Hostilins  atque  Pallorem  om.  B      a  om.  C 
a  nescio  corr.  m  nesdo  %  M  m,  2       11  febris  ex  feris  M  m.  2      de- 
dncata  C     et]  est  C      accia  C*      post  meretrices  insertmt  Vv,  in  mar- 
gine  M  add.  m.  rec :  In  tantum  (interdum  Balmius)  uero  deorum  uo- 
(sbnla  apnd  Bomanos  finguntnr,  nt  sit  apnd  illos  et  Viduus  dens,  qui  anima 
corpns  nidnet,  qui  (quiqne  Vonck  coni.)  qnasi  feralis  et  funebris  intra 
mnroe  non  habetnr,  sed  foris  conlocatur  et  nihilominns  (is  ud  deus  add. 
Vonek),  qnia  {em.  Pamdius,  quam  M)  extorris  factus,  danmatur  potius 
Bomana  religione  qnam  colitur  (oolatur  M).  Est  et  (et  om.  M)  Scansus  ab 
asoensibns  dictns  (dictus  om.  Grronomus)  et  Forculus  a  foribus  et  a  limini- 
bns  Limentinns  et  Cardea  a  cardinibus  et  ab  orbitatibus  Orbona  (suborbana 
M);  cf.  TertuU.  ad  nationea  II  c.  15;  hoc  additamentum  uncia  inclusit 
BiffoUius,  sustullit  Baluzius     hii  CLMB     romanis  LP,  romana  C* 
12  thrai«cns  M,  trachius  C     iupiter  XM     13  uel  {a/nte  Samia)  om,B     sa- 
mia]  samara  C    et]  nel  B  {ante  diana)    dnli  CLMB,  deomm  P    matri  C 
14  idea  B,om.C       et]  de  C       egyptia  tChed%  add.  m.  2       nomina 
CM^ ;  cf.  F25,  9:  Mars  Thracius  nel  Jnppiter  Creticus  uel  Juno  nunc 


32  Caocilii  Cypriani 

potestatis  habmssent,  sua  ac  saorom  regna  seraassent.   plane 
sunt  apud  Bomanos  et  uicti  penates,  quos  Aeneas  profagus  ad- 
uexit:  est  et  Yenus  calua,  multo  hic  turpius  calua,  quam  apud 
Homerum  uulnerata. 
5     Begna  autem  non  merito  accidunt,  sed  sorte  uariantur.  cete-  & 
rum  imperium  ante  tenuerunt  Syri  et  Persae:   et  Graecos  et 
Aegyptios  regnasse  cognouimus.  ita  uicibus  potestatum  Bomanis 
quoque  ut  et  ceteris  imperandi  tempus  obuenit.  ceterum  si  ad 
originem  redeas ,  erubescas.  populus  de  sceleratis  et  nocentibus 
congregatur  et  asylo  constituto  facit  numerum  inpunitas  crimi-  lo 
num:  nunc  ut  rex  ipse  principatum  habeat  ad  crimina,  fit  Bo- 
mulus  parricida,  adque   ut  matrimonium  faciat,  rem  concor- 
diae  per  discordias  auspicatur.  rapiunt,   ferociunt,   fidlunt  ad 
copiam  ciuitatis  augendam:  nuptiae  sunt  illis  rupta  hospitii  foe- 
dera  et  cum  soceris  bella  crudelia.  est  et  gradus  summus  in  Bo- 1& 
manis  honoribus  consulatus.  sic  consulatum  coepisse  uidemus 

Argina,  nnnc  Samia,  nnnc  Poena,  nel  (nunc  P)  Diana  Tanrica  uel  Mater 
Idaea  nel  Aegyptia  illa  non  numina,  sed  portenta  fdemnt 

1  plane]  plena  C      plane  sunt  oi».  P* ,  add,  P*       2  Muincti  3f 
paenates  PM     quos  ex  quo  C  m,  U      adueiit]  atque  B      3  est  om.  7 
calua  <m,  C     multo  h.  t.  calua  om,  B.     4  uulnerat&  B     5  accedunt  C 
6  Syri  iP,  Syrii  M\  Tyri  B,  {sed  in  margine  2,  m.  corr,:  syri),  et  assyrii 
CM*Vv       et  persae  (perses  C)  CLM^PB,  et  Medi  et  Persae  v,  et  mecU  et 
tyrii  et  persas  (persae  M\  VM^;  cfr,  F  25, 12:  diu  regna  tenuenmt  As- 
syrii,  Medi,  Persae,  Graeci  etiam  et  Aegyptii      7  cognoscimus  C      uici- 
bus]  ciuibus  X,  ut  cibus  C      potestatum  r,  potestatem  XJlfPB,  potestate  C, 
potestatum  uariantibus  BoZuxrtKa     8  etom.C    imperandi]  inj^standiB 
aduenit  C     9  erubescas  in  C  expunctum,  si  erubescas  B,  erubescis  P 
de  om,  L       innocentibus  P       10  constitutos  LP      numerr  M       inpu- 
gnitas  P     11  nunc]  tunc  Manutius      fit]  sit  M      romolus  (7S  romu- 
los  3f »     12  parricide  C      faciat  LM'  PB,  faciant  CVM «      13  discordias 
ea;discordie  C  m,  2       auspicatur  XPPJf >,  auspicantur  VM},   suspican- 
tur  C     fallunt.  Ad  P       14  hospitiis  LPB       federa  LM   ^  15  cum  L 
8.l,m,2       soceris  CLM=F,  sociis  PB,  sed  in  margine  B^:   aliter 
Boceris     super  crudelia  posuit  M^  ciuilia  {cfr.  F  25,  2 — 3 :  ut  ipse  Bomulus 
imperator  et  recfcor  populum  suum  facinore  praeceUeret,  parricidium  fecit  — 
mox  alienas  uirgines — rapuit,  uiolauit,  inlusit  et  cum  earum  parentibus,.  id 
est  cum  soceris  suis  beUum  miscuit)     et  om,  V     Romanis  om,  V     16  con- 
solatus  M,  conlatus  C     consolatum  L ,  consolatus  M     uidemus.  BegumB 


Qnod  idola  dii  non  sint  c  4—6.  23 

Qt  regniun:  filios  interficit  Bratus,  ut  crescat  de  sufiragio  sce- 
leris  commendatio  dignitatis.  non  ergo  de  religionibus  sanctis  nec 
de  anspiciis  ant  aagoriis  Bomana  regna  creaerant,  sed  acceptam 
tempos  certo  fine  castodiont.  ceteram  et  Begalas  aaspicia  ser- 

i  oanit  et  captas  est,  et  Mandnns  religionem  tenait  et  sab  iagom 
missQS  est:  pollos  edaces  habait  Faalas  et  apud  Cannas  tamen 
caesos  est,  Oaios  Caesar,  ne  ante  bramam  in  Africam  naaigia 
transmitteret,  aagariis  et  auspiciis  retinentibas  spreoit:  eo  fa- 
dlins  et  naoigaait  et  oicit. 

10    Horom  aatem  omniam  ratio  est  illa,  qaae  fallit  et  decipit  ett 
praestigiis  caecantibos  aeritatem  staltam  et  prodigam  aalgas  in- 
dndt.  spiritus  sunt  insinceri  et  nagi,  qai  posteaqaam  terrenis 
nitiis  inmersi  snnt  et  a  aigore  caelesti  terreno  contagio  reces- 
seront,  non  desinant  perditi  perdere  et  depranati  errorem  pra- 

uoitatis  infdndere.  hos  et  poetae  daemonas  norant  et  Socrates 
instroi  se  et  regi  ad  arbitriam  daemonii  praedicabat,  et  magis 

1  interfedt  CB  de]  dnm  B  2  commendatio  est  B  3  ant  de  B 
4  certom  C^  5  captos  est  et  uictns  recepU  ex  codice  Fuxensi  Btk- 
huiu»  iogo  C  6  est  et  C  pnllos  edaces]  Apollo  sedaces  et  B 
Paulns  habuit  v  tamen  om,  GB  7  ««Mcesns  C  aMca  P  uauigia] 
nanta  C,  namgio  coni.  Cauchius  8  retinentibas  CLMP,  retinendas  B, 
renitentibns  v=sF26,4  ante  eo  add.  et  in  M^.m;  cf.F  26,  3:  qnid 
Begolns?  nonne  aoguria  semauit  et  captus  est  V  Mandnus  religionem  tenuit 
et  sub  iugom  missus  est  et  deditus,  pullos  edaces  habuit  et  Paulus,  aput 
Canuw  tamen  cum  maiore  populi  Bomani  parte  prostratus  est.  Gaius 
Caesar,  ne  ante  brumam  in  Africam  nauigia  transmitteret,  auguriis  et 
anspiciis  renitentibus,  spreuit:  eo  facilius  et  nauigauit  et  uicit  10  borum 
oehoram  Cm.  2  decepit  C^  11  cercantibus  C  ueritatem  (m.  C 
prodigom  LPM^B,  crudelem  C,  credulum  v  et  M  8.  l.  m.  2;  proditum 
cont.  Bouthy  perditum  Bigdltius,  improuidum  Wopkens  lect.  TuUianae 
p.  142;  cf,  tamen  Cypr,  de  opere  et  eleemosynis  c.  16 :  cuncta .  . .  prodiga 
et  stnita  uoluptatum  frustrantium  uanitate  depereunt  inducitj  inludit 
eoni.  Vonck  l.  c,  p,  73       12  spiritus  sunt  Cv,  8.  l  m.  2  M;  sunt  om.  LPB, 

poti  uagi  p(mii  V  (cf.  F  26,  7:  spiritus  sunt  insinceri isti  igitur  spi- 

ritns,  posteaquam  etc.)  13  caelestlB  C  14  perditi  om.  Gronouius,  per- 
diti  iam  F  15  poete  CM*,  poetas  M*,  poeta  B  demonas  CMP 
16  instrui  se  et  regi]  introisse  regia  B  daemonii  scripsi,  daemoniisXJIf  0, 
daemonis  CPv;  cf.  TertuU.  Apolog.  adv.  g.  c,  22,  405:  Sciunt  daemonas 
phibsophi  Socrate  ipso  ad  daemonii  arbitrium  ezspectante,  F  26,  9:  ad 
nutom  et  arbitrinm  adsidentis  sibi  daemonis. 


24  Caecilii  Cypriani 

inde  est  ad  pemiciosa  uel  ludicra  potentatos:  qaorum  tamen  piae- 
cipuus  Ostanes  et  formam  ueri  Dei  n^at  conspici  posse  et  an- 
gelos  ueros  sedi  eius  dicit  adsistere.  in  quo  et  Flato  paii  ratione 
consentit  et  unum  Deum  seruans  ceteros  angelos  uel  daemonas 
dicit.  Hermes  quoque  Trismegistus  unum  Deum  loquitur  eumque  s 
inconprehensibilem  adque  inaestimabilem  confitetur. 
7     Hi  ergo  spiritus  sub  statuis  adque  imaginibus  consecratis  deli- 
tescunt,  hi  adflatu  suo  uatum  pectora  inspirant,  extOrum  fibras 
animant,  auium  uolatus  gubemant ,  sortes  regunt,  oracula  effi- 
ciunt,  falsa  ueris  semper  inuoluunt,  nam  et  falluntur  et  fallunt,  lo 
uitam  turbant,  somnos  inquietant ,  inrepentes  etiam  spiritus  in 
corporibus  occulte  mentes  terrent,  membra  distorquent,  ualitu- 
dinem  frangunt,  morbos  lacessunt,  ut  ad  cultum  sui  cogant,  ut 
nidore  altarium  et  rogis  pecorum  saginati  remissis,  quae  con- 
strinxerant,  curasse  uideantur.  haec  est  de  illis  medella,  cultorum  15 
cessat  iniuria:  nec  aliud  studium  est  quam  a  Deo  homines  auo- 

1  ad  C  pernitiosa  CLM  ludrica  C^,  ludibriailf  2  Ostanes 
LTB  \cf.  Flin.  H.  N.  XXXI,  2,  8),  hostanes  Jlft?,  demosthenes  ex  hosthenes 
Cm.  2t  sosthenes  r  F  26, 11  et  om,  CB  ueri  B  std  i  ex  corr, ,  uerbi 
L  3  ueros]  Isenios  coni.  Bouth;  ueros  exhtbeb  AugusHn.  de  bapt  c. 
Don.  IX  p.  185  sedi]  sed  LB;  cf.  F26, 11:  eornm  magomm  et  eloquio 
et  negotio  primus  Hostanes  et  neram  deam  merita  maiestate  proseqnitnr 
et  angelos,  id  est  ministros  et  nnntios  dei  sed  neri  eins  uenerationi 
nouit  adsistere  quo]  quod  MBr  platio  C  4  et  ceteros  C  5  ermes 
M  trimegistus  CP  et  Augustinus  l.  c.  eum  quem  C,  corr.  2.  m.  in 
eumque  6  inaestimalem  M  7  hii  CB  adque]  et  CV=F27,1 
coDsecr&Ua  LMPB=F,  conseruatis  C,  consecrati  v     delitiscunt  CLMP 

8  hii  CB      adflatu  suo  uatum  MP,  adflatus  uo  uatum  L,  adflatus  uocatum  C, 
adflatus  uolatum  B     eztarum  C,  extortum  B     fibras  ex  fiabrias  Cm.2 

9  animant  nauium  C  (nt  add.  m.  2)  uolatum  P  officiunt  P  10  falsa . . . 
falluntur  om.  B  nam  et]  non  ament  C  et  fallunt  om,  L  11  in  ddendum 
censet  Wopkem  et  Vonck  12  occulte  P,  occultae  LMB,  occulta  C, 
occulto  V  mentes  C^M^,  mentis  C*LM^PB,  mentem  V  uaUtudines  C 
13  morbos]  morbis  Bouth  coni.  lacescunt  C,  lacesgunt  Jlf ;  facessunt 
coni.  Vonck;  cfr.  F  27, 2:  inrepentes  etiam  oorporibus  occulte  ut  spiritus 
tenues  morbos  fingunt,  terrent  mentes  etc.  cogitant  C  ut  om.  C,  ex- 
punxit  M}  14  nidorem  LPBM  pecudum  B;'cfr.  Flc:  nidore  alta- 
rium  uel  hostiis  pecudum  saginati  que  C  constrinczerant  B,  constrin- 
serant  L  15  uidentur  L^  illis]  ipsis  B  medela  C  cultorum  LP, 
cum  ipsorum  B,  cum  illorum  Cv;  cum  ipsorum  cessat  cultorum  M 

16  aliud  illis  Bv,  aliut  his  M 


Quod  idola  dii  non  sint  c.  6—8.  25 

care  et  ad  saperstitionem  sui  ab  intellecta  uerae  religioms  aner- 
tere,  eom  sint  ipsi  poenales ,  qnaerere  sibi  ad  poenam  comites, 
qao6  ad  crimen  sunm  fecerint  errore  participes.  bi  tamen  adinrati 
per  Denm  uemm  nobis  statim  cedunt  et  fatentur  et  de  obsessis 
scorporibus  exire  coguntur:  uideas  iUos  nostra  uoqe  et  oratione 
maiestatis  occultae  flagris  caedi,  igne  torreri,  incremento  poenae 
pioyagantis  extendi,  eiulare,  gemere,  deprecari,  unde  ueniant 
et  qnando  discedant  ipsis  etiam,  qui  se  colunt,  audientibus  con- 
fiteri ,  ut  uel  exiliant  statim  uel  euanescant  gradatim,  prout  fides 
iflpatientis  adiuuat  aut  gratia  curantis  adspirat.  hinc  uulgus  in 
odium  nostri  nominis  cogunt,  ut  nos  odisse  incipiant  homines 
aateqoam  nosse,  ne  cognitos  aut  imitari  possint  aut  damnare  non 


Vnus  igitur  onmium  dominus  Deus:  neque  enim  illa  sublimi-  8 

utas  potest  habere  consortem,  cum  sola  omnem  teneat  potestatem. 

ad  diuinum  imperium  etiam  de  terris  mutuemur  exemplum. 

qnando  umquam  regni  societas  aut  cum  fide  coepit  aut  sine  cruore 

desiit?  sic  Thebanorum  germanitas  rupta,  permanens  rogis  dis- 

1  Bnperstitione  sni  B ;  snperstitionnm  sinnm  coni,  Vanck  h  c.  p,  74 
intellectnm  LM     nere  CM      anertere  etv      2  ipse  P^       penales  C 
qnerent  B      3  fecemnt  J5,  fecerit  L     terrore  B,  quod  recepit  Eouth 
\mCB     4  nobis  om.  B=:F^7,7,  a  nobis  v      5  exire  cognntnr  LMP, 
eidimtar  B,  abicinntnr  C,  ezignntnr  F  ^,  5        nides  B         illos  ex 
iUis  C  m.  ;3  noatra  noce  et]  non  nostra  noce  sed  V  (nostra  noce  nt 

opetatione  Vonek  l.  c.)      oratione]  operatione  Vv;  cf.  F 27,5i  tormentis 
ueTbornm  et  orationis  incendiis      6  maiestatis  om.  C     occnlte  CL     fla- 
gellisCJKB      igii&  M  C  tn.  2)      toiciueTi  MBr ;  cf.  Firm.  Mat.  de  errore 
prof.  reL  c.  13,  6        7  heinlare  CLMP,  et  nlnlare  ac  £       8  discedant] 
eant  V      andientientibns  L'       9  nt  LP,  et  CBMv;  cf.  F27,7       nel 
nt  3f  «ed  nt  ercis.     exiliant  LP,  exsilinnt  CMB^v,  ezinnt  B^    enanescnnt 
CMBv      10  patiens  r        cnrrentis  C      hic  LP      nnlgns]  nultns  B 
llooluntf     incipiatf     bominesom.  JB     homines  incipiant  P;  c/IjP<d7, 
S:  nt  ante  nos  incipiant  homines  odisse  qnam  nosse      12  nosse  om.  B 
cognitifi  B         possint  tdOendum  censet  Balueius;  aed  cf.  F        dam- 
uri  C     13  possnnt  C      14  dominns  nnns  est  dens  V  et  Gronoudus,  domi- 
m  est  dens  v       16  ad]  ac  £       mntnemns  ex  mntnemnr  M  m.  2 
yj  cmom.B      fidem  caepit  B     18  desinit  ex  desinnit  Bm.  2       sic] 
sit  B     Thebanomm]  enanomm  B,  thebanomm  fratmm  V     permanet  X, 
^  permanens  CMv,  et  permanansB     mper  rogis  inMm,  2  regibns 


26  Caeeilii  Cjprianij 

gidentibus  etiam  in  morte  diflcordia.  et  Bomanos  geminos  mium 
non  capit  regnnm,  qnos  minm  nteri  cepit  hospitinm.  Pompeius 
et  Gacsar  adfines  faenmt  nec  tamen  necessitndinis  foedns  in 
aemnla  potestate  tenuenmt.  nec  tu  de  homine  mireris,  com  in 
hoc  omnis  natnra  consentiat.  rex  nnns  est  apibns  et  dnx  nnns  in  s 
gregibns  et  in  armentis  rector  nnns.  mnlto  magis  mnndi  nnns 
est  rector,  qni  nniuersa  qnaecnmque  sunt  uerbo  iubet,  ratione 
dispensat,  uirtute  consummat. 
f     Hic  nec  uideri  potest,  uisu  clarior  est,  nec  conprehendi,  tactu 
purior  est,  nec  aestimari,  sensu  maior  est.  et  ideo  sic  eum  digne  lo 
aestimamus  deum,  dum  inaestimabilem  dicimus.  quod  uero  tem- 
plum  habere  possit  Deus,  cuius  templum  totus  est  mundus?  et 
cum  homo  latius  maneam,  intra  nn^Tn  aediculam  uim  tantae 
maiestatis  includam?  in  nostra  dedicandus  est  mente,  in  nostro 
consecrandus  est  pectore.  nec  nomen  Deo  quaeras,  Deus  nomen  is 
est.  illic  uocabulis  opus  eet,  ubi  propriis  appellationum  insigni- 
bus  multitudo  dirimenda  est.  Deo,  qui  solus  est,  Dei  uocabulum 
totum  est.  ergo  unus  est  et  ubique  ipse  diffnsus  est.  nam  et  uul- 

1  mortem  M      discordiis  By  disoordie  C*       romaniiB  C       geminos 
Ps.l,m.  2,  geminns  G     2  qnoe]  qni  LT      nnnm  oiil  B     coepit  CLM, 
caepit  B     hospidnm  CM     Pompeins ....  h  10  pnrior  est  om.  B     3  ceear 
ex  sesar  Cm.  2       4  nec  hic  r ,  nec  hoc  Mv       tn  om.  M,  tantnm  ex  tun 
Cm,2      in  am.  CLP     5  consentit  C     et  lex  C(cf.  F 18,  7)      6  rector 
ex  regitor  Cm.2       7  et  qni  0     8  dispensatnr  ex  dispensator  Cm,  2 
consnmat  C      9  nec  P  s.  7.  ni. ;?       cbuiorem  (est  om.)  C      «actn  M 
10  pnrior  est]  priorem  C       censn  {pro  sensn)  eonL  neseio  quis  in  Mar- 
shdUi  interpretatione  Cypr,  angliea       sensnm  maiorem  (est  omJ)  C 
dignae  LM,  om.  C      11  aestimamns  denm  dnm  om.  L       denm  om.  CB= 
F 18,  8      estimabilem  CL^       dicimns]  credimns  B  =  F18,8       12  dei 
habere  possit  cnins  B       mnndns]  orbis  B       et  om.  CB       13  latinm  B, 
laxins  oont.  Bouth      maneat  CMBv       intro  C      14  maiestatis]  pote- 
statis  C       indudam  LPM*,  inclndat  CBM^  (cf.  F32, 1:  et  cnm  homo 
latins  maneam,    intra   nnam   aedicnhim    nim  tantae   maiestatis  incln- 
dam)        15  est  offi.  B       deo  LPV=F18,  10,  dei  MB,  domini  C 
qneras  CM      16  est  iUic  scripsi,  est  illi  CLMPB,  est  illL  Illic  v  (cfr. 
F18, 10:  Dens  nomen  est.  illic  nocabnlis  opns  est)        nocabnlnm  B 
proprinm  B       appellationS  LP,   appeUantinm  B        insignibns]  igni- 
bns  B      17  deo  qni]  dens  qni  P,  ne  nomen  dei  qnaeras  qni  B      solns  est 
dens,  dei  V      18  totnm  om.  B,  solnm  coni.  Bauth       ergo  nnns  est  om, 
CB        ipse  CLMPBV,  totns  v       nam]  iam  eoni.  Vonck,  m*  nam  M 
(ipse  erasum) 


Qnod  idola  dii  non  sint  o.  8—10.  27 

gas  in  mtdtiB  Deuin  natnraliter  confitetur,  cum  mens  et  anima 
soi  anctoris  et  principis  admonetur.  dici  frequenter  audimus 
'o  Dens'  et  'Deus  uidet'  et  *Deo  commendo'  et  'Deus  mihi  reddet* 
[et  'quod  Deus  uult']  et  'si  Deus  dederit.'  at  quae  est  haec  summa 

i  delicti,  nolle  agnoscere  quem  ignorare  non  possis ! 

Qnod  uero  Christus  sit  et  quomodo  per  ipsum  nobis  salus  ue-  !• 
nerit,  sic  est  ordo,  sic  ratio.  ludaeis  [primum]  erat  apud  Deum 
gratia.  sic  olim  iusti  erant,  sic  maiores  eorum  religionibus  oboe- 
diebant.  [inde  illis  et  regni  sublimitas  floruit  et  generis  magni- 

M  tudo  prouenit.]  sed  illi  indisciplinati  postmodum  facti  et  fiducia 
patram  inflati,  dum  diuina  praecepta  contenmunt,  datam  sibi 
gratiam  perdiderunt.  quam  fuerit  illis  profaoa  uita,  quae  con- 
tracta  sit  uiolatae  religionis  offensa,  ipsi  quoque  testantur,  qui 
etsi  uoce  tacent,  exitu  confitentur:  dispersi  et  palabundi  uagan- 

25  tur ,  soli  et  caeli  sui  profugi  per  hospitia  aliena  iactantur. 

1  dn5   C     nnxun  denm  confitetor  natnraliter  B       2  sxii]  ui  LP 
principiB  est  L*PM  (aed  est  in  M  erasumm,  2),  p  rinoipalis  est  L^ ,  prin- 
cipii  coni.  Vonck        andinininfl  LM,  sed  in  M  corr,  ex  audinius  {cf.  F 18, 
11:  andio  uulgn»)         uidet]  scit  B        3  mihi  CLM^P,  tibi  BM^^v 
reddat  v      4  et  quod  deus  uult BC,  (m.LPM\  et  deus  uult  Mm,  2  8,1,,  et 
quod    uult    deus  v,    et   quod  duit  deus   Vonck  coni.;   uncis  inelusi 
et  si]  quod  B  (cfr.  F 18, 11:  '  Deum'  dicunt  et*  Deus  magnus  est*  et  *Deus 
uems  est'  et*8i  deus  dederit')      at  quae  est  haec  LP,  atque  est  haec  M 
atque  haec  est  CBv      5  noUe  L  8.  l.  m.  2      adcognoscere  L      possit  B 
6  qnid  V      quomodo]  quod  homo  B        ipsum]  iUum   CBV        7  est 
ratio  V      primum  om.  LP ,  post  erat  8.  l.  m.  2  add.  in  M     erat]  fuit  C 

8  sic]  hii  B       maiores  etiam  B  oboedibant  LM^,  obaudiebant  B 

9  inde....  1. 10  prouenit  om.  LPM,  sed  add.  inMm.  2  in  margine  (cfr^ 
TertuUicmi  Apdleg.  adv.  Gentes  cap.  21,  393:  imde  iUis  et  generis  ma- 
gnitodo  et  regni  sublimitas  floruit)  10  sed  et  B  indisciplinati  LPM, 
negle^entes  disciplinam  B,  neglegentes  discipUnae  superbi  Cr,  negli- 
gentes  et  indiscipUnati  et  superbi  v  (cfr.  Tertull.  l.  c:  fiducia  patrum 
infiati,  deriuantes  a  discipUna  in  profanum  modum)  facti]  tatui  B 
11  patmnm  L  contempnunt  CL  12  fueriti-flf ,  fuerat  CP,  futura 
fnenmt  B,  uero  fuerit  v  illis  C,  iUis  uero  LMP,  uero  illis  B  quae] 
et  nndeB,  quam  C  13  uiolate  C  testantur.  Quin  Jfonck  14  taceant  C 
eonfitGntur,  dum  dispersi  cont.  Vonck  qui  dispersi  ot  palam  omnibus 
etsi  oooe  taceant  exitu  confitentur  uagantur  B  palabundi  CM ,  sed  2.  m. 
eorr,  in  C  et  M:  uagabundi  (dispersi  palabundi  TertvU.  l.  c.)  uaga- 
bantnr  L^ ,  uagantur  *  fortasse  a  glossa  natum'  Vonck  15  zeU  ex  sceli 
C  «.  j3      aUena  hospicia  C 


26  Caecilii  Cjpriani^ 

sidentibus  etiam  in  morte  discordia.  et  Bomanos  geminos  uiam 
non  capit  regnom,  quos  unum  uteri  cepit  hospitium.  Pompeius 
et  Gaesar  adfines  fuerunt  nec  tamen  necessitudinis  foedus  in 
aemula  potestate  tenuerunt.  nec  tu  de  homine  mireriSf  cum  in 
hoc  omnis  natura  consentiat.  rex  unus  est  apibus  et  dux  unus  in  s 
gregibus  et  in  armentis  rector  unus.  multo  magis  mundi  unus 
est  rectorf  qui  uniuersa  quaecumque  sunt  uerbo  iubet,  ratione 
dispensat,  uirtuteconsummat. 
f     Hic  nec  uideri  potest,  uisu  clarior  est,  nec  conprehendi,  tactu 
purior  est,  nec  aestimari,  sensu  maior  est.  et  ideo  sic  eum  digneio 
aestimamus  deum,  dum  inaestimabilem  dicimus.  quod  uero  tem- 
plum  habere  possit  Deus,  cuius  templum  totus  est  mundus?  et 
cum  homo  latius  maneam,  intra  unam  aediculam  uim  tantae 
maiestatis  includam?  in  nostra  dedicandus  est  mente,  in  nostro 
consecrandus  est  pectore.  nec  nomen  Deo  quaeras,  Deus  nomen  is 
est.  illic  uocabulis  opus  est,  ubi  propriis  appellationum  insigni- 
bus  multitudo  dirimenda  est.  Deo,  qui  solus  est,  Dei  uocabulmn 
totum  est.  ergo  unus  est  et  ubique  ipse  diffusus  est.  nam  et  uul- 

1  mortem  M      discordiis  B,  discordie  C*       romanos  C       geminos 
P8,hm,2,  geminns  C     2  quos]  qni  LP      unum  am.  B     coepit  CLM, 
caepit  B     hospicinm  CM     Pompeins ....  1 10  pnrior  est  am.  B     3  cesar 
ex  sesar  Cm.  2      4  nec  hic  r ,  nec  hoc  Mv       tu  am,  M,  tantnm  ex  tom 
Cm,2      in  om.  CLP     5  consentit  C     et  lei  C  (cf.  F 18,  7)      6  rector 
ex  regitor  C  m.  ^       7  et  qni  C     8  dispensatnr  ex  dispensator  Cm,2 
consnmat  C      9  nec  P  8,  l,  m,  2       clariorem  (est  om,)  C      «actn  M 
10  pnrior  est]  priorem  C      censn  {pro  sensn)  conL  ne8cio  quis  in  Mar- 
ehaUi  interpretatione  Cypr.  anglica       sensnm  maiorem  (est  om.)  C 
dignae  LM,  om.  C      11  aestimamns  denm  dnm  om.  L       denm  om,  CB= 
F 18,  8      estimabilem  CL^       dicimns]  credimns  B  =  F18,8       12  dei 
habere  possit  cnins  B       mnndus]  orbis  B       et  om.  CB       13  latinm  B, 
laxins  coni,  Bouth      maneat  CMBv        intro  C       14  maiestatis]  pote- 
statiB  C        includam  LPM^,  includat  CBM^  {cf.  F  32, 1 :   et  cum  homo 
latius  maneam,    intra    unam    aediculam    uim   tantae   maiestatis  inclu- 
dam)        IS  est  om.  B       deo  LPV=F18,  10,  dei  MB,  domini  C 
qneras  CM      16  est.  illic  seripsi,  est  illi  CLMPB,  est  illi.  Illic  v  (cfr. 
F18,10:  Deus  nomen  est.  iUic  uocabulis  opus  est)       uocabulum  B 
proprinm  B       appellationd  LP,   appeliantinm  B        insignibns]  igni- 
bus  B      17  deo  qui]  deus  qni  P,  ne  nomen  dei  quaeras  qui  B      solus  est 
deus,  dei  V      18  totum  om.  B,  solnm  cont.  Bouih      ergo  unns  est  om, 
CB        ipse  CLMPBV,  totns  v      nam]  iam  cont.  Vonck,  mmmnamM 
(ipse  erasum) 


Quod  idola  dii  non  eint  o.  8—10.  27 

gus  in  mtdtis  Deum  natuialiter  confitetur,  cum  mens  et  anima 
sni  auctoris  et  principis  admonetur.  dici  frequenter  audimus 
'o  Deus'  et  'Deus  uidet'  et  ^Deo  commendo'  et  'Deus  mihi  reddet* 
[et  'quod  Deus  uult']  et  "si  Deus  dederit.*  at  quae  est  haec  summa 

i  delicti,  nolle  agnoscere  quem  ignorare  non  possis ! 

Quod  uero  Christus  sit  et  quomodo  per  ipsum  nobis  salus  ue-  !• 
nerit,  sic  est  ordo,  sic  ratio.  ludaeis  [primum]  erat  apud  Deum 
gratia.  sic  olim  iusti  erant,  sic  maiores  eorum  religionibus  oboe- 
diebant.  [inde  illis  et  regni  sublimitas  floruit  et  generis  magni- 

» tndo  prouenit.]  sed  illi  indisciplinati  postmodum  facti  et  fiducia 
patmm  inflati,  dum  diuina  praecepta  contenmunt,  datam  sibi 
gratiam  perdiderunt.  quam  fuerit  iUis  profana  uita,  quae  con- 
tracta  sit  uiolatae  religionis  offensa,  ipsi  quoque  testantur,  qui 
etsi  uoce  tacent,  exitu  confitentur:  dispersi  et  palabundi  uagan- 

ntur,  soli  et  caeli  sui  profugi  per  bospitia  aliena  iactantur. 

1  dnd   C     juvam  deiun  confitetiir  naturaliter  B       2  sni]  ui  LP 
principis  eet  L*PM  {sed  estinM  eraatmm,  2)^  p  rincipalis  est  L^ ,  prin- 
dpii  cani.  Vonck        andinimus  LM,  sed  in  M  corr,  ex  audimiw  {cf,  F 18, 
11:  andio  uulgiu)         uidet]  sdt  B        3  mihi  CLM^P,  tibi  BM^^v 
reddat  v      4  et  quod  deus  uult BC,  om,LPM\  et  deus  uult  Mm.2  8.L,  et 
quod    uult    deus  Vy    et   quod  duit  deus   Vonck  coni.\   uncis  inchisi 
et  si]  quod  B  (cfr,  F 18, 11:  *  Deum'  dicunt  et*  Deus  magnus  est'  et  'Deus 
ueruB  est'  et*8i  deus  dederit')      at  quae  est  haec  LP^  atque  est  haec  M 
atque  haec  est  CBv      5  nolle  L  8.  h  m.  2      adcognoscere  L      possit  B 
6  qnid  V      quomodo]  quod  homo  B        ipsum]  iUum   CBV        7  est 
ratio  V      primum  om.  LP ,  post  erat  8.  l  m.  2  add,  in  M     erat]  fuit  C 

8  aic]  liii  B      maiores  etiam  B  oboedibant  LM^y  obaudiebant  B 

9  inde....  1 10  prouenit  om.  LPM,  sed  add.  inMm,  2  in  margine  (cfr^ 
TertuHiani  ApcHeg.  adv.  Gentes  cap.  21,  B93:  imde  illis  et  generis  ma- 
gnitodo  et  regni  sublimitas  floruit)  10  sed  et  B  indisciplinati  LPM, 
neglegentes  disdplinam  B,  neglegentes  disciplinae  superbi  Cr^  negli- 
gentes  et  indisciplinati  et  superbi  v  (cfr.  TertuU.  l.  c:  fiducia  patrum 
inflati,  deriuantes  a  disciplina  in  profanum  modum)      facti]  tatui  B 

11  patruum  L  contempnunt  CL  12  fueriti-flf ,  fuerat  CP,  futura 
foenmt  B,  uero  fuerit  v  illis  C,  illis  uero  LMP,  uero  illis  B  quae] 
et  TsndeB,  quam  C  13  uiolate  C  testantur.  Quin  Jfonck  14  taceant  C 
oonfitentnr,  dum  dispersi  cont.  Vonck  qui  dispersi  ct  palam  omnibus 
etsi  uoce  taceant  ezitu  confitentur  uagantur  B  palabundi  CM ,  aed  2.  m. 
corr.  tn  C  et  M:  uagabundi  (dispersi  palabundi  TerttUl.  h  c.)  uaga- 
bantnr  L^ ,  uagantur  ^fortasse  a  glossa  natum'  Vonek  15  zeli  ex  sceli 
Cm.2      aUena  hospicia  C 


28  Caecilii  Gypriani 

11  NecnonDeos  ante  praedixerat,  fore  ut  uergente  saeculo  et 
mundi  fine  iam  proximo  [ex  omni  gente  et  populo  et  loco]  cultores 
sibi  adlegeret  Deus  multo  fideliores ,  qui  indulgentiam  de  diuinis 
muneribus  haurirent  [quam  acceptam  ludaei  contemptis  religio- 
nibus  perdidissent].  cuius  igitur  gratiae  disciplinaeque  arbiter  et  5 
magister  sermo  et  filius  Dei  mittitur,  qui  per  prophetas  omnes 
[retro]  inluminator  et  deductor  humani  generis  praedicatur.  hic 
est  uirtus  Dei,  hic  ratio,  hic  sapientia  eius  et  gloria:  hic  in  uir- 
ginem  delabitur,  carnem  Spiritus  sanctus  induitur,  Deus  cum 
homine  miscetur.  hic  Deus  noster,  hic  Ghristus  est,  qui  me-10 
diator  duorum  hominem  induit,  quem  perducat  ad  patrem.  quod 
homo  est,  esse  Ghristus  uoluit,  ut  et  homo  possit  esse  quod 
Ghristus  est. 


1  ante  deus  B  fore]  forte  B  2  prorime  C* ,  proxumo  M*  ex 
omni. ..  looo  om.  LPM^ ,  8,  l.  add,  inMm,!i  3  ^elegeret  M,  adlegere 
LF  deus  aut  expungendtm  aut  in  et  oos  mwtandwn  censet  Vanck 
multo  fideliores  LPr,  multo  fidelior  S  M,  fidei  fortiores  C,  meliores  ob- 
sequii  et  fidei  fortiores  B ,  multo  fideliores  et  melioris  ob^equii  v ,  multo 
meliores  obsequio  et  fide  fortiores  recepit  Goldhom  ex  codice  Fvaensi  (cfr, 
Tert,  l,  c. :  fore  uti  sub  extimis  curriculis  saeculi  ex  omni  iam  gente  et  po- 
pulo  et  loco  cultores  sibi  allegeret  deus  multo  fideliores ,  in  quos  gratiam 
transferret  etc.)  4  quam....  perdidissent  om.  LPM^ ,  sed  add.  8.  l.  m, 
rec.  vn  M  contemptis]  caceptis  M,  cumtemptis  ex  oontemptis  Cm.  2; 
fortasse  cum  contemptis  5  perdideruntf  cuius  (huius  M)  igitur  gratiae 
disciplinaeque  arbiter  LMP  =  TertuU.  l  c. ,  indulgentiae  igitur  huius 
(fructus  pro  huius  B)  et  gratiae  arbiter  (auctor  pro  arbiter  B)  CBr, 
indulgentiae  gratiae  disciplinaeque  arbiter  Ooson.  et  add.  m.  2  i/n 

M         6  et  sermo  filius  Vondk  7  retro  om,  LPB        inluminatur 

LM  deductor  LMPV,  •  deductor   omnipotens  B ,    doctor  Cv  (cf. 

TerttUl  l.  c:  illuminator  atque  deductor  generis  humani)  humana 
C>  praedicatur  LPM^,   praedicabatur  CBM^  (cfr.  Tertutt.  l  c. 

21,  399  :  ut  retro  semper  praedicabatur)  8  est    om.  J5  eius 

om.  B  gloria]  gratia  V  uirgine  JJ  9  delabitur  LMPBV  =  Ter- 
tuU, ,  ds  inlabitur  C,  iUabitur  v  came  C  camem  spiritu  sancto 
oooperante  v  (cfr.  Nourrii  obseru.  ad,  h,  l  in  Lumperi  hist,  patr.  XI. 
p,  116  sqq.)  cum  semper  homine  CS  t».  2  corr,  in:  semper  cum  ho- 
mine  10  deus]  dns  C  hic  deus  noster  om.  B  est  Ghristus  B  qui] 
hic  ost  qui  B       11  hominum  induitur  C  per  quem  reducat  B 

quod  homo  ...I.  i^possit  om.  B  12  et  om.  CLP  esse  possit  quod 
etJlf 


Qnod  idola  dii  non  sint  c.  11—13.  29 

Sdebant  et  ludaei  Christmn  esse  aenturuin:  nam  hic  illis  sem- 12 
per  prophetis  monentibus  adnuntiabatur.  sed  significato  duplici 
eins  adnentu,  uno  qui  exercitio  et  exemplo  hominis  fungeretur, 
altero   qui   Deum  fateretur,  non  intellegendo  primum  aduen- 

s  tum,  qnod  in  passione  praecessit  occultus,  unum  tantum  credunt 
qui  erit  in  potestate  manifestus.  quod  autem  hoc  ludaeorum 
popnlus  inteUegere  non  potuit,  delictorum  meritum  fuit:  sic 
erant  sapientiae  et  intellegentiae  caecitate  multati,  ut  qui  uita 
indigni  essent,  haberent  uitam  ante  oculos  nec  uiderent. 

^^     Itaque  cum  Christus  lesus  secundum  a  prophetis  ante  prae-  13 
dicta  uerbo  et  uocis  imperio  daemonia  de  hominibus  excuteret, 
paralyticos  restringeret,  leprosos  purgaret,  inluminaret  caecos, 
clodis  gressum  daret,   mortuos  rursus  animaret,    cogeret  sibi 
elementa  famulari,  seruire  uentos,  maria  oboedire,  inferos  cedere, 

^^  ludaei,  qui  illum  crediderant  hominem  tantum  de  humilitate  camis 
et  corporis,  existimabant  magum  de  licentia  potestatis.  hinc 

1  esse]  faiBse  BV     et  hio  £,  hoc  CM      2  admonentibus  v      sed]  et 
LP       significatio  eins  dnplici  C       3  nnnm  qni  ....  non  inteUegendo  hoc 
loco  om.  C,  ponUpost  itaqne  cum  Ghristns  h  10      nno  B,  nnnm  CLMPr 
qni  om.  B     exertitio  P     etPa.  l.  m.  2,om.B     4  alternm  CLMPBr 
qni  dndi  C,  qnidem  B    fatentnr  B ;  nno ....  fateretnr  suspecta  uidentur 
non]  inon  C       intellegentibns  adnentnm  primnm  B      5  qnod  LP,  qni 
CBv,  qni*  M  (d  erasum)        occnltnms  C       6  in]  et  JB       manifestnm 
C  (efr.   TertvXL  e.  21j  400:   dnobns  enim  adnentibns   eins  significatis, 
primo  qni  iam  expnnctns  est  in  hnmilitate  conditionis  hnmanae,  secnndo 
qni  oonclndendo  saecnlo  imminet  in  snblimitate  dininitatis  ezsertae,  pri- 
mnm  non  intelligendo,  secnndnm  qnem  manifestins  praedicatum  sperant, 
imnm  ezistunanemnt)      8  et  intellegentiae  erant  sapientiae  cecitate  C 
mnttati  C^M*(cf.  TertuXl. l.  c),  mnlcatiB,  mntati C*LM'P     nt  om.B 
nitam  B      10  iesns  om.  CB     a  om.  LP     prophetias  P      praedicata  By 
praedictnm  C     11  nerbo  P,  sed  o  ex  corr.     et  daemonia  B     de]  ab  V 
excnterentnr  ex  excnterent  Cm.  2        12  et  paralyticos  L,  paracliticos  ex 
paraclitos  Cm.2        leprosns  P         super  et  inlnminaret  Mm.2:  semi- 
ninos  animaret  (efr.  Terttdl.  l  c. :  mortnos  denique  nerbo  redderet  nitae) 
13  dandis  Pv        gressim  C*         14  aelimenta  M        famnlare  C^ 
obandire  B     inferos  cedere  om.  B     15  hominnm  C^     16  existimamntB, 
(nristimanemnt  C     magnm  CLP,  magnnm  B,  roa*gum  M     de  licentia] 
diligentia  CB  (cf.  TertuU. :  qnem  igitnr  solummodo  hominem  praesump- 
serant  de  hnmilitate,  seqnebatnr,  nt  magum  existimaront  de  potestatc) 
hinc  B  et  ManuiiuSj   hnnc  CLMPv 


30  Caecilii  Cypriani 

magistri  eorum  adque  primores,  hoc  est  quos  et  doctrinaille 
et  sapientia  renincebat,  accensa  ira  et  indignatione  prouocati,  ut 
postremOsdetentum  Fontio  Pilato,  qui  tunc  ex  parte  fiomaiia 
Syriam  procurabat,  traderent ,  crucem  eius  et  mortem  sufl&agiis 
[uiolentis  ac]  pertinacibus  flagitarent.  s 

i4  Hoc  facturos  et  ipse  praedixerat  et  propbetarum  onmium  testi- 
monium  sic  ante  praecesserat,  oportere  illum  pati,  non  ut  sen- 
tiret  mortem  sed  ut  uinceret,  et  cum  passus  esset,  ad  superos 
denuo  regredi,  ut  uim  diuinae  maiestaf is  ostenderet.  fidem  itaque 
rerum  cursus  inpleuit.  nam  et  crucifixus  praeuento  camificisio 
officio  spiritum  sponte  dimisit  et  die  tertio  rursus  a  mortuis 
sponte  surrexit.  apparuit  discipulis  suis  talis  ut  fuerat,  agnoscen- 
dum  se  uidentibus  praebuit  simul  iunctis  et  substantiae  corpo- 
ralis  firmitate  conspicuus  ad  dies  quadraginta  remoratus  est,  ut  de 

1  magistris  B  et  Man,,  magistos  M  primoreB]  primordem  C,  primo- 
ribns  B  et  Man,  hoc  est  om,  B,  expungendum  censet  Vonck  doctrine 
C*  iUa  B  2  Bapientie  C  accensa  CLMPBV,  accensi  v  prouo- 
<»itiv,  proaocata  ZrilfP,  reuocata  C,  prouocata  est  VB  et  Man,  ut 
■postremo  LMB  y  etpostremoP,  postremo  Cv^  insecuti  sunt  et  postremo 
scripsitBaluzius  detentum]  deductum  B  «^  Jkf  an.  4  syria  XP  trade- 
rent  scripsi;  tradiderunt  M  sed  erunt  ex  corr.j  tradiderunt  CLPv,  offer- 
rent  B  et  Man,  {Manutius  has  omnes  scripturas  cum  B  consentientes  ex 
Veronensi  deprompsisse  videtur)  5  uiolentis  ac  om,  LP  ac  M  s,l, 
m,  2  pertinatibus  M  flagitarent  C^LMPBr,  flagitantes  Ct?  (cfr, 
Tertull,  h  c :  Ad  doctrinam  uero  eius,  qua  reuincebantur  magistri  primo- 
resque  ludaeorum ,  ita  exasperabantur,  —  ut  postremo  oblatum  Fontio 
Filato,  Sjriam  tunc  ez  parte  Bomana  procuranti,  uiolentia  suffiragiorum  in 
crucem  dedi  sibi  extorserint)  6  boc  esse  BM,  hoc  eos  v  (eos  om,  etiam  Tert, 
l,c,)  facturos]futurumB  etom.C  propbetareB  testimonium  om.  J?, 
s,l,m.2P  7  sentiret  tantum  Oxon,  7  mortem  ponit  post  uinceret  B 
nt  M  s,  l,  m,  2  esset]  fuisset  CBV  superos  denuo]  patrem  deum  B 
5  denuo  ad  M  regredi]  ascenderet  B  ut  P,  sed  ex  corr, ,  et  B  diui- 
nam  maiestatem  (uim  om,)  B  fidem  itaque]  idem  ita  B  10  et]  MtBC 
«camificis  officio]  camificio  LP  11  obortus  spiritum  B  demisit  C 
tertia  CB  s^  M  12  resurrexit  JBC  talis  ut  LMy  ut  P,  talis  ut  anteC, 
qualis  et  B,  talis  qualis  et  Baluzius  ad  agnoscendum  M,  ut  agnoscen- 
dum  C,  ad  cognoscendum  L  13  iunctis  F,  iunctus  CLPM,  intus  J8,  uinc- 
tus  r  (cfr.  Luc  24,  33:  xal  evQov  awr\d^QoiafjLivovg)  et]  ut  B  sub- 
stantia  LMP  14  conspicuus  om,  B  usque  ad  B  rememoratus  M 
de  eo  ftc  deo  JfcT  m,  5,  denuo  Cr,  de  cetero  B 


Qnod  idola  dii  non  sint  c  13— 15*  31 

60  ad  piaecepta  mtalia  iiistrai  possent  et  discerent,  qnae  docerent. 
tonc  in  caelum  circomfasa  nnbe  sublatos  est,  ut  hominem,  quem 
dilexit,  quemlnduit,  quem  a  morteprotexit,  ad  patrem  uictor 
inponeret,  iam  uenturus  e  caelo  ad  poenam  diaboli  et  ad  cen- 

ssuram  generis  humani  ultoris  uigore  et  iudicis  potestate:  per 
orbem  aero  disdpuli  magistro  et  Deo  monente  diffusi  praecepta 
in  salutem  dare,  ab  errore  tenebrarum  ad  uiam  lucis  adduceret 
caecos  et  ignaros  ad  agnitionem  ueritatis  oculare. 
Ac  ne  esset  probatio  minus  solida  et  de  Christo  delicata  con-  IS 

lofessio,  per  tormenta,  per  cruces,  per  multa  poenarum  genera 
temptantur.  dolor,  qui  ueritatis  testis  est,  admouetur,  ut 
Christas  Dei  filius,  qui  hominibus  ad  uitam  datus  creditur,  non 
tantum  praeconio  uocis  sed  et  passionis  testimonio  praedicaretur. 
hunc  igitur  comitamur,  hunc  sequimur,  hunc  habemus  itineris 

uducem,  luds  principem,  salutis  auctorem,  caelum  pariter  et  pa- 
trem  qaaerentibus  et  credentibus  pollicentem.  quod  est  Christus, 
erimus  [christiani] ,  si  Christum  fuerimus  secuti. 

1  et  discerent  qnae  docerent  om.  B  2  in]  ad  B  circnmfasa  om.  B 
3  morte]  mortais  C  protexit]  produxit  B,  protraxit  coni,  Vonck  4  iam 
poneret  et  nentnms  C  ad  patrem  nictorem  poneret,  iam  iam  nentoms  coni. 
Vonckp.  76  e]  ae  P,  de  C,t^M  sed  8,lm.  2  5  in  nltoris  nigore  coni, 
Bauth  6  magistrato  M\  non  magistro  L V  et]  sed  F,  et  deUndum  censet 
Bou^  cofdato  TertuU.  l.  c, :  diffusi  per  orbem  ez  praecepto  magistri  dei 
pomenmt;  id  eos  (pro  et  deo)  cont.  Vonck  l  c.  7  in]  ad  B,  dei  in  C 
dare  iPFitf',  daret  C,  darent  Jlf 'J5t?  errorem  (7*3f J5  ettenebra- 
mm  P  niam]  nitam  iP,  nltimnm  B  addncere  CLPVM^r,  addu- 
oerent  BM^v  8  et]  ad  C  agnitione  (ad  om.)  LP  oculare  MPVvy 
ocnlaret  BC*,  oscnlaret  C ,  ocnlarent  v,  om.  L  9  ne  esset  ex  nesset  C 
«.  2  minns  ex  mnnus  Cm.  2  deligata  M,  delata  ex  delicta  Cm.  2, 
declinata  cont.  Vonck  11  temptantnr  ex  temptator  ilf  m.  2,  temptat  C 
dolor  C,  sed  in  margine:  pro  dolor  testis  om,  C  ni  admouetur  ex  uiuid- 
monetnr  C,  admonctur  B  ut  om.  B  nt  christus  ut  M  12  datus 
om.  B  13  praeconia  ex  praeconio  Cm.  2  praedicaretnr]  probaretur 
BV  14  comitamur]  imitamur  B  hunc  sequimur  om.  V  15  patrem 
cm,B  16  pollicente  B  cbristus  est  J5  17  christiani  om.  LP,  8.  l. 
m^2M      secuti  LMPr,  imitati  CBv     explicit  avoD  idola  dii  xon  sint 

3fP,  QVOD  IDOLA  DH  NON  SIKT  KXPLICAT  L,  DE  EO  QVOD  IDOLA  DII  NON 
8IKT  EXF  B,  EXPLICrr  EPISTOLA  CAECILI  CTPBIANI  DE  IDOLIS  QVOD  IDOLA 
nn  KOK  8IKT    C 


III. 

THASCI  CAIICILI  CYPEIANI 
AD  aVIRINVM 

(TESTIMONIORVM  LIBIII  TRES). 


m. 


A  =cod6Z  bibliothecae  Sessorianae  saec.  YII.  (c&.  Mai  bibl.  patr.  nou. 

I  2.  p.  rV)  uel  potius  saec.  VIII— IX.  fcfr.  ReifFerscheid  bibl.  patr. 

itaL  II.  p.  129). 
W=  codex  Wurzeburgensis.  destmt  m  eo  libri  I  cap.  1—15,  libri 

JJc.  P— iP;cf.  p.  2. 
X  =  codez  Yindobonensis;  cf.  p.  18. 
M=  codex  Monacensis;  cf.  p.  2. 
B  ==  codex  Bambergensis ;  cf .  p.  2. 

V  =  codez  Veronensis;  cf.  p.  2.' 

V  =  editiones  uel  onmes  uel  aliquot. 


THASCI  CAECILI  CYPRIANI 
AD  aVIRINVM 

(TESTIMONIOBVM  LIBBI  TBES). 


CYPRIANVS  QVIRINO  FILIO  SALVTEM. 

s  Ubtemperandum  fuit,  fili  carissime,  desiderio  tuo  spiritali 
inpensissima  petitione  diuina  magisteria  poscenti,  quibus  nos  Do- 
minus  per  scripturas  sanctas  erudire  et  instruere  dignatus  est,  ut 
a  tenebris  erroris  abducti  et  luce  eius  pura  et  candida  luminati 
uiam  uitae  per  salutaria  sacramenta  teneamus.  et  quidem  sicut 

lopetisti,  ita  a  nobis  sermo  conpositus  et  libellus  conpendio  bre- 
niante  digestus  est,   ut  quae  scribebantur  non  copia  latiore  dif- 

EZPLiciT  TESTiMONiOBTM   (odd.  m.  2:    Liber   beati  auguBti  contra 
donatistas  et  ydola.  Item  liber  cypriani  epi  ac  martjris  de  sacramentis 

XPI)    nrCIPIT     AD     ftVIBINTM  A,      INCIPIT     AD    ftVIRINTM     LIBER     (lIBER 

OfH.  M)  PRIMT8  LMj  Incipit  epistula  ad  Quirinum  B ;  AugxisHn,  contra 
duas  epist.  Pelag.  l.  IV,  c.  21,  p.  480  d :  Cyprianum  etiam  ipse  haeresiarcbes 
istonim Pelagius  cum  debito  bonore  commemorat,  ubi  testimoniorum 
librmn scribens,  eum  se asserit imitari,  'hoc  se' dicens' facere  adRomanos, 
quod  ille  fecerit  adQuirinum',  et  eiusdem  libri  c.27:  merito  et  ad  Qui- 
rinnm  de  hac  re  absolutissimam  sentcntiam  proponit,  cui  tcstimonia 
diuina  subiungeret;  Hieronym.  Bialog.  contra  Pelag.  c.  32:  quumque  se 
imitatorem,  immo  expletorem  operis  beati  Oypriani  scribentis  adQuirinum 
€88«  fateatur.  inde  non  inmerito  conicias  genuinum  operis  titulum  fuisse 
JLD  aTiRiNTM;  uulgo  inscrHbitur :  tcstimoniorum  libri  aduersus  Judaeos. 
5  obteperandum  A  kme  MB  6  peticione  A  7  scribturas  A  et 
*ic  fere  semper  instruere  ALMBV,  instituere  Oxon.  8  abducti  et] 
addnetiad^  Incem  B  illuminati  6a;luminatiilf  m.  «9  10  cumposi- 
tos  X      11  utque  M       scribebantur  ex  scribantur  M 

3* 


36  Oaecilii  Cypriani 

funderem,  sed  quantum  mediocris  memoria  suggerebat,  excerptis 
capitulis  et  adneris  necessaria  quaeque  colligerem,  quibus  non 
tam  tractasse  quam  tractantibus  materiam  praebuisse  uideamur. 
sed  et  legentibus  breuitas  eiusmodi  plurimum  prodest,  dum  non 
intellec.tum  legentis  et  sensum  liber  longlor  spargit,  sed  subti-  s^ 
liore  conpendio  id  quod  legitur  tenax  memoria  custodit.  con- 
plexus  sum  uera  libellos  duos  pari  qualitate  modmtos:  unum 
quo  ostendere  enisi  sumus,  ludaeos  secundum  quae  fuerant  ante 
praedicta  a  Deo  recessisse  et  indulgentiam  Domini,  quae  sibi 
et  pridem  data  et  in  posterum  promissa  fuerat,  perdidisse,  succes-  i(v 
sisse  uero  in  eorum  locum  Christianos  fide  Dominum  promerentes 
et  de  omnibus  gentibus  ac  de  toto  orbe  uenientes.  item  libellus 
alius  continet  Christi  sacramentum,  quod  idem  uenerit^  qui  se- 
cundum  scripturas  adnuntiatus  est,  et  gesserit  ac  perfecerit  uni- 
uersa,  quibus  intellegi  et  cognosci  posse  praedictus  est:  quae  le-  ly 
genti  interim  prosint  ad  prima  fidei  liniamenta  formanda.  plus 
roboris  tibi  dabitur  et  magis  ac  magis  intellectus  cordis 
operabitur  scrutanti  scripturas  ueteres  ac  nouas  plenius  et  uni- 
uersa  librorum  spiritalium  uolumina  perlegenti.  nam  nos  nunc 
de  diuinis  fontibus  inpleuimus  modicum  quod  tibi'  interim  mit-ao 
teremus.  bibere  uberius  et  saturari  copiosius  poteris,  si  tu  quo- 
que  ad  eosdem  diuinae  plenitudinis  fontes  nobiscumpariter  pota- 
turus  accesseris.  opto  te,  fili  carissime,  semper  bene  ualere. 

1  sucgerebat  L        exceptis  LM      2  queque  A       4  prodeest  A 
5  spargeret  V      subtiliore]  utiliore  V       6  custodiret  A         7  qualitate 
ALVt  aequalitate  B,  equalitatem  M     8  eni*si  3f ,  nisi  LB      simus  v 
enisi. . .  secundum  om.  A     quae]  que  3f,  neque  A     10  eiAL,  \bjd.MBv 
datam  L       fuerant  M       11  loco  ex  locil  A  m.  2       fidem  M     dominum 
A,  dni  LBy  djSiMm  in  rasura        14  est]  esset  M       15  posse  prae- 
dictus  est]  potest,  quod  ipse  sit,  qui  praedictus  est  v       legenti  A,  legenti 
tibi  B,  legentibus  LMV       16  prosint  B ,  prosunt  ALM      primae  A 
lineamenta  LMB       17  roboris]  laboris  A       tibi  om,  L      18  scrutan- 
tis^       etom.B      20  f<*ontibus  jd.      inplebimus  ui       21  saturare  li 
22  potaturus  BL* ,  potiturus  A ,   poturus  ML^  23  kme  MB 

opto...ualere  om.  AL  explicit  praefatio  incipit  libellus  primus  M^ 
ezplicit  epistula  incipit  cap  libri  primi  B,  libbllts  pbimts  A,  inscrip- 
tionemom.  L 


Testim.  L  I.  capitula.  37 

LIBES   PRIMVS. 

CAPITVLA. 

I.  ludaeos  in  offensam  Dei  grauiter  deliquisse,  quod  Domi- 
num  reliquerint  et  idola  secuti  sint. 
5         n.  Quod  prophetis  non  crediderint  et  eos  interfecerint. 

ni.  Ante  praedictum,  quodDoniinum  neque  cognituri  neque 

intellecturi  neque  recepturi  essent. 
Ilil.  Quod  scripturas  sanctas  intellecturiludaei  non  essent ,  in- 
tellegi  autem  haberent  in  nouissimis  temporibus,  postea- 
10  quam  Christus  uenisset. 

V.  Nihil  posse  ludaeos  intellegere  de  scripturis,  nisi  prius 

crediderint  in  Christum. 
VI.  Quod  Hierusalem  perdituri  essent  et  terram  quam  acce- 
perant  relicturi. 
15       Vn.  Item  quod  essent  amissuri  lumen  Domini. 

Vin.  Quod  circumcisio  prima  camalis  euacuata  sit  et  secunda 
spiritalis  repromissa  sit. 
Vlin.  Quod  lex  prior  quae  per  Moysen  data  est  cessatura  esset. 
X.  Quod  lex  noua  dari  haberet. 
^        XI.  Quod  dispositio  alia  et  testamentum  nouum  dari  haberet. 
Xn.  Quod  baptisma  uetus  cessaret  et  nouum  inciperet. 
XTTT.  Quod  iugum  uetus  euacuaretur  et  iugum  nouum  daretur. 
Xini.  Quod  pastores  ueteres  cessaturi  essent  et  noui  inciperent. 
XV.  Quod  domufl  et  templum  Dei  Christus  futurus  esset  et 
:S5  cessasset  templum  uetus  et  nouum  inciperet. 

XVI.  Quod  sacrificium  uetus  euacuareturetnouumcelebraretur. 

3  oSemaLMB      sedquod^      4  roliquerintAB,  relinqueiint  X,  dere- 
linqnenmt  (ont  ex  int)  M    saecnti  A  tales  litteranm  eet&e  inAJjMB  con- 

.  fusiones  posthac  non  omnes  notauimus     sunt  AM     5  item  qnod  LMBv 
piofetis  Aetsic  fere  semper      credidenmt  M  >     6  item  ante  B^etsic  omnes 
deinceps  tittdi  in  B  indpiunt  db :  Item      15  itent  om.  A     ammissnri  M 
18  prior  eras,  in  M     mosen  L      20  dispositio]  si  positio  B     24  domum 

■  M  et {po8t esset) om, B  25 c^ssaret Bv  et noaum ...1,26 netas om, L 
indperet  A,  coepisset  Jf,  cepisset  B  26  enacQeretur  L,  oaoaaretar  A 
caelebretar  A 


38  Caecilii  Cypriani 

XVn.  Quod  sacerdotium  uetus  cessaret  et  nouus  sacerdos  ueni- 

ret  qui  in  aeternum  futurus  esset. 
XVIII.  Quodpropheta  alius  sicut  Moyses  promissus  sit,  scilicet 
qui  testamentum  nouum  daret  et  quimagis  audiri  deberet. 
XVIIII.  Quod  duo  populi  praedicti  sint,  maior  et  minor,  id  est  & 
uetus  ludaeorum  et  nouus  qui  esset  ex  nobis  futurus. 
XX.  Quod  ecclesia  quae   prius  sterilis  fuerat  plures  filios 
habitura  esset  ex  gentibus,  quam  quot  synagoga  ante 
habuisset. 
XXI.  Quod  gentes  magis  in  Christum  crediturae  essent.  !(► 

XXII.  Quod  panem  et  calicem  Christi  et  onmem  gratiam  eius 
amissuri  essent  ludaei,  nos  uero  accepturi,   et  quod 
christianorum  nouum  nomen  benediceretur  in  terris. 
XXin.  Quod  ad  regnum  caelorum  magis  gentes  quam  ludaei 

perueniant.  is 

XXTTTI.  Quod  solo  hoc  ludaei  accipere  ueniam  possint  delictonim 
suorum ,  si  sanguinem  Christi  occisi  baptismo  eius  ab- 
luerint  et  in  ecclesiam  transeuntes  praeceptis  eius  obtem- 
perauerint. 


IVDAEOS  IN  OFPENSAM  DEI  GRAVITER  DELIQVISSE,   QVOD         20 
DOMINVM    RELIQVERINT    ET    IDOLA     SECVTI     SINT. 

1     In  Exodo  populus  ad  Aaron:  Exurge  et  fac  nobis  deos 
qui  nos  praecedant:   quia  Moyses  uir  hic,    qui  nos   eiecit  de 

22  Exod.  32. 1. 

1  XVn]  XVI  L  et  ita  omnes  deinceps  titulorum  numeri  uno  minores 
exhibentur  in  L  uenisset  J?  3  propheta  alius]  profetadius  J.  moses 
Letsic  fere  semper  5  praedicti  ex  perdicti  Jtf  m.  2  6  nobis]  noois  M 
7  ste^relis^  faerit  AL  8  qnot]  qnod  AM  sed  inMdeletum  m.  2  sina- 
goga  AL]  has  litterarum  iet  y  confusiones  in  ALMB  non  omnes  adno^ 
tauimus  10  christo  M  13  benediceretnr  ex  benedicetur  A  16  qaod] 
item  AB  hocL8,lm,2  capitnla  libri  primi  exp.  incip.  eornm  inter- 
'  pretationes  m.  rec  in  M,  exp.  cap  incipit  liber  primns  de  indeis  et  chri- 
stianis  CAplB,  inscriptionem  om,  AL 

20  indaeo-4      offensa  MB      21  reliqnerint  AL ,  dereliqnerint  Bv, 
««relinqnerint  M      22  aron  A 


Teatim.  I,  1-2.  39 

A^ypto,  quid  ei  acciderit,  non  scimus.  Item  illic  Moyses 
ad  Dominum:  Precor,  Domine,  deliquit  populus  hic  delictum 
grande.  fecerunt  sibi  deos  aureos  et  argenteos :  et  nunc  si  dimit- 
tis  eis  delictum,  dimitte:   sin  autem,  dele  me  de  libro  quem 

}  scripsisti.  et  Dominus  dixit  ad  Moysen:  si  qui  deliquit  ante  me, 
deleam  eum  de  libro  meo.  Item  in  Deuteronomio:  Sacrifi- 
cauenmt  daemoniis  et  non  Deo.  Item  in  libro  ludicum:  Et 
fecerunt  filii  Israel  malignum  contra  Dominum  Deum  patrum 
suomm,  qui  eiecit  eos  de  terra  Aegypti,  et  secuti  sunt  deos  a  gen- 

lotibus,  quae  ciroa  illos  sunt,  et  oflFenderunt  Dominum  et  relique- 
runtDeum  et  seruieruntBaal.  Item  illic :  Et  adiecerunt  filiilsrael 
iterum  facere  malignum  contraDominum  et  seruierunt  Baal  et  diis 
alienigenarum  et  reliquerunt  Dominum  et  non  seruierunt  iUi. 
[Apud  Malachiam:  Derelictus  est  luda,  et  abominatio  facta 

»est  in  Israel  et  in  Hierusalem,  quoniam  profanauit  ludas  sancta 
Domini,  in  quibus  dilexit  et  affectauit  deos  alienos.  exterminabit 
Dominus  hominem  qui  facit  haec  et  humilis  efRcietur  in  taber- 
naculis  lacob]. 

QVOD  PROPHETIS  NON  CREDIDERINT  ET  EOS  INTERPECERINT. 

so     Apud  Hieremiam  Dominus   dicit:    Misi  ad  uos  ser-2 
uos  meos  prophetas.  ante  lucem  mittebam^   et  non  audiebatis 

2  Ex.  32;  Si  sq.      6  Deut.  32,  17.       7  lud.  2,  11  sq.       14  Mal. 
2,  11  sq.       20  Hier.  25,  4  sq. 

2  dominiini]  dtdB       precor  ait  Mv       domine  om,  A       deliqnid  A  et 
sic  saepius      3  dimittas  B       4  eis  AM,  ei  Lv^  illis  B      demitte  A 
5  dixit  dominns  LMBv      qnis  MBv      6  eum  ALB,  illum  Mv      8  israel 
M  8,1,  m,  2,  israhel  L  (sic  fere  semper),  istrahel  A  (sic  fere  semper) 
malignnm  A,  «««malignnm  M,  quod  malignnm  L,  quod  malignum  est 
(erat  v)  Bv;t6  novrtqov  LXX     contra  dmn  ddi  ALB,  coram  dno  do  Mv; 
ivmTiuyy  xvQiov  LXX  (IvavxCov  xvqCov    cod.  Alex.)        9  qui  eiecit]  qnid 
dcit  A       deos  am.  M       a  gentibns  ALBV,  gentinm  ritmn  M  sed  ritnm 
».  l.  m.  2,  gentinm  v,  InoQBv&riaav  oniao}  O-efov  hiQdrv  dno  twv  O-eejv  tuv 
t^vmv  LXX ;  deos  alios  a  gentibns  legendum  censet  Pamelius     10  que  A 
qnae.  .snnt  om.M      snnt  om.  A        11  bahal  AMB       12  itemm]  itd  B, 
«m.  A      contra]  coram  Mv      dnmALM^,  d6M\  dnm  At^B      13  aliege- 

namm  A «      14  apnd  Malachiam 118  lacob  om.  ALMBV ;  L  in  mar- 

gine  signo  J  adposito  deesse  dliquid  indicare  uidetur  19  item  quod 
LBVj  itemm  qnodJlf  credidemnt  MB  interfecemnt  JtfJ5  20  aput^, 
et  ita  saepius      misit  A 


40  Caecilii  Cypriani 

me  neqae  intendebatis  auribus  uestris,  dicens:  conuert£|,tur  unus- 
quisque  a  uia  sua  mala  et  a  nequissimis  adfectationibua  uestris,  et 
habitabitis  in  ten^  ista  quam  dodi  uobis  et  patribus  uestris  a  sae- 
culo  usque  in  saeculum.  nolite  ambulare  post  deos  alienos,  ut  seniia- 
tis  eis,  et  ne  adoraueritis  eos  et  ne  incitetis  me  in  operibus  ma-  5 
nuum  uestrarum  ad  disperdendos  uos :  et  non  audistis  me.  I tem  in 
Begnorum  tertio  Heliae  ad  Dominum:  Aemulando  aemu- 
latus  sum  Domino  Deo  onmipotenti,  quia  dereliquerunt  te  filii 
Israel,  altaria  tua  demolierunt  et  prophetas  tuos  interfecerunt 
gladio:  et  remansi  ego  solitarius,  et  quaerunt  animam  meamio 
auferre  a  me.  Item  in  Esdra:  Desciuerunt  a  te  et  abiecerunt 
legem  tuam  post  corpus  suum  etprophetas  tuos  interfecerunt,  qui 
obtestabantur  eos,  ut  reuerterentur  ad  te. 

AnTE  PRAEDICTVM,   QVOD  DOMIimi  NEQVE  COGNITVBI  NEQVE 

INTELLECTVEI  NEQVE  BECEPTVBI  ESSENT.  l5 

8  Apud  Esaiam  prophetam:  Audi,  caelum,  et percipe aniri- 
bus,  terra,  quoniam  Dominus  locutus  est:  filios  genui  et  exaltaui, 
ipsi  autem  me  spreuerunt.  agnouit  bos  possessorem  suum  et  asiiius 
praesepium  domini  sui :  Israel  uero  me  non  cognouit  et  populus  me 
non  intellexit.  uae  gens  peccatrix,  populus  plenus  peccatis,  semen  so 

7  I  R^g.  19, 10.       11  Nehem.  9,  26.      16  Es.  1,  2  sq. 


1  me  neque  intendebatiB]  mane  quao  indebatis  A  (quod  mihi  corruptum 
uidetur  ex:  mane,  neque  intendebatis ;  cf.  LXX)     diCentes  ex  dicensJtf 
€onnerta«tar  L   '  2  a  (ante  neqiiissimis)  Qtn.  B     affectionibus  B      3  habi- 
tabitis  ex  habitatis  L       4  usque  ALBM^,  et  usque  M*v       saeculum  A^ 
saecula  LMBv      item  illic :  nolite  M,  et  iterum ;  nolite  v      ampulare  L  * 
ut. . .  Z.  5  eos  om.  JB       b  eo9  om.  M       7  regnorum  A^  basilion  LMBv 
libro  tertio  Mv ;  libio  om.  ALBV     haelias  A,  elias  L'      S  dnm  diSi M 
9  demollierunt  A      10  solitarius]  solus  MB      11  a  me  AB,  eam  -a  me  M, 
eam  L       hesdra  ALB      dosciderunt  A      12  corpus  ALLB,  dorsuin  Mv; 
Sniao}  awfiaTog  avTuiv  LXX       post  corpus  suum  legem  tuam  B      15  ne- 
que  inteUecturi  neque  cognituri  M      16  apud]  audi  L      jsaiam  ex  esaiam 
M  m.  J^  ut  passim     prophetam  om,  Zilf JSr     percipe  auribus  JJf JB,  praebe 
aures  LV      17  et  filiositf     genui  AB,  generauiXjSfv;  cf.  de  domin.  orat. 
c.  10;  de  zelo  et  liuore  c,  15      18  spreuerunt  AB,  reprobauerunt  LMv 
Buum  om.  LB       asinus  dnl  B       19  proesepem  LV       uero.  A,  autem 
LMBv       agnouit  LM      post  me  add.  M^:  meus       20  genti  peccatrici 
LM     populo  pleno  LM     peccatis]  delictis  B 


Testim.  I,  2—3.  41 

pessimiun,  filii  sine  lege:  dereliquistisDofDinum  et  ad  iracundiam 
prouocastis  sauctum-  Israel.  Iterm  .a^pud  eundem  Dominus 
dicit:  Yade  et  dic  populo  i^to :  aureaudietis  et  non  infellegetis 
et  uidentes uidebitis  et  Aon  uidebitis.  incrassauit  enim  corpopidi 

i  eios ,  et  auribus  grauiter  audierunt  et  oculos  suos  concluserunt, 
ne  forte  uideant  oculis  et  auribus  audiant  et  corde  intellegant  et 
reuertantur,  et  curem  illos.  Item  apud  Hiefeiniam  Domi- 
nns  dicit:  Me  dereliquerunt  fontem  aquae  uiuaeet  effodemnt 
sibi  lacus  detritos,  qui  rion  poterunt  aquam  portare.  Itemapud 

iveundem:  Ecce  sermo  Domini' factiis  est  6id  in  maledictum,  noij 
uolunt  eum.  Itefm  apud  eundem  Dominus  dicit:  Cogno- 
nit  tempus  suum  turtur  et  hirundo,  ruris  passeres  custodiermit 

-  temi)ora  introitus  sui ,  populus  autem  meus  non  cOgnouit  iudi- 
eium  Domini.  quomodo  ditmis:  sapientes  sumus  ^t  lex  I>omim 

^nobiscum  est?  in  cassum  facta  est  metatura  falsa,  scribae  confusi 

sont,  sapientes  trepidauerunt  et  capti  sunt,  quia  uerbum  Domini 

-reprobauerunt.  Item  apud  Salomonem.  Quaerunt  me  mali 

et  non  inuenient.  oderunt  enim  sapientiam,  sermonem  autem  Dd- 

-mim  nonTeceperunt.  Item  in  psalmo  XXVII:  Kedde  eis  retri- 

nbatibneiti  eoruiii,  quoniam  non  iritellexerunt  in  operibus  DominS. 


3  Es.  6,  9  sq.       8  Hier.  2,  13.       10  Hier.  6,  10.        11  Hier.  8, 
7  sq.      17  Piouerb.  1,  28  sq. '     19  Ps.  27,  4  sq. 


1  pessimum  AMB,  nequam  Li)  et  codd,  bptimi  l,  c,  de  domin,orat    ^ 
fili  aine  lege  A  {vto l  avofi  o*  LXX) ,  filii  scelesti  LMB  et  optimi  codd.  l.  c. 
reliqoistis  v      ad]  in  LMv       iracundiam]  indignationem  LMv       2  pro- 
nocasti^]  misistis.  Lo      iUnm  sanctom  Lo      3  i$fco  Aj  isti.  LB,  huic  M 
intellegitisXB  .   4  uidentes  nidetis  ^Xilf  ^'     Ancfassauit  jdF,'ingrassatiit 
LB,  ingrassat^  ^M(^^in  ramra}      5  eius  A^  liuius  LMBv      6  et  cprde 
intell<^ant  om.  L       8  {o*tem  A       uiuaej  uitae  Vy  vdaxDg  fa>^?  LXX 
(vdarog  fftwTo?  cod,  Alex.)      et  om,  A  (scribendum  fortasse:  et  foderunt; 
cf.  Mai  SpicU.  Eom.  9  p.  45)        9  lacos  BM'        detritos  om.  A        por- 
tuiB     10  dei  L     et  non  v     11  eum4>  ilinm  LMBv      cognouit  miluus 
V      12f»tempn8  M       hyrundo  (irundo  B)  irxTiBLMB,  erundorum  his4  • 
pasKris  AL        14  dicetis  L       15  nouiscum  A       falsa]  uestra  MB 
17  solomonem  A  etsicsemper        quaerent  Xr,  querent  JtfB;  Cv^iiaovgi 
LXX        18  oderunt  enim  A,  odio  enim  habuerunt  LMBv       domini 
om.  B       19  reciperunt  AL^,  reciperent  i'       item  om.  M       XXVII  A, 
XXYI MB,  uicessimo  quinto  L        20  dominum  V,  dnl  i  (i  in  ras.) 


42  Caecilii  Cypriani 

Iteminpsalmo  LXXXI :  Non cognouerunt neque intelleienint, 
in  tenebris  ambulant.  Itemineuangelio secundumlohan- 
nem:  In  sua  propriauenit,  et  sui  eum  non  receperunt.  quotquot 
eum  receperunt,  dedit  illis  potestatem,  ut  filii  Dei  fierent,  qui 
credunt  in  nomine  eius.  5 

QVOD  SCRIPTVRAS  SANCTAS  INTELLECTVRI  IVDAEI  NON  ESSENT, 

INTELLEGI  AVTEM  HABERENT  IN  NOVISSIMIS  TEMPORIBVS, 

POSTEAQVAM   CHRISTVS  VENISSET. 

4     Apud  Esaiam  prophetam:  Et  erunt  uobis  hi  omnes  sermo- 
nes  sicut  sermones  libri ,  qui  signatus  est :  quem  si  dederis  homini  10 
scienti  litteras  ad  legendum,  dicet:  non  possum  legere,  signatus  est 
enim,  sed  in  illa  die  audient  surdi  sermones  libri ,  et  qui  in  tene- 
bris  et  qui  in  nebula  sunt,  ocuU  caecorum  uidebunt.  Item  apud 
Hieremiam:  In  nouissimo  dierum  cognoscetis  ea.  Itemapud 
Danielem:  Muni  sermones  et  signa  librum  usque  adtempusis 
consummationis ,  quoad  discant  multi  et  inpleatur  agnitio :  quo- 
niam  cum  fiet  dispersio,   cognoscent  omnia  haec.    Item  in 
epistula  Pauli  ad  Corinthios  prima:  Nolo  enim  uos  igno- 
rare,  fratres,  quia  patres  nostri  onmes  sub  nube  fuerunt.  Item 
ad  Corinthios  secunda:  Obtunsi  sunt  sensus  eorum  usqueso 
in  huDC  diem  hoc  eodem  uelamento  in  lectione  ueteris  testamenti 
manente,  quod  non  reuelatur,  quia  in  Christo  euacuatur:   et 

1  Ps.  81,  5.        3  lo.  1,  11  sq.       9  Es.  29,  11  et  18.       14  Hier. 
23,  20.       15  Dan.  12,  4  et  7.      18  I  Cor.  10,  1.       20  II  Cor.  3,  14  sq. 

1  LXXXI  A ,  LXXX  MB ,  octuagessimo  L        2  tenebris  A^  nmbra 
LMv,  umbram  B       g    ambulant  X,   deambulabunt  LMBv;    cf.  test 
lib.  II  6         sec  A,  cata  LMBv      iohannis  ex  iohannen  Mm.  2      3  in 
om.  A        sui]  sul  A       non  reccperunt]  nonrunt  A  (corruptum  ex  non  no- 
uerunt  ?)        quodquod  AML^       4  reciperunt  A       fili  Jlf     fierint  A 
QadsA     9  prophetam  ow.  L3f  JB     hn  ALB      lOsignatumB    dederiacj? 
desideris  Mm.2      11  dicit  A     non  possum  lcgere  in  margine  add.  in  L 
signatum^      12  surdi]  diJ.     libri  huius  ilf      15  danihelum  J.     muni] 
mani-4,  claude  M  sed  in  ras.m.  2     signa]  muni  V      16  impleantur  agni- 
tione  omnesB      17  omnia  om.  A      item  om.  MB      18  aepistola  A  et  sic 
saepius        in  epistula  om.  BV         prima  om.  Jfcf *,  post  pauli  add.  3f* 
19  fratres  om.  A      item  in  cpistulaBt?      20  obtunsi  JBF,  obtusi  ALM 
21  tcstamenti  legentes.  Mane  te  B 


Testim.  I,  3—5.  43 

Qsqne  in  hodiemnm,  si  quando  legitur  Moyses,  uelamen  est  super 
cor  eonun.  mox  autem  conuersus  est  ad  Dominum,  auferetur  ue- 
lamen.Item  ineuangelioDominus  post  resurrectionem: 
Isti  simt  sermones,  quos  locutus  sum  ad  uos,  cum  adhuc  essem 
i  uobiscum,  quia  oportet  adimpleri  omnia  scripta  in  lege  Moysi  et 
prophetis  et  psalmis  de  me.  tunc  adaperuit  illis  sensum,  ut  intel- 
l^erent  scripturas,  et  dixit  illis:  quia  scriptum  est  Christuru 
pati  et  resurgere  a  mortuis  tertia  die,  et  praedicari  in  nomine 
eius  paenitentiam  et  remissa  peccatorum  usque  in  omnes  gentes. 

10     NlHIL   POSSE  IVDAEOS  INTELLEGERE  DE  SCRIPTVRIS,    NISX 
PRIVS  CREDXDERINT  IN  CHRXSTVM. 

Apud  Esaiam  prophetam:  £t  si  non  credideritis ,  nequeS 
intellegetis.  Item  Dominus  in  euangelio:  Si  enim  non  cre- 
dideritis,  quia  ego  sum,  moriemini  in  peccatis  uestris.  Fide 
isantem  stare  iustitiam  et  illic  esse  uitam  praedic- 
tam  est  apud  Abbacuc:  lustus  autem  exfide  mea  uiuit.  Inde 
Abraham  pater  gentium  credidit.  InGenesi:  Etcredidit 
Abraham  Deo,  et  reputatum  est  illi  ad  iustitiam.  Item  aposto- 
Iqs  ad  Galatas:  Abraham  credidit  Deo,  et  reputatum  est  illi  ad 

4  Luc.  24, 44  sq.         12  Ee.  7,  9.         13  lo.  8, 24.       16  Ab.  2,  4. 
17  Gen.  15,  6.      19  Gal.  3,  6  eq. 

1  inohodieniiim  A^  inodiernum  M^      nelamen^,  nelamentum  LMB 
2  antem  ALBVM\  autem  ut  M^v      conuersus  est  ALB,  conu.  fuerit  M 
sed  fnerit  s.  h  m,  2,  conuersi  fuerint  v       auferetur  v,  aufertur  LMB, 
anfer  A       uelamentum  LMB,  tegumentum  V        3  item  om.  LMBv 
dixit  post  resurrectionem  F,  post  resurrectionem  dicit  Mv       5  oportet 
adimpleri]  post  et  impleri  A      omnia]  omnem  B       Bcripta]  scripturam  B, 
qnae  scripta  snnt  v;  Trdvra  za  yiyqafiftiva  Graec.      legem  B     mosy  L 
6  de  me  tnnc]  idem  et  unde  A       illoa  A       intellegeret  A       7  scriptu- 
ram  B        sic  scriptum  est  et  sic  oportebat  christum  v       8  tertia  AM^B, 
tertio  LM^      9  remissa  ABM\  remissam  i,  remissionem  M*      11  cre- 
derint  A       christo  LB        12  prophetam  <m.  LMBv      si  A  s.  l.      neque] 
nonB     13  inteU^tis  i^Jf »      item]  unde  Xilf     euangelio  dicit3fJ5 
14  fidei  B      15  iustitiam]  iustum  V       16  abacuc  prophetam  By  abacuc 
if*,  abacnm  i,  abbacum  A,  ambacum  ifef *        uiuit  ALB  {cf.   testim. 
IU42),  ninet  Mv;  ^riff^rai  LXX        17  in  genesi  om.  L       et  credidit] 
credidit  v;  xal  MaTevaev  LXX       18  deputatum  MB,  deputatus  L 
illi  J,  ei  LMB      apogtolua^,  paulus  LMBv      19  galathas  AB      depu- 
tAtam  LMBv      iiliA,eiLMB      ad]  in  «o;  ad  i,  in  J5 


44  Caecili  Cypriani 

iustitiam.  cognoscitis  ergo,  qoia  qui  ex  fide  sunt ,  hi  sunt  filii 
Abrahae.  prouiden3  autem  scriptura,  quia  ex  fide  iustificat  gentes 
Deus,  praenuntiauit  Abrahae,  qtda  benedicentur  in  te  onmes 
gentes.  igitur  qui  ex  fide  sunt,  benedicti  sunt  pum  fideli  Abraham. 

QVOD  HIERVSALEM  PERDITVRI  ESSENT  ET  TERRAM  QVAM  5 

ACCEPERANT  RELICTVRI. 

<  Apud  Esaiam  prophetam;  Terra  uestra  deserta,  ciuitates 
uestrae  igni  conbustae:  regionem  uestram  in  conspectu  uestro 
alieni  comedent  eam :  et  deserta  et  subuersa  a  populis  alienis  dere- 
linquetur  filia  Sion,  sicut  casa  in  uinea  et  sicut  custodia  in  cu-io 
cumerario,  quasi  ciuitas  quae  expugnatur.  et  nisi  Dominus  sa- 
baoth  dereliquisset  nobis  semen,  sicut  Sodoma  fuissemus  et  sicut 
Gomorra  similes  essemus.  Item  in  euangelio  Dominus  di- 
cit:  Hierusalem,  Hierusalem,  quae  interficis  prophetas  et  lapi- 
das  nodssos  ad  te,  quotiens  uolui  colligere  filios  tuos  sicut  galliiia  » 
puUos  sub  aias,  et  noluisti?  ecce  relinquetur  uobis  domus  uestra 
deserta. 

Item  qvod  essent  amissvri  lvmen  domini. 
7     ApudEsaiam  prophetam:  Venite,  ambulemus  in  lumine 
Domini.  dimisit  enim  populum  suum  domus  Israel.   Item  in^o 
euangelio  suo:  Fuitlumen  uerum,  quod  inluminat . omnem 

7  Es.  1,  7  sq.      14  Matth.  23,  37  sq.        19  Es.  2,  5  sq.       21  lo. 
1,  9  sq.   • 

1  cognoscetis  A ,  cognosoite  B      hii  AL      fiU  M^      2  habrahe  M  et 
l,  3      scriptura  diuina  v;  i)  yQa^pri  Graec.  .   3  benedicerentnr  B      te  A, 
iUo  LMBv;  iv  aoC  Graec:     6  acceperunt  A      7  prophetam  am.  LMBv 
8  igne  ex  igni  M     exustae  LBv ,  exuste**  M      9  alieni]  alienigenao  ex 
alienigena  Mm,  1,  aUenigene  B      deserta  et]  deserta  est  A       dereUque- 
tur  L  .     10  custodiarium  LMBv       cucomerario  A,  cucumeraria  LV 
11  et]  ut  A     saboth  M     12  rcliquisset  LMv     sicut  A,  quasi  LMBv 
13  gomurra  A       ■  similes  essemus  A,    similaremur  Mv^    similarejiius 
LB       14  Merusalem  alterum  om.  L       interficiB  LMB^  interfecis  A^ 
occidis  «  -  15  npssus  J.      quociens  Jtf ,  quoties  J.      colUgerei  JXJB,  con- 
gregareilfti     galUna}  aquila  Jf     16  pul}os  snos  ilf  J?     alas  suas  3ft7 
noluisti]  non  uoluistis  i,  no4uiatis  JBF.     reUnquetur  AVy  remittetur  LMy 
dimittetur  B     17  deserta  am.  BV     19  prophetam  <m.  LMBv     20  do- 
mus  AM\  domos  ifcf*,  dns  B,  domum  Lv;  cfr.  Sabatier  bibliorum  sacro- 
rtm  uersionea  kU.  anU  Hp.  521      21  suo]  cata  iohannem  ilfBt',  om.  L 


Tefitim.  I,  5— 8.  45 

hominein  iteiiientein  in  hnnc  mundum.  in  hoc  miindo  foit,  et 
mnndus  per  ipsum  factns  est,  et  mundus  eum  i],on  agnouit. 
Item  illic:  Qui  non  crediderit,  iam  iudicatus  est,  quia  non 
credidit  in  nomine  unici  filii  Dei.  hoc  autem  est  iudicium ,  quo- 
i  niam  Inx  uenit  in  saeculum,  et  dilexerunt  homines  magis  tene- 
bras  qnam  lucem. 

QVOD  CIBCVMCISIO  PRIMA  CARNALIS  EVACVATA  SIT  ET  SECVNDA 
SPIRITALIS  REPROMISSA  SIT. 

Apnd  Hieremiamprophetam:  Haec  dicit  Domini^  uirisS 

loluda  et  qui  inhabitant  Hierusalem:  renouate  inter  uos  noui- 
tatem  et  ne  seminaueritis  in  spinis:  circumcidite  uos  Deouestro 
et  circmncidite  praeputium  cofdis  uestri,  neeieat  sicut  ignis 
ira  ihea  et  exurat  et  non  sit  qui  extinguat.  Item  Moyses 
dicit:    In  nouissimis  diebus  circumcidet  Deus  cor  tuum  et 

iscor  seminis  tui  ad  Dominum  Deum  amandum.  Item  apud 
lesum  Naue:  Et  dixit  Dominus  ad  lesum:  fac  tibi  cultellos 
petrinos  nimis  acutos  et  adside  et  circumcide  secundo  filios  Israel. 
Item  Panlus  ad  Colossenses:  Circumcisi  estis  circum- 
cisione  non  manufacta  in  expoliatione  carnis  sed  in  circumcisione 

joChristi.  Item  quod  Adam  primus  a  Deo  factus  incir- 
cumcisus  et  Abel  iustus  et  Enoch  qui  Deo  placuit 
et  translatus  est  et  Noe  qui  in  terris  omnibus  ob 
delicta  pereuntibus  solus,  in  quo  humanum  genus 
seruaretur,   electus  est,    et  Melchisedech  sacerdos, 

Msecnndum  cuius  ordinem  Christus  repromissus  est: 

3  lo.  3, 18.  sq.      9  Hier.  4,  3  sq.      14  Deuteron.  30,  6.      16  los. 
5,  2.      18  Col.  2, 11. 

1  neniens  MV       2  agnouit  ALM^BVi  cognonit  M^v       4  creditB 
^AB         5  magis  dilexemnt  homines  3f,  magis  dilexernnt  LB;  cf, 
iest.  III 31      9  prophetam  om,  LMBv       10  in  ante  hierusalem  eras. 
in  L        11  reminaneritis  J.       14  dicatJIf'       16  iesu  ALM       iesuJf, 
post  ieanm  eras.  ue  in  L       cultcUoB)  cultros  M      17  adside  et  AL,  sede 
et  M,  adsidens  et  B,  adsidcns  v       circumcides  B        filios  israel  se- 
cundo  M      18  colosenses  LMB,  et  sic  saepius      19  non  M  s,  l.  m.  2 
manus  facta  A       expoliationem  ALB       21  et  {ante  abel)  L  s.  l.  m.  2 
enoc^      22  in  terris  omnibus  ALMBV,   terris  hominibusque  v       qui 
ob  Jf     23  delecta  A 


44  Caecili  Cjpriani 

iustitiam.  cognoscitis  ergo,  quia  qai  ex  fide  sunt ,  hi  sunt  filii 
Abrahae.  prouiden3  autem  scnptura,  quia  ex  fide  iustificat  gentes 
Deus,  praenuntiauit  Abrahae,  quia  benedicentur  in  te  onmes 
gentes.  igitui:  qui  e:x  gde  sunt,  benedicti  sunt  pum  fideli  Abraham. 

QVOD  HIERVSALEM  PERDITVRI  ESSENT  ET  TERRAM  QVAM         S 
ACCEPERANT  RELICTVRI. 

<  Apud  Esaiam  prophetam;  Terra  uestra  deserta,  ciuitates 
uestrae  igni  conbustae:  regionem  uestnun  in  conspectu  uestro 
alieni  comedent  eam :  et  deserta  et  ^ubuersa  a  populis  alienis  dere- 
linquetur  filia  Sion,  sfcut  casa  in  uinea  et  sicut  custodia  in  cu-io 
cumerario,  quasi  ciuitas  quae  expugnatur.  et  nisi  Dominus  sa- 
baoth  dereliquisset  nobis  semen,  sicut  Sodoma  fuissemus  et  sicut 
Gomorra  similes  essemus.  Item  in  euangelio  Dominus  di- 
cit:  Hierusalem,  Hierusalem,  quae  interficis  prophetas  et  lapi- 
das  missos  ad  te,  quotiens  uolui  coUigere  filios  tuos  sicut  gallina  is 
puUos  sub  aias,  et  noluifiti?  ecoe  relinquetur  uobis  domus  uestra 
deserta. 

Item  qvod  essent  amissvri  lvmen  domini. 
7     ApudEsaiam  prophetam:  Venite,  ambulemus  in  lumine 
Domini.  dimisit  enim  populum  suum  domus  Israel.   Item  inio 
euangelio  suo:  Fuit  lumen  uerum ,  quod  inluminat . onmem 

7  Es.  1,  7  sq,      14  Matth.  23,  37  sq.        19  Es.  2,  5  sq.       21  lo. 
1,  9  sq. 

1  cognoscatis  A,  cogndsoite  B    .  hii  AL      fili  M^      2  habrahe  M  et 
l.  3      scriptura  diuina  v;  ij  yQttipYi  Graec.  .   3  benedicerentur  B      te  A, 
iUo  LMBv;  iv  ooC  Graec:      6  acoeperunt  A      7  prophetam  am.  LMBv 
8  igne  ex  igni  M     exustae  LBv ,  ezuste**  M      9  alieni]  alienigenao  ex 
alienigena  Mtn,  1,  alienigene  B      deserta  et]  deserta  est  A       derelique- 
tur  L  .     10  custodiarium  LMBv       cucomerario  A,  cucumeraria  LV 
11  et]  ut  A     sahoth  M     12  reliquisset  LMv     sicut  A,  quasi  LMBv 
13  gomurra  A         similes  essemus  Ay    similaiemur  Mv^    similareinus 
LB       14  Jlierusalem  altertm  om,  L       interficis  LMB,  interfecis  A^ 
occidis  tJ  •  16  npssus  A      quociens,  3f ,  quoties  A      colligera  ALB,  con- 
gregare  Mti     gallina}  aquila  M     16  puUos  snos  MB     alas  suas  Mv 
noluisti]  non  uoluistis  2/,  noiuistis JSF.     relinquetur  AV,  remittotux  LM, 
dimittetur  B     17  descrta  am:  BV      19  prophetam  am.  LMBv      20  do- 
mus  AM*j  domos  ifcf*,  dns  B,  domum  Lv;  cfr,  Sabatier  bibliorum  aacro^ 
rum  uersionea  lat.  anU  Hp.  6M      21  suo]  cata  iohannem  MBv,  om.  L 


Teatim,  I,  5— 8.  45 

hoiaiBem  itenientem  in  hmie  mmidom.  in  hoc  mundo'  fint,  et 
mmidus  per  ipsam  factis  est,  et  mnndns  enm  n,on  agnouit. 
Item  illic:  Qui  non  crediderit,  iam  iudicatus  esjk,  quia  non 
credidit  in  nomine  unici  filii  Dei.  hoc  autem  est  iudicium ,  quo- 
i  niam  lux  uenit  in  saeculum,  et  dilexerunt  homines  magis  tene- 
bras  quam  lucem. 

QVOD  CIBCVMCISIO  PRIMA  CARNALIS  EVACVATA  SIT  ET  8ECVNDA 
SPIRITALIS  BEPBOMISSA  SIT. 

Apud  Hieremiam  prophetam:  Haec  dicit  Domini^  uirisS 

idluda  et  qui  inhabitant  Hierusalem:  renouate  inter  uos  noui- 
tatem  et  ne  seminaueritis  in  spinis:  circumcidite  uos  Deouestro 
et  circumcidite  praeputium  cordis  uestri,  neeieat  sicut  ignis 
iia  mea  et  exurat  et  non  sit  qui  extinguat.  Item  Moyses 
dicit:    In  nouissimis  diebus  circumcidet  Deus  cor  tuum  et 

ucor  seminis  tui  ad  Dominum  Deum  amandum.  Item  apud 
lesum  Naue:  Et  dixit  Dominus  ad  lesum:  fac  tibi  cultellos 
petrinos  nimis  acutos  et  adside  et  circumcide  secundo  filios  Israel. 
Item  Paulus  ad  Colossenses:  Circumcisi  estis  circum- 
cisioDe  non  manufacta  in  expoliatione  camis  sed  in  circumcisione 

»Christi.  Item  quod  Adam  primus  a  Deo  factus  incir- 
cumcisus  et  Abel  iustus  et  Enoch  qui  Deo  placuit 
et  translatus  est  et  Noe  qui  in  terris  omnibus  ob 
delicta  pereuntibus  solus,  in  quo  humanum  genus 
seruaretur,   electus  est,    et  Melchisedech  sacerdos, 

ssecundum  cuius  ordinem  Christus  repromissus  est: 

3  lo.  3, 18.  sq.      9  Hier.  4,  3  sq.      14  Deuteron.  30,  6.      16  los. 
5,  2.      18  Col.  2, 11. 

1  neniens  MV       2  agnouit  ALM^BVj  cognonit  M^v       4  creditB 
Qi  AB         5  magis  dilexemnt  homines  M^  magis  dilezernnt  LB;  cf, 
test,  IH  31      9  prophetam  om.  LMBv       10  in  ante  hierusalem  crow. 
in  L        11  reminaneritis  .4       14  dicatJlf'       16  iesuALM       iesuJf, 
post  iesam  eras.  ue  in  L       cultcUos)  cultros  M      17  adside  et  AL,  sede 
et  M,  adsidens  et  By  adsidens  v       circumcides  B        filios  israel  se- 
condo  M       18  colosenses  LMB,  et  sic  saepius      19  non  M  s.  l.  m.  2 
manus  facta  A       expoliationem  ALB       21  et  {ante  abel)  L  s.  l  m.  2 
WQcA      22  in  terris  omnibus  ALMBVy  terris  hominibusque  v       qui 
ob  M     23  delecta  A 


46  Caocilii  Cypriani 

tunc  quod   illud  signaculum   feminis   non   proficitt 
signo  autem  Domini  omnes  signantur. 

QVOD    LEX    PRIOR    QVAE    PER  MOYSEN  DATA  EST   CESSATVRA 

ESSET. 

9     Apud  Esaiam  prophetam:  Tuncmanifesti  erunt  qui  sig-  & 
nant  legem,  ne  discant.  et  dices:  expecto  Deum,  qui  auertit 
faciem  suam  a  domo  lacob,  et  fidens  ero  in  illum.  Item  in  euan- 
g  e  1  i  0 :  Onmes  prophetae  et  lex  usque  ad  lohannem  prophetauerunt. 

*      QVOD  LEX  NOVA  DARI  HABERET. 

II  Apud  Micheam  prophetam:  Quoniam  lex  de  Sion  profi- lo 
ciscetur  et  sermo  Domini  ab  Hierusalem.  et  iudicabit  inter  plu- 
rimos  populos  et  reuincet  et  deteget  ualidas  nationes.  Itemapud 
Esaiam  prophetam:  De  Sion  enim  procedet  lex  et  u,erbum 
Domini  ab  Hierusalem  et  iudicabit  in  gentes.  Item  in  euan- 
gelio  secundum  Matthaeum:  Et  ecce  uox  de  nube  dicens :  15 
hic  est  filius  meus  dilectissimus,  in  quo  bene  sensi:  ipsum  audite. 

QVOD  DISPOSITXO   ALIA  ET  TESTAMENTVM  NOVVM  DARI 
HABERET. 

11     Apud  Hieremiam  prophetam:  Ecce  dies  ueniunt,  dicit 
Dominus,  et  consummabo  domui  Israel  et  domui  luda  testamen-  20 
tum  nouum,  non  secundum  testamentum  quod  disposui  patribus 
eorum  in  die,  qua  adprehendi  manus  eorum,  ut  educerem  eos  de 
terra  Aegypti.  [quia  non  permanserunt  in  testamento  meo,  et  ego 

5  Es.  8, 16  sq.      '  8  Mattb.  11,  13.        10  Mich.  4,  2  sq.       13  Es. 
2,  3  sq.       15  Matth.  17,  5.       19  Hier.  31,  31  sq. 

1  tunc  ALMBV,  tum  v      feminis  AM,  seminis  LBv      profecit  A 
5  propbetam  om.  LMBv      6  dices  MB,   dicis  -4,  dicent  F,  dicet  Lo 
deum]  dnm  A      7  in  illum]  ow.  B      8  iohannenilf'      10  michean  M^ 
prophetam  (wn.  LMBv       proficiscitur  B        11  sermo]  uerbum  V        ab] 
de  V       iudicauit  AM       13  ysaian  ex  esaeian  M;  item  apud  esaiam  2/, 
quibus  deletis  m,  saec,  XIV  in  marg.  add. :   Micheam        prophetam  om. 
LMBv      14  ab]  de  v     iudicauit  AM^      euangelium  M     15  sec  J. ,  cata 
LMBv     et  om.  A      16  sensi]  pensi  A      19  prophetam  om,  LMBv      ne- 
niunt  ex  uenient  M      20  domum  LMB     domum  MB      22  in  ow.  B 
eos  om.  V     23  quia  non  —  2^-  ^^  '•  7  memor  amplius  onu  ALMB 


Testim.  I,  8—12.  47 

neglexi  eos,  dicit  Dominus.  quia  hoc  testamentum,  quod  dispo- 
nam  domui  Israel  post  dies  illos,  dicit  Dominus.  dans  leges  meas 
in  sensum  illorum  scribam  illas  et  ero  illis  in  Deum ,  et  ipsi  erunt 
mihi  in  plebem,  et  non  docebunt  unusquisque  fratrem  suum  di- 
leentes:  dinosce  Dominum,  quia  omnes  scient  me  a  minimo  usque 
admaximum  eorum,  quia  propitius  ero  iniquitatibus  eorum  et 
peccatorom  eorum  non  ero  memor  amplius]. 

QVOD   BAPTISMA   VETVS   CESSABET  ET  NOVVM  INCIPERET. 

Apud  Esaiam  prophetam:    Nolite  priora  meminisse  etl2 

tfiantiqiia  nolite  reputare.  ecce  facio  noua,  quae  nunc  orientur,  et 

cogiioscetis,  et  faciam  in  deserto  uiam  et  flumina  in  loco  ina- 

qaoso,  adaquare  genus  meum  electum,  plebem  meam  quam  ad- 

qmsiui,  ut  uirtutes  meas  exponeret.  Item  apud  eundem:  Si 

sitieiint  per  deserta,  adducet  illis  aquam,  de  petra  producet  illis, 

ufindetur  petra  et  fluet  aqua  et  bibet  plebs  mea.  Itemineuan- 

gelio  secundum  Matthaeum  lohannes  dicit:  Ego  quidem 

no3  baptizo  in  aqua  in  paenitentiam.  qui  uenit  autem,  fortior  me 

est,  cuins  non  sum  dignus  calciamenta  portare.  ipse  uos  bapti- 

zabit  in  Spiritu  sancto  et  igni.  Item  secundum  lohannem: 

»Nisi  quis  renatus  fuerit  ex  aqua  et  spiritu,  non  potest  introire  in 

regnnm  Dei.  quod  enim  natum  est  de  came,  caro  est,  et  quod 

natum  est  de  spiritu,  spiritus  est. 

9  Es.  43,  18  sq.        13  Es.  48,  21.       16  Matth.  3,  11.      20  lo. 
3,  5  sq. 

9  prophetam  om.  LMBv        nolite  ergo  Mv        10  oumia  noua  B 
12  adquisibi  A       13  ut]  et  B       14  desertam  B       adducam  V      illis 
ALMBVy  illos  v,  cfr,  epist.  63  cap,  8      si  sitierint,  per  deserta  adducet 
illo6,  aquam  ita  disHnguit  v        producet  illis  07n,  MB^  producetur  {om. 
illis)  V         15  rupis  (rupes  M*)  lindetur  M         fluet  ex  fluenta  M 
emmgeliam  M      sec  A,  cata  LMBv  16  iobannis  ALB  17  in 

{atUe  aqna)  om,  A        autem  ALMBVy  autem  post  me  v       18  dignus] 
idonens  Lv       calceamenta  LMB        baptizat  LM       19  in  om,  B 
sancto  om,  V       igne  ex  igni  M       bgc  Ay  cata  LMBv      iohannen  M 
20  TeDAius  A  (cf.  test,  III 25),  na,tvLS  LMB       ez]  et  ^      21  natum  ex 
natus  L 


48  Caecilii  Cypriani 

QVOD  IVGVM  VETVS  EVACVARETVK  ET  IVGVM  NOVVM 
DARETVR. 

13  In  psalmo  secundo:  Qtiare  fremnerunt  geiites  et  populi 
meditati  sunt  inania?  adstiterunt  reges  tetrae  et  principes  conue- 
nerunt  inunumaduersus^Dominum  etaduersus  Christum  eius.  5 
disrumpamUs  uinculaeoriim  et  proiciamus  a  nobis  iugumi  ipso- 
rum.  Item  in  euangelia  secundum  Matthaeum  Domi- 
nus  dicit:  Venite  ad  me  omnes  qui  laboratis  et  onerati  estis, 
et  ego  uos  reficiam.  toHite  iugum  meum  super  uos  et  discite  a  me, 

:  quia  mitis  sum  et  humilis  corde,  et.inuenietis  requiem  animabus  10 
u^sti^is.  iugum  enim  mQum  bonum.  eat-  et  onus  meum  leue  est. 
[ABudHieremiani:  In  illa  die  contribulabo  iugum  a  ceruice 
illorum  et  uincula  illorum  disrumpam:  et  non  operabuntur  aliis, 
sQd  operabuntur  Domino  Deo,  et  Dauid  regem  suscitabo  ipsis.] 

.      QyOD  PASTORES  VETERES  CESSATVRI  ESSENT  ET  NOVI  15 

INCIPERENT. 

14  Apud  Ezechielem:  Propterea  haec  dicit  Dominus:  ecce  ego 
super  pastores  et  inquiram  ones  meas  de  manibus  eorum  et  aner- 
tam  eas,  ut  non  pascant  oues  meas:  et  iam  non  pascent  eas,  et  ex- 
traham  oues  meas  de  ore  eorum  et  pascam  eas  cum  iudicio.  Apu  dao 
Hieremiam  prophetam  Dominusdicit:  Et  dabouobis  pa- 
stores  secundum  cor  meum,  et  pascent  uos  pascentes  cum  disci- 

3  Pb.  2, 1  sq.       8  Matth.  11,  28  sq.      12  ffier.  30,  8  sq.     17  Ez. 
34,  10  sq.      21  Hier.  3, 15. 

1  et  om.  L         3  secundo] .  I .  iF;  cf.  Sabatier  II  p,  10        quare 
AMB,  ad  quid  Lv  '     fremuerunt  AMB,  tumultuatae  sunt  Lv       4  ad- 
stetenint  AL      conuenerunt  ALB,  congregati  sunt  Jtf ,  coUecti  dunt  v 
6  proitiamus  M,  abiiciamus  v     ipsorum  AMBL\  eorum  L^v,  cf.  testim, 
lib.  UI 119       7.  in  euangelio  om.  A       sec  A,  cata  LMBv  8  hone- 

rati  i,  honorati  AM  9  reficiam  A,  requiescere  faciam  MBv ,  re- 
quiescam  L  discite]  scitote  L  10  animabus  LBM* ,"  animis  AM^ 
11  enim  A  s.  h  honus  meum  A,  sarcina  mea  LMB,  sarcina  v  leuc 
A,  leuis  LMBv  est.  om,  v;  cfr.  test.  III  119  12  Apud  Hicre- 
miam  - 1. 14  suscitabo  ipsis  om.  ALMB  17  ezechihelem  LB\  eze- 
chiel  M  propterea]  pro  ea  A  18  oues  meas]  eas  A  19  etiam  AB 
pascant  L  etom.  B  20  eos  B  cum  om.  B  iuditio  M  item 
apud  V     21  prophetam  om.  LMBv       22  disciplinam  L 


Testim.  I,  14-16.  49 

plina.  [Item  apud  Hieremiam:  Audite  uerbamDomini,  gentes, 
et  nnntiate  insalis,  qaae  longe  sunt.  dicite:  qai  dispergit  Israel, 
eongregabit  illom  et  castodiet  sicat  pastor  gregem  saam:  qaia 
emit  Dominas  lacob  et  erait  de  mana  fortioris  illias.] 

*     QVOD  DOMVS  ET  TEMPLVM  DEI  CHRISTVS  PVTVRVS  ESSET  ET 
CESSA8SET  TEMPLVM  VETVS  ET  NOVVM  INCIPERET. 

In  Begnorum  secando:  Et  fait  uerbam  Domini  ad  Nathan  IS 
dicens:  uade  et  dic  serao  meo  Daaid:  haec  dicit  Dominas:  non  ta 
aedificabis  mihi  domam  ad  inhabitandan^,  sed  erit,  cam  inpleti 

lofuerint  dies  tai,  et  dormieris  cam  patribas  tais,  sascitabo  semen 
taom  post  te,  qai  erit  de  atero  tao,  et  parabo  regnam  eius.  hic 
aedificabit  loiihi  domum  nomini  meo,  et  erigam  thronam  eias  in 
saecola,  et  ego  ero  ei  in  patrem,  et  ipse  erit  mihi  in  filiam,  et  fi- 
d^  conseqaetar  domas  eias,  et  regnum  eius  usque  in  saecula  in 

ueonspectu  meo.  Itemin  euangelioDominus  dicit:  Nonre- 
linqaetar  in  templo  lapis  super  lapidem,  qui  non  dissoluatur.  Et: 
Post  triduum  aliud  excitabitur  sine  manibus. 

QVOD  SACRIPICIVM  VETVS  EVACVARETVR  ET  NOVVM 
CELEBRARETVR. 

»     Apnd  Esaiam  prophetam :  Quo  mihi  multitudinem  sacri-  IS 
fidomm  uestrorum?  dicit  Dominus.  plenus  sum,  holocaustomata 
arietom  et  adipem  agnprum  et  sanguinem  taurorum  et  hircorum 
nolo.   quis  enim  exquisiuit  ista  de  manibus  uestris?    Item  in     « 

1  Hier.  31, 10  sq.     7  II  Sam.  7,  4  et  5.  12—14  et  16,      15  Matth. 
24,  2.       17  Marc.  14,  58.      20  Es.  1,  11  sq. 

1  item  apud l,  4  fortioris  illius  om.  ALMBV      6  cessaret  v;  cf. 

p.  37 1. 25       inciperet]  coepisset  LM ,  caepisset  B,  caepisse  A         regno- 
nxm  A,  basilion  LMBVv      libro  U.  M      9  haedificabis  B      repleti  A 
12  aedificaoit  ^X*       nominiXB,  nomine^ilf,  in  nomine  v;  x^  ovofitxtC 
fiovLXX     erigam]  statnam  M      1.3  ipse]  iWeM      14  conseqne^tur  iKf 
15  dicit  dns  B       16  dissoluetur  Lv      18  etur  et  nouum  celebraretur  ab 
Im  indpU  W      19  celebraretur  ex  celebretur  A  m.  1       20  esaiam  dicit 
WB       prophetam  am.  WLMBv       quo]  quod  L       21  holocausta  A 
22  etom.B        adipem-4,  pinguamina  WLMBv       hyrcorum -liJB 
po9i  nolo  add.  W:  ne  sic  ueniatis  uideri  mihi;  ov^^av  (Qx^aO-e  6(p&Tjva(  fioi 
LXX  (cfr.  'JertuU.  adu.  lud.  cap.  5)     23  exquisibit  A 

rn.  4 


50  Caecilii  Cypriani 

psalmo  XLVnil:  Numquid  manducabb  cames  taurorum  aut 
sanguinem  hircorum  potabo  ?  immola  Deo  sacrificium  laudis  et 
redde  Altissimo  uota  tua.  inuoca  me  in  die  tribulationis  tuae,  et 
eripiam  te,  et  glorificabis  me.  Item  illic:  Sacrificium  laudis 
honorificabit  me,  illic  est  iter ,  quo  ostendam  illi  salutarem  meum.  s 
Iteminpsalmo  IIU:  Sacrificate  sacrificium  iustitiae  et  sperate 
in  Domino.  Item  apud  Malachiam:  Non  est  mihi  uoluntas 
circa  uos,  dicit  Dominus,  et  sacrificium  acceptum  non  habebo 
ex  manibus  uestris.  quoniam  a  solis  ortu  et  usque  in  occasum 
clarificatum  est  nomen  meum  apud  gentes,  et  in  omni  loco  odores  lo 
incensi  offeruntur  nomini  meo  et  sacrificium  mundum,  quoniam 
magnum  est  nomen  meum  apud  gentes,  dicit  Dominusi 

QVOD  SACERDOTIVM  VETVS  CESSAKET  ET  NOVVS  SACERDOS 
VENIRET,  QVI  IN  AETERNVM  FVTVRVS  ESSET. 

17     Inpsalmo  CVIIII:  Ante  luciferum  genui  te.  iurauitDominus,  is 
nec  paenitebit  eum,  tu  es  sacerdos  in  aetemum  secundum  ordinem 
Melchisedech.  Item  in  Eegnorum  primoDeus  adHeli  sa- 
cerdotem:   Et  suscitabo  mihi  sacerdotem  fidelem,  qui  omnia 

1  Ps.  49,  13  sq.       4  Ps.  49,  23.       6  Ps.  4,  6.      7  MaL  1,  10  sq. 
15  Ps.  109,  3  sq.      18  I  Sam.  2,  35  sq. 

1  XLVmi]  XLVII  M,  XLVm  B       numquid Z.  4  iUic  om.  i 

numquid  manducabo  A,  non  edam  WMBv  aut]  nec  M  2  potabo 
A,  bibam  WMBv  immola  A,  sacrifica  WMBo  laudis  ex  laudi 
W        3  altissimo]  alsimo  W  et  inuoca  W         diem  WM^        tribu- 

lationis  tuae  J.,  pressurae  WMBv         4  eripiam  AWM,    eximam  BV, 
eruam  v      clarificabis  WMv,  magnificabis  B        illic  ul,  in  psahno  eodem 
WMBv         5  honorificabit  J.,  clarificabit  LB,   claiificauit  WM         et 
illic  WLMB      est  iter  A,  uia  est  WLMBv      quod  A,  in  qua  WLMBv 
salutarem  meum  A  (cfr.  Mai  SpicU,  tom,  IX,  l,  c),  salutare  dei  WLMBv; 
xcd  (xti  o^og  y  ^ei^at  avT(p  z6  awTiJp*oy  d-eouLXX       6  IIII]  III  M^ 
7  dommum  MBv      aput  Wsic  saepissime      8  uos  ex  nosi      circa  uosj  in 
uobis  V      acccptum  non]  accepto  non  A,  non  accepto  V     9  et  om.  BM 
occasu  L       10  et  om,  LB        11  oflBreruntur  W     et  om,  M  12apud 

om,  A  post  dominus  add.L:  et  sacrificium  acceptum  non  habebo  ex  ma- 
nibus  uestris  14  ueniret  num  (qui  in  aeter  om,)  A  15  CVIIIl]  cen- 
tcsimo  octauoli  generaui  V  deus  M  16  nec  -4,  et  non  WLMB 
penitebisJ.,  penitebitur WI/B  cwaiom.WLB  17  melchysedech  W et 
ita  in  eo  saepius  j  et  i  confunduntur  rog  A ,  basilion  WLMBv 
primo  om,  MB  eli  M  18  fidelem]  fidum  v  quij  quia  M  (uia  ex 
corr,)       qui  onmia p.  51,  l,  1  fidelem  om,  W 


TeBtim.  I,  16-19.  51 

quae  sunt  in  corde  meo  faciet,  et  aedificabo  ei  domum  fidelem, 
et  transibit  in  conspectu  christorom  meonim  onmibus  diebus :  et 
erit,  qui  remanserit  in  domo  tua,  ueniet  adorare  in  obolo  pecuniae 
et  in  pane  uno. 

I  QVOD  PEOPHETA  ALI VS  SICVT  MOYSES  PROMISSVS  SIT ,   8C1LICET 
QVI  TESTAMENTVM  NOVVM  DABET  ET  QVI  MAGIS  AVDIRI 
DEBERET. 

In  Deuteronomio  Deus  ad  Moysen:  Et  dixit  DominuslS 
ad  me:  prophetam  excitabo  eis  de  fratribus  eorum  sicut  te  et  dabo 

louerbum  meum  in  ore  eius,  et  loquetur  ad  eos  ea  quae  praecepero 
ei.  et  quisque  non  audierit  quae  loquetur  propheta  ille  in  nomine 
meo,  ego  uindicabo.  De  quo  et  Christus  in  euangelio  cata 
lohannem:  Scrutamini  scripturas,  in  quibus  putatis  uos  uitam 
aetemam  habere.  haec  sunt  quae  testimonio  sunt  de  me:  et  non 

15  uultis  uenire  ad  me,  ut  uitam  habeatis.  nolite  putare,  quia  ego 
uos  accuso  apud  patrem.  est ,  qui  uos  accuset,  Moyses,  in  quem 
uos  si>eratis.  si  enim  credidissetis  Moysi,  crederetis  et  mihi.  de 
me  enim  ille  scripsit.  si  autem  illius  scripturis  non  creditis,  quo- 
modo  uerbis  meis  credetis  ? 

»QV0D  DVO  POPVLI  PRAEDICTI  8INT,   MAIOR  ET   MINOR,    ID  EST 
VETV8  IVDAEORVM  ET  NOVVS,  QVI  ESSET  EX  NOBIg  FVTVRVS. 

InGenesi:  Et  dixit  Dominus  Eebeccae:  duae  gentes  in  utero  !• 
tuo  sunt  et  duo  populi  de  uentre  tuo  diuidentur,  et  populus  po- 
pulum  superabit  et  maior  seruiet  minori.  It em  apud  Osee  pro- 

8  Deut.  18, 17  sq.      13  lo.  5,  39.  40.  45  sq.      22  Gen.  25,  23. 

1  et  om,  A  domtun  fidelem]  thronum  meliorem  B  2  transiuit 
3f '  et  transibit ....  meornm  om*  B  meorum]  suorum  V  3  tua  AM^ 
una  WLB  4  in  om.  A  6  audire  L^  9  me]  moysen  M  propbaetam 
W  et  9ic  saepius  e  rt  ae  litterae  confundimtur  in  W  fratribus]  patribus 
B  10  loquereturTT  lleiom,A  qmBqvLeAWLBM^quiBqiiiaM^v 
qne  TF,  quecumquae  M ,  quaecumque  v  loquetur  AWLB^  locutus  fuerit 
Mv  13  scritamini  W '  14  bae  M  testimonio  ( . . . .  ium  M)  sunt 
AWLBVM^y  testimonium  perbibent^f ^i?  16  accusabo  aput  rem  est^ 
17  credodissetis  A  crederitis  A  18  quomodo]  quo  momo  A  19  cre- 
ditis^Tr  20  8unt^'  maiore  minor  ^d  21  nouus]  alius  TT  22  duae 
om.A  23tno]suo^  duo]ad6o^  diuitenturTT  24  superauitli^ 
superbit  A     oseoe  WM,  osseae  A     prophetani  om.  WLMBv 

4* 


52  '  Caecilii  Cjpriani 

phetam:  Vocabo  non  populam  meum  populum  menm  et  non  di- 
lectum  dilectum.  erit  enimf  quo  loco  dicetur  non  populus  meoSt 
illo  loco  nocabuntur  filii  Dei  uiui. 

QVOD  ECCLESIA   QVAE  PRIVS  STERILIS  PVERAT  PLVRES   FILIOS 
HABITVRA  E8SET  EX  GENTIBVS,   QVAM  QVOT  SYNAGOGA  ANTE      » 
HABV^SSET. 

2t  Apud Esaiam  prophetam:  Laetare,  sterilis,  quae non paris, 
erumpe  et  exclama,  quae  non  parturis,  qoia  multi  filii  desertae 
magis  quam  eius  quae  habet  uirum.  dixit  enim  Dominus:  dilata 
tabemaculum  tuum  et  aulaeorum  tuorum  fige  palos.  ne  parcas,  lo 
prolonga  fiinicnlos  tuos  et  palos  confirma.  adhuc  in  dexteram  tuam 
et  in  sinistram  extende,  et  semen  tuum  gentes  possidebit  et  ciui- 
tates  quae  desertae  erant  inhabitabis.  ne  timeas,  quia  praeuale- 
bis,  neque  uerearis,  quod  detestabilis  fueris,  quoniam  confusionem 
aetemam  obliuisceris.  Sic  et  Abrahae  cumde  ancilla  natusis 
esset  prior  filius,  Sarra  sterilis  din  mansit  et  sero  in 
senecta  de  pollicitatione  peperit  filium  Isaac,  qui 
fuit  typus  Christi.   sic  et  lacob  accepit  uxores  duas, 

1  Os.2,  25.1,10.      7  E8.54,  Isq. 

1  et  uocabo  W  dilectum  dilectum  AWBM.'^,  dilectam  dilectam 
LM^v  2  entadd,  M^  inmarg.  in  quo  WM  dicitur^JB  non 
om,  L  3  illo  loco]  illic  B  fili  3f  4  eclesia  TT*  et  ita  saepiua 
st&relis  AWM  fuerit  J5i»  5  qviot]  quo^  ABM\  om.  VM^  ante 
(m,V  7  prophetam  <m,  WLMBv  laetare  A,  iocundare  MB,  iucun- 
dare  WLv  sterelis  ^TTitf  8  clama^B  fili  W'M'  9  eius] 
illius  W  dominus]  ds^  dilataboTT  10  tabemaculum  tuumii,  locum 
tabemaculi  tui  WLMBv  auleorum  tuarumil,  auletuorum  M  fige 
palos^,  et  figc  W^L^Bv,  effige  W^L^^M  ne  parcas  A,  noli  par- 
iXit%WLMBv  11  prolonga -4.,  longas  facTTiilfBt?  funiculos  tuosil, 
mensuras  et  uasa  TT,  mensuras  tuasXitft^,  mensuras  B  palos  tuos 
WLMBv  dextram  AB  12  sinestram  A,  sistram  W  possidebit  A, 
possidebunt  TrZ»3f 5  13  quae  descrtae  erant-4,  dcsertasTni3f5t?  in- 
habitabunt  TT,  inhabitabit  v  ne  timeas  A,  noli  timere  WLMBv 
qnoniam^  praeualebis  A,  reulnces  WLMv,  reuinclsB;  cfr,  Sdbat, 
H  p.  €12  14  reuerearis  LMv  quod  detestabilis  fucris  A,  quia  male- 
dicta  68  WLMBv  16  es  et  TT»  sterelis  AM,  et  ita  A  locis  proximis 
permansit  B     17  isac^lilf,  jsaac  B     18  duas]  tnas  B 


Testim.  I,  19—20.  53 

maiorem  Liam  oculis  infirmioribus  typum  synago- 
gae,minorem  speciosamBachel  typum  eccl6siae,quae 
et  sterilis  diu  mansit  et  posteapeperit  loseph,  qui  et 
ipse  fuit  typus  Christi.  et  in  Basilion  primo  Helcana 
ihabet  uxores  duas,  Fenennam  cum  filiis  et  Annam 
sterilem,  ex  qua  nascitur  Samuel  non  secundum  ge- 
nerandi  ordinem,  sed  secundumDei  miserationem  et 
promissionem,  cum  illa  orasset  in  templo,  et  natus 
Samuel  typus  fuit  Christi.  Item  inBegnorum  primo: 

loStenlis  septem  peperit,  et  quae  plurimos  habebat,  infirmata  est. 
Filii  autem  sunt  ecclesiae  septem.  unde  et  Paulus 
ecclesiis  septem  scribit^  et  Apocalypsis  ecclesias 
septem  ponit,  ut  seruetur  septenarius  numerus,  ut 
dies  septem,  quibus  Deus  mundum  fecit,  et  angeli 

useptem,  qui  adsistunt  et  conuersantur  ante  faciem 
Dei,  sicut  Baphael  angelus  in  Tobia  dicit,  et  lucerna 
septiformis  in  tabernaculo  martyrii  et  oculi  Domini 
septem,  qui  mundum  speculantur,et  lapis  cum  oculis 
septem,  ut  Zacharias  dicit,  et  spiritus  septem  et  can- 

«deiabra  inApocalypsi  septem  et  columnae  septem, 
super  quas  aedificat  domum  sapientia  apud  Sa- 
lomonem. 

10  I  Sam.  2,  5. 

1  et  maiorem  W  lian  M  infiniiibas  A  in  typum  v  2  racbiel 
A  in  typum  v,  tjphum  M  3  din  ex  di  W  m.  2  filiom  ioseph 
M,  iosep  X  4  elcana  A^  helchana  WBM'  5  habet  AL,  habebat 
WB,    habnit  M;   dicitnr  H.  babnisse  v  fennenam  3/B,   fennanam 

WL ,  gennanam  A       anna  B       6  nascetur  W       samuehel  M       7  or- 
dinem  gencrandi  v     miserationem]  miam  B      9  typns]  stypns  M,  oiti,  B 
T^  Aj  basilion  WMBv,  basion  L       primo  om,  M       10  habebat  filios 
WLMB         11  fili  J        septem  snnt  LBM,  sunt  septem  W       ccclesie 
snnt  M     panlus  postea  W       12  septem  ecclesiis  v      scripsit  WLBv 
ecclesias  ex  ecclesiam^      13  septinarius  W     ut]  etA        14  et]utXr 

16  dni  s.  rafahel^      tobia  dicit]  tobi  adscit^      luceme  itf,  lucemas  B 

17  septiformes  BM  tabemaculum  L  super  mart^rrii  M'*  scripsit :  testi- 
monii  19  nt]  Ws,  l  m.  2,  om.  B,  et  A  cantelabra  W,  candalabra 
M  20  apooalypsin  B  columnae]  colomnes  A  21  aedificauit 
WLMBv     sapientiae  A      solomonem  AWet  ita  fere  semper  uterque 


54  Caecilii  Cypriani 

QVOD  GENTES  MAGIS  IN  CHRISTVM  CREDITVRAE  ESSENT. 

21  In  Genesi:  Et  dixit  Doniinus  Deus  ad  Abraham:  exi  de  terra 
tua  et  de  cognatione  tua  et  de  domo  patris  tui  et  uade  in  illam 
terram  quam  tibi  ostendero.  et  faciam  te  in  gentem  magnam  et 
benedicam  te  et  magnificabo  nomen  tuum,  et  eris  benedictus.  et  5 
benedicam,  qui  te  benedixerit,  et  maledicam,  qui  te  maledixerit, 
et  benedicentur  in  te  omnes  tribus  terrae.  Item  illic:  Etbene- 
dixit  Isaac  lacob:  ecce  odor  filii  mei  sicut  odor  agri  pleni, 
quem  benedixit  Dominus.  et  det  tibi  Deus  a  rore  caeli  et  a  ferti- 
litate  terrae  multitudinem  frumenti  et  uini  et  olei.  et  seruient  10 
tibi  gentes  et  adorabunt  te  principes ,  et  eris  dominus  fratris  tui 
et  adorabunt  te  filii  patris  tui;  et  qui  maledixerit  te,  erit  male- 
dictus,  et  qui  benedixerit  te,  benedictus  erit.  Item  illic:  Ubi 
uidit  autem  loseph,  quoniam  superposuit  pater  suus  manum 
dexteram  super  caput  Effiraim,  graue  illi  uisum  est:  et  adprehen-  is 
dit  loseph  manum  patris  sui,  auferre  eam  a  capite  Eflfeiim  ad  ca- 
put  Manasse.  dixit  autem  loseph  ad  patrem  suum:  non  sic,  pater. 
hic  est  primitiuus  meus,  superpone  dexteram  tuam  super  caput 
eius.  ille  autem  noluit  et  dixit:  scio,  fili,  scio.  et  hic  erit  in  po- 
puium,  et  hic  exaltabitur,  sed  frater  eius  iunior  maior  illo  erit,  et  so 
semeneiuseritinmultitudinemgentium.  IteminGenesi:  luda, 
te  laudabunt  fratres  tui,  manus  tuae  super  dorsum  inimicorum 

2  Gen.  12, 1  sq.      7  Gen.  27, 27  sq.      14  Gen.  48, 17  sq.      21  Gen. 
49,  8  sq. 

1  xpo^lOf  2adow.  TT  7  mte  Wet  L  8,1  m.  J^  De  hoc 
ipso  in  genesi  WLMBv,  item  1 13  et  benedizit. . .  J.  13  illic  om. 
M\  in  marg.  add,  M^  8  isac  AML^  iacob  et  dixit  B  fili 
AWML  9  benedixit]  benezit  ^i  dominns]  ds  A  a]  de  Bv  a  om. 
B  11  et  adorabunt. .  h  12  patris  toi  om,  B  12  te  maledixerit  v 
13  te  benedixerit  Wv\   te  om*  L  erit  benedictus  WMB         item 

de  hoc  ipso  B  14  autem  nidit  Mm  losep  L  et  sic  saepius 

snperposnit]  posuit  LM      suos  3f  *       15  dextram  B       capud  WLM 
efiemAWL,  efiremB,  ephrem3f     est  et]  essetA      16  a  om.  TT     efirem 
A,  effrem  WLMB      17  et  dixit  B      autem  <m,  B      18  primitibns  A 
dextram  B     tuam  (m.  B      19   n  W«.  l,      20  eius  A,  illius  WLMB 
illo]  illi  A,  illius  B      21  multitudine  WB       in  genesi  om,  A       22  lauda- 
"hjmtAMBL^  laudant  WL^      tuae  om,  Lv;  atxfiQ^s  oov  LXX 


Testim.  I,  21.  55 

taomm.  adorabunt  te  filii  patris  tui,  catulus  leonis  luda.  de  fru- 
tioe,  fili  mi,  ascendisti,  recubans  obdormisti  uelut  leo  et  uelut 
catulus  leonis.  quis  excitabit  illum?  non  deficiet  princeps  de  luda 
et  dux  de  femoribus  eius,  quoadusque  ueniant  deposita  illi,  et  ipse 

s  ^t  spes  gentium.  deligans  ad  uitem  puUum  suum  et  ad  cilicium 
pnllum  asinae  suae.  lauabit  in  uino  stolam  suam  et  in  sanguine 
uuae  amictum  suum.  formidolosi  oculi  eius  a  uino  et  candidi 
dentes  eius  magis  quam  lac.  Inde  in  Numeris  de  populo 
nostro  dictum  est:  Ecce  populus  quasi  populus  leoninus  exur- 

loget.  Item  in  Deuteronomio:  Eritis  gentes  in  caput,  incre- 
dulus  autem  populus  in  caudam.  Item  in  Ezechiel:  Au- 
dite  uocem  tubae.  et  dixerunt:  non  audiemus.  propter  hoc  au- 
dient gentes et qui pascent pecora in eis.  Iteminpsalmo XVII : 
Constitues  me  in  caput  gentium.  populus,  quem  non  cognoui,  ser- 

wuiet  mihi  [,  in  auditu  auris  obediuit  mihi].  Item  in  Hieremia 
propheta  Dominus  dicit:  Priusquam  te  formarem  in  utero, 
noui  te,  et  priusquam  exires  de  uulua,  sanctificaui  te  et  prophe- 

9  Num.  23,  24.      10  Deut.  28,  44.      11  Hier.  6, 17  sq.      14  Ps. 
17,  44  sq.      16  ffier,  1,  5. 

1  patris  tni  L  8.  l.  m.  2        catulus  . . .  fili  mi  om,  L        de  frutice]  ad 
praedam  Mm,  2  in  ras,        |2  fili  mi  M,  mihi  filius  A,  mihi  iili  J5,  mi 
fili  W      ohdormisti  ex  ohdormis  Wm.  2      et  uelut  catulus  leo  <m.  TT» ,  s.  l. 
add.  W^    3  quis  ex  qui  Wm.  2     excitauit  Bilf' ,  excitahit  ex  excihit^ 
4  eius  om.  W       que  adusquae  A        deposita  AL,  quae  reposita  (depo- 
sita  Jf)  sunt  WBM      ipse]  iste-4       5  spes]  species:4,  aduentor  B      reli- 
gans  WMB         uitem  W  ui  add.  m.  2        suum. . .  .cilicium  om,  B      cili- 
tinm  M,  helicem  edit.  Gramiy  ilicem  coni.  Erasmus      6  lahahit  A,  laua- 
uit  Jf '         7  uuae]  uua  *  A  (sic)        formidolosi  AWLBV,  formidulosi  My 
formosi  v  ex  Erasmi  coniectura;  xaQonotoi  LXX      eius  ex  ei  Wm.  2 
8  eius  Ms.  l.  m.  2        lacte  B,  lactae  W         inde  om.  B         9  dictum] 
seriptum  v      et  ecce  M     populus  quasi  om.  B      leonus  A,  leoni«^*s  W 
10  item  om.  WLMBv         11  in  cauda  ALMB;    av  ^k  ^arn  ovQa  LXX 
{efs  ovQov  cod.  Alex.)  item  om.  WLMB         in]  apud  WLMB 

eaechiel  AWLMB^  hieremiam  v  12  te  audiemus  B  13  et  qui] 
quia  B  pascent  siam  W  (ent  s.  l.)  item  om.  WLMBv  xvn]  sexto 
decimo  X,  xvi  MB         14  constituens  B         cognouit  L         seruiuit 

WLMBv         15  in  auditu mihi   om.  AWLMB;    cfr.  Sabat  H, 

p.  37     item  in  hieremia  propheta  A ,  de  hoc  (hoc  om.  M)  ipso  apud  hiere- 

miam  WLMBv         16  priusquam noui  te  et  om.  A      17  ezi*res  A 

sanctificabi  A 


56  Caecilii  Cypriani 

tam  in  gentibas  posui  te.  Item  apud  Esaiam  prophetam: 
Ecce  testem  iUum  nationibus  manifestaui,  principem  et  imperan- 
tem  gentibus.  Item  illic:  Gentes  quae  non  nouerant  te  inuo- 
cabunt  te,  et  populi  qui  ignorabant  te  ad  te  confugient.  Item 
illic:  Et  erit  in  illa  die  radix  lesse,  qui  surget  imperare  genti-  s 
bus:  in  illum  gentes  sperabunt,  et  erit  requies  eiushonor.  Item 
illic:  Terra  Zabulon  et  terra  Neptalim,  uia  maris  et  ceteri,  qui 
maritima  inhabitatis,  et  trans  lordanem  gentium  populus  ambu- 
lans  in  tenebris,  uidete  lumen  magnum:  qui  habitatis  in  regione 
umbrae  mortis,  lumen  lucebit  super  uos.  Item  illic:  Sic  dicit  lo 
Dominus  Deus  Christo  meo  Domino:  cuius  tenui  dexteram^  nt 
eiaudiant  eum  gentes:  fortitudinem  regum  disrumpam,  ape- 
riam  aute  illum  portas,  et  ciuitates  non  cludentur.  Item  illic: 
Yenio  coUigere  omnes  gentes  et  linguas,  et  uenient  et  uidebunt 
claritatem  meam,  et  dimittam  super  eos  signum  et  mittam  ex  his  15 
conseruatos  in  gentes,  quae  longe  sunt,  quae  non  audierunt  nomen 
meum  neque  uiderunt  gloriam  meam,  et  nuntiabunt  claritatem 
meam  in  gentes.  Itemillic:  Etin  omnibus  his  non  sunt  con- 
uersi.  igitur  extollet  signum  in  gentes,  quae  sunt  longe,  et  ad- 
trahet  illos  a  summo  terrae.    Item  illic:  Quibus  non  est  nun-  so 

2  Es.  55,  4  sq.        5  Es.  11,  10.        7  Es.  8.  23;  9,  1.        10  Es. 
45,  1.      14  Es.  66,  18  sq.      18  Es.  5,  25  sq.      20  Es.  52,  15. 

1  gentibus]  gentes  L     '   prophetam  om.  WLMBv      2  illmn  testem 
WLM        ecce  testem...?.  5  illic  wn,  B  3  illic  A,  apud  eundem 

WLMv  nouerant  J.W,  nouerunt  Xilft?;  otaaat.  LXX  {ij^siaav  cod. 
Alex.)  4  ignorabant  A,  ba  s.  l.  5  illic  A ,  apud  eundem  WLMv 
omnibus  gentibns  WLMB,  gentes  A  6  illum]  illo  WB  7  illic -4,  apud 
eKuidLQmWLMBv  8  maritimam  ilf  iordanenXB,  iordanengalileaeJf, 
iordanem  galilaea  Oxon.  9  uidit  ex  uidete  Mm.  2  10  lucebit  lumen 
B  iUic  A,  apud  eundem  WLMBv  11  domino]  dno  cyro  M(cf,  LXX), 
doiii  L  tenui]  teneo  v  ut]  et  W,  om.  B  12  eum]  illum  -4,  eum  M  in 
ras,  gentes  et  MB  fortitudines  W  regum]  suam  L  disrumpent  L, 
disrumpet  M  13  illura]  ipsum  v  aperiam  ante  illum  portas]  et  in  illum 
gentes  sperabunt  L  non  cludentur]  concludcntur  LMBv,  non  claudentur 
v;  ov  avyxlnaO-i^aovTai  LXX  illic  A,  apud  eundem  WLMBv  15  di- 
mittamus  M  his]  eis  t?  16  longae  v  nomen . . .  uiderunt  om.  B  18  in] 
inter  MB  iUic  A ,  apud  euudem  WLMBv  his]  hii  A  conuersi 
non  sunt  W  19  extoUet  ex  extoUe  et  X,  extoUetur  J5,  ertoUitur  W 
20  item  om.  B      iUic  A,  apud  eundem  WLMBv 


Testim.  I,  21—22.  57 

tiatom  de  eo,  aidebuiit,  et  qoi  non  aadierunt,  intellegent.  Item 
illic:  Manifestas  factas  sam  eis,  qai  me  non  quaerant,  inaentos 
som  ab  eis,  qoi  me  non  interrogabant.  dixi:  ecce  sam,  genti, 
qnae non inuocaait  nomen  meam.  Item  in  Actibas  aposto- 
sloram  Paalas:  Vobis  primam  oportaerat  indicari  aerbamDo- 
mini.  sed  qoia  expalistis  illad  nec  aos  dignos  aitae  aetemae  ia- 
dicastis,  ecce  conaertimas  nos  ad  gentes.  sic  enim  dixit  per  scrip- 
toram  Dominas:  ecoe  lacem  posai  te  inter  gentes,  ita  at  sis  in 
salaationem  usque  ad  fines  terrae. 

i!)QvOD  PANEM  ET  CALICEM    CHRISTI   ET  OMNEM   GRATIAM   EIVS 

AMISSVRI  ESSENT  IVDAEI,  NOS  VERO  ACCEPTVRI,  ET  QVOD  CHRI- 

STIANORVM  NOVVM  NOMEN  BENEDICERETVR  IN  TERRIS. 

ApudEsaiam  sicdicitDominus:  Ecce  qui  seruiunt  mihi  22 
manducabunt,  uos  autem  esurietis.  ecce  qui  seruiunt  mihi  bibent, 

unos  autem  sitietis.  ecce  qui  mihi  seruiunt  iucundabuntur,  uos 
autem  confundemini :  uos  interliciet  Dominus.  eis  autem,  qui  ser- 
niant  mihi,  nomen  nominabitur  nouum,  quod  benedicetur  in  terra. 
Itemillic:  Igitur  extollet  signum int-er  gentes  quae  suntlonge 
et  adtrahet  illos  a  summo  terrae.  et  ecce  cito  leuiter  uenient,  non 

joesorientneque  sitient.  Itemillic:  Ecce  itaque  dominator  Do- 
minus  sabaoth  auferet  a  ludaea  et  ab  Hierusalem  ualentem  et  ua- 

2  Es.  65,  1.      5  Act  13,  46  sq.      13  Es.  65,  13  et  15  sq.      18  Ds. 
5,  26  sq.      20  Es.  3, 1. 

1  ixideraiit^  etom.B  2  iWicAtAyndevoidemWLMBv  samfactus 
W  quenmt-4ilf  et  inuentus  W  3  dixi  om,  Wy  et  dixi  MB  4  inuocabat 
Jf,  aocanit  A  item  A,  de  hoc  ipso  WBLvM,  $ed  in  M  hoc  8.  l.  m,  2 
actibns  A,  actis  WLMB  5  indicare  WB  dei  v  6  nec]  ne  B  oitae 
aeternae  dignos  A,  dignos  uita  aetema  B  indicatis  L  7  Bic.J.  8 
gentes  am,  W  scripturas  3[v  8  ita  ut  sis]  it*aut  si  sint  A  in  om.  A 
11  essent  TT  es  m  raa.  12  benediceretur]  benedicere  cor-4.  14  essu- 
rietia  A  mihi  senriunt  v  biuent  A,  uiuent  Bj  bibunt  M  15  si- 
tietis..    .uos  autem  om.  B  seruiunt  mihi  ilf  iucundabuntur  ex 

iudicabuntur  X  16  confundimini  BM^  et  interficiet  uos  W,  uos 
autem  interficiet  B  seruient  B^  17  benedicitur  B  18  signum]  lig- 
num  Bigaltitts  inter  A,  in  WLMBv  gentes  ex  dicentes  Mm.  2 
19  adtrahit  M,  attrahet  v  illas  W  a  summo  terrae  om,  B,  assumo 
terre  M  uenient  om.  L  20  et  occe  B  itaque  M  8,1,  om.  B  do- 
minus  dominator  W  21  auferret  W,  aufe*ret  L  a  idaea  A,  a  iuda  v 
ualentem]  ualidumJB         uaUdum  r  (ia/vovra  xal  iaxvovanv  LXX) 


58  Caecilii  Cypriani 

lidam,  ualentiam  panis  et  ualentiam  aquae.  Item  in  psalmo 
XXXIII:  Gustate  et  uidete,  quoniam  suauis  est  Dominus.  bea- 
tus  uir,  qui  sperat  in  eum.  timete  Dominum  sancti  eius,  quoniam 
nihil  deest  timentibus  eum.  diuites  eguerunt  et  esurierunt,  in- 
quirentes  autem  Dominum  non  deficient  onmi  bono.  Item  in  5 
euangelio  secundumlohannemDominus  dicit:  Egosum 
panis  uitae.  qui  uenerit  ad  me  non  esuriet,  et  qui  in  me  cre- 
diderit  non  sitiet  umquam.  Itemillic:  Siquis  sitit,  ueniat  et 
bibat,  qui  credit  in  me  [,  sicut  dicit  scriptura,  flumina  de  uentre 
eius  fluent  aquae  uiuae].  Item  illic:  Nisi  ederitis  camemio 
filii  hominis  et  biberitis  sanguinem  eius,  non  habebitis  uitam  in 
uobis. 

QVOD  AD  REGNVM  CAELORVM  MAGIS  GENTES  QVAM  IVDAEI 
PERVENIANT. 

23     In  euangelio  Dominus  dicit:  Multi  uenient  ab  orienteis 
et  occidente  et  recumbent  cum  Abraham  et  Isaac  et  lacob  in 
regno  caelorum,  filii  autem  regni  exient  in  tenebras  exteriores. 
illic  erit  fletus  et  stridor  dentium. 

2  Ps.  33,  9  sq.        6  lo.  6,  35.       8  lo.  7,  37  sq.        10  lo.  6,  53. 
15  Matth.  8,  11  sq. 

1  ualentiam — ualentiam]  fortitudinem — fortitndinem  Jlf,  uirtntem  — 
uirtutem  B      2  tricessimo  tertio  L      quoniam]  quam-4.  foriasse  rectius 
suauis  AM,  dulcis  WLBv  (dns  dulcis  est  L)      beatus  AM,  felix  WLBv 
3  est  uir  WLBv       est  qui  (uir  ow.)  M       eum]  eo  M       dominum  denm 
omnes  v;  cfr.  LXX        4  nihil  deest  A,  non  est  inopia  eis  WLMBv 
timentibus  eum  Ay  qui  eum  metuunt  (meriunt  W^)  WLMBv       egemnt 
Ay  egurunt  TT*       inquirentes  autem  A^  qui  autem  inquirunt  WLMBv; 
cfr.  testim.  III  c.  20      5  deficient  A ,  indigebunt  WLMBv       bono)  modo 
B       6  sec.  A,  cata  WLMBv        7  post uitae  inserit  A\  qui  de celo dis- 

cendi      uenit  v      essurietX        8  item ?.  iO  uiuae  om.  B        illic  ipse 

WLMv      quis]  qui  i       9  qui].  Qui  v  (cf.  LXX)        sicut 1. 10  uiuae 

09n.  AWLM       10  illic]  ipse  WLM       edederitis  W,  edideritis  B,  man- 
ducaueiitis  A;  cfr.  test.  III  c.  25       carnem]  panem  B        11  fili  AM^ 
eius  sanguinem  v,  eius  sanguinem  eius  W      16  in  regno]  et  A      17  exient 
Af  ibunt  WM^,  exibunt  M^LBv  (expellentur  Cyprianus  de  domin.  orat, 
c.  9)       18  fletus  M ,  fletus  oculorum  A ,  ploratio  WLBv 


Testini.  I,  22—24  59 

QVOD    SOLO    HOC    IVDAEI   ACCIPERE   VENIAM  POSSINT    DELIC- 

TOKVM    SVORVM,      SI  SANGVINEM     CHRISTI    OCCISI     BAPTISMO 

EIVS    ABLVERINT  ET  IN  ECCLESIAM  TRANSEVNTES   PRAECEPTIS 

EIVS  OBTEMPERAVERINT. 

5     ApudEsaiam  prophetam  Dominus  dicit:  Iamnonre-24 
laxabo  peccata  uestra.  cum  extenderitis  manus,  auertam  faciem 
a  uobis:  et  si  multiplicaueritis  preces,  non  exaudiam  uos.  manus 
enim  uestrae  sanguine  plenae  sunt.   lauamini,  mundi  estote,  au- 
ferte  nequitias  ab  animis  uestris  a  conspectu  oculorum  meorum, 

isce^ate  anequitiis  uestris.  discite  bonum  facere,  exquirite  iudicium, 
conseruate  eum  qui  iniuriam  patitur,  iudicate  pupillo  et  iusti- 
ficate  uiduam.  et  uenite,  disputemus,  dicit  Dominus.  et  si  fue- 
rint  peccata  uestra  quasi  phoeniceum,  ut  niuem  deaibabo:  etsi 
fuerint  quasi  coccum,  ut  lanam  candidam  efficiam.   et  si  uolueri- 

istis  et  audieritis  me,  bona  terrae  edetis :  si  autem  nolueritis  et  non 
audieritis  me,  gladius  uos  comedet.  os  enim  Domini  locutum 
est  ista. 

5  Es.  1, 14  sq. 

2  saDgnineB  occidi-4  3  abluenmtTT*  ecclesiaB  eius  trans- 
emtes  WLBv  5  prophetam  ow.  TTiilf  Bi?  dicit  dns  B  relaxabo 
AL,  dlaxabo  W,  laxabo  Mvy  dimittam  B  6  manus  uestras  Aflf  faciem 
meam  ABv  8  sanguinem  AW ,  sanguinis  L        sunt  ow.  L     9  ne- 

quitia  B  aj  e  J5  13  quasi  AV,  ut  WLMBv  foeniciumjii,  fenicium 
TTJfB, msseum  V  ut]  et  W  exalbaboiJf^v,  exaltabo  M^  et  si. . . . 
eficiam  om.  L  coccom  AWMBV,  coccinum  v  candidam  efficiam 
A  dealbabo  M,  inalbabo  WBv  15  mc  audieritis  B,  obaudieritis 
me  Jlf  16  obaudieritis  WBM  gladios  M^  uos  ex  suos  M  come- 
det  A,  comedit  B,  consumet  WLMv,  cf,  test.  III 52       loquutumTTi 

17  ipsa  B      ad  quirinum  liber  prior  explicit W  (quae  secuntur  legere 

nonpotui),  ad  quirinum  liber  primus  explicit  incipit  eiusdem  liber  II  M, 
caecilii  cypiiani  ad  quirinum  liber  I  exp  incip  cap  lib.  II  B,  incipit  secun- 
dus  A,  incipit  libellus  .II.  ad  quirinum  L, 


60  Caecilii  Cypriani 

LIBER  SECVNDVS. 

CAPITVLA. 

I.  Christam  primogenitam  esse  et  ipsom  esse  sapientiam 

Dei,  per  quem  omnia  facta  sunt. 
U.  Quod  sapientia  Dei  Christus,  et  de  sacramento  concama-  5 
tionis  eius  et  passionis  et  calicis  et  altaris  et  apostolo- 
rum,  qui  missi  praedicauerunt. 
lU.  Quod  Ghristus  idem  sit  et  sermo  Dei. 
nn.  Quod  Christus  idem  manus  et  brachium  DeL 
V.  Quod  idem  angelus  et  Deus.  10 

VI.  Quod  Deus  Christus. 
Vn.  Quod  Christus  Deus  uenturus  esset  inluminator  et  salua- 

tor  generis  humani. 
Vin.  Quod  cum  a  principio  filius  Dei  fuisset,  generari  denuo 

haberet  secundum  camem.  15 

Vlin.  Quod  hoc  futurum  esset  signum  natiuitatis  eius,  ut  de 
uirgine  nasceretur  homo  et  Deus,  hominis  et  Dei  fiilus. 
X.  Quod  et  homo  et  Deus  Christus  ex  utroque  genere  con- 

cretus,  ut  mediator  esse  inter  nos  et  patrem  posset. 
XI.  Quod  de  semine  Dauid  secundum  camem  nascH  haberet.  30 
XII.  Quod  in  Bethleem  nasceretur. 
XIII.  Quod  humilis  in  primo  adventu  suo  ueniret. 
Xini.  Quod  ipse  sit  iustus,  quem  ludaei  occisuri  essent. 
XV.  Quod  ipse  dictus  sit  ouis  et  agnus,  qui  occidi  haberet,  et 

de  sacramento  passionis.  s& 

XVI.  Quod  idem  et  lapis  dictus  sit. 

XVII.  Quod  deinde  idem  lapis  mons  fieret  et  inpleret  totam 
terram. 

4  sint  L      5  sapientiam  LM^     cliristus  est  v      incarnationis  MBv 
7  qui]  quid  A       8  et  om.  WM        9  idem  sit  v         10  et  deus  W  8.  l 
nL2      11  et  christus  B      12  esse  A       14  generari  autem  M       16  de] 
a  -4     18  et  (antc  homo)  om.  WMv     christus]  spiritus  A     concreatus  A 
19  esset  M      possit  W     20  nasci  ex  asci  Am,2      haberet  et  M,  sed  et 
add.  t».  2     21  bethlem^  bethlehem  M     nasceretur]  nasci  haberet  W 
22  in  om,  W     perueniret M      23  est  A      iustus  J5,  chnsimAWLM 
occisuri«  -4  (r  m.  ^  et  d  eras.)         24  sit  dictus  ouis  A,  sit  ouis  dictus  3f, 
sit  ouis  Oxon.        25  passionis  eius  B       27  lapis  A  (is  in  ras,  m.  2) 


Testim.  1.  II.  capitula.  61 

XV 111.  Qnod  in  nouissimis  temporibus  idem  mons  manifestare- 
tnr,  super  qnem  gentes  uenirent  et  in  qnem  iusti  quique 
ascenderent. 
XVlllI.  Quod  ipse  sit  sponsus  ecclesiam  habens  sponsam,  de  qua 
filii  spiritaliter  nascerentur.      , 
XX.  Quod  cruci  illum  fixuri  essent  ludaei. 
XXI.  Quod  in  passione  crucis  et  signo  uirtus  omnis  sit  et  po- 


XXn.  Quod  in  hoc  signo  crucis  salus  sit  omnibus,  qui  in  fron- 
w  tibus  notentur. 

XXlIT.  Quod  medio  die  in passione  eius  tenebrae  futurae  essent. 
XXnn.  Quod  a  morte  non  uinceretur  nec  apud  inferos  remansu- 
rus  esset. 
XXV.  Quod  ab  inferis  tertia  die  resurgeret. 
u    XXYI.  Quod  cum  resurrexisset,  acciperet  a  patre  omnem  pote- 
statem,  et  potestas  eius  aetema  sit. 
XXVU.  Quod  perueniri  non  possit  ad  Deum  patrem  nisi  per 

filium  eius  lesum  Christum. 
XJLVlll.  Quod  ipse  iudex  uenturus  sit. 
sXXnill.  Quod  ipse  sit  rex  in  aetemum  regnatums. 
XXX.  Quod  ipse  sit  et  iudex  et  rex. 

2  quique  onu  v      4  et  ecclesiam  A      7  nirtutis  WB^      omnisit  A 
etom.  W       qui. .  .notentur  am.  B       10  notantor  WM       11  tenebras 
W^    12  ammortHul'     lAtertio  LMBv     resnrrexitji      15  acdpereB 

17  XXVn.  Qnod 1 18  christnm  ow.  L        19  XXVIII]  XXVU  L 

20  XXVini]  XXVmX  21  XXX]  XXVIIII  L  etjw.  WM  (anU 
indez)  et  rex  om.  W  explicinnt  capitula  .l,W,  expl.  cap.  I.  incip. 
liber  11  de  sacramento  chxisti  B 


62  Caecilii  Cypriani 

Christvm  primogenitvm  esse  et  ipsum  esse  sapientiam 
dei,  per  qvem  omnia  facta  svnt. 
1     Apud  Salomonem  in  Prouerbiis:  Dominus  condidit  me 
initium  uiarum  suarun\in  opera  sua,  ante  saecuium  fundauit  me: 
in  principio  antequam  terram  faceret  et  antequam  abyssos  con-  5 
stitueret,  priusquam  procederent  fontes  aquarum,  antequam  mon- 
tes  conlocarentur,  ante  omnes  coUes  genuit  me  Dominus.  fecit  re- 
giones  et  inhabitabilia  et  fines  inhabitabiles  sub  caelo.  cum  para- 
ret  caelum,  aderam  illi,  et  cum  secerneret  suam  sedem :  cum  su- 
per  uentos  ualidas  faceret  desuper  nubes  et  cum  confinnatos  po- 10 
nebat  fontes  sub  caelo,  quando  fortia  faciebat  fundamenta  terrae, 
eram  penes  illum  disponens.  ego  eram,  cui  adgaudebat.   cottidie 
autem  iucundabar  ante  faciem  eius  in  omni  tempore,  cum  laeta- 
retur  orbe  perfecto.  Item  apud  eundem  in  Ecclesiastico: 
Ego  ex  oreAltissimi  prodiui  ante  omnem  creaturam.  ego  in  cae-15 
lis  feci,  ut  oriretur  lumen  indeficiens,  et  nebula  teii  omnem  ter- 
ram.  ego  in  altis  habitaui  et  thronus  meus  in  columna  nubis.  gy- 
rum  caeli  circuiui  et  in  profundum  abyssi  penetraui  et  in  flucti- 
bus  maris  ambulaui  et  in  omni  terra  steti  et  in  omni  populo  et  in 
omni  gente  primatum  habui  et  omnia  excellentium  et  humilium^o 
corda  uirtute  calcaui.  spes  omnis  in  me  uitae  et  uirtutis.  transite 

3  Prou.  8, 22  sq.         15  Sir.  24,  3-6.  19  (Vulg.  5-11.  25.  26). 

1  et  ipsum  eese  om,  W      2  quemTF  fi.  L  m.  2      sunt]  sintXM ,  sunt  et 
quod  idem  sit  sapientia  ct  uirtus  dei  W       3  pronerbiis^,  paroemiis  WM^f 
proemiis  BM'^,  parboemis  X,  parabolisX^  s.  l.      4  initium)  in  initio  v 
5  abysos-4,    abissos  W       6  et  priusquam  W         montes  ex  monte  W 
m.  2         7  conlocarerentur  W         omnes  om.  B        8  et  (jpost  regiones) 
om.  B       habitabilia  V       finei  A       pararet  A  sed  alterum  a  in  ras. 
10  validos  B      cum]  eam  M        11  fontes  ex  montes  Mm.  2      12  eram 
ex  iam  W  '     13  iocundabar  B        14  item  om  B       apud]  in  W      apud 
eundem  om,  A         15  prodiui  L  ui  ex  corr.         primogenita  ante  Ba- 
luzius      16  oreretur  WLM^       nebulam^,  nubila  Oxon.       17  inhabi- 
tauiTT      nubes  3f'      18  circuibi  A,  circumiui  M     profundo  A ;  Iv  pd^it  •  • 
n€Qt€ndTt}aa  LXX       penetraui  et]  penae  tradet  A        19  mari  W*      ^'^ 
(po8t  steti)  om^  AL     20  gentS  Mj  genere  A      et  in  Jf ',  in  expunxit  M^ 
omnia  ^,  ommMmWL^MBv,  omne  i»'         21  propria  uirtute t?        spes 
omnis  in  me  AWLM,  in  mc  uia  B,  in  me  omnis  spes  v 


Testim.  U,  1.  63 

ad  me,  omnes  qui  coucupiscitis  me.  Item  in  psalmo 
LXXKVIII:  Et  ego  primogenitum  ponam  illum  et  excelsum 
prae  regibus  terrae.  in  aetemum  seruabo  illi  misericordiam  meam 
et  testamentum  meum  fidele  illi  et  ponam  in  saeculum  saeculi 

i  semen  eius  et  thronum  eius  sicut  dies  caeli.  si  dereliquerint  filii 
eius  legeu  meam  et  in  iudiciis  meis  non  ambulauerint,  si  iustifi- 
cationes  meas  profanauerint  et  mandata  mea  non  custodierint,  ui- 
sitabo  in  uirga  iniquitates  eorum  et  in  flagellis  peccata  eorum : 
miserieordiam  autem  meam  non  auertam  ab  eis.    Item  se- 

locundum  lohannem  Dominus  dicit:  Haec  autem  est  uita 
aetema,  ut  cognoscant  te  solum  uerum  Deum  et  quem  misisti 
lesum  Christum.  ego  te  clarificaui  in  teiTa,  opus  perfeci  quod  de- 
disti  niihi,  ut  faciam.  et  nunc  tu  clarifica  me  apud  te  ipsum  cla- 
ritate  quam habui apud  te,  priusquam mundus fieret.  ItemPau- 

ulus  apostolus  ad  Colossenses:  Qui  est  imagoDei  invisibilis 
et  primogenitus  totius  creaturae.  Item  illic:  Primogenitus  a 
mortuis,  ut  fieret  in  omnibus  ipse  primatum  tenens.  Item  in 
Apocaly psi:  Ego  A  et  Slj  initium  et  finis.  ego  sitienti  dabo  de 
fonte  aquae  uiuae  gratis.  Quod  idem  sit  et  sapientia  et  uir- 

jotusDei.  Paulus  apostolus  adCorinthios  prima:  Quo- 

2  Ps.  88,  28  sq.      10  lo.  17, 3  sq.      15  CoL  1, 15  et  18      18  Apoc. 
21,  6      20  I  Cor.  1, 22  sq. 

1  omnes  ad  me  L        2  et  oftu  B       eum  WLMBv       et  excelsum  -4, 
altisaimuin  WLMB  v        3  prae  regibus  A ,    apud  reges  WLMBv 
et  in  ^        4  et  eras,  in  M      illi  otn,  JB,  ipsi  A       saecula  saeculorum 

A      5  et caeli om, LMBv      thronum A,  sedem W      6mLs,l.m,  2 

si]  et  B  iustificationes]  iustitias  TF,    iu8tisi«*ilf  7  mandata  A, 

praecepta  WLMBv  custodierint  A,  obseruauerint  WLMBv  8  ini- 
quitates  A ,  facinora  WLMBv  peccata  Aet8,l,  m,  2  W,  delicta  LMBv; 
cf.  t€8t.  II  57  9  auertam  A ,  dispergam  WLMBv  item  om,  W 
secandnm  A,  cataTTXMf,  in  euangelio  cata  v  10  iohannen  M  est  autem 
B  11  et  uerum  WLM,  x6v  fiovov  cUrj^tvov  Graec,  dnm  W  missisti 
A  12  in  terra]  super  terram  B  opus  perfcci]  opere  consummato  B 
13  claiiiica  me  tu  pater  apud  temetipsum  B  claritatem  M\  8.  l.m,  2 

A      14  apud  te  otn.  B      fieret]  esset  B      15  apostolus  mn.  WLMBo 
qjd  i  ex  qug  Wm.  2       17  in  dUerum  om.  L        18  ego  sum  v      dabo  de 
fontdlT,  de  fontedabo  3f         19  ninae  A,  mt&eWLMBVf  cf.test,  116 

II 10     et  {post  sit)  om,  W     sapientiae  (et  om,)  A        20  apostolus  om. 

WlMBv     corithjos  W 


62  Caecilii  Cypriani 

Christvm  primogenitvm  esse  et  ipsum  esse  sapientiam 
dei,  per  qvem  omnu  facta  svnt. 
1     Apud  Salomonem  in  Prouerbiis:  Dominus  condidit  me 
initium  uiarum  suarun^^in  opera  sua,  ante  saeculum  fundauit  me : 
in  principio  antequam  terram  faceret  et  antequam  abysaos  con-  5 
stitueret,  priusquam  procederent  fontes  aquarum,  antequam  mon- 
tes  conlocarentur,  ante  omnes  coUes  genuit  me  Dominus.  fecit  re- 
giones  et  inhabitabilia  et  fines  inhabitabiles  sub  caelo.  cum  para- 
ret  caelum,  aderam  illi,  et  cum  secerneret  suam  sedem :  cum  su- 
per  uentos  ualidas  faceret  desuper  nubes  et  cum  confirmatos  po- 10 
nebat  fontes  sub  caelo,  quando  fortia  faciebat  fundamenta  terrae, 
eram  penes  ilium  disponens.  ego  eram,  cui  adgaudebat.   cottidie 
autem  iucundabar  ante  faciem  eius  in  omni  tempore,  cum  laeta- 
retur  orbe  perfecto.  Item  apud  eundem  in  Ecclesiastico: 
Ego  ex  ore  Altissimi  prodiui  ante  omnem  creaturam.  ego  in  cae- 15 
lis  feci,  ut  oriretur  lumen  indeficiens,  et  nebula  texi  omnem  ter- 
ram.  ego  in  altis  habitaui  et  thronus  meus  in  columna  nubis.  gy- 
rum  caeli  circuiui  et  in  profundum  abyssi  penetraui  et  in  flucti- 
bus  maris  ambukui  et  in  omni  terra  steti  et  in  omni  populo  et  in 
onmi  gente  primatum  habui  et  omnia  excellentium  et  humiliumso 
corda  uirtute  calcaui.  spes  omnis  in  me  uitae  et  uirtutis.  transite 

3  Prou.  8, 22  sq.         15  Sir.  24,  3-6.  19  (Vulg.  5-11.  25.  26). 

1  et  ipsum  esso  om.  W     2  quemlF  s.  l  m,  2      sunt]  aintiilf ,  sunt  et 
quod  idem  sit  sapientia  et  uirtus  dei  W       3  prouerbiis^,  paroemiis  WM^ , 
proemiis  BM^^t  parhoemis  L,  parabolisX^  8,  l,      4  initium)  in  initio  v 
5  abysos  J^,   abissos  W       6  et  priusquam  W        montes  ex  monte  W 
m.  2         7  conlocarerentur  W         omnes  otn.  B        8  et  {posi  regiones) 
om.  B       habitabilia  V       finei  A       pararet  A  sed  alterum  a  in  ras. 
10  validos  B      cum]  eam  M        11  fontes  ex  montes  Mm.2      12  eram 
ex  iam  W  '     13  iocundabar  B        14  itcm  om  B       apud]  in  W      apud 
eundem  om.  A         15  prodiui  L  ui  ex  corr.         primogenita  ante  Ba- 
luzius      16  oreretur  WLM^       nebulam  A,  nubila  Oxon.       17  inhabi- 
tauiTT      nubes  M^      18  circuibi  -4,  circumiui  M     profundo  A ;  iv  fid&ti . . 
7tfQi€7ittTr}aa  LXX       penetraui  et]  penae  tradet  A       19  mari  W^      ot 
(posi  steti)  om.  AL     20  gentd  M,  genere  A      et  in  Jlf ',  in  expunxit  M> 
omnia  J.,  oiamjimWL^MBv,  omne  L*         21  propria  uirtutet?        sp«j5 
omnis  in  me  AWLMy  in  me  uia  JB ,  in  me  omnis  spes  v 


Testim.  U,  1.  63 

ad  me,  omnes  qui  coucupiscitis  me.  Item  in  psalmo 
LXXXVIII:  Et  ego  primogenitum  ponam  illum  et  excelsum 
prae  regibus  terrae.  in  aeternum  seruabo  illi  misericordiam  meam 
et  testamentum  meum  fidele  illi  et  ponam  in  saeculum  saeculi 

s  semen  eius  et  thronum  eius  sicut  dies  caeli.  si  dereliquerint  filii 
eius  legem  meam  et  in  iudiciis  meis  non  ambulauerint,  si  iustifi- 
cationes  meas  profanauerint  et  mandata  mea  non  custodierint,  ui- 
sitabo  in  uirga  iniquitates  eorum  et  in  flagellis  peccata  eorum : 
misericordiam  autem  meam   non  auertam  ab  eis.    Item  se- 

locundum  lohannem  Dominus  dicit:  Haec  autem  est  uita 
aetema,  ut  cognoscant  te  solum  uerum  Deum  et  quem  misisti 
lesum  Christum.  ego  te  clarificaui  in  terra,  opus  perfeci  quod  de- 
disti  niihi,  ut  faciam.  et  nunc  tu  clarifica  me  apud  te  ipsum  cla- 
ritate  quam habui apud te,  priusquam mundus fieret.  ItemPau- 

islus  apostolus  ad  Colossenses:  Qui  est  imago  Dei  invisibilis 
et  primogenitus  totius  creaturae.  Item  illic:  Primogenitus  a 
mortuis,  ut  fieret  in  omnibus  ipse  primatum  tenens.  1 1  e  m  i  n 
Apocaljpsi:  Ego  A  et  i^,  initium  et  finis.  ego  sitienti  dabo  de 
fonte  aguae  uiuae  gratis.  Quod  idem  sit  et  sapientia  et  uir- 

tttusDei.  Paulus  apostolus  adCorinthios  prima:  Quo- 

2  Ps.  88, 28  sq.      10  lo.  17, 3  sq.      15  CoL  1, 15  et  18      18  Apoc. 
21,6       20  ICor.l,22sq. 

1  onmes  ad  me  Xr        2  et  om,  B       cum  WLMBv       et  excelsum  A^ 
altissimiim  WLMB  v        3  prae  regibus  A ,    apud  reges  WLMBv 
et  in  ^        4  et  eras,  in  M      illi  om,  B,  ipsi  A       saecula  saeculorum 

A      5  et caeli om, LMBv      thronum A,  sedem W      QmLs.lm,  2 

»i]  et  ^  iustificationes]  iustitias  IF,    iu8tisi««ilf  7  mandata  A, 

praecepta  WLMBv  custodierint  A,  obseruauerint  WLMBv  8  ini- 
quitates  A ,  facinora  WLMBv  peccata  A  et  8.  l  m,  2  TT,  delicta  LMBv; 
cf.  test.  II  57  9  auertam  A ,  dispergam  WLMBv  item  om.  W 
secundam  A,  cat&WLMBy  in  euangelio  cata  v  10  iohannen  M  est  autem 
B  11  et  uemm  WLM^  tov  fiovov  dkijd-ivov  Graec,  dnm  W  missisti 
A  12  in  terra]  super  terram  B  opus  perfeci]  opere  consummato  B 
13  clariiica  me  tu  pater  apud  temetipsum  B  claritatem  M^ ,  s.  l.  m.  2 

A      14  apud  te  mn.  B      fieret]  esset  B      15  apostolus  om.  WLMBv 
qui  S  «r  qtt<S  Wm.  2       17  in  cUterum  om,  L       18  ego  sum  v      dabo  de 
fontg  W,  de  fontedaboJlf         19  uiuae  A,  mix^WLMBvy  cf.test.  116 
U 10     et  (po8t  sit)  om.  W     sapientiae  (et  om.)  A        20  apostolus  om\ 
WLMBv     corithjoa  W 


64  Caecilii  Cjpriani 

niam  ludaei  signa  desiderant  et  Graeci  prudentiam  quaerunt,  n08 
autem  praedicamus  Ghristum  crucifixum,  ludaeis  quidem  scanda- 
lum,  gentibus  autem  stultitiam,  ipsis  autem  uocatis,  ludaeis  et 
Oraecis,  Ghristum  Dei  uirtutem  et  Dei  sapientiam. 

QVOD  SAPIENTIA  DEI  CHRISTVS ,  ET  DE  SACRAMENTO  CONCAR-    * 
NATIONIS  EIVS  ET  PASSIONIS  ET  CALICIS  ET  ALTARIS  ET  APO- 
STOLORVM,  QVI  MISSI  PRAEDICAVERUNT. 

2  Apud  Salomonem  in  Prouerbiis:  Sapientia  aedilicauit 
sibi  domum  et  subdidit  columnas  septem.  mactauit  suam  hostiam, 
miscuit  in  cratere  uinum  suum  et  parauit  suam  mensam  etio 
misit  seruos  suos  conuocans  cum  excelsa  praedicationo  ad  crate- 
rem,  dicens :  qui  est  insipiens,  declinet  ad  me.  et  egentibus  sensu 
dixit:  uenite,  edite  de  meis  panibus  et  bibite  uinum  quod  miscui 
uobis.  derelinquite  stultitiam  et  quaerite  prudentiam  et  corrigite 
scientia  intellegentiam.  is 

QVOD  CHRISTVS  IDEM  SIT  SERMO  DEL 

3  Inpsalmo  XLIIII:  Eructauit  cor  meum  uerbum  bonum,  dico . 
ego  opera  mea  regi.  Item  in  psalmo  XXXII:  Yerbo  Domini 
caeli  firmati  sunt  et  spiritu  oris  eius  onmis  uirtus  eorum.  Item 
apudEsaiam  prophetam:  Yerbum  consummans  etbreuiansao 
in  iustitia:  quoniam  sermonem  breuiatum  faciet  Deus  in  toto 

8  Prou,  9,  1  sq.      17  Ps.  44,  2.      18  Ps.  32,  6.     20  Es.  10,  23. 

1  desiderant]  petunt  WB      prudentiam  ALBM^  sapientiam  WM^ 
3  ipsis  ex  ipsi  A      uocatis  ex  uocitis  L      5  dei  christus  sit  My  sed  dei 
et  sit  add,  m,  2      incarnationes  M,  incarnationis  v      8  apud  salomonem 
om.  A      prouerbiis  Aj  paroemiis  WLMB       9  subdit  M^       suas  hostias 
Mv        10  cratera  »,  gratere«3f  (ra  cros.)      parabit^        suas  om.  £ 
11  suos  seruos  MB     excelsa]  excisa  W     graterem  X»        12  quis  LM 
13  et  edite  WB^  aedit^}  M        14  corrigite  ALM^B,  corripite  W,  perci- 
piteJtf"*       15  scientiai,  scientiam-4Tr3fr,  inscientiam  J?      intellegen- 
tiam  AL,  et  intellcgentiam  B,  et  in  inteWentiam  TT,  et  intellectum  M, 
in  intellectu  v ;  xatoQth(oaaTE  h  yrtaaH  avvsaiv  LXX       16  quod  christus 
idem  sit  bis  exhibet  A        et  sermo  L  17  XLIIII  ex  XLVIII  B 

eructuauit  A       uerbum]  sermonem  Lv;  cf.  1 16        18  XXXII]  XXXI  B, 
tricessimo  primo  L      uerbo]  sermone  LMBv      domini  A  et  8.  h  m,  2  W, 
dei  LMBv        19  firmati  AW,  solidati  LMBv      oris  om,  LB       uirtus 
eorum  W  s.  l.  m.  2      20  prophetam  om.  WLMBv      consumans  AW 
21  iustitiam  WMB 


Testim.  II,  1—4.  65 

orbe  teme.  Item  in  psalmo  CVI;  Misit  uerbum  suum  et  cu- 
raoit  eos.  Item  in  euangelio  secundum  lohannem:  In 
principio  erat  uerbum  et  uerbum  erat  apud  Deum  et  Deus  erat 
nerbiim.  hoc  erat  in  principio  apud  Deum.  omnia  per  ipsum  facta 

^sunt  et  sine  ipso  factum  est  nihil  quod  factum  est.  in  eo  uita  est 
et  uita  erat  lux  hominum :  et  lux  lucet  in  tenebris  et  tenebrae 
eam  nou  conprehenderunt.  Item  in  Apocalypsi:  Et  uidi  cae- 
lum  apertum,  et  ecce  equus  albus,  et  qui  sedebat  super  eum  uo- 
cabatur  fidelis  et  uerus,  aequum  iustumque  iudicat  et  proeliatur, 

laet  erat  coopertus  uestem  sparsam  sanguineam :  el  dicitur  nomen 
eius  sermo  Dei. 

QVOD   CHRISTVS  IDEM  MANVS  ET  BRACHIVM   DEI. 

Apud  Esaiam:  Numquid  non  ualet  manus  Domini,  ut  sal-4 
nos  faciat,  aut  grauabit  aurem,  ut  non  exaudiat?  sed  peccata 
15  uestra  inter  uos  et  Deum  separant ,  et  propter  peccata  uestra  auer- 
tit  faciem  a  uobis,  ne  misereatur.  manus  enim  uestrae  inquinatae 
sunt  sanguine  et  digiti  uestri  in  peccatis.  labia  autem  uestra  lo- 
cuta  snnt  facinus  et  lingua  uestra  iniustitiam  meditatur.  nemo 
loqnitur  uera  neque  est  iudicium  uerum.  fidimt  in  uanis  et  lo- 

1  Pa.  106,  20.      2  lo.  1,  1  sq.       7  Apoc.  19,  11  et  19.      13  Bs. 
59, 1  sq. 

1  CVl]  CV  AB,  CDCCV  M  uerbum]  sermonem  LMBv  curauit] 
sanabit  A  2  eos]  iUos  LMBv  secundum]  cata  WLMB  3  erat] 
^jnt  LB  nerbum]  senno  LB  utroque  loco  erat]  fmtL  4  uerbumj 
sermo  LB  hoc]  bic  Lv  erat]  fuit  B  5  eo  -4.,  illo  WLMB  est 
ALMBV,  erat  W  6  erat]  fuit  LB  et  lumen  (pro  lux)  in  tenebris 
lucet  A  7  eam  A,  illam  WB,  illum  LM  apocalipsin  M  et  otn. 
W  8  aequus  M  qui  W s.  Lm.  2  9  iustum  quae  AW  iudicat 
A,  iadicans  WLMB  proeliatur  L,  praeliatur  AMB,  praeliabatur  Wv^ 
praeliatarus  r  10  et  erat]  eratque  v  ueste  WB  consparsam  Mj  con- 
Bparsa  B,  adspersa  W  sanguineam  JL ,  sanguincm  i(f,  sanguine  WLBv; 
TifQi^f^Xrjfi^vog  IficiTiov  ^i^nu/x^yov  (tifjLart  Chraec.  ^cf,  test.  II  30) 
11  scrmo]  uerbum  Cypr.  eiu.^de7n  libri  cap,  30  12  sit  manus  B,  «manus 
M  (5  eras.)  bracchium  A  dei  sit  v;  cf.  p.  60  1.  9  13  domini  WM  (et 
Ct^pr.  test.  III 47)  j  ^eH  ALBv  14  grauauit  X/3ft?;  ifiaQwe  LXX 
peccata]  delicta  B  16  faciem  suam  WLBv ;  cf  Cypr.  l.  c.  inqui- 
nalae]  plenae  A3f ;  cf.  Cypr.  l.  c.  17  sanguinem  plenae  sunt  A  18  iniu- 
stitia  B      19  confidunt  ex  fidunt  M  m.  2 

ni.  5 


06  Caecilii  Cjpriani 

cuntur  mania,  qui  parturiunt  dolorem  et  pariunt  facinus.  Item 
illic:  Domine,  quis  credidit  auditoi  nostro,  et  brachium  Dei 
cui  reuelatum  est?  Item  illic:  Sic  dicit  Dominus:  caelum  mihi 
thronus  et  terra  subpedaneum  pedum  meorum.  quam  domum 
aedificabitis  mihi  aut  quis  locus  ad  requiem  meam  ?  onmia  enim  s 
ista  fecit  manus  mea.  Item  illic:  DomineDeus,  excelsumest 
brachium  tuum,  et  nescierunt:  cum  autem  cognouerint,  confun- 
dentur.  Item  illic:  Seuelabit  Deus  brachium  suum  illud  sanc- 
tum  in  conspectu  omnium  gentium.  et  uidebunt  omnes  gentes  ipsa 
suprema  terrae  salutem  a  Deo.  Item  illic:  Ecce  fed  te  sicut  ro- 10 
tas  uehiculi  triturantis  nouas  in  serram  tomatas:  et  triturabis 
montes  et  extenuabis  coUes  et  ut  puluerem  pones  et  uentilabis,  et 
uentus  occupabit  illos  et  procella  disparget.  tu  autem  iucun- 
daberis  in  sanctis  Israel,  et  exultabunt  inopes  et  egeni.  quaerent 
autem  aquam,  et  non  erit.  lingua  enim  illorum  a  siti  siccabit.  15 
ego  Dominus  Deus,  ego  exaudiam  Deus  Israel  et  non  derelinquam 
eos ,  sed  aperiam  inter  montes  flumina  et  in  mediis  campis  fontes, 

2  E8.  53, 1.         3  Es.  66, 1  sq.        6  Es.  26, 11.        8  Es.  52, 10. 
10  Es.  41,  15  sq. 

1  inania]  uantf  B  dolore  M  facinos  L  2  illic]  apud  eundem 
WLMB;  item  l.  3,  6  et  8  credit  3f »  dei]  dni  W  4  tronum  est 
ct  A  subpedaneum]  scabellum  M  quam  mihi  sedem  aedificabitis 
WLMBv      5  meam  A,  mihi  WLMBv    omnia  M  inras,  m,  2       6  ista 

enim  M         item  illic L7  confundcntur  am.  M        excelsum  A,  altum 

WLBv       7  et  <m.  B        nesciorunt  A ,  nesciebant  TT,  non  sciebant  Xr, 
non  sciebam  eum  B       cum]  qui  B       cognouerint  autem  WL      confun- 
dantur  B        8  reuelauit  Mv\  d7ToxaXv\p€t  LXX        deus]  dominus  v 
bracchium  AM      illum  WLMBv         9  et  om,  v       ipsa  M8,lm,  2 
10  supprema  WM,  supprima  A         salutem]  salutare  WM^ ,  salutarem 
LM^      a  deo]  dei  M      illic]  apud  eundem  WM       item  illic. .  .p.  67 1  5 
ostendit  om,  LB  Vr,  add.  primus  Morellius      ecce]  et  te  j4      f eci  <m.  W 
te  om,  AW       11  triturantes  M^       in  serram  tomatas  scripsi,  om.  Ay  in 
se  fomatas  W,  inseres  firmatas  3f ,  in  serram  (serras  Oxon.)  formatas  coni. 
Pamelius,  in  se  retomatas  v;  TiQUiTriQoe^tTs  LXX       12  et(an*«  exte- 
nuabi8)a»i.  M       sicut  WM       puluerem  A,  lanuginem  WLM%  langui- 
nem  3f  *      ponis  AW      13  illos  ex  illo  W  m,2      dispargit  M,  om.  A 
14  sancto  AM;  iv  rots  ayCotg  LXX      15  autem  A,  enim  Wv,  om,  M 
eorum  W     a  om.  j4      sitim  W     siccabit]  amit  M  in  ras,  m,  2        17  et 
in. .  ,p.  67 1. 1  aquosa  W  s,l,y  sed  eadem  manu 


Testim.  II,  4—5.  67 

faciam  deserta  in  nemora  aquosa  et  sitientein  terram  in  aquae- 
ductus.  ponam  in  inaquosam  terram  cedrum  et  buxum  et  myrtum 
et  cyparissum  et  ulmum  et  populum ,  ut  uideant  et  cognoscant 
et  sciant  et  credant  simul,  quia  manus  Domini  fecit  ista  et  sanc- 
s  tus  Israel  ostendit. 

QVOD  IDEM  ANGELVS   ET  DEVS. 

In  Genesi  ad  Abraham:  Et  uocauit  eum  angelus  Domini  S 
de  caelo  et  dixit  illi:  Abraham,  Abraham.  ille  autem  dixit:  ecce 
ego.  et  dixit:  noli  inponere  manum  tuam  super  puerum  neque 

lofeceris  illi  quicquam.  nunc  enim  cognoui,  quoniam  times  Deum 
tuum  et  non  pepercisti  filio  tuo  dilectissimo  propter  me.  Item» 
illic  ad  lacob:  Et  dixit  mihi  angelus  Domini  in  somnis :  ego 
sum  Deus,  quem  uidisti  in  loco  Dei,  ubi  unxisti  mihi  titulum 
lapideum  et  uouisti  mihi  uotum.  IteminExodo:  Deus  autem 

upraeibat  eos,  die  quidem  per  columnam  nubis  osteudere  illis  iter, 
noetu  autem  in  columna  ignis.  Item  illic:  Promouit  autem  an- 
gelus  Dei,  qui  praecedebat  exercitum  filiorum  Israel.  1 1  e  m  i  11  i  c : 
Ecce  ego  praemitto  angelum  meum  ante  faciem  tuam  ad  custo- 
diendum  te  in  itinere,  ut  te  inducat  in  terram,  quam  tibi  prae- 

2oparaui.  obseruaeum  et  obaudi  eum,  ne  fueris  inobaudiens  ei: 
non  enim  deerit  tibi:  nomen  enim  meum  est  in  illo.  Unde  ipse 
in  euangelio  dicit:  Ego  ueni  innomine  patris  mei,  etnon 

7  Gen.  22, 11  sq.        12  Gen.  31, 13.        14  Ex.  13,  21.        16  Ex. 
14,  19.      18  Ex.  23,  20  sq.      22  lo.  5,  43. 

1  desertam  MW       inaqnosam  A       et  sitientem  om.  A\  in  archetypo 
cadieis  A  uidetur  fuisse:  nemora  aquosa  et  inaquosam  terram      In  aquae- 
ductus. .  .terram  Ms,l.m,2         2  in  om.  AWM        chedrum  Jlf ,  caedi 
uim  A       myrtam  itf »,  myriam  W,  myrhum  Pamelius        3  cjparissum] 
cupidiBsum  A,  cypressum  WM        5  ostendit  om,  W       6  idem  sit  B 
deus  christus  Lv       7  ad  abraham  om,  B        8  aiterum  abraham  om, 
AW^      vtiUe  B       9  neque]  et  nec  M     10  quaequam  M^      dnm  deum 
WMB      11  dilecto  M      12  mihi]  im  TT      13  deus  om.  L     dei  om.  M 
15  in««die  M       equidem  TT'        nubes  M^       illis  ex  illi  TT      16  nocte 
M  sed  ex  corr,        item]  et  postea  WLBv       promouebit  autem  iUu  W 
19  inducam  M     pracparabi  A      20  ^audi  Moh  eras.      et  ne  WMB 
inobaediens  B       ei  LMB,  etAW,  ei  et  t?        21  enim  om,  v       nomen 
enim  A9PX,  nomen.  Nomen  enim  JS,  nomen  nouum  nomen  enim  W,  nomen 
quia  nomen  M*      in  illo  est  Mv      22  uenio  W 

5* 


68  Caecilii  Cypriani 

recepistis  me.  cum  alius  ueuerit  in  nomine  suo,  illum  accipietis. 
Et  iterum  in  psalmo  CXVII:  Benedictus  est,  qui  uenit  in 
nomineDomini.  Item  inMalachiel  propheta:  Testamentum 
meum  fuit  com  uitaetpace,  et  dedi  iUi  timorem  timere  me, 
a  facie  nominis  mei  proficisci  illum.  lex  ueritatis  fuit  in  ore  eius,  s 
et  iniustitia  non  est  inuenta  in  labiis  eius.  in  pace  corrigens  am- 
bulauit  nobiscum  et  multos  auertit  ab  iniustitia.  quoniam  labia 
sacerdotis  seruabunt  scientiam,  et  legem  exquirent  ab  oreeius, 
quoniam  angelus  Domini  omnipotentis  est. 

QVOD  DEVS   CHEISTVS.  10 

C  In  Genesi:  Dixit  autem  Deus  ad  lacob:  exurge  et  ascende 
in  locum  Bethel  et  habita  illic  et  fac  illic  altare  illi  Deo ,  qui  tibi 
apparuit,  cum  fugeres  a  facie  Esau  fratris  tui.  Item  apud 
Esaiam  prophetam:  Sic  dicitDominusDeus  sabaoth:  fatigata 
est  Aegyptus,  et  negotiatio  Aethiopum  et  Sabaim  uiri  alti  ad  tei5 
transgredientur  et  tui  erunt  serui  et  post  te  ambulabunt  uincti 
conpedibus  et  adorabunt  te  et  in  te  precabuntur:  quoniam  in  te 
Deus  est,  et  non  est  Deus  alius  praeter  te.  tu  enim  es  Deus,  et 
non  sciebamus,  Deus  Israel  saluator.  confundentur  et  reuerebun- 
tur  omnes  qui  aduersantur  tibi  et  cadent  in  confiisione.  Itemso 

2  Ps.  117,  26.         3  Mal.  2,  5  sq.  11  Gen.  35,  1.  14  Es 

45, 14  sq. 

1  recipistiTT,  accepitis^      sMvLsMinras,     recipietisB      2  psalamo 
W        est  om.  W  3  item  in. . .  .2.  9  omnipotentis  est  om.  LB,  add, 

pi-imtis  Morellius       item]  et  W       propheta  om,  WMv       malachia  v 
4  cam  Leui  uitae  et  pacis  v;   cf,  LXX:    i;  ^ia^i^xTj  fiov  ^v  fier^  avToi 
rrjg  C^rjg  xal  rijg  ttQi^VTjg  dedi]  tedit  W        illi  ex  ali  M        timere] 

ut  timeret  r,  om,  M  me  om,  W  6  et  om,  M  pace  linguae  WMv 
corrigens]  corregis  W  ambulabit  W  7  uobiscum  AM  auertet 
WM  8  sacerdotis]  eorum  A  et  legem. .  .quoniam  om.  A  9  do- 
mini  om.  v  omnipotenti  sit  A  10  ante  Manutium  cap,  VI  cum  V 
coniunctum  erat  et  lihri  II  cap.  XXVIIII  numerabantur  christi  W, 
et  christi  i,  et  christus  B  12  bethel]  bethleem  W       altarem  A, 

altere  W     illi  om,  M     tibi]  ibi  A      13  apperuit  TT'       apud  om,  A 
14  prophetam  om,  WLMBv       deus  om,  B       15  8abainJ.Tr,  sabann  M\ 
sabam  BM^      uiri  M  s.  l.  m,  2      alti]  excelsi  W      16  tui  om,  B      post  te] 
poste  A      17  praecabuntur]  laetabunturS      18  alius  om.  W     es]  QiA 
19  reuerebantur  A       20  confasionem  LMBv 


Testim.  II,  5—6.  69 

illic:  Yox  clamantis  in  deserto:  parateaiamjDomini,  rectas  fa- 
dte  semitas  Dei  nostn.  omnis  uallis  inplebitur  et  omnis  mons  et 
collis  hnmiliabitnr,  et  erimt  omnia  tortuosa  in  directum  et  aspera 
in  uias  planas,  et  uidebitur  claritas  Domini,  et  uidebit  omnis 

^earo  salutare  Dei,  quoniam  Dominus  locutus  est.  Item  apud 
Hieremiam  prophetam:  Hic  Deus  noster,  et  non  deputabi- 
tnr  alius  absque  illo,  qui  inuenit  omnem  uiam  prudentiae  et  dedit 
eam  lacob  puero  suo  et  Israel  dilecto  suo.  post  haec  in  terris 
aisas  est  et  cum  hominibus  conuersatus  est.  Item  apud  Za- 

»chariam  prophetam  Deus  dicit:  Et  transibunt  per  mare 
angustom  et  percatient  in  mari  fiuctus ,  et  arefient  omnes  altitu- 
dines  finminum  et  confundetur  omnis  iniuria  Assyriorum,  et 
sceptrum  Aegypti  auferetur,  et  confortabo  eos  in  Domino  Deo 
ipsorum,  et  in  nomine  eius  gloriabuntur,  dicit  Dominus.   Item 

lupudOsee  prophetam  Deus  dicit :  Non  faciam  iuxta  iram 
indignationis  meae,  non  sinam  deleri  Efiraim,  quoniam  Deus 
^o  sum,  et  non  homo  in  te  sanctus,  et  non  introibo  in  ciuita- 
tem,  post  Dominum  ibo.  Iteminpsalmo  XLIIII:  Sedes  tua, 
Deos,  in  saeculum  saeculi,  uirga  recta  est  uirga  regni  tui.  dilexisti 

ssiustitiam  et  odisti  iniquitatem:  propterea  uncxit  te  Deus  Deus 

1  Es.  40,  3  sq.      6  Barnch  3,  35  sq.      9  Zacb.  10, 11  sq.      15  Os. 
11,  9  sq.       18  Ps.  44,  7  sq. 

1  illic]  apnd  enndem  WLMBv      deserto]  heremo  LB       domini]  (£o 
LB        2  omnes  L      uallis  A,  riuus  WLMBv      3  coUes  W     tortuosa] 
pr«iia  A;  axoXui  LXX     4  uias  planas]  campum  LMBv;  ets  jiESCa  LXX 
{fig  o^oi'^  UCag  cod.  Alex,)      et.  .domini  om.  A      uidebit  L      omnis  cla- 
ritaLsWLM     5  salutarSJ^,  off».Ir      dniL      6  propbetam  ow.  TTXilf^r; 
item  llOetlS      hic  est  WM     hic  deus  nosrter  <m,  B     computabitur  B 
7  iUum  AL        prouidentiae  M       8  d.  suo  ^,  dilecto  sibi  WLMBv 
9  cum  M8.lm.J2        10  dominus  WM      mare  owi.Tr        11  mari  W  (ri 
add.  m.  2),  mare  A        arefacient  WLMB;  ^riqavd^n^^ixai  naina  ra  ^d&ri 
LXX      omnem  altifcudinem  M      12  confundentur  WM     omnes  WM 
iniurias  W,  in  iniuria  Jlf      13  aegiptionim  W     15  dns  dicitilfB,  dicit  djas 
W     16  indignationes  iraeTT     efremJXJB^effi-emTTM     17  ego  deus  Jtf 
in  te  sanctus]  inter  sanctos  WB      non  om.  A       intribo  W       18  deum 
WLB ;  oTiiato  xvQiov  LXX     sedes  tua  A,  thronus  innsWLMBv     19  deus 
cm.M     saecula  saeculonunTrXr3f.Bt7     recta  est  A,  aequitatisTFl/if^v 
20  et  om.  LB     odisti  A,  odio  habuisti  WLMB      iniquitatem  AM,  iniusti- 
tiara  WLB     deus  deus  A,  dns  dcus  WLMB 


70  Caecilii  Cypriani 

tuus  oleum  laetitiae  prae  consortibus  tuis.  Item  iu  psalmo 
XLV:  Vacate  et  uidete,  quoniam  ego  sum  Deus,  exaltabor  in 
gentibus  et  exaltabor  in  terra.  Iteminpsalmo  LXXXI:  Ne- 
scierunt  neque  intellexerunt ,  in  tenebris  ambulant  Item  in 
psalmo  LXVII:  Cantate  Deo,  psaUite  nomini  eius,  iterfacites 
ei,  qui  ascendit  ad  occasum,  Dominusnomen  est  ei.  Item  in 
euangelio  secundum  lohannem:  In  principio  erat  uerbum 
et  uerbum  erat  apud  Deum  et  Deus  erat  uerbum.  Item  illic 
Dominus  ad  Thomam:  Inice  huc  digitum  tuum  et  uide  ma- 
nus  meas  et  noli  esse  incredulus  sed  fidelis.  et  respondit  Thomas  lo 
et  dixit  illi:  Dominus  meus  et  Deus  meus.  dicit  illi  lesus:  quia 
uidisti,  credidisti.  beati  qui  non  uiderunt  et  credunt.  Item  Pau- 
lus  ad  Romanos:  Optabam  ego  ipse  anathema  esseaChristo 
propter  fratres  meos  qui  sunt  cognati  secundum  camem,  qui  sunt 
Israelitae,  quorum  adoptio  est  et  claritas  et  testamentum  et  legis  u 
constitutio  et  famulatus  et  promissiones ,  quorum  patres  et  ex 
quibus  Christus  secundum  camem ,  qui  est  super  omnia  Deus  be- 
nedictus  in  saecula.  Item  in  Apocalypsi:  Ego  ^etii,  initium 
et  finis.  ego  sitienti  dabo  de  fonte  aquae  uitae  gratis.  qui  uicerit 
possidebit  ea  et  eorum  hereditatem:  et  ero  eius  Deus,  et  ille  erit^o 

2  Ps.  45, 11.      3  Ps.  81,  5.      5  Ps.  67,  5.       7  lo.  1, 1.       9  lo. 
20,  27  sq.      13  Rom.  9, 3  sq.      18  Apoc  21, 6  sq. 

1  tans  om.  M     oleu*ilf ,  oleoL^Bv     laetitiae  A,  ezultationis  WLMBv 
prae  consortibus  tms  A,  saper  participes  taos  WLMBv       2  uidete  AM, 
cognoscite  WLBv      qnia  A      3  nescieront  J.,  non  cognouerunt  WLMBv; 
cf.  test.  13       4  tenebrifl  A,  ximhrtkWLMBv        deambulabunt  WLMv, 
deambulauerunt  B         5  LXVU]  LXVI  MB        dno  M       iter  A,  uiam 
WLMBv      6ei]etTF      dAA^mWLMBv      occasui      deusZrMBt? 
est  om.  LBv       ei  -4,  illi  WLMBv        7  secundum  Ay  cata  WLMB 
erat]  fuit  LB      uerbum]  sermo  LB  et  ita  hcis  proximis      8  et  uerbum  A 
s.l.m.2      illic]  in  eodem WLMBv      9  thoman WLM     huc ex hocL 
uidete  A^       10  includulus  W'        et  om.  WLMBv       11  illi  om,  W 
dixit  WMy  et  dixit  B      12  uidisti  me  Mv      credisti  W     beati  A,  felices 
WLMBv      crediderunt  WLMBv     Palus  W     13  ipse  om.  WMB,  post 
esse  ponit  L       14  propter  fratres  meos  A,  pro  fratribus  WLMBv       qui 
sunt  cogpiati  A,  et  cogpiatis  meis  qui  sunt  TT,  cognatisque  (que  om.  LS) 
meis  qui  sunt  LMB,  cognatisque  meis  v       15  adeptio  BL^      est  et  ^,  et 
LBv,  est  WM     et  (ante  legis)  om.  B        16  constitutiones  B      et  ex]  ex 
WMv)  cf.  Gr.      17  cbristus]  sps  A      18  ego  sum  v      20  ea]  eam  B 
hereditate  A      et  [ante  ero)  A  s.  l.  m.  2      erit  ille  B,  illi  erint  W 


Testim.  H,  6—7.  71 

inihi  filins.  Item  in  psalmo  LXXXI:  Deus  stetit  in  synagoga 
deoram,  in  medio  autem  deos  discemens.  Item  illic:  Ego  dixi: 
dii  estis  et  filii  excelsi  omnes,  uos  antem  sicut  homines  morie- 
mini.    Quodsi  iusti  qui  fuerint  et  praeceptis  diuinis 

s  obtemperauerint,  dii  dici  possunt,  quanto  magis 
Christus  Deus  Dei  filius:  sicut  ipse  in  euangelio  se- 
cundum  lohannem:  Non  est  scriptum  inlege,  quoniam  ego 
diLi :  dii  estis?  si  illos  dixit  deos,  et  non  potest  solui,  quod  pater 
sanctificauit  et  misit  in  saeculum,   uos  dicitis,  quoniam  blas- 

itphemat,  quia  dixi:  filius  Dei  sum.  si  non  facio  facta  patris,  no- 
lite  mihi  credere:  sed  si  facio  et  mihi  non  uultis  credere,  factis 
credite  et  cognoscite,  quoniam  in  me  est  pater  et  ego  in  illo. 
Item  in  euangelio  secundum  Matthaeum:  Et  uocabitis 
nomen  eius  Enotmanuel ,  quod  est  interpretatum  nobiscum  Deus. 

W      QVOD   CHHISTVS  DEVS  VENTVRVS   ESSET  INLVMINATOR  ET 
SALVATOR  GENERIS  HVMANI. 

Apud  Esaiam  prophetam:  Gonfortamini ,  manus  reso-7 
lutae,  et  genua  debilia,  exhortamini.  qui  estis  pusillo  animo,  no- 
lite  timere.  Deus  noster  iudicium  retribuet,  ipse  ueniet  et  sal- 
Muos  facietnos.  tunc  aperientur  oculi  caecorum  et  aures  surdo- 
rum  audient.  tunc  saliet  clodus  sicut  ceruus  et  plana  erit  lingua 
mutorum :  quia  rupta  est  in  deserto  aqua  et  riuus  in  terra  sitienti. 

1  Ps.  81,  1  et  6  sq.      7  lo.  10,  34  sq.      13  Matth.  1,  23.      17  Es. 
35,  3  sq. 

1  fili  TT  2  deorum]  dei  L  autcm  <wn.  L  deos  LB,  ds  AM,  <m,  W 
item)  et  iterum  WLMBv  diii  As.l,m,  2  3  excelsi  AMy  altissimi 
WLBv  4  iusti  quis  L,  qui  iusti  A  diuini  L  6  sicut]  sic  v 
seeft  A ,  cata  M,  dicit  cata  WLB  7  ioannem  dicit  v  nonne  scriptum 
est  Mv  8  illos  ex  illis  L  post  deos  inserit  Pamelius  et  v:  Bd  quos 
sermo  dei  factus  est  past  solui  add.  m.  2  in  M:  scriptura  quod]  scrip- 
tnra  quem  Pamelius  9  quia  JB  blasfemat  A,  phemat  TT,  blasphemo  B, 
blasphemas  v        10  si  AL,  quodsi  WMBv        11  sed  si  AL ,  et  si  MB, 

quodsi  V       sed  si credere  am.  W      facio  et  om,  AML      factis]  operi- 

bus  A      13  secundum]  cata  WLMBv      17  prophetam  om.  WLMBv 
eonfortiamini  itf      18  pusillo  animo^,  pusillianimes  TTX,  pusillanimes 
MBv      nolite  timere  nolite  metuere  AL,  nolite  metuere  Mv;  confortamini 
nolite  metuere  Ugendum  censet  Pamelius       20  nos  faciet  A      adaperien- 
tar  M       21  clodos  AW\  claudos  L ' 


72  Caecilii  Cypriani 

Itemillic:  Non  senior  neque  angelus  sed  ipse  Dominus  libera- 
bit  eos,  quia  diliget  eos  et  parcet  eis,  ipse  redimeteos.  Item 
illic:  EgoDominusDeus  uocaui  te  in  iustitia,  ut  teneam manum 
tuam,  et  confortabo  te:  et  dedi  te  in  testamentum  generis  mei, 
in  lumen  gentium,  aperire  oculos  caecorum,  producere  a  uinculis  s 
uinctos  et  de  domo  carceris  sedentes  in  tenebris.  ego  Dominus 
Deus,  hoc  mihi  nomen  est.  claritatem  meam  alii  non  dabo  neque 
uirtutes  meas  sculptilibus.  Item  in  psalmo  XXIIII :  Yias  tuas, 
Domine,  notas  fac  mihi  et  semitas  tuas  edoce  me.  dirige  me  in 
ueritate  tua  et  doce  me,  quoniam  tu  esDeus  salutaris  meus.  Y nde  lo 
in  euangelio  secundum  lohannem  Dominus  dicit: 
Ego  sum  lumen  mundi.  qui  me  secutus  fuerit,  non  ambu- 
labit  in  tenebris  sed  habebit  lumen  uitae.  Item  secundum 
Matthaeum  Gabriel  angelus  ad  loseph:  loseph  fili 
Dauid,  ne  metueris  adsumere  Mariam  coniugem  tuam.  quod  enim  15 
ex  illa  natum  fuerit,  de  Spiritu  sancto  est,  pariet  autem  filium, 
et  uocabis  nomen  eius  lesum.  hic  enim  saluum  faciet  populum  a 
peccatis.  Item  secundum  Lucam:  Et  Zacharias  inpletus  est 
Spiritu  sancto  et  prophetabat  dicens :  benedictus  Deus  Israel,  qui 
fecit  redemptionem  populo  suo  et  suscitauit  nobis  comu  salutis  inso 
domo  Dauid  pueri  sui.    Item  illic  angelus  ad  pastores: 

1  Es.  63,  9.       3  Es.  42,  6  sq.        8  Pb.  24,  4  sq.       12  lo.  8, 12. 
14  Matth.  1,  20  sq.      18  Luc  1,  67  sq. 

1  Uberauit  W        2  eos]  illos  WLMBv        diligit  MB       et  ipse 
WMBv      3  ut]  et  AL      4  confortaui  M      5  producere]  procedere  B 
6  tenebris  et  in  umbra  mortis  W       9  notas  fac  A,  osten^QWLMBv      et 
om,  A       semita  W       doce  LMB         dirige  A ,  deduc  LM,  et  deduc  v; 
dirige  .,.110  doce  me  om.  WB      10  ad  ueritatem  tuam  LMv      quia  A 
deus  om.  W        salutaris  A,   saluator  WLMBv         11  secundum]  cata 
WLMBv;  item  l  13      12  sequitus  W      14  angelos  M'      ioseph]  iospeh 
W       15  metueris  AL  sed  in  L  tu  in  ras,  timueris  MB,  timeas  W 
adsumeret  A      coniuge  W,  uiorem  LMBv      16  fuerat  Jf*,  erit  B      est 
sancto  LB;  est  om,  W     17  populum  suum  WLMBv      18  peccatis  eorum 
WMBv       Item.  ..1.^1  pueri  sui  <m.  L       secundum]  cata  WBv       cata 
lucam  3f »  «.  l ,  angclos  ad  pastores  M^       19  spo  A        profetabat  A, 
prophetauit  WMBv       dominus  deus  v       20  fecit  A,  prospexit  WMBv; 
oTi  iviaxiilfaro  xal  iTtoCtjat  Gr.         suscitabit  A,   excitauit  WMBv 
nouis A      comum AW^M'      21  illic  Ws.l.m.:^     illic  a.  a.  pastores]  cata 
Lucan  M     pastores  ait  B 


TeatinL  II,  7—9.  73 

Ne  timueritis.  ecce  eniin  adnuntio  uobis,  quoniam  natus  est  uobis 
hodie  saluator,  qui  est  Christus  lesus,  in  ciuitate  Dauid. 

QVOD   CVM  A  PRINCIPIO  FILIVS  DEI  FVISSET,   GENERARI 
DENVO  HABERET  SECVNDVM   CARNEM. 

i     In  psalmo  secundo:  Dominus  dixit  ad  me:  filius  meus  esg 
tu,  ego  hodie  genui  te.  peteame,  et  dabo  tibi  gentes  heredi- 
tatem  tuam  et  possessionem  tuam  terminos  terrae.  Item  in 
euangelio:   Et  factum  est,    quomodo  audiuit  salutationem 
Mariae  Elisabeth,  exultauit  infans  in  uteroeius:  et  inpleta  est 

i:>Spiritn  sancto  et  exclamauit  uoce  magna  et  dixit:  benedicta 
tu  inter  mulieres ,  et  benedictus  fructus  uentris  tui.  et  unde  hoc 
mihi  contigit,  ut  ueniat  mater  Domini  mei  ad  me?  Item  Pau- 
lus  ad  Thessalonicenses  11. :  At  ubi  uenit  adinpletio  tem- 
poris,  misit  Deus  filium  suum  natum  de  muliere.  Item  in  epi- 

isstula  lohannis:  Omnis  spiritus,  qui  confitetur  lesum  Christum 
in  came  uenisse,  de  Deo  est.  qui  autem  negat  in  came  uenisse, 
de  Deo  non  est,  sed  est  de  antichristi  spiritu. 

QVOD   HOC   FVTVRVM  ESSET  SIGNVM  NATIVITATIS  EIVS,   VT  DE 
VIRGINE  NA8CERETVR  HOMO  ET  DEVS,   HOMINIS  ET  DEI  FILIVS. 

30    Apud  Esaiam  prophetam:  Et  adiecit  Dominus  loquiadt 
Achaz  dicens:  pete  tibi  signum  a  Domino  Deo  tuo  in  altitudinem 

1  Luc  2, 10  sq.       5  Ps.  2,  7  sq.       8  Lac.  1, 41  sq.      13  Gal.  4,  4. 
15  I  lo.  4,  2  sq.      20  Es.  7, 10  sq. 

1  uobis  gaadium  magnain  W     2  est  om,  L     3  cum  om.  W      princio 
A      5  dominas d.  ad  me  om.B      6  genoraaiZ     pete  AW^  posce  LB,  po- 
stola  Mv      8  eaangelio]  cataLucam  add,  WM,  lucae  primo  L  8,  L  m.  rec. 
qnomodo]  qoando3f,  ut  t;      9  elisabeth  om  .Zr      ezultabit  W      12  contigit 
ALMBW^f  contegit  W\  contingit  v       13  thessalonicenses .  II .  AML^B, 
thessalonlTK,  galatas  X^9        at]  ad  iiTT      uenit]  aduenit  v       adinpletio 
ALWM^f  impletioJlf' r,  plenitudo  B      temporam  B     14  muliere]  uirgine 
WMB      15  ommA^      16  carnem  WB      post  de  deo  est  exhibet  W:  qui 
medio  urm  stat  quem  etc.  quae  uerha  sunt  cap,  XVIIIIy  interm.  om. 
est. .  .Z.  27  de  deo  om.  A      camem  B      17  natus  non  M       de  antichristi 
spirita]  antichristos  M         18  et  quod  M        19  et  {ante  dei)  om.  A 
20  prophetam  om.  LMBo      21  achaz  Azm.  2  add.,  achoz  B,  ahas  M 
di€en8om.LB      expete^       addnoM      altitudine*  ilf  (m  ero^.) 


74  Caecilii  Cypriani 

snsiun  et  in  altitudinem  deorsum.  et  dixit  Achaz:  non  petam 
nec  temptabo  Dominum  Denm  menm.  et  dixit :  andite  itaqne, 
domns  Dauid.  non  pnsillnm  uobis  certamen  cnm  hominibns,  qno- 
niam  Deus  praestat  agonem.  propter  hoc  dabit  Deus  ipse  uobis 
signum:  ecce  uu^o  in  utero  accipiet  et  pariet  filium ,  et  uocabis  > 
nomen  eius  Emannel.  butymm  et  mel  mandncabit:  priusquam 
cognoscat  aut  proferat  mala,  conmntat  bonnm.  Hoc  semen 
praedixerat  Deus  de  muliere  procedere,  quod  cal- 
caret  capnt  diaboli.  In  Genesi:  Tnnc  dixit  Deus  ad  ser- 
pentem:  quia  tu  hoc  fecisti,  maledictus  tu  ab  onmi  pecore  et  ab  lo 
onmi  genere  bestiamm  terrae.  pectore  tno  et  nentre  repes,  et  erit 
tibi  terra  cibus  in  onmibns  diebus  uitae  tuae.  et  ponam  inimici- 
tiam  inter  te  et  mulierem  et  inter  semen  tuum  et  semen  eins.  ipse 
tuum  calcabit  caput  et  tu  obseruabis  calcaneum  eius. 

QVOD     ET    HOHO    ET    DEVS    CHRISTVS    EX    VTROQVE    6ENERE  15 
CONCRETVS,  VT  MEDIATOR  ESSE  INTER  NOS  ET  PATREM  POSSET. 

It  Apud  Hieremiam  prophetam:  Ethomoest,  et  quis  co- 
gnosceteum?  Item  in  Numeris:  Orietur  stella  ex  lacob  et 
exurget  homo  ex  Israel.  Item  illic:  Procedet  homo  de  semine 
eius  et  dominabitur  multamm  gentium,  et  exaltabitur  f  quam  90 

9  GasL  3, 14  sq.      17  Hier.  17,  9.      18  Nam.  24, 17  et  7  sq. 

1  snisum  Lv  susom  in  altitudinem  om.  B  altitndine  M  ad 
Achaz  A  {detz  add.  m.  ^),  achas  M  2  nec]  et  non  Bv  andite  t; 
(dxovattT€  Jij  LXX)y  andi  ALMB  itaqne  M  ita  in  ras,  3  danid] 
iaooblfJ?  pnssillnm^,  pusillam  eritlfJB  nobisjl  5  ntero^3fBXi% 
ateram  Xr^r  nocabis  M,  nocabit  A,  nocabitis  LBv,  xaliafi^  LXX 
6  emmannhel  AL,  iesnm  M  batnrnm  A^  7  ant]  nt  v  properat  L\ 
(Nraeferat  v;  ngotl^a&tu  LXX  conmntat  AB,  oonmutate  L ,  commottet 
Jf ,  commntato  V  (priosqnam  sciat  reprobare  malnm  et  eligere  bonnm  v, 
prinsqaam  oognoscat,  ut  praeferat  mala,  commntabit  bonnm  Oxon.) 
8  procedere  om.  A  9  capat  om,  B  10  pecore  et  ab  omni  om.  v 
11  bestiamm.  Terra»  M  (e  eras.)  repis  A  12  in  om.  ilf  13  tnnm  et 
semen]  tnnm  et  inter  semen  M,  ont.  v  ipsa  M  14  calcanit  AB,  obser- 
nabit  L,  obsemanit  M;  ef,  tamen  LXX  16  concreatns  A  nt]  et  M 
in  ras.  m.  2  17  hieremiam  profetam  A,  hieiemiaml/t7,  hieremian  dicit 
MB  cognoficit  M  19  sorget  M  iUic  om.  A  procedit  A  20  et 
om.  M  mnltomm  A  qnam  ALB,  tanqnam  gygans  M  s.  l.  m.  2,  tan* 
qnam  v 


Testim.  II,  9—11.  75 

Gog  ipsam  r^mn ,  et  augebitur  regnum  eius,  et  Deus  eduxit 
emn  ex  Aegypto :  quasi  claritas  unicomis  ei ,  et  edet  gentes  ini- 
miooroin  suorum  et  crassitudines  eorum  emedullabit  et  balistis 
suis  configet  inimicum.  recubans  requieuit  quasi  leo  et  quasi  ca- 

i  tolus  leonis.  quis  suscitabit  eum  ?  qui  benedicunt  te ,  benedicti 
sunt,  et qui maledicunt te,  maledicti sunt.  Item  apud Esaiam: 
Spiritus  Domini  super  me.  propter  quod  uncxit  me  bene  nuntiare 
panperibus,  misit  me  curare  contribulatos  corde ,  praedicare  cap- 
tiuis  remissionem  et  caecis  uisum,  uocare  annum  Domini  accep* 

lotabilem  et  diem  retributionis.  Ynde  in  euangelio  Gabriel 
ad  Mariam:  Et  respondens  angelus  dixit  ad  illam:  Spiritus 
sanctos  superueniet  in  te  et  uirtus  Altissimi  obumbrabit  te.  qua- 
propter  quod  nascetur  sanctum,  uocabitur  filius  Dei.  Item  in 
epistula  Pauli  ad  Corinthios  prima:  Primus  homo  de 

i^terrae  limo,  secundus  homo  de  caelo.  qualis  ille  de  limo,  tales 
et  qni  de  limo,  et  qualis  caelestis,  tales  et  caelestes.  quomodo 
portauimus  imaginem  eius,  qui  de  limo  est,  portemus  et  ima- 
ginem  eius,  qui  de  caelo  est. 

QVOD  DE  SEMINE  DAVID   SECVNDVM  CARNEM  NASCI  HABERET. 

20    In  Begnorum  secundo:  Et fuit uerbum Domini ad Nathan  1 1 
dicens:  uade  et  dic  seruo  meo  Dauid:  haec  dicit  Dominus:  non 
tu  aedificabis  mihi  domum  ad  inhabitandum :  sed  erit,  cum  in- 
pleti  fuerint  dies  tui  et  dormieris  cum  patribus  tuis,  suscitabo 
semen  tuum  post  te  qui  erit  de  utero  tuo ,  et  parabo  regnum 

7  Es.  61, 12  gq.      11  Luc.  1, 35.      14  I  Cor.  15, 47  sq.      20 II  Sam. 
7,  4.  5.  12—14  et  16. 

1  gog]  gens  B       ipsum  regnum]  regnum  ipsius  v        eduxit  deus  (et 
om.)  B         seduiit^,  dxoat  L  2  claritus^         ei]  eius  ilf,  et  B, 

om.  A       edet]  edei  A       3  grassitudines  ALM       eorum]  iUorum  Mv 
baUistis  L       4  coniiget  L,  consiget  ^i,  conficiet  B,  oonfriuget  M  post 
ras,      secubansjl,  recumbens  Oxon.      quasi]  sicut  M     5  qnis]  qui^ 
suscitaxiit  M^      benedicent  MB     te  exet  L     benedic*ti  M     6  maledi- 
cent  MB      7  £i  dm  B      9  uisum  restituere  A      dno  M       10  in  euan- 
gelio  om.  B,  in  euangelio  cata  Lucam  v,  gabriel  in  euang.  M     11  respon- 
dit  B       12  obumbrauit  Xr,  inumbrabit  M,  obumbrae  A       te  am,  A 
qnia  propter  A        13  nascetur  exte  Mv        14  prima  om.JB,  priore  v 
15  de  {ante  limo)]  e  LB  etMs.l.      talis  L      17  portabimus  A       20  re- 
pitmm  A,  hsmiUoTi  LMBv      secunda  Z*      natiiam -4 


76  Caecilii  Cypriani 

eius.  hic  fabricabit  domuiu  nomini  meo ,  et  erigam  thronum  eins 
usque  in  saeculum,  et  ego  ero  ei  in  patrem,  et  ipse  erit  mihi  in 
filium:  et  fidem  consequetur  domus  eius,  et  regnum  eius  usque 
in  saeculum  in  conspectu  meo.  Item  apud  Esaiam:  Et  exiet 
uirga  de  radice  lesse,  et  flos  de  radice  ascendet:  et  requiescet  ^ 
super  eum  spiritus  Dei,  spiritus  sapientiae  et  intellectus,  spiri- 
tus  consilii  et  fortitudinis,  spiritus  scientiae  et  pietatis,  inplebit 
eum  spiritus  timoris  Dei.  Item  in  psalmo  CXXXI:  lurauit 
Dominus  ipsi  Dauid  ueritatem  et  non  frustrabitur  eum:  de  fructu 
uentris  tui  ponam  super  sedem  meam.  Item  in  euangelioio 
secundum  Lucam:  Et  diiit  angelus  ad  illam:  ne  timeas, 
Maria.  inuenisti  enim  gratiam  ante  Deum.  ecce  concipies  in  utero 
et  paries  filium  et  uocabis  nomen  eius  lesum.  hic  erit  magnus  et 
filius  Altissimi  uocabitur,  et  dabit  illi  Dominus  Deus  thronum 
Dauid  patris  sui,  et  regnabit  super  domum  lacob  in  saecula,  et  15 
regni  eius  non  erit  finis.  Item  in  Apocalypsi:  £t  uidilibrum 
in  dextera  Dei  sedentis  super  thronum  scriptum  intus  et  retro, 
signatum  signis  septem:  et  uidi  angelum  fortem  praedicantem 
uoce  magna :  quis  dignus  est  accipere  librum  et  aperire  signa 
eius?  nec  quisquam  poterat  neque  in  caelo  neque  super  terram  20 
neque  sub  terra  aperire  librum  sed  neque  perspicere  eum.  et  ego 
flebam  multum,  quod  nemo  dignus  inuentus  esset,  qui  aperiret 
librum  aut  uideret  illum.  et  unus  ex  senioribus  dixit  mihi:  ne 

4  Es.  11,  1  sq.      8  Ps.  131,  11.       11  Luc.  1,  30  sq.       16  Apoc 
5,  1  sq. 

1  fabricabit  A^  aedificabit  mihi  LBMv        nomine  L,  in  nomine  v 
4  ct  oni.  A       exiet  A,  exiWt  Mv,   eiiuit  JLB       5  de  radice  am.  B 
iessae  L      radice  eius  vM^  sed  add.  eius  in  M  8.  l.  m,  2      ascendit  B, 
ascendentJ.       6  domini  Xft^       7  f ortitudinis  et  consilii  Jlf'       scientiae 
ex  sapientiae  M      et  inpleuit  3f  *(7      8  eum]  illum  LMB      domini  Bv 
CXXXI]  CXXVl?,  CXXX  Msed  Cadd.  m,  2      9  deusXMo      frustrabitur 
eum  A,   reprobauit  eam  LMBv;    ov  firj  d&iziiati  avr^v  («urov  cod, 
Alex,)  LXX  10  sedem  meam  A^  thronum  meum  MBv,   thronom 

tuum  Lr       11  secundum]  cata  LMBv       12  enim  L  8,  l,       dnm  B 
13  magnum  A        17  et  scriptum  LMB        intus  A  (sm,  2  add,)        et 
retro]  secreto  A;  super  et  retro  posuit  m,2inM:  forris      18  sigillis  B 
20  super  twram]  in  terra  MB      21  sub  tcrram  BM^      prospicere  M 
22  inuentus  Aj  repertus  LMBv 


Testim.  II,  11—13.  77 

fleueris,  ecce  nicit  leo  de  tribu  luda,  radix  Dauid,  aperire  libruin 
et  septem  signacula  eius. 

QVOD  IN  BETHLEEM  NASCERETVR. 

ApudMicheam:  Ettu  Bethleem domus illius Effrata  num-  1 2 
%  quid  eiigua  es ,  ut  constituaris  in  milibus  luda  ?  ex  te  mihi  pro- 
cedet,  ut  sit  princeps  apud  Israel,  et  processiones  eius  a  prin- 
cipio,  a  diebus  saeculi.  Item  in  euangelio:  Et  cum  lesus 
natus  esset  in  Bethleem  ludaeae  in  diebus  Herodis  regis ,  ecce 
magi  ab  oriente  uenerunt  Hierosolymam  dicentes:  ubi  est,  qui 
lonatus  est  rex  ludaeorum?  uidimus  enim  stellam  eius  in  oriente 
et  uenimus  adorare  illum. 

QVOD  HVMILIS  IN   PRIMO  ADVENTV  SVO  VENIRET. 

Apud  Esaiam:  Domine,  quis  credidit  auditui  nostro,  et  bra-  13 
chium  Dei  cui  reuelatum  est?   adnuntiauimus  coram  ipso  sicut 

15  pneri ,  sicut  radix  in  terra  sitienti.  non  est  figura  eius  neque  cla- 
ritajs:  et  uidimus  illum,  et  non  habuit  figuram  neque  speciem, 
sed  figura  eius  sine  honore  et  deficiens  praeter  ceteros  homines. 
homo  in  plaga  positus  et  sciens  ferre  inbecillitatem :  quia  auei*sa 
est  facies  ^us,  inhonoratus  est  et  non  est  conputatus.  hic  peccata 

sonostra  portat  et  pro  nobis  dolet,  et  nos  putauimus  esse  illum 
in  dolore  et  in  plaga  et  in  uexatione:  ipse  autem  uulneratus  est 
propter  facinora  nostra  et  infirmatus  est  propter  peccata  nostra. 
doctrina  pacis  nostrae  super  illum ,  liuore  eius  nos  sanati  sumus. 

4  Mich.  5,  1.      7  MattL  2,  1  sq.      13  Es.  53,  1  sq. 

2  soluere  septem  Bo      signacula]  signa  LMv       3  betlem  Aj  bethlem 
ML  {item  L4),  bethlehem  idem  5      4  micheanilf        \\\\m  om.  Mo 
ephratba  LMB,  efretanum  A      numquid  MB,  quid  A,  num  JL,  non  o 
5  procedit  A      6  proccssionis  AB,  in  margine  m,  2  add.  in  M     7  a  am. 
L        8  iudeae  B,  iudaee  i,  iudae  AM;  cf.  test  II 29       herodes  Jf  * 
9  uenerunt  M,  aduenerunt  ALB;  cf.  l.  c.       hierusolima  Ay  ierosolima  B, 
««hierusolymam  M(B,h  eras.)      11  et  ecce  A     uenimus  cum  muneribus  v 
14  dominiZi?;  xvoiou  LXX      adnuntiatum  est  B      18  ferre]  teiTae  L 
infirmitatem  B       19  conputatus  conputatus  A      20  portauit  ex  portat  M 
m.  2      doleuit  ex  dolet  M  m.2      essc  ex  illum  B      illum  esse  o      22  fati- 
nora  M        23  doctrine  M       et  liuore  v        nos  sanati  A  (ruH';  hif^rjufv 
XXX),  omnes  sanati  B,  sanati  LMv 


78  Caecilii  Cypriani 

omnes  sicut  oues  erraaimus ,  homo  uia  sua  errauit.  et  Deus  tra- 
didit  illum  pro  peccatis  nostris,  et  ipse  propterea,  quod  uexatus 
est,  non  aperuit  os  suum.  Item  apud  eundem:  Non  sum  con- 
tumai  neque  contradico:  dorsum  meum  posui  ad  flagella  et  ma- 
xillas  meas  ad  palmas,  faciem  autem  meam  non  auerti  a  foeditate  5 
sputorum,  et  fuit  Dominus  auxiliator  meus.  Item  illic:  Non 
clamabit,  neque  audiet  quisquam  in  plateis  uocem  eius.  arun- 
dinem  quassatam  non  confringet  et  linum  fumigans  non  extinguet 
sed  in  ueritate  proferet  iudicium.  falgebit  et  non  quassabitur, 
quoadusque  ponat  in  terra  iudicium,  et  in  nomine  eius  gentesio 
credent.  Item  in  psalmo  XXT :  Ego  autem  sum  uermis  et  non 
homo ,  obprobrium  hominum  et  abiectio  plebis.  onmes  qui  uide- 
bant  me  subsannabant  me  et  locuti  suat  labiis  et  mouerunt  caput: 
sperauit  in  Domino.  eripiateum:  saluum  faciat  eum,  quoniam 
uult  eum.  Itemillic:  Exaruit  uelut  testum  uirtus  mea  et  lin-is 
gua  mea  adhaesit  faucibus  meis.  Item  apud  Zachariam:  Et 
ostendit  mihi  Dominus  lesum  sacerdotem  illum  magnum  stantem 
ante  faciem  angeli  Domini,  et  diabolus  stabat  ad  dexteram  eius 
aduersari  ei.  et  lesus  erat  indutus  uestimenta  sordida  et  stabat 
ante  faciem  ipsius  angeli  et  respondit  et  ait  ad  eos  qui  stabantso 
ante  faciem  eius  dicens :  auferte  uestimenta  sordida  ab  eo.  et 
dixit  ad  eum:  ecce  abstuli  iniquitates  tuas.  et  induite  eum  po- 
derem  et  inponite  cidarim  mundam  super  caput  eius.  Item  P au- 

3  Es.  50,  5  sq.      6  Es.  42,  2  sq.      11  Ps.  21,  7  sq.      15  Ps,  21, 16. 
16  Zach.  3,  1  et  3  sq. 

1  omnes  <m,  B  a  uia  MBv  dominusXM^o  6  deus  LMB; 
xvQiosLXX  illic]  apud  eundemJL3fBv  7  clamauit  Jtf  quisquam 
AfqnisLMBv  harundinem  JtfB  8  linum]  lignumBilf^  fumigan- 
tem  AB  11  credunt  B^  XXI]  uicessimo  L  12  obprobrium  AB,  ma- 
ledictum  LMv  hominis  Mv  plebis]  populi  Lv  me  uidebant  LMv 
13subsannabantJ.B,despiciebantXilfv  etom.B  inlabiisi>  14eripiet 
Bj  liberet  M;  eripiat  eum  om.  L  saluum  faciet  By  saluet  L;  saluum 
f.  eum  am.  M  quoniam]  quam  A  15  illic]  ille  A  aruit  LMv  tam- 
quam  B  tcsta  LMv  uirtus]  fortitudo  L  16  adhaesit  AB,  adglu- 
tinata  est  LMv  19  auersari  M^  erat  om.  M  sordida****  M  (ab  co 
eras.)  stabant  scripsit  BoHuzius  et  stabat . .  .1  21  ab  eo  om.  M\  add.  in 
margine  m.  rec.  20  ipsius]  eius  M  .  stabat  L  21  uestimenta  eius  M 
22  indulte  A  eum  eras.  in  M  poderem  BL^M^,  podorem  L^A,  pudo- 
rem  M^      23  in  ponite  *t  inponite  A  (e  eras.).      cidarem  A 


Testim.  II,  13—14  79 

Iu8  apostolus  ad  Philippenses:  Qui  in  figura  Dei  consti- 
tutus  non  rapinam  arbitratus  est,  esse  se  aequalem  Deo,  sed  se 
exinaniuit  fonnam  serui  accipiens,  in  similitudine  hominis  factus, 
et  faabitu  inuentus  ut  homo  humiliauit  se,  factus  obaudiens  usque 
sadmortem,  mortem  autem  crucis.  propter  quod  et  Deus  exal- 
tauit  illum  et  donauit  illi  nomen ,  ut  sit  super  omne  nomen,  ut 
in  nomine  lesu  omnes  genu  curuent  caelestium  et  terrestrium  et 
infemorum ,  et  omnis  lingua  confiteatur,  quia  Dominus  lesus  in 
gloria  est  Dei  patris. 

M       QVOD   IPSE  SIT  IVSTVS,   QVEM  IVDAEI  0CCI8VRI  ESSENT. 

In  Sapientia  Salomonis:  Circumueniamus  iustum,  quo-14 
niam  inutilis  est  nobis  et  contrarius  est  operibus  nostris  et  ex- 
probrat  nobis  peccata  legis.  promittit  scientiam  Dei  se  habere  et 
filium  Dei  se  nominat.  factus  est  nobis  in  traductione  cogitatio- 

isnum  nostrarum,  grauis  est  nobis  etiam  ad  uidendum:  quoniam 
dissimilis  est  aliis  uita  illius,  et  mutatae  sunt  uiae  eius.  tam- 
quam  nugaces  aestimati  sumus  ab  illo ,  continet  se  a  uiis  nostris 
quasi  ab  inmunditiis  et  praefert  nouissima  iustorum  et  gloriatur 
patremDeum.   uideamus  ergo ,  si  sermones  eius  ueri  sunt,  et 

ntemptemus,  quae  euentura  sunt  illi.  contumelia  et  tormento  in- 
terrogemus  eum,  ut  sciamus  reuerentiam  illius  et  probemus  pa- 
tientiam  eius.  morte  turpissima  condemnemus  eum.  haec  cogita- 
nerunt  et  errauerunt :  excaecauit  enim  illos  malitia  ipsorum  et 
nesderunt  sacramenta  Dei.  ItemapudEsaiam:  Yidete,  quo- 

«modo  iustus  perit,  et  nemo  intellegit,  et  uiri  iusti  tolluntur,  et 

1  Phil.  2,  6  sq.      11  Sap.  2, 12-17.  19—22.      24  Es.  57,  1  sq, 

1  apostolus  <m.  LMBv       2  rapina-4        semet  ipsum  Lv;  cf,  test 
in  39      3  inanlQit  MB       similitudincm  MBv      hominnm  Lv        4  ut 
Let  M8.hm,  2        obaedicns  A,   obediens  Bv         6  ut  sit  ***  X,  qnod 
cst  1?      7  omnes  ALBM\  omne  JIPv       genns  A       cnruentnr  M,  flecta- 
tnr  V      et  {awte  terrestrium)  om.  LBv      8  iesus  cbristns  Bv       9  doi  pa- 
tris  est  J?     10  instns  ABM^  8. 2.,  christns  LM^     11  solomonis  dicit  MB 
12  inntilis  A ,  insnanis  LMBv:  ^vaxQn^tog  LXX       traductionem  B 
16niaeea;  nitaely      eius^,  illiusLJfifv      17  et  continet  Jtf B»      18  pro- 
fert  M        19  habere  M  8,  h  m.  2  ante  patrem,  patrem  se  habere  Bv 
eins^,  illiusXJIfBt;      sint  JB*      20  uenturaiJBt;      tormenta  JL*      21  et 
prob.  pat  eins  om.  M     22  eius  Aj  illius  LBv      23  ct  excaecauit  L 


80  Caecilii  Cypriani 

nemo  recognoscit.  a  facie  enim  iniustitiae  snblatus  est  instns,  erit 
in  pace  sepnltnra  eins.  De  hoc  ipso  in  Eiodo  ante  prae- 
dictum:  Innocentem  et  instum  non  occides.  Item  in  enan- 
g  e  1  i  0 :  ludas  paenitentia  dnctus  sacerdotibus  et  senioribns  diiit : 
peccaui  tradens  sanguinem  iustumi  s 

QVOD  IPSE  DICTVS  SIT  OVIS   ET  AGNVS,   QVI  OCCIDI  HABERET, 
ET  DE  SACRAMENTO   PASSIOKIS. 

IS  ApudEsaiam:  Sicut  ouis  ad  uictimam  adductus  est  et  sicut 
agnus  coram  tondente  sine  uoce,  sic  non  apemit  os  suum.  in  hn- 
militate  iudicium  eius  sublatnm  est:  natiuitatem  autem  eius  quis  lo 
enarrabit?  qnoniam  auferetnr  a  terra  uita  eins,  afacinoribus 
populi  mei  abductus  est  ad  mortem,  et  dabo  malos  pro  sepultura 
eius  et  ipsos  diuites  pro  morte  eins,  quia  fitcinus  non  fecit  neque 
insidias  ore  suo.  propterea  ipse  consequetur  multos  et  fortium  di- 
uidet  spolia,  propterea  quod  tradita  est  ad  mortem  anima  eius,» 
et  inter  facinerosos  depntatns  est.  et  ipse  peccata  mnltomm  per- 
tnlit  et  propter  facinora  illorum  traditns  est.  Item  apud  Hie- 
remiam  prophetam:  Domine,  significa  mihi,  et  cognoscam, 
tunc  uidi  meditationes  eorum.  ego  sicut  agnus  sine  malitia  per- 
dnctus  sum  ad  uictimam:  in  me  cogitauemnt  cogitatum  dicen-ao 
tes:  nenite,  mittamus  lignum  in  panem  eins  et  eradamus  a  terra 
uitam  eius,  et  nomen  eius  non  erit  in  memoria  amplins.  Item 
in  Exodo  diiit  Dominus  Deus  ad  Moysen:  Accipiant 
sibi  singuli  ouem  per  domos  tribunm,  ouem  sine  uitio,  per- 
fectum,  masculum,  anniculum  erit  uobis.  ab  agnis  et  haedisss 

3  Ei.  23,  7.      4  Matth.  27,  3  sq.      8  Es.  53,  7—9  et  12.      18  Hier. 
11, 18  sq.      23  Ei.  12,  3  et  5  sq. 

1  iustitiac  B      saluatns  L      et  erit  Lv,  erit  enim  MB       3  in  euan- 
gelio  om,  B      4  paenitentia  ductus  iudas  B      ductus]  actus  A      6  qui  ex; 
quod  L      7  passionis  eius  B      8  oues  A      ductus  MB       9  tondente  sc 
MBv,  tondentem  A  sed  m  ercis      aperit  L,  apperuit  M     in  humilitate  add. 
m.  2 in  M     10  autem  om.Bv     11  ennarabit  Ay  enarrauit  MB     12  ahductus 
LM,  ex  adductus  A  m.  i,  adductus  Bv      seppultura  A  *       13  quia]  qui  B 
14  insidias  ore  suo]  dolus  f uit  in  ore  eius  M      deuidet  A      17  facinorii  A 
18  prophetam  om.  LMBv      20  ad  uictimam  om.  B       21  in  panem]  pane 
A;  cf.  test.  II 20        eradicemusE,  tollamus  M      a]  deAf      terram  L 
22  memoriam  ALM^       23  dixit  dominus  om.  LMBv      24  domos  om.  M, 
domum  B     trihum  M       25  anniculus  3f '      et  om.  L      ab  haedis  MBv 


Testim.  11,  14--15.  81 

aocipietis ,  et  occident  illum  omne  nulgus  synagogae  filiorum 
Israel  ad  uesperam  et  accipient  de  sanguine  et  ponent  super  duos 
postes  et  super  limen  in  domibus,  in  quibus  eum  edent  in  ipsis: 
et  edent  cames  ista  nocte  assatas  igni  et  azyma  cum  picridibus 

i  edent.  non  edetis  de  eis  crudam  neque  coctam  in  aqua,  nisi  assa- 
tas  igni,  caput  cum  pedibus  et  interaneis:  nihil  derelinquetis  ex 
Ms  in  mane  et  ossum  non  confringetis  ab  eo.  quae  autem  relicta 
fuerint  de  eo  usque  in  mane,  igni  crementur.  sic  autem  come- 
detis  eimi:  lumbi  uestri  praecincti  et  caligae  uestrae  in  pedibus 

»aestris  et  bacula  uestra  in  manibus  uestris:  et  edetis  eum  festi- 
nanter.  pascha  est  Domini.  Item  in  Apocalypsi:  Et  uidi  in 
medio  throni  et  quattuor  animalium  et  in  medio  seniorum  agnum 
stantem  tamquam  occisum ,  habentem  comua  septem  et  oculos 
septem ,  qui  sunt  septem  spiritus  Dei  missi  per  orbem  terrae.  et 

ri  aenit  et  accepit  librum  de  dextera  Dei  sedentis  in  throno.  et  cum 
accepisset  librum,  quattuor  animalia  et  uiginti  quattuor  seniores 
prostrauerunt  se  ante  agnum  habentes  singuli  aureas  citharas  et 
pateras  aureas  plenas  odoramentis  supplicationum,  quae  sunt  ora- 
tiones  sanctorum,  et  cantauerunt  canticum  nouum  dicentes:  dig- 

a»nus  es  accipere  librum  et  aperire  signacula  eius,  quoniam  oc- 
dsos  es  et  emisti  nos  de  sanguine  tuo  ex  omni  tribu  et  lingua  et 
populo  etnatione,  et  eos  regnum  Deo  nostro  sacerdotesque  fe- 

11  Apoc.  5,  6  sq. 

l  omms  MB       unlgns]  popnlus  3f     2  uespenimB      accipiant  ilf 
sangaine  eiusilft?       pones  A       3  in  quibus  om.  B      edcnt  ex  dent  L 
in  om.  B      4  istas  A,  ipsas  MB,  ipsa  v      azima  A      pigridibus  L,  amari-^ 
tudine  MB,  lactucis  agrestibus  scripsit  Erasmtts      5  edetis]  edentis  A 
ao  ex  eis  Mm.  J2      cruda  By  crudam  camem  M      cocta  B      aquam  Jf' 
assatas]  assas  A,    assata  LB,  assatam  Mv         6  iteraneis  A         relin- 
queti»  My  derelinquentes  A      7  his]  eis  Bv      ossum  BM^,  os  ALM^^v 
ab]  ex  V      derelicta  M      8  usque  om.  B       comedetis]  manducabitis  B 
9  caligae]  calciamenta  MB       uestra  MB      10  baculi  M       et  bacula . . . 
uestris  om,  B      11  est  enim  Bv      in  (post  uidi)  om,  AL      12  et  {a^ite  in) 
001.  B        13  tamquam  A ,  quasi  LMBv         14  orbem  terrae]  omnem  ter- 
raffl  A        15  dextra  J&       dei]  om,  MB,  de  in  L  eras,        in  throno]  supra 
thronum  B      17  aureas  om,  Mv       18  phateras  M      susplicationum  A 
19  nounm  canticum  LMB      20  es  domine  v      accipere]  aperire  L      signa- 
cula  A,  signa  LMBv      21  redemisti  Mv      de]  deo  i,  om,  v      22  eos  AL, 
fecifiti  nos  MBv         dno  A       sacerdotes  quae  AL,  et  sacerdotes  quae  B, 
et  sacerdosque  M 

m.  6 


82  Gaecilii  Cypriani 

cisti ,  et  regnabunt  super  terram.  Item  in  euangelio:  Altera 
die  uidit  lohannes  lesum  uenientem  ad  se  et  ait:  ecce  agnus  Dei, 
ecce  qui  auferet  peccata  mundi. 

QVOD  IDEM  ET  LAPIS  DICTVS   SIT. 

16     Apud  Esaiam  prophetam  sic  dicit   Dominus:   Ecce  5 
ego  inmitto  in  fundamenta  Sion  lapidem  pretiosum,  electum, 
summum,  angularem,  honoratum:  et  qui  crediderit  in  eum  non 
confundetur.  Item  in  psalmo  CXVII:  Lapidem  quem  reproba- 
uerunt  aedificantes,  hic  factus  est  in  caput  anguli.  a  Domino 
factus  est  hic  et  est  mirabilis  in  oculis  nostris.  hic  est  dies,  quem  10 
fecit  Dominus:  exultemus  et  laetemur  in  eo.  0  Domine,  saluum 
mefac,  0  Domine,  bene  prospera.  benedictus  qui  uenit  in  no- 
mine  Domini.  Item  apud  Zachariam:  Ecce  ego  adduco  pue- 
rum  meum.  ortus  nomen  est  ei:  quoniam  lapis,  quem  dedi  ante 
faciem  lesu,  super  lapidem  ipsum  unum  septem  oculi  sunt.  Item  15 
in  Deuteronomio:  Et  scribes  super  lapidem  onmem  legem 
hanc  manifeste  nimis.  Item  apud  lesum  Naue:  Et  accepit 
lapidem  magnum  et  statuit  eum  illic  contra  Dominum  et  ait 
lesus  ad  populum :  ecce  lapis  iste  erit  in  testimonium ,  quia  iste 
audiuit  omnia  quae  dicta  sunt  a  Domino,  quanta  locutus  est  ad2o 
uos  hodie :  et  erit  ipse  uobis  in  testimonium  in  nouissimo  dierum, 
quando  recesseritis  a  Deo  uestro.    Item  in  Actibus  aposto- 
lorum  Petrus:  Principes  populi  et  seniores  Israel:  ecce  nos 
hodie  interrogamur  a  uobis  super  benefacto  hominis  infirmi,  in 

1  lo.  1,  29.      5  Es.  28, 16.      8  Ps.  117,  22  sq.      13  Zach.  3,  8  sq. 
16  Deut.  27,  8.      17  los  24,  26  sq.      23  Act.  4,  8  sq. 

2  uidet  L,  uidi  A^         iohanms  A         iesu  ifcf *         ecce  agnus  dei 
om.A  3  et  ecce  v         aufert  Bv,  tollit  3f  5  prophetam  om. 

LMBv  6  sion  oni.  A  7  mundum  summum  A  8  lapidem  AB,  lapis 
LMv  reprobarunt  L^  10  factum  M  hic]  iste  Lv ,  istud  M sed  ud 
in  r(Z8.  et  est  om,  A  in  ras.  mirabiUs  AM\  mirabile  M^B,  admira- 
bilis  Lv  hic  est]  haec  est  AM,  iste  LBv  quam  M  11  laetemur] 
iucundemur  Lv  eo  M^LB,  ea  AM*  saluum. ,  .prospera  om.  M 
salttum  me  fac -45,  salua  igitur  Jvt?  12  bene  prospera  J.'5,  bene  pro- 
sperare  A"^,  dirige  igitur  Lv  benedictus  est  LMB  14  ortus]  oriens 
Mv  eiestiB  15  oculis  1?  16  scribe  .B  17  iesu-^iilf  20  audit 
AL  deo  B  21  et  om.  L  22  actis  LMB  23  pctrus  petrus  prin- 
€eps  A      israel  audite  Mv 


TeBtim.  n,  15-  16.  83 

qno  iste  salnatos  est.  sit  nobis  omnibus  notum  et  omni  populo 
Israel,  quia  in  nomine  lesu  Christi  Nazareni,  quem  uos  cruci- 
fixistis,  quem  Deus  susdtauit  a  mortuis,  in  illo  iste  in  conspectu 
uestro  sanus  adstat,  in  alio  autem  nuUo.   hic  est  lapis  qui  con- 

i  temptus  est  a  uobis  qui  aedificabatis,  qui  factus  est  in  caput  an- 
guli.  non  est  enim  nomen  aliud  sub  caelo  datum  hominibus ,  in 
quo  oportet  saluarinos.  Hic  est  lapis  in  Genesi,  quem 
ponit  lacob  ad  caput  suum,  quia  caput  uiri  Christus, 
et  dormiens  uidet  scalam  ad  caelumpertingentem, 

uin  qua  constitutus  erat  Dominus,  et  angeli  ascen- 
debant  et  descendebant:  quem  lapidem  consecrauit  et 
uncxit  sacramento  unctionis  Christum  significans. 
hic  est  lapis  in  Exodo,  superquem  sedit  Moyses  in  ca- 
cumine  collis,   quando  lesus  Naue  contra  Amalech 

udimicabat,  et  sacramento  lapidis  et  stabilitateses- 
sionis  Amalech  superatus  est  ab  lesu,  id  est  diabolus 
a  Christo  uictus  est.  hic  est  lapis  magnus  [in  Basilion 
primo],  super  quem  posita  est  arca  testamenti,  quando 
eam  ab  allophylis  remissam  et  redditam  inplaustro 

soboues  reportauerunt.  hic  est  lapis  [in  Basilion  pri- 
mo],  quo  Dauid  frontem  Goliae  percussit  et  occidit, 
significans  diabolum  et  seruos  eius  inde  prosterni 
uictos  scilicet  ea  capitis  parte,  quam  signatam  non 
habent:  quo  signo  nos  et  tuti  sumus  semper  et  uiui- 

»mus.  hic  est  lapis,  quem  cum  alienigenas  Israel  ui- 

1  salaus  B      omnibus  uobis  no^tnm  A  o  eras.      2  qaia  ex  qnique  B 
warei  LMB,  nazorei  A^  3  ezcitauit  LBM ,   sed  ez  in  ras.in 

M       5  qnem  aedificabitis  ilf ^  aedificantibus  Br        factus]  positus^fB 
6  nomen  enim  B      caelo]  saeculo  L       7  nos  saluos  fieri  B       9  uidit  A, 
mdens  M         pertinguentem  A ,  pertinentem  L^         10  constitus  L 
11  discendebant  A^L      13  sedet  M^      cacuminem  M^      14  coUis]  mon- 
tis  B       biesum  nauae  A        15  dimicauit  v       et  {ante  sacr.)  om.  A 
16  ab. .  .nictns  est  <m.  L      17  in  basilion  primo  unm  inelvsi      18  prima 
L,  Ubro  I.  BM"*      quem]  quae  A      arcba  B      19  allofilis  A      20  porta- 
ueront  B       Item  hic  v       lapis  item  AL ,  ille  lapis  B      basilion]  regno- 
rum  A      prima  L,  om.  v      21  et  Ms.  l.  tn.  2      et  occidit  om.  A      23  uic- 
toBA,  uicto  LMB,  uicta  v      eam  c.  partem  BM^  et  Oxon.      24  haberet 
MB       nirtuti  ex  tuti  Am.  2        semper  sumus  v         25  cum  ponit  post 
istrihel  Jl      alienigena  XBitf'      uicissent^f 

6* 


g4  Caecilii  Cypriani 

cisset,  statnit  Samael  et  appellauit  nomen  eins  Aben- 
nezer  id  est  lapis  anxiliator. 

QVOD  DEINDE  IDBM  LAPIS  M0N8  FIERET  ET  INPLERET 
TOTAM  TEBSAM. 

17  Apnd  Danihelem:  Et  ecce  imago  nimis  magna,  et  contem-  ^ 
platio  eins  imaginis  metnenda  et  elata  stabat  contra  te:  cnins 
capnt  ftiit  ei  auro  bono ,  pectns  et  brachia  eins  argentea,  uenter 
et  femora  aerea,  pedes  antem  ex  parte  quidem  ferrei,  ex  parte 
antem  fictiles ,  quoadusque  abscisus  est  lapis  de  monte  sine  ma- 
nibus  concidentium  et  percussit  ims^em  super  pedes  ferreos  et  lo 
fictiles  et  comminuit  eos  minutatim ,  et  factum  est  simul  ferrum 
et  testa  et  aeramentum  et  argentum  et  aurum,  facta  sunt  minuta 
quasi  palea  aut  puluis  in  area  aestate,  et  nentilauit  illa  uentus, 
ita  ut  nihil  remanserit  in  illis,  et  lapis  qui  percussit  imaginem 
factus  est  mons  magnus  et  inpleuit  totam  terram.  is 

QVOD    IN    NOVISSIMIS    TEMPOBIBVS    IDEM    MONS    MANIFESTA- 

BETVB,     SVPEB  QVEM  GENTES    VENIBENT    ET    IN    QVEM    IVSTI 

QVIQVE  ASCENDEBENT. 

18  ApudEsaiam:  Erit  in  nouissimis  temporibus  manifestus 
mons  Domini  et  domus  Dei  super  uertices  montium  et  exaltabitur  so 
supercoUes,  et  uenient  super  illum  omnes  gentes,  et  ambula- 
buntmulti  et  dicent:  uenite,  ascendamus  in  montem  Domini 
et  in  domum  Dei  lacob,  et  nuntiabit  nobis  uiam  eius,  et  ambu- 
labimus  in  illa.  de  Sion  enim  prodiet  lex  et  uerbum  Domini  ab 
Hierusalem:  et  iudicabit  inter  gentes  et  redarguet  populum  mul-ss 

5  Dan.  2,  31  sq.      19  Es.  2,  2  sq. 

5  danihelum  AM^ ,  danihel  LB        etcce  M         6  eius]  huius  M 
lata  MB       cuius  As.l.        7  bono  anro  A       8  faemora  eius  MB       ex 
parte]  partim  3f ,  parte  B  et  sic  loco  proximo       9  abscissus  LMB 
10  ferreos  et]  om.  A,  ferreos  B       11  comminuet  M     eos  om.  B       com- 
minutatim  B     factum]  froctum  Oocon.      12  testae  A      et  facta  MBv 
13  in  aera  estate  itf ,  intra  aestate  B       uentilabit  A       14  ita  om.  A 
remanserint  L       iaA,om.B,exLvet  8.  l.m.  2  M      18  quisque  L 
ascenderent  M  m.  2  ex  acciderent         19  ot  erit  B        manifestum  L  * 
20  dn!  ex  dno  L     23  nuntiauit  M  SannuntiabitP      eius  om.  A     ambu- 
lammus  Jtf *      24  prodiet  J.,  procedet  LMBv     25  iudauit  M      populos  B 


Testim.  U,  16-19.  85 

tum,  et  concident  gladios  suos  in  aratra  et  lanceas  suas  in  falces 
et  iam  non  discent  pugnare.  Item  in  psalmo  XXIU:  Quis 
ascendit  in  montem  Domini  aut  quis  stabit  in  loco  sancto  eius? 
innocens  manlbus  et  mundo  corde,  qui  non  accepit  in  uano  ani- 
5  mam  suam  nec  iurauit  proximo  suo  in  dolo.  hic  accipiet  benedic- 
tionem  a  Domino  et  misericordiam  a  Deo  salutari  suo.  haec  est 
generatio  requirentium  illum,  quaerentium  faciem  Dei  lacob. 

QVOD  IPSE  SIT  8P0NSVS  ECCLESIAM  HABENS   SPONSAM,  DE 
QVA  FILU  SPIRITALES  NASCERENTVR. 

id    Apud  lohel:  Canite  tuba  in  Sion,  sanctificate  ieiunium  etl9 
indicite  curationem,  adgregate  populum,  sanctificate  ecclesiam, 
excipite  maiores  natu,  coUigite  paruulos  lactantes,  procedat  spon- 
SQS  de  cubiculo  suo  et  sponsa  de  thalamo  suo.  ItemapudHie- 
remiam:  Et  auferam  de  ciuitatibus  luda  et  de  quadriuiis  Hieru- 

u  salem  uocem  laetantium  et  uocem  gaudentium ,  uocem  sponsi  et 
uocem  sponsae.  I tem  in  psalmoXVIII :  Et  ipse  tamquam  spon- 
sus  procedit  de  thalamo  suo:  exultauit  ut  gigans  ad  currendam 
uiam.  a  summo  caelo  egressio  eius  et  occursus  eius  usque  ad 
summum  eius,  nec  est  qui  se  abscondat  a  calore  eius.    Item 

soinApocalypsi:  Veni,  ostendam  tibi  nouam  nuptam  uxorem 
agni.  et  duxit  me  in  spiritu  in  montem  magnum  et  ostendit  mihi 
ciuitatem  sanctam  Hierusalem  descendentem  de  caelo,  a  Deo  ha- 

2  Ps.  23,  3  sq.        10  loel.  2,  15  sq.        14  Hier.  16,  9.         16  Ps. 
18,  6  sq.       20  Apoc,  21,  9  sq. 

1  lancias  A       2  etiam  LB      non  non  L     pugnare]  belligerare  B 
XXm]  XXII  L         3  adscendet  LBv;  cfr.  test  III 79         aut]  et  L 
quiilf  *     4  mundus  JL     qui]  quiailf     5  nec]  et  hoilLMv     in  dolo  proximo 
suo  MB,  subdole  proximo  sibi  Lv       bic]  iste  LMv     accepiet^^       6  sa- 
lutareJCifcf      haecest]  i8taXilft7     generatio]  natiuitas  Xilf v      7  requiren- 
tium  illum  (eum  B)  querentium  AB,  eorum  qui  eum  quaerunt,  qui  quae- 
Tunt  LMv      8  et  ecclesiam  A     post  ecclesiam  eras.  suam  in  M     9  spi- 
ritaliter  MB        10  scite  L        11  congregate  MB        12  lactentes  v 
13  eubiculo^ilfX^,  cubi«  L\  cubili  Bv     ieremian  M      14  quadruuiis  J9, 
quadruum  A       16  tamquam]  uelut  LMv      17  procedit  A ,  procedens  B, 
egrediens  LMv         uelud  LM       gigas  v        ad  currendam  uiam  AMB, 
niam  currere  Lv       18  caelo]  caeli  Lv        egressio]  profectio  L       decur- 
sos  M,  decursio  Lv      19  nec]  et  non  LM      se  abscondat]  lateat  LMv 
calorem  (&(m.)L 


86  Caecilii  Cypriani 

bentem  claritatem  Dei.  Item  in  euangelio  secundum  lo- 
hannem:  Yos  mihi  testes  estis,  quoniam  dixi  eis  qui  missi  sunt 
ab  Hierosolymis  ad  me,  quia  non  sum  Christus,  sed  quoniam 
missus  sum  ante  ipsum.  qui  habet  enim  sponsam  sponsusest: 
amicus  autem  sponsi  est  qui  stat  et  audit  eum  et  gaudio  gau-  ^ 
det  propter  uocem  sponsi.  Huius  rei  mysterium  osten- 
sum  est  apud  lesum  Naue,  quando  iussus  est  eical- 
ciare  se,  quod  scilicet  sponsus  nonipseesset  —  erat 
enim  in  lege,  ut  quisque  nuptias  recusaret  calcia- 
mentum  deponeret,  calciaretur  uero  ille  qui  sponsus^o 
f uturus  esset  — :  Et  factum  est,  quomodo  fuit  lesus  in  lerico, 
circumspexit  oculis  et  uidit  hominem  stantem  ante  faciem  suam 
et  frameam  haerentem  in  manu  eius  et  dixit :  noster  .es  aut  ad- 
uersariorum?  ille  autem  dixit:  ego  sum  dux  uirtutis  Domini, 
nunc  adueni.  et  lesus  cecidit  in  faciem  ad  terram  et  ait  illi:  Do-  ^* 
mine,  quid  imperas  famulo  tuo?  et  ait  dux  uirtutis  Domini: 
solue  calciamentum  de  pedibus  tuis.  locns  enim,  in  quo  stas,  terra 
sancta  est.  Item  in  Exodo  Moyses  iubetur  calciamen- 
tum  deponere,  quod  nec  ipse  sponsus  esset:  Et  ad- 
paruit  ei  angelus  Domini  in  flamma  ignis  de  rubo :  et  uidit ,  quo-  w 
niam  rubus  ardebat  igni,  rubus  autem  non  cremabatur.  et  dixit 
Moyses:  transiens  uidebo  hoc  grande  uisum,  cur  utique  non  cre- 
maturrubus.  ut  uidit  autem ,  quoniam  accedit  uidere,  uocauit 
eum  Dominus  Deus  de  rubo  dicens :  Moyses,  Moyses.  qui  dixit: 
quid  est?  et  dixit:  ne  accesseris  huc  nisi  solueris  calciamentum  ^^ 
de  pedibus  tuis.  locusenim,  in  quo  stas,  terra  sancta  est.  et  dixit 

2  lo.  3,  28  Bq.      11  los.  5,  13  sq.      19  Ex.  3,  2  sq. 

1  claritatem  M  sed  clari  in  ras.         secA,  cata  LMBv  et  ita  aemper 
3  hierusolimis  AM,  hierosulimis  L      4  ipsum]  illum  v      enim  habet  v 
7  iesu  ALM      iustus  L        9  quisquis  v        11  quomodo  ALBVM^  (cf. 
p.  73,  8)y  quando  M^ ,  cum  v       fuit  ALBV,  uenit  M,  esset  v      hiericho 
ALM^,  iericho  B      12  circum  inspexit  A      13  haerentem]  habentem  M, 
tenentem  t;      ant]  an  MBv      14  autem  om,  B      15  tunc  M     adueni  et] 
adueniet^,  adueniensMB      prociditJf        16  imperas]  dicis  3f      17  tu 
stas  M      19  deponere]  soluereM      20  nidet  LBM*^      21  ardebat  AM*, 
tkidetLM^B,  arderet  v      22  quur  L      utique]  utroq.  L      23  acciditX 
24  eum  L  8.  l,  uoce  autem  expuncta       mose  mose  L       25  ne]  nec  A 
hoc  LM^      26  tu  stas  M 


Testim.  II,  19-20.  87 

ei:  ego  simi  Deus  patrum  tuorum,  DeusAbraham,  Deus  Isaac 
etDeosIacob.  Hoc  autem  manifestum  est  in  euangelio 
secundum  lohannem:  Et  respondit  illis  lohannes :  ego  qui- 
dem  baptizo  in  aqua:  in  medio  autem  uestrum  stat,  quem  uos 

i  ignoratis:  ipse  est  enim,  de  quo  dixi:  post  me  ueniens  homo  ante 
me  factus  est,  cuius  non  sum  dignus  corrigiam  calciamenti  sol- 
aere.  Item  secundum  Lucam:  Sint  lumbi  uestri  adcincti 
et  lacernae  ardentes  et  uos  similes  hominibus  expectantibus  do- 
minum  suum,  quando  ueniat  a  nuptiis,  ut  cum  uenerit  et  pulsa- 

louerit,  aperiant  illi.  beati  serui  quos  adueniens  dominns  inuenerit 
uigilantes.  Item  in  Apocalypsi:  Segnauit  Dominus Deus  om- 
nipotens,  gaudeamus  et  exultemus  et  demus  ei  claritatem,  quo- 
niam  uenerunt  nuptiae  agni  et  uxor  eius  se  praeparauit. 

QVOD   CRVCI  ILLVM   PIXVRI  ESSENT  IVDAEI. 

u     ApudEsaiam:  Expandi  manus  meas  tota  die  ad  plebem  con-  20 
tumacem  et  contradicentem  mihi ,  qui  ambulant  uias  non  bonas 
sed  post  peccata  sua.  Item  apud  Hieremiam:  Yenite,  mit- 
tamus  lignum  in  panem  eius  et  eradamus  a  terra  uitam  eius. 
Item  in  Deuteronomio:  Et  erit  pendens  uita  tua  ante  oculos 

^tuos,  et  timebis  die  et  nocte  et  non  credes  uitae  tuae.  Item  in 
psalmo  XXI:  Effoderunt  manus  meas  et  pedes,  dinumerauerunt 
omnia  ossa  mea.    ipsi  uero  considerauerunt  et  conspexerunt  me, 

3  lo.  1,  26  sq.      7  Luc.  12,  35  sq.      11  Apoc.  19,  6  sq.      15  Es. 
65,  2.      17  ffier.  11,  19.      19  Deut.  28,  66.      21  Ps.  21,  17  sq. 

1  patris  tui  LMBv;  cf,  LXX:  i)  &B6g  tov  najQog  aov        abraham  et 
LMv        2  et{antedena)<m,LBv       hacA       inanife8tuiii.4.i»JB,  mani- 
festAtam  L^Mv      3  illi  JB      iohannis  J      4  uos  baptizo  3fB      qui  medio 
aestmm  stat  et  sqq,  exhxbet  W     in  (ante  medio)  om,  WM      uestro  L 
Q03  cm.  L        5  ignoratis  A,  non  nostis  WLMBj  nescitis  v        ueniet  ex 
ueniens  M-     qui  ante  WM,  sed  qui  s.  l,m.2inM      6  corrigiam  om.  A 
calciamenta.^B        7  lucan  WM      praecincti  v        9  ut]  et  W       10  illi] 
eit?      beati]  felicesTTi      illi  om.  TT      11  apocalypsisJB      regnabit  FT 
12  ei  om.  B      gloriae  claritatem  Wv      13  nuptiae  eius  et  uxor  agniilf 
praeparauit  se  M,  parauit  se  B      14  illum  om,  L       15  tota  die  expandi 
m.  m.  ilf        18  pane  AWL;  cf,  test,  II 15      eradamus]  eueUamus  M 
terrara  A        uitam  om.  A         20  credis  AWM^        dies  ante  uitae  eras, 
inM      21  et  foderunti      pedes  meos  WLv      22  uero]  autom  WLMv 
considerauerunt^^,  conteraplati  sunt  Wiilfv       conspexerunt  ^B,  uide- 
nmt  WLMv 


88  Caecilii  Cjpriani 

diuiserunt  sibi  uestimenta  mea  et  super  uestem  meam  misenmt 
sortem.  tu  autem,  Domine,  ne  eloii^aueris  auxilium  tuum  a  me, 
ad  defensionem  meam  respice.  eripe  a  framea  apiTnam  meam  et 
de  manu  canis  unicam  meam.  libera  me  de  ore  leonis  et  a  comi- 
bus  unicomuorum  humilitatem  meam.  narrabo  nomen  tuum  fra-  ^ 
tribus  meis,  in  medio  ecclesiae  laudabo  te.  Item  in  psalmo 
CXVni:  Gonfige  clauis  de  metu  tuo  cames  meas.  Item  iu 
psalmo  CXL:  Eleuatio  manuum  meamm  sacrificium  uesper- 
tinum.  De  quo  sacrificio  Sophonias  dixit:  Metuite  a 
facie  Domini  Dei ,  quoniam  prope  est  dies  eius:  quia  parauitio 
Dominus  sacrificium  suum,  sanctificauit  uocatos  suos.  Item 
apud  Zachariam:  Et  intuebuntur  in  me,  in  quem  transfi- 
xerunt.  Item  in  psalmo  LXXXVII:  Et  clamaui  ad  te ,  Do- 
mine  Deus  meus ,  tota  die,  expandi  manus  meas  ad  te.  It  em  in 
Numeris:  Non  quasi  homo  Deus  suspenditur  neque  quasi  filius  i^ 
hominis  minas  patitur.  Vnde  in  eu^ngelio  Dominus  dicit : 
Sicut  Moyses  exaltauit  serpentem  in  eremo,  ita  exaltari  oportet 
Filium  hominis ,  ut  omnis  qui  crediderit  in  eum  habeat  uitam 
aeternam. 

7  Ps  118,  120.      8  Ps.  140, 2.      9  Soph.  1,  7.      12  Zach.  12, 10. 
13  Ps.  87,  10.      15  Nuin.  23, 19.      17  lo.  3, 14  sq. 

1  et  diuiserunt  Mv         sibi  ponit  post  uestim.  mea  WLMv        sorteni 
miserunt  WLo      2  elonginquaueris  TT-L*      a  me  om,  WL      3  ad  defen- 
sionem  meam  respice  AB,  in  auxilium  meum  intende  (adtende  L)  WLv, 
<m.  M     eripe  A,  erue  JB,  libera  WLMv      framea  ABj  gladio  WLMv 
et  de. .  .meam  om.  M     4  meam]  natiuitatem  meam  Wm8.l.m.^     libera 
A,  salua  WLMBv       de  A,  ex  WLMBv       5  unicomuorum  A,  unicor- 
nium  MBVj  sed  in  Mximm.  2  8.  l. ,  unicomis  W,  unicomius  L      enarrabo 
WLMv      6  media  WMB      ecclesia  WMB,  ecclesiamm  L       7  claues 
M     metu  tuo]  meturio  W,  timore  tuo  B     cami  meae  M    8  CXL]  CXXVIII 
B      aUeuatio  WLMv     manum  A  WM      9  soffonias  AB ,  sofonias  W 
10  faciem  (a  om.)  W     apparauit  v      11  suum  otn.  W      uocitos-4,  electos 
WLMBv         12  intuebantur  WM        13  LXXXVII]  LXXXVI^iJ? 
et  clamaui  Aj    ezclamaui  WLMBv;  cf.  LXX:  xal  IxixQa^a        14  deus 
meus  <m.  WLMv      expandi  J.,  extendi  WLMBv\  cf.  LXX:  6unixaaa 
ad  te  manus  meas  WLMv        16  minas  om.  B       patitumm  A       deinde 
A       17  heremo]  deserto  B       oportet  et  L       18  homines  W      eum  J., 
filium  WLMBv:  cf.  Oraec. 


Testim.  n,  20-21.  89 

QVOD   m  PASSIONE  CRVCIS  ET  SIGNO   VIRTVS   OMNIS   8IT 
ET  POTESTAS. 

Apud  Abbacuc:  Texit  caelos  uirtus  eius,  et  laudis  eiusSl 
plena  est  terra:  et  splendor  eius  ut  lux  erit,  comua  in  manibus 

seius  emnt.  et  illic  constabilita  est  uirtus  gloriae  eins,  et  consti- 
tuet  dilectionem  ualidam.  ante  faciem  suam  ibit  uerbum  et  prae- 
eedet  in  campum  secundum  gressus  suos.  Item  apud  Esaiam: 
Ecce  natus  est  uobis  puer,  datus  est  nobis  filius ,  cuius  imperium 
saper  Iiumeros  eius :  et  uocatum  est  nomen  eius  magnae  cogita- 

lotionis  nuntius.  Hoc  signo  crucis  et  Amalech  uictus  est 
ab  lesu  per  Moysen.  Item  in  Exodo  dixit  Moyses  ad 
lesum:  Elige  tibi  uiros  et  exi  et  constitue  cum  Amalech  in  cra- 
stinum.  et  ecce  ego  stabo  in  cacumine  collis  et  uirga  Dei  in 
manu  mea.  et  factum  est,  cum  leuabat  manus  Moyses,  praeva- 

ulebat  Israel.  ubi  autem  submiserat  manus,  inualescebat  Amalech. 
sed  manus  Moysi  graues,  et  accepto  lapide  subposuerunt  sub  eo, 
et  sedebat  super  eum ,  et  Aaron  et  Ur  sustinebant  manus  hinc  et 
inde,  et  factae  sunt  manusMoysi  stabiles  usque  in  occasum  solis, 
et  fugauit  lesus  Amalech  et  omnem  populum  eius.  et  dixit  Do- 

3  Ab.  3,  3  sq.      8  Es.  9,  6.       12  Ex.  17,  9  sq. 

1  oirtas  LW^,  uirtutis  AMB,  sed  add,  in  B:  aliter  uirtus,  uirtutes 
W^      omnis  om.  A      sit  <m,  L      et  om.  WLM,  8.  l,m.2B       3  apud] 
item  in  ilf        abbacum^,  ambacum  WM^,  abucuc  M'       tezit]  operuit 
M      caelo  B      laudes  L\  laudem  TT       4  erit  om,  Oxon,      coraus  ^, 
oomaa  sunt  (erunt  om.)  M       5  et]  ei  AL       illic  c.  e.  uirtus  om,  B 
gbria  A,  etgloria  W       constituit  t?,   constitutionem  B;  cf.  XXX;  xal 
t^iTo      6  delectionem  W,  dilectionum  A,  om.  B      iuit  JB'       procedit  Bv, 
exietilf        7  campos  WLBv,  campis3f      gressus]  gregus  W,  gregesi 
8  nobis  v     et  datus  WLMB     9  magnae  cogitationis]  magni  consilii  M 
11  8uperTF3f  *      item  om,  WLMBv      dixit  iesus  dns  ad  mosen  L  sed  dns 
$.l.m.2         12  exii*  L        13  et  {ante  ecce)  om,  WMBv         dmA 
14  manum  J.      mea  om.  ^      leuabit  Zr^     15  stlmiserat  TFXilf     manus 
moyse»  Lv       inualiscebat  A      16  scd  factae  sunt  W      mosei  i,  raoysei 
W     grane  A,  erant  graues  Mv,  sed  erant  add.  in  Mm.  2,  graues  erant  B 
et]  sed^       17  eum  om.  A      ur  X,  in  ras.  M,  hur  B,  otAW      sustinebant 
A,  tenebant  Jf  «ed  te  in  ras.,  sustentabant  WLBv      manuus  A,  manus 
eius  WBv     18  mosei  ex  mosesX     19  cxfugauitJtf 


90  Caecilii  Cypriani 

minas  ad  Moysen:  scribe  hoc,  ut  sit  memoriae  in  libro,  et  da  in 
anres  lesu,  quoniam  deletione  deleam  memoriam  Amalech  de 
sub  caelo. 

QVOD  IN  HOC  SIQNO   CRVCIS  SALVS  SIT  OMNIBVS    QVI  IN 

FRONTIBVS  NOTENTVR.  ^ 

28  Apud  Ezechiel  dicit  Deus:  Transi  mediam  Hierusalem 
et  notabis  signum  super  frontes  uirorum  qui  ingemunt  et  mae- 
rent  ob  iniquitates  quae  fiunt  in  medio  ipsorum.  Item  illic: 
Vadite  jet  caedite  et  nolite  parcere  oculis  uestrig.  nolite  misereri 
seniores  aut  iuuenes  et  uirgines  et  paruulos  et  mulieres  interficite,  lo 
ut  perdeleantur.  onmem  autem,  super  quem  signum  scriptum 
est,  ne  tetigeritis,  et  ab  ipsis  sanctis  meis  incipite.  Item  in 
Exodo  Deus  ad  Moysen:  Et  erit  sanguis  in  signo  uobis  super 
domos,  in  quibus  ibi  eritis:  et  uidebo  sanguinem  et  protegam 
uos,  et  non  erit  in  uobis  plaga  diminutionis ,  cum  percutiam  15 
terramAegypti.  Item  in  Apocalypsi:  Et  uidi  et  ecce  agnum 
stantem  in  moute  Sion  et  cum  eo  centum  quadraginta  quattuor 
milia  habentes  nomen  eius  et  nomen  patris  ipsius  scriptum  in 
frontibus.  Item  illic:  Ego  A  et^,  primus  et  nouissimus,  ini- 
tiimi  et  finis.  felices  eos  qui  faciunt  praecepta  eius,  ut  sit  po-»o 
testas  eorum  super  lignum  uitae. 

6  Ez,  9,  4  sq.        13  Ex.  12, 13.         16  Apoc.  14.  1.         19  Apoc. 
22,  13  sq. 

1  SidW  8.L  m.  ii  ut  sit  om,  M  memoria  in  libro  WBvj  in 
libro  in  memoria  M  2  iesu]  eius  B  deletionem  eius  W  memo- 
riam  om.  3f,  memoriam  eius  W  5  notanturilf       6  ozechielem  v 

ds  dicit  WBf  dns  dicit  L,  dicit  Jlf        7  super  frontes]  infrontibus  M. 
uirorum. .  l  8  ipsorum  om,W       merent  ALM,  gement  B       8  iniqui- 
tate*.4  r  eras.       9  cedito  AM      10  seniores^,  senioribusTF,  seniori  JJf,  se- 
nioris  LBv     aut]  et  v     iuuenes^,  iuuenibus  TF,  iuucni  M^  iuuenisXBt? 
interfecite  A     12  tetigeritis  eos  M     et  ab . . .  incipite  om,W     &  B     ipsis 
sanctis  om,  B    incipiam  A      15  deminutionis  WLBM^       16  uide  et  ecce 
AWMy  uidi  •««*«  Bf  uidi  Lv      17  montem  ALM^       18  milia  om.  M 
habentesui,  habebant  Tri/3fJB,    et  habebant  v;  cf.  Grr.:  txovatu       et 
nomen  patris  ipsius  om.  M     ipsius^,  eius  WLBv     19  frontibus  suis  Bv 
ego  sura  t?      e\,  (ante  Sl)  om,  A      21  uitae  (ww.  TFilf 


Testim.  U,  21—24.  91 

QVOD   MEDIO  DIE  IN  PASSIONE  EIVS  TENEBBAE  TVTVRAE 

ESSENT. 

Apud  Amos:  Et  erit  in  illo  die,  dicit  Dominus,  occidet  solSS 
meridie,'  et  obtenebrabitur  dies  lucis:  et  conuertam  dies  festos 

'  mtros  in  luctum  et  omnia  cantica  uestra  in  lamentationem.  Item 
apud  Hieremiam:  Exterrita  est  quae  parit  et  taeduit  anima 
eias.  sabiit  sol  ei ,  cum  adhuc  medius  dies  esset ,  confusa  est  et 
maledicta.  reliquos  eorum  in  gladium  dabo  in  conspectu  inimi- 
.^rom  eorum.  Item  in  euaugelio:  A  sexta  autem  hora  tene- 

-^brae  factae  sunt  per  totam  terram  usque  in  horam  nonam. 

QVOD   A  MOBTE  NON  VINCERETVB  NEC  APVD  INFEBOS 
BEMANSVBVS  ESSET. 

InpsalmoXY:  Qaoniam  non  derelinques  animam  meam  in 24 

infemum  nec  dabis  sanctum  tuum  uidere  corruptionem.  Item  in 

upsalmo  XXVIIII:  Domine,  eduxisti  ab  inferis  animam  meam. 

Item  in  psalmo  III:    Ego  dormiui  et  quieui  et   exurrexi, 

quoniam  Dominus  suscipiet  me.  Item  in  euangelio  secun- 

3  Am.  8,  9  sq.      6  ffier.  15,  9.      9  Matth.  27,  45.       13  Ps.  15, 10. 
15  Pb.  29,  3.      16  Ps.  3,  6.      18  lo.  10,  18. 

3  occidit  AM^        4  die  AL  fortasse  rectvus;  cfr.  Sabat.  ad  h.  l.  II, 
p. 929 ;  avaxoTaaei  h  r^fi iQt^  to  yaJ^  LXX     festo A^L      5  lamentatione A^ 
Umendationem TT      6  taedetilf     animaeJlf'      7  subiuit  X',  snbis^ 
sol  ei]  solet  AMB      8  maledicam  W     gladio  WMBv      9  eonim]  meo- 
Tum  AM,  om.  W;  cf.  LXX:  hnvrlov  raJy  ix^QiJv  avr^v      10  per]  snper 
IMv        in]  ad  17        11  Quod. .  ,1.12  esset  om.  L        13  item  in  WL 
XV]  XTTI1 L     quoniam  om.  WLMBv     derelinquas  M ' ,  derelinquens  L 
14  in  infernnm^,  apud  inferos  v,  ad  inferos  WLMB      neque  WLMBv 
eorruptionem]  interitum  i        15  XXVIIII]  XXIIII  ^ ,   XXVIIl  J5      do- 
mine  om.  B       eduiisti  Ay  extraxisti  TT,  reuocasti  B,  reduxisti  Mv 
infemo  v        in  psalmo. .  .moam  om.  L,  post  remansurus  essct  1. 12  ponit 
Mvj  in  flne  capituli  praecedentis  posuerat  v  ante  Costerium        16  quieui 
Ay  aomnum  (somnium  M)  cepi  (coepi  W)  WMLv^  soporatus  sum  B;  cfr. 
AugMi.  in.  Ps.  3  col.  8.  f.i  Ego  dormiui  et  somnum  cepi  etc.  nonnuUi 
autemcodices  habent:  'dormiui  et  soporatus  sum*,  et  alii  aliter  quomodo 
interpretari  potuerunt  quod  graece  positum  cst:   (y<o  ^k  ixotf^rj&riv  xul 
vnvtoaa      esurrexi  ^,  surrexi  L,  resurrexi  v      17  suscipiet  (suscepit  WB) 
tsaAWB,  auxiliatus  (auxiliator  M)  est  miihiLMv;   cfr.  August  l.  c. 
(xi.  9.  a:  Hoc  magis  animaduertendum  est,  quemadmodum  in  una  sententia 
et  praeteriti  temporis  uerbum  posuit  et  futuri :  efexsurrexi'  enim  dixit,  quod 
^t  de  praeterito  et  ^snscipicf  quod  est  de  futuro      in  euangelio  om.  Lv 


92  Caecilii  Cypriani 

dum  lohannem:  Nemo  aufert  animam  meam  a  me,  sed 
ego  a  me  pono  eam:  potestatem  habeo  ponendi  eam  et  pote- 
statem  habeo  iterum  sumendi  eam :  hoc  enim  mandatum  accepi 
a  patre  meo. 

QVOD  AB  INFERIS  TERTIO  DIE  RESVRGERET.  b 

2i  ApudOsee:  Viuificabit  nos  post  biduum  die  tertio.  Item  in 
Exodo:  £t  dixit  Dominus  ad  Moysen:  descende  ettestificare 
populum  et  sanctifica  illos  hodie  etcras,  et  lauent  uestimenta 
sua  et  sint  parati  in  perendinum  diem.  die  enim  tertio  descendet 
Dominus  in montem  Sina.  Item  in  euangelio:  Progenies  ne-  lo 
quam  et  adultera  signum  quaerit,  et  signum  non  dabitur  illi  nisi 
signum  lonae  prophetae,  quomodo  enim  fuit  lonas  in  uentre  ceti 
tribus  diebus  et  tribus  noctibus,  itaerit  et  filius  hominis  tribus 
diebus  et  tribus  noctibus  in  corde  terrae. 

QVOD  CVM  RESVRREXISSET,   ACCIPERET  A  PATRE  OMNEM        u 
POTESTATEM  ET  POTESTAS  EIVS  AETERNA   SIT. 

2<  Apud  Danihelem:  Videbam  in  uisu  nocte:  et  ecce  in  nubi- 
bus  caeli  quasi  filius  hominis  ueniens  uenit  usque  ad  ueterem 
dierum  et  stetit  in  conspectu  eius,  et  qui  adsistebant  ei  obtu- 
lerunteum:  et  data  est  ei  potestas  regia  et  onmes  reges  terrae  20 
per  genus  et  omnis  claritas  seruiens  ei,  et  potestas  eius  aetema 
quae non auferetur et regnum eius non conrumpetur.  Itemapud 
Esaiam:  Nunc  exurgam,  dicit  Dominus,  nunc  clarificabor,  nunc 

4  Os.  6,  2.      5  Ex.  19, 10  sq.      8  Matth.  16,  4.      15  Dan.  7, 13  sq. 
21  Es.  33, 10  sq. 

1  auferet  WMB      2  ponam  W       eam  a  me  B        et  potestatem 

eam  om.  W  6  niuificauit  AB,  uiuicabit  L  tertio  resurgemus  scripsit 
Erasniw  7  discende  A  et  am.  W  8  populo  v  et  (ante  sanctifica) 
am,  A  uestem  suam  WLBv  9  perennum  W  diem  om.  B  enim 
om.  B  10  monte  M  progentes  nequa  W  12  signum  om,  B,  s.  l 
m.2A  uontrem-4  coetiATT  13etcce8t-4.  et  (anie  filius)  om. «?, 
8.  l  posuit  L  14  in  corde  terrae  ponit  post  hominis  v  16  potestas 
eius  potestas  B  17  danielJB,  danielum  M^  noctes  Xr»,  noctis  B 
18  ueterem]  uenercm  A  19  ei  (m.  WLMB  21  seruient  B  22  cor- 
rumperetur  B 


Testixn.  II,  24—26.  93 

eialtabor:  nunc  uidebitis,  nuncintellegetis,  nunc  confundemini, 
Qana  erit  fortitudo  spiritus  uestri,  ignis  uos  cx)nsumet.  Item  in 
psalmo  CYIIII:  Dicit  Dominus  Domino  meo:  sede  ad  dexteram 
meam,  donec  ponam  inimicos  tuos  scabellum  pedum  tuorum. 

s  oirgam  uirtutis  tuae  emittet  Dominus  ex  Sion,  et  dominaberis 
inmedio  inimicorum  tuorum.  Item  in  Apocalypsi:  Etcon- 
uersus  respexi,  ut  uiderem  uocem  quae  mecum  loquebatur.  et 
Tiidi  septem  candelabra  aurea  et  in  medio  candelabrorum  similem 
Filio  hominis  uestitum  poderem  et  erat  praecinctus  supra  ma- 

lomillas  zonam  auream:  caput  autem  eius  et  capilli  erant  albi  uelut 
lana  aut  nix,  et  oculi  eius  ut  flamma  ignis  et  pedes  eius  similes 
anrichalco  sicut  de  fomace  ignea  et  uox  eius  ut  sonus  aquarum 
multarmn,  et  habebat  in  dextera  sua  septem  stellas  et  ex  ore  eius 
gladius  utrimque  acutus  exiebat  et  facies  eius  splendebat  ut  sol 

uin  uirtute  sua:  et  cum  uidissem  eum,  cecidi  ad  pedes  eius  tam- 
quam  mortuus,  et  inposuit  super  me  dexteram  suam  dicens:  noli 
timere ,  ego  sum  primus  et  nouissimus  et  uiuus  qui  fueram  mor- 
tuus  et  ecce  sum  uiuens  in  saecula  saeculorum  et  habeo  claues 
mortis  et  inferorum.   Item  in  euangelio  Dominus  dicit 

a»post  r  esurrectionem:  Data  est  mihi  omnis  potestas  in  caelo 
et  interra:  ite  ergo  et  docete  omnes  gentes  baptizantes  eos  in 
nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  sancti,  docentes  eos  obseruare 
omnia  quaecumque  praecepi  uobis. 

3  Ps.  109, 1  sq.      6  Apoc.  1,  12  sq.      20  Matth.  28,  18  sq. 

1  nmic  ofn.  A       intellegitis  ALM      non  confundemini  W       3  dixit 
WLv        ad  ca:  a  TT        4  donec]  quoadusque  LMv        scabiUum  A ,  sub- 
pedaneum  WLv         5  emittit  Aj  mittet  LBv        ds  ML"^      ex]  a  Lv 
«lominaueris  A       6  medio  ex  dio  W       conuersus  ex  conuersi  Am.  2 
7  resx^eiit  L^        8  uidi  ex  nd  W       aureorura  (et  in  m.  candelabrorum 
of».)JB        simile  W         9  filium  M^        podercm  M,  podero  W^B,  pho- 
dergm  -A^ ,  pudorem  LA » ,  pudore  TT'      maramas  LMB     1 1  lana  alba  W 
aut  nii  ex  aux  W        similis  L         12  auricalco  J.^iTf,  aurocalco  A^,  auro- 
cbalco  WL      igncB,  ignis  Wv      wut  M       13  VII  stelas  W     14  utrira- 
qne  WBL^ ,  utrisque^,  utrumque  i',  ex  utraque  parte  Mv      exibat  v 
et  om,  A      ut]  et  W      ut  sol  om,  M;  sol  om,  L      15  ad]  ante  M      16  et 
(m.L      posuitTOfJB,  exposuiti     dextramB      18  clabes  3f '      20  post 
res.  discipulis  dicit  v         potestas  omnis  A         21  gentes  oranes  W 
baptizantes]  tinguentes  B;  tingentes  eos  L  8A,m.2       22  fili  M       ser- 
nare  B      23  praecepi  W  sed  cc  ex  corr. ,  raandaui  B 


94  Caecilii  Cypriani 

QVOD   PEBVENIRI  NON   POSSIT   AD  DEVM   PATREM   NISI   PER 
FILIVM  EIVS  lESVM  CHRISTVM. 

1B7  In  euangelio:  Ego  snm  uia  et  neritas  et  nita.  nemo  uenit 
ad  patrem  nisi  per  me.  Item  illic:  Ego  snm  ianna:  per  me  si 
qui  introierit,  saluabitnr.  Itemillic:  Mnlti  prophetae  et  insti  ^ 
concnpiemnt  nidere  quae  uidetis  et  non  uidernnt  et  audire  quae 
anditis  et  nen  audiemnt.  Itemillic:  Qui  credit  in  filinm  habet 
nitam  aetemam:  qui  non  dicto  audiens  est  filio  non  uidebit  ui- 
tam,  sed  iraDei  manebit  snper  enm.  Item  Paulns  apostolus 
adEphesios:  Et  cnm  nenisset,  adnuntianit  nobis  pacem  his  lo 
qui  longe  et  pacem  his  qui  prope,  quia  per  ipsnm  habemus  acces- 
snm  ambo  in  uno  spiritn  ad  patrem.  Item  ad  Bomanos:  Om- 
nes  enim  peccauemnt  et  egent  claritatem  Dei,  iustificantnr  autem 
dono  ipsius  et  gratia  per  redemptionem  qnae  est  in  Christo  lesu. 
Item  in  epistula  Petrus  apostolns:  Christus  semel  proi^ 
peccatis  nostris  mortuus  est,  iustus  pro  ininstis,  nt  nos  offerret 
Deo.  Item  illic:  In  hoc  enim  et  mortuis  praedicatum  est,  nt 
suscitentur.  Item  in  epistula  lohannes  apostolns:  Qni 
negat  filium  neque  patrem  habet :  qui  confitetur  filinm  et  filinm 
et  patrem  habet.  ^ 

QVOD  IPSE  IVDEX   VENTVRVS   SIT. 

28     ApudMalachiam:  Ecce  dies  Domini  nenit  ardens  uelut  cli- 
banns :  emntque  omnes  alienigenae  et  omnes  iniqui  stipula,  et 

3  lo.  14,  6.      4  lo.  10,  9.      5  Matth.  13, 17.      7  lo.  3, 36.      10  Eph. 
2, 17  sq.        12  Rom.  3,  23  sq.        15  I  Petr.  3,  18.        17  I  Petr.  4,  6. 
18  I  lo.  2,  32.      22  MaL  4,  1.  (LXX) 

1  pernenire  M^         2  iesnm  onu  A        3  et  (anU  neritas)  om.  M 
4  ianua]  ostium  WLBv      si  onL  WB       5  qwAMv      siquis  per  meM 
6  cupienmt  WMBv      7  aadistis  M      illic  om.B       8  non  dicto  scripsi, 
mdicto  ALMB,  dictononr,  non  W       andiens  est]  inobaudiens  est  M, 
credit  W      in  filium  r      uidebit  A,  habebit  LMB,  babet  Wv       9  apo- 
stolus  om.  WLMBv      10  ad]  apud  v      effesios  J.,  epbeseosX      his  om.L, 
iis  3f '       11  hiis  L,  ih  M^      qui  om,  L      accessnm]  pacem  WMB,  om.  L 
13  claritate  WLM*  v      iustificatur  IF,  iustificati  B      14  redemptioneX 
christum  iesum  B  15  item  om.  3f         petrus  apostolus  A,   petri 

WLMB     16  nostris  onu  LM     ut]  et  W     nt  nos  M  sA.  m,  2      17  item 
illic  om.  B        18  apostolus  om.  WLMBv       19  qui. . .  habet  om.  B 
22  malachvmTr,  malachian  M     23  alieniginae  jITF 


.    Testim.  II,  27-28.  95 

saccendet  illos  adneniens  dies,  dicit  Dominos.  Iteminpsalmo 
XLYIUI:  Deus  deorum  Dominos  locutns  est  et  uocauit  terram  a 
solis  ortu  usque  ad  occasum ,  ex  Sion  spedes  decoris  eius.  Deus 
manifeste  ueniet  Deus  noster  et  non  silebit.  ignis  in  conspectu 

^eius  ardebit  et  in  circuitu  eius  tempestas  ualida.  aduocauit  cae- 
lum  susum  et  terram  discemere  populum  suum.  congregate  illi 
iustos  eius  qui  ordinant  testamentum  eius  super  sacrificia:  et 
adnuntiabunt  caeli  iustitiam  eius,  quoniam  Deus  iudex  est.  Item 
apndEsaiam:  Dominus  Deus  uirtutum  prodibit  et  comminuet 

ubellam:  excitabit  certamen  et  clamabit  super  inimicos  suos  cum 
fortitudine:  tacui,  numquid  semper  tacebo P  Item  in  psalmo 
LXVII:  Eiurgat  Deus ,  et  dissipentur  inimici  eius  et  fugiant  qui 
oderont  eum  a  facie  eius.  sicut  deficit  fumus ,  defidant:  sicut 
fluit  cera  a  facie  ignis,  sic  pereant  peccatores  a  facieDei,  et  iusti 

nepuleatur  et  exultent  in  conspectu  Dei  et  delectentur  in  laetitia. 
cantate  Domino,  psalmum  dicite  nomini  eius,  iter  facite  ei 
qui  ascendit  ad  occasum,  Dominus  nomen  est  ei.  turbabuntur  a 
fecie  eius  patris  orphanorum  et  iudicis  uiduarum.  Deus  in  loco 
saucto  sno,  Deus  qui  habitare  facit  unanimes  in  domo,  qui  educet 

2  Ps.  49, 1  sq.      9  Es.  42, 13  sq.        12  Ps.  67,  2  sq. 

1  snccendent  A  2  loqnitos  W,  loqnntus  L  3  ob  ortn  (hortn  W) 
eolis  WLM  ad]  in  WL  ex]  a  WLM  4  manifestns  L  in  con- 
gpectn  eins]  ante  QnmWLMv  5  tempestas  nalida]  procella  nimia  LMv 
nocanit  WLM  6  sursnm  Aln)  discernere]  nt  separet  Mv ,  ut  sepa- 
raret  WL  congregate]  colligite  WLMv  7  iustos]  scos  A  eos  qui 
LMv  ordinant]  disponunt  WLMv  super  sacrificia]  in  sacrificiis 

WLMv  8  adnnntianemnt  A  9  dnS  L  deus  om,  W  prodiuit 
ALMB  et  om.  L  10  excitauit  LM  clamauit  M  11  tacni  qni- 
dem  M  12  dissipentur]  dispargantnr  WL,  dispaergantur  M  13  eum 
odenmt  WLM  a  facie  eins  ponit  post  fngiant  Bv  sicnt]  quomodo 
LM  defecit  ^TT  sicut]  qnomodo  WLM  14  fiuit]  tabescit  WLMv 
a  £acie  dei  M  8.  l,  m,  2  15  aepulentur  A,  iocundentur  MB,  incun- 
dentnr  FTir  eiom.A  delectentur -4 ,  laetentur  TT-flf  JBt?  laetitia 
AB,  iocnnditate  TFJIf  17  et  delectentnr.   .domino  om,  L  16  deo 

WMv        psalmum  dicite  AB,  psallite  WLMv;  cf,  testim,  116         iter] 
miuaWLM       ei]  et  W       17  ad]  in  WLMv,  super  B       deusWLv 
&tom  Lv        ei]  illi  WLMB        post  ei  inseruntAB:  gandete  (et  laeta- 
miiii  B)  in  conspectu  eius  18  patres  WBM^        iudices  WBM^ 

dsis  B      19  inhabitare  Z/i(f  17      fecit^      unianimesJ.Tr,  unius  morisJ? 
iiui  educit  B,  producens  WLMv 


96  Caecilii  Cypriani 

uinctos  in  fortitudine,  similiter  eos  qni  in  iram  pronocant,  qni 
habitant  in  sepulchris.  Deus,  cum  egredieris  coram  populo  tuo, 
dum  transgredieris  in  deserto.    Item  in  psalmo   LXXXI: 
Exurge,  Dens,  iudica  terram,  quoniam  tu  disperdes  in  omnibus 
gentibus.  Item  in  euangelio  secundnmMatthaeum:Quid  » 
nob^s  et  tibi,  fili  Dei?  quid  huc  uenisti  ante  tempus  perdere  nos? 
Item  secnndum  lohannem:  Nihil  pater  iudicat  sed  omne 
iudicium  filio  dedit,  ut  omnes  honorificent  filium  sicut  honoii- 
ficant  patrem.  qui  non  honorificat  filium  non  hononficat  patrem 
qui  misit  eum.   Item  Paulus  apostolus  ad  Corinthiosio 
secunda:  Omnes  nos  manifestari  oportet  ante  tribunal  CSiristi, 
ut  reportet  unusquisque  sui  corporis  propria  secundum  quae  egit 
siue  bona  siue  mala. 

QVOD  IPSE  SIT  REX  IN  AETERNVM   REGNATVRVS. 

S*     Apud  Zachariam:  Dicite  filiae  Sion:  eccerex  tuus  uenitis 
tibi  iustus  et  saluans ,  mitis,  sedens  super  asinum  indomitum. 
Item  apud  Esaiam:  Quis  nuntiabit  uobis  locum  illum  aeter- 
num?  ambulans  in  iustitia  et  manus  abstinens  a  muneribus,  gra- 
uans  aures,  ut  non  audiat  iudicium  sanguinis,  et  conprimens 

4  Ps.  81,  8.      5  Matth.  8,  29.      7  lo.  5,  22  sq.      11  II  Cor.  5,  10. 
15  Zach.  9,  9.      17  Es.  33, 14  sq. 

1  uictos  TT'  fortitudine]  uirtute  WLMv       qui. . .  .prouocant  om. 

WLM     irvkA       2  inhabitant  WLMv      in  om.  M      sepulchris]  monu- 
mentis  WLMv      cum]  dum  Bv      e^edieris]  prodiresXilff ,  prodieris  W 
coram  populo  tuo]  in  conspectu  populi  tui  WLMv       3  dum  transgrederis 
A,  in  transeundo  WLMv      deserto]  eremoif,  heremum  WL      LXXXI] 
LXXX  L3I        4  terra  B        disperdes  A,  exterminabis  LMBv,  heredi- 
tabis  W;  cf,  August  ad  K  l.:  Nec  praetereundum,   quod  nonnuUi  codices 
habent:  'quoniam  tu  hereditabis*        omnes  gentes  M       6  tibi  iesu  M 
dei  A,  dauid  WLMBv      quod  B,  qui  W      hoc  LBM^      perdere  AM,  pu- 
nire  WLBv       7  omnem  iudicium  L ,  iudicium  omne  v     8  dedit  filio  B 
9  honorifica*t  A  n  eras      eum  misit  WLMBv      10  item  om.  B      paulus 
apostolus  Ay  paulus  B,  in  epistula  pauli  WLMv         11  secundaj .  II .  J» 
«.  l.  m.  2      ante. .  .repoi-tet  L  s.  l.  m.  2       12  propria  om.  A       egit;  cfr. 
testim.  ni  56      15  zacchariam  A,  zacharian  WM      16  supraJB       17  qui ' 
W      quis  nuntiauit  uobis  quia  ignis  ardet  quis  nuntiauit  LMB  nxsi  quod 
L  nuntiabit  exhtbet  utroque  L         sanctum  aetemum  W        18  iustitiam 
WLM'       19  sanguis  A 


Testim.  II,  28—29.  97 

ocolos  snoB,  ne  uideat  iniustitiam,  hic  Iiabitabit  in  alta  spelanca 
petrae  fortis :  pams  illi  dabitur  et  aqua  eius  fidelis.  regem  cum 
daritate  uidebitis.  Item  apudMalachiam:  Bexmagnussum 
ego,  dicit  Dominus,  et  nomen  meum  inlustre  est  apud  gentes. 

sltem  in  psalmo  secundo:  Egoautem  constitutus  sum  rex 
ab  eo  super  Sion  montem  sanctum  eius  praedicans  praeceptum 
Domini.  Iteminpsalmo  XXI:  Beminiscentur  et  conuertentur 
ad  Dominum  uniuersi  fines  terrae  et  adorabunt  in  conspectu  eius 
omnes  patriae  gentium :  quoniam  Domini  est  regnum  et  ipse  do- 

lominabitur  gentium.  Item  in  psalmo  XXIU:  Tollite  portas, 
piincipes,  uestri  et  eleuamini,  portae  aetemales,  et  introibit 
rex  gloriae.  quis  est  iste  rex  gloriae  ?  Dominus  fortis  et  potens, 
Dominus  potens  in  proelio.  tollite  portas,  principes,  uestri  et 
eleuamini,  portae  aetemales,  et  introibit  rex  gloriae.  quis  est 

isiste  rex  gloriae?  Dominus  uirtutum  ipse  est  rex  gloriae.  Item 
in  psalmo  XLIIII:  Eructauit  cor  meum  uerbumbonum,  dico 
ego  opera  mea  regi.  lingua  mea  calamus  scribae  uelociter  scri- 
bentis.  spedosus  forma  prae  filiis  hominum,  dififusa  est  gratia  in 

3  MaL  1, 14.      5  Ps.  2, 6  sq.      7  Ps.  21,  28  sq.      10  Ps.  23,  7  sq. 
16  Ps.  44,  2  sq. 

1  uideant  B      iniostitia  W     hic  om,  W      habitauit  W,  inhabitauit 
L,  inhabitabit  MBv        3  claritatem  M^       apnd  om,  B      malachian  ilf, 
malachiel  B       4  menm]  magnum  M     5  item  om.  M      6  praedicans  prae- 
ceptnm  dSiA,  adnnntians  imperinm  eins  (ipsias  Lv)  WLMBv      7  XXI] 
XX  r      reminiscentnr  A,  commemorabuntnr  WLMBv      8  deum  W 
oninersae  fines  A,  omnes  termini  WLMBv     eius  A,  tuo  W^  LMBv,  tn  W^ 
9  ipse  om.  WLMB       10  omnium  gentium  WLMBv       tollite]  auferte 
LBv        11  principis  JBTT*        uestri -4TrJ5,  uestrumi,  uestras  Jft? 
elenamini -4Jlf ,  extoUimini  LB,  extollemini  TF        aetemaei      12  glo- 
riae]  claritatis  Lv        istae  W^        gloriae]  claritatis  Lv       potens  et  for- 
tisB        dominus. .  .potens  om,  M        13  potens  AB,   fortis  WLMv 
tollite  AM,  auferte  WLv;  tollite.  ..1,15  iste  rex  gloriae  om.  B         uestri 
AW,    uestrum  L,    uestras  Mv         14  eleuamini  AM,   extollimini  Ia\ 
extoUemini  W       aetertanales  W,  aetemae  L       gloriae]  claritatis  I/o 
quis  e.  i.  r.  gloriae  om,  LM,  s.  l,  m.  2  W  nisi  quod  iste  om.      15  gloriae] 
claritatis  v      deus  B       gloriae]  claritatis  LMv        16  XLIIII]  XLIII L, 
XTTfl  B     emctuabitB     uerbum]  sermonem  Xft?     bonumo»i.J.     17  scri- 
bae]  scriptoris  Zrt?      nelociter]  acute  it?    scribensX      18  speciosus  forma] 
deconu  specie  LMv        prae  filiis]  saper  filios  LMv       diffusa]  diffasa  W^ 
tffasskLMv 

m.  7 


D8  Caecilii  Cypriani 

labiis  tuis ,  propterea  benedixit  te  Deus  in  aetemum.  addngere 
gladium  tuum  circa  femur,  potentissime  specie  et  pulchritudine 
tua,  et  intende  et  prospere  procede  et  regna  propter  ueritatem  et 
mansuetudinem  et  iustitiam.  Item  in  psalmo  V:  Kex  meus  et 
Deusmeus,  quoniam  ad  te  orabo,  Domine,  mane  et  exaudies  ^ 
uocemmeam,  mane  adstabo  tibi  et  uidebo.  Item  in  psalmo 
XCVI:  Dominus  regnauit,  exultet  terra,  laetentur  insulae  multae. 
Item  in  psalmo  XLIIII:  Adstitit  regina  a  dextris  tuis  in  ue- 
stitu  deaurato,  circumamicta  uarietatem.  audi,  filia,  etuide 
^t  inclina  aurem  tuam  et  obliuiscere  populum  tuum  et  domum  i ' 
patris  tui ,  qu(»iam  concupiuit  rex  speciem  tuam ,  quia  ipse  est 
Dominus  Deus  tuus.  Item  in  psalmo  LXXIU:  Deus  autem 
rox  noster  ante  saecula,  operatus  est  salutem  iu  medio  terrae. 
Item  in  euangelio  secundum  Matthaeum:  Et  cum  lesus 
natus  esset  in  Bethleem  ludaeae  in  diebus  Herodis  regis,  eccei^ 
luagi  ab  oriente  uenerunt  Hierosolymam  dicentes:  ubi  est  qui 
natus  est  rexludaeorum?  uidimus  enim  stellam  eius  in  orien- 
tem  et  uenimus  adorare  eum.  Item  secundum  lohannem 
<lixit  lesus:    Regnum   meum  non    est    de  isto  saeculo:  si 

4  Ps.  5,  3  sq.      7  Ps.  96,  1.       8  Ps.  44,  10  sq.        12  Ps.  73,  12. 
i 4  Matth.  2,  1  sq.      19  lo.  18,  36  sq. 

1  tc  ow.  L  aetcrnum]  saccula  WLMc  2  gladium  tuum]  cnseiu 
tuum  WLM,  enjse  tuo  i?  circum  JB,  ad  WLMv  i^pecie  et  (ct  et  B)  pul- 
chritudine  tua  AB,  decori  (decores  M\  decore  M-)  et  speciei  (speei'' 
iriilf*,  species  Jf' )  tuae  (tua  Jl/'^)  WLMv  3  et  prospere  procedc 

JJ,  procede-4,  et  dirige  WLMv  lenitatem  et  ueritatem  WLM  et  man- 
«uetudinem  am.  WML  4  Item  in...Z.  6'  uidebo  mn.  M  V]  Ull 
L  5  mane  (m,A  et  ofn,v  6  adstabo]  adsistamB'ii?  uidebo]  con- 
templabor  te  (te  ow.  L)  LWv  7  XCVI]  ^CIU  A,  LXXXV  LB  lae- 
tentur  J.,  iocundentur  WLMBv  8  adstetit^Z,  adsistitJtf  a  dextris 
tuis]  ad  dexteram  tuam  WLMv  uestitu  deaurato]  ucstc  inaurata 

WLMv  9  circumamicta  A^    circumornata  JB,    amicta  est  WMc^ 

om,  L  uarietatem  W,  uarietate-^Jlfi?,  et  uariata  B,  om,  L  10  po- 
puli  tui  I/v  domus  Lv  11  concupiuitj  desiderauit  WLMv 

12  deus  om,  LMB  LXXIII]  LXXII L  13  saeculum  LMBv  15  csset 
et  W  bethlem  AWL^  bethlehem  B  iudae  WMv  16  hierussolimam 
W,  hierosolima  AL         17  uidemus  TT*  orientem  AWM^ ,   orientc 

LBMH    18  eum]  'iVLxnnWB     item  om.  M       in  euangelio  cataTTilfB 


Testim.  II,  29~aO.  99 

de  isto  saecolo  esset  regnum  meum,  ministri  mei  turbarentur 
ae  traderer  ladaeis:  nunc  autem  reguum  meum  nonest  hinc. 
dLxit  Filatus:  ei-go  rex  es  tu?  responditlesus:  tu  dicis  quoniam 
rex  som:  in  hoc  natus  sum  et  in  hoc  ueni  in  saeculum,  ut 
'  testimonium  dicam  ueritati.  omnis  qui  est  de  ueritate  audit 
aooem  meam. 

QVOD  IPSE  SIT  ET   IVDEX  ET  REX. 

Item  in  psalmo  LXXI:  Deus,  iudicium  tuum  regidaetSO 
iostitiam  tuam  filio  regis  iudicare  populum  tuum  in  tua  iustitia. 

K  Item  in  Apocalypsi:  Et  uidi  caelum  apertimi,  et  ecce  equus 
albas,  et  qui  sedebat  super  eum  uocabatm*  fidelis  et  uerus, 
aequuui  iustumque  iudicat  et  proeliatur:  oculi  autem  eius  erant 
tamquam  flamma  ignis  et  super  caput  eius  diademata  multa  et 
portabat  nomen  scriptum  nemini  alii  nisi  sibi  notum:  et  erat 

15  coopertus  uestem  sparsam  sanguineam  et  dicitur  nomen  eius 
uerbum  Dei:  et  exercitus  qui  sunt  in  caelo  sequebantur  eum  in 
eqais  albis  induti  byssinum  album  mundum,  et  de  ore  eius  exie- 
bat  gladius  acutus ,  ut  ex  eo  percuteret  nationes  quas  ipse  pastu- 
rus  est  in  uirga  ferrea,  et  ipse  calcabit  torcular  uini  irae  Dei 

?•  4.>nmi]>otentis.  habet  etiam  in  ueste  et  in  femore  suo  nomen  scrip- 
tum:  rex  regum  et  dominus  dominorum.  Item  in  euangelio: 
Cam  aenerit  filius  hominis  in  claritate  sua  et  omnes  angeli  cuiu 

8  Ps.  71, 1  sq.      10  Apoc.  19,  11  sq.      22  Matth.  25,  31  sq. 

1  de  aecvlo  esset  L,  esset  de  lioc  mundo  W         2  hinc  non  est  B 
:->  qnoniam  ego  WMB        4  in]  ego  in  v       et]  ego  Oxotu        5  dicam; 
perhibcam  v         ueritatis  LB  7  et  post  sit  ow.  MBv  8  LXXIJ 

LXX  X  da  regi  B        9  tua  ofn.  LMv ,  tuam  W       iustitiam  W 

10  aequus  W         12  iustum  quae  AWL        iudicans  WB ;  cfr,  teatim. 
113        proeliator  J?^<       14  est  nemini  TT^        15  ueste  JB       sparsamj 
sulspersam  v,  conspersa  B        sauguine  WLMBv        17  aequis  AL 
t.t  induti  LM       mundum  otn,  A       album  im,  L       eius  Wm,  2in  mar- 
yine      exibat  r      18  utrimque  (exutrimque  B,  ex  utraque  partc  M)  acutu^ 

^'J/jBr        ]iercuteros  A        qua  W\  quas ferrea  om,  B        pascituru? 

Mt  19  est]  et  A,  esset  M  calcauit  MB  torcolar  W  20  et  iam 
W  uestitu  M  faemore  A  21  regnum  W  dominorum]  dominan- 
tiam  MBc        22  et  onu  TT. 

7* 


100  Caecilii  Cjpriani 

eo ,  tonc  sedebit  in  ihrono  claritatis  soae  et  coUigentur  ante  eum 
omnes  gentes:  et  segregabit  illos  ab  innicem,  qaemadmodum 
pastor  segregat  oues  ab  haedis,  et  statuet  oues  a  dextera  sua,  haedos 
autem  a  sinistra.  tunc  dicet  rex  eis  qui  a  dextera  sua  sunt:  uenitOy 
benedicti  patris  mei,  percipite  quod  uobis  paratum  est  regnum  5 
ab  origine  mundi :  esuriui  enim  et  dedistis  mihi  manducare,  sitiui 
et  potastis  me,  hospes  fui  et  abduxistis  me,  nudus  ettexistis 
me,  infirmatus  sum  et  uisitastis  me,  in  carcere  fui  et  uemstis  ad 
me.  tunc  respondebunt  ei  iusti  dicentes:  Domine,  quando  te  ui- 
dimus  esurientem  et  pauimus,  sitientem  et  potauimus?  quando  10 
te  uidimus  hospitem  et  abduximus,  nudum  et  uestiuimus?  quando 
autem  te  uidimus  infirmari  aut  in  carcere  et  uenimus  ad  te?  et 
respondens  rex  dicet  eis:  amen  dico  uobis,  quamdiu  fecistis  uni 
horum  ex  fratribus  meis  minimis,  mihi  fedstis.  tunc  dicet  illis 
qui  a  sinistra  sunt:  discectite  a  me,  maledicti,  m  ignem  aeter- 15 
num  quem  parauit  pater  meus  diabolo  et  angelis  eius.  esuriui 
enim  et  non  dedistis  mihi  manducare,  sitiui  et  non  potastis  me, 
'hospes  fui  et  non  abduxistis  me,  nudus  et  non  uestistis  me,  in- 
firmus  et  in  carcere  et  non  uenistis  ad  me.  tunc  respondebunt 
et  ipsi  dicentes:  Domine,  quando  te  uidimus  esurientem  autso 
sitientem  aut  hospitem  aut  nudum  aut  infirmum  aut  in  car- 
cere  et  non  ministrauimus  tibi?  et  respondebit  illis:  amen  dico 

1  tnnc  Wsed  t  et  c  ex  carr,  2  Begregauit  L         3  et  oni.  L 

a  ^,  ad  WLMBv         dexteram  suam  WMBv       4  ad  sinistram  (senc- 
stram  A)  AWMBv        dicit  WB  a  AL,  ad  WMBv         dexteram 

snam  WMB,  dezteram  eins  v        simt]  emnt  Mv         5  regnom]  am,  M^ 
po8t  percipite  ponit  Wv         6  esnri  AW^  7  abdniistis]  addnxiatis 

Mv        me  09».  AL         nndns  et  tez.  me  om.  M         8  me  am.  AL 
infirmns  (snm  om,)  v       carcerem  A       9  ei]  et  ABM\  expimxit  M^ 
10  et. . . sitientem  om,  A      pntabimus  A      qnando  antem  WMBv      11  ho- 
spitem  .,,l.l2tQ  nidimns  om,  W     addnximns  Mv     nestituimns  A     qnando 
.  .nidimns  om.M      12  infirmnm  v,  infirmari  et  uisitanimnsTOfB       aut] 
et  WLB,  om,  M       carcerem  A  W      innenimus  W      13  respondet  M 
etdicet  M  sed  et  8,  l,  m.  2,  dicit  AW      amen  amen  B      14  eorum  B 
dicit  WB      eis  M       15  a]  ad  AWLMB      sinistram  TTM* ,  sinistram 
snam  M,  sinistram  eins  v       sunt]  erunt  v,  om,  LB       16  praeparanit  L 
sed  prae  exp,  m,  2      eins]  eis  B      18  adduxiBtis  Mv      19  carcerem  A 
nenistis  ad]  nisitastis  Lv         20  aut  sitientem  om,  B         21  carcerem 
ABM^      22  ministranimns  tibi  A,   uisitanimus  te  WLMB        respon- 
det  M,  respondit  B       illis  rex  W 


TeBtim- n,30  — m.  101 

iiobis,  qnamdiu  non  fecistis  imi  ex  minimis  his,  neque  mihi 
fecistis.  et  ibnnt  isti  in  ignem  aetemum,  iusti  autem  in  uitam 
aetemam. 


LIBER  TERTIVS. 

CYPRIANVS  QVIRINO  PILIO  SALVTEM. 

Pro  fide  ac  deuotione  tua,  quam  Domino  Deo  exhibes,  fili  ca- 
rissiine,  petisti,  ut  ad  instruendum  te  excerperem  de  scripturis 
sanctis  quaedam  capitula  ad  religiosam  sectae  nostrae  disciplinam 
pertinentia,  lectionis  diuinae  succinctam  diligentiam  quaerens, 

'^  ut  animus  Deo  deditus  non  longis  aut  multis  librorum  uolumini- 
bus  fatigetur,  sed  eruditus  breuiario  praeceptorum  caelestium 
habeat  ad  fouendam  memoriam  suam  salubre  et  grande  conpen- 
dium.  et  quia  tibi  plenum  dilectionis  obsequium  debeo,  feci 
quod  petisti,  ut  laborarem  semel,  ne  tu  semper  laborares.  quan- 

litum  potuit  itaque  mediocritas  nostra  conplecti,  coUecta  sunt  a 
me  qnaedam  praecepta  dominica  et  magisteria  diuina  quae  esse 
et  fadlia  et  utilia  legentibus  possint,  dum  in  breuiarium  pauca 
digesta  et  uelociter  perleguntur  et  frequenter  iterantur.  opto  te, 
fili  carissime,  semper  bene  ualere. 

1  hls]  ifltis  A       2  abibnnt  LMBv       isti]  hi  B       ignem  aeterniiin 
A,  ambnstionem  aetemam  WLMBv  ad  Quirinam  de  sacramento 

chnati  explidt  liber  11  incipit  liber  III  A^  ad  Quirinum  liber  11  explicit  Wj 
ad  QainnQm  libor  II  de  sacramento  ezp,  incip.  ad  oundem  liber  III.  bre- 
uiarii  de  capitulis  mandatorum  dei  ad  christianae  religionis  disciplinam 
pertinentibns  incip.  cpla  XIUI  B,  Caecili  Cipriani  ad  Quirinum  liber  II 
exp  incip  ad  enndem  excerpta  capitulorum  numero  LXX  M,  incipit  liber 
teitios  L 

5  qnirino]  cjrrino  V       7  exercerperem  L       9  succintam  A^      12  fo- 
uendom  B        13  feci  ex  fecisti  L        17  et  (anie  facilia)  am,  WMBv 
legentlbus]  gentibus  B        18  leguntur  B        19  fili  om.  TF       kmi  B 
exp  epistola  indp  cap  CXX  B 


102  Oaecilii  Cypriani 


C  A  P  IT  V  L  A. 


I.  De  bono  operis  et  misericordiae. 
II.  In  opere  et  eleemosynis,  etiamsi  per  mediocritatem 

minus  fiat,  ipsam  nolnntatem  satis  esse. 
III.  Agapem  et  dilectionem  fratemam  religiose  et  fir-  r, 

miter  exercendam. 
IIII.  In  nuUo  gloriandum,  quando  nostrum  nihil  sit. 
V.  Humilitatem  et  quietem  in  omnibus  tenendam. 
YL  Bonos  quosque  et  iustos  plus  laborare  sed  tolerare 

debere,  quia  probantur.  lo 

VII.  Non  contristandum  Spiritum  sanctum  quem  acce- 

pimus. 
VIII.  Iracundiam  uincendam  esse ,  ne  cogat  delinquere. 
Vini.  Inuicem  se  fratres  sustinere  debere. 

X.  In  Deum  solum  fidendum  et  in  ipso  gloriandum.      i:> 

XI.  Eum  qui  fidem  consecutus  est  exposito  priore  ho- 
mine  caelestia  tantum  et  spiritalia  cogitare  debere 
nec  adteudere  ad  saeculum,  cui  iam  renuntiauit. 

Xn.  Non  iurandum. 

Xin.  Non  maledicendum.  su 

XIIII.  Numquam  mussitandum,    sed  circa  omnia  quae 
accidunt  benedicendum  Deum. 
XV  Ad  hoc  temptari  homines  a  Deo,  ut  explorentur. 
XVI.  De  bono  martyrii. 
XVU.  Minora  esse  quae  in  saeculo  patimur  quam  sit  prae-  »& 

mium  quod  promissum  est. 
XVIII.  Dilectioni  Dei  et  Christi  nihil  praeponendum. 
XVnil.  Voluntati  non  nostrae  sed  Dei  obtemperandum. 
XX.  Fundamentum  et  firmamentum  spei  et  fidei  esse 
timoram. 

3  aelemosynis^TF,  elemosinJsXilf     5  agapenJB      6  ezercenda  TF* 
7  innllo-4.       sint  W       8  et  om.  W       9  quoque  AW^M      sed  tolerare 
om.  W        10  deberem  TT*        13  ne]  non  X,  ut  non  B         15  deo  B 
glorificandum  A  16  expositio  B         18  renuntiauimus  WLMB 

21  numq.  mussit.  om,  W      circa]  ad  F      22  accedunt^,  accidant  L 
benecendum  W     23  dno  TT       a  deo  homines  L      ut  om.  W      eiploren- 
tur  -4;  cfr,  h,  L  c.  15,  probentur  WLMBv       27  et]  acTT      perperonen- 
dum  W  (u  corr,  m,  2)      28  uoluntate  dei  non  nostrae  A 


Testim.  III.  capitula.  103 

XXI.  Non  temere  de  altero  iudicanduiD. 
XXII.  Accepta  iniuria  remittendum  et  ignoscendum. 
XXni.  Yicem  malis  non  reddendam. 
XXnn.  Non  posse  ad  patrem  ueniri  nisi  per  Christum. 
XXY.  Ad  reguum  Dei,  nisi  baptizatus  et  renatus  quis 
fuerit,  peruenire  non  posse. 
XXVI.  Parum  esse   baptizari  et  eucharistiam  accipere, 

nisi  quis  factis  et  opere  proficiat. 
XXVII.  Baptizatum  quoqne  gratiam  perdere  quam  conse- 

cutus  sit,  nisi  innocentiam  seruet. 
XXVni.  Non  posse  in  ecclesia  remitti  ei  qui  in  Deum  deli- 

querit. 
XXynil.  De  odio  nominis  ante  praedictum. 

XXX.  Quod  quis  Deo  uouerit  cito  reddendum. 
XXXI.  Eum  qui  non  crediderit  iam  iudicatum  esse. 
XX  XII.  De  bono  uirginitatis  et  continentiae. 
XXXni.  Nihil  patrem  iudicare  sed  filium  et  patrem  ab  eo 

non  honorificari,  a  quo  non  honorificetur  filius. 
XXXini.  Fideleln  gentiliter  uiuere  non  oportere. 

XXXV.  Deum  ad  hoc  patientem  esse,  ut  nos  paeniteat  pec- 
cati  nostri  et  reformemur. 

XXXVI.  Mulierem  omari  saeculariter  non  debere. 
XXXVII.  Fidelem  non  oportere  ob  alia  delicta  nisi  ob  nomeu 

solum  puniri. 
XXXVnL  Seruum  Dei  innocentem  esse  debere ,  ne  incidat  in 

paenam  saecularem. 
XXXVnil.  Datum  nobis  esse  exemplum  uiuendi  in  Ghristo. 
XL.  Non  iactanter  nec  tumultuose  operandum. 
XLI.  Inepte  et  scurriliter  non  loquendum. 

1  timere  AW  2  dimittendum  A,  praetermittendum  V  3  redden- 
dam]  refetendam -4  FXB  4  uenire  WLMBj  perueniri  v  5  et  quisi,  qui 
Jf "  7  eucharisteamui  8  opera^i,  operibus  JB  11  eclesiam  W  ei]  et 
W8.l,m,2  dno  WM,  deo  B  delinquerit  W  13  ante  praedictumj  at 
ieira  edictum  W  14  quis]  quia  W  17  patre  B  iudicari  W  patre 
W^  18  honorificatur  JB,  honorificaetnr  W  19  gent.  uiuere]  gentili- 
neie  W  oportere]  debere  W  20  peccatis  nostris  B  22  secularitcr 
Qraari  W  23  oporteie]  debere  W  delecta^iTr^  nisi]  sed  B  24  pu- 
loii]  oocidi  V  25  innocente  W  incedat  A  26  poenam  Wsed  am  8,  h 
nL^     27  esse  om.  W     christum  B     28  tumultuse  W     29  8cur«iliter  L 


104  Caecilii  Cypriani 

XLII.  Fidem  in  totum  prodesse  et  tantam  nos  posse  qoan- 

tom  credimus. 
XLIII.  Posse  eum  statim  consequi  qui  uere  crediderit. 
XLIIII.  Fideles  inter  se  disceptantes  non  debere  gentilem 
iudicem  experiri.  ^ 

XLY.  Spem  futurorum  esse  et  ideo  fidem  drca  ea  quae 

promissa  sunt  patientem  esse  debere. 
XLVI.  Mulierem  in  ecclesia  tacere  debere. 
XLVII.  Delicto  et  merito  nostro  fieri,    ut  laboremus  nec 

Dei  opem  in  onmibus  sentiamus.  lo 

XLYIII.  Non  faenerandum. 
XLVniL  Inimicos  quoque  diligendos. 

L.  Sacramentum  fidei  non  esse  profanandum. 
LI.  Quod  nemo  in  opere  suo  extolli  debeat. 
LII.  Credendi  uel  non  credendi  libertatem  in  arbitrioi^ 

positam. 
Lin.  Dei  arcana  perspici  non  posse  et  idcirco  fidem  no- 

stram  simplicem  esse  debere. 
LIUI.  Neminem  sine  sorde  et  sine  peccato  esse. 
LV.  Non  hominibus  sed  Deo  placendum.  20 

LVI.  Deum  nihil  latere  ex  his  quae  geruntur. 
LVn.  Fidelem  emendari  et  reseruari. 
LVIII.  Neminem  contristari  morte  debere,  cum  sit  in  ui- 
uendo  labor  et  periculum,  in  moriendo  pax  et  resur- 
gendi  securitas.  S5 

LVini.  De  idolis  quae  gentiles  deos  putant. 

LX.  Ciborum  nimiam  concupiscentiam  non  adpetendam. 
LXI.  Possidendi  concupiscentiam  et  pecuniam  non  ad- 

petendam. 
LXII.  Matrimonium  cum  gentilibus  non  iungendum.        3(> 
LXni.  Grauius  delictum  esse  fomicationis. 


,1  iide  B     in  om.  AWLB      prodeesse  A       nos]  non  L       6  fidelem 
W      eam  quae  i,  eaq.  A       8  deberem  W       9  non  uene  dilecto  T^''. 
delicto  TT*       14  operae  W       17  archana  LBM^       idcirco]  ideo  M 
19  esse  et  si  peccato  W       21  gerentur  J5,  gerantnr  M^      22  fidele»  3f 
m  eroB,      23  nemini  B     mortem  WB      nidendo  M^      24  in  om.  TT 
resurgendo  X'        26  putent  L       30  cum  gentibus  WB,  gentibus  A 
**«iungenclum  M  (con  eraaum)      31  grauemTT,  graue  Bv     fomicationem  W 


Testim.  ni.  capitala.  105 

LXnn.  Qnae  sint  camalia  quae  mortem  pariant  et  quae 
spiritalia  qoae  ad  uitam  dncant. 
LXY.  Omnia  delicta  in  baptismo  deponi. 
LXYI.  Disciplinam  Dei  in  ecclesiasticis  praeceptis  obser- 

uandam. 
Layjli.  Praedictum  quod  disciplinam  sanam  aspematuri 


LXYin.  Becedendum  ab  eo  qui  inordinate  et  contra  disci- 

plinam  uiuat. 
LXYini.  Non  in  sapientia  mundi  nec  in  eloquentia  esse 
r^um  Dei  sed  in  fide  crucis  et  uirtute  conuer- 
sationis. 
LXX.  Parentibus  obsequendum. 

LXXI.  Patres  quoque  asperos  esse  circa  filios  non  oportere. 
LXXn.  Semos,  cum  crediderint,  plus  dominis  camalibus 
semire  debere. 
LXXni.  Item  dominos  mitiores  esse  debere. 
LXXnn.  Yiduas  probatas  quasque  honorandas. 
LXXY.  Suorum  et  maxime  fidelium  curam  plus  unum- 

quemque  habere  debere. 
LXXYI.  Maiorem  natu  non  temere  accusandum. 
LXXYTI.  Peccantem  publice  obiurgandum. 
LXXYIII.  Cum  haereticis  non  loquendum. 
LXXVnil.  Innocentem  fidenter  petere  et  inpetrare. 

LXXX.  Nihil  licere  diabolo  in  hominem,  nisi  Deus  per- 

miserit. 
LXXXI.  Mercedem  mercennario  cito  reddendam. 
LXXXn.  Non  augurandum. 
LXXXin.  Cirrum  non  habendum. 
LXXXira.  Non  uellendum. 


2  dncant  L  8  et  om.  W  9  uiuant  W  10  iiisipientia-4  in  (awte 
eloq.)  im,  M  14  esse  om.  L  circa  filios  asperos  esse  A  oportet  AIad 
15  LXXn]  LXXm  W  17  LXXIII.  . . .  debere  om.  W  item  om.  B 
18  qnas  W  19  LXXV]  LXX  W  20  debere  habere  AW  22  peccan- 
dnm  W  24  innocentiam  LMBW^Vj  innocentia  TT*  inpetrare]  interpre- 
tare  TF  25  diaboli.4  homineTFJtfB  27  mercennarii  A  28  oigoran- 
dmn  Ay  a^^ndnm  TT^  ang^iandum  B  29  circom  A  non  A  WVLB, 
in  capite  non  Mv     «30  nallendnm  A 


106  Caecilii  Cypriani 

LXXXV.  Siirgendum,  cnm  episcopns  ant  presbyter  neniat. 
LXXXYI.  Schisma  non  faciendnm,  etiamsi  in  nna  fide  et  in 

eadem  traditione  permaneat  qni  recedit. 
LXXXYIL  Fideles  simplices  cnm  pmdentia  esse  debere. 
LXXXVin.  Fratrem  non  circomueniendnm.  * 

LXXXVIIIL  Snbito  nenire  finem  mnndi. 

XC.  Vxorem  a  niro  non  recedere  ant,  si  recesserit ,  in- 

nnptam  manere. 
XCI.  Tantum  unnmqnemqne  temptari  qnantnm  potest 
sustinere.  »o 

XCIL  Non  qnicqnid  licet  esse  fadendnm. 
XCin.  Praedictnm  quod  haereses  futurae  essent. 
XCIIII.  Cum  timore  et  cum  honore  encharistiam  acci- 
piendam. 
XCV.  Bonis  conniuendnm,  malos  antem  nitandos.  i» 

XCVI.  Factis,  non  nerbis  operandum. 
XCVn.  Ad  fidem  et  ad  consecutionem  properandnm  esse. 
XCVIII.  Catechumenum  peccare  iam  non  debere. 
XCVini.  Indicium  secundum  tempora  fntnrum  nel  aeqni- 
tatis  ante  legem  nel  legis  post  Moysen.  20 

C.  Gratiam  Dei  gratuitam  esse  debere. 
CI.  Spiritnm  sanctum  in  igne  frequenter  appamisse. 
Cn.  Correptionem  bonos  qnosque  libenter  audire  debere. 
Cin.  A  mnltiloquentia  temperandnm. 
CIIII.  Non  mentiendnm.  ss 

CV.  Freqnenter  emendandos  qui  delinquunt  in  dome- 

stico  ministerio. 
CVI.  Ininria  accepta  patientiam  tenendam  et  ultionem 
Deo  relinquendam. 

1  episcopis  3f  *  presbier*»  If  (is  eraram)  2  scisma  ATT,  scismatha 
M  3  eandem  A  recedit]  credit  W  5  frater  W  drciunneniun- 
dumX  6  fineA  7  inaptam^*  9  temptare  TTilf'  12  heresis 
LBMy  heres  A  18  cnm  (ante  faonore)  om,  MBv  encharistia  aocipiendam 
W  15  conmnendum  AWVLMB,  conneniendam  v  17  et  ad  LM 
et  consecntionem  et  A  esse  om,  M  18  catecnminnm  A,  cathecnminam 
L,  catfaicnminom  W  iam  otn.M  19  tempore  W^  nel  om.  v  aeqoi- 
tate  W  21  C]om,M  gratuita  W  22  ignii,  ignem  TT*  freqaen- 
tem  A  25  metiendnm  L  27  myniBterio  ex  mjsterio  L  28  rninriam 
acceptam  WM^      «Mpatientiam  M  (per  eragum) 


Testim.  III.  capitula,  107 

CVII.  Non  detrahendum. 
CVni.  Non  esse  proiimo  insidiandum. 
CVini.  Infirmos  uisitandos. 

CX:  Susurrones  maledictos  esse. 
CXI.  Sacrificia  malorum  acceptabilia  non  esse. 
CXII.  Grauius  iudicari  de  his  qui  in  saeculo  plus  habue- 

rint  potestatis. 
CXni.  Viduam  et  pupillos  protegi  oportere. 
CXini.  Dum  in  came  est  quis,  exomologesim  facere  debere. 
CXV.  Adulationem  pemiciosam  esse. 
CXVI.  Plus  ab  eo  diUgiDeum,  cui  in  baptismo  plura  pec- 
cata  dimittimtur. 
CXVn.  Fortem  congressicmem  esse  aduersus  diabolum  et 
ideo  fortiter  nos  stare  debere,  ut  possimus  uincere. 
CXVIII.  De  antichristo  quod  in  homine  ueniat. 
CXVnil.  Graue  fuisse  iugum  legis  quod  a  nobis  abiectum 
est  et  leue  esse  iugum  Domini  quod  a  nobis  sus- 
ceptum  est. 
CXX.  Orationibus  insistendum. 

1  detrahendam  A  2  infidiandum^  4  Bnsnrrones  et  bilinguesil 
5  acceptanilia  deo  ^  6  iudicarc  M  dehisaecnlo  A  8  uidaas  v 
pusiUos  A  oporterot  W  9  cura  B  est]  esset  B  exhomologesin 
LM,  exolomoge^in  A  10  adolationem  AL  11  ab  eo]  a  dd  ex  adeo  A 
m.  2  12  dimittantar  TT  ISanchristo^  hominemitf'*^  excerpta 
capitola  Bome  expliclunt  incipit  liber  III  Wj  Caecili  Gypriani  ad  Quirinnm 
excerpta  capitulorum  libri  secundi  explicit  incipit  ad  Quirinum  liber  tertius 
"  AXHM  "  M,  exp,  cap.  incip  liber  III  B,  incipit  liber  tertius  ad  Qui- 
rinum  L 


106  Caecilii  Cypriani 

LXXXV.  Siirgendum,  cum  episcopus  aut  presbyter  ueniat. 
LXXXYI.  Schisma  non  fociendum,  etiamsi  in  una  fide  et  in 

eadem  traditione  permaneat  qui  recedit. 
LXXXVII.  Fideles  simplices  cum  prudentia  esse  debere. 
LXXXVIII.  Fratrem  non  circumueniendum.  * 

LXXXVIIII.  Subito  uenire  finem  mundi. 

XC.  Vxorem  a  uiro  non  recedere  aut,  si  recesserit ,  in- 

nuptam  manere. 
XCI.  Tantum  unumquemque  temptari  quantum  potest 
sustinere.  »o 

XCII.  Non  quicquid  licet  esse  fadendum. 
XCin.  Praedictum  quod  haereses  futurae  essent. 
XCIIII.  Cum  timore  et  cum  honore  eucharistiam  acci- 
piendam. 
XCV.  Bonis  conuiuendum,  malos  autem  uitandos.  i» 

XCVI.  Factis,  non  uerbis  operandum. 
XCVn.  Ad  fidem  et  ad  consecutionem  properandum  esse. 
XCVIII.  Catechumenum  peccare  iam  non  debere. 
XCVini.  ludicium  secundum  tempora  futurum  uel  aequi- 
tatis  ante  legem  uel  legis  post  Moysen.  so 

C.  Gratiam  Dei  gratuitam  esse  debere. 
CI.  Spiritum  sanctum  in  igne  frequenter  apparuisse. 
CII.  Correptionem  bonos  quosque  libenter  audire  debere. 
Cin.  A  multiloquentia  temperandum. 
CIIII.  Non  mentiendum.  « 

CV.  Frequenter  emendandos  qui  delinquunt  in  dome- 

stico  ministerio. 
CVI.  Iniuria  accepta  patientiam  tenendam  et  ultionem 
Deo  relinquendam. 

1  episcopis  3f  *  -preahier^  M  {\b  erasum)  2  scisma  ATT,  scismatha 
M  3  eandem  A  recedit]  credit  W  5  frater  W  drcumneniun- 
dnmX  6  fine^  7  innptam^^  9  temptare  TTJIf'  12  faoresis 
LBMy  faeres^  13  cnm  {ante  faonore)  om,  MBv  encfaaristia  accipiendam  . 
W  15  conninendum  AWVLMB,  conueniendum  t>  17  et  ad  LM 
et  consecntionem  et  A  esse  om,  M  18  catecuminum  A,  cathecxmunum 
Ly  catfaicnminum  W  iam  om.M  19  tempore  W^  nel  om.  v  aequi- 
tate  W  21  C]  om.  If  gratnita  TT  22  ignii,  ignem  TT»  frequen- 
tem  A  25  metiendum  L  27  mynisterio  ex  mysterio  L  28  ininriam 
acceptam  WM^      ♦♦«patientiam  M  (per  erasum) 


Testim.  III,  capitula.  107 

CVII.  NoDi  detrahendum. 
CVni.  Non  esse  proximo  insidiandum. 
CVini.  Infirmos  nisitandos. 

CXT.  Susnrrones  maledictos  esse. 
CXI.  Sacrificia  malorum  acceptabilia  non  esse. 
CXn.  Orauius  iudicari  de  his  qui  in  saeculo  plus  habue- 

rint  potestatis. 
CXIII.  Viduam  et  pupiUos  protegi  oportere. 
CXIin.  Dum  in  came  est  quis,  exomologesim  facere  debere. 
CXV.  Adulationem  pemiciosam  esse. 
CXVI.  Plus  ab  eo  diligiDeum,  cui  in  baptismo  plura  pec- 
cata  dimittuntur. 
CXVn.  Fortem  congressiwiem  esse  aduersus  diabolum  et 
ideo  fortiter  nos  stare  debere,  ut  possimus  uincere. 
CXVIII.  De  antichristo  quod  in  homine  ueniat. 
CXYIIII.  Graue  fuisse  iugum  legis  quod  a  nobis  abiectmn 
est  et  leue  esse  iugum  Domini  quod  a  nobis  sus- 
ceptum  est. 
CXX.  Orationibus  insistendum. 

1  detrahendam  J.  2  infidiandum^  4  snsurrones  et  bilingues  ^ 
5  acceptanilia  deo  A  6  iudicare  M  dehisaeculo  A  8  uiduas  v 
pnsillos  A  oporteret  W  9  cum  B  est]  esset  B  exhomologesin 
LM,  exolomoge^in  A  10  adolationem  AL  11  ab  eo]  a  dd  ex  adeo  A 
m.  2  12  dimittantar  TT  Idanchristo^  hominemAfiB  excerpta 
capitola  Bome  expliciunt  incipit  liber  lU  TT,  Caecili  Gypriani  ad  Quirinura 
exeerpta  capitulorum  libri  secundi  explicit  incipit  adQuirinum  liber  tertius 
-  AXHM  -  M,  exp.  cap.  incip  liber  III  B,  incipit  liber  tertius  ad  Qui- 
rinum  L 


108  Caecilii  Cjpriani 

De  BOKO  OPERIS  ET  MI8ERICORDIAE. 

I  Apud  Esaiam:  Exclamain  fortitadine  et  noli  parcere,  sicut 
tnba  eiaita  nocem  tnam,  adnnntia  plebi  meae  peccata  ipsomm 
et  domui  lacob  fadnora  eomm.  me  de  die  in  diem  qnaemnt  et 
cognoscere  nias  meas  concnpiscnnt ,  qnasi  plebs  qnae  institiam  5 
fecerit  et  indidnm  Dei  non  desemerit.  postnlant  a  me  nunc  iudi- 
cium  instum  et  adpropinquare  Deo  concnpiscnnt  dicentes:  quid 
quia  ieiunauimus,  et  non  uidisti,  humiliauimus  animas  nostras, 
et  non  cognouisti?  in  diebus  enim  ieiunii  inueniuntur  uoluntates 
uestrae.  aut  enim  snbiectos  nobis  conpungitis  aut  ad  iudida  et  10 
lites  ieiunatis  aut  proximos  caeditis  pugnis.  nt  quid  mihi  ieiuna- 
tis,  ut  hodie  audiatur  uox  uestra  in  clamore?  non  hoc  ieiu- 
nium  quod  ego  elegi  et  diem  humiliare  hominem  animam  suam. 
tametsi  contorseris  quasi  circulum  collum  tuum  et  saccum  et 
dnerem  substraneris,  nec  sic  uocabis  ieiuninm  acceptum.  nonis 
tale  ieiunium  elegi,  dicit  Dominus:  sed  solne  omnem  nodum 
iniustitiae,  resolue  suffocationes  inpotentium  conmerciorum,  di- 
mitte  quassatos  in  requiem  et  omnem  consignationem  iniustam 
dissipa.  frange  esurienti  panem  tuum  et  egenos  sine  tecto  induc 
in  domum  tuam.  si  uideris  nudum,  uesti  et  domesticos  seminis^o 
tui  non  despicies.  tunc  erumpet  temporanenm  Inmen  tuum  et 
uestimenta  tua  cito  orientur.  et  praeibit  ante  te  iustitia  et  cla- 
ritas  Dei  circumdabit  te.  tunc  eiclamabis ,  et  Deus  exaudiet  te. 
dum  adhuc  loqueris,  didt:  ecce  adsunu  Item  in  lob:  Conser- 

2  Es.  58,  1  sq.      24  lob.  29, 12  et  13.  15  et  16. 

2  exclama  inqnit  WMBv      3  exalta  W  s.  l  m.  U      et  annantia  B 
4  de  die  in  diem]  die  de  die  X       5  cnpiant  B      6  et  om.  A      desernerit] 
dereliqnerit  B        a  me  JJtf',  me  WLBM^v         8  uidisti]  andisti  A 
9  enim  om.  W     ieinnii  nestri  W      uolnptates  WM     10  snbiectos]  snb- 
ditos  B      snbpnngitis  WLMBv       sdexAMm.  2       11  ceditis  AM 
pngnns  A      13  qnod  om,  Mv      et  (in  W)  diem  hnmiliare  bominem  AWLB, 
nisi  hxmiiliet  homo  Mv;  cf.  LXX      14  tametsi  ALBy  nam  et  si  TT,  et  si 
Mv      15  substraneris  tibi  A      sic  eos  si  TT     uocabit'  W,  uocabitur  MBv 
16  elegi]  accepi  W     omne  WL      17  in  potentiam  A      19  tectu  AW 
21  dispideB  AWL;  cfr.  h,  l  cap,  75      erumpent  L'      temporanum-AZr 
2S  £^A      24  ^cet LMBv      item  A,  de  hoc  ipso  WLMB;  tcUes  discre- 
pcmtuis  posthiic  omisi      in  A,  apud  WLMBv 


TeBtim.  m,  1.  109 

naai  egennm  de  mana  potentis  et  pnpillo  cni  non  erat  adintor 
anxiliatns  snm.  os  nidnae  benedixit  me ,  cnm  essem  ocnlns  cae- 
eomm ,  pes  qnoqne  clodomm  ego  essem  et  innalidomm  pater. 
Item  in  Tobia:    Et  dixi  Tobiae  filio  meo:   nade  et  addnc 

s  qnemcumqne  panperem  inneneris  ei  fratribns  nostris ,  qni  tamen 
in  mente  habeat  Denm  ei  toto  corde  sno.  bnnc  addnc  et  mandn- 
cabit  pariter  menm  prandinm  hoc:  ecce  snstineo  te,  fili,  donec 
nenias.  Item  illic:  Omnibns  diebns  nitae  tnae,  fili,  Denm  in 
mente  habeto  et  noli  praeterire  praecepta  eins.  institiam  fac  om- 

lonibus  diebns  nitae  tuae  et  noli  ambnlare  niam  iniqnitatis:  qnoni- 
am  agente  te  ei  neritate  erit  respectns  opemm  tnornm.  ei  snb- 
stantia  tna  fac  eleemosynam  et  noli  anertere  faciem  tnam  ab  nllo 
paupere.  ita  fiet ,  nt  nec  a  te  anertatnr  facies  Dei.  qnomodo  ha- 
bueris,  fili,  sic  fac:  si  tibi  fnerit  copiosa  snbstantia,  plns  ei  illa 

wfiac  eleemosynam:  si  exignnm  habneris,  ei  hoc  ipso  exigno  com- 
munica.  et  ne  timneris,  cnm  facis  eleemosynam:  praemimn  bo- 
nnm  repones  tibi  in  diem  necessitatis :  qnoniam  eleemosyna  a 
morte  liberat  et  non  patitnr  ire  in  tenebras.  mnnns  bonnm 
est  eleemosyna  omnibns  qni  facinnt  eam  coram  snmmo  Deo. 

^ltem  in  Sapientia  Salomonis:  Qnipanperam  miseretnr, 
Deo  faenerat.  Item  illic:  Qni  dat  pauperibus,  non  egebit:  qni 
antem  anertit  ocnlum  sunm,  in  magna  inopia  erit.  Item  illic: 
Eleemosynis  et  fide  peccata  purgantur.  Item  illic:  Si  esurit 
inimicus  tuus,  ciba  illnm:  si  sitit,  potum  da  illi.   hoc  enim  fa- 

4  Tob.  2,  2.      8  Tob.  4,  5  sq.      20  Prou.  19,  17.      21  Prou.  28,  27. 
23  ProY.  16,  6.      23  Prou.  25,  21  sq. 

2  sum  om.  WB      os]  hos  TT' ,  om.  -4       uidiae  TT»        oculos  A  FF' 
caecarum^      3  et  inu.  pater  ow.  B     4  apudtobiamTTXilfB     dixMB 
tobias  Jf       adduc]  adhuc  L       5  quem  W       6  babeat  A,  habet  WMB, 
habent  L    ej.(m.  A      et]  ut  5     manducet  B       7  meum]  mecum  LB 
te]  et  ^       9  habe  WLMv      preterire  W  8,  l  m.  2       10  noli]  non  A 
11  ei  ueritate  ex  ueritate  A      12  elemosinas  B      tuam  om.  Lv      13  necj 
ne*  W      et  habueris  AL      14  fili  om.  A     15  si  enim  M     hoc  om,  A 
communia^'      17  reponisTTiJBi?      18  irae^TT*      20  apud  solomonem 
in  paroemiis  WMB       paupero  PT,  pauperem  L       misetur  A^        21  dni 
AL       nonaegebit^,  numquam  mdigebit  WLMBv       22  auertetJ. 
axaaa  om,  WB      magna  inopia  A ,  multa  penuria  WLMBv      23  peccata] 
delicta  MB       esurierit  WBv       24  cibae  M,  pasce  B,  pasces  L       illum] 
ejasiLMBv      et  si  WLBv,  sed  in  W  si  8.  l  m.  2      sitierit  WLMBv 
potom  da  illi  ^,  pota  eum  TT,  potabis  eum  LMBv 


110  Caccilii  Cypriani 

ciens  carbones  ignis  superfundes  capiti  eius.  Item  illic:  Sicut 
aqua  eitinguet  ignem,  sic  eleemosyna  eitinguet  peccatum.  Item 
in  Prouerbiis:  Nedixeris:  uade  et  reuertere,  cras  ego  dabo, 
cum  possis  statim  bene  facere.  non  enim  scis  quid  contingat 
sequenti  die.  Item  illic:  Qui  obturat  aurem  ne  audiat  inbe-  5 
cillum ,  et  ipse  inuocabit  Deum  et  non  erit  qui  eiaudiat  eum. 
Item  illic:  Qui  conuersatur  sine  uituperatione  in  iustitia,  bea- 
tosfilios  relinquet.  Item  in  Ecclesiastico:  Fili.,  si  habes, 
bene  fac  tecum  et  Deo  dignas  oblationes  offeres ,  memorare,  quo- 
niam  mors  non  tardat.  Item  illic:  Conclude  eleemosynam  inio 
corde  pauperis,  et  haec  pro  te  exorabit  ab  onmi  malo.  Item 
in  psalmo  XXXVI  misericordiam  et  posteris  pro- 
desse:  luuenior  fui  et  senui  et  non  uidi  iustum  dereUctum 
nec  semen  eius  quaerens  panem.  tota  die  miseretur  et  faenerat, 
et  semen  eius  in  benedictione  erit.  Item  in  psalmo  XL :  Bea- 1^ 
tus  qui  intellegit  super  egenum  et  pauperem,  in  die  malo  libe- 
rabit  eum  Dominus.  Item  in  psalmo  CXI:  Disparsit,  dedit 
pauperibus,  iustitia  eius-manet  in  saeculum  saeculi.  Item  in 
Osee:  Misericordiam  malo  quam  sacriiicium,  et  agnitionem  Dei 
qmCm holocaustomata.  Item  in  euangelio  secundum  Mat-2a 

1  hir.  3,  30.  3  Prou.  3,  28.  5  Piou.  21, 13.  7  Prou.  20,  7. 
8  Sir.  14,  11  sq.  10  Sir.  29,  12.  13  Ps.  36,  25  sq.  15  Ps,  40,  2. 
17  Ps.  111,  9.      19  Os.  6,  6. 

1  ignis  AWt  xAmo^LMBv  superfundens  M^B^  capiti]  in  caput 
Mv  2  extinguit  WBv  sic  et  M  extinguit  WLBv,  om.  A  apud 
eundem  in  paroemiis  WLMB  3  uade  A,  abi  WLMBv  reuertere  cras. 
Ego  B  4  statim  A,  continuo  WLMBv  5  obdurat  A  aures  WLM. 
aures  suas  Bv  inbecille  A  6  inuocabit]  inuobit  TT  8  relinquit 
LMW^v  9  et]  ut  A  dignans  W,  donas  L  offcrs  AM^ ,  offer  LBp 
10  elemosina  B  11  orabit  Bv  12  XXXVI]  XXXI  M  misericor- 
diam . .  prodesse  om.  B  postero  M  prodeesse  A  13  iunior  AL  •  r 
etenim  senui  v  14  neque  WLMB  15  erit  A,  est  WLMBv  bea- 
tus]  felix  L       16  egentem  L         mala  WB  liberauit  A       17  euni  J 

illum  WLMv  deus  LMv  item  om,  B  CXI]  centesimo  undccimo  L. 
un  add.  m.  2  dispersit  WLB,  distribuitMt?  18  manebit  Lv  sr.oou- 
lum  saeculi]  aotemum  WM  19  osseae-4,  oseae  .  I .  i  mallo  i,  magis 
uolo  WMsed  magis  in  Ms.  l.  vi,  2,  uolo  magis  v  adagnitionem  L  dei 
plus  V        20  holochaustomata  L 


Tcstim.  m,  1.  111 

thaeum:  Beati  qui  esariunt  et  sitiuntiustitiam,  quia  ipsi  satu- 
rabuntur.  Item  illic:  Beati  misericordes,  quoniam  ipsi  mi- 
sericordiam  consequentur.  Item  illic:  Thesaurizate  uobis  the- 
sauros  in  caelo,  ubi  neque  tinea  neque  comestura  exterminat  et 

5ubi  fures  non  effodiunt.  ubi  enim  fuerit  thesaurus  tuus,  illic  erit 
et  cor  tuum.  Item  illic:  Simile  est  regnum  caelorum  homini 
negotianti  quaerenti  bonas  margaritas:  ubi  autem  inuenerit  pre- 
tiosam  margaritam,  uadit  et  uendit  omnia  quae  habuit  et  emit 
illam.  Etiam  modicum  opus  prodesse.  Item  illic:  Et 

10  qui  potauerit  unum  ex  minimis  istis  calicem  aquae  frigidae  tantum 
in  nomine  discipuli,  amen  dico  uobis,  non  peribit  merces  eius. 
Nemini  negandam  eleemosynam.  Item  illic:  Omni 
petenti  te  da  et  ab  eo  qui  uoluerit  mutuari  ne  te  auertas.  Item 
illic:  Si  uis  in  uitam  uenire,  serua  mandata.  dicitille:  quae? 

uait  illi  lesus:  non  occides,  nonmoechaberis,  non  falsum  testi* 
monium  dices,  honora  patrem  et  matrem  et  diliges  proximum 
tuum  tamquam  te.  dicit  illi  iuuenis :  omnia  ista  obseruaui.  quid 
adhuc  mihi  deest?  dicit  illi  lesus:  si  uis  perfectus  esse,  uade  et 
uende  bona  tua  et  da  pauperibus,  et  habebis  thesaurum  in  caelo 

soet  ueni  sequere  me.  Item  illic:  Cum  uenerit  filius  hominis  in 
claritate  sua  et  omnes  angeli  cum  eo,  tunc  sedebit  in  throno  cla- 

1  Matth.  5,  6  sq.    3  Matth.  6, 20  sq.    6  Matth.  13, 45  ^q.     9  Matth. 
10, 42.     12  Matth.  5,  42.      14  Matth.  19, 17  sq.      20  Matth.  25, 31  sq. 

1  beati.  ..h  2  item  illic  om,  B       bcati]  felices  L      qui  esuriant  (essu- 
riuiit  A)  et  sitiunt  AM,  sitientes  et  esurientes  WL         2  beati]  felices 
LB      quoniam]  quiailf     3  thensaurizate^      thensauros  A,  thensaurum 
M       4  neque  ante  commistura  om.  W       et  ofn,  B        5  effodiunt  et  fu- 
rantur  Mv       enim  om,  A       thonsaurus  AM        6  simile]  fili  me  A 
7  bonam  margaritam  M     inuenit  WLB      8  uadit  A ,  abiit  WLMBv 
uendit^,  uendidit  WLMBv      9  etiam . . .  prodesse  om,  W     opus  om,  B 
10  aq«  M     tantum  oni.  WLMBv      11  mercis-^TF      12  nogandum  A 

13  potenti  -4,  poscenti  WMBc,  poscente  L       te  om,  L      mutuare  W 
te  auertas  A,  auersatus  fueris  (ab  eo  add,  L)  WLBvy  auersus  fueris  M 

14  in]  BdMv      ♦^lle  Jtf  et  erasum       15  ait  J.,  dicit  WLMBv      occidis 
W     moecharis  W       16  diligis  W       17  tuum  A,  tibi  WLMBv       illi 
(MM.  A      18  dixit  A      19  bona]  omnia  MBv       pauperibus]  egenis  LB 
thensaurum^       20  Item  illic...^?.  113  h  1  uitam  aetornam  mn.  A 

21  daritate  WL,  maiestate  MBv 


112  Caecilii  C/priani 

ritatis  snae  et  colligentnr  ante  enin  omnes  gentes.  et  segr^bit 
illoB  ab  innicem,  qnemadmodum  pastor  segregat  ones  ab  haedis. 
et  statnet  ones  a  deitera  sna,  haedos  antem  a  sinistra.  tnnc 
dicet  rex  eis  qni  a  dextera  sna  snnt:  nenite,  benedicti  patris  mei, 
perdpite  qnod  uobis  paratnm  est  regnnm  ab  origine  mnndi:  esn-  & 
rini  enim  et  dedistis  mihi  mandncare,  sitini  et  potastis  me, 
hospes  fni  et  abdnxistisme,  nndns  et  texistis  me,  infirmatns 
snm  et  nisitastis  me,  in  carcere  fni  et  nenistis  ad  me.  tnnc 
respondebnnt  ei  insti  dicentes:  Domine,  qnando  te  nidimns  esn- 
rientem  et  panimns,  sitientem  et  potanimns  ?  qnando  te  nidimns  lo 
hospitem  et  abdnximns,  nndnm  et  nestinimns?  qnando  antem  te 
nidimns  infirmari  aut  in  carcere  et  nenimns  ad  te?  et  respondens 
rex  dicet  eis:  amen  dico  uobis,  qnamdin  fecistis  nni  horum  ex 
firatribus  meis  minimis,  mihi  fecistis.  tunc  dicet  illis  qni  a 
sinistra  sunt:  discedite  a  me,  maledicti,  in  ignem  aetemum  ^^ 
qnem  parauit  pater  meus  diabolo  et  angelis  eius.  esurini  enim 
et  non  dedistis  mihi  manducare,  sitiui  et  non  potastis  me,  ho- 
spes  fui  et  non  abduxistis  me,  nndus  fui  et  non  nestistis 
me,  infirmus  et  in  carcere  et  non  nenistis  ad  me.  tunc  respon- 
debunt  et  ipsi  dicentes:  Domine,  quando  te  uidimns  esnrientemio 
ant  sitientem  aut  hospitem  ant  nudum  ant  infirmum  aut  in  car- 
cere  et  non  ministrauimus  tibi?  et  respondebit  illis:  amendico 
uobis,  quamdiu  non  fecistis  uni  ex  minimis  his,  neqne  mihi  fe- 
cistis.  et  ibnnt  isti  in  ambustionem  aetemam.  iusti  autem  in 

2  segregat  pastor  WM  hedis  et  statuet  ones  in  M  m,  2  add.  in  mar- 
gine  3  a]  ad  WLMBv  dezteram  suam  (snam  om,  v)  WL^MBv;  cf» 
test,  II 30  ad  sinistram  WMBv  4  dicit  W  a]  ad  WLMBv  dex- 
teram  suam  WMBv  5  regnum  ponit  past  percipite  Mv  6  potastis  me] 
dedistis  mihi  potum  WB  7  hospis  W  adduxistis  Mv  me  om.  L 
nudus  et  texistis  me  om,  M  me  om.  L  8  me  {post  uisitastis)  om.  v 
9  ei]  et  B,  ei  et  W  quando  te  uidimus  om.  V  esurientem.  ..L  10  uidi- 
mus  om.  V        10  pauimus  te  B        potauimus]  dedimns  tibi  potum  B 

11  abduximus  TTFl^,    adduximus  LMv        quando. .  .uidimus  om.  B 

12  inflrmari]  infirmum  Mv  aut  M,  et  WLB  et  om.  M  respon- 
dit  B  13  eis  et  dicit  B,  eis  dicit  W,  et  dicet  M  14  minimis  om. 
WB      elimihi  31  v       dicit  WB       ad  sinistram  WMB^  a  sinistris  v 

15  sunt  om.  LB ,  eius  sunt  v      16  praeparauit  v      esuribi  M     18  adduxi- 
stis  LMv      fui  om.  L       uestitis  W       19  uenistis  ad]  uisitastis  LMv 
21  carcerem  B      22  administrauimus  LB     24  abibunt  LMBv      isti  ex 
iusti  L      ambostioncm  L^ 


Testim.  III,  1.  113 

mtamaeternam.  Iteminenangelio  secandtimLncam:yen- 
dite  quae  possidetis  et  date  eleemosynam.  Item  illic:  Qnifecit 
qnod  est  intus^  fecit  et  qnod  foris  est.  nerum  date  eleemosynam, 
et  ecce  nobis  omnia  mnnda.  Item  illic:  Ecce  dimidinm  ex  snb- 

i  stantia  mea  do  panperibns  et  si  cni  quid  frandani  quadmplnm 
reddo.  dixit  antem  lesus:  qnia  salns  hodie  domni  hnic  facta  est, 
qnoniam  et  ipse  filins  est  Abrahae.  Item  Panlus  apostolus 
ad  Corinthios  secnnda:  Vestra abundantia  iUorum inopiam 
suppleat,  nt  et  illomm  abnndantia  uestrae  inopiae  sit  supplemen- 

lotnm  et  sit  aeqnalitas,  sicut  scriptnm  est:  qui  multum  habnit  non 
abundanit' et  qui  modicnm  non  indiguit.  Item  illic:  Qui  parce 
seminat  parce  et  metet:  et  qui  seminat  in  benedictione  de  bene- 
dietione  et  metet.  unusquisque  autem  sicut  corde  proposuit, 
non  qaasi  ex  tristitia  uel  ex  necessitate.  hilarem  enim  datorem 

udiligit  Deas.  Item  illic:  Sicut  scriptum  est:  distribuit,  dedit 
panperibns,  institia  eius  manet  in  aetemum.  Item  illic:  Qui 
administrat  semen  seminanti,  et  panem  ad  edendum  tribnet  et 
multiplicabit  seminationem  nestram  et  augebit  incrementa  fm- 
gnm  iastitiae  uestrae,  ut  in  omnibus  locupletemini.  Item  illic: 

» Administratio  huius  officii  non  tantum  supplebit  ea  quae  sanctis 
desont,  sed  abundabit  per  multam  gratiarum  actionem  in  Deum. 
Item  in  epistula  lohannis:  Qui  habuerit  substantiam 
mundi  et  aiderit  fratrem  suum  desiderantem  et  cluserit  uiscera 

1  Lnc.  12,  33.        2  Luc.  11,  40  sq.        4  Luc.  19,  8  sq.        8  11  Cor. 
8. 14  sq.       11  II  Cor.  9,  6—7  et  9-12.      22  I  lo.  3,  17. 

1  in  euaDgelio  om.  A      2  uendite  quae  possidetis  A,  res  uestras  uendite 
WLMBv      3  et  am.  B      uerum  tamen  v      elemosina  B      24  uobis]  uo- 
cabis  Jf     munda  omnia  WLB     5  pauperibus  Ay  egenis  WLMBv     si  cui] 
sicut  W        6  iesus  om,  B       7  quoniam]  nam  A      iste  A      est  ow,  A 
9  et  nt  itf     uestra  M  ^      inopiae  sit  ex  inopia  est  -4.  w.  -8     10  et]  ut  MBv 

12  benedictionemX^Jlf »      de  benedictione  A  s.  l.  m.  2,  in  benedictione  B 

13  et  om,  M  16  qui  autem  v  17  ad]  et  ad  M  tribuit  -4,  praestabit 
WLMBv  et  mult  s.  u.  om.  B;  et  mult.  ..1.20  officii  ow.  A  18  multi- 
plicaoit  i'3f>         seminationem  uestram  WVLM,  semen  uestrum  v 

20  snpplcnit  LMv  21  sed  et  LMB  habundauit  WLMBv  multa  W, 
multarum  M  22  abuerit  W  23  desiderantem  aliquid  V  clauserit 
ALM^v 

m.  8 


114  Caecilii  Cypriani 

flua,  qnomodo  caritas  Dei  manet  in  Ulo?  Item  in  enangelio 
secundnm  Lncam:  Gnm  facis  prandinm  aut  cenam ,  noliuo- 
care  amicos  tuos  aut  fratres  neque  uicinos  neque  diuites,  ne  forte 
et  illi  reinnitent  te:  et  erit  retributio  tibi.  sed  cum  facis  pran- 
dium  aut  cenam,  uoca  mendicos,  debiles,  caecos,  clodos,  et  » 
beatus  eris,  quoniam  non  habent  unde  retribuere  tibi:  restituetur 
autem  tibi  in  resurrectione  iustorum. 

In  opeee  et  eleemosynis,   etiamsi  per  mediocritatem 
mmvs  piat,  ipsam  volvntatem  satis  esse. 

2  In  epistula  Pauli  ad  Corinthios  secunda:   Si  uo-io 
luntas  prompta  est,  secundum  quodcumque  habuerit,  acceptabilis 
est,  non  secundum  quod  non  habuerit :  neque  ut  aliis  refrige- 
rium ,  uobis  pressura  sit. 

Agapem  et  dilectionem  fratebnam  religiose  et 

FIRMITER  EXERCENDAM.  15 

3  Apud  Malachiam:  Nonne  Deus  unus  condidit  nos?  nonne 
pater  unus  est  omnium  nostmm?  quid  utique  dereliquistis  unus- 
quisque  fratrem  suum?  Item  in  euangelio  secundum  lo- 
hannem:  Pacem  meam  do  uobis,  pacem  meam  demitto  nobis. 
Item  illic:  Hoc  est  mandatum  meum  ut  diligatis  inuicem,  20 
quemadmodum  dilexi  uos.  maiorem  hac  caritatem  nemo  habet, 

2  Luc.  14,  12  sq.      10  II  Cor.  8,  12  sq.       16  MaL  2, 10.       19  lo. 
14,  27      20  lo.  15,  12. 

1  sna  ab  eo  WLv  caritas]  agape  V,Lfn,  2  Buper  dilectio        in 

euangelio  ow.  A       3  ant  .1,  neque  WLMBv     ne]  neque  M^      4  redin- 
uitentX       erit  J.,   fiet  WMB ,  fieret  i,  fiati?         tibi  retributio  « 
facies  LMB     prandium  aut  caenam  A,  e^vlumWLMBv     5  conuoca  W 
mendicos]  pauperes  Mv      et  claudos  v      6  beatus]  felix  WLB      unde  om, 
WLMBv      restituetur]  retribuetur  3fBw      7  resurrectionem  TF,  retribn- 
tione  B      iustorum]  eius  W      9  uoluntate  W     esse]  fiat  B      11  accepta- 
uilis  A,  acceptabile  WLMBv        12  ut  aliis  AL,  uitalis  B,  ut  sit  aliis 
WM  aed  in  M  ut  s,  l, ,  sit  aliis  v      13  uobis  autem  Wv      sit  om.  Wv 
14  agapen  Lo ,  caritatem  A;  sed  cfr,  p,  102 1, 1        fratemum  A        reli- 
giosa  A      et]  est  A      16  unus  (m,  W      17  pater  unus]  paternus  A      est 
nnus  M    est . . .  dereliquistis  unus  <m,  A     quod  W     19  pacem  uobis  remitto 
(dimitto  W),  pacem  meam  do  uobis  WLMBv        21  hanc  ALW^M^  . 


Testim.  III,  1—3.  115 

qaain  nt  animain  suam  ponat  pro  amicis  snis.  It em  illic:  Beati 
padfici,  qnoniam  ipsi  filii  Dei  nocabnntnr.  Item  illic:  Dico 
nolis,  qnoniam  si  dnobns  ex  nobis  connenerit  in  terra,  de  omni 
re  qnamcnmqne  petieritis  continget  nobis  a  patre  meo  qni  in 

5  caelis  est.  nbicumqne  enim  fnerint  dno  ant  tres  coUecti  in  nomine 
meo,  ^o  cnm  eis  snm.  Item  ad  Gorinthios  prima:  Et  ego 
qnidem,  firatres,  non  potni  nobis  loqni  qnasi  spiritalibns  sed 
q[uasi  camalibns,  qnasi  infantibns  in  Ghristo.  lacte  nos  potani, 
Bon  cibo.  nondnm  enim  poteratis,  sed  neqne  nnnc  potestis:  ad- 

lohnc  enim  estis  camales.  nbi  enim  in  nobis  aemnlatio  et  contentio 
et  dissensiones ,  nonne  camales  estis  et  secnndnm  hominem  am« 
bnlatis?  Item  illic:  Et  si  habnero  omnem  fidem  ita  nt  montes 
transferam,  caritatemantem  non  habeam,  nihil  snm.  et  si  in 
cibos  distribnero  omnia  mea  et  si  tradidero  corpns  menm  nt  ar- 

asdeam,  caritatem  antem  non  habeam,  nihil  proficio.  caritas  ma- 
gnanima  est,  caritas  benigna  est,  caritas  non  aemnlatnr,  caritas 
non  agit  perperam,  non  inflatnr,  non  inritatnr,  non  cogitat  ma- 
lnm,  non  gandet  snper  ininstitiam,  conlaetatnr  antem  in  neri- 
tate.  omnia  diligit,  omnia  credit,  omnia  sperat,  omnia  snstinet* 

M caritas  nnmqnam  excidit.  Item  ad  Galatas:  Diliges  proxi- 
mmn  tnnm  tamqnam  te.  si  antem  mordetis  et  incnsatis  innicem, 

1  Matth.  5,  9.       2  Matth.  18, 19.       6  I  Cor.  3, 1  sq.        12  I  Cor. 
13,  2  sq.      20  GaL  5, 14  sq. 

1  qnis  ponat  Wvt  ponat  qniB  B,  ponam  M       beati]  felices  LB 
2  ipsi  om.  B       amen  dioo  Mv       3  dno  B  et  ex  duobus  Mm,  U     conue- 
nerit  M"  m.  2     4  contingit  M^      6  super  prima  posuit  L^ :  secunda 
et  €m,  B       8  tamquam  infantibufi  B      lacte  (lac  W)  uos  (uobis  B)  potaui 
AWVLB,  lac  uobis  potum  dedi  Mv     9  cibo  WVLB,  escam  Mv;  non  cibo 
om.  A       nondum  enim^FL,  dum  enim  W,  nec  dum  enim  B,   dum  enim 
adhuc  pusilli  eratis,  non  v       nec  B        nunc]  nun  W  y  dum  quidem  B 
10  ubi]  com  W     et  contentio  om.  M     11  dissensio  B ,  dissessiones  A 
nonne  ex  non  Lm.2       12  omnem  om.  M       13  caritatem]  agapen  BL^ 
dQeetionemX^     baberemX'      sum]  proficio  Jlf     si  om.J.     14  in  cjbo  JL, 
om.M     cibospauperumi»      meusTT     ardeat  F       15  caritatem]  aga- 
pem  VBL       proficio]  sum  B       caritas]  agape  LB,  et  ita  eanstanter 
mAfmstMiimtL  jj^  magua  enim  A      16  caritas  ben.  est  om.  A       17  flatnr 
W*       non  inritatur  om.  A      18  ueritatem  AB     20  excedit  ilf' ,  excidet 
WLv      diligis  W       21  taum]  tibi  Mv     incussatis  A 

8* 


116  Caecilii  Cjrpriani 

nidete  ne  oonsiunamini  ab  inuicem.  Item  in  epistnla  lo- 
hannis:  In  hoc  apparent  filii  Dei  et  filii  diaboli.  omnis  qni  non 
est  iustns  non  est  de  Deo  et  qni  non  diligit  fratrem  snnm.  Item 
illic:  Qni  fratrem  snum  odit  homidda  est:  et  scitis  qnia 
omms  homicida  non  habet  in  se  nitam  manentem.  Item  illic:  s 
Si  qni  dixerit  qnoniam  diligit  Denm  et  fratrem  snnm  odit,  men- 
dai  est.  qni  enim  non  diligit  fratrem  snnm  qnem  nidet,  Denm 
qnem  non  nidet  non  potest  diligere.  Item  in  Actibns  apo* 
stolornm:  Turba  autem  eorum  qui  crediderant  anima  ac  mente 
una  agebant  nec  fuit  inter  illos  discrimen  ullum  nec  quicquam  lo 
snum  iudicabant  ex  bonis  quae  eis  erant,  sed  fuerunt  onmia  com- 
munia.  Itemin  enangelio  secundumMatthaeum:  Si  ob- 
tuleris  munus  tuum  ad  altare  et  iUic  recordatus  fneris  quia  jfrater 
tuus  habet  aliquid  aduersus  te,  relinque  illic  munus  tuum  ante 
altare  et  uade  prius,  reconciliare  fratri  tuo  et  tunc  ueniens  offeres  is 
munus  tuum  ad  altare.  Item  lohannes  apostolus:  Deus 
caritas  est,  et  qui  manet  in  caritate  in  Deo  manet  et  Deus  in 
illomanet.  Item  illic:  Qui  dicit  se  in  luce  esse  et  fratrem 
suum  odit  in  tenebris  est  nsque  adhuc. 

In  NVLLO  GLORIANDVM,   QVANDO  NOSTRVM  NIHIL   SIT.         90 

4  In  euangelio  secundum  lohannem:  Nemo  potest 
quicquam  accipere,  nisi  datum  fherit  iUi  de  caelo.  Item  in 
epistula  Pauli  ad  Corinthios  prima:   Quid  enim  habes, 

2  I  lo.  3, 10  et  15.       6  1  lo.  4,  20.      9  Act  4,  32.       12  Matth.  5 
23  sq.      16  I  lo.  4, 16.      18  I  lo.  2, 9.      21  lo.  3,  27.      23  I  Cor.  4,  7. 

1  consiuneinim  M*  innice  L  2  omnis]  ex  omni  Am.  2,  ex  om- 
nes  W  3  fratrem  snnm]  patrem  snnm  aut  matrem  snam  M  item  illic 
om,  Mv  4  qni  enim  Mv  item  illic  q.  f .  snnm  W  8,  l.  m.  2  qnia] 
qnoniam  W  5  nitam  aeternam  Mv  in  se  manentem  r,  om.  M 
6  qnis  AMBv  7  qnem  nidet  om,  LM  8  non]  qnomodo  WMv  actis 
WLMB  11  eis]  eins  B  erat  L  faernnt  illis  WLMBv  12  in 
enangelio  om.  WLB  14  adnersnm  WB  aliqnid  ponit  W  ante  habet» 
A  post  te  15  prins  et  M  reconciliari  WM^B^v  neniens]  neni  et 
LBv  offer  LBv,  offers  W^  16  ad]  ante  B  in  epistnla  iohannis 
WLMBv  ^ exdIAm.2  17  caritas] agape LB  etom.A  caritate] 
agape  LB  18  illo]  eo  v  manet  om.  WLv  19  odit]  odit  homicida 
est  et  M,  odit  mendax  est  et  v  est]  ambnlat  Mv  adhnc  LB.l.m,  2 
22  qniqnam  TT,  qnidquam  MB      illi  fuerit  W      23  prima  om.  W 


Testim.  UI,  3—5.  117 

qaod  non  acceperis?  si  autem  accepisti,  quid  gloriaris ,  qoasi 
nona^Mseperis?  Item  in  Begnorum  primo:  Nolite  gloriari 
neque  loquamini  elata,  et  non  procedat  magniloqnentia  ex  ore 
neetro,  quia  Deos  scientiarmn  dominos.  Item  illic:  Inualidua 

i  &ctu8  est  arcus  potentium,  et  infirmi  accincti  sunt  uirtute.  Item 
in  Machabaeis:  lustum  est  subditum  Deo  esse  et  mortalem 
non  paria  Deo  sentire.  Item  illic:  Et  uerba  uiri  peccatoris  ne 
timueris,  quia  gloria  eius  in  stercora  erit  et  in  uermes.  hodie  ei- 
toUetur  et  cras  non  inuenietur:  quoniam  conuersus  est  in  terram 

losoam  et  cogitatio  eius  peribit. 

HVMILITATEM  ET  QVIETEM  IN  OMNIBVS  TENEKDAM. 

Apud  Esaiam  sic  dicit  Dominus  Deus:  Caelummihi5 
thronus  et  terra  subpedaneum  pedum  meorum.  quam  mihi  sedem 
aedificabitis  aut  quis  locus  ad  requiem  mihi?  onmia  enim  ista 

u  fedt  manus  mea  et  sunt  mea  omnia  ista.  et  super  quem  aspiciam 
alinm  nisi  super  humilem  et  quietum  et  trementem  uerba  mea? 
Item  in  euangelio  secundum  Matthaeum:  Beati  mites, 
qaoniam  ipsi  hereditabunt  terram.  Item  secundum  Lucam: 
Qm  minimus  est  in  omnibus  uobis  hic  erit  magnus.  Item  illic: 

soQni  se  exaltat  huimliabitur  et  qui  se  humiliat  exaltabitur.  Item 
ad  Bomanos:  Noli  altum  sapere  sed  time.  si  enim  Deus  natu* 
ralibus  ramis  non  pepercit,  ne  forte  nec  tibi  parcat.   Item  in 

2  I  Sam.  2,  3  sq.  6 II  Macc.  9, 12.  7  I  Macc  2,  62  sq.  12  Es. 
66, 1  sq.  17  Matth.  5,  5.  19  Luc.  9,  48.  20  Matth.  14, 11.  21  Rom. 
11, 20  sq. 

1  acciperis  WA^  si  aatem]  qnodsi  B  2  acciperis  A  regnorom 
A,  basilion  WLMBv  primo]  om.  B^  prima  L,  Ubro  .  I .  Jf  3  elata 
€MR.  Ay  ex  ilataelF  m,  2  4  dominns  est  W  5  Item  in  macchabeonim 
. . .  sentire  ponU  post  peribit  h  10  A  6  in  machabaeis  am,  W  subditam 
deo  esse  om.  B  8  timueritis  M^v  steicore  WMB  in  om.  B  10  pe- 
mt  V  12  eaelorom  A  13  thronus]  sedis  W  et]  est  A  Bnbpe- 
danenm  AWLBV^  scabeUnm  Mv  15  et  s.  m.  o.  ista  om,  B  omnia  mea 
(ista  om.)  M  aspiciam  ad  ^  16  qnietem  M  trementem]  timentem 
M  nerba  mea  A,  sermones  meos  WLMBv  17  in  enangelio  om.  A 
beati]  felices  LB  19  est  A,  erit  WLBv,  faerit  M  20  ezaltat  A, 
eztoUit  WLMBv  se  hnmiliat  A,  hnmilianerit  se  WL^,  se  hamilia- 
nerit  MBL^v  item  in  apostolo  A,  de  hoc  ipso  WLMBv  21  time.  si] 
times  W 


118  '  Caecilii  Cypriani 

psalmo  XXXni:  Et  huimles  spiritu  saluabit.  Item  ad  So- 
manos:  Beddite  omnibus  quae  debentur,  cui  tributum,  tribu- 
tum,  cui  uectigal,  uectigal,  cui  timorem,  timorem,  cui  hono- 
rem,  honorem.  nemini  quicquam  debeatis ,  nisi  ut  inuicem  uos 
diligatis.  Item  in  euangelio  secundum  Matthaeum:  » 
Diligunt  primum  recumbendi  locum  in  cenis  et  primam  sessio- 
nem  in  synagogis  et  salutationem  in  foro  et  uocari  ab  hominibus 
BabbL  uos  autem  ne  uocemini  Babbi :  unus  est  enim  uobis  ma- 
gister.  Item  in  euangelio  secundum  lohannem:  Non 
est  seruus  maior  domino  suo  neque  apostolus  maior  eo  quii» 
misit  eum.  haec  scientes  beati  eritis,  si  ea  feceritis.  Item  in 
psalmo  LkxxT;  Humilem  et  pauperem  iustificate. 

BONOS  QVOSQVE  ET  IVSTOS  PLVS  LABORABE,  SED  TOLERARE 
DEBEBE,  QVLA.  PSOBAKTVB. 

C  Apud  Salomonem:  Yasa  figuli  probat  fomax  et  hominesis 
iustos  temptatio  tribulationis.  Item  in  psalmoL:  Sacrifidum 
Deo  spiritus  contribulatus,  corcontritum  et  humiUatum  Deus 
non  spemit.  Item  in  psalmo  XXXllI;  Prope  est  Dominus 
Omnibus  tribulatis  corde  et  humiles  spiritu  saluabit.  Item 
illic:  Multae  tribulationes  iustorum,  sed  de  his  onmibus  libera-»o 
bit  eos  Dominus.  Item  in  lob:  Nudus  exiui  de  matris  utero, 

1  Ps.  aS,  19.  2  Bom.  13,  7  sq.  6  Matth.  23, 6  sq.  9  lo.  13, 16  sq. 
12Pb.81,3.  15Sir.27,6.  16  P8.  50, 19.  18  Ps,  33, 19  sq.  21  lob. 
1, 21  sq. 

1  hnmilem  L  salnanit  LM  3  coi  aectigal  nectigal  om,  W  timo- 
rem  Ws.lm.  ^  dUerum  honorem  om.  If  4  uos  am.  LMBv  7  saln- 
tationes  WLMv,  salatationibns  B  hominibas]  omnibas  A  8  ne  aoce- 
mini  J.,  nolite  aocari  B,  ne  aocaaeritiB  WLMv  11  misit  eam  A,  illam 
misit  W,  se  misit  LMBv  beati]  felices  WLB  12  LXXXI]  LXXl 
MB  13  qaoqae  AM^  iastas  A  14  debere  om,  A  15  aas  M 
propat  W  16  et  tribalationeB  B  item  om.  L  18  spemit  AB, 
despicit  TT,  despiciet  Lv  prope  A,  proximas  WLMBv  19  om- 

mbas  om.  WLMBv     tribalatis^  contribalatis  WVLMB,  contritis  v 
spas  L     20  molta  M     tribalationes  AW,  flagella  M ,  pressarae  LBv 
sed  etilf       de  A,  etWLMBv      his  omnibasil,  omnibas  'iS^WLMBv 
«os]  iUoB  W         21  dominas  om.  LB         item  in  J.,  de  hoc  ipso  apad 
WLMBv      atoro  matris  meae  Mv 


Testim.  HI,  5—6.  119 

nudus  etiam  ibo  in  terram.  Dominus  dedit,  Dominus  abstolit: 
sicut  Domino  uisnm  est,  ita  factum  est.  sit  nomen  Domini  bene- 
dictnm.  in  his  onmibus  quae  contigerunt  ei  nihil  peccauit  lob 
labiis  suis  in  conspectu  Domini.   Item  in  euangelio  secun-» 

i  dnm  Matthaeum:  Beati  qui  lugunt,  quoniam  ipsi  consolabun- 
tur.  Item  secundum  lohannem:  Haec  locutus  sum  uobist 
ut  in  me  pacem  habeatis,  in  saeculo  autem  pressuram:  sed  fidite, 
quoniam  ego  uici  saeculum.  Item  apostolus  ad  Corinthios 
secunda:  Datus  est  mihi  stimulus  carms  meae  angelus  satanae 

loqui  me  colaphizet,  ut  uon  extollar.  propter  quod  ter  Dominum 
rogaui,  ut  discederet  a  me,  et  dixit  mihi:  sufScittibi  gratia 
mea.  nam  uirtus  in  infirmitate  perficitur.  Item  ad  Bomanosr 
Gloriamur  in  spe  claritatis  Dei:  non  solum  autem,  sed  et  gloria- 
mur  in  pressuris  scientes  quoniam  pressura  tolerantiam  opera- 

utur,  tolerantia  autem  probationem,  probatio  autem  spem.  spes 
antem  non  confundit,  quia  dilectio  Dei  iufusa  est  cordibus  nostris 
per  Spiritum  sanctum  qui  datus  est  nobis.  Item  in  euangelio 
secundum  Matthaeum:  Quam  lata  et  spatiosa  uia  est  quae 
dudt  ad  interitum,  et  multi  sunt  qui  introeunt  per  eam.  quam 

soarta  et  angusta  uia  est  quae  ducit  ad  uitam,  et  pauci  sunt  qui 
inaeniunt  eam.  Item  in  Tobia:  Ybi  sunt  iustitiae  tuae ?  ecce 
quae  pateris.   Item  in  Sapientia  Salomonis:  Inlodsim- 

5  Matth  5,  4.  6  lo.  16,  33.  9  U  Cor.  12,  7  sq.  13  Bom.  5^ 
2  sq.  18  Matth.  7, 13  sq.  21  Tob.  2, 14  (22,  23.  t.  lat).  22  Pron. 
28,28. 

1  in]  snb  MBv      terra  L       domiaus  dedit  om.  A       dedit  et  LM 
abstnllit  W       2  nisiun  est]  placuit  Mv       8  oontingenmt  B      5  beati] 
feliceB  LB        qni  lngmit  A,  Ingentes  TT,  plangentes  LMBv       consnla- 
bmitar  A       7  saecalnm  B     pressnram  habebitis  i;       fidete  AWLBM** 
eonfidite  M^      8  saeculnm]  mnndnm  Mv      item  apostolus  A ,  de  hoc  ipso 
WLMBv    9  sathanae  B     10  oolafizet  AW     ut  (m.  A      extoUor  A 
terom.B      deum  B      11  snfficiat  F     12meaom.Tr     ixiMsXm.fi 
m  infirmitate  <m,  B     13  caritatiB  A      et  om.  B    14  tolerantiam]  pacien- 
tiam  W     15  tolerantia]  patientia  W      probationem  antem  M^      proba- 
tionem  prob.  antem  <m.  B       16  confndit  B       diffdsa  W       in  cordibns 
WMBv     17  in  enangdio  om,  WLMBv       18  quam  TTJIf ,  qnia  A,  qnid 
VLB       19  introeunt]  introeant  LVf  intrant  Mv      per  am.  A      quam] 
qni^,  quid  LVB     20  uia  est  et  angustaii     21  eam  inueniuntTri^jBo 
tobiam  B,  tobian  M     n*bi  A 


120  Caecilii  Cypriani 

piorom  gemunt  iusti:  in  iUorum  autem  perditione  abundabunt 
iusti. 

NON  CONTRISTANDVM  SPIEITVM  SANCTVM  QVEM   ACCEPIMVS. 

7  Paulus  apostolus  ad  Ephesios:  Nolite  contristare  Spi- 
ritum  sanctum  Dei ,  in  quo  signati  estis  in  diem  redemptionis.  ^ 
onmis  amaritudo  et  ira  et  indignatio  et  clamor  et  blasphemia 
auferentur  a  uobis. 

Iracvndiam  vincendam  esse  ne  cogat  delinqvere. 

8  Apud  Salomonem  in  Prouerbiis:  Melior  est  uir  patiens 
quam  fortis.  qui  enim  iracundiam  continet  melior  est  quam  qui  lo 
ciuitatem  capit.  Item  illic:  Inprudens  eadem  die  enuntiat 
iram  suam,  abscondit  autem  inhonorationem  suam  astutus.  Item 
apostolus  ad  Ephesios:  Irascimini  et  nolitepeccare.  sol  non 
occidat  super  iracundiam  uestram.  Item  in  euangelio  se- 
cundum  Matthaeum:  Audistis quoniam dictum est antiquis : ^» 
non  occides,  qui  autem  occiderit  reus  erit  iudicio.  ego  autem 
dico  uobis  quia  omnis  qui  irascitur  fratri  suo  sine  causa  reus 
erit  iudicio. 

Invicem  se  fratres  svstinere  debere. 

9  Paulus  apostolus  ad  Galatas:    Considerans  te  ipsum,^ 
ne  et  tu  tempteris.  alter  alterius  onera  sustinete  et  sic  inplebitis 
legem  Christi. 

4  Eph.  4,  30.  Bq.    9  Prou.  16,  32.     11  Prou.  12, 16.     13  Eph.  4,  26. 
15  Matth.  5,  21  sq.      20  Gal.  6,  1  sq. 

1  perditionem  WLBM^  v  4  paulus  apostolus  om,  WLMB;   apo- 

stolus  om,  V         ad]  apud  WLM        5  die  Jtf i?  6  omnis  tm.  M 

blasphemiaeitf  7  auferaturTfTB  uobiB  cum  omni  malitiaB  8  uinoenda 
W  ne]  ut  non  B  9  paroemiis  WMLB  est  am,  B  10  quam  sortis 
Aj  forti  WLMBv  continet]  oontempnit  WB,  contenmit  M  11  dnita- 
tem  Af  urbem  LMv,  orbem  WB  die  ow.  A,  diem  B  dinuntiat  A, 
nuntiat  LB  12  inorationem  W^  suam  om.  B  13  apostolus  am. 
WLMBv  irascemini  W  peccare]  delinquere  LB  15  quoniam]  quia 
Mv  16  iudicio  om.  B  17  sine  cansa  ertmm  in  L  20  panlns  aposto- 
lus  om.  WLMBv  calathas  A  considerans  te  ipsnm  A,  in  contempla- 
tione  (...em  MB)  habentes  unusquisque  WLMBv  21  tu  tempteris 

A,  UOB  temptemini  WLMBv;  cf.  Gr.:  axonmv  aeavtov,  fii^  xal  av  TteiQa- 
a&^g         alter  alterius  A,  alter  alterutrum  B,  alterutrum  WMBv 
onera  ufa  W     adinplebitis  WLMBv;  cf.  epist.  52  c.  16 


Testim.  m,  6—10.  121 

In  devh  solvm  fidendvm  et  in  ipso  globiandvm. 
InHieremia:   Non  glorietnr  sapiens  in  sapientia  sua  neclt 
gloiietoT  fortis  in  fortitudine  sua  nec  glorietur  diues  in  diui- 
tiis  sois,   sed   in  hoc  glorietur  qui   gloriatur  intellegere   et 

snosse  quoniam  ego  sum  Dominus,  qui  facio  misericordiam  et 
iadidum  et  iustitiam  super  terram,  quoniam  in  his  est  uo- 
Inntas  mea,  dicit  Dominus.  Item  in  psalmo  LV:  In  Do- 
mino  sperabo:  non  timebo  quid  faciat  mihi  homo.  Item  in 
psalmo  LXI:    Non  nisi  solo  Deo  subiecta  est  anima  mea. 

loltem  in  psalmo  CXVII:  Non  timebo  quid  faciat  mihi  homo: 
Dominus  mihi  adiutor  est.  Item  illic:  Bonum  est  confidere  in 
Domino  quam  confidere  in  homine.  bonum  est  sperare  in  Do- 
mino  quam  sperare  in  principibus.  IteminDanihele:  Bespon- 
demnt  autem  Sidrac,  Misac,  Abdenago  et  dixerunt  regi  Nabu- 

i5chodonosor:  rex,  non  opus  est  nobis  de  hoc  uerbo  respondere  tibi. 
est  enim  Deus,  cui  nos  seruimus,  potens  eripere  nos  de  camino 
ignis  ardentis  et  de  manibus  tuis,  rex,  liberabit  nos.  et  si  non, 
notmn  sit  tibi  quoniam  diis  tuis  non  seruimus  et  imaginem 
auream  quam  statuisti  non adoramus.  Item  apud Hieremiam: 

soMaledictus  homo  qui  spem  habet  in  hominem:  et  benedictus 
homo  qui  fidit  in  Deum,  et  erit  in  Domino  spes  eius.  Item  in 
Deuteronomio:  Dominum  Deum  tuum  adorabis  et  illi  solo 

2  ffier.  9, 22  sq.      7  Pa.  56, 12.      9  Ps.  61,  2.       10  Ps.  117,  6  sq. 
13  Dan.  3, 16  sq.      20  Hier.  17,  5  et  7.      22  Deut.  6,  13. 

1  deo  8olo  W      osse  et  M      gloriandum  esse  v       2  apud  ffieremiam 
WLMBv        neqne  gloriaetar  TP,  om.  Jtf       3  et  fortis  in  fort  snajponi^ 
jjort  in  dinitias  snas  M      nec]  ne  TT,  neqne  v       6  est  om.  TT       7  LIV 
WMv      deum  LWM       8  speraui  WLMBv       mihi  X  «.  J.  w,  ^;  mihi 
boBJbWB        in  psalmo  LXI  A,  illic  WLMBv        9  soli  WLMBv 
dei  L     subiecta]  subdita  M     10  timebo  A,  metuam  WLMBv     mihi  fadat 
WL      11  adiutor  A,  auiiliator  WLMBv      estdlterum  W8.lfn,  J3 
MenLMB      12deumTrjC3f     fidere  TTilf J?t;      hominesI/B,hominem 
M      deum  WM       13  principes  LB       item  in  danihelo  A^  de  hoc  ipeo 
apnd  danihelem  (danielum  M*)  WLMBv      14  sedrac  AM  ■ ,  sedrach  B 
misach  B,  misac  et  Wv     nabucodonosor  AW      15  uerbo]  sermone  M 
17  rex  am,  M     liberauit  W^LB,  liberare  M     si  non  om.W       18  tibi 
Bit  rez  ilf      quia  WLMBv     deseruimus  LB     et]  nec  L      19  quam  ex 
quem  TF  m.  ;3      20  homine  Lv      21  fidet  WLMB     deum]  domino  i; 
erit  gpes  4      deo  WMBv     22  iUi]  ipsi  W     soli  LMBv 


122  Caecilii  Cypriani 

seroies.  Item  apostolus  ad  Bomanos:  Et  oolnerunt  et  ser- 
merunt  creatnrae  relicto  creatore.  propter  qnod  et  tradidit  illos 
Dens  in  passiones  ignominiae.  Item  apnd  lohannem:  Maior 
est  qni  in  nobis  est  qnam  qni  in  hoc  mnndo. 

EVM  QVr  PIDEM    CONSECVTVS   EST  EXPOSITO   PBIORE   HOMINB   S 
CAELESTIA  TANTVM    ET    SPmnAUA  COGITARE  DEBERE  NEC 
ADTENDERE  AD  SAECVLVM,   CVI  lAM  RENVNTIAVIT. 

11     Apnd  Esaiam:  Qnaerite  Dominnm  et  mox  inneneritis,  in- 
nocateenm.  cnm  autem  adpropinqnanerit  nobis,  relinqnatim- 
pins  nias  snas  et  uir  iniquus  cogitationes  suas  et  conuertatnr  ad  lo 
Dominum  et  misericordiam  consequetur,  quia  relinqnet  multum 
peccata  aestra.  Item  apnd  Salomonem:  yidiuniuersa  opera 
qnae  facta  sunt  snb  sole,  et  ecce  omnia  uanitas.  Item  in  Exodo : 
Sic  autem  comedetis  eum.  lumbi  nestri  praecincti  et  caligae  ue- 
strae  in  pedibns  nestris  et  bacula  nestra  in  manibus  uestris  et  i& 
edetis  eum  festinanter.  pascha  est  Domini.  Item  in  enangelio 
secundnm  Matthaeum:  Nolite  cogitare  dicentes:  quid  ede- 
mus  aut  quid  bibemus  ant  quid  uestiemur?  haec  enim  nationes 
quaemnt.  scit  enim  pater  uester  quia  homm  omnium  indigetis. 
qnaerite  primum  regnum  et  iustitiam  Dei,  et  haec  omnia  adpo-  90 
nenturnobis.  Itemillic:  Nolite  cogitare  de  crastino.  crastinus 
enim  dies  ipse  cogitabit  pro  se.  snfficit  diei  malitia  sua.  Item 

1  Bom.  1,  25  sq.      3  I  lo.  4,  4.      8  Es.  55,  6  sq.       12  EccL  1, 14. 
14  Ex.  12, 11.      17  Matth.  6,  31  sq. 

1  apostolas  om.  WLMB  2  tradidi  W^  3  dens  om.Tr  7  ad 
<m.  B  8  denml/^  moz  A^  comWLMBv  inaeneritisM  B  eom 
erasum  9  derelinqaat^,  relinqoat  aerit  W^  10  iniqais  A,  facinerosos 
LM,  f acinorosas  Wv  cogitationes  saas]  consiUa  saa  B  conaertantar  A 
11  deam  B  conseqaentar  A  qaia]  qai  M  relinqaet  maltam  A,  mol- 
tam  (malta  M* ,  in  maltam  LBv)  remittet  WLMBv  12  apad  tm.  A 
14  commedetis^,  comeditis  B  eam]  cam  W  aestri  aestri  A  caligae 
aestrae  AWVLMB,  calciamenta  aestra  v ;  cfr,  test,  II 15  15  et  bacala . . . 
aestris  (m.'AB        aestra  am,  L  16  est  enim  WBv        in  eoangelio 

om,  L  19  qaaeront]  inqairant  v  scit  W  8.h  m,  ^  enim  A^  aatem 
WLMBv  20  primo  VB  etiastitiam  deiAWVLMB,  dei  et  iasU- 
tiam  eias  v  haec  omnia  A,  omnia  ista  WLMBv  21  de  crastino  A^ 
in  crastinam  WLMBv  22  dies  am,  L  cogitaait  M  pro  se  A,  sibi 
WMBv,  om.  L      safficiat  V 


Testim.  m,  10-11.  123 

illic:  Nemo  inponens  manam  snam  in  aratro  respiciens  retro 
aptos  est  regno  Dei.  Item  illic:  Aspicite  uolatilia  caeli,  quo- 
niam  non  seminant  neque  metunt  neque  colligunt  in  horrea,  et 
pater  uester  caelestis  pascit  iUa.  nonne  uos  plus  estis  illis?  Item 

ssecundum  Lucam:  Sintlumbi  uestri  adcincti  et  lucemae 
ardentes  et  uos  similes  hominibus  expectantibus  dominum  suum, 
quando  ueniat  a  nuptiis,  ut  cum  uenerit  et  pulsauerit,  aperiatis 
illi.  beati  serui  illi  quos  adueniens  dominus  inuenerit  uigilantes. 
Item  secundum  Mattbaeum:  Yulpes  cubilia  babent  et  uo- 

lAlucres  caeli  diuersoria,  filius  autem  hominis  non  babet,  ubi  caput 
suum  reclinei  Itemillic:  Qui  non  renuntiat  onmibus  quae  sont 
eius,  non  potest  meus  discipulus  esse.  Item  apostolus  ad 
Corinthios  prima:  Non  estis  uestri.  empti  enim  estis  pretio 
magno.  clarificateetportateDeumincorporeuestro.  Itemillic: 

uTempus  collectum  est.  reliquum  est  ergo  ut  et  qui  habent 
uxores  quasi  non  habentes  sint ,  et  qui  flent  quasi  non  flentes, 
et  qui  gaudent  quasi  non  gaudentes ,  et  qui  emunt  quasi  non 
possidentes,  et  qui  hoc  mundo  utuntur  quasi  nou  utantur.  prae- 
terit  enim  figura  huius  mundi.  Item  illic:  Primushomode 

nterrae  limo,  secundus  homo  de  caelo.  qualis  iUe  e  limo,  tales 
et  qni  de  Umo,  et  qualis  caelestis,  tales  et  caelestes.  quomodo 
portauimus  imaginem  eius   qui    de   limo   est,    portemus  et 

1  Luc.  9,  62.      2  Matth.  6,  26.       5  Luc.  12,  35  sq.       9  Matth. 
8,  20.       11  Luc.  14,  33.      13  I  Cor.  6, 19  sq.       15  I  Cor.  7,  29  sq. 
19  I  Cor.  15,  47  sq. 

1  inponens  m.  s.  i.  a.  r.  retro  A,  retro  adtendens  et  superponens  mauum 
snam  (suam  om.  B)  super  aratrum  WLMBv;  cf.  Grraec.      3  seminant  ex 
senant  Win.2      4  pascet  A,  alit  WVLMB       plus  A,  plures  TFi^if », 
pluris  BL^M^       ims  (im  B)  estis  WLB       7  ut]  et  LM       uenerit  a 
nubtiis  B       et  pulsauerit  om.  A       aperiant  WLMBv       8  beati]  felices 
WLMB       9  in  euangelio  sec  -4,  cataXP,  apud  WMv       uolpes  A^ 
cubilia  AWVLB,  foueas Mv      10  deuersoria i*3f *      filios  TT*      11  suum 
ow.  WLB       inclinet  LMBv        12  eius]  illis  B      discipulus  meus  A 
item  apOstolus  A,  de  hoc  ipso  WLMBv      13  prima]  secunda  M     pretio] 
om.  WLB,  8.  l.m.  2  M        15  est  om.  M^v       reliquum  est  A,  superest 
WLMBv      16  flent]  plangentilf,  plangunt  v     flentes]  plangentes  ibfv 
17  emit  B       quasi  non]  add,  Mv :  ementes  et  qui  possident  quasi  non 
etom.il      18  praeteribit  MB     20  ille  om.  B     talis  W     21  dej  e  B 
talis  et  caelestis  W 


124  Caecilii  CjpTiani 

imaginem  eius  qui  de  caelo  est.  Item  ad  Fhilippenses: 
Omnes  sua  quaeront  et  non  quae  sunt  Christi:  quorum  finis 
est  interitus ,  quorum  Deus  uenter  est ,  et  gloria  in  confd- 
sionem  eorum  qui  terrena  sapiunt.  nostra  autem  conuersatio  in 
caelis  est:  unde  et  saluatorem  expectamus  Dominum  lesum  6 
Christum  qui  transformabit  corpus  humilitatis  nostrae  conforma- 
tum  corpori  claritatis  suae.  Item  ad  Galatas:  Mihi  autem 
absit  gloriari  nisi  in  crucem  Domini  nostri  lesu  Christi,  per  quem 
mihi  mundus  crucifbnis  est  et  ego  mundo.  Item  ad  Timo- 
theum:  Nemo  militans  Deo  inplicat  se  negotiis  saecularibus,  lo 
ut  possit  placere  ei  qui  se  probauit.  sed  et  si  certabit  quis,  non 
coronabitur,  nisi  legitime  pugnauerit.  ItemadColossenses: 
Si  mortui  estis  cum  Christo  ab  elementis  eius  mundi,  quid  tam- 
quam  uiuentes  in  hoc  mundo  uana  sectamini?  Item  de  hoc 
ipso:  Si  conresurrexistis  in  Christo,  quae  susum  sunt  quaerite,i9 
ubi  Christus  est  in  dextera  Dei  sedens:  quae  susum  sunt  sapite 
non  quae  terrena  sunt.  mortui  enim  estis  et  uita  uestra  abscon- 
dita  est  cum  Christo  in  Deo.  cum  autem  Christus  apparuerit  uita 
uestra,  tunc  et  uos  apparebitis  in  gloria.  Item  ad  Ephesios: 
Exponite  prioris  conuersationis  ueterem  hominem  qui  conrum-so 
pitur  secundum  concupiscentias  deceptionis.  innouamini  autem 
spiritu  sensus  uestri  et  iuduite  nouum  hominem,  eimi  qui  secun- 
dum  Deum  constitutus  est  in  iustitia  et  sanctitate  et  ueritate. 
De  hoc  ipso  in  epistula  Fetri:  Quasi  hospites  et  peregrini 

2  PhiL  2,  21  et  3, 19  sq.        7  Gal.  6, 14.        10  II  Tim.  2,  4  sq. 
13  Col.  2,  20.      15  Col.  3, 1  sq.      20  Eph.  4, 22  sq.      24  1  Petr.  2, 11  sq. 

2  quenint  TT,  quaerent  A       iesu  christi  B       3  est  nenter  WLB 
confasione  TT^      5  expectamos  om.  ^      dominom  nostrumitft;      6  trans- 
formaoit  AWMB  corpori*  M  s  erasum         7  calatas  W       8  cruce 

MBv         10  inplicat  A,  obligat  WLMBv         negotiis  AB,   molostii» 
WLMv        11  eiom,  B       qui  AL,  cui  WMBv;  cf.  ad  Fortun.  c.  8 
prouabit  A      certauerit  Mv ,  certauit  B      12  pugnauerit]  certauerit  W 
item  AV,  de  hoc  ipso  WLMBv       13  eius  ^,  huius  L,  <m.  WMBv 
qaiB      14  in  om.  B      hoc  om.  WLMBv      de  hoc  ipso]  illic  V     15  con- 
surrexistis  WLMv      in]  cum  WB,  om,  L      sursum  WLBv;  item  {.  16 
17  et]  sed  B      19  uos  cum  eo  WMv      20  qui*  M  d  eras      21  concupis- 
centiam  B     22  eum  om.  WM     23  et  (ante  sanct.)  om,  L 


Testim.  m,  11—12.  125 

atetinete  uos  a  carnalibus  desideriis  quae  militaut  aduersus  ani- 
mam,  conuersationem  habentes  inter  gentiles  bonam,  ut  dum 
retractant  de  uobis  quasi  de  malignis,  bona  operauestra  aspi- 
dentes  magnificent  Dominum.  Item  in  epistula  lohannis: 

5  Qui  dicit  se  in  Christo  manere  debet,  quomodo  ille  ambulauit, 
et  ipse  ambulare.  Item  illic:  Nolite  diligere  mundum  neque 
ea  quae  in  mundo  sunt.  si  qui  dilexerit  mundum,  non  est  caritas 
patris  in  illo:  quoniam  omne  quod  in  mundo  est,  concupiscentia 
camis  est  et  concupiscentia  oculorum  et  ambitio  saeculi  quao  non 

loest  a  Patre  sed  ex  concupiscentia  saeculi:  et  mundus  transibit  et 
concupiscentia  eius.  qui  autem  fecerit  uoluntatem  Dei  manebit 
in  aetemum,  quomodo  et  ipse  manet  in  aetemum.  Item  apo- 
stolus  ad  Corinthios  prima:  Expurgate  uetus  fermentum, 
ut  sitis  noua  consparsio,  sicut  estis  azymi.  nam  et  pascha  nostmm 

uimmolatus  est  Christus.  itaque  festa  celebremus  non  in  fermento 
ueteri  neque  in  fermento  malitiae  et  nequitiae  sed  in  azymis  sin- 
ceritatis  et  ueritatis. 

NON  IVRANDVM. 

Apud  Salomonem:  Virmultum  iurans  inplebitur  iniquitate  18 
»et  non  discedet  a  domo  eius  plaga:  et  si  uane  iurauerit,  non  iusti- 
ficabitur.    Item   in   euangelio  secundum  Matthaeum: 
Dico  uobis  non  iurare  in  totum.    sit  autem  sermo  uester:  est  est, 

5  I  lo.  2,  6  et  15  sq.         13  I  Cor.  5,  7  sq.         19  Sir.  23,  11. 
22  Matth.  5,  34  et  37. 

2  connersationeni  autem  Mv  gentiles]  gentes  WMv  bonum  A 
3  letractant  J.jC,  uniuersa  retractant  3f ,  detractant  TFjB,  uniuersi  de- 
trectant  scripsit  JErasmus  de  (ante  mal.)  om.  L]  4  deum  WMBv 
5  in  om.  A  6  huc  mundum  A  7  hoc  mundo  A  quis  AMBv  hunc 
mundum  A  8  hoc  mundum  A  10  ez  eo;  eius  Wm.  2  11  manet 
WLMBv  12  et  ipse  ^TT,  ipse  LB^  et  deus  M,  deus  v  quomodo . . . 
tetemnm  L  8,  l.  m,  2  apostolus  A ,  in  epistula  pauli  WLMBv  14  con- 
spersio  v  azyma  V  pasca  W  15  feste  W^  celepremus  W  16  ueteri 
n.  in  fermento  om,  A  et  nequitiae  om.  B  19  salomon  B  uir  om. 
LM  replebitur  I/o  20  post  iustificabitur  Oxon.  addit :  et  si  frustra 
iurauerit,  dupliciter  punietur  21  item  in  euangelio  sec  A,  de  hoc  ipso 
ca^WLMBv  Baluzius  e  2  codd.  integrum  Matthaei  locum  v.  33—37 
exeripsit      22  in  totum]  onmino  v 


126  Caecilii  Cypriani 

non  non.  Item  in  Exodo:  Non  accipies  nomen  Domini  Dei 
tui  in  nano. 

NON  MALEDICENDVM. 

13  InEiodo:  Non  maledices  neque  principi  populi  tui  detra- 
xeris.  Item  in  psalmo  XXXIII:  Quis  est  homo  qui  uult  5 
uitam  et  cupit  uidere  dies  bonos?  cohibe  linguam  tuam  a  malo 
et  labia  tua  ne  loquantur  dolum.  Item  in  Leuitico:  Et 
locutus  est  Dominus  ad  Moysen  dicens:  produc  eum  qui  ma- 
ledixerit  foras  extra  castra,  et  inponent  omnes  qui  audierunt 
manus  suas  super  caput  eius  et  lapidabunt  eum  onmis  syna-  10 
goga  filiorum  Israel.  Item  apostolus  ad  Epbesios:  Onmis 
sermo  malus  de  ore  uestro  non  procedat,  sed  si  quis  bonus 
est  ad  aedificationem  fidei,  ut  det  gratiam  audientibus.  Item 
ad  Bomanos:  Benedicite  et  nolite  maledicere.  Item  in 
euangelio  secundum  Matthaeum:  Qui  dixerit  fratri  suoris 
fatue,  reus  erit  gehennae  ignis.  Item  secundum  Lucam: 
Dico  autem  uobis,  quia  omne  uerbum  uacuum  quod  locuti  fue- 
rint  homines,  reddent  pro  eo  rationem  in  die  iudicii.  de  ser- 
monibus  enim  tuis  iustificaberis  et  de  sermonibus  tuis  condem- 
naberis.  to 

1  Ex.  20, 7.  4  Ei.  22, 27.  5  Ps.  33, 13  sq.  7  Leuit.  24, 13  sq. 
11  Eph.  4,  29.  14  Bom.  12, 14.  15  Matth.  5,  22.  17  Matth. 
12,  36  sq. 

1  exodo  XX  L*  dei  om,  WL,  dei  tiii  om.  B  2  uannm  Mv 

4  eiodo  XXII  i*  maledicis  W  principem  M^  5  Item  om.  WM 
6  cupit]  amat  WLBv  bonos]  obtimos  TT,  optimos  LB  cohibe  A, 
contine  WLMBv  7  dolum]  insidiose  VLB  8  pioducet  A  fons 
qni  M  maledixit  A  9  foras  om,  M  andierint  MB  10  suas 
otn.  B  lapidabt  TT',  lapidabit  W^v  11  item  apostolus  A,  item 
paulns  Bj  de  hoc  ipso  in  epistula  pauli  WLMv  12  prodeat  LB 

si  quis  bonus  est  A,  bonus  WLMBv         13  gra^         item  AB,   de 
hoc  ipso  WLMv ;   item  l  14  14  benedicentes  et  non  maledicentes 

WLMBv         16  fatuae  AM         gehennae  AW^  in  gehenna  LB,  in 
gehennam  Mv  de  hoc  ipso  cata  eundem  v         lucanum  TF,    mat- 

thaeum  v  17  uacuum]  otiosum  v  18  pro  eo  rationem]  procura- 

tionem  A        19  enim  om,  B  iustificaueris  A        de  sermonibus]  ex 

uerbis  A       damnaberis  LBM 


Testim.  m,  12-15.  127 

NVHQVAM  MVSSITANDyM,  SED  CIBCA  OMNIA    QVAE  ACGIDVNT 
BENEDICENDVM  DEVM. 

Apud  lob:   Dic  uerbnm  aliquod  in  Dominuiu  et  morere.  at  14 
iUe  intuitus  eam  dixit:  tamquam  una  ex  ineptis  mulieribus  lo- 

scutaes.  si  bona  excepimus  de  manuDomini,  mala  non  tolera- 
bimus?  iu  his  omnibus  quae  acciderunt  ei  nihil  peccauit  lob 
labiis  suis  in  conspectu  Domini.  Item  illic:  Animaduertisti 
puerum  meum  lob?  non  enim  est  similis  iUi  quisquam  in  terris, 
homo  sine  querella^  uerus  Dei  cultor,  abstinens  se  ab  omni  malo. 

loltem  in  psalmo  XXXIII:  Benedicam  Dominum  in  omni  tem- 
pore,  semper  laus  eius  in  ore  meo.  Item  in  Numeris:  Desinat 
murmuratio  eorum  a  me,  et  non  morientur.  Item  in  Actibus 
apostolorum:  Circa  mediam  autem  noctem  Faulus  et  Sileas 
orantes  gratias  agebant  Deo.  audiebant  autem  eos  uincti.    Item 

uPaulus  apostolus  ad  Fhilippenses:  Omnia  autem  pro 
dilectione  facite  sine  murmurationibus  et  reputationibus ,  ut 
sitis  sine  querella  et  inmaculati  filii  Dei. 

Ad  hoc  temptabi  homines  a  deo  vt  explobentvb. 
In  Oenesi:   £t  temptauit  Deus  Abraham  et  dixit  ad  illum:  IS 
soacdpe  filium  tuum  iUum  unicum  quem  dilexisti  Isaac  et  uade  in 
terram  altam  et  inpones  illum  hostiam  in  uno  ex  montibus,  de 
quo  tibi  dixero.   Item  in  Deuteronomio:  Temptat  Dominus 

3  lob.  2,  9  sq.       7  lob.  1,  8.      10  Ps.  33,  2.       11  Num.  17, 10. 
13  Act.  16,  25.      15  PML  2, 14  sq.      19  Gen.  22, 1  sq.      22  Deut.  13, 4. 

1  musitandum  WM       sed]  se  W         accedunt  A       3  aliquid  A 
dominoTTJIf     morerejmemore^     at]ad^,  etTT     4induitusTr     unam 
A     5  ezdpimusTTlf     curnonlft?     tolerauimusiifi     6  accederunt^ 
8  paernm]  in  puerum  3f^,  ad  puerum  v    est  homo  W     similis  estlfJ? 
quicqnam  B      9  quaerila  W  >,  querela  W^v  et  ita  1 17       10  itenLlB,  de 
hoc  ipso  WLv,  om,  M;  item  h  11  et  12      deum  L      11  semper]  in  sempiter- 

num  L        item 1,  12  morientur  om,  L        12  murmoratio  W       actis 

WLMB  13  silas  M^v  14  agentes  dno  B  15  paulus  apostolus  A^ 
paulus  B,  in  epistula  pauli  WLMv  16  dilectione]  delect&tione  LMB 
facite]  facientes  v  murmurationem  J9  ntexmWm,  2  17  filii  dei] 
fidei  JB  18  a  deo]  (m.  TF,  deo  L  eiplorentur]  probentur  WMBv 
19  ad  om.JS  20  illum]  om,  MBv,  post  dilezisti  jpomf  W  diligisilf  JBv 
iUmn  isac  L  21  altam]  om,  M,  aliam  W  et  inponens  WM^ ,  imponens  t; 
hoBtiam]  ibi  in  holocaustum  faostiamitf 't7      unumiift;      temtatuosTT 


128  Caecilii  Cypriani 

Deus  uester  nos  at  sciat,  si  diligitis  Dominiun  Denm  aestrmn 
ex  toto  Gorde  aestro  et  ex  tota  anima  aestra.  Item  in  Sapien- 
tia  Salomonis:  £t  si  coram  hominibos  tormenta  passi  sont, 
spes  eornm  inmortalitate  plena  est:  et  in  pands  aexati  in  maltis 
bene  disponentor,  qaoniam  Deas  temptaait  illos  et  inaenit  illos  & 
dignos  se.  tamqaam  aaram  in  fomace  probaait  illos  et  qaasi  ho- 
locaastam  hostiam  accepit  illos.  et  in  tempore  erit  respectas  illo- 
ram,  iadicabunt  nationes  et  dominabantar  popalis ,  etregnabit 
dominus eoram in perpetaam.  Item  in  Machabaeis:  Abra- 
ham  nonne  in  temptatione  inuentas  est  fidelis  et  depatatom  est  lo 
ei  ad  iastitiam  ? 

De  BONO  lCABTTItn. 

16  In  Sapientia  Salomonis:  Liberat  de  malis  animam  mar- 
tjr  fidelis.  Item  illic:  Tunc  stabunt  iusti  in  magna  con- 
stantia  aduersus  eos  qui  se  angustauerunt  et  qui  labores  eorum  t& 
diripuerunt.  uidentes  turbabuntur  timore  horribiU  et  mirabuntur 
in  subitatione  insperatae  salutis  dicentes  inter  se,  paenitentiam 
habentes  et  per  angustiam  spiritus  gementes:  hi  sunt  quos  habui- 
mus  aliquando  in  nsum  et  in  similitudinem  inproperii.  nos  in- 
sensati  uitam  illorum  aestimabamus  insaniam  et  finem  illorum  30 
sine  honore.  quomodo  conputati  sunt  inter  filios  Dei,  etinter 
sanctos  sors  illorum  est?   ergo  errauimus  a  uia  ueritatis  et  iusti- 

3  Sap.  3,  4  sq.      9  1  Macc  2,  52.       13  Prou.  14,  25.       14  Sap. 
5,  1  sq. 

1  nos  om.  TT      deimi  <m,  A       2  aeBtra  et  ex  tota  nirtate  nestra  A 
3  et  om,B      5  dominusil      6  et  tamqiiamJB      proaabitil      holocaastum 
W,  holocaasta  Mv  1  hostiae  Jlf»©;   oXoxoQnm^a  ^valag  LXX 

illonun]  om.  X,  eorom  W,  qui  tiddit:  folgeboiit  tamqoam  sdntille  in 
anmdineto  discorrant  8  regnaait  M  9  iUoram  B  10  temptationeni 
M^  13  sapientia]  proaerbiis  v  animam  soam  W  martyri  A^  mar- 
tyris  LM,  testis  W  14  tanc  stabant  iasti  B  in  rasura  15  angastia- 
uerant  WLv  qm  M  8.1.  m,  2  labores  eoram  diripaerant]  abstalenmt 
labores  eoram  t7  16  torbabantil  17  inspirate  AL  dicent  X 
18  hii  AWLB  aliqaando  habaimas  WBv  19  risa  L,  derisam  v  in 
om.  B  similitadine  AL;   faxofji^v  nore  eig  yiXona  xal  naqapokt^v 

LXX;  cf.  ad  Fortun.  c.l2       20  aita  TT       et  ex  in  ^  m.  <8       22  est  ^ 
8.  l.  m.  2      iniastitie  W 


Testim.  in,  15—16.  129 

tiae  Ininen  non  Inxit  nobis  et  sol  non  est  ortns  nobis.  lassati 
snmns  in  iniqnitatis  nia  et  perditionis  et  ambnlanimns  soli- 
tndinee  diffidles,  niam  antem  Domini  ignoranimns.  qnid  no- 
bis  proMt  snperbia  ant  quid  dinitiamm  iactatio  contnlit  nobis? 

s  transierunt  omnia  illa  tamquam  umbra.  Item  in  psalmo 
CKY:  Pretiosa  in  conspectn  Domini  mors  sanctorum  eius. 
Item  in  psalmo  GXXY:  Qui  seminant  in  lacrimis  in  gau- 
dio  metent.  euntes  ibant  et  flebant  mittentes  semina  sna,  ne- 
dentes  antem  uenient  in  exultatione  portantes  manipnlos  suos. 

loltem  in  euangelio  secnndum  lobannem:  Qui  amat 
animam  suam  perdet  illam  et  qui  odit  animam  suam  in  isto  sae- 
cnlo  in  uitam  aetemam  conseruabit  illam.  Item  illic:  Veniet 
hora ,  nt  omnis  qui  uos  occiderit  putet  se  officium  Deo  facere. 
sed  hoc  facient,  quoniam  non  cognouemnt  patrem  neqne  me. 

ultem  secnndum  Matthaeum:  Beati  qui  persecutionem  pa- 
tiuntnr  propter  iustitiam,  quoniam  ipsorum  est  regnnm  caelomm. 
Item  illic:  Cum  autem  nos  tradiderint,  nolite  cogitare  quid 
loqnamini.  dabitur  enim  uobis  in  illa  hora  quid  loquamini.  non 
enim  uos  estis  qni  loquimini,  sed  spiritus  patris  uestri  qui  lo- 

nqnitur  in  uobis.  Item  illic:  Ne  timueritis  eos  qui  occidunt 
coipns,  animam  autem  non  possunt  occidere,  magis  autem  timete 

6  Ps.  115, 15.       7  Ps.  125,  5  sq.       10  lo.  12,  25.       12  lo.  16, 
2  sq,       15  Matth.  5, 10.        17  Matth.  10, 19  sq.       20  Matth.  10,  28. 

1  hortos  W     2  in  <m,WLB      iniquitatibas  M     niaeTF,  in  oialf 
etom.WM    ambulabimas^     5  traii8ierantomniaom.TF     illa]istailf 
6  CXV]  GXXV  MB      item. . .  sanctorom  eias  om,  W      sanctoram]  iosto- 
nim  L      7  in  psafano  CXXY]  illic  M     gaadio]  exaltatione  Lv     8  metent 
etJlf       eontes]  ambalantes  ZiJtf Bv       ibant]  ambolabant  2^3f t^       flebant] 
plorabantXJfv,  plorahantilf'         9  exaltationemJB         portantes]  tol- 
lentes  LMv      manipolos  saos]  gremia  sna  LM^v       11  perdit  B       saam 
A  8,  Z.        12  consemMtAWVLB,  inaeniet  Mv       post  iUam  praecipit 
Matthaei  locum  10, 19.  20  Mv       13  aos  o.  patet]  interficit  nos  arbitre- 
tor  V      oflELciom  se  v       facere]  placere  W       14  sed  et  Mv      qaia  A 
15  in  euangelio  cata  M       beati]  felices  LB       persecationes  B       passi 
sunt  LB,  p.  fuerint  Mv         16  propter  i.]  caasa  iastitiae  WLB       quo- 
niam]  quorum  A        17  tradiderint  uos  v        18  dabitur. .  .loquamini  om. 
WLMBv      19  qui«  loquemini  W  d  eras.     uestri  est  W     loquetur  W 
21  timete  A ,  metuite  WLMBv 

m.  9 


130  Caecilii  Cypriani 

eum  qui  potest  anhnam  et  corpos  ocddere  in  gehennam.  Item 
illic:  Quicumque  confessus  fuerit  me  coram  hominibus,  et  ego 
confitebor  illum  coram  patre  meo  qui  est  in  caelis.  qui  autem  me 
negauerit  coram  hominibus,  et  ego  negabo  eum  coram  patre  meo 
qui  est  in  caelis.  qui  autem  sustinuerit  usque  ad  finem,  hic  sal-  & 
uus  erit.  Item  secundum  Lucam:  Beati  eritis,  cum  uos 
oderint  homines  et  separauerint  uos  et  expulerint  et  malediierint 
nomLini  uestro  quasi  nequam  propter  filium  hominis.  gaudete  in 
illa  die  et  exultate.  ecce  enim  merces  uestra  multa  est  in  caelis. 
Item  illic:  Amen  dico  uobis,  nemo  est  qui  reliquerit  domum lo 
autparentes  aut  fratres  aut  uxorem  aut  filios  propter  regnumDei  et 
non  redpiat  septies  tantum  in  isto  tempore,  in  saeculo  autem  uen- 
turo  uitam  aetemam.  Item  in  Apocalypsi:  Et  cum  aperuisset 
quintum  signum,  uidi  sub  ara  Dei  animas  occisorum  propter  uer- 
bum  Dei  et  martyrium  suum,  et  clamauerunt  magna  uoce  di-  is 
centes:  quousque,  Domine  sanctus  et  uerus,  non  iudicas  et  uin- 
dicas  sanguinem  nostrum  de  his  qui  in  terris  inhabitant?  et  data 
est  eis  singulis  stola  alba  et  dictum  est  eis  ut  requiescerent 
breui  adhuc  tempore,  donec  inpleatur  numerus  conseruorum  et 
fratrum  eorum  quique  postea  occidentur  exemt)lo  ipsorum.  Item  ao 
illic:  Post  haec  uidi  turbam  multam  quam  dinumerare  nemo 
poterat  ex  omni  gente  et  ex  omni  tribu  et  populo  et  lingua  stantes 
in  conspectu  throni  et  agni  et  erant  amicti  stolas  albas  et  palmae 

2  Matth.  10,  32.  33.  22.       6  Luc.  6,  22  sq.      10  Lnc.  18,  29  sq. 
13  Apoc.  6,  7  sq.      21  Apoc.  7,  9  et  10. 13—17. 

1  et  corpns  et  ammam  B         gehenna  WL  2  me  confessQs  faerit 

Mv,  confiusns  (confessns  L)  faerit  in  me  WL  3  iilnm]  enm  B,  in  ipBO 
L,  am.  W  qui  om.  L  in  caelis  est  WMBv,  in  caelis  L;  item  l.  5 
5  qni  est  om.  L  snstinnerit]  persenerauerit  B  ad]  in  MBv  saLnns 
erit]  salnabitnr  WL  7  oderint  nos  WLM  eipnlsanerint  TF,  eipn- 
Inerint  A  9  mercis  AW  est  om.  LB  10  relinqnat WLMBv  12  nen- 
tnio]  fntnro  v  13  apemissem  M  15  noce  magna  B  16  qnonsqne] 
nsqne  B         et  nindicas  om.  £  17  habitant  £  et  data...alba 

om.  A        datae  Mv       18  est]  snnt  WMv        singnlae  M       stolae  albae 
WMv       adhnc  breni  M      20  ipsomm  sicnt  et  ipsi  B       21  dennmerare 
M      ex  his  nemo  WLMv       22  gente]  genere^       eTom.LB       ex  omni 
om.  A     tribu  W     et  ex  omni  Mv      popnli  A^      et  lingna  et  popnlo  V 
23  ot  agni]  om.  B,  et  in  conspectn  agni  WLMv      stolis  albis  M* 


Testim.  lU,  16.  131 

erant  in  maiiibns  eoruni  et  mngao  clamore  dioebant :  salus  Deo 
nostro  sedenti  super  thronum  et  agno.  et  respondit  unus  ex  senio- 
ribus  dicens  mihi:  qui  amicti  sunt  stolas  albas,  qui  sunt  et  unde 
uenerunt?  et  dixi  ei:  Domine,  tu  scis.  et  ait  mihi:   hi  sunt  qui 

i  uenerunt  ex  magna  tribulatione  et  lauerunt  stolas  suas  et  can- 
didas  eas  fecerunt  in  sanguine  agni.  propter  hoc  sunt  in  con- 
spectu  throni  Dei  et  seruiunt  ei  diebus  et  noctibus  in  templo  eius, 
et  is  qui  sedet  in  throno  inhabitabit  super  eos.  neque  esurient 
neque  sitient  umquam,  sed  neque  sol  super  eos  cadet  neque 

loullum  aestum  patientur :  quia  agnus  qui  in  medio  throni  est  teget 
eos  et  deducet  eos  ad  fontes  uitae  aquarum ,  et  absterget  Deus 
omnem  lacrimam  ex  oculis  eorum.  Item  illic:  Qui  uincit, 
dabo  illi  edere  de  ligno  uitae  quod  est  in  paradiso  Dei  mei. .  Item 
illic:  Esto  fidelis  usque  ad  mortem,  et  dabo  tibi  coronam  uitae. 

^felices  eos  qui  uigilabunt  et  seruabunt  uestimenta  sua  ne  nudi 
ambulent  et  uideant  turpitudinem  suam.  Item  apostolus  ad 
Timotheum  secunda:  Ego  iam  immolor  et  tempus  adsump- 
tionis  meae  instat.  bonum  agonem  certaui,  cursum  consummaui, 
fidem  seruaui.  iam  superest  mihi  corona  iustitiae  quam  mihi 

^reddet  Dominus  in  illa  die  ille  iudex  iustus,  non  solum  autem 

12  Apoc.  2,  7.      14  Apoc.  2,  10  et  16,  5.      17  n  Tim.  4,  6  sq. 

1  fdenmt  WLMBv  salns]  laas  B  2  respondens  WM  3  mihi 
cbnte  xmuB  pawU  B  dizit  ex  dicens  Mm.2  stolis  albis  v  4  ei]  illi 
B,  onk  A      domine  mi  v      hii  AWLB      5  de  tribnlatione  magna  B 

6  sangoinem  B      propter  boc]  ideo  MBv      in  consp.  thr.]  ante  sedem  B 

7  die  ac  nocte  B       eins]  ipsins  B       8  is]  his  AW^,  om.  B       in  throno] 
sapra  sedem  B      '  inhabitanit  L,  habitabit  BJIP,  habitaait3f'        eos] 
illos  JB,    neqne]  non  B      9  neqne  sitient  om,  B      umquam]  amplius  B 
sed  om,  B      cadet  super  illos  sol  B       10  ollnm]  omnis  B      aestus  B 
patientnr]  om,  Bj  patinntor  W       qnoniam  WLMv        qoi  in  m.  th.  est] 
qnem  inter  media  sedem  B     reget  WMB       11  eos]  illos  B       ducet  L, 
dnjdt  M     eos]  illos  B     nite  fontes  aqnamm  B,  fontem  aqnae  ninae  M 
absterget]  delebitB     12  omnem  densB      ez^deTT^      nincetX>JlfBv 
13  illi]  ei  B       de]  ez  WMB       dei  om,  B        15  felices  eos]  beati  emnt 
Mv         16  apostolns  A,  panlus  £,  om  WMB         17  in  secnnda  Bv 
immolor  A,  deUbor  BMht,  libor  WLM^      18  meae  resolutionis  instat  W, 
instat  meae  (meae  om.  LM)  adsmnptionis  LMBv     consnmmani^  perfeci 
WLMBv     Idmm  om.BM^      institiae  coronam^itf'     ^OilloTT      ille 
om.  WMBv      instns  indez  Wv 

9* 


132  Caecilii  Cypriani 

mihl,  sed  et  omnibiis  qui  diligimt  aduentom  eius.  Item  ad 
Bomanos:  Snmns  filii  Dei.  si  autem  filii,  et  heredes,  cohe- 
redesantem  Christi:  siquidem  oonpatiamur,  ut  et  conmagni- 
ficemur.  Item  in  psalmo  UA.YIII:  Beati  inmaculatiin  uia, 
qui  ambulant  in  lege  Domini.  beati  qui  perscrutantur  testi-  ^ 
monia  eius. 

MmORA  ESSE  QVAE  IN  SAEGVLO  PATDfVB  QVAM  SIT 
PRAEMIVM  QVOD  PBOMISSVM  E8T. 

17     Paulus  apostolus  ad  Bomanos:    Non  sunt  condignae 
passiones  huius  temporis  ad  superuenturam  claritatem  quae  reue- 10 
labitur  in  nobis.  [Dehocipso  in  Machabaeis:  Domine,  qui 
sanctam  habes  scientiam,  manifestum  est,  quia  cum  possem  a 
morte  liberari,  durissimos  dolores  corporis  tolero  flagellis  uapu- 
lans,  animo  autem  propter  tui  ipsius  metum  libenter  haec  patior. 
Item  illic:    Tu  quidem,  impotens,  ex  hac  praesenti  uitanosu 
perdis.  sed  mundi  rex  defunctos  nos  pro  suis  iegibus  in  aetemam 
uitae  resurrectionem  suscitabit.    Item  iliic:  Potius  est  ab  ho- 
minibus  morti  datos  exspectare  spem  a  Deo  iterum  ab  ipso  susci- 
tandos.    tibi  enim  resurrectio  in  uitam  non  erit.  Item  illic: 
Potestatem  inter  homines  habens,  cum  sis  corruptibilis,  facis2o 
quod  uis.    noli  autem  putare  genus  nostrum  a  Deo  esse  dere- 
lictum.  sustine  et  uide,  magna  potestas  eius  qualiter  te  et  se- 
men  tuum  torquebit.  Item  illic:  Noli  frustra  errare,  nos  enim 
propter  nosmet  ipsos  haec  patimur  peccantes  in  Deum  nostrum. 
tu  autem  ne  te  existimes  impunitum  futurum  aggressus  pugnare  as 
cum  Deo]. 

2  Eom.  8,  16  sq.      4  Ps.  118,  1  sq.      8  Rom.  8, 18.      10  U  Macc. 
6,  30.      14  n  Macc.  7,  9  et  14. 16-19. 

1  mihi  reddet  B  dilexenmt  B,  diiexerint  LMv  2  heredes  dei 
WLMBv  coheredes  Wsedes  add,  m.  2  3  conpatimnr  A  nt  om.  B, 
8.lm.2M  cummagnificemur  L  4  CXVIII]  CXVll  AM  beati]  f e- 
licesXrB  qui  immacnlati  snnt  LMBv  in  nia  om.  W,  in  lege  B  5  ct 
qni  LMBv  ambnlabantZ  lege]  nia  X,  niis  M  beati]  felices  LB 
testimonia  ^TT,  martyria  LMBv  8  panlus  apostolns  A,  in  epistnla 
panli  WLMBv  9  passionis  L  temporis]  saeculi  B  10  De  hoc  ipso 
.,..126  cum  deo om.  AWLMB  11  possim  morte  V  13  tni om.  F 
17  snscitari  V     24  futnrum  om.  V 


TeBtim.  III,  16-19.  133 

BiLEcnoin  dei  et  chbisti  mniL  praeponendvm. 
In  Deuteronomio:   Diliges  Dominnin  Deum  tuum  de  toto  18 
corde  tno  et  de  tota  anima  tua  et  de  tota  uirtute  tua.    Item  in 
enangelio  secundum  Matthaeum:  Qui  amat  patrem  aut 

s  matrom  super  me  non  est  me  dignus,  et  qui  amat  filium  aut  filiam 
super  me  non  est  me  dignus :  et  qui  non  accipit  crucem  suam  et 
seqmtnr  me  non  est  meus  discipulus.  Item  Paulus  apo- 
stolus  ad  Bomanos:  Quis  nos  separabit  a  caritate  Ghristi, 
preesuia  an  angustia  an  persecutio  an  fames  an  nuditas  an  pericu- 

nlmn  an  gladius?  sicut  scriptum  est:  quoniam  propter  te  morti- 
ficamur  tota  die,  aestimati  sumus  ut  oues  occisionis.  sed  in  his 
omnibus  snpervindmus  pro  eo  qui  dilexit  nos. 

VOLVNTATI  NON  NOSTRAE  SED  DBI  OBTEMPERANDVM. 

In  euaugelio  secundum  lohannem:  Non  descendi  de  19 
licaelo  ut  faciam  uoluntatem  meam,  sed  uoluntatem  eius  qui 
me  misit  Item  secundum  Matthaeum:  Pater,  si  fieri 
potest,  tranaeat  a  me  calix  iste:  uerum  tamen  non  quod  ego  uolo, 
sedqnodtu.  Item  in  prece  cottidiana:  Fiat  uoluntas  tua 
incaeloetinterra.  Item  secundumMatthaeum:  Nonomnis 
ioqm  mihi  dicit:  Domine  Domine,  introibit  in  regnum  caelorum, 
sed  is  qui  facit  uoluntatem  patris  mei  qui  in  caelis  est,  ipse  in-^ 
troibit  in  regnum  caelorum.  Item  secundum  Lucam:  Hle 
antem  seruus  qui  cognoscit  uoluntatem  domini  sui  et  non  pa- 
nierit  uoluntati  eius  uapulabit  multas.    Item  in  epistula  lo- 

2  Deut  6,  5.     4  Matth.  10,  37  sq.     8  Rom.  8, 35  sq.     14  lo.  6, 38- 
16  MattL  26, 39.     18  Matth.  6, 10.     19  Mattfa.  7, 21.      22  Lnc  12, 47. 

2  diligis  W       3  de  tota  uirtnte  et  anima  tua  M       item  om.  WLMB 
(item  17)      4  aut  matrem  om,  WL     5  saper]  plns  qnam  B     et]  aut  B 
6  aecepit^^       7  meus  discipulas]  me  dignns  B       panlos  apoBtolos  A,  in 

epistQla  ( is  L)  panli  WLMBv       8  caritate]  agape  L,  sed  8.  l  m.  J9: 

dilectLQne         9  angnstiae  L         famis  AW        10  propter  te]  cansa  tni 
WLMBv     mortificamnr  il ,  ocddimnr  WLMBv      11  aestimatiJ.,  de- 
potati  WLMBv      sicnt  B       occisionis  ^,  nictimae  WLMBv       12  pro 
eo]  propter  enm  W     qni]  qnod  MLB      14  discendi^       18  coctidiana 
-^*        tna  sicnt  v        19  in  enangelio  secnndnm  A,  cata  WLMBv 
20dicitmiMilf     regnoB'     21  is]  his^TT^JB     etipseZ     introinit^ 
22  item  qwl  LM       23  cognnsdt  A,  cognosoet  B       24  napnlanit  A 
nnatis  V     item  oin.  WMBv 


134  Caecilii  Cypriani 

hannis:  Qoi  autem  fecerit  noluntatem  Dei  manet  in  aetemom, 
quomodo  et  ipse  manet  in  aetemum. 

FVNDAMENTVM  ET  FIRMAMENTVH  8PEI  ET  FIDEI  ESSE  TIMOBEM. 

2*     In  psalmo  CX:  Initium  sapientiae  timor  Domini.  Item  in 
Sapientia   Salomonis:    Initium  sapientiae  metnere  Deum.  s 
Item  in  Prouerbiis:  Beatus  homo  qui  metuit  omnia  per  ti- 
morem.  Item  apudEsaiam:  Et  super  quem  alium  respiciam, 
nisi  super  humilem  et  quietum  et  trementem  uerba  mea?  Item 
in  Genesi:    Et  uocauit  eum  angelus  Domini  de  caelo  et  dixit 
illi:  Abraham  Abraham.    ille  autem  dixit:  ecce  ego.   etdixitria 
noli  inponere  manum  tuam  super  puerum  neque  feceris  illi  quic- 
quam.   nunc  enim  cognoui  quoniam  times  Deum  tuum  et  non 
pepercisti  filio  tuo  dilectissimo  propter  me.    Item  in  psalmo 
secundo:  SeraiteDomino  in  timore  et  eiultate  ei  cum  tremore. 
[Item  in  Deuteronomio  Dei  uox  ad  Moysen:  Conuocais 
ad  me  populum,  et  audiant  uerba  mea  ut  discant  amare  me 
omnes  dies  quos  ipsi  uiuent  super  terram.  Item  in  Hieremia: 
Ecce  dies  ueniunt,  dicit  Dominus,  et  consummabo  in  domum 
Israel  et  in  domum  luda  testamentum  nouum,  non  secundum 
testamentum  quod  disposueram  patribus  eorum  in  die  cum  ad-  so 
prehendi  manum  iUorum  educere  illos  de  terra  Aegypti,    quia 

1  I  lo.  2, 17.  4  Ps.  110, 11.  6  Prou.  28, 14.  7  Es.  66,  2, 
9  Gen.  22,  11  sq.  14  Ps.  2, 11.  15  Deut  4, 10.  18  ffier.  38 
31-34.  37  et  39,  37-41. 

3  timorem  dei  A,  m  timore  M  4  CX]  GVIIU  M  sapientiae]  patien- 
tiae  B  dei  LB  5  metuere]  timere  ex  timore  TTm.  2  dominumilf 
6  item  om,  WLMB  paroemiis  eiue  TT,  parhoemiis  eiusdem  LMv,  pa- 
rhoemiisB  homo  est  WLMBv  metuit-4,  ueretur  TTiJlfBt^  timorem 
A,  metum  WLMBv  7  aput  W8,lm.3  8  quietem  M\  mansuetum 
B  .  uerba  mea  A,  sermones  meos  WLMBv;  cfr.  test.  III 5  9  eum] 
illum  W  10  dltertm  abraham  (m.M  11  imponere]  inicereiif  super) 
in  ilf  12  dnm  dm  TT  et  om.  X  14  ei]  (m.LMB,  i  W  cum  AW, 
inLMBv  treiDOTe  Ased  re  add.  m.2  15  item. . .  .p.  138  l.  21  nominia 
mei  ^uae  e  dvuibus  codd.  primw  recepit  Bdltmus  aolua  exhibet  W 
16  amare  TT,  timere  v;  <pofi€Zadm  LXX  17  omnibua  diebus  v       m 

W,  apud  V      hieremiam  Wv       18  oonsumabo  W     in  domum  —  in  do- 
mum  W,  super  domum  —  in  domo  v       21  iUos]  eos  v     quiaj  qui  W 


Testim.  lU,  19-20.  135 

non  pennansenint  in  testamento  meo ,  et  ego  neglexi  eorum,  dicit 
Dominus,  qnia  hoc  testamentnm  quod  disponam  domui  Israel. 
post  dies  iUos,  dicit  Dominus,  dans  leges  meas  in  sensum  illo- 
nun  et  in  corda  illorum  scribam  illas,  et  ero  illis  in  Deum,  et 

» ipsi  erunt  mihi  in  plebem,  et  non  docebunt  unusquisque  fratrem 
suum  dicentes:  cognosce  Dominum,  quia  onmes  me  scient  a  mi- 
nimo  usque  ad  maximum  illorum,  quia  propitius  ero  iniquita- 
tibus  illorum  et  peccatorum  eorum  non  ero  memor  amplius.  si 
exaltatnm  fuerit  caelum  in  sublime,  dicit  Dominus,  et  si  humi* 

itliatafnerit  terra  deorsum,  at  ego  non  reprobabo  genus  Israelt 
didt  Dominus,  pro  omnibus  quae  fecerunt.  ecce  ego  congregabo 
eos  ex  omni  terra  qua  disparsi  illos  in  ira  et  in  furore  meo  et  in 
^acerbatione  magna  et  conteram  illos  in  locum  istum  et  relin- 
quam  eos  in  pauore,  et  erunt  mihi  in  plebem,  et  ego  ero  illis  in 

uDenm,  et  dabo  illis  uiam  alteram  et  cor  aliud  ut  timeant  me 
omnibns  diebus  in  bonum  iUis  cum  filiis  suis,  et  consummabo  ei& 
testamentum  aetemum  quod  non  anertam  post  illos,  et  timorem 
meum  dabo  in  cor  illorum  ut  non  discedant  a  me  et  uisitabo  su- 
per  illos  benefacere  illis  et  plantare  eos  in  terra  sua  in  fide  et  in 

soomni  corde  et  in  omnianimo.  Item  in  Apocalypsi:  Etuiginti 
quattuor  seniores  in  conspectu  Dei  sedentes  in  thronis  suis  ceci- 
denmt  snpra  fades  snas  et  adorauemnt  Deum  dicentes:  gratias 
agimus  tibi,  Domine  Dens  omnipotens,  qni  es  et  qui  fuisti,  quod 
accepisti  potestatem  tuam  magnam  et  regnasti,  et  gentes  iratae 

issunt,  et  uenit  ira  tua  et  tempus  quo  de  mortuis  iudicetur  et  detur 
merc^  seruis  tuis  prophetis  et  sanctis  et  timentibus  nomen  tuum 
pnsillis  et  magnis  et  disperdere  eos  qui  cormperunt  terram. 

20  Apoc.  11, 16  sq. 

1  non  om.  W  2  quod  disponam  om,  W  3  legem  meam  in  sensn 
eonun  scribam  illam  v  5  non  om,  W  6  scient  me  v  minore  v 
7  eorom  v  propiios  W  8  eonim*t?  10  at]  ante  W  12  dispersi  v 
13  exacerbatio  W  14  eos]  illos  v  egoom.  v  16  bonnm  illis  W, 
bono  i;;  cf.  LXX  18  menm  om.  v  eoram  v  MtexetW  19  eos] 
iUos  V  20  onmi  corde. .  .animo  m.  ^  add,  in  W  item]  et  TT  21  dei 
0».  V  sedentis  W  26  mercis  W  et  {ante  tim.)  ow.  v  27  pus- 
BimsTT 


134  Gaecilii  Cypriani 

hannis:  Qoi  autem  fecerit  uolnntatem  Dei  manet  in  aetemum, 
quomodo  ef  ipse  manet  in  aetemum. 

FVNDAMENTVM  ET  PIBMAMENTVM  SPEI  ET  FIDEI  E8SE  TIMOBEM* 

2*     In  psalmo  CX:  Initium  sapientiae  timor  Domini.  Item  in 
Sapientia   Salomonis:    Initium  sapientiae  metuere  Deum.  s 
Item  in  Prouerbiis:  Beatus  homo  qui  metuit  omnia  per  ti- 
morem.  Item  apudEsaiam:  Et  super  quem  alium  respiciam, 
nisi  super  humilem  et  quietum  et  trementem  uerba  mea?  Item 
inGenesi:    Et  uocauit  eum  angelus  Domini  de  caelo  et  dixit 
illi:  Abraham  Abraham.    ille  autem  dixit:  ecce  ^o.   etdixitno 
noli  inponere  manum  tuam  super  puerum  neque  feceris  illi  quic- 
quam.   nunc  enim  cognoui  quoniam  times  Deum  tuum  et  non 
pepercisti  filio  tuo  dilectissimo  propter  me.    Item  in  psalmo 
secundo:  SeruiteDomino  in  timore  et  exultate  ei  cum  tremore. 
[Item  in  Deuteronomio  Dei  uox  ad  Moysen:  Gonuocais 
ad  me  populum,  et  audiant  uerba  mea  ut  discant  amare  me 
omnes  dies  quos  ipsi  uiuent  super  terram.  Item  inHieremia: 
Ecce  dies  ueniunt,  dicit  Dominus,  et  consummabo  in  domum 
Israel  et  in  domum  luda  testamentum  nouum,  non  secundum 
testamentum  quod  disposueram  patribus  eorum  in  die  cum  ad-  20 
prehendi  manum  iUorum  educere  illos  de  terra  Aegypti,    quia 

1  I  lo.  2, 17.  4  Ps.  110, 11.  6  Prou.  28, 14.  7  Es.  SQ,  2, 
9  Gen.  22, 11  sq.  14  Ps.  2, 11.  15  Deut.  4, 10.  18  ffier.  38 
31-34.  37  et  39,  37-41. 

3  tiiuorem  dei  A,  in  timore  M  4  CX]  CVIIII  M  sapientiae]  patien* 
tiae  B  dei  LB  5  metaere]  timere  ex  timore  Wm.2  dominnm  M 
6  item  om.  WLMB  paroemiis  eius  TT,  parhoemiis  eiusdem  LMv,  pa- 
rhoemiis  B  homo  est  WLMBv  metuit-4,  ueretur  WLMBv  timorem 
A,  metum  WLMBv  7  aput  W8,l.m.2  8  quietem  M\  mansuetum 
B  uerba  mea  A,  sermones  meos  WLMBv;  cfr.  test,  III 5  9  eum] 
illum  W  10  aUerum  abraham  om.M  11  imponere]  inicereitf  super} 
inJf      12dnmdmTr     etom.L      lA  ei]am.LMB,i  W     cumATT, 

in  LMBv     tremore  A  sed  re  add.  m.2      15  item p.  138  l.  21  nominia 

mei  quae  e  dudbtu  codd.  primus  reeepit  Btdugiua  solus  eotihibet  W 
16  amare  TT,  thnere  v,  <pofiiZa&iu  LXX  17  omnibus  diebus  v       in 

Wt  apud  v       hieremiam  Wv       18  oonsumabo  W     in  domum  —  in  do- 
mum  W,  super  domum  ~  in  domo  v       21  illos]  eos  v     quia]  qui  W 


Testim.  m,  19-20.  135 

non  pennansemnt  in  testamento  meo,  et  ego  neglexi  eomm,  dicit 
Dominus,  quia  hoc  testamentum  quod  disponam  domui  Israel. 
post  dies  illos,  dicit  Dominus,  dans  leges  meas  in  sensum  illo- 
nun  et  in  corda  illorum  scribam  illas,  et  ero  illis  in  Deum,  et 

i  ipsi  erunt  mihi  in  plebem,  et  non  docebunt  unusquisque  fratrem 
suum  dicentes:  cognosce  Dominum,  quia  omnes  me  scient  a  mi- 
nimo  usque  ad  maximum  illorum,  quia  propitius  ero  iniquita- 
tibus  illorum  et  peccatorum  eorum  non  ero  memor  amplius.  si 
exaltatnm  fuerit  caelum  in  sublime,  dicit  Dominus,  et  si  humi- 

»liata  fuerit  terra  deorsum,  at  ego  non  reprobabo  genus  Israelt 
didt  Dominus,  pro  onmibus  quae  fecerunt.  ecce  ego  congregabo 
eos  ez  omni  terra  qua  disparsi  illos  in  ira  et  in  furore  meo  et  in 
eiacerbatione  magna  et  conteram  illos  in  locum  istum  et  relin- 
quam  eos  in  pauore,  et  erunt  mihi  in  plebem,  et  ego  ero  illis  in 

uDeum,  et  dabo  illis  uiam  alteram  et  cor  aliud  ut  timeant  me 
omnibus  diebus  in  bonum  illis  cum  filiis  suis,  et  consummabo  eis- 
testamentum  aetemum  quod  non  auertam  post  illos,  et  timorem 
meum  dabo  in  cor  illomm  ut  non  discedant  a  me  et  uisitabo  su- 
per  illos  benefacere  iUis  et  plantare  eos  in  terra  sua  in  fide  et  in 

loomni  corde  et  in  omnianimo.  Itemin  Apocalypsi:  Etuiginti 
quattaor  seniores  in  conspectu  Dei  sedentes  in  thronis  suis  ceci- 
denmt  supra  facies  suas  et  adorauerunt  Deum  dicentes :  gratias 
agimus  tibi,  Domine  Deus  onmipotens,  qui  es  et  qui  fuisti,  quod 
accepisti  potestatem  tuam  magnam  et  regnasti,  et  gentes  iratao 

H  sunt,  et  uenit  ira  tua  et  tempus  quo  de  mortuis  iudicetur  et  detur 
merces  seruis  tms  prophetis  et  sanctis  et  timentibus  nomen  tuum 
pusiUis  et  magnis  et  disperdere  eos  qui  cormpemnt  terram. 

20  Apoc.  11, 16  sq. 

1  non  om.W  2  qnod  disponam  om.W  3  legem  meam  in  sensti 
eorum  scribam  illam  v  5  non  (m.W  6  scient  me  v  minore  v 
7  eonmi  v  propiios  W  8  eonim'v  10  at]  ante  W  12  dispersi  v 
13  exaoerbatio  W  14  eos]  illos  v  egoam.  v  16  bonnm  illis  W, 
bono  v;  cf.  LXX  18  menm  om.  v  eorum  v  nt  ex  et  W  19  eos] 
iUos  V  20  omni  corde. .  .animo  m.  2  add.  in  W  item]  et  W  21  dei 
om.  V  sedentis  W  26  mercis  W  et  (ante  tim.)  ow.  v  27  pus- 
amaW 


136  Gaecilii  Gypriani 

Item  illic:  Et  mdi  aliuin  angeliun  nolantem  medio  caelo  ha- 
bentem  euangeliom  perenne  eaangelizare  sedentibus  super  terram 
et  in  omnes  nationes  et  tribus  et  linguas  et  populos  dicentem 
uocemagna:  timeteDeum  et  date  ei  honorem,  quoniamuenit 
bora  iudicii  eius,  et  adorate  eum  qui  fedt  caelum  et  terram  et  s 
mare  et  fontes  aquarum.    Item  illic:   Et  uidi  quasi  mare  ui- 
treum  mixtum  igni,  et  uictores  bestiae  et  imagiuJH  eius,  et  nu- 
merus  nominis  eius  CXTJTTT  stantes  supra  mare  uitreum  baben- 
tes  citharas  Dei  et  cantantes  canticum  Moysi  serui  Dei  et  canti- 
cum  agni  dicentes:  magna  et  mirabilia  opera  tua,  Domine  Deusio 
omnipotens,  iustae  et  uerae  uiae  tuae  sunt,  rex  gentium.   quis 
non  timeat  et  det  honorem  nomini  tuo,  quia  solus  pius  et  quo- 
niam  omnes  nationes  uenient  et  adorabunt  in  conspectu  tuo,  quo- 
niam  iustitiae  tuae   manifestatae  sunt.    Item  in  Daniele: 
Fuit  uir  habitans  in  Babylone,  cui  nomen  erat  loachim,  et  acce-i5 
pit  uxorem  nomine  Susannam  filiam  Helchiae  formosam  ualde  et 
timentem  Dominum:  et  erant  parentes  eius  iusti  et  docuerunt 
filiamsuam  secundum  legem  Moysi.   Item  in  Daniele:   Et 
sumus  humiles  in  omni  terra  hodie  propter  peccata  nostra,  et  non 
est  hoc  tempore  princeps  neque  propheta  neque  potestas  neque  so 
dux  neque  holocausta  neque  hostia  neque  oblatio  neque  thus  neque 
locus  sacrificare  coram  te  hodie  et  inuenire  misericordiam  a  te,  sed 
in  anima  et  spiritu  humilitatis  acceptos  nos  habe  ut  holocaustos 
uictimas  arietum  et  taurorum  et  quasi  multa  milia  agnorum  qui 
sunt  pinguissimi.  sic  fiat  hostia  nostra  coram  te  hodie,  et  consu->s 
metur  potestas  haec,  quoniam  non  erubescent  qui  confidunt  in  te. 
let  nunc  sequimur  te  ex  toto  corde  nostro  et  timemus  te  et  quae- 
rimus  faciem  tuam.  ne  nos  in  obprobrium  tradas,  sed  fac  nobis- 

1  Apoc.  14,  6  sq.    6  Apoc.  15, 2  sq.      15  Susanna  1—3.      18  Pre- 
-ces  Asar.  13  sq. 

1  illic]  ibi  W     per  medimn  caelum  v     3  dicens  in  noce  W     6  illic] 
ibi  W     7  nictores]  pascentes  v     et  imaginis]  cnm  agnis  v     9  cantant  v 
canticnm moisi  serui 6lW8.lm.Ji      14  manifeste  fF^     item] et TT    dar 
nielum  W     15  babylonia  v      16  celchiae  W     17  denm  v      18  danielo 
W       20  prophetes  v        neqne  potestas  <m.v       21  neqne  oblatio  neque 
hostia  V     22  hodiae  W,  <m.  v     sed]  et  v     23  habereTT     holocansti  v 
25  consnnmietur  W       26  haec]  iUomm  v       27teezom.«      teom.9 
28  tuam  uidere  W 


TeBtim.  IU,  20.  137 

ciun  seeundiiia  tranqoillitatem  tuam  et  secundiun  amplitadinem 
misericordiae  tuae.  Et  iterum:  Et  rex  uehementer  gaoisus  est 
et  iussit  Danielem  de  lacu  leonum  eici,  et  nihil  illi  nocuerunt 
leones,  quia  confidebat  et  credebat  Deo  suo.  et  iussit  rex :  et  duxe- 

»  nmt  illos  homines  qui  accusauerant  Danielem  et  ndserunt  illos 
in  lacu  leonum  et  uxores  eorum  et  natos  eorum.  et  antequam  per- 
uenirent  in  pauimentum  lacus,  adprehensi  sunt  a  leonibus  et 
omnia  ossa  eorum  conminuerunt.  tunc  Darius  rex  scripsit :  onmi- 
bus  gentibus,  tribubus,  linguis,  qui  sunt  in  regno  meo:  pax  sit 

Muobiscum  a  fade  mea.  censeo  ego  ut  omnes  qui  sunt  in  regno 
meo  sint  timentes  et  trementes  Deum  summum  cui  seruit  Daniel, 
quia  ipse  est  Deus  uiuus  et  permanet  in  saecula,  et  regnum  eius 
non  traosibit,  et  dominatio  eius  in  perpetuum  ambulabit,  et 
saluos  faciet  et  facit  signa  et  prodigia  et  mirabilia  in  caelo 

»et  in  terra,  qui  eripuit  Danielem  de  lacu  leonum.  Item  in  Mi- 
chaea:  In  quo  adsequar  Dominum  et  adprehendam  Deum  meum 
sablimem.  si  adprehendam  illum  in  sacrificiis,  in  holocaustoma- 
tis,  in  uitulis  anniculis,  si  accepto  fauet  Dominus  in  milibus 
arietnm  aut  in  decem  milibus  caprarum  pinguium,  aut  dabo  pri- 

somitiua  mea  impietatis  fructum  uentris  mei,  peccatum  animae 
meae.  renuntiatum  est  tibi,  homo,  quod  bonum  aut  quid  Domi- 
nus  exquirat  aliud  nisi  ut  facias  iudicium  et  iustitiam  et  diligas 
misericordiam  et  paratus  sis  ut  eas  cum  Domino  Deo  tuo.  uox 
Domini  in  ciuitate  inuocabitur,  et  timentes  nomen  eius  saluabit. 

ssltem  in  Michaea:    Pasce  populum  tuum  in  uirga  tua,  oues 

2  Dan.  6,  24-28.      16  Mich.  6,  5—9.      25  Mich.  7, 14—18. 

1  tranqnillitatem]  miserioordiam  W  amplitndinem]  multitudi- 

nem  v     2  tnae  libera  nos  v      et  itemm]  item  illic  v     3  danihelnm  W 
ei  17      4  crediderat  in  v     perdnxenmt  v       5  accnsauer  danihelum  W 
6  lactl  W*       9  tribus  TT*       et  linguis  quae  v;  efr.  LXX      10  ego]  et 
ago  V     hi  omnes  v     11  summmn  deum  v     12  dominus  i;     permanens  v 
13  ambulabit  scripsi,  ambulabat  W,  ambulato  14  saluos  faciet  et] 

Bolus  V        et  (atOe  mir.)  om.  W        15  danihelum  W       micheam  W 
16 denm ...1,17 adprehendam <m.  v    19  arietum . . . milibus  am.  v     21  tibi 
est  V      quid]  quod  v      22  exquirit  v      24  saluabit]  add.  W:  in  oratione 
amhacum:  dnS  exaudiui  auditu  tuum  et  timui:  consideraui  opera  tua  et  ex- 
paoi  in  medio  dnomm  animalium  (Hab.  3, 2)    25  michean  W    tuamom.Tr 


138  Caecilii  Cypriani 

hereditatis  tuae,  inhabitantes  connalle  in  medio  Garmelo.  para- 
bunt  Basanitin  et  Galaditin  secandam  dies  saeculi  et  secnndom 
dies  profectionis  eorum  a  terra  Aegypti  ostendam  illis  mirabilia. 
uidebnnt  gentes  et  confundentur  ex  onmi  fortitudine  sm^  et  su- 
perponent  manus  in  os  suum.  aures  eorum  exsurdabuntur,  et  5 
lingent  puluerem  quomodo  serpentes  trahentes  terram,  conturba- 
buntur  in  conclusione  sua,  ad  Dominum  Deum  suum  expaue- 
scent  et  timebunt  abs  te.  quis  Deus  quomodo  tu  eleuans  iniusti- 
tiam  et  transgrediens  impietates?  Et  in  Nahum:  Montes  com- 
moti  sunt  ab  eo  et  colles  contremuerunt  et  denudata  est  terra  ante  lo 
faciem  eius  et  omnes  qui  inhabitant  illam.  a  fisicie  irae  eius  quis 
sustinebit  et  quis  resistit  in  ira  animi  ipsius?  animatio  Ipsius 
fluere  facit  principatus  et  petrae  dissolutae  sunt  ab  illo.  bonus 
Dominus  illis  qui  eum  sustinent  in  die  pressurae  et  cognoscens 
illos  qui  eum  timent.  Item  in  Aggaeo:  Et  audiuit  Zorobabel  is 
filius  Salathiel  de  tribu  luda  et  lesus  filius  losedech  sacerdosma- 
gnus  et  onmes  qui  superfuerunt  de  populo  uocis  Domini  Dei  sui 
et  uerbum  Aggaei  prophetae,  quoniam  misit  illum  Dominus  ad 
illos,  et  timuit  plebs  a  fade  Dei.  Item  in  Malachiel:  Testa- 
mentum  meum  fiiit  cum  uita  et  pace,  et  dedi  illis  timorem  ti-  9o 
mere  me  a facie  nominis  mei].  Item  in  psalmo  XXXHI:  Ti- 
mete  Dominum,  sancti  eius,  quoniam  nihil  deest  timentibus 
eum.  Item  in  psalmo  XYIII:  Timor  Domini  sanctus  perma- 
nens  in  saeculum  saeculi. 

9  Nah.  1,  5  Bq.      15  Agg.  1,  12.      19  Mal.  2,  5.      21  Pb  33, 10. 

23  Pb.  18, 10. 

ee   n  

1  et  habitantes  separatim  v     conualle  acripsi,  oonuelle  v,    nielli  W  co 
et  VLfn,  2;  ef.  LXX.  xaraaxTivovvTag  xa&*  kautovg  ^qv/jlov  iv  /jLiatp  tov 
xaQfjLfilov        2  basanim  et  galadim  v       3  et  mirabilia  W       5  eonim] 
illormn  v      6  contnrhabnntnr  et  lingent  pnluerem  v      7  expamscnntTT 
8  leuans  TT*       9  nanm  W      11  illa  TT      quiW      12  animatio  ipeius 
W  8,  l  m.  2     14  cognoscent  W     15  item]'et  W     16  salathiel  filins  W 
iusns  iosadech  (filins  om,)  W     17  noces  v     18  et  n.  a.  piophetae  om.  v 
19  item  <m.  W     20  menm  om.  v     nitate  pace  W     dedit  W     21  item  am. 
W     22  denm  A     omnes  sancti  Bv     nihil  deest  A,  non  est  inopia  (inopi&  B) 
WLMBv     timentibns  enm  AB ,  eis  qni  enm  metnnnt  (metnnnt  enm  W) 
WLMv     23  dei  B     sanctns  permanensil,  castns  perseneransTFXifjBt' 

24  saecnla  saecnlomm  LMBv 


Testim.  in,  20-22  139 

NOK  TEMEBE  DE  ALTERO  IVDICANDVM. 

In   enangelio  secundnm  Lucam:  Nolite  iudicare  ne2l 
indicemini:    nolite  condemnare  ne  condemnemini.   Item   ad 
Bomanos:  Tu  quis  es  qui  iudices  alienum  seruum?  domino 

5SU0  stat  aut  cadit.  stabit  autem:  potens  estenim  Deusiterum 
statuere  eum.  Item  illic:  Quare  inexcusabilis  es,  o  homo.  in 
quo  enim  de  alio  iudicas,  te  ipsum  condemnas:  eadem  enim 
agis  qui  iudicas.  speras  autem  tu  qui  iudicas  eos  qui  talia  agunt 
et  eadem  facis,  quia  ipse  effugies  iudicium  Dei?  Item  ad  Co- 

lorinthios  prima:  Et  qui  se  putat  stare  uideat  ne  cadat.  Item 
illic:  Si  quis  se  putat  scire  aliquid,  nondim  scit,  quemadmo- 
dum  oporteat  eum  scire. 

ACCEPTA  INIVRIA  REMITTENDVM   ET  IGNOSCENDVM. 

In  euangelio  in  prece  cottidiana:  Bemitte  nobis  debitaSS 
unostra,  sicuti  et  nos  remittimus  debitoribus  nostris.  Item  in 
euangelio  secundum  Marcum:  Et  cum  steteritisad  oratio- 
nem,  remittite  si  quid  habetis  aduersus  aliquem,  ut  et  pater 
uester  qui  in  caelis  est  remittat  peccata  uobis.  si  autem  uos  non 
remiseritis,  neque  pater  uester  qui  in  caelis  est  remittet  uobis  pec- 

.  2  Lnc.  6,  37.       4  Eom.  14,  4        6  Rom.  2, 1  et  3.       10  I  Ck)r. 
10, 12.       111  Cor.  8,  2.       14  Matth.  6,  12.      16  Marc.  11,  25  sq. 

1  timere  A  2  super  Incan  posuU  mathenm  in  Mm,  3  3  >MiQdice- 
mini  L  4  quis]  qni  LMv  indicas  LMBv  5  cadet  B  itemm  <m. 
WLMBv  6  illum  B  item  illic  AB,  et  itermn  WLMv  inexcusa- 
bilis  A ,  excnsationem  habes  (es  om.)  M,  sine  excnsationc  WBvj  sine  caasa- 
tione  L  o  om.  W  homo  omnis  qui  iudicas  v  7  de  alio  indicas  A, 
indicas  alinm  WLMBv  enim  om.  B  8  qui  AW,  quae  LMBv 
qui  {po8t  tu)  M  8.  l.  m.  2  talia  AW,  mala  LMBv  9  facis]  agis  TT,  et 
tu  agis  B       fugies  B       item  in  epistula  pauli  (pauli  om,  M)  WLMv 

10  se  putat]  sperat  M      gadat  M     item  illic  AB,  et  iterum  WLMv 

11  qui  B  se  om.  L  12  oporteat]  debeat  B  eum  om.  LMB 
14  debita  et  peccata  A  15  sicut  WMBv  dimittimus  WB  item  om, 
LM  16  in  euangelio  om.  WLMBv  marcum]  math.  A  et  cum  sum 
aliquem  (steteritis  . . .  .aduer  om.)  A  17  si  quid]  quae  B  18  uestra 
peocata  aobis  v,  uobis  peccata  uestra  M  si  autem. .  .p.  140  1. 1  uestra 
(m.M  19  dimiseritis  v  remittit  X,  dimittet  v  peccata  uobis  (uestra 
om.)B 


140  Caecilii  Cypriani 

cata  nestra.    Item  illi  c:  In  qua  mensnra  mensi  fberitis,  in  ea 
remetietur  uobis. 

VlCEM  KALIS  KON  REDDElirDAM. 

23  In  epistula  Pauli  apostoli  ad  Bomanos:   Nemini 

malum  pro  malo  reddentes.  Item  illic:  Noli  uinci  a  malo,  sed  » 
umce  in  bono  malum.  Item  in  Apocalypsi:  Et  dixit  mihi: 
nesignaueris  uerbaprophetiae  libri  huius,  quia  iam  tempus  in 
proximo  est.  et  hi  qui  perseuerant  nocere  noceant  et  qui  in  sordi- 
bus  est  sordescat  adhuc,  iustus  autem  iustiora  faciat  adhuc,  simi- 
liter  et  sanctus  sanctiora.  ecce  uenio  cito,  et  merces  mea  mecumio 
reddere  unicuique  secundum  facta  sua. 

NON  POSSE  AD   PATREM  VENIRI  NISI  PEE  CHBISTVM. 

34  In  euangelio  secundum  lohannem:  Ego  sum  uia  et 
ueritas  et  uita.  nemo  uenit  ad  patrem  nisi  per  me.  Item  illic: 
Ego  sum  ianua.  per  me  si  quis  introierit,  saluabitur.  i» 

Ad  regnvm  dei,  nisi  baptizatvs  et  renatvs  qvisfvbrit, 
pervenire  non  pos8e. 
2S  In  euangelio  secundum  lohannem:  Nisi  quis  renatus 
fuerit  ex  aqua  et  spiritu,  non  potest  introire  in  regnum  Dei.  quod 
enim  natum  est  de  came  caro  est,  et  quod  natum  est  de  spiritu  20 
spiritus  esi  Item  illic:  Nisi  ederitis  camem  filii  hominis  et 
biberitis  sanguinem  eius,  non  habebitis  uitam  in  uobis. 

1  Marc  4,  24.      4  Bom.  12, 17  et  21.       6  Apoc  22, 10  sq.      13  lo. 
14,  6.      15  lo.  10,  9.      18  lo.  3,  5  sq.      21  lo.  6,  53. 

1  mensnra  mensura  A      mensi  eritiB  X,  metieritiB  B      eadem  WB 
2  remetietar]  remediatnr  ^,  metietnr  L         4  apostoli  om.  WLMBv 
5  noli]  non  Lv       nince  A*^      6  bonnm  3f'       7  tempns  iam  B      -6  hii 
AWL      perseneranerant  J.       inW  8,l.m.  ^       9  sordiscat  TT,  sordeS" 
cas  A         adhnc  {post  sord.)  om.  M         adhnc  {past  faciat)  am.  B,  ante 
loaiiQrak  ponU  MLv       lOetecceJB      mercis  ^TT      meam^      mecnm 
est  WLMBv     11  facta]  opera  A      12  nenire  AWLMB,  pemeniri  v 
filinm  eins  iesnm  christnm  Mv       13  et  om,  MBv         14  nita]  nia  M 
15  ianna  AM,  ostinmXJBv,  hostinm  W     qni  L^      17  non  posse  pememre 
ponitpostdeilieW     pemeniriJD     ^OnatnsTrX     21  ederetia ^  edi- 
deritis  W     22  sangninem  eins  biberitis  AB;  efr.  tesL  122 


TeBtim.  UI,  22-27.  141 

Pabvm  esse  baptizabi  et  evchabistiam  accipebe,  nisi 

qvis  factis  et  opebe  pbopiciat. 
In  epistula  apostoli  Pauli   ad  Gorinthios  prima:2( 
Nescitis  quia  qui  in  stadio  currunt  onines  quidem  currunt,  unus 

&tamen  accipit  coronamP  sic  currite,ut  omnes  conprehendatis. 
etilliquidem,  ut  corruptibilem  coronam  accipiant,  nos  autem 
incorruptam.  Item  ineuangelio  secundum  Matthaeum: 
Omnis  arbor  non  faciens  fructum  bonum  excidetur  et  in  ignem 
mittetur.   Item  illic:   Multi  mihi  dicent  in  illa  die:  Domine, 

loDomine,  nonne  in  tuo  nomine  prophetauimus  et  in  tuo  nomine 
daemonia  exclusimus  et  in  tuo  ilbmine  uirtutes  multas  fecimus? 
et  tunc  dicam  illis:  non  uos  noui,  recedite  a  me,  operarii  ini- 
quitatis.  Item  illic:  Luceat  lux  uestra  coram  hominibus,  ut 
uideant  bona  opera  uestra  et  clarificent  patrem  uestrum  qui  est 

^incaelis.  Item  Paulus  apostolus  ad  Philippenses:  Lu- 
cete  sicut  luminaria  in  mundo. 

Baptizatvm  qvoqve  gbatiam  pebdebe  qvam  consecvtvs 

SIT,  NISI  INNOCENTIAM   SEBVET. 

In  euangelio  secundum  lohannem:  Ecce  sanus  factus  27 
aoes:  iam  noU  peccare  ne  quid  tibi  deterius  fiat.   Item  Paulus 

4  1  Cor.  9,  24  sq.  8  Matth.  3,  10.  9  Matth.  7,  22  sq. 

13  Matth.  5, 16.      15  Phil.  2, 15.      19  lo.  5,  14. 

2  operibas  perficiat  B       3  in  epistola  a.  panli  om.  B      apostoli  om. 
WLMv      prima  om,  LB      4  qui]  duo  A^  om.  W     omnes  quidem  currunt 
h%8  exh.  B      5  tamen]  quidemB      coronam^,  palmam  WLMBv      om- 
nes  conpraehendatis^,  occupetiB  WLMBv      6  autem]  tamen  B,  uero  v 
7  item  om.  WLMv      in  euangelio  om.  B       8  igne  L      9  mittitur  L 
10  nomine  tuo  Bv      profetabimus  A      nomine  tuo  Wv       11  ezclusemus 
A^,  eiecimns  W        nomine  tuo  LM        multas  AB,  magnas  WLMv 
12  non  AB,  numquam  WLMv       noui  uos  B       noui]  cognoui  WL ,  uidi 
Msed  8.  l.m.2\  noui      operarii  A,  qui  operamini  WLMBv      iniquitatem 
WLMBv      13  lux  uestra  A,  lumen  uestrum  WLMBv      14  bonas  operas 
uestras  B,  opera  uestra  bona»  W  (m  eras.)       15  in  caelis  estWLMBv 
apostolus  Ofn.  WLMBv       16  immundo  M       17  baptizatos  A      perdere 
gratiam  W      consecuti  sint  A  sed  con  s.  l.  m.  2      18  Beruent-4j  cfr.  p.  103 
18       20  item  om.  WLM       paulus  apostolus  JB,  paulus  JB»  in  epistula 
(epiBtolis  L)  paali  WLMv 


142  Caecilii  Cjpriani 

apostolns  ad  Gorinthios  prima:  Nescitis  quia  templam 
Dei  estis  et  spiritus  Dei  habitat  in  nobisP  si  quis  templum  Dei 
uiolauerit,  uiolabit  illum  Deus.  Item  in  Paralipomenon: 
Deus  uobiscum  est,  dum  estis  uos  cum  ipso.  si  dereliqueritis 
eum,  derelinquet  uos.  s 

NON  P0S8E  IN  ECCLESIA  BEMTm  EI   QYI  IN  DEVH 
DELIQVERIT. 

28  In  euangelio  secundum  Matthaeum:  Qui  diierit  uer- 
bum  aduersus  filium  homims  remittetur  illi :  qui  autem  dixerit 
aduersus  Spiritum  sanctum  non  remittetur  illi  neque  in  isto  sae-  lo 
culo  neque  in  futuro.  Item  secundumMarcum:  Omniapec- 
cata  remittentur  filiis  hominum  et  blasphemiae.  qui  autem  blas- 
phemauerit  Spiritum  sanctum  non  habet  remissionem,  sed  reus 
erit  aetemi  peccati.  Item  in  Begnorum  primo:  Si  delin- 
quendo  peccet  uir  aduersus  uirum,  orabunt  pro  eo  Dominum:  siis 
autem  in  Deum  peccet  homo,  quis  orabit  pro  eo? 

De  odio  nominis  ante  praedictvm. 
2*  In  euangelio  secundum  Lucam:  Et  eritis  odibiles  om- 
nibus  propter  nomen  meum.  Item  secundum  lohannem: 
Si  saeculum  uos  odit,  scitote  quoniam  me  primo  odit.  si  de  sae-so 
culo  essetis,  saeculum  quod  suum  esset  amaret:  sed  quia  de  sae- 
culo  non  estis  et  ego  elegi  uos  de  saeculo,  propterea  odit  uos  sae- 
culum.  mementote   sermonis  quem  dixi  uobis:  non  est  maior 

1  l  Cor.  3, 16  sq.      4  H  Paral.  15,  2.      8  Matth.  12,  32.      11  Marc 
3,  28  sq.      14  I  Sam.  2,  25.      18  Luc.  21, 17.      20  lo.  15, 18  sq. 

1  prima  am.  ALB     dei  templnm  B      2  qoi  X      3  niolabit]  disperdet 
Wv       4  est  dum  <m,  W       dum]  qnamdin  B       ipso]  illo  W      derelin- 
qnaeritis  A       5  enm]  illnm  JB         ecclesiam  B      9  e<  10  aduersnm  B 
redemittetur  ^       dixeritom.J.      lOsaeculumTT      11  futurum-4     item 
<m,WM      12  demittentur^     plasmaueritB*     13  in  spiritumXJIfJBv 
habet  remissa  (remissam  L)  LB,  remittetur  illi  Jlfv      sed]  et  B      14  rcgn 
A,  basilion  WLMBv       primo  om.  A,  primaX        15  pecat  uir  JB,  pec- 
catur  W,  peccetur  M       aduersum  B       uirum  orabunt  pro  eo]  murmura- 
bunt  prosacerdos  eo  A         16  in  Jl  s.  J.  m.  ^        deo  JB        exorabit  M 
18  omnibus  hominibus  Mv        19  item  om.  WLM       20  odiit  LM^ ,  odi- 
nitM^      desaecula^      21sedetX      22  non  ^ s.  2.  m.  ^      et]8edJB 
elego  uos  A,  uos  elegi  B      23  sermonem  WM      quem]  que  A 


Testim.  m,  27—30.  143 

seTniis  domino  suo.  si  me  persecuti  sunt,  et  uos  persequentur. 
[Item  in  Baruch:  Yeniet  enim  tempus,  et  quaeretis  me  et  uos 
et  qui  post  uos  uenerint,  audire  uerbum  sapientiae  et  intellectus, 
et  non  inuenietis.  nationes  autem  cupient  uidere  sapientem  prae- 

s  dicantem,  et  non  obtinget  eis:  non  quia  deerit  aut  deficiet  sa- 
pientia  huius  saeculi  terrae,  sed  neque  deerit  sermo  legis  saeculo. 
erit  enim  sapientia  in  paucis  uigilantibus  et  tacitumis  et  quietis, 
sibi  confabulantes  et  in  cordibus  suis  meditantes,  quoniam  qui- 
dam  eos  horrebunt  et  timebunt  ut  malos:  alii  autem  nec  credunt 

louerbo  legis  altissimi:  alii  autem  ore  stupentes  non  credent  et  cre- 
dentibus  erunt  contrarii  et  inpedientes  spiritum  ueritatis.  alii 
autem  erunt  sapientes  ad  spiritum  erroris  et  pronuntiantes  sicut 
altissimi  et  fortis  edicta.  alii  autem  personales  fidei.  alii  capaces 
et  fortes  in  fide  altissimi  et  odibiles  alieno.] 

U  QVOD   QVIS  DEO  VOVEMT  CITO  REDDENDVM. 

Apud  Salomonem:  Prout  uoueris  uotum  Deo,  nemoramS» 
feceris  reddere  illud.  Item  in  Deuteronomio:  Si  autem  uo- 
ueris  uotum  Domino  Deo  tuo,  non  tardabis  reddere  illud:  quia 
inquirens  requiret  iUud  Dominus  Deus  tuus  a  te,  et  erit  in  pec- 
«>catum.  ea  quae  egredientur  per  labia  tua  obseruabis  et  facies 
donum  quod locutus  es  ore  tuo.  Item  in  psalmo XLYUII:  Im- 
mola  Deo  sacrificium  laudis  et  redde  altissimo  uota  tua.  inuoca 
me  in  die  tribulationis  tuae  et  eripiam  te  et  glorificabis  me. 

1  Bar.  ?  ?         16  Eccl.  5,  8.         17  Deut.  23,  22  et  24.  21  Ps. 

49, 14  sq. 

1  seraus  maior  B        dno  sno  serails M        2  itcm.  ..114 alieno  solus 
ea^ubet  W;  ea  nec  inueniuntttr  in  scripturae  sanctae  archetypo  nec  in 
uersione  graeca      barach  W       3  uenerint]  fnerint  v       4  praedicantem 
owuv      5  continget  v      8  et  in  cordibus  suis  meditantes  om.  v      9  nt]  nt 
mebnnt  nt  W       10  credent]  credunt  W      credentibus]  credent  et  contra- 
dicentes  v      12  erant  W^      15  uouerit  deo  M      cito]  totum  A      16  deo 
uotom  WB      mora  B       17  item  ABM,  de  hoc  ipso  WL      si]  sic  A 
18  domino  om.  AB      19  inquires  TT'      requiret  A,  quaeret  WLMBv 
enmt  A,  erint  W  {J>egendum  fortasse :  et  erunt  in  peccatum  ea  quae  etc.) 
tibi  in  TT      20  ea  quae]  et  a  que  W     21  es*  L      ex  ore  M,  de  ore  B 
XLVnn  AWL\  XLVni  -ZOX»      immola-4,  sacrifica  WLMBv     22  lau- 
dis  offL  ^      altissimi  W     23  tribulationis  tuae  .<l,pre8surae  WLMBv 
eripiam  Aj  ezimam  WLMB^      te  om.  JB      clarificabis  WLMBv 


144  Caecilii  Cypriani 

Item  inActibu8  apostolornm:  I&pleuitSatanas  cor  taam, 
mentiri  te  apud  Spiritum  sanctmn,  cnm  esset  fdndos  in  toa  po- 
testate?  non  hominibus  mentitus  es  sedDeo.  Item  in  Hiere- 
m  i  a :  Maledictus  qui  facit  opera  Dei  neglegenter. 

EVM  QVI  NON  CREDIDERIT  lAM  IVDICATVM  E8SE.  5 

31  In  euangelio  secundum  lohannem:  Qui  non  credi- 
derit  iam  iudicatus  est,  quia  non  credidit  in  nomine  unid  filii 
Dei.  hoc  autem  est  iudicium,  quoniam  lux  uenit  in  saeculum, 
et  magis  dilexerunt  tenebras  quam  lucem.  Item  in  psalmo  I: 
Propterea  non  resurgunt  impii  in  iudicio  neque  peccatores  in  con-  lo 
silio  iustorum. 

Db  bono  virginitatis  et  continentiab. 

32  In  Genesi:  Multiplicans  multiplicabo  tristitias  tuas  et  ge- 
mitus  tuos:  in  tristitia  paries  jBlios,  et  conuersio  tua  ad  uirum 
tuum,  etipse  tui  dominabitur.  Item  in  euangelio  secun-  is 
dum  Matthaeum:  Non  omnes  capiunt  uerbum  istud,  sed  iUi 
quibus  datum  est.  sunt  enim  spadones  qui  ex  utero  matris  nati 
sunt  sic,  et  sunt  spadones  qui  coacti  sunt  ab  hominibus,  et  sunt 
spadones  qui  se  ipsos  castrauerunt  propter  regnum  caelorum.  qui 
potest  capere  capiat.  Item  secundum  Lucam:  Filii  saeculi  ao 
huius  generant  et  generantur.  qui  autem  habuerint  dignationem 
saeculi  illius  et  resurrectionis  a  mortuis,  non  nubunt  neque  nu- 

1  Act.  5,  3  sq.        4  Hier.  48, 10.        6  lo.  3,  18  sq.        10  Ps.  1,  5. 
13  Gen.  3, 16.      16  Matth.  19,  11  sq.      20  Luc.  20,  34  sq. 

1  actis  WLMB  cur  implenit  Mv  2  mentire  A  aput  spiritum 
sanctum  AVLB,  spiritui  sancto  WMv  post  fundus  <idd.  M^  uenditus 
cum  .  potestate]  nonne  manens  tibi  manebat  et  fundus  in  tua  erat  potestate 
W,  cum  esset  fundus  uenditus  in  tua  erat  potestate  Oxon,  3  es  homini- 
bus  mentitus  W  item  om.  WLM  apud  hieremiam  WLMBv  aput 
. .  .neglegenter  WsA.m.JS  5  crediderint  Jfcf*  esse]  est  B  7  credi- 
derit  L,  credit  WB  fili  AW^  8  saeculo  W  9  dilexerunt  homi- 
nes  Mv;  cfr.  test.  17  10  resurgent  LMv  iudicium  L  13  si  mul- 
tiplicansyl  gemitosJB  14  tuusi  et  in  tristitiaTTXr-SfBi?  et]  et  erit 
Mv  16  capiunt]  capit  uno-4.  istud  om.  TTiJIf  J5t?  iUisulJf'  18  nati 
sunt  B\(^ALBy  suae  sic  nati  sunt  W,  nati  sunt  Mv  21  huius  om.  A 
generunt  et  generuntur  A  habuerit  W^LM,  habuerunt  v  22  nnbent 
neque  nubentur  M 


Testim.  III,  30—32.  145 

bimtQr:  neqne  enim  incipient  mori :  aequales  enim  sont  angelis 
Dei,  cmn  sint  filii  resurrectionis.  resurgere  autem  mortuos  Moyses 
significat,  qnomodo  dicit  in  rubo  Dominum  Deum  Abraham  et 
Deum  Isaac  et  Deum  lacob.  Deus  non  est  mortuorum  sed  uiuorum. 

somnes  enim  illi  uiuunt.  Item  in  epistula  Pauli  apostoli 
ad  Corinthios  prima:  Bonum  est homini.mulierem  non  tan- 
gere.  propter  fomicationem  autem  unusquisque  uxorem  suam  ha- 
beat  et  unaquaeque  suum  uirum  habeat.  uxori  uir  debitum  red- 
dat,  similiter  et  uxor  uiro.  uxor  corporis  sui  potestatem  non 

lohabet  sed  uir.  similiter  et  uir  corporis  sui  potestatem  non  habet 
sed  uxor.  nolite  fraudare  inuicem  nisi  forte  ex  consensu  ad  tem- 
pus  ut  uacetis  orationi:  et  iterum  ad  id  ipsumreuertimini,  ne 
uos  temptet  Satanas  propter  incontinentiam  uestram.  hoc  dico 
sectmdum  indulgentiam,   non  secundum  imperium.  nam  uolo 

uomnes  homines  sic  esse  ut  me.  sed  unusquisque  proprium  habet 
doniun  a  Deo,  alius  sic,  alius  autem  sic.  Item  illic:  Caeleps 
cogitat  ea  quae  sunt  Domini ,  quomodo  placeat  Deo.  qui  autem 
matrimonium  coniuncxit,  cogitat  ea  quae  sunt  huius  mundi, 
quomodo  placeat  uxori.  sic  et  mulier  et  uirgo  innupta  cogitat  ea 

>oquae  sunt  Domini,  ut  sit  sancta  et  corpore  et  spiritu.  quae  autem 
nupsit  cogitat  de  his  quae  sunt  mundi,  quomodo  placeat  uiro. 

6  I  Cor.  7, 1—7.  32-34. 

1  incipiant  Jf  *      stint]  ernnt  W     3  significat]  scripsit  W      quomodo} 
aun  V      in]  nidi  in  W     dominns  dens-dens-dens  LMBv      4  non  est  dens 
MBv      5  in. . .  apostoli  om.  B      apostoli  om.  WLMv      6  prima  om.  A 
hominem  M       contingere  WLMBv       7  fornicationes  LB,  incontinen^ 
tiam  W     snam  uzorem  B      habeat  suam  M      8  uirum  suum  LMBv 
10  sni  corpor is  W     11  uxor]  mulier  B     f orte  om.  WLMBv     consensn  A  Wy 
oonnentione  LMBv      et  ad  LB^  ut  ad  W      12  ut  om,  W     id  om.  W 
reuertemini  -4,  redite  W,  om.  LMB      13  temptet  uob  LMBv      continen- 
tiam  A       nestram  om.  LMB       hoc  autem  W       14  indulgentiam  AW^ 
ueniam  LBvy  consilium  VM       imperium]  iussum  VLB       nam  uolo  A^ 
noloantem  WLMBv      15  sic  esse  ntme  A,  esse  sicut  et  me  WLMBv 
16  donnm]  karisma  B,  charisma  M,  carissima  L       17  ea  om.  WMB 

18  matrlmonio  W      coniuncxit  A ,  coniunctus  est  W,  contraxit  LMBv 
ea]  om.  B,  de  his  L,  sed  s.  l. :  ea      huius  om.  B      mundi  huins  WLMv 

19  sicut  et  B     innupta  om.  A     tacea  A,  sed  8.  l.m.2'.  cogitat     ea  om.  A 

20  quae  sunt. . .  l.  21  de  his  W  m.  2  in  m^arg.         et  om.  M       et  corpore 
(m.A       21  nnhit  M,  nupta  est  W      his]  iis  Lv      mundi  huius  WLMv 

m.  10 


146  Caecilii  Cypriani 

Item  in  Exodo  cum  praecepisset  Deus  Moysi,  ut 
fianctificaret  populum  in  diem  tertium,  sanctifica- 
uit  ille  et  adiecit:  Estote  parati  tribus  diebus:  non  acce- 
detis  ad  mulieres.  Item  in  Regnorum  primo:  Etrespondit 
sacerdos  ad  Dauid  et  dixit:  non  sunt  panes  profani  in  manu  mea,  5 
nisi  panis  sanctus  unus.  si  obseruati  sunt  pueri  a  muliere ,  man- 
ducabunt.  Item  in  Apocalypsi:  Hi  sunt  qui  cum  muUeri- 
bus  se  non  coinquinauerunt:  uirgines  enim  permanserunt.  hi  sunt 
qui  secuntur  Agnum,  quocumque  uadit. 

NmiL   PATREM  IVDICARE  SED  FILIVM    ET  PATREM  AB  EO       10 
NON  HONORIFICARI,    A  QVO  NON  HONORIFICETVR  FILIVS. 

33  In  euangelio  secundum  lohannem:  Nihil  pater  iudicat, 
sed  iudicium  onuie  filio  dedit,  ut  omnes  honorificent  filium,  sicat 
honorificant  patrem.  qui  non  honorificat  filium  non  honorificat 
patrem  qui  misit  eum.  Item  in  Genesi:  Et  Dominus  pluit  15 
super  Sodomam  et  Gomorram  sulphur  et  ignem  de  caelo  a  Do- 
mino.  Item  in  psalmo  LXXI:  Deus  iudicium  tuum  regi  da  et 
iustitiam  tuam  filio  regis,  iudicare  populum  tuum  in  tua  iustitia. 

FlDELEM  GENTILITER   VIVERE  NON  OPORTERE. 

34  Apud  Hieremiam:    Haec  dicit  Dominus:  secundum  uiasso 
gentium  ne  ambulaueritis.   De  hoc  ipso  quod  segregare 

3  Ex.  19, 15.      4 1  Sam.  21,  5.      7  Apoc  14, 4.      12  lo.  5,  22  sq. 
15  Gen.  19, 24.      17  Ps.  71, 1  sq.      20  Hier.  10,  2. 

1  dominnsilft^      2dietertioB     sanctificabitur  illae  A     3etom.B 
adiecit  dicens  B         in  diem  tertinm  JB         acceditis  B ,  adcedentes  itf 
4  regn  A ,  basilion  WLMBv      prima  L       5  profani]  nisi^janes  proposi- 
tionis  W     mea  mann  2y,  ma  mea  W     6  nisi  panis  om,  W     scis  A,  sci  W 
unns  om,  W     si]  et  W     mnlieribns  W     et  mandncabnnt  WL      7  item] 
et  W,  (m,LM     bii  AWL       8  inqninauemnt  ii*       permanserint  Jr 
hii  AWL       9  quodcnmque  A        nadit]  it  X,  ierit  v        10  patre  B 
ab  eo  ex  babeo  Am,2      11  honorificatur  WLMv      et  filins  WM     13  iu- 
dicio  B       sicnt.  ..l  14  filium  om,  A       14  bonorificent  B      honorificant 
W        honorificant  TP         15  eum  misit  WLMBv;  cfr,  test,  II  28 
item.  ,.l.  16  domino  ponU^  v  post  iustitia  l,  18        item  om.  WLM      pluit 
dominns  Mv       16  sodoma  A       gomurra  A       snlphor  A,  sulpnr  M 
de]  ae  ^,  e  L       de  caelo  om,  B       a  domino  om.  M      17  LXXI]  septua- 
gesimoZ      18  iudicare. .  .iustitia  om.  B     tuum  om,  M,  suxanL     tua  om. 
WLBv ,  tnam  M*        iustitiam  M^       19  oportere]  debere  W     20  niam 
MBv      21  gentium]  geirtilium  LMv      ambnlaueritis]  abieritis  B 


Testim.  JU,  32—35.  147 

se  quis  debeat  a  gentibns  ne  sit  socins  cnlpae  et 
fiat  particeps  plagae  item  in  Apocalypsi:  Etandioi 
aliain  uocem  de  caelo  dicentem:  exi  de  ea,  populus  meus,  ne 
particeps  sis  delictorum  eius  et  ne  perstringaris  plagis  eius:  quo- 

i  niam  delicta  eius  usque  ad  caelum  peruenerunt  et  meminit  Do- 
minus  Deus  iniquitates  eius.  ideo  reddet  ei  dupla,  et  in  quo  po- 
culo  miscuit,  dnplum  remixtum  est  ei:  et  in  quantum  se  clarifi- 
cauit  et  deliciarum  habuit,  in  tantum  dabitur  ei  cruciatus  et 
luctus.  quoniam  in  corde  suo  dicit:  regina  sum  et  uidua  non  sum 

lonec  Inctum  uisura  sum,  propterea  una  hora  pls^ae  eius  adue- 
nient,  mors,  luctus  et  fames,  et  igni  cremabitur,  quia  fortis 
Dominus  Dens  qui  eam  iudicabit.  et  flebunt  et  plangent  se  in  ea 
reges  terrae  qui  cum  ea  fomicati  sunt  et  in  deliciis  conuersati 
snnt    Item  apud  Esaiam:  Exite  de  medio  eorum,   qui  por- 

» tatis  uasa  Domini. 

Devm  ad  hoc  patientem  esse  vt  nos  paeniteat  peccati 

NOSTRI  ET   REFOBMEMVB. 

Apud  Salomonem  in  Ecclesiastico:  Ne  diieris:  pec-8S 
cani,  et  quid  accidit  mihi  triste?  est  enim  altissimus  patiens 
soredditor.  Item  apostolus  ad  Bomanos:  An  numquid  opu- 
lentiam  bonitatis  eius  et  sustinentiam  et  patientiam  contemnis 
ignorans  quia  bonitas  Dei  in  paenitentiam  te  adducit?  tu  autem 
secnndum  duritiam  tuam  et  cor  inpaenitens  thesaurizas  tibi  iram 

2  Apoc  18,  4  sq.      14  £s.  52,  11.      18  Sir.  5,  4.      20  Bom.  2,  4  sq. 

1  se]  si  A        gentilibus  LMBv        2  plagae  eomm  Wv       item  om. 
WLMBv      4  particeps  sis]  participes  A     delectorum  W     praestringaris 
M,  perfringaris  A      a  plagis  B     5  deus  dominosl/,  dominus^     6  iniqui- 
tatis  LM,  iniquitatum  v       redditly,  reddite  TT,  reddidit  v      duppla-4. 
et  <m.  B       7  mixtum  B     ei  om,  W        et  in  w.  ^  add.  inW      8  deli- 
cias  B      datur  WLMB,  datus  est  v      ei]  ei  et  LMv      9  non  sum  A,  esse 
non  possnm  WLMBv       10  nec.  .sum  om,  B      plaga  M     aduenit  M 
11  et  luctus  et  B       famis  ALM       igne  B ,  in  igni  L       quoniam  v 
foT\As  est  WLMBv      12  iudicauit  X      se  om.  A       13  deliciisAflf*,  de- 
lictis  LBM*v      et  in  d.  c.  sunt  om,  W      14  portatis  -4,  ferti^  WLMBv 
16  ut]  at  A       17  et  sic  B      19  accedit  AW        20  apostolus  A,  paulus 
WLh)y  om,  MBL^       an]  at  B       21  et  patientiam  om.  B       contemnis] 
contestinis  2/     22ignorasX^     quoniam  £     m]aA  WB     23  inpaenitens] 
inpatiens  L        thensaurizas  AM 

10* 


148  Caecilii  Cypriani 

in  die  irae  et  renelationis  iusti  indidi  Dei  qoi  reddet  anicQique 
secundmn  opera  sna. 

MVLIEBEM  OHNARI  SAECVLABITEB  NON   DEBEBE. 

3(  In  Apocalypsi:  Et  nenit  unus  ex  septem  angeUs  haben- 
tibus  phialas  et  adgressus  est  me  dicens:  ueni,  ostendam  tibi  & 
damnationem  meretricis  magnae  sedentis  super  aquas  multas, 
cum  qua  fomicati  sunt  reges  terrae.  et  uidi  mnlierem  seden- 
tem  super  bestiam.  et  mulier  illa  amicta  erat  pallium  pur- 
pureum  et  coccineum  et  adomata  erat  auro  et  lapidibus  pre- 
tiosis  et  margaritis  tenens  poculum  aureum  in  manu  sua  ple-  lo 
num  exsecrationum  et  inmunditiae  et  fomicationis  totius  terrae. 
Item  ad  Timotheum:  Sint  mulieres  uestrae  cum  uere- 
cundia  et  pudicitia,  conponentes  se  non  in  tortis  crinibus  ne- 
que  auro  neque  margaritis  aut  ueste  pretiosa,  sed  ut  decet 
mulieres  promittentes  castitatem  per  bonam  conuersationem.  is 
Item  Petrus  apostolus  ad  Ponticos:  Sit  in  muliere 
non  exterior  omamenti  aut  auri  aut  uestis  cultus  sed  cultus 
cordis.  Item  in  Genesi:  Thamar  cooperuit  se  pallio  et  ador- 
nauit,  et  cum  adspexisset  eam  ludas,  uisum  est  ei  meretricem 
esse.  «> 

FlDELEM  NON  OPOBTEBE  OB  ALIA  DELICTA  NISI  OB  NOMEN 
SOLVM  PVNIBI. 

37  Petrus  apostolus  ad  Ponticos:  Nec  quisquam  uestmm 
tamquam  fur  aut  homicida  patiatur  aut  tamquam  maleficus  aut 
curas  alienas  agens,  sed  tamquam  christianus.  ^ 

4  Apoc.  17, 1  sq.     12  I  Tim.  2,  9  sq.     16  I  Petr.  3,  3  sq.     18  Gen. 
38, 14  sq.      23  I  Petr.  4, 15  sq. 

IdiemZr  2operam8uamB  b  ^la&  AWL  8  pnrporeumilf  9  coo- 
cinum  WB  10  manum  suam  B  13  puditicia  W  tortis]  omatis  B 
15  conuersationem  per  bonam  castitatem  B  17  scultus  A  19  cum  ad- 
spcxisset]  conspex  B  eam]  illa  B  iudas  ex  iudicas  Atn.2  21  delicta 
nisi  ob]  delectans  iob  A  22  puniri]  pati  W  23  in  epistula  petri  ad 
WLMBv  quicquam  B  24  tamquam  ter  A,  iiem  bis  in  seqq,  psr- 
teatur  B       maledicus  W 


Testim.  lU,  35-39.  149 

Sebvvm  dei  innocentem  esse  debere  ne  incidat  in 

POENAM  SAECVLAREM. 

Fanlus  apostolus  ad  Bomanos:    Yis  non  timere  pote-JS 
statem?  quod  bonum  est  fac,  et  habebis  laudem  ex  ea. 

*       Datvm  nobis  esse  exemplvm  vivendi  m  chbisto. 

In  epistulaPetri  apostoli  ad  Ponticos:  Christus  pas- M 
sns  est  pro  uobis  relinquens  uobis  exemplum,  ut  sequamini  ue- 
stigia  eius  qui  peccatum  non  fecit,  nec  dolus  inuentus  est  in 
ore  eius:  qui  cum  malediceretur,  non  remaledixit,  cum  patere- 

lotor,  non  minabatur,  tradebat  autem  se  iudici  iudicanti  iniuste. 
Item  Paulus  apostolus  ad  Philippenses:  Quiinfigura 
Dei  constitutus  non  rapinam  arbitratus  est  esse  se  aequalem 
Deo,  sed  se  exinaniuit  formam  serui  accipiens,  in  similitudine 
hominis  factus  et  habitu  inuentus  ut  homo.  humiliauit  se  factus 

»oboediens  usque  ad  mortem,  mortem  autem  crucis.  propter  quod 
Deos  exaltauit  illum  et  donauit  illi  nomen,  ut  sit  super  omne 
nomen,  nt  in  nomine  lesu  omnes  genu  curuent  caelestium  et  ter- 
restrium  et  infemorum  et  omnis  lingua  confiteatur,  quia  Domi- 
nus  lesus  in  gloria  est  Dei  patris.  Item  in  euangelio  secun- 

sodnm  lohannem:  Si  ego  laui  pedes  uestros  magister  et  domi- 
nus,  et  uos  debetis  aliorum  pedes  lauare,  exemplum  enim  dedi 
ttobis,  nt  sicut  ego  feci  et  uos  aliis  faciatis. 

3  Rom.  13,  3.         6  1  Petr.  2,  21  sq.         11  Phil.  2,  6  sq.         20  lo. 
13, 14  sq. 

1  incedat  A^      3  in  epistnla  pauli  ad  WLMBv     4  quod  boniun  est  A^ 
bommi  WLMBv        habebit  A        ex]  ab  WLM         ea]  illa  t>        ex  ea 
om.B       5  nobis  esse  Mv,  est  nobis  W,  ndbiBAWLB       exempla  B 
6  apostoli  om.WLMBv      christns  enim  v      7  pro  nobis  WML *v      nobis] 
nobiB  L      seqnamur  M       9  maledizit  MB       10  autem  <m.  B      iudici 
om.  WLMBv       iucanti  A       11  apostolus  om,  WLMBv       in  figura  dei] 
emn  in  forma  dei  esset  W      12  rapina  W     13  semet  ipsum  W     inaniuit 
LMB     similitndinem  Wv     14  ut  om.  L,  est  JlfB      factus  A  8.  l.  m.  J3 
15  obaudiens  WLM      16  et  deus  MBv       ut  sit]  quod  est  A      17  omne 
WBv         cnruetur  v,  flectant  A;  cf.  test.  II 13         et  om.  v       19  iesus 
cbiistus  Bv      ^mom.  B       patris  est  B        21  aliorum]  altemtrum  W 
22et]sicet^ 


160  Caecilii  Cjpriani 

NON  lACTANTER  NEC  TVMVLTVOSB  OPERANDVM. 

49  In  euangelio  secundum  Matthaeum:  Nesciat  sinistra 
tua  quid  faciat  dextera  tua,  ut  sit  eleemosyna  tua  in  abscondito, 
et  patertuus  qui  uidet  in  absconso  reddettibi.  Item  illic: 
Cum  facis  eleemosynam,  noli  tuba  canere  ante  te,  sicut  hypo-  s 
critae  faciunt  in  uicis  et  synagogis,  ut  clarificentur  ab  hominibus. 
amen  dico  uobis,  perceperunt  mercedem  suam. 

Inepte  et  scvkkiliteb  non  loqvendvm. 

41  Paulus  apostolus  ad  Ephesios:  Stultiloquium  et  scur- 
rilitas  quae  ad  rem  non  pertinet  nec  nominetur  in  uobis.  lo 

FlDEM  TOTVM  PRODESSE,  ET  TANTVM  NOS  POSSE  QVANTVM 
CREDIMVS. 

42  In  Genesi:  Et  credidit  Abraham  Deo,  et  deputatum  est 
illi  ad  iustitiam.  Item  apud  Esaiam:  Et  si  non  credi- 
deritis,  neque  inteUegetis.  Item  in  euangelio  secun-i& 
dum  Matthaeum:  Modicae  fidei,  ad  quid  dubitasti?  Item 
illic:  Si  habueritis  fidem  tamquam  granum  sinapis,  dicetis 
monti  huic:  transi  hinc  illuc,  et  transibit,  et  nihil  inpossibile 
erit  uobis.  Item  secundum  Marcum:  Omnia  quaecumque 
oratis  et  petitis  credite  quia  accipietis,  et  erunt  uobis.   Itemao 

2  Matth.  6,  3.      4  Matth.  6,  2.       9  Eph.  5,  3  sq.       13  Gen.  15,  6. 
14  Es.  7,  9.       16  Matth.  14, 31.       16  Matth.  17,  20.       19  Marc.  11,  24. 

3  tua  om.  WB^  in  Aet  L  <tdd.  m.  2  qnid  ex  tna  Bm,2  soondito 
Wy  absconso  M  4  absconso]  abscondito  LBv  tibi  in  palam  W,  tibi 
palam  B  illic]  de  hoc  L ,  de  hoc  ipso  W  5  fades  M  tuba  canere 
ABy  tabicenare  TT,  budnare  Lv,  tomnltnaii  M,  tnmnltoare  V  sicnt 

A^  qnomodo  WLMBv      6  et]  et  in  ^      ab  om.  .1     7  perciperant  A,  oon- 
pensanerunt  TFX^y,  oomplenerunt  Jlft?       8  Bcuriliter  A'TrX       eloqa^i- 
dnm  B      non  loqaendom  ..1,10  scarilitas  W8.hm.2     9  in  epistola  paali 
ad  WLMBv       10  qaae]  qaem  B       pertinent  LMH>        nec]  ne  LB 
nominentarZitfo  qaidem  inXJIfJB«  nobisJ.  llintotam«, 

tantom  W,om.B       etam.  A         13  £t]  om.  JB       deputatam  Wsed  de 
add.  m.  2,  lepatatam  B         14  iUi]  ei  Mv         ad]  in  X  15  intelle- 

gitis  X     item  om.  WLMB       16  modice  A       ad  qaid  X,  nt  qaid  AW, 
qaare  MBv,  iif  xl  iSlaxaaag  Graee.         item  illic]  et  iteram  WLM 
17  tamqaam  A,  sicat  B,  at  W,  qaasi  LMv         18  illoc  X*,  illo  Bv 
transiit  A      19  erit]  esset  A      20  item  iUic]  et  iteram  My  item  rarsom 
LB,  item  in  eodem  W 


Testim.  m,  40-45.  151 

illic:  Omiiia  possibilia  credenti.  Item  apud  Abbacnc:  lastus 
aatem  ex  fide  mea  uiuit.  Item  in  Daniele  Ananias,  Aza- 
rias,  Misahel  credentes  liberati  sunt  de  flamma. 

POSSE  EVM  STAHM  CONSEQVI  QVI  VEEE  CREDIDERIT. 

i    In  Actibus  apostolorum:   Ecceaqua:  quid  est  quod  me 4S 
inpediat  tingui?  tunc  dixit  Philippus:  si  credis  ex  toto  corde 
tao,  licet. 

FlDELES  INTER  SE  DISCEPTANTES  NON  DEBERE  GENTILEM 
IVDICEM  EXFERIRI* 

10    Paulus  apostolus  ad  Corinthios  prima:  Audet  quis-44 
qoam  uestrum  aduersus  alterum  negotium  habens  disceptare  apud 
miustos  et  non  apud  sanctos?  nescitis  quia  sancti  mundum  iudi- 
cabunt?   Item  illic:   lam  quidem  in  totum  delictum  in  uobis 
est,  quia  iudicia  habetis  inuicem.    quare  non  magis  iniuriam 

usnstinetis?  quare  non  magis  fraudem  patlmini?  sed  uos  iniuriam 
facitis  et  firaudatis  et  hoc  fratribus.  aut  nescitis  quoniam  in- 
insti  regnum  Dei  non  consequentur? 

Spem  fvtvrorvm  esse,  et  ideo  fidem  cibca  ea  qvab 
fromissa  svnt  patientem  esse  debere. 

»    Paulus  apostolns  ad  Bomanos:  Spe  saluati  sumus.  spes 4S 
antem  qnae  uidetur  non  est  spes.    quod  enim  uidet  quis,  quid 

1  Marc  9,  23.  2  Ab.  2, 4.  5  Act  8,  36  sq.  10  I  Cor.  6,1.  2.  7—9. 
20  Bom.  8,  24  sq. 

1  item  om,  v  abbacmn  A,  ambacnm  WLM^  2  mea  <m,  B  tdne 
L  item  om,  LM  danielo  WML^ ,  machabeis  ABL^  amianias 
AWL  3  credentibiis  B,  credentes  deo  XJIfv  fiammaignisv,  flamma 
ignis  ardentis  W  5  actis  WLM  6  inpediat  ALV,  impedit  Mv,  pro- 
hibet  Wf  proliibet  me  B  tingni  LV,  ingni  A ,  baptizari  WMBv  7  tno 
ooideB  licet]  dicet  A  9  iudicem  gentilem  B  10  in  epistnla  (.  .AisL) 
pauU  ad  WLMBv;  Uem  l  20,  p.  151  l  4  andet]  habet  A  11  ad- 
uenos  alimn  A  disceptare]  iudicari  W  12  an  nescitis  v  hnnc  man- 
diim  Mv  13  item  iUic  A,  et  itemm  WLMBv  delectam  A  est  nobis 
(inom.)  W  14  cnm  innicem  MBv,  adaersas  inoicem  L  15  sastinetis 
Ay  patemini  W,  patimini  LMBv  ant  qaare  v,  et  qaare  M  fraadem 
patiinini  (patemini  WA^)  AWLB,  fraadamini  Mv  16  fratribas]  frs 

LB  ant]  an  Wv  17  non  conseqoentar  om,  W  conseqaantar  L,  pos- 
ridebunt  B      18  fidem  nostram  v     20  salaati  ex  salati  LM 


152  Caecilii  Cypriani 

sperat?  si  aatem  qaod  non  aidemas  speramns,  per  patientiam 
expectamns. 

MVLIEREM  m  ECCLESIA  TACERE  DEBERE. 

4(  Paalns  apostolns  ad  Corinthios  prima:  Mulieres 
nestrae  in  ecclesiis  taceant.  si  qnae  autem  qoid  discere  aolant,  s 
domi  niros  snos  interrogent.  Item  ad  Timothenm:  Mnlier 
cnm  silentio  discat  in  omni  subiectione.  docere  antem  mnlieri 
non  permittitnr  neqne  dominari  niro  sno  [sed  esse  in  silentio]. 
Adam  enim  primns  formatns  est,  deinde  Ena:  et  Adam  sednctns 
non  est,  mnlier  autem  seducta  est.  lo 

Delicto  et  merito  nostro  fieri,  yt  laboremvs  nec  dei 
opem  in  omnibvs  sentiamvs. 
47     Apnd  Osee:   Andite  sermonem  Domini,  filii  Israel:   quia 
indicium  est  Domino  aduersus  incolas  terrae,  quod  neque  miseri- 
cordia  neque  ueritas  neqne  agnitio  Dei  sitsuper  terram:  exse-is 
cratio  et  mendacium  et  caedes  et  furtum  et  adulterium  diffusnm 
est  super  terram:  sanguinem  sanguini  supermiscent.  idcirco  terra 
lugebit  cum  uniuersis  incolis  suis,  cum  bestiis  agri,  cum  serpenti- 
bus  terrae,  cum  uolatilibus  caeli,  et  deficient  pisces  maris,  ut  nemo 
iudicet,   nemo  reuincat.    Item  apud  Esaiam  prophetam:to 
Numqnid  non  nalet  manus  Domini  ut  saluos  faciat,  aut  graua- 
bit  aurem  nt  non  eiaudiat?  sed  peccata  nestra  inter  uos  et  Deum 
separant,  et  propter  peccata  uestra  auertit  faciem  a  uobis  ne  mi- 

4  I  Cor.  14, 34  sq.  6  I  Tim  2, 11  sq.  13  Os.  4, 1  sq.  21  Es. 
59,  Isq. 

1  patientiam  expectamos  AWB ,  expectationem  (spectationem  M)  spe- 
ramnsI/lfF  3  muUeresul  5  uestrae  am,  v  eccle8iaTr.a£Bo  taoeat 
W^        qnae]  qnid  W,  om.M  qnid]  qnae  B,  am.  A         discere]  di- 

eere  A       7  snbiectione]  snmmiBsione  LB,  hnmilitate  V       doceri  B 
mnlierem  v  8  permitto  WLMBv  dominari  AW,  praepositam 

(...taX^esseZrJlfJBv        in  niro  TF        sno  om.  TFXMBv       sed  esse  in 
silentio  oim,  AWLMB       9  primo  B       enna  A^  en*na  W       10  non  est 
sednctns  Jlf     13  domini  om.A    14  domino]  dni  ^IX,  8edLm.2ex  domi 
15  dei  X  9. 2.  fik  ^     sed  exsecratio  Wv      16  caedis  A     17  et  idcircoif 
18  agii  et  Jlf    19  nolatilibns J.,  nolncribnsTFXlfBv    20  sit  qni  indicetB 
nemo]  nemo  qni  B,  neqne  W      prophetam  om,  WLMB      21  non  W  8.  2. 
fft.  j3     dei  WL     salnos  f aciat]  salne  t  A ;  cfr,  test.  11 4     grananit  LMv 
23  separant  ponit  1 22  past  nestra  A    peccata]  delicta  v      nertit  B 


Testim.  m,  45-49.  153 

sereatur.  manus  enim  uestrae  inquinatae  simt  sangoine  et  digiti 
nestri  in  peccatis:  labia  autem  uestra  locuta  sunt  facinus,  et  lin- 
gua  uestra  iniustitiam  meditatur.  nemo  loquitur  uera,  neque  est 
iudicium  uerum.  fidunt  in  uanis  et  locuntur  inania,  qui  partu- 
5  riunt  dolorem  et  pariunt  facinus.  Item  apud  Sophoniam: 
Defectione  deficiat  afacie  terrae,  dicit  Dominus.  deficiat  homo 
et  pecudes,  deficiant  uolucres  caeli  et  pisces  maris,  et  auferam 
iniquos  a  facie  terrae. 

NON  FAENERANDVM. 

10    In  psalmo  XTTTI;  Qui  pecuniam  non  dedit  ad  usuram  et48 
munera  super  innocentes  non  accepit:  qui  facit  haec  non  moue- 
bitur  in  aetemum.    Item  apud  Ezechielem:   Homo  autem 
qui  erit  iustus  hominem  non  opprimet  et  pignus  debitoris  reddet 
et  rapinam  non  rapiet:  panem  suum  esurienti  dabit  et  nudum     < 

uoperiet  et  pecuniam  suam  in  usuram  non  dabit.  Item  in  Deu- 
teronomio:  Non  faenerabis  fratri  tuo  usuram  pecuniae  et  usu- 
ram  dborum. 

Inimicos  qvoqve  diligendos. 
In  euangelio  secundum  Lucam:   Si  diligitis  qui  uos49 
lodiligunt,  quae  est  uobis  gratia?  et  peccatores  enim  diligunt  eos 
qui se diligunt.  Item  in  euangelio  secundumMatthaeum: 
Diligite  inimicos  uestros  et  orate  pro  his  qui  uos  persecuntur, 

6  Soph.  1,  2  sq.      10  Ps.  14,  5.      12  Ez.  18,  7  sq.      16  Deut.  23,  20. 
19  Luc.  6,  32.      22  Matth.  5,  44  sq. 

1  inquinfttae]  coinquinate  J.,  plenae  M         sangnini  L,  sangmnem  B 
(sang.  coinq.  sont  A)  3  nemo]  nequi  A       4  uanum  B        5  dolorem] 

doium  A  parient  M  6  deficiant  B  dominus]  deus  meus  B  8  ini- 
quos]  inimicos  W  10  in  om.  TT  XIII]  XIITI  WL  qui  om.  LB 
pecoxua  W  snam  non  WMBv  ad  usuram  AW,  faenori  L,  faenore  M, 
in  foenore  JBi7  11  facit  haec^TT^  ista  fecerit  UHBv  commouebitur 
LMv  12  ezechiel  Mj  ezechiamB  autem  om,  WB  13  hominem]  homo 
.4,  hominesB  non  om.B  opprimitJf  debitori*X  14  rapiet] 
fiunet  V  et  panem  Wv  15  usuras  WLM  16  ad  (in  B)  usuram  WB, 
usuia  V;  cfr.  LXX:  ovx  kxtoxulg  r^  dS€X(pip  aov  xoxov  a^vqCov  xal  joxov 
f^afiaruv  nsuxa  v  19  eos  qui  TT  20  uobis  gratia  estifcf  et]  om.  B, 
iiomie.et  W  enim  om.W  21  se  digunt  W  in  euangelio  secundom  A, 
cata  WLMBv      22  his]  eis  ^ 


152  Caecilii  Cypriani 

speratP  si  autem  quod  non  uidemus  speramos,  per  patientiam 
expectamus. 

MVLIEBEM  IN  ECCLESIA  TACERE  DEBERE. 

4(  Paulus  apostolus  ad  Corinthios  prima:  Mulieres 
uestrae  in  ecclesiis  taceant.  si  quae  autem  quid  discere  uolunt,  s 
domi  uiros  suos  interrogeni  Item  ad  Timotheum:  Mulier 
cum  silentio  discat  in  omni  subiectione.  docere  autem  mulieri 
non  permittitur  neque  dominari  uiro  suo  [sed  esse  in  silentio]. 
Adam  enim  primus  formatus  est,  deinde  Eua :  et  Adam  seductus 
non  est,  mulier  autem  seducta  est.  lo 

Delicto  et  mebito  nostbo  fiebi,   vt  labobemvs  nec  dei 
opem  in  omnibvs  sentl4mvs. 
47     Apud  Osee:   Audite  sermonem  Domini,  filii  Israel:   quia 
iudicium  est  Domino  aduersus  incolas  terrae,  quod  neque  miseri- 
cordia  neque  ueritas  neque  agnitio  Dei  sitsuper  terram:  exse-is 
cratio  et  mendacium  et  caedes  et  furtum  et  adulterium  diffusum 
est  super  terram:  sanguinem  sanguini  supermiscent.  idcirco  terra 
lugebit  cum  uniuersis  incolis  suis,  cum  bestiis  agri,  cum  serpenti- 
bus  terrae,  cum  uolatilibus  cael|,  et  deficient  pisces  maris,  ut  nemo 
iudicet,   nemo  reuincat.    Item  apud  Esaiam  prophetam:to 
Numquid  non  ualet  manus  Domini  ut  saluos  faciat,  aut  graua- 
bit  aurem  ut  non  exaudiat?  sed  peccata  uestra  inter  uos  et  Deum 
separant,  et  propter  peccata  uestra  auertit  faciem  a  uobis  ne  mi- 

4  I  Cor.  14,  34  sq.  6  1  Tim  2,  11  sq.  13  Os.  4, 1  sq.  21  Ea. 
69, 1  sq. 

1  patientiam  expectamos  AWB ,  expectationem  (spectationem  M)  spe- 
TamxaLMV  3  mulieresui  5  uestrae  om. «  eccleaiAWMBv  taoeat 
TT*        qnae]  qnid  TT,  ow.  3f  quid]  quae  J5,  om,  A         diacere]  di- 

«ere  A       7  subiectione]  summissione  LB,  humilitate  V       doceri  B 
muUerem  v  8  permitto  WLMBv  dominari  AW,  praepositam 

(. .  .ta  L)  esse  LMBv        in  uiro  W        suo  om,  WLMBv       sed  esse  in 
silentio  om,  AWLMB       9  primo  B       euua  Aj  eu*ua  W       10  non  est 
seductus  M     13  domini  (m,  A    14  domino]  dni  AL ,  sed  Lvl  2  ex  domi 
15  dei  L  8.  l  m,  2     sed  exsecratio  Wv      16  caedis  A     17  et  idciroo  M 
18  agii  et  M    19  uolatilibus  A,  uolucribus  WLMBv    20  sit  qui  iudicet  £ 
nemo]  nemo  qui  B,  neque  W      prophetam  <m,  WLMB      21  non  W  s.  L 
m.  2     dei  WL     saluos  f aciat]  salue  t  A ;  cfr,  test.  11 4     grauauit  LMv 
23  separant  panit  1 22  poat  uestra  A    peccata]  delicta  v      uertit  B 


Testim.  UI,  45-49.  153 

sereator.  manus  enim  uestrae  inqoinatae  sunt  sanguine  et  digiti 
nestri  in  peccatis:  labia  autem  nestra  locuta  sunt  facinus,  et  lin- 
gua  uestra  iniustitiam  meditatur.  nemo  loquitur  uera,  neque  est 
iudicium  uerum.  fidunt  in  uanis  et  locuntur  inania,  qui  partu- 
s  riunt  dolorem  et  pariunt  facinus.  Item  apud  Sophoniam: 
Defectione  deficiat  afacie  terrae,  dicit  Dominus.  deficiat  homo 
et  pecudes,  deficiant  uolucres  caeli  et  pisces  maris,  et  auferam 
iniqnos  a  facie  terrae. 

NON  PAENEBANDVM. 

10    In  psalmo  XTTTT;  Qui  pecuniam  non  dedit  ad  usuram  et48 
munera  super  innocentes  non  accepit:  qui  facit  haec  non  moue- 
bitur  in  aetemum.    Item  apud  Ezechielem:   Homo  autem 
qui  erit  iustus  hominem  non  opprimet  et  pignus  debitoris  reddet 
et  rapinam  non  rapiet:  panem  suum  esurienti  dabit  et  nudum     > 

uoperiet  et  pecuniam  suam  in  usuram  non  dabit.  Item  in  Deu- 
teronomio:  Non  faenerabis  fratri  tuo  usuram  pecuniae  et  usu- 
ram  ciborum. 

Inimicos  qvoqve  diligendos. 
In  euangelio  secundum  Lucam:   Si  diligitis  qui  uos49 
lodiligunt,  quae  est  uobis  gratia?  et  peccatores  enim  diligunt  eos 
qui se diligunt.  Item  in  euangelio  secundumMatthaeum: 
Diligite  inimicos  uestros  et  orate  pro  his  qui  uos  persecuntur, 

6  Soph.  1,  2  sq.      10  Ps.  14,  5.      12  Ez.  18,  7  sq.      16  Deut.  23,  20. 
19  Lnc  6,  32.      22  Matth.  5,  44  sq. 

1  inqninatae]  coinqninate  A,  plenae  M         sang^uini  L,  sangmnem  B 
(aang.  coinq.  snnt  A)  3  nemo]  neqni  A       4  nanum  B        5  dolorem] 

dolnm  A  parient  M  6  deficiant  B  dominos]  dens  meus  B  8  ini- 
quDB]  inimicos  W  10  in  om.  TF  XIII]  XTITT  WL  qui  om,  LB 
pecunia  W  suam  nun  WMBv  ad  usuram  AW,  faenori  L,  faenore  M, 
in  foenore  Bv  11  facit  haec  AW,  ista  fecerit  LMBv  commouebitur 
LMv  12  ezechiel  M,  ezechiamB  autem  om.  WB  13  hominem]  homo 
iL,  hominesB  nonom.£  opprimit  3f  debitori*X  14  rapiet] 
&ciet  i;  et  panem  Wv  15  usuras  WLM  16  ad  (in  B)  usuram  WB, 
usua  v;  cfr.  LXX:  ovx  ixtoxieig  r^  dSeXfp^  aov  roxov  aqyvqCov  xal  xoxov 
^fAojw  usura  v  19  eos  qui  TF  20  uobis  gratia  estilf  et]  om.  B, 
nonnejet  W  enim  om,  W  21  se  digunt  W  in  euangelio  secundum  A, 
cata  WLMBv      22  his]  eis  ^ 


154  Gaecilii  Cypriani 

nt  sitis  filii  patris  nestri  qoi  est  in  caeUs^   qui  solem  sanin 
oriri  &cit  snper  boDOS  et  malos  et  ploit  super  iustos  et  iniiistos. 

Sagbamentvm  fidei  non  esse  pbofakandvm. 

50  Apnd  Salomonem  in  Prouerbiis:  In  aores  inprudentis 
noli  quicqoam  dicere,  ne  quando  audierit,  inrideat  sensatos  ser-  s 
monestuos.  Item  in  euangelio  secundum  Matthaeum: 
Ne  dederitis  sanctum  canibus  neque  miseritis  margaritas  uestras 
ante  porcos,  ne  forte  concnlcent  eas  pedibus  suis  et  conuersi 
elidant  uos. 

QVOD  NEMO  TS   OPEBE  SYO  EXTOLLI  DEBEAT.        10 

51  Apud  Salomonem  in  Ecclesiastico:  Noli  te  extollere 
in  faciendo  opere  tuo.  Item  in  euangelio  secundum  Lu- 
cam:  Quis  uestrum  habens  seruum  arantem  aut  pastorem  ue- 
nienti  de  agro  didt:  continuo  transi,  recumbe?  seddicitilli: 
para  aliquid  quod  cenem  et  addngere  et  ministra  mihi,  donecis 
manducem  et  bibam,  etpostea  tu  manducabis  et  bibes.  num- 
quid  habet  gratiam  seruo  illi,  quia  fedt  quae  ei  imperata  sunt? 
sic  itaque  et  uos,  cum  feceritis  quae  uobis  imperata  sunt,  di- 
cite:  serui  inutiles  sumus,  quod  debuimus  facere  fecimus. 

GbEDENDI  YEL  NON  GBEDENDI  LIBEBTATEM  IN  ABBITBIO     90 

POSITAM. 

52  In  Deuteronomio:  Eccededi  ante  fadem  tuam  uitamet 
mortem,  bonum  et  malum.  elige  uitam  ut  uiuas.  Item  apud 
Esaiam:  Et  si  uolueritis  et  audieritis  me,  bona  terrae  edetis: 

4  Prou.  23,  9.     7  Matth.  7,  6.      11  Sir.  10,  26.       13  Luc.  17,  7  ^. 
22  Deut  30, 19.       24  Es.  1, 19  sq. 

1  in  caelis  est  WLMBv         2  pluet  M       et  iniustos  W$,lm.:^ 
4  paroemiis  WLMB,  paraboliB  V       5  quando]  cum  W      inrideat]  sub- 
sannet  L     sensatus  L     7  ne  dederis  B,  nolite  dare  W     canibus  om.  A 
8  forte  om.  B       oonculcet  M,  inculcent  LBv     eas]  ea  Bv       9  elidant] 
disrumpant  W     11  te  om.  ul      eztoliere  ex  eztolle  Wm.2      12  in  euan- 
gelio  om,  B     13  qui  TT      est  uestrum  A     orantem  A     pastoxem]  ouea 
pascentem  W       et  uenienti  Mv       14  transi  et  WB       15  eenam  W 
16  manducas  W     bibis  WM       17  habet]  agit  W     gratias  W     ei  om. 
AL      imperata  sunt  ei  (im  B)  MB       18  perfeceiitis  v       imperata  sunt 
uobis  B     19  seruis  M^     inutiles  AW,  superuacui  LMBv       debuimus] 
habuimus  ilTi;     21po6itaJB      22uitamtibio      23ut]etir      24obaa- 
dieritisB       et  audieritis.  ..|>.i55  2.  ime  IFs.  {.  m.  j9      editis.1 


TeBtim.  m,  49-53.  155 

si  antem  nolueritis  et  non  andieritis  me,  gladius  uos  comedet. 
06  enim Domini locatum  est  ista.  Item  in  euangelio  secun-* 
dum  Lncam:  Begnum  Dei  intra  uos  est. 

DeI   AfiCANA  PEBSPICI  NON  P0S8E,  ET  IDEO  FIDEM  NOSTRAM 
i  SIMPLICEM  ESSE  DEBEBE. 

Paalus  apostolus  ad  Corinthios  prima:  Yidemus  nunc  s| 
per  speculum  in  aenigmate,   tunc  autem  facie  ad  faciem.  nunc 
scio  ex  parte,   tunc  autem  cognoscam,  sicut  et  cognitus  sum. 
Item  apud  Salomonem  in  Sapientia:   Etin  simplicitate 

locordis  quaerite  Deum.  Item  apud  eundem:  Qui  ambulat 
simplidter  ambulat  confidenter.  Item  illic:  Noli  esse  sa- 
piens  multum  et  noli  argumentari  plus  quam  oportet.  Item 
apud  enndem:  Altiora  te  ne  quaesiueris  et  fortiora  te  ne  per- 
8crataueris.  Item  apud  Esaiam:  Yae  qui  arguti  sunt  in  semet    ' 

uipsis.  Item  in  Machabaeis:  Daniel  in  sua  simplicitate  libera- 
tos  est  de  ore  leonum.  Item  Paulus  apostolus  ad  Boma- 
nos:  0  altitudo  diuitiarum  et  sapientiae  et  scientiae  Dei!  quam 
inexcrutabilia  sunt  iudicia  eius  et  inuestigabiles  uiae  eius!  quis 
enim  cognouit  sensum  Domini  aut  quis  consiliarius  eius  fuit  aut 

Joquis  prior  dedit  ei,  et  retribuetur  illi?  quoniam  ex  ipso  et  per 

3  Lnc.  17,  21.       6  I  Cor.  13, 12.       9  Sap.  1, 1.       10  Prou.  10,  9. 
11  EccL  7, 17.        13  Sir.  3,  21.         14  Eb.  8,  9.         15  I  Macc.  2,  60. 
17  Bom.  11,  33  sq. 

1  nolnerisX'  obaudieritis  JB  comedet  J.,  consMmeb  WLMBv ;  cf. 
test»  124  2  ista  om.  B  4  arcana  tx  arca  W  m.  2  non  <m.  W  6  in 
epistnla  panli  WLMv^  om,  B  prima  om.  TF  7  per]  in  B  in]  per  B 
aegnigmataeTF,  enigmataB  nunc  £  facie]  fademTTXilfB  8  scio] 
cognoecoTF'  antemom.^  cognoscar^  sicnti  (et  om.)  i/3f  ego  cog- 
nitns  LMBv  9  in  sapientia  solomonis  W  simplicitatem  W^  simplici* 
tatem  a  te  A  10  denm]  iUnm  v,  dnm  B  11  fidenter  WLMBv  Item 
iUic ....  oportet^pont^  Mvjpost  perscmtaneris  1.14^  om.  L  item  om*M 
iHic  A,  apnd  enndem  W,  in  salomone  LMBv  sapiens  multnm  AWBy 
mnltnm  iostiis  Mv  13  altior  AtoA  requaesiueris  X,  quaesieiis 

WMBv  fortior  a  te  .1  Bcmtaueris  W,  scmtatus  sis  LMB,  scm- 
tatnB  fneris  9  14  esaiam]  eimdem  Jf  qxdom.A  15ip60s£  16  leonis 
A  item  om,  WM  in  epistula  (epistulisXr^)  panli  WL*M,  om.  B  17  et 
(anle  sap.)  om.  WBv  sapientia  A  18  inscmtabilia  M,  scmtabilia  A, 
incomprehensibilia  t;  et]  et  quamXiOt;  sunt  uiae  B  19  dei  WLB 
aut ^ uel  WLMBv      20  illi]  ei-1 


156  Caecilii  Cypriani 

ipsttm  et  in  ipso  omnia:  ipsi  gloria  in  saecola  saecalonim.  Item 
ad  Timotheum:  Stoltas  autem  et  ineruditas  quaestiones  de- 
uita  sciens  quia  lites  generant.  seruum  autem  Domini  non  opor- 
tet  litigare  sed  mitem  esse  ad  omnes. 

Nehinem  sine  sobde  et  sine  peccato  esse.  s 

$4  Apud  lob:  Quis  enim  mundus  a  sordibus?  nec  unus,  etiam 
si  unius  diei  sit  uita  eius  in  terra.  It  em  in  psalmo  L:  Ecce 
enim  in  iniquitatibus  conceptus  sum  et  in  delictis  peperit  me 
matermea.  Item  lohannes  apostolus:  Si  dixerimus  qnia 
peccatum  non  habemus,  nos  ipsos  decipimus,  et  ueritas  in  nobis  lo 
non  esi 

NON  HOMINIBVS  8ED  DEO   PLACENDVM. 

Si  In  psalmo  LII:  Qui  hominibus  placent  confusi  sunt,  qno- 
niam  Deus  nihil  fecit  illos.  Item  Paulus  apostolus  adGa- 
latas:  Si  hominibus  placere  uellem,   Christi  seruus  non  essem.  i& 

Devm  nihil  latere  ex  his  qvae  oebvntvb. 
5$     In  Sapientia  Salomonis :  In  omni  loco  speculantur  oculi 
Dei  bonos  et  malos.   Item  in  Hieremia:  EgoDeus  adproxi- 
mans  et  non  Deus  de  longinquo.  si  absconditus  fueht  homo  in 

2  n  Tim.  2,  23  sq.      6  lob  14,  4  sq.       7  Ps.  50,  7.       9  1  lo.  1,  8. 

13  Pb.  52,  6.      15  GaL  1, 10.      17  Prou.  15,  3.      18  Hier.  23,  23  sq. 

1  sant  omxa&WLMBv  gloria  J.,  claritas  WLMBv  2  aatem 
om.  M  ernditas  W^  eoita  WL  3  seruo  A  dei  WLMBv  4  liti- 
gare  non  oportdt  A  5  sine  sorde  om.W  6  a  sorde*  3f ,  sine  soidibos 
V  nnins  et  iam  sit  snper  terram  (nnins . . .  eias  om.)  W  onas  etiam  om. 
Hieronymus  contra  Fdag.  c.  32  7  item  om.  WB  et  Hier,  L] .  I .  IF 
ecce  enim  om.  WLBV;  enim  om.  Hier.  8  iniqaitatibas]  fAanoreLBV 
delictis  AM,  peccatis  WLBV  et  Hier,  \  peperit  A ,  concepit  WMv  et 
Hier.,  alait  LBV  mater  mea  me  in  atero  alait  V,  aloit  me  in  nteru 
(in  atero  alait  me  B)  mater  mea  LB  9  in  epistula  iohannis  WLMBv 
et^Hier.  10  nosmet  Hier.  decepimas  A  12  placendam  sed 

deo  A       13  in  psabno  LII]  in  hieremia  pi  A      LII]  LI  L^M     qaia  v 

14  item  om.  W  paalos  apostolas  A,   paolas  B ,  in  epistala  paoli 
WLMv       15  placere  aellem]  placerem  WB       16  deam]  domino  LM 
latere  ex  latare  Am.2      gerantar  L       18  domini  A       apad  hieremiam 
WLMBv     19  absconditis  B 


Testim.  UI,  53—57.  15T 

absoondito,  ei^o  ^o  non  uidebo  eumP  nonne  caelnm  et  terram 
ego  impleo,  dicit  Dominns?  Item  in  Begnorum  primor 
Homo  uidet  in  facie,  Deus  autem  in  corde.  Item  in  Apoca- 
lypsi:  Et  scient  omnes  ecclesiae  quia  ego  sum  scrutator  renis 

i  et  cordis,  et  dabo  unicuique  uestrum  secundum  opera  uestra. 
Item  in  psalmo  XVni:  Delicta  quis  intellegit?  ab  occultis 
meismundame,  Domine.  Item  Paulus  apostolus  ad  Co- 
rinthios  secunda:  Omnes  nos  manifestari  oportet  ante  tri- 
bunal  Christi,  ut  reportet  unusquisque  sui  corporis  propria  secun- 

lodum  quae  egit,  siue  bona  siue  mala. 

FlDELEM  EMENDARI   ET  BESERVARI. 

Inpsalmo  GXYII:  Gastigans  castigauit  me  Dominus  et  morti  S7 
non  tradidit  me.   Item  in  psalmo  LXXXVlll:  Visitabo  in 
Tiirga  iniquitates  eorum  et  in  flagellis  peccata  eorum.  misericor- 

isdiam  autem  meam  non  auertam  ab  eis.  Item  apud  Mala- 
chiam:  £t  sedebit  conflans  et  expurgans  sicut  aurum  et  argen- 
tom  et  emundabit  filios  Leui.  Item  in  euangelio:  Non  eiies 

-  inde,  donec  reddas  nouissimum  quadrantem. 

2  I  Sam.  16.  7.     3  Apoc.  2,  23.        5  Pb.  18, 13.       7  H  Cor.  5, 10. 
11  Ps.  117, 18.      12  Ps.  88,  33  sq.      15  Mal.  3,  3.      16  Matth.  5,  26. 

1  ego  ergo  WL\  ego  M         terra  B        2  inplebo  M         dicit  domi- 
niis  om,  B         regn  A,  basilion  WLMBv        prima  L  3  uidit  W 

faciem  LWM^B         cor  LB  4  quoniam  W        5  ueetrum  om  LM; 

nestmm  secundum  <m,  W  uestra]  sua  MBv  6  item  om.  M 

ab  occnltis]  a  secretis  LB  7  emunda  WL  paulus  apostolus  A^ 

Ofn.  B,  in  epistula  pauli  WLMv       8  secunda] .  I .  JB       manifestare  B 
9  reportet]  recipiat  A;  cfr,  test.  II  28  corporis  sui  W         propriae 

A,  proprie  JfcT  10  quod  W  egit]  gessit  AB;  cf,  h  c.  siue  (ante 
bona)  <m,  A  11  seruari  B  12  CXVII]  CXVI  BM  castigans  casti- 
gauit  A  TT,  emundans  emundauit  ( . . .  bit  JB)  LMBv  et]  sed  W  13  me  non 
tradidit  LM  14  iniquitates  A,  facinora  WLMBv  flagellis]  uerberi- 
bus  W  pcccata  A ,  delicta  WLMBv  15  auertam  A ,  auferam  M, 
dispargam  L,  dispergam  WBv;  cf  test  II 1  16  sedit  WLMB  con- 
flans]  flagellans  B  17  et  om.  B  emundauitJlf,  mundabit  W  leuui  J. 
eribis  LMBv  18  reddas  AW,  soluas  LMB,  exsoluas  v  nouissimum 
W  in  marg.  m.  2 


158  Caecilii  Cypriani 

Nehinem  contristabi  morte  debere,  cvm  srr  m  vxyendo 

LABOR    ET    PERICVLVM,    IN    MORIENDO    FAX    ET    RESVROENBI 

secvritas: 
58     In  Genesi:  Tnnc  dixit  Deus  ad  Adam:  quia  exandisti  uocem 
mulieris  tuae  et  manducasti  ex  illa  arboref  de  qua  sola  praeoe-  s 
peram  tibi  ne  manducares ,  maledicta  terra  erit  in  omnibus  ope- 
ribus  tuis.  in  tristitia  et  gemitu  edes  ex  ea  omnibus  diebus  uitae 
tuae.  spinas  et  tribulos  eiciet  tibi,  et  edes  pabulum  agri  in  sn- 
dore  uultus  tui.  edes  panem  tuum,  donec  reuertaris  in  terram, 
de  qua  sumptus  es:  quoniam  terra  es  et  in  terram  ibis.   Itemio 
illic:  £t  conplacuit  Enoch  Deo,  et  non  est  inuentus  postmodum, 
quia  Deus  illum  transtulit.  Item  apud  Esaiam:  Omnis  caro 
faenum  et  omnis  claritas  eius  ut  flos  faeni.  aruit  faenum  et  flos 
decidit.  uerbum  autem  Domini  manet  in  aetemum.  Itemapud 
Ezechielem:  Dicunt:  arida  facta  sunt  ossa  nostra,  periitspesis 
nostra,  expirauimus,  propterea  propheta  et  dic:  haecdicitDo- 
minus:  ecce  ego  aperio  monumenta  uestra  et  educam  uos  de  mo- 
numentis  uestris  et  inducam  uos  in  terram  Israel.  dabo  spiritum    . 
meum  in  uos,  et  uiuetis.  et  ponam  uos  in  terra  uestra,  et  cog- 
noscetis  quoniam  ego  Dominus  locutus  sum  et  fadam,   dicitso 
Dominus.  Item  in  Sapientia  Salomonis:   Raptus  est,  ne 
malitia  mutaret  intellectum  illius.  placita  enim  erat  Deo  anima 
illius.  Item  in  psalmo  LXXXTTT:  Quam  amabilia  sunt  taber- 

3  Gen.  3, 17  sq.        11  Gen.  5,  24.        12  Es.  40,  6  et  8.        15  Ez. 
37, 11  sq.      21  Sap.  4,  11  et  14.      23  Ps.  83,  2  sq. 

1  mortem  WL^B^      uiuendo  ex  uendo  Wm.  2        2  resnrgenti  A^ 
4  dominns  v        &d  Ls.hnk^         audisti  W        5  mulicris]  uxoris  v 
€x  illa. .  .manducares  1F«.  l.  fn.2     sole  A      6  et  ea  maledicta  W     7  tuis 
ext\iWm.2     Spauulumul*      agrituiitf^B     9edisilf    10de]exB    qua 
et  Lv      adsumtus  W     e^W  sA,m.2     quia  v       12  illuc  post  transtulit 
eramm  in  M      item]  om.  M,  et  v       13  caritas  L      ut]  sicut  WLM 
14  uerbum  AW,  sermo  LMBv       autem  dei  Jtf ,  domini  uero  B       mane- 
bit  L      item  om,  v       15  ezechielum  M^ ,  ezechihel  B       ipsi  dicunt  v 
perit  WLM*^  16  eipirauimus]  interiuimus  M  prophetiza  Bv 

17  uestrae  A  monumenti  W^  18  et  dabo  MBv  19  terram  uestram 
MBW^v  20  ego  sum  B  22  intellectus  M  domino  W  23  amabilia 
fl.  t.  tua]  dilectissimae  (dilectae  W)  habitationes  tuae  WLv 


TeBtim.  UI,  58.  159 

nacnla  tua,  Domine  nirtatam.  concupiscit  et  deficit  anima  mea 
in  atria  Domini.  Item  Paulus  apostolus  ad  Thessaloni- 
c  e  n  s  e  s :  Nolumus  uos  ignorare ,  fratres ,  de  dormientibus ,  ne 
contristemini  sicut  et  ceteri  qui  non  habent  spem.  si  enim  credi- 

smus  quia  lesus  mortuus  est  St  resurrezit,  sic  et  Deus  eos  qui 
dormierunt  in  lesu  adducet  cum  eo.  Item  ad  Gorinthios 
prima:  Stulte,  tu  quod  seminas,  non  uiuificatur,  nisi  mortuum 
faerit.  Item  illic:  Stella  ab  stella  differt  in  claritate,  ita  et 
resurrectio.  seminatur  corpus  in  corruptione,  surgit  sine  corrup- 

lotela:  seminatur  in  ignominia,  resurgit  in  gloria:  seminaturin 
infirmitate,  resurgit  in  uirtute:  seminatur  corpus  animale,  sur- 
git  spiritale.  Item  illic:  Oportet  enim  corruptiuum  istud  in- 
duere  incorruptionem  et  mortale  hoc  induere  inmortalitatem. 
[cum  antem  corruptiuum  hoc  induerit  immortalitatem  et  mor- 

«tale  hoc  induerit  incorruptionem ,]  tunc  fiet  uerbum  quod  scrip- 
tum  est :  absorpta  est  mors  in  contentionem.  ubi  est,  mors,  acu- 
leus  tuus?  ubi  est,  mors,  contentio  tuaP  Item  in  euangelio 
secnndum  lohannem:  Pater;  quos  mihi  dedisti,  uolo  ut 
ubi  ego  fuero  et  ipsi  sint  mecum  et  uideant  claritatem  meam 

3  I  Thess.  4, 13  sq.  7  1  Cor.  15,  36.  41-44.  53-56.         18  lo. 

17,24. 

1  domine  n.  c.  et  deficit-4J5,  deuBn.  desiderat  et  properat  WLMv 
2m\adWLMv       atria]  aulas  5      dieiWLMv       in  epistnla(.  ..lisi) 
^JihsAWLMBv      Snolxxmjia  Autem  LMBv     ignorare  uosTTi-af  (fratres 
ignorare  nos  B)      ne]  ut  non  JB      4  spem  non  habent  v      6  per  iesum  B 
adducit  W        7  non]  numquid  M        nisi]  si  non  L ,  nisi  prius  WMv 
mortaum  fuerit]  moriatur  W  8  item  iUic  A,  et  iterum  WLMBv 

a  stella  LM^v,  stellae  WM^      differit  Jlf      claritate  sua  WB     ita  A,  sic 
WLMBv      9  resurrectio  mortuorum  TTi/MB     corruptiOnes-4,  corruptio- 
nem  3f*J5       resurgit  WLMv,  resurget  B        sine.  ,.l  10  resurgit  Ws,  J. 
VL^      10  in  {(mte  ign.)  Ms,  l.  m,  2,  om.  B      resurget  ex  resurgit  Lm.2 
in  {ante  inf.)  M8,l,m,2      11  resurget  B      resurgit  WL^MBv,  resurget 
X*     12  in  spiritale  M     item  iUic  ABy  et  \\»TxanWLMv     enim  cm,  W 
corriptiuum  W     13  incorriptionem  W,  inmortalitatem  B     hoc]  istud  B 
14  cum  autem  ,,.1,15  incorruptionem  om,AWLB      15  incorruptionem  v, 
inmortalitatem  M     uerbum]  sermo  W     qui  scriptus  W     16  absorta  est 
MB,  absumpta  est  L,  ubi  est  TT,  om.  A      contentione  AiMf  contentio  tua 
(in  ow.)  W;  cf.  Chr,  xartno^  ^  d-avttrog  iis  vTxos       aculeus  tuus  ubi  est 
mors  Min  ma/rgine  m,  2  add,      18  dedisti  mibi  v 


160  Caecilii  Cypriani 

qnam  mihi  dedisti  ante  constitutionem  mmidi.  Item  secnn- 
dnm  Lncam:  Nunc  dimittis  semnm  tnnm,  Domine,  secnndnm 
nerbnm  tnnm  in  pace,  qnia  nidemnt  ocnli  mei  salntare  tnnm. 
Item  secnndnm  lohannem:  Si  me  dilexissetis,  ganderetis 
qnoniam  eo  ad  patrem,  qnia  patft  maior  me  est.  & 

De  idolis  qvae  gentiles  deos  pvtant. 
89     InSapientia  Salomonis:  Omnia  idola  nationnm  aestima- 
nemnt  deos,  qnibns  neqne  ocnlomm  uisns  est  ad  uidendum  neqne 
nares  ad  percipiendum  spiritum  neqne  aures  ad  andiendum  nec 
digiti  in  manibus  ad  tractandnm,   sed  et  pedes  eorum  pigri  adio 
ambulandum.  homo  enim  fecit  illos,  et  qui  spiritum  mntnatus 
est  is  finxit  illos.  nemo  antem  sibi  similem  homo  poterit  deum 
fingere.  cum  sit  enim  mortalis,  mortuum  fingit  manibus  iniqnis. 
melior  est  autem  ipse  his  qnos  colit:  quoMam  ipse  qnidem  uixit, 
illi  numquam.  Item  illic:  Neque  operibns  adtendentes  agno-15 
nerunt  quis  esset  artifex,  sed  aut  ignem  aut  spiritum  ant  cita- 
tnm  aerem  aut  gymm  steUamm  aut  nimiam  aquam  ant  solem 
ant  lunam  rectores  orbis  terrae  deos  putanemnt:  qnomm  si  prop- 
ter  speciem  hoc  aestimanemnt,  sciant  quanto  his  Dominns  sit 
speciosior:  aut  si  nirtntes  et  opera  eomm  mirati  snnt ,  intelle-ao 
gant  ab  ipsis  qnoniam  qni  haec  constituit  fortia  fortior  est  illis. 
Item  in  psalmo  CXXXllli:  Simnlacra  gentium  argentnm  et 

2  Luc.  2,  29  sq.     4  lo.  14,  28.     7  Sap.  15. 15  sq.     15  Sap.  13, 1  sq. 
22  Ps.  134, 15  sq. 

1  mundi  constitTitionein  WLMB        2  dimitte  A^W,  demitte  A^ 
3  qnoniam  A       4  dilexissetis  ex  dixissetis  Am.  2y  diligeritis  W      gan- 
deritis  quiaTF       5  eo^,  xlsAoWLMBv     6  quae]  qui  A,  quosB       8  deos 
aestimauer  W      uisus  AW,  usus  LMBv;  XQV^^  LXX     9  nares  ex  naures 
W     neque  v       10  in  manibus  A,  in  manu«  M,  manuum  TT,  manum  L^ 
manus  B      contrectandum  v      11  feci  i*      12  is  X,  his  AB,  om.  WM 
poterit  om.  B      13  finget  LM      14  his]  is  Jlf  * ,  usv      quidem  ipse  A 
15  illi  autem  AB       de  hoc  ipso  apud  solomonem  W      operibus  A,  opera 
WLv,  operam  B,  operata  Jtf       cognouerunt  t>        16  et  {pro  aut)  spiri- 
tum  B       17  aut  {ante  girum)  om.  B       18  aut]  et  LMBv      putauerunt} 
aestimauerunt  A       quorum. . . .  aestimauerunt  om.  B        19  hoc]  h  W 
21  fortia  W8.l.m,2        22  item  om.  B       CXXXIIII]  CXUI  B   '  aimu- 
lacra  A ,  idola  WLMBv      argomtum  A 


Testim.  HI,  58—59.  161 

anram,  opera  manntim  hominum.  os  habent  et  non  loqnentnr, 
ocnlos  habent  et  non  nidebnnt,  aures  habent  et  non  audient,  ne- 
qne  enim  est  spiritus  in  ore  ipsorum.  similes  illis  fiant  onmes 
qoi  faciunt  ea  [  et  omnes  qui  confidunt  in  illis].    Item  in 

s  psalmo  XGY:  Quoniam  onmes  dii  gentium  daemonia:  Domi- 
nus  nero  caelos  fedt.  Item  in  Exodo:  Non  facietis  upbis  deos 
aureos  neque  deos  argenteos.  Et  rursum:  Non  facies  tibi  ido- 
lum  nec  cuiusquam  similitudinem.  [Item  inHieremia:  Haec 
dicit  Dominus :  secundum  uias  gentium  nolite  incedere  et  a  signis 

loeaeli  ne  timueritis,  quia  timent  illa  in  personis  suis,  quia  legi- 
tima  gentium  uacua  sunt.  lignum  de  saltu  excisum,  opus  fabri, 
et  conflatum  aurum  et  argentum  speciose  conposita  sunt,  in  mal- 
leis  et  in  clauis  confirmauerunt  illa  et  non  mouebuntur,  quia 
eonfiiibilia  sunt  argentum  adpositum  est  a  Tharsis.  uenit  aurum 

uHoab.  opera  artificum  onmia.  hyacinthum  et  purpuram  uestiunt 
ea.  tollentes  toUunt  illa,  quia  non  prodient.  nolite  timere  ea, 
quia  malum  non  facient  et  bonum  non  est  in  illis.  sic  dicite: 
dii  qui  caelum  et  terram  non  fecerunt  pereant  a  terra  et  de  sub 
caelo  isto.  exhorruit  caelum  in  hoc  et  obhorruit  multo  magis  ue- 

lohementer,  dicit  Dominus.  haec  maligna  fecit  plebs  mea.  dere- 
liquerunt  me  fontem  aquae  uiuae,  et  foderunt  sibi  lacus  contritos 
qui  non  poterant  aquam  continere.  uerberauit  te  derelictio  tua 

5  Ps.  95,  5.        6  Ex.  20,  23.       7  Ex.  20, 4.       8  Hier.  10,  2--5.  9* 
11  ct  2,  12.  13.  19.  20.  27. 

1  opera  A,  opus  WLMBv      mann  A^,  manmn  L      hos  B     loquim- 
tur  LBv      2  uident  LMBv       audiunt]  LBV\  addit  W:  nares  habent  ot 
non  odorabunt,  manus  abent  et  non  palpabunt,  pedes  habent  et  non  ambu- 
labunt,  non  clamabunt  in  guttore  suo         3  enim  om,  W         ipsorum  J., 
.   eorum  WLMBv  illis  fiant  A,  sint  illis  (illi  B)  WB,  fiant  iUis  Mv, 

illis  L  onmes  om,  Mv  4  et . . .  illis  om,  AWLB  item  om,  B  5  XCV] 
CXnil  WL,  TiyXTaTTT  M  quoniam  om.  WLMBv  6  uero  A,  autem 
WLMB  uobis  ipsis  B  7  aureos  neque  deos  (deos  om.  M)  argenteos  AM^ 
argenteos  neque  (et  B)  deos  aureos  WLB  rursusul,  iterum  Mv  8  item 
..,p.  162  l.  26  asoendet  solus  exhtbet  W  hieremiam  W  9  et  a  s. 
c  n.  timneritis  om.  v  11  salto  W  12  malleis]  martulis  v  15  iachin- 
tumir  purpora  W  uestient  v  16  toUent  ea  t?  17  faoiunt  v 
sic  dicite  om.  W  18  terram  et  mare  W  pereant]  intereunt  v  19  ab- 
borruit  multum  v  20  facit  W  21  me  om.  v  effoderunt  v  detri- 
tos  r     22  derelictio]  dilectio  v 

ra.  11 


162  Caecilii  Cypriani 

et  nequitia  tua  accusabit  te.  et  scito  et  uide  quoniam  amarum 
tibi  erit  quod  dereliqueris  me,  dicit  Dominus  Deus  tuus,-  et  non 
speraueris  in  me,  dicit  Dominus  Deus  tuus,  quia  in  saeculum 
contribulasti  iugum  tuum  et  dirupisti  uincula  tua,  et  dixisti:  non 
seruiam,  sed  ibo  super  omnem  montem  excelsum  et  super  onmem  5 
coUem  altum  et  super  omne  lignum  umbrosum.  ibi  confundar  in 
fornicatione.  ligno  dixerunt  quia  pater  meus  es  tu,  et  lapidi:  tu 
genuisti  me.  et  conuerterunt  ad  me  dorsum  et  non  faciem  suam. 
In  Esaia:  CeciditBel,  dissolutus  est  draco.  facta  sunt  sculpti- 
lia  eorum  ut  bestiae  et  pecora.  auferetis  illa  conligata  quasi  sar- 10 
cinam  laborantes  et  esurientes  et  non  ualentes.  Etiterum:  So- 
luti  simul  non  poterunt  saluari  de  bello.  ipsi  autem  captiui  ducti 
sunt  tecum.  Et  iterum:  Cui  me  adsimilastis ?  uidete,  coni- 
cite  quia  erratis  corde  qui  conmittitis  aurum  de  sacculo  et  argen- 
tum  in  statera  ponderatis  in  pondera  conducentes  artificem.  fe-15 
cerunt  manufacta  et  inclinantes  se  adorauerunt  illud:  ferunt  illa 
umeris  et  sic  ambulant.  si  autem  posuerint  illa,  loco  mane- 
bunt  et  non  mouebuntur:  et  si  qui  clamauerint  ad  illa,  non  audi- 
ent  et  a  malis  non  saluabunt  eos.  Item  in  Hieremia:  Domi- 
nus  qui  fecit  caelum  et  terram  in  uirtute  correxit  orbem  inso 
sua  prudentia  et  sua  sapientia  extendit  caelum  et  multitudinem 
aquarum  in  caelo,  perduxit  nubes  ab  extremo  terrae,  fulgura  in 
pluuiam  fecit.  et  eiecit  uentos  de  thesauris  suis.  infatuatus  est 
omnis  homo  ab  scientia  sua,  confusus  est  omnis  artifex  in  sculpti- 
libus  suis,  quia  falsum  conflauit.  non  est  spiritus  in  illis.  uacuan 

9  Es.  46, 1.  2.  5-7.      19  ffier.  28, 15-18. 

1  qnia  v  4  cnmtribulasti  W  tnnm]  menm  v  6  post  altnm  faho 
repetit  W :  et  snper  omnem  montem  ezcelsnm  et  snper  omnem  coUem 
omnem  W  lignnm]  libannm  W  7  fomicationem  W  ligno]  ligno 
et  lapidi  v  9  et  in  eseia  W  Bel]  nel  v;  cf.  SabcUier  H  p.  595  ad 
h.  l  sclnptilia  TF»  10  nt]  et  W  besteis  W  conligata]  ooUo 
Ugata  V  sarcina  W  11  soluti]  coUecti  v  13  conicite]  et  inteUi- 
gite  V  15  pondere  W  condncentes.  Artifices  v  16  femnt]  et  lenane- 
mnt  V  illa]  mv  17  ambnlabant  v  18  si  om.  t;  19  et  om,  v 
hieremiam  W  20  qni  om.  W  orbem  terrae  v  21  et  sna  sapientia 
om.v  22  fnlgora  W  23  plnniam  fecit  «cripw,  plnnia  infecit  TT,  nnbi- 
huBv     24  scinptiUbns  W     25  nacnata  v 


Testira.  III,  59.  163 

snnt  opera  inlnsa,  in  tempore  conspectionis  illormn  peribnnt. 
Et  in  Apocalypsi:  Et  sextns  angelus  tnba  cecinit.  et  andini 
nnnm  ex  qnattuor  angnlis  arcae  anreae  quae  est  in  conspectn  Dei 
dicentem  sexto  angelo  qni  habebat  tubam:  solne  quattnor  ange- 

5  los  ligatos  snper  flnmen  magnnm  Euphratem.  et  soluti  snnt  quat- 
tnor  angeli  qni  erant  parati  in  horam  et  diem  et  mensem  et 
annnm,  ut  occiderent  tertiam  partem  hominnm.  et  numerus  exer- 
citunm  equestrinm  dismiriades  myriadon:  audiui  numerum  eomm. 
et  sic  uidi   eqnos  in  nisu  et  sedentes  super  eos  habentes  loricas 

loigneas  et  hyacinthinas  et  sulphnreas,  et  capita  equorum  f ,  et  ex 
ore  eomm  exiit  ignis  et  fumns  et  snlphur.  a  tribus  plagis  istis 
occisa  est  tertia  pars  hominum  ex  igne  et  fumo  et  snlphure  quod 
eiiit  de  ore  eomm:  nam  nis  equomm  in  ore  eorum  est  et  in 
candis  eomm.    candae  enim  eomm  similes  angnibus,  habentes 

iscapita,  et  in  eis  nocent.  et  reliqui  hominum  qui  non  snnt  occisi 
in  istis  plagis  nec  paenitentiam  egemnt  opera  factomm  ma- 
nanm  suamm,  nt  non  adorent  daemonia  et  idola  id  est  simu- 
lacra  aurea  et  argentea  et  aerea  et  lapidea  et  lignea,  qnae  neque 
nidere  possunt  neque  ambulare :  et  non  egemnt  paenitentiam  ho- 

somicidioram  suomm  neque  fomicationis  suae  neque  factomm 
suomm.  Itemillic:  Et  tertius  augelus  secutus  est  eos  dicens 
innocemagna:  si  quis  adorat  bestiam  et  simnlacrnm  eius,  et 
accepit  inscriptionem  in  fronte  sua  aut  super  manum  suam,  is 
bibet  de  uino  irae  eius  et  punietur  igne  et  sulphure  sub  oculis 

sangelomm  sanctorum  et  sub  oculis  agni ,  et  fumus  tormentomm 
eorom  in  saecula  saeculomm  ascendet]. 

2  Apoc.  9,  13-21  et  14,  9-11. 

1  inlasa]  iiiclasa  v;  cf.  LXX  2  et  am,  W  3  angelis  W 

4  habet  W  5  snpra  W  efraten  W  7  exercitum  W  8  dismiriaden 
W  9  aeqnos  ex  eqnos  Wtn.2  in . . .  eos  <m.  W  luricas  W  10  iacin- 
tinas  W  salphoreas  W  et  capita. . .  exiit  om.  W  11  a]  ex  W  12  snl- 
phoie  qaod  exiet  W  13  nam . . .  eoram  om.  v  14  anguillis  v  habentes 
enim  v  16  penitenciam  W  17  ut]  et  W  post  daemonia  repetit  W : 
Qt  non  adorent  daemonia  20  neque  f.  s.  n.  f.  suorum  om.  v  21  sequu- 
tns  TT  22  uocem  W  23  is  eo;  his  W,  hic  v  24  bibet. .  .eius  et 
om.W     26  ascendit  W 

11* 


164  Caecilii  Cypriani 

ClBORVM  KIMIAM   CONCVPISCENTIAM  NON  ADPETENDAM. 

Ct  Apud  Esaiam:  Manducemus  et  bibamus,  cras  enim  morie- 
mur.  non  remittetur  uobis  peccatum  istud,  quoadusque  moria* 
mini.  Item  in  Exodo:  Et  consedit  populus  manducare  et 
bibere,  et  surrexerunt  ludere.  Item  Paulus  apostolus  ad  ^ 
Corinthios  prima:  Esca  nos  non  commendat  Beo:  neque  si 
manducaueirimus,  abundabimus,  neque  si  non  manducauerimus, 
egebimus.  Item  illic:  Cum  conuenitis  ad  manducandum,  in* 
uicem  expectate.  si  quis  esurit,  domi  manducet,  ut  non  in  iudi- 
cium  conueniatis.  Item  ad  Eomanos:  Non  est  regnum  Deiio 
esca  et  potus,  sed  iustitia  et  pax  et  gaudium  in  Spiritu  sancto. 
Item  in  euangelio  secundum  lohannem:  Ego  cibum 
habeo  manducare  quem  uos  non  nostis.  meus  cibus  est  ut  faciam 
uoluntatem  eius  qui  me  misit  et  perficiam  opus  eius. 

POSSIDENDI  CONCVPISCENTIAM  ET  PECVNIAM  NON  15 

ADPETENDAM. 

61  Apud  Salomonem  in  Ecclesiastico:  Qui  diligit  argen- 
tum  non  satiabitur  argento.  Item  in  Prouerbiis:  Captans 
annonam  maledictus  in  plebe  est.  benedictio  autem  in  eius  capite 
est  qui  communicat.  Item   in  Esaia:   Vae  qui  coniungunt aa 

2  Es.  22, 13  sq.      4  Ex.  32,  6.      6  1  Cor.  8,  8.      81  Cor.  11,  33  sq. 
10  Rom.  14, 17.      12  lo.  4,  32  et  34.      17  Eccl.  5, 9.      18  Prou.  11,  26. 
20  Es.  5, 8. 

2  manducemus -4.Tr,  ed.&m\i8LMBv      moriamur  TT,  morimnr  L;  c/l 
LXX:  dno^riaxofiev        3  remittet  TT*        pec.  ist.]  hoc  peccatumS 
4  item  om,  B      et  owt.  AL^M     consedit]  ciisedit  TT,  sedis  A        5  biuero 
A      exsurrexit  LM       item  om,  LMv        paulus  apostolus  A,  paulus  W, 
in  epistula  pauli  LM,  om.  B      BdA8.l.m,2       6  prima  om,  W      esca 
AW,  cibua  LMBv      commendet  M      neque]  **  que  A      7  abundauimus 
AW     non  W  s.  l,  m.  2     mand.]  ederimus  LMB     8  egebimus]  aegiuimus 
A,  deerit  nobis  W      item  illic  A,  et  iterum  WLMBv      conueneritis  3f, 
uenitis  W        9  eipectantes  W       si  quis]  qui  W      manducit  A      ut]  et 
W     in]  ad  WLv       10  romanus  A       11  in  om.  ^        12  item  om,  v 
cjbum  AW,  panem  M       13  manducare  om.  WLMBv        uos  om.  M 
non  n.]  ignoratis  B       meus  c.]  mea  esca  W       14  et]  ut  M        et. .  .eius 
om.  B      18  item  om.  B      paroemiis  WLMB       19  in]  a  JB       capite  du» 
M     20  item  om.  WLM       apud  eseiam  WLMB 


Testim.  m,  60—61.  165 

dommn  ad  domum  et  agrum  agro  continuant,  ut  auferant  pro- 
ximo aliquid. numquid habitabitis soli super terram?  Itemapud 
Sophoniam:  Aedificabunt  domos  et  non  inhabitabunt ,  et  in- 
stituent  uineas  et  non  bibent  uinum  earum ,  quia  prope  est  dies 

5  Domini.  Item  in  euangelio  secundum  Lucam:  Quid 
enim  prodest  homini,  si  totum  orbem  lucretur  et  animae  suae 
detrimentum  patiatur?  Item  illic:  Dixit  autem  illi  Deus: 
stulte,  hac  nocte  expostulatur  anima  tua.  quae  ergo  parasti,  cuius 
erunt?  Item  illic:   Commemorare  quoniam  percepisti  bona  in 

lonita  tua,  Lazarus  autem  mala.  nunchic  consolatur,  tu  autem 
cruciaris.  Item  in  Actibus  apostolorum:  Dixit  autem  Pe- 
trus  ad  eum:  argentum  quidem  et  aurum  non  est  mihi:  quod 
autem  habeo  hoc  tibi  do.  in  nomine  lesu  Christi  Nazareni  surge 
et  ambula.  et  adprehensa  manu  eius  dextera  eleuauit  eum.  Item 

»ad  Timotheum  prima:  Nihil  intulimus  in  hunc  mundum, 
uerum  nec  auferre  possumus.  habentes  itaque  uictum  et  uestitum 
his  contenti  simus.  qui  autem  uolunt  diuites  fieri  incidunt  in 
temptationem  et  laqueum  diaboli  et  desideria  multa  et  nocentia 
quae  mergunt  hominem  in  perditionem  et  in  interitum.  radix 

3  Soph.  1, 13  sq.      5  Luc.  9,  25.      7  Luc.  12,  20.       9  Lnc.  16,  25. 
11  Act.  3,  6.      15  I  Tim.  6,  7  sq. 

1  ad  domtim  et  niUam  ad  uiUam  J?  agro]  ad  agrum  v  auerant  TT, 
Skxdematponit  post  aUquid  B  proximo  suo  (sui  W)  WMBv,  proximi  sui  L  * 
proximis  suis  L^  2  soli  habitabitis  WB  3  domus  M  inhabitabunt  in 
ea  ^  4  bibunt  M*^  5  item  om,  MB  in  euangelio  om.  A  6  prodeest 
A  si  totum  orbem  (mundum  B)  lucretur  AB,  lucrifacere  (lucrareTF)  totum 
mundumTrXJfo  et  an.  s.  d.  patiatur^,  se  autem  ipsum  perdere  (perdatB) 
WLMBf  se  ipsum  autem  p.  i;  7  item  illic  A,  illic  B ,  ct  iterum  WLMv; 
item  J.  9  dominus  LMv  deus  stulte  om,  B  8  hac]  ac  A  tua  a 
te  JB  cui  ea;  cuius  B  9  rememorare  W  10  eleazar  TTX,  et  lazarus 
Mv  antem]  similiter  Mv  nunc  uero  Mv  consolatur  AW,  rogatar 
LMBv  11  cruciaris  AW,  doles  LMBv  item  A,  et  LBv,  om.  WM 
actia  WLMB  12  quidem  om.  W  13  do  tibi  WB  nazarei  LMBW\ 
nazorei  A  14  et  (€mte  ;amb.)  om.  B  apj^hendens  manum  eius  dex- 
tramB  eleuauit^  erexitlF,  excitauitXJIf^t;  iUumJB  item  om,B 
15  prima  om.  W  16  nec]  quia  nec^  auferre  quid  v  possimusilf  uic- 
imnA,  exhibitionem  WLMBv  uestitum  A,  tegumentum  WLMBv  17  di- 
uites  uolunt  fieri  M  fieri  A  8,  h  m,  2  incedunt  A  ^  18  laquaeum  diabuU 
A,  muscipula  WLVB,  musdpulam  Mv  19  dimergunt  A  in  perditionem 
et  om.  A      in  om.  L 


Igg  Caecilii  Cypriani 

enim  omnium  malorum  est  cupiditas  quam  quidam  adpetentes 
naufragauerunt  a  fide  et  inseruerunt  se  doloribus  multis. 

Matrimonivm  cvm  gentilibvs  non  ivngendvm. 
(2     ApudTobiam:  Vxorem  accipe  ex  semine  parentum  tuorum 
et  noli  sumere  alienam  uxorem  quae  non  est  ex  tribu  parentum  s> 
tuorum.   Item  in   Genesi   mittit  puerum  suum  Abra- 
ham,  ut  de  semine  suo  accipiatur  Bebecca  filio  eius 
Isaac.  Item  inEsdra  satis  non  fuitDeo,  cum  uasta- 
rentur  ludaei,    nisi   alienigenas   uxores  cum   filiis 
quoque,  quosexillis  procreauerant,  dereliquissent. lo 
Item  apostolus  Paulus  ad  Corinthios  prima:   Mulier 
alligata  est,  quamdiu  uiuit  uir  eius.  si  autem  dormierit,  liberata 
est:  cui  uult  nubat,  tantum  in  Domino.  beatior  autem  erit,  si 
sic  permanserit.   Item  ad  Corinthios  prima:  Nescitis  quia 
corpora  uestra  membra  Christi  sunt?  auferens  membra  Christi  is 
faciam  membra  meretricis?  [absit.]  aut  nescitis  quia  qui  coniun- 
git  se  meretrici  unum  corpus  est?  erunt  enim  duo  in  came  una. 
qui  autem  coniungit  se  Domino  unus  spiritus  est.    Item  ad 
Corinthios  secunda:  Nolite  coniungi  cum  infidelibus.   quae 
autem  participatio  est  iustitiae  et  iniquitati?  aut  quae  commu- jo 

4  Tob.  4, 12.        11  l  Cor.  7,  39  sq.        14  l  Cor.  6, 15  sq.        19  II 
Cor.  6, 14. 

1  malornm  omnium  B      2  naufranerunt  A ' ,  errauerunt  B      3  genti- 
lium  non  iungedum  TF     4  accipereJtf'     accipet  ibi  uxorem  "FT     5  alieni- 
genam  mulierem  Wf  uzorem  alienam  M       6  item  om,  WB       7  accipiat 
rebeccam  Mv       8  satus  A      fit  WLB       deus  B       9  alieniginas  A 
10  reliquissent  WLMBv  11  item  a.  p.  ^,  in  epistula  pauli  WML^ 

om.  B  prima  om,  AB  12  alligata  A,  uincta  WLMBv  est  logi  W 
dormierit]  mortuus  fuerit  W  13  ut  cui  Mv  uolet  X,  uoluerit  B 
beatior  AW,  felicior  LMBv         14  quoniam  v  15  sunt  christi  B 

sunt  a.  m.  christi  om.  A  auferes  M  16  faciens  M  meretricis  A,  for- 
nicariae  LMBv,  fomicationis  W  absit  om.  AWLB  qui  om.  L 
iungit  se  Wj^^conglutinatur  LMv  ,  conglutinantur  B  17  meretrici  AW^ 
fomicariae  LMBv  est  A,  sunt  LMBv,  facit  W  duo]  ambo  B 
unam  camem  £,  una  came  v  18  se  coniungit  W,  se  coniunxerit  (. .  .int 
L)  LMBv  deo  A  est]  sunt  LB\  addit  B  in  margine:  uel  unum  cor- 
pus  sunt  item  om.  B  19  iungi  A  20  participio  M^  iniquitate 
W,  iniquitatis  B      communio  est  LMB ,  est  conununicatio  v 


Testim.  III,  61—65.  167 

nicatio6stlumimadtenebras?Item  de  Salomone  InBasilion 
tertio:  Et  auerterunt  uxores  alienigenae  cor  eius  post  deos  suos. 

Gravivs  delictvm  esse  pornicationis. 

Paulus  apostolus  ad  Corinthios  prima:  Omnedelic-C3 

» tum  quodcumque  fecerit  homo  extra  corpus  est.  qui  autem  fomi- 

catur  in  corpus  suum  peccat.  [non  estis  uestri:  emti  enim  estis 

pretio  magno.  clarificate  et  portate  Dominum  in  corpore  uestro]. 

QVAE   SINT  CARNALIA  QVAE  MORTEM  PARIANT   ET   QVAE 
8PIRITALIA   QVAE   AD   VITAM   DVCANT. 

iM     Paulus  apostolus  ad  Galatas:    Caro  enim  concupiscit C4 
aduersus  spiritum  et  spiritus  aduersus  camem.  haec  enim  inui- 
cem  aduersantur  sibi ,  ut  non  quae  uultis  ipsa  faciatis.  manifesta 
autem  sunt  facta  camis,  quae  sunt  adulteria  foraicationes ,  in- 
munditiae,  spurcitiae,  idololatria,  ueneficia,  homicidia,  inimi- 

i^citiae,  contentiones,  aemulationes ,  animositates,  prouocationes, 
simultates,  dissensiones,  haereses,  inuidiae,  ebrietates,  comis- 
sationes  et  his  similia :  qui  talia  agunt  regnum  Dei  non  possi- 
debunt.  fmctus  autem  spiritus  est  caritas ,  gaudium,  pax,  ma- 
gnanimitas,   bonitas,  fides,  mansuetudo,  continentia,  castitas. 

joqui  enim  Christi  sunt  camem  suam  cmcifixerunt  cum  uitiis  et 
concupiscentiis. 

Omnla  delicta  in  baptismo  deponi. 
Paulus  apostolus  ad  Corinthios  prima:  Nequefomi-W 
carii  neque  idolis  semientes  neque  adulteri  neque  molles  neque 

2  I  Reg.  11,  4.  4  1  Cor.  6, 18.  sq.        10  Gal.  5, 17  et  19  sq. 

25  I  Cor.  6,  9  sq. 

1  Inmini]  luci  v      de]  in  3f      salomoneiu  LM     m  om,  M     basilion] 
genesi  A      2  tertdo  om.  W     3  grane  Bv     4  paulus  apostolus  A,  item  Jlf , 
in  epistula  pauli  WLv,  om.  B,  item  1 10  et  23      prima] .  II .  TT     6  corpus 
8uum]  carne  sua  M      non  estis.  ..1.7  ues^.  om.  AWLB       7  magno  om. 
M      8  sunt  V      10  enim  om.  WLMBv       11  et  om.  W      12  sibi  aduer- 
santur  A        ipsa  faciatis  W8.l.m.2',  ipsa  om.  B       13  sunt  autem  v 
14  idolatria  ALB,  idolatriae  TTilf      benefiiciae  M      15  animositas  LB 
IGheresisJlffJD        comisationesil^i-ar,  comesationes  TTJ.'         17  qui] 
quae  praedico  quia  qui  v,  quia  qui  Jf     18  caritas]  agapeli^,  agapes  V 
19  mansetudo  W     20  sunt  Christi  WLMBv      suam  om.  LB      22  pab- 
tismoTF     23  fomicatores  ex fomicauerit W m.  2      24 post  molles  repetit 
L:  neque  idolis  seruientes 


168  Caocilii  Cypriani 

masculorum  concubitores  neque  fares  neque  fraudulenti  neque 
ebriosi  neque  nLaledici  neque  raptores  regnum  Dei  consequentur. 
et  haec  quidem  fuistis :  sed  abluti  estis,  sed  sanctificati  estis,  sed 
iustificati  estis  in  nomine  Domini  lesu  nostri  Christi  et  in  spiritu 
Dei  nostri.  5 

DlSCIPLINAM    DEI    IN    ECCLESIASTICIS    PRAECEPTIS 
OBSERVANDAM. 

C<  ApudHieremiam:Et  dabo  uobis  pastores  secundum  cor 
meum,  et  pascent  uos  pascentes  cum  disciplina.  Item  apud 
Salomonem  in  Prouerbiis:  Fili,  ne  neglexeris  disciplinam  10 
Dei  neque  defeceris  ab  eo  correptus.  quem  enim  dUigit  Deus, 
corripit.  Item  in  psalmo  II:  Adprehendite  disciplinam ,  ne 
quando  irascatur  Dominus  et  pereatis  a  uia  iusta:  cum  exarserit 
in  breui  ira  eius,  beati  omnes  qui  confidunt  ineo.  Itemin 
psalmo  XLYIIII:  Peccatori  autem  dicit  Deus:  Quare  tu  enarras  n 
iustitias  meas  et  sumes  testamentum  meum  per  os  tuum?  tu  uero 
odisti  disciplinam  et  proiecisti  sermones  meos  post  te.  Item 
apud  Salomonem:  Disciplinam  qui  abicit  infelix  est. 

8  Hier.  3, 15.      10  Prou.  3, 11  sq.      12  Ps.  2, 12.      15  Ps.  49, 16  sq. 
18  Sap.  3,  11. 

1  concubitores  A,  adpetitores  WLMBv  neque  fuxes  ponit  post 

fraudulentiilf  fraudolenti  Wy  fraudatores  v  2  neque  raptores  om,  B 
consequentur]  possidebunt  B  3  sed]  et  B  {ante  sanct.)  sed  iustificati 
estis  om.  WMBv  4  iustificati]  uiuificati  L  moSiA  nn  iesu  MB 
in  om,  B  6  disciplina  B  praeceptis.  ..l.  8  pastores  W  8.1.  m,  2  7  ob- 
seruandum  ^^  8  pastorem  B  9  uos]  oues  Bv  uos . . .  l,  10  solomonem 
<idd.  m.  2  in  W  disciplinam  B  item  om.  B  10  paroemiis  WLMB 
neom.B  neglecxeris  JB,  neglexiris  3f  11  deus  diligit  v  12  item 
om.  B  adpraehendite  A,  continete  WLMBv  13  quando  AB,  forte 
WLMv  a]  deB  iusta  AB,  recta  WLMv  14  in  breui  AB,  breui  W, 
cito  LMv  eius  super  uos  LMBv  beati]  felices  LB  confidunt  in  eum 
WMt  in  eum  conf.  LB  item  om.  B  15  dixit  B  quare  tu  -4,  ad  quid 
WMLBv  enarras  A,  exponis  WLBv,  apponis  M  16  iustitias  A,  iusti- 
ficationes  WLMv,  iustificationem  B  meam  B  adsumes  M,  adsumis 
WLBv  uero  A,  autem  WLMBv  17  abiecisti  WLMBv  meos  W 
8.  l,  m,  2  post  te  WM,  retro  LBv,  om,  A  item  om.  B  18  in  sa- 
pientia  (salomonis  add.  Mv)  WLMBv  auicit  A,  habidt  W,  abicit  M 
8ed  cit  ex  corr. 


Testim.  m,  65-69.  169 

Pkaedictvm  qvod  disciplinam  sanam  aspebnatvri 

ESSENT. 

Panlus  apostolns  ad  Timotheum  secunda:  Erittem-67 
pus,  qnando  sanam  doctrinam  non  sustinebunt,  sed  secundum 
s  sua  desideria  coaceruabunt  sibi  magistros  prurientes  in  audiendo 
[scalpentes  aures].  et  a  ueritate  quidem  auditum  auertent,  ad 
fabulas  autem  conuertentur. 

Becedendvm  ab  eo  qvi  inordinate  et  contra 

disciplinam  vivat. 

10    Paulus  apostolus  ad  Thessalonicenses:  Praecipimus 68 

autem  uobis  in  nomine  Domini  nostri  lesu  Christi,  ut  discedatis  ab 

omnibus  fratribus  ambulantibus  inordinate  et  non  secundum  tra- 

ditionem  quam  acceperunt  a  nobis.  Iteminpsalmo  XLYIIII : 

Si  uidebas  furem,  simul  cum  eo  coucurrebas  et  cum  adulteris 

uportionem  tuam  ponebas. 

NON  IN  SAPIENTIA  MVNDI  NEC  IN  ELOQVENTIA  ESSE  BEGNVM 
DEI  SED  IN  PIDE  CRVCIS  ET  VIRTVTte  CONVERSATIONIS. 

Paulus  apostolus  ad  Corinthios  prima:  Misit  me69 
Christus  adnuntiare,  non  in  sermonis  sapientia,  ne  inanis  fiat 
jocrux  Christi.  uerbum  enim  crucis  stultitia  est  his  qui  pereunt, 
his  autOTi  qui  saluantur  uirtus  Dei  est.  scriptum  est  enim: 
perdam  sapientiam  sapientium  et  prudentiam  prudentium  repro- 
babo.  ubi  sapiens,  ubi  scriba,  ubi  conquisitor  saeculi  huius? 

3  n  Tim.  4. 3  sq.      10  II  Thess.  3,  6.      13  Ps.  49, 18.      18  I  Cor. 
1, 17  sq. 

2  esseZr      3  apostolns  om,  WLMBv      4  quando]  cum  W     doctrinam] 
disciplinamitf      5  desideria  sua  J?      6  scalpentes  aures  om,  A,  cfr,  Gr, 
aaditni  W       8  ab  eo  ea;  aleo  Am,2       9  uiuit  WL^        10  paulus  apo- 
stolus  A,  paulus  B,  in  epistula  (epistulis  L)  pauli  WLM       praecepimus 
AMB      11  domini  nostri  om,  LM     recedatisf        12  fratribus  om,  B 
13  traditionem]  rationem  B      quem  L^      acdperunt  A      item  om,  B 
XLVm  B       14  uideras  L       simul  om,  L        concurrebas  (currebas  W) 
cum  eo  (cum  illo  B,  ei  L)  WLMB      cum]  inter  L,  om.  A     adult.  port.] 
moechos  particulam  L       16  in  {ante  eloq.)  om,  M      et  in  Mv       18  pau- 
ha  apostolus  A^  om.  B,  in  epistula  (epistulis  I/)pauli  WLMv      prima] .  U . 
M     19  sapientiae  A,  sapientiam  B     inane  B     20  his]  eis  B,  iis  v     21  his] 
mv       et  scriptom  M       22  inprudentiam  L^      23  sapies  W^,  sapientes 
A      huius  saeculi  WBv 


170  Caecilii  Cjpriani 

nonne  stultam  fedt  Deus  sapientiam  huius  mundi?  quoniam  qui- 
dem  in  sapientia  Dei  non  cognouit  mundus  per  sapientiam  Deum, 
conplacuit  Deo  per  stultitiam  praedicationis  saluare  credentes: 
quoniam  ludaei  signa  desiderant  et  Graeci  prudentiam  quaerunt. 
nos  autem  praedicamus  Christum  crucifixum,  ludaeis  quidem  5 
scandalum,  gentibus  autem  stultitiam,  ipsis  autem  uocatis  lu- 
daeis  et  Graecis  Christum  Dei  uirtutem  et  Dei  sapientiam.  Item 
illic:  Nemo  se  decipiat.  si  quis  putat  sapientem  seesse  in  uobis, 
saeculo  huic  stultus  fiat  ut  sit  sapiens.  sapientia  enim  huius 
mundi  stultitia  est  apud  Deum.  scriptum  est  enim :  conprehen- 10 
dens  sapientes  in  astutia  ipsorum.  Item  illic:  Dominus  co- 
gnouit  cogitationes  sapientium,  quia  uanae  sunt. 

Parentibvs  obseqvendvm. 

70  Paulus  apostolus  ad  Ephesios:  Filii,  obsequentes  estote 
parentibus  uestris.  hoc  enim  est  iustum.  honora  patrem  tuum  et  15 
matrem,  quod  est  mandatum  primum  in  promissione,  utbene 
sit  tibi  et  sis  longaeuus  super  terram. 

Patres  qvoqve  asperos  esse  circa  filios  non  oportere. 

71  Paulus  apostolus  ad  Ephesios:   Etuos,  patres,  nolite 
ad  iracundiam  prouocare  filios  uestros,  sed  nutrite  eos  in  disci-20 
plina  et  correptione  Domini. 

8  I  Cor.  3, 18  sq.      14  Eph.  6. 1—3.      19  Eph.  6,  4. 

1  Btultam  (stulttun  A)  fecit  AW,   infatuabit  B,  infatuauit  LMv 
huius  mundij  saeculi  W       2  in  om.  W,  erasum  in  L      sapientiam  L 
deum]  deo  B ,  dni  LM     3  placuit  W     4  desiderant]  petunt  W      6  ipsi 
B        7  item  illic  AB,  et  iterum  WLMv;  Uem  111        8  qui  WL       se 
sapientem MB      sapientem. ,X9  sapiens Ws.hm,  2      9  saeculo]  mundo 
Bv       sit]  ^dktLMB       10  mundi  huius  B        conpraehendes  A,  adprae- 
hendens  W,  repraehondens  3f 'JB,  repraehendam  i(f ' ,  reprehendes  Lv 
11  astudia  eorum  A      12  quoniam  A      uanae  sunt  A,  stulte  sunt  W,  sunt 
stultae  LMBv      14  in  epistula  (epistulis  L)  pauli  WLMBv      16  matrem 
taBmMv      17  tibi  sit  W     longeuus  sisJlf      18  circa  filios  eeseWLM 
19  paulus  a.  a.  efesios  A^  item  illic  W,  et  iterum  B,  am.  LM;  uariantes 
lediones  id  genus  posthae  non  adnotaui     et  om,  B     uos  om.  WLMB 
patres]  parentes  Jlf     20  BdAB,uiWLMv      iracundia^      prouocare^, 
ndtteTeWLMBv      21  correptionem -«4,  correctione  XJf 


Testim.  m,  69-75.  171 

Sebvos  cvm  crediderint  plvs  dominis  carnalibvs 

servire  debere. 
Paulus  ad  Ephesios:   Serui,  obaadite  dominis  camalibus  72 
cuiii  timore  et  tremore,  in  simplicitate  cordis  uestri  sicut  Christo, 
»iion  ad  oculum  seruientes  quasi  hominibus  placentes,  sed  quasi 
semi  Christi. 

Item  dominos  mitiores  esse  debere. 
Paulus  apostolus  ad  Ephesios:  Et  uos,  domini,  eadem 
&cite  ad  eos  remittentes  minas,  scieirtes  quia  et  uester  et  ipso- 
lorain  dominus  est  in  caelis,  et  personarum  acceptio  non  est  apud 
illum. 

VlDVAS   PROBATAS  QVASQVE  HONORANDAS. 

Paulus  apostolus  ad  Timotheum  prima:  Viduas  ho- 74 
nora,  quae  uere  uiduae  sunt.  quae  autem  in  deliciis  est,  uiuens 
u  mortua  est.   Item  illic:    Adulescentiores  autem  uiduas  deuita. 
cum  enim  deliciatae  fuerint  in  Christo ,  nubere  uolunt  habentes 
damnationem,  quoniam  primam  fidem  reprobauerunt. 

Svorvm  et  maxime  fidelivm  cvram  plvs  vnvmqvemqve 

HABERE  DEBERE. 

30     Paulus   apostolus   ad   Timotheum   prima:    Si  quis7S 
autem  suorum  et  maxime  domesticorum  non  agit  curam,  fidem 
denegat  et  est  deterior  infideli.    Item  apud  Esaiam:    Si 
uideris  nudum ,  uesti  et  domesticos  seminis  tui  non  despexeris. 

3  Eph.  6,  5  sq.      8  Eph.  6, 9.      13  I  Tlm.  5,  3.  6  et  11.      20 1  Tim. 
5,  a      22  Es.  58,  7. 

1  plus  crediderint  M  3  dominis  uestris  M  4  timore  A,  metu 
WZtMBv  in  ]  et  in  WBv  5  homini  L  quasi  hominihus  placen- 
tes  om,  A  6  christi]  dei  Lv  7  item  om,  AB  9  remittentes  minas 
Aj  laxantes  iracundiam  WLMBv  uestrum  WLM  et  om,  M 

ipsorum]  illorum  A        10  in  caelis  est  B        exceptio  (acceptio  W)  perso- 
namin  WLMBv         aput  illum  Ay  in  illo  WLMBv        12  quosq;  A 
13  prima] .  II .  JB     honoras  3f'     14  uere  AW^My  uerae  W\  re  uera  LB 
sunt  uiduae  LBv      in  deliciis  A,  delicata  WLMBv      est  uidua  Mv      ui- 
nens  atn.  B,  uiua  L      15  aduliscentiores  -4,  iuniores  WLMBv      euita  TF", 
praeteri  iilf p      16  delicatae  Bj  indelicatae  X ,  indeliciatae  7,  in  deliciis  TT, 
in  de\icia&****M     fuerunt  A^      17  damnationem ^,  iudicium  WLMBv 
qnia  A     probauerunt  B       22  negat  A      infideli  deterior  A       23  despi- 
cies  MB,  despicias  v;  cf.  test  III 1  p.  108 


172  Caecilii  Cypriani 

De  quibus  domesticis  in  euangelio  dictum  est:  Si 
patremfamilias  dixerunt  Beelzebul,  quanto  magis  domesticos 
eius. 

Maiorem  natv  non  temebe  accvsandvm. 
7(     Paulus  apostolus  ad  Timotheum  prima:    Aduersus  s 
maiorem  natu  accusationem  noli  recipere. 

Peccantem  pvblice  obivbgandvm. 

77  Paulus  apostolus  ad  Timotheum  prima:   Peccantem 
coram  omnibus  argue,  ut  ceteri  timorem  habeant. 

CVM  HAEBETICIS  NON  LOQVENDVM.  W 

78  Paulus  apostolus  ad  Titum:  Haereticum  hominem  post 
primam  correptionem  deuita  sciens  quoniam  peruersus  est  huius- 
modi  et  peccat  et  est  a  semet  ipso  danmatus.  Item  lohannes 
apostolus:  Ex  nobis  exierunt,  sed  non  fuerunt  ex  nobis.  si 
enim  fuissent  ex  nobis,  permansissent  utique  nobiscum.  Itemis 
ad  Timotheum  secunda:  Sermo  eorum  ut  cancer  serpit. 

Innocentem  fidenteb  petebe  et  impetbabe. 

79  lohannes  apostolus:   Si  cor  nostrum  nos  non  reprehendat, 
fiduciam  habemus  ad  Deum  et  quodcumque  petierimus  accipiemus 
ab  eo.  Item  in  euangelio  secundum  Matthaeum:  Beatiao 
puro  corde,  quoniam  ipsi  Deum  uidebunt.  Item  in  psalmo 

1  Matth.  10,  25.         5  I  Tim.  5, 19  et  20.         11  Tit.  3,  10  sq. 
14  I  lo.  2,  19.        16  II  Tim.  2, 17.        18  I  lo.  3,  21.        20  Matth.  5,  a 

2  patrem  familiae  M  belzezul  B  (beelzebul  dixerunt  W)  4  timere 
A,  demere  W  5  prima  om,  B  aduersum  WM  6  maiorem  natu]  pres- 
biterum  W  noli  recipere  -4,  ne  receperis  WLMBv  8  ad  Timotheum 
om.  WLB  prima  om.  AWLB  peccantes  LMv  9  argue  AW ,  cor- 
TV^e  LMBv  ut  et  jL3f i?  timorem  ^,  metum  TTJjJf  JJt?  lOconloquen- 
dum  W  11  titum-4,  colosenses  WLMB  12  primam-4,  unam 

WLMBv       euita  WB,  ♦euita  L       13  peccat  et]  peccator  M  sed  or  ex 
corr.      iohannis  Aj  item  1. 18       15  mansissent  LMBv       utique  om.  L 
nouiscum  utique  mansissent  M     item  om.  B     17  innocentiam  WLMBv 
18  non  nos  WLM      reprehendit  WLMB      19  accipiamus  M     20  ab  eo] 
habeo  A     item  om.  B       beati]  felices  LB       21  puro  A ,  mundo  WMv, 
mundi  LB      item  om.  MB 


Testim.  III,  75-84.  173 

XXlll;  Qnis  ascendit  in  montem  Domini  aut  qvds  stabit  in  loco 
sancto  eins?  innocens  manibus  et  mundo  corde. 

NmrL  LICEBE  DIABOLO  IN  HOMINEM,   NISI  DEVS  PEBMISBRIT. 

In  enangelio  secundum  lohannem  dixit  lesns:  Nul-8* 
5  lam  haberes  aduersus  me  potestatem,  nisi  data  esset  tibi  desuper. 
Item  in  Begnorum  tertio:  Et  excitauit  Dominus  satanam 
ipsi  Salomoni.  Item  in  lob  prius  Deus  permisit,  et  sic 
diabolo  licuit.  Item  in  euangelio  Dominus  ante  per- 
mittit  dicendo  ludae:  Quod  facis  fac  citius.  Item  apud 
»Salomonem  in  Prouerbiis:  Cor  regis  in  manu  Dei. 

Mebcedeh  mebcennabio  cito  beddendam. 
In  Leuitico:  Non  dormiet  merces  mercennarii  tui  apud  te  us-  81 
qne  in  mane. 

NON  AVGVBANDVM. 

15     In  Deuteronomio:  Non  ominemini  neque  auguremini.        82 

ClBBVM  NON  HABENDVM. 

In  Leuitico:  Non  facietis  cirrum  ex  coma  capitis  uestri.       83 

NON  vellendvm. 
In  Leuitico:  Non  corrumpetis  effigiem  barbae  uestrae.         84 

1  Ps.  23, 3  sq.        4  lo.  19, 11.        6  I  Reg.  11,  23.        9  lo.  13,  27. 
10  Pron.  21,  L      12  Leu.  19, 13.      15  Deut.  18, 10.      17  Leu.  19, 26. 27. 

1  et  qtiifl  M      B/dscendetMBv      qmA     2  innocens. .  .corde  om,  B 
mimdns  L       3  homine  WLB       5  potestatem  aduersus  me  WLMBv 
tibi  essetv      6  item  om.  B      *reg  A,  basilion  WLMBv      satananulTT, 
satanin  M,  satan  B       7  iobus  W^      sic  A,  tunc  WLMBv       8  diabuli 
W       iixiai  AW ,  ei  LMBv       in  euangelio  ow. -4.       deus -4       permisit 
WLMB      ante  permisit  dominus  M     dicendo  permisit  B       9  citius  A^ 
uelocius  Lj  uelociter  B,  celerius  WMv      item  <m.  B      10  prouerbiis  A, 
paroemiis  WLMB       11  merces  B      mercenario  WMv      12  leuuitico  A 
ita  semper      mercis  A       13  in  om.  WL      mane  hoc  W       14  Item  non 
WLM       item  non ,.,1.15 angoremini  W m,2 in margine      oigorandum 
A,  auguriandum  B      in  deuteronomio  Mv,  in  leuuitico  A,  om,  WLB 
hominemini  L^ ,  menemini  W      auguriemini  B      16  Item  cirrum  WLM, 
circum  A     in  capite  non  LMv      17  in  leuitico  om.  WMB     circum  A 
uestris  A     18  Item  non  WLM     19  in  leuitico  om.  WLMBv     testim.  84 
€um  83  comtmgit  L 


174  Caecilii  Cypriani 

SVRGENDVM,   CVM  EPISCOPVS  AVT  PRE8BYTEE  VENIAT. 

8S     In  Leuitico:  A  facie  senioris  exurges  et  honorabis  personam 
presbyteri. 

SCHISMA  NON  FACIENDVM,   ETIAMSI  IN  VNA   PIDE  ET  IN 

EADEM  TRADITIONE   PERMANEAT  QVI  RECEDIT.  5 

56  Apud  Salomonem  in  Ecclesiastico:  Scindens  ligna 
periclitabitur  in  eis,  si  exciderit  ferrum.  Item  in  Exodo:  In 
domo  una  comedetur,  non  eicietis  de  domo  camem  foras.  Item 
in  psalmo  CXXXTI :  Ecce  quam  bonum  et  quam  iucundum 
habitare  fratres  in  unum.  Item  in  euangelio  secundumio 
Matthaeum:  Qui  non  est  mecum  aduersus  me  est,  et  qui  non 
coUigit  mecum  spargit.  ItemPaulus  apostolus  ad  Gorin- 
thios  prima:  Obsecro  autem  uos,  fratres,  per  nomenDomini 
nostri  lesu  Christi,  ut  id  ipsum  dicatis  omnes  et  non  sint  in 
uobis  schismata,  sitis  autem  perfecti  in  eodem  sensu  et  in  eadem» 
sententia.  Item  in  psalmo  LXVII:  Deus  qui  habitare  facit 
unanimes  in  domo. 

FlDELES   SIMPLICES   CVM   PRVDENTIA  ESSE  DEBERE. 

57  In  euangelio  secundum  Matthaeum:  Estote  prudentes 
sicut  serpentes  et  simplices  sicut  columbae.  Item  illic:  Vos2o 
estis  sal  terrae.  si  autem  sal  infatuatum  fuerit,  in  quo  salietur? 

2  Leu.  19,  32.  6  EccL  10,  9.  7  Ex.  12,  46.  9  Ps.  13,  21. 
11  Matth.  12,  30.  13  I  Cor.  1, 10.  16  Ps.  67,  7.  19  Matth.  10, 16. 
20  Matth.  5, 13. 

1  aut]  et  Lv  2  in  lenitico]  apud  ss^omonem  B,  om,  WL  exsur- 
gis  TT  personam  presbyteri  om.  J9  5  maneat  TT  8ecedit-4  6  eccle- 
siaste  L,  ecclesiasten  W  1  et^  item  (m,B  8  eicitis  A  9  CXXXII] 
CXXII  ALB  ecce  quam]  ecce  quid  LB,  ut  quid  V  quam  wn,  LBV 
iocundum  TT,  uoluptabile  est  (est  om.  B)  LBV  10  ut  habitent  LBV 
item  om,  LMB  11  aduersum  B  non  mecum  colligit  WLMB  12  di- 
spargit  WL,  sparcit-4>  item  om,  MB  13  prima  om.  AB  14  nostri 
om.  W  dicatis]  iudicatis  L  14  sit  B  15  perfecti  A,  compositiZJfBt?, 
n  po«8iti  W  eadem  sententia]  eodem  consilio  V  16  item  om.  B  LXVII] 
LXVI  MB  inhabitare  WLMB  fl  unianimes  A  18  cum  prudencia 
siraplices  W     19  in  euangelio  om,  WLMB       21  infatuatus  L 


Testim.  III,  85—91.  175 

In  nihilTun  ualet,  nisi  ut  proiciatur  foras  et  conculcetur  ab  ho- 
minibns. 

Featrem  non  cibcvmveniendvm. 
Paulus  apostolus  ad  Thessalonicenses  prima:  Non88 
5  drciunuenire  in  negotio  fratrem  suum,  quia  ultor  est  Deus  de 
his  omnibus. 

SVBITO   VENIBE  FINEM  MVNDI. 

Paulus  apostolus  ad  Thessalonicenses  prima:  Dies89 
Domini  sicut  fur  in  nocte  ita  adueniet.  cum  dixerint:  pax  et  secu- 
loritas,  tunc  illis  subitaneus  ueniet  interitus.  Item  in  Actibus 
apostolorum:   Nemo  potest  cognoscere  tempus  auttempora 
quae  pater  posuit  in  sua  potestate. 

VXOREM  A  VIRO  NON  RECEDEBE  AVT,   SI  BECESSERIT, 
INNVPTAM  MANERE. 

15     Paulus  apostolus  ad  Corinthios  prima:   His  autemM 
qoae  nupserunt  praecipio,   non    ego   sed  Dominus,   uxorem  a 
uiro  non  recedere,  si  autem  recesserit,  manere  innuptam  aut  re- 
conciliari  uiro,  et  uir  uxorem  ne  dimittat. 

Tantvm  vnvmqvemqve  temptari  qvantvm  potest 
»  svstinere. 

Paulus  apostolus  ad  Corinthios  prima:    Temptatiofl 
U08  non  occupabit  nisi  humana.  fidelis  autem.  Deus  qui  non  pa- 

4  I  Thess.  4,  6.        8  1  Thess.  5,  2  sq.       11  Act.  1,  7.        15  I  Cor. 
7, 10  sq.      21  I  Cor.  10, 13. 

1  in  J.,  ad  WLMBv      nihil  LMv      nt  proiciatur]  proici  X,  proicia- 
tnT  B        foris  W        concnlcari  L  3  frater  A        4  ad]  apad  L 

5  de  Ms  onmibns  om,AB      8  panlas  a.  a.  Th.  prima  Aj  in  euangelio  B,  in 
qnit  apostolns  Mv,  om,  WL      9  far  aeniet  B      in  om.  LBt  8.  l.  m,2  M 
neiiiet  v      et  camB       dizerit  WB       secaritas^TF,  firmitas  LMBv 
10  sabitwieas  A ,  repentinas  WLMBv       adaeniet  WLMv      aeniet  illis 
repentinas  B     item  om,  B     actis  WLMB      11  tempora]  momenta  W 
14  innnpta  LB  (manere  innaptam  W)       15  his]  iis  v      16  qai  nabsenmt 
W      17  recedere  A,  discedere  Wy  separari  LMBv       post  aatem  repetU 
Wi  qoi  nabseir        innapta  B      cetere  conciliari  airo  A,  oiro  reconciliari 
W      18  miAWf  niram  LMBv      ne  A,  non  WLMBv      demittat  A,  di- 
miitere  LMBv       19  qaamtam  A      22  occapaait  B ,  adpraehendat  W 
qni^m.  WB 


176  Caecilii  Cypriani 

tietur  uos  temptari  snper  quod  potestis,  sed  faciet  cmn  temptar 
tione  etiam  euadendi  facnltatem,  ut  possitis  tolerare. 

NON  QVIDQVrD  LICBT  ESSE  FACIENDVM. 

92  Panlus  apostolus  ad  Corinthios  prima:  Onmia  licent, 
sed  non  omnia  expediunt.  omnia  licent,  sed  non  omnia  aedificant.  5 

Praedictvm  qvod  haereses  fvtvrae  essent. 

93  Paulus  apostolus:  Oportet  et  baereses  esse,  ut  et  qui  pro- 
bati  sunt  manifesti  fiant  in  uobis. 

CVM  TIMORE  ET  HONORE  EVCHARISTIAM  ACCIPIENDAM. 

94  In  Leuitico:  Anima  autem  quaecumque  manducauerit  exio 
came  sacrificii  salutaris  quod  est  Domini  et  inmunditia  eius 
super  ipsum  est,  peribit  anima  illa  de  populo  suo.  Item  ad 
Corinthios  prima:  Quicumque  manducauerit  panem  et  bi- 
berit  calicem  Domini  indigne  reus  erit  corporis  et  sanguinis 
Domini.  is 

BONIS  CONVIVENDVM,   MALOS  AVTEM  VITANDOS. 

95  Apud  Salomonem  in  Prouerbiis:  Ne  adduxeris  impium 
in  habitaculum  iustorum.  Item  in  Ecclesiastico:  Viriiusti 
sint  tibi  conuiuae.  Item  illic:  Amicus  fidelis  medicamentum 
uitae  et  inmortalitatis.  Item  illic:  Longe  abesto  ab  homineao 
potestatem  habente  occidendi  [et  non  suspicaberis  timorem]. 
Item  illic:   Felix  qui  inuenit  amicum  uerum  etquienarrat 

4 1  Cor.  10,  23.      7  I  Cor.  11, 19.     10  Leu.  7,  20.      13  I  Cor.  11,  27. 
17  Prou.  24, 16.     18  Sir.  9, 16.     19  Sir.  6, 16.     20  Sir.  9, 13.     22  Sir.  25, 9. 

1  illud  quod  -4,  id  quod  WM,  sed  in  M  id  add,  m.  2        ferre  potestis 
A      sed]  et  WLM      cum  temptatione]  contemplationem  B      2  euadendi 
facultatem]  prouentum  facultatis  W        positis  W        3  Item  non  LM 
4  prima  om.  A      6  Item  praedictum  LM      heresis  LM      7  et  om.  B 
esse]  80-4      ut  ut  i      et  qui  probati  sunt  A,  probati  WLMBv      8  fiant 
A,  sint  WLMBv      9  eucharistia  B      11  dominus  B      eius]  ipsius  v 
12  est]  et  W     13  prima] .  II .  ^4      quiB     manducauorit  A,  comederit  j^, 
ederit  TF7v3f t?      etA,mtWLMBv      16  conueniendum  ©      malns  J. 
17  aduxeris  A      18  habitaculo  W      item  apud  eundem  v       uiri. . .  .con- 
uiuae.  Item  HMc  ponit  Wpost  item  illic  l  20       20  est  uitae  W     et  om. 
WB     mortalitas  B       21  habentem  ALB,  8.  l  m.  2W      et. .  .timorem 
om.  A  WLB      22  felii]  beatus  Mv     uerum  amicum  WLMB     et  om.  B 


Testim.  m,  91-96.  177 

iustitiain  aari  audienti.  Item  illic:  Saepi  aures  tuas  spinis  et 
noli  audire  lingaam  nequam.  Item  in  psalmo  XVII:  Gum 
sancto  sanctos  eris  et  cum  uiro  innocente  innocens  eris  et  cum 
pemerso  subuerteris.  Item  Paulus  apostolus  ad  Corin- 
5  thios  prima:  Conrumpunt  mores  bonos  conloquia  mala. 

Factis  non  verbis  operandvm. 
Apud  Salomonem  in  Ecclesiastico:    Noli  citatus  esse M 
in  lingoa  tua  et  inutilis  et  remissus  in  operibus  tuis.  Item  apo- 
stolus  ad  Corinthios  prima:    Non  in  sermone  est  regnum 

loDei  sed  in  uirtute.  Item  ad  Bomanos:  Non  auditores  legis 
iusti  sunt  apud  Deum,  sed  factores  legis  iustificabuntur.  Item 
in  euangelio  seoundum  lohannem:  Qui  fecerit  et  sic  do- 
cuerit  magnus  uocabitur  in  regno  caelorum.  Itemsecundum 
Matthaeum:   Omnis  qui  audit  uerba  mea  et  facit  ea  similabo 

ueum  uiro  sapienti,  qui  aedificauit  domum  suam  supra  petram. 
descendit  pluuia,  uenerunt  flumina ,  flauerunt  uenti  et  inpege- 
runt  in  domum  illam,  et  non  cecidit.  fimdata  enim  erat  super 
petram.  et  omnis  qui  audit  uerba  mea  et  non  facit  ea  similabo 
eum  uiro  stulto,  qui  aedificabit  domum  suam  super  harenam. 

jodescenditpluuia,  uenerunt  flumina,  flauerunt  uenti  et  inpege- 
ront  in  domum  illam ,  et  cecidit  et  facta  est  ruina  domus  illius 
magna. 

1  Sir.  28,  24.       2  Ps.  17,  26  sq.       5  I  Cor.  15,  33.       7  Sir.  4,  29. 
9  I  Cor.  4,  20.      10  Rom.  2, 13.      12  Mattli.  5, 19.      14  Matth.  7,  24  sq. 

1  anre  A,  in  aures  W     audientibus  W     2  item  om.  MB       XXVIII 
Jf  3  Bancto  AW,  iusto  LMBv  sanctus  eris  AW,  iustificaberis 

LMBv  uiro  am.  B  eris]  erit  Jf,  eris  et  peruerse  W*,  eris  et  cum  electo 
electus  eris  B  4  subuerteris  AW,  peruersus  eria  LMBv  5  prima] .  II . 
B  mores  bonos  AW,  ingenia  bona  LMBv  conloquia  mala  AW,  con- 
fabulationes  pessimae  LMBv  9  in  om,  A  10  non  ex  nonne  Mm,2 
11  8imt  offi.X;  iusti  sunt  om,  B  item  om.  B  12  iohannem]  mattheum 
L^v  sic  et  JB  13  maximus  WLMBv  in  euangelio  sec  Mattheum  A, 
cata  mattheum  WLMB,  illic  v  15  uiri  L  16  adueneruntilf  flauerunt] 
uenerunt  X,  aduenerunt3f  et  om.  B  inpigerunt  A  17  in  om,  B 
erat  A ,  fait  WLMBv         18  faciat  Oxon.         19  stulto]  insipienti  M 

harenam  sine  fondamento  A      20  uenerunt  flumina  om.  W  *    flumina 

inpegenmt  om.  L;  flumina  flauerunt  om.  A      et  om.  B      21  jomus  illius 
A,  GwWLMBv 

UI.  12 


10 


178  Caecilii  Cjpri  ani 

Ad  fidem  et  ad  consecvtionem  peoperandvm. 
•7     Apud  Salomonem  in  Ecclesiastico:  Ne  tardes  conuerti 
ad  Dominum  et  ne  differas  de  die  in  diem.  subito  enim  uenit 
iraillius. 

Catechvmenvm  peccare  iam  non  debere. 
98     Paulus  apostolus  ad  Bomanos:    Faciamus  mala,  dum 
ueniunt  bona:  quorum  damnatio  iusta  esL 

IVDICIVM  secvndvm  tempora  fvtvrvm  vel  aeqa^tatis 
ante  leqem  vel  legis  post  motsen. 
9*     Paulus  apostolus  ad  Bomanos:  Quotquot  inique  pecca- 
uerunt,  inique  peribunt.  et  quotquot  in  lege  peccauerunt,  per 
legem  iudicabuntur. 

Gratiam  dei  gratvitam  esse  debere. 
IM     In  Actibus  apostolorum:  Pecunia  tua  tecum  sitinper- 
ditionem,  quia  existimasti  gratiam  Dei  per  pecuniam  possideri.  is 
Item  in  euangelio:    Gratis  accepistis,   gratis  date.    Item 
illic:  Domum  patris  mei  domum  negotiationis  fecistis  [et  do- 
mum  orationis  uos  fecistis  speluncam  latronum].  Item  apud 
Esaiam:  Qui  sititis  ite  ad  aquam  et  quotquot  non  habetis  pe- 
cuniam  euntes  emite  et  bibite  sine  pecunia.    Item  in  Apoca-20 
lypsi:  Ego  ^  et  ^,  initium  et  finis.  ego  sitienti  dabo  de  fonte 

2  Sir.  5,  7.        6  Rom.  3,  8.        10  Rom.  2, 12.        14  Act.  8,  20. 
16  Matth.  10, 8.  17  lo.  2, 16.  =  Matth.  21, 13.  19  Es.  55, 1. 

21  Apoc.  21,  6  sq. 

1  et  ad  fidem  LM  persequutio  W  3  deum  WLMBv  de  die] 
diem  LB  enim  W8,l.m.2  4  illius  et  in  tempore  uindictae  disperdit 
te  J.  5  iam  <m.  MB  7  condemnatio  LMB  iusto  A  10  quodquod 
AW^L,  quotquot  enim  M  inique]  sine  lege  Mv  et  locoproximo  11  et 
peribunt  TTJIf  quodquodJ.Tr*i  12  et  iudicabuntur  i3fBt7  14actis 
WLMB  sit]  6  M  perditione  LMBv  15  pecunia  (per  om.)  W 
possidere  M  16  item  om.  WLB  gratias — ^gratias  L  17  facitis  nego- 
tiationis  WLMB  et  d.  orationis  om.  B;  et. .  .latronum  om.  AWLM 
19  si«tis  W  ite]  uadite  WLv  aquas  B  quodquod  AL,  quomodo 
W  20  et  bibite  A,  et  edite  WBM,  edite  L;  xal  (pdyere  LXX  {nUre 
cod.  Alex.)       21  et  (anteSl)  om.  A 


Tostim.  III,  97—104.  179 

^uae  uiuae  gratis.  qui  uicerit  possidebit  ea  et  eorum  heredi- 
tatem,  et  ero  eius  Deus,  et  ille  erit  mihi  filius. 

Spiritvm  sanctvm  in  igne  freqventer  apparvisse. 
InExodo:   £t  mons  Sina  fumabat  totus ,  quoniam  descen- 101 

*  derat  Deus  in  eum  in  igne.  Item  in  Actibus  apostolorum: 
Et  factus  est  subito  de  caelo  sonus,  quasi  ferretur  flatus  uehe- 
mens,  et  inpleuit  totum  locum  iUum,  in  quo  erant  sedentes.  et 
nisae  sunt  illis  linguae  diuisae  quasi  ignis,  qui  et  insedit  in  unum- 
quemque  illorum:  et  inpleti  sunt  omnes  Spiritu  sancto.  Item  in 

losacrificiis  quaecumque  accepto  habebat  Deus  de- 
scendebat  ignis  de  caelo  qui  sacrificia  consumeret. 
IteminExodo:  In  fiamma  ignis  adparuit  angelus  Domini 
de  rubo. 

Correptionem  bonos  qvosqve  libenter  avdire  debere. 
15     In  Prouerbiis  Salomonis:   Qui  corripit  impium  odieturlOJ 
ab  eo.  corripe  sapientem,  et  diliget  te. 

A  mvltiloqventia  temperandvm. 
In  Prouerbiis  Salomonis:  Ex  multiloquio  non  eflfugies  103 
peccatum,  parcens  antem  labiis  sapiens  eris. 

jo  NoN  mentiendvm. 

In  Prouerbiis  Salomonis:  Abominatio  est  Domino  labia  104 
mendacia. 

4  Ex.  19, 18.        6  Act.  2,  2  sq.      12  Ex.  3,  2.       15  Prou.  9,  8. 
18  Prou.  10, 19.      21  Prou.  12,  22. 

1  uiuae^^,  uitae  WLMv;  cf,  test.  III,  116       et  onu  A       2  ille 
im.  J?      fili  TF"       3  sanctum  spiritum  W      4  descendebat  W       5  igni 
LB,  ignem  TF^      actus  A,  actis  WLMB      6  sonus]  thronus  B      7  illum 
locum  V       8  fisae  W      10  quicumq;  W,  quae  B      accepta  Mv       habe- 
bant  B       11  sacrificata  LMv      12  item  om.  Bv      14  correptiones  M 
quoque  bonas  (bonos  B)  MB      16  diligit  LMB      diliget  et  adiciae  cordis 
sitae  A  (corruptum  ui  uidetur  ex:  et  adiciet  odisse  te)        17  a]  item  illic 
Sk  L  €t  ita  proximi  tituii  in  L  incipiunt  db  Item  uel  Item  illic       mul- 
tiloquio  WL^      18  multiloquentia  L^^MBv     19  parces  TT*,  pergens  A 
antem]  enim  B      sapiens  A,  sensatus  WLMBv      21  abhominacio  W 
22  mendacia]  add,  B:  item  illic:  noli  uelle  raentiri  omne  mendacium  ad- 
sidnitas  illius  non  bona 

12* 


180  Caecilii  Cypriani 

FrEQVENTEE  EMENDAKDOS  QVI  DELINQVVNT  m  DOME8TICO 
MINISTERIO. 

105     In  Pronerbiis  Salomonis:   Qui  parcit  bacnlo  sao  odit 
filium  snnm.  Item  illic:  Ne  destiteris  pamulum  emendare. 

Inivria  accepta  patbentiam  tenendam  et  vltionbm  deo  s 
reunqvendam. 
10<     In  Frouerbiis  Salomonis:   Ne  dixeris:   ulciscar  me  de 
inimico  meo,  sed  expecta  Dominum ,   ut  tibi  auxilio  sit.  [Item 
alibi:  Mihi  uindictam,  ego  retribuam,  dicit  Dominus.]   Item 
apud  Sopboniam:  £xpectame,  dicit  Dominus,  in  die  resur- lo 
rectionis  meae  in  testimonium:  quoniam  iudicium  meum  ad  con- 
gregationes  gentium ,  ut  excipiam  reges  et  effundam  super  eos 
iram  meam. 

NON  DETRAHENDVM. 

107  Apud  Salomonem  in  Frouerbiis:  Noli  diligere  detra- u 
here  ne  eradiceris.  Iteminpsalmo  XLVIIII:  Sedens  aduersus 
fratrem  tuum  detrahebas  et  aduersus  filium  matris  tuae  po- 
nebas  scandalum.  Item  Faulus  apostolus  ad  Bomanos: 
Optabam  ego  ipse  anathema  esse  a  Christo  pro  fratribus  meis. 
Item  ad  Colossenses:  De  nuUo  male  loqui  nec  litigiososso 
esse. 

3  Profu.  13,  24.  4  Prou.  23, 13.  7  Deut  32,  35.  9  Rom. 
12, 19.  10  Soph.  3,  8.  15  Prou.  20, 13.  16  Ps.  49,  20.  19  Rom. 
9,  3.      20  Tit  3,  2. 

1  delinquont  3f'  3  in  prou.  sal.  M,  item  in  sapientia  solomonis  A, 
item  illic  BWj  om,  L  suo  om,  WMv  4  suum  om.  Lv  filium  suum 
odit  B  destiteritis  L^B,  cessaueris  W  paruo  lumen  mendare  A,  par- 
uulam  emendando  WLMBv  5  et  om.  W  7  in  prou.  ssl,A,  apud  solo- 
monem  in  paroemiis  W ,  om,  LMBv  de  Ofn,  A  8  inimicis  meis  M 
sed  OTO. -3f  eTpect&  A ,  sustme  WLMBv  denmWLM  item...do- 
minus  om,  A  10  diem  A  11  meae. . . .  congregationes  om,B  congrc- 
gationem  WM  16  eradiceris  AM ,  extoUaris  WLBv  item  om,  B 
XLVmi]  XLVUI  B  aduersum  B  18  item.  ..119  meis  om.  WLMv, 
post  litigiosos  esse  l,  21  ponit  B  19  obtabam  enim  B  pro  fr.  meis 
om.  B  20  in  epistula  pauli  ad  WLMv  mali  L  litigosos  A,  litio- 
sus  W,  litigiosus  B 


Testim.  m,  105-113.  181 

NON  ESSE   PROXIMO  INSIDIANDVM. 

Apud  Salomonem  in  Prouerbiis:  Qaifoditfoaeampro-108 
ximo  sao  incidet  in  eam  ipse. 

Ikfirmos  visitakdos. 
4      Apud  Salomonem  in  Ecclesiastico:  Nepigriteris  uisi- !•• 
tare  infirmum.  ex  his  enim  in  dilectione  firmaberis.   Item  in 
euarfgelio:  Infirmus  fui,  etuisitastis  me:  in  carcere  fui,  et 
ueEnistis  ad  me. 

SVSVRRONES  M4LEDICT0S  ESSE. 

10     In  Ecclesiastico:   Susurrio  et  bilinguis  maledictus,  mul-110 
tos  enim  turbauit  pacem  habentes. 

Sacripicia  malorvm  accepta  non  esse. 
In  Ecclesiastico:  Dona  iniquorum  non  probat  altissimus.  1 1 1 

Gravivs  ivdicari  de  his  qvi  in  saecvlo  plvs  habverint 

15  P0TESTATI8. 

In  Ecclesiastico:  ludicium  durissimum  in  his  quiprae-112 
sunt  fiet.  exiguo  enim  conceditur  misericordia,  potentes  autem 
potenter  tormenta  patientur.  Item  in  psalmo  secundo:  £t 
nunc,  reges,  intellegite,  erudimini  qui  iudicatis  terram. 

10  VlDVAM  ET  PVPILLOS  PROTEGI   OPORTERE. 

Apud  Salomonem:  Esto  pupillis  misericors  ut  pater  et  pro  1 13 
uiro  matri  illorum:  et  eris  uelut  filius  altissimi,  si  obaudieris. 
Item  in  Exodo:  Omnem  uiduam  et  orphanum  non  uexabitis. 

2  ProTL  26,  27.  5  Sir.  7,  35.  7  Matth.  25,  36.  10  Sir.  28,  13. 
13  Sir.  31, 23.  16  Sap.  6,  6  sq.  18  Ps.  2, 10.  21  Sir.  4, 10.  23  Ez. 
22,  21  8q. 

3  ipse  incidet  in  eam  v  4  uisitandos  se  A  5  apud  salomonem 

om.  A       6  firmaaeris  AB        7  carcerem  A       eiom.B       10  susTirrio 
WLM,  usarrio  A,  siLsarro  Bv;  cf.  Mai  GUmarium  in  Spic.  IX  p.  68 
maleetos  IT,  maledictas  in  plebe  B      11  tarbabit  WLMv;  cfr,  LXX 
12  aoeeptabilia  v       13  non  probat]  reprobat  F       14  iadicare  M       ha- 
boenmt  v      16  in  eccL  A,  item  illic  WB,  onu  LM,  apad  salomonem  v 
17  concedetar  B       18  item  <m,  MB     secando]  primo  LM       19  eradi- 
mini  AWB,  emendamini  LMv       20  papillam  L      protegere  ex  protege 
Mm,2       21  apad  saL  om.  X,  dicit  odd.  W      estOM  L       at]  et  W 
22  eorum  WLMB     etj  ut  W     uelut  f .  alt.  ow.  W      si]  et  -4,  om.  WL 
obaadiens  W       23  nezabis  B 


182  Caecilii  Cypriani 

si  antem  uexabitis  eos  et  nociferantes  exclamanerint  ad  me,  exau- 
diam  exclamationes  eorum  et  irascar  animo  et  occidam  uos  gladio : 
et  erunt  uxores  uestrae  uiduae  et  filii  uestri  orphani.  Itemapud 
£saiam:  ludicate  pupillo  et  iustificate  uiduam:  etuenite,  dis- 
putemus,  dicit  Dominus.  Itemapudlob:  Conseruaui  egenum  5. 
de  manu  potentis  et  pupillo  cui  non  erat  adiutor  auxiliatus  sum: 
os  uiduae  benedixit  me.  Item  in  psalmo  LXVII:  Patris  or- 
phanorum  et  iudicis  uiduarum. 

DVM  m   CARNE  EST  QVIS,   EXOMOLOGESIN  FACERE  DEBERE. 

114  In  psalmo  YI:  Apud  inferos  autem  quis  confitebitur  tibi. i» 
Item  in  psalmo  XXVHII:  Numquid  exomologesin  faciet  tibi 
puluis?Item  alibi  exomologesin  faciendam:  Paeniten- 
tiam  peccatoris  malo  quam  mortem.  Item  apud  Hieremiam: 
Haec  dicit  Dominus:  numquid  qui  cadit  non  resurget  aut  qui 
auertitur  non  conuertetur?  15^ 

Advlationem  perniciosam  esse. 

115  Apud  Esaiam:  Qui  uos  felices  dicunt  in  errorem  uos  mit- 
tunt  et  semitam  pedum  uestrorum  conturbant. 

Plvs  ab  eo  dilioi  devm,  cvi  in  baptismo  plvra  peccata 
dimittvntvr.  » 

11<     In  euangelio  secundum  Lucam:  Cui   [plus  dimittitur 
plus  diligit,  et  cui]  pusillum  remittitur,  modicum  diligit. 

5E8.1,17sq.     6Iob29, 12sq.      7Ps.67,6.      lOPs.6,6.      11  Ps. 
29, 10.       12  Ez.  33, 11.      14  Hier.  8,  4.      17  Es.  3,  12.       21  Luc.  7,  47. 

1  nexaneritis  Mv        aadiam  LM        2  animo  in  nobis  Mv       occidam 
Af  perimam  WLMBo         3  uxores  Ay  coninges  WLMBv         filii]  pueri 
LB         4  popillo-4,  nt  pupillo  i,  pnpillos  W         5  consemabis  5 
6  non  W  s,  l  m.  2        7  uidae  W       item  om.  B        LXVII]  LXVI  B 
patres  WMB^      8  iudices  WMB        9  exolomogisen  Ay  exhomologesim 
WB        10  Vrj  quinto  B  in  infemnm  A        autem  om.  B       11  item 

am.  B  XXVmi]  XXVIH  AWMB  exom.  faciet]  confitebitur  W 
nnmquid ....  alibi  om.  A  faciendumTFX3f,  om.  V  12  malo  peccatoris- 
paenitentiam  WLMB,  exomologesin  malo  peccatoris  et  paenitentiam  V 
14  cadet  A  resnrgit  Bj  snrgit  WLM,  surget  t;  quid  TF»  15  con- 
uertitur  LM  16  adolationem  ^,  adulatiosam  W  17  uos  felices  dicunt] 
beatificant  uos  W  errore  A  18  semitas  Wv  tnrbant  LBv  19  ab 
eo]  habeo  -4.,  om,  B  21  plus. .  .cui  ow.  AWLBv  pusillum  AWLBV^ 
minus  Mv      dimittitur  WLMBVv      22  diligi  V 


Testim,  III,  113-119.  183 

FORTEM   CONGRESSIONEM  ESSE  ADVERSVS  DIABOLVM  ET   IDEO 
FORTITER  NOS  STARE  DEBERE  VT  POSSIMVS  VINCERE. 

Paulus  apostolus  ad  Ephesios:  Non  est  uobis  conlu-117 
ctatio  aduersus  camem  et  sanguinem,  sed  aduersus  potestates  et 

5  principes  huius  mundi  et  harum  tenebrarum ,  aduersus  spiritalia 
nequitiae  in  caelestibus.  propter  hoc  induite  totaarmaDei,  ut 
possitis  resistere  in  die  nequissimo,  ut  cum  omnia  perfeceritis, 
stetis  adcincti  lumbos  uestros  in  ueritate,  induentes  loricam 
iustitiae  et  calciati  pedes  in  praeparatione  euangelii  pacis,   in 

loonmibus  adsumentes  scutum  fidei,  in  quo  possitis  omnia  can- 
dentia  iacula  nequissimi  extinguere  et  galeam  salutis  et  gladium 
spiritus  qui  est  sermo  Dei. 

De  antichristo  qvod  in  homine  veniat. 
Apud  Esaiam:  Hichomo,  qui  concitat  terram ,  commouetllS 
li  r^es ,  qui  ponit  orbem  terrae  totum  desertum. 

Grave  fvisse   ivgvm  legis  qvod  a  nobis  abiectvm  est 
et  leve  esse  ivgvm  domini  qvod  a  nobis  svsceptvm  est. 

In  psalmo  secundo:    Quare  fremuerunt  gentes  et  populill» 

meditati  sunt  inania?  adstiterunt  reges  terrae  et  principes  con- 

30  uenerunt  in  unum  aduersus  Dominum  et  aduersus  Christum  eius. 

disrumpamus  uincula  eorum  et  proiciamusa  nobis  iugum  ipsorum. 

Item  in  euangelio  secundum  Matthaeum:    Venite  ad 


3  Eph.  6, 12  sq.      14  Es.  14, 16  sq.      18  Ps.  2,  1  sq.       22  Matth. 


11,  28  sq. 


I 


3  nohis  WLMv  5  hamm  om,  W  adaersus]  ad  LMB  spiritalis 
L  6  nequitia  WB  tota  arma  WLBV,  armatura  A^  anua  Mv  dei 
om,  WLf  iustitiae  B  7  neqnissimo]  nonissimo  B  nt]  et  A  perfi- 
eeritis  W,  perficeretis -4  8  stetis. .  .neritate  om.  WLM  stetis] 

sitis  J?      neritate  enangelii  v      et  indnentes  B     Inricam  W,  loriga  M 
9  praeparationem  AW     pacis  om,  V       10  omnia  om,  B       candentia  A, 
ignita  WLBV,  ignea  Mv         11  salnationis  LB,  salntis  assnmere  v 
et  gladinm  om.  B         12  sermo]  nerbnm  v         domini  A  13  item  de 

ALMv  antichristi  adnentn  A  hominem  v  14  concita  A  et  com- 
monet  M  16  adiectnm  X,  ahtectnm  W^  18  item  in  A  qnare  AW^ 
ad  qnid  LMBv;   cf,  test  1 13  fremnemnt  AW,  tnmnltnatae  snnt 

LMBv       19  connenemnt  AW,  collecti  snnt  LB,  congregati  snnt  Mv 
20  in  nnnm  om.  B         et  adnersum  B        21  ahiciamns  WL  V       eornm 
WLv     22  item  om,  B 


182  Caecilii  Cypriani 

si  autem  ueiabitis  eos  et  uociferantes  exclamauerint  ad  me,  exau- 
diam  exclamationes  eorum  et  irascar  animo  et  occidam  uos  gladio : 
et  erunt  uxores  uestrae  uiduae  et  filii  uestri  orphani.  Item  apud 
Esaiam:  ludicate  pupillo  et  iustificate  uiduam:  etuenite,  dis- 
putemus,  dicit  Dominus.  Itemapudlob:  Conseruaui  egenum  5. 
de  manu  potentis  et  pupillo  cui  non  erat  adiutor  auxiliatus  sum : 
os  uiduae  benedixit  me.  Item  in  psalmo  LXVII:  Patris  or- 
phanorum  et  iudicis  uiduarum. 

DVM  m   CARNB   EST  QVIS,   EXOMOLOGESIN  FACERE  DEBERE. 

114  In  psalmo  VI:  Apud  inferos  autem  quis  confitebitur  tibi.  10. 
Item  in  psalmo  XXVIIII:  Numquid  exomologesin  faciet  tibi 
puluisPItem  alibi  exomologesin  faciendam:  Paeniten- 
tiam  peccatoris malo  quam  mortem.  Item  apud  Hieremiam : 
Haec  dicit  Dominus:  numquid  qui  cadit  non  resurget  aut  qui 
auertitur  non  conuertetur?  is 

Advlationem  perniciosam  esse. 

115  ApudEsaiam:  Qui  uos  felices  dicunt  in  errorem  uos  mit- 
tunt  et  semitam  pedum  uestrorum  conturbant. 

Plvs  ab  eo  dilioi  devm,  cvi  inbaptismo  plvra  peccata 
dimittvntvr.  »> 

11<     In  euangelio  secundum  Lucam:  Cui   [plus  dimittitur 
plus  diligit,  et  cui]  pusillum  remittitur,  modicum  diligit. 

5  Ee.  1, 17  sq.      6  lob  29,  12  sq.      7  Ps.  67, 6.      10  Ps.  6, 6.      11  Ps. 
29, 10.       12  Ez.  33, 11.      14  Hier.  8,  4.      17  Es.  3,  12.       21  Luc.  7,  47. 

1  uexaueritisitft;        audiamXilf        2  animo  in  uobis  Ift?       occidan^ 
Aj  perimam  WLMBo         3  uxores  Ay  coniuges  WLMBv         filii]  pueri 
LB         4  popillo  A,  ut  pupillo  i,  pupillos  W         5  conseruabis  B 
6  non  W  8.  l  m.  2        7  uidae  W       item  ow.  B       LXVII]  LXVI  B 
patres  WMB^      8  iudices  WMB        9  exolomogisen  A^  exhomologesim 
WB        10  VI]  quinto  B  in  infernum  A        autem  om.  B       11  item 

ow.  B  XXVIin]  XXVIII  AWMB  exom.  faciet]  confitebitur  W 
numquid ....  alibi  om.  A  faciendum  WLM,  om,  V  12  malo  peccatori» 
paenitentiam  WLMB,  exomologesin  malo  peccatoris  et  paenitentiam  F 
14  cadet  A  resurgit  B,  surgit  WLM^  surget  «  quid  W^  15  con- 
uertitur  LM  16  adolationem  A^  adulatiosam  W  17  uos  felices  dicunt] 
beatificant  uos  W  errore  A  18  semitas  Wv  turbant  LBv  19  ab 
eo]  habeo  -4,  om.  B  21  plus. .  .cui  om,  AWLBv  pusillum  AWLBV^ 
minus  Mv      dimittitur  WLMBVv      22  diligi  V 


Testim.  III,  113-119.  183 

FORTEM  CONGRE8SIONEM  ESSE  ADVERSVS  DIABOLVM  ET   IDEO 
FORTITER  NOS   STARE  DEBERE  VT  POSSIMVS  VINCERE. 

Paulus  apostolus  ad  Ephesios:  Non  est  uobis  conlu-117 
ctatio  aduersus  camem  et  sanguinem,  sed  aduersus  potestates  et 

5  principes  huius  mundi  et  harum  tenebrarum ,  aduersus  spiritalia 
nequitiae  in  caelestibus.  propter  hoc  induite  totaarmaDei,  ut 
possitis  resistere  in  die  nequissimo,  ut  cum  omnia  perfeceritis, 
stetis  adcincti  lumbos  uestros  in  ueritate,  induentes  loricam 
iustitiae  et  calciati  pedes  in  praeparatione  euangelii  pacis,   in 

loonmibus  adsumentes  scutum  fidei,  in  quo  possitis  omnia  can- 
dentia  iacula  nequissimi  eitinguere  et  galeam  salutis  et  gladium 
spiritus  qui  est  sermo  Dei. 

De  antichristo  qvod  in  homine  veniat. 
Apud  Esaiam:  Hichomo,  qui  concitat  terram ,  commouetUS 
15  reges ,  qui  ponit  orbem  terrae  totum  desertum. 

Grave  fvisse  ivgvm  legis  qvod  a  nobis  abiectvm  est 
et  leve  esse  ivgvm  domini  qvod  a  nobis  svsceptvm  est. 

In  psalmo  secundo:    Quare  fremuerunt  gentes  et  populill» 

meditati  sunt  inania?  adstiterunt  reges  terrae  et  principes  con- 

90  uenerunt  in  unum  aduersus  Dominum  et  aduersus  Chriatum  eius. 

disrumpamus  uincula  eorum  et  proiciamusa  nobis  iugum  ipsorum. 

Item  in  euangelio  secundum  Matthaeum:    Yenite  ad 

3  Eph.  6, 12  sq.      14  Es.  14,  16  sq.      18  Ps.  2,  1  sq.       22  Matth. 
11, 28  sq.  ,  ' 

3  nobis  WLMv  5  harnm  om,  W  adnersus]  ad  LMB  spiritalis 
L  6  neqnitia  WB  tota  arma  WLBV,  armatiira  J.,  amia  Mv  dei 
om.  WL,  iastitiae  B  7  nequissimo]  nonissimo  B  nt]  et  A  perfi- 
ceritis  W,  perficeretis  J.  8  stetis. .  .neritate  om,  WLM  stetis] 

satiBB      neritate  enangelil  v      et  indnentes  B      Inricam  W,  loriga  M 
9  praeparationem  AW     pacis  om.  V       10  omnia  om.  B       candentia  A^ 
ignita  WLBV,  ignea  Mv         11  salnationis  LB,  salntis  assumere  v 
et  gladinm  om»  B         12  sermo]  nerbnm  v         domini  A  13  item  de 

ALMv  antichristi  adnentn  A  hominem  v  14  concita  A  et  com- 
monet  M  16  adiectnm  X,  abtectnm  TT*  18  itcm  in  A  qnare  AW^ 
ad  qnid  LMBv;   cf.  test  1 13  fremnernnt  AW,  tnmnltnatae  snnt 

LMBv       19  connenemnt  AW,  collecti  snnt  LB,  congregati  snnt  Mv 
20  in  nnnm  om.  B         et  adnersnm  B        21  abiciamns  WLV       eornm 
WLv     22  item  ow.  B 


184  Caecilii  Cypriani  testim.  III,  119-120. 

me,  omnes  qui  laboratis  et  onerati  estis,  et  ego  uos  reficiam.  tol- 
lite  iognm  meom  saper  uos  et  discite  a  me,  qoia  mitis  som  et 
humilis  corde,  et  inuenietis  requiem  animabus  uestris.  iugum 
enim  meum  bonum  est  et  onus  meum  leue  est.  Item  in  Acti- 
bus  apostolorum:  Visum  est  sancto  Spiritui  et  nobis  nullam  5 
uobi^inponere  sarcinam,  quam  ista  quae  ex  necessitate  sunt,  ab- 
stinere  uos  ab  idololatriis  et  sanguine  et  fomicatione.  et  quae- 
cumque  uobis  fleri  non  uultis ,  alii  ne  feceritis. 

Obationibvs  insistekdvm. 
120     Paulus  ad  Coloss  enses:  Instate  orationi  uigilantes  in  ea.  io 
Item  in  psalmo  primo:  Sed  in  lege  Domini  uoluntas  eius, 
et  in  lege  eius  meditabitur  die  ac  nocte. 

5  Act.  15,  28  sq.      10  Col.  4,  2.      11  Ps.  1,  2. 

1  honorati  W\  honerati  W*B  reficiam  AW ,  requiescere  faciam 
LMv ,  uiaere  faciam  B  3  homiles  corde.  deo  gratias.  amen  A  reliqua 
desunt  inuenetis  W  4  bonnm]  suane  W;  cf,  test.  1 13  onus  meum] 
sarcina  meaXBF  item  om.  B  actis  WLMB  6  istam  LM,  illa  B 
ut  abstineatis  W  7  idolatriis  WB,  idolatris  M,  idolatris  quod  est  ido- 
lothytis  V  sanguine  WLBVf  sanguinis  effusioneJft;  quacumque  W 
8  alii  WL,  alio  Bj  aliis  Mv  ne  W  8,  l.  m.  2  10  paulus  B^  in  epistula 
pauH  WMLv  orationibus  B  eas  B  11  item  om,  WMB  12  ac] 
et  L  Oxan,  add.:  Itom  apud  Salomonem:  ne  impediaris  orare  semper  et 
non  cesses  usque  ad  mortem  iustificari,  quoniam  merces  domini  manet  in 
aetemum  (Sir.  18, 22)  ad  QlYTbxsym  nymer  leb  .m.  exX,  ad  aviRiNTic 
LiBER .  in .  EXFLiciT  WM,  Caecilii  Cypriaui  ad  Quirinum  breuiarium  cum 
excerptis  capitulorum  libri .  III .  eiplicit  B, 


mi. 

THASCI  CAECILI  CYPRIANI 
DE  HABITV  YIRGINYM. 


S  =codex  Seguierianns;  cf.  p.  2. 

W  =  codex  Wurzeburgensis;  cf.  p.  2. 

D  =  codex  Sangennanensis  (841),  nunc  Parisinus  13047  saec.  IX. 

V  =  codex  Verononsis ;  cf.  p.  2. 


DE  HABITV  VIRGINVM. 


Di 


/isciplina  custos  spei ,  retinaculum  fidei ,  dux  itineris  salu-  1 
taris,  fomes  ac  nutrimentum  bonae  indolis,  magistra  uirtutis, 
facit  in  Christo  manere  semper  ac  iugiter  Deo  uiuere,  ad  promissa 

5  caelestia  et  diuina  praemia  peruenire.  hanc  et  sectari  salubre  est 
et  auersari  ac  neglegere  letale.  in  psalmis  loquitur  Spiritus  sanc- 
tus:  continete  disciplinam  ne  forte  irascatur  Domi- 
nus  et  pereatis  a  nia  recta,  cum  exarserit  cito  ira 
eius  super  uos.   et  iterum:  peccatori  autem  dicit  Deus: 

load  quid  exponis  iustificationes  meas  et  adsumis 
testamentum  meum  per  os  tuum?  tu  autem  odisti 
disciplinam  et  abiecisti  sermones  meos  retro.  et 
denno  legimus:  disciplinam  qui  abicit  infelix  est.  et 
de  Salomone  mandata  sapientiae  monentis  accepimus:   fili,  ne 

wneglexeris  disciplinam  Dei  nec  defeceris  ab  eo  cor- 
reptus:  quem  enim  diligit  Deus  corripit.  si  autem 
Deus  quem  diligit  corripit  et  corripit  ut  emendet,  fratres  quo- 

7  Ps.  2,  12.      9  Ps.  49, 16  sq.      13  Sap.  3, 11.      14  Prou.  3, 11  sq. 

IirCIFIT  DE  HABITV  VIKGINTM  FELICITER   S,    INCIPIT  DE  HABITV  VIB- 

6IKVK  TTD,  DE  DisciPLiNA  ET  HABiTV  FAEMIKARVM  V;  *liber  de  habitu 
uirginma  Augtistinus  de  doctrina  chriat.  IV,  21,  48,  tom,  III .  I  p,85; 
de  disciplina  et  habitn  airginnm  v  3  indolens  S  4  ninere  etv  5  ad 
dinina  v  6  ac  om,  D  loetale  W  sanctns  dicens  V  7  continete 
nosD»,  contine  S  dnm  D  8  rccta]  insta  D  9  nos]  nos  W  dixit  v 
dms  S  10  ad]  nt  v  tn  exponis  W  instificationis  D;  saepissime  pet' 
mutantur  in  SD  litterae  e  eti,  utin  SWD  e  et&e,  a,e  etoe,  i  et  y,  has 
permutationes  non  omnes  adnotaui  14  solomone  SD,  et  ita  fere  aem' 
per  S  accipimns  WD  super  ne  W  m.  3:  noli  15  neglegere  Tr(ne 
neglegeris  reeepit  Krabifiger)  domini  v  nec]  ne  D  16  dns  W  cor- 
repit  D       si  om,  S       17  dns  D       et  corripit  om.  S,  et  ad  hoc  corripit  v 


188  Caecilii  Cypriani 

que  et  maxime  sacerdotes  non  odenmt  sed  diligunt  eos  quos  cor- 
ripiunt  ut  emendent,  quando  et  Deus  per  Hieremiam  ante  praedi- 
xerit  et  tempora  nostra  significauerit  dicens:  et  dabo  uobis 
pastores  secundum  cor  meum,  et  pascent  uos  pa- 
scentes  cum  disciplina.  & 

2  Quodsi  in  scripturis  sanctis  frequenter  et  ubique  disciplina 
praecipitur  et  fundamentum  omne  religionis  ac  fidei  de  obserua- 
tione  ac  timore  proficiscitur,  quid  cupidius  adpetere,  quid  magis 
uelle  ac  tenere  nos  conuenit,  quam  ut  radicibus  fortius  fixis  et 
domiciliis  nostris  super  petram  robusta  mole  solidatis  inconcussi  lo 
ad  procellas  et  turbines  saeculi  stemus ,  ad  Dei  munera  per  diuina 
praecepta  ueniamus,  considerantes  pariter  ac  scientes  quod  templa 
Dei  sint  membra  nostra  ab  omni  faece  contagionis  antiquae  la- 
uacri  uitalis  sanctificatione  purgata  nec  uiolari  ea  aut  pollui  £eis 
sit,  quando  qui  uiolat  et  ipse  uioletur?  eorum  nos  templorumis 
cultores  et  antistites  sumus:  seruiamus  illi,  cuius  esse  iam  coe- 
pimus.  Paulus  in  epistulis  suis  dicit,  quibus  nos  ad  curricula 
uiuendi  per  diuina  magisteria  formauit:  non  estis  uestri: 
empti  enim  estis  magno  [pretio].  clarificate  et  por- 
tate  Deum  in  corpore  uestro.  clarificemus  et  portemusao 
Deum  puro  et  mundo  corpore  et  obseruatione  meliore,  et  qui  per 
sanguinem  Christi  redempti  sumus  per  omnia  seruitutis  obsequia 
redemptoris  imperio  pareamus  demusque  operam,  ne  quid  im- 
mundum  et  profanum  templo  Dei  inferatur,  ne  offensus  sedem 
quam  inhabii^t  derelinquat.  sospitantis  Domini  uerba  sunt  et  do-  25 
centis,  curantis  pariter  et  monentis:  ecce,  inquit,  sanus  fac- 
tus  es:   iam  noli  peccare  ne  quid  tibi  deterius  fiat. 

3  Hier.  3, 15.      18  I  Cor.  6, 19  sq.      26  lo.  5, 14. 

2  ut]  et  corripiunt  ut  coni.  VaMen      ieremian  S,  hyeremian  D     4  uos] 
eo9  S        6  sanctis  SWDV,  sanctis  tam  ueteribus  quam  etiam  nouis  v 
9  tenere  ex  nere  B  fn.2       nos  om.  W       10  nostris  W  s.hnLli     robu- 
stam  D       11  ut  ad  Vv      domini  F,  christi  v       13  sint  Wa,  l.  m,  2 
fece  W,  face  S      lauacro  D       15  sit]  est  D      nos»  D        17  nos]  nos 
successimus  W         19  enim  om.  V        magno  praetio  jS  ,  pretio  magno  v, 
magno^TFDF       clarificate  WV,  glarificate  S,  glorificate  v,  claritate  D 
20  dom  S       clarificemus  WDV,  glarificemus  S,  gbr.  t;         et  portemua 
<m,  8     22  chrifiti  domini  nostri  v     23  pariamus  D     24  sede  quem  8 
26  monen  ecoe  S     inquid  SD  ita  saepissime 


De  habitu  uirginum  c.  1—4.  189 

dat  uiaendi  tiinorem,  dat  innocentiae  legem,  postqnam  contulit 
sanitatem,  nec  habenis  liberis  et  solutis  nagari  postmodum  pati- 
tar,  sed  ipsis  potius  quibas  sanatus  fuerat  mancipato  grauius 
coniminatur,   quod  sit  scilicet  minor  culpa  deliquisse  ante,  cum 

»  necdum  nosses  disciplinam  Dei,  nulla  sit  uenia  ultra  delinqueret 
postquam  Deum  nosse  coepisti.  et  quidem  hoc  tam  uiri  quam 
mulieres,  tam  pueri  quam  puellae,  sexus  onmis  adque  omnis 
aetas  obseruet  et  curet  pro  religione  et  fide  quam  Deo  debet,  ne 
quod  sanctum  et  purum  de  Domini  dignatione  percipitur  minus 

lesoUidto  timore  teneatur. 

Nunc  nobis  ad  uirgines  sermo  est,  quarum  quo  sublimior  gloria} 
est  maior  et  cura  est.  fios  est  ille  ecclesiastici  germinis,  decus 
adque  omamentum  gratiae  spiritalis,  laeta  indoles,  laudis  et  ho- 
noris  opus  integrum  adque  incorruptum,  Dei  imago  respondens 

»ad  sanctimoniam  Domini,  iulustrior  portio  gregis  Christi.  gaudet 
per  illas  adque  in  illis  largiter  fioret  ecclesiae  matris  gloriosa 
fecunditas,  quantoque  plus  copiosa  uirginitas  numero  suo  addit, 
gaudium  matris  augescit.  ad  has  loquimur,  has  adhoi*tamur  ad- 
fectu  potius  quam  potestate  nec  quo  extremi  et  minimi  et  humi- 

10  litatis  nostrae  admodum  consdi  aliquid  ad  censuram  licentiae  uin- 
dicemus ,  sed  quod  ad  soUicitudinem  magis  cauti  plus  de  diaboli 
infestatione  timeamus. 

Neque  inanis  haec  cautio  est  et  uana  formido  quae  ad  salutis  4 
uiam  consulit,  quae  dominica  et  uitalia  praecepta  custodit,  ut 

»  quae  se  Christo  dicauerint  et  a  camali  concupiscentia  recedentes 


1  niuendi  timorem  WD ,  niaenditi  morem  S,  uiuendi  mores  V,  u.  mo- 
rem  t; ,  u.  tenorem  ex  1  cod,  rec.  Balueius      2  et  solutis]  resolutum  W 
6  dom  8      7  adqne  S^D  {et  ita  fere  semper  DSuel  S^),  atque  WS^ 
omnis  aetas  bia  exhibet  S      10  teneatur]  add,  Pamelius :  quia  scriptum 
est :  qni  perseueranerit  usque  in  finem',  hic  saluus  erit       11  ad  om,  D 
12  est  (po8t  cura)  om.  Auffustinus  de  doctrina  christ,  IV,  21, 47      illa  S 
hae  sunt  eccL  g.  flores  Oxon,      14  adque  om.  S     15  ad]  pefTF      sancti- 
monia  WD       16  illas]  ipsas  August,  l  c.         eclesiae  SW;  sic  saepisaime 
uterque  m.  1        17  quanto  plus  8        copiosa  ex  gloriosa  Sm,2,  gloriosa 
August.     18  tanto  plns  gaudium  ex  uuigata  Augustini  recepit  Pamelius 
adfectu  S,  adfectione  WDv      19  nec  quo  SW,  nec  quodD,  non  quod  v 
20  Gonscis  S        21  quo  D       magis  pertinet  V        22  intestatione  D 
23  neque  enim  v       qnae  salutis  ex  qni  ad  satis  Wm.2      24  et  dominica 
W      ntqne  D      25  recedent  istam  camem  quam  menti  S 


190  Caecilii  Cjpriani 

tam  came  quam  mente  se  Deo  uouerint,  cousumment  opus  suum 
magno  praemio  destinatum  nec  ornari  aut  placere  cuiquam  nisi 
domino  suo  studeant,  a  quo  et  mercedem  uirginitatis  expectant 
dicenteipso:  non  omnes  capiunt  uerbum  sed  illi  qui- 
bus  datum  est:  sunt  enim  spadones  qui  ex  utero  ma-  & 
tris  nati  sunt  sic  et  sunt  spadones  qui  coacti  sunt 
ab  hominibus  et  sunt  spadones  qui  se  ipsos  castra- 
uerunt  propter  regnum  caelorum.  denuo  quoque  per  hanc 
angeli  uocem  continentiae  munus  ostenditur,  uirginitas  praedi- 
catur:   hi   sunt  qui  cum  mulieribus  se  non  coinqui-io 
nauerunt:  uirgines  enim  permanserunt.  hi  sunt  qui 
secuntur  agnum,  quocumque  ierit.    neque  enimtantum 
masculis  continentiae  gratiam  Dominus  repromittit  et  feminas 
praeterit,  sed  quoniam  uiri  portio  est  femina  et  ex  eo  sumpta  ad- 
que  formata  est,  in  scripturis  fere  onmibus  ad  protoplastum  Deus  i& 
loquitur,  quia  sunt  duo  in  came  una  et  in  masculo  simul  sigoi- 
ficatur  et  femina. 
S     Quodsi  Christum  continentia  sequitur  et  regno  Dei  uirginitas 
destinatur,   quid  istae  cum  terreno  cultu  et  cum  omamentis, 
quibus  dum  hominibus  placere  gestiunt,  Deum  offendunt  non2o 
cogitantes  esse  praedictum:   qui  hominibus  placent  con- 
fusi  sunt^  quoniam  Deus  nihil  fecit  illos,   et  Paulo 
quoque  gloriose  et  sublimiter  praedicante:  si  hominibuspla- 
cerem,   seruus  Christi  non  essem?   continentia  uero  et 
pudicitia  non  in  sola  camis  integritate  consistit  sed  etiam  in  cul-  9& 
tus  et  omatus  honore  pariter  ac  pudore,  ut  secundum  apostolum 
quae  innupta  est  sancta  sit  et  corpore  et  spiritu.  instruit  Paulus 

4  Matth.  19, 11  sq.      10  Apoc.  14, 4.      21  Ps.  52,  6.      23  Gal.  1, 10. 

1  consument  W  2  oraari  iam  v  aut  ex  ut  W  m,  2  4  dicente  ipso] 
dicentis  W  uerbum  domini  F,  hoc  uerbum  v  illis  D  6  nati  sunt  sic 
SD,  nati  sunt  Wv,  sic  nati  sunt  v  9  angeli]  euangelii  W  10  sunt 
inquit  V  12  quocumque]  quoq.  S  fortasse  recte  it  TTF  14  preterit 
Sy  praeferit  D  femina  uiri  portio  est  WDv  15  per  omnia  S  ad  pro- 
toblastum  S,  om.  W  18  quodsi  ex  quod  sic  W  19  istae  S,  est  illis 
WDv  cum  {ante  om.)  om.  S  22  paulum  —  praedicasse  (praedicantem 
V)  WDVv  23  placere  uellem  v  24  christi  seruus  v,  christi  D  27  et 
{ante  corpore)  om.  S      instruit  nos  t;      paulus  om.  W 


De  habitu  uirginum  c.  4—6.  191 

et  dicit:  caeleps  cogitat  ea  quae  sunt  Domini,  quo- 
modo  placeat  Deo:  qui  autem  matrimonium  contra- 
xit  cogitat  ea  quae  sunt  mundi  huius,  quomodo 
placeat  uxori.   sic  et  mulier  et  uirgo  innupta  cogi- 

i  tat  ea  quae  suntDomini,  ut  sit  sancta  et  corpore  et 
spiritu.  uirgo  non  esse  tantum  sed  et  inteUegi  debet  et  credi: 
nemo  cum  uirginem  uiderit,  dubitet  an  uirgo  sit.  parem  se  in- 
t^ritas  in  onmibus  praestet  nec  bonum  corporis  cultus  infamet. 
quid  omata,  quid  compta  procedit,  quasi  maritum  aut  habeat 

loaut  quaerat?  timeat  potius  placere,  si  uirgo  est,  nec  periculum 
sui  adpetat  quae  ad  meliora  et  diuina  se  seruat.  quae  uirum  non 
habet,  cui  placere  se  simulet,  integre  et  pure  non  tantum  cor- 
poraliter  sed  et  spiritaliter  perseueret.  neque  enim  uirginem  fas 
est  ad  speciem  formae  suae  comi  aut  de  came  et  de  eius  pulchri- 

»tudine  gloriari,  cum  nulla  sit  illis  magis  quam  aduersus  camem 
conluctatio  et  uincendi  corporis  ac  domandi  obstinata  certatio. 

Paultts  forti  ac  sublimi  uoce  proclamat:  mihi  autem  absit  ^ 
gloriari  nisi  in  cruce  Domini  mei  lesu  Ghristi,  per 
quem  mihi  mundus  crucifixus  est  et  ego  mundo:  et 

» nirgo  in  ecclesia  de  specie  carnis  ac  de  corporis  pulchritudine 
gloriatur.  addit  Paulus  et  dicit:  qui  enim  sunt  Christi 
carnem  crucifixerunt  cumuitiis  et  concupiscentiis. 
et  quae  se  concupiscentiis  camis  et  uitiis  renuntiasse  profitetur, 
in  isdem  quibus  renuntiauerat  inuenitur.  deprehenderis ,  uirgo, 

ssdetegeris:   aliud  te  esse  iactas  et  aliud  adfectas.  maculis  te  con- 

1  I  Cor.  7, 32  sq.      17  GaL  6, 14.      21  GaL  5,  24 

1  didt]  docet  dicens  Wv     celeps  SW     3  hnius  om,  v     quomodo  ex  quo 
Wm.  2     4  uirgo  et  mulier  v     cogitat  ea  Ws.l.m.J^     5  ea  om.  B      sint 
sanctae  W      6  et  (post  sed)  om.W      7  ut  nemo  v      uiderit  S,  uidet  W^By 
uidit  TT*     parem]  talem  8     8  nec]  ne  W     bonum]  bonum  mentis  scripsit 
Bdluziua,  bonum  sui  Orauius-,  bonum  cordis  uel  bonum  suum  {cf.  Tertutt.  de 
uirg.  ueh  c.  14, 90.  c,  15,  96)  mdlim  sed  nihU  mutandum       12  habet  SW^ , 
hsibentBW^v      simulant  TF7>,  simulent  t?      integrae  et  purae  TTDt?     cor- 
pore  sed  etiam  spiritu  v       13  perseuerent  SWBv       fas  est  uirginem  v 
14  de  came  et  om.  B      pulcritudine  SWB       15  illi  scripait  Baluzius 
16  ac]  et  TF        17  declamat  W        18  crucem  S        mei  S,  nri  WB 
ihdiiS     21  addiditD       22  carnem  suam  D^t?       23  renunciasse  D;  sae- 
pissime  ti  et  ci  permutantu/r  in  B     25  aliut  S  saepissime  utpassim  aput 
iUut     esse  te  Bv 


192  Caecilii  Cypriani 

capiscentiae  camalis  aspergis,  cuin  integritatis  candidata  sis  et 
pudoris.    clama,   inquitEsaiae  Dens,  omnis  caro  faennm 
et  omnis  claritas  eius  nt  flos  faeni.   arnit  faenum 
et  flos  decidit  sermo  antem  Domini  manet  in  aeter- 
nn  m.  neminemChristianum  decet  et  maxime  uiiginem  non  decet  & 
claritatem  ullam  conputare  camis  et  honorem,  sed  solum  adpetere 
sermonem  Dei,  bona  in  aetemum  mansura  conplecti.  aut  si  came 
sit  gloriandum,  tunc  plane  quando  in  nominis  confessione  cru- 
datur,  quando  fortior  femina  uiris  torquentibus  inuenitur,  quando 
ignes  aut  cmces  aut  ferrum  aut  bestias  patitur  ut  coronetur.  lo 
illa  sunt  camis  pretiosa  monilia,  illa  corporis  omamenta  meliora. 
7     Sed  sunt  aliquae  diuites  et  facultatum  ubertate  locupletes,  quae 
opes  suas  praeferant  et  se  bonis  suis  uti  debere  contendant.  sciant 
primo  illam  diuitem  esse  quae  Deo  diues  est,  illam  esse  locu- 
pletem  quae  locuples  in  Christo  est,  bona  esse  illa  quae  sint  spi- 1» 
ritalia,  diuina,  caelestia,  quae  nos  ad  Deum  ducant,  quae  no- 
biscum  aput  Deum  perpetua  possessione  permaneant.    ceterum 
quaecumque  terrena  sunt  in  saeculo  accepta  et  hic  cum  saeculo 
remansura,  tam  contemni  debent^  quam  mundus  ipse  contem- 
nitur,  cuius  pompis  et  deliciis  iam  tum  renuntiauimus,  cum  me-  so 
liore  transgressu  ad  Deum  uenimus.  lohannes  nos  exdtat  et  hor- 
tatur  spiritali  et  caelesti  uoce  contestans:  nolite,  ait,  diligere 
mundum  neque  ea  quae  in  mundo  sunt.  si  qui  dile- 
xerit  mundum,  non  est  caritas  patris  in  illo:  quo- 
niam  omne  quod  in  mundo  est  concupiscentia  car-»^ 
nis  est  et  concupiscentia  oculorum  et  ambitio  sae- 

2  Es.  40,  6  sq.      22  I  lo.  2, 15  sq. 

1  candida  v     2  pndoris]  pndica  8     clamat  ex  clama  Sm,  2     eseiae  8 
dominns  v      4  dei  TF,  dei  nostri  scripsit  Krabinger      manebit  jS      5  ct] 
nel  W     6  compntare  TT,  copolare  D     7  in  came  Dv      8  nominis  8WDVy 
nominis  domini  v       10  ignis  W       nel  bestias  v       nt  eac  aut  TT  m.  ;8 
12  nbertate]  Ubertate  W  14  in  deo  v;  cf.  p.  195,  3  15  illa  esse 

WD       sunt  v        16  iom  8      17  dominnm  V     possessione]  msione  TF, 
mansione  v      19  oondemni  TF,  contempni  D       condemnitnr  TT,  contemp- 
nitnr  D         20  iam  tnnc  v,  tantnm  D         21  ad  denm]  a  dmo  8      hinc 
ioannes  v      22  contestans]  corroborans  v      ait  om,  W      23  si  qnis  Wv 
24claritasD       qTidWs3.m,2      25  est  in  mnndo  iS      est  camis  est -D 


De  habitu  uirginam  c.  6—8.  193 

euli  quae  no^  sunt  a  patre  sed  ex  concnpiscentia 
saeculi.  et  mundus  transibit  et  concupiscentia  eius, 
qui  autem  fecerit  uoluntatem  Dei,  manebit  in  aeter- 
num,  quomodo  et  Deus  manebit  in  aeternum.  aetema 

5  igitur  et  diuina  sectanda  sunt  et  onmia  de  Dei  uoluntate  facienda 
sont,  ut  Domini  nostri  uestigia  et  magisteria  sectemur  qui  mo- 
nuitetdixit:  non  descendi  de  caelo,  ut  faciam  uolun- 
tatem  meam  sed  uoluntatem  eius  qui  me  misit. 
quodsi  non  est  maior  domino  suo  seruus  et  liberatori  debet  obse- 

loquium  liberatus,  qui  esse  cupimus  christiani  debemus  quod 
Christus  dixit  imits^.  scriptum  est  et  legitur  et  auditur  et  in 
exemplum  nostri  ecclesiae  ore  celebratur:  qui  dicit  se  in 
Christo  manere  debet  quomodo  ille  ambulauit  et 
ipse  ambulare.    ambulandum  est  uestigiis  paribus,  aemula 

uingressionenitendum.  tunc  respondebit  ad  fidem  nominis  sec- 
tatio  ueritatis  et  credenti  praemium  datur,  si  quod  creditur  et 
geratur. 

Locupletem  te  dicis  et  diuitem.  sed  diuitiis  tuisPauIus  occur-  8 
nt  et  ad  cultum  adque  omatum  tuum  iusto  fine  moderandum  sua 

sonoce  praescribit.  sint,  inquit,  mulieres  cum  verecundia 
et  pudicitia  conponentes  se,  non  in  tortis  crinibus 
neque  auro  neque  margaritis  aut  ueste  pretiosa,  sed 
at  decet  mulieres  promittentes  castitatem  per  bo- 
nam  conuersationem.  item  Petms  ad  haec  eadem  praecepta 

»eonsentit  et  dicit:  sit  in  muliere  non  exterior  ornamenti 
ant  auri  aut  uestis  cultus  sed  cultus  cordis.  quodsi 
ille  mulieres  quoque  admonet  coercendas  et  ad  ecclesiasticam  dis- 
ciplinam  religiosa  obsematione  moderandas  quae  excusare  cultus 

7  10.6,38.      12IIo.2,6.      20  I  Tim. 2, 9 sq.      25  I  Petr. 3, 3 sq. 

1  sunt  8,  est  D,  om,  W  ez]  a  TT  concupiscentia  saeculi  8Wf 
mundo  X>,  oonc.  mundi  V  4  manet  Dv  6  magiBteria  SWDV,  mag. 
diuina  v  8  meam  W  8,1.  m.  2  ^  tiD  8,Lm.  2  domine  suo  maior 
W  11  dixit]  fecit  uel  dizit  et  fecit  uel  fecit  et  docuit  v  14  est  igi- 
tar  9  15  nitendum  est  WD  respondit  D,  respondet  v  16  crede- 
tur  /S^  20  uericundia  S^  uirecundia D  21  puditicia D  m(m,8 
22  praetiosa  8WD;  itainhac  uoce  constanter  25  sit  ex  sint  Wm.2 
27  iUi  —  admonent  v      28  religiosam  8     cultos  D 

m.  13 


194  Caecilii  Cypriani 

suos  soleant  per  maritam,  quanto  id  magis  obsemare  iiiiginein 
fias  est ,  coi  nulla  omatos  sni  oonpetat  uenia  nec  derinari  in 
altemm  possit  mendacinm  cnlpae ,  sed  sola  ipsa  remaneat  in 
crimine. 

*     Locupletem  te  dicis  et  dinitem.   sed  non  omne  qnod  potest  & 
debet  et  fieri  nec  desideria  prolixa  et  de  saecnli  ambitione  na- 
scentia  nltra  honorem  ac  pndorem  nii^initatis  extendi,  cnm  scrip- 
tnmsit:  omnialicent,  sednonomnia  expedinnt.  omnia 
licent,  sed  non  omnia  aedificant.  cetemm  si  tn  te  snmp- 
tnosins  comas  et  per  pnblicnm  notabiliter  incedas,  ocnlos  in  te  lo 
inuentutis  inlicias,  sospiria  adnlescentinm  post  te  trahas,  con- 
cupiscendi  libidinem  nutrias,  sperandi  fomenta  succendas,  ut  etsi 
ipsa  non  pereas,  alios  tamen  perdas  et  nelnt  gladium  te  et  nene- 
num  nidentibus  praebeas,  excusari  non  potes,  qnasi  mente  casta 
sis  et  pudica.  redargnit  te  cultus  inprobns  et  inpndicns  omatos,  i& 
nec  conputari  iam  potes  inter  pnellas  et  uirgines  Christi  quae 
sic  uims,  ut  possis  adamari. 

!•  Locupletem  te  dicis  et  diuitenL  sed  iactare  diuitias  suas  uir- 
ginem  non  decet,  cum  dicat  scriptura  diuina:  qnid  nobis  pro- 
fuit  superbia  aut  quid  diuitiarumiactatio  contulitti 
nobis?  transiisrunt  omnia  illa  tamqnam  umbra,  et 
apostolus  rursum  moneat  et  dicat:  et  qui  emunt  sic  sint 
qnasi  non  possidentes,  et  qui  hoc  mundo  utuntnr 
quasi  non  utantur.  praeterit  enim  figura  huius 
mundi.  Petms  etiam,  cui  oues  suasDominus  pascendas  tuendas-  ss 
que  conmendat,  super  quem  posuit  et  fundanit  ecclesiam,  aurum 
quidem  sibi  esse  et  argentum  negat,  sed  esse  se  dicitChristi  gratia 
diuitem,  esse  fide  eius  et  uirtute  locupletem,  quibus  multa  ma- 

8  I  Cor.  10.  2a      19  Sap.  5.  8  sq.      22  I  Cor.  7,  30  sq. 

1  magis  om,  S  nirgine  5»  2  nec  ex  ne  IF  m.  j?  dinaari  S 
5  dices  S  6  prolexa  S  10  pnpliciim  W*  sa^ius  11  innenam  Aldhel- 
MiM  de  Umdibus  uirg,  inliceas  S  adnliscentiom  S  12  sperandi 
SWDV,  sospirandi  r.  spirandi  AldMmus  fomitem  V  sncoedas  et 
sipsa  S  14  praebeas]  exhibeas  Aldhdmus  qnasi]  qnia  si  1>  16  nec 
exneWwi.2  oompotari  D  17  nt  ex  et  TT  m. ;?,  nt  om.  2)  18  nir- 
ginemW9.lwL2  19  non  om.  D  nobis  TT  s.  2.  m. ;?  22etacl> 
23  qoasi  non]  adiecU  Bdlu^ius  e  2  eodd:  ementes  et  qni  possident  qnasi 
Don;  ef.  test,  HI 11  p.  123      27  dinitem  jwiiif  ante  dicit  W     gratiam  ^ 


De  habitu  uirginum  c.  8—12.  195 

gnalia  cum  miraculo  faceret,  quibus  ad  gratiam  gloriae  bonis  spi- 
ritalibus  abundaret.  has  opes ,  has  diuitias  possidere  non  potest 
qaae  se  diuitem  saeculo  mauult  esse  quam  Christo. 
Locupletem  te  dicis  et  diuitem  et  utendum  putas  his  quae  1 1 

&  possidere  te  Deus  uoluit.  utere  sed  ad  res  salutares  et  bonas 
artes:  utere  ad  illa  quae  Deus  praecepit,  quae  Dominus  ostendit. 
diuitem  te  sentiant  pauperes,  locupletem  te  sentiant  indigentes, 
patrimonio  tuo  Deum  faenera,  Christum  ciba:  ut  uirginitatis 
perferre  gloriam  liceat,  ut  ad  Domini  praemia  uenire  contingat, 

wmultorum  precibus  exora:  conamenda  illic  thesauros  tuos,  ubi 
fur  nullus  effodiat,  quo  nuUus  insidians  grassator  inrumpat: 
possessiones  tibi  sed  caelestes  magis  conpara ,  ubi  fructus  tuos 
iuges  ac  perennes  et  ab  omni  contactu  iniuriae  saecularis  inmunes 
nec  rubigo  adterat  nec  grando  caedat  nec  sol  urat  nec  pluuia  cor- 

urumpat.  nam  delinquis  et  hoc  ipso  in  Deum,  si  ad  hoc  tibi  ab 
illo  diuitias  datas  credis ,  ut  iLlis  non  salubriter  perfruaris.  nam 
et  uocem  Deus  homini  dedit,  et  tamen  non  sunt  amatoria  can- 
tanda  nec  turpia ,  et  ferrum  esse  ad  culturam  terrae  Deus  uoluit, 
nec  homicidia  sunt  idcirco  f acienda :  aut  quia  tura  et  merum  et 

soignem  Dominus  instituit,  sacrificandum  est  inde  idolis,  uel 
quia  abundant  pecudum  greges  in  agris  tuis ,  uictimas  et  hostias 
inmolare  debebis?  adquin  temptatio  est  patrimonium  grande, 
nisi  ad  usus  bonos  census  operetur,  ut  patrimonio  suo  unusquis- 
que  locupletior  magis  redimere  debeat  quam  augere  delicta. 

25     Omamentorum  ac  uestium  insignia  et  lenocinia  formarum  non  1 2 
nisi  prostitutis  et  inpudicis  feminis  congruunt  et  nullarum  fere 
pretiosior  cultus  est  quam  quarum  pudor  uilis  est.  sic  in  scrip- 
turis  sanctis ,  quibus  nos  instrui  Dominus  uoluit  et  moneri ,  de- 

2et5  possedere  SD  3  magis  uult  D  christi  D  4  dicis  esse  S\ 
esse  dicis  v  his]  iis  v  5  et]  utere  sed  ad  v  6  ad  iUa  sed  Wy  sed  ad 
illa  V  praecipit  V  7  te  diuitem  W  U  om.  W  8  patrimonio  tuo 
deom  SWDV,  patrimonium  tuum  deo  v;  cfr.  Qronou.  ohs,  p.  559  uir- 
ginitas^D '  9  peruenire  W  10  exor  D  thensauros  S  14  cedat  W 
15  dom  S  16  credes  iS;  credas  v  ut  illis  ut  D  17  sunt  SWDV ,  sunt 
idcirco  v  amaturia  D  19  ei— et]  aut— aut  W  20  deus  Wv  institit 
W  est  OOT.  ^S'  21  quia]  qui  SW^  pecodum  TT»  22  diis  immo- 
lare  v  debes  D  adquin  fiD,  atqui  TT,  alioqui  v  24  locupletior  fac- 
tus  F  25  enim  ac  Aldhelmus  et  lenocinia  om.  S  formarum  SWDV, 
fucorom  v      28  describetur  D 


13 


* 


196  Oaecilii  Gypriani 

Bcribitur  cimtas  meretrix  compta  pnlchrias  et  omata  et  com 
omamentis  siiis  ac  propter  ipsa  potias  omamenta  peritora.  et 
uenit,  inquit,   unus  ez  septem   angelis  habentibus 
phialas  et  adgtessus  estme  dicens:  ueni,  ostendam 
tibi  damnationem  meretricis  magnae  sedentis  su-  5 
per  aquas  multas,   cum  qua    fornicati  sunt  reges 
terrae.  et  duxit  me  in  spiritu  et  uidi  mulierem  se- 
dentem  super  bestiam:  et  mulier  illa  amicta  erat 
pallium  purpureum  et  coccineum  et  adornata  erat 
auro  et  lapidibus  pretiosis  et  margaritis,  tenens  po-io 
culum  aureum  in  manu  sua  plenum   exsecrationum 
et  inmunditiaeet  fornicationis  totius  terrae.  fugiant 
castae  uirgines  et  pudicae  incestarum  cultus,  habitus  inpudica- 
rum,  lupanarum  insignia,  omamenta  meretricum. 
13     Glamat  etiam  Spiritu  sancto  plenus  Esaias  et  filias  Sion  auro  » 
et  ueste  cormptas  increpat  et  obiurgat  pemiciosis  opibus  afluentes 
et  a  Deo  per  saeculi  delicias  recedentes.   exaltatae  sunt,  in- 
quit,  filiae  Sion  et  ambulauerunt  alto  collo  etnutu 
oculorum  et  incessu  pedum  trahentes  tunicasetpe- 
dibus  simul  ludentes.  et  humiliabit  Deus  principa-so 
les  filias  Sion  et  reuelabit  Dominus  habitum  earum: 
et  auferet  Dominus  gloriam  uestis  illarum  et  orna- 
menta  earum  et  crines  et  cincinnos  et  lunulas  et 
discrimen  et  armillas  et  botronatum  et  dextralia 
et  anulos  et  inaures  et  serica  contexta  cum  auroetn 

2  Apoc.  17, 1  sq.      17  Es.  3, 16  sq. 

3  habent  «•  D  (is  eras.)     4  fiidas  St  phiolas  TT,  phialas  septem  f> 
5  tibi  W  8,l,m,2       sedentes  8       9  pallinm  (pallenm  S)  pnrpnrenm  et 
coccinenm  8WDV,  pallio  pnrpnreo  et  cocdneo  v     et  om.  W     12  omnis 
immnnditiae  V        ftigiant  fngiant  F        13  caste  niiginis  8       14  Inpa- 
narinm  v,  Inpamm  AWielmue      15  spirito  8      eseias  8     et]  ad  WD 
16  et  neste  8D,  et  argento  TT,  et  argento  ac  neste  v     cormptas]  comptas 
coni.Eramu8     afflnentes  Wv      17  exaltae  TT»      inqnid  8y  ait  WD 
18  alto  collo]  alta  cemice  D      19  incestn  TT»       20  Inentes  TF»      hnmi- 
lianit  8W  21  renelanit  8W;    raneivioaH  —  dvaxaXvxpet  LXX 

23  eamm]  illamm  8  24  discrimen  8WDV,  discriminalia  «;  cf.  Gronou. 
ohs,  p.  321  botmnatnm  D  dextralia  8WDV,  specnla  v  25  et  annlos 
W8.lm.2 


De  habitu  nirginnm  c.  12—14.  197 

hyacintho.  et  erit  pro  odore  suauitatis  puluis  et  pro 
eingulo  reste  cingeris  et  pro  ornamento  capitis 
anreo  caluitium  habebis.  hoc  Deus  culpat,  hoc  denotat: 
hincGorruptasesse,  hinc  a  cultu  uero  adque  diuino  desduisse 

spronuntiat.  exaltatae  cedderunt,  comptae  turpitudinem  foedita- 
temque  merueruni  sericum  et  purpuram  indutae  Ghristum  in- 
dnere  non  possunt,  auro  et  margaritis  et  monilibus  adomatae 
ornamenta  cordis  ac  pectoris  perdiderunt.  quis  non  id  exsecretur 
et  fngiat  quod  alii  fuerit  exitio?  quis  id  adpetat  et  adsumat  quod 

10  ad  necem  alterius.pro  gladio  fuerit  et  telo?  si  hausto  poculo  mo- 
reretor  ille  qui  biberat,  uenenum  scires  esse  quod  ille  potauit: 
si  accepto  dbo  qui  acceperat  interiret,  scires  esse  letale  quod 
acceptum  potuit  occidere  nec  ederes  inde  nec  biberes,  unde  inte- 
risse  alios  ante  conspiceres.  nunc  quanta  ignorantia  ueri  est,  animi 

uqnanta  dementia  id  uelle  quod  et  nocuerit  semper  et  noceat,  et 
pntare  quod  inde  ipsa  non  pereas,  unde  alios  perisse  cognoscas! 

Neque  enim  Deus  coccineas  aut  purpureas  oues  fecit  aut  her-  14 
bamm  sucis  et  conchyliis  tinguere  et  colorare  lanas  docuit  nec 
distinctis  auro  lapillis  aut  margaritis  contexta  serie  et  numerosa 

loconpage  digestis  moniliainstituit,  quibus  ceruicem  quam  fecit 
absoonderet,  ut  operiatur  iilud  quod  Deus  in  homine  formauit  et 
conspiciatur  id  desuper  quod  diabolus  inuemt.  an  uulnera  inferri 
anribos  Deus  uoluit,  quibus  innocens  adhu^e  infantia  et  mali  sae- 
cnlaris  ignara  crucietur,  ut  postea  de  aurium  cicatricibus  et  ca- 

ssnemis  pretiosa  grana  dependeant,  grauia  etsi  non  suo  pondere, 
merdom  tamen  quantitate?  quae  omnia  peccatores  et  apostatae 
angeli  suis  artibus  prodiderunt,  quando  ad  terrena  contagia  de- 
nolnti  a  caelesti  uigore  recesserunt.  illi  et  oculos  circumducto 

1  jachinto  S,  iadnctho  W  erint  8  2  cingnlos  restes  D  prae- 
cingeris  8  3  deo  TT  cnpat  D  4  esse  nirgines  v  5  ezaltatae  inqnit 
F  tnrpitndinifl  8  8  ac]  et  iS'  idoTO.Tr  9  ali  TT»  fnerunt  8 
10  exansto  W  moriretnr  W  11  biberet  W^  esse]  esse  letale  8  12  si 
aeceptociboom.Tr  IdnebiberesindeTT'  14niriD  15  nocnerit  ex  do- 
cnerit  8nL2  18  concjliis  8  19  lapillis]  capillis  scripsit  Bdluziua  aut 
8,  et  WDv  aerie  8V,  serica  D,  seri^e  W  21  absconderet  SWBV,  ab- 
scondereev  tit  iS^(*9ft.  J9)  bominem  TT  22  adinnenitv  24  cm- 
eetnr  D  cmcietnr. .  .dependeant  oro.  W^,  add.  tn  fnargifU  W^  25  sno 
OM.T^  26tameno9n.DTr  apo8tetei9>  ^TangelisTT^angeD  28  aj  de 
W     ceseemnt  8Vi  cf.  p.  23 1 13     iUic  TT,  ille  D     circumductos  8 


198  Caecilii  Cjpriani 

nigrore  facare  et  genas  mendacio  mboris  inficere  et  mutare  adol- 
terinis  coloribns  crinem  et  expngnare  onmem  oris  et  capitis  umr 
tatem  cormptelae  saae  inpngnatione  docaenmt. 

15  Et  qaidem  isto  in  loco  pro  timore  quem  nobis  fides  suggerit, 
pro  dilectione  quam  fratemitas  exigit,  non  uirgines  tantum  aut  s 
uiduas  sed  et  nuptas  puto  et  onmes  omnino  feminas  admonendas, 
quod  opus  Dei  et  factura  eius  et  plastica  adulterari  nuUo  modo 
debeat  adhibito  fiauo  colore  uel  nigro  puluere  uel  mbore  aut  quo- 
libet  denique  liniamenta  natiua  conrumpente  medicamine.  dicit 
Deus:  faciamus  hominem  ad  imaginem  et  similitu-io 
dinem  nostram:  et  audet  quisquam  mutare  et  conuertere 
quod  Deus  fecit!  manus  Deo  infemnt,  quando  id  quod  ille  for- 
mauit  reformare  et  transfigurare  contendunt,  nescientes  quia 
opus  Dei  est  onme  quod  nascitur,  diaboli  quodcumque  mutatur. 
si  quis  pingendi  artifex  uultum  alicuius  et  spedem  et  corporis  is 
qualitatem  aemulo  colore  signasset  et  signato  iam  consumma- 
toque  simulacro  manus  alius  adferret,  iam  formata,  iampicta 
quasi  peritior  reformaret,  grams  prioris  artifids  iniuria  et  iusta 
indignatio  uideretur:  tu  te  existimas  inpune  laturam  tam  in- 
probae  temeritatis  audaciam,  Dei  artificis  offensam?  ut  inpudica» 
circa  homines  et  incesta  fiicis  lenodnantibusnon  sis,  cormptis 
uiolatisque  quae  Dei  sunt  peior  adultera  detineris.  quod  omari  te 
putas,  quod  putas  comi,  inpugnatio  est  ista  diuini  operis,  prae- 
uaricatio  est  ueritatis. 

16  Monentis  apostoli  uox  est:  expurgate  uetus  fermentum,9s 
ut  sitis  noua  consparsio,  sicut  estis  azymi:  nam  et 

10  Gen.  1, 26.      25  I  Cor.  5,  7. 

1  fiigare  SD  mboris  ex  oolores  Sm.2  adnlteris  BV  2  ueri- 
tate  D  3  inpngnatione]  impigmatione  coni,  Erasmus  8  nigro  pnl- 
nere]  nigrore  pnlneris  W  robore  8  9  oonmmpent  8  11  qnisqnam  e^ 
qnis  Wm,2  12  ille  id  quod  W  sed  id  s,  l,  13  quia]  quod  B  16  aemo- 
lum  S  17  adferret]  inferret  utv  et  AugusHnus  l,  c.  iam  picta  cM.  in 
W  m,2  19  ezaestimas  B  latura  S  inproba  S  20  ut  si  YF,  nt 
enim  v  et  Augttst.  inpudicam  jS^  21  homines]  omnes  S  incestas 
fagis  2>         22  deteneris  S  23  quod  putes  W^         inpugnatio]  indi- 

gnatio  B  25  monentis  a.  u.  est  om,  W  26  consparsio  SWBV,  con- 
spersio  v  estis]  est  V,  am.  B  azimi  SWB,  azyma  V  nam]  etenim 
August, 


De  habitu  uirginum  c.  14—17  199 

pascha  nostram  inmolatas  est  Christus.  itaquefesta 
celebremus  non  in  fermento  aeteri  neque  in  fer- 
mento  malitiae  et  neqnitiae  sed  in  azymis  sinceri- 
tatis   et   ueritatis.   num  sinceritas  perseaerat  et  ueritas, 

B  quando  quae  sincera  sunt  poUuuntur  colorum  adulteriis ,  medica- 
minum  fucis  in  mendacium  uera  mutantur?  Dominus  tuus  dicit: 
non  potes  facere  capillum  unum  album  aut  nigrum: 
et  tu  ad  uincendam  Domini  tui  uocem  uis  te  esse  potiorem,  audaci 
conatu  et  sacrilego  contemptu  crines  tuos  infids,  malo  praesagio 

10  futurorom  capillos  iam  tibi  flammeos  auspicaris  et  peccas  pro 
nefas  capite  id  est  corporis  parte  meliore!  et  cum  scriptum  sit 
deDomino:  caput  autem  eius  et  capilli  erant  albi 
uelnt  lana  aut  nix,  tu  execraris  canitiem,  detestaris  albo- 
rem,  qui  sit  ad  Domini  caput  similis ! 

»*    Non  metuis,  oro,  quae  talis  es,  ne  cum  resurrectionis  dies  17 
uenerit,  artifex  tuus  te  non  recognoscat,  ad  sua  praemia  et  pro- 
missa  uenientem  remoueat  et  excludat  et  increpans  uigore  cen- 
soris  et  iudicis  dicat:  ^opus  hoc  meum  non  est  nec  imago  haec 
nostra  est.^  cutem  falso  medicamine  polluisti,  crinem  adultero 

socolore  mutasti,  expugnata  est  mendado  facies,  figura  corrupta 
est,  uultus  alienus  est.  Deum  uidere  non  poteris,  quando  oculi 
tibi  non  sunt  quos  Deus  fecit  sed  quos  diabolus  infecit.  illum  tu 
sectata  es ,  rutilos  adque  depictos  oculos  serpentis  imitata  es ,  de 
inimico  tuo  compta,  cum  illo  pariter  arsura.  haec,  oro,  non  cogi- 

»tanda  sunt  Dei  seruis,  non  die  semper  ac  nocte  metuenda?  uide- 

7  Matth.  5,  36.      12  Apoc.  1, 14. 

1  pascha]  phasca  8         itaque  itaque  2>  2  ueteri. .  .fermento  om. 

D         3  azimis  SWD         4  perseueret  TF*  5  ««colorum  TF,  et  colo- 

rum  Augtutinus  l.  c.  adulteriifl  DW^,  adulteris  SW^y  adulterinis 

Augttsi.  et  medicaminum  t;,  et  adulterinis  medicaminum  Bdluzius 
6  deus  8  1  aat  ex  et  D  m,  2  8  tu  add.  Wm.2  uincendum  D»  esse 
<m.  W  audacie  8  9  crinis  W^  infeces  8  11  capiti  D  id  est 
om,W  13  caniciem  TF,  canitiae  D  14  qui  sit]  quis  ita  D  caput 
domini  W  16  recognat  D  et  ad  t;  17  et  {ante  ezcl.)  om.  D  ezclu- 
dens  W*  et  increpans  /ST,  increpans  WDv  censores  8  18  naec  W 
haee  om.  Balueius  21  est  {posi  alienus)  om.  W  poter«sD  22  tibi] 
tui  scripsU  Bdluzius  sint  WD  deus  tibi  8  inficit  W  23  emi- 
tata  8     24  et  arsara  Dv       cogitanda  non  sunt  t; 


200  Caecilii  Cypriani 

rint  quid  sibi  nuptae  per  placendi  stndiuni  de  coniugum  solacio 
blandiantor,  qaos  dum  in  excusationem  suam  proferunt,  ad  so- 
cietatem  criminosae  consensionis  adsciscunt.  uirgines  certe,  qui- 
bus  hic  sermo  non  consulit,  quae  se  eiusmodi  artibus  compserint, 
inter  uirgines  non  putem  debere  numerari  sed  tamquam  contactas  s 
oues  et  morbidas  pecudes  a  sancto  et  puro  grege  uirginitatis  ar- 
ceri,  ne  contagio  suo  ceteras  poUuant,  dum  simul  degunt,  ne 
perdant  alias  quaecumque  perierunt. 

18  Et  quoniam  continentiae  bonum  quaerimus,  pemiciosa  quae- 
que  et  infesta  uitemus.  nec  iUa  praetereo,  quae  dum  neglegentia  lo 
in  usum  ueniunt ,  contra  pudicos  et  sobrios  mores  licentiam  sibi 
de  usurpatione  fecerunt.  quasdam  non  pudet  nubentibus  interesse 
et  in  illa  lasciuientium  Ubertate  sermonum  conloquia  incesta  mi- 
scere,  audire  quod  non  decet,  quod  non  Ucet  dicere,  obseruare 
et  esse  praesentes  inter  uerba  turpia  et  temulenta  conuiuia ,  qui-  u 
bus  Ubidinum  fomes  accenditur,  sponsa  ad  patientiam  stupri,  ad 
audaciam   sponsus   animatur.  quis  iUi  in  nuptus  locus  est  cui 
animus  ad  nuptias  non  est,  aut  uoluptaria  iUic  et  laeta  esse  quae 
possunt,  ubi  et  studia  et  uota  diuersa  sunt?  quid  iUic  discitur,  quid 
uidetur?  quantum  a  proposito  suo  uirgo  deficit!  quantum  inpu- ao 
dicior,  quae  uenerat  pudica,  discedit!  corpore  Ucet  uirgo  ac  mente 
permaneat,  ocuUs,  auribus,  Ungua  minuit  iUa  quod  habebat. 

19  Quid  uero  quae  promiscuas  balneas  adeunt  quaeque  ocuUs  ad 
Ubidinem  curiosis  pudori  ac  pudicitiae  corpora  dicata  prosti- 
tuunt?  quae  cum  uiris  adque  uiros  nudae  uident  turpiter  ac  ui-ss 

1  nuptae  sibi  D        2  ezcosatione  sna  W       4  non  SW,  nnnc  Dv 
compserit  8     5  uirginis  8     putent  V     7  ne]  nec  D     dum]  cum  W 
10  uitamus  W        dum]  cum  S        12  non  D  8,  h  m,  2         13  iUa  lasci- 
bientium  D,  iUasciuientium  S  (inter  iUam  lasciuientem  Ubertatem  v) 
14  audere  D        decet  et  V       non  am,  8        obseruare  S,  obseruari  WD, 
obuersari  Manutius;  cf.  Oronou.  oibseru.  p,  322       15  et  (ante  esse)  ea> 
pvmoDit  Krabinger       16  sponsam  S       17  Uli]  illis  SWD      nuptis  D 
18  uoluntaria  S     19  et  {ante  studia)  (m.W     20  defecit  SD      quantum 
SWDV,  quando  ueZ  quanto  v     21  inpudicior  —  pudica  SV,  Mpudicior — 
inpudica  W,  impudicior  —  impudica  D ,  pudica  —  impudicior  (uel  impu- 
dica)  V       22  quod]  quae  t;       23  quaeq.  8,  quae  WDv     ^4  dicata]  dica 
8,  mlata  D         25  quae  cum]  quaecumq.  8         nins  adq.  uiros  8,  uiros 
atque  a  uiris  WDv  nisi  quod  atq.  tn  TFa.  2.  m.  2      uidentur]  «««entur  D 
(pud  eras.) 


De  habitu  uirginum  c  17—21.  201 

dentor,  nonne  ipsae  inlecebram  uitiis  praestant?  non  ad  cormp- 
telam  et  inioriam  suam  desideria  praesentium  sollicitant  et  inui- 
tant?  uiderit,  inquis,  qua  illuc  mente  quis  ueniat,  mihi  tantum 
refidendi  corpusculi  cura  est  et  lauandi.  non  te  purgat  ista  de- 

t  fensio  nec  lasciuiae  et  petulantiae  crimen  excusat.  sordidat  la- 
uatio  ista,  non  abluit,  nec  emundat  membra  sed  maculat.  inpu- 
dice  tu  neminem  conspicis,  sed  ipsa  conspiceris  inpudice:  oculos 
tuos  turpi  oblectatione  non  polluis,  sed  dum  oblectas  alios,  ipsa 
poUueris,  spectaculum  de  lauacro  fads,  theatro  sunt  foediora 

loquo  conuenis.  uerecundia  illic  omnis  exuitur,  simul  cum  amictu 
nestis  honor  corporis  ac  pudor  ponitur,  denotanda  et  contrec- 
tanda  uirginitas  reuelatur.  iam  nunc  considera  an  cum  uestita 
est  uerecunda  sit  inter  uiros  talis  quae  ad  inuerecundiam  pro- 
fedt  audacia  nuditatis. 

u    Sic  ergo  frequenter  ecclesia  uirgines  suas  plangit,  sic  ad  in-  >• 
fiimes  earum  ac  detestabiles  fabulas  ingemescit:  sicfiosuirgi- 
num  extinguitur ,   honor  continentiae  ac  pudor  caeditur,   gloria 
omnis  ac  dignitas  profanatur.  sic  se  expugnator  inimicus  per 
artes  suas  inserit:  sic  insidiis  per  occulta  fallentibus  diabolus 

soobrepit:  sic  dum  omari  cultius,  dum  liberius  euagari  uirgines 
uolunt,  esse  uirgines  desinunt,  furtiuo  dedecore  corruptae,  ui- 
duae  antequam  nuptae,  non  mariti  sed  Christi  adulterae,  quam 
fnerant  praemiis  ingentibus  uirgines  destinatae,  tam  magna  sup- 
plicia  pro  amissa  uirginitate  sensurae. 

S6    Audite  itaque  uirgines,  ut  parentem:  audite  quaeso  uos  timen-  21 
tem  pariter  ac  monentem:  audite  utilitatibus  et  commodis  uestris 
fideliter  consulentem.  estote  tales  quales  uos  Deus  artifex  fecit, 
estote  tales  quales  uos  manus  patris  instituit:  maneat  in  uobis 

1  ipse  8,  ipsam  W     inlecebra  S     nonne  ad  v     2  inuitat  8     8  ui- 
derit SD,  uiderint TT;  cf.  p.  1515     4  corpuaoolii) J    6  nee  ex  ne  8 m.  Jli 
flordida  S         lauatio]  lasciuia  D         6  mentionem  membra  8        impu- 
dicaeD     7  conspicesiS^     conspicieris  ^S*      SpoUuesjS     9*poUueri8D 
£acie8  theatra  D        10  uericundiaiS,  ueracundia  W        11  pudoris  8 
punituT  Sf  caeditur  maluU  Baiuzius      et  contrectanda  om.Tr*      13  est] 
esv     uerecundiaTT     sis  v     talesD     quaeTFD,  que  iS^,  cui  Ifonu^tu^ 
inuericundiam  jS^      proflcit  WDv     16  ingemesgit  8     17  ac  TT  s.  I.  m.  ;9 
ISperarteeeJcperatisi^»!.;?     19  inserit]  infiseritD     perom.D     20  ua- 
gari  jS^      24  uirginita  D      25  itaque  me  v       timentem]  docentem  v 
26audiTr*      28e8totalisD      patris  manus  ea^ds  aris  manus/Sfm.  i 


202  Caecilii  Cypriani 

fades  inoornipta,   cemii  pnra,  fonna  sincera:  non  inferantur 
auribns  nnlnera,  nec  brachia  includat  ant  colla  de  armillis  et 
monilibus  catena  pretiosa:  sint  a  compedibns  anreis  pedes  liberi, 
crines  nnllo  colore  fncati,  ocnli  conspiciendo  Deo  digni.  celebren- 
tnr  lanacra  cam  feminis,  qnamm  in  nos  pndica  lauatio  est.  nup-  5 
tiarum  festa  inproba  et  conniuia  lasdua  uitentur,  quorum  peri- 
culosa  contagio  est.  uince  uestem  quae  uirgo  es,  uince  aunun 
quae  camem  uincis  et  saeculum.  non  est  eiusdem  non  posse  a 
maioribus  uinci  et  inparem  minoribus  inueniri.  arta  et  angusta 
est  uia  quae  ducit  ad  uitam ,  durus  et  arduus  limes  qui  tendit  10 
ad  gloriam.  per  hunc  uiae  limitem  martyres  pergunt,  eunt  uir- 
gines,  iusti  quique  gradiuntur.  lata  et  spatiosa  itinera  uitate: 
letales  Ulic  inlecebrae  et  mortiferae  uoluptates:  illic  diabolus 
blanditur  ut  fallat,  adridet  ut  noceat,  inlicit  ut  occidat.  pri- 
mus  cum  centeno  martyrum  fructus  est,  secundus  sexi^enarius  15 
uester  est.  ut  aput  martyras  non  est  camis  et  saeculi  cogitatio 
nec  pama  et  leuis  et  delicata  congressio,  sic  et  in  uobis,  quarum 
ad  gratiam  merces  secunda  est,  sit  et  uirtus  ad  tolerantiam  pro- 
xima.  non  est  ad  magna  facilis  ascensus.  quem  sudorem  perpeti- 
mur,  quemlaborem,  dum  conamur  ascendere  colles  et  uerticesso 
montium?  quid  ut  ascendamus  ad  caelum?  si  praemium  pollid- 
tationis  adtendas ,  minus  est  quod  laboras.  inmortalitas  perse- 
ueranti  datur,  perpetua  uita  promittitur,  regnum  Dominus  pol- 
licetur. 
22     Semate,  uirgines,  semate  quod  esse  coepistis.  semate  quod^s 
eritis.  magna  uos  merces  habet,  praemium  grande  uirtutis,  mu- 
nus  maximum  castitatis.  uultis  scire  quo  malo  careat  et  quid 
boni  teneat  continentiae  uirtus?  multiplicabo ,  inquit  mulieri 

28  Gen.  3, 16. 

3  post  praetiosa  ctdd.  2>> :  tantmn  maneat  ««dnr  et  sola  et*inlaesa  nir- 
ginitas,  expunxit  m,  2  4  fngati  B  5  in  nos]  oi».  F,  inter  nos  coni. 
Pamelius;  qnas  inter  nobis  coni.  Croldham  6  conninia  lascina]  temn- 
lenta  conninia  V  7  nirgo  es]  add.  v:  qnae  deo  semis  8  ninces  D 
9  arcta  v  10  ardnns  est  v  13  illinc  inlecebres  8  mortifere  nolnn- 
tates  8  14  inlicet  8  primnm  V  15  cnm  centesimo  V,  enim  cente> 
narins  Pamelius;  cf.  Granou,  p.  571         sexaginarius  8  16  nt  cx  et 

Wm.2     martyres  t?,  martyrem  Oxan.       cogitatio]  ex  contagio  Wm.  2, 
ex  conluctatio  Vm.2     17  deligata  D     18  ad  gratiam  om.  8     merds  D 
flit]  sic  8     20  cnm  WD     26  habet  8,  manet  WDv 


De  habitu  uirginum  c.  21—23.  203 

Deas,  tristltias  tuas  et  gemitus  tuos,  et  in  tristitia 
paries  filios,  et  conuersio  tuaad  uirum  tuum  et  ipse 
tui  dominabitur.  uos  ab  hac  sententia  liberae  estis,  uos  mu- 
lierum  tristitias  et  gemitus  non  timetis ,  nuUus  uobis  de  partu 

sdrca  filios  metus  est:  nec  maritus  dominus,  dominus  uester  et 
caput  Christus  est  ad  instar  et  uicem  masculi,  sors  uobis  et  con- 
dido  communis  est.  Domini  uox  est  iUa  dicentis:  filiisaeculi 
huius  generant  et  generantur:  qui  autem  habuerint 
dignationem  saeculi  illius  et  resurrectionis  a  mor- 

lotuis,  non  nubunt  neque  matrimonium  faciunt:  ne- 
que  enim  incipiunt  mori.  aequales  enim  sunt  an- 
gelis  Dei,  cum  sint  filii  resurrectionis.  quod  futuri 
sumus,  iam  uos  esse  coepistis.  uos  resurrectionis  gloriam  in  isto 
saeculo  iam  tenetis,  per  saeculum  sine  saeculi  contagione  trans- 

^itis :  Gum  castae  perseueratis  et  uirgines,  angelis  Dei  estis  aequa- 
les.  tantum  maneat  et  duret  solida  et  inlaesa  uirginitas  et  ut 
coepit  fortiter,  iugiter  perseueret  nec  monilium  aut  uestium 
quaerat  omamenta  sed  morum.  Deum  spectet  et  caelum  neque 
ocolos  ad  sublime  porrectos  ad  camis  et  mundi  concupiscentiam 

Mdeprimat,  ad  terrena  deponat. 

Prima  sententia  crescere  et  multiplicari  praecepit,  secunda  etSS 
oontinentiam  suasit.  dum  adhuc  mdis  mundus  et  inanis  est ,  co- 
piam  fecunditate  generantes  propagamur  et  crescimus  ad  humani 
generis  augmentnm:  cum  iam  refertns  est  orbis  et  mundus  in- 

«pletus,  qui  capere  continentiam  possunt  spadonum  more  ui- 
uentes  castrantur  ad  regnum.  nec  hoc  iubet  Dominus  sed  hor- 
tatur,  nec  iugum  necessitatis  inponit,  quando  maneat  uoluntatis 

7  Luc.  20,  34  sq. 

1  in  trifltitias  8y  cum  tristitia  V  3  hanc  sententiam  8  4  8entri6titias 
8^  de  om,  B  5  maritus  est  Wv  dlterum  dominus  om,  8t  sed  (?)  deus 
V,  8ed  dominus  Pamelius  7  dicemDsed  ns  ex  corr,  fili  8D  8  illius 
ex  huius  8m.l  habuerit  W  10  nubuntur  8  facient  D  11  inci- 
jHeBt  W^Dv  12  fili  i>  13  gloriai>  14  trenssitis  W  20  deprimat] 
add.  et  ful  aut  v  21  multiplicare  8y  generare  WDv;  aviavia^e  Ttal  nkri- 
^ma^f  Chn,  1,  28  deus  praecepit  D  et  om.  v  22  continentias  8 
dum  8,  cum  WDv  esset  v  ad  copiam  fecunditatis  V  23  cresca- 
JsmW     24  at  cum  V     refectus  TT      26  hoc  om.  IF 


204  Caecilii  Cypriani 

arbitrium  libernm.   sed  cam  habitationefi  mnltas  apnt  patrem 
suiimdicat,  melioris  habitacoli  hospitia  demonstrai  habitacola 
ista  meliora  nos  petitis,  camis  desideria  castrantes  maioris  gra- 
tiae  praeminm  in  caelestibas  obtinetis.  omnes  qnidem  qni  ad  di- 
ninnm  mnnas  et  patrinm  baptismi  sanctificatione  pemeniimt  6 
hominem  illic  ueterem  gratia  lanacri  salntaris  eiponnnt  et  inno- 
nati  Spirita  sancto  a  sordibns  contagionis  antiqaae  iterata  nati- 
oitate  purgantar.  sed  natinitatis  iteratae  aobis  maior  sanctitas 
et  aeritas  conpetit,  qaibas  desideria  iam  camis  et  corporis  nnlla 
snnt.  sola  in  aobis  quae  sont  nirtatis  et  spiritas  ad  gloriamio 
remanseront.  apostoli  nox  est  quem  Dominos  nas  electionis  soae 
dixit,  qnem  ad  promenda  mandata  caelestiaDeas misit  primas 
homOfinqnit,  eterrae  limo,  secnndns  e  caelo:  qualis 
ille  e  limo,  tales  et  qni  delimo,  etqaalis  caelestis, 
tales  et  caelestes.   qaomodo   portaaimus  imaginemu 
eins  qai  de  limo  est,    portemas  et  imaginem   eias 
qui  de  caelo  est.   hanc  imaginem  nirginitas  portat,  portat 
integritas,  sanctitas  portat  et  neritas,  portant  dxBciplinae  Dei 
memores,  institiam  cam  religione  retinentes,  stabiles  in  fide, 
homiles  in  timore,  ad  omnem  tolerantiam  fortes,  ad  sostinea-M 
daminioriam  mites,  ad  jGaciendam  misericordiam  flEUiiles,  fira- 
tema  pace  nnanimes  adqne  concordes. 
24     Qaae  aos  singala,  o  bonae  airgines,  obseraare,  diligere,  in- 
plere  debetis  qaae  Deo  et  Chnsto  aacantes  ad  Dominnm,  cni  uos 
dicastis,  et  maiore  et  meliore  parte  praeceditis.  proaectae  annis,M 

12  I  Cor.  15,  47  sq. 

1  habitationis  2>     2  demonstratis  2>     3  castrantis  8D     4  qni  ad  S^ 
qo  ad  TT,  ad  D       5  mimQB  et  patrinm  8WD,  lanacrom  scripnt  BalU' 
zius,  mnnns  et  patrimoninm  v       5  baptismnm  8       6  lanacri  om.  D 
7  iteratae  D       8  sanctitatiB  D        9  et  corporis  ank  W        12  dms  8 
13  de  terrae  D     homo  de  caelo  v     14  iUe  de  v     talia  8^  W       15  talis 
D     16  sic  portemns  Augtut,  l  c.        17  portat  om.  8       18  portant  <m» 
8,  portet  TT' ,  portat  DTT*         disciplinae  am.  8        19  tenentes  W 
20  hnmileaint  D     snstinendas  inionasiiii^lfutft.  I.  c      22  nninanimes  8 
23  singnlae  ex  singnla  Wm.  2,  singnlo  8  (o  (m.)       et  inplere  et  dile- 
gere  8       24  denm  D       25  dicatifl  D     et  (onte  maiore)  om.  August. 
pzaecedetis  8     pronecte  8,  pmectae  W^ 


Be  habitn  nirginnm  c.  23-24.  205 

imuoribnsfaciteniagisteriuni:  minores  natu,  praebete  conpari* 
bus  indtamentum.  hortamentis  uos  mutuis  excitate,  aemulis  de 
uirtute  documentis  ad  gloriam  prouocate.  durate  fortiter,  spiri- 
taliterpergite,  peruenite  feliciter.  tantum  mementote  tunc  nostri, 
s  cum  incipiet  in  uobis  uirginitas  honorari. 

1  minoriB  D  praebete]  maioribiiB  ministerinm  eM,  v  et  August*  ttuZ- 
gaia  conparibns. .  .2. 2  excitate  om,  TTS  add,  in  margine  W*  2  de 
Tnrtnte  8,  de  ntrisqne  W,  nirtnte  D  4  tantnm]  tdi  W,  sed  in  margint 
eorr.  tantnm  W*     db  EABrry  YiBeDmf  exfugit  SW,  (m.  D 


V. 
THASCI  CAECILI  CYPEIANI 

DE  CATHOLICAE  ECCLE8IAE  VNITATE. 


S  =  oodez  SegueriaDns;  ezhibet  c  1  —  c.  5  et  fragmentam  c  17. 

TF=  codei  WQrzebiurgensis. 

B  =  codez  Beginensis  lat.  116  saec  IX. 

O  =  codez  SangallenslB  89  saec  IX. 

M  =  codez  MonaoenBlB. 

V  =  codez  VeronensiB. 


DE  CATHOLICAE  ECCLESIAE  VNITATE. 

vom  moneat  Dominus  et  dicat:    uos  estis  sal  terrae  1 
comqne  esse  nos  iubeat  ad  ^ocentiam  simplices  et  tamen  cum, 
simplicitate  prudentes,   quid  aliud,   fratres  dilectissimi,  quam 

5  prouidere  nos  conuenit  et  sollicito  corde  uigilantes  subdoli  hostis 
insidias  intellegere  pariter  et  cauere ,  ne  qui  Christum  sapien- 
tiam  Dei  patris  induimus  minus  sapere  in  tuenda  salute  uidea- 
mur?  neque  enim  persecutio  sola  metuenda  est  et  ea  quae  sub- 
mendis  ac  deiciendis  seruis  Dei  aperta  inpugnatione  grassantur. 

jofacilior  cautio  est  ubi  manifesta  formido  est,  et  ad  certamen 
animus  ante  praestruitur,  quando  se  aduersarius  confitetur.  plus 
timendus  est  et  cauendus  inimicus,  cumlatenter  obrepit,  cum 
per  pacis  imaginem  fallens  occultis  accessibus  serpit,  unde  et 

2  Mattb.  5, 13. 

IUCIFIT  DE  CATOLICA  AECCLESIAE  VNITATE  S,  INCIPIT  DE  CATHOLICE 
AECLESIAE  V»ITATE  W,  INCIPIT  DE  ECCLE8IAE  CATOLICE  VKITATE  3f, 
IKCIPIT  EIYSDEM  CTPEIANl  DB  ECLESIAE  VNITATE    0,  INCIPIT  DE  VNITATE 

ECCLESIAE  B;  Cypr.  epist.  51,  c.  4:  sed  et  catholicae  ecclesiae 
unitatein  quantnm  potnit  expressit  nostra  medioeritas;  FtUgenHus  de 
remiss.  pecc.  J,  ^l:  Imius  arcae  mysteriimi  beatissimns  martyr  Cyprianns 
Bcribens  in  libro  de  simplicitate  praelatornm  nel  potins  secnn- 
dnm  netnsta  exemplaria  de  nnitate  ecclesiae  catbolicae  ezposnit; 
de  flimplicitate  praelatomm  uel  de  nnitate  ecclesiae  inscriptio  uulgcda. 
4  dilictisdmi  8,  karissimi  G  b  et]ut  S  7  dni  R  indnimns  SVf  in- 
dnimnr  WGMB  de  intnenda  M  sed  de  super  ras.  2.  litt.  m.  2  8  ei 
et  M  eaq.  8B  snbnertendis  B  9  dei  semis  v  inpngnatione]  indi- 
gnatione  M  grassantnr  SGM*B\  grassatnr  WVM',  crassatur  B^ 
10  manifesta]  manesa  S  11  pr6M«tnitnr  G  (sti  ?  eras.)  qn&  ex  qnando  B 
m.  2  profitetnr  M  12  timendns]  metnendns  v  et  canendns  est  G 
quam  per  ex  cnm  per  JR  m.  ^      13  serpit]  serpentis  8 

m.  14 


210  Caecilii  Cypriani 

nomen  serpentis  accepit.  ea  est  eius  semper  astutia,  ea  est  cir- 
cumueniendi  hominis  caeca  et  latebrosa  fallacia.  sic  ab  initio 
statim  mundi  fefellit  et  uerbis  mendacibus  blandiens  rudem  ani- 
mam  incauta  credulitate  decepit:  sic  dominum  ipsum  temptare 
conatus,  quasi  obreperet  rursus  et  falleret,  latenter  accessit:  in-  ^ 
tellectus  tamen  est  et  retusus  et  ideo  prostratus  quia  agnitus 
adque  detectus. 
2     Ynde  nobis  exemplum  datum  est  ueteris  hominis  uiam  fugere, 
uestigiis  Ghristi  uincentis  insistere ,  ne  denuo  incauti  in  mortis 
laqueum  reuoluamur  sed  ad  periculum  prouidi  accepta  inmorta-  lo 
litate  potiamur.  inmortalitatem  autem  potiri  quomodo  possumus, 
nisi  ea  quibus  mors  expugnatur  et  uincitur  CSuisti  mandata  ser- 
uemus  ipso  monente  et  dicente:   si  uis  ad  uitam  uenire, 
serua  mandata,   et  iterum:   si  feceritis   quod  mando 
uobis,   iam  non  dico  uos  seruos  sed  amicos.  hosdeni-15 
que  fortes  dicit  et  stabiles,  hos  super  petram  robusta  mole  fun- 
datos,  hos  contra  omnes  tempestates  et  turbines  saeculi  inmobili 
et  inconcussa  firmitate  solidatos.   qui  audit,  inquit,  uerba 
mea   et   facit  ea,   similabo  eum  uiro   sapienti,    qui 
aedificauit  domum  suam   super  petram.   descendit^o 
pluuia,   aduenerunt  flumina,   uenerunt  uenti  et  in- 
pegerunt  in  domum  illam:   et  non  cecidit.   fundata 
enim  fuit  super  petram.  uerbis  igitur  eius  insistere,  quae- 
cumque  et  docuit  et  fecit  discere  et  facere  debemus.   ceterum 
credere  se  in  Christo  quomodo  dicit ,  qui  non  facit  quod  Christus  25 

13  Mattb.  19, 17.      14  lo.  15,  U  sq.      18  Matth.  7,  24  sq. 

1  semper  eiiis3f  est  am.  B  eius  circnmneiiiendis  G  2  hominib.  ex 
hominis  Gfn.2  3  statim  ex  statum  Gm,2  rnde  anima  8,  rnes  amma 
3f' ,  mdes  animas  WGM^Bv  4  credelitate  G\  cmdelitate  SM,  crade- 
litas  B  decipit  G^,  decoepit  M  5  obriperet  SB  6  agnitns  est  B 
9  nincentis]  ninentis  scripsit  Bdluzius  ne]  nec  G  11  inmortalitatem 
8V,  immortalitate  WGMBv  possumns  W  sed  n  corr,  13  per- 

nenire  B      14  feceritis  inqnit  M       qnod  WGMVB ,  qnoad  8,  qnae  v 
15  dicam  v     deniqne]  denno  B     16  et  stabiles  dicit3f     snpra  G     19  iUum 
B      20  aedificabit  8,  etificat  W      snam  M8.l.m,2      snpra  Wv     21  ad- 
nenemnt  8WGMVB,  uenemnt  v        nenemnt  8WMVB ,  flauemnt  Gv 
inpigemnt  8         23  supra  W  eins  igitur  B         24  et  {ante  docuit) 

om.  M     25  christum  Wv 


De  catholicae  ccclesiae  unitate  c.  1—3.  211 

&cere  praecepit?  aut  unde  perueniet  ad  praemium  fidei  qui  fidem 
non  uult  seruare  mandati?  nutet  necesse  est  et  uagetur  et  spiritu 
erroris  abreptus  uelut  puluis  quem  uentus  excutit  uentiletur 
nec  ambulando  proficiet  ad  salutem  qui  salutaris  uiae  non  tenet 

s  neritatem. 

Gauenda  sunt  autem  non  solum  quae  sunt  aperta  adque  mani-  3 
festa  sed  et  astutae  fraudis  subtilitate  fallentia.  quid  uero  astu- 
tius  quidue  subtilius,  quam  ut  Christi  aduentu  detectus  ac  pro- 
stratus  inimicus,  postquam  lux  gentibus  uenit  et  sospitandis  ho- 

lominibus  salutare  lumen  effulsit,  ut  surdi  auditum  gratiae  spiri- 
talis  admitterent,  aperirent  ad  Dominum  oculos  caeci,  infirmi 
aetema  sanitate  reualescerent,  clodi  ad  ecclesiam  currerent,  muti 
claris  uocibus  et  precibus  orarent,  uidens  ille  idola  derelicta  et 
per  nimium  credentium  populum  sedes  suas  et  templa  deserta 

u  eicogitauerit  nouam  fraudem,  ut  sub  ipso  christiani  nominis 
titulo  fallat  incautos?  haereses  inuenit  et  schismata,  quibus  sub- 
uerteret  fidem,  ueritatem  corrumperet,  scinderet  unitatem.  quos 
detinere  non  potest  in  uiae  ueteris  caecitate  circumscribit  et  de- 
cipit  noui  itineris  errore.  rapit  de  ipsa  ecclesia  homines  et ,  dum 

«sibi  adpropinquasse  iam  lumini  adque  euasisse  saeculi  noctem 
nidentur,  alias  nescientibus  tenebras  rursus  infundit,  ut  cum 
euangelio  Christi  et  cum  obseruatione  eius  et  lege  non  stantes 
christianos  se  uocent  et  ambulantes  in  tenebris  habere  se  lumen 
existiment  blandiente  aduersario  adque  fallente,  qui  secundum 

2&apostoli  uocem  transfigurat  se  uelut  angelum  lucis  et  ministros 
sabomat  suos  uelut  ministros  iustitiae  adserentes  noctem  pro 
die,  interitum  pro  salute,  desperationem  sub  obtentu  spei,  per- 

1  facere]  fieri  VR      2  Bernare.  Mandat  G      nutet  super  ut  et  Mm.  2 
3  errores  S      areptus  M       excuti  G      uentuletur  S       6  autem  fratres 
dilectissimi  v      quae  sunt]  que  eunt  R      1  et  Ms.lm.  2      a^stute  G 
8  prostratus  ex  promptus  Rm,2        10  efulsit  TT,  infulsit  M       ad  ante 
auditum  G  8.  l,  m.  2        11  aperirent  om.  R        deum  €rv        oculos  suos 
WGMv      12  claudi  Wv      current  S      14  et  S^  ac  WGMRv      15  excogi- 
tauerat  G,  excogitauit  M^        16  hercsis  SW^R       et  ex  aut  G  m,  2 
scismata  SWj  ita  saepius         17  quos  ex  q**  M  m.  2         18  ueteris]  tie- 
teris  S        19  cum  S        20  adpropinquanti  M       lumine  3f ,  lumina  G, 
lumen  R      21  rurrus  G      infudit  MG^       ut]  et  S       22  et  cura]  ut  cum 
W     23  seuocant  M     24  existimant  G      25  angelus  M     26  suos  subor- 
nat  Gy  suoB  omat^     si  uelut  S     27  diem  S     salutem  S     obtentum  G^ 

14* 


212  Caecilii  Cypriani 

fidiam  snb  praetexto  fidei,  antichristam  sub  uocabulo  Ghristi^ 
ut  duin  uerisimilia  mentiuntur ,  ueritatem  subtilitate  frustren- 
tur.  hoc  eo  fit,  fratres  dilectissimi ,  dum  ad  ueritatis  originem 
non  reditur  nec  caput  quaeritur  nec  magisterii  caelestis  doctrina 
seruatur.  & 

i  Quae  si  quis  consideret  et  examinet,  tractatu  longo  adque  ar- 
gumentifl  opus  non  est.  probatio  est  ad  fidem  facilis  conpendio 
ueritatis.  loquitur  Dominus  ad  Petrum:  ego  tibi  dico,  inquit, 
quia  tu  es  Petrus  et  super  istam  petram  aedificabo 
ecclesiam  meam,  et  portae  inferorum  non  uincentio 
eam*  dabo  tibi  claues  regni  caelorum:  et  quae  liga- 
ueris  super  terram  erunt  ligata  et  in  caelis,  etquae- 
cumque  solueris  super  terram  erunt  soluta  et  in  cae- 
lis.  super  unumaedificat  ecclesiam,  et  quamuis  apostolis  onmibus 
post  resurrectionem  suamparem  potestatemtribuat  et  dicat:sicat  i^ 
misit  me  pater  et  ego  mitto  uos.  accipite  Spiritum 
sanctum:  si  cuius  remiseritis  peccata,  remittentur 
illi:  si  cuius  tenueritis,  tenebuntur,  tamen  ut  unita- 

8  Matth.  16, 18  sq.      15  lo.  20,  21  sq. 

1  praetectOiS',  praeteztuir'«7      antiehristi  tnm  S     2  ut]  et  MR     suh- 
tili  arte  ex  subtibiatebe  Rm.  ^      3  aeritatesilf,  onitatis  coni,  Balttsius 
origincm]  ordinem  G      4  nec  {ante  mag.)  otii.  B      magisterii  MV,  magi- 
steri  5,  magistri  WB  Crv     6  quis  non  G     consideratur  5(a  in  e  carr,  m,  i) 
tractu  M^By  tracto  S     longo  <m.  G     7  conpendium  G^     8  dico  tibi  MB 
inquit  orn,  G     9  istam]  hanc  v     11  dabo  tibi  S^  tibi  dinhoWGMVB,  et  tibi 
dabo  t;      legaueris  —  legata  M     12  et  {ante  in)  om.  S     13  super]  in  S 
poet  in  caelis  add,  Mv;  et  idem  (et  iterum  eidem  v)  post  resurrectionem 
suam  dicit:   pasce  oues  meas  {lo,  21,  16  sq,),  uerha  om.  SWGVB 
14  unum  SWGM^BV,  illum  unum  Mhs       ecclesiam  suam  v;  continuo 
add,  Mv\  et  iUi  pascendas  oues  mandat  (mandat  oues  v)  suas;  his  adiungit 
Msolus:  et  quamuis  apostolis  omnibus  parem  tribuat  potestatem,  unam 
tamen  catbedram  constituit  et  unitatis  originem    atque  (atque  deletum 
m,  2)  orationis  suae  auctoritate  disposuit.  hoc  erant  ptique  et  ceteri  quod 
Petrus,  sed  primatus  Petro  datur  ut  {ex  et  m,  2)  una  ecclesia  et  cathedra 
una  monstretur.  et  pastores  sunt  omnes,  sed  grez  unus  ostenditur,  qui  ab 
apostolis  omnibus  unanimi  oonsensione  pascatur.  hanc  et  Pauli  unitatem 
qui  non  tenet,  tenere  se  fidem  credit?  qui  cathedram  Petri  super  quam 
fundata  ecclesia  est  deserit,  in  ecclesia  se  esse  oonfidit?  super  unum  aedi- 
ficauit  ecclesiam       16  accipe  S       17  si  cui  JR*v,  sicut  B ';  Uem  1. 18 
remittuntur  B      18  illis  M,  om.  G 


De  catholicae  ecclesiae  unitate  c.  3—5.  213 

tem  manifestaret,  wiitatis  eiusdem  originem  ab  uno  incipientem 
sna  aactoritate  disposuit.  hoc  erant  utique  et  ceteri  apostoli  quod 
fuit  Petrus ,  pari  consortio  praediti  et  honoris  et  potestatis ,  sed 
exordium  ab  unitate  proficiscitur,  ut  ecclesia  Ohristi  una  mon- 

i  stretur.  quam  unam  ecclesiam  etiam  in  cantico  canticorum  Spi- 
ritus  sanctus  ex  persona  Domini  designat  et  dicit:  una  est  co- 
lumbamea,  perfectamea,  una  est  matri  suae,  electa 
genetrici  suae.  hanc  ecclesiae  unitatem  qui  non  tenet  te- 
nere  se  fidem  credit?  qui  ecclesiae  renititur  et  resistit  in  eccle- 

losia  se  esse  confidit?  quando  et  beatus  apostolus  Paulus  hoc  idem 
doceat  et  sacramentum  unitatis  ostendat  dicens:  unumcorpus 
et  unus  spiritus,  una  spes  uocationis  uestrae,  unus 
Dominus,  una  fides,  unum  baptisma,  unus  Deus. 
Quam  unitatem  tenere  firmiter  et  uindicare  debemus,  maxime  S 

i^episcopi  qui  in  ecclesia  praesidemus,  ut  episcopatum  quoque 
ipsum  unum  adque  indiuisum  probemus.  nemo  fratemitatem 
mendacio  fallat,  nemo  fidem  ueritatis  perfida  praeu^ricatione 

6  Cant.  6,  8.      11  Eph.  4,  4  Bq. 

1  manifestet  E  unitatis  SWGMBV,  nnam  cathedram  constituit  et  uni- 
tatis  Manutius  eiuB  R  ab  uno  indpientem]  atque  originem  V  teste  Ri- 
§(dtio  2  et  om.  R  3  fuit  et  G^  4  proficiscitur]  add.  v  postManutium  in- 
uiHs  SWOMVRi  et  primatus  Petro  datur,  ut  una  Christi  ecclesia  ct  ca- 
thedra  ona  monstretur.  et  pastores  sunt  omnes,  sed  grex  unus  ostenditnr,  qui 
ab-apostolis  omnibus  unanimi  consensione  pascatur.  adnotat  uir  doctw,  cui 
uariantes  lectiones  in  exemplari  Goettingensi  dehemus:  *haec  uerha  sunt 
addita  ex  uno  codice  mantMcr.  Virosii  (sic!  sed  corruptum  ex  Vianesii, 
fuU  enim  Hle  Itber  Vianesii  de  Albergatis;  cf.  Latin.  bibl.  sacr.  p.  179) 
Bononiensis,  qui  est  in  hibliotheca  Vaticana,  a  P.  Odbriele  paenitentiario 
consentiente  magistro  saeri  paicUii\  hoe  additamentwn  defendit  anony- 
mus  in  libeUo  inscripto  lettre  d'un  sgavcnU  d*  A,  pour  redamer  wn  pos* 
sageimportant  de  8t.  Cyprien.*  Mimoires  de  Trevoux,  1726  p.  1877  sq.; 
ef.  tamen  theologische  Quartdlschrift  1823  p.  510  sq.  ut  R  s.  l.  m.  2 
Christi  om.  V  mostretur  S  5  etiam  om.  S  6  designat  et]  de 
ecclesia  O  dicat  S  7  electa  est  M,  om,  S  8  genitrici  t^  tenet 
OM.  JS  9  resistit]  add.  v.  post  Pamelium:  qui  cathedram  Petri,  super 
quam  (quem  Baiugius)  fundata  est  ecolesia ,  deserit  12  unum  spm  R^ 
uestrae]  nostrae  O  14  firmiter  tenere  v  15  ecclesiam  O^  16  in- 
uisum  WM*  17  fidem  ueritatis  S,  fldei  ueritatem  WOMRv  perfida] 
perfidiae  F,  per  fidei  M     praeuaricationem  M 


214  Caecilii  Cypriani 

corrampat.  episcopatus  unus  est,  cuius  a  singulis  in  solidum  pars 
tenetur.  ecclesia  una  est  quae  in  multitudinem  latius  incremento 
fecunditatis  extenditur,    quomodo  solis  multi  radii  sed  lumen 
unum,  et  rami  arboris  multi  sed  robur  unum  tenaci  radice  funda- 
tum,  et  cum  de  fonte  uno  riui  plurimi  defluunt,  numerositas  & 
licet  diffusa  uideatur  eiundantis  copiae  largitate,  unitas  tamen 
seruatur  in  origine.  auelle  radium  solis  a  corpore,  diuisionem 
lucis  unitas  non  capit:  ab  arbore  frange  ramum,  fractus  germi- 
nare  non  poterit:  a  fonte  praecide  riuum,  praecisus  arescit.  sic 
et  ecclesia  Domini  luce  perfusa  per  orbem  totum  radios  suos  por-  lo 
rigit :  unum  tamen  lumen  est  quod  ubique  diffunditur,  nec  tmitas 
corporis  separatur.  ramos  suos  in  uniuersam  terram  copia  uber- 
tatis  extendit,  profluentes  largiter  riuos  latius  pandit:  unum  ta- 
men  caput  est  et  origo  una  et  una  mater  fecunditatis  successibus 
copiosa:  illius  fetu  nascimur,  iliius  lacte  nutrimur,  spiritu  eius  is 
animamur. 
•     Adulterari  non  potest  sponsa  Christi ,  incorrupta  est  et  pudica. 
unam  domum  nouit,  unius  cubiculi  sanctitatem  casto  pudore 
custodit.  haec  nos  Deo  seruat,  haec  filios  regno  quos  generauit 
adsignat.  quisque  ab  ecclesia  segregatus  adulterae  iungitur  a2o 
promissis  ecclesiae  separatur,  nec  perueniet  ad  Christi  praemia 
qui  reliquit  ecclesiam  Christi.  alienus  est,  profanusest,  hostis 
est.  habere  non  potest  Deum  patrem  qui  ecclesiam  non  habet 
matrem.  si  potuit  euadere  quisque  extra  arcam  Noe  fuit,  et  qui 
extra  ecclesiam  foris  fuerit  euadit.  monet  Dominus  et  dicit:  qtii  ss 

25  Matth.  12,  30. 

1  a  singolis  super  sanguinis  M  m.  2     insolitnm  S      2  ecclesia  quoqne 
Mv      est  om,  G      multitndine  G      incrementum  E      3  fnnditatis  G 
sol  in  multis  radiis  G      sed  et  Jfcf        4  robor  SW       6  licet]  scilicet  G 
difusa  G,  effusa  8     copia  B      largitatem  G      7  originem  B      8  tamen 
non  M     9  arescet  v     10  et]  et  in  ilf ,  om.  S     12  separatnr  ramos]  desinit 
cod.  Sfol.  34  b,  fol  35  mutilato  continetur  nonnisi  fragmentum  cap.l7 
13  riuos  8U0S  M     pandit  WG^M^,  spandit  G^,  eipandit  R3Pv      15  co- 
piosa]  gloriosa  V      spiritu  quoqne  M       17  sponsaj  ecclesia  M       18  cn- 
biliTT      19  dnoi?      generat  JB      20  quisquis  t?      segregatur3f      adnl- 
terae. .  .separatur  om.  M      21  ueniet  M      christi  otn,  G       22  relinqnid 
WM^B      ecclesia  B    ,  23  iam  non  M     24  si]  sic  V     quisquis  »,  qnis- 
quam  qni  M,  quisque  si  B      arca  B      tunc  fuit  V     25  fuerit  foris  G 


De  catholicae  ecclesiae  nnitate  c.  5—7.  215 

non  est  mecuin  aduersus  me  est,  et  qui  non  mecum 
colligit  spargit.  qui  pacem  Christi  et  concordiam  rumpit 
aduersus  Christum  facit:  qui  alibi  praeter  ecclesiam  colligit 
Christi  ecclesiam  spargit.  dicitDominus:  ego  et  pater  unum 

5  sumus.  et  iterum  de  Patre  et  Filio  et  Spiritu  sancto  scriptum 
^t:  et  tres  unum  sunt.  et  quisquam  credit  hanc  unitatem 
de  diuina  firmitate  uenientem ,  sacramentis  caelestibus  cohaeren- 
tem  scindi  in  ecclesia  posse  et  uoluntatum  conlidentium  diuortio 
separari?  hanc  unitatem  qui  non  tenet,  non  tenet  Dei  legem, 

lonon  tenet  Patris  et  Filii  fidem ,  uitam  non  tenet  et  salutem. 

Hoc  unitatis  sacramentum ,  hoc  uinculum  concordiae  insepara-  7 
biliter  cohaerentis  ostenditur,  quando  in  euangelio  tunica  Domini 
lesu  Christi  non  diuiditur  omnino  nec  scinditur,  sed  sortientibus 
de  ueste  Christi,   quis  Christum  potius  indueret,  integra  uestis 

15  accipitur  et  incorrupta  adque  indiuidua  tunica  possidetur.  loqui- 
tar  ac  dicit  scriptura  diuina:  de  tunica  autem,  quia  de 
superiore  parte  non  consutilis  sed  per  totum  tex- 
tilis  fuerat,  dixerunt  ad  inuicem:  non  scindamus 
Mlam  sed  sortiamur  de  ea,  cuius  sit.  unitatem  iUe  por- 

ntabat  de  superiore  parte  uenientem  id  est  de  caelo  et  a  patre  ue- 
iiientem  quae  ab  accipiente  ac  possidente  scindi  onmino  non  po- 
terat,  sed  totam  semel  et  solidam  firmitatem  inseparabiliter  ob- 
tinebat.  possidere  non  potest  indumentum  Christi  qui  scindit  et 
diuidit  ecclesiam  Christi.  contra  denique  cum  Salomone  moriente 

4  lo.  10,  30.      6  1  lo.  5,  7.      16  lo.  19,  23  sq. 

1  aduersnm  MW^  '    2  dispargit  JR      3  ecclesiam  christi  G      5  sancto 
M8.l.m,2       6  hi  tres  v ,  tres  inqnit  M       8  et  scindi  M     noluntatem 
Wj  nolnntate  G       9  non  tenet  dei  legem  GMB,  dei  legem  non  tenet  v, 
dei  legem  W      10  fidem]  dei  E      uitam  GB,  unitatem  WM     11  unitas 
G     sacramentum  om,  G^      12  cohaerensi?,  coherentesJIf     ostendititf 
dni  nri  GM     14  qui  M^      potius  christum  G,  christum  Baluzius,  ipsam 
potius  V       induceret  B       uestes  ex  ueste  M  m,  2       15  adque]  et  B 
indiuisa  GMVBv         16  et  dicit  B,  adicit  G^         de  om,  B       17  supe- 
riora  G       cossutiUs  B,  consutilis  erat  M      19  ille]  iUa  W^v      20  supe- 
riori  M       ueniente  B        21  ac]  et  W        22  sed  totam  sed  totam  G 
semel]  simul  v      et  om,  B      solida  firmitate  G      23  poterit  B        qui. . . 
thxisti  om.B      24  solomone  morientem  6r ' 


216  Caecilii  Cypriani 

regnum  eios  et  popalos  scinderetar,  Achias  propheta  Hieroboam 
regi  obuius  factus  in  campo  in  duodecim  scissuras  uestimentum 
suum  discidit  dicens:   sume  tibi  decem  scissuras,  quia 
haec  dicit  Dominus:   ecce  scindo  regnum  de  manu 
Salomonis  et  dabo  tibi  decem  sceptra,  et  duo  sceptra  s 
erunt   ei  propter  seruum  meum  Dauid   et  propter 
Hierusalem  ciuitatem  quam  elegi,  ut  ponam  nomen 
meum  illic.  cum  duodecim  tribus  Israel  scinderentur,  uesti- 
mentum  suum  propheta  Achias  discidit.  at  uero  quia  Ghristi 
populus  non  potest  sdndi,   tunica  eius  per  totum  textilis  etio 
cohaerens  diuisa  a  possidentibus  non  est:  indiuidua,  copulata, 
conexa  ostendit  populi  nostri  qui  Christum   induimus  concor- 
diam  cohaerentem.  sacramento  uestis  et  signo  declarauit  eccle- 
siae  unitatem. 
8     Quis  ergo  sic  sceleratus  et  perfidus,  quis  sic  discordiae  furoreis 
uesanus,  ut  aut  credat  scindi  posse  aut  audeat  scindere  unitatem 
Dei,  uestem  Domini,  ecclesiam  Christi?  monet  ipse  in  euangelio 
suoetdocet  dicens:  et  erunt  unus  grex  et  unus  pastor. 
et  esse  posse  uno  in  loco  aliquis  existimat  aut  multos  pastores 
autgreges  pluresP  apostolus  item  Paulus  hanc  eandem  nobis^o 
insinuans  unitatem  obsecrat  et  hortatur  et  dicit:  obsecro,  in- 
quit,    uos,   fratres,   per  nomen   Domini  nostri  lesu 
Christi,  ut  id  ipsum  dicatis  omnes  et  non  sint  in  uo- 
bis  schismata:  sitis  autem  compositi  in  eodem  sensn 
et  in  eadem  sententia.  etiterum  dicit:   sustinentes  in-25 

3  I  Reg.  11,  31, 32,  36.      18  lo.  10, 16.      21 1  Cor.  1, 10.      25  Eph. 
4,  2  sq. 

1  popnlam  R      a«hia  M,  aczas  ex  acazias  B     iheroboam  G      2  ob- 
oiam  GM     3  discindit  i^,  scindit  M     tibLMM*Tr     5  sceptra  decem  R, 
X  tribos  M     et  duo  sc.  e.]  Porro  ima  tribos  remanebit  Mved  m,  2  in  riMS, 
SeiWet  M  8,  hm,  i^     propter  propter  dauid  semnm  memn  G      7  iheni- 
salem  G      ponat  B      8  cnm. .  .israel  tm.  B      tribns  om.  W      scinde- 
retnrJS     9  achaias  22',  ahia  itf     scinditJIf     11  coherentes  (7'      indi- 
niduam  copnlatam  connexam  V         13  coherentes  B        declamit  W^ 
15  sic  est  V       17  domini]  dominicam  G      18  et  (an(e  docet)  om.B      crit 
GMBv     19  posse]  ae  B       in  nno  M       exestimet  G       20  plnres  gre- 
ges  V     idem  M     21  et  am.  M     et  dicit]  dicens  v     22  per]  propter  TP 
23  idMs.  l  m.  2     ipsnt  B     25  snstinetiB  W^ 


De  catholicae  ecclesiae  unitate  c.  7—9.  217 

nicem  in  dilectione,  satis  agentes  seruare  unitatem 
spiritus  in  coniunctione  pacis.  stare  tu  et  uiuere  putas 
posse  de  ecclesia  recedentem,  sedes  sibi  alias  et  diuersa  domicilia 
condentem?  cum  dictum  sit  adBhaab,  in  qua  praeformabatur 

5  ecclesia:  patrem  tuum  et  matrem  tuam  et  fratres  tuos 
et  totam  domum  patris  tui  colliges  ad  te  ipsam  in 
domum  tuam,  et  erit  omnis  qui  exierit  ostium  do- 
mus  tuae  foras,  reus  sibi  erit,  item  sacramentum  Pa- 
schae  nihil  aliud  in  Exodi  lege  contineat  quam  ut  agnus  qui  in 

»figura  Christi  occiditur  in  domo  una  edatur.  loquitur  Deus  dicens : 
in  domo  una  comedetur,  non  eicietis  de  domo  car- 
nem  f  oras.  caro  Christi  et  sanctum  Domini  eici  foras  non  po- 
test  nec  alia  uUa  credentibus  praeter  unam  ecclesiam  domus  est. 
hanc  domum,  hoc  unanimit^tis  hospitium  designat  et  denuntiat 

uSpiritus  sanctus  in  psalmis  dicens:  Deus  qui  inhabitare 
facit  unanimes  in  domo.  indomoDei,  inecclesia  Christi 
nnanimes  habitant,  concordes  et  simplices  perseuerant. 

Idcirco  et  in  columba  uenit  Spiritus  sanctus:  simplex  animal9 
etlaetum  est,  non  felle  amarum,  non  morsibus  saeuum,  non 

ttimguium  laceratione  uiolentum,  hospitia  humana  diligere,  unius 
domus  oonsortium  nosse,  cum  generant  simul  filios  edere,  cum 
commeant  uolatibus  inuicem  cohaerere,  communi  conuersatione 
oitam  suam  degere,  oris  osculo  concordiam  pacis  agnoscere,  le- 
gem  circa  omnia  unanimitatis  inplere.  haec  est  in  ecclesia  no- 

sscenda  simplicitas ,  haec  caritas  obtinenda,  ut  columbas  dilectio 
&atemitati3  imitetur ,  ut  mansuetudo  et  lenitas  agnis  et  ouibus 
aequetur.  quid  facit  in  pectore  christiano  luporum  feritas  et  ca- 

5  los.  2, 18  sq.      11  Ex.  12,  46.      15  Ps.  67,  7. 

2  tu]  te  JB,  owi.  6?      3 sedet  B      4  condentes  R      raab  WGM     5  et 
(ante  fnt,)  om.  R      6  ad]  et  3f      ipsum  (r*      In  W  8,  l.m,  2     7eritam- 
Balunw       9  contineator  M       10  dns  M       11  et  non  M      eicitis  G, 
eicietoT  M      carnem  de  domo  R,  caro«*  de  domo  M     14  domnm  hanc  W 
nnntiat  M  15  spiritas. .  .psabnis  om.  R  16  in  domo  om.  R 

17  nnianimes  RG^        inhabitant  M,  habitent  G       18  columbam  V 
19  cst  (m,  V      21  super  edere  Mm.2:  alere     cum  {ante  commeant)  W  8.  L 
m,  2,<m.G      22  comm*»eunt  W     uolatilibus  MW '      23  agnuscere  M 
25  dilectione  G'      27  adequetur  G 


218  Caecilii  Cypriani 

Bum  rabies  et  aenenom  letale  serpentum  et  cmenta  saeoitia 
bestiarum?  gratulandam  est,  cum  tales  de  ecclesia  separantur, 
ne  columbas ,  ne  oues  Christi  saeua  sua  et  uenenata  contagione 
praedentur.  cohaerere  et  coniungi  non  potest  amaritudo  cum  dul- 
cedine,  caligo  cum  lumine,  pluuia  cum  serenitate,  pugna  cum  & 
pace,  cum  fecunditate  sterilitas,   cum  fontibus  siccitas,   cum 
tranquillitate  tempestas.  nemo  existimet  bonos  de  ecclesia  posse 
discedere:  triticum  non  rapit  uentus  nec  arborem  solida  radice 
fundatam  procella  subuertit :  inanes  paleae  tempestate  iactantur, 
inualidae  arbores  turbinis  incursione  uertuntur.  hos  execratur  et  lo 
percutit  lohannes  apostolus  dicens:  ex  nobis  exierunt,  sed 
non  ;fuerunt   ex   nobis.    si   enim   fuissent  ex  nobis, 
mansissent  nobiscum. 
1*     Hinc  haereses  et  factae  sunt  frequenter  et  fiunt,  dum  peruersa 
mens  non  habet  pacem,  dum  perfidia  discordans  non  tenet  uni-15 
tatem.  fieri  uero  haec  Dominus  permittit  et  patitur  manente  pro- 
priaelibertatis  arbitrio,  ut  dum  corda  et  mentes  nostras  ueri- 
tatis  discrimen  examinat,  probatorum  fides  integra  manifesta 
luce  clarescat.  per  apostolum  praemonet  Spiritus  sanctus  et  dicit: 
oportet  et  haereses  esse,    ut  probati  manifesti  sint^o 
in  uobis.  sic  probantur  fideles,  sic  perfidi  deteguntur,  sic  et 
ante  iudicii  diem  hic  quoque  iam  iustorum  adque  iniustorum 
animae  diuiduntur  et  a  frumento  paleae  separantur.  hinc  sunt 
qui  se  ultro  aput  temerarios  conuenas  sine  diuina  dispositione 
praeficiunt ,  qui  se  praepositos  sine  ulla  ordinationis  lege  consti-  25 
tuunt ,  qui  nemine  episcopatum  dante  episcopi  sibi  nomen  adsu- 
munt :  quos  designat  in  psalmis  Spiritus  sanctus  sedentes  in  pe- 

11  I  lo.  2,  19.      20  I  Cor.  11,  19. 

1  rabies  canuii  G  rabies  et  uenenam  om.  R  3  sua  om.  M  7  exti- 
met  B  8  cum  rapit  WG,  non  sup.  scr.  m.2  9  subuerti  B  tem- 
pestates  B  10  et  inualidae  V  turbines  B  incussione  G  fort. 
recte  euertuntur  v  et  percutit  om.  M  11  apostolus  iohannes  M 
i»ierunt  G  (e  eras.)  13  nobiscnm  utique  mansissent  M^  mans.  utique 
nob.  V  14  heresis  WGMB  16  hoc  B  17  ut  dum  corda  om.  G 
corda  nostra  v  20  esse  et  schismata  V  23  hinc  WG^  hic  2tf  > ,  hi 
B3Ih^  24  se  om.  G  conuenias  jB,  conuentus  M  in  ras.  disputa- 
tione  B      25  se  praeficiunt  G      27  pestilentiae  in  M 


De  catholicae  ecclesiae  unitate  c  9—11.  219 

stHentiae  cathedra,  pestes  et  lues  fidei,  serpentis  ore  fallentes 
et  corrumpendae  ueritatis  artifices,  uenena  letalia  linguis  pesti- 
feris  euomentes:  quorum  sermo  ut  cancer  serpit,  quorum  trac- 
tatus  pectoribus  et  cordibus  singulorum  mortale  uirus  infundit. 
i  Contra  eiusmodi  clamat  Dominus ,  ab  his  refrenat  et  reuocat  1 1 
errantem  plebem  suam  dicens:  nolite  audire  sermones 
pseudoprophetarum,  quoniam  uisiones  cordis  eorum 
frustrantur  eos.  locuntur  sed  non  ab  ore  Domini. 
dicunt  eis  qui  abiciunt  uerbum  Dei:  pax  erit  uobis 

loet  omnibus  ambulantibus  in  uoluntatibus  suis^ 
omnis  qui  ambulat  errore  cordis  sui  non  uenient 
super  te  mala.  non  locutus  sum  ad  eos,  et  ipsi  pro- 
phetauerunt.  si  stetissent  in  substantia  mea  et 
andissent  uerba  mea  et  si  docuissent  populum  meum^ 

uconuertissem  eos  a  malis  cogitationibus  eorum.  hos 
eosdem  denuo  Dominus  designat  et  denotat  dicens:  me  dereli- 
querunt  fontem  aquae  uitae  et  effoderunt  sibi  lacu» 
detritos  qui  non  possunt  aquam  portare.  quando  aliud 
baptisma  praeter  unum  esse  non  possit,  baptizare  se  opinan- 

aotor:  uitae  fonte  deserto  uitalis  et  salutaris  aquae  gratiam  pol- 
licentur.  non  abluuntur  illic  homines  sed  potius  sordidantur,  nec 
purgantur  delicta  sed  immo  cumulantur.  non  Deo  natiuitas  illa 
sed  diabolo  filios  generat.  per  mendacium  nati  ueritatis  promissa 
non  capiunt:  de  perfidia  procreati  fidei  gratiam  perdunt.  ad  pada 

6  Hier.  23,  16-17,  21-22.      16  Hier.  2,  13. 

1  cathedram  TT*      serpentes  G^      super  fallentes  Mm,2:  patrantes 
3  tractatus  WGMBV,  tractus  uel  tactus  v      4  infundit  contra  uirus  infun- 
dit  2?     5  ♦iusmodiJB      et]  ei  i?      6  plebem  suam  crrantem  3f      8  loquun- 
tur  enim  M     9  eis  co?  eius  W  m.2      adiciunt  TT*     dni  GU       uobis  uo- 
bis  G       11  omnis  WG,  omni  VBM\  omnibus  M}       in  errore  GRv 

12  te  WGBV,  eos  Min  ras.,  eum  v       sum  locutus  G        et]  sed  B 

13  subst.  m.  et]  substantiam  exeant  B  15  conuertissent  WB ,  conuer. 
tissem  M^  (m.  2  corr,  con  in  a)  eorum  G*  in  ras,  16  dns  denuo  M 
derelinqucrunt  WG  17  uitae  MGV,  uiuae  BM  offoderunt  (r'  19  se 
TT,  posse  se  Gv,  posse  B,  se  posse  Mv ;  c/*.  p.  222^  3  21  non . . , .  sordidantur 
om.  G  abluuntur]  lauuntur  B  illis  v  22  immo  om.  M  maculantuj. 
WM     deo]  dni  jB      23  diaboli  B      24  perdiderunt  M 


220  Caecilii  Cypriani 

praemium  uenire  Don  possnnt  qni  pacem  Domini  discordiae  farore 
mpemnt. 
12     Nec  se  qnidam  nana  interpretatione  decipiant^  qnod  dixerit 
Bominns:  nbicnmque  fuerint  duo  aut  tres  collecti  in 
nomine  meo,  ego  cum  eis  sum.   corraptores  euangelii  ad-  s 
que  interpretes  falsi  extrema  ponunt  et  superiora  praetereunt, 
partis  memores  et  partem  subdole  conprimentes:    ut  ipsi  ab 
ecclesia  scissi  snnt,  ita  capituli  unins  sententiam  scindunt.    Do- 
minus  enim  cum  discipulis  suis  unanimitatem  suaderet  et  pacem: 
dico,  inquit,   uobis  quoniam  si  duobns  ex  uobis  con-io 
uenerit  in  terra,  de  omni  re,  quamcumque  petieritis, 
'Continget  uobis  a  patre  meo  qui  in  caelis  est.    ubi- 
cumque  enim  fuerint   duo   aut  tres   collecti  in   no- 
mine  meo,   ego  cum  eis  sum,   ostendens  non  multitndini 
sed  unanimitati  deprecantium  plurimum  tribui.  siduobus,  in-is 
qnit,   ex  uobis  conuenerit  in  terra:   unanimitatem  prius 
posuit,  concordiam  pacis  ante  praemisit:  ut  conueniat  nobis,  fide- 
liter  et  firmiter  docuit.  quomodo  autem  potest  ei  cum  aliqno 
conuenire,  cui  cum  corpore  ipsins  ecclesiae  et  cum  uniuersa  fra- 
temitate  non  conuenit?  quomodo  possnnt  duo  aut  tres  in  nomineso 
€hristi  colligi  qnos  constet  a  Christo  et  ab  eius  euangelio  sepa- 
rari  ?  non  enim  nos  ab  illis,  sed  illi  a  nobis  recessemnt  et  cum 
haereses  et  schismata  postmodum  nata  sint ,  dum  conuenticula 
sibi  diuersa  constituunt,  ueritatis  caput  adque  originem  relique- 
runt.  Dominus  autem  de  ecclesia  sua  loquitur  et  ad  hos  qui  sunt  >s 
in  ecclesialoquitur,  ut  si  ipsi  concordes  fuerint,  si  secundum 

4  Matth.  18,  90.       10  Matth.  18, 19. 

1  qui]  quia3f  7  partis  WM^  Rj  partim  GM^  partem  GM^Rj  par- 
tim  TOf «  8  excisi  ex  excussi  Mm,  2  9  suaderet]  suam  deseret  R 
10  uobis  inquit  R  quoniam  om.  6r,  quia  M  duo*  M  (b.  eras.)  con- 
nenerint  M  11  in  terra  ex  intra  W  quacumque  G  12  est  in  caelis 
M  13  fuerint  W  8,  l  m.  2  14  ostendit  M  15  unianimitate  R ,  una- 
nimitate  G^  16  unianimitatem  22  ut  passim  19  cui]  qui  MR  20  non 
•conuenit  om,  R  quomodo  autem  M  21  constat  G^v  23  heresis 
WGMR  sunt  RM^  cum  W  conuenticulus  s.  diuersas  W  24  reli- 
querint  G^  relinquerunt  R  25  dominus . .  .p.  221 1, 1  coUecti  R  in  ras. 
loquitur  ut  si  ipsi  et  ad  eos  qui  ecclesia  sunt  loquitur  concordes  R  26  ut 
€x  et  Gm.  2 


De  catholicae  ecclesiac  anitate  c.  11—13.  221 

quod  mandaait  et  monuit  duo  aut  tres  licet  coUecti  imanimiter 
orauerint,  duo  aut  tres  licet  sint,  inpetrare  possint  de  Dei  maie* 
state  quod  postulant.  ubicumque  fuerint  duo  aut  tres^ 
ego,  inquit,  cum  eis  sum,  cum  simplicibus  scilicet  adqu» 

s  pacatis,  cum  Deum  timentibus  et  Dei  praecepta  seruantibus.  cum 
his  duobus  uel  tribus  licet  esse  se  dixit,  quomodo  et  cum  tribus 
pueris  in  camino  ignis  fuit  et  quia  in  Deum  simplices  adque 
inter  se  unanimes  permanebant,  flammis  ambientibus  medioa 
spiritu  roris  animauit,  quomodo  apostolis  duobus  in  custodia 

loclausis,  quia  simplices,  quia  unanimes  erant,  ipse  adfuit,  ipse 
resolutis  carceris  claustris,  ut  uerbum  quod  fideliter  praedica-^ 
bant  multitudini  traderent,  ad  forum  rursus  inposuit.  quando 
ergo  in  praeceptis  suis  ponit  et  dicit:  ubi  fuerint  duo  aut 
tres,  ego  cum  eis  sum,  non  homines  ab  ecclesia  diuidit  qui 

uinstitait  et  fecit  ecclesiam,  sed  exprobrans  discordiam  perfidis  et 
fidelibus  pacem  sua  uoce  commendans  ostendit  magis  esse  so 
com  duobus  aut  tribus  unanimiter  orantibus  quam  cum  dissiden- 
tibus  plurimis  plusque  inpetrari  posse  paucorum  concordi  prece 
quam  discordiosa  oratione  multorum. 

»    Ideo  et  cum  orandi  legem  daret,  addidit  dicens:  et  cum  ste-  IS 
teritis  ad  orationem,   remittite  si  quid  habetis  ad- 
uersus  aliquem,  ut  et  pater  uester  qui  incaelisest 
rehiittat  peccata  uobis.  et  ad  sacrificium  cum  dissensione 
uenientem  reuocat  ab  altari  et  iubet  prius  concordare  cum  fratre^ 

stonc  cum  pace  redeuntem  Deo  munus  offerre,  quia  nec  ad  Cain 
munera  respexit  Deus :  neque  enim  habere  pacatum  Deum  po- 

20  Marc.  11,  25. 

1  licet  sint  M  sed  sint  add,  m,  2  2  de  dni  magestate  M,  ad  dnm 

loaiestatis  R      3  enim  fuerintilf     tres  collecti  ikf  S  tres  coUecti  in  nomine 
meo  M^v     4  inqnit  om.M     5  pacatis]  pacificis  V     6  licet  eraa,  in  M 
ieW8.l,fn,2     7  dnm  B,  domino  V     8  perseaerabant  V     medio  GB 
13  dao  inqait  aut  tres  faerint  J(f     14  tres  WGMBV,  tres  coUecti  in  nomine 
meo  V      15  discordiam  ezprobrans  M     16  soam  G       bqMs.  l.  m.  2 
17  onianimiter  ex  onamiter  W  m,  2     18  ploribas  MV     paacorum]  paci» 
ficomm  B     conoordiae  B ,  concordiam  M^        prece  ex  pacem  M  m,  2 
19  disoordiae  orationem  B  23  remittet  W  aobis  peccata  Mv 

24  iubet  honc  M  reeordare  B  25  deo  TF  in  ras, ,  domiuo  v  sAM 
$,  l  tft.  2      26  pacatam  habere  v      dominam  V 


222  Caecilii  Cypriani 

terat  qui  cum  fratre  pacem  per  zeli  disoordiam  non  habebat. 
quam  sibi  igitur  pacem  promittunt  inimici  fratrum?  quae  sacri- 
ficia  celebrare  se  creduut  aemuli  sacerdotum?  secumesseChristum, 
cum  collecti  fuerint,  opinantur  qui  extra  Christi  ecclesiam  col- 
liguntur?  s 

14  Tales  etiam  si  occisi  in  confessione  nominis  fuerint,  macula 
ista  nec  sanguine  abluitur:  inexpiabilis  et  grauis  culpa  discordiae 
nec  passione  purgatur.  esse  martyr  non  potest  qui  in  ecclesia  non 
est :  ad  regnum  peruenire  non  poterit  qui  eam  quae  regnatura 
est  dereliquit.  pacem  nobis  Ghristus  dedit ,  concordes  adque  una-  lo 
nimes  esse  praecepit,  dilectionis  et  caritatis  foedera  incorrupta 
adque  inuiolata  mandauit:  exhibere  se  non  potest  martyrem  qui 
fraternam  non  tenuit  caritatem.  docet  hoc  et  contestatur  Paulus 
apostolus  dicens:  et  si  habuero  fidem  ita  ut  montes 
transferam,  caritatem  autem  non  habeam,  nihil  sum:» 
et  si  in  cibos  distribuero  omnia  mea  et  si  tradidero 
€orpus  meum  ut  ardeam,  caritatem  autem  non  ha- 
beam,  nihil  proficio.  caritas  magnanima  est,  cari- 
tas  benigna  est,  caritas  non  aemulatur,  non  infla- 
tur,  non  inritatur,  non  agit  perperam,  non  cogitatM 
malum,  omnia  diligit,  omnia  credit,  omnia  sperat, 
omnia  sustinet.  caritas  numquam  excidet.  numquam, 
inquit,  excidet  caritas.  haec  enim  semper  in  regno  erit,  haec 
in  aetemum  fratemitatis  sibi  cohaerentis  unitate  durabit.  ad  re- 
gnum  caelomm  non  potest  peruenire  discordia,  adpraemium35 
Ohristi  qui  dixit:  hoc  est  mandatum  meumut  diligatis 

14  I  Cor.  13,  2-5,  7  sq.      26  lo.  15, 12. 

1  celi  G'         2  fratruun  G        3  aemalii  B        secuiD  WQMBV,  an 
secmn  v       4  colligont  R        6  ante  nominis  odd.  itf  * :  christi        8  post 
ecclesia  add,  M} :  dei         9  qnao  ex  qui  6r  w.  <2         10  derelinqnit  QMv, 
reliqnit  B,     nobis  pacemi^     christns  nobis  M     12  semari  mandauit  t^ 
13  tenet  BM'^      hoc  om.  B      contestatur]  hortatur  B      16  cibis  M^  cibos 
paupcrum  t;     17  ita  nt  V     ardeat  B      18  magnissima  B^      est  onu  Q 
19  inflatur]  inflammatur  V     20  non  inritatur  om,  B     non  agit  perperam] 
om.  By  ante  non  inflatur  ponit  v     21  malum]  add,  VB :  non  gaudet  super  (su- 
per  om.  B)  iniustitiam     22  excidit  Q  ^  v,  ezcedit  M  *      23  excidet  WQMB  F, 
oxciditt'        24  etin  JfiS        durauitTF*        2b  n^^a  2ABM,  sed  in  M add. 
m.  2nec\  cf,  cap,  23  p.  231 1. 10      praemia  v      26  qui  dicit]  dicentis  B 
meum]  dei  B 


De  catholicae  ecclesiae  unitate  c.  13—15-  223 

inuicem,  quemadinoduin  dilexi  uos,  pertinere  non  po- 
terit  qui  dilectionem  Christi  perfida  dissensione  uiolauit.  qui 
caritatem  non  habet  Deum  non  habet.  lohannis  beati  apostoli 
uoxest:    Deus,  inquit,  dilectio  est  et  qui  manet  in  di- 

s  lectione  in  Deo  manet  et  Deus  in  illo  manet.  cum 
Deo  naianere  non  possunt  qui  esse  in  ecclesia  Dei  unanimes  no- 
luemnt.  ardeant  licet  flammis  et  ignibus  traditi  uel  obiecti  bestiis 
animas  suasponant,  non  erit  illa  fidei  corona  sed  poena  perfi- 
diae  nec  religiosae  uirtutis  exitus  gloriosus  sed  desperationis  in- 

loteritns.  occidi  talis  potest,  coronari  non  potest.  sic  se  christianum 
esse  profitetur,  quomodo  et  Christum  diabolus  saepe  mentitur 
ipso  Domino  praemonente  et  dicente:  multi  uenient  in  no- 
minemeo  dicentes:  ego  sum  Christus,  et  multos  fal- 
lent.  sicut  ille  Christus  non  est,  quamuis  fallat  in  nomine,  ita 

i»nec  christianus  uideri  potest  qui  non  permanet  in  euangelio  eius 
et  fidei  ueritate. 

Nam  et  prophetare  et  daemonia  excludere  et  uirtutes  magnas  IS 
in  terris  facere  sublimis  utique  et  admirabilis  res  est,  non  tamen 
regnum  caeleste  consequitur  quisque  in  his  omnibus  inuenitur, 

sonisi  recti  et  iusti  itineris  obseruatione  gradiatur.  denuntiat  Do- 
minus  et  dicit:  multi  mihi  dicent  in  illodie:  Domine, 
Domine,  nonne  in  tuo  nomine  prophetauimus  et  in 
tuo  nomine  daemonia  exclusimus  et  in  nomine  tuo 
uirtutes  magnas  fecimus?  et  tunc  dicam  illis:  num- 

25quam  uos  cognoui,  recedite  a  me  qui  operamini  ini- 
quitatem.  iustitia  opus  est,  ut  promereri  quis  possit  Deum 
iadicem:  praeceptis  eius  et  monitis  obtemperandum  est,  ut  acci- 

4  I  lo.  4, 16.      12  Marc.  13,  6.      21  Matth.  7,  22  sq. 

1  ad  deuin  pertinere  B  poterit  (potuit  W)  ad  praemium  christi  TTiHf , 
poterit  ad  chriLstum  v  3  iohannes  B  beati  om.  G  4  in  deo  in  dilec- 
tione  WOMB  5  et  deus.  .manet  om.V  7  uel  ohiecti  M^  add.  in  mar- 
gine  11  «zaholus  B  13  fallent]  seducent  M  14  christi  B  nomine 
illiust?  15nechicF  euangelii  3fTr»t?  17  primum  et  om.  M  IBquis- 
que  enim  3f ,  quisquis  v  his  O  8,  l  m,  2  20  itineris  inuenitur  et  M  sed 
inuenitur  exp.  m.  ^  denuntiat  quoque  M^  21  iUa  ^  ^  domine  <m.  G 
22  nomine  tuo  OM  23  tuo  nomine  W  24  magnas  uirtutes  W  25  noui 
M  onmesqui  F  iniquitem  TF,  iniustitiam  U3f  F  26  iustitia 
prius  M     dnm  possit  B     27  quia  praeceptis  M     est  TF  8.  l  m.  2 


224  Caecilii  Cypriani 

piant  merita  nostra  mercedem.  Dominus  in  euangelio  com  spei 
et  fidei  nostrae  oiam  conpendio  breniante  diiigeret,  Dominus 
Deus  tuus,  inquit,  Dominus  unus  est,  et:  diliges  Do- 
minum  Deum  tuum  de  toto  corde  tuo  et  de  tota 
anima  tua  et  de  tota  uirtute  tua.  hocprimum  et  se-  & 
cundum  simile  huic:  diliges  proximum  tuum  tam- 
quam  te.  in  his  duobus  praeceptis  tota  lex  pendet 
et  prophetae.  unitatem  simul  et  dilectionem  magisterio  suo 
docuit,  prophetas  onmes  et  legem  praeceptis  duobus  inclusit. 
quam  uero  unitatem  seruat,  quam  dilectionem  custodit  aut  co-io 
gitat  qui  discordiae  furore  uesanus  ecclesiam  scindit,  fidem  de- 
struit,  pacem  turbat,  caritatem  dissipat,  sacramentum  profanat? 
18  Malum  hoc,  fidelissimi  fratres,  iam  pridem  coeperat,  sed 
nunc  creuit  eiusdem  mali  infesta  clades  et  surgere  ac  pullulare 
plus  coepit  haereticae  peruersitatis  et  schismatum  uenenata  per- 1& 
nicies,  quia  et  sic  in  occasu  mundi  oportebat  praenuntiante  per 
apostolum  nobis  et  praemonente Spiritu  sancto:  in  nouissimis, 
inquit,  diebus  aderunt  tempora  molesta,  erunthomi- 
nes  sibi  placentes,  superbi,  tumidi,  cupidi,  blas- 
phemi.  parentibus  in  dicto  non  audientes,  ingrati,«> 
impii,  sine  adfectu,  sine  foedere,  delatores,  incon- 
tinentes,  inmites,  bonum  non  amantes,  proditores, 
procaces,  stupore  inflati,  uoluptates  magis  quam 
Deum  diligentes,  habentes  deformationem  religio- 
nis,  uirtutem  autem  eius  abnegantes.  ex  his  sunt2& 
qui   repunt    in    domos   et  praedantur  mulierculas 

2  Marc.  12,  29  sq.      17  II  Tim.  3, 1  sq. 

1  euangelio  sao  V  com  spei]  dicit  ciun  ipse  R  2  conpendii  breui- 
tate  M  post  dirigeret  add,  ait  M^  3  inqnit  om.  MB  dominns] 
dens  17  onas  est  W  s.lm,  ^  5  et  de  tota  airtate  taa  am,  B  hoc 
est  M^^v  primam  mandatam  v  6  taam  om.  G  10  castodiat  R^ 
11  qais  W  13  hoc  <m,  R  fidelissimi]  dilectissimi  RV  14  exsor- 
gere  Rv  pulalare  W  15  cshismatam  G  16  et  sic  W(j,  sic  et  JR, 
sic  M       fieri  oportebat  v,  oportebat  fieri  Msed  fieri  s.hm,  2  18  et 

erant  v      19  capidi  om.  G      20  in  dicto  non  (non  om.  R)  aadientes  (obaad. 
2d)  WGR^M,  non obedientes  R^v,  in  dicto  inaadientes  Gronou, p,  629 
21  super  sine  affectione  Mm,2ponit',  sine  mia       22  non  Ws.  l,  m,  2 
23  super  inflati  M  m,  2ponit:  ambitiosi      25  his]  iis  v 


De  catholicae  ecclesiae  unitate  c  15—17.  225 

oneratas  peccatis  quae  diiciintur  nariis  desideriis, 
semper  discentes  et  numqnam  ad  scientiam  ueri- 
tatis  peruenientes.  et  quomodo  lannes  et  Mambres 
restiterunt  Moysi,  sic  et  hi  resistunt  ueritati,  sed 

snon  proficient  plurimum.  imperitia  enim  eorum  ma- 
nifesta  erit  omnibus,  sicut  et  illorumfuit.  adimplen- 
tur  quaecumque  praedicta  sunt  et  adpropinquante  iam  saeculi  fine 
hominum  pariter  ac  temporum  probatione  uenerunt.  magis  ac 
magis  aduersario  saeuiente  error  fallit,  extollit  stupor,  liuor  in- 

locendit,  cupiditas  excaecat,  deprauat  inpietas,  superbia  inflat, 
discordia  exasperat,  ira  praecipitat. 

Non  tamen  nos  moueat  aut  turbet  multorum  nimia  et  abrupta  17 
perfidia,  sed  potius  fidem  nostram  praenuntiatae  rei  ueritate  cor- 
roboret.  ut  quidam  tales  esse  coeperunt,  quia  haec  ante  praedicta 

usant,  ita  ceteri  firatres  ab  eiusmodi  caueant,  quia  et  haec  ante 
praedicta  sunt  instruente  Domino  et  dicente:  uos  autem  ca- 
uete,  ecce  praedixi  uobis  omnia.  uitate  quaeso  uos  eius- 
modi  homines  et  a  latere  adque  auribus  uestris  pemiciosa  con- 
loquia  uelut  contagium  mortis  arcete,  sicut  scriptum  est:  saepi 

joaures  tuas  spinis  et  noli  audire  linguam  nequam. 
etiterum:  conrumpunt  ingenia  bona  confabulatione» 
pessimae.  docet  Dominus  et  admonet  a  talibus  recedendum: 
caeci  sunt,  inquit,  duces  caecorum.  caecus  autem 
caecum  ducens  simul  in  foueam   cadent.    auersandua 

»est  talis  adque  fdgiendus  quisque  fuerit  ab  ecclesia  separatus. 

16  Marc.  13,  23.      19  Sir.  28,  24.       21  I  Cor.  15,  33.      23  Matth.. 
15, 14. 

3  iannes  WMV,  iamnes  BGv     4  mosi  W     hi]  isti  B      resistent  Wr 
reaisterant  M     neritati]  add,  MH:  homines  oormpti  sensn,  reprohi  circa 
fidem      sed  ita  F       5  proficinnt  WM       6  et  om.  W       7  dictaJtf  > 
8  probationes  V      10  ezcaecat]  excedat  O     12  armpta  B       13  nostram 
Ms,l.m,2        praennntiata B,  praennntiante  M^^v ,  praenunitas  V teste 
BigalHo      14  post  ut  add.  M^ :  qnd       et  haec  M       15  ita. .  .1.  i^  sont 
om.W      etom.  B      16  et  dicente  dno  M     17  nitate  ex  nita  Wm.  H 
nos  fratres  qnaeso  M  sed  fratres  8.  l.m.  2,  nos  fratres  v     hninsmodi  M 
18  ah  anrihns  MV       19  saepi  inqnit  M       21  itemm  dicit  M     ingenia. 
bona]  mores  honos  M       22  et  12  9. 1.  m.  .3      esse  recedendnm  V      23  in- 
qnit]  antem  B        24  cadnnt  v        adnersandns  M        25  qnisqnis  Gv 
m.  15 


226  Caecilii  Cypriani 

peruersus  est  huiusmodi  et  peccat  et  est  a  semet  ipso  damnatus. 
an  esse  sibi  cum  Ghristo  uidetur  qui  aduersum  sacerdotes  Christi 
facit,  qui  se  a  cleri  eius  et  plebis  societate  secemit?  arma  ille 
contra  ecclesiam  portat,    contra  Dei  dispositionem  repugnat. 
hostis  altaris ,  aduersus  sacrificium  Christi  rebellis,  pro  fide  per-  5 
fidus,  pro  religione  sacrilegus,  inobsequens  seruus,  filius  impius, 
frater  inimicus  contemptis  episcopis  et  Dei  sacerdotibus  dere- 
lictis  constituere  audet  aliud  altare,  precem  alteram  inlicitis  uo- 
dbus  facere,  dominicae  hostiae  ueritatem  per  falsa  sacrificia  pro- 
fanare,  nec  scire  quoniam  qni  contra  ordinationem  Dei  nititur  10 
ob  temeritatis  audaciam  diuina  animaduersione  punitur. 
18     Sic  Gore  et  Dathan  et  Abiron  qui  sibi  contra  Moysen  et  Aaron 
sacerdotem  sacrificandi  licentiam  uindicare  conati  sunt  poenas 
statim  pro  suis  conatibus  pependerunt.  terra  conpagibus  ruptis 
in  profundum  sinus  patuit,  stantes  adque  uiuentes  recedentis  soli  15 
hiatus  absorbuit,  nec  tantum  eos  qui  auctores  fuerant  Dei  indi- 
gnantis  ira  percussit,  sed  et  ceteros  ducentos  quinquaginta  parti- 
cipes  eiusdem  furoris  et  comites  qui  coagulati  cum  isdem  simul 
ad  audaciam  fuerant  exiens  a  Domino  ignis  properata  ultione 
consumpsit,  admonens  scilicet  et  ostendens  contra  Deum  fieriso 
quicquid  inprobi  fuerint  ad  destruendam  ordinationem  Dei  hu- 
mana  uoluntate  conati.  sic  et  Ozias  rex  cum  turibulum  ferens  et 
contra  legem  Dei  sacrificium  sibi  uiolenter  adsumens  resistente 
sibi  Azaria  sacerdote  obtemperare  noUet  et  cedere,  diuina  indi- 
gnatione  confusus  et  leprae  uarietate  in  fronte  maculatus  est,  ea  3& 

1  huinsmodi  estM        et  {ante  peccat)  am.  G         2  adaersus  BM 
dotes  christi]  ab  his  ineipit  fragmentum  exigtmm  cod.  S  fol.  35       3  ab 
ecclesia  eixis  et  plebe  Vteste  Bdlueio      4  disputationem  MB^      5  christi 
sacrificium  B       rebelis  G,  facit  M       7  derelicfcis  ex  delictis  Wm,  2 
8  andeat  G     9  domihice  hostiam  G     10  nec]  add.  ex  eoniectura  Manu- 
tius:  dignatur     quoniam  om.  G     dni  JB      11  audacia  B      12  chore  W 
habiron  G        13  sacerdotes  WB       licentiam  ex  diligentiam  Mm.  2 
poenam  M     14  pro  suis  statim  v      rependerunt  BM* ,  et  p  enderunt  G ,  de- 
penderunt  M^       abruptis  M       15  sinum  WGv       cedentes  B       solii  B, 
solis  W      16  hiatus]  fatus  B      adsorbuit  B      actores  M*       fuerunt  S, 
faerant  eius  dementiae  V     17  ceteros]  illos  B      18  eiusdom]  eorum  M 
19  exigens  G     20  admonet  B      22  etom.B       thuribulum  G     23  dei 
legem  M        sibi  om.  G        resistenti  illi  azariae  sacerdoti  ex  resistens  ibi 
azarias  sacerdote  B  m.  2         24  cedere]  credere  IT,  ceteri  B  sedm.  2  ex- 
punctum       25  lepraae  W 


De  catholicae  ecclesiae  unitate  c.  17—20.  227 

parte  corporis  notatus  offenso  Domino  ubi  signantar  qoi  Domi- 
num  promerentnr.  et  filii  Aaron,  qui  inposuemnt  aitari  ignem 
alienum  quem  non  praeceperat  Dominus,  in  conspectu  statim 
Domini  uindicantis  extincti  sunt. 

5     Quos  imitantur  scilicet  adque  sectantur  qui  Dei  traditione  con- 19 
tempta  alienas  doctrinas  adpetunt  et  magisteria  humanae  insti- 
tutionis  inducunt:  quos  increpat  Dominus  et  obiurgat  in  euan- 
gelio  suo  dicens:  reicitis  mandatum  Dei,  ut  traditionem 
nestram  statuatis.  peius  hoc  crimen  est  quam  quod  ad- 

lomisisse  lapsi  uidentur,  qui  tamen  in  paenitentia  criminis  consti- 
tuti  Deum  plenis  satisfactionibus  deprecantur.  hic  ecclesia  quae- 
ritur  et  rogatur,  illic  ecclesiae  repugnatur:  hic  potest  necessitas 
fdisse,  illic  uoluntas  tenetur  in  scelere:  hic  qui  lapsus  est  sibi 
tantum  nocuit,  iUic  qui  haeresin  uel  schisma  facere  conatus  est 

umultos  secum  trahendo  decepit:  hic  animae  unius  est  damnum, 
illic  periculum  plurimorum.  certe  peccasse  se  hic  et  intellegit  et 
lamentatur  et  plangit,  ille  tumens  in  peccato  suo  et  in  ipsis  sibi 
delictis  placens  a  matre  filios  segregat,  oues  a  pastore  sollicitat, 
Dei  sacramenta  disturbat.  et  cum  lapsus  semelpeccauerit,  iUe 

socottidie  peccat.  postremo  lapsus  martyrium  postmodum  conse- 
cutus  potest  regni  promissa  percipere:  ille  si  extra  ecclesiam 
fderit  occisus,  ad  ecclesiae  non  potest  praemia  peruenire. 

Nec  quisquam  miretur,  dilectissimi  fratres,  etiam  de  confes-20 
soribus  quosdam  ad  ista  procedere,  inde  quoque  aUquos  tam 

8  Marc.  7,  9. 

1  corporis  scilicet  V     notatus  est  M     signantur]  signal^     dno  M 
2  altaria  B^       3  dni  statim  Q      5  contempto  8      7  inducant  O     8  rei- 
dtis  inquit  My  reicistis  B       9  uestram  <m,  W     amislBse  B       10  qui  ta 
desimt  fragmentum  cod,  8      paenitentiam  E       11  dominum  V       hic] 
ilhc  M     ecdesia  dei  Jf  >      12  illic]  hic  M     ecdesia  B      hic]  illic  M 
13  iUic]  hic  M       qui  lapsus  est]  lapsum  i^        14  heresim  M        scisma 
W6E       15  secum  quoque  M        deeipit  G       illic— bic  M        16  iUe— 
Mc3f     17  peccato]  pectore  Balugius      sibi]  suis  v     18  piacens  ex  plan- 
gens  Wm.2       filium  ex  filio  Bm,  2        segregato  B^        oues  ex\ul  B  ^ 
m.  2       19  sacramentum  B       ille]  hic  M        21  potest  ex  post  W  m,  2, 
item  l  22       illic  M^B^         22  primia  G        praemium  non  potest  M 
23  etiam]  et  F     24  ad  istam  M^,  ad  instar  ex  adstar  Qm,2     procedere] 
piosilire  V     inde  q.  aliquos  add.  m,2%nB 

15* 


228  Caecilii  Cypriani 

nefanda,  tam  grauia  peccare.   neque  enim  confessio  inmimem 
fEu^it  ab  insidiis  diaboli  aut  contra  temptationes  et  pericula  et 
incursus  adque  impetus  saeculares  adhuc  in  saeculo  positum  per- 
petna  securitate  defendit:  ceterum  numquam  in  confessoribus 
fraudes  et  stupra  et  adulteria  postmodum  uideremus  quae  nunc  & 
in  quibusdam  uidentes  ingemescimus  et  dolemus.  quisque  ille 
confessor  est  Salomone  maior  aut  melior  aut  Deo  carior  non  est: 
qui  tamen  quamdiu  in  uiis  Domini  ambulauit,  tamdiu  gratiam 
quam  de  Domino  fuerat  consecutus  obtinuit,   postquam  dere- 
Uquit  Domini  uiam,  perdidit  et  gratiam  Domini.  et  ideo  scrip-io 
tumest:  tene  quod  habes,  ne  alius  accipiat  coronam 
tuam.  quod  utique  Dominus  non  minaretur  auferri  posse  coro- 
nam  iustitiae,  nisi  quia  recedente  iustitia  recedat  necesse  est  et 
corona. 
21     Confessio  exordium  gloriae  est,  non  meritum  iam  coronae,  nec  i& 
perficit  laudem  sed  initiat  dignitatem,  cumque  scriptum  sit: 
qui   perseuerauerit  usque  in  finem  hic  saluus  erit, 
quicquid  ante  finem  fuerit  gradus  est  quo  ad  fastigium  salutis 
ascenditur,  non  terminus  quo  iam  cuiminis  summa  teneatur. 
confessor  est:  sed  post  confessionem  periculum  maius  est,  quiaso 
plus  aduersarius  prouocatus  est.  confessor  est:  hoc  magis  stare 
debet  cum  Domini  euangelio  per  euangelium  gloriam  consecutus 
aDomino.   cui  multum  datur,   multum  quaeritur  ab 
eo:  et  cui  plus  dignitatis  adscribitur,   plus  de  illo 

11  Apoc.  3, 11.      17  Matth.  10,  22.      23  Luc.  12, 48. 

1  innefanda  M^ ,  nefaria  V      tamqne  V,  qnam  v       2  facit  ex  fassit 
Bm,2       Vit  ex  9XLt  B  m,  2        4  secnritatis  B^       nonnomqnam  M^ 
5  uiderimusqae  O     QetexutG     quisquis  OM*v     7  et  ante  SBlottLadd, 
B*       dno  B,  om,  v      8  quamdiu]  tamdiu  O     9  derelinquit  OB      10  dni 
uiam  ex  diu  fama  Bm,  2      perdit  M     et  ideo  scriptum  est]  om.  O,  sicut 
scriptum  est:  et  excitauit  dominus  Satanam  ipsi  SalomonL  et  ideo  in  Apo- 
calypsi  dominus  ad  loannem  grauiter  comminatur  V  unde  MantUiua  teste 
Bigaltio  recepit      12  auferre  M     posset  B^      13  quia  «o;  qui  TT m.  ^ 
reoedat  ex  redat  Om.2      15  iam]  nam  itf  «n  ras,      16  sed  ex  et  Wm.  2 
initiat  et  B      17  inquit  usque  M     in]  ad  OB     Mc]  is  W     18  quo*  fa- 
stigium  M         19  escenditur  maluit  BoiueiuB         summa  tenetur  M  s,  L 
m,2     21  plufl  ex  pius  Bm,2       23  a  domino]  «dni  B     cui]  ait  enim  do- 
minuB  cui  v     queretur  WB      2^  et  om,  M 


Dc  catholicae  ecclesiae  unitate  c.  20—22.  229 

exigitur  seruitutis.  nemo  per  confessoris  exemplum  pereat, 
nemo  iniustitiam,  nemo  insolentiam,  nemo  perfidiam  de  confes- 
soris  moribus  discat.  confessor  est:  sit  humilis  et  quietus,  sit  in 
actu  suo  cum  disciplina  modestus,  ut  qui  Christi  confessor  di- 

s  dtur  Christum  quem  confitetur  imitetur.  nam  cum  dicat  iUe: 
qui  se  extollit  humiliabitur,  et  qui  humiliat  se 
exaltabitur,  et  ipse  a  patre  exaltatus  sit,  quia  se  in  terris 
sermo  et  uirtus  et  sapientia  Dei  patris  humiliauit ,  quomodo  po- 
test  extoUentiam  diligere  qui  et  nobis  humilitatem  sua  lege  man- 

udauit  et  ipse  a  patre  amplissimum  nomen  praemio  humilitatis 
accepit?  confessor  est  Christi:  sed  si  non  postea  blasphemetur 
per  ipsum  maiestas  et  dignitas  Christi.  lingua  Christum  confessa 
non  sit  maledica,  non  turbulenta,  non  conuiciis  et  litibus  per- 
strepens  audiatur,  non  contra  fratres  et  Dei  sacerdotes  post  uerba 

ulaudis  serpentis  uenenaiaculetur.  ceterum  si  culpabilis  et  de- 
testabilis  postmodum  fuerit,  si  confessionem  suam  mala  conuer- 
satione  prodegerit,  si  uitam  suam  turpi  foeditate  maculauerit, 
si  ecclesiam  denique  ubi  confessor  factus  est  derelinquens  et  uni- 
tatis  concordiam  scindens  fidem  primam  perfidia  posteriore  mu- 

sotauerit,  blandiri  sibi  per  confessionem  non  potest  quasi  electus 
ad  gloriae  praemium,  quando  ex  hoc  ipso  magis  creuerint  merita 
poenarum. 

Nam  et  ludam  inter  apostolos  Dominus  elegit,  et  tamen  Do-  22 
minum  ludas  postmodum  tradidit.  non  tamen  idcirco  aposto- 

sUorum  firmitas  et  fides  cecidit,  quia  proditor  ludas  ab  eorum 
societate  defecit.  sic  et  hic  non  statim  confessorum  sanctitas  et 
dignitas  conminuta  est,  quia  quorund^m  fides  fracta  est.  beatus 

6  Lnc.  18, 14. 

2  confessoribas  GM^     3  est  sit]  est  christi  si  i?      4  dic«t  G      5  imi- 
tnrnm  B^        cam  B8,hfn,2       6  et  qui]  qui  antem  M       se  oni.  M 
9  hmnilitate  G     13  sit  turbulenta  v     15  laudis  et  confessionis  V     culpa- 
bilis  ex  cuius  Mm.  2       et  detestabilis  om.  V,  et  detestabilis  uita  M^ 
16  confessionis  suae  M       malam  conuersationem  MB^         17  prodegerit 
VG*,  prodigerit  G*,  protegerit  W,  prodiderit^(idi  in  ras,),  om.  B 
18  denique  ipsam  V     20  quasi  sit  v      21  premium  ex  primum  Gm,2 
23  iudan  Wsedns.l.       24  postmodum  iudas  M       tradidit  WM^,  pro- 
didit  BM*t  prodit  G      25  fides  et  firndtas  Bv      docidit  M     27  dignitas 
et  sanctitas  G      comminuta  est  ex  comminutas  Bm,2 


230  Caecilii  Cypriani 

apostolus  loquitnr  in  epistnla  sna  dicens:   qnid  enim  si  ex- 
ciderunt  a  fide  quidam  illorum,  nnmquid  infideli- 
tas  illorum  fidem  Dei  euacuauit?   absit:   est  enim 
Deus  uerax,  omnis  autem  homo  mendax.    stat  confes- 
sorum  pars  maior  et  melior  in  fidei  suae  robore  et  in  legis  ac  di-  5 
sciplinae  dominicae  ueritate,  nec  ab  ecclesiae  pace  discedunt  qui 
se  in  ecclesia  gratiam  consecutos  de  Dei  dignatione  meminerunt, 
adque  hoc  ipso  ampliorem  consecuntur  fidei  suae  laudem,  quod 
ab  eorum  perfidia  segregati  qui  iuncti  confessionis  consortio  fue- 
runt  a  contagio  criminis  recessemnt :  uero  inluminati  euangelii  10 
lumine,  pura  et  candida  Domini  luce  radiati  tam  sunt  in  con- 
semanda  Christi  pace  laudabiles  quam  fnerunt  in  diaboli  congres- 
sione  uictores. 
28     Opto  equidem,   dilectissimi  fratres,    et  consnlo  pariter  et 
suadeo,  ut  si  fieri  potest  nemo  de  fratribus  pereat  et  consentientis  15 
populi  corpus  unum  gremio  suo  gaudens  mater  includat.  si 
tamen  quosdam  schismatum  duces  et  dissensionis  auctores  in 
caeca  et  obstinata  dementia  permanentes  non  potuerit  ad  salutis 
uiam  consilium  salubre  reuocare ,  ceteri  tamen  uel  simplicitate 
capti  uel  errore  inducti  nel  aliqua  fallentis  astutiae  calliditate  so 
decepti  a  fallaciae  uos  laqueis  soluite,  uagantes  gressus  ab  erro- 
ribus  liberate,  iter  rectum  uiae  caelestis  adgnoscite.  contestantis 
apostoli  uox  est:  praecipimus  uobis  in  nomine  Domini 
lesn  Christi  ut  recedatis  ab  omnibus  fratribus  am- 
bulantibus  inordinate  et  non   secundum  traditio-25 

1  Bom.  3,  3  sq.     23  11  Thess.  3,  6. 

1  apostolas  paalas  F,  pauL  apost.  v       in  epistola  soa  loquitar  v 
si]  sic  12        2  a  fide  Ws.lm.  2        3  eaacaabit  WG       absit  <m,  G 
5  maior  et]  maiora  G     in  (anie  legis)  <mi.  VM^      disciplinam  G     6  nc- 
ritate]  •«memores  Jlf       7  ecclesiam  GM^      8  adqae  WGMB,  atqai  t; 
maiorem  consecantar  f.  s.  L  immo  ampliorem  V  teste  BigcUtio      9  segregat 
W     qaibas  V     ianctis  G      10  contagione  B       hi  aero  22^       11  tam 
M  in  ras,      sant  M  8,  l,  tn,  2      12  pace]  Ince  G      faerant  B      14  opto] 
bortor  F       15  consentienti  B^         16  sinom  (pro  anam)  gremio  sao  M^^ 
sina  gremii  sui  M^      19  consilio  salabri  M'^      reuocari  B^      20  fallentia 
B        astatia  calliditatis  G         23  aobis  inqait  BGv ,  inqnit  nobis  M 
domini  nostriJtfv,  domini  dei  B      24  fratribas  om.  TT       25  et  om,  M 
non  om,  B 


De  catholicae  ecclesiae  nnitate  c.  22-24.  231 

nem  quam  acceperunt  a  nobis.  et  iteruin  dicit:  nemo 
uos  decipiat  inanibus  uerbis:  propterea  enim  uenit 
ira  Dei  super  filios  contumaciae.  nolite  ergo  esse 
participes  eorum.  recedendum est  a  delinquentibus  uel  immo 

s  fugiendum,  ne  dum  quis  male  ambulantibus  iungitur  et  per 
itinera  erroris  et  criminis  graditur,  a  uia  ueri  itineris  exerrans 
pari  crimine  et  ipse  teneatur.  unus  Deus  est  et  Christus  unus  et 
una  ecclesia  eius  et  fides  una  et  plebs  una  in  solidam  corporis 
unitatem  concordiae  glutino  copulata.  scindi  unitas  non  potest 

lonec  corpus  unum  discidio  conpaginis  separari,  diuulsis  lacera- 
tione  uisceribus  in  frusta  discerpi.  quicquid  a  matrice  discesserit    > 
seorsum  uiuere  et  spirare  non  poterit,  substantiam  salutis  amittit. 

Monet  nos  Spiritus  sanctus  et  dicit:  quis  est  homo  qui24 
uult  uitam   et   amat   uidere   dies  optimos?  contine 

iftlinguam  tuam  a  malo  et  labia  tua  ne  loquantur  in- 
sidiose.  declina  a  malo  et  fac  bonum,  quaere  pa- 
cem  et  sequere  eam.  pacem  quaerere  debet  et  sequi  filius 
pacis,  a  dissensionis  malo  continere  linguam  suam  debet  qui 
nonit  et  diligit  uinculum  caritatis.  inter  sua  diuina  mandata  et 

somagisteria  salutaria  passioni  iam  proximus  Dominus  addidit 
dioens:  pacem  uobis  dimitto,  pacem  meam  do  uobis. 
hanc  nobis  hereditatem  dedit,  dona  onmia  suae  pollicitationis 
et  praemia  in  pacis  conseruatione  promisit.  si  heredes  Christi 
sumus,  in  Cbristi  pace  maneamus:  si  filii  Dei  sumus,  pacifici 

S9 esse  debemus.  beati,  inquit,  pacifici,  quoniam  ipsi  filii 
Dei  uocabuntur.  pacificos  esse  oportetDei  filios,  corde  mites, 

1  Eph.  5, 6  sq.      13  Ps.  33, 13  sq.      21  lo.  14,  27.      25  Matth.  5, 9. 

1  accepistis  G       4  nel  imino  ne  M  (uel  et  ne  eras,)      5  ne  dtun  Ms,  h 
m,2       6iterJIf      aom.i2     uiaueritatisitinerisJIf^editiuerisea^i^.m.^ 
7  deus  onus  v      uuus  et  christus  una  M     8  plebs  nna  FTT,  plebs  WOEv 
9  miitatem]  firmitatem  V     glutinae  R      10  nec  diuulsisjRFitf^      11  fru- 
fltra  W^  O      13  sps  scs  monet  JSf ,  monet  nos  in  psalmis  s.  s.  F     14  amat] 
capit  M      15  insidiosae  By  desidione  0^  dolum  M     16  declina]  deuerte 
Jf  I ,  dinerte  M^     inquire  M     17  et  se<j[uere]  consequere  F     filius  est  0 
19  diuina]  denique  F   20  passionis  M^       21  dimitto  uobis  v      23  et  Jf 
8.  l.  fit.  2      ooheredes  MH     24  si  om.  0     pacifi  M     25  quia  M     26  uo- 
cantur  W^      nos  oportet  M 


232  Caecilii  Cypriani 

sermone  simplices,  adfectione  concordes,  fideliter  sibi  ananimi- 
tatis  nexibus  cohaerentes. 

25  Haec  unanimitas  snb  apostolis  olim  fuit:  sic  nouus  credentium 
populus  Domini  mandata  custodiens  caritatem  suam  tenuit.  pro- 
bat  scriptura  quaedicit:  turba  autem  eorum  qui  credide-  » 
rant  anima  ac  mente  una  agebant.  etiterum:  et  erant 
perseuerantes  omnes  unanimes  in  oratione  cum  mu- 
lieribus  et  Maria  quae  fuerat  mater  lesu  etfratri- 
bus  eius.  et  ideo  efGicacibus  precibus  orabant,  ideo  impe- 
trare  cum  fiducia  poterant  quodcumque  de  Dei  misericordia  lo 
postulabant. 

26  In  nobis  uero  sic  unanimitas  deminuta  est,  ut  et  largitas  opera- 
tionis  infracta  est.  domos  tunc  et  fundos  uenundabant  et  the- 
sauros  sibi  in  caelo  reponentes  distribuenda  in  usus  indigentium 
pretia  apostolis  offerebant.   at  nunc  de  patrimonio  nec  decimas  is 
damus  et  cum  uendere  iubeat  Dominus,  emimus  potius  et  auge- 
mus.  sic  in  nobis  emarcuit  uigor  fidei,  sic  credentium  robur 
elanguit.  et  idcirco  Dominus  tempora  nostra  respiciens  in  euan- 
gelio  suo  dicit:  filius  hominis  cum  uenerit,  putas  in- 
ueniet  fidem  in  terra?  uidemus  fieri  quod  ille  praedixit.  inao 
Dei  timore,  in  lege  iustitiae,   in  dilectione,   in  opere  fides  nuUa 
est.  nemo  futurorum  metum  cogitat,  diem  Domini  et  iram  Dei 
et  incredulis  uentura  supplicia  et  statuta  perfidis  aetema  tor- 
menta  nemo  considerat.   quicquid  metueret  conscientia  nostra, 
si  crederet,  quia  non  credit,  omnino  necmetuit.  si  autem  cre-8& 
deret,  et  caueret:  si  caueret,  eteuaderet. 

27  Excitemus  nos  quantum  possumus,   dilectissimi  fratres,   et 
somno  inertiae  ueteris  abrupto  ad  obseruanda  et  gerenda  Domini 

5  Act.  4,  32.'     6  Act.  1, 14.      19  Luc.  18,  8. 

1  sermone  simplices  om.  G       4  dei  IS        5  scriptura  diuina  VM 
6  ac]  et  Bv      et  {ante  erant)  om.  G      8  fuit  v      9  et  ideo  quia  Baluzius 
precibufl]  uerbis  22       et  ideo  B       10  domini  v        12  diminuta  Mv^  do- 
mini  B      ut  et]  et  ut  12 ,  ut  F       13  est  am  VM^  sit  add.  M*      thensauros 
W     15  at]  et  B      17  rubor  G     18  et  languit  G     19  hominia  inquit  M 
20  fieri  etiam  M        praedirit  Ms.lm,  2,  praecepit  M*^       21  dni  22 
22  metu  GMB"^      24  quicquid  Tr22,  quo  id  G,  quod  quid  ^Msed^  add, 
m,  2,  quae  F,  quod  v      25  si  ex  sic  quoque  si  M  m.  2      credidit  W 
26  si  autem  M     et  euaderct  GMBV,  euaderet  Wv 


De  catholicae  ecclesiae  unitate  c.  24—27.  233 

praecepta  nigilemus.  simus  tales  quales  esse  nos  ipse  praecepit 
dicens:  sint  lumbi  uestri  adcincti  et  lucernae  ar- 
dentes  et  uos  similes  hominibus  expectantibus  do- 
minum  suum,  quando  ueniat  a  nuptiis^   ut  cum  ue- 

s  nerit  et  pulsauerit,  aperiant  ei.  beati  serui  illi 
quos  adueniens  Dominus  inuenerit  uigilantes.  ad- 
cinctos  nos  esse  oportet,  ne  cum  expeditionis  dies  uenerit,  inpe- 
ditos  et  inplicitos  adprehendat.  luceat  in  bonis  operibus  nostrum 
lumen  et  fiilgeat ,  ut  ipsum  nos  ad  lucem  claritatis  aetemae  de 

10  hac  saeculi  nocte  perducat.  expectemus  solliciti  semper  et  cauti 
aduentum  Domini  repentinum ,  ut  quando  ille  pulsauerit,  eui- 
gilet  fides  nostra  uigilantiae  praemium  de  Domino  receptura.  si 
haec  mandata  seruentur,  si  haec  monita  et  praecepta  teneantur, 
opprimi  dormientes  diabolo  fallente  non  possumus,  serui  uigiles 

u  Christo  dominante  regnabimus. 

2  Lac.  12,  35  sq. 

1  ipse  noa  ease  V  2  sin  G  ardentes  in  manibus  uestris  M^  3  uos 
ex  tuos  Gm.  2  4  ut]  et  ilf  5  illi  om.  M  6  accitos  B  7  impeditos 
jmv  8  nos  apprehendat  V  9  ipsutJS  10  et  ezpectemus  Jlf  11  uigilet 
ifS  12  et  fides  W  13  seruantur  G  et  TT  8.  V  m.  2  teneantur 
im,G      14  non  eras,  in  G     de  catholice  eclesiae  ykitate  explicit  TT, 

DB  YNITATE  ECCLESIAE  EZPLICIT  B,  CAECILI  CYP&IANI  DE  SCCLESIAE  OL' 
THOLICE  TNITAT  SXPLT  j9f ,  EZPLICIT  EPL  CAECILH  CTPBIAKI  DS  ASCCLB- 
SIAE  TWETATE    G 


VI. 

THASCI  CAECILI  CYPRIANI 

DE   LAP8IS. 


S  =  oodex  Segaierianas. 
W=  oodez  WflnebiirgeiunB. 
B  =  oodez  Begineiisis. 
V  =  oodez  YeronensiB. 


DE  LAPSIS. 

X  ax  ecce,  dilectissiini  fratres,  ecclesiae  reddita  est  et  qnod  I 
difficile  nnper  incredalis  ac  perfidis  inpossibile  nidebatnr,  ope 
adqne  nltione  dinina  secnritas  nostra  reparata  est.  in  laetitiam 

s  mentes  redennt  et  tempestate  pressnrae  ac  nnbe  discnssa  tran- 
qnillitas  ac  serenitas  refhlsemnt.  dandae  landes  Deo  et  beneficia 
eins  ac  mnnera  cnm  gratiamm  actione  celebranda,  qnamnis  agere 
gratias  nostra  nox  nec  in  persecntione  cessanerit:  neqne  enim 
tantnm  licere  inimico  potest,  nt  non  qni  Denm  corde  toto  et 

loanima  et  uirtnte  diligimns  benedictiones  eins  et  landes  semper 
et  nbiqne  cnm  gloria  praedicemns.  exoptatns  notis  omnibns  dies 
nenit  et  post  longae  noctis  horribilem  taetramqne  caliginem  Do- 
mini  Ince  radiatns  mnndns  elnxit. 
Confessores  praeconio  boni  nominis  claros  et  nirtntis  ac  fidei  t 

islandibns  gloriosos  laetis  conspectibns  intuemnr,  sanctis  oscnlis 
adhaerentes  desideratos  dinina  et  inexplebili  cnpiditate  conplec- 
timnr.  adest  militnm  Christi  cors  candida,  qni  persecntionis 
nigentis  ferociam  tnrbnlentam  stabili  congressione  fregemnt,  pa- 
tati  ad  patientiam  carceris,  armati  ad  tolerantiam  mortis.  repn- 

lognastis  fortiter  saecnlo,  spectacnlnm  gloriosnm  praebnistis  Deo, 
secntnris  firatribns  foistis  exemplo.  religiosa  nox  Christnm  locuta 


IWCIFIT  BE  LAPSI8  FELICITER  S,    INCIPIT   DE  IABSI8   WB  3  ac   TT 

m.  2po8t  r<u.  ope]  opera  B  4  laetitia  SB  5  mentis  S*  nube] 
nube  et  caligine  v  8  perseqnutione  B  (tU  solet  quu  pro  cu)  9  inimico 
licere  WBv  dexmSWV,  dominum  Bv  toto  corde  JR©  10  et  (ante  uir- 
tute)  add,  m.  :2inW  11  omnibus  SB,  omnium  Wv  diebus  B 
12  taetranq.  S  14  uirtutibus  W  15  osculis]  oculis  B  16  diuina 
et  iSf ,  diu  WBv  17  coors  W\  cohors  W^Bv  18  urguentis  B  ut  solet 
20  dDolF 


238  Caecilii  Cypriani 

est,  in  qaem  se  semel  credidisse  confessa  est:  inlustres  manos 
quae  non  nisi  dininis  operibus  adsueuerant  sacrificiis  sacrilegis 
restiterunt:  sanctificata  ora  caelestibus  cibis  post  corpus  et  san- 
guinem  Domini  profana  contagia  et  idolorum  reliquias  respue- 
runt:  ab  inpio  sceleratoque  uelamine  quo  illic  uelabantur  sacri-  s 
ficantium  capita  captiua  caput  uestrum  liberum  mansit:  frons 
cum  signo  Dei  pura  diaboli  coronam  ferre  non  potuit,  coronae  se 
Domini  reseruauit.  quam  uos  laeto  sinu  excipit  mater  ecclesia  de 
proelio  reuertentes!   quam  beata,   quam  gaudens  portas  suas 
aperit,  ut  adunatis  agminibus  intretis  de  hoste  prostrato  tropaeaio 
referentes!  cum  triumphantibus  uiris  et  feminae  ueniunt  quae 
cum  saeculo  sexum  quoque  uicerunt.  ueniunt  et  geminata  mili- 
tiae  suae  gloria  uirgines  et  pueri  annos  suos  uirtutibus  transe- 
untes.  nec  non  et  cetera  stantium  multitudo  uestram  gloriam 
sequitur,  proximis  et  paene  coniunctis  laudis  insignibus  uestigiais 
uestra  comitatur.  eadem  et  in  illis  sincehtas  cordis,  eadem  fidei 
tenads  integritas.  inconcussis  praeceptorum  caelestium  radicibus 
nixos  et  euangelicis  traditionibus  roboratos  non  praescripta  ex- 
silia^  non  destinata  tormenta,  non  rei  familiaris  et  corporis  sup- 
plicia  terruerunt.  explorandae  fidei  praefiniebantur  dies:  sed  quiso 
saeculo  renuntiasse  se  meminit  nuUum  saeculi  diem  nouit,  nec 
tempora  terrena  iam  conputat  qui  aetemitatem  de  Deo  sperat. 
3     Nemo,  fratres,  nemo  hanc  gloriam  mutilet,  nemo  incorruptam 
stantium  firmitatem  maligna  obtrectatione  debilitet.  cum  dies 
negantibus  praestitutus  excessit,  quisque  professus  intra  diem  nonss 
est  Ghristianum  se  esse  confessus  est.  primus  est  uictoriae  titulus 
gentilium  manibus  adprehensum  Dominum  confiteri :  secundus  ad 

1  in  qaem  se  ex  in  qoa  Sm.  2       5  sceleratioque  B       8  laetos  SB, 
laete  v       in  Binom  snom  R       ezcepit  S^        10  aperit  W8.l,m.2,  ape- 
rint  B      agminis  JB     tropea  8W      11  trinmfaDtib.  SW     qnaecnmq.  S 
{aed  q.  ea^.  m.  ^)       12  saecnlo  dimicantes  v       geminatae  B       13  cnm 
gloria  JB       continentiae  nirtntibns  W      14  circnmstantinm  S;  cf.  p.  239 
l  10       15  proxumis  TT»        landis  IF,  sed  in  marg.  corr.:  landibns 
16  eademmetim  illis  S^     eadem  ex  eamndem  S.  m.  2      18  roboratns  B  * 
19  testinata  W         familiaris]  damna  add.  ex  dliquot  codd.  ErasmuSt  ab- 
latio  Krdbinger       et]  non  v        20  inezplorandae  B       21  se  om.  W 
22  qui  eo;  quia  Sm.2     23  fratres  dilectissimi  t^     24  istam  stantium  S 
25  quisquis  Bv      27  deum  W      confiteris  B 


De  lapsis  c.  2—4.  239 

gloriam  gradus  est  cauta  secessione  subtractum  iam  Deo  reser- 
uari.  illa  publica,  haec  priuata  confessio  est:  ille  iudicem  saeculi 
uincit ,  hic  contentus  Deo  suo  iudice  conscientiam  puram  cordis 
integritate  custodit:  illic  fortitudo  promptior,  hic  soUicitudo  se- 

s  curior.  ille  adpropinquante  hora  sua  iam  maturus  inuentus  est, 
hic  fortasse  dilatus  est  qui  patrimonio  derelicto  idcirco  secesserit, 
quia  non  erat  negaturus:  confiteretur  utique,  si  fuisset  et  ipse 
detentus. 
Has  martyrum  caelestes  coronas,  has  confessorum  glorias  spi-  4 

loritales,  has  stantium  fratrum  maximas  eximiasque  uirtutes  mae- 
stitia  una  contristat,  quod  auulsam  nostrorum  uiscerum  partem 
uiolentus  inimicus  populationis  suae  strage  deiecit.  (ftdd  hoc  loco 
faciam,  dilectissimi  fratres,  fluctuans  uario  mentis  aestu  quid 
aut  quomodo  dicam?  lacrimis  magis  quam  uerbis  opus  est  ad  ex- 

uprimendum  dolorem,  quo  corporis  nostri  plaga  deflenda  est,  quo 
popuU  aUquando  numerosi  multiplex  lamentanda  iactura  est. 
quis  enim  sic  durus  ac  ferreus,  quis  sic  fratemae  caritatis  oblitus 
qni  inter  suorum  multiformes  ruinas  et  lugubres  ac  multo  squa- 
lore  deformes  reUquias  constitutus  siccos  oculos  tenere  praeualeat 

sonecerumpente  statim  fletu  prius  gemitus  suos  lacrimis  quam 
uoce  depromat?  doleo,  fratres,  doleo  uobiscum  nec  mihi  ad 
leniendos  dolores  meos  integritas  propria  et  sanitas  priuata  blan- 
ditur,  quando  plus  pastor  in  gregis  sui  uulnere  uulneretur.  cum 
singulis  pectus  meum  copulo,  maeroris  et  funeris  pondera  luc- 

sstuosa  participo.  cum  plangentibus  plango,  cum  deflentibus  defleo, 
com  iacentibus  iacere  me  credo.  iacuUs  iUis  grassantis  inimici 
mea  simul  membra  percussa  sunt,  saeuientes  gladu  per  mea 
uiscera  transierunt.   iTnnnTiifl  et  Uber  a  persecutionis  incursu 

1  sabtnctum  se  ex  subtractns  Sm.2       iam  <m,  WB      dno  WB 
TesernaTe  5« ,  se  seruari  TT»      2  puplica  W     haec]  ac  B     3  uincet  W 
puiamicordis  8^       5  ille  ex  iUic  8m,2     6  secessit  WBv       10  circum- 
stautium  8        11  unua  8^        12  deiecit  W  sed  vn  marg. :  uel  tetegit 
ISuariosB      quid]quii{     15  quo  eo?  qu8  iS" m. ^     16  aliquando om.  JS 
maneato  simul  triplex  B     17  ac]  aut  Bv     obUtus  est  W     19  reUquia  8' , 
ac  reliquiAB  B     21  fratres  dilectissimi  B     28  uulneris  B     24  maeroris 
ex  memroris  8m,2,  merore  B      25  pagentib.  8^       27  mea  simul  8*  W, 
mei  simul  8^  (sed  simul  8.  l) ,  simul  mea  B      saeuientis  8^      28  a  om.  TT 


240  Caecilii  Cypriani 

fdisse  non  potest  animus :  in  prostratis  iratribns  et  me  prostranit 
adfectns. 

g  Habenda  tamen  est,  iratres  dilectissimi,  ratio  neritatis  nec 
sic  mentem  debet  et  sensnm  persecntionis  infestae  tenebrosa 
caligo  caecasse,  nt  nihil  remanserit  Inminis  et  Incis,  nnde  dinina  s 
praecepta  perspici  possint.  si  cladis  cansa  cognosdtnr,  et  me- 
della  nnlneris  innenitnr.  Dominns  probari  £guniliam  snam  nolnit 
et  qnia  traditam  nobis  dininitns  disciplinam  pax  longa  corm- 
perat,  iacentem  fidem  et  paene  dixerim  dormientem  censnra  cae- 
lestis  erexit,  cnmqne  nos  peccatis  nostris  amplins  mereremnr,io 
clementissimns  Dominns  sic  cnncta  moderatns  est,  nt  hoc  omne 
qnod  gestnm  est  exploratio  potins  qnam  persecntio  nideretnr. 

<     Stndebant  angendo  patrimonio  singnli  et  obliti  qnid  credentes 
ant  snb  apostolis  ante  fecissent  aut  semper  facere  deberent  insa- 
tiabili  cnpiditatis  ardore  ampliandis  facnltatibns  incubabant.  non  n 
in  sacerdotibns  religio  denota ,  non  in  ministenis  fides  integra, 
non  in  operibus  nusericordia,  non  in  moribns  disciplina.  cor- 
rupta  barba  in  uiris,  in  feminis  forma  fncata:  adulterati  post 
Dei  manns  oculi,  capilli  mendacio  coiorati.  ad  decipienda  corda 
simplicum  callidae  fraudes,  circumueniendis  fratribus  subdolae^ 
uoluntates.  iungere  cum  infidelibus  uinculum  matrimonii ,  pro- 
-stitnere  gentilibus  membra  Christi.  non  iurare  tantum  temere 
sed  adhuc  et  peierare,  praepositos  snperbo  tumore  contenmere, 
uenenato  sibi  ore  maledicere,  odiis  pertinacibus  inuicem  dissi- 
dere.  episcopi  plurimi  quos  et  hortamento  esse  oportet  ceteris  et  ^ 
exemplo  diuina  procuratione  contempta  procuratores  regum  sae- 
cularium  fieri,  derelicta  cathedra,  plebe  deserta  per  alienas  pro- 

4  debet  mentem  S     infesta  etR      5  lncis  et  luminis  WRv        nntde 
S^      6  possnnt  TT*      medela  v      8  in  nobis  S^      9  paene  nt  ita  scripsit 
Bcdwsius       10  amplins  pati  scripsit  Erasmus        12  nideretnr  WR,  dn- 
ceretnr  ex  diceretnr  Sm,^         15  cnpidita  facnltatibns  TT*         16  sacer- 
dotiis  W         ministeriis  jRTT^ ,  ministeris  TT',   ministris  Sv;  cf,  ChrofL 
obs.  p,  612      MeiR      18  fngatal^      19  dei  W  s,  I.  m.  2      deiciendaJR 
20  simplicinm  v;  cf.  de  kab.  uirg.  p.  196 1. 14       snbdole  nolnntatis  S^ 
23  adhnc  Ws.  I.  m.  2     et  S,  etiamTTJ^t'     propositos  S^      24  nenerato R 
dissedere  S       25  omamento  August.  cantra  Cresconium  lib.  III  c.  36 
Qt<m.R       26  regnm  SW,  remm  Rv  et  m.  rec.  in  W       27  derelicta  ex 
delicta  Wm.2 


De  lapsis  c.  4—7.  241 

nincias  oberrantes  negotiationis  qnaetnosae  nundinas  aucupari^ 
esiurientibus  in  ecclesia  fratribus  habere  argentum  largiter  uelle, 
fondos  insidiosis  fraudibus  rapere,  usuris  multiplicantibus  faenus 
aagere.  quid  non  perpeti  tales  pro  peccatis  eiusmodi  mere- 

5  remur,  cum  iam  pridem  praemonuerit  ac  dixerit  censura  diuina: 
si  dereliquerint  legem  meam  et  in  iudiciis  meisnon 
ambulauerint,  si  iustificationes  meas  profanaue- 
rint  et  praecepta  mea  non  obseruauerint,  uisi- 
tabo  in  uirga  facinora  eorum  et  in  flagellis  delicta 

loeorum. 

Praenuntiata  sunt  ista  nobis  et  ante  praedicta.  sed  nos  datae  7 
legis  et  obseruationis  inmemores  id  egimus  per  nostra  peccata, 
nt  dum  Domini  mandata  contemnimus  ad  correptionem  delicti 
et  probationem  fidei  remediis  seuerioribus  ueniremus,  nec  saltim 

15  uel  sero  conuersi  ad  Domini  timorem  sumus,  ut  hanc  correptionem 
nostram  probationemque  diuinam  patienter  et  fortiter  subiremus. 
ad  prima  statim  uerba  minantis  inimici  maximus  fratrum  nu- 
merus  fidem  suam  prodidit  nec  prostratus  est  persecutionis  in- 
petu,  sed  uoluntario  lapsu  se  ipse  prostrauit.  quid  oro  inauditum, 

aoquid  nouum  uenerat,  ut  uelut  incognitis  adque  inopinatis  rebus 
exortis  Christi  sacramentum  temeritate  praecipiti  solueretur? 
nonne  haec  et  prophetae  ante  et  apostoli  postmodum  nuntiaue- 
runt?  nonne  iustorum  pressuras  et  gentilium  semper  iniurias 
pleni  sancto  Spiritu  praedicauerunt?  nonne  fidem  nostram  sem- 

K  per  armans  et  Dei  seruos  caelesti  uoce  corroborans  dicit  scriptura 
diuina:  Dominum  Deum  tuum  adorabis  et  illi  soli 
seruies?  nonne  iram  diuinae  indignationis  ostendens  et  poenae 

6  Ps.  88,  31  sq.      26  Deut.  6, 13. 

1  n^tiationes  5>         quaestnose  S* ,  qnaestndiosos  E        2  fratribus 
non  snbuenire  ex  1.  cod.  recepit  PameliiM         3  inuidiosis  S         4  huius 
modi  B     merremur  TT*      6  derelinquerint  WR      7  iustificationis  S 
8  mea  om,  W      obseruauerint  SWRV,  seruauerint  v      11  data  eligis  R 
13  correptionem  SR,  correctionem  Wv     14  probationem]  prouocationem  S 
saltem  Sv      15  uel  om.  WRv;  cf,  de  bonopat  c.  4      correctionem  W 
17  primas  S^      18  nec  persequutionis R      19  se  TT «.  l.m,2      20  uelutiTT, 
uelut  ex  uel  8m.2      5l  extortis  R     praecipitem  S^      24  nonne]  non  R 
25  dei]  ad  dei  i?      26  illi]  ipsi  V      27  poenae  metu  S* ,  paene  tum  R 
III.  16 


242  Caecilii  Cypriani 

ntetum  praemonens  denuo  dicit:  adorauernnt  eos  quos  fe- 
cerunt   digiti   eorum,   et  curuatus  est  homo  et  hu- 
miliatus  est  uir,   et  non  laxabo  illis?  etiterumDeus 
loquitur  dicens :    sacrificans  diis  eradicabitur  nisi  Do- 
mino  soli.  in  euangelio  quoque  postmodum  Dominus  in  uerbis  5 
doctor  et  consummator  in  factis  docens  quid  fieret  et  facieu3  quod- 
cumque  docuisset,  quicquid  nunc  geritur  et  geretur  non  ante 
praemonuit?  nonne  et  negantibus  aeterna  supplicia  et  salutaria 
confitentibus  praemia  ante  constituit? 
8     Exciderunt  quibusdam  pro  nefas  omnia  et  de  memoria  reces- 10 
serunt.  non  expectauerunt  saltim  ut  ascenderent  adprehensi ,  ut 
interrogati  negarent.  ante  aciem  multi  uicti,  sine  congressione 
prostrati  nec  hoc  sibi  reliquerunt  ut  sacrificare  idolis  uiderentur 
inuiti.  ultro  ad  forum  currere,  ad  mortem  sponte  properare, 
quasi  hoc  olim  cuperent,  quasi  amplecterentur  occasionem  datam  is 
quam  libenter  optassent.  quot  illic  a  magistratibus  uesperaurgente 
dilati  sunt ,  quot  ne  eorum  diflferretur  interitus  et  rogauerunt ! 
quam  uim  potest  talis  obtendere,  qua  crimen  suum  purget ,  cum 
uim  magis  ipse  fecerit  ut  periret?  nonne  quando  ad  Capitolium 
sponte  uentum  est,  quando  ultro  ad  obsequium  diri  facinoris^o 
accessum  est,   labauit  gressus,  caligauit  aspectus,  tremuerunt 
uiscera,  membra  conciderunt?  non  sensus  obstipuit,  lingua  haesit, 
sermo  defecit  ?  stare  illic  potuit  Dei  seruus  et  loqui  et  renuntiare 
Christo  qui  iam  diabolo  renuntiauerat  et  saeculo?  non  ara  illa, 

1  Es.  2,  8  sq.      4  Ex.  22,  20. 

1  proponens  ex  praepones  S  m.  2;  cf.  p,  244  l  24  adorauerunt  eos 

€x  adomauerunt  deos  Sm.2      2  digitti  B      3  dns  W     4  alienis  radica- 
bitur  iS',  sed  alienis  exp.  m.  1      5  dns  W8.l,m,2      6  primum  et  om,  W 
facies  S^      7  non  SW^ ,  nonne  W*Rv       8  et  (ante  saL)  W  s.  l,  m,  2 
11  spectauerunt  5',  espectauer  W^  ut  asc.  adp.  ut  (aut  V)  interrogati 

{ex  interrogationem  W  m.  2)  negarent]  SWV^  ut  (aut  B)  interrogati  (in- 
terroganti  B)  negarent  ut  ascenderent  (thus  accenderent  1?)  adprehensi 
Bv  13  relinquerunt  B  15  occasionem  ^S'  16  libenter  SWBV,  sem- 
per  »  quod  SWB  magistratrib.  S  17  quod  ne  WB,  quod  otiam 
nec  S  differetur  SW^  et]  etiam  v  18  potes  S^  talis  S  s.  l. 
optendere  ex  obt.  Sm.  2^  ostendere  B      20  sAW  s.i.m.  2      diri*^  B 

21  est  W  8.  l.  m.  2       lababit  S^ ,  lauit  22,  lababat  ex  lauabit  Wm.2 

22  membra  Sj  brachia  WBv       non]  nonne  v       obstupuit  v       23  deficit 
W^      24  qui]  quia  S     renuntiarat  BW^      non]  nonne  v 


De  lapsis  c.  7—10.  243 

quo  moriturus  accesserat,  rogus  illi  fuit?  non  diaboli  altare  quod 
faetore  taetro  fumare  ac  redolere  conspexerat  uelut  funus  et  bu- 
stum  uitae  suae  horrere  ac  fugere  debebat?  quid  hostiam  tecum, 
miser,  quid  uictimam  supplicaturus  inportas?  ipse  ad  aras  hostia, 

suictimaipse  uenisti,  inmolasti  illic  salutem  tuam,  spem  tuam, 
fidem  tuam  funestis  illic  ignibus  concremasti. 

Ac  multis  proprius  interitus  satis  non  fuit:  hortamentis  mutuis   • 
in  exitium  populus  inpulsus  est,  mors  inuicem  letali  poculo  pro- 
pinata  est.  ac  ne  quid  deesset  ad  criminis  cumulum,  infantes 

loquoque  parentum  manibus  inpositi  uel  adtracti  amiserunt  par- 
uuli  quod  in  primo  statim  natiuitatis  exordio  fuerant  consecuti. 
nonneilli,  cum  iudicii  dies  uenerit,  dicent:  ^nos  nihil  fecimus 
nec  derelicto  cibo  et  poculo  Domini  ad  profana  contagia  sponte 
properauimus:  perdidit  nos  aliena  perfidia,  parentes  sensimus 

Hparricidas:  illi  nobis  ecclesiam  matrem ,  illi  patrem  Deum  ne- 
gauerunt,  ut  dum  parui  et  inprouidi  et  tanti  facinoris  ignari 
per  alios  ad  consortium  criminum  iungimur,  aliena  fraude  cape- 
remur*? 
Nec  est  pro  dolor  iusta  aliqua  et  grauis  causa  quae  tantum  !• 

sofacinus  excuset.  relinquenda  erat  patria  et  patrimonii  facienda 
iactura.  cui  enim  non  nascenti  adque  morienti  relinquenda  quan- 
doque  patria  et  patrimonii  sui  facienda  iactura  est?  Christus  non 
relinquatur,  salutis  ac  sedis  aeternae  iactura  timeatur.  clamat 
ecce  per  prophetam  Spiritus  sanctus:   discedite,  discedite, 

24  Es.  52, 11. 

1  accesserat  8j  accessit  WEv     •**fuit  W  (iam  ?  eras.)      non]  nonne  t; 
2  fetore  SB         redolere  W  corr.  in  marg. ,  in  contextu  redore         3  ac 
ne  JR     4  snpplicaturus  SWVBj  immolatums  uel  imraolaturus  uel  suppli- 
catnrus  v       inportas  8j  inponis  WBv       haras  W\  aram  scripsit  Balu- 
^m       5  ipse  uictima  /S       salutem  tuam  om.  B       spem  tuam  om.  8 
6  iUis  Wv        7  SLCom.  8       ortamentis  PF^',  hortamentum  S^      8  exitum 
S^W^      populisW*        10  parenti^um  TF"        ini^Biti  8BV  et  AuguMin. 
epist.  98  c.  3,  uel  inpositi  Wv      adtractati  B,  adtrectati  August.       par- 
uoU  W       12  iUi  om.  B       nihil  maU  scripsU  Baluzius      13  cibo  W  8.  l 
w.  2     14  sensibus  B     15  dominum  Augu^t.     16  ut  dum  ex  nd.Wm.2 
17  capimur  B      21  factura  B       non]  ante  nascenti  exhibet  SWBV^  post 
morienti  v     nascentia  atque  morientia  B     reUnquenda  erat  W     quandoq. 
«  quanq.TT  m,2     22  est  Ws.  l.  m.  2      ut  christus  Oxon.     23  salutis]  sal- 
^is  B     aetemae  Ws,  l  m  .2      timeamur  W     24  profetft  ex  profetas  Sm.2 

16* 


244  '         Caecilii  Cypriani 

exite  inde  et  inmundum  nolite  tangere:  exitedeme- 
dio  eius,  separamini  qui  fertis  uasa  Domini.  et  qui 
uasa  sunt  Domini  ac  templum  Dei  ne  inmundum  tangere  et 
feralibus  cibis  pollui  uiolarique  cogantur,  non  exeunt  de  medio 
nec  recedunt?  alibi  quoque  uox  auditur  e  caelo  praemonens  quid  & 
Dei  seruos  facere  oporteret  et  dicens:  exi  de  ea,  populus 
meus,  ne  particeps  sis  delictorum  eius  et  ne  per- 
stringaris  plagis  eius.  qui  exit  et  cedit  delicti  particeps 
non  fit,  plagis  uero  et  ipse  perstringitur  qui  socius  criminis  in- 
uenitur.  et  ideo  Dominus  in  persecutione  secedere  et  fugere  man-  lo 
dauit  adque  ut  id  fieret  et  docuit  et  fecit.  nam  cum  corona  de 
Dei  dignatione  descendat  nec  possit  accipi  nisi  fuerit  hora  su- 
mendi,  quisque  in  Christo  manens  interim  cedit  non  fidem  de- 
negat  sed  tempus  expectat:  qui  autem  cum  non  secederet  ceci- 
dit,  negaturus  remansit.  i& 

11  Dissimulanda ,  fratres,  ueritas  non  est  nec  uulneris  nostri  ma- 
teria  et  causa  reticenda.  decepit  multos  patrimonii  sui  amor 
caecus,  nec  ad  recedendum  parati  aut  expediti  esse  potuerunt  quos 
facultates  suae  uelut  conpedes  ligauerunt.  illa  fuerunt  remanen- 
tibus  uincula,  illae  catenae  quibus  et  uirtus  retardata  est  et  fides  ao 
pressa  et  mens  uincta  et  anima  praeclusa,  ut  serpenti  terram  se- 
cundum  Dei  sententiam  deuoranti  praeda  et  cibus  fierent  qui  ter- 
restribus  inhaererent.  et  idcirco  Dominus  bonorum  magister  et 
praemonens  in  futurum,  si  uis,  inquit,  perfectus  esse, 
uende  omnia  tua  et  da  pauperibus  et   habebis   the-ts 

6  Apoc.  18,  4.      24  Matth.  19,  21. 

2  separamini  SBVW^j  seperamini  TT',  mundamini  v  5  praemonens 
ow.  R  qnid  ex  qni  Wm,  2  6  oporteret  et  S,  conueniat  WBv  eri^* 
TT  (te  ?  eras.)  7  dilectorum  S  praestringaris  B  8  dilecti  parti- 
cipes  S  9  perstringitur  SWVj  praestringitur  1?,  constringitur  v 
10  recedere  S  11  ut  id  fieret]  uti  defleret  B  primum  et  owi.  S  et 
fecit  Wa,  h  m.  2         12  discendat  SW        13  quisquis  v  caedit  B 

negat  aeripsit  Balusius  14  secoderet]  recedit  ex  recedet  Sm,  2  16  fra- 
tres  carissimi  S,  fr.  dilectissimi  Baluzius  17  patrimoni  S  sui  om.  i^ 
18  parati  aut  expediti  SW,  eipediti  aut  succincti  B  19  remanentibus] 
trementibus  B  21  uincta  W,  uicta  SB  terra  B  22  terrestribua 
cupiditatibus  Pamelius  24  praeponens  S^  si  uis  ex  et  quis  Sm,2 
25  uade  uende  v  tbensaurum  S  item  p.  245j  2  et  4,  thessaurum  W  iteni 
p.  245,  2 


Be  lapsis  c.  10—12.  245 

sanrum  in  caelis:  et  ueni,  sequere  me.  si  hoc  diuites 
facerent,  per  diuitias  non  perirent,  thesaurum  in  caelo  reponen- 
tes  hostem  nunc  et  expugnatorem  domesticum  non  haberent: 
esset  in  caelo  cor  et  animus  et  sensus,  si  thesaurus  esset  in  caelo, 

5  nec  uinci  a  saeculo  posset  qui  unde  uinceretur  in  saeculo  non 
haberet.  sequeretur  Dominum  solutus  et  liber,  ut  apostoli  et  sub 
apostolis  multi  et  nonnulli  saepe  fecerunt  qui  et  rebus  suis  et 
parentibus  derelictis  indiuiduis  Christi  nexibus  adhaeserunt. 
Sequi  autem  Christum  quomodo  possunt  qui  patrimonii  uinculo  12 

lodetinentur?  aut  quomodo  caelum  petunt  et  ad  sublimia  et  alta 
conscendunt  qui  terrenis  cupiditatibus  degrauantur?  possidere  se 
credunt  qui  potius  possidentur,  census  sui  serui  nec  ad  pecuniam 
domini  sed  magis  pecuniae  mancipati.  hoc  tempus,  hos  homines 
apostolus  denotat  dicens:  qui  autem  uolunt  diuites  fieri 

uincidunt  in  temptationem  et  muscipula  et  desideria 
multa  et  nocentia  quae  mergunt  hominem  in  perdi- 
tionem  et  in  interitum.  radix  enim  omnium  malo- 
rum  est  cupiditas  quam  quidam  adpetentes  erraue- 
runt  a  fide  et  inseruerunt  se  doloribus  multis.  Do- 

sominus  autem  quibus  nos  praemiis  ad  contemptum  rei  familiaris 
inuitat?  parua  haec  et  exigua  huius  temporis  damna  quibus  mer- 
cedibus  pensat ?  nemo  est,  inquit,  qui  relinquat  domum 
aut  agrum  aut  parenies  aut  fratres  aut  uxorem  aut 
filios   propter  regnum  Dei  et  non  recipiat  septies 

»tantum  in  isto  tempore,  in  saeculo  autem  uenturo 
uita  m  aeternam.  quibus  cognitis  et  de  Dei  pollicentis  ueritate 

14  I  Tim.  6,  9  sq.      22  Marc,  10,  29  sq. 

1  caelo  E     et  sequere  B     2  dioitias  suas  Bv      4  cor  et]  cnret  B 
axdmaQs  S*       5  a  om.  S       ninciretur  coni.  Gronau.  ohs.  p.  574       6  do- 
iDiniun  snnm  5,  cf.l9  et  13,  264,  6       7  et  {ante  rebus)  om.8       8  inui- 
duis  5' ,  indinidui  B         christo  v  adhaeserant  B  9  patrimonii 

sui  5  10  et  ad]  ad  W  12  ad  om.  TT'  pecuniam  SBVW,  pecuniam 
8uam  V  13  domini  m.  2  add.  in  W  pecuniae  suae  S  15  muscipula 
S^B,  muscipulas  W,  muscipulam  S^v  16  multa  inutilia  v  17  enim 
<m.  W  18  errauemnt]  naufragauerunt  CypriaMM  test.  III 61,  de  dom. 
orat.  €.  19,  de  opere  et  el  c.  10  23  aut  fratres  om.  S  24  septies]  cen- 
ties  t;     26  nita  aetema  B      domini  Bv ,  dno  W 


246  Caecilii  Cypriani 

conpertis  non  tantom  timenda  non  est  eiusmodi  sed  et  optanda 
iactura  est  ipso  denuo  Domino  praedicante  et  monente:  beati 
eritis,    cum   persecuti   uos   fuerint  et  separauerint 
uos   et   expulerint   et   maledixerint    nomini   uestro 
ut  nequam  propter  filium  hominis.  gaudete   in   illa  5 
die   et  exultate:   ecce  enim  merces  uestra  multa  in 
caelis. 
13     Sed  tormenta  postmodum  uenerant  et  cruciatus  graues  reluc- 
tantibus  inminebant.  queri  de  tormentis  potest  qui  per  tormenta 
superatus  est,  excusationem  doloris  obtendere  qui  uictus  est  iu  10 
dolore.  potest  rogare  talis  et  dicere:  'certare  quidem  fortiter  uolui 
et  sacramenti  mei  memor  deuotionis  ac  fidei  arma  suscepi ,  sed 
me  in  congressione  pugnantem  cruciamenta  uaria  et  supplicia 
longa  uicerunt.  stetit  mens  stabilis  et  fides  fortis  et  cum  torquen- 
tibus  poenis  inmobilis  diu  anima  luctata  est.  sed  cum  durissimi  15 
iudicis  recrudescente  saeuitia  iam  fatigatum  nunc  flagella  adhuc 
scinderent,  nunc  contunderent  fustes,  nunc  eculeus  extenderet, 
nunc  ungula  effoderet,  nunc  flamma  torreret,  caro  me  in  con- 
luctatione  deseruit,  infirmitas  uiscerum  cessit,  nec  animus  sed 
corpus  in  dolore  defecit.'  potest  cito  proficere  ad  ueniam  causaao 
talis,  potest  eiusmodi  excusatio  esse  miserabilis.  sic  hic  Casto  et 
Aemilio  aliquando  Dominus  ignouit ,  sic  in  prima  congressione 
deuictos  uictores  in  secundo  proelio  reddidit,  ut  fortiores  ignibus 
fierent  qui  ignibus  ante  cessissent  et  unde  superati  essent  inde 
superarent.  deprecabantur  illi  non  lacrimarum  miseratione  seds» 

2  Luc.  6,  22  sq. 

1  non  est  otn.  8  et  om,  WB  adoptanda  W  2  est  SBV,  oni.Wv 
denuo]  denique  jB  dno  et  do  nro  B  monente]  dicente  B  3  cum  p.  u. 
fuerint]  quum  odio  uos  habuerint  homines  B  separauerit  ex  perseuera- 
uerit  Sm,2  4  malediierit  S^  5  ut]  quasi  B  6  multa  8,  multa  est  2?, 
om.W  8  uenerant  SWBV,  uentura  erant  v  9  quaeri  SWB  de  tor- 
mentis]  tormentai  S  10  potost  excusationem  v  dolorem  S^B  11  cer- 
tare]  tamen  add.  S^,  exp,  S^  quidam  B  12  mei  om,  B  deuotionis 
om.S  suscipiJR  IS  ^ugnaiite S^W  Ustabiles^*  fortes-S*  tonnen- 
tibusiS       15  poenis. .  .durissimi  am.  B       16  iudices  W^       iam  fatiga- 

tum  iam  lassum  v       adhuc  om.  v        adhuc fustes  om.  B        17  acu- 

leus  B     extenderent  TT'       18  nunc  f.  torrcret  om:  B      20  deficit  W 
25  illis  B     miserationem  B 


De  lapsis  c.  12—15.  247 

uulnernm ,  nec  sola  lamentabili  uoce  sed  laceratione  corporis  et 
dolore:  manabat  pro  fletibus  sanguis  et  pro  lacrimis  cruor  semiu- 
stulatis  uisceribus  defiuebat. 
Nunc  uero  quae  uulnera  ostendere  uicti  possunt,  quas  plagas  14 

^  hiantium  uiscerum,  quae  tormenta  membrorum,  ubi  non  fides 
congressa  cecidit,  sed  congressionem  perfidia  praeuenit?  nec  ex- 
cusat  oppressum  necessitas  criminis,  ubi  crimen  est  uoluntatis. 
nec  hoc  eo  dico ,  ut  fratrum  causas  onerem,  sed  ut  magis  fratres 
ad  precem  satisfactionis  instigem.  nam  cum  scriptum  sit:  qui 

louos  felices  dicunt  in  errorem  uos  mittunt  et  semi- 
tam  pedum  uestrorum  turbant,  qui  peccantem  blandi- 
mentis  adulantibus  palpat  peccandi  fomitem  subministrat  nec 
conprimit  delicta  ille  sed  nutrit.  at  qui  consiliis  fortioribus  re- 
darguit  simul  adque  instruit  fratrem  promouet  ad  salutem.  quos 

isdiligo,  inquit  Dominus,  redarguo  et  castigo.  sic  oportet 
et  Domini  sacerdotem  non  obsequiis  decipientibus  fallere  sed 
remediis  salutaribus  prouidere.  inperitus  est  medicus  qui  tumen- 
tes  uulnerum  sinus  manu  parcente  contrectat  et  altis  recessibus 
uiscerum  uirus  inclusum  dum  seruat  exaggerat.   aperiendum 

souolnus  est  et  secandum  et  putraminibus  amputatis  medella  for- 
tiore  curandum.  uociferetur  et  clamet  licet  et  conqueratur  aeger 
inpatiens  per  dolorem,  gratias  aget  postmodum  cum  senserit 
sanitatem. 
Emersit  enim,  fratres  dilectissimi,  nouum  genus  cladis  etlS 

as  quasi  parum  persecutionis  procella  saeuierit,  accessit  ad  cumulum 
sub  misericordiae  titulo  malum  fallens  et  blanda  pemicies.  contra 
euangelii  uigorem,  contra  Domini  ac  Dei  legem  temeritate  quo- 
rundam  laxatur  incautis  conmunicatio,  inrita  et  falsa  pax,  peri- 
culosa  dantibus  et  nihil  accipientibus  profutura.  non  quaerunt 

9  £s.  3, 12.    -14  Apoc.  3, 19. 

2  mananit/S"  semustulatisiS^',  semiTL8ti**latis  TT,  semiufiti  latLR 
4  qnam  uim  qnas  plagas  S  6  excnsato  pressmn  B  8  eo  WB ,  ego 
S,  ideo  t;  9  satisfactiones  S^  est  ex  sit  8m,2  10  errore  S^  semi- 
tas  i^  12  Bumministrat  WS^  13  ille  om,  B  adqoi  Sy  atqne  B 
redarguitur  W  14  ad  TF  «.  I.  «i.  ^  16  et  ow.  W  dmi  SWV,  dns  B, 
dei  V  17  tumentis  S^  18  et]  et  in  WBv  21  conquiratur  B  22  agit 
TT^'  25  adcessit  S  27  euuangelio  S^  lege  S^  28  inrita  et  ex 
iniitat  Sm,2 


248  Caecilii  Cypriani 

sanitatis  patientiam  nec  ueram  de  satisfactione  medicinam :  paeni- 
tentia  de  pectoribos  exclosa  est,  grauissimi  extremique  delicti 
memoria  sublata  est.  operiuntnr  morientium  uulnera  et  plaga 
letalis  altis  et  profimdis  uisceribus  infixa  dissimulato  dolore  con- 
tegitur.   a  diaboli  aris  reuertentes  ad  sanctum  Domini  sordidis  & 
et  infectis  nidore  manibus  acceduntf  mortiferos  idolorum  cibos 
adhuc  paene  ructantes  exhalantibus  etiam  nunc  scelus  suum  &u- 
cibus  et  contagia  funesta  redolentibus  Domini  corpus  inuadunt, 
quando  occurrat  scriptura  diuina  et  clamet  et  dicat :  omnis  mu n- 
dus  manducabit  carnem,  et  anima  quaecumque  man-io 
ducauerit  ex  carne  sacrificii  salutaris  quod  estDo- 
mini,  et  inmunditia  ipsius  super  ipsum  est,  peribit 
anima  illa  de  populo  suo,  apostolus  item  testetur  et  dicat: 
non  potestis  calicem  Domini  bibere  et  calicem  dae- 
moniorum:    non  potestis  mensae  Domini  conmuni-i^ 
care  et  mensae  daemoniorum,  idem  contumacibus  et  per- 
uicacibus  conminetur  et  denuntiet  dicens:  quicumque  ederit 
panem  et  biberit  calicem  Domini  indigne  reus  erit 
corporis  et  sanguinis  Domini. 
It     Spretis  his  omnibus  adque  contemptis  ante  expiata  delicta,  ante  ao 
exomologesim  factam  criminiSy  ante  purgatam  conscientiam  sa- 
crilicio  et  manu  sacerdotis,  ante  offensam  placatam  indignantis 
Domini  et  minantis  uis  infertur  corpori  eius  et  sanguini  et  plus 
modo  in  Dominum  manibus  adque  ore  delinquunt  quam  cum  Do- 
minum  negauerunt.  pacem  putant  esse  quam  quidam  uerbis  fal-  n 
lentibus  uenditant.  non  est  pax  illa  sed  bellum,  nec  ecclesiae  iun- 
gitur  qui  ab  euangelio  separatur.  quid  iniuriam  beneficium  uo- 

9  Leuit.  7,  20.      14  I  Cor.  10,  21.      17  I  Cor.  11,  27. 

1  patientiam]  paenitentiam  R  2  peccatoribns  S^W^B^  ezclnsa  8B, 
excussa  Wv  3  morientiam]  mortium  S  4  et  am.  W  profnndis  m 
W  5  eaboli  B  dnm  B  6  nidorem  S^  7  poena  emctantes  B 
10  mandacanit  B  animam  B  11  ez  came  SWB,  camem  F  12  est 
om.  W  perhibit  TT*  13  testatnr  et  didt  v  16  diaboli  daemonio- 
rum  B  et  peruicacibus  om,  S  17  comminatur  et  denuntiat  v  17  edi- 
deritlS  18  et  iS^,  aut  TTl^t?  21  ezhomologesin  TTi^t?  factaiS  cri- 
minis  ante  purgatam  om,  B  22  manus  B  ante offensam.  ,.,l.  25  nega- 
uerunt  tneer  contemptis  et  ante  l  20  interponit  v  placatam  om.  B 
23  dno  JS     24  delinquant  S^      25  fallentibus  S,  fallacibus  WBv 


De  lapsis  c.  15—17.  249 

cant?  quid  inpietatem  uocabulo  piet^tis  adpellant?  quid  eis  qui 
flere  ii^ter  et  rogare  Dominum  suum  debent  intercepta  paeni- 
tentiae  lamentatione  conmunicare  se  simulant?  hoc  sunt  eius- 
modi  lapsis  quod  grando  frugibus,  quod  turbidum  sidus  arbori- 

s  bus,  quod  armentis  pestilens  uastitas,  quod  nauigiis  saeua  tem- 
pestas.  solacium  spei  adimunt,  a  radice  subuertunt,  sermone 
morbido  ad  letale  contagium  serpunt,  nauem  scopulis  ne  in  por- 
tum  perueniat  inlidunt.  non  concedit  pacem  facilitas  ista  sed 
tollit,  nec  conmunicationem  tribuit  sed  inpedit  ad  salutem.  per- 

losecutio  est  haec  alia  et  alia  temptatio,  per  quam  subtilis  inimicus 
inpugnandis  adhuc  lapsis  occulta  populatione  grassatur,  ut  la- 
mentatio  conquiescat,  ut  dolor  sileat,  ut  delicti  memoria  uane- 
scat,  conprimatur  pectoris  gemitus,  statuatur  fletus  oculorum 
nec  Dominum  grauiter  offensum  longa  et  plena  paenitentia  de- 

uprecetur,  cum  scriptum  sit:  memento  unde  cecideris  et 
age  paenitentiam. 

Nemo  se  fallat,  nemo  decipiat.  solus  Dominus  misereri  potest.  17 
ueniam  peccatis  quae  in  ipsum  commissa  sunt  solus  potest  ille 
largiri  qui  peccata  nostra  portauit,  qui  pro  nobis  doluit,  quem 

2oDeus  tradidit  pro  peccatis  nostns.  homoDeo  maior  non  potest  esse, 
nec  remittere  aut  donare  indulgentia  sua  seruus  potest  quod  in 
Dominum  delicto  grauiore  commissum  est,  ne  adhuc  lapso  et  hoc 
accedat  ad  crimen,  si  nesciat  esse  praedictum:  maledictus 
homo  qui  spem  habet  in  hominem.  Dominus  orandus  est, 

ssDominus  nostra  satisfactione  placandus  est  qui  negantem  negare 
se  dixit,  qui  onme  iudicium  de  patre  solus  accepit.  credimus 
quidem  posse  aput  iudicem  plurimum  martyrum  merita  et  opera 

15  Apoc  2,  5.      23  Hier.  17,  5. 

1  uocabolo  S     2  debet  S^      4  lapsi  W     5  magis  nauigiis  B      6  spei 
SWBV,  aeternae  spei  v      arborem  a  radice  v      subuertunt  ex  subtrahunt 
8nL2       7  ad]  ut  7       importum  W      8  concidit  S'       facillitas  S 
10  quem  S*        suptilis  W       11  poculatione  S^        12  euanescat  ut  v 
13  pectomm  WBv       statur  B       14  grauiter]  rogauit  B       paenitentia] 
patientia  W       17  fallant  B^        se  decipiat  v         18  ipsum]  iUum  B 
20  nostris  ex  nos  Sm,2      esse  non  potest  maior  WBv      21  dimittere  B 
23  accidat  5'        crimen]  criminis  cumulum  V  (cf,  p,  243,  9) ,  cumulum  V 
Uste  Bigaltio  {cf,  p.  247,  25)         24  spem  suam  V        habet  Ws.ltn,  2, 
ponit  V      hominem  SWBV,  bomine  v;   Trjv  iknCda  l;^ct  ItC  av&Qiojiov 
LXX     25  est  om.  12       26  de]  a  12 


250  Caecilii  Cypriani 

instoram,  sed  cnm  iadicii  dies  aenerit,  cam  post  occasom  sae- 
cali  haios  et  mandi  ante  tribnnal  Christi  popalas  eios  adstiterit. 

18  Ceteram  si  qais  praepropera  festinatione  temerarias  remissio- 
nem  peccatornm  dare  se  canctis  patat  posse  aat  aadet  Domini 
praecepta  rescindere,  non  tantnm  nihil  prodest  sed  et  obest  lapsis.  5 
pronocasse  est  iram  non  sernasse  sententiam  nec  misericordiam 
prias  Domini  deprecandam  pntare,   sed  contempto  Domino  de 
saa  facilitate  praesamere.  sab  ara  Dei  animae  occisoram  marty- 
ramclamantmagnanocedicentes:  qnoasqae,  Domine  sanc- 
tas  et  aeras,  non  iadicas  et  aindicas  sangainem  no-10 
strnm  de  his  qai  in  terris  inhabitant?   et  reqaiescere 
ac  patientiam  tenere  adhnc  iabentor.  et  qaemqaam  posse  aliquis 
existimat  remittendis  passim  donandisqae  peccatis  bonam  fieri 
contra  iadicem  aelle  aat  prias  qoam  aindicetur  ipse  alios  posse 
defendere?  mandant  aliqaid  martyres  fieri:  si  iasta,  si  licita,is 
si  non  contra  ipsam  Dominam  a  Dei  sacerdote  facienda:  sit  ob- 
temperantis  facilis  et  prona  consensio,  si  petentis  fderit  religiosa 
moderatio.  mandant  aliqnid  martyres  fieri :  si  scripta  non  sont 
in  Domini  lege  qaae  mandant,  ante  est  at  sciamas  illos  de  Do- 
mino  inpetrasse  quod  postulant,  tunc  facere  quod  mandant.  nequeso 
enim  statim  uideri  potest  diuina  maiestate  concessum  quod  fuerit 
humana  poUicitatione  promissum. 

19  Nam  et  Moyses  pro  peccatis  populi  petit  nec  tamen  peccantibas 
ueniam  cum  petisset  accepit.  precor,  ait,  Domine,  deli- 
quit  populus  hic  delictum   grande:    et  nunc   si   di-25 

9  Apoc.  6, 10.      24  Ex.  32,  31  sq. 

1  occansam  S        2  eius  ex  eis  W  m.  2        3  ccterum]  uetemm  W 
praepropere  R        festinatioiie  om.  E        4  cnnctis]  cuiquam  Oxan,        et 
andet  ex  ait  audit iS^fn.  ^      dei  iS       bet  Ss^Lm,!        1  deiv       deprcc. 
p.  s.  c.  domino  <m.  B      8  facilitate]  facultate  v       dmi  S     animasJR 
11  habitantiS      12  patientiai9      quenquamTT      13  bonum]  dignum  r 
15  feri  S       sed  si  v         16  deum  W       ac  dei  sacerdotem  B       facienda 
Bunt  V       sit  SWVB,  si  uel  am.  v;  facienda  sit  obtemperantis  interpunc- 
tiane  sublata  BigcUtius      17  comensio  B     petentes  S^      18  sed  si  Bv 
sint  V      19  illi  B     de  om.  B      domino  SV,  deo  WB     21  de  diuina  v 
23  peccatis]  delictis  B     petiit  S^Wh)      25  grandem  5*,  grande  et  fece- 
mnt  sibi  deos  anreos  v       si  dimittis  B,  si  delicium  remittes  S,  dimittes 
W  sed  in  margine:  dimittens 


De  lapsis  c.  17—19.  251 

mittiseis  delictnm,  dimitte:  sin  autem,  dele  me  de 
libro  quem  scripsisti.  et  dixit  Dominus  ad  Moysen: 
si  qui  deliquit  ante  me,  deleam  eum  de  libro  meo. 
ille  amicus  Dei,  ille  facie  ad  faciem  locutus  saepe  cum  Domino 

5  quod  petit  inpetrare  non  potuit  nec  Dei  indignantis  offensam  sua 
deprecatione  placauit.  Hieremiam  Deus  laudat  et  praedicat  dicens : 
priusquam  te  formarem  in  utero,  noui  te,  et  prius- 
quam  exires  de  uulua,  sanctificaui  te  et  prophetam 
in  gentes  posui  te,  et  eidem  pro  peccatis  populi  deprecanti 

lofrequenter  et  oranti  noli,  inquit,  orare  pro  populo  hoc 
et  noli  postulare  pro  eis  in  prece  et  oratione,  quia 
non  exaudiam  in  tempore  quo  inuocabunt  me,  in 
tempore  adflictationis  suae.  quid  uero  iustius  Noe,  qui 
cum  repleta  esset  terra  peccatis,  solus  inuentus  est  iustus  in 

uterris?  quid  gloriosius  Danihele  ?  quid  ad  facienda  martyria  in 
fidei  firmitate  robustius,  in  Dei  dignatione  felicius,  quitotiens 
et  cum  confligeret  uicit  et  cum  uinceret  superuixit?  quid  lob  in 
operibus  promptius,  in  temptationibus  fortius,  in  doiore  patien- 
tius,  in  timore  summissius,  in  fide  uerius?  nec  hi  tamen  si  ro- 

Mgarent,  concessurum  se  Deus  dixit.  cum  propheta  Ezechiel  pro  de- 
hctopopuli  deprecaretur,  terra,  inquit,  quaecumque  pec- 
cauerit  mihi  ut  delinquat  delictum,  extendamma- 
nam  meam  super  eam  et  obteram  stabilimentum 
panis  et  inmittam  in  eam  famem  et  auferam  ab  ea 

7  Hier.  1,  5.      10  Hier.  11,  14  (cf.  7,  16).      21  Ex.  14,  13  sq. 

1  eis  del.  dimitte  om,  S       sin]  iaS       2  libro  tao  E       3  quis  Sv 
deliquerit  v     4  f^cie  ex  fwiiemSm,^     5  petit fi'»i2»TrS  V^tiitS^B^W^  v 
6  praecatione  S     placauit  S  et  Mex  placuit,  pacauit  W     ieremiam  S 
diaW     7  in  utero  Ws.lm.S     8  profeta  S'B'     9  in  gentes  (gente  S' ) 
S,  8.  l  m,  2  Wt  in  gentibus  Bv       idem  BW^        precanti  B        10  fre- 
quenter  S ,  frequentius  WBv        inquid  S,  ait  WBv        11  poetulare]  ait 
orare  pofitulare  W  {sed  orare  deletum)  12  exaudiam  ♦♦  TT  (to  ?  eras,), 

exandiam  eos  V  quo  SWV,  in  quo  Bv  in  tempore  om,  S  13  ad- 
flictationifi  S,  adfliclionis  WBv  15  daniel  et  B  quid  S  et  in  marg. 
W^t  qui  WB,  quid  illo  v  ad  facienda  ex  affacienda  S  m.  2  16  lob.tius 
dignatione  S  quid  in  dei  Y  17  quid  ex  quod  W  m,2  18  in  t.  fortius 
cm,  S  19  hi  S,  his  WBv  si  rogarent  om,  V  20  ozochihel  WB, 
ezeciel  S    '  24  mittam  S 


252  Caecilii  Cypriani 

hominem  et  pecora.  et  si  fuerint  tres  uiri  hi  inme- 
dio  eius  Noe  et  Danihel  et  lob,  non  liberabunt  filios 
neque  filias,   ipsi  soli  salui  erunt.  adeo  nonomnequod 
petitur  in  praeiudicio  petentis  sed  in  dantis  arbitrio  est,  nec 
quicquam  sibi  usurpat  et  uindicat  humana  sententia,  nisi  ad-  5 
nuat  et  censura  diuina. 
}•     In  euangelio  Dominus  loquitur  dicens:  qui  confessus  me 
fuerit  coram  hominibus,  et  ego  confitebor  eum  co- 
ram   patre  meo   qui  est   in   caelis:    qui   autem  me 
negauerit,  et  ego  negabo  eum.    si  negantem  nonnegat,io 
nec  confitentem  confitetur.  non  potest  etiangelium  in  parte  con- 
sistere  et  in  parte  nutare.  aut  utrumque  oportet  ualeat  aut  utrum- 
que  uim  ueritatis  amittat.  si  negantes  rei  criminis  non  erunt,  nec 
confitentes  praemium  uirtutis  accipiunt.  porro  si  fides  quae  ui- 
cerit  coronatur,  necesse  est  et  uicta  perfidia  puniatur.  ita  mar-is 
tyres  aut  nihil  possunt,  si  euangelium  solui  potest,  aut  si  euan- 
gelium  solui  non  potest,  contra  euangelium  facere  non  possunt 
qui  de  euangelio  martyres  fiunt.  nemo,  fratres  dilectissimi,  nemo 
infamet  martyrum  dignitatem,  nemo  eorum  glorias  destruat  et 
coronas.  manet  incorruptae  fidei  robur  incolume,  nec  dicere  aliquid  ao 
aut  facere  contra  Christum  potest  cuius  et  spes  et  fides  et  uirtus 
et  gloria  omnis  in  Christo  est:  ut  ab  episcopis  contra  mandatum 
Dei  fiat,  auctores  esse  non  possunt  qui  ipsi  Dei  mandata  fecerunt. 
an  quisquam  maior  Deo  aut  diuina  bonitate  clementior  qui  aut 
infectum  uelit  quod  passus  est  Deus  fieri  aut  quasi  illi  minus  25 
potestatis  ad  protegendam  ecclesiam  suam  fuerit,  auxilio  nos  suo 
putet  posse  seruari? 

7  Luc.  12,  8  sq. 

1  hominesii     pecurajS*      faeiit  B^      hiiB,  hi  iusti  V     2  noe  et  am. 
B  y  sed  in  marg,  add,  m.  1  et  noe      3  sed  ipsi  v      8  et  10  et  ego  om.  12 
enm]  illnmiS      9  in  caelis  est  WBv      11  parte— parte]  patre— patre  S 
12  aut. .  .ualeat  <m.  B       oportet]  necesse  est  S8.hin,  2       13  negantis 
jS»      erunt]  sunt  V     14  accipiunt  8WBV,  accipient  v      15  et  SWBV, 
ut  V         17  non  potest  solui  «,  solui  contra  potest  S  sed  contra  deHetutn 

m.  2      19  gloriam  Sv       20  incoirupte  5* ,  incorruptum  B     21  cuius 

l.  22  est  om.  S  23  dei  fiat  ex  deus  %sXSm.2  24  diuina  bonitate]  di- 
uina||ore  S  (diuino  corr.  m.  2) ;  fort<is8e  diuino  fauore  25  infectum]  non 
factum  V      26  ad]  est  ad  22        nos  om.  B       suo  ex  suos  Sm.  2 


De  lapsis  c.  19—22.  253 

Nisi  si  haec  Deo  ignorante  gesta  sunt  aut  non  permittente  ipso  21 
oninia  ista  uenerunt:  doceat  indocibiles  et  admoneat  inmemores 
scriptura  diuina  quae  loquitur  dicens:   quis  dedit  in  direp- 
tionem  lacob  et  Israhel  eis  qui  praedabantur  illum? 

snonne  Deus  cui  peccauerunt  et  noluerunt  in  uiis  eius 
ambulare  neque  audire  legem  eius?  et  superduxit 
super  eos  iram  animationis  suae.  et  alibi  testatur  ac 
dicit:  numquid  non  ualet  manus  Dei  ut  saluos  faciat 
aut  grauauit  aurem  ut  non   exaudiat?  sed  peccata 

louestra  inter  uos  et  Deum  separant  et  propter  pec- 
cata  uestra  auertit  faciem  a  uobis  ne  misereatur. 
delicta  nostra  reputemus ,  actus  nostri  et  animi  secreta  uoluentes 
conscientiae  merita  ponderemus.  redeat  in  cor  nostrum  non  am- 
bulasse  nos  in  uiis  Domini,  abiecisse  legem  Dei,  praecepta  eius 

is  et  monita  salutaria  numquam  seruare  uoluisse. 

Quid  de  eo  boni  sentias,  quem  timorem  fuisse  aput  eum,  quam  22 
fidem  credas,   quem  corrigere  nec  metus  potuit,  quem  perse- 
cutio  ipsa  non  reformauit?  alta  et  recta  ceruix  nec  quia  cecidit 
inflexa  est:  tumens  animus  et  superbus  nec  quia  uictus  est  frac- 

aotus  est.  iacens  stantibus  et  integris  uulneratus  minatur  et  quod 
non  statim  Domini  corpus  inquinatis  manibus  accipiat  aut  ore 
polluto  Domini  sanguinem  bibat,  sacerdotibus  sacrilegus  ira- 
scitur.  adque  —  o  tuam  nimiam,  furiose,  dementiam !  —  irasceris 
ei  qui  abs  te  iram  Dei  auertere  nititur,  ei  minaris  qui  pro  te  Do- 

3  £s.  42,  24  sq.      8  Es.  59,  1  sq. 

1  si  om.  S  deo  ignorante  S,  ignaro  deo  WEv  pennittente  ex  per- 
mittenoum  S  m.  2  ipso  S ,  illo  WEv  2  cum  doccat  v  indocebiles 
S\  indociles  S^WBv  3  quae  am.  B  direptione  W  4  iacob  et 
(m.S  israhel  eis  WS'^,  istraheles  5*,  israhel  ii  5  noluerunt  jSF, 
nolebant  WB  7  animationis  suae  om.  S  ac]  et  S  8  nunquid  SW 
9  grauabit  W  10  deum]  dom  S  peccata  S,  delicta  WBv;  cf.  test.  III 
47  p.  152  lluertitTT  12  delicta  potius  jRu  dereputemus  5' 
nostri  SW,  nostra  Bv;  cf.  indicem  8.  u.  nostri  reuoluentes  S^Vf  auol- 
uentes  S*  14  domini]  et  dni  ex  nostris  S  m.  2  abiecisse  SB  V,  et  abiecisse 
Wv  15  reuoluisse  S^  16  boni]  bo  B  17  crcdam  credasE  18  erecta 
5'B;  cf  Gronou.  obs.  p.  570  20  uulneratis  S^  21  aut  ore, SW',  ut 
ore  W\  auctore  B  22  irascatur  5'  23  adque  o]  at  quo  B  24  auer- 
tere  iram  dei  WEv      ei]  et  SE 


254  Caecilii  Cypriani 

mini  misericordiam  deprecatnr,  qui  uulnus  tuum  sentit  quod 
ipse  non  sentis,  qni  pro  te  lacrimas  fundit  quas  ipse  forsitan  non 
fundis.  oneras  adhuc  crimen  et  cumulas  et  cum  ipse  sis  inpla- 
cabilis  ad  antistites  et  sacerdotes  Dei,  putas  circa  te  Dominum 
posse  placari?  s 

23  Accipe  potius  et  admitte  quae  loquimur.  quid  surdae  aures  sa- 
lutaria  praecepta  non  audiunt  quae  monemus?  quid  caeci  ocnli 
paenitentiae  iter  non  uident  quod  obtendimus?  quid  praeclusa  et 
alienata  mens  remedia  uitaUa  non  conspicit  quae  de  scripturis 
caelestibus  et  discimus  et  docemus  ?  aut  si  incredulis  quibusdam  lo 
minor  fides  est  futurorum,  uel  praesentibus  terreantur.  eece 
eorum  qui  negauerunt  quae  supplicia  conspicimus,  quos  eorum 
tristes  exitus  flemus!  nec  hic  esse  sine  poena  possunt,  quamuis 
necdum  [poenae]  dies  uenerit.  plectuntur  interim  quidam ,  quo 
ceteri  dirigantur.  exempla  sunt  omnium  tormenta  paucomm.       u 

24  Vnus  ex  his  qui  sponte  Capitolium  negaturus  ascendit  post- 
quam  Christum  negauit  obmutuit.  poena  inde  coepit  unde  coepit 
et  crimen,  ut  nec  rogare  iam  posset  qui  uerba  ad  precum  miseri- 
cordiam  non  haberet.  alia  in  balneis  coustitnta —  hoc  enim  crimini 
eius  et  malis  deerat,  ut  et  ad  balneas  statim  pergeret  quae  lauacri  20 
uitalis  gratiam  perdidisset —  sed  illic  ab  inmundo  spiritu  inmunda 
correpta  laniauit  dentibus  linguam  quae  fuerat  uel  pasta  inpie 
uel  locuta.  postquam  sceleratus  cibus  sumptus  est,  in  pemiciem 
suam  rabies  oris  armata  est.  ipsa  sui  camifex  extitit  nec  diu  su- 
peresse  postmodum  potuit,  dolore  uentris  et  uiscemm  cmciata»* 
defecit. 

2  forsitan  ipse  WBv      3  sis  ipse  Wv      iraplacabilis  irasceris  Oxon, 
4  antestites  R     deum  S     5  cito  posse  V  (cf.  p,  262, 20)     6  aures  tuae  8 
8  obtendimus  S^ ,  **tendimus  W^,  ostendimus  S^W^Bv      praeclusa  S,  per- 
clusa  TT,  perculsa  v,  percussa  R      9  alienata]  aliena  tamen  B      conspicit 
S,  percipit  WBv        10  discimus  ex  dicimus  W' w.  2       si  owi.  B       11  est 
W  8.  l  m,  2        praesentium  B         13  tristis  5*        14  paenae  Wity  post 
uenerit  ponit  v,  iudicii  S  8.  l  m.  2;  unci8  inclusi      15  dirigantur  SWBV, 
corrigantur  v      16  sponte  ex  exponte  Sm,2       ad  capitolium  S       17  poe- 
nam  S^         18  possit  S\  po**set  W  set  in  ras,       precum  ad  jB,  ad  prae- 
candam  v      19  alias  B      20  ut  et  6^  WB,  et  ut  S\  ut »      balnea  B 
lauagri  S        21  sed  om.  Bv        22  correpta  cecidit  Erasmus        laniauit 
om.  S     quae  S^B,  qua  S*Wv      25  dolore  S,  doloribus  WBv      cruciatu 
mdlim 


De  lapsis  c.  22—26.  255 

Praesente  ac  teste  me  ipso  accipite  quid  euenerit.  parentesSS 
forte  fugientes  dum  trepidi  minus  consulunt,  sub  nutricis  ali- 
mento  paruulam  filiam  reliquerunt.  relictam  nutrix  detulit  ad 
magistratus.  illic  ei  aput  idolum  quo  populus  confluebat ,  quod 

&  camem  necdum  posset  edere  per  aetatem ,  panem  mero  mixtum, 
quod  tamen  et  ipsum  de  immolatione  pereuntium  supererat ,  tra- 
diderunt.  recepit  filiam  postmodum  mater.  sed  facinus  puella 
commissum  tam  loqui  et  indicare  non  potuit  quam  nec  intelle- 
gere  prius  potuit  nec  arcere.  ignoratione  igitur  obreptum  est,  ut 

losacrificantibus  nobis  eam  secum  mater  inferret.  sed  enim  puella 
mixta  cum  sanctis  precis  nostrae  et  orationis  inpatiens  nunc  plo- 
ratu  concuti,  nunc  mentis  aestu  fluctuabunda  iactari,  uelut  tor- 
tore  cogente  quibus  poterat  indiciis  conscientiam  facti  in  simpli- 
cibus  adhuc  annis  nidis  anima  fatebatur.  ubi  uero  soUemnibus 

15  adinpletis  calicem  diaconus  offerre  praesentibus  coepit  et  acci- 
pientibus  ceteris  locus  eius  aduenit,  faciem  suam  paruula  in- 
stinctu  diuinae  maiestatis  auertere,  os  labiis  obdurantibus  pre- 
mere,  calicem  recusare.  perstitit  tamen  diaconus  et  reluctanti 
licet  de  sacramento  caiicis  infudit.  tunc  sequitur  singultus  et  uo- 

somitus.  in  corpore  adque  ore  uiolato  eucharistia  permanere  non 
potuit ,  sanctiflcatus  in  Domini  sanguine  potus  de  poUutis  ui- 
sceribus  erupit.  tanta  est  potestas  Domini ,  tanta  maiestas:  se- 
creta  tenebrarum  sub  eius  luce  detecta  sunt,  sacerdotem  Dei  nec 
occulta  crimina  fefellerunt. 

n    Hoc  circa  infantem  quae  ad  loquendum  alienum  circa  se  crimen  S< 
necdum  habuit  aetatem.  at  uero  ea  quae  aetate  prouecta  et  in 
annis  adultioribus  constituta  sacrificantibus  latenter  obrepsit  non 

1  accepite  8       2  fugentes  W       minus  sibi  coni.  CauchiiASy  minus  suis 
Oxon,      3  relictaiS      4  magistrattl  S  {"  m,  2)      illic  ei  scripsiy  illi  ei  TFv, 
iUiCiSU      idoliumU      quodJquoW      6  quod  iS^,  quo  12,  iUud  fT     immula- 
tione  S       tradidere  coepit  R       7  sed]  et  TF       8  nec  i.  p.  potuit  <m.  S 
11  precis  ex  praeces  SW  m.  2,  precibus  R      nostrae  om.  R      orationes  W*, 
orationibns  R      12  aestu  ooepit  v      iactari  et  v      uelut  tortore]  uel  ulto- 
rem  ij       15  zaconus  5*       16  paruulam  RS*^       17  auertere]  a  uere  S 
obtorantibus  v       21janguinem  R      poUutis  (m,  S       22  est  om.  TF 
23  tenebrum  S^      dmi  S      24  fefellerunt  ex  fellerent  S  m.  2     25  alige- 
num  W  sed  g  deletum  m.2       26  ad  fi"       eaq.  R       27  ultioribus  R 
sacrificantibns  nobis  v 


256  Caeeilii  Cypriani 

cibmn  sed  gladinin  sibi  sunieDs  et  uelat  qnaedam  aeDfiiia  letalia 
intra  fauces  et  pectns  admittens  angi  et  anima  exaestnante  oon- 
cladi  postmodnm  coepit  et  pressnram  non  iam  peisecntionis  sed 
delicti  sni  passa  palpitans  et  tremens  concidit.  inpnnitnm  diu 
non  fnit  nec  occnltom  dissimulatae  conscientiae  crimen.  quae  s 
fefellerat  hominem  Deum  sensit  ultorem.  et  cum  quaedam  ar- 
cam  suam  in  quo  Domini  sanctum  foit  manibus  inmundis  temp- 
tasset  aperire,  igne  inde  surgente  deterrita  est  ne  auderet  adtin- 
gere.  et  alius  qui  et  ipse  maculatus  sacrificio  a  sacerdote  cele- 
brato  partem  cum  ceteris  ausus  est  latenter  accipere,  sanctumio 
Domini  edere  et  contrectare  non  potuit,  cinerem  ferre  se  apertis 
manibus  inuenit.  documento  unius  ostensum  est  Dominum  rece- 
dere  cum  negatur  nec  inmerenti  ad  salutem  prodesse  quod  sunu- 
tur,  quando  gratia  salutaris  in  cinerem  sancto  fugiente  mutetur. 
quam  multi  cottidie  inmundis  spiritibus  adinplentur,  quam  multi  is 
usque  ad  insaniam  mentis  excordes  dementiae  fnrore  quatiuntur! 
nec  necesse  est  ire  per  eiitus  singulorum ,  cum  per  orbis  multi- 
formes  ruinas  tam  delictomm  poena  sit  uaria  quam  delinquen- 
tium  multitudo  numerosa.  unusquisque  consideret  non  quid  alius 
passus  sit  sed  quid  pati  et  ipse  mereatur,  nec  euasisse  se  credat,  s& 
si  eum  interim  poena  distulerit,  cum  timere  plus  debeat  quem 
sibi  Dei  iudicis  ira  seruauit. 
27     Nec  sibi  quo  minus  agant  paenitentiam  blandiantur  qui  etsi  ne- 
fandis  sacrificiis  manus  non  contaminauerunt,  libellis  tamen  con- 
scientiam  miscuerunt.  et  illa  professio  est  denegantis,  contestatio  is 

2  inter  v  pectus  sanguinem  t?  3  praessnra  S*  4ei(m.8  5  nec 
exneSm,S  6  fellerat  S^  dominum  B  sentit  IT*  7  sanctnm  do- 
mini  22  inmnndis  S\  mdigmaS^WB,  inqninatis  V  8  ignem— surgen- 
tem  S*  9  et  alins  qui  Mamaius,  et  qui  alius  SW,  atque  et  alius  E,  et 
quidam  alius  quia  Bdlugius,  et  quia  alius  Krabinger  10  latenter]  liben- 
ter  iS  11  se  ferre  B  13  inmerentibus  WBv  14  in  cinere  ex  incidere 
Sm.S  sancto  ex  sanctum  S,  s&nctit&teWBv  mutatur  v  15  cottidie] 
add,  Bv:  poenitentiam  non  agentes  nec  delicti  sui  conscientiam  confiten- 
tes  implentur  B  quam  multi  nsque]  quousque  B  17  multiformes] 
singulomm  S  19  unusq.  W*  21  plus  timere  W,  timere  pius  B 
quem]  quia  eum  ex  quam  Sm.2  22  ira  SWBV,  censura  v  ser- 
uabit  B  23  agant]  agendam  B  blandiatur  B  qui  ex  quam  Sm.2 
nefandi  sacrificiii?      25  miscuemnt  S,  polluemnt  WBv      est  om.  Bv 


De  lapsis  c.  26—28.  257 

est  christiani  quod  ftierat  abnuentis.  fecisse  se  dixit  quidquid 
alius  faciendo  commisit,  cumque  scriptum  sit:  non  potestis 
duobus  dominis  seruire,  seruiuit  saeculari  domino,  ob* 
temperauit  eius  edicto,  magis  obaudiuit  humano  inperio  quam 

sDeo.  uiderit  an  minore  uel  dedecore  uel  crimine  aputhomines 
publicauerit  quod  admisit:  Deum  tameniudicem  fugere  et  uitare 
Don  poterit,  cum  dicat  Spiritus  sanctus  in  psalmis:  quod  est 
inperfectum  meum  uiderunt  oculi  tui  et  in  libro 
tuo  omnes  scribentur,  et  iterum:   homo  uidet  in  fa- 

lociem,  Deusincor,  ipse  quoque  Dominus  praemoneat  et  prae- 
struat  dicens:  et  scient  omnes  ecclesiae  quia  ego  sum 
scrutator  renis  et  cordis.  perspicit  ille  abdita  et  secreta 
adque  occulta  considerat,  nec  Dei  oculos  euadere  potest  aliquis  di- 
centis:  ego  Deus  adproximans  et  nonDeus  de  longin- 

isquo.  si  absconditus  fuerit  homo  in  absconditis,  ego 
ergo  non  uidebo  eum?  uidet  ille  corda  et  pectora  singulorum^ 
et  iudicaturus  non  tantum  de  factis  sed  et  de  uerbis  et  de  cogi- 
tationibus  nostris  omnium  mentes  uoluntatesque  conceptas  in 
ipsis  adhuc  clausi  pectoris  latebris  intuetur. 

so    Denique  quanto  et  fide  maiore  et  timore  meliore  sunt  qui28 
quamuis  nullo  sacrificii  aut  libelli  facinore  constricti,  quoniam 
tamen  de  hoc  uel  cogitauerunt,  hoc  ipsum  aput  sacerdotes  Dei 
dolenter  et  simpliciter  confitentes  exomologesim  conscientiae  fa- 
ciant,  animi  sui  pondus  exponant,  salutarem  medellam  paruis 

»licet  et  modicis  uuhieribus  exquirant  scientes  scriptum  esse: 

2  Matth.  6,  24.      7  Ps.  138,  16.      9  I  Sam.  16,  7.      11  Apoc.  2,  23. 
U  Hier.  23,  23  sq. 

1  fQerant  5*       udnuentis  W      2  faciendo. .  .scriptum  sit  aM.  2J'  m 
rcw.      3  domino  qui  t>       4  dicto  H       oboediuit  B,       5  uel  ei  uel  crimine 
<m,8     6  amisit  W8^      dominum  F     fugere  BWUY,  subterfugere  v 
8  in  ow.  U      9  faciem  SWRY,  facie  v      10  deus  SUY,  deus  autem  Wv 
cor  SWY,  corde  Bx        12  cordis  et  renis  W      13  nec]  neco  S^      potest 
(post  5)  aliqnis  euadere  WHo      15  quodsi  'R      absconditis]  abditis  W 
16  |3o»f  eum  add.  'o\    nonne  coelum  et  terram  ego  impleo;    mn.  uerba 
SWRY     uidet]  perspicit  jB      17  iudicaturus  est  t?      20  maiores— melio- 
resv        21  libelli]  belli  B         22  aput  sacerdotes]  et  sacerdotibus  B 
23  faciunt  WRv     24  exponunt  WRv      25  et  ow.  W     exquirunt  WRv, 
excedam  S;  fortasse  corruptum  ex  expetant 

III.  17 


258  Caecilii  Cjpriani 

Dens  non  deridetnr.   derideri  et  circnmneniri  Dens  non  po- 
test  nec  astutia  aliqna  fallente  delndi.  plns  immo  delinqnit  qni 
secnndnm  hominem  Denm  cogitans  enadere  se  poenam  criminis 
credit,  si  non  palam  crimen  admisit.  Christns  in  praeceptis  snis 
dicit:  qui  confnsns  me  fnerit,   confnndet  enm  filins  b 
hominis:  et  Christiannm  se  putat  qui  Christianus  esse  ant  con- 
funditur  ant  ueretur?  qnomodo  potest  esse  cnm  Christo  qni  ad 
Christum  pertinere  ant  erubescit  aut  metnit?  minns  plane  pecca- 
nerit  non  uidendo  idola  nec  snb  oculis  circumstantis  adqne  insnl- 
tantis  popnli  sanctitatem  fidei  profanando,  non  pollnendo  manusio 
suas  funestis  sacrificiis  nec  sceleratis  dbis  ora  maculando.  hoc  eo 
proficit  ut  sit  minor  culpa,  non  ut  innocens  conscientia.  facilius 
potest  ad  ueniam  criminis  pemenire,  non  est  tamen  inmunia  a 
crimine :  nec  cesset  in  agenda  paenitentia  adque  in  Domini  mi- 
sericordia  deprecanda,  ne  qnod  minus  esse  in  qualitate  delicti  ui- 1& 
detur  in  neglecta  satisfactione  cumuletur. 
29     Confiteantur  singuli  quaeso  nos,  fratres,  delictum  suum,  dum 
adhuc  qui  deliquit  in  saeculo  est,  dum  admitti  confessio  eius  po* 
test,  dum  satisfactio  et  remissio  [facta]  per  sacerdotes  aput  Do- 
minum  grata  est.  conuertamnr  ad  Dominum  mente  tota  et  paeni>  so 
tentiam  criminis  neris  doloribus  exprimentes  Dei  misericordiam 
deprecemur.  illi  se  anima  prostemat,  illi  maestitia  satisfaciat, 
illi  spes  omnis  incumbat.  rogare  qualiter  debeamus  dicit  ipse. 
reuertimini,   inquit,   ad  me  ex  toto  corde  uestro  si- 
mulque  et  ieiunio  et  fletu  et  planctu  et  discinditess 

1  GaL  6,  7.      5  Marc.  8,  38.      24  loel  2, 12  sq. 

1  dcridatnr  8  2  astutia  aliqua  ex  adstuti  aliqua  S  fn,2  delinqui 
iS*  3  cogita»t  W  (n  eras.)  se  W  in  ras,  »i.  2  poenam  ex  ponam 
8m,2  7  esse  W8A.m.2  8  pertinere]  peruenire  B  plane]  tamen  8 
10  fidei]  dei  8  non  profanando  8  11  suas  om.  B  12  non  ut]  non  B 
13  est  <m.  W  14  nec  cesset  JB,  necesse  est  8W  agendam  paenitentiam 
B  misericordiam  deprecandam  B^  16  neglecta]  lecta  B  17  quaeso 
U08  fratres  confiteatnr  unusquisque  V  teste  BcHuzio  fratres  dilectis- 

simi  V      dilectum  8^      18  delinquit  WB      dum  adhuc  8      admittit  W\ 
mitti  8^      19  facta  om.  8     aput  Bd8     20  gratia  W     paeniteutia  B^ 
23  illic  W     omnes  spes  8     incubat  5*     24  reuertemini  8^      25  et  ieiunio] 
in  ieiunio  B       et  fletu  om.  B       discingite  TF,  scindite  r 


De  lapsiB  c.  28-30.  259 

eorda  uestra  et  non  uestimenta  uestra.    ad  Dommum 
toto  corde  redeamus,   iram  et  offensam  eius  ieiuniis,  fletibus, 
planctibus  sicut  monet  ipse  placemus. 
Lamentari  eum  putamus  ex  toto  corde,  ieiuniis,  fletibus,  planc-  S* 

^  tibus  Dominum  deprecari  qui  ex  primo  criminis  die  lauacra  cot- 
tidie  celebrat,  qui  epulis  afluentibus  pastus  et  sagina  largiore 
distentus  cruditates  suas  postridie  ructat  nec  cibos  et  potus  suos 
cum  pauperum  necessitate  conamunicat?  qui  hilaris  ac  laetus 
procedit  quomodo  mortem  suam  deflet,  cumque  scriptum  sit: 

tonon  corrumpetis  effigiem  barbae  uestrae,  barbam 
uellit  et  faciem  suam  comit?  et  placere  nunc  cuiquam  studet  qui 
Deo  displicet?  an  iUa  ingemescit  et  plangit  cui  uacat  cultum 
pretiosae  uestis  induere  nec  indumentum  Christi  quod  perdidit 
cogitare,  accipere  pretiosa  omamenta  et  monilia  laborata,  nec 

1»  diuini  et  caelestis  ornatus  damna  deflere  ?  tu  licet  indumenta  pe- 
regrina  et  uestes  sericas  induas,  nuda  es:  auro  te  licet  et  mar- 
garitis  genmiisque  condecores,  sine  Christi  decore  deformis  es.  et 
quae  capillos  tuos  inficis  uel  nunc  in  doloribus  desine,  et  quae 
nigri  pulueris  ductu  oculorum  liniamenta  depingis  uel  nunc  la- 

Mcrimis  oculos  tuos  ablue.  si  quem  de  tuis  carum  mortalitatis  exitu 
perdidisses,  ingemesceres  dolenter  etfleres,  facie  inculta,  ueste 
mutata,  neclecto  capillo,  uulto  nubilo,  ore  deiecto  indicia  mae- 
roris  ostenderes.  animamtuam,  misera,  perdidisti,  spiritaliter 
mortua  superuiuere  hic  tibi  et  ipsa  ambulans  funus  tuum  portare 

^coepisti:  et  non  acriter  plangis ,  non  iugiter  ingemescis,  non  te 
nel  pudore  criminis  uel  continuatione  lamentationis  abscondis? 

10  Lemt  19,  27. 

1  aUerum  uestra  (m.W  2  corde  simul  B  3  dum  sicut  S  sed  dum 
deUtum  w.  ^  ammonet  W,  admonet  Rv  placeamus  WB^  4  plancti- 
hviaom,B  5  cottidie  iSTTJB  F,  quotidie  cum  feminis  v  6  celebrant  5' 
affluentibus  Wv  7  crudelitates  S'  posttridie  S,  quotidie  B  eructat 
W  8  ac]  et  iS^  9  incedit  WBv  11  uem  B  12  displicit  S'  ince- 
mescit  S  14  et  m.  laborata  om.  B  elaborata  S^v  15  et  om.  B 
«aelestes  S  omatum  dampna  B  17  condecores]  conponas  B  19  nigro 
WV  linamenti  12  20  exitum  i^,  om.  jS  22  mearores iS'  23  osten- 
densS  miseram  i?i5*  24  ambulas  WS^  25  planges /S*  26  pu- 
dores  B     continatione  TT*      abscondes  S^,  abscondas  B 

17» 


260  Caecilii  Cypriani 

ecce  peiora  adhuc  peccandi  nalnera ,  ecce  maiora  delicta  peccasse 
nec  satisfacere,  deliquisse  nec  delicta  deflere. 

31  Ananias,  Azarias  et  Misahel  inlostres  ac  nobiles  pueri  quo- 
minus  exomologesim  Deo  faciant  nec  inter  flammas  et  camini 
exaestuantis  incendia  quieuerunt.  bene  sibi  [licet]  conscii  et  Do-  5^ 
minum  fidei  ac  timoris  obsequio  saepe  promeriti  humilitatem 
tamen  tenere  et  Deo  satisfacere  nec  inter  ipsa  gloriosa  uirtutum 
suarum  martyria  destiterunt.  loquitur  scriptura  diuina ,  stans, 
inquit,  Azarias  precatus  est  et  aperuit  os  suum  et 
exomologesim  faciebat  Deo  simul  cum  sodalibusi» 
suis  in  medio  igni.  Daniel  quoque  post  fidei  adque  inno- 
centiae  suae  multiplicem  gratiam,  post  dignationem  Domini  circa 
uirtutes  ac  laudes  suas  saepe  repetitam  ieiuniis  adhuc  promereri 
Deum  nititur,  in  sacco  ac  cinere  uolutatur  exomologesim  faciens 
dolenter  et  dicens:  Domine  Deus  magnus  et  fortis  etis 
metuendus  qui  seruas  testamentum  et  miserationem 
eis  qui  te  diligunt  et  conseruant  inperia  tua,  pec- 
cauimus,  facinus  admisimus,  inpii  fuimus,  trans- 
gressi  sumus  ac  deseruimus  praecepta  tua  etiudicia 
tua,  non  audiuimus  puerorum  tuorum  prophetarumso 
quae  locuti  sunt  in  nomine  tuo  super  reges  nostros 
et  omnes  gentes  et  super  omnem  terram.  tibi,  Do- 
mine,  tibi  iustitia,  nobis  autem  confusio. 

32  Haecmites,  haec  simplices,  haec  innocentes  in  promerenda 
Dei  maiestate  fecerunt:  et  nunc  satisfacere  Domino  ac  precaris> 

8  Dan.  3,  25  (Prec.  Az.  u.  1.).      15  Dan.  9,  4  sq. 

1  peccasse  se  TT      2  dereliqnisse  S^       flere  TF*       3  annanias  W 
et  otn.  Wv     4  ezhomologesin  W  et  ita  seniper      facerent  Rv      5  aestuan- 
tis  S        sibi  licet  TT,  licet  sibi  B,  sibi  S;  licet  uneis  inclusi       deam  W 
6  sepe  W,6eB         7  dno  WBv         ante  satisfacere  5  litt  eras.  (tamen.?) 
in  W     10  simnl]  si  B  m.  2      sotalibus  ex  solibus  Wm,2      11  ignis  Bv 
12  gratia  B      a  dmi  SsedtL  deletwn      13  repctitai^S'^      14  ac]  etBy  et 
mv     15  domii\us  v     fortis  et  magnus  W,  magnus  fortis  12     et  mctuendus 
om.  V     16  tnum  et  miserationes  v      17  conseruas  B      18  transgressi  ex 
transsi  Sm,2        20  uerba  puerorum  v         21  quae]  qui  B       22  super] 
per  S       23  tibi  iustitia  SWj  iustitia  VB ,  gloria,  tibi  iustitia  v        con- 
fusio  faciei  V     24  promeranda  S^  promerendo  B      25  cKi  S      "dmo  ac  S 
et  dnm  W,  et  deum  Bv     praecari  S,  rogare  WBv 


De  Upsis  c.  30—38.  261 

detrectant  qui  Dominuin  negauerunt!  quaeso  uos,  fratres,  ad- 
quiescite  salutaribus  remediis,  consiliis  oboedite  melioribus,  cum 
lacrimis  nostris  uesti^as  lacrimas  iungite,  cum  nostro  gemitu 
uestros  gemitus  copulate.  rogamus  uos  ut  pro  uobis  Dominum 

9  rogare  possimus,  preces  ipsas  ad  uos  prius  uertimus  quibus  Deum 
pro  uobis  ut  misereatur  oramus.  agite  paenitentiam  plenam,  do- 
lentis  ac  lamentantis  animi  probate  maestitiam ! 

Nec  uos  quorundam  moueat  aut  error  inprouidus  aut  stupor  33 
uanus ,  qui  cum  teneantur  in  tam  graui  crimine  percussi  sunt 

loanimi  caecitate,  ut  nec  intellegant  delicta  nec  plangant.  indi- 
gnantis  Dei  maior  haec  plaga  est  sicut  scriptum  est:  et  dedit 
illis  Deus  spiritum  transpunctionis,  et  iterum:  di- 
lectum  ueritatis  non  receperunt  ut  salui  fierent. 
ac  propterea  mittit  illis  Deus  operationem  erroris 

uut  credant  mendacio,  ut  iudicentur  omnes  qui  non 
crediderunt  ueritati,  sed  sibi  placent  in  iniustitia. 
ininste  sibi  placentes  et  transpunctae  mentis  alienatione  dementes 
Domini  praecepta  contemnunt,  medellam  uulneris  neclegunt, 
agere  paenitentiam  nolunt.   ante  admissum  facinus  inprouidi, 

lopost  &cinus  obstinati,  nec  prius  stabiles  nec  postmodum  sup- 
plices^  quando  debuerant  stare,  iacuerunt,  quando  iacere  et 
prostemere  se  Deo  debent,  stare  se  opinantur.  pacem  sibi  ultro 
nemine  dante  sumpserunt,  falsa  pollicitatione  seducti  et  apostatis 
ac  perfidis  iuncti  errorem  pro  ueritate  suscipiunt,  communica- 

11  Es.  29, 10.      12  n  Thess.  2, 10  sq. 

1  deum  12      adquescate  W     2  salnbribQS  WRv     oboediente  E,  obi- 
ditc  8      3  tris  nestras  lacrimas  inngite  88,l.m.l       cnm  nostro  gemitu 
ucstros  gemitus  copolate  8^,  nostros  gemitns  tristis  nestras  lacrimas  iun- 
gite  jS",  quae  uitiosa  eadem  m.  1  correxerat  in:  nostros  gemitns  nestros 
gimitns  copolate      4  dominnm  8V,  denm  WBv     5  dominnm  V     6  do- 
lentes  W       8  terror  W       9  teneatnr  B       graui  SWBV,  grandi  v 
snnt  ex  sint  8m,2      10  a  caecitate  B      11  dmiiS'     12  spm  ds  8     trans- 
pngnationis  8*^      delictnm  W     14  mittit 8  {nifinn  LXX),  mittet  WBv 
operatione  jS,  orationem  8     erroris  ex  maeroris  8m.2      16  sed]  ct  W 
placentibns  B       in  om,  BW^       17  ininsti  W       mentes  W      18  necle- 
cunt  8      19  poet  inpronidi  exMbet  S:  post  facinns  inpronidi,  exp.  m,  2 
inpronidi  post  facinns  om,B     22  prostere  se  8       deo  om.  B       23  nemi- 
nero  BS^      dantes  praesnmpsemnt  B     sedecti  TTS  sedncnnt  B     aposta- 
ticiis  B     24  errore  pro  neritatem  jS"      snscipiunt  et  B 


262  Caecilii  Cypriani 

tionem  non  communicantiam  ratam  ducimt,  hominibus  contra 
Deum  credunt  qui  contra  homines  Deo  non  crediderunt. 

34  Eiusmodi  hon^nes  quantum  potestis  efiugite,  pemiciosis  con- 
tactibus  adhaerentes  salubri  cautione  uitate.  sermo  eorum  sicut 
cancer  serpit,  conloquium  uelut  contagium  transilit,  noxia  et  ^ 
uenenata  persuasio  persecutione  ipsa  peius  interficit.  illic  super- 
est  paenitentia  quae  satisfaciat.  qui  autem  paenitentiam  cri- 
minis  toUunt  satisfactionis  uiam  cludunt.  ita  fit  ut  dum  teme- 
ritate  quorundam  uel  promittitur  salus  falsa  uel  creditur,  spes 
uerae  salutis  adimatur.  lo- 

35  Yos  uero,  fratres,  quorum  timor  Domini  pronus  est  et  in  ruina 
licet  animus  constitutus  mali  sui  memor  est,  paenitentes  ac  do- 
lentes  peccata  uestra  perspicite,  grauissimum  conscientiae  crimen 
agnoscite,  ad  intellegentiam  delicti  uestri  oculos  cordis  aperite, 
nec  desperantes  misericordiam  Domini  nec  tamen  iam  ueniami&^ 
uindicantes.  Deus  quantum  patris  pietate  iAdulgens  semper  et 
bonus  est,  tantum  iudicis  maiestate  metuendus  est.  quam  magna 
deliquimus,  tam  granditer  defleamus.  alto  uulneri  diligens  et 
longa  medicina  non  desit,  paenitentia  crimine  minor  non  sit. 
putasne  tu  Deum  cito  posse  placari  quem  uerbis  perfidis  abnuisti,  9<^ 
cui  patrimonium  praeponere  maluisti ,  cuius  templum  sacrilega 
contagione  uiolasti?  putas  facile  eum  misereri  tui  quem  tuum 
non  esse  dixisti?  orare  oportet  inpensius  et  rogare,  diem  luctu 
transigere,  uigiliis  noctes  ac  fletibus  ducere,  tempus  omne  lacri- 
mosis  lamentationibus  occupare,  stratos  solo  adhaerere  cineri,  in^s^ 
cilicio  et  sordibus  uolutari ,  post  indumentum  Christi  perditum 
nullum  iam  uelle  uestimentum,  post  diaboli  cibum  malle 
ieiunium,  iustis  operibus  incumbere  quibus  peccata  purgantur, 

1  hominem  8  2  dom  SR  deum^  non  o^n.  W  5  oonloquimn  ex 
loqnium  W  m.2  contacium  S^  6  illic  om.  B,  soUa  illic  S^  illic  sola 
Pamdius  7  deo  satiBfaciat  V  8  claudunt  SR  cum  S  9  quorum- 
dam  S^  10  uera  R,  uere  5*  adimatur^^TF,  admiratur  S^R  11  uero 
om,  R  fratres  dilectissimi  v  dmT^,  in  deum  WRv  12  memor  est  ex 
merores  et  Sm.2  dolentes  ex  nolenter  S  m,  Ji  14  cordes  S^  16  pa- 
tris  om.R  17  iudicii  S^R  18  delinquimus  R  19  sit]  desit  R 
20  dominum  Wv  abnuisti]  abnegasti  R  22  eum  et  cito  S  sed  et  5.  h 
m,2  24  nocte  R  25  strato  solo  S,  strato  suo  R  in  cinere  ex  cici- 
neri  Sm,  fi,  et  cinere  R  (in  cinere  cilicio  v)  26  uolutare  S^  27  uesti- 
tum  Rv     28  incubare  S^ 


De  lapsis  c.  33—36.  263 

eleemosynis  freqnenter  insistere  quibus  a  morte  animae  liberan- 
tur.  quod  aduersarius  auferebat  Christus  accipiat,  nec  teneri  iam 
nec  amari  patrimonium  debet  quo  quis  et  deceptus  et  uictus  est. 
pro  hoste  uitanda  res,  pro  latrone  fugienda,  pro  gladio  metuenda 

5  possidentibus  et  ueneno.  ad  hoc  tantum  profuerit  quod  remansit, 
ut  inde  crimen  et  culpa  redimatur.  incunctanter  et  largiter  fiat 
operatio,  census  omnis  in  medellam  uulneris  erogetur,  opibus  et 
&cultatibus  nostris  qui  de  nobis  iudicaturus  est  Dominus  faene- ' 
retur.  sic  sub  apostolis  fides  uiguit,  sic  primus  credentium  po- 

lopulus  Christi  mandata  seruauit:  prompti  erant,  largi  erant. 
distribuendum  per  apostolos  totum  dabant  et  non  talia  delicta 
redimebant. 

Si  precem  toto  corde  quis  faciat,  si  ueris  paenitentiae  lamentis  36 
et  lacrimis  ingemescat,  si  ad  ueniam  delicti  sui  Dominum  iustis 

»et  continuis  operibus  inflectat,  misereri  talium  potest  qui  et  mi- 
sericordiam  suam  protulit  dicens:  cum  conuersus  fueris  et 
gemueris,  tunc  saluaberis  et  scies  ubi  fueris,  et 
iterum:  nolo  mortem  morientis,  dicit  Dominus,  quan- 
tum  ut  reuertatur  et  uiuat.   et  lohel  propheta  pietatem 

soDomini  Domino  ipso  monente  declarat,  reuertimini,  inquit, 
ad  DominumDeum  uestrum,  quoniam  misericors  et 
pius  est  et  patiens  et  multae  miserationis  et  qui 
sententiam  flectat  aduersus  malitiam  inrogatam. 
potestille  indulgentiam  dare,  sententiam  suam  potest  ille  de- 

nflectere.  paenitenti,  operanti,  roganti  potest  clementer  igno- 
scere,  potest  in  acceptum  referre  quidquid  pro  talibus  et  petierint 
martyres  et  fecerint  sacerdotes.  uel  si  quis  eum  plus  suis  satis- 

16  Es.  30, 15.      18  Ez.  33, 11.      20  loel  2, 13. 

1  liberantar  W  sed  a  corr.      3  amare  B     4  res  est  B     5  et]  JxtR 
aeneno  8WBV,  uendenda  v       8  dms  faeneretur  SBy  dnb  feneretnr  W;  cf, 
indkem      9  primis  S\  prius  JB      delicta  add.  TT'      13  ueris]  uereris  B 
lamentationibus  Bv     15  inflectant  B       16  fueris  et  om.  WBv       17  in- 
gemueria  v     saluaueris  B      scibis  8     fueris]  queris  B  .  18  morte  BS 
didt  dominus  om.  B     19  ut  (m.  W      uiuat]  mutat  W      20  reuertemini 
5*       23  sententiam  suam  ^S^,  sententias  B       malitias  WB  sed  tias  m  E 
in  raa.      inrogatasTTR,  sed  in B in  ras, ,  et  corr.  Wm.2in  margine:  in- 
rogatam         24  iUe  (ante  defl.)]  ipse  W  in  ras.        26  ferre  ^S^       27  plus 
emaiWBv 


264  Caecilii  Cypriani  de  lapBis  c.  36. 

factionibus  moaerit,  si  eins  iram,  si  indignatioms  offensam  iusta 
deprecatione  plaqauerit,  dat  ille  et  arma  rursum  quibus  uictus 
armetur,  reparat  et  conroborat  uires  quibus  fides  instaurata  uege- 
tetur.  repetet  certamen  suum  miles,  iterabit  aciem ,  prouocabit 
hostem  et  quidem  factus  ad  proelium  fortior  per  dolorem.  qui  sic 
Deo  satisfecerit,  qui  paenitentia  facti  sui,  qui  pudore  delicti  plus 
et  uirtutis  et  fidei  de  ipso  lapsus  sui  dolore  conceperit ,  exauditus 
et  adiutus  a  Domino,  quam  contristauerat  nuper  laetam  faciet 
ecclesiam  nec  solam  iam  Dei  ueniam  merebitur  sed  coronam. 

1  indignantis  WBv  3  negetor  TT'  4  iteranit  W  pronocanit 
S^W^  6  domino  V  pudorem  5'  delicti  add.  W  m.2  7  et  nirtntis 
ex  et  ntis  Sm.2  exanditus  ex  et  anditns  W  m.2,  anditns  8  8  qnem 
S^      9  iam  solam  WBv       sed  et  Baluzius      coronam  amen  B      caecili 

CYPRIANI  DE  LAP8IS  EXPLICIT  S,    DE  LABSIS  EXPLICIT   WB 


vn. 

THASCI  CAECILI  CYPRIANI 
DE  DOMINICA  ORATIONE. 


8  =  codex  Segmerianiis;  c  1—4  p.  269,  5  deest. 
W  =  codex  WtoebnrgensiB. 
O  =  codex  Sangallensis. 
V  =  codex  VeronensiB. 


DE  DOMINICA  ORATIONE. 

f  juangelica  praecepta ,  fratres  dilectissimi ,  nihil  sunt  aliud  I 
quam  magisteria  diuina,  fundamenta  aedificandae  spei,  firma- 
menta  conroborandae  fidei ,  nutrimenta  fouendi  cordis ,  gubema- 

jcula  dirigendi  itineris,  praesidia  obtinendae  salutis,  quae  dum  do- 
cibiles  credentium  mentes  in  terris  instruunt,  ad  caelestia  regna 
perducunt.  multa  et  per  prophetas  seruos  suos  dici  Deus  uoluit 
et  audiri:  sed  quanto  maiora  sunt  quae  filius  loquitur,  quae  Dei 
senno  qui  in  prophetis  fuit  propria  uoce  testatur  non  iam  man- 

10  dans  ut  paretur  uenienti  uia  sed  ipse  ueniens  et  uiam  nobis  ape- 
riens  et  ostendens ,  ut  qui  in  tenebris  mortis  errantes  inprouidi 
et  caeci  prius  fuimus  luce  gratiae  luminati  iter  uitae  duce  et 
rectore  Domino  teneremus. 
Qui  inter  cetera  salutaria  sua  monita  et  praecepta  diuina  qui-  2 

»bu3  popuio  suo  consulit  ad  salutem  etiam  orandi  ipse  formam 
dedit,  ipse  quid  precaremur  monuit  et  instruxit.  qui  fecit  uiuere 
docuit  et  orare,  benignitate  ea  scilicet  qua  et  cetera  dare  et  con- 
ferre  dignafcus  est,  ut  dum  prece  et  oratione  quam  filius  docuit 
aput  patrem  loquimur,  facilius  audiamur.  iam  praedixerat  ho- 

joram  uenire,  quando  ueri  adoratores  adorarent  patrem  in  spiritu 
et  ueritate,  et  inpleuit  quod  ante  promisit,  ut  qui  spiritum  et 
ueritatem  de  eius  sanctificatione  percepimus  de  traditione  quo- 


Incipit  de  DOMnaciL  oratione  TT,  ikcipit  liber  scl  ctpriani  epi  db 
OBATiONE  DOMiNicA  Q;  AugustintM  de  dono  perseu.  c.  3,  4:  legite. .  .in 
beatiCypriani  martyris libro. .  .cuius  est  titulus  de  dominica  oratione. 
2  aliud  sunt  v  5  docibiles  0,  dociles  Wv  6  in  terris  W  8.  l  m.  2 
7  deus  TT,  de  se  6r  8  sunt  om.  Bdluzius  quam  dei  ex  quae  dei  G  m.  2 
14  cetera  om.  G^  15  consuluit  v  etiam  W  s.  l.  m.  2  21  spirifcu  et  ueri- 
tateW     22  **sclficationem  G,  satisfactione  Oxon» 


Caocilii  Cypriani 

.>  imo  et  ^piritaliter  adoremus.  quae  enim  potest  esse  spi- 
X  ,uuo  tiuam  quae  a  Christo  nobis  data  est,  a  quo  nobis  et 
X.  Uts  suuccus  missus  est,  quae  uera  aput  patrem  precatio 
,  ..•:u  *iuae  a  tilio  qui  est  ueritas  de  eius  ore  prolata  est?  ut 
a.iui  oraie  quam  docuit  non  ignorantia  sola  sit  sed  et  culpa,5 
t(iuaido  ipse  posuerit  et  dixerit:  reicitis  mandatum  Dei,  ut 
tiaditiouem  uestram  statuatis. 

3  Oremu;^  itaque,  fratres  dilectissimi,  sicut  magister  Deus  docuit. 
amica  et  familiaris  oratio  est  Deum  de  suo  rogare,  ad  aures  eius 
a::iceudere  Christi  orationem.  agnoscat'pater  filii  sui  uerba,  cumio 
precem  facimus:  qui  habitat  intus  in  pectore  ipse  sit  et  in  uoce, 
et  oum  ipsum  habeamus  aput  patrem  aduocatum  pro  peccatis 
nostris,  quando  peccatores  pro  delictis  nostris  petimus,  aduocati 
uostri  uerba  promamus.  nam  cum  dicat:  quia  quodcumque 
petierimus  a  patre  in  nomine  eius  dabit  nobis,t5 
quanto  efficacius  impetramus  quod  petimus  Christi  nomine,  si 
petamus  ipsius  oratione? 

4  Sit  autem  orantibus  sermo  et  precatio  cum  disciplina  quietem 
coutinens  et  pudorem.  cogitemus  nos  sub  conspectu  Dei  stare. 
placendum  est  diuinis  oculis  et  habitu  corporis  et  modo  uocis.so 
nam  ut  inpudentis  est  clamoribus  strepere ,  ita  contra  congruit 
uerecundo  modestis  precibus  orare.  denique  magisterio  suo  Do- 
minus  secrete  orare  nos  praecepit,  in  abditis  et  semotis  locis,  in 
cubiculis  ipsis,  quod  magis  conuenit  fidei,  ut  sciamus  Deum 
ubique  esse  praesentem ,  audire  omnes  et  uidere  et  maiestatists 
suae  plenitudine  in  abdita  quoque  et  occulta  penetrare,  sicut 
scriptum  est:  ego  Deus  adproximans  et  non  Deus  de 
longinquo.  si  absconditus  fuerit  homo  in  abscon- 
ditis,  ego  ergo  non  uidebo  eum?  nonne  caelum  et 
terram  ego  inpleo?  et  iterum:  in  omni  loco  oculiDeiao 

6  Matth.  15, 6  (cf.  Marc.  7,  8.).       14  lo.  16, 23.      27  ffier.  23, 23  sq. 
30Prou.l5,3. 

^l  specialiter  G  spiritalis  esse  TT,  esse  magis  spiritalis  t?  3  bcs 
sps  G  aera  est  G,  uora  magis  v  4  ore  TT ,  operc  G  8  dominus 
Krabinger  9  dominum  F  eius  eius  (7^  10  orationei?  agnoscit  e.r 
agnOBcat  Gm.2  16  inpetrabimus  ree,  Krabinger  in  christi  v 
20  modu  W  21  contra  W  8.  l,  m,  2,  e  contra  G  23  secreto  v  semotis 
G,  secretis  W     26  in  m,  G      27  est  om,  W 


Do  dominicft  orationc  c.  2—6.  269 

specalantur  bonos  et  malos.  et  quando  in  unum  cum  fra- 
tribus  conuenimus  et  sacrificia  diuina  cum  Dei  sacerdote  cele- 
bramus,  uerecundiae  et  disciplinae  memores  esse  debemus,  non 
passim  uentilare  preces  nostras  inconditis  uocibus  nec  petitionem 

'0  commendandam  modeste  Deo  tumultuosa  loquacitate  iactare, 
quia  Deus  non  uocis  sed  cordis  auditor  est,  nec  admonendus  est 
clamoribus  qui  cogitationes  uidet  probante  Domino  et  dicente : 
quid  cogitatis  nequam  in  cordibus  uestris?  et  alio 
loco:  et  scient  omnes  ecclesiae  quia  ego  sum  scru- 

lotator  renis  et  cordis. 

Quod  Anna  in  primo  Regnorum  libro  ecclesiae  typum  portans  i 
custodit  et  seruat,  quae  Deum  non  clamosa  petitione  sed  tacite 
et  modeste  intra  ipsas  pectoris  latebras  precabatur.  loquebatur 
prece  occulta  sed  manifesta  fide,  loquebatur  non  uoce  sed  corde, 

«quia  sicDominum  sciebat  audire,  et.inpetrauit  efficaciter  quod 
petit,  quia  fideliter  postulauit.  declarat  scriptura  diuina  quae 
dicit:  loquebatur  in  corde  suo  et  labia  eius  moue- 
bantur  et  uox  eius  non  audiebatur,  et  exaudiuit 
eam  Dominus.  item  legimus  in  psalmis:   dicite  in  cordi- 

sobus  uestris  et  in  cubilibus  uestris  conpungimini.  per 
Hieremiam  quoque  haec  eadem  Spiritus  sanctus  suggerit  et  docet 
dicens:  in  sensu  autem  tibi  debet  adorari,  Domine. 

Adorans  autem,  fratres  dilectissimi,  nec  illud  ignoret,  quem-  $ 
admodum   in  templo   cum  pharisaeo  publicanus  orauerit.  nou 

2sadleuatis  in  caelum  inpudenter  oculis  nec  manibus  insolenter 

8  Matth.  9,  4.       9  Apoc.  2,  23.       17  I  Rcg.  1, 13.       19  Ps.  4,  5. 
22  Hienn.  Ep.  5  (=  Barach  6.). 

• 
5  te  deo  tnmultuosa  ab  his  incipit  S     6  est  {ante  clam.)  om,  WGsed  G 
in  ras.      7  cogitationes  hominom  v      9  et  scient]  sciens  S      12  dominum 
WGv     14prece...loquebaturow.iS^lF6?      ISdeumTFt;     16petiitG=t? 
17  non  mouebanturiS^,  ♦mouebantur  Gmo  in  ras.       19  deus  WGv      spal- 
mis  G      20  uestris  om.  v       et  om.  F        cubilibus  S,  stratis  WGVv 
eonpungimini  S,  ct  transpungimini  (.  .omini  W)  WGv      21  ieremian  S 
sanctus  om.  S     22  tibi  debet  adoraii  dne  (dns  W,  deus  v)  SW^  tibi  {corr, 
in  te  G^)  debemus  adorare  dne  G,  esse  debet  adoratio  domini  V  teste  lihro 
^G(Mingen8i,  tibi  debet  esse  adoratio  domine  V  teste  Latinio  bibl.  sacr. 
p.  179      23  adoremns  G      illut  S      ignoremus  G      24  puplicanos  W 
25  inpudenter  in  caelum  W 


270  Caecilii  Cypriani 

erectis,  pectus  suum  pulsans  et  peccata  intus  inclusa  contestans 
diuinae  misericOFdiae  inplorabat  auxilium,  et  cum  sibi  pharisaeus 
placeret,  sanctificari  bic  magis  meruit  qui  sic  rogauit,  qui  spem 
salutis  non  in  fiducia  innocentiae  suae  posuit,  cum  innocens  nemo 
sit,  sed  peccata  confessus  humiliter  orauit,  et  exaudiuit  oran-  & 
tem  qui  humilibus  ignoscit.  quae  Dominus  in  euangelio  suo  ponit 
et  dicit:  homines  duo  ascenderunt  in  templum  ado- 
rare,  unus  pharisaeus  et  unus  publicanus.  phari- 
saeus  cum  stetisset,  taliaapuise  precabatur:  Deus, 
gratias  tibi  ago,  quia  non  sum  sicut  ceteri  homi-io 
nes  iniusti,  raptores,  adulteri,  quomodo  et  publi- 
canus  iste.  ieiuno  bis  in  sabbato,  decimas  do  om- 
nium  quaecumque  possideo.  publicanus  autem  de 
longinquo  stabat  et  neque  oculos  suos  leuabat  ad 
caelum  sed  percutiebat  pectus  suum  dicens:  Deus,» 
propitius  esto  mihi  peccatori.  dicouobis,  descendit 
hic  iustificatus  in  domum  suam  magis  quam  ille 
pharisaeus:  quia  omnis  qui  se  extollit  humiliabi- 
tur,  et  qui  se  humiliat  exaltabitur. 

7     Quae  nos,   fratres  dilectissimi,  de  diuina  lectione  discentesw 
postquam  cognouimus  ad  orationem  qualiter  accedere  debeamus, 

.  cognoscamus  docenteDomino  et  quid  oremus.  sic,  inquit,  orate: 
pater  noster,    qui  es  in  caelis,   sanctificetur  uomen 
tuum,  adueniat  regnum  tuum,   fiat  uoluntas  tua  in 
caelo   et  in   terra,    panem  nostrum  cottidianum  dass 
nobis  hodie,    et  dimitte  nobis  debita  nostra,    sicut 

7  Luc.  18, 10  sq.      22  Matth.  6,  9  sq. 

1  sed  pectusTTt;     inclausa  contemptans  S     3  orauit  WG     4  non  fidu- 
ciam  Gronou.  obs,  p,  628      5  et  exaudiu  (sic) . . .  agnoscit  G  m,  rec.  in  marg, 
add.     6  semper  humilibus  «     deus  6r     suo  ponit]  monuit  fi'     7orare« 
8  et  unus]  et  alter  V       et  cum  stetisset  phariseus  G       12  sabato  G 
de  omnium  W,  de  omnibus  V     13  quaecumque]  quae  G      14  oculos  uole- 
bat  ad  caelum  leuareTTt?;  ovx  rj&eXev  oiSk  rovg  dtfd-aX/uovs  itg  tov  ovQavov 
InaQctt  Graec.      17  magis  in  domum  suam  WG      18  cztoUit]  ezaltat  G 
19  humilat  V      21  qualiter  ad  orationem  v       24  sicut  in  caelo  Wv;  cf. 
August  de  donoperseu,  c,  3:  *in  caelo  et  in  terra'  uel  quod  in  plerisque» 
codicibus  legitur  magisque  ab  orantibus  frequentatur  ^sicut  in  caelo  et  in 
terra'       26  remitte  v 


De  dominica  oratione  c.  6—8.  271 

et   nos  remittimus   debitoribas  nostris,    et  ne   pa- 
tiaris  nos  induci  in   temptationem,    sed  libera  nos 
a  malo. 
Ante  omnia  pacis  doctor  adque  unitatis  magister  singillatim  ^ 

5  noluit  et  priuatim  precem  fieri,  ut  quis  cum  precatur  pro  se 
tantum  precetur.  nondicimus:  pater  meus,  qui  es  in  caelis 
nec:  panem  meum  da  mihi  hodie,  nec  dimitti  sibi  tantum 
nnusquisque  debitum  postulat  aut  ut  in  temptationem  non  indu- 
eatur  adque  a  malo  liberetur  pro  se  solo  rogat.  publica  est  nobis 

loet  communisoratio,  et  quando  oramus,  non  pro  uno  sed  pro 
populo  toto  oramus,  quia  totus  populus  unum  sumus.  Deus  pa- 
cis  et  ooncordiae  magister  qui  docuit  unitatem,  sic  orare  unum 
pio  onmibus  uoluit,  quomodo  in  uno  omnes  ipse  portauit.  hanc 
orationis  legem  seruauerunt  tres  pueri  in  camino  ignis  inclusi 

ucoDSonantes  in  prece  et  spiritus  cousensione  concordes:  declarat 
scripturae  diuinae  fides  et  dum  docet  quomodo  orauerint  tales, 
dat  exemplum  quod  imitari  in  precibus  debeamus,  ut  tales  esse 
possimus.  tunc  inquit,  illi  tres  tamquam  ex  uno  ore 
hymnum  canebant  et  benedicebant  Deum.  loquebantur 

soquasi  ex  uno  ore,  et  nondum  illos  Christus  docuerat  orare.   et 
iddrco  orantibus  fuit  inpetrabilis  et  efficax  sermo,  quia  pro- 
merebatur  Dominum  pacifica  et  simplex  et  spiritalis  oratio.  sic . 
et  apostolos  cum  discipulis  post  ascensum  Domini  inuenimus 
orasse.  erant,   inquit,  perseuerantes  omnes  unanimes 

18  Dan.  3,  51  (Prec  Az.  27).      24  Act.  1, 14. 

1  dimittimQS  Gv  passns  faeris  V  2  indnci  nos  GWnisi  quod  nos  in 
Ws^l.m.2  temptatione  8  3  malo  SWGV,  malo  amen  v  5  praece 
S  non  pro  BcUuzitts  6  non  enim  v  in  caelis  es  G^  8  debita  WG 
aut  utexiitWm.2  temptatione  S  dncatnr  W  10  et  quando]  si 
qnando  W  nno]  nobis  solis  V  11  toto  populo  v  rogamus  S,  oramus 
WGv  12  etom,  G  quiWs.lm.^  13  in  uno  am.  S  et  ipse  G 
15  spn  S  consensio  TF*  declarat  SWGV,  quod  declarat  v  16  scrip- 
tura  diuina  efides  W        cum  WG  17  in  TT  s.  l  m.  2        18  illi  tres 

inqnit  v       tanquam  S,  quasi  WGv       19  cantabant  V      dominum  Gv, 
ofli.Tr     21  fuit  orantibus  G      22  deum  WG      et  (ante  simplei)  ow.  G 
23  discipulos  S^       ascensam  mcAuit  BcUuzius       24  et  erant  V      omnes 
om.  WG      nnanimis  S 


272  Caecilii  Cypriani 

in  oratione  cum  mulieribus  et  Maria  quae  fuerat 
mater  lesu  et  fratribus  eius.  perseuerabant  in  oratione 
unanimes  orationis  suae  et  instantia  simul  et  concordia  deda- 
rantes ,  quia  Deus  qui  inhabitare  facit  unanimes  in  domo  non 
admittit  in  diuinam  et  aetemam  domum  nisi  aput  quos  est  una-  & 
nimis  oratio. 

9     Qualia  autem  sunt,  fratres  dilectissimi ,  orationis  dominicae 
sacramenta,  quam  multa,  quam  magna,  breuiter  in  sermone 
collecta  sed  in  uirtute  spiritaliter  copiosa,  ut  nihil  onmino  prae- 
termissum  sit  quod  non  in  precibus  adque  orationibus  nostrisio 
caelestis  doctrinae  conpendio  conprehendatur !  sic,  ait,  adorate: 
pater  noster,   qui  es  in  caelis.   homo  nouus,   renatus  et 
Deo  suo  per  eius  gratiam  restitutus  pater  primo  in  loco  dicit, 
quia  filius  esse  iam  coepit.  in  sua,  inquit,  propria  uenitet 
sui  eum  non  receperunt.  quotquot  eum  receperunt,i* 
dedit  illis  potestatem  ut  filii  Dei  fierent,  qui  cre- 
dunt  in  nomine  eius.   qui  ergo  credidit  in  nomineeiuset 
factus  est  Dei  filius,  hinc  debet  incipere,  ut  et  gratias  agat  et 
profiteatur  se  Dei  filium,  dum  nommat  patrem  sibi  esse  in  caelis 
Deum,  contestetur  quoque  inter  prima  statim  natiuitatis  suaew 
uerba  renuntiasse  se  terreno  et  camali  patri  et  patrem  solnm 

•  nosse  se  et  habere  coepisse  qui  sit  in  caelis,  sicut  scriptum  est: 
qui  dicunt  patri  et  matri:  non  noui  te,  et  filios 
suos  non  agnouerunt,  hi  custodierunt  praeceptatua 
et  testamentum  tuum  seruauerunt.  item  Dominus  in» 
euangelio  suo  praecepit  ne  uocemus  nobis  patrem  in  terra,  quod 
scilicet  nobis  unus  pater  qui  est  in  caelis.  et  discipulo  qui 
mentionem  defuncti  patris  fecerat    respondit:   sine  mortui 

14Io.  I,ll8q.    23Deut.33,9.      28  Matth.  23, 9.     28  Matth.  8, 22. 

SeionhGV  instantia  5,  instantiam  TT^rt?  simul  et  concordiam 
SW,  et  concordiam  simul  G;  cf.  Wdlker  in  MisceU,  obseruatt  III  1 
p.  53  5  nifli  eoe  t?  7  sint  WG  9  specialiter  G  10  nostris  W  s,  l 
m,  2  11  orate  WCrv  13  gnitiam  eius  v  primo  in  loco  pater  6^ 
dicit  W  8,  l,  m.  2  15  quodquod  S,  quotquot  autem  Gv  eum  G  s.  2.  m.  2 
16  his  qui  v  17  credit  G,  credideri*t  W  19  filium  dei  G  20  dnm 
G  quodq.  W  natiuitatis  ex  natis  Wm.2  21  se  ow.  F  24  hii 
WG^      26  precipit  G      terris  V     27  scilicet  sit  G,  sit  scilicet  Wv 


De  dominica  oratione  c.  8—10.  273 

mortuos  suos  sepeliant.  dixerat  enim  patrem  suum  mor- 
tnian,  cnm  sit  credentinm  pater  uiuns. 

Nec  hoc  solum,  fratres  dilectissimi ,  animadnertere  et  intelle- 1* 
gere  debemus,  quod  appellemus  patrem  qui  sit  in  caelis,  sed  con- 

s  inngimus  et  dicimus  pater  noster,  id  est  eorum  qui  credunt, 
eorum  qui  per  eum  sanctificati  et  gratiae  spiritalis  natiuitate  re- 
parati  filii  Dei  esse  coepemnt.  quae  uox  ludaeos  etiam  perstrin- 
git  et  percutit,  quia  Christum  sibi  per  prophetas  adnuntiatum 
et  ad  se  prius  missum  non  tantum  spreuemnt  infideliter  sed  et 

iocmdeliter  necauerunt:  qui  iam  non  possunt  patrem  Dominum 
uocare,  cumDominus  eos  confundat  et  redarguat  dicens:  uos  de 
diabolo  patre  nati  estis  et  concupiscentias  patris 
nestri  facere  uultis.  ille  enim  homicida  fuit  ab 
initio  et  in  ueritate  non  stetit,  quiaueritas  non  est 

uin  illo.  et  per  Esaiam  prophetam  Deus  clamat  indignans: 
filios  generaui  et  exaltaui,  ipsi  autem  me  spre- 
nerunt.  agnouit  bos  possessorem  suum  et  asinus 
praesepium  domini  sui:  Israel  autem  me  non  cogno- 
uit  et  populus  me  non  intellexit.    uae  genti  pecca- 

sotrici,  populo  pleno  peccatis,  semen  nequam,  filii 
scelesti.  dereliquistis  Dominum  et  in  indignatio- 
nem  misistis  illum  sanctum  Israel.  in  quorum  exprobra- 
tionem  christiani  quando  oramus  pater  noster  dicimus,  quia 
noster  esse  iam  coepit  et  ludaeorum  qui  eum  dereliquenmt  esse 

^  desiuit.  nec  peccator  populus  potest  esse  filius,  sed  quibus  remissa 

11  lo.  8,  44.      16  Es.  1,  2  sq. 

S  hocom.  S       4  appellamus  G       5  id  est  W  s.  l  m.  2       eorum  qui 
credunt  owi.  G       7  fili  /S       etiam  iudaeos  v,  iudeos  G       8  quia  Sy  qui 
WGv      sibi  om,  G      9  inf.  spreu-  v      et  om,  v      10  deum  Wv      11  ar- 
guat  S       12  diabulo  S       concupiscentiam  G        14  in  om,  G       15  in 
om,  G     eseiam  S      et  indignans  S      16  generaui]  genui  W      17  bus  S 
suum  eras.  in  W,  om.  G        18  praesaepium  SG,  presepe  W       istr  S 
s^ouit  W       19  popnlus  meus  Gv       gens  peccatrix  populus  plenus  Wv  et 
Cyprianua  test,  I  3  p.  40.      20  nequam]  pessimum  test.  l.  c.      fili  S 
21  scelesti]  sine  lege  test.  l  c;  cf.  Gronou.  obs.  p.  322     22  illum  om.  G 
istrabel  Setsic  saepius      exprobratione  G      23  christiani  om.  G      patrem 
nostrum  G     24  iam  om.  WGv      dereliquerunt  SG^,  reUquerunt  WG^ 
dcsiit  WGv 

m.  18 


264  Caecilii  Gypriani  de  lapsis  c.  36. 

factionibus  mouerit,  si  eius  iram,  si  indignationis  offensam  iusta 
deprecatione  plaqauerit,  dat  ille  et  arma  rursum  quibus  uictus 
armetur,  reparat  et  conroborat  uires  quibus  fides  instaurata  uege- 
tetur.  repetet  certamen  suum  miles,  iterabit  aciem ,  prouocabit 
hostem  et  quidem  factus  ad  proelium  fortior  per  dolorem.  qui  sic 
Deo  satisfecerit,  qui  paenitentia  facti  sui,  qui  pudore  delicti  plus 
et  uirtutis  et  fidei  de  ipso  lapsus  sui  dolore  conceperit ,  exauditus 
et  adiutus  a  Domino,  quam  contristauerat  nuper  laetam  faciet 
ecclesiam  nec  solam  iam  Dei  ueniam  merebitur  sed  coronam. 

1  indignantis  WBv  3  aegetur  W*  4  iteranit  W  prouocaait 
S^W^  6  domino  V  pHdorem  S^  delicti  add.  W  m.2  7  et  uirtutis 
ex  et  utis  Sm,2  exauditus  ex  et  auditus  W  m,2f  auditus  S  8  quem 
S^      9  iam  solam  WRv       sed  et  Balueitis      coronam  amen  B      caecili 

CYPRIANI  DE  LAP8I8  EXPLICIT  S,    DE  LABSIS  EXPLICIT   WB 


vn. 

THASCI  CAECILI  CYPRIANI 
DE  DOMINICA  ORATIONE. 


S  =  codex  SeguieriantiB;  c  1—4  p.  269,  5  deest. 
W  =  codex  Wtbrzeburgensis. 
G  =  codex  Sangallensis. 
V  =  codex  Veronensis. 


DE  DOMINICA  ORATIONE. 

f  juangelica  praecepta ,  fratres  dilectissimi ,  nihil  sunt  aliud  I 
quam  magisteria  diuina,  fundamenta  aedificandae  spei,  firma- 
menta  conroborandae  fidei ,  nutrimenta  fouendi  cordis ,  gubema- 

s  cula  dirigendi  itineris,  praesidia  obtinendae  salutis,  quae  dum  do- 
cibiles  credentium  mentes  in  terris  instruunt,  ad  caelestia  regna 
perducunt.  multa  et  per  prophetas  seruos  suos  dici  Deus  uoluit 
et  audiri:  sed  quanto  maiora  sunt  quae  filius  loquitur ,  quae  Dei 
sermo  qui  in  prophetis  fuit  propria  uoce  testatur  non  iam  man- 

10  dans  ut  paretur  uenienti  uia  sed  ipse  ueniens  et  uiam  nobis  ape- 
riens  et  ostendens,  ut  qui  in  tenebris  mortis  errantes  inprouidi 
et  caeci  prius  fuimus  luce  gratiae  luminati  iter  uitae  duce  et 
rectore  Domino  teneremus. 
Qui  inter  cetera  salutaria  sua  monita  et  praecepta  diuina  qui- 1 

isbus  popuio  suo  consulit  ad  salutem  etiam  orandi  ipse  formam 
dedit,  ipse  quid  precaremur  monuit  et  instruxit.  qui  fecit  uiuere 
docuit  et  orare,  benignitate  ea  scilicet  qua  et  cetera  dare  et  con- 
ferre  dignatus  est,  ut  dum  prece  et  oi-atione  quam  filius  docuit 
aput  patrem  loquimur,   facilius  audiamur.  iam  praedixerat  ho- 

2oram  uenire,  quando  ueri  adoratores  adorarent  patrem  in  spiritu 
et  ueritate,  et  inpleuit  quod  ante  promisit,  ut  qui  spiritum  et 
ueritatem  de  eius  sanctificatione  percepimus  de  traditione  quo- 


InCIPIT  DE  DOMINICi.  OEATIONE  W,  INCIPIT  LIBEK  ScTc  CTPRIANI  EPI  DE 

ORATiONE  DOMINICA  G;  Augustinus  de  dono  perseu,  c.  3,  4:  legite. .  .in 
beatiCTprianimartyrislibro. .  .cuius  esttitnlus  de  dominica  oratione. 
2  alind  sunt  v       5  docibiles  G^,  dociles  Wv        6  in  terris  W  8.  L  tn,  2 
7  deus  W,  de  se  6r      8  sunt  om.  Bdluzius      quam  dei  ex  quae  dei  G  m,  2 
14  cetera  of».  6r'      15  consuluit  v      etiam  W  8,  l.  m,  2      21  spiritn  et  ueri- 
tateW     22  «scificationem  G,  satisfactione  Oxon. 


268  Caccilii  Cypriani 

que  eius  uere  et  spiritaliter  adoremus.  quae  euim  potest  esse  spi- 
ritalis  oratio  quam  quae  a  Christo  nobis  data  est,  a  quo  nobis  et 
Spiritus  sanctus  missus  est,  quae  uera  aput  patrem  precatio 
quam  quae  a  filio  qui  est  ueritas  de  eius  ore  prolata  est?  ut 
aliter  orare  quam  docuit  non  ignorantia  sola  sit  sed  et  culpa,  5 
quando  ipse  posuerit  et  dixerit:  reicitis  mandatum  Dei,  ut 
traditionem  uestram  statuatis. 

3  Oremus  itaque,  fratres  dilectissimi,  sicut  magister  Deus  docuit. 
amica  et  familiaris  oratio  est  Deum  de  suo  rogare,  ad  aures  eius 
ascendere  Christi  orationem.  agnoscat'pater  filii  sui  uerba,  cumio 
precem  facimus:  qui  habitat  intus  in  pectore  ipse  sit  et  in  uoce, 
et  cum  ipsum  habeamus  aput  patrem  aduocatum  pro  peccatis 
nostris,  quando  peccatores  pro  delictis  nostris  petimus,  aduocati 
nostri  uerba  promamus.  nam  cum  dicat:  quia  quodcumque 
petierimus  a  patre  in  nomine  eius  dabit  nobis,» 
quanto  efficacius  impetramus  quod  petimus  Christi  nomine,  si 
petamus  ipsius  oratione? 

4  Sit  autem  orantibus  sermo  et  precatio  cum  disciplina  quietem 
continens  et  pudorem.  cogitemus  nos  sub  conspectu  Dei  stare. 
placendum  est  diuinis  oculis  et  habitu  corporis  et  modo  uocis.ao 
nam  ut  inpudentis  est  clamoribus  strepere ,  ita  contra  congruit 
uerecundo  modestis  precibus  orare.  denique  magisterio  suo  Do- 
minus  secrete  orare  nos  praecepit,  in  abditis  et  semotis  locis,  in 
cubiculis  ipsis ,  quod  magis  conuenit  fidei,  ut  sciamus  Deum 
ubique  esse  praesentem,  audire  omnes  et  uidere  et  maiestatiS2s 
suae  plenitudine  in  abdita  quoque  et  occulta  penetrare,  sicut 
scriptum  est:  ego  Deus  adproximans  et  non  Deus  de 
longinquo.  si  absconditus  fuerit  homo  in  abscon- 
ditis,  ego  ergo  non  uidebo  eum?  nonne  caelum  et 
terram  ego  inpleo?  et  iterum:  in  omni  loco  oculiDeiso 

6  Matth.  15, 6  (cf.  Marc.  7,  8.).       14  lo.  16, 23.      27  ffier.  23, 23  sq. 
30  Prou.  15, 3. 

1  spocialiter  G  spiritalis  esse  TF,  esse  magis  spiritalis  v  3  scs 
sps  G  ucra  est  6r,  uera  magis  v  4  ore  TF,  opere  G  8  dominus 
Krabinger  9  dominum  V  eius  eius  (r*  10  oratione  v  agnoscit  ex 
agnoscat  Gm,2  16  inpetrabimus  ree,  Krabinger  in  christi  t; 
20  modu  W  21  contra  Ws.  7.  m.  2,  e  contra  G  23  secreto  v  semotis 
O,  secretis  W     26  in  onu  G      27  est  ow.  W 


De  dominica  orationc  c.  2—6.  269 

speculantur  bonos  et  malos.  et  qaando  in  unum  cum  fra- 
tribus  conuenimus  et  sacrificia  diuina  cum  Dei  sacerdote  cele- 
bramus,  uerecundiae  et  disciplinae  memores  esse  debemus,  non 
passim  uentilare  preces  nostras  inconditis  uocibus  nec  petitionem 

5  commendandam  modeste  Deo  tumultuosa  loquacitate  iactare, 
quia  Deus  non  uocis  sed  cordis  auditor  est,  nec  admonendus  est 
clamoribus  qui  cogitationes  uidet  probante  Domino  et  dicente : 
quid  cogitatis  nequam  in  cordibus  uestrisP  et  alio 
loco:  et  scient  omnes  ecclesiae  quia  ego  sum  scru- 

lotator  renis  et  cordis. 

Quod  Anna  in  primo  Regnorum  libro  ecclesiae  typum  portans  i 
custodit  et  seruat,  quae  Deum  non  clamosa  petitione  sed  tacite 
et  modeste  intra  ipsas  pectoris  latebras  precabatur.  loquebatur 
prece  occulta  sed  manifesta  fide,  loquebatur  non  uoce  sed  corde, 

isquia  sic  Dominum  sciebat  audire,  et,  inpetrauit  efficaciter  quod 
petit,  quia  fideliter  postulauit.  declarat  scriptura  diuina  quae 
dicit:  loquebatur  in  corde  suo  et  labia  eius  moue- 
bantur  et  uox  eius  non  audiebatur,  et  exaudiuit 
eam  Dominus.  item  legimus  in  psalmis:   dicite  in  cordi- 

jobus  uestris  et  in  cubilibus  uestris  conpungimini.  per 
Hieremiam  quoque  haec  eadem  Spiritus  sanctus  suggerit  et  docet 
dicens:  in  sensu  autem  tibi  debet  adorari,  Domine. 

Adorans  autem,  fratres  dilectissimi,  nec  illud  ignoret,  quem-  $ 
admodum   in  templo   cum  pharisaeo  publicanus  orauerit.  non 

25  adleuatis  in  caelum  inpudenter  oculis  nec  manibus  insolenter 

8  Matth.  9,  4.       9  Apoc.  2,  23.       17  I  Reg.  1,  13.       19  Ps.  4,  5. 
22  ffienn.  Ep.  5  (=  Baruch  6.). 

5  te  deo  tumultuosa  ab  his  incipit  S     6  est  (ante  clam.)  om.WG sed  G 
in  ras,      7  cogitationes  hominum  v      9  et  scient]  sciens  S     12  dominum 
WGv     14  prece . . .  loquebatur  om .  SWG      1 5  deum  Wv     16  petiit  Gv 
17  non  mouebanturiS,  «mouebantur  Gmo  in  ras,       19  deus  WGv      spal- 
mis  G      20  uestris  om,  v       et  om.  V       cubilibus  S,  stratis  WGVv 
conpungimini  S,  ot  transpungimini  (.  .emini  W)  WGv      21  ieremian  S 
sanctus  om,S     22  tibi  debet  adorari  dne  (dns  W,  deus  v)  SW,  tibi  (corr. 
in  te  G^)  debemus  adorare  dne  G,  esse  debet  adoratio  domini  V  teste  libro 
^Goettingensi,  tibi  debet  esse  adoratio  domine  Vteste  Latinio  bibl,  sacr, 
p.  179      23  adoremus  G      illut  S      ignorcmus  G      24  puplicanos  W 
25  inpudenter  in  caelum  W 


270  Caecilii  Cypriani 

erectis,  pectus  suum  pulsans  et  peccata  intus  inclusa  contestans 
diuinae  misericordiae  inplorabat  auxilium,  et  cum  sibi  pharisaeus 
placeret,  sanctificari  hic  magis  meruit  qui  sic  rogauit,  qui  spem 
salutis  non  in  fiducia  innocentiae  suae  posuit,  cum  innocens  nemo 
sit,  sedpeccata  confessus  humiliter  orauit,  et  exaudiuit  oran-  & 
tem  qui  humilibus  ignoscit.  quae  Dominus  in  euangelio  suo  ponit 
et  dicit:   homines  duo  ascenderunt  in  templum  ado- 
rare,   unus  pharisaeus  et  unus  publicanus.   phari- 
saeus  cum  stetisset,  taliaaputse  precabatur:  Deus, 
gratias  tibi  ago,    quia  non  sum  sicut  ceteri  homi-io 
nes  iniusti,  raptores,    adulteri,  quomodo  et  publi- 
canus  iste.   ieiuno  bis  in   sabbato,    decimas  do  om- 
nium  quaecumque  possideo.   publicanus   autem   de 
longinquo   stabat  et  neque  oculos  suos  leuabat  ad 
caelum  sed  percutiebat  pectus  suum  dicens:    Deus,n 
propitius  esto  mihi  peccatori.  dicouobis,  descendit 
hic  iustificatus   in  domum  suam  magis  quam  ille 
pharisaeus:   quia  omnis  qui  se  eitollit  humiliabi- 
tur,  et  qui  se  humiliat  exaltabitur. 
7     Quae  nos,   fratres  dilectissimi,  de  diuina  lectione  discentesso 
postquam  cognouimus  ad  orationem  qualiter  accedere  debeamus, 
cognoscamus  docenteDomino  et  quid  oremus.  sic,  inquit,  orate: 
pater  noster,    qui  es  in  caelis,   sanctificetur  nomen 
tuum,  adueniat  regnum  tuum,   fiat  uoluntas  tua  in 
caelo   et  in   terra,    panem  nostrum  cottidianum  da25 
nobis  hodie,    et  dimitte  nobis  debita  nostra,    sicut 

7  Luc.  18, 10  sq.      22  Matth.  6,  9  sq. 

1  sed  pectusTTt?     inclausa  contemptans  S     3  orauit  WG     4  non  fidu- 
ciam  Oronou.  obs,  p.  628      5  et  exaudiu  {sic) . . .  agnoscit  G  m.  rec.  in  marg, 
add,     6  semper  humilibus  t;     deus  G^     suoponit]  monuit^     7oraret; 
8  et  unus]  et  alter  V       et  cum  stetisset  phariseus  G       12  sabato  G 
de  omnium  TT,  de  omnibus  V     13  quaecumque]  quae  G      14  oculos  uole- 
bat  ad  caelum  leuareTTt;;  ovx  tj&eUv  oiSk  rovg  oif-^aXfjLovg  etg  tov  ovqavov 
InaQou  Graec.      17  magis  in  domum  suam  WG      18  extoUit]  exaltat  G 
19  bumilat  V      21  qualiter  ad  orationem  v       24  sicut  in  caelo  Wv;  cf, 
A^ugust  de  donoperseu.  c.  3:  *in  caelo  et  in  terra*  uel  quod  in  plerisque^ 
codicibus  legitur  magisque  ab  orantibus  frequentatur  ^sicut  in  caelo  et  in 
terra'       26  remitte  v 


De  dominica  oratione  c.  6—8.  271 

et   nos   remittimus   debitoribus  nostris,    et  ne   pa- 
tiaris  nos  induci   in   temptatiouem,    sed  libera  nos 
a  malo. 
Ante  omnia  pacis  doctor  adque  unitatis  magister  singillatim  8 

5  noluit  et  priuatim  precem  fieri,  ut  quis  cum  precatur  pro  se 
tantum  precetur.  nondicimus:  pater  meus,  qui  es  in  caelis 
nec:  panem  meum  da  mihi  hodie,  nec dimitti sibi tantum 
unnsquisque  debitum  postulat  aut  ut  in  temptationem  non  indu- 
catur  adque  a  malo  liberetur  pro  se  solo  rogat.  publica  est  nobis 

loet  Gon[imunis  oratio,  et  quando  oramus,  non  pro  uno  sed  pro 
populo  toto  oramus,  quia  totus  populus  unum  sumus.  Deus  pa- 
cis  et  concordiae  magister  qui  docuit  unitatem,  sic  orare  unum 
pro  omnibus  uoluit,  quomodo  in  uno  omnes  ipse  portauit.  hanc 
orationis  legem  seruauerunt  tres  pueri  in  camino  ignis  inclusi 

uconsonantes  in  prece  et  spiritus  consensione  concordes:  declarat 
scripturae  diuinae  fides  et  dum  docet  quomodo  orauerint  tales, 
dat  exemplum  quod  imitari  in  precibus  debeamus,  ut  tales  esse 
possimus.  tunc  inquit,  illi  tres  tamquam  ex  uno  ore 
hymnum  canebant  et  benedicebaut  Deum.  loquebantur 

soquasi  ex  uno  ore,  et  nondum  illos  Christus  docuerat  orare.   et 
iddrco  orantibus  fuit  inpetrabilis  et  efficax  sermo,  quia  pro- 
merebatur  Dominum  pacifica  et  simplex  et  spiritalis  oratio.  sic . 
et  apostolos  cum  discipulis  post  ascensum  Domini  inuenimus 
oiasse.  erant,   inquit,  perseuerantes  omnes  unanimes 

18  Dan.  3,  51  (Prec  Az.  27).      24  Act  1, 14. 

1  dimittimus  Gv  passus  fueris  V  2  induci  nos  OWnisi  quod  nos  in 
W%.  l.  m,2  temptatione  S  3  malo  8WGV,  malo  amen  v  5  praece 
8  non  pro  Bdlvusius  6  non  enim  v  in  caelis  es  6?  8  debita  WG 
aut  ut  ex  VitWm.2  temptatione  8  ducatur  W  10  et  quando]  si 
quando  W  uno]  nobis  solis  V  11  toto  populo  v  rogamus  8y  oramus 
WGv  12  et  om.  Cr  qui  TT  8,  l  m,  2  13  in  uno  om,8  et  ipse  G 
15  spu  8  consensio  TT'  declarat  8WGV,  quod  declarat  v  16  scrip- 
tura  diuina  efides  W        cum  WG  17  in  TT  s.  l  m.  2        18  illi  tres 

inquit  v       tanquam  8,  quasi  WGv       19  cantabant  V      dominum  Gv, 
m.W     21  fuit orantibus  G     22  deum  WG     et {ante simplex) ow.  G 
23  discipulos  5^       ascensam  mdluit  Baluzius       24  et  erant  V      omnes 
m.  WG      unanimis  8 


272  Caecilii  Cypriani 

in  oratione  cum  mulieribus  et  Maria  quae  fuerat 
mater  lesu  et  fratribus  eius.  perseuerabant  in  oratione 
unanimes  orationis  suae  et  instantia  simul  et  concordia  decla- 
rantes,  quia  Deus  qui  inhabitare  facit  unanimes  in  domo  non 
admittit  in  diuinam  et  aetemam  domum  nisi  aput  quos  est  una-  & 
nimis  oratio. 

9     Qualia  autem  sunt,  fratres  dilectissimi ,  orationis  dominicae 
sacramenta,  quam  multa,  quam  magna,  breuiter  in  sermone 
collecta  sed  in  uirtute  spiritaliter  copiosa,  ut  nihil  omnino  prae- 
termissum  sit  quod  non  in  precibus  adque  orationibus  nostrisio 
caelestis  doctrinae  conpendio  conprehendatur!  sic,  ait,  adorate: 
pater  noster,   qui  es  in  caelis.   homo  nouus,   renatus  et 
Deo  suo  per  eius  gratiam  restitutus  pater  primo  in  loco  dicit, 
quia  filius  esse  iam  coepit.  in  sua,  inquit,  propria  uenitet 
sui  eum  non  receperunt.  quotquot  eum  receperunt,i* 
dedit  illis  potestatem  ut  filii  Dei  fierent,  qui  cre- 
dunt  in  nomine  eius.   qui  ergo  credidit  in  nomineeiuset 
factus  est  Dei  filius,  hinc  debet  incipere,  ut  et  gratias  agat  et 
profiteatur  se  Dei  filium,  dum  nominat  patrem  sibi  esse  in  caelis 
Deum,  contestetur  quoque  inter  prima  statim  natiuitatis  suaew 
uerba  renuntiasse  se  terreno  et  camali  patri  et  patrem  solum 

•  nosse  se  et  habere  coepisse  qui  sit  in  caelis,  sicut  scriptum  est: 
qui  dicunt  patri  et  matri:  non  noui  te,  et  filios 
suos  non  agnoueruut,  hi  custodierunt  praeceptatua 
et  testamentum  tuum  seruauerunt.  item  Dominus  in» 
euangelio  suo  praecepit  ne  uocemus  nobis  patrem  in  terra,  quod 
scilicet  nobis  unus  pater  qui  est  in  caelis.  et  discipulo  qui 
mentionem   defuncti  patris  fecerat    respondit:   sine  mortui 

UIo.  I,ll8q.    23Deut.33,9.      28  Matth.  23, 9.     28Matth.a22. 

3  etam,  GV  instantia  S,  instantiam  WGv  simul  etconcordiam 
SWy  et  concordiam  simul  G;  cf,  Walker  in  MiseeU,  obsertKiUt  III  1 
p,  53  5  nisi  eoe  t?  7  sint  WG  9  specialiter  G  10  nostris  W  8,  h 
m,  2  11  orate  WCrv  13  giatiam  eins  v  primo  in  loco  pater  G 
dicit  W  s.  l,  m,  2  15  quodqnod  S^  quotquot  autem  Gv  eum  G  8,  l,  m,  2 
16  his  qui  v  17  credit  G,  credideri«t  W  19  fiUum  dei  G  20  dnm 
G  quodq.  W  natiuitatis  ex  natis  Wm,2  21  se  ow.  F  24  hii 
WG*      26  precipit  G     terris  V     27  sdUcet  sit  G,  sit  scilicet  Wv 


De  dominica  orationo  c.  8—10.  273 

mortuos  snos  sepeliant.  dixerat  enim  patrem  sunm  mor- 
tiram,  cnm  sit  credentinm  pater  uiuus. 

Nec  hoc  solum,  fratres  dilectissimi ,  animaduertere  et  intelle-  *• 
gere  debemus,  quod  appellemus  patrem  qui  sit  in  caelis,  sed  con- 

s  inngimus  et  dicimus  pater  noster,  id  est  eorum  qui  credunt, 
eonim  qui  per  eum  sanctificati  et  gratiae  spiritalis  natiuitate  re- 
parati  filii  Dei  esse  coeperunt.  quae  uox  ludaeos  etiam  perstrin- 
git  et  percutit,  quia  Christum  sibi  per  prophetas  adnuntiatum 
et  ad  se  prius  missum  non  tantum  spreuerunt  infideliter  sed  et 

locrudeliter  necauerunt:  qui  iam  non  possunt  patrem  Dominum 
nocare,  cumDominus  eos  confondat  et  redarguat  dicens:  uos  de 
diabolo  patre  nati  estis  et  concupiscentias  patris 
nestri  facere  uultis.  ille  enim  homicida  fuit  ab 
initio  et  in  ueritate  non  stetit,  quiaueritas  non  est 

15 in  illo.  et  per  Esaiam  prophetam  Deus  clamat  indignans: 
filios  generaui  et  exaltaui,  ipsi  autem  me  spre- 
nerunt.  agnouit  bos  possessorem  suum  et  asinus 
praesepium  domini  sui:  Israel  autem  me  non  cogno- 
uit  et  populus  me  non  intellexit.    uae  genti  pecca- 

jotrici,  populo  pleno  peccatis,  semen  nequam,  filii 
scelesti.  dereliquistis  Dominum  et  in  indignatio- 
nem  misistis  illum  sanctum  Israel.  in  quorum  exprobra- 
tionem  christiani  quando  oramus  pater  noster  dicimus,  quia 
noster  esse  iam  coepit  et  ludaeorum  qui  eum  dereliquerunt  esse 

»  desiuit.  nec  peccator  populus  potest  esse  filius,  sed  quibus  remissa 

11  lo.  8,  U.      16  Es.  1,  2  sq. 

3  lioc  om.  S       4  appellamTis  G       5  id  est  W  s,  l  w.  2       eorum  qui 
credimt  om,  G       7  fili  S       etiam  iudaeos  v,  iudeos  G       8  quia  Sy  qui 
WGv      sibi  om,  G      9  inf.  spreu.  v      et  am,  v      10  deum  Wv      11  ar- 
guat  S        12  diabulo  S       concupiscentiam  G        14  in  om,  G        15  in 
om,  G     eseiam  S      et  indignans  S      16  generaui]  genui  W      17  bus  S 
suum  eras,  in  W,on\,  G        18  praesaepium  SG,  presepe  W       istr  S 
agnonit  W       19  popnlus  meus  Gv       gens  peccatrix  populus  plenus  Wv  et 
Cyprianus  test,  I  3  p.  40.      20  nequam]  pessimum  test.  l.  c.      fili  S 
21  scelesti]  sine  lege  test.  l.  c. ;  cf.  Gronou.  obs.  p.  322     22  illum  om.  G 
istrahel  Setsic  saepius      exprobratione  G      23  christiani  om.  G      patrem 
nostrum  G     24  iam  om.  WGv      dereliquerunt  SG^ ,  reliquerunt  WGH 
desiit  WGv 

m.  18 


274  Caecilii  Gypriani 

peccatorom  datur,  eis  filioram  nomen  adseribitnr,  eis  et  aeter- 
nitas  repromittitur  Domino  ipso  dicente:  omnis  qui  facit 
peccatum  seruus  est.  seruus  autem  non  manet  in 
domo  in  aeternum,  filius  manet  in  aeternum. 

11  Quanta  autem  Domini  indulgentia,  quanta  circa  nos  digna-  i 
tionis  eius  et  bonitatis  ubertas,  ut  sic  nos  uoluerit  orationem 
celebrare  in  conspectu  Dei,  ut  Dominum  patrem  uocemus  et  ut 
est  Christus  Dei  filius  sic  et  nos  Dei  filii  nuncupemur:   quod 
nomen  nemo  nostrum  in  oratione  auderet  adtingere,  nisi  ipse 
nobis  sic  permisisset  orare.  meminisse  itaque,  fratres  dilectis- lo 
simi,   et  scire  debemus  quia  quando    patrem  Deum  dicimus 
quasi  filii  Dei  agere  debemus,  ut  quomodo  nos  nobis  placemus 
de  Deo  patre,  sic  sibi  placeat  et  ille  de  nobis.  conuersemur  quasi 
Dei  templa,  ut  Dominum  in  nobis  constet  habitare.  nec  sit  de- 
gener  actus  noster  ab  spiritu,  ut  qui  spiritales  et  caelestes  esseu 
coepimus  non  nisi  spiritalia  et  caelestia  cogitemus  et  agamus, 
quia  et  ipse  Dominus  Deus  dixit:   eos  qui  clarificant  me 
clarificabo:   et   qui  me  spernent  spernentur,    beatus 
quoque  apostolus  iii  epistula  sua  posuit:   non  estis  uestri, 
empti  enim  estis  pretio  magno.   clarificate  et  por-so 
tate  Deum  in  corpore  uestro. 

12  Fosthoc  dicimus:  sanctificetur  nomen  tuum,  nonquod 
optemus  Deo  ut  sanctificetur  orationibus  nostris,  sed  quod  peta- 
mus  a  Domino  ut  nomen  eius  sanctificetur  in  nobis.  ceterum  a 
quo  Deus  sanctificatur  qui  ipse  sanctificat?  sed  quia  ipse  dixit:2& 

2Io.8,348q.     17IReg.2,30.     19  I Cor. 6, 19 sq. 

1  dantur  G '  eis  et  SWG*,  eis  G^,  eteiav  3  seruos  est  peccati 
V  =  LXX  4  aetemo  S  filius  autem  v  6  eius  om.  8  ut  SWG*, 
et  G\  qpiv  1  deum  Wv  ut  G8A,tn,  S,  om,  S  8  fllios  nuncupe- 
mus  V  10  orrare  G  11  dnm  G  13  dno  G  conuertamur  S 
quasi  ex  qua  Wm,S  14  deum  Wv  sit]  sic  S  15  ab  spu  SG,  ac  spus 
W  sed  8  /5n,  ex  carr.  caeL  et  spir.  v  17  deus  om.  G  18  spemet  W, 
spernit  Gv  spemetur  WGv;  cf.  de  zelo  et  liuore  c.  15  19  apostolus 
quoque  G  jonit  G  20  magno  om.  W  glorificate  ex  clarificate  G 
m.2  21  dom  S  24  a  deo  TT  «e  August  de  corrept.  et  gr,  c.  6, 10.,  ab 
eovet  August.  contra  duas  epist.  Pel.  IV,  9, 25. ,  de  dono  perseu.  cS,4 
25  ipse  {ante  dixit)  om.  G 


De  dominica  oratione  c.  10 — 13.  275 

sancti  estote,  quoniani  et  ego  sanctus  sum,  id  peti- 
mus  et  rogamus,  ut  qui  in  baptismo  sanctificati  sumus  in  eo 
quod  esse  coepimus  perseueremus.  et  hoc  cottidie  deprecamur. 
opus  est  enim  nobis  cottidiana  sanctificatio,  ut  qui  cottidie  de- 

5  linquimus  delicta  nostra  sanctificatione  adsidua  repurgemus.  quae 
autem  sit  sanctificatio  quae  nobis  de  Dei  dignatione  confertur 
apostoluspraedicat  dicens:  neque  fornicarii  neque  idolis 
seruientes  neque  adulteri  neque  moUes  neque  ma- 
sculorum  adpetitores  neque  fures  neque  fraudulenti 

loneque  ebriosi  neque  maledici  neque  raptores  regnum 
Dei  consequentur.  et  haec  quidem  fuistis,  sed  ab- 
luti  estis,  sed  iustificati  estis,  sed  sanctificati 
estis  in  nomine  Domini  lesu  Ghristi  et  in  spiritu 
Dei   nostri.   sanctificatos   nos  dicit  in  nomine  Domini  lesu 

u  Christi  et  in  spiritu  Dei  nostri.  haec  sanctificatio  ut  in  nobis  per- 
maneat  oramus,  et  quia  Dominus  et  iudex  noster  sanato  a  se  et 
uiuificato  comminatur  iam  non  delinquere,  ne  quid  ei  deterius 
fiat ,  hanc  continuis  orationibus  precem  facimus ,  hoc  diebus  ac 
noctibus  postulamus  ut  sanctificatio  et  uiuificatio  quae  de  Dei 

sogratia  sumitur  ipsius  protectione  seruetur. 

Sequitur  in  oratione:   adueniat  regnum  tuum.  regnum  13 
etiam  Dei  repraesentari  nobis  petimus ,  sicuti  et  nomen  eius  ut 
in  nobis  sanctificetur  postulamus.  nam  Deus  quando  non  regnat, 
aut  aput  eum  quando  incipit  quod  et  semper  fuit  et  esse  non  de- 

»  sinit  ?  nostrum  regnum  petimus  aduenire  a  Deo  nobis  repromis- 
sum,  Christi  sanguine  et  passioue  quaesitum ,  ut  qui  in  saeculo 
ante  seruiuimus  postmodum  Christo  dominante  regnemus,  sicut 
ipse  pollicetur  et  dicit:  uenite,  benedicti  patris  mei,  per- 

1  Leu.  11, 44  (cf.  20,  7.)      7  I  Cor.  6, 9  sq.      28  Matth.  25,  34. 

1  qneniam]  quomodo  codd,  August,         et  <m.v  et  codd.  August, 
smn  om.  TT        id  SWV,  idco  G       2  &t  W  8.1.  m.  2       4  sanctificationo 
Gv  et  Augu8L  l.  c.  IV,  10, 27  6  dignitato  G  7  neque  enim  W 

8  maBOolorum  S  11  oonsecuntur  W  quidam  WV  (xul  TavTfc  Tins  ^rt 
Graec. ;  cf.  test.  III 65)  12  sed  sanctificati  estis  <m.  G  13  domini  nostri 
Gv  in  im.W  14  domini]  dm  nn  &  lbiaW8.l.m.2  haec  W 
$.  l  m.  2  16  oremus  ex  oramus  Gm.2  17  uiuificato]  lustificato  v 
iam  om.  August.  l.  c.  de  donoperseu.  non  W  8.  l.  m.  2  derelinquere 
G'     18  faciamufi  GfTF*     19  postulemus  G*     dedeijdmT^     20  ipsi  6" 

18* 


276  Caecilii  Cypriani 

cipite  regniim  quod  uobis  paratum  est  ab  origine 
mundi.  potestuero,  fratres  dilectissimi,  et  ipse  Christus  esse 
regnum  Dei  quem  uenire  cottidie  cupimus ,  cuius  aduentus  ut 
cito  nobis  repraesentetur  optamus.  nam  cum  resurrectio  ipse  sit, 
quia  in  ipso  resurgimus ,  sic  et  regnum  Dei  potest  ipse  intellegi,  s 
quia  in  illo  regnaturi  sumus.  bene  autem  regnum  Dei  petimus 
id  est  regnum  caeleste,  quia  est  et  terrestre  regnum.  sed  qui 
renuntiauit  iam  saeculo  maior  est  et  honoribus  eius  et  regno.  et 
ideo  qui  se  Deo  et  Ghristo  dicat  non  terrena  sed  caelestia  regna 
desiderat.  continua  autem  oratione  et  prece  opus  est,  ne  excida-i(^ 
mus  de  regnjo  caelesti,  sicut  ludaei  quibus  hoc  primum  promis- 
sum  faerat  exciderunt  Domino  manifestante  et  probante.  multi 
inquit,  uenient  ab  oriente  et  occidente  et  recumbent 
cum  Abraham  et  Isaac  et  lacob  in  regno  caelorum. 
filii  autem  regni  expellentur  in  tenebras  exterioresus 
illic  erit  ploratio  et  stridor  dentium.  ostendit  quia  ante 
filii  regni  ludaei  erant,  quando  et  filii  Dei  esse  perseuerabant, 
postquam  cessauit  circa  illos  nomen  patemum,  cessauit  et  re- 
gnum.  et  ideo  christiani  qui  in  oratione  appellare  patrem  Deum 
coepimus  nos  et  ut  regnum  Dei  nobis  ueniat  oramus.  ^ 

14  Addimus  quoque  etdicimus:  fiat  uoluntas  tua  in  caelo 
et  in  terra,  non  ut  Deus  faciat  quoduult,  sed  ut  nos  facere 
possimus  quod  Deus  uult.  nam  Deo  quis  obsistit  quominus  quod 
uelit  faciat?  sed  quia  nobis  a  diabolo  obsistitur  quominus  per 
omnia  noster  animus  adque  actus  Deo  obsequatur,  oramus  et2* 
petimus  ut  fiat  in  nobis  uoluntas  Dei:  quae  ut  fiat  in  nobis,  opus 
est  Dei  uoluntate  id  est  ope  eius  et  protectione,  quia  nemo  suis 

12  Matth.  8,  11  sq. 

1  regnum  dei  G       4  ipse  SWGV,  ipse  nostra  v         7  regnum  ter- 
restre  G      8  saeculo  saeculo  mdlim       9  dedicat  v      10  excedamus  8 
11  de  8y  a  WGv       primum  8,  prius  WGv       13  accumbent  W     U  et 
(ante  isaac)  om.  G      15  regni  W  s,  h  m,  2      expelluntur  G        16  quia  ex 
(lxiiWm.2         17  et  om,  G        19  doum  patrem  W,  patrem  dnm  <? 
20  nos  om.  G,  delendum  censetWdlkerushc,,  nostrum  «laitf»        nos  et 
expunxit  Krahinger      eueniat  G      21  in  caelo  8WG^  V  {et  Augu^,  cowtra 
duas  epist.  Pel  IV,  9,  25) ,  sicut  in  caelo  G^v      23  absistit  G      24  uellit 
TT     fiat  (?       25  animus  W  s,  l,  m,  2      26  opus  est  ex  opustst  Wm.2 
27  dei  est  8     et  protectione  88.  l,      quia. .  .fortis  est  om,  8 


De  dominica  oratione  c.  13—15.  277 

uiribus  fortis  est  sed  Dei  indulgentia  et  misericordia  tutus  est. 
deuique  et  Dominus  infirmitatem  hominis  quem  portabat  osten- 
dens  ait:  pater,  si  fieri  potest,  transeat  a  me  calix 
iste,  et  exemplum  discipulis  suis  distribuens,  ut  non  uolunta- 

stem  suam  sed  Deifaciant,  addidit  dicens:  uerumtamen  non 
quod  ego  uolo  sed  quod  tu  uis.  et  alio  loco  dicit:  non 
descendi  de  caelo,  ut  faciam  uoluntatemmeam,  sed 
uoluntatem  eius  qui  misit  me.  quodsi  filius  obaudiuit 
ut  fiaceret  patris  uoluntatem,  quanto  magis  seruus  obaudire  debet 

10  ut  &ciat  domini  uoluntatem,  sicut  in  epistula  sua  lohannes  quo- 
que  ad  faciendam  uoluntatem  Dei  hortatur  et  instruit  dicens : 
nolite  diligere  mundum  neque  ea  quae  in  mundo 
sunt.  si  qui  dilexerit  mundum,  non  est  caritas  pa- 
tris  in  illo,   quia  omne  quod  in  mundo  est  concupi- 

uscentia  carnis  est  et  concupiscentia  oculorum  et  am- 
bitio  saeculi  quae  non  est  a  patre  sed  ex  concupi- 
scentia  mundi.  et  mundus  transibit  et  concupiscen- 
tia  eius:  qui  autem  fecerit  Dei  uoluntatem  manet 
in  aeternum,   quomodo  et  Deus  manet  in  aeternum. 

aoqui  in  aetemum  manere  uolumus  Dei  qui  aetemus  est  uolunta- 
tem  facere  debemus. 

Yoluntas  autem  Dei  est  quam  Christus  et  fecit  et  docuit.  hu-  H 
militas  in  conuersatione,  stabilitas  in  fide,  uerecundia  in  uerbis, 
in  factis  iustitia,  in  operibus  misericordia,  in  moribus  disci- 

^plina,  iniuriam  facere  non  nosse  et  factam  posse  tolerare,  cum 
firatribus  pacem  tenere,  Dominum  toto  corde  diligere,  amare  in 
illo  quod  pater  est,  timere  quod  Deus  est,  Ghristo  nihil  onmino    • 

3  Matth.  26,  39.      6  lo.  6,  38.      12  I  lo.  2, 15  sq. 

1  sed]  dens  sed  Ssed  deos  exp.  m.2  2  dominus  SWGV,  deus  v  infir- 
mitate  SW  3  iste  calix  a  me  G^  4  et  om.  S  tribuens  WGv  6  uis 
miL  Wv  dicit  <m.W  8  me  misit  WQ  9  uoluntatem  patris  W 
lOiohannifl^  lldeiuoluntatemTFv  13quis(7t7  caritas]  dilectioTP 
15  camis.  .concupiscentia  (nn.  8  est  <m.  6^  17  mundi]  saecuU  W 
transit  G  18  uoluntatem  dei  WGv  19  et  om.  6^  20  deus  6^' 
22  est]  et  TF  et  om.  (?  docuit  et  fecit  W  24  in  factis  W  8.  l  m.  2 
25  nosse]  posse  W  posse  om.  G  26  dominum  8V,  deum  WCh 
27  omnino  nihil  G 


278       '  Caecilii  Cypriani 

praeponere,   qaia  nec  nobis  quicqaam  ille  praeposuit,  caritati 
^us  inseparabiliter  adhaerere,  cruci  eius  fortiter  ac  fidenter  ad- 
sistere ,  quando  de  eius  nomine  et  honore  certamen  est,  exhibere 
in  sermone  constantiam  qua  confitemur,  in  quaestione  fiduciam 
qua  congredimur,  in  morte  patientiam  qua  coronamur:  hoc  est  & 
coheredem  Christi  uelle  esse,  hoc  est  praeceptum  Dei  facere,  hoc 
est  uoluntatem  patris  inplere. 
!•     Fieri  autem  petimus  uoluntatem  Dei  in  caelo  et  in  terra:  quod 
utrumque  ad  consummationem  nostrae  incolumitatis  pertinet  et 
salutis.  nam  cum  corpus  e  terra  et  spiritum  possideamus  e  caelo,  le 
ipsi  terra  et  caelum  sumus  et  in  utroque  id  est  et  corpore  et  spi- 
ritu  ut  Dei  uoluntas  fiat  oramus.  est  enim  inter  camem  et  spiri- 
tum  conluctatio  et  discordantibus  aduersum  se  inuicem  cottidiana 
congressio,  ut  non  quae  uolumus  ipsa  faciamus,  dum  spiritus 
caelestia  et  diuina  quaerit,  caro  terrena  et  saecularia  concupiscit.  is 
et  ideo  petimus  inter  duo  ista  ope  et  auxilio  Dei  concordiam 
fieri,  ut  dum  et  in  spiritu  et  in  came  uoluntas  Dei  geritur,  quae 
per  eum  renata  est  anima  seruetur.  quod  aperte  adque  manifeste 
apostolus  Paulus  sua  uoce  declarat,  caro,  inquit,  concupi- 
scit  aduersus  spiritum  et  spiritus  aduersus  carnem.jo 
haec   enim   inuicem  aduersantur   sibi,  ut  non  quae 
uultis  ipsa  faciatis.  manifesta  autem  sunt  facta  car- 
nis  quae  sunt  adulteria,   fornicationes,   inmundi- 
tiae,  spurcitiae,  idololatriae,  ueneficia,  homicidia, 

19  Gal.  5, 17  sq. 

1  praeponere  omnino  W     ille  quicquam  W     caritate  G^      2  fidenter 
ads.]  libenter  insistere  V      4  constantia  8      qnam  8G     fidacia  8W 
5  patientia  8W        6  esse  nelle  v       7  adimplere  v        8  petimns]  nola- 
mus  G       9  incolomitatis  WG        11  atrtlq.  W,  ntraq.  8  sed  a  eorr. 
id  est  et  W  8.  h  m,  2      in  (pro  et)  corpore  August.  cantra  duas  epist,  Pel. 
l  e,  et  contra  lulian.  Pelag.  11,  3,  6      et  spu  W  8,  l,  m,  2       12  in  came 
et  spu  TT         13  discordantes  8  (antes  uidetur  m,  2  correctum)       aduer- 
sus  8v      14  congressione  G  ne  add.  m,  2      ut  dum  (r,  dei  8  (corr,  m,  2) 
spu  8      16  petimus  8G  et  August,  utro^  loco,  petimus  inpenselTv 
inter  om.W  17  \itexet8m,  2         etom,  G         in— in  om.  W 

geritur]  creditur  8       18  reseruetur  F,  reparetur  eod,  Vatic.  August.  c,  d. 
epist.  Pel  l.  c.      adq.  manifeste  om.  G        19  sua  W8.  l.m.2       22  ipsa 
August.  l.c,,  illa  aUero  l.         facta]  opera  Wv         23  fomicationiB  8 
24  idolatriae  TT,  idolatria  G 


De  dominica  oratione  c.  15—17  279 

inimicitiae,  contentiones,  aemulationes ,  animosi- 
tates,  prouocationes,  simultates,  dissensiones,  hae- 
reses,  inuidiae,  ebrietates,  comisationes  et  his  si- 
milia:  qui  talia  agunt  regnum  Dei  non  possidebunt. 

&  fructus  autem  spiritus  est  caritas,  gaudium,  pax, 
magnanimitas,  bonitas,  fides,  mansuetudo,  conti- 
nentia,  castitas.  et  idcirco  cottidianis  immo  continuis  orationi- 
bus  hoc  precamur  et  in  caelo  et  in  terra  uoluntatem  circa  nos  Dei 
fieri:  quia  haec  est  uoluntas  Dei  ut  terrena  caelestibus  cedant, 

lospiritalia  et  diuina  praeualeant. 

Potest  et  sic  intellegi,  fratres  dilectissimi ,  ut  quoniam  man- 17 
dat  et  monet  Dominus  etiam  inimicos  diligere  et  pro  his  quoque 
qui  nos  persecuntur  orare,  petamus  et  pro  illis  qui  adhuc  terra 
sunt  et  necdum  caelestes  esse  coeperunt,  ut  et  circa  illos  uolun- 

utas  Dei  fiat  quam  Christus  hominem  conseruando  et  redintegrando 
perfecit.  nam  cum  discipuli  ab  eo  iam  non  terra  appellentur  sed 
sal  terrae  et  apostolus  primum  hominem  uocet  de  terrae  limo, 
secundum  uero  de  caelo,  merito  et  nos  qui  esse  debemus  patri 
Deo  similes ,  qui  solem  suum  oriri  facit  super  bonos  et  malos  et 

lopluit  super  iustos  et  iniustos,  sic  Christo  monente  orapus  et  pe- 
timus,  ut  precem  pro  omnium  salute  faciamus,  ut  quomodo  in 
caelo  id  est  in  nobis  per  fidem  nostram  uoluntas  Dei  facta  est  ut 
essemus  e  caelo,  ita  et  in  terra  hoc  est  in  illis  credere  no^antibus 

1  animositas  8W  2  heresis  SW  3  comesationes  O,  comessa- 
tiones  v  similia]  similia  quae  praedico  uobis  sicut  praedizi  quoniam  v 
5  fnictum  O^  et  spiritus  W  eet  agapes  gaudium  pax  magnanimitas 
suauitas  benignitas  V  teste  Bigaltio  8  precamur  in  O  terra  et  in 
caelo  W  uoluntatem. . .  .haec  est  om.  8  9  uoluntats  S  11  et  om,  O 
12  monet]  docet  Augiut.  Z.  c.  iis  t;  quomque  W*  13  terra  0  et 
August.  2.  c,  terreni  W,  terena  S  14  coeperunt]  potuerunt  O  et  om. 
W  15  dei  uoluntas  W  16  perflcit  WG^  non  iam  WOv  in  terra  S, 
terreni  W  appellantur  W  17  terra  eW  18  deo  patri  O  19  simi- 
lis iS^  21  ut  q.]  et quomodo 80  22  uoluntas. .  .p. 280,  l^tom.O 
23  credere  nolentibus  acripsi,  credentibus  SWO,  nondum  credentibus 
seripsit  Grauius,  non  credentibus  MoreUius;  cf,  Augustinum  Depraedest 
sanet.  c.  8, 15:  sic  etiam  uoluit  intellegi  s.  Cyprianus  quod  dicimus:  *fiat 
uoluntas  tua  sicut  in  coelo  et  in  terra/  hoc  est  sicut  in  eis  qui  iam  credi- 
denmt  et  tamquam  coelum  sunt,  ita  et  in  eis,  qui  non  credunt  et  ob  hoc 
adhuc  terra  sunt.  quid  ergo  oramus  pro  nolentibus  credere ,  nisi  ut  deus  in 
iUis  operetur  et  nelle. 


280  Caecilii  Cypriani 

fiat  uoluntas  Dei,  ut  qui  adhuc  sunt  prima  natiuitate  terreni  inci- 
piant  esse  caelestes  ex  aqua  et  spiritu  nati. 
18     Frocedente  oratione postulamus  et  dicimus:  panem  nostrum 
cottidianum  da  nobis  hodie.  quod  potest  et  spiritaliter  et 
simpliciter  intellegi,  quia  et  uterque  intellectus  utilitate  diuina  s 
proficit  ad  salutem.  nam  panis  uitae  Ghristus  est  et  panis  hic 
omnium  non  est,  sed  noster  est.    et  quomodo  dicimus  pater 
noster,  quia  intellegentium  et  credentium  pater  est,  sic  et  pa- 
nem  nostrum  uocamus,  quia  Christus  eorum  qui  corpus  eius 
contingimus  panis  est.   hunc  autem  panem  dari  nobis  cottidieio 
postulamus ,  ne  qui  in  Christo  sumus  et  eucharistiam  eius  cot- 
tidie  ad  cibum  salutis  accipimus  intercedente  aliquo  grauiore  de- 
licto ,  dum  abstenti  et  non  conmiunicantes  a  caelesti  pane  pro- 
hibemur,  a  Christi  corpore  separemur  ipso  praedicante  et  dicente: 
ego  sum  panis  uitae   qui   de   caelo   descendi.  si  quiu 
ederit    de    meo    pane,    uiuet    in    aeternum.   panem 
autem  quem   ego   dedero   caro  mea  est  pro  saeculi 
nita.  quando  ergo  dicit  in  aetemum  uiuere  si  qui  ederit  de  eius 
pane,  ut  manifestum  est  eos  uiuere  qui  corpus  eius  adtingunt  et 
eucharistiam  iure  communicationis  accipiunt,  itacontra  timen-so 
dum  est  et  orandum,  ne  dum  quis  abstentus  separatur  a  Christi 
corpore  remaneat  a  salute  conmiinante  ipso  et  dicente:  nisi 
ederitis  carnem  filii  hominis   et  biberitis   sangui- 
nem  eius,  non  habebitis  uitam  in  uobis.  et  ideo  panem 
nostrum  id  est  Christum  dari  nobis  cottidie  petimus,  ut  qui  in2$ 

15  lo.  6,  51.      22  lo.  6,  53. 

1  ut  qui]  fit  ita  hi  qm  G'  2  renati  O  4  quid  W  et  {ante  spir.) 
cm.  WG  6  profedt  S,  proficiat  TT'  christas  om.  O  9  nocamTis 
christnm  qnia  is  WoiXkerus  legendum  censet  l  e.  eorom]  noster  v 
10  contingont  v  11  eius  om,  W€h  et  Aitgust  c.  duas  epist.  Pd.  IV, 
9,  25  12  ad]  ac  fort.  iure  communicationis  aocipimus  V  13  absentes 
ex  absonti  Gm.2  prohibeamur  O  14  dicente]  monente  Wv  15  uitae] 
uiuus  V  si  quis  Wv  16  uiuit  ^S^  panis  SOv  17  enim  ex  autem  0 
m.  2  18 uiuire S  qms v  deW8,lm,2  19 panemfi^^  utom. W 
est]  sit  S  21  et  orandum  exp.  Krabinger  22  remaneat  8^W,  extraneus 
remaneat  S^,  procul  rem.  v,  alienos  rem.  G  salutem  jS^^  23  camem] 
panem  S     24  habetis  S 


De  dominica  oratione  c.  17—19.  281 

Ghristo  manemus  et  uiuimus  a  sauctificatione  eius  et  corpore  non 
recedamus. 

Potest  uero  et  sic  intellegi,  ut  qui  saeculo  renuntiauimus  et  19 
diuitias  eius  et  pompas  fide  gratiae  spiritalis  abiecimus  cibum 

5  nobis  tantum  petamus  et  uictum ,  quando  instruat  Dominus  et 
dicat:  qui  non  renuntiat  omnibus  quae  sunt  eius, 
non  potest  meus  discipulus  esse.  qui  autem  Ghristi 
coepit  esse  discipulus  secundum  magistri  sui  uocem  renuntians 
onmibus,  diumum  debet  cibum  petere  nec  in  longum  desideria 

lopetitionis  extendere  ipso  iterum  Domino  praescribente  et  dicente : 
nolite  in  crastinum  cogitare:  crastinus  enim  dies 
ipse  cogitabit  sibi.  sufficit  diei  malitia  sua.  merito 
ei^o  Ghristi  discipulus  uictum  sibi  in  diem  postulat  qui  de  cra- 
stino  oogitare  prohibetur,  quia  et  contrarium  sibi  fit  et  repu- 

ugnans,  ut  quaeramus  in  saeculo  diu  uiuere  qui  petimus  regnum 
Dei  uelodter  aduenire.  sic  et  beatus  apostolus  monet  formans  et 
corroborans  spei  nostrae  ac  fidei  firmitatem.  nihil,  inquit,  in- 
tulimus  in  hunc  mundum,  uerum  nec  auferre  pos- 
sumus.  habentes  itaque  exhibitionem  et  tegumen- 

»tum  his  contenti  sumus.  qui  autem  uolunt  diuites 
fieri  incidunt  in  temptationem  et  muscipulas  et 
desideria  multa  et  nocentia  quae  mergunt  homi- 
nem  in  perditionem  et  ininteritum.  radixenim  om- 
nium  malorum   est  cupiditas  quam  quidam   adpe- 

sstentes  naufragauerunt  a  fide  et  inseruerunt  se  do- 
loribus  multis. 

6  Lnc.  14,  33.      11  Matth.  6,  34.      17  I  Tim.  6,  7  sq. 

1  et  corpore  eius  W  5  petamns  et  nictnm  om.  8  6  rennntianerit 
W  qnae]  quiW  8  esse  coepit  W  nocem  magistri  sni  W  10  ea  ten- 
dere  W  dicente  ex  docente  Sin,l  11  dies  om.  BdluzitM  12  cogi- 
tanit  G^  snfficiat  S  14  qnia  et]  an  non  G  tibi  G  fit  ex  sit  S 
m.1,  nidetnr  G  16  nenire  G  firmans  G  17  ac  fidei  nostrae  S 
inqnit  om.  G  18  neqneTFi  qnia  nec  S  ferre  S  possnmns]  simns  S 
19  exbibitionem]  nntrimentnm  W  et  tegmentnm  S,  (m,W  20  simns 
Wv  21  mnsdpnlam  Gv  22  homines  G  23  et  in  interitnm  W 
Md  in  8.  Z.  m.  ^,  om,  SG;  cf,  test,  III 61  p,  165,  de  lapsis  c,12,  de  opere 
et  d.  c.  10 


282  Caecilii  Cypriani 

£•  Docet  non  tantum  contemnendas  sed  et  periculosas  esse  diui- 
tias,  illic  esse  radicem  malorum  blandientium,  caecitatem  mentis 
humanae  occulta  deceptione  fallentium.  unde  et  diuitem  stultum 
saeculares  copias  cogitantem  et  se  exuberantium  fructuum  largi- 
tate  iactantem  redarguit  Deus  dicens:  stulte,  hac  nocte  ex-  s 
postulatur  anima  tua.  quae  ergo  parasti  cuius  erunt? 

I  laetabatur  stultus  in  fructibus  nocte  moriturus  et  cui  uita  iam 
deerat  uictus  abundantiam  cogitabat.  contra  autem  Dominus  per- 
fectum  et  consummatum  docet  fieri  qui  omnibus  suis  uenditis 
adque  in  usum  pauperum  distributis  thesaurum  sibi  condat  inia 
caelo.  eum  dicit  posse  se  sequi  et  gloriam  dominicae  passionis 
imitari  qui  expeditus  et  succinctus  nuUis  laqueis  rei  familiaris 
inuoluitur,  sed  solutus  ac  liber  facultates  suas  ad  Dominum  ante 
praemissas  ipse  quoque  comitatur.  ad  quod  ut  possit  unusquisque 
nostrum  parare  se,  sic  discit  orare  et  de  orationis  lege  qualisw 
esse  debeat  noscere. 

21     Neque  enim  deesse  cottidianus  cibus  potest  iusto,  cum  scrip- 
tumsit:  non  occidet  Dominus  fame  animam  instam, 
et  iterum:   iuuenior  fui  et  senui  et  non  uidi  iustum 
derelictum  neque  semen  eius  quaerens  panem,   itemso 
Dominus  promittat  et  dicat:    nolite  cogitare  dicentes: 
quid  edemus  aut  quid  bibemus  aut  quid  uestiemur? 
haec  enim  nationes  quaerunt.  scit  autem  pater  ue- 
ster  quia  horum  omnium  indigetis.    quaerite  primo    ■ 
regnum  et  iustitiam  Dei,  et  haec  omnia  adponenturts 
uobis.  quaerentibus  regnum  et  iustitiam  Dei  omjiia  promittit 
adponi.  nam  cum  Dei  sint  onmia,  habenti  Deum  nihil  deerit,  si 

5  Luc.  12, 20.      18  Prou.  10, 3.     19  Ps.  36, 25.      21  Matth.  6, 31  sq. 

1  nos  non  G       2  radicem  esse  W         3  deceptatione  W        4  fruc- 
tum  S     5  dns  W     7  ipsa  nocte  «      10  distribuitis  8      thensaurum  ex 
thensauri  S,  thesauros  V        11  caelis  7         se  <wi»,  TT        gloriae  8 
13  deum  v       15  nostrum  <m,  v       sic  om.  8       discat  v,  didicit  ex  dicit 
Qm.2       de  om.  IF       18  fame  dns  W      19  iunior  Sv       20  nec  TT 
21  dominus  om.  G      repromittat  W      digentes  TF*       22  hibamus  8 
uestiamur  8       23  enim  W  8,  l.  m.  2      quaerent  8       autem]  enim  G 
24  indegetis  S       querite  primum  G        25  regnum  dei  et  iust  eius  v 
27  sint  dei  W       dom  8       %\ex  sine  Gm.2 


De  dominica  oratione  c.  20—22.  283 

Deo  ipse  non  desit.  sic  Danieli  in  leonum  lacum  iussu  regis  in- 
cluso  prandium  diuinitus  procuratur  et  inter  feras  esurientes  et 
parcentes  homo  Dei  pascitur.  sic  alitur  Helias  in  fuga  et  solitu- 
dine  coruis  ministrantibiis  et  uolucribus  cibum  sibi  adportantibus 

i  in  persecutione  nutritur.  adque  —  o  humanae  malitiae  dete- 
standa  crudelitas!  —  ferae  parcunt,  aues  pascunt,  et  homines 
insidiantur  et  saeuiunt! 

Post  haec  et  pro  peccatis  nostris  precamur  dicentes:  et  re^tZ 
mitte  nobis  debita  nostra,   sicut  et  nos  remittimus 

lodebitoribus  nostris.  post  subsidium  cibi  petitur  et  uenia 
delicti,  ut  qui  a  Deo  pasdtur  in  Deo  uiuat  nec  tantum  praesenti 
ettemporali  uitae  sed  aetemae  consulatur,  ad  quam  ueniri  po- 
test,  si  peccata  donentur  quae  debita  Dominus  appellat,  sicut  in 
euangelio  suo  dicit:  dimisi  tibi  omne  debitum,  quiame 

isrogasti.  quam  necessario  autem,  quam  prouidenter  et  salubri- 
ter  admonemur  quod  peccatores  sumus  qui  pro  peccatis  rogare 
conpellimur,  ut  dum  indulgentia  de  Deo  petitur,  conscientiae 
saae  animus  recordetur!  ne  quis  sibi  quasi  innocens  placeat  et  se 
eitoUendo  plus  pereat,  instruitur  et  docetur  peccare  se  cottidie, 

Mdum  cottidie  pro  peccatis  iubetur  orare.  sic  denique  et  lohannes 
in  epistula sua  monet  dicens :  si  dixerimus  quia  peccatum 
non  habemus,  nos  ipsos  decipimus  et  ueritas  in  no- 
bis  non  est.  si  autem  confessi  fuerimus  peccata  no- 
stra,   fidelis  et  iustus  est  Dominus  qui  nobis  pec- 

ncata  dimittat.  in  epistula  sua  utrumque  conplexus  est,  quod 
et  rogare  pro  peccatis  debeamus  et  inpetremus  indulgentiam  cum 

M  Matth.  18,  32.      21  I  lo.  1, 8  sq. 

1  desit]  eiit  G      danihel  W      lacu  Gv      2  apparatnr  V;  cf.  de  opere 
et  el  c.  11      3  et  belias  V     in  solitndine  Gv     5  o]  et  TF     humane  SG 
6  fere  8      8  deprecamor  Wv      dimitte  VCrv      9  sicuti  W      dimittimus 
Vv     12  sed  et  v      consolatur  ^S^       non  potest  nisi  ex  potest  si  G  m.  2 
14  suo  <m,  G       omnem  SW^        qui  a  me  TF        15  salubriter  SWG  et 
Auffust.  (contra  d.  epist.  Peh  IV,  10,  27,,  de  dano  perseu,  c.  5,  8.),  saluta- 
riter  V     16  quod  peccatores]  utprouidentes  G     simus  GV     17  a  dno  G 
18  plaeeat]  add,  v:  cum  innocens  nemo  sit        et  se  ezt.  p.  pereat  add.  in  W 
m.2      20  et  otn.  (r      21  monet]  ponit  G      22  decepimus  TF*      24  domi- 
nus  om.  August,  contra  d,  epist.  P.  l  c.       26  indulgentia  W 


284  Caecilii  Cypriani 

rogamus.  ideo  et  fidelem  dixit  Domiimm  ad  dimittenda  peccata 
fidem  poUicitationis  snae  resemantem,  quia  qui  orare  nos  pro 
debitis  et  peccatis  docuit  patemam  misericordiam  promisit  et 
ueniam  secuturam. 
23     Adiuniit  plane  et  addidit  legem  certa  nos  condicione  et  spon-  s 
sione  constringens,  ut  sic  nobis  dimitti  debita  postulemus  secun- 
dum  quod  et  ipsi  debitoribus  nostris  dimittimus,  scientes  inpe- 
trari  non  posse  quod  pro  peccatis  petimus,  nisi  et  ipsi  circa  pec- 
catores  nostros  paria  fecerimus.  idcirco  et  alio  in  loco  didt:  in 
qua  mensura  mensi  fueritis,  in  ea  remetietur  uobis.io 
et  qui  seruus  post  dimissum  sibi  a  domino  onme  debitum  con- 
seruo  suo  noluit  ipse  dimittere  in  carcerem  religatur.  quia  indul- 
gere  conseruo  noluit,  quod  sibi  a  Domino  indultum  fuerat  amisit. 
quae  adhuc  fortius  Christus  in  praeceptis  suis  maiore  censurae 
suae  uigore  proponit.   cum  stet.eritis,  inquit,  ad  oratio-is 
nem,   remittite  si  quid  habetis  aduersus  aliquem, 
ut  et  pater  uester  qui  in  caelis   est  remittat  pec- 
cata  uobis.  si  autem  uos  non  remiseritis,  neque  pa- 
ter  uester  qui  in  caelis  est  remittet  uobis  peccata 
uestra.  excusatio  tibi  nuUa  in  die  iudicii  superest,  cum  secun-so 
dum  tuam  sententiam  iudiceris  et  quod  feceris  hoc  et  ipse  pa- 
tiaris.  pacificos  enim  et  concordes  adque  unanimes  esse  in  domo 
8ua  Deus  praecepit  et  quales  nos  fecit  secunda  natiuitate  tales 
uult  renatos  perseuerare,  ut  qui  filii  Dei  sumus  in  Dei  pace  ma- 
neamus,  et  quibus  spiritus  unus  est  unus  sit  et  animus  et  sensus.  s^ 

9  Mattb.  7,  2.      15  Marc.  11,  25  sq. 

1  et  ideo  O  deum  TT*  3  patema  misericordia  O  5  prius  et  Ws,  h 
m.2  7  et  ow.  S  8  peccatis]  nostris  add,  m.2inO  peccatores  WGV, 
om,  Sj  debitores  v  9  etom.  O  10  fueritis  O,  ueritis  S,  eritis  W 
in  ea  om.  O  rementietur  TT* ,  remitietur  S  11  quis  seruus  S,  seruus 
qui  O  omnem  S  12  carcer  S,  carcere  O  et  quia  O  sed  etm.  ^ 
13  conseruo  suo  v  14  in  om,  W  maiori  O  15  proponit]  praedudt 
W  adorationeiS'  18  uestra  uobis  t?  19  peccata  uobis  TT^r  20uestra 
om.  WG  nulla  est  S  diem  W  super  est  O  sed  est  8,  l,  m,fi  21  et 
quod . . .  patiaris  om.  O  hoc  om.  S  22  esse  post  deus  ponit  O  23  prae- 
cipit  V  et]  ut  W  24  natos  S  sumus  S,  esse  coepimus  WOv  dei] 
eius  F     25  et  q.]  in  quibus  0      unus  sit  om.  W     et  {ante  an.)  om,  0 


De  dominica  oratione  c.  22—25.  285 

sic  nec  sacrificium  Deus  recipit  dissidentis  et  ab  altari  reuerten- 
tem  prius  firatri  reconciliari  iubet,  ut  pacificis  precibus  et  Deus 
possit  esse  pacatus.  sacrificium  Deo  maius  est  pax  nostra  et  fra- 
tema  concordia  et  de  unitate  Patris  et  Filii  et  Spiritus  sancti 

i  plebs  adunata. 

Neque  enim  in  sacrificiis  quae  Abel  et  Cain  primi  optulerunt  24 
monera  eorum  Deus,  sed  corda  intuebatur,  ut  ille  placeret  in 
munere  qui  placebat  in  corde.  Abel  pacificus  et  iustus ,  dum  Deo 
sacrificat  innocenter,  docuit  et  ceteros,  quando  ad  altare  munus 

looffenmt,  sic  uenire  cum  Dei  timore,  cum  simplici  corde,  ciim 
l^e  iostitiae,  cum  concordiae  pace.  merito  ille  dum  in  sacrificio 
Dei  talis  est ,  ipse  postmodum  sacrifidum  Deo  factus  est,  ut  mar- 
tyrium  primus  ostendens  initiaret  sanguinis  sui  gloria  dominicam 
passionem  qui  et  iustitiam  Domini  habuerat  et  pacem.  tales  de- 

isnique  a  DomiDO  coronantur,  tales  in  die  iudicii  cum  Domino 
nindicabuntur.  ceterum  discordans  et  dissidens  et  pacem  cum  fra- 
tribus  non  habens,  secundum  quod  beatus  apostolus  et  scri- 
ptura  sancta  testatur,  nec  si  pro  nomine  occisus  fuerit,  crimen 
dissensionis  fratemae  poterit  euadere,  quia  sicut  scriptum  est 

»qui  fratrem  suum  odit  homicida  est,  nec  ad  regnum 
[caelorum]  peruenit  aut  cum  Deo  uiuit  homicida.  non  potest  esse 
com  Christo  qui  imitator  ludae  maluit  esse  quam  Christi.  quale 
delictnm  est  quod  nec  baptismo  sanguinis  potest  ablui,  quale 
crimen  est  quod  martyrio  non  potest  expiari! 

ii    Hlud  quoque  necessarie  monet  Dominus  ut  in  oratione  dicamus :  2S 
et  ne  patiaris  nos   induci  in  temptationem.    qua  in 
parte  ostenditur  nihil  contra  nos  aduersarium  posse ,  nisi  Deus 

20  I  lo.  3, 15. 

1  ad  sacr.  d.  respicit  V  dissedentis  S  altare  S  2  reconc. 
firatri  G  3  paccatna  G  4  fili  /S  6  in  ow.  ^S'  7  induebatur  S  11  cum 
m.  8  11  concordia  et  G  12  cfmb  8  13  gloriam  W  dominica  S 
Udei  W  15  indici  SW,  dni  G  16  uindicabuntur  Tr(?,  uindicabunt 
S,  iudicabunt  v;  cf.  tamen  epist  81  c.  2:  iudicaturos  uos  et  regnaturos 
cmn  Christo  Domino  ♦♦«cum  G  17  secundum]  secum  ^S'  beatos  apo- 
stolos  G^  18  nomine  SW,  nomine  eius  F,    iha  nomine  G,  nomine 

christi  f>        21  caelorum  om,  S;  cf.  p.  ^94, 12        aut]  ut  G      uiuat  G 
22  imitatuT  iS^  23  baptissimo  S         25  «t^monet  S,   admonet  Wv 

26  et  of».  (?  patiaris  (passus  fueris  V)  induci  nos  GV,  nos  patiaris 

indaci  v 


286  Caecilii  Cypriani 

ante  permiserit,  ut  omnis  timor  noster  et  deuotio  adque  obser- 
uatio  ad  Deum  conuertatur,  quando  in  temptationibus  nihil  malo 
liceat,  nisi  potestas  inde  tribuatur.  probat  scriptura  quae  dicit: 
uenit  Nabuchodonosor  rex  Babyloniae  in  Hierusa- 
lem  et  expugnabat  eam,   et  dedit   eam  Dominus  in  5 
manu  eius.  datur  autem  potestas  aduersum  nos  malo  secundum 
nostra  peccata,  sicut  scriptum  est:   quis  dedit  in  direptio- 
nem  lacob   et  Israel  eis  qui  praedabantur  illum? 
nonne   Deus   cui  peccauerunt  et   nolebant   in  uiis 
eius  ambulare  neque  audire   legem  eius,    et   super-10 
duxit   super   eos  iram    animationis   suae?   et  iterum 
Salomone  peccante  et  a  praeceptis  adque  a  uiis  Domini  rece- 
dentepositum  est:   et  excitauit  Dominus  Satanan  ipsi 
Salomoni. 
26     Potestas  uero  dupliciter  aduersum  nos  datur,  uel  ad  poenam» 
cum  delinquimus  uel  ad  gloriam  cum  probamur:  sicuti  de  lob 
factum  uidemus  manifestante  Deo  et  dicente:   ecce  omnia 
quaecumque   habet  in   tuas   manus   do:   sed   ipsum 
caue  ne  tangas.   et  Dominus  in  euangelio  loquitur  tempore 
passionis:   nullam  haberes  potestatem  aduersum  me,)o 
nisi  data  esset  tibi  desuper.   quando  autem  rogamus  ne 
in  temptationem  ueniamus,  admonemur  infirmitatis  et  inbecilli- 
tatis  uostrae  dum  sic  rogamus ,   ne  quis  se  insolenter  extoUat, 
ne  quis  sibi  superbe  adque  adroganter  aliquid  adsumat,  ne  quis 
aut  confessionis  aut  passionis  gloriam  suam  ducat,  cum  Dominus» 
ipse  humilitatem  docens  dixerit:   uigilate  et  orate,  ne  ue- 

4  II  Reg.  24, 11  (=  Dan.  1, 1  eq.)        7  Es.  42,  25  eq.       13  I  E^. 
11,  23.      17  lob.  1,  12.      20  lo.  19, 11.      26  Matth.  26,  41. 

1  praemiserit  W         2  dnm  WG        temptationibns  nostris  WOv 
8  scriptura  dioina  WGv       4  nabaood.  S,  naboch.  W       iherusalem  G 
6  manum  Wv     aduersus  v     nos  G8.l,tn.^     8  praedabantor  SGV,  prae- 
dantur  Wv     illum]  eum  G     9  noluerunt  V      ISetam,  S     satan  G 
ipsi  OM.  G      15  aduersus  W€h      adn.  nos  dupliciter  W     16  de]  in  G 
17  <{no  0      18  manus  tuas  v        19  euangelio  suo  v      20  habere  se  S,  ha- 
beres  inquit  W     aduersum]  in  V     adu.  me  potest.  v      21  tibi  data  essot 
WG       22  ueniamus  SG  et  August,  c.  dtMS  epist.  Pel  IV,  P,  ^5.,  incida- 
mus  W       23  oramus  G       24  quis  aut]  quis  sibi  aut  v       25  dicat  SV 
2G  docens  humilitatem  S 


De  dominica  (ftatione  c.  25—28.  .    287 

niatis  in  temptationem:  spiritus  quidem  promptus 
est,  caro  antem  infirma,  utdum  praecedit  humilis  et  sum- 
missa  confessio  et  datur  totum  Deoquidquid  suppliciter  cum 
timore  et  honore  Dei  petitur  ipsius  pietate  praestetur. 

i     Post  ista  omnia  in  consummatione  orationis  uenit  clausula  uni-  27 
uersas  petitiones  et  preces  nostras  collecta  breuitate  concludens. 
in  nouissimoenimponimus:  sed  libera  nos  a  malo,  conpre- 
hendentes  aduersa  cuncta  quae  contra  nos  in  hoc  mundo  molitur 
inimicus,  a  quibus  potest  esse  firma  et  fida  tutela,  si  nos  Deus 

leliberet,  si  deprecantibus  adque  inplorantibus  opem  suam  prae- 
stet.  quando  autem  dicimus  libera  nos  a  malo,  nihil  rema- 
net  quod  ultra  adhuc  debeat  postulari,  quando  semel  protectio- 
nem  Dei  aduersus  malum  petamus ,  qua  inpetrata  contra  omnia 
quae  diabolus  et  mundus  operantur  securi  stamus  et  tuti.  quis 

uenim  uel  de  saeculo  metus  est  cui  in  saeculo  Deus  tutor  est? 

Quid  mirum,  fratres  dilectissimi,  si  oratio  talis  est  quam  Deus  28 
doeuit,  qui  magisterio  suo  omnem  precem  nostram  salutari  ser- 
mone  breuiauit?  hoc  iam  per  Esaiam  prophetam  fuerat  ante 
praedictum,  cum  plenus  Spiritu  sancto  de  Dei  maiestate  ac  pie- 

sotate  loqueretur.  uerbum  consummans,  inquit,  et  breuians 
in  iustitia,  quoniam  sermonem  breuiatum  faciet 
Deus  in  toto  orbe  terrae.  nam  cum  Dei  sermo  Dominus 
noster  lesus  Christus  onmibus  uenerit  et  coUigens  doctos  pariter 
et  indoctos  omni  sexu  adque  aetati  praecepta  salutis  ediderit, 

ttpraeceptorum  suorum  fecit  grande  conpendium,  ut  in  disciplina 
caelesti  discentium  memoria  non  laboraret,  sed  quod  esset  sim- 
plici  fidei  necessarium  uelociter  disceret.  sic  cum  doceret  quid 

20  Es.  10,  22  sq. 

2  nt]  et  S     3  quicqaid  ex  qaid  W  m,  2      supliciter  W     4  et]  et  cum 
V     5  consumatione  Wwt  sdlet      9  potest  ease]  potestate  G      non  potest— 
nisi  Oxon. ;  cf,  p.  283, 13      fida  et  ^naAWGv      si  <m.  G     10  liberat  G 
11  malo*m  G      12  protectione  W     13  adaersum  G      14  operatur  W  \ 
opera*tur  G        15  uel  8,  ei  WGv       in  saeculo  <m.  G       17  suo  G  8.  l. 
m.2       omnem  precem  nostram  8GV,  omne  praeceptum  nostrum  W 
18  eseiam  SG      19  ac  pietate  om.  G      20  et  puians  ante  et  breuians  ere». 
in  G         21  iustitiam  W        22  dni  nn  ihu  xpi  W        23  iesus  christus 
om.  G      24  sexu  5,  sexui  WGv      at  quae  W  at  in  ras.       aetate  TT' 
26  set  6'      27  sic  ex  si  G  m.  2 


288  Caecilii  Cypriani 

sit  uita  aetema,  sacramentum  uitae  magna  et  diuina  breiiitate 
conplexns  est  dicens:  haec  est  antem  nita  aeterna  nt 
cognoscant  te  solum  et  uernm  Deum  et  qnem  mi- 
sisti  lesum  Christum.  item  cum  de  lege  et  prophetis  prae- 
cepta  prima  et  maiora  decerperet,  audi,  inqnit,  Israel:  Do-  s 
minus  Deus  tuus  Dominus  unus  est,  et:  diliges  Do- 
minum  Denm  tuum  de  toto  corde  tno  et  de  tota 
anima  tua  et  de  tota  nirtnte  tna.  hoc  primum,  et 
secundum  simile  huic:  diliges  proximum  tuum  tam- 
quam  te.  in  his  duobus  praeceptis  tota  lex  pendetio 
et  prophetae.  et  iterum:  quaecumqne  uolneritis  nt 
faciant  uobis  homines  bona,  ita  et  nos  facite  illis. 
haec  est  enim  lex  et  prophetae. 

29  Nec  uerbis  tantum  sed  et  fE^ctis  Dens  orare  nos  docuit  ipse 
orans  frequenter  et  deprecans  et  quid  nos  facere  oporteret  exempli  u 
sui  contestatione  demonstrans,  sicut  scriptum  est:  ipse  autem 
fuit  secedens  in  solitudines  et  adorans,  et  itemm: 
exiuit  in  montem  orare  et  fuit  pernoctans  in  oratio- 
nem  Dei.  quodsi  ille  orabat  qui  sine  peccato  erat,  qnanto  ma- 
gis  peccatores  oportet  orare,  et  si  ille  per  totam  noctem  ingiterso 
uigilans  continuis  precibus  orabat,  quanto  nos  magis  in  frequen- 
tanda  oratione  debemus  nocte  uigilare ! 

30  Orabat  autem  Dominus  et  rogabat  non  pro  se  —  qnid  enim 
pro  se  innocens  precaretur?  —  sed  pro  delictis  nostris,  sicut  et 
ipse  declarat  cum  dicit  ad  Petmm:  ecce  satanas  postu-»& 
labat  ut  uos  uexaret  quomodo  triticum.  ego  autem 
rogaui  pro  te,  ne  deficiat  fides  tua.  et  postmodum  pro 
omnibuspatremdeprecaturdicens:  non  pro  his  autem  rogo 
solis  sed  et  pro  illis  qui  credituri  sunt  peruerbum 

2  lo.  17,  3.        5  Marc.  12,  29  sq.       6  Matth.  22,  40.       11  Matth. 
7, 12.     16  Luc.  5, 16.      18  Luc.  6, 12.     25  Luc.  22,  31.     28  lo.  17,  20  sq. 

2  autem  W8.l.m.2  3  solum  uerum  O  6  dominus]  deus  v  8  pri- 
mum]  est  primum  mandatum  v  9  simile  est  t;  tuum  SW,  tibi  VOv 
10  te  ipsum  v  12  hominis  8  14  dns  WGv  15  facere  nos  v  oportet 
TT*  ^6  ipse  autem . . .  iterum  om.  S  17  solitudinem  v  18  oratione  Gv 
23  dnos  W  24  et  am.  SG  25  postulauit  WGV,  expetiuit  v  27  pro  te 
rogaui  G  28  patrem  W  8.  l  m.  2  pcatur  W  patrem  depr.  p.  omni- 
bu8  S       autem  ex  tantum  Sm,  1       29  solis]  solum  G 


De  dominica  oratione  c.  28—31.  289 

ipsorum  in  me,  ut  omnes  anum  sint,  sicut  et  tu 
pater  in  me  et  ego  in  te,  ut  et  ipsi  in  nobis  sint. 
magna  Dei  propter  salutem  nostram  benignitas  pariter  et  pietas, 
ut  non  contentus  quod  nos  sanguine  suo  redimeret  adhuc  pro 

s  nobis  amplius  et  rogaret.  rogantis  autem  desiderium  uidete  quod 
fnerit,  ut  quomodo  unum  sunt  pater  et  filius,  sic  et  nos  in  ipsa 
unitate  maneamus :  ut  Mnc  quoque  possit  intellegi  quantum  de«- 
linquat  qui  unitatem  scindit  et  pacem ,  cum  pro  hoc  et  rogauerit 
Dominus  uolens  scilicet  plebem  suam  uiuere,  cum  sdret  ad  re- 

10  gnum  Dei  discordiam  non  uenire. 

Quando  autem  stamus  ad  orationem,  fratres  dilectissimi,  inui-  31 
gilare  et  incumbere  ad  preces  toto  corde  debemus.  cogitatio  om- 
nis  camalis  et  saecularis  abscedat  nec  quicquam  animus  quam  id 
solum  cogitet  quod  precatur.  ideo  et  sacerdos  ante  orationem 

isprae&tione  praemissa  parat  fratrum  mentes  dicendo:  susum 
corda,  ut  dum  respondet  plebs:  habemus  ad  Dominum, 
admoneatur  nihil  aliud  se  quam  Dominum  cogitare  debere.  clu- 
datur  contra  aduersarium  pectus  et  soli  Deo  pateat  nec  ad  se 
adire  hostem  Dei  tempore  orationis  patiatur.  obrepit  enim  fre- 

aoquenter  et  penetrat  et  subtiliter  fallens  preces  nostras  a  Deo 
auocat,  ut  aliud  habeamusin  corde,  aliud  in  uoce,  quando  in- 
tentione  sincera  Dominum  non  uocis  sonus  sed  animus  et  sensus 
debeat  orare.  quae  autem  segnitia  est  abalienari  et  capi  ineptis 
cogitationibus  et  profanis,  cum  Dominum  deprecaris ,  quasi  sit 

!5  aliud  quod  magis  debeas  cogitare  quam  quod  cum  Deo  loqueris. 

1  et  om.WOv        2  ut  et]  et  ut  G       unum  sint  v       3  dni  WOv 
i  redemeret  S       6  sunt  01».  Sy  sit  G       7  hinc  ex  hic  Wm,2      8  scin- 
dat  Q       et  {ante  rog.)  om.  O      9  plebem  suam  uiuere  SWG,  pl.  s.  unire 
maluU  Walkerus  l,  c.  p.  54,  pl.  s.  (sic  pl.  s.  Pamelius)  saluam  fieri  et  in 
pace  uiuere  MoreUitis  et  v  post  Pamelium,  pl.  s.  unanimiter  uiuere  coni, 
Grauius        11  uigilare  v        13  quicquam  tunc  WOv        14  quod  cogitet 
et  quod  precatur  W         15  praefationem  S,  om,  O         praemissam  G 
firatrum]  fruum  S     sursum  Gv       16  ut]  et  W      respondit  SW,  respon- 
dent  O       plebs  om.  G       17  admoniatur  S,  admoneantur  O       claudatur 
Ov     18  soli  deo]  sub  dno  O      19  adire  om.  W,  post  orationis  hdbet  Gv 
obripit  SW     frequenter  ex  frequentat  Sm,l      21  corde  et  WO      inten- 
tionCiMM  0,  intemptatione  S      22  deum  G     23  debeat  a«*e  non  uocis 
WOv      est  et  O     alienari  WOv     capi]  rapi  v      24  prophanis  WGv 
25  debeat  excogitare  S,  cogitare  debeamus  O 

m.  19 


290  Caecilii  Cypriani 

quomodo  audiri  te  a  Deo  postulas,  cum  te  ipse  non  audias?  uis 
esse  Dominum  memorem  tni  cum  rogas,  quando  tui  memor  ipse 
non  sis?  hoc  est  ab  hoste  in  totum  non  cauere,  hoc  est,  quando 
oras  Deum,  maiestatem  Dei  neglegentia  orationis  offendere,  hoc 
est  uigilare  oculis  et  corde  dormire,  cum  debeat  christianus  et  & 
cum  dormit  oculis  corde  uigilare,  sicut  scriptum  est  ex  persona 
ecclesiae  loquentis  in  Cantico  cantiorum:  ego  dormio  et  cor 
meum  uigilat.  quapropter  sollicite  et  caute  apostolus  admo- 
netdioens:  instate  orationi  uigilantes  in  ea,  docens 
scilicet  et  ostendens  eos  inpetrare  quod  postulant  de  Deo  posse,  lo 
quos  Deus  uideat  in  oratione  uigilare. 

3S  Orantes  autem  non  infructuosis  nec  nudis  precibus  ad  Deum 
ueniant.  inefficax  petitio  est,  cum  precatur  Deum  sterilis  oratio. 
nam  cum  onmis  arbor  non  faciens  fructum  excidatur  et  in  ignem 
mittatur,  utique  et  sermo  non  habens  fructum  promereri  Deum» 
non  potest ,  quia  nuUa  operatione  fecundus  est.  et  ideo  scriptnra 
diuina  instruit  dicens:  bona  est  oratio  cum  ieiunio  et 
eleemosyna.  nam  qui  in  die  iudicii  praemium  pro  operibus  et 
eleemosynis  redditurus  est  hodie  quoque  ad  orationem  cum  opera- 
tione  uenienti  benignus  auditor  est.  sic  denique  Comelius  cen-so 
turio  cum  oraret,  meruit  audiri.  fuit  faciens  multas  eleemosynas 
in  plebem  et  semper  orans  Deum.  huic  circa  horam  nonam  oranti 
adstitit  angelus  testimonium  reddens  sui  operis  et  dicens:  Cor- 
neli,  orationes  tuae  et  eleemosynae  tuae  ascende- 
runt  ad  memoriam  coram  Deo.  ss 

33     Cito  orationes  ad  Deum  ascendunt  quas  ad  Deum  merita  nostri 
operis  inponunt.  sic  et  Baphael  angelus  Tobiae  oranti  semper  et 

7  Cant.  5, 2.        9  Col.  4,  2.        17  Tob.  12,  8.        23  Act.  10,  4  sq. 

1  audire  te  TT,  te  audiri  v  2  deum  v  dum  S  tu  ipse  tui  memor 
WGj  tu  ipee  memor  tui  v  3  in  toto  W  (in  add.  m,  ^)  4  dom  8  5  de- 
beasjS^     7  ecclesiae  om.  G    cantica  G     10  dmo  S     11  deus  om.  S     12  in- 

fructuosus  S     dom  S 13  dom  S     sterelis  W     14  fructum  bonum  G 

igne  S      15  mereri  dom  S       16  quia]  qui  S      est  oper.  foec.  v       17  in- 
struitw»  G?  fit  iw  rew.)      l^  Q\QmosjT\&  SW  et  1.19, 21      20  cordelius  ^' 
21  fuit  enim  Vv       22  plebe  WV      dom  S       23  reddens  om.  G        suis 
operibus  V       et  dicens]  edicens  G      26  <fom  S     quae  W       dom  SG 
27  rafael  SG 


Dc  dominica  oratione  c.  31—33.  291 

isemper  operanti  adstitit  dicens:  opera  Dei  reuelare  et  con- 
fiteri  honorificum  est.  uam  quando  orabas  tu  et 
Sarra,  ego  optuli  memoriam  orationis  uestrae  in 
conspectu  claritatis  Dei:    et  cum  sepelires  tu  mor- 

^  tuos  simpliciter,  et  quia  non  es  cunctatus  exurgere 
et  derelinquere  prandium  tuum,  sed  abisti  et  condi- 
disti  mortuum,  et  missus  sum  temptare  te:  et  ite- 
rum  me  misit  Deus  curare  te  et  Sarram  nurum  tuam. 
ego   enim  sum   Baphael,    unus   ex    septem    angelis 

loiustis  qui  adsistimus  et  conuersamur  ante  clarita- 
tem  Dei.  per  Esaiam  quoque  Dominus  admonet  et  docet  similia 
contestans,  solue,  inquit,  omnem  nodum  iniustitiae, 
resolue  suffocationes  inpotentium  commerciorum: 
dimitte  quassatos  in  requiem   et   omnem   consigna- 

istionem  iniustam  dissipa:  frange  esurienti  panem 
tuum  et  egenos  sine  tecto  induc  in  domum  tuam: 
si  uideris  nudum,  uesti  et  domesticos  seminis  tui 
Qon  despicies.  tunc  erumpet  temporaneum  iumen 
tuum  et  uestimenta  tua   cito   orientur  et  praeibit 

loante  te  iustitia  et  claritasDei  circumdabit  te.  tunc 
exclamabis,  et  Deus  exaudiet  te:  dum  adhuc  loque- 
ris,  dicit:  ecce  adsum.  adesse  se  repromittit  et  audire  ac 
protegere  se  eos  dicit  qui  iniustitiae  nodos  de  corde  soluentes  et 
eleemosynas  circa  domesticos  Dei  secundum  eius  praecepta  fa- 

«cientes,  dum  audiunt  quod  Deus  praecipit  fieri,  ipsi  quoque  a 
Deo  merentur  audiri.  beatus  apostolus  Paulus  in  necessitate  pres- 
surae  adiutus  a  fratribus  opera  quae  fiunt  sacrificia  Deo  dixit 
esse.  saturatus  sum,  inquit,  recipiens  ab  Epaphro- 
dito  ea  quae  a  uobis  missa  sunt,  odores  suauitatis, 

1  Tob.  12,  11  sq.       12  Es.  58,  6  sq.      28  rhil.  4,  18. 

1  operanti  ex  oranti  W  m,2  adstitit  S,  teetis  fuit  WCh)  rele- 
uare  8  6  relinqnere  8)  cf.  p.  303, 10  condisti  SW,  sepelisti  G  7  et 
missns  SW,  missns  Gv  8  te  TT  9. 2.  m.  ^  nnrum]  nxorem  G  10  iustis 
om.  G  11  eseiam  S  12  omnem  <m.  S  14  reqne  S  18  tempo- 
rannm  TT  20  te  om.  5  institia  tua  6?*  21  et  dnm  v  22  dicit  SG  \ 
dico  W,  dicet  Ghs  adesse  se]  et  sese  W  repromittet  W,  promittit  G 
etWs.Ltn.  2  25  praecepit  8  27  operae  8,  opera  bona  v  dei  WGv 
28  epafrodito  SWG      29  odores  S,  odore  W,  odorera  Gv 

19* 


292  Caecilii  Cypriani 

sacrificium  acceptam  et  placitum  Deo.  nam  quando 
qui  miseretur  pauperi ,  Deo  faenerat  et  qui  dat  minimis  Deo 
donat ,  spiritaliter  Deo  suauitatis  odores  sacrificat. 

34  In  orationibus  uero  celebrandis  inuenimus  obseruasse  cum  Da- 
niele  tres  pueros  in  fide  fortes  et  in  captiuitate  uictores  horam  s 
tertiam  sextam  nonam  sacramento  scilicet  trinitatis  quae  in  no- 
uissimis  temporibus  manifestari  habebat.  nam  et  prima  hora  in 
tertiam  ueniens  oonsummatum  numerum  trinitatis  ostendit,  item- 
que  ad  sextam  quarta  procedens  declarat  alteram  trinitatem ,  et 
quando  a  septima  nona  conpletur,  per  temas  horas  trinitas  per-io 
fecta  numeratur.  quae  horarum  spatia  iam  pridem  spiritaliter  de- 
terminantes  adoratores  Dei  statutis  et  legitimis  ad  precem  tem- 
poribus  seruiebant.  et  manifestata  postmodum  res  est  sacramenta 
olim  fuisse ,  quod  ante  sic  iusti  precabantur.  nam  super  disci- 
pulos  hora  tertia  descendit  Spiritus  sanctus  qui  gratiam  domi-  » 
nicae  promissionis  inpleuit.  item  Petrus  hora  sexta  in  tectum  su- 
perius  ascendens  signo  pariter  et  uoce  Dei  monentis  instructus 
est,  ut  onmes  ad  gratiam  salutis  admitteret,  cum  de  emundan- 
dis  gentibus  ante  dubitaret.  et  Dominus  hora  sexta  crucifixus  ad 
nonam  peccata  nostra  sanguine  suo  abluit  et  ut  redimere  et  uiui-  so 
ficare  nos  posset,  tunc  uictoriam  sua  passione  perfecit. 

35  Sednobis,  fratres  dilectissimi,  praeter  horas  antiquitus  ob- 
seruatas  orandi  nunc  et  spatia  et  sacramenta  creuerunt.  nam  et 
mane  orandum  est,  ut  resurrectio  Domini  matutina  oratione 
celebretur.  quod  olim  Spiritus  sanctus  designabat  in  psahniss» 
dicens:  rex  meus  etDeusmeus,  quoniam  ad  te  orabo, 
Domine,  mane:  et  exaudies  uocem  meam,   mane  ad- 

26  Fs.  5,  3  sq. 

1  placentem  W     2  qnis  v      panperis  Wv      denm  foenerat  v     3  odo- 
res  Gf  odore  SW,  odorem  v      4  danihele  W^G\  danihel  W^G  * ,  daniel  S 
5  et  tres  S     et  om.  S     hora  tertia  W     6  sacramentum  V     8  nenies  S 
d  ad]  &  S       qnartam  praecedens  G       11  determinata.  Adoratores  G 
12  deo  fart.     statntis]  statis  maluit  Krdbinger      et]  sed  W     13  sema- 
bant(?     15  discendit /STT     16  repromissionis  t?     inplebitTT     ITdmT/S^ 
lOgentibnSiSF,  gentilibnsPTGt?     20  niuicareTT*     21  snamTTGi?     perficit 
W^     22  obsemandas  W     26  adorabo  V     27  mane  om.S     et  (m.  Wv 
adstabo  tibi  et  nidebo  S,  adsistam  tibi  et  contemplabor  WGv;  cf.  test» 
II 29  p.  98 


De  doniinica  oratione  c.  33—36.  293 

stabo  tibi  et  uidebo  te.  et  iterum  per  prophetam  ioqui- 
tur  Dominus:  diluculo  uigilabunt  ad  me  dicentes: 
eamus  et  reuertamur  ad  Dominum  Deum  nostrum. 
reoedente  item  sole  ac  die  cessante  necessario  rursus  orandum 
»est.  nam  quia  Christus  sol  uerus  est  et  dies  uerus,  sole  ac  die 
saeculi  recedente  quando  oramus  et  petimus  ut  super  nos  lux 
denuo  ueniat ,  Christi  precamur  aduentum  lucis  aetemae  gratiam 
praebiturum.  Ghristum  autem  diem  dictum  declarat  in  psalmis 
Spiritus  sanctus.  lapis,  inquit,  quem  reprobauerunt  aedi- 

loficantes  hic  factus  est  in  caput  anguli.  a  Domino 
factus  est  iste  et  est  mirabilis  in  oculis  nostris. 
hic  est  dies  quem  fecit  Dominus:  laetemur  et  epu- 
lemur  in  eum.  item  quod  sol  appellatus  sit  Malachin  pro- 
pheta  testatur  dicens:   uobis  autem  qui  timetis  nomen 

uDomini  orietur  sol  iustitiae,et  in  alis  eiuscuratio 
est.  quodsi  in  scripturis  sanctis  sol  uerus  et  dies  uerus  est 
Christus,  nulla  hora  excipitur  christianis,  quominus  frequenter 
ac  semper  Deus  debeat  adorari,  ut  qui  in  Christo  hoc  est  in  sole 
et  in  die  uero  sumus  instemus  per  totum  diem  precibus  et  ore- 

Mmus:  et  quando  mundi  lege  decurrens  uicibus  altemis  nox  re- 
uoluta  succedit,  nullum  de  noctumis  tenebris  esse  orantibus 
damnum  potest ,  quia  filiis  lucis  et  in  noctibus  dies  est.  quando 
enim  sine  lumine  est  cui  lumen  in  corde  est?  aut  quando  sol  ei 
et  dies  non  est  cui  sol  et  dies  Christus  est? 

K     Qui  autem  in  Christo  hoc  est  in  lumine  semper  sumus  nec  36 
noctibus  ab  oratione  cessemus.  sic  Anna  uidua  sine  intermissione 

2  Osee  6, 1.      9  Ps.  117.  22  sq.      14  MaL  4,  2. 

1  loquitnr  dne  TT,  dns  loqnitur  dicens  G     2  deluculo  8     5  est  <m.  W 
8ol  uerns  est  christns  G       9  lapidem  test,  II 16  p,  82       11  factum  G 
esXom.W       iste  <m,  G       est]  hic  est  8       admirabilis  Gv       12  bic  8, 
IflteTrc      laetemur  8j  exultemus  F,  ambulemusTFG^v      aepulemur  in  eum 
8t  incnndemur  (ioc.  G)  in  eo  WGVv         13  malacin  /S,  malachiel  VG^, 
malachias  Gho      15  aliis  8W^      17  hora  nulla  christianis  (a  chr.  v)  exci- 
pitnr  WGv     qnominus  f.  a.  s.  d.  d.  adorari]  qu*a  dens  non  debeat  adorari  G 
18  hoc  G  8.  l.  m.2     19  in  W8,  l.  m.  2     et  insistamns  TT,  insistamus  Gv 
20  et  Ws,  l  m,  2      legem  W     resoluta  W       21  succedit  snccedit  G » 
dampnum  orantibns  G       22  in  om.  TTt^F     26  ab]  ad  TT      oratione«  TT 
(m  eras.) 


294  Caecilii  Cypriani  dc  domin.  orat.  c.  3€. 

rogans  semper  et  uigilans  perseuerabat  in  promerendo  Deo,  sicat 
in  euangelio  scriptum  est:  non  recedebat  de  templo 
ieiuniis  et  orationibus  seruiens  nocte  et  die.  uiderint 
uel  gentiles  qui  necdum  inluminati  sunt  uel  ludaei  qui  deserti 
lumine  in  tenebris  remansemnt:  nos,  fratres  dilectissimi ,  qui  in  s 
Domini  luce  semper  sumus,  qui  meminimus  et  tenemus  quid 
esse  accepta  gratia  coeperimus ,  conputemus  noctem  pro  die.  am- 
bulare  nos  credamus  semper  in  lumine,  non  impediamur  a  tene- 
bris  quas  euasimus,  nulla  sint  horis  noctumis  precum  damna, 
nulla  orationum  pigra  et  ignaua  dispendia.  per  Dei  indulgentiam  i^ 
recreati  spiritaliter  et  renati  imitemur  quod  faturi  sumus:  habi- 
turi  in  regno  sine  interuentu  noctis  solum  diem  sic  nocte  quasi 
in  luce  uigilemus,  oraturi  semper  et  acturi  gratias  Deo  hic  quo- 
que  orare  et  gratias  agere  non  desinamus. 

2  Luc.  2,  37. 

1  persenerabat]  peruoctabat  G      2  recedebat  inqnit  WGv      3  oratio- 
nibns]  obseerationibus  G      et]  ac  v       4  gentes  G      deserto  v       5  tene- 
bras  W       6  dei  (?      7  nocte  S       S  B,W8.lm,2      11  recreatis  G 
renatis  G       imitc«nr  W  (t  eras.)        12  regno  dei  F;  cf.  p.  289,  9      sic]  si 
in  Vj  hic  fort      13  lucem  S,  lumine  Wv      et  acturi  W  $.lm.3      caeciu 

CTPRIANI    DE    DOMINICA     ORATIONE    EXPLICIT  S,     DE  ORATIONE    DOMINICA 
EXPLICIT    W,   EXPLICIT  DE  DOMINICA  ORATIONE  G 


vm. 

THASCI  CAECILI  CYPRIANI 
DE  MORTALITATE. 


S  =  codez  Seguierianas. 

0  =codex  Floriacensis,  nanc  Aorelianensis  131  saec.  YII. 

W^  codex  Wiirzeburgensis. 

G  =  codex  Sangallensis. 

V  =  codex  Veronensis. 


DE  MORTALITATE. 

£jtsi  aput  plurimos  uestram ,  fratres  dilectissimi ,  mens  so- 1 
lida  est  et  fides  firma  et  anima  deuota  quae  ad  praesentis  morta- 
litatis  copiam  non  mouetur,  sed  tamquam  petra  fortis  et  stabilis 

5  turbtdos  impetus  mundi  et  uiolentos  saeculi  fluctus  frangit  potius 
ipsa  nec  frangitur,  et  temptationibus  non  uincitur  sed  probatur, 
tamen  quia  animaduerto  in  plebe  quosdam  uel  inbecillitate  animi 
uel  fidei  paruitate  uel  dulcedine  saecularis  uitae  uel  sexus  mol- 
litieuel,  quod  magis  est,  ueritatis  errore  minus  stare  fortiter 

lonec  pectoris  sui  diuinum  adque  inuictum  robur  exerere ,  dissi- 
mulanda  res  non  fuit  nec  tacenda,  quominus  quantum  nostra 
mediocritas  sufficit  uigore  pleno  et  sermone  de  dominica  lectione 
concepto  delicatae  mentis  ignauia  conprimatur  et  qui  bomo  Dei 
et  Christi  esse  iam  coepit  Deo  et  Christo  dignus  habeatur. 

u     Agnoscere  enim  se  debet,  fratres  dilectissimi,  qui  Deo  miIi-2 
tat,  qui  positus  in  caelestibus  castris  diuina  iam  sperat,  ut  ad 
procellas  et  turbines  mundi  trepidatio  nulla  sit  nobis,  nulla  tur- 
batio,  quando  haec  uentura  praedixerit  Dominus  prouidae  uocis 
hortatu  instruens  et  docens  et  praeparans  adque  corroborans 

soecclesiae  suae  populum  ad  omnem  tolerantiam  futurorum:  bella 
et  fames  et  terrae  motus  et  pestilentias  per  loca  singula  exurgere 

nrciPiT  (iKcrpiT  om,  S)  de  mo&talitate  8Wf  incipit  caecili  ct- 
PBiAKi  DE  MOBTALiTATE  OG  2  plarimom  G^  S  eetom.  G  mort. 
cop.  praes.  G  4  set  iS^,  et  G  stab.  et  fort.  W  5  uiolentus  0,  uolentis 
W  7  quia  exqvdWm.2,  quoniam  V  animuerto  TT'  inbecilUta- 
tem  0  8  dulcidine  80  moUitiae  8G0  9  magis]  maius  v  10  ease- 
rere  8  13  delicate  mentes  8  15  adgnoscere  WutsoUt,  agnuscire  0 
16  sperat  80,  spirat  WV,  adspirat  G  17  turbinis  0  in  nobis  v  tur- 
baUo  SOWGVj  cunctatio  v  18  euentura  OWGV         prouide  0 

19  bortatur  G,  hortatusn  0'      21  terre  0  ita  aaepiua  e  pro  ae 


298  Caccilii  Cypriani 

praenuntiauit  et  cecinit,  et  ne  inopinatns  nos  et  nouus  rerum  in- 
festantium  metus  quateret,  magis  ac  magis  in  nouissimis  tem- 
poribus  aduersa  crebrescere  ante  praemonuit.  fiunt  ecce  quae 
dicta  sunt,  et  quando  fiunt  quae  ante  praedicta  sunt  sequentur  et 
quaecumque  promissa  sunt  Domino  ipso  pollicente  et  dicente:  5 
cum  autem  uideritis  haec  omnia  fieri,  scitote  quo- 
niam  in  proximo  est  regnum  Dei.  regnum  Dei,  fratres 
dilectissimi,  esse  coepit  in  proximo :  praemium  uitae  et  gaudium 
salutis  aeteinae  et  perpetua  laetitia  et  possessio  paradisi  nuper 
amissa  mundo  transeunte  iam  ueniunt:  iam  terrenis  caelestiaio 
et  magna  paruis  et  caducis  aetema  succedunt.  quis  hic  anxietatis 
et  sollicitudinis  locus  est?  quis  inter  haec  trepidus  et  maestus 
est  nisi  cui  spes  et  fides  deest?  eius  est  enim  mortem  timere 
qui  ad  Christum  nolit  ire.  eius  est  ad  Christum  nolle  ire  qui  se 
non  credat  cum  Christo  incipere  regnare.  15 

3  Scriptumest:  iustum  fide  uiuere.  si  iustus  es  et  fide 
uiuis,  si  uere  [in  Deum]  credis,  cur  non  cum  Christo  futurus  et 
de  Domini  poUicitatione  securus,  quod  ad  Christum  uoceris  am- 
plecteris  et  quod  diabolo  careas  gratularis?  Simeon  denique  ille 
iustus  qui  uere  iustus  fiiit ,  qui  fide  plena  Dei  praecepta  seruauit,  90 
cum  ei  diuinitus  responsum  fuisset  quod  non  ante  moreretur 
quam  Christum  uidisset  et  Christus  infans  in  templum  cum 
matre  uenisset,  agnouit  in  spiritu  natum  esse  iam  Christum,  de 
quo  sibi  fuerat  ante  praedictum:  quo  uiso  sciuit  se  dto  esse  mo- 
riturum.  laetus  itaque  de  morte  iam  proxima  et  de  uicina  arces-  k 

6  Luc.  2i;31.      16  Rom.  1, 17. 

1  cecinit  SOWGV,  docuit  v        2  quatet  W^  sed  corr,  w.  2  in  marg. 
excuteret  ex  exquateret  G  m.2      6  uideretis  0       7  est  r.  dni  G      9  lae- 
titia  SOWG  et  Augmt.  contra  duas  epist.  Pelag.  IV,  8,  22. ,  securitas  Ba- 
luzius     10  admissa  G      transeuntcm  0      uenit  0      iam]  cum  0,  et  W 
11  succendunt  W^G^         13  est  ow.  W       enim  est  SG  sed  in  G  cst  &  l 
m,  2      14  noUit  TF,  noUet  S^      eius. . . ire  om.  Sy  cuius  {pro  eius) . .  .ire  TF 
s.  l.  m.  2      15  credit  ex  credat  Wm.2      incipere]  in  perpetuo  Gronou.  obs. 
p.  627      16  est  SOWGV,  est  enim  v      si  om.  W      17  si]  in  dom  si  S 
in  deum  OWG,  otn.  S,  in  christum  v      18  de  om.  S     uocaris  G      19  gra- 
tuleris  G^      symeon  SOG      20  qui  u.  iustus  om.  S     22  quam]  nisi  G 
cum  matrc  in  templum  G      25  que  de  morte  iam  S  s.  L  m.  2       uicina]  di- 
uina  GW^      arcesitione  S,  accersitione  WOy  accersione  G 


De  roortalitftte  c.  2-5.  299 

sitione  secnrus  accepit  in  manus  puerum  et  benedicens  Deum 
exclamauit  et  dixit:  nunc  dinjittis  seruum  tuum,  Do- 
mine,  secundum  uerbum  tnum  in  pace,  quoniam 
uiderunt  oculi   mei  salutarem  tuum,    probans  scilicet 

5  adque  contestans  tunc  esse  seruis  Dei  pacem,  tunc  liberam,  tunc 
tranquillam  quietem ,  quando  de  istis  mundi  turbinibus  extracti 
sedis  et  securitatis  aetemae  portum  petiuimus ,  quando  expuncta 
hac  morte  ad  immortalitatem  uenimus.  illa  est  enim  nostra  pax, 
illa  fida  tranquiliitas,  illa  st^bilis  et  firma  et  perpetua  securitas. 

10     Ceterum  quid  aliud  in  mundo  quam  pugna  aduersus  diabolum  4 
cotidie  geritur,  quam  aduersus  iacula  eius  et  tela  conflictationi- 
bus  adsiduis  dimicatur?  cum  auaritia  nobis,  cum  inpudicitia, 
cum  ira,  cum  ambitione  congressio  est,  cum  camalibus  uitiis, 
cum  inlecebris  saecularibus  adsidua  et  molesta  luctatio.  obsessa 

»  mens  hominis  et  undique  diaboli  infestatione  uallata  uix  occurrit 
singulis,  uixresistit:  si  auaritia  prostrata  est,  exsurgit  libido : 
silibido  conpressa  est,  succedit  ambitio:  si  ambitio  contempta 
est,  ira  exasperat,  inflat  superbia,  uinolentia  inuitat,  inuidia 
concordiam  mmpit,   amicitiam  zelus  abscidit.    cogeris  male- 

»dicere  quod  diuina  lex  prohibet,  conpelleris  iurare  quod  non 
licet. 

Tot  persecutiones  cotidie  animus  patitur,   tot  periculis  pectus  5 
urgetur:  et  delectat  hic  inter  diaboli  gladios  diu  stare?  cum  ma- 
gis  concupiscendum  sit  et  optandum  ad  Christum  subueniente 

nuelocius  morte  properare  ipso  instraente  nos  et  dicente :  amen 
amen  dico  uobis  quoniam  uos  plorabitis  et  plange- 
tis,   saeculum  autem  gaudebit:   uos   tristes   eritis, 

2  Luc.  2,  29  sq.      25  lo.  16,  20. 

1  manam  G       dominum  Gv       2  eiclamauit. .  .domine  ow.  G       di- 
mittes  8,  diraittas  W      4  salutare  OWGv      5  adque]  at  G  sed  t  in  ras. 
m.2      7  petimusOTTG^?      8  immortalitate  0      nostra]  ueraBa^Mrtus 
10  diabulum  SO  ita  saepius         11  geritur]  quaeritur  S         12  inpudi- 
titia  0        14  conluctatio;  est  G,  luctatio  est  OWv  et  August,  l  c,  IV, 
9,  27.  et  contra  lulianum  Pelagianum  II,  8, 25     15  undique]  utique  S 
16  prostrata  contempta  G         18  uinulentia  W         inuitat]  irritat  canL 
Bouth       19  abscindit  v       22  persecutionis  8      animus  cotidie  WGv  et 
August  l  c.     23  urguetnr  G 0     gladios]  laqueos  aliquot  codd.  August. 
26  uos  W  s.  l  m,  2       plangebitis  G       27  tristis  0 


300  Caecilii  Cypriani 

sed  tristitia  uestra  in  laetitiam  ueniet.  quisnontri- 
stitia  carere  optet,  quis  non  a^  laetitiam  uenire  festinet?  quando 
autem  in  laetitiam  ueniat  nostra  tristitia  Dominus  denuo  ipse 
declarat  dicens:  iterum  uidebo  uos,  et  gaudebit  cor 
uestrum  et  gaudium  uestrum  nemo  auferet  a  uobis.  » 
cum  ergo  Christum  uidere  gaudere  sit  nec  possit  esse  gaudium 
nostrum  nisi  quis  uiderit  Christum ,  quae  caecitas  animi  quaeue 
dementia  est  amare  pressuras  et  poenas  et  lacrimas  mundi  et 
non  festinare  potius  ad  gaudium  quod  numquam  possit  auferri. 

^  Hoc  autem  fit,  fratres  dilectissimi ,  quia  fides  deest,  quiaio 
nemo  credit  esse  uera  quae  promittit  Deus  qui  uerax  est,  cuius 
sermo  credentibus  aetemus  et  firmus  est.  si  tibi  uir  grauis  et  lau- 
dabilis  aliquid  poUiceretur ,  haberes  pollicenti  fidem  nec  te  falli 
aut  decipi  ab  eo  crederes  quem  stare  in  sermonibus  adque  in 
actibus  suis  scires.  Deus  tecum  loquitur,  et  tu  mente  incredulais 
perfidus  fluctuaris?  Deus  de  hoc  mundo  recedenti  inmortalitatem 
adque  aetemitdtem  pollicetur,  et  dubitas?  hoc  est  Deum  omnino 
non  nosse,  hoc  est  Christum  credendi  magistmm  peccato  incre- 
dulitatis  offendere,  hoc  est  in  ecclesia  constitutum  fidem  in  domo 
fidei  non  habere.  » 

7  Quantum  prosit  exire  de  saeculo  Christus  ipse  salutis  adque 
utilitatis  nostrae  magister  ostendit :  qui  cum  discipuli  eius  con- 
tristarentur,  quod  se  iam  diceret  recessurum,  locutus  est  ad 
oos  dicens:  si  me  dilexissetis,  gauderetis  quoniam 
uado  ad  patrem,  docens  et  ostendens,  cum  cari  quos  diligi-  n 
mus  de  saeculo  exeunt,   gaudendum  potius  quam  dolendum. 

4  lo.  16,  22.      24  lo.  14,  28. 

1  laetitia  0      2  optat  W      3  in  TT  8. 7.  m.  ^ ,  ad  iS       laetitia  W 
5  auferat  S,  anfert  WO      6  gaudire  0       1  quis  oiderit  SOWV,  uidere 
Gj  cum  uiderimus  v      10  fit  TT  8.  l.m.  3,  om.  O      11  esse  uera  SV,  uera 
esse  OWG,  futura  esse  v        13  haberes  SOWOV,  haberes  utique  v 
14  decepi  0     quem  ex  quae  Om.2     adque]  aut  S      15  deus  SOWGV, 
nunc  deu8 1;         16  fluctuas  OWGv         deus  tibi  v         recedendi  S^ 
17  adq.  aet.  polL]  aetemitatemque  promittit  G       et  SOWOV,  et  tu  v 
hoc.nosseow.  iS         18  credendi  iS^OTT^G^^F,  crodenti  Tr»(?',   creden- 
tium  V         magistrum  SOWGV,  dominum  et  magistrum  v         impec- 
cato  G     19  domo  fidei]  dnl  fide  G      24  gauderetis  utique  v      25  docens 
3cilicet  v      26  potius  est  O 


De  mortalitatc  c.  5—8.  301 

coins  rei  memor  beatus  apostolus  Paulus  in  epistula  sua  ponit  et 
dicit:  mihi  uiuere  Christus  est  et  mori  lucrnm,  lu- 
cmm  maximnm  computan^  iam  saeculi  laqueis  non  teneri ,  iam 
Dullis  peccatis  et  uitiis  cai*ais  obnoxium  fieri,  exemptum  pres- 

5  suris  angentibus  et  uenenatis  diaboli  faucibus  liberatum  ad  lae- 
titiam  salutis  aetemae  Ghristo  uocante  proficisci. 

At  enim  quosdam  mouet  quod  aequaliter  cum  gentilibus  no-  ^ 
stros  morbi  istius  ualitudo  corripiat:  quasi  ad  hoc  crediderit 
christianus ,  ut  immunis  a  contactu  malorum  mundo  et  saeculo 

10  feliciter  perfmatur  et  non  hic  onmia  aduersa  perpessus  ad  futu- 
ram  laetitiam  resemetur.  mouet  quosdam  quod  sit  nobis  cum 
ceteris  mortalitas  ista  communis.  quid  enim  nobis  in  hoc  mundo 
non  commune  cum  ceteris,  quamdiu  adhuc  secundum  legem 
primae  natiuitatis  manet  caro  ista  communis?  quoadusque  istic 

u  in  mundo  sumus ,  cum  genere  humano  camis  aequalitate  coniun- 
gimur,  spiritu  separamur.  itaque  donec  cormptiuum  istud  induat 
incormptionem,  et  mortale  hoc  accipiat  inmortalitatem,  et  spi- 
ritus  nos  perducat  ad  Deum  patrem,  quaecumque  sunt  camis  in- 
commoda  sunt  nobis  cum  humano  genere  communia.  sic  cum 

sofetu  sterili  terra  ieiuna  est,  neminem  fames  separat:  sic  cum 
inmptione  hostili  ciuitas  aliqua  possessa  est,  omnes  simul  capti- 
uitas  uastat,  et  quando  imbrem  nubila  serena  suspendunt,  om- 
nibns  siccitas  una  est,  et  cum  nauem  scopulosa  saxa  confringunt^ 
nauigantibus  naufragium  sine  exceptione  commune  est ,   et  ocu- 

» lomm  dolor  et  impetus  febrium  et  onmium  ualitudo  membromm 
cmn  ceteris  conmiunis  est  nobis,  quamdiu  portatur  in  saeculo 
caro  ista  conmiunis. 

2  Phil.  1,  21. 

3  saecnlaribTis  August  l.  c,  4  camalibas  V  praessuris  agen* 
tibus  8  6  salutis]  Incis  G  1  td  OG^  gentilibus  nostros]  gentibns 
nos  G  8  naletndo  Ssaepiua  10  fmatnr  S  omnia  hic  OWOv 
perpessos  S  futnra  W  11  laetitiam  W  8,  h  t/i.  2  '  13  quamdin] 
qnando  G  14  quodusque  TTS  quonsque  Q  15  coninngimns  G  16  cor- 
niptnm  istnt  S  17  spiritus]  christns  Bdlugius  18  Soin.  S  incom- 
modo  Q^  20  fetu  ex  fletn  G  m,  2  terra  W  8,  l  m,  2  iaiuna  S 
famis  Q  21  inmmptione  G,  inroptione  0  23  constringnnt  v 

24  nanigantibns  <m.  Q     26  quamdiu]  qnftduo  O 


302  Oaecilii  Cypriani 

9     Qom  immo  si  qoa  condicione ,   qua  lege  crediderit  christia- 
nus  noscat  et  teneat,  sciet  plus  sibi  quam  ceteris  in  saeculo  labo- 
randum,  cui  magis  sit  cum  diaboli  inpugnatione  luctandum. 
docet  et  praemonet  scriptura  diuina  dicens:  fili,  accedens 
ad  seruitutem  Dei  sta  in  iustitia  et  timore  et  prae-  & 
para  animam  tuam   ad  temptationem,   et  iterum:  in 
dolore  sustine  et  in  humilitate  tua  patientiam  habe, 
quoniam  in  igne  probatur  aurum  et  argentum. 
It     Sic  lob  post  rerum  damna,  post  pignerum  funera  uulneribus 
quoque  et  uermibus  grauiter  adflictus  non  uictus  est  sed  proba-  ^^ 
tus,  qui  in  ipsis  conflictationibus  et  doloribus  suis  patientiam  reli- 
giosae  mentis  ostendens  ait:  nudus  exiui  de  matris  utero, 
nudus  etiam  ibo  sub  terram.   Dominus  dedit  et  Do- 
minus  abstulit:  sicut  Domino  uisum  est,  ita  factum 
est.  sit  nomen  Domini  benedictum.   et  cum  eum  uiori^ 
quoque  conpelleret,   ut  ui  doloris   inpatiens  aliquid  aduersus 
Deum  querula  et  inuidiosa  uoce  loqueretur ,  respondit  et  dixit: 
tamquam   una  ex  insipientibus  mulieribus   locuta 
es.   si   bona   excepimus   de  manu  Domini,  mala  non 
tolerabimus?  in   his   omnibus   quae  contigerunt  ei^ 
nihil  peccauit  lob  labiis  suis  in  conspectu  Domini. 
itaque  illi  Dominus  Deus  perhibet  testimonium  dicens:   ani- 
maduertisti  puerum  meum  lob?  non  enim  est  simi- 
lis   illi   quisquam   in  terris,    homo    sine   querella, 
uerus  Dei  cultor.  et  Tobias  post  opera  magnifica,  postmi-** 
sericordiae  suae  multa  et  gloriosa  praeconia  caecit^tem  luminum 
passus  timens  et  benedicens  in  aduersis  Deum  per  ipsam  corporis 
sui  cladem  creuit  ad  laudem,  quem  et  ipsum  uxor  sua  deprauare 

4  Sir.  2,  1.  4.  5.  12  lob  1,  21.  18  lob  2, 10.  et  1,  22. 

22  lob  1,  8. 

1  conditione  WG  2  sibi  plus  G  quam  ceteris  otn.  0  4  dicens] 
quae  dicit  V  5  iimore  ex  more  Wm,  J2  8  argentum]  add.  v:  homines 
uero  receptibiles  in  camino  humiliationis  9  pignorum  WOv  10  non 
uictus  oni,  G  12  utero  matris  Ov  13  sub  terram  ibo  0  et  TTs.  l 
m,2y(m.T  14  uisum  est]  placuit  V  16  quoque  sua  v  17  dnm^tf 
quaerella  0  18  insipientibus  S,  ineptis  OTT^^r  19  cxcepimusiSirr, 
excipimus  0,  juscepimus  v,  exsuscepimus  G  cur  non  Ov  20  tolera- 
mus  S     22  dns  dS  illi  G      test.  perh.  W      24  homo  (m.  S      querela  Wv 


De  mortalitate  c.  9-11.  303 

temptauit  dicens:  ubi  sunt  iustitiae  tuae?  ecce  quae 
pateris.  at  ille  circa  timorem  Dei  stabilis  et  firmus  et  ad  om- 
nem  tolerantiam  passionis  fide  religionis  armatus  temptationi 
uxoris  inualidae  in  dolore  non  cessit ,  sed  magis  Deum  patientia 

s  maiore  promeruit ,  quem  postmodum  Baphael  angelus  conlaudat 
etdicit:  opera  Dei  reuelare  et  confiteri  honorificum 
est.  nam  quando  orabas  tu  et  Sarra  ego  optuli  me- 
moriam  orationis  uestrae  in  conspectu  claritatis 
Dei:   et  cum  sepelires   tu   mortuos  simpliciter,  et 

loquia  non  es  cunctatus  exurgere  et  derelinquere 
prandium  tuum  et  abisti  et  condidisti  mortuum, 
et  missus  sumtemptare  te:  et  iterum  me  misit  Deus 
curare  te  et  Sarram  nurum  tuam:  ego  enim  sum 
Baphael,   unus  ex  septem  angelis  sanctis  qui  adsi- 

listimus  et  conuersamur  ante  claritatem  Dei. 

Hanc  tolerantiam  iusti  semper  habuerunt,  hanc  apostoli  disci- 1 1 
plinam  de  Domini  lege  tenuerunt  non  mussitare  in  aduersis  sed 
quaecumque  in  saeculo  accidunt  fortiter  et  patienter  excipere, 
cum  ludaeorum  populus  hinc  seniper  ofEenderit,  quod  aduersus 

» Deum  firequentius  murmuraret ,  sicut  testatur  in  Numeris  Do- 
minus  Deus  dicens:  desinat  murmuratio  eorum  a  me, 
et  non  morientur.  murmurandumnon  est  in  aduersis,  fra- 
tres  dilectissimi ,  sed  patienter  et  fortiter  quidquid  acciderit 
sustinendum,  cum  scriptum  sit:  sacrificium  Deo  spiritus 

iscontribulatus:  cor  contritum  et  humiliatum  Deus 
non  despicit.  in  Deuteronomio  quoque  monet  perMoysenSpi- 

1  Tob.  2, 14      6  Tob.  12, 11  sq.      21  Num.  17,  25.      24  Ps.  50, 19. 

2  ad  ^      illi  0       3  toUerantiam  0       et  fide  G       timptatione  0 
4  dominum  V     5  maiore  om.  V       6  relenare  S       et  confiteri  <m,  G 
7  sarra  SOWGV,  sarra  nurus  tna«         9  sepelieres  S,  sepellires  0 
simpliciter]  similiter  coni.Eigaltiu8;  cf,  p,  291,  5      10  qnia]  quando  G 
11  abirte  0       condisti  SOWG^        12  et  am.  Gv       sum  G 8.  l  m.  2 
dns  6^       13  te  TT  f».  ^       14  raphaelus  0       sanctns  S      17  in  aduersis 
iion  musitantes  0        18  accidnnt]  aderunt  0        accipere  v        19  offen- 
deret  S       20  murmurarent  W,  murmoraret  OUal  21,22       23  fortiterj 
firmiter  0      quicquid  W,  si  quid  G      accederit  0      25  contritum]  contri- 
bolAtum  8        26  despiciet  W  (non  despicit  deus  G)        moneat  OWGv 
apiritos  sanctus  <m.  G 


y04  Caecilii  Cypriani 

ritus  sanctus  et  dicit:  Dominas  Deus  tuus  uexabit  te  et 
famem  iniciet  tibi,  et  cognoscetur  in  corde  tuo 
si  bene  custodieris  praecepta  eius  siuenon,  etitemm: 
temptat  Dominus  Deus  uester  uos  ut  sciat  si  dili- 
gitis  Dominum  Deum  uestrum  ex  toto  corde  uestro  s 
et  ex  tota  anima  uestra. 

12  Sic  Abraham  Deo  placuit,  quia  ut  placeret  Deo  nec  amittere 
filium  timuit  nec  gerere  parricidium  recusauit.  qui  filium  non 
potes  lege  et  sortem  ortalitatis  amittere,  quid  faceres,  si  filium 
iubereris  occidere?  ad  omnia  te  paratum  facere  timor  Dei  etio 
fides  debet.  sit  licet  rei  familiaris  amissio ,  sit  de  infestantibus 
morbis  adsidua  membrorum  et  cruenta  uexatio,  sit  de  uxore,  de 
liberis,  de  excedentibus  caris  funebris  et  tristis  auulsio:  non 
sint  tibi  offendicula  ista  sed  proelia,  nec  debilitent  aut  frangant 
christiani  fidem ,  sed  potius  ostendant  in  conluctatione  uirtutem,  is 
cum  contemnenda  sit  omnis  iniuria  malorum  praesentium  fiducia 
futurorum  bonorum.  nisi  praecesserit  pugna,  non  potest  esse 
dctoria,  cum  fuerit  in  pugnae  congressione  uictoria,  tunc  datur 
uincentibus  et  corona.  gubemator  in  tempestate  dinoscitur ,  in 
acie  miles  probatur.  delicata  iactatio  est,  cum  periculum  non  est:  20 
cum  est  conflictatio  in  aduersis,  probatio  est  ueritatis.  arbor  quae 
alta  radice  fundata  est  uentis  incumbentibus  non  mouetur  et  nauis 
quae  forti  conpage  solidata  est  pulsatur  fluctibus  nec  foratur,  et 
quando  area  fruges  terit,  uentos  grana  fortia  et  robusta  contem- 
nunt  inanes  paleae  flatu  portante  rapiuntur.  a& 

13  Sic  et  apostolus  Paulus  post  naufragia,  post  flagella,  post 
camis  et  corporis  multa  et  grauia  tormenta  non  uexari  sed  emen- 

1  Deut.  8,  2.      4  Deut.  13,  4. 

1  dicat  OWGv      uexauit  SG^      2  cognoscentur  W\  cognuscitur  0 
3  siue  non  om,  G        4  uos  om.  Sy  post  temptat  ponit  v       diligetis  0 
b  &SiW8,lm.2    ,7  quia  SG ,  qui  OWv      8  •♦qui  S      9  quid  ex  quod 
Wm,2       faceris  0        10  iuberis  TT»         13  camis  G       funeris  0 
14  sit  TT»      offendicula  S,  scandala  OWGv      nec]  ne  G     debilitet  S 
frangat  S       15  christianam  recepit  Bouth        ostendat  S      conluctatio- 
nem  0       16  contemnenHsit  S       18  uictori  TT»        19  nauis  gubemator 
Bdluzius,  nam  gub.  v      dinuscitur  0      20  periculum  non  om.  S     21  cum 
est  om,  SOWGv,  add,  VMen      ueritatis]  uirtutis  v     23  cumpagae  0 
solida  V     24  fortiora  G     27  multa  grauia  S 


De  mortalitate  c.  11—14.  305 

dari  ae  didt  aduersis,  ut  dum  grauius  adfligitur  uerius  proba- 
retor.  datus  est  mihi,  inquit,  stimulus  carnis  meae, 
angelus  satanae  qui  me  colafizet  ut  non  extoUar. 
propter  quod  ter  Dominum    rogaui   ut  discederet  a 

5  me,  et  diiit  mihi:  sufficit  tibi  gratia  mea.  uirtus 
enim  in  infirmitate  perficitur.  quando  ergo  infirmitas 
et  inbedllitas  et  uastitas  aliqua  grassatur ,  tunc  uirtus  nostra 
perficitur,  tunc  fides  si  temptata  perstiterit  coronatur,  sicut 
scriptum  est:    uasa  figuli  probat   fornax   et  homines 

loiustos  temptatio  tribulationis.  hoc  denique  inter  nos  et 
oeteros  interest  qui  Deum  nesciunt,  quod  illi  in  aduersis  querun* 
tur  et  murmurant,  nos  aduersa  non  auocant  a  uirtutis  et  fidei 
ueritate,  sed  conprobant  in  dolore. 
Hoc  quod  nunc  corporis  uires  solutus  in  fluxum  uenter  eui- 14 

15  scerat,  qnod  in  faucium  uulnera  conceptus  meduUitus  ignis  exae- 
stuat,  quod  adsiduo  uomitu  intestina  quatiuntur,  quod  oculi  ui 
sanguinis  inardescunt,  quod  quorundam  uel  pedes  uel  aliquae 
membrorum  partes  contagio  morbidae  putredinis  amputantur, 
quod  per  iacturas  et  damna  corporum  prorumpente  languore  uel 

sodebilitatur  incessus  uel  auditus  obstruitur  uel  caecatur  aspectus, 
ad  docnmentum  proficit  fidei.  contra  tot  inpetus  uastitatis  et 
mortis  inconcussis  animi  uirtutibus  congredi  quanta  pectoris 
magnitudo  est,  quanta  sublimitas  in  ruinis  humani  generis 
stare  rectum  nec  cum  eis  quibus  spes  in  Deum  nuUa  est  iacere 

asprostratum  et  gratulari  magis  et  temporis  munus  amplecti,  quod 
dum  nostram  fidem  firmiter  promimus  et  labore  tolerato  ad 

2  U  Cor.  12,  7  sq.      9  Sir.  27,  5. 

1  inadaersis  6r,  aduersus  0'       comprobetur  v       2  inquit  mihi  G 
3  eolapbicet  v       4  diii  0      rogaui  Ws,  l,m,2       5  nam  uirtus  OWGv 
6  perficetur  0      7  et  inbecillitas  om.  S      8  temptata  si  G       persteterit 
coronabitur  0        13  conprobant]  corroborant  v         14  uiris  S       **in  G 
(et  eras,)      fluxu  S       15  uulnere  0       16  oculis  0       18  morbide  putri- 
dinis  0      19  iactura  S       corporumpente  0'  (po  eras.  m,  2)       20  obirui- 
tor  S,  obstituitur  O        asspectus  G         21  uastitas  0,  uastationis  v 
22  inconcussi  v     concredi  OG*      23  est  etWG     in  ruinis  S,  inter  ruinas 
OWGv      generis  humani  v       24  rectum  SOWGV^  erectum  v      spes  ex 
sps  G  m,  2         25  et  S,  om,  OWGo  magis  oportet  v      26  cum  S 

tirmiter]  fortit^T  v      promemus  0 

111.  20 


306  Caecilii  Cypriani 

Christuiaper  angustam  Christi  uiam  pergimus,  praemium  uiae 
eius  et  Mei  ipso  iudicante  capiamus.  mori  plane  timeat,  sed  qui 
ex  aqua  et  spiritu  non  renatus  gehennae  ignibus  mancipatur. 
mori  timeat  qui  uon  Christi  cruce  et  passione  censetur.  mori 
timeat  qui  ad  secundam  mortem  de  hac  morte  transibit.  mori  ^ 
timeat  quem  de  saeculo  recedentem  perennibus  poenis  aetema 
flamma  torquebit.  mori  timeat  cui  hoc  mora  longiore  confertur, 
ut  cruciatus  eius  et  gemitus  interim  differatur. 
IS     Multi  ex  nostris  in  hac  mortalitate  moriuntur,  hoc  est  multi 
ex  nostris  de  saeculo  liberantur.  mortalitas  ista  ludaeis  et  gen-  lo 
tibus  et  Christi  hostibus  pestis  est ,  Dei  seruis  salutaris  excessus 
est.  hoc  quod  sine  uUo  discrimine  generis  humani  cum  iniustis 
moriuntur  et  iusti,  non  est  quod  putetis  malis  et  bonis  interitum 
esse  communem.  ad  refngerium  iusti  uocantur,  ad  supplicium 
rapiuntur  iniusti:  datur  uelocius  tutela  fidentibus,  perfidis  poena. » 
inprouidi  et  ingrati  sumus,  fratres  dilectissimi ,  ad  beneficia 
diuina  nec  quid  nobis  conferatur  agnoscimus.  excedunt  ecce  in 
pace  tutae  cum  gloria  sua  uirgines  uehientes  antichristi  minas  et 
corruptelas  et  lupanaria  non  timentes.  pueri  periculum  lubricae 
aetatis  euadunt,  ad  continentiae  adque  innocentiae  praemium^o 
feliciter  ueniunt.  tormenta  iam  non  timet  delicata  matrona  metum 
persecutionis  et  manus  cruciatusque  camificis  moriendi  celeritate 
lucrata.  pauore  mortalitatis  et  temporis  accenduntur  trepidi,  con- 
stringuntur  remissi,  excitantur  ignaui,  desertores  conpelluntur 
ut  redeant,  gentiles  coguntur  ut  credant,  uetus  fidelium  populus  n 
ad  quietem  uocatur,  ad  aciem  recens  et  copiosus  exercitus  robore 

1  uiae  SGOj  uitae  Wv      2  eius  om.W     5  hac]  ac  S     mortem  O 
6  rccidente  S      7  torqueret  S      conferatur  G      8  differantur  G      10  de 
saeculo  om.  0         ista  ut  v         gentilibus  WGv         11  et]  id  est  fort. 
hostilibus  G^       dei  SOWGV,  ita  dei  v       12  discrimen  0       iniustis  ex 
iustis  Gm,2      13  putatis  G        bonis  et  malis  Gv       14  ad  {ante  suppli- 
cium)  W  8,  h  m,  2      15  perfides  0      16  diuina  beneficia  t;      17  nec  quid] 
nequid  G        agnuscimus  0         18  tutae]  astutae  S8.1         suaom.  O 
uenienteSiS^06^S  preuenientes  G^,  uenientis  Wv       antechristi  O,  ofw.  <S 
ad  «minas  S      20  continentiae  adque  om.  G      adque  innocentiae  om.  S 

21  ueniunt  SOWGV,  perueniunt  v      dilicata  0,  deligata  G      metu  S 

22  celebritate  G  23  ct  delendum  uel  temporis  in  terroribus  mutandim  cen- 
set  Eouth  trepidi  iST,  tepidi  OWGv  24  ignaui  Ws.  lm.2  25  redeant] 
reat  S      fidelium]  credentiura  0      26  uocatur  om.  G      robore]  labore  O 


Dc  mortalitate  c.  14—17.  307 

fortiore  coUigitur  pugnaturus  sine  metu  mortis ,  cum  proelium 
uenerit,  qui  ad  militiam  tempore  mortalitatis  accedit. 

Quid  deinde  illud,  fratres  dilectissimi ,  quale  est,  quam  per- 1< 
tinens,  quam  necessarium,  quod  pestis  ista  et  lues  quae  horri- 

sbilis  et  feralis  uidetur  explorat  iustitiam  singulorum  et  mentes 
humani  generis  examinat,  an  infirmis  seruiant  sani,  an  propinqui 
cognatos  pie  diligant,  an  misereantur  seruorum  languentium 
domini ,  an  deprecantes  aegros  non  deserant  medici ,  an  feroces 
uiolentiam  suam  conprimant,  an  rapaces  auaritiae  furentis  insa- 

io|;iabilem  semper  ardorem  uel  metu  mortis  extinguant,  an  cerui- 
cem  flectant  superbi ,  an  audaciam  leniant  inprobi ,  an  pereun- 
tibus  caris  uel  sic  aliquid  diuites  largiantur  et  donent  sine  herede 
morituri.  ut  nihil  aliud  mortalitas  ista  contulerit,  hoc  chri- 
stianis  et  Dei  seruis  plurimum  praestitit  quod  martyrium  coepi- 

ismus  libenter  adpetere,  dum  mortem  discimus  non  timere.  exer- 
citia  sunt  nobis  ista,  non  funera:  dant  animo  fortitudinis  glo- 
riam ,  contemptu  mortis  praeparant  ad  coronam. 

Sed  fortasse  aliquis  opponat  et  dicat:  'hoc  me  ergo  in  prae- 17 
senti  mortalitate  contristat  quod  qui  paratus  ad  confessionem 

70  fueram  et  ad  tolerantiam  passionis  toto  me  corde  et  plena  uirtute 
denoueram  martyrio  meo  priuor,  dum  morte  praeuenior^  primo 
in  loco  non  est  in  tua  potestate  sed  in  Dei  dignatione  martyrium, 
nec  potes  te  dicere  perdidisse  quod  nescis  an  merearis  accipere. 
tunc  deinde  Deus  scrutator  est  renis  et  cordis  et  occultorum  con- 

3-^  templator  et  cognitor,  uidet  et  conlaudat  te  et  conprobat  et  qui 
perspicit  aput  te  paratam  fuisse  uirtutem  reddit  pro  uirtute  mer- 
cedem.  numquid  Cain  cum  Deo  munus  offerret  iam  peremerat 
fratrem?  et  tamen  parricidium  mente  conceptum  Deus  prouidus 
ante  danmauit.  ut  illic  cogitatio  mala  et  pemiciosa  conceptio  Deo 


3  iUnd  <m,  0       4  illa  0       5  ct  feralis  om,  W      explorati  S     men- 
tis  O      6  examinant  S      an  prius  om.  S      7  pie  otn,  G       miscrantur  0 
8  deferant  (r'      9  fnrentes  S     10  extingxmt  S^y  extingnat  G  *      12  diuites 
indigentibus  Baluzius       14  prestat  G       16  ista  nobis  G      21  martyrio  G 
sed  in  marg. :  de  martyrio      23  potest  SW^      te  om.  S      24  dein  W ' 
scnitatnr  0       est  om.  v        et  cordis  om.  0       contemplator  est  WO 
25  et  01».  0       et  conlaudat  te  fi^,  te  et  laudat  OWGv       26  reddit  WO 
(legi  nequit  in  S),  reddet  Ov     27  perimerat  WG*^      28  coucoeptum  G 
29  pemiciosa  OWG,  pericnlosa  S 

20* 


308  Caecilii  Cypriani 

prouidente  prospecta  est,  ita  et  in  Dei  seruis,  aput  quos  con* 
fessio  cogitatur  et  martyriam  mente  concipitur,  animus  ad  bonum 
deditus  Deo  iudice  coronatur.  aliud  est  martyrio  animnm  deesse, 
aliud  animo  deMsse  martyrium.  qualem  te  inuenit  Dominus  cum 
uocat  talem  pariter  et  iudicat,  quando  ipse  testetur  et  dicat:  ^ 
et  scient  omnes  ecclesiae  quia  ego  sum  scrutator 
renis  et  cordis.  nec  enim  sanguinem  Deus  nostrum  sed  fidem 
quaerit.  nam  nec  Abrabam  nec  Isaac  nec  lacob  occisi  snnt,  sed 
tamen  fidei  ac  iustitiae  meritis  bonorati  inter  patriarcbas  primi 
esse  meruerunt :  ad  quorum  conuiuium  congregatur  quisque  fidelis  lo 
et  iustus  et  laudabiUs  inuenitur. 

1 8  Meminisse  debemus  uoluntatem  nos  non  nostram  sed  Dei  facere 
debere  secundum  quod  nos  Dominus  cottidie  iussit  orare.  quam 
praeposterum  est  quamque  pemersum,  ut  cum  Dei  uoluntatem 
fieri  postulemus,  quando  euocat  nos  et  arcessit  de  hoc  mundois 
Deus,  non  statim  uoluntatis  eius  imperio  pareamus!  obnitimur 
et  reluctamur  et  peruicacium  more  seruorum  ad  conspectum  Do- 
mini  cum  tristitia  et  maerore  perducimur  exeuntes  istinc  necessi- 
tatis  uinculo,  non  obsequio  uoluntatis:  et  uolumus  ab  eo  prae- 
miis  caelestibus  honorari  ad  quem  uenimus  inuiti.  quid  ergoso 
oramus  et  petimus  ut  adueniat  regnum  caelorum,  si  captiuitas 
terrena  delectat?  quid  precibus  frequenter  iteratis  rogamus  et 
poscimus  ut  adceleret  dies  regni,  si  maiora  desideria  et  uota  po- 
tiora  sunt  seruire  istic  diabolo  quam  regnare  cum  Ghristo  ? 

19  Denique  ut  manifestius  diuinae  prouidentiae  indicia  claresce- ss 
rent  quod  Dominus  praescius  futurorum  suis  consulat  ad  ueram 
salutem,  cum  quidam  de  coUegis  et  consacerdotibus  nostris  infir- 

6  Apoc.  2,  23. 

1  praeuidente  0  G     prospecta  OWG  {in  Ssyllaba  pro  euanuit)^  perspecta 
Goldhorn      2  mente  bene  G      3  est  enim  o      martyrum  0      deesse]  de- 
fuisse  V     4  inuenerit  V     deus  W      5  talem  Ws.  l  ni.2      iudicit  0 
quando. .  .dicat  oiw.  0      testatur  WG      dicit  G      7  deus  sanguinem  i; 
7  quaerit  sed  fidera  t?,  desiderat  sed  fidem  quaerit  Baluzius        8  sed  SO, 
et  WGv        10  quifcq.  OW,  quisquis  Gv,  quisq^uis  <S        12  dei  o»?.  *S^ 
lo  cottidic]  quottidie  faccre  dcbere  S        14  cum  W s,  l,  m,  2        15  postu- 
laimis  G  acccrsit  WG  16  non]  nos  5  uoluntati  eius  et  O 

obnitimus  O       17  dei  G       18  merore  SWG       emitos  G       19  uoiimus 
:«'      22  ofc  pos.:.iiu.  t,m.G      23co!o.\.tTr      detiideraii::-'^'      2G  coiiKoUt  0 


De  mortalitate  c.  17—20.  309 

mitate  defessns  et  de  adpropinquante  morte  sollicitus  commeatum 
sibi  precaretur,  adstitit  deprecanti  et  iam  paene  morienti  iuuenis 
honore  et  maiestate  uenerabilis,  statu  celsus  et  clarus  aspectu  et 
quem  adsistentem  sibi  uix  possit  humanus  aspectus  oculis  cama- 

«  Hbus  intueri,  nisi  quod  talem  uidere  iam  poterat  de  saeculo  re- 
cessurus.  adque  ille  non  sine  quadam  animi  et  uocis  indignatione 
infremuit  et  dixit:  ^pati  timetis,  exire  non  uultis,  quid  faciam 
uobis?'  increpantis  uox  et  monentis,  qui  de  persecutione  sol- 
Kcitus,  de  arcessitione  securus  non  consentit  ad  praesens  desi- 

loderimn  sed  consulit  in  futurum.  audiuit  frater  noster  et  coUega 
moriturus  quod  ceteris  diceret.  nam  qui  moriturus  audiuit ,  ad 
hoc  audiuit  ut  diceret:  audiuit  non  sibi  ille  sed  nobis.  nam  quid 
disceret  iam  recessurus?  didicit  immo  remanentibus,  ut  dum 
sacerdotem  qui  commeatum  petebat  increpitum  esse  conperimus, 

1»  quid  cunctis  expediat  nosceremus. 

Nobis  quoque  ipsis  minimis  et  extremis  quotiens  reuelatum  2« 
est,  quam  frequenter  adque  manifeste  de  Dei  dignatione  prae- 
ceptum  est,  ut  contestarer  adsidue,  ut  publice  praedicarem  fra- 
tres  nostros  non  esse  lugendos  arcessitione  dominica  de  saeculo 

aoliberatos,  cum  sciamus  non  amitti  sed  praemitti,  recedentes 
praecedere,  ut  proficiscentes,  ut  nauigantes  solent,  desiderari 
eos  debere ,  non  plangi  nec  accipiendas  esse  hic  atras  uestes, 
quando  iUi  ibi  indumenta  alba  iam  sumpserint ,  occasionem  dan- 
dam  non  esse  gentilibus,  ut  nos  merito  ac  iure  reprehendant, 

a»  quod  quos  uiuere  aput  Deum  dicimus  ut  extinctos  et  perditos 
lugeamus  et  fidem  quam  sermone  et  uoce  depromimus  cordis  et 
pectoris  testimonio  non  probemus.  spei  nostrae  et  fidei  praeuari- 

1  de  09».  ^  morte  SOWGV,  iam  morte  t^  2  deprecaretni  8  etiam 
Tr,  et  O  moriente  0  3  uenerabiles  S  4  posset  v  8  nox  est  v 
sollicitis  t?  9  accersitione  OW,  accersione  G  securis  v  12  dlterum 
andinit  <m,  S  recte  si  correxeris  diceret  in  disceret  13  discere  0, 
sibi  disceret  t^  immo  iS^OTTCrF,  imo  nobis  t?  manentibns  TT  15  ei- 
peteat  0  agnosceremns  v  16  et  om,  Q  17  adqnS  0  de  dei] 
dedi  0  18  est  (m.  0  nt  pnblice  SOWGVy  et  p.  v  19  accersitione 
WGV  20  non  SWG^VO,  eos  non  G«,  non  eos  v  21  et  (pro  nt)  nani- 
gantes  S  desiderare  G^  23  ibi  om,  8  occansionem  SG^O  24  iam 
non  G  25  eztenctos  8  ei  ex  xii  G  m,  2  26  Inceamns  0  per 
fidem  0     nocie  O      et  cordis  et  G      27  testimoninm  0      et]  ac  v 


310  Caecilii  Cypriani 

catores  samns,  si  simulata,  si  ficta,  si  facata  iiidentnr  esse 
quae  didmns.  nihil  prodest  nerbis  praeferre  uirtutem  et  factis 
destmere  neritatem. 

21  Inprobat  denique  apostolns  Panlus  et  obiurgat  et  culpat,  si 
qui  contristentur  excessn  suomm.  nolumus,  inquit,  ignorare  ^ 
uos,  fratres,  de  dormientibns,  ne  contristemini  sicut 
et  ceteri   qui   non  habent   spem.   ,si  enim  credimus 
qnia  lesus  mortuus  est  et  resurrexit,    sic   et   Deus 
eos  qni  dormierunt  in  lesu  adducet  cum  eo.  eos  con- 
tristari  dicit  in  excessu  suomm  qui  spem  non  habent.  qui  autem  lo 
spe  uiuimus  et  in  Deum  credimus  et  Christum  passum  esse  pro 
nobis  et  resnrrexisse  confidimus  in  Christo  manentes  et  per  ipsnm 
adque  in  ipso  resurgentes  qnid  aut  ipsi  recedere  istinc  de  sae- 
culo  nolnmus  aut  nostros  recedentes  quasi  perditos  Ingemns  et 
dolemus?  ipso  Christo  Domino  et  Deo  nostro  monente  et  dicente:  15 
ego  sum  resnrrectio.  qui  credit  in  me,   licet  moria- 
tur,    uiuet  et  omnis  qui  uiuit   et  credit  in   me  non 
morietur  in  aeternum.  si  in  Christo  credimus,  fidem  uerbis 
et  promissis  eius  habeamus:  nt  non  moritnri  in  aetemum  ad 
Christum,  cum  quo  et  uicturi  et  regnaturi  sempor  sumus,  laetato 
secnritate  ueniamus. 

22  Quod  interim  morimur,  ad  inmortalitatem  morte  transgredi- 
mnr  nec  potest  nita  aetema  snccedere,  nisi  hinc  contigerit  exire. 
non  est  exitus  iste  sed  transitus  et  temporali  itinere  decurso  ad 
aetema  transgressus.  qnis  non  ad  meliora  festinet  ?  quis  non  mn-  ss 

5  I  Thess.  4, 13  sq.      16  lo.  11,  25  sq. 

1  si  simulata  6r,  simulata  OSWv  si  ficta  si*iS',  ficta  OWG*v,  et 
ficta  ac  G*  fugata  0  2  proferre  WO  3  distruere  WO  4  inprobat] 
increpat  BcduziriSy  improperat  cani.  Oxon,  5  quis  contristatnr  G 
excessu  SO  WG  V,  in  excessu  v  nolimus  TT*  6  uos  om.  G  nc  SO  WG  V, 
ut  non  V  7  et  am,  S  spem  non  habent  v  8  ihs  mortuus  est  OWG, 
mortuus  est  dms  S;  cf.  test,  III 58  deus  eos  expunctum  in  G  9  dor- 
mient  G  adducet]  resurgentG  eo]  illo  v  contristare  0  10  in  om. 
V  habeant6^'0  12  per]  sic  statim  per  0  13  quid]  qui  jS^  stinc^ 
14  nolimus  W  lugemus  et  Sj  plangimus  ac  0  WGv  15  monentem  et  dicen. 
temO  et]acv  16  resurrectio  et  uita  0  17uiuitGF  omnesO  18  mo- 
ritur  0  christum  OWv  si  Mem  Balujnta  19  eius  et  promissis  G  ut 
0,  et  SWGv  moriemur  Wv  20  et  {ante  uicturi)  am.  WG  23  contin- 
gerit  SW      24  iteneri  S,  itenere  O      decursu  O        25  uenire  fcstinet  S 


De  mortalitate  c  20—23.  311 

tari  et  refonnari  ad  Christi  speciem  et  ad  caelestis  gratiae  digni- 
tatem  citius  exoptet?  Paalo apostolo  praedicante,  nostraautem 
conuersatio,  inquit,  in  caelis  est,  unde  et  Dominum 
expectamus  lesum  Christum  qui  transformabit  cor- 

»  pu8  humilitatis  nostrae  conformatum  corpori  clari- 
tatis  suae.  tales  nos  futuros  et  Christus  Dominus  pollicetur, 
quando  ut  cum  illo  simus  et  cum  illo  in  aeternis  sedibus  adque 
in  regnis  caelestibus  gaudeamus  patrem  pro  nobis  precatur 
dicens:  pater,  quos  mihi  dedisti  uolo  ut  ubi  ego  sum 

loet  ipsi  sint  mecum  et  uideant  claritatem  quam 
mihi  dedisti  priusquam  mundus  fieret.  uenturus  ad 
Christi  sedem,  ad  regnorum  caelestium  claritatem  lugere  non 
debet  et  plangere  sed  potius  secundum  pollicitationem  Do- 
mini,  secundum  fidem  ueri  in  profectione  hac  sua  et  translatione 

15  gaudere. 

Sic  denique  inuenimus  et  Enoch  translatum  esse  qui  Deo  pla-  23 
cuit,  sicut  in  Gtenesi  testatur  et  loquitur  scriptura  diuina:  et 
placuit  £noch  Deo  et  non  est  inuentus  postmodum, 
quia  Deus  illum  transtulit.   hocfuit  placuisse  in  con- 

sospectu  Dei  de  hoc  contagio  saeculi  meruisse  transferri.  sed  et  per 
Salomonem  docet  Spiritus  sanctus  eos  qui  Deo  placeant  maturius 
istinc  eximi  et  citius  liberari ,  ne  dum  in  isto  mundo  diutius  in- 
morantur  mundi  contactibus  poUuantur:  raptus  est  [inquitj 
ne  malitia  mutaret  intellectum  illius.  placita  enim 

sserat  Deo  anima  eius.  propter  hoc  properauit  edu- 
cere  eum  de  media  iniquitate.  sic  et  in  psalmis  ad Deum 

2  Phil.  3,  20  sq.      9  lo.  17, 24.      17  Gen.  5, 24.      23  Sap.  4, 11, 14. 

1  transformari  Baluzias        gratiae]  gloriae  v        2  citius  SOWGVy 
ueniie  citins  v      praedicante  et  dicente  v      3  in  caelis  est]  caelestis  G 
4  transformaoit  SWOO        5  comformatnm  S,  coniignratum  v        6  fu- 
turos  om.  O      poUicitur  0      7  ut]  et  G      sumusiS^^r      cum]  cum  in  G 
ae^hnsSWG  F,  sedibus  uiuamus  Ov     adq.  in  r.  caeL  om.  G     9  sum  S,  fuero 
OWGv      10  et  ipsi  sint  ex  ipsint  Wm.2      13  et]  nec  v      14  ueri]  ueri- 
tatisv,  uerbi  aliquot  codices,  uerbi  ueritatis  reponendum  censet  Eouth 
professione  S       hac  om,  S        translationem  gauderes  0       20  sed]  sic 
Krabinger     21  salamonem  0     placent  G*       22  stinc  S      inmorantur 
W8,lm.J2        23  contagionibus  W        inquit  om.  SWGO         25  eius] 
illius  S       26  de  media  iniquitate  educere  illum  0       dominum  S^v 


312  Caecilii  Cjpriani 

properat  spiritali  fide  Deo  suo  anima  deuota,  sicut  scriptum  est : 
quam  dilectissimae  habitationes  tuae,  Deus  uirtu- 
tum.  desiderat  et  properat  anima  mea  ad  atria  Dei. 

24  Eius  est  in  mundo  diu  uelle  remanere  quem  mundus  oblectat, 
quem  saeculum  blandiens  adque  decipiens  inlecebris  terrenae  uo-  5 
luptatis  inuitat.  porro  cum  mundus  oderit  christianum,  quid 
amas  eum  qui  te  odit  et  non  magis  sequeris  Ghristnm  qui  te  et 
redemit  et  diligit?  lohannes  in  epistula  sua  clamat  et  loquitor 
et  ne  camalia  desideria  sectantes  mundum  diligamus  hortatnr. 
nolite,  inquit,   diligere   mundum   neque   ea  quae  inio 
mundo  sunt.  si  qui  dilexerit  mundum,  non  est  cari- 
tas   patris  in  illo:   quia  omne   quod  in  mundo  est 
concupiscentia  carnis  est  et  concupiscentia  oculo- 
rum  et  ambitio  saeculi  quae  non  est  a  patre  sed  ex 
concupiscentia  mundi.   et  mundus  transibit  et  con-is 
cupiscentia  eius:  qui  autem  fecerit  uoluntatem  Dei 
manet   in   aeternum,    quomodo   et  Deus    manet    in 
aeternum.   potius,   fratres  dilectissimi,   mente  integra,  fide 
firma,  uirtute  robusta  parati  ad  omnem  uoluntatem  Dei  simus, 
pauore  mortis  exclusi  immortalitatem  quae  sequitur  cogitemus.  so 
hoc  nos  ostendamus  esse  quod  credimus,  ut  nec  carorum  lugea- 
mus  excidium  et  cum  arcessitionis  propriae   dies    uenerit  in- 
cunctanter  et  libenter  ad  Dominum  ipso  uocante  ueniamus. 

25  Quod  cum  semper  faciendum  fuerit  Dei  seruis ,  nunc  fieri  multo 
magis  debet  corruente  iam  mundo  et  malorum  infestantium  tur-  25 
binibus  obsesso,  ut  qui  cemimus  coepisse  iam  grauia  et  scimus 
inminere  grauiora  lucrum  maximum  conputemus ,  si  istinc  ue- 

2  Ps.  83,  2  sq.      10  I  lo.  2,  15  sq. 

1  de  deo  G       sicut  Bcriptam  est]  dicens  v        3  atria]  altaria  O 
dni  0      4  manere  O      5  uolnntatis  S     8  iohannifl  0      11  si  qnis  OO9 
12  in  om.  W       13  concupiscentia  c.  e.  et  om,  8        14  saecnli  S,  mandi 
WGO      quae. .  .mandi  om.  0       ex]  et  O       15  mondi  est  8      17  ma- 
nebit  OW     qaomodo . . .  aetemam  (m,S     et  ds  m.  in  aetemom  ponU  inter 
dilectissimi  et  mente  0         18  et  fide  W        19  dei  aolantatem  dei  W 
samas  S        20  paaore  dl  5*         exclasi  S^  exclosio  O,  excluso  WOv 
21  hoc  W  8,  l  m.  2      credemus  S      neque  v      22  excidium  S,  exeessum 
OWOv       accersitionis  TT,  accersionis  0       proprie  TT*       23  et  libenter 
om,  S     27  stinc  8,  de  saeculo  0    ,  uelocius  OWGv 


De  mortalitate  c  23-26.  313 

lodter  recedamus.  si  in  habitaculo  tuo  parietes  uetustate  nuta- 
rent,  tecta  desuper  tremerent,  domus  iam  fatigata,  iam  lassa 
aedificiis  senectute  labentibus  ruinam  proximam  minaretur,  nonne 
omni  celeritate  migrares?  si  nauigante  te  turbida  et  procellosa 

5  tempestas  fluctibus  uiolentius  excitatis  praenuntiaret  futura  nau- 
firagia,  nonne  portum  uelodus  peteres?  mundus  ecce  nutat  et 
labitur  et  ruinam  sui  non  iam  senectute  rehim  sed  fine  testatur: 
et  tu  non  Deo  gratias  agis,  non  tibi  gratularis  quod  exitu  ma- 
turiore  subtractus  ruinis  et  naufragiis  et  plagis  imminentibus 

loexuaris? 

Gonsiderandum  est,  fratres  dilectissimi,  et  identidem  cogi-2( 
tandum  renuntiasse  nos  mundo  et  tamquam  hospites  et  peregrinos 
hic  interim  degere.  amplectamur  diem  qui  adsignat  singulos  do- 
micilio  suo ,  qui  nos  istinc  ereptos  et  laqueis  saecularibus  exso- 

15  lutos  paradiso  restituit  et  regno.  quis  non  peregre  constitutus 
properet  in  patriam  regredi?  quis  non  ad  suos  nauigare  festinans 
uentum  prosperum  cupidius  optet,  ut  uelociter  caros  liceat  am- 
plecti?  patriam  nos  nostram  paradisum  conputamus,  parentes 
patriarchas  habere  iam  coepimus:  quid  non  properamus  et  curri- 

somus,  ut  patriam  nostram  uidere,  ut  parentes  salutare  possimus? 
magnus  illic  nos  carorum  numerus  expectat ,  parentum,  fratrum, 
filiorum  frequens  nos  et  copiosa  turba  desiderat  iam  de  sua  inco- 
lumitate  secura,  adhuc  de  nostra  salute  sollicita.  ad  horum  con- 
spectum  et  conplexum  uenire  quanta  et  illis  et  nobis  in  com- 

2smune  laetitia  est,  qualis  illic  caelestium  regnorum  uoluptas  sine 
timore  moriendi  et  cum  aetemitate  uiuendi  quam  summa  et  per- 
petua  felicitas!  illic  apostolorum  gloriosus  chorus,  illicprophe- 

1  8110  0       parietis  S       nutent  W       4  te  om,  W      6  uelocins  SV, 
nelociter  OWGv      7  sed]  quam  G      8  deo  non  G      gratulares  O^      ma- 
tuTore  8       9  et  ruinis  et  G       plagus  0       10  eiuaris]  eximaris  recepit 
Bouih;  cf,  p.  328, 10  eiutus      11  identidem]  idem  8      13  hic]  istic  v 
tegere  W         diem  qui]  diemq.  S         14  istinc]  string  S         15  regno 
SOWG  etAugust  (contra  duaa  epist  Fel.  JF,  8, 22) ,  regno  coelorum  v 
16  properaret  OWv      17  optaret  OWv     ut]  et  0     liceret  Gv,  liciret  0 
18  nos  om,  OGv    conputemus  0     20  ut  parentes  0  WG  \  et  p.  /SG*    21  illic 
im,0     22  incolumitate secura SOWG Vet  August, (de praedest, sanctorum 
c.  14,  28) ,  immortalitate  secura  etv     24  nobis  et  illis  0       25  uoluntas 
8G0     26  aetemitatem  8     summam  S^     27  illic. .  .chorus  om,  0 


314  Caecilii  Cypriani  de  mortalitate  c.  26. 

taram  exnltantiam  numerus,  illic  martyrnm  innumerabilis  po- 
pnlus  ob  certaminis  et  passionis  gloriam  et  uictoriam  ooronatus, 
trinmphantes  uirgines  quae  concupiscentiam  camis  et  corporis 
continentiae  robore  subegerunt,  remunerati  misericordes  qui  ali- 
mentis  et  largitionibus  pauperum  institiae  opera  fecemnt,  qui  > 
dominica  praecepta  semantes  ad  caelestes  thesauros  terrena  patri- 
monia  transtulemnt.  ad  hos,  fratres  dilectissimi,  auida  cupiditate 
properemus,  ut  cum  his  cito  esse,  ut  cito  ad  Christum  uenire  con- 
tingat  optemus.  hanc  cogitationem  nostram  Deus  uideat,  hoc 
propositum  mentis  et  fidei  Ghristus  aspiciat  datums  eis  caritatisio 
suae  ampliora  praemia  quorum  circa  se  fuerint  desideria  maiora. 

1  nameras  gloriosnsjS;  nuUim  igitur  nmn.  oopiosas  2  gloriam  et  Of» 
OWGv  3  uirgines  SOWOV,  illic  uirgines  v  quae  Ws.l,m.2 
continentiam  G  4  roboris  snbigerunt  S  alimentis]  lamentis  W 
5  et  om.  ^  iustitiae]  iusta  W  6  thensauros  SW ,  thesaurus  0 
7  hos]  hoc  S  8  esse  possimus  O  9  optamus  O^  nostram  om,  0 
10  dominus  christus  Ov       claritatis  W,  gloriae  v        caecili  ctfriaki 

DE  MORTALITATE  EXFLIGIT  (eXPLEGIT   O)   SWO,    EXPLIGIT   EPISTL    CECILI 
dPRIAKI  DE  MOETALITATE  G 


vnn. 

THASCI  CAECILI  CYPRIANI 
AD  FORTVNATVM 

(DE  EXHORTATIONE  MARTYRII). 


S  =  oodez  Segoierianas;  deest  in  eo  praefatio  et  c.  1-4  p.  3S 

W=  oodex  WftrzeburgensiB. 

B  =  codex  Reginensis. 

M  =  codex  Monacensis. 

B  =  codex  Bambergensis. 

V  =  codex  VeronensiB. 

Godices  MB  ad  recensenda  ea  quae  in  i9desant  adhiboi. 


AD  FORTVNATVM. 


ti,  Fortonate  carissime,  ut  quoniam  pressuraruml 
et  persecutionum  pondus  incumbit  et  in  fine  adque  in  consumma- 
tione  mundi  antichristi  tempus  infestum  adpropinquare  iam  coe- 

s  pit,  ad  praeparandas  et  corroborandas  fratrum  mentes  de  diuinis 
scripturis  bortamenta  conponerem  quibus  milites  Christi  ad 
spiritale  et  caeleste  certamen  animarem.  obtemperandum  fuit 
desiderio  tuo  tam  necessario,  ut  quantum  sufiKcit  mediocritas 
nostra  auxilio  diuinae  inspirationis  instructa  quasi  arma  ac  mu- 

lonimenta  quaedam  pugnaturis  fratribus  de  praeceptis  dominicis 
promerentur.  parum  est  enim  quod  Dei  plebem  classico  nostrae 
nocis  erigimus ,  nisi  credentium  fidem  et  dicatam  Deo  deuotam- 
qne  uirtutem  diuina  lectione  firmemus. 
Quid  autem  potius  aut  maius  curae  nostrae  ac  soUicitudini  con-  S 

ugruit  quam  commissum  nobis  diuinitus  populum  et  exercitum  in 
castris  caelestibus  constitutum  aduersus  diaboli  tela  et  iacula 
exhortationibus  adsiduis  praeparare?  neque  enim  idoneus  potest 
esse  miles  ad  bellum  qui  non  exercitatus  in  campo  prius  fuerit, 
aut  qui  agonisticam  coronam  quaerit  adipisci  in  stadio  corona- 

sobitnr,  nisi  usum  et  peritiam  uirium  ante  meditetur.  aduersarius 
netns  est  et  hostis  antiquus  cum  quo  proelium  gerimus.  sex 
milia  annorum  iam  paene  conplentur,  ex  quo  hominem  diabolus 
inpngnat.  omnia  genera  temptandi  et  artes  adque  insidias  dei- 

INCIPIT  AD  FORTVNATVM  (dE  EXHORTATIONE  MARTYRVM  add.  B,  AMEN 
(M.  B)  WBMB,  AD  rORTVNATVM  DE  EXHORTATIONE  MARTTRn  V        2  desi- 

derasti  f.  char.  nobisutquoi?  8,  l.  m,  rec.       pressure  B  (persecutionum  et 
pr^urarumv)     3  consummationemlS     4iam]nunct7     6componerei2£ 
7  coeleste  et  spiiitale  v     aniraarum  B       9  instructa]  inistincta  B      monu- 
mentailf      15  quam]  ut5,  quam'ut  v      17  praepareraus  Wv      18  prius  in 
campo  V      21  anticus  B      proeliura]  bellura  B       cottidie  goriraus  i¥* 
22  poene  W 


318  Caecilii  Cypriani 

ciendi  usn  ipso  uetustatis  edidicit.  si  inparatum  inuenerit  Christi 
militem,  si  rudem,  si  non  sollicito  ac  toto  corde  uigilantem, 
circumuenit  nescium,  fallit  incautum,  decipit  inperitum.  si 
uero  quis  dominica  praecepta  custodiens  et  fortiter  Christo  ad- 
haerens  contra  eum  steterit,  uincatur  necesse  est,  quia  Ghristus  $ 
quem  confitemur  inuictus  est. 

3  Ac  ne  in  longum  sermonem  meum  extenderem,  frater  caris- 
sime,  et  audientem  uel  legentem  stili  latioris  copia  fatigarem, 
conpendium  feci,  ut  propositis  titulis  quos  quis  et  nosse  debeat 
et  tenere  capitula  dominica  subnecterem  et  id  quod  proposueram  lo 
diuinae  lectionis  auctoritate  solidarem,  ut  non  tam  tractatum 
meum  uidear  tibi  misisse  quam  materiam  tractantibus  praebuisse. 
quae  res  in  usum  singulis  proficit  utilitate  maiore.  nam  si  con- 
fectam  et  paratam  iam  uestem  darem,  uestis  esset  mea  qua  alius 
uteretur  et  forsitan  non  pro  habitudine  staturae  et  corporis  res  is 
alteri  facta  minus  congruens  haberetur:  nunc  uero  de  agno  per 
quem  redempti  ac  uiuificati  sumus  lanam  ipsam  et  purpuram 
misi ,  quam  cum  acceperis  tunicam  tibi  pro  uoluntate  conficies 
et  plus  ut  iti  domestica  tua  adque  in  propria  ueste  laetaberis  et 
ceteris  quoque,  ut  conficere  et  ipsi  pro  arbitrio  suo  possint,  quodso 
misimus  exhibebis,  ut  uetere  illa  nuditate  contecta  perferant 
oumes  indumenta  Ghristi  caelestis  gratiae  sanctificatione  uestiti. 

4  Nec  non  et  illud  consilium,  frater  carissime,  utile  et  salubre 
prospexi  in  exhortatione  tam  necessaria  quae  martyras  faciat  am- 
putandas  esse  uerborum  nostrorum  moras  et  tardidates  adque  as 
ambages  sermonis  humani  subtrahendas ,  ponenda  illa  sola  quae 
Deus  loquitur,  quibus  seruos  suos  ad  martyrium  Christus  hor- 
tatur.  praecepta  ipsa  diuina  uelut  arma  pugnantibus  suggerenda 
sunt.  illa  sint  militaris  tubae  hortamenta,  illa  pugnantibus  dlas- 

1  christi  milite  B,  militem  christi  v       2  si  non]  nisi  non  B        solli- 
cito  WMBBV,  sollicitum  v       4  christi  uestigiis  v       5  uincatur]  hostis 
add.  M^,  uindicatur  TT*     quia  ex  quaiJ     6  confitetur Bv     7  ffs  knTi B 
11  tractum  B       14  darem]  misissem  V     qua]  quam  B      15  primum  et 
om.B     reB]cf,p.l3,2     IGalterisB     18  uoluntatem  iJ     conficiensB 
19  ut  W  8.  h  m.  2      laetaueris  W      21  missimus  W  saepius      ut  ueteri 
ex  et  uetore  M  m.2       praeferant  fort;  cf  indicem       22  caelesti  W 
23  et  om.  B       frs  kml  B       24  inj  ut  B       tam]  iam  B      martjres  r 
26  sola  illa  v      27  christi  B      28  ipsa  M  8.  l.  m.  2      29  sunt]  sint  M^ 


Ad  Fortunatum  praef.  c.  2—5.  319 

sica.  inde  aures  erigantur,  inde  instruantur  mentes,  inde  et 
animi  et  corporis  uires  ad  omnem  passionis  tolerantiam  roboren- 
tor.  nos  tantum  qui  Domino  permittente  primum  baptisma  cre- 
dentibus  dedimus  ad  aliud  quoque  singul6s  praeparemus  insi- 

5  nuantes  et  docentes  hoc  esse  baptisma  in  gratia  maius,  in  pote- 
state  sublimius,  in  honore  pretiosius,  baptisma  in  quo  angeli 
baptizant,  baptisma  in  quo  Deus  et  Christus  eius  exultant,  ba- 
ptisma  post  quod  nemo  iam  peccat ,  baptisma  quod  fidei  nostrae 
incrementa  consummat,  baptisma  quod  nos  de  mundo  recedentes 

lostatim  Deo  copulat.  in  aquae  baptismo  accipiuntur  peccatorum 
remissa,  in  sanguinis  corona  uirtutum.  amplectenda  res  est  et 
optanda  et  omnibus  postulationum  nostrarum  precibus  expetenda, 
ut  qui  serui  Dei  fuimus  simus  et  amici. 
In  exhortandis  itaque  ac  parandis  fratribus  nostris  et  uirtutis  ^ 

15  ac  fidei  firmitate  ad  praeconium  dominicae  confessionis  adque  ad 
proelium  persecutionis  et  passionis  armandis  primo  in  loco  dicen- 
dum  est: 

I.  Idola  deos  non  esse  quae  homo  sibi  faciat  —  neque  enim 

quae  fiunt  factore  suo  et  fabricatore  maiora  sunt,  aut 

20  protegere  et  seruare  quemquam  possunt  quae  ipsa  de 

tempUs  suis  pereunt ,  nisi  ab  homine  seruentur  —  sed 

nec  elementa  colenda  esse  quae  homini  secundum  dispo- 

sitionem  et  praeceptum  Dei  seruiunt. 

n.  Destructis   idolis  et  elementorum    ratione   monstrata 

S5  ostendendum  Deum  solum  colendum  esse. 

in.  Tunc  addendum  quae  comminatio  Dei  sit  aduersus  eos 
qui  idolis  sacrificant. 

1  bistruantur  mente»  B      4  insinuantes]  instruentes  V      7  dns  JB 
8  iam  nemo  M        10  aquae]  quae  B       accipitur  MEv      f  11  sanguinis] 
baptismo  odd.  M*  et  Baluzius       est  o»i.  MBB       12  expectenda  BB 
13  foimus  WMBBV,  sumus  v        14  parandis  WM^BBV,  praeparandis 
Wf)      uirtutis]  ueritatis  3f ,  sed  8.  Im,  2:  unitatis      15  iirmitatem  M 
ad  preconium  ex  preconio  Mm,  2       ad  proelium  ex  proelio  Mm.  2 
16  secutionis  B         eiom,  M         passionis  M8.lm.2        mom.  B 
18  facit  V      19  quae]  que  M  s.  l  m.  2      f abricatorem  B      20  et]  aut  v 
22  esse]  esse  uice  deorum  B  et  Oxon.         23  dei  et  praeceptum  deser- 
aiunt  B      24  rationem  B       26  addendum  esse  M      27  sacrificans  JB 


320  Caecilii  Cypriani 

Un.  Praeterea  docendimi  non  fadle  ignoscere  Denm  ido- 
lolatris. 
y.  Et  quod  sic  idololatriae  indignetur  Dens,  nt  praece- 
perit  etiam  eos  interfici  qni  sacrificare  et  semire  idolis 
snaserint.  s 

yi«  Snbiungendnm  post  haec  qnod  redempti  et  ninificati 
Christi  sangnine  niMl  Christo  praeponere  debeamns,  qnia 
nec  ille  quicquam  nobis  praeposnerit  et  iile  propter  nos 
mala  bonis  praetulerit,  paupertatem  dinitiis,  semitntem 
dominationi,  mortem  inmortalitati,  nos  contra  in  pas-u 
sionibus  nostris  paupertati  saeculari  paradisi  dinitias  et 
delicias  praeferamns,  dominatnm  et  regnum  aetemnm 
temporariae  seruitnti,  immortalitatemmorti,  Denm  et 
Christum  diabolo  et  antichristo. 

YII.  Insinuandum  quoque  ne  erepti  de  faucibns  diaboli  etu 
laqneis  saeculi  liberati,  si  in  angustiis  et  pressnris  esse 
coeperint,  regredi  denno  ad  saeculum  nelint  et  perdant 
quod  euaserint. 

VIII.  Insistendum  potius  esse  et  perseuerandum  in  fide  et  uir- 
tute  et  caelestis  ac  spiritalis  gratiae  consummatione,  utso 
ad  palmam  et  coronam  possit  pemeniri. 
VIIII.  Ad  hoc  enim  pressuras  et  persecutiones  fieri  ut  probemur. 
X.  Nec  timendas  esse  iniurias  et  poenas  persecutionum, 
quia  maior  est  Dominus  ad  protegendum  quam  diabolus 
ad  inpugnandum.  95 

XI.  Ac  ne  expauescat  quis  et  conturbetur  ad  pressuras  et 
persecutiones  quas  patimur  inistomundo,  probandum 
ante  praedictum  esse  quod  nos  mundus  odio  habitums 
esset  et  quod  persecutiones  aduersum  nos  excitaret,  ut 


1  idolatriaeJB,  idolatriaJJ  3  quod  sic]  quosi?  idolatriae  WMRB 
5  suasserint  W  6  subiungendum  etiam  V  et]  ac  t?  8  nobis  quic- 
qnamf  iUic^  10  dorainationis  5  inmortalitatis  3/',  inmortali  B 
nos]  non  B  11  nostris  W  8.  l,  m.  2  dilicias  et  diuitias  W  12  prae- 
ponamus  V  14  antichristum  B  16  de  laqueis  BMv  si]  sit  B  17  ad 
s.  denuo  M  19  in]  et  in  B  20  et  W  s.  l  m.  2  spiritaliter  B  con- 
summationem  B  22  enim  om,  M  probeumr]  prolii!)ornur  M  24  quia) 
qua  i2*  27  ad  porst  cutiones  W  29  quod  B  s.  L  eicitaret  utj  exci- 
taretur  B 


Ad  Fortunatum  praef.  c.  5—1.  321 

ex  hoc  ipso  quod  haec  fiant  manifesta  sit  fides  diuinae 
pollicitationis  in  mercedibus  et  praemiis  postmodum  se- 
cuturis,  nec  nouum  quid  accidat  christianis ,  quando  ab 
initio  mundi  boni  laborauerint  et  oppressi  adque  occisi 

s  sint  iusti  ab  iniustis. 

XII.  In  nouissima  parte  ponendum  quae  spes  et  quae  merces 
maneat  iustos  et  martyras  post  conflictationes  huius  tem- 
poris  et  passiones. 
XIII.  Et  quod  plus  accepturi  simus  in  passionis  remuneratione 

10  quam  quod  hic  sustinemus  in  ipsa  passione. 


QVOD   IDOLA   DII  NON   SINT   ET   QVOD   NEC   ELEMENTA   VICE 
DEORVM   COLENDA   SINT. 

In  psalmo  CXXXTTII :    idola    gentium    argentum    etl 
aurum,  opus  manuum  hominum.  os  habent  et  non  lo- 
iscuntur,  oculos  habent  et  non  uident,  aures  habent  et 
non  audiunt:  neque  enim  est  spiritus  in  ore  eorum. 

13  Ps.  134, 15  sq. 

1  h&ecW  8.  l  w.  2      diuiiiaJJ      2  pollicitationibusi?      securis  E* 
4  boni  om.W      5  iusti  om.  Wv      6  ponendum  est  v      quae  {ante  merces) 
om.  RB      7  iustis  M      martyres  Bv,  martyribasitf      9  XIII  om.  Bv 
snmus  BB        10  ipsa  om.  R        11  deidola  R        elementa  mundi  M 
12  sint]  ostenditur  add.  i?,  habes  Costerim  13  CXXXIIII]  CXXXIII 

WB,  CXniv;  cf.  Ps.  113, 12      14  opus  WMRBVy  opera  v      raanuikf* 
loquentur  M      16  audient  3f ,  audiunt  nares  habent  et  non  odorabunt  ma- 
nus  babent  et  non  palpabunt  non  clamabunt  in  gutture  suo  neque  in  ore 
eorum  B      eorum]  ipsorum  v 

lu.  21 


322  Caecilii  Cypriani 

similes  sint  illis  omnes  qui  faciunt  ea.  item in Sapientia 
Salomonis:  omnia  idolanationum  aestimauerunt  deos, 
quibus  neque  oculorum  uisus  est  ad  uidendum  ne- 
que  nares  ad  percipiendum  spiritum  neque  aures 
ad  audiendum  nec  digiti  in  manibus  ad  tractandum,  i 
sed  et  pedes  eorum  pigri  ad  ambulandum.  homo 
enim  fecit  illos  et  qui  spiritum  mufuatus  est  is 
finxit  illos.  nemo  autem  sibi  similem  homo  poterit 
deum  fingere:  cum  sit  enim  mortalis,  mortuum  fin- 
git  manibus  iniquis.  melior  est  autem  ipse  his  quosio 
colit,  quoniam  ipse  quidem  uixit,  illi  numquam. 
iteminExodo:  non  facies  tibi  idolum  nec  cuiusquam 
similitudinem.  item aput Salomonem  [de elementis] :  neque 
opera  adtendentes  agnouerunt  quis  esset  artifei, 
sed  aut  ignem  aut  spiritum  aut  citatum  aerem  auti^ 
gyrum  stellarum  aut  nimiam  aquam  aut  solem  aut 
lunam  deos  putauerunt:  quorum  si  propter  speciem 
hoc  aestimauerunt,  sciant  quanto  his  Dominus  sit 
speciosior:  aut  si  uirtutes  et  opera  eorum  mirati 
sunt,  intellegant  ab  ipsis  quoniam  qui  haee  consti-so 
tuit  fortia  fortior  est  illis. 

QVOD  DEVS  SOLVS  COLENDVS  SIT. 

2     Sicut  scriptum  est:    Dominum  Deum  tuum  adorabis 
et  illi  soli  seruies.    item  in  Deuteronomio :   non  erunt 
tibi  dii  alii  absque  me.  itemillic:  uidetc,  uidete  quo-si 
niam  ego  sum,  et  non  est  Deus  praeter  me.    ego  in- 

•2  Sap.  15,  15  sq.      12  Ex.  20,  4.      13  Sap.  13, 1  sq.     23  Deut  6, 13. 
24  Ex.  20,  3.      25  Deut.  32,  39. 

1  sint  illis  WBVj   illis  sint  R,  illis  fiant  Mv  omnes  W,  hi  3/, 

a/H.  BBv  3  nee  TT  oscoloram  B^  uisos  V,  usus  WMBBv  4  spi- 
ritumj  spem  Bj  om,  B  5  neque  v  7  is  om.  i;  9  finget  M  10  ipso 
om,  B  his]  \\sv  11  iUi  autem  v  13  item]  iterato  B  de  elementi:> 
om,  MB  15  sed  et  i2  16  aut  1.]  et  lunam  W;  cf.  test  III 59 

17  deos]  rectores  orbis  terrae  deos  Cypr,  h  c.       18  his]  iis  i;      dni  sit  i?,  sit 
dns  B      19  et]  aut  M       minati  B       20  ipsis]  his  i2       22  solus  Ms.  l 
m,2     23  est]  in  deuteronomio  add.  v      24  illi]  ipsi  MB      item  om.  M 
deuteronomio]  exodo  v         25  item  iliic  dns  M,   item  in  deuteronomiu 
Oxon.      quia  Bc       26  alius  deus  B      interimam]  occidam  M 


Ad  Fortunatum  c.  1—3.  323 

terimam  et  iiiuere  faciam,  percutiam  et  egosanabo, 
et  non  est  qui  eripiat  de  manibus  meis.  item  in  Apo- 
calypsi:  et  uidi  alium  angelum  uolantem  medio 
caelo,   habentem  euangelium  aeternum,    ut  adnun- 

^  tiaret  super  terram  per  omnes  nationes  et  tribus  et 
linguas  et  populos,  dicentem  uoce  magna:  metuite 
potiusDeum  et  date  illi  claritatem,  quoniam  uenit 
hora  iudicii  eius,  et  adorate  eum  qui  fecit  caelum 
et  terram  et  mare  et  omnia  quae  in  eis  sunt.   sic  et 

loDominus  in  euangelio  commemorationem  facit  primi  et  secundi 
praecepti  dicens:  audi,  Israel,  Dominus  Deus  tuus  Do- 
minus  unus  est,  et:  diliges  Dominum  Deum  tuum 
de  toto  corde  tuo  et  de  tota  anima  tua  et  de  tota 
uirtute   tua.  hoc  primum  et  secundum  simile  huic: 

Kwliliges  proximum  tuum  tamquam  te.  in  his  duobus 
praeceptis  tota  lex  pendet  et  prophetae.  et  iterum: 
haec  est  autem  uita  aeterna  ut  cognoscant  te 
solum  et  uerum  Deum  et  quem  misisti  lesum 
Christum. 

2»)        QVAE  COMMINATIO  DEI   SIT  ADVERSVS  EOS   QVI  IDOLIS 

SACRIPICANT. 

InExodo:  sacrificans  diis  eradicabitur,  nisi  Do-3 
mino  soli.  item  in  Deuteronomio :  sacrificauerunt  dae- 
moniis  et  non  Deo.  item  aput  Esaiam:  adorauerunt 
sieos  quos  fecerunt  digiti  eorum,  et  curuatus  est 
homo  et  humiliatus  est  uir,  et  non  laxabo  illis.  et 
itemm:  illis  fudistis  libamina  et  illis  inposuistis 
sacrificia.    super  haec  non  indignabor?   dicit  Domi- 

3  Apoc.  14,  G  sq.      11  Marc.  12, 29.      12  Mattli.  22, 37  sq.      17  lo. 
17, 3.     22  Ex.  22, 19.      23  Deut.  32,  17.      24  Es.  2, 8.      27  Es.  57, 6. 

3  in  medio  W^Mv  5  per  WMBBVj  et  super  v  6  et  populos  Ws,  l. 
m,  2  magnft  et  uitae  potius  B  7  dum  ilf ,  dm  12  9  et  {atUe  mare) 
(m,B  11  deus  nnus  Bv  12  dcum  om.  Wv  13  de]  ex  B  15  tuum] 
tibi  W  te  ipsum  B  20  idola  W  22  in]  legitur  in  v  diis  Ms.lnkS 
23  item  om.  M  demonis  W*  24  esaian  B  saepius  %U  hieremian 
27  itenim  dicit  M      28  haec  add.  m.  2  in  W,  haec  ergo  v 

21* 


324  Caecilii  Cypriani 

nus.  item  aput  Hieremiam:  nolite  ambulare  post  deos 
alienos  ut  seruiatis  eis,  et  ne  adoraueritis  eos  et 
ne  incitetis  me  in  operibus  manuum  uestrarum  ad 
disperdendos  uos.  item  in  Apocalypsi:  si  quis  adorat 
bestiam  et  imaginem  eius  et  accipit  notamin  fronte  » 
sua  et  in  manu,bibet  et  ipse  de  uino  iraeDeimixto 
in  poculo  irae  eius  et  punietur  igne  et  sulphure 
sub  oculis  sanctorum  angelorum  et  sub  oculis  agni. 
et  fumus  de  tormentis  eorum  in  saeculasaeculorum 
ascendet:  nec  habebunt  requiem  die  et  nocte  qui-io 
cumque  adorant  bestiam  et  imaginem  eius. 

NON  FACILE  IGNOSCERE  DEVM   IDOLOLATRIS. 

4     Moyses  in  Exodo  pro  populo  rogat  nec  impetrat:  precor, 
ait,  Domine,  deliquit  populus  hic  delictum  grande, 
fecerunt  sibi  deos  aureos  et  argenteos.   et  nunc  si» 
dimittis  eis  delictum,  dimitte:  sin  autem,  dele  me 
de  libro  quem  scripsisti.  et  dixit  Dominus  ad  Moy- 
sen:   si  qui  deliquit  ante  me,    deleam  eum  de  libro 
meo.   item  cum  Hieremias  pro  populo  deprecaretur,  Dominus 
ad  eum  loquitur  dicens :  et  tu  noli  orare  pro  populo  hoc» 
et  noli  postulare  pro  ipsis  in  prece  et  oratione,  quia 
non  exaudiam   in  tempore    quo   inuocabunt   me,  in 
tempore  adflictionis  suae.  Ezechiel  quoque  hanc  eandem 
denuntiat  indignationem  Dei  eis  qui  in  Deum  delinquunt,  et 
fuit,   inquit,   uerbum  Domini  ad  me  dicens:   fili  ho-w 
minis,  terra  quaecumque  peccauerit  mihi  ut  delin- 
quat  delictum,   extendam  manum  meam  super  eam 

1  Hier.  25,  6.       4  Apoc.  14,  9  sq.       13  Ex.  32,  31  sq.       20  Hier. 
11, 14      24  Ez.  14, 12-14. 16. 

1  item]  et  itf  2  eos  om.  W  3  manum  R  4  disperdendum  M, 
disperdos  W  5  nota  R  6  et  in]  aut  in  v  uino]  manu  M  10  ascen- 
dit  Tt  ascendet  in  saecula  s.  B  et]  ac  RBv  11  adorat  B  et  M  s,  l 
m.  2  12  deum  ignoscere  R  idolatriB  MB,  idololatriis  WR  13  moysen 
R  imperat  R  14  grande  om.  V  15  et  argenteos  om.  WBv;  cf.  test 
II  16  eis]  iUis  WBv  sin]  sine  B  18  quis  Bv  deliquerit  M 
me  om.  W  22  in]  eos  in  3f» ,  item  in  TT  in  quo  W  inuocaueront  R 
24  eis]  his  r  in]  ad  B  dclinquont  M  et  om.  JS  25  filii  JR  26  qui- 
cumque  R     27  ectendam  TF* ,  et  extendam  B 


Ad  Fortunatum  c.  3—5.  325 

et  obteram  ^tabilimentum  panis  et  inmittam  in  eam 
famem  et  auferam  de  ea  hominem  et  pecora.  et  si 
fuerint  tres  uiri  hi  in  medio  eius  Noe  et  Danihel 
et  lob,  non  liberabunt  filios  neque  filias,  ipsi  soli 
s  salui  erunt.  item  in  Begnorum*!. :  si  delinquendo  uir 
peccet  aduersus  uirum,  orabunt  pro  eo  Dominum: 
si  autem  in  Deum  peccet  homo,  quis  orabit  pro  eo? 

QVOD   SIC  IDOLOLATRIAE  INDIGKETVR  DEVS  VT  PRAECEPERIT 
KTIAM  EOS    INTERPICI    QVI    SACRIFICARE    ET    SERVIRE    IDOLIS 
10  SVASERINT. 

In  Deuteronomio:  quodsi  rogauerit  te  frater  tuusautS 
filius   tuus   aut  filia  tua  aut  uxor  tua  quae  est  in 
sinu  tuo  aut  amicus  tuus   qui   aequalis   est  animae 
tuae  latenter  dicens  ^eamus  et  seruiamus  diis  aliis, 

isdiis  gentium^  non  consenties  ei  et  non  exaudies 
enm  et  non  parcet  oculus  tuus  super  eum  et  non 
celabiseum,  adnuntians  adnuntiabis  de  illo.  manus 
tua  erit  super  eum  in  primis  interficere  eumetma- 
nus  omnis  populi  postremo:   et  lapidabunt  eum,    et 

somorietur,  quoniam  quaesiuit  auertere  te  a  Domino 
Deo  tuo.  et  iterum  loquitur  Dominus  et  dicit  nec  ciuitati  par- 
cendum,  etiamsi  uniuersa  consenserit  ad  idololatriam :  aut  si 
audieris  in  una  ex  ciuitatibus  quas  Dominus  Deus 
tuus  dabit  tibi  inhabitare  te  illic  dicentes  ^eamus  et 

ssseruiamus  diis  aliis  quos  non  nostis^  interficiens 
necabis  omnes  qui  sunt  in  ciuitate  caede  gladii  et 
incendes  ciuitatem  igni,  et  erit  sine  habitaculo  in 
aeternum.  non  reaedificabitur  etiam  nunc,  ut  auer- 

5  I  Sam.  2,  25.      11  Deut.  13,  6-10.      22  Deut.  13, 12—18. 

2  de]  2khB     3  hii  BB,  hi  Ws.  l  m.  2,  hi  iusti  F     et  ow,  Jlf t?      4  que 
'  filias  db  his  incipit  S      sed  ipsi  M      5  erunt]  fiunt  B      in]  in  libro  v 
.  I .  Wa,  1.70,2     peccet  uir  WBv      6  orabant  JR*     7  in  deum  cm.  W,  ad 
deam  B     8  idolatria  B      10  suasserint  W      14  alienis  v      15  diis]  aliis 
oM.  S\  exp.  S^         16  prifM  et  (m.  8        aUenm  non  <m.  B       18  im- 
primis  W     21  nec]  neB     22  uniuersamU      idolatriam  Sj  idolatriaiJ 
23  audierit  S     24  te  om.  TT      25  nosti  v;  add.  Oxon.:  quaeres  soUiciie 
et  si  inueneris  certnm  esse,  quod  dicitur      26  ciuitate. .  .incendes  <m.  B 
27  erint  S 


326  Caecilii  Cypriani 

tatur  Dominus  ab  indignatione  irae  suae.  et  dabit 
tibi  misericordiam  et  miserebitur  tui  et  multipli- 
cabit  te,  si  audieris  uocem  Domini  Dei  tui  et  ob- 
seruaueris  praecepta  eius.  cuius  praecepti  et  uigoris  me- 
mor  Mathathias  interfecit  eum  qui  ad  aram  sacrificaturus  acces-  s 
serat.  quodsi  ante  aduentum  Christi  circa  Deum  colendnm  et 
idola  spemenda  haec  praecepta  seruata  sunt,  quanto  magis  post 
aduentum  Christi  seruanda  sunt,  quando  ille  ueniens  non  uerbis 
nos  hortatus  sit  sed  et  factis,  post  omnes  iniurias  et  contumelias 
passus  quoque  et  crucifixus,  ut  nos  pati  et  mori  exemplo  suo  do-io 
ceret,  ut  nulla  sit  homini  excusatio  pro  se  nonpatienti,  cum 
passus  sit  ille  pro  nobis,  et  cum  ille  passus  sit  pro  alienis  pec- 
catis,  multo  magis  pro  peccatis  suis  pati  unumquemque  debere. 
et  ideo  comminatur  in  euangelio  et  dicit:  quicumque  con- 
fessus  fuerit  me  coram  hominibus,  et  ego  confite-i^ 
bor  eum  coram  patre  meo  qui  est  in  caelis.  qui 
autem  me  negauerit  coram  hominibus,  et  ego  ne- 
gabo  eum  coram  patre  meo  qui  est  in  caelis.  item 
apostolus  Paulus,  si  enim  commorimur,  inquit,  et  con- 
uiuemus:  si  toleramus,  et  conregnabimus:  si  nega-20 
mus,  et  ipse  negabit  nos.  item  lohannes:  qui  negat 
filium  neque  patrem  habet:  qui  confitetur  filium 
et  filium  et  patrem  habet.  unde nos ad contemptum mortis 
hortatur  Dominus  et  con-oborat  dicens:  nolite  timere  eos 
qui   occidunt   corpus,   animam   autem   non  possuntss 

14  Matth.  10,  32  sq.         19  II  Tim.  2, 11  sq.         21  I  lo.  2,  23. 

24  Matth.  10,  28. 

3  exaudieris  WBv        5  matthatias  B,  matthias  jS",   mathias  M'* 
interficit  B      accessit  ex  erat  cessit  Sm,2      6  ante  W  s.  l,  m.  2      circa  d. 
colendnm  am,  B      7  spemda  *S'      8  christi]  circa  deum  colendum  add.  S\ 
exp.S*      ^miS      quando]  quantoi?      uerhis  «STTjB  F,  uerbis  tantum  r 
10  docuerit  B      11  patientil  pati  B  et  Bahmits       12  ille  S  8.  l  m.  2 
pro. .  .passus  sit  om.  S     14  in  euuangelio  comminatur  WBv     dint  5* 
quicumque  ex  qui  W  m.  2     15  fuerit  in  me  TT,  in  me  fuerit  B     16  eum]  in 
ipso  W     in  caelis  est  Bv;  cf.  test.  III 16 p.  130      qui  autem.  ..118  caelia 
om.  Sy  add.  in  v^rg.  m.  rec.        17  negauerit  me  Sv       negabo  et  ego  S 
18  eum]  illum  W       in  caelis  est  WBv       20  tolerabimus  W*      et  conr. 
om.B      negauerirausr      21negauitJB      24etotn.Jf{      corroborans /S* 

25  et  anima  B 


Ad  Fortunatum  c.  5—6.  327 

occidere.  magis  autem  metuite  eiim  qui  potest  et 
animam  et  corpus  occidere  in  gehenna.  etiterum:  qui 
amat  animam  suam  perdet  illam,  et  qui  odit  ani- 
mam  suam  in  isto  saeculo  in  uitam  aeternam  con- 
5  seruabit  illam. 

QVOD   BEDEMPTI  ET   VIVIFICATI   CHRISTI  SANGVINE  NIHIL 
CHRISTO   PRAEPONERE   DEBEAMVS. 

In  euangelio  Dominus  loquitur  et  dicit:    qui  diligit  pa-* 
trem   aut  matrem   super  me  non  est  me  dignus,   et 

loqui  diligit  filium  aut  filiam  super  me  non  est  me 
dignus,  et  qui  non  accipit  crucem  suam  et  sequitur 
me  non  est  meus  discipulus.  sicut  in  Deuteronomio  scri- 
ptum  est:  qui  dicunt  patri  et  matri  ^non  noui  te^  et 
filios  suos  non  agnouerunt,   hi  custodierunt   praer 

iscepta  tua  et  testamentum  tuum  seruauerunt.  item 
apostolus  Paulus,  quis  nos,  inquit,  separabit  a  caritate 
Christi,  pressura  an  angustia  an  persecutio  an  fa- 
mes  an  nuditas  an  periculum  an  gladius?  sicut  scri- 
ptum  est:  quia  propter  te  occidimur  tota  die,  aesti- 

»)mati  sumus  ut  oues  uictimae.  sed  in  his  omnibus 
superamus  pro  eo  qui  dilexit  nos.  et  iterum:  non  estis 
uestri:  empti  enim  estis  [pretio]  magno.  clarifieate 
et  portate  Deum  in  corpore  uestro.  et  iterum:  pro 
omnibus  mortuus  est,  ut  et  qui  uiuunt  iam  non  sibi 

touiuant  sed  illi  qui  pro  eis  mortuus  est  et  resurrexit. 

2  lo.  12,  25.        8  Matth.  10,  37.        13  Deut.  33,  9.        10-  Roiii.  8, 
:i'^  sq.      21  I  Cor.  6,  19  sq.      23  II  Cor.  5,  15. 

1  autem  om.W        etom.  WRv        2  gehennam  Rv;  cf.  test  l,  c. 
3  illam  tSWB  F,  eam  v      4  uita  aeterna  W      5  seruabit  S ;  cf.  test.  III 16 
p.  129       8  dixit  /S*       9  et  qui. .  .2.  12  discipulus  om.  v      12  meus  disci- 
pulus]  me  dignus  t?      sicut]  sic  et  t7      UhiiTTU      15  tua  crc  sua /S  w.  ^ 
16  separauit  B       17  an  (cmte  persequutio)  om.  R        famis  R        18  gla- 
diu  S*      19  toto  WR      20  m  om.  S     omnibus  Ws.  l  m.  2     21  superuin- 
cimus  V     pro  eo  SWRV,  propter  eum  v      qui]  quod  W     et  iterum . . .  1.23 
nestro  om,  S        22  pretio  om.  WV         clarificate  WV,  glorificate  Rv 
23  et  portate  W  8.l.m.2        24  est]  est  christus  v        ut  et  S^,  ut  WR, 
et  5*      25  illi  S,  ei  WRv      eis  S,  ipsis  WRv 


328  Caecilii  Cypriani 

ErEPTOS  DE  FAVCIBVS   DIABOLI   ET   DE   LAQVEIS  SAECVLI 

LIBERATOS   NON    DEBERE    DENVO   AD   SAECVLVM   REVERTI 

NE  PERDANT  QVOD  EVASERINT. 

7  In  Exodo  ladaicos  popalas  ad  umbram  nostri  et  imaginem 
praefiguratas,  cam  Deo  tatore  et  uindice  euasisset  Pharaonis  5 
adqae  Aegypti  id  est  diaboli  et  saecali  darissimam  seraitutem, 
circa  Deum  perfidus  et  ingratus  et  aduersum  Moysen  mussitat 
respiciens  solitudinis  et  laboris  inconmioda  et  non  intellegens 
libertatis  ac  salutis  beneficia  diuina,  et  reuerti  quaerit  ad  Aegjpti 
hoc  est  ad  saecuii  seruitudinem,  unde  fuerat  exutus,  cum  magisio 
fidere  in  Deum  deberet  et  credere,  quoniam  qui  a  diabolo  et  sae- 
culo  iiberat  populum  suum  protegit  liberatum.  quid  hoc  no- 
bis,  inquiunt,  fecisti  eiciendo  nos  de  Aegypto?  me- 
lius  erat  nobis  seruire  Aegyptiis  quam  obire  in  so- 
litudine  hac.  et  diiit  Moyses  ad  populum:  fidite,i5 
state  et  cernite  salutem  quae  a  Domino  est,  quam 
nobis  faciet  hodie.  Dominus  pro  uobis  pugnabit  et 
uos  tacebitis.  quod  nos  admonens  in  euangelio  suo  Dominus 
ne  ad  diabolum  rursum  et  ad  saeculum  quibus  renuntiauimus  et 
unde  euasimus  reuertamur  dicit:  nemo  retro  adtendensso 
et  ponens  manum  suam  super  aratrum  aptus  est 
regno  Dei.  et  iterum:  et  qui  in  agro  est  non  reuer- 
tatur  retro.  memores  estote  uioris  Loth.  ac  ne  quis 
aliqua  uel  cupiditate  rerum  uel  suorum  dulcedine  retardetur  quo- 

12  Ei.  14, 11.  13  sq.  20  Luc.  9,  62.  22  Luc.  17,  31  sq. 

2  reuerti]  regredi  V     3  euaserunt  S*^      4  exhodo  S^  iia  semper  m,  2 
iudaeicuSiS      5  etSs.lm.S      euasissent  TF'      7  et  aduersum  <S,  aduer- 
SU8  WBv       musitat  WB       8  ac  {pro  et)  laboris  Bv      9  et  om.  Bv 
quaerensjS'       aegyptum  12        10  seruitudinem /S',  seruitem  IT,  serui- 
tutem  S^Bv      exutus]  abstractus  v      11  deberet  in  deum  v      et  om.  B 
a  om.  S^      et  S  s.  l      et  saeculo  om.  V       12  suum  W  8.  l  m.  2       13  in 
eiciendo  Bv,  in  •eciendo  W      14  erat  S,  est  WBv       obire  SWV,  mori 
Bv       flolitudine]  deserto  B         15  ad  eo:  et «       fidete  S\  fidite  et  v 
17  uobis  Sv         facit  B         dominus  ipse  v         pro  uos  pugnabit  S,  pro 
nobia  p.  B,  pugn.  p.  u.  Wv      18  admonens  ex  ad  moysen  S  m.  2,  admoncns 
et  docens  B       dominus  et  docens  r       19  rursus  WBv       21  superponens 
WBv      22  conuerijatur  WBv;  cf.  test.  III 11 


Ad  Fortunatum  c.  7—8.  329 

miiius  Ghristam  sequatur,  addidit  et  dicit:  qui  non  renun- 
tiat  omnibus  quae  sunt  eius,  non  potest  discipulus 
meus  esse. 

Insistendvm  esse  et  perseverandvm  in  fide  et  virtvte 
5  et  caelestis  ac  spiritalis  gratiae  consvmmatione  vt 
ad  palmam  et  ad  coronam  possit  perveniri. 

In  Paralipomenon:   Dominus  uobiscum  est,   quamdiuS 
estis   uos   cum   ipso.   si   autem  dereliqueritis  eum, 
derelinquet  uos.  item  aput  Ezechiel :  iustitia  iusti  non 

loliberabit  eum  in  quacumque  die  exerrauerit.  item  in 
euangelio  Dominus  loquitur  et  dicit:  qui  perseuerauerit 
nsque  in  finem  hic  saluus  erit.  etiterum:  si  perman- 
seritis  in  uerbo  meo,  uere  discipuli  mei  estis  et 
cognoscetis  ueritatem  et  ueritas  liberabit  uos.  prae- 

ismonens  quoque  nos  paratos  semper  esse  debere  et  expeditos  in 
procinctu  firmiter  stare  adiecit  etdicit:  sint  lumbi  uestri 
accincti  et  lucernae  ardentes  et  uos  similes  homi- 
nibus  expectantibus  dominum  suum,  quando  ueniat 
a  nuptiis,  ut  cum  uenerit  et  pulsauerit  aperiant  ei. 

Jofelices  serui  illi  quos  adueniens  dominus  inuenerit 
uigilantes.  item  beatus  apostolus  Paulus,  ut  fides  ni>stra  pro- 
ficiat  et  crescat  et  ad  summum  perueniat,  hortatur  et  dicit:  ne- 
scitis  quia  qui  in  stadio  currunt  omnes  quidem  cur- 

1  Luc.  14,  33.      7  U  Paral.  15,  2.      9  Ez.  33,  12.      11  Matth.  10,  22. 
12  lo.  8,  31  sq.      16  Luc.  12,  35  sq.      22  I  Cor.  9,  24  sq. 

1  addidit^,  addit  WBv;  cf.  l  16      non  exie  R      2  meus  discipulus 
esse  WR,  m.  e.  d.  t?       5  ut]  sut  S^       6  ad  {ante  cor.)  <m.  Rv       perue- 
nire  S     7  paralimpomenon  .  I .  ^,  paralipomenoni  R      et  quamdiu  R^ 
8  et  nos  estis  v      derelinqueritis  R      9  ezeciel  8j  ezechihel  R      10  libe- 
rauit  JR  quoctiq.  W         exerrauerit]  add.  R:  et  iniquitas  iniqui  non 

affliget  eum  in  quacumque  die  reuersus  fuerit  ab  iniquitatibus  suis  11  do- 
minus  (m.W  12  in]  ad  iJ  saluus  erit]  saluabitur  jR  13  eritis  Wv 
14  cognoscitis  S^  Uberauit  R  15  et  TT  s.  h  m.  2  16  procintu  5S 
procinctum  JB,  praecinctu  W  adiecit  S,  adicit  TT,  addit  Rv  17  prae- 
cincti  V  18  deum  W  ueniat  SWRV,  reuertatur  v  20  feUces] 
beati  v  quod  TT'  22  et  (ante  sA)  SetWs.l.  m.  2  summa  WRn 
et  dicit  S,  dicens  WRv      23  quia  SWRV,  quoniam  v 


330  Caecilii  Cypriani 

rnnt,  unas  tamen  accipit  palmam?  sic  cnrrite  ut 
occupetis:  et  illi  qnidem  ut  corrnptibilem  coronam 
accipiant,  uos  autem  incorruptam.  et  iterum:  nemo 
militans  Deo  obligat  se  negotiis  saecularibus,  ut 
possit  placere  ei  qui  se  probauit.  sed  et  si  certauerit  s 
quis,  non  coronabitur,  nisi  legitime  pugnauerit.  et 
iterum:  oro  ergo  uos,  fratres,  per  misericordiam  Dei 
ut  constituatis  corpora  uestra  hostiam  uiuam,  sanc- 
tam,  placentem  Deo:  nec  configuremini  saeculo 
huic,  sed  transformemini  in  renouatione  sensus  adio 
probandum  quae  sit  uoluntas  Dei  bona  et  placens 
et  perfecta.  etiterum:  sumus  filii  Dei:  si  autem  filii, 
et  heredes,  coheredes  autem  Christi,  siquidem  con- 
patimur,  ut  et  conmagnificemur.  et  in  Apocalypsi 
eadem  loquitur  diuinae  praedicationis  hortatio  dicens:  teneu 
quod  habes,  ne  alius  accipiat  coronam  tuam.  quod 
eiemplum  perseuerandi  et  permanendi  designatur  in  Exodo ,  ubi 
Moyses  ad  superandum  Amalech  qui  figuram  portabat  diaboli  iii 
signo  et  sacramento  crucis  adleuabat  supinas  manus,  nec  uincere 
aduersarium  potuit,  nisi  postquam  stabilis  et  in  signo  adleuatis  20 
iugiter  manibus  perseuerauit.  et  factum  est,  inquit,  cum 
leuabat'  manus  Moyses,  praeualebat  Israel:  ubi 
autem  submiserat  manus,  inualescebat  Amalech. 
et  accepto  lapide  subposuerunt  sub    eo,    et   sedebat 

3  II  Tim.  2,  4  sq.  7  Rom.  12,  1  sq.  12  Rom.  8,  16  sq. 

15  Apoc.  3,  11.      21  Ex.  17,  11  sq. 

1  tamen]  autem  S;  cf.  test  III 26  p,  141      2  occupetis]  add,  v.  omnis 
enim  qui  agonizat  in  omnibus  continens  est     4  obligat  SWB  V,  implicat  r ; 
cf,  test.  III 11  p.  124      se  negotiis  S,  se  molestiis  Wv,  semoti  estis  R 
5  ei  qui  WR,  qui  S^  cui  v;  cf  l.  c.        probauerit  S       certabit  R       6  pu- 
gnauerint  S'      7  ergo  SWRV,  autem  v      8  uiuam  SWRV,  uiuentem  r 
9  deo]  add.  R:  r^tionale  ministerium  uestrum       10  transformamini  v 
sensuB  SWRV,  spiritus  v      11  probandum  nobis  V     et<m.R      13  haere- 
des  Sy  haeredes  dei  TTU,  haeredes,  haeredes  quidem  dei  v;  cf  test.  III 16 
p.  132      conpatiamur  S^Rv      14  ut  S  8.  l.  m.  2      commagneficemur  iS 
15  tene  inquid  R       18  amalec  S^  item  l.  prox.       19  adleuabant  5",  adle- 
uauat  R      20  et  om.  WRv     22  moyses  manus  Rv      istrahel  S     23  con- 
ualescebat  S       amalech]  add.  V:  sed  manus  moysi  g^aues  erant;  cf.  test. 
II 21      24  eum  S,  eo  WRv 


Ad  Fortunatum  c.  8—9.  331 

super  eum.  et  Aaron  et  IJr  sustinebant  manus  eius 
hinc  et  inde:  et  factae  sunt  manus  Moysi  stabiles 
usque  in  occasum  solis.  et  fugauit  lesus  Amalech 
et  omnem  populum  eius.  et  dixit  Dominus  ad  Moysen: 
5  scribehoc,  ut  sitmemoriale  in  libro,  et  da  in  aures 
lesu,  quoniam  deletione  deleam  memoriam  Ama- 
lech  de  sub  caelo. 

Ad  hoc  pressvras  et  persecvtiones  fieri  vt  probemvr. 
In  Deuteronomio:  Temptat  Dominus  Deus  uester  uos9 

lout  sciat  si  diligitis  Dominum  Deum  uestrum  ex 
toto  corde  uestro  et  ex  tota  anima  uestra  et  ex  tota 
nirtute  uestra.  et  iterum  aput  Salomonem:  uasa  figuli 
probat  fornax  et  homines  iustos  temptatio  tribula- 
tionis.  Paulus  quoque  paria  testatur  ac  loquitur  dicens :  gloria- 

ismur  in  spe  claritatis  Dei.  non  solum  autem  sed  et 
gloriamur  in  pressuris  scientes  quoniam  pressura 
tolerantiam  operatur,  tolerantia  autera  probatio- 
nem,  probatio  autem  spem:  spes  autem  non  confun- 
dit,    quia   dilectio   Dei   infusa  est  cordibus  nostris 

2oper  Spiritum  sanctum  qui  datus  est  nobis.  et  Petrus 
in  epistula  sua  ponit  et  dicit:  carissimi,  nolite  mirari  ar- 
dorem  accidentem  uobis  qui  ad  temptationem  ue- 
stram  fit,  nec  excidatis,  tamquam  nouum  uobis 
contingat.  sed  quotienscumque  communicatisChristi 

Mpassionibus,  per  omnia  gaudete,  ut  et  in  reuela- 
tione  facta  claritatis  eius  gaudentes  exultetis.  si 
inproperatur  uobis  in   nomine  Christi,  beati  estis, 

9  Deut.  13,  3.      12  Sir.  27,  5.      14  Rom.  5,  2  sq.       21 1  Pet.  4, 12  sq. 

1  et  {ante  aaron)  om.  S  or  F,  or^  et  S  sustentabant  v  retrorsum 
portabat  {pro  et  ur  sust.)  W  2  et  {ante  factae)  om.  W  stabiles . . .  solis 
*m.  B  3  in]  ad  S  hiesus  W,  moyses  S  4  eius]  add.  V:  in  ore  gladii; 
cf.  LXX  5  raemoriale  Sy  memoriae  WRVf  memoria  v  6  iesus  quo  8 
7  de]  sed  R .  in  sempitemum  de  t?  9  tempte  W  uos  ante  dominus 
ponit  V  12  solomonem  S  13  furnax  S  tribulationes  5*  14  testa- 
tur  ac]  testac  R  16  scrientes  W  19  diffusa  v  in  cordibus  Ru 
20  sanctum  om.  W  in  nobis  R  22  accedentem  S^  23  fit  ex  sit  S 
m.  2      nouum  aliquid  r 


332  Caecilii  Cypriani 

quia  maiestatis  et  uirtutis  Domini  nomen  in  uobis 
requiescit,  quod  quidem  secundum  illos  blasphe- 
matur,  secundum  nos  autem  honoratur. 

TlMENDAS    NON    ESSE    INIVRIAS    ET    POENAS    PERSECVTIONVM 
QVIA   MAIOR  SIT  DOMINVS   AD  PROTEGENDVM  QVAM  DIABOLVS  » 
AD  INPVGNANDVM. 

10  lohannes  in  epistula  sua  probat  dicens:  maior  est  qui  in 
uobis  est  quam  qui  in  isto  mundo.  item  in  psalmoCXVII: 
non  metuam  quid  mihi  faciat  homo:  Dominus  mihi 
auxiliator  est.  et  iterum:  isti  in  curribus  et  isti  inio 
equis,  nos  uero  in  nomine  Dei  nostri  magnificabi- 
mur.  illi  copulati  sunt  pedes  et  ceciderunt,  nos 
autem  exsurreximus  et  erecti  sumus.  et  adhuc  fortius 
docens  et  ostendens  Spiritus  sanctus  castra  diaboli  non  timenda 
et  si  bellum  nobis  hostis  indixerit,  in  ipso  magis  bello  spemis 
nostram  consistere  et  congressionem  illam  iustorum  ad  diuinae 
sedis  et  salutis  aetemae  praemium  peruenire  in  psalmo  XXVI 
ponit  et  dicit:  si  directa  fuerint  in  me  castra,  non  time- 
bit  cor  meum:  et  si  exsurrexerit  super  me  bellum, 
in  illud  ego  spero.  unum  petii  aDomino,  hoc  exqui-w 
ram,  ut  habitem  in  domo  Domini  per  omnes  dies 
uitae  meae.  item  in  Exodo  declarat  scriptura  diuina  pressuris 
multiplicari  nos  potius  et  augeri  dicens:    quantoque  eos  de- 

7  I  lo.  4,  4.      9  Ps.  117,  6  sq.       10  Ps.  19,  8  sq.      18  Ps.  26,  3  sq. 
23  Ex.  1, 12. 

2  reqoiescet  S^      blasfematur  S       4  timendam  W     5  sit]  est  Wv 
7  prubat  S     8  CXVII]  CVIIX  S      10  ausiliator  S'      et  iterum]  item  in 
psalmo  XVIIII  B      istis  S     turribus  S^       istis  S       11  uero  8,  autem 
WEv      dei  S,  dni  dei  WEv ;  xvq^ov  &eov  LXX  {xvq(ov  om,  cod,  Alex*) 
magnificabimur  (..usv)Svt  inuocabimus  BV,  inuocauimus  W         12  iUi 
S',  illis  S^WB,  ipsis  F,  ipsi  v       copulati  SWEV,  obligati  v       pedes 
om.  v;  avTol  awenoSia&rjattv  LXX       13  autem  om,  W       exsurreiimus 
SWEV,  surreximus  t;     15  spe  nostra  consistere  et  consisterei?    16  congres- 
sione  illa  iastosWEv       17  peruenineTT     XXVI]  XXV  S      18  dixit 5' 
dilecta  W'       19  et  si]  si  t;       super]  in  TT       20  illum  B      spere  WBV, 
sperabo  Sv     unum  SWE  7,  unam  v     peti  a  S',  prae  te  ea  TF     hoc  SWE  F, 
hanc  V       exquiram  SEV,  exquiratTF,  requiram  v       21  inhabitem  v 
dei  S     perl  etiam  TF      23  potius  om,  W      depremobat  S^ 


Ad  Portunatum  c.  9—10.  333 

primebant,  tanto  plures  fiebant  et  inualescebant 
magis.  et  in  Apocalypsi  protectio  diuina  promittitur  in  passio- 
nibus  nostris.  nihil,  inquit,  eorum  timeas  quae  passu- 
rus  es.  nec  alius  securitatem  nobis  et  protectionem  pollicetur 
squam  qui  et  per  Esaiam  prophetam  loquitur  dicens:  noli  ti- 
mere,  quia  te  redemi  et  uocaui  te  nomine  tuo:  meus 
es  tu.  et  si  transieris  per  aquam,  tecum  sum  et  flu- 
mina  te  non  inundabunt.  et  si  transieris  per  ignem, 
non  conbureris,  flamma  te  non  conburet,   quoniam 

10  ego  Dominus  Deus  tuus  sanctus  Israel  qui  te  sal- 
uum  facio.  qui  et  in  euangelio  promittit  auxilium  diuinum  Dei 
seruis  in  persecutionibus  non  defuturum  dicens:  cum  autem 
uos  tradiderint,  nolite  cogitare  quomodo  aut  quid 
loquamini.  dabitur  enim  uobis  in  illa  hora  quid  lo- 

«quamini.  non  enim  uos  estis  qui  loquimini,  sed  spi- 
ritus  patris  uestri  qui  loquitur  in  uobis.  etiterum: 
ponite  in  cordibus  uestris  non  praemeditari  excu- 
sare.  ego  enim  dabo  uobis  os  et  sapientiam,  cui  non 
possint  resistere  [aduersarii  uestri].  sicut  in  Exodo  ad 

JoMoysen  cunctantem  et  ad  populum  ire  trepidantem  [Deus]  loquitur 
dicens:  quis  dedit  os  homini  et  quis  fecit  mogilalum 
et  surdum  et  uidentem  et  caecum?  nonne  ego  Do- 
minus  Deus?  et  nunc  perge,  et  ego  aperiam  os  tuum 
et  instruam  te  quid  loquaris.  nec  difficile  est  Deo  ape- 

25rire  os  homiuis  deuoti  sibi  et  confessori  suo  inspirare  constantiam 

3  Apoc.  2,  10.      5  Es.  43,  1  sq.      12  Matth.  10,  19.       17  Luc.  21, 
14  sq.      21  Ex.  4,  11  sq. 

1  inualescebat  S^  2  magis]  nimis  B  in  ow.  ij  in  om.  Rv  5  eseiam 
piofetam  S  8  si  <»n,  W  per  ignem  transieris  S  9  non  (nec  WE)  con- 
bureris SWJRV,  om.  v  et  flamma  Wv  10  tuus]  uester  S  istrahel  S  . 
11  diuinum  om.  S  12  persecutionem  W  13  uostra  dederint  E  quo- 
modo  aut  om.  B  15  loquemini  S  17  praemeditari]  pro  me  dari  B, 
prae  me  dari  ex  praedari  S  m.  2  19  possunt  iJ,  poterunt  v  adu.  uestri 
m.  S  20  deus  om.  S  21  os  Ss.  l.  m.  2  hominis  B  fecit]  dedit  W 
mogilalum  iSTTF,  mogilabrum  JS ,  mutum  v  22  surdum  SWBV,  quis 
sordum  v  et  quis  uidentem  v,  quis  uidentem  V  23  deus  tuus  S 
24  aperi  hosB      25  homini  S^       spirare  B 


334  Caecilii  Cypriani 

et  fiduciam  loquendi  qui  in  Numeris  aduersus  Balaam  prophetam 
etiam  asinam  fecerit  loqui.  quare  in  persecutionibus  nemo  cogitet 
quod  periculum  diabolus  inportet,  sed  immo  consideret  quod 
auxilium  Deus  praestet,  nec  mentem  labefactet  humana  infe- 
statio ,  sed  corroboret  fidem  diuina  protectio ,  quando  unusquis-  j 
que  secundum  dominica  promissa  et  fidei  suae  merita  tantum 
accipiat  de  Dei  ope  quantum  se  credat  accipere,  nec  sit  quod 
onmipotens  praestare  non  possit,  nisi  si  accipientis  fides  caduca 
defecerit. 

AnTE   PRAEDICTVM   ESSE   QVOD   NOS   MVNDVS  ODIO  HABITVRVSIO 

ESSET   ET    QVOD    PERSECVTIONES    ADVERSVM    NOS    EXCITARET 

ET    QVOD    NIHIL    NOVVM    CHRISTIANIS  ACCIDAT,     QVANDO    AB 

INITIO  MVNDI   BONI    LABORAVERINT    ET   OPPRESSI   ADQVE 

OCCISI   SINT  IVSTI   AB  INIVSTIS. 

II     Dominus  in  euangelio  praemonet  et  praenuntiat  dicens:  siis 
mundus  uos  odit,  scitote  quoniam  me  primo  odit. 
si  de  mundo  essetis,  mundus  quod  suum  esset  ama- 
ret:    sed   quia   de  mundo  non  estis  et  ego  elegi  uos 
de  mundo,    propterea  odit  uos  mundus.  mementote 
sermonem  quem  dixi  uobis:    'non  est  seruus  maior^o 
dominosuo.'  si  me  persecuti  sunt,  et  uos  persequen- 
tur.    et  iterum:   ueniet  hora,    ut  omnis  qui  uos  occi- 
derit  putet  se  officiumDeo  facere:  sed  hoc  facient, 
quoniam  non   cognouerunt   patrem  neque  me.    haec 
autem   locutus    sum    uobis,    ut   cum   uenerit   horass 
eorum  memores  sitis,  quia  ego  dixi  uobis.  etiterum: 
amen  amen  dico   uobis   quoniam   uos   plorabitis  et 
plangetis,    saeculum  autem   gaudebit:    uos  tristes 

15  lo.  15,  18  sq.      22  lo.  16,  2-4.  20.  33. 

1  balam  W,  alam  5*        profetam  S^  piam  fetam  R       2  fecit  JR 
cogitet]  et  add,  E*      3  periculum]  perit  cum  JR      4  mente  B      labet  fac 
et  B      humane  infectatio  B       6  dominica]  diuina  W       7  se  c.  accipere] 
secreta  scire  B       8  accipienties  S^       Me  B       11  persecutionem  W 
12  et  quod. .  .1  14  iniustis  om.  W      13  mundo  iJ*      et  boni  S      14  sunt 
Ji^        16  primo  odiit  v         18  estis]  essetis  B       et  om.  W       20  sermonis 
WBv       21  si]  qui  S      persequntur  S;  cf.  test,  III 29       25  ora  S^ 
27  ploratis  W      28  plangebitis  S      et  uos  W      tristis  5* 


Ad  Fortunatum  c.  10—11.  335 

eritis,  sed  tristitia  uestra  iu  laetitiam  ueuiet.  et 
iterum:  haec  locutus  sum  uobis,  ut  in  me  pacem  ha- 
beatis,  in  saeculo  autem  pressuram:  sed  fidite  quo- 
uiam  ego  uici  mundum.    et  cum  a  discipulis  suis  interro- 

5  garetur  de  signo  aduentus  sui  et  consummationis  mundi ,  respon- 
dit  et  dixit:  cauete  ne  qui  uos  fallat.  multi  enim  ue- 
uient  in  nomine  meo  dicentes  'ego  sum  Christus'  et 
multos  fallent.  incipietis  autem  audire  bella  et 
auditus  bellorum.    uidete,  nolite  tumultuari:   opor- 

lotet  enim  fieri:  sed  nondum  est  finis.  exurget  autem 
gens  super  gentem  et  regnum  super  regnum,  et  erunt 
fames  et  terrae  motus  et  pestilentiae  per  siugula 
loca.  omnia  autem  ista  initia  parturitionum  sunt. 
tunc   tradent   uos  in  pressuram  et  interficient  uos, 

liet  eritis  odibiles  omnibus  gentibus  propter  nomen 
meum.  et  tunc  scandalizabuntur  multi  et  inuicem 
tradent  et  odient  inuicem.  et  multi  pseudoprophetae 
exurgent  et  seducent  multos,  et  eo  quod  facinus 
abundet   refrigescet   caritas   multorum.    qui  autem 

s-jtolerauerit  usque  ad  finem  hic  saluus  erit.  et  prae- 
dicabitur  eliangelium  istud  regni  per  totum  orbem 
terrae  in  testimonium  omnibus  gentibus,  et  tunc 
ueniet  finis.  cum  ergo  uideritis  abominationem  ua- 
stationis   quae   dicta   est  per  Danielem  prophetam 

ssstantem  in  loco  sancto — qui  legit  intellegat — ,  tunc 
qui  in  ludaea  sunt  fugiant  in  montes,  et  qui  in  tecto 
est  non  descendat  tollere  quicquam  de  domo,  et  qui 
in  agro  est  non  conuertatur  retro  auferreuestimen- 
tum  suum.   uae  autem  praegnantibus  et  nutricanti- 

6  Matth.  24,  4-31. 

leBtisTT     tristiaiS     laetitiaE     31ideteiS*     quial?     4  munduin^S^, 
jsaeculum  WBv       6  quis  WBv      fallat]  seducat  V     8  incipientes  W 
autem  am.  B      10  haec  iieri  v       autem]  enim  Bv       12  pestilentia  B 
13  autem  om.  B       partiritionum  S      sunt  om,  WB       15  odebilis^S* 
16  multis  W     17  trahentiJ      18  exsurgunt  8,  et  surgent  W     etom,B 
seducuntiS     etom.fi'     20  tolerauitfi     adJinTFt?     saluus  erit]  saluabitur 
B     21  istut  S'B      23  ergo  Ws.  l  m.  2     abhominationem  W     24  daniel 
i^'     25  legat  jB'     intellegit  fi»     27  descendant  B      29  nutrientibus  WBv 


336  Caecilii  Cypriani 

bus  in  illis  diebus.  adorate  ne  fiat  fuga  uestra 
hieme  neque  sabbato.  erit  enim  tunc  pressura  magna 
qualis  uon  est  facta  ab  initio  mundi  usque  nunc, 
sed  neque  fiet:  et  nisi  breuiati  fuissent  dies  illi, 
non  liberaretur  omnis  caro:  propter  electos  autem  j^ 
breuiabuntur  illi  dies.  tunc  si  qui  dixerit  uobis 
*ecce  hic  Christus'  aut  ^ecce  illic\  nolite  credere. 
surgent  enim  pseudochristi  et  pseudoprophetae  et 
dabunt  signa  magna  et  portenta  ad  errorem  facien- 
dum,  si  fieri  potest,  et  electis.  uos  autem  cauete. lo 
ecce  praedixi  uobis  omnia.  si  ergo  dixerint  uobis 
'ecce  in  solitudine  est\  nolite  exire/ecce  in  cubicu- 
lis\  nolite  credere.  sicut  enim  coruscatio  quae  exit 
ab  oriente  et  apparet  usque  ad  occidentem,  ita  erit 
et  aduentus  filii  hominis.  ubi  fuerit  cadauer,  illucis 
congregabuntur  aquilae.  continuo  autem  post  pres- 
suram  dierum  illorum  sol  tenebricabit  et  luna  non 
dabit  lumen  suum  et  stellae  cadent  de  caelo  et  uir- 
tutes  caelorum  commouebuntur.  et  tunc  apparebit  si- 
gnum  filii  hominis  in  caelo,  et  lamentabunt  se  omnesso 
tribus  terrae  et  uidebunt  filium  hominis  uenientem 
in  nubibus  caeli  cum  uirtute  magna  et  claritate.  et 
mittet  angelos  suos  cum  tuba  magna.  et  colligent 
electos  eius  a  quattuor  uentis,  a  summis  caeloram 
usque  ad  summitates  eorum.  ^ 

Nec  noua  aut  repentina  haec  sunt  quae  nunc  accidunt  christianis, 
cum  boni  semper  et  iusti  Deo  innocentiae  lege  ac  uerae  reli- 
gionis  timore  deuoti  per  pressuras  et  iniurias  et  graues  ac  multi- 

1  orate  autem  v  3  est  facta  SWEV,  foit  v  4  essent  WBv 
5  liberaretur  SWRV,  esset  salaa  v  6  quis  Sv  uobis  dixerit  W 
7  hic  SWV,  inc  if,  hic  est  v  aut  om.  B  ecce  illic]  hic  F,  oni.  E 
9  portenta  WRV,  porienia  S  (n  s.  l.  m.  2) ,  prodigia  v  10  et  S,  etiam 
Wv ,  om.  R  electi  B  12  eiire. .  .nolite  om.  SR  13  quae  om.  v 
14  orientem  R,  orignte  W  15  fili  S^R  cadauer  SWRV.  corpus  r 
illic  TT  16  congregabuntur  iS^,  colligentur  TTt?,  coUiguntur  JB  17  tene- 
bricabit  SRV,  tenebabit  TT,  tenebrescet  v  19  mouebuntur  WRv 

20  fili  S  1.  se]  lamentabuntur  WRv  22  in]  cum  W  post  magna 
praecipit  S^  et  coUigent  electos,  exp.  S^  24  uentis  coeli  V  27  deo  S^ 
et  deo  Wy  et  dei  F,  de  JB     28  et  initirias  om,  S 


Ad  Fortunatum  c.  11.  337 

fonues  infestantium  poenas  angusti  itineris  difGciiItate  gradian- 
tnr.  sic  in  origine  statim  mundi  Abel  iustus  a  fratre  primus  occi- 
ditur  et  lacob  fugatur  et  loseph  uenundatur  et  Dauid  misericor- 
dem  Saul  rex  persequitur  et  Heliam  maiestatem  Dei  constanter 
i  ac  fortiter  adserentem  rex  Achab  opprimere  conatur.  Zacharias 
sacerdos  interficitur  in  medio  templi  etaltaris,  ut  illic  hostia 
ipsefiat,  ubi  Deo  hostias  inmiolabat.  tot  denique  martyria  iu- 
storum  saepe  celebrata,  tot  edita  in  posterum  fidei  et  uirtutis 
exempla.   tres  pueri,  Ananias,  Azarias,   Misahel,   aetate  con- 

lopares,  dilectione  concordes,  fide  stabiles,  uirtute  constantes, 
flammis  ac  poenis  urguentibus  fortiores  soli  se  Deo  seruire,  solum 
nosse,  solum  colere  proclamant  dicentes:  Nabuchodonosor 
rex,  non  opus  est  nobis  de  hoc  uerbo  respondere  tibi. 
est  enim  Deus  cui  nos  seruimus  potens  eripere  nos 

isde  camino  ignis  ardentis:  et  de  manibus  tuis,  rex, 
liberabit  nos.  et  si  non,  notum  sit  tibi  quia  diis 
tuis  non  seruimus  et  imaginem  auream  quam  sta- 
tnisti  non  adoramus.  et  Daniel  Deo  deuotus  et  sancto  Spiritu 
plenus  exclamat  et  dicit:   nihil  colo  ego  nisi  Dominum 

soDeum  meum  qui  condidit  caelum  et  terram.  Tobias 
quoque  sub  regali  licet  ac  tyrannica  seruitute,  sensu  tamen  ac 
spiritu  liber  confessionem  suam  Deo  seruat  et  uirtutem  maiesta- 
temque  diuinam  sublimiter  praedicat  dicens:  ego  in  terra 
captiuitatis  meae  confiteor  illi  et  ostendo  uirtutem 

»eius  in  natione  peccatrice. 

Quid  uero  in  Machabaeis  septem  fratres  et  natalium  pariter  et 
uirtutum  sorte  consimiles  septenarium  numerum  sacramento  per- 
fectae  consummationis  implentes?  sic  septem  fratres  martyrio 

12  Dan.  3, 16  sq.      19  Dan.  14,  4.       23  Tob.  13,  6. 

1  infestandnm  B ,  infestationnm  v       gradinntur  W       2  prius  B 
4  helian  SW        5  oppraemere  S^        zaccharias  8B        6  hostia. .  .deo 
om.  B    7  fiet  W^    9  pneri  in  camino  ignis  B      misael  8      10  fidei  W 
12  proclamabant  ^S^        nabncodonosor  8,  nabncodonossor  B      14  nos  est 
eripere  JJ,  nos  eripere  v      16  liberanit  WB      17  imaginem  8WBV,  sta- 
toam V       18  adorabimns  W      19  et  clamat  W     nilJB      nisi  ego  B 
22  «rteniat  W  (a  corr.)        se  nirtntem  8^,  •♦nirtntem  B        24  confiteor 
— oetendo  8WBV,  . .  .ebor-. .  .dam  v       25  peccatricem  B       26  macca- 
haeis  8     27  nnmemm  om.  B      28  in  martyrio  WBv 

m.  22 


338  Caecilii  Cypriani 

cohaerentes,  ut  primi  in  dispositione  dinina  septem  dies  annorum 
septem  milia  continentes,  ut  septem  spiritns  et  angeli  septem 
qoi  adsistnnt  et  conuersantur  ante  faciem  Dei  et  lucema  septi- 
formis  in  tabemaculo  martyrii  et  in  Apocalypsi  septem  cande- 
labra  aurea  et  aput  Salomonem  columnae  septem,  superquas  » 
aedificat  domum  sapientia ,  ita  et  istic  septem  fratrum  numerus 
ecclesias  septem  numeri  sui  quantitate  conplexus,  secundum  quod 
in  primo  Begnorum  legimus  sterilem  septem  peperisse.  et  aput 
Esaiam  septem  mulieres  unum  hominem  adprehendunt,  cuius 
inuocari  super  se  nomen  exposcunt.  et  apostolus  Paulus  qui  huiusu 
numeri  legitimi  et  certi  meminit  ad  septem  ecclesias  scribit.  et 
in  Apocalypsi  Dominus  mandata  sua  diuina  et  praecepta  caelestia 
ad  septem  ecclesias  et  earum  angelos  dirigit.  qui  nunc  istic  nu- 
merus  in  fratribus  inuenitur,  ut  consummatio  legitima  conplea- 
tur.  cum  septem  liberis  plane  copulatur  et  mater  origo  et  radii  n 
quae  ecclesias  septem  postmodum  peperit,  ipsa  prima  et  una 
super  petram  Domini  uoce  fundata.  nec  uacat  quod  in  passioni- 
bus  sola  cum  liberis  mater  est.  martyres  enim  qui  se  Dei  filios 
in  passione  testantur  iam  non  nisi  Deo  patre  censentur,  sicut  in 
euangelio  Dominus  docet  dicens :  ne  uocaueritis  uobis  pa-«o 
trem  super  terram.  unus  est  enim  pater  uester  qui 
in  caelis  est. 

Quae  uero  edidenmt  confessionum  praeconia,  quam  praeclara, 
quam   magna  documenta  tidei  praebuerunt!  rex  Antiochus  in- 
festus,  immo  in  Antiocho  antichristus  expressus  ora  martyrum« 
gloriosa  et  spiritu  confessionis  inuicta  contagio  suillae  carnis 
maculare  quaerebat  et  cum  flagellis  grauiter  uerberasset  ac  nihil 

20  Matth.  23.  9. 

1  septera  septe  S^  2  et  TT,  ut  «SjB  ,  aut  V;  cf.  test  1 20  3  luccr- 
nas  R  4  tabernacali  S^  super  martjrii  in  S  m.  rec, :  moysi  apoca- 
lypsis  B  5  solomonem  S  6  aedificauit  Bv;  cf,  test  l,  c,  sapien- 
tiae  W  septem]  septenarius  v  8  regnomm  libro  v  9  adpiaehende- 
runt  S  12  iaS  s,  l  m.  2  dni  jB  13  ad]  et  R  stic  S^  14  septem 
fratribus  v  conpleatar]  inueniatur  W  15  copulatur]  computatur  B 
17  petram  S\  petrum  S^WBVi^)  uoo«  dni  W  18  est  om,  S  19  nisi] 
ut  i2  dno  W  cessentur  W  20  docet]  loquitur  B  24  quam]  tam  W 
documenta]  menta  B  in  ras,  anthiochus  S^  bis ,  antiocus  B  26  suillae] 
sum  illae  B 


Ad  Fortunatum  c.  11.  339 

promouere  potuisset,  sartagines  iussit  igniri:  quibus  ignitis  et 
accensis  eum  qui  primus  locutus  fuerat  et  magis  regem  uirtutis 
et  fidei  constantia  prouocauerat  admoueri  praecepit  et  Mgi  pro- 
ducta  et  exsecta  prius  lingua  quae  confessa  Deum  fuerat:  quod 

5  martyri  gloriosius  contigit.  lingua  enim  confessa  nomen  Dei 
prior  ad  Deum  debuit  ipsa  proficisci.  post  in  secundo  excogitatis 
acrioribus  poenis,  antequam  cetera  membra  torqueret,  cutem 
capiti  cum  capillis  detraxit,  odio  scilicet  certe  eo:  nam  cum  caput 
uiri  Christus  sit  et  caput  Christi  Deus,  qui  caput  laniabatin 

ioinart)TeDeum  et  Christum  persequebatur  in  capite.  at  ille  in 
niartyrio  suo  fidens  et  resurrectionis  sibi  praemium  de  Dei  remu- 
neratione  promittens  exclamauit  et  dixit:  tu  quidem,  inpo- 
tens,  ex  hac  praesenti  uita  nos  perdis:  sed  mundi 
rex   defunctos   nos   pro   suis   legibus   in    aeternam 

i5uitae  resurrectionem  suscitabit.  tertius  linguam  postu- 
latus  cito  protulit.  nam  poenam  linguae  exsecandae  iam  didicerat 
a  fratre  contemnere.  manus  quoque  amputandas  constanter  ex- 
tendit  multum  beatus  genere  isto  supplicii,  cui  contigit  extensis 
ad  poenam  manibus  passionis  dominicae  instar  imitari.  nec  non 

30  et  quartus  pari  uirtute  tormenta  contemnens  et  ad  retundendum 
regem  caelesti  uoce  respondens  exclamauit  et  dixit:  potius  est 
ab  hominibus  morti  datos  expectare  spem  a  Deo 
iterum  ab  eo  suscitatos^  tibi  enim  resurrectio  ad 
uitam  non  erit.  quintus  praeter  quod  camificinam  regis  et 

25  duros  uariosque  cruciatus  fidei  uigore  calcabat ,  ad  praescientiam 
qaoque  et  notitiam  futurorum  spiritu  diuinitatis  animatus  pro- 
phetauit  regi  indignationem  Dei  et  ultionem  uelociter  secuturam. 
potestatem,   inquit,   inter  homines  habens,   cum  sis 

12  n  Macc.  7,  9.      21  II  Macc.  7,  14.      28  II  Macc.  7,  16  sq. 

2  primo  W  3  et]  ac  W  constantiam  B  admoneri  B  5  con- 
tiogint  iS'  qnae  confessa  n.  d.  fuerat  Wv  6  ipsa  om.  W  7  men- 
bra  JB  8  capitis  WBv  capiUo  W  certeo  S\  certo  S^WBv  10  mar- 
tyrem  B  b^  S*  11  muneratione  B  12  repromittens  S  13  ez] 
de  B  perdes  S*  15  reBurrectionis  W  16  linguae  W  8.  l  m.  2 
exsecrandae  B  17  a  om.  22  quoque  ille  S  20  &dS8,hm,  2 
22  mortis  B  23  ab  eo]  a  deo  S  suscitandos  S^,  suscitatos  S^WBf 
suBcitari  V;  in  uitam  aetemam  add.  v;  cf.  test  III  17  resurrectio 
enim  S     24  camificii  nam  B      et  (m,  S 

99* 


340  Caecilii  Cypriani 

corruptibilis,  facis  quod  uis.  noli  autem  putare 
genus  nostrum  a  Deo  derelictum  esse.  sustine  et 
uidemagna  potestas  eius  qualiter  te  et  semen  tuum 
torquebit.  quale  illud  leuamentum  fuit  martyri ,  quam  ma- 
gnum ,  quam  grande  solacium  in  cruciatibus  suis  non  tormenta  j 
propria  cogitare  sed  tortoris  sui  supplicia  praedicare !  in  sexto 
uero  non  uirtus  sola  sed  et  humilitas  praedicanda  est ,  nihil  sibi 
martyrem  uindicasse  nec  confessionis  suae  honorem  superbis  uo- 
cibus  uentilasse,  peccatis  potius  suis  adscripsisse  quod  persecu- 
tionem  a  rege  pateretur,  Deo  uero  dedisse  quod  postmodum  uin-  lo 
dicaretur.  docuit  esse  martyras  uerecundos,  de  ultione  fidere  et 
nihil  in  passione  iactare.  noli,  inquit,  frustra  errare.  nos 
enim  propter  nosmet  ipsos  haec  patimur  peccantes 
inDeum  nostrum.  tu  autem  ne  te  existimes  inpuni- 
tum  futurum  adgressus  pugnare  cum  Deo.  admirabilis is 
quoque  mater  quae  nec  sexus  inftrmitate  fracta  nec  multiplici 
orbitate  commota  morientes  liberos  spectauit  libenter  nec  poenas 
illas  pignerum  sed  glorias  computauit,  tam  grande  martyrium 
Deo  praebens  uirtute  oculorum  suorum  quam  praebuerant  filii 
eius  tormentis  et  passione  membrorum.  cum  sex  punitis  et  occisis » 
superesset  unus  ex  fratribus,  cui  rex  diuitias  et  potentatus  et 
multa  pollicebatur  ut  crudelitas  eius  ac  feritas  uel  unius  subacti 
solacio  foueretur,  et  peteret  ut  ad  filium  deiciendum  secum  de- 
precaretur  et  mater,  deprecata  est  illa ,  sed  ut  decebat  martyrum 
matrem,  ut  decebat  legis  et  Dei  memorem,  ut  decebat  filios  suos« 
non  delicate  sed  fortiter  diligentem.  deprecata  est  enim,  sed  ut 
Deum  confiteretur.  deprecata  est  ne  a  fratribus  suis  frater  in 
consortio  laudis  et  gloriae  separaretur,  tunc  se  septem  filiorum 
conputans  matrem ,  si  sibi  contingeret  filios  septem  Deo  potius 

12  II  Macc.  7, 18  sq. 

2  esse  derelictam  W       3  magna  potestas  WEV,  magnam  potestatem 
Sv       4  martyri  8W^B,  martyrii  W^       quam  magnum  <m,  v       6  sui 
om,  R       praedicare  ex  cogitare  8m,2,  praedicere  R        7  et  om.  W 
8  nec]  iLQ  8        9  uenditasse  m^jhlim       sois]  sibi  B       11  martyres  Bv 
14  inpnnitom  8WBV,  impnne  v      16  qnoque  et  B      17  ezpectauit  W 
18  pignomm  WBv      19  fili  5*      23  peteteret  8      dei  eiciendum  B;  cf, 
346, 18      25  et]  set  W     26  deligatae  B      27  dnm  W      29  et  filios  W 


Ad  Fortunatum  c.  11.  34X 

peperisse,  non  saeculo.  armans  itaque  eum  et  corroborans  et  feli^ 
ciore  tunc  partu  filium  generans,  fili,  inquit,  miserere  mei 
quae  te  in  utero  mensibus  decem  portaui  et  lac 
triennio  dedi  et  alui  et  in  aetatem  istam  produxi. 

^  oro,  fili,  aspicias  in  caelum  et  terram  et  omnibus 
quae  in  eis  sunt  aspectis  intellegas  quia  ei  nihilo 
fecit  illaDeus  et  hominumgenus  itafit.  nectimeas 
carnificem  istum,  sed  dignus  fratribus  effectus  ex- 
cipias  mortem,  ut  in  illa  miseratione  cum  fratribus 

10  te  recipiam.  magna  laus  matris  in  exhortatione  uirtutis,  sed 
maior  in  Dei  timore  et  in  fidei  ueritate ,  quod  nihil  sibi  aut  filio 
de  sex  martyrum  honore  promisit  nec  fratrum  precem  profuturam 
credidit  ad  negantis  salutem ,  persuasit  potius  participem  pas- 
sionis  fieri,  ut  in  iudicii  die  posset  cum  fratribus  inueniri.  post 

lihaec  liberis  suis  commoritur  et  mater:  neque  enim  iam  aliud 

decebat  quam  ut  quae  martyras  et  pepererat  et  effecerat  in  con- 

sortio  illis  gloriae  iungeretur  et  quos  ad  Deum  praemiserat  ipsa 

quoque  sequeretur. 

Ac  ne  qui  uel  libelli  uel  alicuius  rei  oblata  sibi  occasione  qua 

2«  fallat  amplectatur  decipientium  malum  munus,  nec  Eleazar  tacen- 
dus  est  qui  cum  sibi  a  ministris  regis  offerretur  facultas,  ut  ac- 
cepta  came  qua  liceret  ei  uesci  ad  circumueniendum  regem 
simularet  se  illa  edere  quae  de  sacrificiis  adque  inlicitis  cibis  in- 
gerebantur,  consentire  ad  hanc  fallaciam  noluit  dicens  nec  aetati 

35  suae  nec  nobilitati  conuenire  id  fingere,  quo  ceteri  scandalizaren- 

2  II  Macc.  7, 27  sq. 

1  itaque]  non  itaq.  JB     feliciori  S^     3  diecQmSBV,  nouem  v  (X  men- 
ijibus  W)      4  ifitam  aetatem  R      perduxi  WRv     5  in  SWRV,  <m.  v 
in  terram  et  in  TT      7  post  genus  distinguit  v      ita  fit  SWR,  ita  fiet  F, 
itaque  fili  v  nec]  ne  Vv,  xal  ro  rwy  dvd-Q<onwv  yivog  ovrtog  yeyivriTat 

{yivfrat  cod.  Alex.),  firj  ^topriS-^g  xtX.  8  istum  ex  stum  Sm.2  10  te] 
tois  te  Wv  redpiamus  W  ezoratione  5'  14  posset  et  S^  15  cum 
Hberb  V  suis]  solutis  W  alint  iam  WRv  16  licebat  R  quae 
om.  R  martyres  Rv  et  {dmte  pep.)  om.  WRv  effecerat  S,  fecerat 
WRv  19  quis  Wv  occansionem  S  quam  W  20  malum  malum  S 
eliezer  SV,  eleazarus  v  21  offeretur  W  22  ei  SWRV,  sibi  t;  23  ille 
ex  elle  la  S  de  om.  W  ingerebatur  R  24  aetaids  S*  25  nobili- 
tatis  5',  nobilitate  TT*      id]  hoc  ex  hic  Sm,  2 


342  Caecilii  Cypriani 

fnv  et  in  errorem  inducerentar  existimantes  Eleazamm  nonaginta 
annos  natum  ad  alienigenarum  morem  relicta  et  prodita  Dei  lege 
transisse,  nec  tanti  esse  lucrari  breuia  uitae  tormenta,  ut  oflfenso 
Deo  incurreret  aetema  supplicia.  adque  ille  eicruciatus  diu  et  in 
extremo  iam  constitutus,  cum  inter  uerbera  et  tormenta  more-  s 
retur,  ingemescens  ait:  Domine,  qui  sanctam  habes  sci- 
entiam,  manifestum  est  quia  cum  possim  morte  libe- 
rari  durissimos  dolores  corporis  tolero  flagellis 
uapulans,  animo  autem  propter  ipsius  metum  liben- 
ter  haec  patior.  sincera  prorsus  fides  et  uirtus  integra  ac  lo 
satis  pura  non  regem  Antiochum  cogitasse  sed  Deum  iudicem  et 
scisse  proficere  sibi  ad  salutem  non  posse,  si  hominem  derideret 
acfalleret,  quando  Deus  qui  conscientiae  nostrae  iudex  est  et 
solus  timendus  nec  derideri  possit  omnino  nec  falli. 

Si  igitur  et  nos  dicati  ac  deuoti  Deo  uiuimus,  si  supra  ipsa  « 
iustomm  antiqua  et  sancta  uestigia  iter  facimus,  per  eadem  do- 
cumenta  poenarum ,  per  eadem  passionum  martyria  pergamus, 
hoc  ampliorem  gloriam  conputantes  temporis  nostri ,    quod  cum 
uetera  exempla  numerentur,  exuberante  postmodum  copia  uir- 
tutis  ac  fidei  numerari  non  possunt  martyres  christiani  testante  so 
Apocalypsi  et  dicente:   post  haec  uidi   turbam  multam 
quam  dinumerare  nemo  poterat   ex   omni   gente    et 
ex  omni  tribu  et  populo  et   lingua   stantes   in    con- 
spectu  throni  et  agni:  et  erant  amicti  stolas  albas 
et  palmae  fuerunt  in  manibus  eorum  et  magno  cla-s^ 
more  dicebant:  salus  Deo  nostro  sedenti  super  thro- 
num  et  agno.   et  respondens  unus  ex  senioribus  di- 
cit  mihi:   qui  amicti  sunt  stolas  albas  qui  sunt  et 

6  II  Macc.  6,  30.      21  Apoc.  7,  9. 10.  13  sq. 

1  eliezerum  8  2  aligenigenarum  W  deo  S*  3  tormenta  S, 
momenta  WBv  4  adque]  &tv  6  habet  6"  7  possem  Rv  a  morte 
Wvy  mortem  B  8  doloris  5*  9  tui  ipsius  v  10  haec  ex  haes 
Sm,2  14  timendus  est  WBv  15  deo  ac  deuoti  Wv  si  W  s.lj  ut 
siB  ipsaom.iJi?  16faciemus5'  19  exuberentur*5'  21_turbaJ8 
multam  SWBV,  magnam  v  22  potest  B  23  linguas  B  conspec- 
tum  S  26  dmo  S^  sedentis  B  27  respondit  Bv  dicens  WBv 
28  qui]  isti  qui  B,  hi  qui  v      stolas  albas  SWBVy  stolis  albis  v 


Ad  Portunatum  c.  11-12.  343 

unde  uenerunt?  et  dixi  ei:  Domine,  tu  scis.  et  ait 
mihi:  hi  sunt  qui  uenerunt  ex  magna  tribulatione 
et  lauerunt  stolas  suas  et  candidas  eas  fecerunt 
in  sanguine  agni.  propter  hoc  sunt  in  conspectu  ho- 
5  norisDei^et  seruiunt  ei  in  templo  eius].  quodsitantus 
ostenditur  et  probatur  christianorum  martyrum  populus,  nemo 
difficile  uel  arduumputet  esse  martyrem  fieri,  quando  uideat 
martyrum  populum  non  posse  numerari. 

QVAE   8PES   ET   MERCES   MANEAT  IVST08  ET   MARTYRAS  POST 
10  CONPLICTATIONES   HVIVS   TEMPORIS  ET  PASSIONES. 

Per  Salomonem  Spiritus  sanctus  ostendit  et  praecanit  dicens:  12 
et   si  coram  hominibus   tormenta   passi   sunt,    spes 
eorum  inmortalitate  plena  est:  et   in  paucis  uexati 
in  multis  bene  disponentur,  quoniam  Deus  tempta- 

i5uit  illos  et  inuenit  illos  dignos  se.  tamquamaurum 
in  fornace  probauit  illos  et  quasi  holocaustam  ho- 
stiam  accepit  illos,  et  in  tempore  erit  respectus 
illorum.  iudicabunt  nationes  et  dominabuntur  po- 
pulis,   et   regnabit   dominus   eorum   in   perpetuum. 

ao  item  aput  eundem  uindicta  nostra  describitur  et  persequentium 
nos adque infestantium paeniteutia praedicatur.  tunc  stabunt, 
inquit,  iusti  in  magna  constantia  aduersus  eos  qui 
se  angustauerunt  et  qui  abstulerunt  labores  eorum: 

12  Sap.  3,  4  sq.      21  Sap.  5,  1  sq. 

1  dixit  R         diie  SWRV,  diie  mi  t?         tu  om,  S        ait]  dixit  JK 
2  hii  R      3  fecerunt  esLS  S      4  hoc  W  s,  l  tn.  2       conspectmn  S       ho- 
noris  S,  throni  WRv      5  et  om.  W      et  seruiunt. . .  eius  ow.  S     ei  WRV, 
ei  die  ac  nocte  v      templo]  conspectu  W;  cf,  ad  totwm  locum  test.  III 16 
7  martyre  R,  martyras  W        quando]  cum  ex  quam  qm  S  m,  2;  quando- 
qnidem  fort        10  passionis  S        11  solomonem  S        et]  et  dicit  S^ 
praecinit  uel  praecauit  v      13  immortalitatem  S^      et  om.  SR     14  multi 
R      temtauit  S       16  fomaoem  R       illos  om.  S      holocaustam  V,  holo- 
cansta  S^VRv      hostiam  SWV,  hostia  R ,  hostiae  v       18  illorum]  add. 
W  et  Bdlueius :  fulgebunt  et  (et  om,  W)  tamquam  scintillae  in  arundineto 
discurrent  ( . . .  runt  W)      19  regnauit  S^ :  cf  ad  totum  locum  test,  III 15 
p.  128  21  infestantium]  insequentium  nos  adq.  infestantium  S  sed  nos 

exp.  et  adq.  corr.  in  etm,  2       22  iusti  inquit  R      23  angustiauerunt  Wv 


344  Caecilii  Cypriani 

uidentes  turbabuntur  timore  horribili  et  mirabun- 
tur  in  subitatione  insperatae  salutis  dicentes  inter 
se,  paenitentiam  habentes  et  per  angustiam  spiri- 
tus  gementes:  ^hi  sunt  quos  habuimus  aliquando 
in  risu  et  in  similitudine  inproperii.  nos  insensati  s 
uitam  illorum  aestimabamus  insaniam  et  finem 
illorum  sine  honore.  quomodo  conputati  sunt  inter 
filios  Dei  et  inter  sanctos  sors  illorum  est?  ergo 
errauimus  a  uia  ueritatis  et  iustitiae  lumen  non 
luxitnobis  et  sol  non  est  ortus  nobis.  lassati  sumusio 
iniquitatis  uia  et  perditionis  et  ambulauimus  soli- 
tudines  difficiles,  uiam  autem  Domini  ignoraui- 
mus.  quid  nobis  profuit  superbia,  aut  quid  diuitia- 
rum  iactatio  contulit  nobis?  transierunt  omnia 
ista  tamquam  umbra.  item  in  psalmo  CX V  pretium  et  mer- ii> 
ces  passionis  ostenditur.  pretiosa  est,  inquit,  inconspectu 
Dei  mors  iustorum  eius.  item  in  psalmo  CXXV  tristi- 
tia  conflictationis  et  laetitia  retributionis  exprimitur,  qui  se- 
minant,  inquit,  in  lacrimis  in  gaudio  metent.  ambu- 
lantes  ambulabant  et  plorabant  mittentes  seminaso 
sua:  uenientes  autem  uenient  in  exultatione  tollen- 
tes  gremia  sua.  et  iterum  in  psalmo  CXVIII:  beati  inma- 
culati  in  uia,  qui  ambulant  in  luce  Domini.  beati 
qui  perscrutantur  martyria  eius,  in  toto  corde  in- 
quirunt  eum.  item  Dominus  in  euangelio,  ultor  ipse  persecu-25 

16  Ps.  115,  15.      18  Ps.  125,  5  sq.      22  Ps.  118, 1  sq. 

2  subitationes  B      dicentis  S^ ,  dicent»  W      3  per  SWVy  prae  Ev 
angastiam  SWRV,  angustia  t;      4  ^ii  WB      aliq.  habuimus  1;       5  risu 
SWV,  risum  B,  derisum  v         similitudine  SWBV,  similitudinem  v 
6  insaniam. .  .illorum  <m,  W         7  quomodo  SWBV,  quomodo  ergo  v 
10  lassati]  calcati  B     11  in  iniquitatis  Wv     12  dei  S     15  ista  Sy  illa  WBo ; 
cf.  test.  III 16,  ad  Demeir,  c.  24      17  dni  Wv     iustorum  SWBV,  sanc- 
torum  v;  cf,  test.  III 16        tristia  S        19  lacriminis  ^S'         metent  S  en 
carr.       20  plorabant  SWBV,  flebant  v       21  toUentes]  portantes  v;  cf 
test.  III 16  p,  129        22  ct  om.  S      CXVIIII  B'        qui  inmaculati  sunt 
WBv       23  luce  S,  uia  WB,  lege  v;  cf  test.  III 16       24  perscrutantur 
in  uia  V     inquirunt  SWBV,  exquirunt  v      25  ultor]  ultro  B 


Ad  Portunatum  c.  12.  345 

tionis  nostrae  et  munerator  passionis ,  beati,  inquit,  qni  per- 
secutionem  passi  fuerint  propter  iustitiam,  quia 
ipsorum  est  regnum  caelorum.  et  iterum:  beati  eritis, 
cum  odio   uos  habuerint   homines  et  separauerint 

i  uos  et  expulerint  et  maledixerint  nomini  uestro 
quasi  nequam  propter  filium  hominis.  gaudete  in 
illa  die  et  eiultate.  ecce  enim  merces  uestra  multa 
incaelis.  etiterum:  qui  perdit  animam  suam  propter 
me  hic  saluabit  illam.  nec  solos  animaduersos  et  interfectos 

10  diuinae  poUicitationis  manent  praemia ,  sed  etiam  si  passio  fide- 
libus  desit ,  fides  tamen  integra  adque  inuicta  perstiterit  et  con- 
temptis  ac  relictis  suis  omnibus  Qiristum  se  sequi  christianus 
ostenderit ,  ipse  quoque  a  Christo  inter  martyras  honoratur  polli- 
cente  ipso  et  dicente:   nemo  est  qui  relinquat  domum 

i*aut  agrum  aut  parentes  aut  fratres  aut  uxoremaut 
filios  propter  regnum  Dei  et  non  recipiat  septies 
tantum  in  isto  tempore,  in  saeculo  autem  uenturo 
uitam  aeternam.  item  in  Apocalypsi  hoc  idem  loquitur,  et 
uidi,   inquit,   animas  occisorum  propter  nomen  lesu 

aoetsermonemDei.  et  cum  primo  in  loco  posuisset  occisos, 
addidit  dicens :  et  quicumque  imaginem  bestiae  non 
adorauerunt  nec  acceperunt  inscriptionem  in  fronte 
aut  in  manu  sua.  quos  uniuersos  a  se  in  eodem  loco  simul 
uisos  coniungit  ac  dicit:  etuixerunt  et  regnauerunt  cum 

MChristo.  uiuere  omnes  dicit  et  regnare  cum  Christo,  non  tan- 
tum  qui  occisi  f  uerint ,  sed  quique  in  fidei  suae  firmitate  et  Dei 

1  Matth.  5,  10.       3  Luc.  6,  22  sq.        8  Luc.  9,  24.        14  Luc.  18, 
29  sq.      18  Apoc  20,  4. 

1  noflter  S^      munerator  SWBV,  remunerator  v      3  est  5  s.  1. 1».  ^ 
caelorum]  add.  R:  £t  iterom  noUte  timere  eos  qui  occidunt  corpus  animam 
autem  non  possunt  occidere,  magis  autem  metuite  eum  qui  potest  et  ani- 
mam  et  corpus  occidere  in  gehenna  (MaMh,  10,  28);  cf.  test.  III 16 
8  in  caelis  WV,  in  c.  est  5,  est  in  c.  Rv         perdiderit  t7         10  passio 
SWBV,  ipsa  passio  v      12  suis  am,W      13  martyres  Rv       14  derelin- 
quat  W     16  propter  regnum  dei  om.  WR      18  apocalypis  (mom.)  R 
19  nomen  dei  et  testimonium  iesu  V     21  non  ador.  im.  bestiae  R     22  ado- 
rauerint  S*         notam  et  inscriptionem  V        24  et  dicit  v,  accidit  R 
26  omniR  S^         26  fuerunt  S^        sed  et  t?         quique]  quicumque  v 


346  Caecilii  Cypriani 

timore  perstantes  imagineiu  bestiae  non  adorauerint  neque  ad 
fonesta  eius  et  sacrilega  edicia  consenserint. 

Plvs  nos  accipere  in  passionis  mebcede  qvam  qvod  hic 
svstinemvs  in  ip8a  pa8si0ne. 
13     Probat  beatus  apostolus  Paulus  qui  dignatione  diuina  usque  in  » 
tertium  caelum  adque  in  paradisum  raptus  audisse  se  inenarra- 
bilia  testatur,  qui  oculata  fide  lesum  Christum  uidisse  se  glo- 
riatur ,  qui  id  quod  et  didicit  et  uidit  maioris  conscientiae  ueri- 
tate  profitetur.   non  sunt,   inquit,    condignae  passiones 
huius  temporis  ad  superuenturam  claritudinem  quaeio 
reuelabitur  in  nobis.  quis  ergo  non  omnibus  modis  elaboret 
ad  claritatem  tantam  peruenire,  ut  amicus  Dei  fiat,  ut  cum 
Ghristo  statim  gaudeat ,  ut  post  tormenta  et  supplicia  terrena 
praemia  diuina  percipiat?  si  militibus  saecularibus  gloriosum 
est  ut  hoste  deuicto  redeant  in  patriam  triumphantes,  quanto» 
potior  et  maior  est  gloria  uicto  diabolo  ad  paradisum  triumphan- 
tem  redire  et  unde  Adam  peccator  eiectus  est  illuc  prostrato  eo 
qui  ante  deceperat  trophaea  uictricia  reportare,  off^erre  Domino 
acceptissimum  munus  incorruptam  fidem ,  uirtutem  mentis  in- 
columem,  laudem  deuotionis  inlustrem,  comitari  eum  cum  ue-ao 
nire  coeperit  uindictam  de  inimicis  recepturus,  lateri  eius  adsi- 
stere  cum  sederit  iudicaturus,  coheredem  Christi  fieri ,  angelis 
coaequari,  cum  patriarchis,  cum  apostolis,  cum  prophetis  cae- 
lestis  regni  possessione  laetari.  has  cogitationes  quae  perseautio 
potest  uincere,  quae  possunt  tormenta  superare?  durat  fortis  etts 
stabilis  religiosis  meditationibus  fundata  mens  et  aduersus  om- 

9  Rom.  8, 18. 

2  dicta  B       eonsenserunt  B,  consensorit  S^       3  cap,  numerum  XIII 
add.  Sm,  rec.     mercedem  S^      5  apostolos^S''      Qseom,B     inenarrabilia 
uerba  v,  inerrabilia  n.  i?     7  qui]  quia  W     oculata  SWBV,  occulta  v 
iesum  christum]  dnm  B  8  qui  id  ex  quid  Sm,2         dicit  S^WB 

maiori  v  9  passionis  S  10  claritatem  WBv  11  modis  Sy  uiribus 
WBv  12  claritatem  dei  tantam  S,  tantam  claritatem  v  iiat  dei  S 
15  est]  et  JR  triumfantem  B  16  potior  et  om.  S  triumphantes  S  sed  s 
s.  l  m,  2  17  est  eiectus  B  illut  S^  18  deiecerat  v  tropea  SB,  tro- 
fea  W  deo  Bv  19  fidem  et  v  uirtute  S^  20  laude  acripsit 
Ooldhorn  commate  post  inlustrem  sublato  23  adaequari  WBv  24  pos- 
sessionis  S^      26  meditationi  S^ 


Ad  Fortanatum  c.  13.  347 

nes  diaboli  terrores  et  mmas  mundi  animus  inmobilis  perstat 
quem  fatnrorum  fides  certa  et  solida  corroborat.  cludmitur  in 
persecationibus  terrae,  sed  patet  caelum:  minatur  antichristus^ 
sed  Christus  tuetur :  mors  infertur,  sed  inmortalitas  sequitur: 

socciso  mundus  eripitur,  sed  restituto  paradisus  exhibetur:  uita 
temporalis  extinguitur,  sed  aetemitas  repraesentatur.  quanta  est 
dignitas  et  quanta  securitas  exire  hinc  laetum,  exire  inter  pres- 
suras  et  angustias  gloriosum,  cludere  in  momento  oculos,  qui- 
bus  homines  uidebantur  et  mundus,  aperire  eosdem  statim,  ut 

loDeus  uideatur  et  Christus.  tam  feliciter  migrandi  quanta  uelo- 
citas.  terris  repente  subtraheris,  ut  in  regnis  caelestibus  repo- 
naris.  haec  oportet  mente  et  cogitatione  conplecti,  haec  die  ac 
nocte  meditari.  si  talem  persecutio  inuenerit  Dei  militem,  uinci 
non  poterit  uirtus  ad  proelium  prompta.  uel  si  arcessitio  ante 

u  praeuenerit ,  sine  praemio  non  erit  fides  quae  erat  ad  martyrium 
praeparata:  sine  danmo  temporis  merces  Deo  iudice  redditur:  in 
persecutione  militia ,  in  pace  conscientia  coronatur. 

2  cluduntur  SWBV,  clauduntur  oculi  v  4  sed]  et  TT  (7.  priore)  5  eri- 
gitur  W  restituitur  W  6  aetemitas  S,  aetema  Wv,  aetemam  R  re- 
piaMentatur  S,  reparatur  WRv  (rep.  aetemaTT)  8  claudere  t;  9  et  ape- 
lueWRv  10  tam  f.  m.  q.  uelocitas  TT,  sed  8.  hm,2:  tanto  felicius  migrans 
quanto  uelocius ;  mdlim  t.  uelociter  m.  q.  felicitas  11  ut]  et  W  13  talem 
ex  tamen  Sm.  2  persecutionis  dies  Wv  14  pmmta  W  arcersitio  Wt 
accersitio  v  15  erat]  erit  R  16  praeparatae  S^ ,  praeparatas  R  dam 
noc  temporis  R     iudice  deo  WRv       17  coronatur  amen  R      caeoili  ct- 

TBJASl  AD  FOKTVNATVlf  EXPLICIT  SR ,  AD  FOBTVNATVM  DE  EXHORTATIONB 
XABTTBn  EXPLICIT  W 


X. 
THASCI  CAECILI  CYPRIAOT 

AD  DEMETRIANYM. 


S  =  codex  Segnierianns;  desnnt  c.  1  —  c.  2  et  c  17  —  c. ! 

W  =  codez  WtLrzebnrgensis. 

B  =  codez  Reginencds. 

M  =  codez  Monacensis. 

B  =  codez  Bambergensis. 

V  =  codez  Veronensis. 

MB  ad  recensenda  ea  quae  in  S  desnnt  adhibui. 


AD  DEMETRIANVM. 

Ublatrantem  te  et  aduersos  Deum  qui  unus  et  uerus  est  ore  1 
sacrilego  et  uerbis  impiis  obstrepentem  frequenter,  Demetriane, 
contempseram  uerecundius  et  melius  existimans  errantis  inperi- 

&  tiam  silentio  spemere  quam  loquendo  dementis  insaniam  prouo- 
care.  nec  hoc  sine  magisterii  diuini  auctoritate  faciebam,  cum 
scriptum  sit:  in  aures  inprudentis  noli  quicquam  di- 
cere,  ne  quando  audierit  inrideat  sensatos  sermo- 
nes  tuos,   etiterum:    noli   respondere  inprudenti  ad 

loinprudentiam  eius  ne  similis  fias  illi,  etsanctum  quo- 
que  iubeamur  intra  conscientiam  nostram  tenere  nec  inculcandum 
porcis  et  canibus  exponere  loquente  Domino  et  dicente:  ne  de- 
deritis  sanctum  canibus  neque  miseritis  margaritas 
uestras  ante   porcos,    ne  inculcent  eas  pedibus  suis. 

15  nam  cum  ad  me  saepe  studio  magis  contradicendi  quam  uoto 
discendi  uenires  et  clamosis  uocibus  personans  malles  tua  inpu- 
denter  ingerere  quam  nostra  patienter  audire,  ineptum  uidebatur 
congredi  tecum ,  quando  facilius  esset  et  leuius  turbulenti  maris 

7  Prou.  23,  9.      9  Prou.  26,  4.      12  Matth.  7,  6. 

ENCIPIT  AD  DEMBTRIANVM  (AMEN  odd,  B)  WRMB;   AD  DBMETRIANVM 

Lactantius  instit  V  c.  4,  adyersvs  demstbianvm  Hieranymus  od  Mor 
gnum  epist.  63  2  et  W  8,  l.m,2y  om.  M  3  obstrepentem  te  M 
4  oontempBi  ex  contempsere  Bm.  2  et]  ac  v  5  silentius  M^  6  hoc 
M  8.  l  m.  2  magisterio  BM  dininae  auctoritatis  M,  dinini  et  nominis 
anctoritate  v  7  scriptum  sit  ex  scripsit  Wm.2  8  insensatos  B 
9  iterum  dicit  M  10  inprouidentiam  B  illi  fias  W  14  inculcent 
SMBV,  conculcent  W  pedibus  suis  WRMBV,  pedibus  et  conuersi  eli- 
dant  uos  v  16  personans]  perstrepens  V  inprudenter  B  17  gerere 
W       18  esse  12      turbulentis  R 


352  Caecilii  Cypriani 

concitos  fluctus  clamoribus  retundere  qu9,m  tuam  rabiem  tracta- 
tibus  coercere.  certe  et  labor  inritus  et  nuUus  effectus  offerre 
lumencaeco,  sermonem  surdo,  sapientiam  bruto ,  cumnecsen- 
tire  brutus  possit  nec  caecus  lu^ien  admittere  nec  surdus  audire. 

2  Haec  considerans  saepe  conticui  et  inpatientem  patientia  uici,  s 
cum  nec  docere  indocilem  possem  nec  impium  religione  com- 
primere  nec  furentem  lenitate  cohibere.   sed  enim  cum  dicas 
plurimos  conqueri  et  quod  bella  crebrius  surgant,  quod  lues, 
quod  fames  saeuiant,  quodque  imbres  et  pluuias  serena  longa 
suspendant  nobis  imputari,  tacere  ultra  non  oportet,  ne  iam  non  lo 
uerecundiae,  sed  diffidentiae  esse  incipiat  quod  tacemus,  et  dum 
criminationes  falsas  contemnimus  refutare,   uideamur  crimen 
agnoscere.   respondeo  igitur  et  tibi,    Demetriane,   pariter  et 
ceteris  quos  tu  forsitan  concitasti  et  aduersum  nos  odia  tuis  ma* 
ledicis  uocibus  seminando  comites  tibi  plures  radicis  adque  ori-  ^^ 
ginis  tui  pullulatione  fecisti:  quos  tamen  sermonis  nostri  admit- 
tere  credo  rationem.  nam  qui  ad  malum  motus  est  mendacio 
fallente  multo  magis  ad  bonum  mouebitur  ueritate. 

3  Dixisti  per  nos  fieri  et  quod  nobis  debeant  inputari  omnia  ista 
quibus  nunc  mundus  quatitur  et  urguetur,  quod  dii  uestri  a^ 
nobis  non  colantur.  qua  in  parte  qui  ignarus  diuinae  cognitionis 
et  ueritatis  alienus  es  illud  primo  in  loco  scire  debes  senuisse 
iamsaeculum,  non  illis  uiribus  stare  quibus  prius  steterat  nec 
uigore  et  robore  ipso  ualere  quo  antea  praeualebat.  hoc  etiam 
nobis  tacentibus  et  nuUa  de  scripturis  sanctis  praedicationibusque  ^^ 
diuinis  documenta  promentibus  mundus  ipse  iam  loquitur  et  oc- 
casum  sui  rerum  iabentium  probatione  testatur.  non  hieme  nu- 
triendis  seminibus  tanta  imbrium  copia  est,  non  frugibus  aestate 


1  fluctos  U»  2  affectus  TT»  efferre  W  4  posset  W^B  (possit 
brntus  3f)  liunen  adm.]  uidere  M  5  patientiam  M^B,  6  compri- 
merem  —  cohiberem  W  8  et  om.  Mv  9  seuinnt  W  quotq.  imbrea 
B^  imbres  qnoqne  M  plnniae  M  12  refatare]  repntare  expwMstum 
vnB,  14  forsitam  B  tois]  snis  B,  15  radices  B  adqne]  et  M 
16  tni  M,  tuae  WBBv;  cf,  127  etde  mortdl,  c.  25  17  ratione  M  qui 
sAdbhis  tTtcipit  S  18  fallentem  JB  ueritate  cogente  v  19  et  Tf^ 
8,  l.  m,  2  21  qni  SBy  quia  v ,  qni  sic  ex  quisi  Wm.2  23  saeculnm  S^ 
mundum  WBv  24  ipso]  eo  v  ante  WB  25  praedicationibus  quae 
SB     26  iam  non  TT'      27  sni  ca;  ui  TT  »**  5 


Ad  Demetrianum  c.  1—4.  353 

torrendis  solita  fiagrantia  est  nec  sic  nema  de  temperie  sua  laeta 
snnt  nec  adeo  arboreis  fetibus  autumna  fecunda  sunt.  nodnus  de 
ecfossis  et  fatigatis  montibus  eruuntur  marmorum  crustae ,  mi- 
nus  argenti  et  auri  opes  suggerunt  eihausta  iam  metalla  et  pau- 

5  peres  uenae  breuiantur  in  dies  singulos.  et  decrescit  ac  deficit  in 
aruis  agricola,  in  mari  nauta,  miles  in  castris,  innocentia  in 
foro,  iustitia  in  iudicio,  in  amicitiis  concordia,  in  artibus  peritia, 
in  moribus  disciplina.  putasne  tu  tantam  posse  substantiam  rei 
senescentis  existere,    quantum  prius  potuit  nouella  adhuc  et 

louegeta  iuuenta  pollere?  minuatur  necesse  est  quicquid  fine  iam 
proximo  in  occidua  et  extrema  deuergit.  sic  sol  in  occasu  suo 
radios  minus  claro  et  igneo  splendore  iaculatur,  sic  declinante 
iam  cui^u  exoletis  comibus  luna  tenuatur,  et  arbor  quae  fuerat 
ante  uiridis  et  fertilis  arescentibus  ramis  fit  postmodum  sterilis, 

15  senectute  deformis,  et  fons  qui  exundantibus  prius  uenis  largiter 
profluebat  senectute  deficiens  uix  modico  sudore  destillat.  haec 
sententia  mundo  data  est,  haec  Dei  lex  est  ut  omnia  orta  occi- 
dant  et  aucta  senescant  et  infirmentur  fortia  et  magna  minuantur 
et  cum  infirmata  et  deminuta  fuerint  finiantur. 

^     Christianis  inputas  quod  minuantur  singula  mundo  senescente.  4 
quid  si  et  senes  inputent  christianis  quod  minus  ualeant  in  sonec- 
tute,  quod  non  perinde  ut  prius  uigeant  auditu  aurium,  cursu 
pedum,  oculorum  acie,  uirium  robore,   suco  uiscerum,   mole 
membrorum,  et  cum  olim  ultra  octingentos  et  nongentos  annos 

»uitahominum  longaeua  procederet,  uix  nunc  possit  ad  cente- 

1  torrentis  S,  torpendis  TT'     solita  WE,  soli**  S  {litterae  euanuerunt), 
solis  tanta  v      fraglantia  W       uema  de  SWBV,  uemante  Baluzius  ex 

4  eodd.  recepit  sua  WBV,  «« ||  a  5 (litterae  in  fine  lineae  etmmierunt), 
sata  uel  sua  sata  t>;  cf.  Gronou.  dbs.  p.  324      3  effosisJR     fruuntur  W 

5  uaenae  TT,  benae  B  breuiantur  et  IT»  in  d.  singulos  om.  B  et 
delendum  fort,       decrescint  Sj  decrescunt  v       ac  om.  v      defecit  S 

6  aruis  SWBV,  agris  t?  agricula  S  in  m.  nauta  owi.  W  7  concor- 
diam  12  8  posse  substantiam  posse  substantiam  S  10  iuuentute  v 
pollere]  poUiceri  Tr(ca;...erc)  quidquit^^  11  demergitJJ'  12  ra- 
dio  S  claros  B  sic  ex  %\Wm,2  13  exsoletis  S  14  antea  W 
oirides  S  sterili  v  15  exabundantibus  S;  cf  de  bono  pat.  c.  20 
16  difitillat22v  17  sententiam  B  occidanturii;  cf.  Sallust.  lug.  c.  2 
19  diminuta  WBv  21  imputant  S,  inputet  B  24  nungentos  SB 
^5  nunc]noni2 

in.  23 


354  Caecilii  Cypriani 

narium  numeruin  peruenire.  canos  uidemus  in  pueris,  capilli 
deficiunt  antequam  crescunt,  nec  aetas  in  senectutem  desinit, 
sed  incipit  a  senectute.  sic  in  ortu  adhuc  suo  ad  finem  natiuitas 
properat,  sic  quodcumque  nunc  nascitur  mundi  ipsius  senec- 
tute  degenerat,  ut  nemo  mirari  debeat  singula  in  mundo  defi-  s 
cere  coepisse,  cum  ipse  iam  mundus  totus  in  defectione  sit  et 
in  fine. 

S  Quod  autem  crebrius  bella  continuant,  quod  sterilitas  et  fames 
soUicitudinem  cumulant,  quod  saeuientibus  morbis  ualitudo 
&angitur,  quod  humanum  genus  luis  populatione  uastatur,  etio 
hoc  scias  esse  praedictum  in  nouissimis  temporibus  multiplicari 
mala  et  aduersa  uariari  et  adpropinquante  iam  iudicii  die  magis 
ac  magis  in  plagas  generis  humani  censuram  Dei  indignantis 
accendi.  non  enim,  sicut  tua  falsa  querimonia  et  inperitia  ueri- 
tatis  ignara  iactat  et  clamitat,  ista  accidunt,  quod  dii  uestri  ai5 
nobis  non  colantur,  sed  quod  a  uobis  non  colatur  Deus.  nam  cum 
ipse  sit  mundi  dominus  et  rector  et  cuncta  arbitrio  eius  et  nutu 
gerantur  nec  quicquam  fieri  possit  nisi  quod  aut  fecerit  aut  fieri 
ipse  permiserit,  utique  quando  ea  fiunt  quae  iram  Dei  indignan- 
tis  ostendunt  non  propter  nos  fiunt  a  quibus  Deus  colitur,  sed^o 
delictis  et  meritis  uestris  inrogantur ,  a  quibus  Deus  omnino  nec 
quaeritur  nec  timetur  nec  relictis  uanis  superstitionibus  religio 
uera  cognoscitur,  ut  qui  Deus  unus  est  omnibus  unus  colatur  ab 
omnibus  et  rogetur. 

K     Ipsum  denique  audi  loquentem,  ipsum  uoce  diuina  instruentem  95 
nos  et  monentem:  Dominum  Deum  tuum  [inquit]  adora- 

26  Deut.  6, 13. 

1  perueniri  W  2  crescant  Bv  senectute  Bv  3  incepit  IT»  nati- 
uitas  ipsa  W  4  nunc  <m,W  5  mirari  ex  minari  Sm.  2  6  coepisse 
deficere  WBv  quando  totus  ipse  iam  mundus  WBv  sit  et]  citet  B 
7  finem  8B  8  contineant  W^  9  ««cumulant  W  (et  eras.)  12  uariari] 
uaria  grassari  fort.  diem  B  13  indignandis  B,  ingignantis  W^ 
15  iactat  ponit  post  querimonia  B  16  colatur]  colitur  fort.  17  ar- 
bitrii  B  18  gerantura  S^  20  a  add.  W^  21  uestris  et  meritis  inro- 
gatur  B  22  queritur  WB,  colitur  S;  cf  p.  359,  23  religio  ex  relicto 
B  26  et]  et  mo  nos  et  S,  pariter  ac  v  inquit  adorabis  8,  adorabis 
inquit  WBv 


Ad  Demetrianam  c  4—7.  355 

bis  et  illi  soli  seruies,  etiteram:  non  ernnt  tibi  dii 
alii  absque  me,  etiteram:  nolite  ambulare  post  deos 
alienos  ut  seruiatis  eis  et  ne  adoraueritis  eos:  et 
ne  ineitetis  me  in   operibus  manuum  uestrarum  ad 

^  disperdendos  uos.  propheta  item  sancto  Spiritu  plenus  con- 
testatur  et  denuntiat  iram  Dei  dicens:  haec  dicit  dominus 
omnipotens:  eo  quod  domus  mea  deserta  est,  uos 
autem  sectamini  unusquisque  in  domum  suam,  prop- 
terea  abstinebit  caelum  a  rore  et  terra  subtrahet 

loprocreationes  suas,  et  inducam  gladium  super  ter- 
ram  et  super  frumentum  et  super  uinum  et  super 
oleum  et  super  homines  et  super  pecora  et  super 
omnes  labores  manuum  eorum.  item  propheta  alius  re- 
petitet  didt:  et  pluam  super  unam  ciuitatem  et  super 

i&unam  non  pluam.  pars  una  compluetur  et  pars  super 
quam  non  pluero  arefiet.  et  congregabuntur  duae 
et  tres  ciuitates  in  unam  ciuitatem  potandae  aquae 
causa  nec  sic  satiabuntur:  et  non  conuertimini  ad 
me,  dicit  Dominus. 

»     Indignatur  ecce  Dominus  et  irascitur  et  quod  ad  eum  non  7 
conuertamini  comminatur:  et  tu  miraris  aut  quereris  in  hac  ob- 
stinatione  et  contemptu  uestro,  si  rara  desuper  pluuia  descendat, 
si  terra  situ  pulueris  squaleat,  si  uix  ieiunas  et  pallidas  herbas 
sterilis  gleba  producat,  si  uineam  debilitet  grando  caedens,  si 

2soleam  detruncet  turbo  subuertens,  si  fontem  sicdtas  statuat, 
aerem  pestilens  aura  corrumpat,  hominem  morbida  ualitudo 
consumat,  cum  omnia  ista  peccatis  prouocantibus  ueniant  et  plus 
exacerbetur  Deus  quando  nihil  talia  et  tanta  proficiant.  fieri 
enim  ista  uel  ad  disciplinam  contumacium  uel  ad  poenam  malo- 

1  £x.  20,  3.      2  Hier.  25,  6.      6  Agg.  1,  9  sq.       U  Amos  4,  7  sq. 

liUoBSipsiTr      diitibiTF»     2ab8que]praeteriJ     SaligenosTF» 
4  manmn  S      5  spiritu  sancto  v      contestor  5>       9  abstinebit  B8,lfn.2j 
abetebit£f     13  eoram]  nestranmiiS     profetalius^'*     15  miam  non]  aliam 
non  V     17  in  nnam  dnitatem  om.B     18  nec]  et  non  B     sic  om.  WBv 
connerteminiiS'    21  qnaererisiS^TFJR     obtinationeiS*     22contemptum5 
nestro  W8.hm.2        23  situ]  situ  pluuiae  B        24  gleua  8        cedens 
W^B      25  Btatuat]  indtat  B      26  inpestilens  B      27  peccata  is  B 
et]  nt  B 

23* 


356  Caecilii  Cypriani 

rum,  declarat  in  scriptoris  sanctis  idem  Deus  dicens:  sine 
eansa  percnssi  filios  nestros,  disciplinam  non  ei- 
cepernnt.  et  propheta  denotns  ac  dicatns  Deo  ad  haec  eadem 
responditet  didt:  nerberasti  eos  nec  doluerunt:  flagel- 
lasti  eos  nec  noluernnt  accipere  disciplinam.  ecce  s 
inrogantnr  dininitns  plagae  et  nullns  Dei  metus  est :  ecce  nerbera 
desuper  et  flagella  non  desunt  et  trepidatio  nulia,  nnlla  formido 
est.  qnid  si  non  intercederet  rebus  hnmanis  nel  istacensura? 
quanto  adhnc  maior  in  hominibns  esset  audacia  facinomm  inpu- 
nitate  secnra?  lo 

8  Quereris  qnod  minus  nnnc  tibi  nberes  fontes  et  aurae  salnbres 
et  frequens  pluuia  et  fertilis  terra  obsequium  praebeant ,  quod 
non  ita  ntilitatibns  tnis  et  nolnptatibus  elementa  desemiant.  tu 
enim  Deo  seruis  per  quem  tibi  cuncta  desemiunt:  famnlaris  illi 
cnins  nntu  tibi  nninersa  famnlantur.  ipse  de  semo  tuo  exigisis 
semitntem  et  homo  hominem  parere  tibi  et  oboedire  compellis, 
et  cum  sit  uobis  eadem  sors  nascendi ,  condicio  una  moriendi, 
corpomm  materia  consimilis,  animamm  ratio  commnnis,  aequali 
iure  et  pari  lege  nel  ueniatur  in  istum  mundum  nel  de  mundo 
postmodnm  recedatnr ,  tamen  nisi  tibi  pro  arbitrio  tno  seruiatur,  20 
nisi  ad  noluntatis  obseqnium  pareatur,  inperiosus  et  nimios  ser- 
nitutis  exactor  flagellas,  uerberas,  £une,  siti,  nuditate  et  ferro 
freqnenter  et  carcere  adfligis  et  cmcias.  et  non  agnoscis  Domi- 
num  Deum  tnum,  cum  sic  exerceas  ipse  dominatnm? 

9  Merito  ergo  incnrsantibus  plagis  non  desunt  Dei  flagella  nec  ts 
uerbera.  qnae  cum  nihil  istic  promoneant  nec  ad  Denm  singulos 
tanto  cladinm  terrore  connertant,  manet  postmodum  carcer  aeter- 
nus  et  iugis  flamma  et  poena  perpetna ,  nec  audietur  illic  rogan- 

1  Hier.  2,  30.      4  Hier.  5,  3. 

4  respondet  v  6  est  om.  S  et  ecce  S  7  est  nnlla  fonnido  W 
8  ista  W 8,lm,2  9  ominibns  S^  11  qnaereris  ex qnaeres  Sm,  2 
minns  S8.lm.2         nnnc  minns  tibi  inberes  fortes  R  14  semis] 

non  eemis  v  cnncta  TT».  2.  m.  ^  tn  famnlaris  uel  non  fam.  v 

15  exegis  S     16  compelles  S      19  et  pari  om.  R      20  semiantnr  B 
21  niminm  WR     22  et  ferro]  ferro  etiam  v      23  adeligis  W     agnoscis 
miser  v      24  tunm  om.  WR^    ipse]  in  bomine  add.  Mdnutius      26  cum 
W  8.  l  m.  2       isti  R  •      dora  S     singnlos  past  terrore  panit  S     27  cla- 
dum  WRV;  cf.  357, 13      conuertat  R      manet]  nam  et  W 


Ad  Demetriannm  c.  7—10.  357 

tiQin  gemitiis,  quia  nec  hic  Dei  indignantis  terror  anditus  est 
qui  per  prophetam  clamat  etdicit:  audite  sermonem  Do- 
miui,  filii  Israel,  quia  iudicium  est  Domini  aduer- 
sus  incolas  terrae,   quod  neque  misericordia  neque 

5ueritas  neque  agnitio  Dei  sit  super  terram:  execra- 
tio  et  mendacium  et  caedes  et  furtum  et  adulte- 
rium  diffusum  est  super  terram,  sanguinem  san« 
guini  supermisceni  idcirco  terra  lugebit  cum  uni- 
uersis  incolis  suis,  cum  bestiis  agri,  cum  serpenti- 

lobus  terrae,  cum  uolucribus  caeli,  et  deficient  pi- 
sces  maris,ut  nemo  iudicet,nemo  reuincat.  indignari 
se  Deus  dicit  quod  agnitio  Dei  non  sit  in  terris,  et  Deus  non 
agnoscitur  nec  timetur.  delicta  mendaciorum,  libidinum,  frau- 
dium,  crudelitatis,  impietatis,  furoris  Deus  increpat  et  incusat, 

15  et  ad  innocentiam  nemo  conuertitur.  fiunt  ecce  quae  uerbis  Dei 
ante  praedicta  sunt,  nec  quisquam  fide  praesentium  ut  in  futu- 
rum  consulat  admonetur.  inter  ipsa  aduersa  quibus  uix  coartata 
et  conclusa  anima  respirat  uacat  malos  esse  et  in  periculis  tantis 
non  de  se  magis  sed  de  altero  iudicare.  indignamini  indignari 

soDeum,  quasi  aliquid  boni  male  uiuendo  mereamini,  quasinon 
omnia  ista  quae  accidunt  minora  adhuc  sint  et  leuiora  peccatis 
uestris. 

Qui  alios  iudicas  aliquando  esto  et  tui  iudex,  conscientiae  tuae  !• 
latebras  intuere,  immo,   quia  nullus  iam  delinquendi  nel  pudor 

s&  est  et  sic  peccatur  quasi  magis  per  ipsa  peccata  placeatur,  qui 
perspicuus  et  nudus  a  cunctis  uideris  et  ipse  te  respice.  aut  enim 
superbia  inflatus  es  aut  auaritia  rapax  es  aut  iracundia  saeuus 
aut  alea  prodigus  aut  uinolentia  temulentus  aut  liuore  inuidus 

2  Os.  4, 1  sq. 

1  anditnrs  S*  2  sermones  V  3  fili  istrahel  S  4  qaod]  eo  qnod  v, 
qnia  W  5  snpra  W  sed  ezecratio  Wt>  7  est]  set  S  supra  W 
san^ixinis  B  8  cum  Rs.ltn.  2  9  besteis  S  agri  et  TF  12  dicit] 
et  irasci  add.  v  13  fraudum  WR  15  nemo  ex  nomo  B  19  de  sej 
decsse  S  de  Ss.  l  m.  2  20  dom  S  23  aliquos  W^  esto  et]  et  tu 
esto  V  tuis  W  24  latebras  intuere]  latebra  sint;  uere  22  metus  uel 
pudor  V  25  magis  om.  V  26  uideris  a  cunctis  v,  acuictis  uideris  R 
(ti  e^  u  corr.  m.2)  27  es  {poat  rapai)  om.  v,  est  TT  28  prodigus]  pro- 
gus  ex  saeuus  Sm.  2      uinulentia  SW     libore  S 


358  Caecilii  Cypriani 

ant  libidine  incestus  ant  cradelitate  niolentus:  et  miraris  in  poe- 
nas  generis  honiam  iram  Dei  crescere,  com  crescat  cottidie  qaod 
pnniatorP  hostem  qnereris  exnrgere,  qaasi  etsi  hostis  desit  esse 
pax  inter  ipsas  togas  possit  [hostem  qnereris  exnrgere],  qnasi  non, 
etsi  extema  de  barbaris  arma  et  pericola  conprimantnr ,  ferodas  » 
intas  et  graoias  de  calamniis  et  iniariis  potentiam  daiam  dome- 
sticae  inpngnationis  tela  grassentnr:  de  sterilitate  ac  fame  qae- 
reris,  qaasi  famem  maiorem  siccitas  qnam  rapadtas  faciat,  qaasi 
non  de  captatis  annonaram  incrementis  et  pretioram  comalis 
flagrantias  inopiae  ardor  excrescat:  qaereris  cladi  imbribus  cae-^o 
lam,  cam  sic  horrea  cladantnr  in  terris:  qnereris  minns  nasci, 
qnasi  qaae  nata  sant  indigentibas  praebeantnr:  pestem  et  Inem 
criminaris,  cnm  peste  ipsa  et  Ine  ael  detecta  sint  ael  aacta  cri- 
mina  singnloram,  dum  nec  infirmis  exhibetur  misericordia  et 
defunctis  auaritia  inhiat  ac  rapina.  idem  ad  pietatis  obseqaiom  i^ 
timidi,  ad  impia  lucra  temerarii,  fugientes  morientium  funera  et 
adpetentes  spolia  mortnorum,  ut  appareat  in  aegritudine  sua  mise- 
ros  ad  hoc  forsitan  et  derelictos  esse  ne  possent  dum  carantur 
euadere:  nam  perire  aegrum  uoluit  qui  censum  pereontis  inuadit. 
1 1  Tantus  cladium  terror  dare  non  potest  innocentiae  disciplinam  n 
et  inter  populum  frequenti  strage  morientem  nemo  considerat  et 
se  esse  mortalem.  passim  discurritur,  rapitur,  occupatur:  prae- 
dandi  dissimulatio  nulla,  nulla  cunctatio:  quasi  Uceat,  quasi 
oporteat,  quasi  ille  qui  non  rapit  damnum  et  dispendium  pro- 
prium  sentiat,  sic  anasquisqne  rapere  festinat.  in  latronibus  estsi 
atcumque  aliqua  scelerum  nerecundia,  auias  faaces  et  desertas 
solitudines  diUgunt,  et  sic  illic  delinquitnr,  ut  tamen  delinquen- 
tiam  facinus  tenebris  et  nocte  ueletur.  auaritia  palam  saeuit  et 
ipsa  audacia  sua  tuta  in  fori  luce  abruptae  cupiditatis  arma  pro- 

1  poenas]  plagas  V;  cf.  354, 13  4  hostem  q.  eiurgere  (m.S  7  ac] 
eiv  8  siccitas]  Bterilitas  V  9  praetiosQm  B  10  flagrantiiis  seripsi,  fra- 
glantis  Sf  flagrantiQm  W,  flagrantior  Bv  sed  or  in  B  carr.  11  nnnc  mi- 
nusv  l^sintiS  13  pestis  ipsa*  et  luesli  sint]  sili  15  inhianti^ 
16  tememnSW^B  17  appeareat  S^  snam  S  18  forsitam  S 
et  om,  V  possent  SBV,  possint  Wv  20  tantun  B  gladinm  ex  gla- 
dnm  Bm.2  21  aUerum  et(m.v  23  simnlatio  v  nnlla  om.  W^  est 
cnnctatio  S,  cunctatio  nuUa  formido  estv  26  nericundia  S  27  solitu- 
dines  diligunt}  ualetudines  delines  delinquunt  S  28  uelletur  W^  29  lu- 
cemB^      abrutae  iS 


Ad  Demetrianum  c.  10—12.  359 

sidtnit.  inde  falsarii,  uenefici  inde,  inde  in  media  cinitate  sicarii 
tam  ad  peccandnm  praedpites  qnam  inpnne  peccantes.  a  nocente 
crimen  admittitnr,  nec  innocens  qni  nindicet  innenitnr.  de  accn- 
satore  nel  indice  metns  nnllns:  inpnnitatem  consecnntnr  mali, 

s  dnm  modesti  tacent,  timent  conscii,  nenennt  indicatnri.  et 
ideirco  per  prophetam  dinino  spiritn  et  instinctn  rei  neritas  pro- 
mitnr,  certa  et  manifesta  ratio  monstratnr  Dominnm  posse  ad- 
nersa  prohibere  sed  ne  ille  snbneniat  merita  peccantinm  facere. 
nnmqnid,  ait,  non  nalet  manns  Dei,  nt  salnos  faciat, 

loant  granabit  anrem  nt  non  exandiat?  sed  peccata 
nestra  inter  nos  et  Denm  separant,  et  propter  de- 
licta  nestra  anertit  faciem  a  nobis  ne  misereatnr. 
peccata  itaqne  et  delicta  repntentnr,  conscientiae  nnlnera  cogi- 
tentnr,  et  desinat  nnnsqnisqne  de  Deo  nel  de  nobis  conqneri,  si 

15  qnod  patitnr  intellegat  se  mereri. 

Et  ecce  id  ipsnm  qnale  est  nnde  nobis  cnm  maxime  sermo  est,  IS 
quod  nos  infestatis  innoxios,   qnod  in  contumeliam  Dei  inpn- 
gnatis  adqne  opprimitis  Dei  semos?  parnm  est  qnod  fnrentinm 
narietate  nitiomm,  qnod  iniqnitate  feralium  criminum,  qnod 

socmentamm  conpendio  rapinamm  nita  nestra  macnlatur,  qnod 
snperstitionibns  falsis  religio  nera  snbuertitur,  qnodDensom- 
nino  nec  qnaeritnr  nec  timetnr:  adhnc  insuper  Dei  semos  et 
maiestati  ac  nnmini  eins  dicatos  ininstis  persecntionibus  fiagi- 
tatis.  satis  non  est  qnod  ipse  tn  Denm  non  colis:  adhnc  insnper 

25  eoB  qni  colnnt  sacrilega  infestatione  perseqneris.  Denm  nec  colis 

9  Eb.  59, 1  sq. 

1  falsari  8,  falsarius  B  uenefici  inde  JB»,  inde  nenefici  B\  nenefici 
SW  in  Ss,  l  m.  ^  aicari  B  4  nel]  deTT;  cf.  p.  12, 9  dnm  inpnnitatem 
B  5  dLJxmWin  ras,  neninnt SB  *««indicaturi B  6  rei  ex  res  W m, 2, 
rei  B  sed  i  8uper  ras.  ueritatis  W  7  certa. .  .monstratur  om,  B 
ratione  v  monstratur  W  sed  monstra  in  ras.  deum  Wv  9  ait  ex 
aut  B     dominit?      saluos  SWBV,  saluos  uos  v,  cf.  test,  114,  III 47 

10  grauabit  S,  grauauit  WBv      aurem  suam  S     audiat  B      pecca  W 

11  dom  S     12  uertit  W      faciem  suam  t;      14  desinat  S,  desinit  WB 

si  (m,  B  16  et  om,  WBv  nobiscum  uel  nobis  uobiscum  v;  cf  Gron, 
obs,  p.  627  19  ferarum  B  22  nec  q.]  non  queritur  WB  23  nomini 
Bv  dicatos  iniustis  persecutionibus  &is  exhtbet  S  fiagitas  B,  fatigatis 
V,  agitatis  v;  cf,  Gron.  l  c.      24  dom  exd£!i  Sm,2      25  dom  S 


360  Caecilii  Cypriani 

nec  coli  omnino  permittis,  et  com  ceteri  qui  non  tantom  ista 
inepta  idola  et  manu  hominis  facta  simulacra  sed  et  portenta 
quaedam  et  monstra  uenerantur  tibi  placeant,  solus  displicet  Dei 
cultor.  fumant  ubique  in  templis  uestris  hostiarum  busta  et  rogi 
pecorum,  et  Dei  altaria  uel  nulla  sunt  uel  occulta.  crocodili  et  » 
cynocephali  et  lapides  et  serpentes  coluntur,  et  Deus  solus  in 
terris  aut  non  colitur  aut  non  est  inpune  quod  colitur.  innoxios, 
iustos,  Deo  caros  domo  priuas,  patrimonio  spolias,  catenis  pre- 
mis  [carcere  includis],  bestiis,  gladio,  ignibus  punis.  nec  saltim 
contentus  es  dolorum  nostrorum  conpendio  et  simplid  ac  uelod  lo 
breuitate  poenarum:  admoues  laniandis  corporibus  longa  tor- 
menta,  multiplicas  lacerandis  uisceribus  numerosa  supplicia, 
nec  feritas  adque  immanitas  tua  usitatis  potest  contenta  esse  tor- 
mentis:  excogitat  nouas  poenas  ingeniosa  crudelitas. 
13     Quae  haec  est  insatiabilis  camificinae  rabies,  quae  inexplebilis  is 
libido  saeuitiae?  quin  potius  elege  tibi  alterum  de  duobus:  chri- 
stianum  esse  aut  est  crimen  aut  non  est.  si  crimen  est,  quid  non 
interficis  confitentem?  si  crimen  non  est,  quid  persequeris  inno- 
centemP  torqueri  enim  debui,  si  negarem.  si  poenam  tuam  me- 
tuens  id  quod  prius  fueram  et  quod  deos  tuos  non  colueram  men-  » 
dacio  fallente  celarem,  tunc  torquendus  fuissem,  tunc  ad  confes- 
sionem  crimims  cum  ui  doloris  adigendns,  sicut  in  quaestionibus 
ceteris  torquentur  rei  qui  se  negant  crimine  quo  accusantur  teneri, 
ut  &cinoris  ueritas  quae  indice  uoce  non  promitur  dolore  corporis 
exprimatur.  nunc  uero  cum  sponte  confitear  et  clamem  et  crebrisss 
ac  repetitis  identidem  uodbus  christianum  me  esse  contester, 
quid  tormenta  admoues  confitenti  et  deos  tuos  non  in  abditis  et 
secretis  locis  sed  palam,  sed  publice,  sed  in  foro  ipso  magistra- 

2  facta]  non  tantum  facta  B        3  monstrna  R         uenerentor  W 
placent  iS'       solns  tibi  v      4  fomant. ..1.7  quod  oolitor  am.  S     5  nolla] 
nona  B       crocodilli  W*B ,  coroodriUi  W*       6  cyrocefali  B        a  nobis 
culnntor  v       8  deo  caros  deo  caros  B       9  carcere  indudis  om.  S;  cf,  de 
hano pat  cl2:  sabenndus  carccr  portandae catenae      9  gladio bestiis v 
saltem  Sv       12  lacerandis]  laniandis  W       snpUcia  B        15  qnae  haec 
ofli.  B     insaniabiUs  S^       camificinae]  ne  B       inplebiUs  B       16  eUge 
Bv      17  esse  exe&WnL2     20  faerat  S^      21  celarem]  negarem  W 
22  cnm  ni  S\  ni«*  12,  ni  S'^  Wv      23  caeteris  qnaestionibns  r      rei]  et  B 
accasatarTF'      teneri]  generii2       24utoin.iS^      25  clamcra]  damen  i2 
27  non  (m.  W      aditis  TT»      28  locus  B» 


Ad  Demotrianum  c.  12—15.  361 

tibus  et  praesidibns  andientibos  destraenti?  at  et  si  parum  faerat 
quod  in  me  prios  criminabaris,  creuerit  quod  et  odisse  et  punire 
plos  debeas.  quid  dum  me  christianum  celebri  loco  et  populo 
circumstante  pronuntio  et  uos  et  deos  uestros  clara  et  publica 

5  praedicatione  confundo,  quid  te  ad  infirmitatem  corporis  uertis, 
qoid  cum  terrenae  camis  inbecillitate  contendis?  cum  animi  ui- 
gorecongredere,  uirtutem  mentis  infringe,  fidem  destrue,  di- 
sceptatione  si  potes  uince,  uince  ratione. 
Yel  si  quid  diis  tuis  numinis  et  potestatis  est,  ipsi  in  ultionem  14 

losuam  surgant,  ipsi  se  sua  maiestate  defendant.  at  quid  praestare 
colentibus  possunt  qui  se  de  non  colentibus  uiudicare  non  pos* 
sunt?  nam  si  eo  qui  uindicatur  pluris  est  ille  qui  uindicat,  tu 
diis  tuis  maior  es.  si  ergo  his  quos  colis  maior  es ,  non  tu  eos 
colere,  sed  ab  illis  coli  debes.  sic  illos  laesos  ultio  uestra  defen- 

i&dit,  quomodo  et  clausos  ne  pereant  tutela  uestra  custodit.  pudeat 
te  eos  colere  quos  ipse  defendis,  pudeat  tutelam  de  iis  sperare 
quos  tu  tueris. 

0  si  audire  eos  uelis  et  uidere,  quando  adiurantur  a  nobis,  tor-  IS 
quentur  spiritalibus  fiagris  et  uerborum  tormentis  de  obsessis 

aocorporibus  eiciuntur,  quando  eiulantes  et  gementes  uoce  humana 
et  potestate  diuina  flagella  et  uerbera  sentientes  uenturum  iudi- 
cium  confitentur.  ueni  et  cognosce  uera  esse  quae  dicimus :  et 
quiasicdeos  colere  te  dicis,  uel  ipsis  crede  quos  colis.  aut  si 
uolaeris  et  tibi  credere,  de  te  ipso  loquetur  audiente  te  qui  nunc 

sstuum  pectus  obsedit,  qui  nunc  mentem  tuam  ignorantiae  nocte 
caecauii  uidebis  nos  rogari  ab  eis  quos  tu  rogas,  timeri  ab  eis 

1  destrnendi  E       post  destruenti  non  diatinguU  v       etsi  t;        2  me 
prias  ex  ^briosJB         crenit  W         3  debeas.  quid  scripsi,  debeas ,  quod 
SWBv       5  praeoonatione  v      post  confundo  cap,  14  incipit  v     7  distrue 
S     disceptationenLB     8  rationem  R     9  nominisJR '     10  ipsi  B  8,  l  m.  2 
ad  S,  aat  WBv;  at  conieceratLcttinius  etAnt,  deBooy  spicU.  crit.  p.  32 
11  se  colentibus  v      uindecare  S      12  plus  S      13  es  add,  W^      ergo  S, 
autem  WBv      his]  iis  v      eos  S,  illos  WBv      14  illis]  ipsis  potius  v 
debes]  add,  v:  et  timeri  ut  dominus         defendet  S        15  pereant]  prae- 
tereant  B      16  oolore  B      defendes  S       eis  WB       17  tu]  tu  ipse  v 

18  uelles  v     a  nobis  adiurantur  WBv     et  torquentur  v      19  fraglis  W 
20  heinlantes  SWB         et  gementes  om.  B;  cf,  p.  25,  5  sq.         23  quos 
colis  crede  WBv     24  tebi  S     loquentur  B      25  nunc  om.W       26  ro- 
gasti,  meri  W     timeri  ab  eis]  add.  v:  quos  tu  times 


362  Caecilii  Cypriani 

qnos  tn  adoras:  uidebis  sub  manu  nostra  stare  uinctos  et  tremere 
captiuos  quos  tu  suspicis  et  ueneraris  ut  dominos.  certe  uel  sic 
confundi  in  istis  erroribus  tuispoteris,  quando  conspecxeris  et 
audieris  deos  tuos  quid  sint  interrogatione  nostra  statim  prodere 
et  praesentibus  licet  uobis  praestigias  illas  et  faUadas  suas  non  s 
posse  celare. 

16  Quae  ergo  mentis  ignauia  est,  immo  quae  desipientium  caeca 
et  stulta  dementia  ad  lucem  de  tenebris  non  uenire  et  mortis 
aetemae  laqueis  uinctos  spem  nolle  inmortalitatis  exdpere,  non 
metuere  Deum  conminantem  et  dicentem:  sacrificans  diisio 
eradicabitur  nisiDomino  soli.  et  iterum:  adorauerunt 
eos  quos  fecerunt  digiti  eorumy  et  curuatus  est 
homo  et  humiliatus  est  uir,  et  non  laxabo  illis? 
quid  te  ad  falsos  deos  humilias  et  inclinas,  quid  ante  inepta  si- 
mulacra  et  figmenta  terrena  captiuum  corpus  incuruas?  rectmuu 
te  Deus  fecit  et  cum  cetera  animalia  prona  et  ad  terram  situ  uer- 
gente  depressa  sint,  tibi  sublimis  status  et  ad  caelum  adque  ad 
Dominum  susum  uultus  erectus  est.  illuc  intuere,  illuc  oculos 
tuosdirige,  in  supemis  Deum  quaere.  ut  carere  inferis  possis, 
ad  alta  et  caelestia  suspensum  pectus  adtoUe.  quid  te  in  lapsumso 
mortis  cum  serpente  quem  colis  stemis?  quid  in  ruinam  diaboli 
per  ipsum  et  cum  ipso  cadis?  sublimitatem  serua  qua  natus  es. 
perseuera  taUs  quaUs  a  Deo  factus  es.  cum  statu  oris  et  corporis 
animnm  tuum  statue.  ut  cognoscere  Deumpossis,  teanteco- 
gnosce.  reUnque  idola  quae  humanus  error  inuenit.  ad  DeumK 
conuertere:  quem  si  inploraueris,  subuenit.  Christo  crede  quem 
uiuificandis  ac  reparandis  nobis  pater  misit.  laedere  seruos  Dei 
et  Christi  persecutionibus  tuis  desine  quos  laesos  ultio  diuina 
defendit. 

17  Inde  est  enim  quod  nemo  nostrum  quando  adprehenditur  reluc-  so 
tatur  nec  se  aduersus  iniustam  uiolentiam  uestram  quamuis 

10  Ex.  22,  20.      11  Es.  2,  8  sq. 

4  interrogatioiies  B       5  lioet  ex  hic  et  B        prestrigias  W       illas 
om.  8       6  celerare  8       7  menti  B^       8  non]  noUe  v       10  dom  8 
12  incQmatas  v       15  captina  v       corpore  B       18  deun  Bv       sosnm 
«cnpw,  suum  8BW\  tuum  TT»      19  erige  WBv      dom  8      22  ipsam 
JR     24  ut]  et  8     cognoscas  B      27  pater  filium  v      20  enim  om.  v 
et  nerao  W     31  iniustam  otn.  V 


Ad  Demetrianum  c.  15—18.  363 

niinius  et  copiosus  noster  populus  ulciscitur.  patientes  facit  de 
secutura  ultione  securitas.  innocentes  nocentibus  cedunt ,  inson- 
tes  poems  et  cruciatibus  acquiescunt  certi  et  fidentes  quod  inul- 
tum  non  remaneat  quodcumque  perpetimur  quantoque  maior 

5  fuerit  persecutionis  iniuria  tanto  iustior  fiat  et  grauior  pro  per- 
secutione  uindicta.  nec  umquam  impiorum  scelere  in  nostrum 
nomen  exurgitur,  ut  non  statim  diuinitus  uindicta  comitetur. 
ut  memorias  taceamus  antiquas  et  ultiones  pro  cultoribus  Dei 
saepe  repetitas  nuUo  uocis  praeconio  reuoluamus,  documentum 

10  recentis  rei  satis  est  quod  sic  celeriter  quodque  in  tanta  celeri- 
tate  sic  granditer  nuper  secuta  defensio  est  ruinis  rerum,  iacturis 
opom ,  dispendio  militum ,  deminutione  castrorum.  nec  hoc  casu 
accidisse  aliquis  existimet  aut  fuisse  fortuitum  putet,  cum  iam 
pridem  scriptura  diuina  posuerit  et  dixerit:  mihi  uindictam» 

uego  retribuam,  dicit  Dominus,  et  iterum  Spiritus  sanctus 
praemoneat  et  dicat:  ne  dixeris:  ulciscar  me  de  inimico 
meo,  sed  expecta  Dominum  ut  tibi  auxilio  sit.  unde 
clarum  est  adque  manifestum  quia  non  per  nos  sed  pro  nobis 
accidunt  cuncte  ista  quae  de  Dei  indignatione  descendunt. 

^     Nec  ideo  quis  putet  christianos  his  quae  accidunt  non  uindi-  IS 
cari,  quod  et  ipsi  uideantur  accidentium  incursione  perstringi. 
poenam  de  aduersis  mundi  ille  sentit  cui  et  laetitia  et  gloria 
onmis  in  mundo  est.  ille  maeret  et  defiet,  si  sibi  male  sit  in 
saeculo,  cui  bene  non  potest  esse  post  saeculum,  cuius  uiuendi 

35fructus  omnis  hic  capitnr,  cuius  hic  solacium  omne  finitur,  cuius 
caduca  et  breuis  uita  hic  aliquam  dulcedinem  computat  et  uo- 

14  Rom.  12, 19  (cf.  Dent.  32,  35).      16  Prou.  20,  22. 

1  noster  sic  T,  noster  sit  v  4  remanet  W  maioreii  5  et  iustior  Rv 
fietTT  7  exurgitur  om.i2  non]no8iJ  uindicta  nostralS  cometeturiS^ 
8  memorias  ta  deainit  S  9  repetita  W  uocis]  doces  B  10  quodquej 
quoque  MR  11  rerum  WMBV,  aerum  B  (a  in  ras,),  regum  v  12  di- 
minutione  B,  dtl  notione  B  13  fortuitum]  postremum  B  iam]  tam  B 
14  uindicta  W  16  praemonet  M^  dicet  M^  dixeris]  dicas  M 
ulciscor  12  meM8,l,m.3         17  dA  i2  anxilior  sit  i2,   auxl- 

lietuT  M  19  dignatione  MB  20  christianis  W  his]  iis  v  acce- 
dunt  M^  21  et  om.  M  incursatione  v  22  sentiet  B  23  male  sit] 
malent  B  24  esse  W  8,  l  m.  2  26  breuis  uita]  orem  suita  B  et]  ad 
fort.      uoluptate  B 


364  Caecilii  Cjpriani 

luptatem,  quando  istinc  excesserit  poena  iam  sola  superest  ad 
dolorem.   ceterum  nullus  his  dolor  est  de  incursatione  malorum 
praesentium  quibus  fiducia  est  futurorum  bonorum.  denique  nec 
constemamur  aduersis  nec  frangimur  nec  dolemus  neque  in  ulla 
aut  rerum  clade  aut  corporum  ualitudine  mussitamus.  spiritu  ^ 
magis  quam  came  uiuentes  firmitate  animi  infirmitatem  cor- 
poris  uincimus.  per  ipsa  quae  uos  cruciant  et  fatigant  probari  et 
corroborari  nos  scimus  et  fidimus. 
19     Putatis  nos  aduersa  uobiscum  aequaUter  perpeti,    quando 
eadem  aduersa  uideatis  a  nobis  et  uobis  non  aequaliter  sustineri?  lu 
aput  uos  inpatientia  clamosa  semper  et  querula  est ,  aput  nos 
fortis  et  religiosa  patientia  quieta  semper  et  semper  in  Deum 
grata  est,  nec  quicquam  istic  laetum  aut  prosperum  sibi  uin- 
dicat ,  sed  mitis  et  lenis  et  contra  omnes  fluctuantis  mundi  tur- 
bines  stabilis  diuinae  pollicitationis  tempus  expectat.  quamdiui^ 
6nim  corpus  hoc  permanet  commune  cum  ceteris,  sit  necesse  est 
et  corporalis  condicio  communis  nec  separari  generi  humano  ab 
inuicem  datur,  nisi  istinc  de  saeculo  recedatur.  intra  unam  do- 
mum  boni  et  mali  interim  continemur.  quicquid  intra  domum 
uenerit  pari  sorte  perpetimur,  donec  aeui  temporalis  fine  com- su 
pleto  ad  aetemae  uel  mortis  uel  inmortalitatis  hospitia  diuida- 
mur.  non  ergo  idcirco  compares  uobis  et  aequales  sumus,  quia 
in  isto  adhuc  mundo  et  came  hac  constituti  mundi  et  camis  in- 
commoda  uobiscum  pariter  incurrimus.  nam  cum  in  sensu  doloris 


1  istinc]  hinc  M       excesserint  M*        8ola  iam  EM        2  his]  iis  uel 
hic  V       incursione  Mv       4  constemimur  MB       aduersis  omnino  B 
frangimus  B      ullam  Bj  nuUa  B       5  aut  {ante  rerum)  om.  B       musi- 
tamus  WBMB      spiritus  W     6  uiuent  W^     firmitatem  EM^     infinni- 
t&teB      7uos]no8t?      comprobarif      etom.  i2      8  scimus  (wt.  i2      fide- 
mus  WM^      9  quandolcum  v      10  nobis  et  a  uobis  B^  uobis  et  nobis E 
llest]etJ5        12dnmTr,  d6  3f       Vd  eatW  8,1  w.  2      etnecTF 
quisquam  ex  quicquam  M  m,  2         stic  E         14  fluctuantes  EBM^ 
15  poUicitationes  M^         tempus  add.  M^        semper  expectans  M  sed  ns 
in  ras,       16  hoc]  hic  v      ante  commune  distinguU  v       sit. .  .communis 
om.  W        17  seperari  W        18  nisi  si  v       postmodum  recedatur  V 
20  euenerit  Mv     repetimur  B       21  aetema  W^       diuidamur]  add,  W: 
loquitur  et  hortatur      23  constituti  ex  a  constitutione  Mm,  2      2iiaW 
3.  l  m,  2      sensum  M^ 


Ad  Demetrianum  c.  18—20.  365 

sit  omne  quod  punit,  manifestum  est  eum  non  esse  participem 
poenae  tuae  quem  uideas  tecum  non  dolere. 

Viget  aput  nos  spei  robur  et  firmitas  fidei  et  inter  ipsas  saeculi  80 
labentis  ruinas  erecta  mens  est  et  inmobilis  uirtus  et  numquam 

snon  laeta  patientia  et  de  Deo  suo  semper  anima  secura,  sicut  per 
prophetam  Spiritus  sanctus  loquitur  et  hortatur  spei  ac  fidei 
nostrae  firmitatem  caelestiuoce  corroborans.  ficus,  inquit,  non 
adferet  fructum  et  non  erunt  nascentia  in  uineis. 
mentietur   opus   oliuae    et   campi   non   praestabunt 

locibum.  deficient  a  pabulo  oues  et  non  erunt  in 
praesepibus  boues.  ego  autem  in  Domino  exultabo, 
gaudebo  in  Deo  salutari  meo.  Dei  hominem  et  cultorem 
Dei  subnixum  spei  ueritate  et  fidei  stabilitate  fundatum  negat 
mundi  huius  et  saeculi  infestationibus  commoueri.  uinea  licet 

ib  fallat  et  olea  decipiat  et  herbis  siccitate  morientibus  aestuans 
campus  arescat,  quid  hoc  ad  christianos,  quid  ad  Dei  seruos 
quos  paradisusinuitat,  quos  gratia  onmis  et  copia  regni  caelestis 
exspectat?  exultant  semper  in  Domino  et  laetantur  et  gaudent 
in  Deo  suo  et  mala  adque  aduersa  mundi  fortiter  tolerant,  dum 

sobona  et  prospera  futura  prospectant.  nam  qui  exposita  natiuitate 
terrena  spiritu  recreati  et  renati  sumus  nec  iam  mundo  sed  Deo 
uiuimus ,  non  nisi  cum  ad  Deum  uenerimua  Dei  munera  et  pro- 
missa  capiemus.  et  tamen  pro  arcendis  hostibus  et  imbribus  im- 
petrandis  et  uel  auferendis  uel  temperandis  aduersis  rogamus 

7  Hab.  3,  17  sq. 

1  sit]  situm  sit  conu  de  Booy  I.  c,p,  33  pTmitnr  fort  2  poenae  tuae 
ponit  ante  manifestum  M  tecum  uideas  aequaliter  v,  tecum  non  uideas  Pa- 
melius ,  tecum  non  uideas  condolere  coni.  de  Eooy  dolore  B  3  et  {ante 
inter)  om.v  4estom.Tr,es8eti2  7  corroborans]  commemorat  JB  inquit] 
ait  Jtf  8  adfertiJ,  afferent  V  fructuslF  erunt  nascentia]  erit  genera- 
tio  V  10  cibum]  frumentum  v  pabulo]  populo  TT,  stabulo  v  in  praes.} 
ad  praesepia  B  aed  d  8,  l,  12  et  gaudebo  BMBv  saluatore  BV  dei] 
ds  M  dei  culturaeilf,  cultorem  christi  B  13  spe  B  stabilitatemii 
14  huius  mundi  M  15  siccitatem  B  16  iwi— ad]  a— a  B  18  exul- 
tat  M'  dnm  B  laetatur  et  gaudet  M^  19  tolerat  M^  20  bona} 
dona  V  futura  M  «.  l  m.  ^  expectat  M  (m.  ^  corr.  at  in  ant)  21  cre- 
aii  W  22  cum  W  8.  l  m.  2  23  pro  imbribus  M  24  pro  auferendis 
M  sed  pro  s.  l.  m.  2       adtemperandis  3f' 


366  Caecilii  Cypriani 

semper  et  preces  fundimus  et  pro  pace  ac  salate  uestra  propi- 
tiantes  et  placantes  Deum  diebus  ac  noctibus  iugiter  adque  in- 
stanter  oramus. 

21  Nemo  sibi  itaque  blandiatur  quod  nobis  et  profanis,  Bei  cul- 
toribus  et  Deo  aduersantibus  sit  interim  per  aequalitatem  camis  5 
et  corporis  laborum  saecularium  condicio  communis ,  ut  ex  hoc 
opinetur  non  onmia  ista  quae  accidunt  uobis  inrogari,  cum  Dei 
ipsius  praedicatione  et  prophetica  contestatione  ante  praedictum 
sit  uenturam  super  iniustos  iram  Dei,  persecutiones  quaenos 
humanitus  laederent  non  defuturas,  sed  et  ultiones  quae  laesos  10 
diuinitus  defenderent  secuturas. 

2S  £t  quanta  sunt  quae  istic  pro  nobis  interim  fiunt.  in  exem- 
plum  aliquid  datur ,  ut  Dei  uindicis  ira  noscatur.  ceterum  retro 
est  iudicii  dies  quem  scriptura  sancta  denuntiat  dicens:  ululate. 
proximus  est  enim  dies  Domini,  et  obtritio  )a  Deois 
aderit.  ecce  enim  dies  Domini  uenit  insanabilis  in- 
dignationis  et  irae  ponere  orbem  terrae  desertum 
et  peccatores  perdere  ex  eo.  etiterum:  ecce  dies  Do- 
mini  uenit  ardens  uelut  clibanus,  eruntque  omnes 
alienigenae  et  omnes  iniqui  stipula,  et  succendet^o 
illos  adueniens  dies,  dicit  Dominus.  succendi  et  cre- 
mari  alienigenas  praecanit  Dominus  id  est  alienos  a  diuino  ge- 
nere  et  profanos,  spiritaliter  non  renatos  nec  Dei  filios  factos. 
euadere  enim  solos  posse  qui  renati  et  signo  Christi  signati 
fuerint  alio  in  loco  Deus  loquitur,  quando  ad  uastationem  mundiss 
et  interitum  generis  humani  angelos  suos  mittens  grauius  in  ul- 
timo  conmiinatur  dicens:  uadite  et  caedite  et  nolite  par- 

U  Es.  13,  6.  9.        18  Mal.  4, 1.      27  Ez.  9,  5  sq. 

1  precem  B  2  et  placentes  ilf ,  ac  placantes  v  4  itaqne  sibi  BBv 
a  nobis  B  nobis  dei  cultoribus  et  profanis  Ooson.  profanis  dei  cnltori- 
bns  caniungU  v  7  non  om,  M  nobis  M  inrogant  B  9  et  persecn- 
tiones  MBv  12  istinc  B,  est  hic  B  interim  pro  nobis  B  exemplo 
M  13  cetemm  ceterom  B  14  iadicii  post  dies  M8,l,m,  2  16  insa- 
nabilis  et  ilf  18  iterum  dicit  M  20  aligeniene  TT'  alien.  et  omnes 
om.  B  sicut  stipula  M  21  cremari]  tremori  B  22  aligenas  W^ 
praecinit  Mv  dSas  id  est  alienos  Jf^  s.lm.  S  23  non]  nos  B  24  eos 
«olos  t;     25  uastationes— interitusl?     26  emittensTT     27  uadite]  ite  v 


Ad  Demetriannm  c  20—23.  367 

cere  ocnlis  nestris.  nolite  misereri  seniores  ant 
iuaenes  et  uirgines  et  mulieres  et  paruulos  inter- 
ficite  ut  perdeleantur.  omnem  autem  super  quem 
signum  inscriptum  est  ne  tetigeritis.   quod  autem  sit 

ft  hoc  signum  et  qua  in  parte  corporis  positum  manifestat  alio  in 
loco  Deus  dicens:  transi  mediam  Hierusalem  et  nota- 
bis  signum  super  frontes  uirorum  qui  ingemunt  et 
maerent  ob  iniquitates  quae  fiunt  in  medio  ipsorum. 
et  quod  ad  passionem  et  sanguinem  Ghristi  pertineat  hoc  signum 

10  et  ille  saluus  adque  incolumis  reseruetur  quisque  in  hoc  signo 
inuenitnr,  item  Dei  testimonio  conprobatur  dicentis:  et  erit 
sanguis  in  signo  uobis  super  domos  in  quibus  ibi 
eritis,  et  uidebo  sanguinem  et  protegam  uos,  et 
non  erit  in  uobis   plaga   deminutionis,    cum  percu- 

»tiam  terram  Aegypti.  quod  ante  occiso  agno  praecedit  in 
imagine  impletur  in  Christo  secuta  postmodum  ueritate.  ut  illic 
percussa  Aegypto  ludaicus  populus  euadere  non  nisi  sanguine  et 
signo  agni  potuit,  ita  et  cum  uastari  coeperit  mundus  et  per- 
cuti  quisque  in  sanguine  et  signo  Christi  inuentus  fuerit  solus 

«euadit. 

Bespicite  itaque  dum  tempus  est  ad  ueram  et  aetemam  salu-  S3 
tem,  et  quia  iam  mundi  finis  in  proximo  est  ad  Deum  mentes 
uestras  Dei  timore  conuertite.  nec  uos  delectet  in  saeculo  inter 
iustos  et  mites  inpotens  ista  et  uana  dominatio,  quando  etin 

ss  agro  inter  cultas  et  fertiles  segetes  lolium  et  auena  dominetur, 

6  Ez.  9,  4.      11  Ex.  12, 13. 

1  senioris  WB,  seniori  M  2  iuuenis  TFB,  iuueni  M  aut  {pro  et) 
uirginis  W;  cf,  test.  II 22  et  paruulos  et  mulieres  v  3  perdeleantur 
WMBBV,  deleantur  v  4  scriptum  MBv  5  qua  in]  quali  B  in 
anLW  6  media  B,  per  mediam  WBM^  (cf.  test  II 22);  add,  M: 

samariam  et,  cos/p.  m.  2  herusalem  W^ ,  ierbsalem  B  notJEkbis]  «Mdabis 
B  (non  eras,)  7  super]  in  M  frontem  B  8  ob]  propter  v  9  et  {ante 
quod)  om,W  10  quisquis  M^,  quis  Jlf»  11  dicentis  ex  de  te  enfis 
Wm.2  12  ibi  WBM^  V,  <m.  BM*,  uos  uel  uos  ibi  v  13  abieritis  B 
14  diminutionis  WBv  16  suppletur  W  postm.  secuta  M  18  signo  et 
sanguine  M  nunc  cum  B  19  quisquis  Mh)  20  euadet  v  21  re- 
spite  IF*,  resipiscite  cani.  Oxon,  22  et  W  8.  l  m.  2  23  timorem  B 
24  sta  JR       quando  etc;  cf.  VergUi  Oeorg.  1154 


368  Caecilii  Cypriani 

nec  dicatis  mala  accidere ,  quia  dii  nestri  a  nobis  non  colantnrt 
sed  sciatis  esse  hanc  iram  Dei ,  Dei  hanc  esse  censnram  nt  qni 
beneficiis  non  intellegitnr  nel  pU^s  intellegatur.  Deom  nel  sero 
quaerite,  quia  iam  pridem  per  prophetam  Deus  praemonens  hor- 
tatur  et  dicit:   quaerite  Deum,   et  uiuet  anima  uestra.  s 
Deum  uel  sero  cognoscite,  quia  et  Christus  adueniens  hoc  ad- 
monet  et  docet  dicens:  haec  est  autem  uita  aeierna  ut 
cognoscant  te  solum  et  uerum   Deum   et  quem  mi- 
sisti  lesum  Christum.  credite  illi  qui  omnino  non  fallit.  cre- 
dite  illi  qui  haec  omnia  futura  praedixit.  credite  illi  qui  cre-ia 
dentibus  praemium  uitae  aetemae  dabit.  credite  illi  qui  incre- 
dulis  aetema  supplicia  gehennae  ardoribus  inrogabit. 
24     Quae  tunc  erit  fidei  gloria,  quae  poena  perfidiae,  cum  iudicii 
dies  uenerit,  quae  laetitia  credentium,  quae  maestitia  perfido- 
rum  noluisse  istic  prius  credere  et  ut  credant  iam  redire  noms 
posse.  cremabit  addictos  ardens  semper  gehenna  et  uiuacibus 
flammis  uorax  poena,  nec  erit  unde  habere  tormenta  uel  requiem 
possint  aliquando  uel  finem.  seruabuntur  cum  corporibus  suis 
animae  infinitis  cruciatibus  ad  dolorem.  spectabitur  illic  a  nobis 
semper  qui  hic  nos  spectauit  adtempus,  et  inpersecutionibusio 
factis  oculorum  cmdelium  breuis  fractus  perpetua  uisione  pensa- 
bitur  secundum  scripturae  sanctae    fidem  dicentis:   uermis 
eorum  non  morietur   et   ignis   eorum  non  eitingue- 
tur,  et  erunt  ad  uisionem  uniuersae  carni.  etiterum: 
tunc  stabunt   iusti   in  magna   constantia  aduersus» 

5  Amos  5,  6.      7  lo.  17,  3.      22  Es.  66,  24.      25  Sap.  5, 1  sq. 

1  coluntur  EB      2  esse  hanc  WB,  hanc  esse  Fitf ' ,   hanc  M^B 
dei  hanc  esse  scripsi,   hanc  esse  B,  esse  WBV  et  8,  l,m,2M  (hanc  iram, 
dei  CBBe  cens.  ueZ  esse  hanc  irae  dei  censuram  v,  hanc  irae  dei  esse  censu- 
ram  Baluzius,  esse  hanc  irain  dei,  dei  esse  censuram  coni,  Krabinger) 
qui  carr.  M^  in  quia      3  beneficii  M*      4  quia  exq\i&  Bm.  2,qaiW 
praemonet  BB        Q  etom.v  8  et  uerum]  uerum  v       10  credite. . . 

dabit  om.  W      12  inrogauit  M^      15  noluisse  se  3f»      iam  B  in  ras. 
16  cremauit  3f »         17  super  erit  Mm.2i  excipit      seruantur  WBB 
19  spectabuntur  VM^       nos]  nobis  B        20  spectauerunt  V,  expectabit 
BM^ ,  eipectauit  M^         21  factis]  falsis  W        breuis  super  crebres  M 
m.  2      recopensabuntur  M  sed  reco  s.lm.  2       25  inquit  iusti  M;  cf.  ad 
totum  locum  test.  III 16  p.  128,  ad  Fortun.  c.  12 


Ad  Demetrianum  c.  23-25.  369 

eos  qui  se  angustanernnt  et  qui  abstulerunt  labo- 
res  eorum.  uidentes  turbabuntur  timore  horribili 
et  mirabuntur  in  subitatione  insperatac  salutis 
dicentes  inter  se,  paenitentiam  habentes  et  per  an- 

i  gustiam  spiritus  gementes:  ^hi  sunt  quos  habuimus 
aliqnando  in  risu  et  in  similitudine  inproperii.  nos 
insensati  uitam  illorum  aestimabamus  insaniam  et 
finem  illorum  sine  honore.  quomodo  conputati  sunt 
inter  filios   Dei  et   inter  sanctos  sors  illorum  est? 

loergo  errauimus  a  uia  ueritatis,  et  iustitiae  lumen 
non  luxit  nobis  et  sol  non  est  ortus  nobis.  lassati 
sumus  iniquitatis  uia  et  perditionis  et  ambulaui- 
mus  solitudines  difficiles,  uiam  autem  Domini 
ignorauimus.  quid  nobis  profuit  superbia  aut  quid 

udiuitiarum  iactatio  contulit  nobis?  transierunt 
omnia  illa  tamquam  umbra.  erit  tunc  sine  fiructu  paeni- 
tentiae  dolor  poenae,  inanis  ploratio  et  inefficax  deprecatio.  in 
aetemam  poenam  sero  credunt  qui  in  uitam  aeternam  credere 
noluerunt. 

M     Securitati  igitur  et  uitae  dum  licet  prouidete.  offerimus  uobis  2S 
animi  et  consilii  nostri  salutare  munus.  et  quia  odisse  non  licet 
nobis  et  sic  Deo  plus  placemus,  dum  nuUam  pro  iniuria  uicem 
reddimus,  hortamur,   dum  facultas  adest,  dum  adhuc  aliquid 
de  saeculo  superest,   Deo  satisfacere  et  ad  uerae  religionis  can- 

2»didam  lucem  de  profundo  tenebrosae  superstitionis  emergere. 
non  inuidemus  commodis  uestris  nec  beneficia  diuina  celamus. 
odiis  uestris  beniuolentiam  reddimus  et  pro  tormentis  ac  suppli- 

1  aDgustiauerunt  WBv      2  eorum]  illorum  B      timore]  terrore  W 
3  inspiratae  WB       4  dicent  Bv       habentes]  agentes  MB       per  (p  B) 
angnstiam  WMBBV,  prae  angustia  v        5  hii  W^BB        6  risum  MB, 
densum  v      in  om.  W     similitudinem  MBv     7  illius  estimauimus  W 
8  illius  W,  eorum  B       9  inter  sanctos]  in  sco  TT       illorum  M,  eorum 
WBBv      11  et  sol. .  .nobis  <m,  B      ojrtus  est  v      12  in  iniquitatis  v 
uiae  W      et  {ante  amb.)  ofti,  v       16  tunc  erit  M,  erit  enim  V      paenit 
fructu  B       17  uel  dolor  uel  M      et  inanis  B       deprecatio  in  aeternum; 
poenam  W       18  credent  v       20  licet]  tempus  est  V       22  iniuriam  B, 
iniuria**  W     23  hortamur  uos  J?      24  dno  M     ad  ueram  31,  aduorsae  B, 
uerae  W     25  de]  et  Jf » ,  et  de  M^      tenebrosa  B  (profunda  et  tenebrosa 
nocte  Pamelius)      26  uestris  om.  M 

III.  24 


370         Caecilii  Cjpriani  ad  Demetrianum  c  ^—26. 

ciis  qoae  nobis  infenmtnr  salutis  itineTa  monstramos.  credite  et 
oiaite  et  qoi  nos  ad  tempns  persequimini  in  aetemnm  gandete 
nobiscnm.  qnando  istinc  recessnm  fuerit,  nnllos  iam  paeniten- 
tiae  locns  est,  nnllQS  satisfactionis  effectns.  hic  nita  ant  amit- 
titnr  ant  tenetur:   hic  saluti  aeteniae  cultu  Dei  et  fructu  fidei  & 
prouidetur.  nec  quisquam  aut  peccatis  retardetur  aut  annis  quo- 
minus  ueniat  ad  consequendam  salutem.  in  isto  adhuc  mundo 
manenti  paenitentia  nulla  sera  est.  patet  ad  indulgentiam  Dei 
aditus  et  quaerentibus  adque  intellegentibus  ueritatem  facilis 
accessus  est.   tu  sub  ipso  licet  exitu  et  uitae  temporalis  occasu  to 
pro  delictis  roges  et  Deum  qui  unus  et  uerus  est  confessione  et 
fide  agnitionis  eius  inplores,  uenia  confitenti  datur  et  credenti 
indnlgentia  salutaris  de  diuina  pietate  conceditur  et  ad  inmorta- 
litatem  sub  ipsa  morte  transitur. 
26     Hanc  gratiam  Christus  inpertit,  hoc  munus  misericordiae  suae  n 
tribuit  subigendo  mortem  trophaeo  crucis,  redimendo  credentem 
pretio  sui  sanguinis,  reconciliando  hominem  Deo  patri**« ,  uiuifi- 
cando  mortalem  r^eneratione  caelesti.  hunc  si  fieri  potest  sequa- 
mur  omnes,  huius  sacramento  et  signo  censeamur.  hic  nobis 
uiam  uitae  aperit,  hic  ad  paradisum  reduces  facit,  hic  ad  caelo-20 
rum  regna  perducit.  cum  ipso  semper  uiuemus  facti  per  ipsum 
filiiDei:  cum  ipso  exultabimus  semper  ipsius  cruore  reparati. 
erimus  christiani  cum  Christo  simul  gloriosi,  de  Deo  patre  beati, 
de  perpetua  uoluptate  laetantes  semper  in  conspectu  Dei  et  agen- 
tes  Deo  gratias  semper.  neque  enim  poterit  nisi  et  laetus  esse  s& 
semper  et  gratus  qui  cum  morti  fuisset  obnoiius,  factus  est  in- 
mortalitate  securus. 

2  uidete  et  uiuite  ex  uiuete  M  m.2  3  recessum  WRMBVt  exces- 
sum  V  4  est  om.  B  aut  R  ammittitur  TT'  5  salntis  M^B  et 
cultu  M  6  nec. . .  retardetur  om,  R  quicquam  W  aut  om.  B  10  est 
om,R  exitum  uitaeJB  12ueniam22  confitendiTF  credentibus  TT 
15  suae  W  s.l.m.  2  16  tribuet  TT*  17  p.  sanguinis  sui  v  praecio«« 
sanguinis  M  (sus  eras,)  reconciliantem  B  patri  etM;  lacunam  indi- 
catU;  cf.  p.394,8  18  regenera  tunc  iJ  20  reducens  B  21rcgnoii 
uiuimus  M^  22  semper  exultabimus  v  24  uoluntatel^JB  25  deo  om. 
R      semper  gratias  deo  M     et  o»n.  Rv      26  de  immortalitate  v     caecili 

CTPRIANI  AD  DEMETRIANVM  EXPLICIT  RBj  AD  DEMETRIAITVM  EXPLICIT  WM 


XI. 
THASCI  CAECILI  CYPKIANI 

DE  OPERE  ET  ELEEM08YNIS. 


24^ 


370         Caecilii  Cypriani  ad  Demetriannm  c.  25—26. 

ciis  quae  nobis  inferuntur  salutis  itinera  monstramus.  credite  et 
uiuite  et  qui  nos  ad  tempus  persequimini  in  aetemum  gaudete 
nobiscum.  quando  istinc  recessum  fuerit,  nuUus  iam  paeniten- 
tiae  locus  est,  nuUus  satisfactionis  effectus.  hic  uita  aut  amit- 
titur  aut  tenetur:    hic  saluti  aetemae  cultu  Dei  et  fmctu  fidei  & 
prouidetur.  nec  quisquam  aut  peccatis  retardetur  aut  annis  quo- 
minus  ueniat  ad  consequendam  salutem.  in  isto  adhuc  mundo 
manenti  paenitentia  nuUa  sera  est.  patet  ad  indulgentiam  Dei 
aditus  et  quaerentibus  adque  inteliegentibus  ueritatem  facilis 
accessus  est.   tu  sub  ipso  licet  exitu  et  uitae  temporalis  occasu  ^o 
pro  delictis  roges  et  Deum  qui  unus  et  uems  est  confessione  et 
fide  agnitionis  eius  inplores,  uenia  confitenti  datur  et  credenti 
indulgentia  salutaris  de  diuina  pietate  conceditur  et  ad  inmorta- 
litatem  sub  ipsa  morte  transitur. 
26     Hanc  gratiam  Christus  inpertit,  hoc  munus  misericordiae  suae  is 
tribuit  subigendo  mortem  trophaeo  crucis,  redimendo  credentem 
pretiosuisanguinis,  reconciliando  hominem  Deo  patri***,  uiuifi- 
cando  mortalem  regeneratione  caelesti.  hunc  si  fieri  potest  sequa- 
mur  omnes,  huius  sacramento  et  signo  censeamuf.  hic  nobis 
uiam  uitae  aperit,  hic  ad  paradisum  reduces  facit,  hic  ad  caelo-»> 
rum  regna  perducit.  cum  ipso  semper  uiuemus  facti  per  ipsum 
filii  Dei:  cum  ipso  exultabimus  semper  ipsius  cruore  reparati. 
erimus  cliristiani  cum  Christo  simul  gloriosi,  de  Deo  patre  beati, 
de  perpetua  uoluptate  laetantes  semper  in  conspectu  Dei  et  agen- 
tes  Deo  gratias  semper.   neque  enim  poterit  nisi  et  laetus  esses» 
semper  et  gratus  qui  cum  morti  fiiisset  obnoxius,  factus  est  in- 
mortalitate  securus. 

2  uidete  et  uiuite  ex  uiuete  M  m.2  3  recessum  WRMBV,  exces- 
sum  V  4  est  oni.  B  aut  B  ammittitur  TT*  5  salutis  M^B  et 
cultu  M  6  nec. .  .retardetur  om.  B  quicquam  W  aut  <m.  B  10  est 
<m,B  exitum  uitaeJB  12ueniam22  confitendilF  credentibus  TT 
15  suae  W  s.hm.  2  16  tribuet  TT*  17  p.  sanguinis  sui  v  praecio«« 
sanguinis  M  (sus  erasJ)  reconciliantem  j?  patri  et  Jf ;  lacunam  indi- 
caui;  cf.  p.  394,  8  18  regenera  tuncU  20  reducens  B  21  regnoiJ 
uiuimus  ilf  ^  22  semper  ezultabimus  t?  24  uoluntateJRB  25  deo  om. 
B      semper  gratias  deo  M     et  am.  Bv      26  de  imroortalitate  v     caecili 

CYPRIANI  AD  DEMETRIANVM  EXPLICIT  BB,  AD  DEMETRIANVM  EXPLICIT  WM 


XI. 
THASCI  CAECILI  CYPBIANI 

DE  OPERE  ET  ELEEMOSYNIS. 


24* 


S  =  codei  Seguierianus ;  deest  in  eo  c.  16  p.  386, 4— c.  26. 

F  =  fragmenta  Taurinensia  codicis  Bobiensis  47  saec.  VI;  cf.  Peyron 

Ciceronis  orationum  fragmenta  p.  163. 
W=i  codex  Wurzeburgensis. 
G  =  codez  Sangallensis. 
V  =  codez  Veronensis. 


DE  OPEKE  ET  ELEEMOSYNIS. 

Multa  et  ms^a  sunt,   fratres  carissimi,    beneficia  diuinal 
quibus  in  salutem  nostram  Dei  patris  et  Ghristi  larga  et  copiosa 
clementia  et  operata  sit  et  semper  operetur ,  quod  conseruandis 

5  ac  uiuificandis  nobis  pater  filium  misit  ut  reparare  nos  posset 
quodque  filius  missus  esse  et  hominis  filius  uocari  uoluit  ut  nos 
Dei  filios  faceret:  humiliauit  se  ut  populum  qui  prius  iacebat 
erigeret,  uulneratus  est  ut  uulnera  nostra  curaret,  seruiuit  ut 
ad  libertatem  seruientes  extraheret.   mori  sustinuit  ut  immorta- 

10  litatem  mortalibus  exhiberet.  multa  haec  sunt  et  magna  diuinae 
misericordiae  munera.  sed  adhuc  qualis  prouidentia  illa  et  quanta 
clementia  est,  quod  nobis  salutari  ratione  prospicitur,  ut  homini 
qui  redemptus  est  reseruando  plenius  consulatur.  nam  cum  Do- 
minus  adueniens  sanasset  illa  quae  Adam  portauerat  uulnera  et 

15  uenena  serpentis  antiqua  curasset ,  legem  dedit  sano  et  praecepit 
ne  ultra  iam  peccaret,  ne  quid  peccanti  grauius  eueniret.  coar- 
tati  eramus  et  in  angustum  innocentiae  praescriptione  conclusi. 
nec  haberet  quid  fragilitatis  humanae  infirmitas  adque  inbecilli- 
tas  faceret,  nisi  iterum  pietas  diuina  subueniens  iustitiae  et  mi- 

30  sericordiae  operibus  ostensis  liiam  quandam  tuendae  salutis  ape- 

INCIPIT  DE  OPERE  ET  ELEMOSYNIS  (eLYMOSINIS  W)  SW  ,  INCIPIT  EIVS- 

DEM  DE  OPEKE  ET  ELiMosiNis  G      2  carlssimi]  dilectissimi  GV      4  ser- 
aandis  G       5  filium  suum  pater  G       saum  misit  v       6  esse  et]  esse  G, 
dici  se  et  F,  esset  Oxofi, ,  est  et  Marius  Mercator  p.  180  ed,  Bdluz, 
filiun  V     uocari  F,  om.  8WGV,  dici  Oxon,,  fieri  Baluzius,  esse  Mar, 
Merc,         8  curarct  SFWGV  et  Mar,  Merc,  sanaret  v      11  prouiden- 
tiae  S       12  ut]  et  F      hominis  F      13  reseruato  F      consolatur  F 
15  antiqua  FWG  et  Augtistinus  contra  duas  epist,  Pelag.  IV,  8,  21,,  an- 
tiquae  S,  antiqui  v     16  peccandi^'      17  proscriptionc  G     18  nec]  ne  G 
20  tuendae]  tenendc  G 


374  Caccilii  Cypriani 

riret ,  ut  sordes  postmodum  quascumque  contrahimus  eleemo- 
synis  abluamus. 
2     Loquitur  in  scripturis  Spiritus  sanctus  et  dicit :  eleemosynis 
et  fide  delicta  purgantur.   non  utique  illa  delicta  quae 
fuerant  ante  contracta:  nam  illa  Ghristi  sanguine  et  sanctifica-  s 
tione  purgantur.   item  denuo  dicit:  sicut  aqua  ignem  ex- 
tinguet,  sic  eleemosyna  extinguet  peccatum.  hicquo- 
que  ostenditur  et  probatur  quia  sicut  lauacro  aquae  salutaris  ge- 
hennae  ignis  eitinguitur,   ita  eleemosynis  adque  operationibus 
iustis  delictorum  flamma  sopitur.  et  quia  semel  in  baptismo  re-  lo 
missa  peccatorum  datur,  adsidua  et  iugis  operatio  baptismi  instar 
imitata  Dei  rursus  indulgentiam  largiatur.   hoc  et  Dominus  in 
euaugelio  docet.  nam  cum  denotarentur  discipuli  eius  quod  ede- 
rent  nec  prius  manus  abluissent,  respondit  et  dixit:   qui  fecit 
quod  est  intus  fecit  et  quod  foris   est.   uerum  dateis 
eleemosynam,    et   ecce   uobis  munda  omnia,    docens 
scilicet  et  ostendens  non  manus  lauandas  esse  sed  pectus  et  sor- 
des  intrinsecus  potius  quam  extrinsecus  detrahendas ,  uerum  qui 
purgauerit  quod  est  intus  eum  quoque  id  quod  foris  est  repur- 
gasse  et  emundata  mente  cute  quoque  et  corpore  mundum  esse  90 
coepisse.  porro  autem  monens  et  ostendens  unde  mundi  et  pur- 
gati  esse  possimus,  addidit  eleemosynas  esse  faciendas.  miseri- 
cors  monet  misericordiam  fieri,  et  quia  seruare  quaerit  quos 
magno  redemit  post  gratiam  baptismi  sordidatos  docet  denuo 
posse  purgari.  25 

3  Prou.  16,  6  (=15,  27).      6  Sir.  3,  30.      14  Luc.  11,  40  sq. 

1  protrahimus  F         elemosynis  SW  fere  semper ,  aelymosinis  O  sae- 
pius      3  scripturis  diuinis  v      4  delecta  S      6  purgata  sunt  G      ignem 
extinguet S,  eitinguit  ignem FWGv;  cf,  test.  lU  Ip.  110      7  sic  et  FO 
extinguit  FWGv      8  aquae«*  G  (aq.  eraa,)      9  ita  et  Bdluzius      opera- 
tionibus]  operibus  G      11  asidua  O       12  imitatae  S       dei]  deum  coni. 
Bouth     largitur  Gv       13  in  euangelio  dominus  v      ederent]  erent  S 
14  lauissent  GV       respondens  dixit  G         15  intus  est  Fv        est  {post 
foris)  om.  G      17  scilicet  om.  G      18  detrahendas]  diluendas  v     21  pur- 
gati  et  mundi  G     22  possumus  S     addit  G      elemosynis  S^     23  monet] 
docet  et  monet  v,  docet  {sed  post  misericordiam)  G       misericordias  esse 
faciendas  S       24  magno  pretio  Fv        redimit  S,  redemit  praecio  G 
baptismi  gratiam  v 


De  opere  et  eleemosynis  c.  1—4.  *  375 

Agnoscamus  itaque,  fratres  dilectissimi,  diuinae  indulgentiae  3 
salttbre  mnnns  [et]  emttndandis  porgandisque  peccatis  nostris,  qui 
sine  aliquo  conscientiae  uulnere  esse  non  possumus  medellis  spiri- 
talibus  uulnera  nostra  curemus.  nec  quisquam  sic  sibi  de  puro 

sadque  immaculato  pectore  biandiatur,  ut  innocentia  sua  firetua 
medicinam  non  putet  adhibendam  esse  uulneribus,  cum  scriptum 
sit:  quis  glqriabitur  castum  se  habere  cor  aut  quis 
gloriabitur  mundum  se  esse  a  peccatis?  et  iterum  in 
epistula  sua  lohannes  ponat  et  dicat:    si   dixerimus   quia 

lopeccatum  non  habemus,  nos  ipsos  decipimus  et  ue- 
ritas  in  nobis  non  est.  si  autem  nemo  esse  sine  peccato  po- 
test  et  quisque  se  inculpatum  diierit  aut  superbus  aut  stultus 
est,  quam  necessaria,  quam  benigna  est  diuina  clementia,  qual 
cum  sciat  non  deesse  sanatis  quaedam  postmodum   uuLiera, 

u  dedit  curandis  denuo  sanandisque  uulneribus  remedia  salutaria. 

Numquam  denique,    fratres  dilectissimi ,    admonitio  diuina4 

cessauit  et  tacuit  quominus  in  scripturis  sanctis  tam  ueteribus 

quam  nouis  semper  et  ubique  ad  misericordiae  opera  Dei  populus 

prouocaretur  et  canente  adque  exhortante  Spiritu  sancto  quisque 

20  ad  spem  regni  caelestis  instruitur  facere  eleemosynas  iuberetur. 
mandat  et  praecipit  Esaiae  Deus :  exclama,  inquit,  in  forti- 
tudine   et   noli   parcere.   sicut  tuba   exalta  uocem 

7  Prou.  20,  9.      9  1  lo.  1,  8.    •  21  Es.  58,  1. 

1  dilectissimi  8G  et  Attgusiin.  l  c.  IV,  10,  27.,  carissimi  JPTFt? 
2  mnniis  salabre  v       et]  ut  v  Augustini,  om,  O,  et  qnia  S;  mtmuB  emun- 
dandis — nostris  et  qoi  coni,  Vahlen  emundanis  S        4  nec]  neW  et 

August.  contra  luiian,  Pel.  II 25      sic  om.  W      5  atque  de  August.  l.  c. 
contra  d.  epist.  Pel.       peetore]  corde  v      8  mundum  se]  mundus  FW 
9  ioliannes  in  epistola  sua  dicit  si  G      quoniam  F     10  decepimus  W 

11  non  est  SFWGV  et  August. ,  non  est.  si  autem  confessi  fuerimus  pec- 
cata  nostra,  fidelis  et  iustus  est  dominus,  qui  nobis  peccata  dimittat  v 

12  quisquis  v        Be]  ex  te  W  m.  2 ,  om.  v        post  quisque  se  deest  totum 
folium  in  F     se  esse  dixerit  v,  esse  dizerit  ^u^u^^.  l.  c.  contra  lul.  P. 
stultus  est  aut  superbus  G      13  quam  necessaria. .  .quae  om.  v  Augustini 
Z.  c.  contra  duas  epist.  Pel.     15  denuo  curandis  G     17  et]  numquam  v 
tam  u.  q.  nouis  om.  W;  cf.  p.  188, 6        18  et]  ut  G^      19  exhortante]  pro- 
uocante  G      quisquis  v      20  iubeatur  G,  iubetur  v      21  praecepit  G^ 
dcus  eseiae  dicens  S     22  turba  G^ 


376        '  Caecilii  Cypriani 

tuam,  adnuntia  plebi  meae  peccata  ipsorum  et 
domui  lacob  facinora  eorum.  et  cum  peccata  eis  sua  ei- 
probrari  praecepisset  cumque  eorum  &cinora  pleno  indignationis 
inpetu  protulisset  dixissetque  eos  nec  si  orationibus  et  precibus 
et  ieiuniis  uterentur,  satisfacere  pro  delictis  posse,  nec  si  in  s 
cilicio  et  cinere  uoluerentur,  iram  Dei  posse  lenire,  in  nouissima 
tamen  parte  demonstrans  solis  eleemosynis  Deum  posse  placari 
addiditdicens:  frange  esurienti  panem  tuum  et  egenos 
sine  tecto  induc  in  domum  tuam.  si  uideris  nudum, 
uesti  et  domesticos  seminis  tui  non  despicies.  tuncic 
erumpet  temporaneum  lumen  tuum  et  uestimenta 
tua  cito  orientur,  et  praeibit  ante  te  iustitia  et 
claritas  Dei  circumdabit  te.  tunc  eiclamabis,  et 
Deus  exaudiet  te.  dum  adhuc  loqueris,  dicet:  ecce 
adsum.  i& 

S  Bemedia  propitiando  Deo  ipsius  Dei  uerbis  data  sunt,  quid  de- 
berent  facere  peccantes  magisteria  diuina  docuerunt,  operatio- 
nibus  iustis  Deo  satisfieri,  misericordiae  meritis  peccata  purgari. 
et  aput  Salomonem  legimus:  conclude  eleemosynam  in 
corde  pauperis,  et  haec  pro  te  exorabit  ab  omni» 
malo.  etiterum:  qui  obturat  aures  ne  audiat  inbecil- 
lum,  et  ipse  inuocabit  Deum  et  non  erit  qui  exau- 
diat  eum.  neque  enim  mereri  Dei  misericordiam  poterit  qui 
misericors  ipse  non  fuerit  aut  inpetrabit  de  diuina  pietate  aliquid 
in  precibus  qui  ad  precem  pauperis  non  fuerit  humanus.  quodi'> 
item  in  psalmis  Spiritus  sanctus  declarat  et  probat  dicens:  bea- 
tus  qui   intellegit   super   egenum   et  pauperem,  in 

8  Es.  58,  7  sq.      19  Sir.  29,  12.      21  Prou.  21,  13.       26  Ps.  40,  2. 

1  adnuntia  WVG,  et  adnuntia  Sv;  cf,  test.  III 1  p.  108  peccata] 

delicta  6r         3  praecipisset/S        indignationes  G        4  impctum  Tf' 
6  cinere  et  cilicio  uolutarentur  V         leniri  S         10  uesti  SWGV,  uesti 
eum  V  domesticura  S  dispicies  S  (cf,  108,  21) ,  despicias  t' 

12  oriuntur  W      praebibit  W  ^      14  dum]  cum  G      dicit  V      16  propi- 
tiante  (?',  propiando  S        19  in  cor  in  corde  G'        20  exorabunt  W 
ab  omni  malo]  in  die  raalo  V      21  obdurat  W      inbecillem  G       23  pro- 
mereri  v      miscricordiara  dei  r,  dni  S(cf,  382, 10)      26  et  probat  ow.  G 
27  egentem  WGV  ^ 


De  opere  et  eleemosynis  c.  4—6.  377 

die  malo  liberabit  eum  Dominus.  quorum  praeceptorum 
memor  Daniel  cum  rei  Nabuchodonosor  aduerso  somnio  terri- 
tus  aestuaret,  auertendis  malis  a  diuina  ope  inpetranda  reme- 
dium  dedit   dicens:    propterea,   rex,   consilium  meum 

h  placeat  tibi,  et  peccata  tua  eleemosynis  redime  et 
iniustitias  tuas  miserationibus  pauperum,  et  erit 
Deus  patiens  peccatis  tuis.  cui  rex  non  obtemperans  ad- 
uersa  quae  uiderat  et  infesta  perpessus  est:  quae  euadere  et  ui- 
tare  potuisset,  si  peccata  sua  eleemosynis  redemisset.  Baphael 

loquoque  angelus  paria  testatur  et  ut  eleemosyna  libenter  ac  lar- 
giter  fiat  hortatur  dicens:  bona  est  oratio  cum  ieiunio 
et  eleemosyna,  quia  eleemosyna  a  morte  liberat  et 
ipsa  purgat  peccata.  ostendit  orationes  nostras  ac  ieiunia 
minus  posse,   nisi  eleemosynis  adiuuentur,    deprecationes  solas 

isparum  ad  inpetrandum  ualere,  ni  factorum  et  operum  accessione 
satientur.  reuelat  angelus  et  manifestat  et  firmat  eleemosynis 
petitiones  nostras  efficaces  fieri ,  eleemosynis  uitam  de  periculis 
redimi ,  eleemosynis  a  morte  animas  liberari. 
Nec  sic,  fratres  dilectissimi ,  ista- proferimus ,  ut  non  quod* 

soBaphael  angelus  dixit  ueritatis  testimonio  conprobemus.  in  Actis 
apostolorum  facti  fides  posita  est,  et  quod  eleemosynis  non  tan- 
tum  a  secunda  sed  a  prima  morte  animae  liberentur,  gestae  et 
impletae  rei  probatione  conpertum  est.  Tabitha  operationibus 
iustis  et  eleemosynis  praestaadis  plurimum  dedita  cum  infirmata 

4  Dan.  4,  24.      11  Tob.  12,  8  sq. 

1  malo  SWVy  mala  Gv      liberauit  W'G'      illura  deus  SWGV,  eum 
dominus  v;  cf,  test  IIIlp,  110     2  nabocodonosor  W      territus  om,  G 
3  aestuaret  et  S       auertendis  SWGV,  pro  au.  v        a]  ac  SFGj  ad  Wvr 
dc  V      diuina  ope  inpetranda  SFWGV,  diuinam  opom  impetrandam  v 
5  et  {ante  peccata)  om.  G      7  patiens]  parcens  v       9  sua  <m,  G       redi- 
misset  SG      12  quoniam  G     quia  eleemosjma  om.W     et  elemosyna  S 
et  am.G     13  a  peccatis  V     15  ni  F,  nisi  WGv,  si  S     satisfactorum  G 
16  satientur  SFWGV,   farciantur  v  ex  coniectura  Grauiiy  fulciantur 
coni.  Goulartius,  socientur  exhibent  aliquot  codices         17  petitiones. . . 
eleemosynis  om.  G         18  eleemosynis  om.  G  animas  a  morto  Gv 

19  dilectissimi  SGy  carissimi  jPTTt?         20  actis  SWG,  actibus  Fv 
22  sed  et  FG       23  impleta  S     conpertum]  testatum  G      dabita  S,  ta- 
bita  G       operationibus]  orationibus  G       24  plurirais  G 


378  Caecilii  Cjpriani 

«sset  et  mortua,  ad  cadauer  eianiinae  Petrus  accitus  est.  qui 
cum  inpigre  pro  apostolica  humanitate  uenisset,  circumsteterunt 
eum  uiduae  flentes  et  rogantes,  pallia  et  tunicas  et  omnia  illa 
quae  prius  sumpserant  indumenta  monstrantes  nec  pro  defimcta 
suis  uocibus  sed  ipsius  operibus  deprecantes.  sensit  Petrus  impe-  » 
trari  posse  quod  sic  petebatur  nec  defuturum  Ghristi  auxilium 
uiduis  deprecantibus,  quando  edset  in  uiduis  ipse  uestitus.  cum 
itaque  genibus  nixus  orasset  et  uiduarum  ac  pauperum  idoneus 
aduocatus  legatas  sibi  preces  ad  Dominum  pertulisset,  conaersus 
ad  corpus  quod  in  tabula  iam  lotum  iacebat,  Tabitha,  inquit,io 
«xurge  in  nomine  lesu  Christi.   nec  defuit  Petro  quomi- 
nus  statim  perferret  auxilium  qui  in  euangelio  dari  dixerat  quic- 
quid  fuisset  eius  nomine  postulatum.  mors  itaque  suspenditur  et 
spiritus  redditur  et  mirantibus  ac  stupentibus  cunctis  ad  hanc 
mundi  denuo  lucem  rediuiuum  corpus  animatur.  tantum  potue-  is 
runt  misericordiae  merita,  tantum  opera  iusta  ualuerunt.  quae 
laborantibus  uiduis  largita  fuerat  subsidia  uiuendi  meruit  ad 
uitam  uiduarum  petitione  reuocari. 
7     Itaque  in  euangelio  Dominus  doctor  uitae  nostrae  et  magister 
salutis  aetemae  uiuificans  credentium  populum  et  uiuificatis  con-  20 
sulens  in  aetemum  inter  sua  mandata  diuina  et  praecepta  cae- 
lestia  nihil  crebrius  mandat  et  praecipit  quam  ut  insistamus  elee- 
mosynis  dandis  nec  terrenis  possessionibus  incubemus  sed  cae- 
lestes  thesauros  potius  recondamus.  uendite,  inquit,  res  ue- 
stras  et  date  eleemosynam,   et  iterum:   nolite  uobisss 
condere  thesauros  super  terram,  ubi  tinea  et  come- 
stura  exterminat  et  ubi  fures   effodiunt  et  furan- 

10  Act.  9,  40.      24  Luc.  12,  33.      25  Matth.  6,  19  sq. 

1  esset  ex  est  Gm,2  exanimae  SW^ ,  exanime  FW^  Go  accimtus 
O,  accersitusF  3  palea  W  5  suis  am,  F  ipsis  F  8  genuis  O 
nixis  V  etom,v  9  protulisset  G  10  tabulam  S  dabitha  W 
11  nomine  dmi  S  iesu  om,  G  12  perferret  F,  ferret  SWGv  euan- 
gelio  suo  G  14  hac  S  16  operae  iustae  F  17  fuerant  F  ad]  in 
hanc  F  20  credentium  populum  et  uiuificatis]  et  S  fort.  rectius  21  et 
diuina  G  22  praecepit  TT'  sistamus  S  24  thensauros  SW^,  the- 
sauros  W^,  ita  L  seqq.  uterque  nisi  quod  W^  thesaur.  25  datae  8 

aelimosinas  G      26  super  terram]  in  terra  G       tenea  S      27  exterminant 
Vv      et  {ante  ubi)  add.  W^ 


De  opere  et  eleemosynis  c  6—8.  379 

tur.  thesaarizate  autem  uobis  tfaesauros  in  caelo, 
ubi  neque  tinea  neque  comestura  exterminat  et  ubi 
fures  non  effodiunt.  ubi  enim  fuerit  tfaesaurus 
tuus,  illic  erit  et  cor  tuum.  et  cum  obseruata  lege  per- 

»  fectum  et  consummatum  uellet  ostendere,  si  uis,  inquit,  per- 
fectus  esse,  uade  et  uende  omnia  tua  et  da  jpaupe- 
ribus,  et  habebis  thesaurum  in  caelo,  et  ueni  se- 
quere  me.  item  alio  loco  negotiatorem  caelestis  gratiae  et  com- 
paratorem  salutis  aeternae  distractis  omnibus  rebus  suis  pretio- 

10  sam  margaritam  hoc  est  uitam  aetemam  Christi  cruore  pretio- 
sam  de  quantitate  patrimonii  sui  dicit  debere  mercari.  simile 
est,  inquit,  regnum  caelorum  homini  negotianti 
quaerenti  bonas  margaritas.  ubi  autem  inuenit 
pretiosam    margaritam,    abiit    et    uendidit    omnia 

i&quae  habuit  et  emit  illam. 

Eos  denique  et  Abrahae  filios  dicit  quos  in  iuuandis  alendisque  8 
pauperibus  operarios  cemit.  nam  cum  Zachaeus  dixisset:  ecce 
dimidium   ex   substantia  mea   do   egenis    et  si  cui 
quid  fraudaui  quadruplum  reddo,  responditlesus:  quia 

s^salus  hodie  domui  fauic  facta  est,  quoniam  et  hic 
filius  est  Abrafaae.  nam  si  Abraham  credidit  Deo  et  repu- 
tatum  est  ei  ad  iustitiam,  utique  qui  secundum  praeceptum  Dei 
eleemosynas  facit  Deo  credit :  et  qui  faabet  fidei  ueritatem  semat 
Dei  timorem :  qui  autem  Dei  timorem  seruat  in  miserationibus 

25pauperum  Deum  cogitat.  operatur  enim,  in  Deo  quia  credit,  quia 
scituera  esse  quae  praedicta  sunt  uerbisDei  nec  scripturam  [sanc- 

5  Matth.  19,  21.      11  Matth.  13,  45  sq.      17  Luc.  19,  8  sq. 

1  thesaurizate. .  .Z.  5  eflfodiunt  om.  G  autem  omu  W ;  cf,  test  III 1 
p.  tU  2  tineae  8  3  effodiunt  nec  furantur  v  4  illic]  istic  F,  ibi  v 
5  ueUet  post  lege  ponit  G  6  pauperibus  F,  egenis  SWGv;  cf.  test. 
III  Ip,  111  9  suis  01».  G  10  cruorem  S  11  de]  da  G  12  nego- 
tiatori  v  16  habrahe  WG  saepius  in  mn,  S  «««iuuandis  W 
17  zaccheus  8,.  zacheus  WG  18  cui  om.  G  19  respondens  G  iesusj 
iesns  et  dizit  v         20  huic  domui  v  21  abraam  8,  habraham  G 

depntatum  WGv        22  eij  illi  5        dni  IF       24  qui  a.  d.  t.  seruat]  quia 
Sfori,  rectiua;  cf,p,  378,  20       miaeratione  G       26  enim  W  in  ras. 
in  deo  8,  ideo  FGv,  ideo  W  in  ras,  corr,       26  pracdicta]  praecepta  G 
sanctam  om,  8 


380  Caecilii  Cypriani 

tam]  posse  mentiri,  arbores  infructuosas  id  est  steriles  homines 
excidi  et  in  ignem  mitti ,  misericordes  ad  regnum  uocari.  qui  et 
alio  in  loco  operarios  et  fructuosos  fideles  appellat,  infructuosis 
uero  et  steriUbus  fidem  derogat  dicens:   si  in  iniusto  ma- 
mona  fideles  non  fuistis,   quod  est  uerum  quis  cre-  r. 
det  uobis?  et  si  in  alieno   fideles  noii  fuistis,   ue- 
strum  quis  dabit  uobis? 
9     Sed  uereris  et  metuis  ne  si  operari  plurimum  coeperis  patri- 
monio  tuo  larga  operatione  finito  ad  penuriam  forte  redigaris, 
esto  in  hac  parte  intrepidus,  esto  securus.  finiri  non  potest  undeu» 
in  usus  Christi  impenditur,  unde  opus  caeleste  celebratur.  nec 
hoc  tibi  de  meo  spondeo  sed  de  sanctarum  scripturarum  fide  et 
diuinae  pollicitationis  auctoritate  promitto.  loquitur  per  Salo- 
monem  Spiritus  sanctus  et  dicit:  qui  dat  pauperibus  num- 
quam   egebit:   qui   autem   auertit   oculum  suum  ims 
magna  penuria  erit,  ostendens  misericordes  adque  operan- 
tes  egere  non  posse,  magis  parcos  et  steriles  ad  inopiam  post- 
modum  deuenire.  item  beatus  apostolus  Paulus  dominicae  inspi- 
rationis  gratia  plenus,   qui  administrat,   inquit,    semen 
seminanti  et  panem  ad  edendum  praestabit  et  mul-so 
tiplicabit  seminationem  uestram  et  augebit  incre- 
menta  frugum  iustitiae  uestrae,  ut  in  omnibus  lo- 
cupletemini.    et  iterum:  administratio  huius  officii 
non  tantum  supplebit  ea  quae  sanctis   desunt,    sed 
et  abundabit   per   multam  gratiarum  actionem  inti 
Domino:  quoniam  dum  gratiarum  actio  ad  Deum  pro  eleemo- 

4  Luc.  16,  11  sq.      14  Prou.  28,  27.      19  II  Cor.  9,  10  sq. 

1  arbores  es  S^  stereles  S  2  inisencoTdes  SFWGV,  mis.  autem  v 
3  fidelis  S  item  h  5  et  6  4  et  sterilibus  o»*.  W  in  om.  SG  mara- 
mona  v,  mammonae  G  5  est  uestrum  F,  uestrum  est  G  (sed  est  s.  L 
m.  2)  credit  S,  dabit  G  6  uestrum  SWGV,  quod  uestrum  est  F, 
quod  est  ucstrum  v  8  sed]  siv  9  finiatur  F  11  usum  G  12  de 
meo  ex  dcbeo  S  m,  2  sanctarum]  singularum  W  et]  et  de  W  14  et 
dicit  om,  G  16  magnam  S  ostendit  G  20  ad  edendum  add.  Wm.  2 
21  uestram  ex  eius  S  22  locupletamini  S  (corr.  m.2&  in  i)  24  sup- 
pleuit  G^  implebit  W  eam  S^  25  etowi.  W  abundauit  G  multas 
g.  actiones  G  in om.  jP»  26  dmo  SGV,  dni  F' ,  drii  WF*v;  cf.  iest. III 
1  p.  113      cum  G      per  aelemosinas  nras  (adq.  oper.  om.)  G 


De  opere  et  eleemosynis  c.  8—10.  381 

sjnis  adque  operationibDS  nostris  pauperum  oratione  dirigitur, 
census  operantis  Dei  retributione  cumulatur.  et  Dominus  in 
euangelio  iam  tum  eiusmodi  hominum  corda  considerans  et  per- 
fidis  adque  incredulis  praescia  uoce  denuntians  contestatur  et 

sdicit:  nolite  cogitare  dicentes:  quid  edemus  aut 
quid  bibemus  aut  quid  uestiemur?  haec  enim  na- 
tiones  quaerunt.  scit  enim  pater  uester  quia  ho- 
rum  omnium  indigetis.  quaerite  primo  regnum  et 
iustitiam  Dei,  et  omnia  ista  adponentur  uobis.    eis 

10  omnia  adponi  dicit  et  tradi  qui  regnum  et  iustitiam  Dei  quae- 
runt:  eos  [enim]  Dominus,  cum  iudicii  dies  uenerit,  ad  per- 
cipiendum  regnum  dicit  admitti  qui  fuerint  in  ecclesia  eius 
operati. 
Metuis  ne  patrimonium  tuum  forte  deficiat,  si  operari  ex  eo  10 

i&  largiter  coeperis,  et  nescis  miser  quia  dum  times  ne  res  familiaris 
deficiat  uita  ipsa  et  salus  deficiat,  et  dum  ne  quid  de  rebus  tuis 
minuatur  adtendis,  non  respicis  quod  ipse  minuaris  amator  ma- 
gis  mamonae  quam  animae  tuae  ,  et  dum  times  ne  pro  te  patri- 
monium  perdas,  ipse  pro  patrimonio  pereas.  et  ideo  bene  apo- 

s^stolus  clamatetdicit:  nihil  intulimus  in  hunc  mundum, 
uerum  nec  auferre  possumus.  habentes  itaque 
exhibitionem  et  tegumentum  his  contenti  simus. 
qui  autem  uolunt  diuites  fieri  incidunt  in  tempta- 
tionem  et  muscipula  et  desideria  multa  et  nocentia 

»quaemergunt  hominem  in  perditionem  et  in  interi- 

5  Matth.  6,  31  sq.      20  I  Tiin.  6,  7  sq. 

1  oratione]  operatione  S     dirigetur  8     3  tnnc  WGv      6  bebimuSiS' 
7  enim]  antem  FWv       nester  caelestis  S       omninm  hornm  v       8  inde- 
getis  8,  indietis  G '        primum  Gv       et  iustitiam  om,  G       dei  et  iusti- 
tiam  eius  v      9  ista  mn,  S;  cf.  ad  totum  l  test,  III 11  p,  122       10  dicit 
omnia  apponi  G      dei  et  iusticiam  G       11  enim  om,  8;  cf,  p,  384, 19 
14  metuens  8;  cf,  p,  382,  4et9     15  familiares  8     16  salus  deficitTTG^ 
ncquit  F      17  ipse  W  s,  l  m,  2       18  ct]  ut  Fv       Dum  times  (et  om,) 
V     pro  te]  propter  8     patrimonium  SFWGV,  patr.  tuum  v      19  ipse] 
id  agis  ut  ipse  V;  operam  das  ut  ipse  fort,        patrimonio  FWVj  patr.  tuo 
80v      etom.G     apostolus  paulus  F     20  dicet  8     nihil  etc. ;  cf,  p,  165, 
15.  245, 14       21  auferre  quid  v      22  simus  W  8,  l,  m.  2,  sumus  8G^ 
24  et]  et  in  Fv       muscipula  8,  muscipulas  W,  muscipulam  FGv      multa 
nocentia^     25  homines  8     et  in]  et  SG^V 


382  Caecilii  Cypriani 

tnm.  radix  enim  omninm  malornm  est  cupiditas 
qnam  qnidam  adpetentes  nanfraganernnt  a  fide  et 
insernernnt  se  doloribns  mnltis. 

11  Metuis  ne  patrimoninm  tnum  forte  deficiat,  si  operari  ex  eo 
largiter  coeperis?  qnando  enim  factnm  est  nt  insto  possent  & 
deesse  snbsidia?  cnm  scriptnm  sit:  non  occidet  fame  Do- 
minns  animam  instam.  Helias  in  solitndine  comis  mini- 
strantibus  pascitur  et  Danieli  in  lacum  [ad]  leonnm  [praedam] 
inssn  regis  incluso  prandium  diuinitns  apparatnr:  ettumetuis 
ne  operanti  et  Dominnm  promerenti  desit  alimentum,  qnandoio 
ipse  in  euangelio  ad  exprobrationem  eorum  quibns  mens  dnbia 
est  et  fides  parua  contestetur  et  dicat:  aspicite  nolatilia 
caeli  quoniam  non  seminant  neque  metunt  neqne 
colligunt  in  horrea,    et  pater  nester  caelestis  alit 

'  illa.  nonne  uos  plnris  estis  illis.  uolucres Deus  pascit  et i» 
passeribus  alimenta  diuma  praestantur  et  qnibns  nuUus  diuinae 
rei  sensus  est  eis  nec  potns  nec  cibus  deest:  tu  christiano,  tu 
Dei  semo,  tu  operibus  bonis  dedito,  tu  domino  suo  caro  aliquid 
existimas  defutumm? 

12  Nisi  si  putas  quia  qui  Christum  pascit  a  Christo  ipse  non  pa-so 
scitnr  ant  eis  terrena  deerunt  quibus  caelestia  et  diuina  tribnun- 
tnr.  unde  haec  incredula  cogitatio ,  unde  impia  et  sacrilega  ista 
meditatio?  quid  facit  in  domo  fidei  perfidum  pectus?  quid  qui 
Christo  onmino  non  credit  appellatur  et  dicitur  christianus? 
Pharisaei  tibi  magis  congmit  nomen.  nam  cnm  Dominns  in  enan-  2s 
gelio  de  eleemosynis  disputaret  et  ut  nobis  amicos  de  terrestribus 
lucris  prouida  operatione  faceremus  qui  nos  postmodnm  in  taber- 

6  Prou.  10,  3.      12  Matth.  6,  26. 

3  insonmt  F  4  metnens  S  ex  om.  S  5  possent  W  {sed  ent 
corr,)j  possint  G  6  snbsidia  nitae  v,  snbstantia  V  dns  fame  G 
7  fngae  solitudine  V  8  daniel  S,  danihel  WG  lacu  FGVv  ad  am, 
SGV  praeda  F,  om,  G  bA  et  praedam  inclusi;  cf.  de  dom,  orat 
p,  283 y  1  9  metnes  S  10  operanti  tibi  t»  dA  G^,  do  F  11  expro- 
bationem  SG^  qnibus]  quorum  G  dubia]  dura  S  12  oonteetetnr  et 
om.  G  dicit  G  15  plures  SW'  G' ;  cf,  test.  III 11  p.  m  illis 
estis  W  18  tu. .  .caro  om,  G  dom  ex  dno  W  m.2  20  ipse  om,  G 
22  ista]  illa  F  26  et  om.  G  27  prouide  G ,  propria  S  oratione 
W,  ratione  S     qui*  G 


De  opere  et  eleeraosynis  c.  10-13.  383 

nacnla  aetema  susciperent  fideliter  ac  salubriter  praemoneret, 
addidit  post  haec  scriptura  dicens:  audiebant  autem  haec 
omnia  Pharisaei  qui  erant  cupidissimi  et  inride- 
bant.    quales  nunc  in  ecclesia  quosdam  uidemus  quorum  prae^ 

3  clusae  aures  et  corda  caecata  nullum  de  spiritalibus  ac  salutari- 
bus  monitis  lumen  admittunt,  de  quibus  mirari  non  oportet 
quod  contenmant  in  tractatibus  seruum ,  quando  a  talibus  ipsum 
Dominum  uideamus  esse  contemptum. 
Quid  tibi  cum  istis  ineptis  et  stultis  cogitationibus  plaudis,  IS 

loqoasi  metu  et  soUicitudine  futurorum  ab  operibus  retarderis? 
quid  umbras  et  praestigias  quasdam  uanae  excusationis  obtendis? 
oonfitere  immo  quae  uera  sunt  et  qaia  scientes  non  potes  fallere, 
secreta  et  abdita  mentis  exprome.  obsederunt  animum  tuum 
sterilitatis  tenebrae  et  recedente  inde  lumine  ueritatis  carnalo 

upectus  alta  et  proftmda  auaritiae  caligo  caecauit.  pecuniae  tuae 

captiuus  et  seruus  es ,  catenis  cupiditatis  et  uinculis  alligatus  es 

et  quem  iam  soluerat  Christus  denuo  uinctus  es.  seruas  pecu« 

niam  quae  te  seruata  non  seruat,  patrimonium  cumulas  quod  te 

,    pondere  suo  onerat ,  nec  meministi  quid  Deus  responderit  di- 

souiti  exuberantium  fructuum  copiam  stulta  exultatione  iactanti. 
stulte,  inquit,  hac  nocte  expostulatur  anima  tua. 
quae  ergo  |>arasti  cuius  erunt?  quid  diuitiis  tuis  solu» 
incubas,  quid  in  poenam  tuam  patrimonii  pondus  exaggeras,  ut 
quo  locupletior  saeculo  fueris  pauperior  Deo  fias?  reditus  tuo» 

wdiuide  cum  Deo  tuo,  fructus  tuos  partire  cum  Christo,  fac  tibi 
possessionum  terrestrium  Christum  participem,  ut  et  ille  te  sibi 
fadat  regnorum  caelestium  coheredem. 

2  Luc.  16, 14.      21  Luc.  12,  20. 

1  succiperet  S,  susciper^int  G  ■  2  addit  G  dicens]  diuina  G 
autem  anu  W  3  inridebant  SFWGV,  irridebant  eum  v  4  quosdam 
in  ecclesia  Gv  7  contempnat  G»  tractibus  F  8  dfli  SG  9  cum  JF^ 
mWG,om,S;  cf,  p.  190, 19  plaudes  J^  11  uanas  S  12  potest 
SG  13  obsiderunt  G  14  sterelitatis  WG  15  auaritia  W  18  te] 
a  te  6r  19  grauius  onerat  v  quid. .  diuiti  om,  S  20  copia  stulta 
se  F  eialtatione  G  21  tua  a  te  t?  22  cui  F  tuis  cw».  S  23  in- 
cumbas  F  patrimonii  SFWGV,  patr.  tui  v  24  redditus  G^  25  dir 
uide. .  .tuos  om,  S  deo  FWV,  dnb  G,  domino  deo  v  26  ei  poss.  terr.. 
pronentu  v      participem  christum  G 


384  Caecilii  Cypriani 

14  Erras  et  falleris  qaisqae  te  in  saecalo  diaitem  credis.  aadi  in 
Apocalypsi  Domini  tai  aocem  eiasmodi  homines  iastis  obiarga- 
tionibas  increpantem.  dicis,  inqait,  diaes  sam  et  ditatas 
sam  et  nuUias  rei  egeo:  et  nescis  qaoniam  tu  es 
miser  et  pauper  et  caecus  et  nudus.  suadeo  tibi  s 
«mere  a  me^auram  ignitum  de  igni  ut  sis  diues,  et 
aestem  albam  ut  uestiaris  et  non  appareat  in  te 
foeditas  nuditatis  tuae,  et  collyrio  inangue  oculos 
taos  11 1  uideas.  qui  ergo  locuples  et  diues  es  eme  tibi  a 
Christo  auram  ignitum,  ut  sordibus  tuis  tamquam  igne  decoctis  lo 
esse  aarum  mondum  possis ,  si  eleemosynis  et  iusta  operatione 
purgeris.  eme  tibi  albam  uestem ,  ut  qui  secundum  Adam  nudus 
fueras  et  horrebas  ante  deformis,  indumento  Ghristt  candido 
uestiaris.  et  quae  matrona  locuples  et  diues  es  ungue  oculos 
tuos  non  stibio  diaboli  sed  coUyrio  Christi,  ut  peruenire  ad  ui-u 
dendum  Deum  possis ,  dum  Deum  et  moribus  et  operibus  pro- 
mereris. 

15  Ceterum  quae  talis  es  nec  operari  in  ecclesia  potes:  egentem 
[enim]  et  pauperem  non  uident  oculi  superfusi  nigrore ,  tenebris 
et  nocte  contecti.  locuples  et  diues  dominicum  celebrare  te  cre-  m 
dis  quae  corban  omnino  non  respicis,  quae  in  dominicum  sine 
sacrificio  uenis,  quae  partem  de  sacrificio  quod  pauper  obtulit 
sumis?  intuere  in  euangelio  uiduam  praecepiorum  caelestium 
memorem,  inter  ipsas  pressuras  et  angustias  egestatis  operan- 
tem ,  in  gazophylacium  duo  quae  sola  sibi  erant  minuta  mit-  n 

3  Apoc.  3, 17  sq. 

1  faUeres  8  quisqms  v  3  sum  om.  GV  5  miser  et  misera- 
biUs  V  6  a  me  TT  8. 2.  m.  ^  de  igne  W,  am,  Q  7  uestem  a.  at 
uestiaris]  uestiaris  neste  alba  O  ut]  et  8  et]  Xki  F  8  ungne  6*, 
nnge  WG^  10  christo]  me  F  decogtis  8  14  matrona]  add.  v:  in 
«cclesia  christi  innnge  FWv  16  dum  deum  et]  et  dominum  ex  dum  et 
Fm,2  operibus  et  moribus  JPTFF,  operibus  G,  operibus  bonis  et  m. « 
bonis  omaris  ex  promereris  Fm,  2  18  talis  non  F^  ecclesiam  8 
potest  G  19  enim  om,  8;  cf,  p,  381, 10  oculi  tui  8v  perfusi  G, 
superfusioni  F  nigroris  WOv,  cruoris  F  20  diues]  es  add,  O,  eeet 
4M,  V  credes  8  21  corbam  8  respices  8  dominico  F  22  sine 
sacrificiumiS'  23ineuangelio]euangelicam&  24operariS^  25caizophy- 
laciOiSf     erant  8,  {vLevtkntFWGv      area  miimtsk F(corruptumpro aeram.) 


De  opere  et  eleemosynis  c.  14—16.  385 

tentem,  qaam  cum  animaduerteret  Dominus  et  uideret,  non  de 
patrimonio  sed  de  animo  opus  eius  examinans  et  considerans, 
non  quantum  sed  ex  quanto  dedisset,  respondit  et  dixit:  amen 
dico  uobis  quoniam  uidua  ista  omnibus  plus  misit 

5  in  dona  Dei.  omnes  enim  isti  ex  eo  quod  abundauit 
illis  miserunt  in  dona  Dei.  haec  autem  de  inopia 
sua  omnem  quemcumque  habuit  uictum  misit.  mul- 
tum  beata  mulier  et  gloriosa  quae  etiam  ante  diem  iudicii  meruit 
iudicis  uoce  laudari.  pudeat  diuites  sterilitatis  adque  infelicitatis 

losuae.  uidua  et  inops  [uidua]  in  opere  inuenitur,  cumque  uni- 
uersa  quae  dantur  pupillis  et  uiduis  conferantur,  dat  illa  quam 
oportebat  accipere,  ut  sciamus  quae  poena  sterilem  diuitem 
maneat,  quando  faoc  documento  operari  etiam  pauperes  debeant. 
adque  ut  intellegamus  haec  opera  Deo  dari  et  eum  quisque  haec 

u  faciat  Deum  promereri ,  Ghristus  illud  dona  Dei  appellat  et  in 
dona  Dei  uiduam  duos  quadrantes  misisse  significat,  ut  magis 
ac  magis  possit  esse  manifestum  quia  qui  miseretur  pauperis 
Deo  faenerat. 
Sed  nec  illa  res,  fratres  carissimi,  a  bonis  operibus  et  iustisI6 

lorefrenet  et  reuocet  christianum  quod  excusari  se  posse  aliquis 
existimet  beneficio  filiorum ,  quando  in  inpensis  spiritalibus 
Christum  cogitare  qui  accipere  se  professus  est  debeamus  nec 
conseruos  liberis  nostris,  sed  Dominum  praeferamus  ipso  in- 
struente  et  monente:  qui  diligit,  inquit,  patrem  aut  ma- 

«trem  super  me  non  est  me  dignus,  et  qui  diligit 
filium  aut  filiam  super  me  non  est  me  dignus.  item 

3  Lnc.  21,  3  sq.      24  Matth.  10,  37. 

2  exanininans  S^  4  plus  omnibus  FGv         5  omnes . . .  autem  de 

om.  8      ex  eo]  de  eo  TT,  deo  G      7  omne  6?»      quodcumq.  SG^      9  in- 
felicitatiSiSfjFWGF,  infidelitatist;      10  inops  uidnaFTrG^,  inobs/S',  inops 
rebns  dines  scripsit  BaluzitiSf  inops  nidualarga  ManutiitSy  inops  non  inops 
fort.       in  uniuersa  W       11  illa*  W  a  in  ras,        12  stcrili  diuiti  G"^ 
13  hoc  ipso  V     14  eum  om.  G     quisquis  v     haec  cum  quisq.  O    15  doS 
illnc  ex  iUut  W         dei  dona  v         dona  dei  appellat  et  in  ont.  F',  dei 
munus  appeUat  et  in  add.  F^       17  posset  SG      pauperi  G       18  diii  W, 
dao  F       19  res  om.  W     20  eicusare  SG      21  in  ow.  S      23  dmo  S 
24  monente]  dicente  S  25  et  qui. .  .dignus  om.  G  26  super  me  S 

m.  2vn  ras. 

m.  25 


386  Caccilii  Cypriani 

in  Deuteronomio  ad  corroborationem  fidei  et  dilectionem  Dei 
paria  conscripta  sunt.  qui  dicunt,  inquit,  patri  et  matri: 
non    noui    te,    et   filios    suos   non   agnouerunt,    hi 
custodierunt  praecepta  tua   et  testamentum  tuum 
seruauerunt.   nam  si  Deum  toto  corde  diligimus,  nec  paren-  & 
tes  nec  filios  Deo  praeferre  debemus.  quod  et  lohannes  in  epi- 
stula  sua  ponit  caritatem  Dei  aput  eos  non  esse  quos  uideamus 
operari  in  pauperem  nolle.    qui  habuerit,  inquit,  substan- 
tiam  mundi  et  uiderit  fratrem  suum  desiderantem 
et  cluserit  uiscera  sua,  quomodo  caritasDei  manetio 
in  illo?8i  enim  Deus  eleemosjnis  pauperum  faeneratur  et  cum 
datur  minimis  Christo  datur,  non  est  quod  quis  terrena  caelesti- 
bus  praeferat  nec  diuinis  humana  praeponat. 
17     Sic  uidua  illa  in  tertio  Begnorum  libro  cum  in  siccitate  et 
fame  consumptis  omnibus  de  modico  farre  et  oleo  quod  super-  n 
fuerat  fecisset  cinericium  panem  quo  absumpto  moritura  cum 
liberis  esset,  superuenit  Helias  et  petit  sibi  prius  ad  edendum 
dari,  tunc  quod  superfuisset  inde  illam  cum  filiis  suis  uesci.  nec 
obtemperare  illa  dubitauit  aut  Heliae  filios  mater  in  fame  et 
egestate  praeposuit.  fit  immo  in  conspectu  Dei  quod  Deo  placeat,  ao 
prompte  ac  libenter  quod  petebatur  obfertur  nec  de  abundantia 
portio  sed  de  modico  totum  datur,  et  esurientibus  liberis  alter 
prius  pascitur,  neque  in  penuria  et  fame  cibus  ante  quam  miseri- 
cordia  cogitatur,  ut  dum  in  opere  salutari  camaliter  uita  con- 
temnitur  spiritaliter  anima  seruetur.  Helias  itaque  typum  Christi  «^ 
gerens  et  quod  ille  pro  misericordia  uicem  singulis  reddat  osten- 
dens  respondit  et  dixit:  haec  dicit  Dominus:  fidelia  far- 

2  Deut.  33,  9.      8  I  lo.  3,  17.      27  1  Rag.  17,  14 

2  dicunt  ex  diligont  S  et  m.]  aut  matri  v ,  ow.  S  3  nouerunt  G 
hii  FG,  Ydc  S  4  custodiuntF,  costodie  ||  reliqua  desunt  in  S  5  seme- 
runt  F  dilimus  W  6  prefere  G  7  ponit  et  dicit  G  8  pauperes 
Gv  habuerint— uiderint  JP'  9  desiderantem  aliquid  V  10  clauserit  u. 
8ua  ab  eo  v  dei  am.  F  11  illum  F  quomodo  poterit  caritas  dei  ma- 
nere  in  illo  V  16  cinericium  FWGV,  subcinericium  v  adsumpto  (to 
ex\A)G  17  liberis]  filiis  F  petiit  v  18  tunc  add,  TT*  suis  o«i. 
G  19  aut. .  .20  placeat  om,  G^  20  fit]  sit  F  21  quo  F  23  et] 
ac  C  24  ut]  et  W  salutari]  spali  G  condempnitur  G  26  redat  G 
27  dicit  W      dns  G  s.  l  m.  2      fidelia]  ydria  G      farinae  F 


L>c  opere  et  eleemosynis  c.  16—18.  387 

ris  non  deficiet  et  capsaces  olei  non  minnet  usqne 
in  diem  qno  dabit  Dominns  imbrem  super  terram. 
secnndum  dininae  pollicitationis  fidem  multiplicata  sunt  uidnae 
et  cnmulata  quae  praestitit  et  operibus  iustis  ac  misericordiae 

^  meritis  augmenta  et  incrementa  snmentibus  farris  et  olei  uasa 
conpleta  sunt.  nec  filiis  abstulit  mater  quod  Heliae  dedit ,  sed 
magis  contulit  filiis  quod  benigne  et  pie  fecit.  et  illa  nondum 
Christum  sciebat,  nondum  praecepta  eius  audierat>  non  cruce 
et  passione  eius  redempta  cibum  et  potum  pro  sanguine  repende- 

lobat,  ut  ex  hoc  appareat  quantum  in  ecclesia  peccet  qui  se  et 
filios  Christo  anteponens  diuitias  suas  seruat  nec  patrimonium 
copiosum  cum  indigentium  paupertate  communicat. 

Sed  enim  multi  sunt  in  domo  liberi  et  retardat  te  numerositas  IS 
filiorum  quominus  largiter  bonis  operibus  insistas.  adqui  hoc  ipso 

i5operari  amplius  debes,  quo  multomm  pignorum  pater  es.  plures 
sunt  pro  quibus  Dominum  depreceris,  multorum  delicta  redi- 
mendasunt,  multorum  purgandae  conscientiae,  multorum  ani- 
mae  liberandae.  ut  in  hac  uita  saeculari  alendis  sustinendisque 
pignoribus  quo  maior  est  numems  hoc  maior  et  sumptus  est,  ita 

2oet  in  uita  spiritali  adque  caelesti  quo  amplior  fuerit  pignomm 
copia  esse  et  operum  debet  maior  inpensa.  sic  lob  sacrificia  nu- 
merosa  pro  liberis  obferebat,  quantusque  erat  in  domo  pignorum 
numems  tantus  dabatur  Deo  et  numerus  hostiamm.  et  quoniam 
cotidie  deesse  non  potest  quod  peccetur  in  conspectn  Dei,  sacri- 

»  ficia  cotidiana  non  deerant  quibus  possent  peccata  tergi.  probat 
scriptura  dicens:  lob  homo  uerus  et  iustns  habuit 
filios  septem  et  fiiias  tres  et  emundabat  illos  offe- 
rens  pro  eis  hostias  Deo  secundum  numerum  illo- 
rum  et  pro  peccatis   eorum   uitulum  unum.    si  ergo 

26  lob  1,  2.  3.  5. 

1  deiciet  G'  et  capsaces  olei  WG,  nec  in  uas  oleam  F  minuetur 
Gv  5  farriia  Q  6  eheliae  O'  11  ante  praeponens  F  14  adqui 
WF\  atquin  JP^,  atquo  G  post  ipso  erasum  largiter  %n  W  15  am- 
plius]  plurimum  V  quo]  quod  maiiin  pignerum  G  18  saecularia 
W*  sustentandisq.  G  19  hoc]  eo  G  est  om.  G  21  et  om,  G 
sic  etv  25  possunt  G,  possint  F  tergi  F  et  August.  l  c.  IV,  10,  ^;., 
tergeri  WGv      26  Bcriptura  diuina  v 

25* 


388  Caecilii  Cypriani 

nere  filios  tuos  diligis ,  si  eis  exhibes  plenam  et  paternam  dnlce- 
dinem  caritatis,  operari  magis  debes  nt  filios  tnos  Deo  insta  ope- 
ratione  commendes. 

19  Nec  enm  liberis  tnis  cogites  patrem  qni  et  temporarins  et  in- 
firmns  est,  sed  illnm  pares  qni  aetemns  et  firmns  filiomm  spiri-  ^ 
talinm  pater  est.  illi  adsigna  facnltates  tnas  qnas  heredibns 
semas:  ille  sit  liberis  tnis  tntor,  ille  cnrator,  ille  contra  omnes 
ininrias  saecnlares  dinina  maiestate  protector.  patrimoninm  Deo 
creditnm  nec  respnblica  eripit  nec  fiscns  innadit  nec  calumnia 
aliqna  forensis  enertit.  in  tnto  hereditas  ponitnr  qnae  Deo  cnstode  ^^ 
sematnr.  hoc  est  caris  pignoribns  in  postemm  pronidere,  hoc  est 
fntnris  heredibns  paterna  pietate  consnlere  secnndnm  fidem  scrip- 
tnrae  sanctae  dicentis:  innenior  fni  et  senni  et  non  nidi 
instnm  derelictnm  neqne  semen  eins  qnaerens  pa- 
nem.  tota  die  miseretnr  et  faenerat  et  semen  eins  ints 
benedictione  erit.  etitemmrqni  connersatnr  sine  ni- 
tnperatione  in  institia  beatos  filios  relinqnet.  prae- 
naricator  itaqne  et  proditor  pater  es ,  nisi  filiis  tnis  fideliter  con- 
snlas,  nisi  conseruandis  eis  religiosa  et  nera  pietate  prospicias. 
quid  stndes  terreno  magis  qnam  caelesti  patrimonio,  fiJiostnosto 
diabolo  manis  commendare  qnam  Ghristo?  bis  delinqnis  et  ge- 
minnm  ac  dnplex  crimen  admittis  et  qnod  non  praeparas  filiis 
tnis  Dei  patris  anxilium  et  qnod  doces  filios  patrimonium  plus 
amare  quam  Christum. 

20  Esto  potius  liberis  tuis  pater  talis  qualis  Tobias  extitit.    iSLn 
utilia  et  salutaria  praecepta  pignoribus  qualia  ille  filio  dedit, 
manda  filiis  tuis  qnod  et  ille  mandanit  dicens:  et  nnnc,  fili, 
mando  uobis,    seruite  Deo  in  ueritate  et  facite  co- 

13  Ps.  36,  25  sq.      16  Prou.  20,  7.      27  Tob.  14,  10  sq. 

1  plenam]  ueram  G  2  debes  magis  G  4  enm]  te  Gv  b  ea  G 
pares  om.  G,  patrem  pares  Oxon,  9  credito  G  (o  in  ras.)\  add.  ex  1  eod, 
Krabinger:  nec  fur  rapit;  cf.  Gron.  obs,  p.  324  eripit]  eruit  idem 
10  in.  .ponitur  om.  G  13  iunior  v  non]  numquam  F  14  quaerentem 
F,  egens  v  15  faenerat]  commodat  Fv  16  erit]  est  Wv)  cf.  test.  III 1 
p,  110  17  beatos  post  aev  20  quid  F,  qiiiWGv  21  mauis  TF,  magis 
FGv  christo ,  bis  sic  distinguit  v  22  praeparas]  properas  Krabinger 
ex  1  cod.  recepU  27  mandauit  FWGV,  filio  mandauit  v  28  uobis  semi 
te  FWG  F,  tibi  serui  v       et  om,  W      fac  t; 


De  opere  et  eleemosynis  c  18—21.  389 

ram  illo  quod  illi  placet,  et  filiis  uestris  mandate 
nt  faciant  iustitiam  et  eleemosynas  et  sint  memo- 
res  Dei  et  benedicant  nomen  eius  omni  tempore.  et 
itenun:   omnibus   diebus   uitae  tuae,  fili,   Deum  in 

»mente  habe  et  noli  praeterire  praecepta  eius.  iusti- 
tiam  fac  omnibus  diebus  uitae  tuae  et  noli  ambu- 
lare  uiam  iniquitatis,  quoniam  agente  te  ex  ueri- 
tate  erit  respectus  operum  tuorum.  ex  substantia 
tua  fac  eleemosynam  et  noli  auertere  faciem  tuam 

loab  ullo  paupere.  ita  fiet  ut  nec  a  te  auertatur  fa- 
ciesDei.  prout  habueris,  fili,  sic  fac:  si  tibi  fuerit 
copiosa  substantia,  plus  ex  illa  fac  eleemosynam. 
si  exiguum  habueris,  ex  hoc  ipso  exiguo  commu- 
nica.  et  ne  timueris,  cum  facis  eleemosynam:  prae- 

umium  bonum  reponis  tibi  in  diem  necessitatis,  quia 
eleemosyna  a  morte  liberat   et   non  patitur  ire  in 
tenebras.    munus   bonum   est   eleemosyna  omnibus 
qui  faciunt  eam  coram  summo  Deo. 
Quale  munus  est,  fratres  carissimi ,  cuius  editio  Deo  spectante  21 

2ocelebratur.  si  in  gentilium  munere  grande  et  gloriosum  uidetur 
proconsules  uel  imperatores  habere  praesentes,  et  apparatus  ac 
sumptus  aput  munerarios  maior  est  ut  possint  placere  maioribus, 
quanto  inlustrior  muneris  et  maior  est  gloria  Deum  et  Ghristum 
spectatores  habere,  quanto  istic  et  apparatus  uberior  et  sumptus 

^slargior  exhibendus  est,  ubi  ad  spectaculum  conueniunt  caelorum 
uirtutes,  conueniunt  angeli  omnes,  ubi  munerario  non  quadriga 
nel  consulatus  petitur,  sed  uita  aetema  praestatur,  nec  captatur 
inanis  et  temporarius  fauor  uulgi,  sed  perpetuum  praemium 
regni  caelestis  accipitur. 

4  Tob.  4,  5  sq. 

1  illi]  ei  V  placeat  F  et  om.  F  uestris  mandate  FWOV,  tuis 
maada  v  2  nt]  et  F  4  fili  FWGV,  fili  dUectissime  v  fili. .  .1.  6 
tnae  cM,  mGm,  rec,  in  margine  7  ez  ueritate]  ueritatem  O  10  fiat 
WO;  cf.  test,  III I  p.  109  faciefl  ex  a  facie  Wm,2  13  ex  hoc  ipso 
ez  hoc  ip80  communia  G  14  praemium  enim  v  15  die  (?  17  tene- 
\iT2JiFWGV,  gehennamt?  19  spectanti  G         23  inluBtria  W 

24  8umptu  W 


390  Caecilii  Cypriani 

22  Adque  ut  pigros  et  steriles  et  cupiditate  nummaria  nihil  cirea 
fructum  salutis  operantes  magis  pudeat,  ut  plus  conscientiam 
sordidam  dedecoris  ac  turpitudinis  suae  rubor  caedat,  ponat 
unusquisque  ante  oculos  suos  diabolum  cum  seruis  suis  id  est 
cum  populo  perditionis  ac  mortis  in  medium  prosilire,  plebem  & 
Christi  praesente  et  iudicante  ipso  comparationis  examine  prouo- 
eare  dicentem:  ^ego  pro  istis  quos  mecum  uides  nec  alapas  ac- 
cepi  nec  flagella  sustinui  nec  crucem  pertuli  nec  sanguinem  fudi 
nec  familiam  meam  pretio  passionis  et  cruoris  redemi ,  sed  nec 
regnum  illis  caeleste  promitto  nec  ad  paradisum  restituta  immor-  lo 
talitate  denuo  reuoco:  et  munera  mihi  quam  pretiosa,  quam 
grandia,  quam  nimio  et  longo  labore  quaesita  sumptuosissimis 
apparatibus  conparant  rebus  suis  uel  obligatis  in  muneris  com- 
parationem  uei  uenditis:  ac  nisi  editio  honesta  successerit,  con- 
uiciis  ac  sibilis  eiciuntur  et  furore  populari  nonnumquam  paeneis 
lapidantur.  tuos  tales  munerarios,  Christe,  demonstra,  illos 
diuites,  illos  copiosis  opibus  afluentes,  an  in  ecclesia  praesidente 
et  spectante  te  eiusmodi  munus  edant  obpigneratis  uel  distrac- 
tis  rebus  suis ,  immo  ad  caelestes  thesauros  mutata  in  melius 
possessione  translatis.  in  istis  muneribus  meis  caducis  adqueso 
terrenis  nemo  pascitur,  nemo  uestitur,  nemo  cibi  alicuius  aut 
potus  solacio  sustinetur.  cuncta  inter  furorem  edentis  et  spec- 
tantis  errorem  prodiga  et  stulta  uoluptatum  frustrantium  uani- 
tate  depereunt.  illic  in  pauperibus  tuis  tu  uestiris  et  pasceris,  tu 
aetemam  uitam  operantibus  polliceris:  et  uix  tui  meis  perden-a» 
tibus  adaequantur  qui  a  te  diuinis  mercedibus  et  praemiis  cae- 
lestibus  honorantur.' 


1  nameraria  O      2  operantes  TTtes  corr,      3  robur  -F      4  ante  ocu- 
los  suos  W  8,  l,  m,  2       snis  seruis  WO  et  August  contra  ducis  epist,  Pel. 
IV,  8f  21      5  plebe  dliquot  codd.  August,      6  ipsnm  W      9  redimi  O^ 
sed  om,  O      11  mihi  Ws.  l.  m.  2     13  comparatione  Ov,  obligatione  W 
14  acceserit  0      16  lapidentur  (?'      demonstra]  add.  Manutiu8(exV?): 
praeceptis  tuis  monitos  et  pro  terrenis  caelestia  recepturos  17  illos 

G  8.  l.  m.  2       affluentes  Wv         an<M  G         18  te]  ut  O         oppigno- 
ratis  V       19  thensauros  TT*         20  tranlatis  O       22  sustentetur  O* 
23  frustrantium]  prostrantium  F         25  perdentibus  F^WOV,  pereun- 
tibus  F^v 


De  opere  et  eleemosynis  c.  22—23.  391 

Quid  ad  haec  respondemus,  fratres  carissimi?  sacrilegas  ste-23 
rilitates  et  quadam  tenebrarum  nocte  coopertas  diuitum  mentes 
qua  ratione  defendimus,  qua  excusatione  purgamus?  qui  diaboli 
seruis  minores  sumus ,  ut  Christo  pro  pretio  passionis  et  san- 

s  guinis  uicem  nec  in  modicis  rependamus.  praecepta  ille  nobis 
dedit,  quid  facere  seruos  eius  oporteret  instruxit ,  operantibus 
praemium  poUicitus  et  supplicium  sterilibus  conmiipatus  senten- 
tiam  suam  protulit,  quid  iudicaturus  sit  ante  praedixit.  quae 
potest  excusatio  esse  cessanti,  quae  defensio  sterili?  nisi  quod 

lonon  fjEtciente  seruo  quod  praecipitur  Dominus  faciet  quod  minatur. 
qui  et  dicit:  cum  uenerit  filius  hominis  in  claritate 
sua  et  omnes  angeli  cum  eo,  tunc  sedebit  inthrono 
claritatis  suae  et  coUigentur  ante  eum  omnes  gen- 
tes,   et  segregabit   eos  ab   inuicem  quemadmodum 

upastor  segregat  oues  ab  haedis,  et  statuet  oues  a 
dextera  sua,  haedos  autem  a  sinistra.  tunc  dicet 
rex  eis  qui  a  dextera  sua  sunt:  uenite  benedicti  pa- 
tris  mei,  percipite  regnum  quod  uobis  paratum  est 
ab  origine  mundi.   esuriui   enim   et  dedistis  mihi 

somanducare,  sitiui  et  potastis  me,  hospes  fui  et  ab- 
duxistis  me,  nudus  et  texistis  me,  infirmatus  sum  et 
uisitastis  me,  in  carcere  fui  et  uenistis  ad  me.  tunc 
respondebunt  ei  iusti  dicentes:  Domine,  quando  te 
uidimus  esurientem  et  pauimus,  sitientem  et  pota- 

«uimus?  quando  te  uidimus  hospitem  et  abduximus, 

11  MattL  25,  31  flq. 

1  fratres  dilectissimi  V  sacrilegas  sterilitates  J^^TTF ,  sacrilegas 

sterelitate  O,  sacrilega  sterilitate  r       2  quasdam  W      3  qui]  qua  F 
5  modicnm  F     6  eins]  saos  v      7  pollicetur  O      et  ow.  WO       commi- 
nator  WO      sentiam  G^      8  et  ante  t>      9  potest  esse  O      excusatio. . . 
qnae  om,  O         11  diiit  G         cum  uenerit]  cf,  test,  IISOp.  99,  III 1 
p.  111      claritate  FWGV,  maiestate  v;  item  1. 13      14  eas  V     quemam- 
roodum  W       15  edis  G^       a]  ad  FWOv        16  dexteram  suam  FGv 
ad  oxastnmFVf  ad  sinistris  0       diciti^       17  iis  v       ad  dezteram 
FGv       suam  FO,  eius  v       sunt  FWGY,  erunt  r;  post  sunt  /htoo  re- 
petit  G:  haedos  autem  ad  sinistris  tunc  dicet  rex  eis       18  accipite  W 
regnum  ponit  post  paratum  est  O      est  am.  W     19  esurii  F     20  addu- 
xistis  v;  item  1 25       21  me  om,  WG       texistis)  uestistis  O        me  om. 
WG      infirmus  v      22  fui  om,  G 


392  Caecilii  Gjpriani 

nuduin  et  uestiuimns?  quando  autem  te  nidimus 
infirmari  aut  in  carcere  et  nenimus  ad  te?  tunc  re- 
spondens  rex  dicet  eis:  amen  dico  uobis,  quamdiu 
fecistis  uni  horum  ex  fratribus  meis  minimis,  mihi 
fecistis.  tunc  dicet  illis  qui  a  sinistra  sunt:  di-  & 
scedite  a  me,  maledicti,  in  ignem  aeternum  quem 
parauit  pater  meus  diabolo  et  angelis  eius.  esuriui 
enim  et  non  dedistis  mihi  manducare,  sitiui  et  non 
potastis  me,  hospes  fui  et  non  abduxistis  me,  nu- 
dus  et  non  uestistis  me,  infirmus  et  in  carcere  etio 
non  uenistis  ad  me.  tunc  respondebunt  et  ipsi  di- 
centes:  Domine,  quando  te  uidimus  esurientem  aut 
sitientem  aut  hospitem  aut  nudum  aut  infirmum 
aut  in  carcere  et  non  ministrauimus  tibi?  et  re- 
spondebit  illis:  amen  dico  uobis,  quamdiu  non  fe-i» 
cistis  uni  ex  minimis  his,  neque  mihi  fecistis.  et 
abibunt  isti  in  ignem  aeternum,  iusti  autem  in  ui- 
tam  aeternam.  quid  potuit  nobis  maius  Ghristus  edicere? 
quomodo  magis  potuit  iustitiae  ac  misericordiae  nostrae  opera 
prouocare?  quam  quod  praestari  dixit  sibi  quicquid  egenti  prae-» 
statur  et  pauperi ,  et  se  dixit  offendi  nisi  egenti  praestatur  et 
pauperi,  ut  qui  respectu  fratris  in  ecclesia  non  mouetar  uel 
Chiisti  contemplatione  moueatur  et  qui  non  cogitat  in  labore  ad- 
que  in  egestate  conseruum  uel  Dominum  cogitet  in  ipso  illo 
quem  despicit  constitutum.  » 

24  Etidcirco,  fratres  carissimi,  quibus  metus  in  Deum  pronus 
est  et  spreto  calcatoque  iam  mundo  ad  supema  et  diuina  animus 
erectus  est,  fide  plena,  mente  deuota,  operatione  continua  pro- 
merendo  Domino  obsequium  praebeamus.    demus  Christo  uesti- 


2  infirmari  FWQV^  infirmum  v  aut  F,  et  WG,  et  nisitanimus  te 
aut  V  carcerem  F  3  dicit  FG  5  dicit  F,  dicet  etv  ad  sinistram 
FGv  8unt^6rF,  ow.  W,  eius  erunt  v  9  adduiistiB  «,  suBcepistis  F 
10  uestistis]  cooperuistis  F  infirmus  et  non  uisitastis  me  in  carcerem 
F  11  uenistis  ad  F,  uisitastiB  WOv  17  ambibunt TT»  ignem  aeter- 
num  F,  ambustionem  aetemam  WOv         19  mais  G^  ac]  et  TT 

20  praestare  TT'  quidquid  Fv  21  praestetur  v  22  fratris]  pau- 
peris  V  24  illo  ipso  G  26  promtus  ex  pronius  Fm.2  28  est  «c  et 
Wm,  2      29  demus  ex  debemus  W  m.  2 


De  opere  et  eleemosynis  c.  23—25.  393 

menta  terrena  indumeata  caelestia  recepturi.  demos  cibum  et 
potum  saecularem  cum  Abraham  et  Isaac  et  lacob  ad  conuiuium 
caeleste  uenturi.  ne  parum  metamus  plurimum  seminemus.  secu- 
ritati  ac  saluti  aeternae  dum  tempus  est  consulamus  Paulo  apo- 

sstolo  admonente  et  dicente:   ergo  dum  tempus  habemus, 
operemur  quod  bonum  est  ad  omnes,  maxime  autem 
ad   domesticos   fidei.    bonum   autem   facientes   non 
deficiamus,  tempore  enim  suo  metemus. 
Cogitemas,  fratres  dilectissimi,  quid  sub  apostolis  fecerit  cre-  25 

lodentium  populus,  quando  inter  ipsa  primordia  maioribus  uirtu- 
tibus  mens  uigebat ,  quando  credentium  fides  nouo  adhuc  fidei 
calore  feruebat.  domicilia  tunc  et  praedia  uenundabant  et  dispen- 
sandam  pauperibus  quantitatem  libenter  ac  largiter  apostolis  ob- 
ferebant,  terreno  patrimonio  uendito  adque  distracto  fimdos  illuc 

M  transf erentes  ubi  fructus  caperent  possessionis  aetemae,  illic 
comparantes  domos  ubi  inciperent  semper  habitare.  talis  tunc 
fuit  in  operationibus  cumulus  qualis  in  dilectione  consensus, 
sicut  legimus  in  Actis  apostolorum:  turba  autem  eorum 
qui   crediderant  anima   ac  mente   una  agebant  nec 

sofuit  inter  illos  discrimen  ullum  nec  quicquam  suum 
indicabant  ex  bonis  quae  eis  erant,  sed  fueruntillis 
omnia  communia.  hocest  natiuitate  spiritali  uere  Dei  filium 
fieri ,  hoc  est  lege  caelesti  aequitatem  Dei  patris  imitari.  quod- 
cumque  enim  Dei  est  in  nostra  usurpatione  commune  est,  nec 

n  quisquam  a  beneficiis  eius  et  muneribus  arcetur  quominus  omne 
humanum  genus  bonitate  ac  largitate  diuina  aequaliter  perfrua- 
tur.  sic  aequaliter  dies  luminat,  sol  radiat,  imber  rigat,  uentus 
adspirat,  et  dormientibus  sonmus  unus  est ,  et  stellarum  splen- 
dor  ac  lunae  communis  est.  quo  aequalitatis  exemplo  qui  pos- 

sosessor  in  terris  reditus  ac  fructus  suos  cum  fratemitate  partitur, 

5  GaL  6, 10.  9.      18  Act  4,  32. 

2  et  {aTUe  isaac)  om.  WG  5  monente  G  8  metemus]  add,  F^:  non 
fatigati  14  atqne  distracto  fondos  Ws.  l.  tn.  2  15  fmctas  frnctns  G 
21  nindicabant  V  faerint  G^  22  filios  v  23  imitare  6r>  25  eius 
et]  ac  6?  27  Inminat  JPWF,  inlominat  Gv  rigat]  irrorat  V  28  prius 
et  om.  6r  29  est  om.  G  qno]  eo  G  aequitatis  Wv  30  in  terris  W 
8.  lm.2,  in  terris  est  G* 


S94    Caecilii  Cypriani  de  operc  et  cleeraosjnis  c.  25— 2t>. 

dum  largitionibns  grataitis  commimis  ac  instus  est,  Dei  patris 
imitator  est. 
2(     Quae  illa  erit,  fratres  earissimi,  operantiQm  gloria,  quam 
grandis  et  summa  laetitia,  cnm  populnm  snum  Dominns  coe- 
perit  recensere  et  meritis  adqne  operibus  nostris  praemia  pro-  ^ 
missa  contribnens  pro  terrenis  caelestia,  pro  temporalibns  sem- 
pitema,  pro  modicis  magna  praestare ,  obferre  nos  patri  cni  nos 
sna  sanctificatione  restitnit ,  aetemitatem  nobis  inmortalitatem- 
qne  lai^iri  ad  qnam  nos  sanguinis  sui  ninificatione  reparanit,  re- 
duces  ad  paradisnm  denuo  facere,  regna  caelomm  fide  et  ueri-io 
tate  suae  pollicitationis  aperire.  haec  haereant  firmiter  sensibns 
nostris,  haec  intellegantur  plena  fide,  haec  corde  toto  diligan- 
tur,   haec  indesinentium  operum  magnanimitate  redimantur. 
praeclara  et  dinina  res,  fratres  carissimi,    salntaris  operatio, 
solacinm  grande  credentinm ,  secnritatis  nostrae  salnbre  praesi-  u 
dinm,  mnnimentnm  spei,  tntela  fidei,  medella  peccati,  res  po- 
sita  in  potestate  facientis,  res  et  grandis  et  facilis,  sine  periculo 
persecntionis  corona  pacis,  nerum  Dei  munus  et  maximnm,  in- 
firmifl  necessarinm,  fortibns  gloriosum,  qno  christianns  adiutns 
perfert  gratiam  spiritalem,  promeretur  Christnm  indicem,  Deum  so 
compntat  debitorem.  ad  hanc  opemm  salutarium  palmam  liben- 
ter  ac  prompte  certemns,  omnes  in  agone  iustitiae  Deo  et  Christo 
spectante  curramns  et  qui  saeculo  et  mnndo  maiores  esse  iam 
coepimns  cnrsnm  nostmm  nnlla  saecnli  et  mnndi  cnpiditate  tar- 
demus.  si  eipeditos,  si  celeres,  si  in  hoc  operis  agone  cnrrentess^ 
dies  nos  nel  redditionis  nel  persecntionis  innenerit,  nusqnam 
Dominns  meritis  nostris  ad  praemium  deerit,  in  pace  nincentibos 
coronam  candidam  pro  operibns  dabit,  in  persecntione  pnrpnream 
pro  passione  geminabit. 

7  nos  patri  Ws,  l,m,2  9  qne  Wh,  L  m.  2  sni  om.  W  11  creant 
G  14  res  est  scripsit  BatUh  fratres  dilectissinii  W  operatio] 
oratio  F  16  monnmentam  G^  resexre  Gfn,2  17  facientes  W 
20  perferet  G,  perfeiri  Fj  piaefert  conL  MoreJlius  christi  W  23  ei- 
pectante  G*  25  celerins  F  26  reditionis  F,  redditiones  G  inne- 
niat  F      nnmqnam  V       27  dnm  W        29  geminanit  G,  geminabit  W 

8.  l  m.  2  CASCIU    CTPRIAKI    DE    OFERS  ET  ELEVOSTKIS  EXPUCIT  F, 

DE  OPBRE  ET  ELEM06IVI6    EXFLICIT  W,     EXPLICIT    DE  OPERE  FT  AELEMO- 

siNE  G  (litferae  bt  a  ercuae). 


xn. 

THASCI  CAECILI  CYPRIANI 
DE  BONO  PATIENTIAK 


S  =  codex  Seg^erianus;  deest  c  1  —  c.  6  et  c.  20  —  c.  24. 
W  =  codei  Wftrzeburgensis. 
G  =  codex  SangaUenais. 
V  =  codex  Veronensis. 


DE  BONO  PATIENTIAE. 

De  patientia  locuturus,  fratres  dilectissimi ,  et  utilitates  eius  l 
et  cominoda  praedicaturus  unde  potius  incipiam,  quam  quod 
nunc  quoque  ad  audientiam  uestram  patientiam  uideo  esse  neces- 

&  sariam ,  ut  nec  hoc  ipsum  quod  auditis  et  discitis  sine  patientia 
facere  possitis?  tunc  enim  demum  sermo  et  ratio  salutaris  effica- 
citer  discitur,  si  patienter  quod  dicitur  audiatur.  nec  inuenio, 
firatres  dilectissimi ,  inter  ceteras  disciplinae  caelestis  uias  qui- 
bus  ad  consequenda  diuinitus  praemia  spei  ac  fidei  nostrae  secta 

10  dirigitur  quid  magis  sit  uel  utilius  ad  uitam  uel  maius  ad  glo- 
riam  quam  ut  qui  praeceptis  dominicis  obsequio  timoris  ac  deuo- 
tionis  innitimur  patientiam  maxime  tota  obseruatione  tueamur. 

Hanc  se  sectari  philosophi  quoque  profitentur,  sedtamillicS 
patientia  falsa  est  quam  et  falsa  sapientia  est.  unde  enim  uel 

15  sapiens  esse  uel  patiens  possit  qui  nec  sapientiam  nec  patientiam 
Dei  nouit?  quando  ipse  de  his  qui  sibi  sapere  in  mundo  uidentur 
moneat  et  dicat:  perdam  sapientiam  sapientium  et 
prudentiam  prudentium  reprobabo,  item  beatus  apo- 
stolus  Paulus  plenus  Spiritu  sancto  et  uocandis  formandisque 

aogentibus  missus  contestetur  et  instruat  dicens:  uidete  ne  qui 

17  Es.  29, 14.      20  Col.  2,  8  sq. 

IMCIPIT    DE    PATIA    W ,     INCIPIT    DE    PATIENTIA    LGG  VITA   IN   XPO  6r; 

cf,  Cypr.  epist.  73  c,  26:  propter  hoc  etiam  libellum  nmic  de  bono  pa- 
tientiae  qaantnm  ualuit  nostra  mediocritas . . . conscripsimus      4  auden- 

tiam  W  esfie  om,  V     5  hoc  <m,  W      7  inueni  oW     8  coelestis  disci- 

plinae  v  10  «Niutilius  W      13  quoque]  quique  V     14  est  {post  sapientia) 

om,  G  16  ipse  W ,  ipse  dns  G,  om.  v         his]  iis  v         17  ipse  mo- 

neat  v  hominum  sapientium  V           20  contestatur  et  instruit  G  ■ 
quis  Gv 


398  Caecilii  Cypriani 

nos  depraedetar  per  philosophiam  et  inanem  falla- 
ciam  secandum  traditionem  hominamf   secandam 
elementa  mandi  et  non  secandam  Ghristam,   qaia 
in  ipso  habitat  omnis   plenitado  diainitatis.   et  alio 
loco,   nemo  se,  inqait,  decipiat.  si  qui  patat  sapien-  s 
tem  se  esse   in   uobis,    mundo  huic  staltus  fiat  ut 
fiat  sapiens.   sapientia  enim  huius  mundi  stultitia 
est  aput  Deam.  scriptum   est   enim:    reprehendens 
sapientes   in  astutia  ipsorum.    et  iterum:   cognouit 
Deus    cogitationes    sapientium    quia   sunt   stultae.io 
quare  si  sapientia  illic  uera  non  est ,  esse  non  potest  et  uera  pa- 
tientia.  nam  si  patiens  ille  est  qui  est  humilis  et  mitis ,  philo- 
sophos  autem  nec  humiles  uidemus  esse  nec  mites  sed  sibi  mul- 
tum  placentes  et  hoc  ipso  quod  sibi  placeant  Deo  displicentes, 
apparet  illic  non  esse  patientiam,  ubi  sit  insolens  adfectataeis 
libertatis  audacia  et  exerti  ac  seminudi  pectoris  inuerecunda 
iactantia. 
3     Nos  autem,  fratres  dilectissimi,  qui  philosophi  non  uerbis  sed 
factissumus,  nec  uestitu  sapientiam  sed  ueritate  praeferimos, 
qai  uirtutum  conscientiam  magis  quam  iactantiam  nouimus,  qui  so 
non  loquimur  magna  sed  uiuimus,   quasi  serui  et  cultores  Dei 
patientiam  quam  magisteriis  caelestibus  discimus  obsequiis  spi- 
ritalibus  praebeamus.   est  enim  nobis  cum  Deo  uirtus  ista  com- 
munis.  inde  patientia  incipit,  inde  claritas  eius  et  dignitas  caput 
sumit.  origo  et  magnitudo  patientiae  Deo  auctore  procedit.  dili- » 
genda  res  homini  quae  Deo  cara  est :  bonum  quod  amat  maiestas 
diuina  commendat.  si  dominus  nobis  et  pater  Deus  est ,  secte- 

9  I  Cor.  3, 18  sq. 

4  inhabitat  W^v      5  qois  Gv      se  pat  sapientem  Gv      6  huic  mundo 
G      7  fiat]  Bit  Gv      mundi  huius  v      8  reprehendes  G,  reprehendam  t;; 
c/".  test,  III69p.l70     10  dsTFG^Fjdominus  v     hominum  sapientiumF 
11  quare?  si  W      12  patiens]  sapiens  t;       est  et  hnmilis  tndlim      13  esse 
nidemus  W     moltum]  tantum  V     15  non]  ueram  non  v      19  facti  G^ 
noB  non  habitu  sapientiam  sed  mente  praeferimus,  non  eloquimur  magna 
sed  niuimus  Minucius  Felix  Oct.  c.  38,  6       21  quasi  W,  qua  F,  ut  G 
po8t  dei  puncto  distinxitErasmus      23  est  enim]  cf.  Auffust,  contra  duas 
epist,  Pd.  IV,  9,25     26  ac  bonum  W 


De  bono  patientriae  c.  2 — 4.  399 

mur  patientiam  domini  pariter  et  patris,  quia  et  seruos  esse 
oportet  obsequentes  et  filios  non  decet  esse  degeneres. 

Qaalis  uero  in  Deo  et  qoanta  patientia,  quod  in  contumeliam  4 
suae  maiestatis  et  honoris  instituta  ab  hominibus  profana  templa 

&  et  terrena  figmenta  et  sacra  sacrilega  patientissime  sustinens 
snper  bonos  et  malos  aequaliter  facit  diem  nasci  et  lumen  solis 
oboriri,  et  cum  imbribus  terras  rigat,  nemo  a  beneficiis  eius  ex- 
cluditur  quominus  iustis  similiter  et  iniustis  indiscretas  pluuias 
largiatur.  uidemus  inseparabili  aequalitate  patientiae  nocentibus 

10  et  innoxiis,  religiosis  et  impiis,  gratias  agentibus  et  ingratis  Dei 
nntu  tempora  obsequi,  elementa  famulari,  spirare  uentos,  fontes 
fluere,  grandescere  copias  messium,  fructus  mitescere  uinearum, 
exuberarepomis  arbusta,  nemora  frondescere,  prata  florere.  et 
cum  crebris  immo  continuis  exacerbetur  offensisDeus,  indigna- 

15  tionem  suam  temperat  et  praestitutum  semel  retributionis  diem 
patienter  expectat,  cumque  habeat  in  potestate  uindictam,  ma- 
uult  diu  tenere  patientiam  sustinens  scilicet  clementer  et  diffe- 
rons,  ut  si  fieri  potest  multum  malitia  protracta  aliquando  mu- 
tetur  et  homo  in  errorum  et  scelerum  contagio  uolutatus  uel  sero 

i>o ad  Deum  conuertatur  ipso  monente  etdicente:  nolo  mortem 
morientis,  quantum  ut  reuertatur  et  uiuat.  [etite- 
ram:  reuertimini  ad  me,  dicit  Dominus.]  etiterum: 
reuertimini  ad  Dominum  Deum  uestrum,  quoniam 
misericors  et  pius  est  et  patiens  et  multae  misera- 

25tionis  et  qui  sententiam  flectat  aduersus  malitias 
inrogatas.  quod  beatus  apostolus  Paulus  commemorans  et  pec- 
catorem  ad  paenitentiam  reuocaus  proponit  et  dicit:  an  noim- 
quid  opulentiam  bonitatis  eius  et  sustinentiam  et 

20  Ezech.  18,  32.      22  Mal.  3,  7.      23  loel  2, 13.      27  Rom.  2,  4  sq. 

2  opoi-tet  esse  v      4  prophana  WG      10  reliosis  W     12  grandescere] 
candescere  MoreUius         mitescere]  matnrescere  v         13  arbnta  W^ 
19  contagio  WGV^  contagione  v       21  qnantom  ut]  tantnm  W      et  ite- 
rom. .  dominns  om.  WGV        24  et  pins  est  om.  G        patiens  est  G 

25  malitias  inrogatas  WV,  maliciam  inrogatam  Gv;  cf,  de  lapsis  p,  263 

26  qnod  item  Vt  qnod  et  mdlim         paulus  om.  G         peccatorum  G' 

27  paenitentiam]  patientiam  W  numquid]  inquit  v  28  sustinentiam 
et  patientiam  (eius  add,  V)  WGV,  sustinentiae  et  longanimitatis  uel  su* 
stentionis  et  longanimitatis  v;  cf.  test  III 35 


400  Caecilii  Cypriani 

patientiam  contemnis  ignorans  quoniam  patientia 
et   bonitas    Dei   ad    paenitentiam    te   adducit?   tn 
autem  secundum  duritiam  tuam  et  cor  inpaenitens 
thesaurizas   tibi  iram  in   die   irae  et   reuelationis 
iusti  iudicii   Dei   qui   reddet  unicuique  secundum  & 
opera  sua.    iustum  iudicium  Dei  dixit  esse,  quia  serum  est, 
quia  diu  multumque  differtur  ut  homini  ad  uitam  longa  Dei  pa- 
tientia  consulatur.  tunc  repraesentatur  poena  impio  et  peccatori, 
quando  iam  non  potest  paenitentia  prodesse  peccati. 
5     Adque  ut  plenius  intell^ere  possimus,  fratres  dilectissimi,  lo 
quia  patientia  Dei  res  est  et  quisque  lenis  patiens  et  mitis  est 
Dei  patris  imitator  est,  cum  in  euangelio  suo  Dominus  prae- 
cepta  in  salutem  daret  et  diuina  monita  depromens  ad  perfectum 
discipulos  erudiret,    posuit  et  dixit:   audistis  quia  dictum 
est:   diliges  proximum  tibi  et  odio  habebis  inimi-is 
cum  tibi.   ego  autem   dico   uobis:   diligite  inimicos 
uestros   et   orate   pro   eis   qui  uos  persecuntur,    ut 
sitis  filii  patris  uestri  qui  in  caelis  est,  qui  solem 
suum  oriri  facit  super  bonos  et  malos  et  pluit  su- 
per  iustos   et   iniustos.   si  enim  dilexeritis -eos  quis» 
uos  diligunt,    quam  mercedem  habebitis?    nonne  et 
publicani  sic  faciunt?   et   si   salutaueritis   fratres 
uestros   tantum,    quid   amplius    facitis?    nonne   et 
ethnici   id   ipsum   faciunt?   eritis  itaque  uos   per- 
fecti,  quomodo  pater  uester  caelestis  perfectus  est.25 
sicperfectos  dixit  fieri  Dei  filios,  sic  consummari  ostendit  et 
docuit  caelesti  natiuitate  reparatos ,  si  patientia  Dei  patris  ma- 

•     14  MattL  5,  43  sq. 

1  condempnis  G      ignoras  G     3  paenitens  W     4  diem  V      5  red- 
dit  G       6  quia  serum  est  om.  G        7  difertur  G        8  consolatur  W 
9  peccati  TTF,  peccanti  Gv     10  possimus  ex  posse  W  m.  ^,  possemus  G 
11  res]  lenis  editio  Dauentriensis  quisque  G  m,  2  vM.  in  marg., 

quisquis  v         MMlenis  G         et  patiens  v,  pacienter  G        15  tibi  WVi 
tuum  G;  item  1 16       odio  habebis]  odies  V;  cf,  de  eelo  et  liuore  c.  15 
18  ««kpatris  G      21  habetis  W      22  sic  et  publicani  v,  et  sic  p.  V      23  fa- 
cietis  V       etom,  G        24  eritis  WGV,  estote  v       25  quomodo  WOV, 
sicut  V 


De  bono  patientiae  c.  4— ri.  401 

neat  in  nobis,  si  similitudo  diuina  quam  peccato  Adam  perdi- 
derat  manifestetur  et  luceat  in  actibus  nostris.  quae  gloria  est 
similem  Deo  fieri ,  qualis  et  quanta  felicitas  habere  in  uirtutibus 
quod  diuinis  laudibus  possit  aequari. 

t      Nec  hoc,  fratres  dilectissimi ,  lesus  Christus  Dominus  et  DeusC 
noster  tantum  uerbis  docuit,  sed  impleuit  et  factis.  et  qui  ad 
hoc  descendisse  se  dixerat  ut  uoluntatem  patris  faceret  inter 
cetera  mirabilia  uirtutum  quibus  indicia  diuinae  maiestatis  ex- 
pressit  patemam  quoque  patientiam  tolerantiae  tenore  seruauit. 

10  omnis  denique  actus  eius  ab  ipso  statim  aduentu  patientia  comite 
siguatur,  quod  primum  de  [illa]  sublimitate  caelesti  ad  terrena 
descendens  non  aspematur  Dei  filius  carnem  hominis  induere  et 
cum  peccator  ipse  non  esset  aliena  peccata  portare.  inmortalitate 
interim  posita  fieri  se  mortalem  patitur  ut  innocens  pro  nocen- 

15  tium  salute  perimatur.  Dominus  baptizatur  a  seruo  et  remissam 
peccatorum  daturus  ipse  non  dedignatur  lauacro  regenerationis 
corpus  abluere.  diebus  quadraginta  ieiunat  per  quem  ceteri  sagi- 
nantur :  esurit  et  famem  sensit  ut  qui  in  fame  sermonis  et  gratiae 
fuerant  caelesti  pane  saturarentur.  cum  diabolo  temptante  con- 

2.  gi*editur  et  inimicum  tantum  uicisse  contentus  nihil  ultra  uerba 
conatur.  discipulis  non  ut  seruis  dominica  potestate  praefuit, 
sed  benignus  et  mitis  fraterna  eos  caritate  dilexit,  dignatus  etiam 
pedes  apostolorum  lauare,  ut  dum  circa  seruos  talis  est  dominus, 
exemplo  suo  doceret  qualis  circa  conpares  et  aequales  debeat 

25  esse  conseruus.  nec  mirandum  quod  circa  obaudientes  talis  ex- 
titerit  qui  ludam  potuit  usque  ad  extremum  longa  patientia 
sustinere,  cibum  cum  inimico  capere,  hostem  domesticum  scire 

1  in  nobis]  si  consummari . . .  natiuitate  repetit  G  ^ ,  exp.  G  -      si  om.  G 
peccando  G      5  ne  G^>      et  deus  W  8.  l  m,  2      deus  et  dominus  uel  et  do- 
minus  deus  v      6  pleuit  et  quia  ab  his  indpit  S     qui]  quia  v      7  discen- 
disse  se  S^W^,  descendi  sese  G       dei  patiis  S       8  admirabilia  W,  am- 
mirabilia  G,  magnalia  V^  magnalia  et  mirabilia  scripsit  Krabinger 
uirtutnm  suarum  uel  suarum  uirtutum  v       9  seruauit  tenore  O      10  om- 
nes  V      pacientiae  G      11  signantur  v      illa  om.  S      13  portarct  S^  G 
14  seposita  S^       et  mortalem  Wv       15  perematur  W       remissa  S^ 
16  designatnr  W^      17  sagiantur  5'       18  famen  O      sentit— saturentur 
WGv      19  diabulo  SW     20  ucrba  om.  G      22  dignatus  est  v     24  aequa 
les  ex  quales  Sm.2         25  oboedientes  WG ,   compares  obaudientes  Ba^ 
luziiis       tales  5      27  capere  «Sir67F,  snmere  v 

III.  2(5 


402  Caecilii  Cypriani 

nec  palam  ostendere,  traditoris  osculum  non  recusare.  in  ludaeis 
uero  tolerandis  aequanimitas  quanta  et  quanta  patientia  incre- 
dulos  ad  fidem  suadendo  flectere,  obsequio  ingratos  fouere,  con- 
tradicentibus  respondere  leniter,  superbos  sustinere  clementer, 
humiliter  persequentibus  cedere,   prophetarum  interfectores  et  s 
aduersus  Deum  semper  rebelles  usque  ad  crucis  et  passionis  ho- 
ram  uelle  colligere. 
7     Sub  ipsa  autem  passione  et  cruce ,  priusquam  ad  crudelitatem 
necis  et  eflFusionem  sanguinis  ueniretur,  quae  conuiciorum  probra 
patienter  audita,  quae  contumeliarum  tolerata  ludibria,  utin-w 
sultantium  sputamina  exciperet  qui  sputo  suo  caeci  oculos  paulo 
ante  formasset  et  cuius  nomine  a  seruis  eius  nunc  diabolus  cum 
angelis  suis  flagellatur  flagella  ipse  pateretur,  coronaretur  spinis 
qui  martyras  floribus  coronat  aetemis,  palmis  in  faciem  uerbera- 
retur  qui  palmas  ueras  uincentibus  tribuit ,  spoliaretur  ueste « 
terrena  qui  indumento  inmortalitatis  ceteros  uestit,  cibaretur 
felle  qui  cibum  caelestem  dedit,  aceto  potaretur  qui  salubri  po- 
culo  propinauit.  ille  innocens ,  illeiustus,  immo  innocentia  ipse 
et  ipse  iustitia  inter  facinorosos  deputatur  et  testimoniis  falsis 
ueritas  premitur,  iudicatur  iudicaturus  et  Dei  sermo  ad  crucemao 
tacens  ducitur.  et  cum  ad  crucem  Domini  confundantur  sidera, 
elementa  turbentur,  contremescat  terra,  nox  diem  cludat,  sol 
ne  ludaeorum  facinus  aspicere  cogatur  et  radios  et  oculos  suos 
subtrahat,  ille  non  loquitur  nec  mouetur  nec  maiestatem  suam 
sub   ipsa  saltim  passione  profitetur:    usque  ad  finem  perse-» 
ueranter  ac  iugiter  tolerantur  omnia  ut  consummetur  in  Christo 
plena  et  perfecta  patientia. 


2  aeqaaanimitas  ^S^^        qnanta*m  et  6r        6  aduersum  v       dom  S 
7  coUegere  S^  10  ut]  aut  W  11  spumatamina  O  exciperet 

SWGVj  patienter  exciperet  v  12  in  cuius  v  et  Wcorr.  in  mar- 

gine  nunc  eius  WCh  14  marturas  W,  martyxes  Crv  coronaret 
S^  17  putaretur  S^  salubri  S,  salutari  WVf  salutare  Gv  poculo 
SWV,  poculum  Gv  18  ipsa  et  ipsa  v  19  facinerosos  W  21  et 
W  8,  l  m,  2  crucem  Sy  uictimam  W6h;  cf,  p.  414,  11.,  test.  II 15 

p.  80  confondatur  S  22  noz]  non  S         23  ne]  et  ne  S  (et  s.  J. 

m. 2)  25  saltem  Sv  perseuerantur  G^  26  consumetur  W,  consura- 
matur  S^ 


De  bono  patientiae  c.  7—10.  403 

Et  post  ista  adhuc  interfectores  siios ,  si  coniiersi  ad  eum  ue-  8 
nerint,  suscipit  et  patientia  salutari  ad  conseruandum  benignus 
ecclesiam  suam  nemini  cludit.  illos  aduersarios,  illos  blasphemos, 
illos  nominis  sui  semper  inimicos,  si  paenitentiam  delicti  agant, 

s  si  admissum  facinus  agnoscant ,  non  solum  ad  indulgentiam  cri- 
minis  sed  ad  praemium  regni  caelestis  admittit.  quid  potest  pa- 
tientius,  quid  benignius  dici?  uiuificatur  Christi  sanguine  etiam 
qui  fudit  sanguinem  Christi.  talis  est  Christi  ac  tanta  patientia: 
quae  nisi  talis  et  tanta  existeret,  Paulum  quoque  apostolum 

10  ecclesia  non  haberet. 

Quodsi  et  nos,  fratres  dilectissimi,   in  Christo  sumus,   si» 
ipsum  induimus,  si  ipse  est  salutis  nostrae  uia,  qui  Christum 
uestigiis  salutaribus  sequimur  per  Christi  exempla  gradiamur, 
sicut  lohannes  apostolus  instruit  dicens:    qui   dicit  se   in 

isChristo  manere  debet  quomodo  ille  ambulauit  et 
ipse  ambulare.  item  Petrus  super  quem  ecclesia  Domini  di- 
gnatione  fundata  est  in  epistula  sua  ponit  et  dicit :  Christus 
passus  est  pro  uobis  relinqens  uobis  exemplum,  ut 
sequamini   uestigia   eius   qui  peccatum   non   fecit, 

aonec  dolus  inuentus  est  in  ore  eius,  qui  cum  male- 
diceretur  non  remaledixit,  cum  pateretur  non  mi- 
nabatur,  tradebat  autem  se  iudicanti  iniuste. 

Inuenimus  denique  et  patriarchas  et  prophetas  et  iustos  omnes  19 
qui  figuram  Christi  imagine  praeeunte  portabant  nihil  magis 

25  custodisse  in  laude  uirtutum  suarum  quam  quod  patientiam  forti 
et  stabili  aequanimitate  tenuerunt.  sic  Abel  originem  martyrii 
et  passionem  iusti  initians  primus  et  dedicans  aduersus  fratrem 

14  I  lo.  2,  6.      17  I  Petr.  2,  21  sq. 

1  ista  omnia  v      uenerint]  fuerint  v       2  benignus  SWGV,  benignus 
et  patiens  v      3  illos  blasphemos  om.  S      4  nominis]  dominis  S       6  sed 
et  €rv       8  qui  <m,  8       est  cbristus  W     ac  tanta]  sca  G       9  tanta  ac 
talis  WGv      10  •iiecclesia  G  (et  eras.)      11  si  (ante  ipsum)  Ws.  l  m.  2 
12  si  ipsum  induimus  post  uia^cmi*  S;  fort.  delendum      14  instruet  ^S'* 
18  uobis  WGVj  nobis  S;  cf.  test  III 39.  de  zelo  et  Uuore  c.  11       uobisj 
nobis  5'      20  est  om.  W     21  reraaledixit SWGVy  remaledicebat  W^v 
minabatur  SWGV,  comminabatur  v      22  tradebant  S       iniuste  ex  iuste 
sit  S  m.  2,  se  iniuste  v      23  et  om.  S     patriarcas  WG      27  insiASWGV, 
iusti  bominis  v      aduersus  W  s.  l.  m.  2 

20* 


4(M  Caccilii  Cypriani 

parricidam  non  resistit  nec  reluctatiir,  sed  humilis  et  mitis  pa- 
tienter  occiditur.  sic  Abraham  Deo  credens  et  radicem  ac  funda- 
mentum  fidei  primus  instituens  temptatus  in  filio  non  dubitat 
neque  cunctatur,  sed  praeceptis  Dei  tota  patientia  deuotionis 
obsequitur.  et  Isaac  ad  hostiae  dominicae  similitudinem  praefi-  5 
guratus  quando  a  patre  immolandus  offertur,  patiens  inuenitur. 
et  lacob  fugatus  a  fratre  de  terra  sua  patienter  excedit  et  maiore 
patientia  postmodum  supplex  adhuc  magis  impium  et  persecu- 
torem  muueribus  pacificis  ad  concordiam  redigit.   loseph  uenun- 
datus  a  fratribus  et  relegatus  non  tantum  patienter  ignoscit,  sed  10 
et  gratuita  uenientibus  frumenta  largiter  et  clementer  impertit. 
Moyses  ab  ingrato  et  a  perfido  populo  contemnitur  frequenter  et 
paene  lapidatur,  et  tamen  lenis  et  patiens  pro  eisdem  Dominum 
deprecatur.  in  Dauid  uero,  ex  quo  secundum  caniem  Christi  na- 
tiuitas  oritur,  quam  magna  et  mira  et  christiana  patientia  ha- 15 
buisse  in  manu  saepe  ut  Saul  regem  persequentem  se  et  inter- 
ficere  concupiscentem  posset  occidere  et  tamen  subditum  sibi  et 
traditum  maluisse  seruare  nec  rependisse  inimico  uicem ,  sed  oc- 
cisum  adhuc  insuper  et  uindicasse.  tot  denique  prophetae  inter- 
fecti,  tot  martyres  gloriosis  mortibus  honorati,  qui  omnes  ad^ 
caelestes  coronas  patientiae  laude  uenerunt.  neque  enim  potest 
accipi  dolorum  et  passionum  corona,  nisi  praecedat  in  dolore  et 
passione  patientia. 
II     Quam  sit  autem  patientia  utilis  et  necessaria,  fratres  dilec- 
tissimi,  ut  manifestius  possit  et  plenius  nosci,  Dei  sententia^^ 
cogitetur  quam  in  origine  statim  mundi  et  generis  humani 
Adam  praecepti  inmemor  et  datae  legis  transgressor  accepit. 
tunc  sciemus  quam  patientes  esse  in  isto  saeculo  debeamus,  qui 
sic  nascimur,  ut  pressuris  istic  et  conflictationibus  laboremus. 

1  fratricidam  v;  cf.  p.  307, 28. ,   de  zelo  et  l.  c  5. ,  QuintU.  inst.  VIII, 
6, 35      5  isac  S     7  fratre  suo  8     maiora  G      8  secutorem  W»      9  redi- 
git]  rcducit  G      10  religatus  SG     agnoscit  S      11  et  onu  G      frumenta 
uenientibus  W6^      12  9kom.WGv      13  isdem  TF      14  natiuitatis  (?  * 
15  patientia]  patia  S       17  cupientem  G       et  am.  S       sibi  ex  tibi  S 
19  interfecti  W8.l.m.2     20  tot]  hoc  S     martyris  S     gloriosos  W* 
21  patiae  W '      24  patientiam  quam  S     25  dinosci  G      27  et  om.  S 
leges  S        29  in  pressuris  G  istinc  TF',  isthic  August.  contra  duas 

epist.  Pel  IV,  8,  22 


De  bono  patientiae  c.  10—12.  405 

quia  audisti,  inquit,  uocem  mulieris  tuae  et  mandu- 
casti  ex  illa  arbore,  de  qua  sola  praeceperam  tibi 
ne  manducares,  maledicta  terra  erit  in  omnibus  ope- 
ribus  tuis,  in  tristitia  et  gemitu  edes  ex  ea  omni- 

sbus  diebus  uitae  tuae.  spinas  et  tribulos  eiciet  tibi 
et  edes  pabulum  agri.  in  sudore  uultus  tui  edes 
panem  tuum,  donec  reuertaris  in  terram  de  qua 
sumptus  es:  quoniam  terra  es  et  in  terram  ibis. 
huius  sententiae  uinculo  conligati  omnes  et  constricti  sumus, 

10  donec  morte  expuncta  de  isto  saeculo  recedamus.  in  tristitia  et 
gemitu  simus  necesse  est  omnibus  diebus  uitae  nostrae ,  edamus 
panem  necesse  est  cum  sudore  et  labore. 

Vnde  unusquisque  cum  nascitur  et  hospitio  mundi  huius  ex-  IS 
cipitur,   initium  sumit  a  lacrimis  et  quamuis  adhuc  omnium 

is  nescius  et  ignarus  nihil  aliud  nouit  in  illa  ipsa  prima  natiuitate 
quam  flere.  prouidentia  naturali  lamentatur  uitae  mortalis  an- 
xietates  et  labores  et  procellas  mundi  quas  ingreditur  in  exordio 
statim  suo  ploratu  et  gemitu  rudis  anima  testatur.  sudatur  enim 
quamdiu  istic  uiuitur  et  laboratur.  nec  sudantibus  et  laboran- 

20  tibus  possunt  alia  magis  quam  patientiae  subuenire  solacia :  quae 
cum  apta  sint  et  necessaria  in  isto  mundo  uniuersis,  tum  magis 
nobis  qui  diabolo  inpugnante  plus  quatimur ,  qui  in  acie  cotidie 
stantes  inueterati  et  exercitati  hostis  conluctationibus  fatigamur, 
quibus  praeter  uarias  et  adsiduas  temptationum  pugnas  in  perse- 

n  cutionum  quoque  certamine  patrimonia  relinquenda  sunt,  subeun- 
dus  carcer,  portandae  catenae,  animae  inpendendae,  gladius, 
bestiae,  ignes,  cruces,  omnia  denique  tormentorum  ac  poena- 
rum  genera  fide  et  uirtute  patientiae  perferenda  Domino  ipso 

1  Gen.  3, 17  sq. 

2  de  om,  S  3  manducaris  S  omnibus  om.  S  4  tristia  S  5  et 
spinas  ^S^  6  in]  et  in  W  sudorem  S  7  terra  S  8  sumptus  G  et 
Aug%t8t  l,  c,  adsumptus  S,  et  sumptus  W;  cf,  test  III  58  quoniam] 
quia  V  terram]  terra  S  10  expuncta  morte  v  11  sumus  W  12  la- 
bore  et  sudore  W  13  unusque  TT' ,  unusquisque  nostrum  v  14  quamuis 
ex  quamquis  G  m,  2  16  lamentetur  S  mortalis]  temporalis  V  17  pro- 
celles  G  in  om,  W  19  stic  S  sudantibus  et  om,  G  20  suuenire 
TT' ,  sublinire  S;  cf,  de  zelo  et  l  c,  9  21  sit  GV  tunc  WG  24  per- 
secutioncm  (?•      27  bestia  et  oflis  cruces  G      deneque  S 


406  Caecilii  Cypriani 

instruente  et  dicente:  haec  locutus  sum  uobis,  ut  in  me 
pacem  habeatis,   in  saeculo  autem  pressuram:   sed 
fidite,  quoniam  ego  uici  mundum.  si  autem  qui  diabolo 
et  mundo  renuntiauimus  pressuras  et  infestationes  diaboli  et 
mundi  crebrius  ac  uiolentius  patimur,   quanto  magis  patien-  » 
tiam  tenere  debemus  qua  adiutrice  et  comite  omnia  infesta  to- 
leremus. 
13     Domini  etmagistri  nostri  salutare  praeceptum  est:  qui  tole- 
rauerit  usque  ad  finem  hic  saluus  erit.   et  iterum:  si 
permanseritis    in    uerbo    meo,    uere    discipuli   meiio 
estis:    et   cognoscetis   ueritatem,    et   ueritas   libe- 
rabit  uos.  tolerandum  est  et  perseuerandum,  fratres  dilectis- 
simi,  ut  ad  spem  ueritatis  et  libertatis  admissi  ad  ueritatem  et 
libertatem  ipsam  peruenire  possimus,    quia  hoc  ipsum   quod 
christiani  sumus  Mei  et  spei  res  est.  ut  autem  peruenire  spes  eti:^ 
lides  ad  fructum  possint  sui  patientia  opus  est.  non  enim  prae- 
sentem  gloriam  sequimur  sed  futuram  secundum  quod  et  Pau- 
lus   apostolus   monet   dicens:    spe    saluati    sumus.    spes 
autem  quae  uidetur  non  est  spes.  quod  enim  uidet 
quis,  quid  sperat?  si  autem  quod  non  uidemus  spe-*> 
ramus  per  expectationem  sustinemus.  eipectatio  et  pa- 
tientia  necessaria  est,  ut  id  quod  esse  coepimus  impleamus  et 
quod  speramus  et  credimus  Deo  repraesentante  capiamus.  de- 

1  lo.  16,  33.      8  Matth.  10,  22.      9  lo.  8,  31  sq.      18  Rom.  8,  24  sq. 

1  hoc  TF"'  2  saeculo  S,  mundo  WGv  pressuram  SWV,  pressuram 
habehitis  Gv;  cf,  test,  III 6  p.  119, ,  adFortun.  c.  11  p.  335  5  patimur] 
quatimur  S;  mcUim  igitur  per  pressuras — quatimur  patiam  TT'  6  ct 
comite  W  s.  l  m.  2  infeste  Q,  festa  TT'  8  salutare]  saluatoris  G 
tolerauerit  inquid  Gv  9  ad]  in  G^  et  om,  W  10  manseritis  G,  per- 
manseritis  inquit  v  discipuli  om.  S  11  estis  SWGV,  eritis  v  co- 
gnoscitis  G  liherauit  W  12  et  perseuerandum  est  Wv  13  ueritatis 
et  ow.  S  14  possemus  5  15  peruenii-e  post  possint  ponit  v  16  possint 
sui]  posita  sui  S,  sui  possint  v  17  secxmdum]  sed  uel  om,  v  et  SWGV^ 
om,  V  18  p.  apostolos  S^  apostolus  paulus  W  19  uident  S^  21  ex- 
pectationemfi^TTG^F,  patientiam  v  sustenemus  S,  speramus  WGV,  ei- 
spectamus  v;  cf,  test.  III 45  expectatio  SWV,  expextatio*iH>*  Gj  prop- 
terea  exspectatio  v  22  esse  iam  Krabinger  ex  1  cod.  recepit  23  credi- 
mus  et  speramus  v      repraesentante  SWGVy  pracstante  v  et  Win  margine 


De  bono  patientiae  c.  12—15.  407 

nique  alio  in  loco  idem  apostolus  iustos  et  operantes  et  de  diuini 
faenoris  incremento  eaelestes  sibi  thesauros  recondentes  ut  pa- 
tientes  quoque  sint  instruit  et  docet  dicens:  ergo  dum  tem- 
pus  habemus,  operemur  quod  bonum  est  ad  omnes, 

5  maxime  uero  ad  domesticos  fidei.  bonum  autem  fa- 
cientes  non  deficiamus:  tempore  enim  suo  metemus. 
jadmonet  ne  quis  inpatiens  in  operatione  deficiat ,  ne  quis  temp- 
tationibus  aut  auocatus  aut  uictus  in  medio  laudis  et  gloriae 
itinere  desistat  et  pereant  praeterita,  dum  quae  coeperant  desi- 

lonunt  esse  perfecta,  sicut  scriptum  est:  iustitiaiustinon 
liberabit  eum  in  quocumque  die  exerrauerit,  et 
iterum:  tene  quod  habes  ne  alius  accipiat  coronam 
tuam.  quae  uox  adhortatur  patienter  et  fortiter  perseuerare, 
ut  qui  ad  coronam  laude  iam  proxima  nititur  durante  patientia 

15  coronetur. 

Fatientia  autem,  fratres  dilectissimi,  non  tantum  bona  custo- 14 
dit ,  sed  et  repellit  aduersa.  Spiritui  sancto  fauens  et  caelestibus 
ac  diuinis  cohaerens  contra  facta  camis  et  corporis  quibus  anima 
expugnatur  et  capitur  uirtutum  suarum  propugnaculo  reluctatur. 

30  inspiciamus  denique  pauca  de  multis ,  ut  de  paucis  intellegantur 
et  cetera.  adulterium ,  fraus ,  homicidium  mortale  crimen  est. 
sit  fortis  et  stabilis  in  corde  patientia ,  nec  adulterio  sanctifica- 
tum  corpus  et  Dei  templum  poUuitur  nec  iustitiae  dicata  inno- 
centia  contagio  fraudis  inficitur  nec  post  gestatam  eucharistiam 

S5  manus  gladio  et  cruore  maculatur. 

Caritas  fraternitatis  uinculum  est,  fundamentum  pacis,  tena-  15 
citas  ac  firmitas  unitatis,  quae  et  spe  et  fide  maior  est,  quae  et 

3  Gal.  6, 10.  9.      10  Ezech.  33, 12.      12  Apoc.  3, 11. 

1  iustus  S  iustos  et  ow.  G  de  om.WGrv  diuine  G  2  sibi  then- 
sauros  jS^,  tbes.  sibi  WGv  reponentes  V  ut  patientes  09n.  S  3  in- 
stmet  S  docet]  monet  S;  cf.  p.  409,  5  6  deficiemus  S  9  ceperant  S, 
acceperant  TT'  11  quacunque  v  errauerit  G,  peccauerit  V  13  hor- 
tatur  G  20  inspicimus  TT»  21  homicidum  TT'  22  sed  (jpro  sit) 
forti*»*  II  et  stabili  manente  in  corde  G  et  nec  TF^f,  et  TT'  scificato 
TT*  24  contagio  SWGV,  contagione  t;  gestatam  WGVj  gustata  S 
26  est]  et  G     27  et  {ante  spe)  om.  S 


408  Caecilii  Cjpriani 

opera  et  martyria  praecedit,  qnae  nobiscuin  semper  aetema  in 
regnis  caelestibos  permanebit.  toUe  illi  patientiam,  et  desolata 
non  dorat,  toUe  snstinendi  tolerandiqne  snbstantiam,  et  nullis 
radidbns  ac  uiribns  persenerat.    apostolns  deniqne  cnm  de  cari- 
tate  loqneretnr,  tolerantiam  illi  et  patientiam  innciit.  caritas,  s 
inqnit,  magnanima  est,  caritas  benigna  est,   caritas  . 
non   aemulatur,    non   inflatnr,   non  inritatur,   non 
cogitat  malnm,  omnia  diligit,  omnia  credit,  omnia 
sperat,  omnia  sustinet  ostendit  inde  illam  perseuerare  te- 
naciter  posse,  quod  nonerit  omnia  sustinere.  et  alio  loco,  susti-io 
nentes,  inquit,   innicem  in  dilectione,   satis  agentes 
seruare   unitatem    spiritus  in   coniunctione   pacis. 
probauit  nec  unitatem  seruari  posse  nec  pacem ,  nisi  se  inuicem 
fratres  mutua  tolerantia  foueant  et  concordiae  uinculum  patientia 
intercedente  custodiant.  u 

16  Quid  deinde,  ut  non  iures  neque  maledicas ,  ut  tna  ablata  non 
repetas,  ut  accepta  alapa  et  alteram  maxillam  nerberanti  prae- 
beas,  ut  fratrl  in  te  peccanti  non  tantum  septuagies  septies  sed 
omnia  omnino  peccata  dimittas,  ut  diligas  inimicos  tuos ,  ut  pro 
aduersariis  et  persecutoribus  precem  facias ,  poterisne  ista  per-  w 
ferre  nisi  patientiae  et  tolerantiae  firmitate?  quod  factum  uide- 
mus  in  Stephano,  qui  cum  a  ludaeis  ui  et  lapidibus  necaretur, 
non  sibi  uindictam  sed  interfectoribus  ueniam  postulabat  dicens: 
Domine,  ne  statuas  illis  hoc  peccatum.  sic  esse  opor- 
tuit  primum  martyrem  Christi  qui  martyras  secuturos  gloriosa  ss 
morte  praecurrens  non  tantum  praedicator  esset  dominicae  pas- 
sionis  sed  et  patientissimae  lenitatis  imitator.  quid  dicam  de  ira, 

5  1  Cor.  13,  4.  5.  7.      10  Eph.  4,  2  sq.      24  Act.  7,  60. 

1  opera]  fides  opera  S     semper  aetema  SWGV,  s.  aetema  apud  deum 
D,  exp.  Krabinger      4  non  perseuerat  coni,  VaMen;  an  peraersa  est? 
5  subiunxitTT     caritias  S     6  benigna  est  caritas  om.  8     10  norit  WGt 
et]  item  V     in  loco  v     sustinentis  S     11  inquit  om.  V     dilectionem  S 
agentis  S      17  prebeas  uerberanti  Q      18  septuagies  septies]  TiYX  et  VII 
W,  septies  sed  septuagies  septies  v      19  et  omnia  v      20  aduersarios  S 
perferferre  Sy  perficere  v     21  patientiaTT     firmitate]  teneas  finnitatem  v 
22stefan0iS'     aea;aca6^m.^     negaretur/S     25martyresG^     secutoros 
S^      26  dominicae  passionis  pracdicator  esset  v ,  predicator  esse  dominice 
raeruit  passionis  G       27  et  om,  S       patientissimae]  sapientissime  W 


De  bono  patientiae  c.  15—17.  409 

de  discordia,  de  simultate,  quae  in  christiano  esse  non  debent? 
sit  patientia  in  corde,  et  haec  illic  locum  habere  non  possunt,  aut 
si  adire  temptauerint,  cito  exclusa  discedunt,  ut  domicilium 
pacificum  perseueret  in  corde,  ubi  Deum  pacis  delectet  habitare. 

5  admonet  denique  apostolus  et  docet  dicens:  nolite  contri- 
stare  Spiritum  sanctum  Dei  in  quo  signati  estis 
in  diem  redemptionis.  omnis  amaritudo  et  ira  et 
indignatio  et  clamor  et  blasphemia  auferatur  a 
uobis.  si  enim  christianus  a  furore  et  contentione  camali  tam- 

10  quam  de  maris  turbinibus  excessit  et  tranquillus  ac  lenis  in  portu 
Christi  esse  iam  coepit,  nec  iram  nec  discordiam  debet  intra 
pectus  admittere  cui  nec  malum  pro  malo  reddere  liceat  nec 
odisse. 
Nec  non  ad  uaria  quoque  carnis  incommoda  et  crebros  cor-17 

15  poris  durosque  cruciatus  quibus  humanum  genns  cottidie  fati- 
gatur  et  quatitur  patientia  necessaria  est.  nam  cum  in  illa  prima 
transgressione  praecepti  firmitas  corporis  cum  immortalitate  dis- 
cesserit  et  cum  morte  infirmitas  uenerit  nec  possit  firmitas  recipi 
nisi  cum  recepta  et  immortalitas  fuerit ,  oportet  in  hac  fragili- 

2otate  adque  infirmitate  corporea  luctari  semper  et  congredi,  quae 
luctatio  et  congressio  non  nisi  patientiae  potest  uiribus  sustineri. 
examinandis  autem  nobis  adque  explorandis  diuersi  inportantur 
dolores  et  multiplex  temptationum  qualitas  inrogatur  de  iac- 
turis  facultatum,   de  ardoribus  febrium,   de  cruciatibus  uul- 

35nerum,  de  amissione  carorum.  nec  aliud  magis  iniustos  dis* 
cemit  et  iustos  quam  quod  in  aduersis  per  inpatientiam  queri- 
tur  et  blasphemat  iniustus,  patientia  iustus  probatur,  sicut  scrip- 
tumest:   in  dolore  sustine  et  in   humilitate  tua  pa- 

5  Eph.  4, 30  sq.      27  Sir.  2,  4  sq. 

2  corde  S,  pectore  WGv  et  om,  8  4  dom  S  5  apostolus  pan- 
Ins  V  docet]  monet  S  contristari  SW*  7  die  WG  et  (ante  ind.) 
om.  S  8  anferantur  G,  anferentnr  W;  cf,  test  III 5  9  contemp- 
tione  8  12  pro  om.  G  17  inmortalitatem  S  18  firmitas]  infirmi- 
tas  5  20  corporea]  corporis  August  l  c.  IV,  8, 22  Inctare  S^  21  ui- 
ribns  potest  v  snsteneri  S  22  explorandis]  probandis  V  25  ammis- 
sione  W  et  dlias  magis  inter  v  iustos  disc.  et  iniustos  W  26  quae- 
ritnr  SG      27  blasfemat  iniustos  SG      iustos  S' 


410  Caecilii  Cypriani 

tientiam  habe,  quoniam  in  igne  probatur  aurum  et 
argentum. 

18  Sic  lob  eiaminatus  est  et  probatus  et  ad  summum  fastigium 
laudis  patientiae  uirtute  prouectus.  quanta  aduersus  eum  dia- 
boli  iacula  emissa,  quanta  admota  tormenta.  iactura  rei  fami-  5 
liaris  infligitur,  numerosae  subolis  orbitas  inrogatur:  diues  in 
censu  dominus  et  in  liberis  pater  ditior  nec  dominus  repente  nec 
pater  est.  accedit  uulnerum  uastitas  et  tabescentes  ac  fluentes 
artus  uermium  quoque  edax  poena  consumit.  ac  ne  quid  onmino 
remaneret  quod  non  lob  in  suis  temptationibus  experiretur,  armatio 
diabolus  et  uxorem  illo  antiquo  nequitiae  suae  usus  ingenio, 
quasi  omnes  per  mulierem  decipere  posset  et  fallere,  quod  fecit 
in  origine.  nec  tamen  lob  grauibus  et  densis  conflictationibus 
frangitur  quominus  inter  illas  angustias  et  pressuras  Dei  bene- 
dictio  uictrice  patientia  praedicetur.  Tobias  quoque  post  iustitiaeis 
et  misericordiae  suae  opera  magnifica  luminum  amissione  temp- 
tatus  in  quantum  patienter  caecitatem  pertulit  in  tantum  gran- 
diter  Deum  patientiae  laude  promeruit. 

19  Adque  ut  magis,  fratres  dilectissimi ,  patientiae  bonum  lu- 
ceat,  quid  mali  e  contrario  inpatientia  inportet  consideremus.  20 
nam  ut  patientia  bonum  Christi  est,  ita  contra  inpatientia  ma- 
lum  diaboli  est,  et  sicut  in  quo  habitat  et  manet  Christus  pa- 
tiens  inuenitur,  ita  inpatiens  semper  existit  cuius  mentem  dia- 
boli  nequitia  possedit.  exordia  ipsa  denique  uideamus.  diabolus 
hominem  ad  imaginem  Dei  factum  inpatienter  tulit:  inde  et» 
perit  primus  et  perdidit.  Adam  contra  caeleste  praeceptum  cibi 
letalis  inpatiens  in  mortem  cecidit  nec  acceptam  diuinitus  gra- 


1  ignem  S       3  ezaminatost  et  G       5  missa  W*^      6  sobolis  WG 
inrogatur]  inicitur  G        7  in  onu  G      9  edax  quoque  uermium  poena  v 
10  eipediretur/S'     11  et  om.  G      12  deceperefi'      possitTr(?     quod. .  .ori- 
gine  suapectum  uidetur      13  mundi  origine  v;  cf.  p.  404,  26      et]  ac  v 
14  pressuras  WGVj  pressuras  suas  Sv       dmi  S       16  sua  W       ammis- 
sione  WG'       18  do  W'       20  et  quid  G        ^l  nam  W  s.  l  m,  2         ita 
SWGVj  sic  e  uel  sic  v         malum  diaboli  est  S^  diaboli  malum  WGv 
24  possedit  W^GV,  possidet  W^,  possidit  S         ipsa  denique  S,  denique 
ipsa  WGv       25  et  W  ».  ?.  m,  2       26  periit  Gv       primum  G      perdidit 
W  8.  l  m.  2      caelestd  S 


De  bono  patientiae  c.  17—20.  411 

tiam  patientia  custode  seruauit,  et  ut  fratrem  Caiu  perimeret 
sacrificii  eius  et  muneris  inpatiens  fuit,  et  quod  Esau  de  maiori- 
bus  ad  minora  descendit,  primatus  suos  per  inpatientiam  lentis 
amisit.  quid  ludaicus  populus  circa  beneficia  diuina  perfidus  et 

5  ingratus  nonne  quod  a  Deo  primum  recessit  inpatientiae  crimen 
fuit?  dum  Moysi  cum  Deo  conloquentis  moras  non  potest  ferre, 
profanos  deos  ausus  est  postulare ,  ut  itineris  sui  duces  nuncu- 
paret  caput  bubulum  et  terrestre  figmentum ,  nec  umquam  ab 
eadem  inpatientia  destitit  quominus  semper  docilitatis  et  diuinae 

loadministrationis  impatiens  prophetas  suos  et  iustos  quosque  per- 
imendo  ad  crucem  quoque  et  ad  sanguinem  Domini  prosiliret. 
inpatientia  etiam  in  ecclesia  baereticos  facit  et  ad  ludaeorum  si- 
ndlitudinem  contra  Christi  pacem  et  caritatem  rebelles  ad  ho- 
stilia  et  furiosa  odia  compellit.  et  ne  longum  sit  singula  recen- 

issere,  omnia  omnino  quae  patientia  operibus  suis  aedificat  ad 
gloriam  inpatientia  destruit  ad  ruinam. 

Quare,  fratres  dilectissimi ,  et  bonis  patientiae  et  inpatientiae  30 
malis  diligenter  expensis  patientiam  per  quam  in  Christo  mane- 
mus  et  uenire  cum  Christo  ad  Deum  possumus ,  plena  obserua- 

3otione  teneamus:  quae  copiosa  et  multiplex  non  angusto  fine  con- 
cluditur  uel  breuibus  terminis  coercetur.  late  patet  patientiae  uir- 
tus  et  ubertas  eius  et  largitas  de  unius  quidem  nominis  fonte  pro- 
ficiscitur,  sed  exundantibus  uenis  per  multa  gloriarum  itinera 
diflFunditur,  nec  proficere  aliquid  in  actibus  nostris  potest  ad 

s^^consnmmandam  laudem,  nisi  inde  consummationis  accipiat  fir- 
mitatem.  patientia  est  quae  nos  Deo  et  commendat  et  seruat: 
ipsa  est  quae  iram  temperat,  quae  linguam  frenat,  quae  mentem 


1  patientia  Ws.  l  m,  2         custode  custode  W^         peremeret  SW 
2  sacrificis  8        3  suus  G^       lentis]  entis  8       4  iudeicus  8       6  dum] 
cum  8     loquentis  Wv,  conloquenti  ex  loquenti  Gm,2       7  est  om,  v 
8  caput  W8.l.m,2       terrestrem  8       9  eodem  8       docibilitatis  G^ 
10  administrationis  8,  ammonitionis  Wy  admonitionis  Gv      quosque  TT, 
qaoque  SG       11  cUterum  ad  om.  WG      domini  om.  G       12  ad  TT  «.  h 
I».  2     13  et  caritatem  om.  W      14  et  {ante  fur.)  om.  W     sit  Ws.  l.m.  2 
15  omnia  omnino]  non  omnia  8       19  et]  ut  v      dom  8     possimus  Sv 
21  uel  8,  nec  WGv      23  exwundantibus  W;  cf.  adDemetr.p.353, 15 
24  nec  prius  G       profecere  8       25  consumandam  W;  item  p.  412,  9 
27  quae  (ante  mentem)  om.  v 


412  Caecilii  Cypriani 

gubernat,  pacem  custodit,  disciplinam  regit,  libidinis  impetum 
frangit,  tnmoris  uiolentiam  conprimit,  incendium  simultatis 
extinguit,  coercet  potentiam  diuitum,  inopiam  pauperum  refouet, 
tuetur  in  uirginibus  beatam  integritatem,  in  uiduis  laboriosam 
castitatem,  in  coniunctis  et  maritatis  indiuiduam  caritatem.  5 
facit  humiles  in  prosperis,  in  aduersis  fortes,  contra  iniurias  et 
contumelias  mites.  docet  delinquentibus  cito  ignoscere,  si  ipse 
delinquas,  diu  et  multum  rogare.  temptationes  expugnat,  per- 
secutiones  tolerat,  passiones  et  martyria  consummat.  ipsa  est 
quae  fidei  nostrae  fundamenta  firmiter  munit.  ipsa  est  quae  in- 10 
crementa  spei  sublimiter  prouehit.  ipsa  actum  dirigit,  ut  tenere 
possimus  uiam  Christi,  dum  per  eius  tolerantiam  gradimur.  ipsa 
efBcit  ut  perseueremus  filii  Dei,  dum  patientiam  patris  imitamur. 
Sl  Et  quoniam  plurimos  scio,  fratres  dilectissimi ,  uelpondere 
iniuriarum  angentium  uel  dolore  de  eis  qui  aduersum  se  grassan-  is 
tur  et  saeuiunt  uindicari  uelociter  cupere,  nec  illud  in  eitrema 
parte  reticendum  est ,  ut  in  istis  fluctuantis  mundi  turbinibus  et 
ludaeorum  siue  gentilium  et  haereticorum  quoque  persecutioni- 
bus  constituti  patienter  expectemus  ultionis  diem  nec  ad  uindic- 
tam  doloris  nostri  querula  festinatione  properemus,  cum  scrip-^o 
tum  sit:  expecta  me,  dicit  Dominus,  in  die  resur- 
rectionis  meae  in  testimonium,  quoniam  iudicium 
meum  ad  congregationes  gentium,  ut  excipiam  re- 
ges  et  effundam  super  eos  iram  meam.  expectare nof? 
iubet  Dominus  et  futurae  ultionis  diem  forti  patientia  sustinere.  25 
qui  et  in  Apocalypsi  loquitur  dicens:  ne  signaueris  uerba 
prophetiae  libri  huius,  quia  iam  tempus  in  proximo 
est:  et  hi  qui  perseuerant  nocere,  noceant,  et  qiii 
in  sordibus  est  sordescat  adhuc,   iustus  autem  ad- 

21  Soph.  3,  8.      26  Apoc.  22, 10  sq. 

2  tomoris  S  4  nirgibos  S  in  nidnis  1.  castitatem  om.  W  labo- 
riosam]  desinit  S  13  fili  W*  imitatnr  G  14  et]  sed  v  qnoniam] 
qnam  G  15  eis  W,  his  G  crassantnr  G  16  nec. .  .reticendnm  est] 
nec  in  illnm  extremi  indicii  diem  malomm  retribntionem  differre:  nobiscum 
hortor  interim  amplectimini  patientiae  bonnm  v  post  MoreUtum  20  que- 
mla  et  inuidiosa  v  scriptnm  <m,  W^  21  dns  Ws.l.fn.2  diem  W 
25  sustineri  W      28  et  hij  nt  et  ii  t?;  c/.  test.  11123 


De  bono  patientiae  c.  20—22.  413 

huc  iustiora  faciat,  similiter  et  sanctus  sanc* 
tiora.  ecce  uenio  cito,  et  merces  mea  mecum  est  red- 
dere  unicuique  secundum  facta  sua.  unde  et  claman- 
tes  martyres  et  ad  uindictam  suam  dolore  erumpente  properantes 

5  cxpectare  adhuc  iubentur  et  temporibus  consummandis  implen- 
disque  martyribus  praebere  patientiam.  et  cum  aperuisset, 
inquit,  quintum  signum,  uidi  sub  ara  Dei  animas 
occisorum  propter  uerbumDei  et  martyrium  suum, 
et   clamauerunt   magna    uoce    dicentes:    quousque, 

loDomine  sanctus  et  uerus,- non  iudicas  et  uindicas 
sanguinem  nostrum  de  his  qui  in  terris  inhabitant? 
et  data  est  eis  singulis  stola  alba  et  dictum  est  ut 
requiescerent  breui  adhuc  tempore,  donec  implea- 
tur  numerus  conseruorum  et  fratrum  eorum  quique 

ispostea  occidentur  exemplo  ipsorum. 

Quando  autem  ueniat  sanguinis  iusti  diuina  uindicta  declarat  S2 
per  Malachin  prophetam  Spiritus  sanctus  dicens:    ecce  dies 
Domini  uenit  ardens  uelut  clibanus,  eruntque  om- 
nes  alienigenae  et   omnes  iniqui   stipula,    et  suc- 

2ocendet  illos  adueniens  dies,  dicit  Dominus.  quod 
item  legimus  fn  psalmis,  ubi  Dei  iudicis  praedicatur  aduentus 
censurae  suae  maiestate  uenerandus:  Deus  manifestus  ue- 
niet  Deus  noster  et  non  silebit.  ignis  ante  eum  ar- 
debit  et  in   circuitu   eius  procella  nimia.   uocabit 

2:icaelum  susum  et  terram  ut  separet  populum  suum. 
colligite  illi  iustos  eius,  eos  qui  disponunt  testa- 
mentum  eius  in  sacrificiis.   et  nuntiabunt  caeli  iu- 

6  Apoc.  6,  9  sq.      17  MaL  4, 1.      22  Ps.  49,  3  sq. 

1  iustiora  faciat]  iustior  fiat  V  sanctus  WO  F,  qui  sanctus  est  v 
sanctior  V  2  est  W  s.  L  m,  2  3  et]  etiam  v  4  et  ow.  G^  7  si- 
gntim  WGV,  sigillum  v;  cf,  test  III 16  aram  (?*  9  uoce  magna  v 
11  his]  iis  V  12  datae  sunt  eis  singulae  stolae  albae  v  est  WOV,  est 
eis  1?  14  quique]  qui  t?  17^malachin  W(r,  malachian  t?  prophetam 
om,  V  dicens  ex  docens  W  m,  2  19  et  {ante  succ.)  ow.  W;  cf,  test. 
II 28  20  dies  ow.  W  21  iudicii  O  22  uenerandus  WOV,  ueren- 
dus  V  24  uocauit  WG,  uocabit  F,  aduocabit  v;  cf.  test,  II 28  25  su- 
sum  WVy  sursum  Ov     terram  deorsam  v      27  annuntiabunt  v 


414  Caecilii  Cypriani 

stitiam  eius,  qnoniam  Deus  iudei  est.  et  Esaias  eadem 
praenimtiat  dicens:  ecee  enim  Dominns  sicnt  ignis  ne* 
niet,  et  sicnt  procella  cnrrns  eins  retribnere  in 
ira  nindietam.  in  igne  enim  Domini  indicabnntnr 
et  in  gladio  eins  nnlnerabnntnr.  et  itemm:  Domi-  » 
nns  Dens  nirtutnm  prodibit  et  comminnet  bellnm, 
eicitabit  certamen  et  clamabit  snper  inimicos 
snos  cnm  fortitndine:  tacni,  nnmqnid  semper  ta- 
cebo? 

23  Qnis  antem  est  hic  qni  tacUisse  se  prins  dicit  et  non  sempen» 
tacebit  ?  ntiqne  ille  qni  sicnt  onis  ad  nictimam  dnctns  et  sicnt 
agnns  coram  tondente  sine  noce  non  apemit  os  snum.  ntiqne  ille 
qni  non  clamanit  neqne  in  plateis  noi  eins  andita  est.  ntiqne  ille 
qni  non  fuit  contnmai  neqne  contradiiit ,   cnm  dorsnm  snum 
poneret  ad  flagella  et  maTillas  ad  palmas ,  faciem  antem  suam  u 
non  anerteret  a  foeditate  spntomm.  ntiqne  ille  qni  cnm  accusa- 
retnr  a  sacerdotibns  et  senioribus  nihil  respondit  et  mirante 
Pilato  patientissimnm  silentinm  tennit.  hic  est  qui  cnm  in  pas- 
sione  tacnerit  in  nltione  postmodnm  non  tacebit.  hic  est  Deus 
noster  id  est  non  onminm  sed  fidelinm  et  credentinm  Dens,  qui») 
cnm  in  secnndo  adnentn  manifestus  nenerit  non  silebit.  nam 
cum  in  hnmilitate  prins  fuerit  occnltns,   neniet  in  potestate 
manifestns. 

24  Hnnc  eipectemus,  fratres  dilectissimi ,  indicem  et  nindicem 
nostmm  ecclesiae  snae  popnlum  et  ab  initio  mundi  iustommts 
omninm  nnmemm  secnm  pariter  nindicatumm.  qni  ad  nindictam 
snam  nimium  festinat  et  properat,  consideret  qnia  necdnm  uin- 
dicatns  est  ipse  qui  nindicat.  [pater  Deus  praecepit  filinm  suum 

2  Es.  66,  15  sq.      5  £s.  42, 13  sq. 

2  pronimtiat  W       6  prodiuit  G      commnniet  G       7  ezcitanit  G 
clamanit  G      11  ductns  est  v;  cf.  test.  II 15  p,  80       12  tondente  se  Gv, 
tondentibns  V  teste  RigaUio      13  ««est  W  (ea  eras.)      15  maxillas  snas  V; 
ef.  test.  niSp,  78 j  5      16  anertit  v       17  admirante  Gv       19  prius  ta- 
cnerit  V        22  cum]  qni  W         25  et  am.  TT*  mnndi  initio  W 

'   2S  estW  8.lm.2         nindicat]  iudicat  W  pater. . .p.  415,  5 et  om. 

WG;  diuerso  ordine  uerba  ita  eoUocat  V:  qni  nindicat.  in  apocalypsi  an- 
gelns — adora.  et  apostolus  panlus  diuini  praecepti  memor — infernonun. 
pater  deus  iesum  filium  praecipit  adorari.  qnalis  iesu  domini  et  quanta  etc. 


De  bono  patientiae  c.  22—24.  415 

adorari  et  apostolus  Paiilus  diuini  praecepti  meiuor  ponit  et  dicit: 
Deus  exaltauit  illum  et  donauit  illi  nomeu  quod 
est  super  omne  nomen,  ut  in  nomine  lesu  omnes 
genu  curuent  caelestium,    terrestrium   et   inferno- 

5  rum.  et]  in  Apocalypsi  angelus  lohanni  uolenti  adorare  se  re- 
sistit  et  dicit:  uide  ne  feceris,  quia  conseruus  tuus 
sam  et  fratrum  tuorum.  lesum  Dominum  adora. 
qualis  lesus  Dominus  et  quanta  patientia  ut  qui  in  caelis  ado- 
ratur  necdum  uindicetur  in  terris.  huius  patientiam,  fratres  di- 

lolectissimi,  in  persecutionibus  et  passionibus  nostris  cogitemus. 
huius  aduentui  plenum  expectationis  obsequium  praebeamus  nec 
defendi  ante  Dominum  serui  inreligiosa  et  inuerecunda  festina- 
tione  properemus.  insistamus  potius  et  elaboremus  et  toto  corde 
uigilantes  adque  ad  omnem  tolerantiam  stabiles  dominica  prae- 

iscepta  seruemus,  ut  cum  ille  irae  et  uindictae  dies  uenerit  non 
cum  impiis  et  peccatoribus  puniamur,  sed  cum  iustis  et  Deum 
timentibus  honoremur. 

2  Phil.  2,  9  sq.      6  Apoc.  22,  9. 

2  quod  est]  ad  hoc  ut  sit  F,  ut  sit  Cyprianus  test  II 13,  III 39 
3  oinnes  F,  omne  v        4  curuent  F  teste  BigdltiOf  flectant  Vteste  libro 
Ooetting, ,  flectatur  v       5  uolenti  iohanni  O       se  adorare  F       8  iesus 
dns  W,  hic  dns  O,  iesu  domini  F         paticntia  eius  v         13  autem  po- 
tius  O     laboremus  F      14  adque  om,  W      15  euenerit  O*        de  bono 

PATIENTIAE  BXPLICIT  W,  CECILI  CIPRIANI  DE   PATIENTIA  EXPLICIT  0 


xm. 

THASCI  CAECILI  CYPRIANI 
DE  ZELO  ET  LIVOEE. 


ra.  27 


W=  codex  Wftrzeburgenflis. 

D  =  codel  Parisinus  13047;  cf.  p.  186. 

M  =  codez  Monacensis. 

B  =  codez  Bambergensis. 

V  =  codex  Veronensis. 


DE  ZELO  ET  LIVORE. 

Zelare  quod  bonam  uideas  et  inuidere  melioribus  leue  aput  1 
quosdam  et  modicum  erimen  uidetur,  fratres  dilectissimi,  dum- 
qne  existimatur  leue  esse  et  modicum  non  timetur,  dum  non 

»  timetur  contemnitur,  dum  contemnitur  non  facile  uitatur,  et  fit 
caeca  et  occulta  pernicies  quae  dum  minus  perspicitur  ut  caueri 
a  prouidentibus  possit,  inprouidas  mentes  latenter  adfligit.  porro 
autem  Dominus  prudentes  esse  nos  iussit  et  cauta  sollicitudine 
uigilare  praecepit,  ne  aduersarius  uigilans  semper  ipse  et  semper 

lomsidians  ubi  in  pectus  obrepsit  de  scintillis  conflet  incendia,  de 
paruis  maxima  exaggeret  et  dum  remissis  et  incautis  leniore 
aura  et  flatu  molliore  blanditur,  procellis  ac  turbinibus  excitatis 
minas  fidei  et  salutis  ac  uitae  naufragia  moliatur.  excubandum 
est  itaque,  fratres  dilectissimi,  adque  omnibus  uiribus  elaboran- 

15  dum ,  ut  inimico  saeuienti  et  iacula  sua  in  omnes  corporis  partes 
quibus  percuti  et  uulnerari  possumus  dirigenti  soUicita  et  plena 
uigilantia  repugnemus  secundum  quod  Petrus  apostolus  in  epi- 
stula  sua  praemonet  et  docet  dicens:  sobrii  estote,  uigilate, 
quia  aduersarius  uester  diabolus  tamquam  leo  ru- 

aogiens  aliquid  deuorare  quaerens  circuit. 

18- 1  Petr.  5,  8. 

INCIPIT  DE  ZELO  ET  LivoRE  (libore  D)  WDMB  2  inuideri  W  leue 
et  modicnm  apud  q.  «  7  adfligit]  adficitD  8  nos  esse  itf,  nosB  9  sem- 
per  ipse  am.  D;  ipse  om,  v  10  obrepsit  WMBVD\  obrepserit  2>*«7 
11  exaggerat  B  et  (ante  dum)  D8,lm.^,  \itM  12  et]  aut  M 
14  elaborandum  est  D  15  mittenti  iacula  M^  omnis  D  16  possi- 
mus  M  dirigenti]  diligenti  ac  M  sed  ac  8,  l.  m.  2  18  praemonet  in 
aepistula  sua  M  et  uigilate  MWBv  20  aliquid  WDMBV,  et  aU- 
quid  \^el  aliquem  v      circuit  po8t  rugiens  panit  v 

27* 


W=  codex  Wteeburgeiiflis. 

D  =  codel  Parisinns  13047;  cf.  p.  186. 

M  =  codez  Monacensis. 

B  =  codex  Bambergensis. 

V  =  codez  Veronensis. 


DE  ZELO  ET  LIVORE. 

Zelare  quod  bonum  uideas  et  inuidere  melioribus  leue  aput  1 
quosdam  et  modicum  erimen  uidetur,  fratres  dilectissimi,  dum- 
que  existimatur  leue  esse  et  modicum  non  timetur,  dum  non 

*  timetur  contemnitur,  dum  contemnitur  non  facile  uitatur,  et  fit 
caeca  et  occulta  pemicies  quae  dum  minus  perspicitur  ut  caueri 
a  prouidentibus  possit,  inprouidas  mentes  latenter  adfligit.  porro 
antem  Dominus  prudentes  esse  nos  iussit  et  cauta  soUicitudine 
uigilare  praecepit,  ne  aduersarius  uigilans  semper  ipse  et  semper 

loinsidians  ubi  in  pectus  obrepsit  de  scintillis  conflet  incendia,  de 
paruis  maxima  exaggeret  et  dum  remissis  et  incautis  leniore 
aura  et  flatu  molliore  blanditur,  procellis  ac  turbinibus  excitatis 
ruinas  fidei  et  salutis  ac  uitae  naufragia  moliatur.  excubandum 
est  itaque,  fratres  dilectissimi,  adque  onmibus  uiribus  elaboran- 

w  dmn ,  ut  inimico  saeuienti  et  iacula  sua  in  omnes  corporis  partes 
quibus  percuti  et  uulnerari  possumus  dirigenti  sollicita  et  plena 
uigilantia  repugnemus  secundum  quod  Petrus  apostolus  in  epi- 
stula  sua  praemonet  et  docet  dicens:  sobrii  estote,  uigilate, 
quia  aduersarius  uester  diabolus  tamquam  leo  ru- 

sogiens  aliquid  deuorare  quaerens  circuit. 

18^  I  Petr.  5,  8. 

INCIPIT  DE  ZELO  ET  LiTORB  (libore  D)  WDMB  2  inuideri  W  leue 
et  modicmn  apnd  q.  v  7  adfligit]  adficit  D  8  nos  esse  itf ,  nos  B  9  sem- 
per  ipse  <m,  D;  ipse  om,  v  10  obrepsit  WMBVD^  obrepserit  DH 
11  exaggerat  B  et  (ante  dum)  D8,l,m,2,  ut  Jf  12  et]  aut  M 
14  elaborandum  est  D  15  mittenti  iacula  M'^  omnis  D  16  possi- 
mus  M  dirigenti]  diligenti  ac  M  sed  ac  8.  l.  m.  2  18  praemonet  in 
aepistula  sua  M  et  uigilate  MW^Bv  20  aliquid  WDMBV,  et  ali- 
quid  uel  aliqnem  v      circuit  post  rugiens  ponit  v 

27* 


420  Caecilii  Cvpriani 

2  Circuit  ille  nos  singulos  et  tamquam  hostis  clausos  obsidens 
muros  explorat  et  temptat  an  sit  pars  aliqua  membrorum  minus 
stabilis  et  minus  fida,  cuius  aditu  ad  interiora  penetretur.  offert 
oculis  formas  inlices  et  faciles  uoluptates ,  ut  uisu  destruat  ca- 
stitatem.  aures  per  canora  musica  temptat,  ut  soni  dulcioris  5 
auditu  soluat  et  molliat  christianum  uigorem.  linguam  conuicio 
prouocat,  manum  iniuriis  lacesseutibus  ad  petulantiam  caedis 
instigat.  ut  fraudatorem  faciat  lucra  opponit  iniusta:  ut  animam 
pecunia  capiat  ingerit  pemiciosa  conpendia:  honores  terrenos 
promittit  ut  caelestes  adimat :  ostentat  falsa  ut  uera  subripiat ,  i» 
et  cum  latenter  non  potest  fallere,  exerte  adque  aperte  minatur, 
terrorem  turbidae  persecutionis  intentans ,  ad  debellandos  seruos 
Dei  inquietus  semper  et  semper  infestus ,  in  pace  subdolus ,  in 
persecutione  uiolentus. 

3  Quamobrem,  fratres  dilectissimi ,  contra  omnes  diaboli  ueli:> 
fallaces  insidias  uel  apertas  minas  stare  debet  instructus  animus 
et  armatus,  tam  paratus  semper  ad  repugnandum  quam  est  ad 
inpugnandum  semper  paratus  inimicus.  et  quoniam  &equentiora 
sunt  tela  eius  quae  latenter  obrepunt  magisque  occulta  et  clan- 
destina  iaculatio  quo  minus  perspicitur  hoc  et  grauius  et  cre-  20 
brius  in  uulnera  nostra  grassatur,  ad  haec  quoque  intellegenda 
et  depellenda  uigilemus.  ex  quibus  est  zeli  et  liuoris  malum. 
quod  si  qui  penitus  inspiciat,  inueniet  nihil  magis  christiano  ca- 
uendum ,  nihil  cautius  prouidendum ,  quam  ne  quis  inuidia  et 


2  membroram]  muromm  ex  2.  codd,  recepit  BcUuzius  3  et  <m.  M 
aditus  B  inferiora  W  4  uoluntates  WD  5  canoram  musicam  ex 
canorem  musica  Mm,2  sonitu  2)  6  resoluat  M^  conuitio  MB,  ad 
conuicium  !>';  conuicio  ad  conuicia  coni.  VMen  7  prouocat  ad  petti- 
lantiam  coni,  Bouth  manum  om,  D  ad  inpetulantiam  D,  ad  uiolen- 
tiam  coni,  Eouth  8  fraude  capiat  (faciat. .  .pecunia  om,)  D  9  ingerit] 
ostendit  D  10  permittit  D^  ostendit  ex  ostendat  D  m.2  12  tur- 
bide  D  debellandum  W  dei  seruos  v  13  inquietos  B  et  semper 
om.  D^  15  diaboli  uel  minas  uel  fallatias  et  insidias  uel  apertas  minas 
D  sed  uel  ap.  minas  exp,  m.  2         uel  exp.  Bcduzius  17  quam  cst  ad 

inpugnandum  om,  B       19  oprepunt  W       magis  magisque  M      occulta 
est  D      21  crassatur  B,  grassantur  ex  grasatur  Mm,2       quoque]  quae- 
que  malim         22  ex]  et  D         liboris  D  ita  sctepissime,  rariue  W 
23  quis  M^Bv      inueniat  D       magis  om.  D       24  nequis  ex  neque  nis  M 
m,  2      inuidiae  liuore  M 


De  zelo  et  liuore  c.  2—5.  421 

liuore  capiatur,  ne  quis  fallentis  inimici  caecis  laqueis  implica- 
tus,  dum  zelo  frater  in  fratris  odia  conuertitur,  gladio  suo  ne- 
scius  ipse  perimatur.  quod  ut  coUigere  plenius  et  manifestius 
perspicere  possimus,  ad  caput  eius  adque  ad  originem  recurra- 
smus.  uideamus  imde  zelus  et  quando  et  quomodo  coeperit.  faci- 
lius  enim  a  nobis  malum  tam  pemiciosum  uitabitur,  si  eiusdem 
mali  et  origo  et  magnitudo  noscatur. 

Hinc  diabolus  inter  initia  statim  mundi  et  perit  primus  et  4 
perdidit.  ille  angelica  maiestate  subniius ,  ille  Deo  acceptus  et 

locarus  postquam  hominem  ad  imaginem  Dei  factum  conspeiit,  in 
zelum  maliuolo  liuore  prorupit ,  non  prius  alterum  deiciens  in- 
stinctu  zeli  quam  ipse  zelo  ante  deiectus,  captiuus  ante  quam 
capiens,  perditus  ante  quam  perdens,  dum  stimulante  liuore 
homtni  gratiam  datae  immortalitatis  eripit,  ipse  quoque  id  quod 

isprius  fuerat  amisit.  quale  malum  est,  fratres  dilectissimi,  quo 
angelus  cecidit,  quo  circumueniri  et  subuerti  alta  illa  et  prae- 
clara  sublimitas  potuit,  quo  deceptus  est  ipse  qui  decepit.  exinde 
inuidia  grassatur  in  terris ,  dum  liuore  periturus  magistro  per- 
ditionis  obsequitur,   dum  diabolum  qui  zelat  imitatur,   sicut 

2oscriptum  est:  inuidia  autem  diaboli  mors  introiuit 
in  orbem  terrarum.  imitantur  ergo  illum  qui  sunt  ex 
parte  eius. 

Hinc  denique  nouae  fratemitatis  prima  odia,  hinc  parricidiaS 
nefanda  coeperunt ,  dum  Abel  iustum  Cain  zelat  iniustus ,  dum 

25bonum  malus  inuidia  et  liuore  persequitur.  tantum  ualuit  ad 
consummationem  facinoris  aemulationis  furor,  ut  nec  caritas 
fi^atris  nec  sceleris  immanitas  nec  timor  Dei  nec  poena  delicti 

20  Sap.  2,  24. 

1  fallentibiiB  D*  2  dnm  se  B  frater  L  f.  odia]  nescius  in  fratre  D 
3  perematnr  W  4  ad  {post  adq.)  om.  Mv  5  zelnm  B  8  statim 
om.  D  et  om.  B  periit  Mv  9  ille  dndum  ang.  v  dno  D  10  in  D 
.9.  l  m.  2  13  ipse  perditus  M^  14  datam  immortalitatis  gratiam  D 
eripiat  D'  15  quo  ex  quod  Wm,  2  16  circum  inueniri  W^  17  quo  ex 
(luod  Mm.  2  decipit  W^M^  exinde  ex  exWm.  2  18  magistrnm 
D*  20  autcm  om.  Augustin.  de  bapt.  contra  Don.  IV ,  8, 11  introi- 
bit  M  21  orbe  B  illum]  enm  V  22  eius  WB,  illins  DF,  illius 
iustomm  autem  animae  in  manu  dei  sunt  M  23  odia  prima  M  parri- 
cidia  ne  add.  m.2  inW      24  iniuste  M      25  bonus  B      27  dilecti  TT' 


422  Caecilii  Cypriani 

cogitaretur.  iniuste  oppressus  est  qui  iustitiam  priinus  osten- 
derat,  odia  perpessus  est  qui  odisse  non  nouerat,  occisus  est 
impie  qui  moriens  non  repugnabat.  et  quod  Esau  fratri  suo  laoob 
inimicus  extitit  zelus  fuit :  nam  qnia  ille  benedictionem  patris 
acceperat,  hic  in  odium  persecutionis  facibus  liuoris  exarsit.  et  & 
quod  loseph  fratres  sui  uendiderunt ,  causa  uendendi  de  aemula- 
tione  descendit:  postquam  id  quod  sibi  in  uisionibus  prosperum 
fuerat  ostensum  simpliciter  ut  fratribus  frater  exposuit,  in  in- 
uidiam  maliuolus  animus  erupit.  Saul  quoque  rex  ut  Dauid 
odisset ,  ut  persecutionibus  saepe  repetitis  innocentem,  miseri-  lo 
cordem,  miti  lenitate  patientem  necare  cuperet,  quid  aliud 
quam  zeli  stimulus  prouocauit?  quia  Goliath  interfecto  et  ope 
ac  dignatione  diuina  tanto  hoste  deleto  populus  admirans  in 
laudes  Dauid  praedicationis  sufFragio  prosiliit,  Saul  simultatis 
adque  insectationis  furias  de  liuore  concepit.  et  ne  longum  fa-  n 
ciam  singulos  recensendo ,  pereuntis  semel  populi  adtendamus 
interitum.  ludaei  nonne  inde  perierunt,  dum  Christo  malunt 
inuidere  quam  credere?  obtrectantes  magnalibus  quae  ille  fiacie- 
bat  zelo  excaecante  decepti  sunt  nec  ad  diuina  noscenda  cordis 
oculos  aperire  potuerunt.  to 

6  Quae  nunc  considerantes,  fratres  dilectissimi,  contra  tantam 
mali  pemiciem  uigilanter  et  fortiter  dicata  Deo  pectora  munia- 
mus.  aliorum  mors  proficiat  ad  nostram  salutem ,  inprudentium 
poena  prouidentibus  conferat  sanitatem.  non  est  autem  quod  ali- 
quis  existimet  malum  istud  una  specie  contineri  aut  breuibus» 
terminis  et  angusto  fine  concludi.  late  patet  zeli  multiplex  et 
fecunda  pemicies.  radix  est  malorum  omnium,  fons  cladium, 
seminarium  delictorum,  materia  culparum.  inde  odium  surgit. 


3  8U0  B  s.l,m,2  5  hic  ex  hinc  Mm.2  fancibos  M  6  nendi- 
denmt]  oinderant  D  ^  mMa.Lm,^,  om,  D  inuidia  M*  11  mi- 
tem  V  lenitatem  M^  necare  ex  negaret  Dm,2  caperent  M^ 
12  golian  B,  golia  M,  goliad  v  dei  ope  W  14  prosilioit  B  15  oon- 
cepit  et  pertnlit  W  et  <m,  TF'  16  singula  D  recensendum  D\  rege- 
nerando  B,  accensendo  Oxon.  semel  WMB^  simul  D  et  in  margine  W^; 
cf.  p.  215j  22  18  quam  ex  quod  D  m.  2  19  nec]  ne  M  21  nunc]  nos 
Wv  22  et]  ac  3f  dno  D  pectora]  et  uegetata  pectora  nostra  v 
24  prudentibus  V  25  istum  D  breuius  D  27  facunda  B  est 
enim  B      omnium  malorum  r      gladium  DM 


De  zelo  et  liuore  c.  5—7.  423 

animositas  inde  procedit.  auaritiam  zelus  inflammat,  dum  quis 
suo  non  potest  esse  contentus  uidens  alterum  ditiorem.  ambi- 
tionem  zelus  excitat,  dum  cemit  quis  alium  in  honoribus  auc- 
tiorem.  zelo  excaecante  sensus  nostros  adqu.e  in  ditionem  suam 

5  mentis  arcana  redigente  Dei  timor  spernitur,  magisterium  Christi 
neglegitur,  iudicii  dies  non  prouidetur.  inflat  superbia,  exacer- 
batsaeuitia,  perfidia  praeuaricatur,  inpatientia  concutit,  furit 
discordia,  ira  feruescit,  nec  se  iam  potest  cohibere  uel  regere 
qui  factus  est  potestatis  alienae.   hinc  dominicae  pacis  uinculum 

lorompitur,  hinc  caritas  fratema  uiolatur,  hinc  adulteratur  ue- 
ritas,  unitas  scinditur,  ad  haereses  adque  ad  schismata  prosi- 
litur,  dum  obtrectatur  sacerdotibus ,  dum  episcopis  inuidetur, 
dum  quis  aut  queritur  non  se  potius  ordinatum  aut  dedignatur 
alterum  ferre  praepositum.   hinc  recalcitrat,  hinc  rebellat  de 

uzelo  superbus,  de  aemulatione  peruersus,  animositate  et  liuore 
non  hominis  sed  honoris  inimicus. 

Qualis  uero  est  animaetinea,  quae  cogitationum  tabes,  pec-7 
toris  quanta  rubigo  zelare  in  altero  uel  uirtutem  eius  uel  felici- 
tatem  id  est  odisse  in  eo  uel  merita  propria  uel  beneficia  diuina, 

20  in  malum  proprium  bona  aliena  conuertere,  inlustrium  prosperi- 
tate  torqueri,  aliorum  gloriam  facere  suam  poenam,  uelut  quos- 
dam  pectori  suo  admouere  carnifices,  cogitationibus  et  sensibus 
suis  adhibere  tortores  qui  se  intestinis  cruciatibus  lacerent,  qui 
cordis  secreta  maliuolentiae  ungulis  pulsent.  non  cibus  talibus 

25laetus,  non  potns  potest  esse  iocundus.  suspiratur  semper  et 
ingemescitur  et  doletur,  dumque  ab  inuidis  numquam  liuor  ex- 
ponitur,  diebus  ac  noctibus  pectus  obsessum  sine  intermissione 
laniatur.  mala  cetera  habent  terminum  et  quodcumque  delin- 


1  auaritiae  M      2  sno  non  potest]  non  nult  suo  D      3  auctiorem]  al- 
tioremt?,  auctoremD       4  zeli  2>        sensos  I>*       5  redigentem  TFD 
6  inflatuT  s.  exacerbaturTOf  JB;  cf,  de  mort.  p,  299, 18      8  peruescitD 
86  iam  ex  etiam  Dm,  1        potest  iam  v,  iam  non  potest  W^        cohibere 
se  2>*     nel]  nec  v     9  potestati  B      10  hinc  (arUe  car.)  om,  B      11  hae- 
resis  D        14  f^ferre  B       recalcitat  W       16  inimicus  est  JD       17  est] 
et  B       tinia  quae  JB,  tinaniaq.  D,  iniquae  M  in  ras,       pectoris  ex  pec- 
catoris  Mm,2      18  robigo  3£*5,  est  robigo  animae  M*      19  benificia  B 
21  et  uelut  D'tJ       22  cogitationiW*       23  crucitatibusD      25potestpo- 
tus  B      iucundus  Bv      26  inuidiis  B      27  obsessum  pectus  B 


424  Caecilii  Cypriani 

qaitor  delicti  Gonsmuinatioiie  finitar.  in  adultero  cessat  facinas 
perpetrato  stapro,  in  latrone  conqaiescit  scelos  honucidio  ad- 
misso  et  praedoni  rapacitatem  statait  possessa  praeda  et  falsario 
modam  ponit  impleta  fallacia.  zelas  terminam  non  habet,  per- 
nianens  iagiter  malam  et  sine  fine  peccatam,  qaantoqae  ille  cm  » 
inaidetar  saccessu  meliore  profecerit  tanto  inaidas  in  maios  in- 
cendiam  liaoris  ignibus  inardescit. 

8     Finc  uultus  minax,  toruus  aspectus,  pallor  in  &cie,  in  labiis 
tremor,  stridor  in  dentibus,  aerba  rabida,  effrenata  conoicia, 
manos  ad  caedis  uiolentiam  prompta,  etiamsi  a  gladio  interim  i» 
uacua,  odio  tamen  furiatae  mentis  armata.  et  idcirco  Spiritus 
sanctus  dicit  in  psalmis:  noli  zelare  bene  ambnlantem 
in  uia  sua.  etiterum:    obseruabit  peccator  iastam  et 
stridet  ad  eum  dentes  saos.   Deus   autem   inridebit 
eum,   quoniam  prouidet  quia  ueniet  dies  eias.   hosis 
beatus  apostolus  Paulus  designat  et  denotat  dicens:   aenenam 
aspidum  sub   labiis   eorum  et  os   eorum  maledicto 
et  amaritadine  plenum  est.  aeloces  ad  effundendam 
sanguinem  pedes  eorum,    contritio  et  calamitas  in 
uiis  eorum,  qui  niam  pacis  non  agnouerunt,  nec  estso 
timor  Dei  ante  oculos  eorum. 

f  Multo  malum  leuius  et  periculum  minus  est  cum  membra 
gladio  uohierantar.  &cilis  cara  est  ubi  plaga  perspicua  est ,  et 
cito  ad  sanitatem  medella  subueniente  perducitur  quod  uidetur. 
zeli  uulnera  abstrusa  sunt  et  occulta,  nec  remedium  curae  me-  » 

12  Ps.  36,  7.  12.  13.      16  Roiil  3,  13  sq. 

3  praedonis  MBI)\  praedones  D'  praeda  possessa  v  4  zelus  aatem 
D'  et permanens  D  ^  \siW8.l.m.2  9  rapida M  et  infrenata eoi 
et  frenata  Mm,2  10  caedes  et  ad  Jf  sed  et  ad  8.  h  m,  2  promptae 
DM^  etsi  B  a  om.  M  11  uacuae  D  foriosae  mentes  armatae  D 
12  dicit  sps  8C8  M  ambnlantes  M  (s  s,  l.  m.  2)  13  obsemanit  M 
14  stridet  WDMBVy  stridebit  v  dentes  snos  WDMV,  dentibns  snia 
Bv  16  et  notat  D,  om.  M  17  aspidnm  om.  B  et  oe  eorom]  qno- 
rom  os  DM  maledicto  WBV,  maledictione  DMv  19  pedes  eorum 
ad  effondendum  sanguinem  DM  oontribulatio  BV  calamitas]  infe- 
licitas  DM  mM8.l.m.2  20  qui  TT,  quia  DB,  et  M  cognouemnt 
M  nec]non3f  est]  et  TT  23  f adlior  3f  24  perducitur  TTDifBF, 
perducitur  uulnus  v        25  zeli  autem  D"^       ocuita  D       medentes  D' 


De  zelo  et  liuore  c.  7—10.  425 

dentis  admittnni  qaae  se  intra  eonscientiae  latebram  caeco  dolore 
cluserunt.  qnicumque  es  inuidus  et  malignus ,  uideris  quam  sis 
eis  quos  odisti  insidiosus,  perniciosus,  infestus.  nullius  magis 
quam  tuae  salutis  inimicus  es.    quisque  ille  est  quem  zelo  perse- 

5  queris  subterfugere  et  uitare  te  poterit.  tu  te  non  potes  fugere. 
ubicumque  fueris ,  aduersarius  tuus  tecum  est ,  hostis  semper  in 
pectore  est,  pemicies  intus  inclusa  est,  ineluctabili  catenarum 
nexu  ligatus  et  uinctus  es ,  zelo  dominante  captiuus  es ,  nec  so- 
lacia  tibi  ulla  subueniunt.  perseuerans  malum  est  hominem  per- 

10  sequi  ad  Dei  gratiam  pertinentem ,  calamitas  sine  remedio  est 
odisse  felicem. 

Etidcirco,  fratres  dilectissimi,  huic  periculo  consulens  Do- !• 
minus  ne  quis  zelo  fratris  in  laqueum  mortis  incurreret,  cum  eum 
discipuli  interrogarent  quis  inter  illos  maior  esset,  qui  fuerit, 

isinquit,  minimus  in  omnibus  uobis  hic  erit  magnus. 
amputauit  omnem  aemulationem  responso  suo,  onmem  causam 
et  materiam  mordacis  inuidiae  eruit  et  abscidit.  discipulo  Christi 
zelare  non  licet,  non  licet  inuidere.  exaltationis  aput  nos  non 
potest  esse  contentio.   de  humilitate  ad  summa  crescimus ,  didi- 

socimus  unde  placeamus.  denique  et  apostolus  Paulus  instruens 
et  monens,  ut  qui  inluminati  Christi  lumine  tenebras  noctumae 
conuersationis  euasimus  in  factis  adque  in  operibus  luminis  am- 
bulemus,  scribit  et  dicit:  nox  transiuit,  dies  autem  adpro- 
pinquauit.  abiciamus  ergo  opera  tenebrarum  et  in- 

25duamus  arma  lucis.  tamquam  in  die  decenter  am- 
bulemus,    non  in   comisationibus   et   ebrietatibus, 

14  Luc.  9,  48.      23  Rom.  13, 12  sq. 

1  latebras  BMv      2  clauserunt  liPv      quam  sis  corr,  in  quasi  Mm,2 
3  in  eos  D      pemiciosus  om.  D      et  infestus  2)      4  quisquis  v      5  tu  te 
autem  D'       fugere  et  uitare  M       7  pectore  WDMV,  pectore  tuo  Bv 
8  legatus  M^      9  peruerans  D*      14  inter  illos]  eorum  B      esset  respon- 
dit  D      15  in  oin.D;  in  omnibus  uobis  mn,  V     17  inuidiae  mordacisilf 
18  exultationis  M      19  contemptio  B      dicimus  W^      20  et  om.  DM 
21  cbristi  sumus  M^       22  operimus  W^        23  nox  inquit  M        transi- 
bit  D      autem  om,  D      adpropinquabit  Ditf '      24  ergo]  a  nobis  D,  ergo 
a  nobis  M        25  diem  W        decenter  honeste  B        26  comisationibus 
DM^V,  comessationibus  W3PBv      et]  et  in  WB 


426  Caecilii  Cypriani 

non  in  concupiscentiis  et  impudicitiis,  non  in  cer- 
taminibusetzelo.  si  recesserunt  de  pectore  tuo  tenebrae, 
si  nox  inde  discussa  est,  si  caligo  detersa  est,  si  luminauit  sen- 
sus  tuos  splendor  diei,  si  homo  lucis  esse  coepisti,  quae  sunt 
Christi  gere,  quia  lui  et  dies  Christus  est.  » 

1 1  Quid  in  zeli  tenebras  ruis,  quid  te  nubilo  liuoris  inuoluis, 
quid  inuidiae  caecitate  omne  pacis  et  caritatis  lumen  extinguis, 
quid  ad  diabolum  cui  renuntiaueras  redis,  quid  Gain  similis 
existis?  homicidii  namque  facinore  constringi  eum  quisque  zela- 
uerit  et  odio  habuerit  fratrem  suum  declarat  lohannes  apostolus  lo 
in  epistula  suadicens:  qui  fratrem  suum  odit  homicida 
est:  et  scitis  quia  omnis  homicida  non  habet  in  se 
uitam  manentem.  etiterum:  qui  dicit  se  in  luce  esse 
et  fratrem  suum  odit  in  tenebris  est  usque  adhuc 
et  in  tenebris  ambulat  et  non  scit  quo  eat^  quo-u 
niam  tenebrae  excaecauerunt  oculos  eius.  qui  odit, 
inquit,  Aratrem  suum  in  tenebris  ambulat  et  non  scit  quo  eat 
it  enim  nescius  in  gehennam,  ignarus  et  caecus  praecipitatur  in 
poenam,  recedens  scilicet  a  Christi  lumine  monentis  et  dicentis: 
ego  sum  lumen  mundi.  qui  me  secutus  fuerit  nonso 
ambulabit  in  tenebris,  sed  habebit  lumen  uitae. 
sequitur  autem  Christum  qui  praeceptis  eius  insistit,  qui  per 
magisterii  eius  uiam  graditur,  qui  uestigia  eius  adque  itinera 
sectatur,  qui  id  quod  Christus  et  docuit  et  fecit  imitatur  secun- 
dum  quod  Petrus  quoque  hortatur  et  monet  dicens:  Christus» 
passus  est  pro  uobis  relinquens  uobis  exemplum, 
ut  sequamini  uestigia  eius. 

11  lo.  3, 15.       13  lo.  2,  9.  11.       20  lo.  8,  12.        25  I  Petr.  2,  21. 

1  et  inpadititiis  D  8.l,m,2  3  alterum  est  om.  B         illmninaiiit 

D^M^v       Q  te  exdeWm.  3       8  quid  c.  s.  eiistis  om,D       9  homicidi 
D^B      facinoris  D      quisquis  M^Vj  qvd  Dv      11  odit  om.  B      12  scietis 
D      13  manentem]  aeternam  M,  aetemam  in  se  manentem  B     lucemB 
14  odit]  cidd.  M:  homicida  est  et         usque  adhuc  est  M  15  tenehris 

est  D*  nescit  B  18  super  iit  enim  W  m.3  itineris  in  gehennam 
nescius  M  in  poenam  ex  poena  Dm,2  20  lumen]  lox  D;  cf.  test.  II 7 
p.  72  21  ambulauit  DM'^  24  qui  quod  DM' ,  quid  quod  M'  et 
christus i>'  et  [ante  doc.)  om.  M  fecit  et  docuit  v  26  uobis  WDMBV, 
nobis  v;  cf.  test.  III 39,  de  bono  pat.  c.  9      uobis]  nobis  v 


De  zelo  et  liuore  c.  10—13.  427 

Meminisse  debemus  quo  uocabulo  plebem  suam  Christus  ap- 12 
pellet,  quo  titulo  gregem  suum  nuncupet.  oues  nominat,  ut  in- 
nocentia  christiana  ouibus  aequetur:  agnos  uocat,  ut  agnorum 
naturam  simplicem  ^implicitas  mentis  imitetur.  quid  sub  uestitu 

*  ouium  lupus  latitat,  quid  gregem  Christi  qui  christianum  se 
mentitur  infamat?  Christi  nomen  induere  et  non  per  Christi 
uiam  pergere  quid  aliud  quam  praeuaricatio  est  diuini  nominis, 
quam  desertio  itineris  salutaris?  quando  ipse  doceat  et  dicat  eum 
ad  uitam  uenire  qui  mandata  seruauerit  et  eum  esse  sapientem 

wqui  uerba  eius  audierit  et  fecerit,  doctorem  quoque  eum  maxi- 
mum  in  regno  caelorum  uocari  qui  docuerit  et  sic  fecerit,  tunc 
praedicanti  profuturum  quod  bene  adque  utiliter  praedicatum 
fuerit,  si  id  quod  ore  promitur  factis  sequentibus  inpleatur. 
quid  uero  insinuauit  crebrius  discipulis  suis  Dominus,  quid  inter 

i&monita  salutaria  et  praecepta  caelestia  custodiendum  magis  ser- 
uandumque  mandauit  quam  ut  eadem  dilectione  qua  discipulos 
ipse  dilexit  nos  quoque  inuicem  diligamus?  quomodo  autem  uel 
pacem  Domini  uel  caritatem  tenet  qui  intercedente  zelo  nec  pa- 
cificus  potest  esse  nec  carus? 

^    Ideo  et  apostolus  Paulus  cum  pacis  et  caritatis  merita  depro- 13 
meret  cumque  adseueraret  firmiter  et  doceret  nec  fidem  sibi  nec 
eleemosynas  nec  passionem  quoque  ipsam  confessoris  et  martyris 
profuturam ,  nisi  caritatis  foedera  integra  adque  inuiolata  ser- 
aasset,  adiecit  et  dixit:  caritas  magnanima  est,  caritas 

s^benigna  est,  caritas  non  zelat,  docens  scilicet  et  osten- 
dens  eum  posse  caritatem  tenere  quisque  magnanimus  fuerit  et 
benignus  et  zeli  ac  liuoris  alienus.  item  alio  loco  cum  moneret 
ut  homo  iam  sancto  Spiritu  plenus  et  natiuitate  caelesti  Dei 

24  I  Cor.  13, 4. 

2  Bomiiiet  TF*  4  simplitas  W  uestito  D  5  quid]  qui  M^  se 
christianmn  t?,  cli.  se  esse  B  6  christi . . .  pergere  om.  D  10  eum  om.  W 
11  fecerit  et  sic  docuerit  WBMB:  ein.  Vahlen  12  praedicanti  tunc  B 
13  quodquod  I>*  15  salutaria  monita  v  seruandum  quae  WD  17  nos 
quoque  nos  W,  nos  D  18  intercidente  D*  20  et  ow.  M  caritatis  et 
pacis  M  21  adseueret  2>*  22  elimosinas  D  confessionis  2)  mar- 
tyrii  I>,  martyriis  B  24  adicit  et  dicit  2>  magnanimis  B  caritas 
benigua  est  om.  B  25  zelat]  aemuletur  D  26  quisquis  v  magna- 
nimis  JB      27  ac]  et  D      a  zelo  ac  liuore  v 


428  Caecilii  Cypriani 

filius  factus  non  nisi  spiritalia  et  diuina  sectetur,  ponit  et  dicit: 
et  ego  quidem,  fratres,  non  potui  uobis  loquiquasi 
spiritalibus  sed  quasi  carnalibus,  quasi  infantibus 
inChristo.  lacte  uos  potaui,non  cibo.  nondum  enim 
poteratis,   sed  neque   nunc   potestis.    adhuc   enim  & 
estis  carnales.   ubi  enim  in  uobis  zelus   et   conten- 
tio  et  dissensiones,   nonne  carnales  estis  et  secun- 
dum  hominem  ambulatis? 
14     Obterenda  sunt,  fratres  dilectissimi ,  uitia  et  peccata  camalia 
et  terreni  corporis  infesta  labes  spiritali  uigore  calcanda,  ne  dum  lo 
iterum  ad  ueteris  hominis  conuersationem  reuoluimur  letalibus 
laqueis  inplicemur,   apostolo  hoc  idem  prouidenter  et  salubriter 
praemonente.  itaque,  inquit,  fratres,  non  secundum  car- 
nem   uiuamus.    si   enim   secundum  carnem  uiuitis, 
incipietis  mori:  si  autem  spiritu  opera  carnis  mor-is 
tificatis,  uiuetis.   quotquot  enim  spiritu  Dei  agun- 
tur  hi  sunt  filii  Dei.  si  filii  Dei  sumus,  si  templa  eius  esse 
iam  coepimus,    si  accepto  Spiritu  sancto  sancte  et  spiritaliter 
uiuimus,  si  de  terris  oculos  ad  caelum  sustulimus,  si  ad  su- 
pema  et  diuina  plenum  Deo  et  Christo  pectus  ereximus,  non»o 
nisi  quae  sunt  Deo  et  Christo  digna  faciamus ,  sicut  apostolus 
excitat  et  hortatur.    si  consurrexistis,   inquit,   Christo, 
quae  sursum  sunt  quaerite,  ubiChristus  est  in  dex- 
tera  Dei  sedens:  quae  sursum  sunt  sapite,  non  quae 
terrena  sunt.    mortui  enim  estis,  et  uita  uestra  ab-^ 

2  I  Cor.  3,  1  sq.      13  Rom.  8,  12  sq.      22  CoL  3, 1  sq. 

3  infantibns]  instantibns  B        4  lacte  nobis  B,  lac  nobis  v       potum 
dedi  non  escam  (cibum  v)  Mv;  cf.  test.  III 3  p.  115      5  nonc  qoidem  M 
6  ubi]  cnm  D        in  nobis]  sit  inter  uos  2)        contemptio  B         7  dissen- 
siones  sunt  v      9  obterenda]  obseruanda  D,  temperanda  M,  obtemperanda 
Morellius      peccata  om,  D'       10  eti»»*de  terreni  M      infesta  labe  ex  in- 
festas  labes  Mm.  2      necdum  M^       12  inplecemur  D      apostolos  M 
idem]  quidem  D       prouidente  B       13  praemonet  M       fratres  om.  B 
14  uiuitis  WDV,  uiuatis  B,  uixeritis  v      15  mortificatis  WBV,. .  .cetis 
D,  . .  .caueritis  v       16  quodquod  D       17  hii  WB       filii  dei  sunt  v 
eins]  dei  D  '    ISet  Ms.Lm.  2      19  uiuamus  D'      si  ad]  si  at  D      20  et 
ereximus  D       21  sicut  etv        22  christo  WD^V,  cum  christo  MD*Bv; 
cf.  fest.  III 11  p.  12A         24  sedet  D         susum  W^        25  terrena  sxmt 
WDMBVf  super  terram  v 


De  zelo  et  liuore  c.  13—15.  429 

scondita  est  cum  Christo  in  Deo.  cum  Christus  ap- 
paruerit  uita  uestra,  tunc  et  uos  apparebitis  [cum 
eo]  ili  gloria.  qui  ergo  in  baptismo  secundum  hominis  antiqui 
peccata  carnalia  et  mortui  et  sepulti  sumus ,  qui  regeneratione 

5  caelesti  Christo  consurreximus ,  quae  sunt  Christi  et  cogitemus 
pariter  et  geramus,  sicut  idem  apostolus  docet  rursus  et  monet 
dicens:  primus  homo  de  terrae  limo,  secundus  homo 
de  caelo.  qualis  ille  e  limo,  tales  et  qui  de  limo: 
et  qualis  caelestis,  tales  et  caelestes.  quomodo  por- 

lotauimus  imaginem  eius  qui  de  limo  est,   portemus 
et  imaginem  eius   qui   de   caelo   est.   imaginem  autem 
caelestem  portare  non  possumus ,  nisi  in  eo  quod  esse  nunc  coe- 
pimus  Christi  similitudinem  praebeamus. 
Hoc  est  enim  mutasse  quod  fueras  et  coepisse  esse  quod  non  15 

i^  eras ,  ut  in  te  diuina  natiuitas  luceat,  ut  ad  patrem  Deum  deifica 
disdplina  respondeat ,  ut  honore  et  laude  uiuendi  Deus  in  ho- 
mine  clarescat  ipso  exhortante  et  monente  et  eis  qui  se  clarificant 
tticem  mutuam  pollicente.  eos,  inquit,  qui  clarificant  me 
clarificabo,   et   qui   spernit   me   spernetur.  ad  quam 

20  clarificationem  formans  nos  ac  praeparans  D(miinus  et  filius 
Dei  similitudinem  Dei  patris  insinuans  in  euangelio  suo  dicit: 
audistis  quia  dictum  est:  diliges  proximum  tibi  et 
odibis  inimicum  tibi.  ego  autem  dico  uobis:  dili- 
gite  inimicos  uestros  et  orate  pro  his  qui   iios   per- 

7  I  Cor.  15,  47  sq.      18  I  Sara.  2,  30.      22  Matth.  5,  43  sq. 

1  in  deo  om,  D         cum  autem  MBv        2  apparebitis  cum  eo  (ipso  v) 
WDVv,  cum  eo  app.  MB;  cf,  test,  l  c.  3  gloria  sempiterna  M^ 

in  om.  Jfcf  *  4  et  mortui]  emortui  W  regenerationi  D  5  et  TT, 
haec  D,  <m.  MB  6  idem  om,  M  rusus  monet  et  docet  M 

7  dicens  ex  docens  W  terra  e  limoD,  terra  terrenus  M  8  e  caelo  D, 
de  caelo  caelestis  M  ille  om.  M  e  limo  WDB^  de  1. 1?,  terrenus  M;  ef, 
test,  III 11  p,  123  talis  D  qui  de  limo]  terreni  M  9  talis  D 
10  de]  e  D  ita  portemus  D  11  de]  e  D  12  nunc]  iam  Mv  15  ad 
01».  D  17  hortante  D  clarificent  MB  18  uicem]  lucem  M  polli- 
centem  DMB  19  spemitur  D;  cf,  de  dom,  orat.  c,  11  20  praeparans] 
corroborans  W  filiis  D  21  dei  (an/Ue  patris)  om,  B  22  Aaudistis 
W  diligis  D  23  odibis  WB,  odies  ex  odiis  M,  odio  habebis  Dv;  cf. 
de  bono  pat.  c.  5      24  his]  eis  M     persequentur  M^ 


430  Caecilii  Cypriani 

secuntur,  ut  sitis  similes  patris  uestri  qui  in  caelis 
est,   qui  solem  suum  oriri  facit  super  bonos  et  ma- 
los  et  pluit  super  iustos  et  iniustos.  si  hominibtf^  lae- 
tum  est  et  gloriosum  filios  habere  consimiles  et  tunc  ma^s  ge- 
nerasse  delectat,  si  ad  patrem  liniamentis  paribus  suboles  sub-  s 
siciua  respondeat,  quanto  maior  in  Deo  patre  laetitia  est,  cum 
quis  sic  spiritaliter  nascitur,  ut  in  actibus  eius  et  laudibus  di- 
uina  generositas  praedicetur.  quae  iustitiae  palma  est,   quae 
corona  esse  te  talem,  de  quo  Deus  non  dicat:  filios  generaui' 
et  exaltaui,    ipsi  autem  me   spreuerunt.    conlaudet  tei<> 
potius  Christus  et  inuitet  ad  praemium  dicens :  uenite,  bene- 
dicti  patris  mei,   percipite  regnum  quod  uobis  pa- 
ratum  est  ab  origine  mundi. 
16     His  meditationibus  conroborandus  est  animus ,'  fratres  dilec- 
tissimi,  eiusmodi  exercitationibus  contra  omnia  diaboli  iaculai* 
firmandus.  sit  in  manibus  diuina  lectio ,  in  sensibus  dominica 
cogitatio,  oratio  iugis  omnino  non  cesset,  salutaris  operatio  per- 
seueret.   spiritalibus  semper  actibus  occupemur,  ut  quotiens- 
cumque  inimicus  accesserit,  quotiens  adire  temptauerit,  et  clau- 
sum  aduersum  se  pectus  inueniat*et  armatum.  non  enim  christiani  s» 
hominis  corona  una  est  quae  tempore  persecutionis  accipitur. 
habet  et  pax  coronas  suas ,  quibus  de  uaria  et  multiplici  con- 
gressione  uictores  prostrato  et  subacto  aduersario  coronamur. 
libidinem  subegisse  continentiae  palma  est.  contrairam,  contra 
iniuriam  repugnasse  corona  patientiae  est.  de  auaritia  triumphus »» 

9  Es.  1,  2.      11  Matth.  25,  34. 

1  simelis  D,  filii  v;  cf,  test,  III 49        patri  uro  M  2  supra  D 

5  patrumitf*  paria  Jf  soboles  Wv,  soboli*  itf  subseciua  itf^,  sub- 
cisiua  uel  successiua  v  6  respondeant  M  7  quis  sic]  qui*si  2>,  quis 
M  8  iustitia  et  B  |  9  corona  est  MB  te  WD,  se  B<duzius,  om. 
MB  genui  D  10  spreuerunt  me  v  sed  coUaudet  v  11  et  inuitet 
cbristusD  12  patresD  percipite]  possideteD  15  et  eiusmodi  Jf 
exercitationibus]  generationibus  D  16  in  manibus]  in  animo  3f ,  ante 
oculos  V  lectio]  ctdd,  v:  in  manibus  bona  operatio  dominica]  di- 
nina  M  18  actibus  semper  D  quotiescumque— quoties  Wv  19  et] 
jAD,  om.  M  20  aduersum]  contra  B  21  homines  D  sola  corona 
est  M  sed  sola  8,  h  m,  2  23  coronantur  Bdluzius  24  libidine  D 
estom.D 


De  zelo  et  liuore  c.  15—17.  431 

est  pecnniam  spernere.  laus  est  fidei  fiducia  futurorum  mundi 
aduersa  tolerare.  et  qui  superbus  in  prosperis  non  est  gloriam 
de  humilitate  consequitur.  et  qui  ad  pauperum  fouendorum  mi- 
sericordiam  pronus  est  retributionem  thesauri  caelestis  adipi- 

5  scitur.  et  qui  zelare  non  nouit  quique  unanimis  et  mitis  fratres 
suos  diligit  dilectionis  et  pacis  praemio  honoratur.  in  hoc  uir- 
tntum  stadio  cotidie  currimus,  ad  has  iustitiae  palmas  et  coro- 
nas  sine  intermissione  temporis  peruenimus. 

Ad  quas  ut  peruenire  tu  etiam  possis  qui  fueras  zelo  et  liuore  17 

lopossessus,  onmem  illam  malitiam  qua  prius  tenebaris  abice,  ad 
uiam  uitae  aetemae  uestigiis  salutaribus  reformare.  euelle  de 
pectore  tuo  spinas  et  tribulos,  ut  te  dominicum  semen  fertili 
fruge  locupletet,  ut  diuina  et  spiritalis  seges  in  copiam  fecundae 
messis  exuberet.  uenena  fellis  euome,  discordiarum  uirus  ex- 

isclude,  purgetur  mens  quam  serpentinus  liuor  infecerat,  amari- 
tudo  omnis  quae  intus  insederat  Christi  dulcedine  leniatur.  de 
sacramento  crucis  et  cibum  sumis  et  potum ,  lignum  quod  aput 
Merrham  profecit  in  imagine  ad  saporis  dulcedinem  tibi  in  ueri- 
tate  proficiat  ad  mulcendi  pectoris  lenitatem,  nec  ad  medellam 

Mprosperandae  ualitudinis  laborabis.  unde  uulneratus  fueras  inde 
curare.  ama  eos  quos  ante  oderas,  dilige  illos  quibus  iniustis 
obtrectationibus  inuidebas.  bonos  imitare,  si  sectari  potes:  si 
sectari  non  potes,  conlaetare  certe  et  gratulare  melioribus.  fac  te 
illis  adunata  dilectione  participem,  fac  te  consortio  caritatis  et 

ss  firatemitatis  uinculo  coheredem.  dimittentur  tibi  debita,  quando 
ipse  dimiseris:  accipientur  sacrificia  tua,  cum  pacificus  adDeum 

1  et  pecuniaB  D        fidei  om,  M;  fidei  fiducia  est  D  s.  h         futurorum 
bonorum  B       2  qui]  quisquisZ)         3  misericordia  TTZ)        5  et  om.D 
TmammesetmitesDM'     7basom.D       9tuetiamow.  D       14  praecor- 
diarum  M      16  sederat  W\  mfeccrat  D      dulcedene  D      de  DMBV,  si  de 
Wv     18  merram  WDV,  myrram  M,  mirrham  uel  mara  v     proficit  MB 
imaginemf       soporis  dulcedineD       ueritatemD        19  mulgendi  3f 

20  ualetudinis  Mv       labores  D,  laboris  W  sed  in  margine  laborabis 

21  illos]  eos  WD  22  si  sectari  potes  om.  D,  sectare  si  potes  M  si  sec- 
tari  non  WDB  V,  si  autem  sectari  non  v,  si  non  M  23  gr atulare  WDMB  V, 
congr.  V  24  adunandi  D  te]  te  eis  M  et  om,  D  25  coheredem] 
cohaerentem  v  demittentur  D  debita]  delicta  V  26  et  ipse  DBv,  tu 
ipse  V      demiseris  D      accipiuntur  B      dominum  V 


432  Caecilii  Cypriani  de  zelo  ct  liaore  c.  17—18. 

neneris.   sensns  adqae  actus  tui  dinmitns  dirigentnr,  qnando 
ea  qnae  dinina  et  insta  snnt  cogitaneris,  sicnt  scriptnm  est: 
cor  niri   cogitet  insta,  nt  a  Deo   dirigantnr   gres- 
sns  eins. 
18     Habes  antem  mnlta  qnae  cogites.  paradisnm  cogita,  qno  Cam  s 
non  redit  qni  zelo  fratrem  peremit.  cogita  caeleste  regnnm^  ad 
qnod  non  nisi  concordes  adqne  nnanimes  Dominns  admittit.  co- 
gita  qnod  filii  Dei  bi  soli  possint  nocari  qni  sint  pacifici,  qni  na- 
tinitate  et  lege  dinina  ad  similitudinem  Dei  patris  et  Ghristi 
respondeant  adunati.  cogita  sub  ocnlis  nos  Dei  stare,  spectanteio 
ac  iudicante  ipso  conuersationis  ac  uitae  nostrae  cnrricnla  de- 
currere,  pemenire  nos  tnnc  demnm  posse,  ut  enm  nidere  con- 
tingat,  si  ipsnm  nnnc  uidentem  delectemns  actibns  nostris ,  si 
nos  dignos  gratiae  eins  et  indnlgentiae  praebeamns,   si  placitnri 
semper  in  regno  in  boc  mundo  ante  placeamus.  >» 

3  Prou.  16,  1. 

1  dirigantnr  B  2  snnt  et  insta  D  3  cogitat  B  dno  v  5  in 
quo  D  6  redit]  'mgTeditnT  Baiuzius  fratrem  zelo  D  7  non  om.  W 
ooncordes  adque  om,B  8  fili  W*D*  hii  MB  nocari]  esse  D  qni 
snnt  M,  Offi.  D  pacifeci  D  natiuitate  caelesti  Dv  10  ocnlos  S 
dei  no8  gtare  Mv,  dei  stare  nos  B  (stare  expungendum  uidetur)  13  prius 
fiom,D  14  gratia  DBv  et  indulgentiae  M  s.Lm.^,  et  indulgentia 
DBv       praebehamus  D*       si  corr.  in  sic  Mm.  2       15  si  in  hoc  3f ' 

DE  ZELO  ET  LrTORE  EXPLICIT  W,   EXPLICIT  DE  ZELO  ET  LEBORE  C,  GAECILI 
CTPRIAin   DE  ZELO   ET  LITORE  EXFLC  MB 


xim. 

SENTENTIAE  EPISCOPOEVM 
NVMERO  LXiXVII 

haekIeticis  BAPtizAiri 

(CONCILIVM  CARTHAGINENSE  SVB  CYPRlANd  SEI^TIMVM  ANNO 
P.  CHR.  N.  CCLVI  HABITVM). 


III. 


28 


S  =  codex  Seguierianus;  deest  sententia  53—67. 

X  =  codex  Lanreshamensis;  cf.  p.  18. 

T  =  codex  Beginensis  118  saec.  X. 

F  =  codex  Yeronensis;  de  qno  nisi  qnae  Rigaltins  protnlit  ad  hunc 

libmm  nihil  potni  edere. 
jM=  codex  Monacensis,  qnem  ad  s.  53—67  adhibni. 
A  =  Angustinns  de  baptismo  contra  Donatistas  lib.  VI  et  YII,  tom.  IX 

p.  162—199. 


SENTENTIAE  EPISCOPORVM 
NVMERO  LXXXVn 

DE 
HAERETICI8    BAPTIZANDIS. 

'  (jum  in  unum  Cartaginem  conuenissent  kalendis  Septembribus 
episcopi  plurimi  ex  prouincia  Africa  Numidia  Mauritania  cum 
presbTteris  et  diaconibus,  praesentibus  etiam  plebis  maxima 
parte,  et  lectae  essent  litterae  lubaiani  ad  Cyprianum  factae, 
item  Cypriani  ad  lubaianum  rescriptae  de  haereticis  baptizandis 

10  quidque  postmodum  Cypriano  lubaianus  idem  rescripserit,  Cy- 
prianus  dixit:  audistis,  collegae  dilectissimi,  quid  mihi  lubaianus 
coepiscopus  noster  scripserit  consulens  mediocritatem  nostram 
de  inlicito  et  profano  haereticorum  baptismo  quidque  ego  ei 
rescripsenm ,  censens  scilicet  quod  semel  adque  iterum  et  saepe 

15  censuimus  haereticos  ad  ecclesiam  uenientes  ecclesiae  baptismo 
baptizari  et  sanctificari  oportere.  item  lectae  sunt  uobis  et  aliae 
lubaiani  litterae  quibus  pro  sua  sincera  et  religiosa  deuotione  ad 
epistulam  nostram  rescribens  non  tantum  consensit,  sed  etiam 
instructum  se  esse  confessus  gratias  egit.  ^uperest  ut  de  hac  ipsa 

INCIPIT  8ENTENTIAE  EPI8C0P0KVM  NVMEEO"  LXXXVII  iST,   DfCIPlT  8EK- 

TENTiAE  EPI8C0P0EVM  L ,   8ENTENTIAE  EPiscopoRVM  V     5  cartaginem  Sy 
carthagiiie  F,  chartagini  r(conu.  kartagini  L)      kal.  STVy  kalendas  L 
septembribns  LV,  sept.  S,  septembris  Tv      6  mauretania  Lr*     7  prae- 
sentibus  5,  praesente  LTv      8  inbazani  T  ita  semper     9  rescriptis  8 
10  quiq.  S       iobaianus  S^  iubainus  L        11  dirit  om.  ST^         12  con- 
scripserit  T        nostram]  meam  V         13  quidque]  et  quid  v  A  (sed  idem 
lib,  in.  c.  3,  4  quidque)     14  censes  S     15  censeuimus  S,  censemus  L  sed  s, 
e  scr,  vdm,l     16  baptizari  et  sanctificari]  sanctizari  S     17  iuuaiani  L 
sencera  S     18  etiam]  et  A     19  confessus  <m .  TAv     agit  S     hac  L  s.  l  m.  2 

28* 


436  Caecilii  Cypriani 

re  singuli  quid  sentiamus  proferamus  neminem  iudicantes  aut  a 
iure  communicationis  aliquem  si  diuersum  senserit  amouentes. 
neque  enim  quisquam  nostrum  episcopum  se  episcoporum  consti- 
tuit  aut  tyrannico  terrore  ad  obsequendi  necessitatem  coUegas 
suos  adigit,  quando  habeat  omnis  episcopus  pro  licentia  liber-  s 
tatis  et  potestatis  suae  arbitrium  proprium  tamque  iudicari  ab 
alio  non  possit,  quam  nec  ipse  possit  alterum  iudicare.  sed  ex- 
pectemus  uniuersi  iudicium'  Domini  nostri  lesu  Christi  qui  unus 
et  solus  habet  potestatem  et  praeponendi  nos  in  ecclesiae  suae 
gubematione  et  de  actu  nostro  iudicandi.  lo 


Caecilius  a  Biltha  dixit: 
l     Ego  uaum  baptismum  in  ecclesia  sol^t  gcio  eit  extra  .eccle- 
siam  nullum.  hic  erit  unum,  ubi  spes  uera  est  et  fides  certa^ 
sic  enim  scriptum  e^t:   una  fidQS,   una  spes,,iuium  ba- 
ptisma,  noiL  aput  haereticos,..ubi  spes  nulla  est  et  .fides.  falsa,  15 
ubi  omnia  per  mendacium  geruntur,  iibi  exorcizat  daemoi^iacus 

14  Eph.  4,  5. 

1  qmd  singuli  A  lib,  III  Vc.  2  commnnionis  A  afique  8  '  3  stf 
SLTVA,  »6  esse  v  4  errore  S  V  seqnendi  S  5  adegit  T*  6  tam- 
quam  L  7  possint  T*  qnani]  cnm  ex  quam  T  m.2  ipse  possit]  ipsa 
potest  Av  alt<*rum  om. «,  his  exhibet  T  9'nos]  uos  S  suae  <m|i.  V  - 
11  bilta  Ap  dixit  <mi.  ST^  12  baptisma  v  sola  ex  sna  S,  solnm  r 
et  om.  T  extra  ecclesiam]  ex  ecclesia  sola  S;  ^cf.  457, 14  '  13  tibi  spes 
nera]  ibisuera  S        14  baptismtun  LT  16  ubi]  ibi  S     *    gehinturj' 

ag-untiir  ylr       «"xorcidiat  *S'r       daemoniacos  jS  *  ^ 


Sentoiitiae  episcoporum  nr.  1—3.  437 

sacramentum  interrogat,  cuias  os  et  uerba  cancerem  mittunt, 
Mem  dat  infidelis,  ueniam  delictorum  tribuit  sceleratus,  et  in 
nomine  Christi  tinguit  antichristui^,  benedicit  a  Deo  mal^dictus, 
uitam  poUicetur  mortuus,  pacemdat  inpacificus,  Deuminuocat 

5  blasphemus,  sacerdotium  administrat  pxofanus,  ponit.  altarer 
sac];ilegus.  ad  haec  omnia  accedit  etiam  illud  malum  ut  antiste^. 
diaboli  audeat  euchari^tiam.facere.  aut  qui  illis  adsistunt  dicant 
haec  omnia  falsa  esse  de  haereticis.  ecce  ad  qualia  igitur  ecclesiar 
consentire  et  sine  baptismo  et  uenia  delictorum  <5ommunicare 

loconpellitur.  quam  rem,  fratres,  fugere.  [ac.uitare]  debemug  et 
a  tanto  scelere  nos  separare  et  unum  baptismum  tenere  quod  soli 
ecclesiae  a  Domino  concessum  est. 

Primus  a  Misgirpa  dizit: 
Censep  omnem  hominem  ab.haeresi  uenientem  baiptizandjam, 2 
15  frustra  enim  illic  putat  se  esse  baptizatum,  cum  non  sit  ba- 
ptisma  nisi  in  ecclesia  unum  et.uerum,:  quia  et  Deus  unus  ejt 
fides  una  et  ecclesia  una  est,  ii\  qua  stat  unum  baptisma.et  sanc- 
titas  et  cetera.  ^am  quae  foris  exercentur  i^ullum  habept  saluti§ 
effectum.. 

so  Polycarpus  ab  Hadmmeto  dixit : 

Qui  haereticorum  baptismum  probat  nostrum  euacuat.  ^  3 


1  interrogat]  add.  Baluzius  sacrilegns      os  et  L  8:Lin.  2      uera  S 
cancerem  XjT,  carcerem^,  cancer-4?;      emittunt  J.17      2  dilectorum  T 
3  tingit  LTv       antichristi  i,  antichristum  T      4  poUecetur^      mor- 
tusmortnusX       iuocat /S       6  accidit  5      etiam]  et^lt^      antistesulT*, 
antestites  i^ ,  antistetis  S,  antistitcs  T^        7  audeant  v   •    aut]  et  ex  in 
Tm.2       dicant  haec]  cant  hao  8       8  omnia  om,  codd.  August.      ecce] 
esse  8        igit\ii;SLTj  cogitur  Ao;  adigitnr /or^.         9  sine]  sijS,        et] 
ac  V      ueniam  L       10  ac  deuitare  L ,  om,  S      11  baptisma  Av      teneri 
8     12  a  deo  LT,  om.  A       13  primus  felix  A  ex  coniectura  Erasmi 
misdrpa  X,  migiripa  v,  migirpa  Av       dixit  om.  ST^      14  hominem  ah 
01«.  S      heresim  S      16  unus  est  S     17  una  et  ecclesia  om.  S  -    baptie- 
mum  LT  _  18  namq.  SLT      19  affectum  T      20  hadrimeto  4S,  hadry- 
metoi,.adrimetu  T\  adrumeto^y         dixit  om.  ST^        21  baptismat? 
probat^SF,  i^rohmt  LTAv         euacuat  Sy  euacuant  LTAv^  improbat  F,. 
haereticis  communicant  Erasmus 


438  Caecilii  Cypriani 

HonatuB  a  Thamogade  dizit : 

4  Licet  sciamus  omnes  scripturas  sibi  testimonium  reddere 
de  salutari  baptismo:  debemus  ergo  fidem  nostram  exprimere 
ut  haereticos  et  schismaticos  ad  ecclesiam  uenientes  qui  pseu- 
dobaptizati  uidentur  debere  eos  in  fonte  perenni  baptizari,  et  s^ 
ideo  secundum  testimonium  scripturarum  et  secundum  decre- 
tum  collegarum  noltrorum  sanctissimae  memoriae  uirorum 
onmes  schismaticos  et  haereticos  qui  ad  ecclesiam  conuersi 
sunt  baptizaui,  sed  et  eos  qui  ordinati  uidebantur  laicos 
recepi.  lo 

Hemesianus  a  Thubunas  dizit: 

5  Baptisma  quod  dant  haeretici  et  schismatici  non  esse  ue- 
rum  ubique  in  scripturis  sanctis  declaratum  est,  quoniam  ipsi 
praepositi  eorum  falsi  Christi  sunt  et  falsi  prophetae  dicente  Dc- 
mino  per  Salomonem:  qui  fidens  est  falsis  hic  pascitis 
uentos,  idem  autem  ipse  sequitur  aues  uolantes. 
deseruit  enim  uias  uineae  suae,  semitas  uero  agelli 
sui  errauit.  ingreditur  autem  per  auia  loca  adque 
arida  et  terram  destinatam  in  sitim,  contrahit 
autem  manibus  infructuosa.  etitenim:  ab  aqua  autemao 
aliena   abstine  nec   de   fonte   extraneo   biberis,  ut 

15  Prou.  9,  12.      20  Prou.  9,  18. 

1  thomagade  iS' J,   thamocadeX,   thamugade^r  diiit  om.S 

2  omnem  scripturam  v      3  ergo]  tameni?;  cf,  441,  10       cxpremerei5 
4  ut  LT,  ut  ab  8,  om.  Av;  cf,  458,  2       5  debere]  uidere  T  sed  8.  l,  non 
uidentur  perenne  SLT^  9  baptizaui  Xr  ef  Zonarc»,  baptizari 

Sv  etom,  TL^  inter  laicos  v  10  recepi  L  et  ZonaroLS,  recipi  Tv, 
om.  S  11  thubunis  Av  diiit  om,  ST^  12  quod]  quo  S  14  christiani 
B(Uuzit*8  15  solomonem  S  in  falsis  LTAv  16  uentus  S  idem 
autemrenro^.  17  deserit  J.t>  enimSLT,  mtem  S^A  semitas 
SLT\  et  a  semitis  T*,  et  a  semita  A  {jovg  ^h  li^ovitg-ninluvriTai) 
uero  exp.  T'  18  errat  A  ingredimur  T^,  et  ingreditur  A  auia] 
deuia  T,  abdita  S      19  in  siti  LT,  siti  A      contrait  T,  consequitur  A 

20  autem  exp.  T        infructuosam  S,  infructuosae  T        autem  om.  v 

21  alia  LT     abstinete  LT     nec]  te  et  t?       extraneo]  alieno  v        ne  bi- 
beris  v 


Sententiae  episcoporum  nr.  4—5.  439 

longum  uiuas  tempus,  adiciantur  etiam  tibi  anni 
nitae.  et  in  euangelio  diuina  sua  uoce  Dominus  noster  Christus 
locntus  est  dicens:  nisi  si  quis  renatus  fuerit  ex  aqua 
et  spiritu,   non  potest  introire  in  regnum  Dei.   hic 

3  est  Spiritus  qui  ab  initio  ferebatur  super  aquam.  neque  enim 
Spiritus  sine  aqua  separa^im  operaTi  potest  nec  aqua  sine  Spiritu. 
male  ergo  sibi  quidam  interpretantur  ut  dicant,  quod  per  manus 
impositionem  Spiritum  sanctum  accipiant  et  sic  recipiantur,  cum 
manifestum  sit  utroque  sacramento  debere  eos  renasci  in  ecclesia 

locatholica.  tunc  poterunt  filii  Dei  esse  dicente  apostolo:  curan- 
tes  seruare  unitatem  spiritus  in  coniunctione  pa- 
cis,  unum  corpus  et  unus  spiritus,  sicut  uocati 
estis  in  una  spe  uocationis  uestrae,  unus  Dominus, 
una  fides,  unum  baptisma.    haec  omnia  ecclesia  catholica 

isloquitur.  et  iterum  in  euangelio  dicit  Dominus :  quod  natum 
est  de  carne  caro  est,  et  quod  natum  est  de  spiritu 
spiritus  est,  quia  Deus  spiritus  est,  et  ex  Deo  na- 
tus  est.  ergo  onmes  haeretici  et  schismatici  omnia  quaecum- 
que  faciunt  camalia  sunt  dicente  apostolo :  manifesta  sunt 

2oenim  opera  caruis,  quae  sunt  fornicatione^,  inmun- 
ditiae,  incestum,  idololatriae  seruitus,  uenefi- 
cia,  inimicitiae,  certamina,  zelus,  ira,  diuisiones, 
haereses  et  his  similia:  de  quibus  praedixi  uo- 
bis,  sicut  praedico,   quoniam    quicumque  haec  fa- 

sftCiunt   regnum  Dei  non  hereditabunt.    condemnat  ita- 

3  lo.  3,  5.      10  Eph.  4,  3  sq.      15  lo.  3,  6,      19  Gal.  5,  19  sq. 

1  diciantur  S     2  iesns  christus  v       3  si  om.  LTv       4  spu  sco  T 
5  81«  scs  2i*      aquasv      6  separatim  operari  scripsi,  separari  SLT,  operari 
Ao     neque  v     7  quidam  sibi  S     quod  om.  L  T     manus  add,  in  marg.  L 
8  interpositionem  S  et  sic  recipiantur  exp.  T         10  et  tunc  T,  tunc 

qnippe  v  potuerunt  Sy  poterint  L,  posse  ex  poterunt  T  fili  ST\  filios 
T^  11  coniunctionem  ST^  13  unam  S  spe*  2\  spera  S  quia 
jxaoB  T  14  baptisma]  unus  deus  add.  v  in  ecclesia  TL  17  ex]  de  v 
18  omnis  S  19  manifestae  S  20  enim  sunt  Av  operae  S  fomica- 
tionis /Sr^  inimmunditiae  6^  21  incestus  T>  idolatria  Z  seruitus 
om.  v;  ef.  test.  III 64  beneficia  T*  22  inimitiae  S  certamina  om. 
L      23  heresis  SLT     25  condempnat  T,  condemnant  S 


440  Caecilii  Cypriani 

que  apostolus  cum  omnibuB  malis  et  qui  diuisionem  faciunt 
hoo  est  schismaticos  et  haereticos.  nisi  ergo  acceperint  ba- 
ptismum  salutare  in  ecclesia  catholica  quae  est  una,  salui  esse 
non  possunt ,  sed  cum  carnalibus  in  iudicio  Domini  Christi 
damnari.  5 


Ianuariu«  a  Lambese  dixit: 

6  Secundum  scripturarum  sanctarum  auctoritatem  decemo  hae- 
reticos  omnes  baptizandos  et  sic  in  ecclesiam  sanctam  ad- 
mittendos. 

tiucius  a  Castra  Oalbae  dixit:  10 

7  Cum  Dominus  in  euangelio  suo  dixerit :  uos  estis  sal 
terrae.  quodsi  autem  sal  fatuus  fuerit,  in  quo  con- 
dietur?  ex  eo  ad  nihilum  ualebit,  nisi  ut  proiciatur 
foras  et  conculcetur  ab  hominibus,  et  iterum  post  re- 
surrectionem  suam  mittens  apostolos  suos  mandat  dicens:  datais 
est  mihi  omnis  potestas  in  caelo  etinterra.  ite  ergo 

.et  docete  gentes  baptizantes  eos  in  nomine  Patris 
et  Filii  et  Spiritus  sancti.  cum  ergo  manifestum  sit  hae- 
reticos  id  est  hostes  Christi  non  integram  sacramenti  habere 
confessionem,    item  schismaticos  non  posse  condire  sapientiaso 
spiritali,  cum  ipsi  ab  ecclesia  quae  una  est  recedendo  infatuati 

11  Matth.  5,  13.      15  Matth.  28, 18  sq. 

1  eos  qui  Av      2  est  ex  etLm,2       et  haereticos  om.  S       acciperiiit 
L       baptisma  v         3  una  est «        5  damnabuntur  v;  cf,  p.  450, 13 
G  a  lambeg  S,  salambesely,  a  lambaese  codd.  Aug.      dixit  om.  S,  dicit  T 
7  auctoritateni  om.  S     8  sanctam  otn.  S      10  castro  J.       galbae-4,  galba 
LU\  quando  S      dixit  om.  S,  dicit  T      12  quodsi  S,  si  LTv       sal  L  8.  L 
m.  2        fatuus  S"^,  fatuum  ex  factum  Lm.2y  infatu*  T,  infatuus  ;S^*,  infa- 
tuatum  V      in  quod  Jv*,  iniquo  T',  id  quodJ.      condietur  S,  salietur  TA, 
saluetur  L;  cf.  test.  III 67      13  nihil  LT     ualebit]  ultra  s.  l  add.  T 
14  et  foras  T'      hominibus]  omnibusiS'      15  suos  om.L      mandauerit  v 
16  ergo  om.  v       17  omnes  gentes  v      eos  om.  S      19  hostis  L      20  con- 
fessionem  habere  v      sapientiam  S      21  infatuam  contrari  S 


Sentcntiao  episcoporum  nr.  6—9.  441 

contrarii  facti  sint,  fiat  sicut  scriptum  est:  domus  contra- 
riorum  legis  debent  emundationem,  et  consequens  eos 
qui  a  contrariis  baptizati  inquinati  sunt  primo  purgari  et  tunc 
demum  baptizari. 

5  Cresoens  a  Cirta  dixit: 

Tanto  coetu  sanctissimorum  consacerdotum  lectis  litteris  Cy-  8 
priani  dilectissimi  nostri  ad  lubaianum  itemque  ad  Stepba- 
num ,  quae  tantum  in  se  sssictissimorum  ^es^tmoniorum  descen- 
dentitan  ex  scripturis  deificis  continent ,  ut  merito  omnes  per 

loDei  gratiam  adunati  consentire  debeamus,  censeo  ergo  onmes 
haereticos  et  schismaticos  qui  ad  catholicam  ecclesiam  uoluerint 
uenire  non  ante  ingredi,  nisi  exorcizati  et  baptizati  prius  fuerint, 
exceptis  his  sane  qui  in  ecclesia  [catholica]  fuerint  ante  bapti- 
zati :  ii  tamen  per  manus  inpositionem  in  paenitentia  ecclesiae 

15  reconcilientur. 

Hicomedes  a  Segermis  dixit: 
Mea  sententia  haec  est  ut  haeretici  ad  ecclesiam  uenientes9 
baptizentur  eo  quod  nullam  foris  aput  peccatores  remissionem 
peccatorum  consequentur. 

1  Prou.  14,  9. 

1  sunt  ST^  contrariorum  om,  S  2  debet  v  emundatione  purgari 
T  consequentes  Zf'  eos]  et  eos  ^'i^T',  esteos^o  3  contraris  bap- 
tizatis  S  inquinati]  in  aqua  nati  S  5  certens  T  dicit  T  6  in  tanto 
liTAv  sacordotum  S  7  idemq.  T  6  sanct.  test  scripsij  sanc- 
timoniorum  SLTy    sanctissimorum  A  descendentium]  discentium  S^ 

orn.  codd.  Aug,  9  deificis]  dei  magnificis  S  10  debemus  L^ 

ergo  om,  Lv;  cf.  p.  438^  3      11  et]  siue  A      chismaticos  L        12  uenire 
noluerint  A        et  baptizati  am.  S      prius  om.  A      13  catholica  om.  S 
ante  L  s.  h  m.  2  14  ii  tamen  scripsi,   ita  tamen  SLT^ ,  ita  tamen  ut 

T^Av        paenitentiam  Av      15  reconcilietur  i'  J'       16  nicomedis  S 
secermis  S        dicit  T  18  nullura  S,  ullam  L         peccatoris  5,  pec- 

catorem  T       19  consequantur  LTAv 


442  Caecilii  Cjpriani 

Monnulus  a  Oirba  dizit: 
!•  Ecclesiae  [catholicae]  matris  nostrae  ueritas  [semper]  aput 
nos,  fratres,  et  mansit  et  manet,  eo  quod  in  baptismate  est 
trinitas  Domino  nostro  dicente:  ite  et  baptizate  gentes 
in  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  sancti.  cum  5. 
ergo  manifesto  sciamus  haereticos  non  habere  nec  Patrem  nec 
Filium  nec  Spiritum  sanctum,  debent  uenientes  ad  ecclesiam 
matrem  nostram  uenire,  renasci  et  baptizari,  ut  cancer  quod 
habebant  et  danmationis  iram  et  erroris  offecturam  per  sanctum 
et  caeleste  lauacrum  sanctificetur.  10 

Seonndinus  a  Gedias  dixit: 
11  Cum  Dominus  noster  Christus  dicat:  qui  mecum  non  est 
aduersum  me  est,  et  lohannes  apostolus  eos  qui  ab  eccle- 
sia  exeunt  antichristos  dicat,  indubitanter  hostes  Christi  qui- 
que  antichristi  nominati  sunt  gratiam  baptismi  salutaris  mi-15 
nistrare  non  possunt.  et  ideo  censeo  eos  qui  de  iusidiis  haereti- 
corum  confugiunt  ad  ecclesiam  bUptizandos  esse  a  nobis  qui 
amici  appellati  sumus  Dei  de  eius  dignatione. 

4  Matth.  28, 19.      12  Matth.  12,  30. 


1  monnullus  X,  monnnlius  T,  munnulns  v,  mommillas  ConcU.      girha 
S,  gibar  T     dicit  T  (*in  cod,  V  omnes  fere  deinceps  episcopi  sententiis  suis 
hanc  formulam  praemittunt  in  pace'  Bigaltit^)       2  catholicae  om.  S 
ueritatia  L         semper  om.  S,  post  fratres  ponit  A  3  prius  et  om^ 

A  eo  quod  S ,  et  uel  Lv,  uel  AT^  {eras.  m.2)  in  S,  maximein 

LTAv         baptismati  est  trinitas  S,  baptismatis  (baptismi  A)  trinitate 
LTAv        4  item  et  T' ,  ite  ^l       5  cum  in  ras.  T^      6  manifeste  LTv 
scimus  r>        8  uenire]  uere  Av       nasci  LT       9  haheant  L^       ira*  2V 
ira  Av  et  om.  T  offectura*  T,  offectura  uel  offensa  codd.  Aug.^ 

effectura  v  10  caelestem  ST,  caelestae  L  sanctifecetur  S  11  ac- 
cedias  T,  acedius  X,  a  chezas  Conc,  a  quida  coni.  Harduinus  12  non 
est  mecum  Lv  13  aduersuB  v  apostolos  S^  15  gratia  S 

16  et  om,  S  18  dei  om.  ST  et  codd.  Aug.  de  om.  T  eius  corr. 
in  dei  T 


Sententiae  episcoporum  nr.  10—16.  443' 

Feiix  a  Bagai  dixit: 
Sicut  caecus  caecum  ducens  sic  in  foueam  cadent ,  ita  haere-  1 1 
ticus  haereticum  baptizans  simul  in  mortem  cadent.  et  ideo  hae- 
reticus  baptizandus  est  et  uiuificandus ,  ne  nos  uiui  mortuis  com- 
5  municemus. 

Polianus  a  Mileo  dixit: 
Ittstum  est  haereticum  baptizari  in  ecclesia  sancta.  IJ: 

Theogenes  ab  Hippone  regio  dizit: 
Secundum  sacramentum  Dei  gratiae  caelestis  quod  accepimus  14 
10  unum  baptisma  quod  est  in  ecclesia  sancta  credimus. 

DatiuuB  a  Vadis  dixit: 

Nos  quantum  in  nobis  est  haeretico   non   communicamus,  15^ 
nisi  baptizatiis  in  ecclesia  fuerit  et  remissam  peccatonm  acce- 
perit. 

15  SuccessuB  ab  Abbir  Germaniciana  dixit: 

Haereticis  aut    nihil  licet  aut  tctum  licet.    si  possunt  ba-  IC* 
ptizare,   possunt  et  sanctum  Spiritum  dare:  si  autem  sanctum 
Spiritum  dare  non  possunt,    quia  non  ha^ent  Spiritum  sanctum, 
nec  baptizare  spiritaliter  possunt.  propterea  censemus  haereti- 

so  cos  baptizandos  esse. 


1  a  otn.  L        bacai  S,  altagai  ex  altai  L  m.2,  bigai  Conc,       2  sic 
8,  simul  LTAv        fouea  8       cadunt  ATv  sed  in  Tunt  ccwt.       4  uiui- 
ficandus]  iustificandus  t7,'innouandus  Oxon.      7  haereticum  L  s.  l.  m.  2 
baptizare  T  (in  ecclesia  s.  baptizari  L)        ecclcsiam  sanctam  8       8  re- 
gione  T         9  et  gratiae  T         accipiraus  8         10  baptismum  LTA 
11  a  uadis  8^  abbadis  T ,  a  badis  LAv       12  est]  et  8      baereticis  v 
13  baptizati  v      fnerint  v      remissa  8y  remissionem  Av      acceperint  v 
15  abbir]  abbis  L  sed  bis  s.  h  m.  2  germanicipiana  T  17  dare  c  t 

spiritum  sanctum  t?  18  spiritum  dare. .  .spiritum  sanctum  ow.  8* 

Bpiritum  sanctum  dare  v,  om.  L\  post  non  possunt  add.  L^:   scm  spm 
dare      baptizari  8     20  baptizandos  esse]  baptizari  A 


•444  •      j  CaecLlii  Cypriani 

Fortuiiatiis  a  Thuc.ca))ori.dixit: 
17.    lesus  Christus  Dominus  et  ;Deus.:iioster  :Dei  patris  et  creatbris 
.iilius  sup^  jPetnim  aedificaait'  eccle$iam ,  uoa^uper  haeresim, 
et  potestatem  baptizandi  episcopis  dedit ,  non  haereticis.  quare 
qui  extra  ecclesiam  sunt  et  contra  Christum  stantes  oues'  eius  et  » 
gregem  spargunt  baptizare  foris  non  possunt. 

SedatUB  a  Thuburbb  dixit:       ' 

18  In  quantum  aqua  sacerdotis  prece  in  ecclesia  sanctificata  abluit 
delicta,  in  tantum  haeretico  sermoiie  uelut  cancer  infecta  cu- 

'  mulat  peccata.  quareomnibus  paQifici^  quidem  uiribus  nitenduiD  lo 
est,  ne  qui  haeretico  errore  infectus  et  ijitinctus  siijgulare  et 
uerum  ecclesiae  baptismum  retractet  accipere,  quo  quisquis  non 
fuerit  baptizatus  regno  caelonim  liet  alieuus. 

.     ,  jPriuatianus  a,.Siufetula  dixi^t:     ^.  1. 

19  Qui  haereticos  potestatem  baptizandi  habere  dicit,  dicat.prius  jj 
quis  haeresim  condiderit.  si  enim  haeresis  a  Deo  est,  habere  et 
indulgentiam  diuinam  potest:  sr  uero  a  Deo  non  est,  quomodo  ■■> 

,    .gratiani  Dei  aut  haber^  aut  conferre.  alicui  potest?  :• 

PriuatiiB  a  Sufibusdixit:  ' 

10'    Qui  hiereticoruni  baptismum  probat  quid  aliud  quam  fi^ere-go 
ticis  communicat? 


.1  thuccabori ,/.9-4 ,  dhuccabori.  A7'.  tuchabori.r         3  ^etmm  SLTVA, 
petram  v       ecclcsiam]  suam  add.  u,  suum  V        lioresin  SL        4  habere 
dedit  V         5  sunt]  non  super  here^in  quare  qui  S         7  Jiuburbo  Av 
8  prece  •  T     9  cancer  SLTV,  caucere  Ac      comulat  S      10  pacis  T 
uirfs  V    '  11  qui6  Av      est  et  T      intinctus  S,  tinctus  LlAv      12  occle- 
siae  bjaptismum]  baptisma  A      detrectet  v       quis  SL      13  a  regno  T 
14  a  sufetolanus  7        15  baptizandi  m?;.  Z    ,   16  quis  om.  l^        haeresin 
SL      est]  et  T      et  eras.  in  T      17  siraodo  (uero. .  .quo.  om.)  S   ,.  20  qui 
om.  S      probant  A      quani]  quiie  S      21  conimunicant  SA 


Sentent  ae  episcoporum  nr.  17—24  445 

HortenBianuB  a  Laribus  dizit : 

Viderint  aut  praesumptores  aut  fautores  haeretieorum :  nos  2 1 
unum  baptisma  quod  non  nisi  in  ecclesia  nouimus  ecclesiae  uin- 
dicamus.    aut  quomodo  possunt  in  nomine  Christi  aliquem  ba- 
sptizare  quos  ipse  Christus  dicit  aduersarios  suos  esse? 

GaBsins  a  MacomadibuB  dizit: 
Cum  baptismata  duo  esse  nonpossint,   qui  haereticis  bapti-22 
smum  concedit  sibi  toUit.  censeo  itaque  flebiles  et  tabidos  haere- 
ticos  baptizandos  esse,  cum  ad  ecclesiam  uenire  coeperint,  et 

losacra  et  diuina  lauatione  lotos  et  in  lumine  uitae  inluminatos 
non  hostes  sed  pacificos ,  non  alienos  sed  fidei  Domini  domesti- 
cos,  non  adulteros  sed  Dei  filios ,  non  erroris  sed  salutis  effectos 
in  ecclesiam  recipi,  absque  his  qui  de  ecclesia  fideles  supplantati 
ad  haeresis  tenebras  transierant,  sed  eos  per  manus  inpositionem 

15  restituendos. 

Alius  lanuarius  a  Vico  GaeBaris  dixit : 
Si  non  obtemperat  error  ueritati,  multo  magis  ueritas  non23 
consentit  errori.  et  ideo  nos  ecclesiae  adsistimus ,  in  qua  praesi- 
demus ,  ut  baptismum  eius  ipsi  soli  uindicantes  eos  quos  ecclesia 
sonon  baptizauit  baptizemus. 

AliuB  SecundinuB  a  Carpos  dixit: 
Haeretici  christiani  sunt  an  non?  si  christiani  sunt,  cur  in24 
ecclesia  Dei  non  sunt?  si  christiani  non  sunt,  fiant.  aut  quo 

2  niderint  SLTV  et  codd.  Aug,,  quot  sint  baptismi  ulderint  Av 
prosnmptore  S  3  ante  quod  T  s,  l.  tenore  nouimus]  est  et  id  nobis  et 
ex  nonis  T  5  dixit  T  B  casius  L  macomanibus  S'  7  baptisma  T 
possunt  S  baptisnia  v  8  itaque  in  ras,  T  et  tabidos]  sectabiles 
S;  et  desperabiles  fart.  9  coeperunt  /^  et  sacra  am,  L  _  10  in  om. 
LTAv  11  pacificus  S^  12  effectus  8  13  absque  his]  sps  quae  his 
qni  8,  absqne  eos  ex  adqueis  T  de]  in  A  sed  idem  §  55  de  fide- 

lis  S      14  sed  eos  exp.  in  T      18  quam  T       praesedemus  S      21  carpos 
SLVy  carpus  T,  carpis  Av         23  dei  om.  T       si  ch.  non  sunt  L  $.  l 
fiant  LTVA  et  Zonarasj  fiunt  S,  quomodo  christianos  faciunt  v      aut  quod 
6',  ad  quos  ex  aut  quo  T 


^446  Caecilii  Cjrpriani 

pertinet  sermo  Domiiii  dicentis:  qui  non  est  mecum  ad- 
nersum  me  est,  et  qui  non  mecum  colligit  spar- 
git?  unde  constat  super  filios  alienos  et  suboles  antichristi 
Spiritum  sanctum  per  manus  inpositionem  non  tantummodo  non 
posse  descendere,  cum  manifestum  sit  haereticos  baptisma  non  s 
habere. 

Yictorions  a  Thabraca  dizit : 
"29     Si  licet  haereticis  baptizare  et  remissam  peccatorum  dare,  quid 
illos  infamamus  et  haereticos  illos  appellamus  ? 

Alius  Feliz  ab  Ythina  dizit:  lo 

'26  Nemini  dubium  est,  sanctissimi  consacerdotes,  non  in  tan- 
tum  posse  humanam  praesumptionem ,  quantum  Domini  nostri 
Christi  adorandam  et  uenerabilem  maiestatem.  memores  ergo 
periculi  hoc  quoque  non  tantum  obseruare  debemus,  uerum  etiam 
ab  omnibus  nobis  confirmare,  ut  omnes  haeretid  qui  ad  sinumis 
matris  ecclesiae  adcurrunt  baptizentur,  ut  mens  haeretica  quae 
diutuma  tabe  poUuta  est  sanctificatione  lauacri  purgata  in  me- 
lius  reformetur. 

Qnietas  a  Bumc  dizit: 
-27     Qtu  fide  uiuimus  obsequi  his  quae  instruendis  nobis  ante  prae-  20 
dicta  sunt  credula  obseruatione  debemus.  nam  scriptum  est  aput 
Salomonem:   qui  baptizatur  a  mortuo   quid  proficit 

22  Sir.  34,  30. 

1  pertinebit  VAv,  pertineat  ex  pertinant  Lm,2        dei  dmi  S        ad- 
jkenvAAv      2  collegit  T^      3  subules  8,  soboles  Lv      antichristi  om.  S 
4  sanctom  <m,  T     non  om,  Av  (ante  tantnmmodo)     5  discendere/S     hacre- 
ticnm  ex  haeretico  T     8  remissa  S     9  et  S,  vit  LTA      illos  om.  Lv 
appellemnsX  TA     11  in  om.  9     12  hnmana  S     qnantnm  SA,  qnam  L  T 
13  iesn  christi  Av       14  debemns  om,Erasmits        15  oonfirmare  debemns 
Erasmus,  oonfirmari  oportet  Baltusius      17  pnlluta  S      sanctificationem 
lanagri  S      19  confessor  qnietus  V     a  burnc  ST,  a  burng  F,  ab  nrbe  L, 
a  bumch  v      20  iis  t?      instmendis]  stuendis  S     praedicata  T      21  cre- 
dulat  S     22  solomonem  S^  salam.  L       mortuo  SLTA,  mortuo  et  iteram 
tangit  mortuum  v 


Sententiae  episcopornm  nr.  25—29.  447 

lauatione  eius?  qaod  utique  de  his  qui  ab  haereticis  in- 
tinguuntur  et  de  tinguentibus  loquitur.  si  enim  qui  aput 
illos  baptizantur  per  remissionem  peccatorum  uitam  aeter- 
nam  consequuntur,  cur  ad  ecclesiam  ueniunt?  si  uero  a  mor- 
5  tuo  salutis  nihil  accipitur,  ac  propterea  cognito  errore  pri- 
stino  ad  ueritatem  cum  paenitentia  reuertuntur,  uno  uitali 
baptismate  quod  in  catholica  ecclesia  est  et  sanctificari  debere 
manifestum. 

Castus  a  8icoa  dizit: 

10     Qui  contempta  ueritate  praesumit  consuetudinem  sequi  autSS 
circa  fratres  inuidus  est  et  malignus  quibus  ueritas  reuela- 
tur  aut  cir<»  Deum  ingratus  cuius  inspiratione  ecclesia  eius 
instruitur. 

Eucratius  a  Thenis  dizit : 

^^    Fidem  nostram  et  baptismatis  gratiam  et  legis  ecclesiasticae  29 
regulam  Dominus  et  Deus  noster  lesus  Christus  suo  ore  apostolos 
docens  perimpleuitdicens:  ite  et  docete  gentes  baptizan- 
tes  eos  in  nominePatris  et  Filii  et  Spiritus  sancti. 
falsum  ergo  haereticorum  baptisma  et  iniquum  a  nobis  pellen- 

10  dum  est  et  omni  contestatione  refutandum,  de  quorum  ore  uirus, 
nonuita,  nec  gratia  caelestis ,  sed  blasphemia  trinitatis  expri- 
mitur.  et  ideo  uenientes  ad  ecclesiam  haereticos  integro  et  catho- 
lico  baptismate  baptizari  debere  manifestum  est,  ut  a  blas- 

17  Matth.  28, 19. 

1  lauatio  TAv  ab]  ad  L  intingnuntur  Sj  tinguntur  LTAv;  cf. 
p.  444, 11  3  remissione  8  4  consequitur  ST^  cor  L '  nenient 
2"  morto^*  5  cognitio  iS,  agnito  r  6  reuertantur  S"  TbaptismoT 
eeclesia  catholica  Av  et  om,  LTAv  debere  manifestum  S,  debebunt 
LTAv  9  caustns  S  12  ingratus  e^tAv  spiratione  S  14  euchrarius 
L,  euchratius  v  thanis  T»  15  nostram  et]  n.  a  fi'  16  regulae  S  deus 
et  dominus  TAv,  ds  dno  L  apostolus  SL  17  et  om.  LTA  omnes 
gentes  Av  18  eas  LT  ^M  S  19  iniqum  SL  20  contestatione 
8LTVA,  detestatione  v  ore]  more  S  21  uita  nec  A,  uitari  et  SL^T\ 
uita  non  T\  uita  et  L^  22  had  ecclesia  jS'  23  baptismatae  baptizare  S 
a  owi.  L      blasphemia  SLTAv,  blasphemiae  v 


448  Caecilii  Cypriani 

phema  sua  praesumptioue  purificati  possint  Spiritus  saucti  gloria 
reformari. 

Libosns  a  Yaga  dizit: 
3t     In  euangelio  Dominus,  ego  sum,  inquit,  ueritas.  non  dixit: 
ego  sum  consuetudo.  itaque  ueritate  manifestata  cedat  consue-  5 
tudo  ueritati ,  ut  etsi  in  praeteritum  quis  in  ecclesia  haereticos 
non  baptizabat,  nunc  baptizare  incipiat. 

Leucins  a  Thebeste  dixit : 

31  Haereticos  blasphemos  adque  iniquos  uerbis  uanis  decerpentes 
sancta  et  adorabilia  sCTipturarum  uerba  exsecrandos  censeo  et  10 
ideo  exorcizandos  et  baptizandos. 

Engenius  ab  Anpiedera  dixit: 

32  Et  ego  hoc  idem.censeo  haereticos  baptizaiidos  esse. 

It^m  alius  Felix  a  Bamaocora  dixit : 

33  Ecce  secutus  diuiriarum  scripturarum  auctoritatem  baptizan- 15 
dos  haereticos  esse  censeo ,  sed  et  eos  qui  schismaticos  bapti- 
zatos  se  esse  contendunt.  si  enim  secundum  cautum  Christi  pri- 
liatus  fons  noster  est ,  intellegant  cimcti  ecclesiae  nostrae  aduer- 

'     4  lo.  14,  6.  ' 

1  suae  (sua  L)  praesumptionis  LA,  siiae  praesumptione  r      possunt  S 
gloria  LT  et  codd.  Aug,,  gloriam  S,  gratia  Av       S  libosus]  confessor  et 
martyr  in  nouis  areis  positus  libosus  V     uaga]  gaua  T      5  ueritas  est  ut 
(man.  c.  c.  ueritati  om;)  V  manifestata  ^STM  (cf,  Aug.  Ub.  III,  6,  9), 

riutnlfesta  LT*r  consuetudo  ueritati]  riiansuetiulo  itaque  ueritate  iliani- 
festata  cedat  jS  6  ot]  instae  T  etsi  ex  est  Lm.2  7  baptizat  T.  bapti- 
zant  S  incipiaat  S  8  leucius  SLT  et  codd.  Aug. ,  lucius  v,  confessor 
et  martjr  in  fausti  positus  leucius  V  theuesto  LV .  thaneste  T  9  ini- 
qno  nerbo  S  uanis]  nariis  Av  11  exorcidiandos  S\  resipisoentes  s.  /. 
add.  Tm,2  baptizandos  esse  Tv  18  haereticos  uidelioet  T  14  ab 
amacore  L,  abbamaccora  T,  ab  amaccura  Av ;  cf.  MorceUi  Afric.  chrigt. 
Ip,  95  15  ecce  S,  et  ipse  LTr.  et  ego  ipse  Baiuziwi  16  qui  se  A 
schismaticos  S,  apnt  sch.  LTAv:  cf.  sent.  72  baptizando  Z'  17  se 
(m.  SLT^A 


iSententiae  episcoporum  nr.  30—30.  449 

sarii  qoia  alienus  esse  non  potest.  nec  duobus  populis  salutarem 
aquam  tribuere  potest  ille  qui  unius  gregis  pastor  est.  et  ideo 
manifestum  est  nec  haereticos  nec  schismaticos  aliquid  caeleste 
posse  suscipere,  qui  a  peccatoribus  hominibus  ab  ecclesia  extra- 
i  neis  audeant  accipere.  quando  danti  locus  non  est,  utique  nec 
accipienti  prodest. 

Item  alins  lanaarius  Muznlensis  dixit : 
Miror  quod  cum  omnes  confiteantur  unum  esse  baptismum,  34 
non  onmes  intellegant  eiusdem  baptismi  unitatem.  ecclesia  enim 
10  et  haeresis  duae  et  diuersae  res  sunt.  si  haeretici  habent  ba- 
ptisma,  nos  non  habemus:  si  autem  nos  habemus,  haeretici  ha- 
bere  non  possunt.  dubium  autem  non  est  ecclesiam  solam  ba- 
ptismum  Christi  possidere  quae  sola  possideat  et  gratiam  Christi 
et  ueritatem. 

15  Adelphius  a  Thasnalthe  dizit: 

Sine  causa  quidam  falso  et  inuidioso  uerbo  inpuguant  uerita-  3S 
tem  ut  rebaptizare  nos  dicant,   quando  ecclesia  haereticos  non 
rebaptizet,  sed  baptizet 

Demetrius  a  Leptiminns  dixit: 

ao     Vnum  baptisma  nos  custodimus,  quia  ecclesiae  soli  rem  suam  3t 

uindicamus.  qui  autem  dicunt  quia  haeretici  uere  et  legitime 


1  qoia]  qni  S         alienis  v  qni  (qnia  Oxon.)  alieni  snnt  nobiscura 

essenon  possnnt  (potest  Oxon,)  Erasmus  et  Oxon.      2  aqua  S       graegis 
jS^,  graecis  T^      3  nec  schismaticos  om.  S      4  a  om.  S       peccantibus  il 
abjetabilt;         extraneant  iS       5  andent^,  baptisma  audeant  T       et 
qnando  T     danti  T  (sed  ti  in  ras.) ,  tanti  S ,  danti  dandi  coni.  BotUh 
7  mozalensiB  S     8  non  omnes  S      baptisma  v       9  non  omnes  om,  S 
intellegent  S       eiosdem]  baptismum  non  einsdem  S        baptismatis  v 
11  si  antem  nos  habemus  L  s.Lm.^,  om.  S         12  solum  L,  sola  S 
baptismnm]  possit  et  gratiam  S         13  possideant  ST^         post  christi 
exp.  possider  inS        15  thasnalte  Av,  thasuate  T         16  quidera  A 
etexest  L        ueritate  S       18  rebaptizent  S^        20  quia  corr.  in  et  T, 
qnae  in  S      ecclesiae  catholicae  Av      snam  om.  S       21  qni  ab  haereticis 
L  sed  s  8.  l. 

JU.  29 


450  Caecilii  Cypriani 

baptizant ,  ipsi  sant  qui  non  duo  sed  multa  baptismata  faciunt. 
nam  cum  haereses  multae  sint,  pro  earum  numero  et  baptismata 
conputabantur. 

Yincentins  a  Thibari  dizit: 

37  Haereticos  scimus  esse  peiores  quam  ethnicos.  si  conuersi  ad  ^ 
Dominum  uenire  uoluerint,  habent  utique  regulam  ueritatis 
quam  Dominus  praecepto  diuino  mandauit  apostolis  dicens:  ite, 
in  nomine  meo  manum  inponite,  daemonia  expel- 
lite.  et  alio  loco:  ite  et  docete  gentes  tinguentes  eas 
in  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  sancti.  ergoio 
primo  per  manus  inpositionem  in  exorcismo ,  secundo  per  ba- 
ptismi  regenerationem,  tunc  possunt  ad  Christi  pollicitationem 
peruenire:  alias  autem  non  debere. 

Marcus  a  Maothari  dizit: 

38  Mirandum  non  est,  si  haeretici  hostes  adque  inpugnatores  is 
ueritatis  rem  sibi  uindicant  potestatis  et  dignationis  alienae. 
illud  mirandum  est  quod  quidam  nostri  praeuaricatores  ueritatis 
haereticis  suffragantur  et  christianis  aduersantur.  propterea  de- 
creuimus  haereticos  baptizandos  esse. 

Sattins  a  Sicilibba  dizit :  20 

3*     Si  haereticis  in  baptismo  suo  peccata  donantur ,  sine  causa  ad 
ecclesiam  ueniunt.  nam  cum  in  die  iudicii  peccata  sint  quae 

7  Marc.  16,  17.  (?)      9  Matth.  28, 19. 

1  duo]  unnm  v        faciant  T        2  cum  exco  T       haeresis  SLT^ 
sunt  8       numero]  nomine  S       4  dhibari  T       5  esse]  illos  esse  LT^ 
si]  si  ergo  v      a  £0  L      6  uoluerunt  ST^      habemus  v      9  et  (post  ite) 
om.  T     tinguentes]  baptizantes  v  ets.lm,  2  L        eos  t;        10  fiH  iS 
11  primum  ex  primus  T       12  tunc  eccp.  in  T      13  uenire  Av       autem] 
fieri  censeo  add.  Av,  fieri  add.  LTet  codd.  Aug.;  cf.  440y  5         14  mac- 
tari  Av,  machari  T       16  sibi  rem  A       potestati  S       alienae  om.  Tin 
ras.       17  illud]  sed  illud  Vy  illud  autem  T      18  quapropter  T      decer- 
nimus  Av     20  satius  A     sicilibra  T     21  sua  v     donantur]  sunt  quae 
puniuntur  donantur  S 


Sententiae  episcoporum  nr.  37—43.  451 

puuiuntur,  niMl  est  quod  timere  possint  haeretici  de  iudicio 
Christi,  si  sunt  remissionem  peccatorum  consecuti. 

Yictor  a  Oorduba  dizit: 
Cum  peccata  non  nisi  in  ecclesiae  baptismo  remittantur,  qui4t 
shaereticum  ad  communicationem  sine  baptismo  admittit  utrum- 
que  contra  rationem  facit,  nec  haereticos  purgat  et  christianos 
inquinat. 

Anrelius  ab  Ytica  dizit: 

Cum  dicat  apostolus  non  communicandum  peccatis  alienis,  41 
loquid  aliud  quam  peccatis  alienis  communicat  qui  haereticis  sine 
ecclesiae  baptismo  communicatP  et  ideo  censeo  baptizandos  esse 
haereticos,  ut  accipiant  remissionem  peccatorum  et  sic  illis  com- 
municetur. 

lambus  a  Oennaniciana  dizit: 
15     Qui  haereticorum  baptismum  probantnostrum  inprobant,  ut4S 
extra  ecclesiam  non  dicam  lotos,  sed  sordidatos  negent  in  eccle- 
sia  baptizari  oportere. 

Lucianus  a  Ruouma  dizit: 
Scriptum  est:   et  uidit  Deus  lucem  quia  bona   est,43 
2oet  diuisit  inter  lucem  et  tenebras.  si potest luci  et tene- 
bris  conuenire,  potest  nobis  et  haereticis  aliquid  esse  commune. 
propterea  censeo  haereticos  baptizandos  esse. 

19  Gen.  1,  4. 

InonpossontiS     2  remissione  <S     S  gordxihdkSV,  govLTAv     4bapti8si- 
moX     5  haereticonun  5     commonicatione /S     sine  bapt  ad  commun..^ 
7inqniratTi      8  ab  ntica]  abutte  7*     9  apostulus  iS*     alia  alienisZ* 
10  quid. . .  alienis  S  8.  l       smerex  si  in  T       11  ecclesia  *S^       12  remis- 
sione  S,  remissam  Av         14  lambus  S,  confessor  lambus  Eramtis 
germaciana  S,  germaniciana  T  sed  ana  in  ras.        15  baptisma  v        pro- 
bat  S      exprobant  S       16  ecclesia  S     negant  ST^       17  oportet  T' 
Ib  Incilianus  L      rucuna  S,  rucima  L       19  ot  ut  5       20  intcr  ex  in  L 
w.  ^        non  potest  T ,  item  l  21  sed  non  8.  l  tUroque  loco       22  et  prop- 
terea  Tsedets.l 

29* 


452  Ca€cilii  Cypriani 

Pelagiannfl  a  Lnperoiaiia  dizit: 

44  Scriptum  est :  aut  enim  Deus  Deus  est  autBaalDeus 
es  t.  ita  et  nunc  aut  ecclesia  ecclesia  est  aut  faaeresis  ecclesia  est. 
porro  si  haeresis  ecclesia  non  est,  quomodo  esse  aput  haereticos 
baptisma  ecclesiae  potest?  s 

lader  a  Midili  dizit: 

45  Scimus  non  esse  nisi  unum  baptisma  in  ecclesia  catholica ,  et 
ideo  non  debemus  admittere  haereticum,  nisi  baptizatus  aput 
nos  fuerit,  ne  se  putet  extra  ecclesiam  catholicam  baptizatum 
esse.  » 

Item  alius  Feliz  a  Maraxana  dizit: 
4t     Yna  fides,  unum  baptismum,  sed  ecclesiae  catholicae  cui  soli 
licet  baptizare. 

Paulns  ab  Obba  dizit: 
47     Me  non  mouet,  si  aliquis  ecclesiae  fidem  et  ueritatem  non  uin-i» 
dicat,   quando  apostolus  dicat:  quid  enim  si   exciderunt 
a  fide  quidam  illorum?  numquid  infidelitas  eorum 
fidem  Dei  euacuauit?  absit.   est  enim  Deus   uerax, 
omnis  autem  homo  mendax.    si  autem  Deus  uerax  est, 
quomodo  esse  aput  haereticos  baptismi  ueritas  potest  aput  quos » 
Deus  non  est? 

2  I  Reg.  18,  21.      16  Rom.  3,  3  sq. 

1  pelacianas  S        2  enim  om,  A        deus  deus  SL ,  deus  T,  dominus 
deus  A,  dominus  tuus  deus  v        3  est  <m,  T  ecclesia  ecclesia  est  A^ 

ecclesia  est  S,  ecclesia  LT  5  ecclesia  S  6  confessor  et  martyr 

lader  Erasmtis;  item  in  Erami  editione  titulus  confessor  praefigitur 
episcopo  47.  48.  49.  52.  54.  58.  61.  62.  68.  79.  82.,  tUulus  m&Ttjr  episcopo 
72.  76.  80.  midili  ST,  madili  L,  midila  Av  7  baptismum  LTA 
8  aput]  a  S  fuerit  apud  nos  A  11  alius  om.  codd.  Aug.  marazauda 
T  12  baptisma  LAv  sole  S  14  ab  obba  SL ,  a  bobba  TAv  15  uin- 
dicet  T  16  si]  quia  A  17  eorum]  illorum  A  18  euacuabit  T 
19  autem  ex  artera  T  20  quoraodo  autem  S^  esse  post  ueritas  A  ba- 
ptismi. .  .jp.  453,  2  haereticos  om.  S 


Sententiae  episcoporum  nr.  44—51.  453 

Pomponiua  a  Bionysiana  dixit: 

Manifestum  est  haereticos  non  posse  baptizare  et  remissam  4» 
leccatorum  dare  qui  potestatem  non  habent  ut  aut  soluere  aut 
ligare  aiiquid  in  terris  possint. 

5  Venantius  a  Thinisa  dizit : 

Si  maritus  peregre  proficiscens  amico  suo  commendasset  uxo-  4» 
rem  suam  custodiendam ,  commendatam  sibi  ille  quanta  posset 
diligentia  seruaret,  ne  ab  aliquo  castitas  eius  et  sanctitas  adul- 
teraretur.  Christus  Dominus  et  Deus  noster  ad  patrem  profici- 

loscens  sponsam  suam  nobis  conmendauit.  utrumne  eam  incorrup- 
tam  et  inuiolatam  custodimus  an  integritatem  eius  et  castitatem 
moechis  et  corruptoribus  prodimus?  qui  enim  baptisma  eccle- 
siae  commune  cum  haereticis  facit  sponsam  Christi  adulteris 
prodit. 

15  Ahymmus  ab  Ausuaga  dizit: 

Nos  unum  baptismum  accepimus,  et  ipsum  exercemus.   quiSO 
autem  dicit  quia  haereticis  licet  baptizare ,  ipse  duos  baptismos 
facit. 

8atuminu8  a  Viotoriana  dizit: 
20     Si  licet  haereticis  baptizare,  excusati  sunt  et  defensi  inlicitaSl 
facientes ,  nec  uideo  quare  eos  aut  Christus  aduersarios  suos  aut 
apostolus  antichristos  appellauerit. 


2  remissa  iS,  remissionem  Av  4  aliquis  S  potest  S,  possit  T' 
5  uenantibus  L  thinnisa  L,  thinusa  T,  tinisa  Av  7  et  commen- 
datam  T  8  conseruaret  LTAv  adulteretur  L  11  inuiolatam]  inu- 
natam  L  custodibismus  L  > ,  custodiemus  v  12  moecis  ST^  .pro- 
demus  v  15  ahymmus  SL  et  codd.  Aug.,  ahymnus  Tv  ausuago  S, 
ausoag^  Lj  adausnagga  T  dixit  om.  S  16  baptisma  Av  tenemus 
et  ezercemus  v  17  quia  et  Av  duo  baptismata  v  19  uictorina  S 
20  licita  cont.  3fars/wZ       21  christi  T*       22  antichristus  .»S 


454  Caecilii  Cjrpriani 

Alini  Satnnimus  a  Tnooa  dizit: 
St  Gentiles  qaamuis  idola  colant,  tamen  summom  Deam  pa- 
trem  creatorem  cognoscmit  et  confitentor.  in  honc  Mardon 
blasphemat:  et  quidam  non  erubescunt  Marcionis  baptismnm 
probare.  quomodo  tales  sacerdotes  sacerdotium  Dei  aut  ser-  » 
uant  aut  uindicant  qui  hostes  Dei  non  baptizant  et  sic  illis 
communicant? 

Haroellufl  a  Zama  dizit : 
^3     Gum  peccata  non  nisi  in  ecclesiae  baptismo  remittantur ,  qui 
haereticom  non  baptizat  peccatori  communicat.  ^^ 

Irenaeus  ab  Ylulis  dizit: 
^i     Si  ideo  ecclesia  haereticum  non  baptizat ,  quod  dicatur  iam 
baptizatus  esse,  haeresis  maior  est. 

Donatus  a  Cibaliana  dizit : 
Si     £go  unam  ecclesiam  et  unum  baptismum  eius  noui.  si  est  quii& 
dicat  esse  aput  haereticos  baptismi  gratiam,  ante  est  ut  ostendat 
et  probet  esse  illic  ecclesiam. 

Zosimus  a  Tharasia  dizit: 
i^     Beuelatione  facta  ueritatis  cedat  error  ueritati,  quia  et  Petrus 
qui  prius  circumcidebat  cessit  Paulo  ueritatem  praedicanti.  so 


1  alius  om.  v  a  tucga  S,  atta*ca  7*,  a  thucca  v  3  marcion — baptis- 
mum]  marcionis  baptismum  eius  noui  sic  est  qui  dicat  esse  aput  haereticos 
baptismi  gratiam  ante  est  ut  ostendat  S  5  et  quomodo  T  sacerdotes. . . 
qui  om.  T  seruat  S  6  hostis  S  8  a  ea;  an  ^  9  in  om.  9  10  batti- 
zat  T  peccatori  commu  ||  post  haec  deest  totum  folitm  in  S  11  ulu- 
lis]  uzulis  coni,  Harduinua  15  aecclesia*  T  baptisma  v  noui  si 
est]  nobis  uindico  etsi  est  T  sed  etsi  s,  h  et  uindico  in  marg,  16  ante  ot». 
T  in  ras,       .  20  circum  cedebat  M         ueritate  M 


Sententiae  episcoporum  nr.  52—62.  455 

Inlianiu  a  Thelepte  dizit: 
Scriptuin  est:  nemo  potest  aliquid  accipere,  nisi  da-S7 
tam  fuerit  illi  de  caelo.  si  haeresis  de  caelo  est,  potest  et 
baptisma  dare. 

5  Faustas  a  Timida  regia  dizit: 

Non  sibi  blandiantur  qui  haereticis  patrocinantur.  qui  pross 
haereticis  ecclesiastico  baptismo  intercedit  iUos  christianos  et 
nos  haereticos  facit. 

Oeminius  a  Fumis  dizit: 
10     Quidam  de  collegis  haeretiGos  praeponere  sibipossunt,  nobissf 
non  possunt.  et  ideo  quod  semel  decreuimus  tenemus  ut  haere- 
ticos  uenientes  baptizemus. 

Rogatianns  a  Houa  dizit: 

Ecclesiam  Christus  instituit,   haeresim  diabolus.    quomodoC* 
i^potest  habere  baptismum  Christi  synagoga  Satanae? 

Therapiua  a  Bulla  dizit: 

Qui  haereticis  ecclesiae  baptismum  concedit  et  prodit  quidCl 
aliud  quam  sponsae  Clyisti  ludas  extitit? 

Item  alius  Lucius  a  Membresa  dizit: 
»    Scriptum  est:  Deus  peccatorem  non  audit.   haereticusU 
qui  peccator  est  quomodo  audiri  in  baptismo  potest? 

2  lo.  3,  27.      20  lo,  9,  31. 

1  telepte  Av       3  et  om.  A       5  thimida  L      6  patroncinantur  L 
7  baptismati  Jtf  17         et  nos  om,  T,  et  non  L^         9  gemminns  T,  gemi- 
nns  M  10  nobis  n.  possnnt  om.  T         11  tenemns]  maneat  uidelicet 

Ts.  L        haereticosLT,  ab  haereticisilf  J.t;         14  christi  L        haeresin 
LM,  haeresim  antem  T  sed  antem  8.  h         et  quomodo  Tsed  et  8,  l, 
15  sjnagoge  T'  16  ah  illa  ex  ab  ulla  Mm,2  17  baptisma  v 

18  sponsa  ex  sponse  T  iudas  sponsae  christi  v         19  membressa  X, 

membrosaJlf     20  hereticos  M,  et  hereticus  T,  om.A 


4oG  Caecilii  Ojpriani 

Item  aliui  Felix  a  Bnfllaeenii  dizit: 
C3     In  haereticis  sine  ecclesiae  baptismo  admittendis  nemo  oon- 
snetadinem  rationi  et  neritati  praeponat,  qnia  consnetndinem 
ratio  et  ueritas  semper  excludit. 

Alins  SataminoB  ab  Anitims  dizit:  & 

64  Si  potest  antichristns  dare  alicni  gratiam  Christi ,  possunt  et 
haeretici  baptizare  qui  appellati  sunt  antichristi. 

Qnintni  ab  Aggya  dizit: 

65  nie  potest  dare  aliquid  qni  aliquid  habet.  haeretici  autem  quid 
possunt  dare,  quos  constat  nihil  habere?  lo 

Alins  Inlianns  a  Harcelliana  dizit: 

66  Si  potest  homo  duobus  dominis  seruire,  Deo  et  mamonae, 
potest  et  baptisma  duobus  seruire,  christiano  et  haeretico. 

Tenaz  ab  Horreis  Caeliae  dizit : 

67  Scriptum  est  quia  Deus  unus  et  Christus  unus  et  ecclesia  una  is 
et  baptisma  unum.  quomodo  illic  baptizari  aliquis  potest,  ubi 
Deus  et  Christus  et  ecclesia  non  est.         ^ 

AliuB  Yietor  ab  Assnras  dizit: 

68  Baptisma  unum  est,  sed  et  ecclesiae.  ubi  ecclesia  non  est, 
baptisma  illic  esse  non  potest.  so 


1  a  buslacenis  A  (cf.  tamen  lib.  III  c.  8^  11) ,  a  bustiacgems  L,  abust- 
laccens  T,  abusti  lacc«ni  M,  a  byzacene  coni.  Fellus  3  praeponit  LT^ 
5  abitinis  A,  auitinisi  T,  uitinis  JC'  8  aggya  A,  acbia^fT,  acdia  L 
9  babent  M,  haberet  T' ,  babuerit  v  11  ad  marcellianam  i»  12  deo 
scilicet  T  sed  scilicet  8.  l.  13  seruire  id  est  T  sed  id  est  s.  l.  15  scrip- 
tum  est.  ..l.  17  non  est  proximo  Victori  eiusque  sententiam  Tenaci  adsi- 
gnat  Av  christus]  spiritus  Erasmus  et  ConcH.  16  quomodo  ergo 

T*v  aliquid  X'  17  cbristi  L  ecclesia  una  v  18  assuris  Av  19  sed] 
incipit  S  etom.  TAv,  fort.  id  et  ubi  T  sed  et  s.  l.  ecclesia]  eccle- 
siae  ubi  ecclesia  S 


Sententiae  episcoporum  nr.  63—73.  457 

DonatnloB  a  Capse  dizit: 
Et  ego  semper  hoc  sensi ,  ut  haeretici  qui  nihil  foris  possunt  M 
tx)iisequi,  quando  ad  ecclesiam  conuertuntur,  baptizentur. 

Yerolas  a  Rnsiccade  dizit: 
5     Homo  haereticus  dare  non  potest  quod  non  habet :  multo  ma- 1% 
gis  schismaticus  quod  habuit  amisit. 

Pndentianns  a  Cnionli  dixit: 
Nouitas  episcopatus  efifecit,  fratres  dilectissimi ,  ut  sustinerem?! 
quid  maiores  iudicarent.  nam  haereses  nihil  habere  nec  posse 
^o  manifestum  est.  adque  ita  si  qui  ex  eis  uenerint,  baptizare 
aequissime  iudicatum  est. 

Petms  ab  Hippone  diarrhyto  dixit : 
Cum  baptisma  unum  sit  in  catholica  ecclesia,  manifestum  est72 
non  posse  extra  ecclesiam  baptizari.  et  ideo  in  haeresi  intinc- 
^Uos  siue  in  schismate  ad  ecclesiam  uenientes  censeo  baptizari 
oportere. 

Item  alini  Lncini  ab  Anaafia  dizit: 
Secundum  motum  animi  mei  et  Spiritus  sancti,  cum  sit  unus73 
Deus  pater  Domini  lesu  Christi  et  unus  Christus  et  una  spes. 


1  gapse  T,  capsede  S  3  consequi  possunt  LT^  sunt  consequi  S^  conse- 
<:uti  sunt  A  4  martyr  de  Bchismaticis  Verulus  EramtM  rusicade  L, 
rusiceade  T,  succade  S  5  et  multo  Tsed  et  a.  I.  6  quod]  qui  qnod^v 
8  sustinere  quod  6*  9  heresis  SLl'  nec  posse  om,  S  10  quis  ST 
eis]  is  T  baptizari  T^^Av  11  aequissimae  ST  iudicatum  S,  statu- 
tum  L^TAv,  statum  X'  12  ippone  T  diarrito  LA,  diharrito  T, 
diarrhytorum  v,  om.  S  dixit  orito  dixit  S  14  extra]  ex  S  haeresin 
tinctus  S,  haeresi  tinctos  LTAv  15  in  om.  T  uenientes  (uentes  L) 
ad  ecclesiam  LTAv  17  ausafa]  ausura  /S  18  cnm  sit  A,  qui  iussit  S, 
cui  sit  LT;  uerba  gramt*8  corrupta  uidentur  19  domini  nostri  Av^ 
dns  nr  LT*      ihs  xps  LT^      spes  et  v 


458  Caecilii  Cypriani 

unns  Spiritns  in  ecclesia,  iinum  habet  esse  et  baptisma.  et  ideo 
dico  ut  si  qnid  apnt  haereticos  motnm  ant  factnm  fnerit,  re- 
sdndi  debere,  et  eos  qni  inde  neninnt  in  ecclesia  baptizan- 
dos  esse. 

Item  alini  Felix  a  Onigitibni  dizit:  s 

74  Ego  censeo,  nt  secnndnm  sanctamm  scriptnramm  praecepta 
baptizatos  ab  haereticis  inlicite  extra  ecclesiam,  si  ad  ecclesiam 
confi^ere  uolnerint,  gratiam  baptismi  nbi  licite  datnr  conse- 
qnantnr. 

Pnsillni  a  Lamasba  dizit:  lo 

75  Ego  credo  baptisma  salntare  non  esse  nisi  in  eeclesia  catholica. 
qnidquid  absque  catholica  fnerit  simulatio  est. 

Salnianns  a  Oasanfiila  dizit: 
7S     Haereticos  nihil  habere  constat,  et  ideo  ad  nos  ueniunt,  ut 
possint  accipere  quod  non  habent.  i& 

Honoratns  a  Thncca  dizit: 
77     Cnm  Christus  neritas  sit,  magis  ueritatem  qnam  consuetu- 
dinem  seqni  debemus,  ut  haereticos  qui  ideo  ad  nos  neniunt, 
qnia  foris  nihil  accipere  potuemnt,  ecclesiae  baptismo  sancti- 
ficemus.  ac- 


liaS,  uoaLTA,  et  ana  v      babet  8,  debetl/rilr     esse  etj  easeA 
2  ut  nSL,  et  si  ^,  iMBi  T,  si  v;  cf.  438,  4     ab  haereticis  v     aat  om. 5 
rescindere  S     3  exinde  A      5  item  alins  om.A       7  baptizatos  SLT,  ba- 
ptizati  A     inlicitiB  S*    si]  cmn  v     si  ad  ecclesiam  am.S     8  uolaerit  r 
gratia  S     licet  et  ex  licete  T      conseqnantur  SLTA ,  conseqoatur  v;  cf. 
438,4      lOlamasbal^T^labamaiS',  lambeser      11  in  e.  cathoUca]  eccle- 
siae  catholicae  T  12  et  qaidqoid  T  sup.  cathotica  scr.  baptismo 

ecclesie  T      simiatio  T       13  cazanphaU  S,  gazanphaUa  LT      14  cam 
oonstet  ex  constat  T       etom.  T         conneniont»  T         11  christi  T 
18  qni]  qnia  S      19  sanctifecemas  T,(m.  S 


Sententiae  episcoporum  nr.  74—81.  459 


Viotor  ab  Ootann  dizit: 
Quod   et   ipsi   scitis ,    non   olim   sum    episcopus   constitu-  7* 
tus,  et  ideo  expectabam  praecessorum  consilium.  hoc  itaque 
existimo  ut  qui,  cum  ex  haeresi  sint,  ueniunt  sine  dubio  ba- 
sptizentur. 

Clams  a  Masonla  dixit: 
Manifesta  est  sententia  Domini  nostri  lesu  Christi  apostolos  7t 
suos  mittentis  et  ipsis  solis  potestatem  a  patre  sibi  datam  per- 
mittentis,  quibus  nos  successimus  eadem  potestate  ecclesiam 
loDomini  gubernantes  et  credentinm  fidem  baptizantes.  et  ideo 
haeretici  qui  nec  potestatem  foris  nec  ecclesiam  Christi  habent 
neminem  baptizare  baptismo  eius  possunt. 

Seonndianns  a  Thambis  dizit: 
Non  debemus  haereticos  nostra  praesumptione  decipere,  ut  in80 
i5ecclesia  Domini  nostri  lesu  Christi  non  baptizati  ac  per  hoc  re- 
missionem  peccatorum  non  consecuti,  cum  iudicii  dies  uenerit, 
nobis  imputent  quod  per  nos  non  sint  baptizati  et  indulgentiam 
diuinae  gratiae  consecuti.  propter  quod ,  cum  sit  una  in  ecclesia 
et  unum  baptisma,  quando  ad  nos  conuertuntur,  simul  cum 
soecclesia  et  ecclesiae  baptismum  consequantur. 

Item  aUns  Anrelins  a  Clinllabi  dixit: 
lohannes  apostolus  in  epistula  sua  posuit:   si  quis  ad  uos8l 
uenit  et  doctrinam  Christi  non  habet,    nolite  eum 

22  II  lo.  1, 10. 11. 

1  octauo-4t7         2  et  am,  S  4  quicum  S,  quicumquo  LTAv 

haeresint/S,  haeresi  LTAv      ueniunt  Sj  uenerit  i' ,  uenerint  L*TAv 
6  massula  S  7  dno  nro  ihu  xpo  X'       8  mittens  S       patrem  S 

permittendis  S     9  potestate]  potestatem  a  patrem  dei  nisi  datam  permit- 
tentes  qnib.  nos  successimus  eadcm  potestatem  S        13  secundinus  S 
thambisiT',  thanbis  S,  thskmheisAv     14  decepere  S      15  dns  nr  ihs  xp& 
T^         17  imputet  S         18  non  sint  consecuti  Bdluzius         una  in  S^ 
nna  LTAv      21  chuUabi  T     22  posuit  dicens  v      uos]  eos  A 


460  Caecilii  Cjpriani 

admittere  in  domum  uestram  et  aue  illi  ne  dixe- 
ritis.  qui  enim  dixerit  illi  aue  communicat  factis 
eius  malis.  quomodo  admitti  tales  temere  in  domum  Dei  pos- 
sunt  qui  in  domum  uestram  priuatam  admitti  prohibentur?  aut 
quomodo  cum  eis  sine  ecclesiae  baptismo  communicare  possu- 
mus,  quibus  si  aue  tantum  dixerimus  factis  eorum  malis  com- 
municamusP 


Littens  a  Gemellis  dizit: 
^2     Caecus  caecum  si  ducat,  ambo  in  foueam  cadent.  cum  ei^o 
haereticos  constet  non  posse  inluminare  quemque  utpote  caecos,  lo 
baptisma  eorum  non  ualet. 


Natalis  ab  Oea  dizit: 
4S-85     Tam  ego  praesens,  quam  Pompeios  Sabratensis,  quam  etiam 
DiogaLeptimagnensis,  qui  mihi  mandauerunt  corpore  quidem 
absentes,  spiritu  praesentes,  censemus  quod  et  collegae  nostri,  ii^ 
quod  haeretici  communicationem  habere  nobiscum  non  possunt, 
nisi  ecclesiastico  baptismo  baptizati  fuerint. 


Innios  a  Neapoli  dizit: 

S(     Ab  eo  quod  semel  censuimus  non  recedo,  ut  haereticos  uenien- 
tes  ad  ecclesiam  baptizemus.  so 


1  haue  SL,  habe  T' ;  item  loeis  proximis       dizeris  S       2  qui  enim 
dixerit  om,  S      oommaiiica  S        3  et  qaomodo  T  (et  s.  l.)         ales  T 
temere  corr.  in  temerarii  T,  debere  S  domo  T  4  uestram  S, 

nostramZrT^o      5  communicat  T'      6  factis]  tantis  S     8  littaeus  T 
^  si  coecum  v  deducat  L2'  cadunt  Av         10  ut  pote]  ut  putet 

S        12  0«a)  0«  T         dicit  T' ,  item  1. 18        13  tam«*  T  (en  eras.) 
pompetus  S        sabrathensis  T,  abrathensis  L,  gabratesis  S         14  lep- 
cimagnensis  LT       15  praesentis  S       quod  et]  cum  ex  quodas  T       col- 
legis  nostris  ex  coUege  nostri  T         16  nobiscum  om.  S     possint  L2' 
18  niopali  Sy  neapolli  T'      19  ab  eo]  habeo  S 


Sententiae  episcopornm  nr.  82—87.  461 

CyprianiiB  a  Cartagine  dixit : 
Meam  sententiam  pleniBsime  exprimit  epistula  quae  ad  lubaia-  87 
num  collegam  nostrum  scriptaest,  haereticos  secundum  euan- 
gelicam  et  apostolicam  contestationem  aduersarios  Christi  et 
5  antichristos  appellatos,  quando  ad  ecclesiam  uenerint,  unico 
ecclesiaebaptismo  baptizandos  esse,  ut  possint  fieri  de  aduer- 
sariis  amici,  de  antichristis  christiani. 


1  confessor  et  martjr  Cjprianas  Erasmus    dicit  T    2  sententiam]  scien- 
tiam  T       iubanum  X*       3  collega  S      nostram  T      euuangelica  S 
4  apostolica  contestatione  S    et  aduersarios  Bcduzius     5  anticjristosX 
7  amici  et  LTAv      anticjristis  cjristiani  L       sektentiae  episcofobtm 
(imfEEO   Lxxxvn    cidd,  T)  de  haebeticis  BAPTizAimis  explicit   STt 

SENTBNTIAE  EPISCOFOBYM  EXPLICANT  L 


** 


TYPIS  CAROU  GEROLD  FILU. 


CORPVS 

SCRIPTORVM  ECCLESIASTICORVM 

LATINORVM 


EDITVM  CONSILIO  ET  IMPENSIS 

ACADEMIAE  LITTERARVM  CAESAREAE 

VINDOBONENSIS 


voL  m.  PARS  n. 

S.  THASCI  CAECILI  CYPRIANI  OPEEA  OMNIA 
EX  RECENSIONE  G.  HABTELIL 


VINDOBONAE 

APVD  G.  QEROLDI  FILIVM  BIBLIOPOLAM  ACADEMIAE 
MDCCCLXXL 


S.  THASCI  CAECILI  CYPRIANI 
OPEBA  OMNIA 


EECENSVIT 
ET  COMMENTAEIO  CMTICO  INSTRVXIT 

GVILELMVS  HARTEL 


VINDOBONAE 

AFYD  C.  OEBOLDI  FILIVH  BIBUOPOLAM  ACADEMIAE 
MDCCCLXXI. 


THASCI  CAECm  CYPBIANI 

EPI8TVLAB. 


B  =  oodez  Bambergensis  476,  saec.  XL 

C  =  codex  (SangermanenBis  720)  Parisimu  12126,  saec  VUII. 

c  =  alterom  epistnlae  70  apographnm  quod  C  exMbet. 

E  =  codex  (Gompendiensis  68)  Parisinns  17349,  saec.  X. 

e  =r  alterom  epistnlae  Xn.  apographnm  qnod  E  exhibot 

F  =  fragmenta  codicis  Bobiensis  saec  VL  partim  Tanrinensia  (c£  Peyroa 

Oiceronis  orationnm  fragmenta  p.  156  sq.)  partim  Ambrosiana  (ood* 

D.  519). 
G  =  codex  Sangallensis  454,  saec.  YUII. 
H  =  codex  (Sorbon.  207)  Parisinns  15242,  saec  XI-XU. 
I  =  codex  (S.  Yictor.  101)  Parisinns  14461,  saec.  XII. 
L  =  codex  Lanreshamensis  nnnc  Yindobonensis  962,  saec.  YUU. 
M  =  codex  Monacensis  208,  saec  YIUI;  cf.  cod.  Q. 
m  =  altemm  epistnLie  XU.  apographnm,  qnod  M  exhibet. 
2i  =  codex  Casinas  204,  saec  X. 

0  z=  codex  Floriacensis  nonc  Aorelianensis  131,  saec  YU. 
P  =  oodex  Parisinus  1647  A,  saec.  YIIU— X. 
Q  =  codex  Trecensis  581,  saec.  YIU— YIIII  (cf.  Catalogne  g^n^rale  des 

mannscrits  ^es  biblioth^ues  de  d^artements  publiqnes  U  249). 

cnm  codd.  Q  et  Jlf  ex  eodem  4ibro  archetjpo  descripti  sint,   nbi 

easdem  exhibent  lectiones,  Trecensis  libri  signo  Q  eas  comprehendi 

nolni. 
q  =  altemm  apographnm  epistnlae  12  quod  exhibet  Q. 
B  =  codex  Beginensis  116,  saec  YIUI. 
S  =  codex  Seguierianus  nunc  Parisinus  10592,  saeo.  YI—YU 
T  =  codex  Beginensis  118,  saec  X. 

V  =  codex  Yeronensis  saec  YU;  cf.  p.  2. 

W  =  codex  Wirceburgensis  56,  saec  YIIU  (?). 
Z  =  codex  Parisinus  1658,  saec  XIUL 
f  =  alterum  aliquot  epistuL&rum  apographuni  qnod  exhibet  Z. 
g  =  codex  Baluzianus  nunc  Parisinus  1650,  saec  XIUI— XY. 
h  =  codex  Yossianus  lat.  7,  saec  X. 
%  =  codex  (S.  Yictor.  77)  Parisinus  14460,  saec.  XUI. 
0  =  codex  (Orat.  9)  Parisinus  17350,  saec  XU. 
r  =  codex  Bemensis  218,  311;  saec  XY. 
10  =  codex  Yindobonensis  798,  saec.  XY. 
f  =  codex  Trecensis  442,  saec  XIU. 
(i  =  codex  Monacensis  18203,  saec  XY. 

V  =  alteram  aliquot  epifitulamm  apographum  qnod  exhibet  f^. 
Q  =  codex  Parisinus  1659,  saec  XU— XIU. 

ip  =  codex  Yaticanns  199,  saec  XY. 
o  =  codex  Parisinus  1656,  saec  XII. 

V  =  editiones  uel  onmeB  uel  aliquot 


EPISTYLA  I. 

CYPRIANVS  PRESBYTERIS  ET  DUCONIBVS  ET  PLEBI  PVRNIS 
CONSISTENTIBVS  S. 

urauiter  conmoti  sumus  ego  et  coUegae  mei  qui  praesentes  1 

saderant  et  conpresbyteri  nostri  qui  nobis  adsidebant,  fratres 

carissimi,  cum  cognouissemus  quod  Qeminius  Victor  frater  noster 

de  saeculo  excedens  Geminium  Faustinum  presbyterum  tutorem 

testamento  suo  nominauerit,  cum  iam  pridem  in  concilio  episco- 

porum  statutum  sit  ne  quis  de  clericis  et  Dei  ministris  tutorem 

louel  curatorem  testamento  suo  constituat,  quando  singuli  diuino 

sacerdotio  honorati  et  in  clerico  ministerio  constituti  non  nisi 

altari  et  sacrificiis  deseruire  et  precibus  adque  orationibus  uacare 

debeant.  scriptum  est  enim:  nemo  militans  Deo  obligat  se 

molestiis  saecularibus,  ut  possit  placere  ei  cui  se 

uprobauit.  quod  cum  de  omnibus  dictum  sit,  quanto  magis  mo- 

lestiis  et  laqueis  saecularibus  obligaci  non  debent  qui  diuinis 

rebus  et  spiritalibus  occupati  ab  ecclesia  recedere  et  ad  terrenos 

et  saeculares  actus  uacare  non  possunt.  cuius  ordinationis  et  reli- 

13  U  Tim.  2,  4. 

Epist.  I.  —  Incipit  ad  clerum  et  plebem  (ad  clerum  et  plebcm  om.  F, 
furnitanorum  add.  C)  de  Victore  qui  Faustiiium  presbyterum  tutorem 
nominauit  CFLNPQV,  —  2  diaconis  C  5  et  presbyteri  L 
nobiscum  CP  6  cum  cognouissemus  quod  om,  L^  7  geminum  C 
8  cum]  eum  N  9  clericis  et]  aecclesiae  C  dei]  de  V  11  et  in]  ex- 
tincti  C  clericorum  ministerio  ex  clerico  monasterio  L  m*  2,  clerici  ab 
ministerio  -C  12  alteri  L  13  deo  nemo  C  sed  nemo  exp,  m,  2  14  cui 
CF,  qui  LNFQ  15  probabit  i»  17  ecclesiae  C  ad]  in  C  18  cu- 
ius]  eius  C 

ra.  30 


466  Caecilii  Cypriani 

gionis  formam  leuitae  prius  in  lege  tenuerunt,  ut  cum  terram 
diuiderent  et  possessiones  partirentur  undecim  tribus,  leuitica 
tribus,  quae  templo  et  altari  et  ministeriis  diuinis  uacabant,  nihil 
de  illa  diuisionis  portione  perciperet,  sed  aliis  terram  colentibus 
illa  tantum  Deum  coleret  et  ad  uictum  adque  alimentum  suum  5 
ab  undecim  tribubus  de  fructibus  qui  nascebantur  decimas  reci- 
peret.  quod  totum  fiebat  de  auctoritate  et  dispositione  diuina,  ut 
qui  operationibus  diuinis  insistebant  in  nulla  re  auocarentur  nec 
cogitare  aut  agere  saecularia  cogerentur.  quae  nunc  ratio  et  forma 
in  clero  tenetur ,  ut  qui  in  ecclesia  Domini  ordinatione  clerica  10 
promouentur  in  nuUo  ab  administratione  diuina  auocentur,  ne 
molestiis  et  negotiis  saecularibus  adligentur,  sed  in  honore  sportu- 
lantium  fratrum  tamquam  decimas  ex  fructibus  accipientes  ab 
altari  et  sacrificiis  non  recedant  et  die  ac  nocte  caelestibus  rebus 
et  spiritalibus  seruiaut.  i& 

2  Quod  episcopi  antecessores  nostri  religiose  considerantes  et  sa- 
lubriter  prouidentes  censuerunt  ne  quis  frater  excedens  ad  tu- 
telam  uel  curam  clericum  nominaret,  ac  si  quis  hoc  fecissetj,  non 
offerretur  pro  eo  nec  sacrificium  pro  dormitione  eius  celebraretur. 
neque  enim  apud  altare  Dei  meretur  nominari  in  sacerdotumw 
prece  qui  ab  altari  sacerdotes  et  ministros  uoluit  auocari.  et  ideo 
Victor  cum  contra  formam  nuper  in  concilio  a  sacerdotibus 


1  leuuitae  PQ  saepius    ut]  et  P    2  diiuderunt  X,  uiderunt  F    leuitica 
tribus  om.  N,  ad  leuitas  tribus  ex  leuitici  a  quibus  corr,  C    3  altari  et] 
altaris  C     ministerio  C  aed  io  8.  l.     diuinis]  diaconus  C  sed  exp,  m.  2 
nacabat  v      4  perdperent  P,  per tineret  C      5  illi  C^P     colerent  CP 
suum   om.  Vv       6  tribubus]    tribus  C^LNPQ       reciperent  P,   perci- 
perent  C,  perciperet  FQv      7  totum  ex  tantum  C     8  re  om.  LNP 
reuocarentur  FLNP      9  cogitare  ex  cogitatione  C     ratio]  oratio  F 
10  ut  om,  Q      quis  C      ordinationem  clericam  FLQ^M,  ad  ordinatio- 
nem  clericam  Q^^V]   ad  ordinationem  clericalem  C;   fort,  ordinationem 
clericam  promerentur      11  in  nuUo]  nuUo  modo  C     ab  om.  L     uocen- 
tur  P»      ne]  nec  CVv       12  super  sportulantium   Om.  5  et  solatio 
13  accipientem  L       14  altariis  XP,  altaribus  N       recedebant  C  et] 
sed  t;       16  ct  antecessores  F       17  tutelam  ex  uitae  iam  C       18  boc 

om,  F     19  oiferetur  C  Q^  (oflFerretur  M)      20  meretur  C      21  prete  C 

M 

altare  C         ministros  suos   leuita  uocare  C        auocare  LNPQv 
22  n  om.  F 


Epistula  I— IL  467 

datam  Geminium  Faustinum  presbyterum  ausus  sit  tutorem  con- 
stituere ,  non  est  quod  pro  donnitione  eius  apud  uos  fiat  oblatio 
aut  deprecatio  aliqua  nomine  eius  in  ecclesia  frequentetur,  ut 
sacerdotum  decretum  religiose  et  necessarie  factum  seruetur  a 

&  nobis,  simul  et  ceteris  fratribus  detur  exemplum ,  ne  quis  sacer- 
dotes  et  ministros  Dei  altari  eius  et  ecclesiae  uacantes  ad  saecu- 
larem  molestiam  deuocet.  obseruari  enim  de  cetero  poterit  ne 
ultra  hoc  fiat  circa  personam  clericorum,  si  quod  nunc  factum 
est  fuerit  uindicatum.   opto  uos,  fratres  carissimi,  semper  bene 

10  ualere. 


EPISTVLA  11. 

CYPRIANVS  EVCRATIO  FRATRI  S. 

Pro  dilectione  tua  et  uerecundia  mutua  consulendum  me  existi-  I 
masti,  frater  carissime,  quid  mihi  uideatur  de  histrione  quodam^ 
15  qui  apud  uos  constitutus  in  eiusdem  adhuc  artis  suae  dedecore  per- 
seuerat  et  magister  et  doctor  non  erudiendorum  sed  perdendorum 
puerorum  id  quod  male  didicit  ceteris  quoque  insinuat,  an  talis 
debeat  communicare  nobiscum,  quod  puto  ego  nec  maiestati  di- 


1  tutorem]  anctorem  C  2  non]  et  non  C  qno  Q  fiat]  fatiat  M 
(fiat  Q)  3  ait  deprecatio  om.  P,  aut  delegatio  C  in  nomine  F 
frequentctur  om.  P  4  sacerdotium  C  necessarium  0*  6  alteri  X, 
altare  C  eius  om.  C  euacantes  N,  uocantes  C  saeculares  mo- 
lestias  LNFQv  7  euocet  F  8  fiat]  faciat  FQ  circa]  crga  ex 
terra  C  quod]  quidquid  ex  quid  C  9  opto  . . .  ualere  om.  LN^  uos] 
te  PQ  frater  PQ  carissime  Q,  karissimi  in  dno  (7.  —  Ad  clerum  et 
plebem  (plebem  et  clerum  N)  de  Victore  qui  Faustinum  presbyterum  tu- 
torem  nominauit  explicit  FLNPQ  {nisi  quod  P  exh. :  Explicit  ad  clerum 
etc),  Explicit  C.  — 

Epist.  II.  —  Incipit  ad  Eucratium  (eucracium  P,  eugratium  Q  et  sup. 
eucratium  M  m.  2)  de  histrione  (istrione  feliciter  C)  CLNPQR.  — 
12  eugratio  Q,  et  eucratio  C,  euchratio  v  13  tua]  mutua  v  mutua] 
tua  V  14  quod'  C*  uidetur  C  istrione  CL  quomdam  i,  quon- 
dam  CB  15  qui  om.  C  17  quod  om.  C  didicit]  dicunt  C  insinuant 
CB      an]  si  Os.  l.  m.  2       18  quod  om.  v 

30* 


468  Caecilii  Cjpriani 

mnae  nec  euangelicae  disciplinae  congruere,  at  pudor  et  honor 
ecclesiae  tam  torpi  et  infami  contagione  foedetor.  nam  com  in 
lege  prohibeantnr  oiri  induere  muliebrem  uestem  et  malediGti 
eiusmodi  iudicentur,  quanto  maioris  est  criminis  non  tantum 
muliebria  indumentaaccipere  sed  et  gestu  quoque  turpes  et  molles  s^ 
et  muliebres  magisterio  inpudicae  artis  exprimere? 

2     Nec  excuset  se  quisquamsi  a  theatro  ipse  cessauerit,  cum 
tamen  hoc  ceteros  doceat.    non  potest  enim  uideri  cessasse  qui 

.  uicarios  substituit  et  qyi  pro  se  uno  plures  succidaneos  suggerit 
contra  institutionem  Dei  erudiens  et  docens  quemadmodum  ma-  la 
sculiis  frangatur  in  feminam  et  sexus  arte  mutetur  et  diabolo  di- 
uinum  plasma  maculanti  per  corrupti  adque  eneruati  corporis  de- 
licta  placeatur.  quod  si  paenuriam  talis  et  necessitatem  pauper- 
tatis  optendit,  potest  inter  ceteros  qui  ecclesiae  alimentis  susti- 
nentur  huius  quoque  necessitas  adiuuari,  si  tamen  contentus  sitis 
frugalioribus  et  innocentibus  cibis  nec  putet  salario  se  esse  redi- 
mendum  ut  a  peccatis  cesset,  quando  hoc  non  nobis  sed  sibi 
praestet.  ceterum  quantum  uult  inde  quaerat,  qualis  quaestus 
est  qui  de  conuiuio  Abraham  et  Isaac  et  lacob  homines  rapit  et 
male  ac  pemiciose  in  saeculo  saginatos  ad  aetemae  famis  ac  sitis  so 
supplicia  deducit.  et  ideo  quantum  potes  ab  hac  eum  prauitate 
et  dedecore  ad  uiam  innocentiae  adque  ad  spem  uitae  suae  reuoca, 
ut  sit  contentus  ecclesiae  sumptibus  parcioribus  quidem  sed  sa- 
lutaribus.  quod  si  illic  ecclesia  non  sufficit  ut  laborantibus  praestet 


1  nec  euangelice  disciplinae  Mm.  2  add.  in  margine      2  in  om.  C 
3  mulierem  QB       4  maiores  L\   maior  NPQ       5  muliebri  B      sed] 
it  B      gestns  CBv      6  mnlieres  N      impudice  LQ       8  nidere  N 
9  nicario  B,  carios  C      substitnit]  snbstranit  C     et  om,  M  (exh,  Q) 
se  nno]  secnndo  X,  nno  C  '  sncccdaneos  PQE,  succedant  eos  C     10  ma- 
sculum  C    11  et  d.]  ex  d.  C     12  maculati  VQ    correpti  C*    encemati  C* 
13  poenoria  C       14  obstendit  L,  ostendit  P        potest]  potest  qui  Q 
alimentis  ecclesiae  CB       snstinent«*  P       16  et]  sed  N      salario  L  sed 
ri  corr.,  saluti  ex  salatio  C  salario  . . .  cesset  om.  B      se  exp.  C     redi- 
mentnm  C*P*,  remedium  C      11  tk  P8.lm.2      peccatis]  spectatis  C 
18  nnlt]  uelit  CB      inde  qnaerat]  adquirat  CB        19  abrahae  P       et 
(ante  isaac)  om.  C       20  sagnitos  B\  signatos  C       21  snpplucia  L 
potest  CMf  potes*  Q     enm]  cum  C      22  suae]  aetemae  v       reuocet  ex 
reuocauit  C      23  ut  om.  C,  si  P      pacioribus  C      quidam  Q      24  illi  C 


£pi8tula  II— III.  469 

aUmonta,  poterit  se  ad  nos  transferre  et  hic  quod  sibi  ad  uictum 
adque  ad  uestitum  necessarium  fuerit  accipere;  nec  alios  extra 
acclesiam  mortalia  docerO;  sed  ipse  salutaria  in  ecclesia  discere. 
opto  tO;  fiU  carissime,  semper  bene  ualere. 


EPISTVLA  IIL 

CYPRIANVS   ROGATIANO    FRATRI   S. 

Grauiter  et  dolenter  conmoti  sumus  ego  et  collegae  qui  prae- 1 
sentes  aderant^  frater  carissime,  lectis  litteris  tuis,  quibus  de 
diacono  tuo  conquestus  es  quod  inmemor  sacerdotalis  loci  tui  et 

loofficii  ac  ministerii  sui  oblitus  contumeliis  et  iniuriis  suis  te 
exacerbauerit.  et  tu  quidem  honorifice  circa  nos  et  pro  solita  tua 
hmnilitate  fecisti,  ut  malles  de  eo  nobis  conqueri,  cum  pro  epi- 
scopatus  uigore  et  cathedrae  auctoritate  haberes  potestatem  qua 
posses  de  illo  statim  uindicari,  certus  quod  collegae  tui  omnes 

u  gratum  baberemus  quodcumque  circa  diaconum  tuum  contume- 
liosum  sacerdotali  potestate  fecisses,  habens  circa  eiusmodi  ho- 
mines  praecepta  diuina,  cum  Dominus  Deus  in  Deuteronomio 
dicat:  et  homo  quicumque  fecerit  in  superbia  utnon 
exaudiat   sacerdotem   aut    iudicem  et    quicumque 

aofuerit  in  diebus  illiS;  morietur  homo  ille^  et  omnis 
populus  cum  audierit  timebit,  et  non  agent  impie 

18  Deut.  17,  12.  13. 

1  ad  nostras  ferre  C    2  adq.  nestitnm  P  8.  l  m,  2     ad]  ac  2\r    uesti- 
mentum  L      3  ipsa  P      4  opto  . . .  ualere  <m,  C     teom,  M  (exh.  Q) 
fili]  frater  v.  —  Ad  eucratium  (eugratium  Q)  de  histrione  expLLcit  (expli- 
cat  L)  LNQB^  eiplicit  (ex  incipit  corr.  C)  ad  eucratium  de  istrione  CJP.  — 

Epist.  lU.  —  Incipit  ad  Rogatianum  de  diacono   (qui  contra  epi- 
scopum  contendit  add,  P)  BLPQT.  —  6  fratri  om.  L      7  coUegae  mei 

BQTv     8  lectis]  elictis  T       9  quod]  qui  B       11  exaceruauerit  QT, 
ezacerbaret  V       solita}  silita  T      13  cathedra  Q       quam  B,  quia  My 
qu^a  Q,  quas  T     15  ratnm  Eramus      circa]  contra  in  raa,  Q  sed  in 
marffine  circa  (circa  M)      tuum  om.  Q      16  huiusmodi  v     hominis  T 
IS  iaom.  Q      19  et  om.  Bv      quicum  M  (quicumque  Q) 


470  Caecilii  Cypriani 

6  tiam  nanc.  et  ut  sciamus  hanc  Dei  uocem  cnm  uera  et  summa 
maiestate  eius  processisse  ad  honorandos  ac  uindicandos  sacer- 
dotes  suos,  cum  aduersus  Aaron  sacerdotem  tres  de  ministeriis 
Chore  Dathan  et  Abiron  ausi  sunt  superbisse  et  ceruicem  suam 
extoUere  et  sacerdoti  praeposito.se  adaequare,  hiatu  terrae  ab-s 
sorpti  ac  deuorati  paenas  statim  sacrilegae  audaciae  persoluerunt. 
nec  soli  illi^  sed  et  ceteri  ducenti  quinquaginta  qui  eis  comites 
ad  audaciam  fuerunt  prorumpente  a  Domino  igne  consumpti  sunt, 
ut  probaretur  sacerdotes  Dei  ab  eo  qui  sacerdotes  facit  uindicari. 
in  libro  quoque  regnorum  cum  Samuel  sacerdos  a  ludaeorum  po-  lo 
pulo  ob  senectutem^  sicut  tu  modo,  contenmeretur,  exclamauit 
iratus  Dominus  et  dixit:  non  te  spreuerunt,  sedmespre- 
uerunt.    et  ut  hoc  ulcisceretur,  excitauit  eis  Saul  regem;  qui 
eos  iniuriis  grauibus  adfligeret  et  per  omnes  contumelias  et  pae- 
nas  superbum  populum  calcaret  et  premeret,  ut  contemptus  sa-  is 
cerdos  de  superbo  populo  ultioue  diiiina  uindicaretur. 
2     Sed  et  Salomon  in  spiritu  sancto  constitutus  testatur  et  docet 
quae  sit  sacerdotalis  auctoritas  et  potestas  dicens:  ex  tota  anima 
tua  timeDeum,  et  sacerdotes  eius  sanctifica.  etite- 
rum:  honora  Deum  ex  tota  anima  tua  et  honorificaso 
sacerdotes  eius»    quorum  praeceptorum  memor  beatus  apo- 
stolus,  secundum  quod  in  actis  apostolorum  legimus,  cum  ei  di* 
ceretur:  sic  insilis  in  sacerdotem  Dei  maledicendo^ 
responditet  dixit:  nesciebam^  fratres,  quia  pontifex  est. 
scriptum  estenim:  principem  plebis  tuae  non  male-ss 

12  I  Sam.  8,  7.      18  Sir.  7,  29.      20  Sir.  7,  31.      23  Act.  23,  4.  5. 

1  noceiu]  sententiam  V     com  <m,  BJ     2  horandos  T,  adorandos  B 
ac  tx  hac  Q        3  ministris  Bhv       4  core  LVT       et  dathan  v       ha- 
biron  L       superbisse  V,  superbi^se  Q^  sunerbi  esse  BLMFT       5  ab- 

Borti  BLQT     6  ac  ow.  B     7  illi  om.  r     es  i,  eius  B     8  fuerint  T 
9  probarentur  BQT     sacerdos  Q      ab  eo  qui  sacerdotes  dei  P  8,  h  m.  2 
sacerdotes  dei  LP      uindicare  L      10  sacerdotes  iudeorum  samuhel  B 
11  ohex&h  L^  a  P      senectute  BP      tu  om.  P      12  iratns  om.  LP 
aUerum  spreuerunt  <m.  V       13  hoc  om.  T       ei  T      sal  P'       14  effli- 
gerit  T       16  de]  a  P        superbo  am.  P       17  sed  et  om.  Z       solomon 
LPQ       21  apostolus  Paulus  BQv       22  actibus  v      cum]  et  cnm  T 
23  dni  B      25  plebis  tui  T,  populi  tui  Qv      maledicens  T 


Epistulae  III.  c.  1-3.  471 

dices.  Dominus  etiam  noster  ipse  lesus  Christus  rex  et  iudex  et 
Deus  noster  usque  ad  passionis  diem  seruauit  honorem  pontifi- 
cibus  et  sacerdotibus,  quamuis  illi  nec  timorem  Dei  nec  agnitio- 
nem  Christi  seruassent.   nam  cum  leprosum  emundasset,  dixit 

silli:  uade  et  monstra  te  sacerdoti  et  offer  donum. 
humilitate  ea  qua  nos  quoque  esse  humiles  docuit  sacerdotem  ad- 
huc  appellabat  quem  sciebat  esse  sacrilegum.  item  sub  ictu  pas- 
sionis  cum  alapam  accepisset  et  ei  diceretur:  sic  respondes 
pontifici,  nihil  ille  contumeliose  locutus  est  in  personam  pon- 

lotificis,  sed  magis  innocentiam  suam  tuitus  estdicens:  si  male 
locutus  sum,  exprobrade  malo:  si  autembene,  quid 
me  caedis?  quae  omnia  ab  eo  ideo  facta  sunt  humiliter  adque 
patienter  ut  nos  humilitatis  ac  patientiae  haberemus  exemplum. 
docuit  sacerdotes  ueros  legitime  et  plene  honorari,  dum  circa 

15  falsos  sacerdotes  ipse  talis  existit. 

Meminisse  autem  diaconi  debent  quoniam  apostolos  id  est  epi-  3 
scopos  et  praepositos  Dominus  elegit,  diaconos  autem  post  ascen- 
sum  Domini  in  caelos  apostoli  sibi  constituerunt  episcopatus  Sui 
et  ecclesiae  ministros.   quod  si  nos  aliquid  audere  contra  Deum 

20  possumus  qui  episcopos  facit,  possunt  et  contra  nos  audere  dia- 
coni  a  quibus  fiuni  et  ideo  oportet  diaconum  de  quo  scribis 
agere  audadae  suae  paenitentiam,  ut  honorem  sacerdotis  agnoscat 
et  episcopo  praeposito  suo  plena  humilitate  satisfacere.  haec  sunt 
enim  initia  haereticorum  et  ortus  adque  conatus  schismaticorum 

5  Matth.  8,  4.        8  lo.  18,  23. 

1  ipse  <m.  B      2  dns  B       8  adignationem  T       5  demonstra  V 
oflfers  BMQ\  offeres  ^'      6  esse  am,  B       adhoc  BLPQT      7  sub  ictu] 
snbditus  B      passioni  B       8  alapa*  T      respondis  ex  respondit  L  m.  2, 
rcspondes  P  sed  es  corr,     9  ille]  esse  T    10  sed  sic  B    tuitus  BLPQT*  7, 
tutus  r*,  tutatus  V      11  exproba  T      12  quae  Q  sed  ae  corr.y  qui  M 
13  ut]  cum  L      ac]  hac  B,  et  L      patientiae]  paenitentiae  L      14  docuit 
enim  BQTv     uero  PQ      15  exstitit  v     16  apostolus  T     episcopus  T 
17  ascensam  Q^  (ascensum  MQ*)      18  caelo  B      19  nos  si  7      20  pos- 
snnt]  possum  T      et  BQ  sedt  Q  corr.,  ei  LMT      audere]  addere  LP 
diacones  L       21  cassium  diaconum  B       22  ut  scripsi,  et  BLPQTv 
sacerdotii  B       adagnoscat  L,  adignoscat  T,  agnoscere  v      23  praeposito 
ex  praeposo  Q  ni.  2,  praetioso  3f,  ptio  T      24  initia  om.  LP 


472  Caecilii  Cjpriani 

male  cogitantinm,  at  sibi  placeant,  at  praepositam  saperbo  ta- 
more  contemnant.  sic  de  ecclesia  receditar,  sic  altare  profanom 
foris  conlocatar,  sic  contra  pacem  Christi  et  ordinationem  adqae 
anitatem  Dei  rebellatar.  qaod  si  altra  te  contameliis  sais  exa- 
cerbanerit  etproaocaaerity  fdngeris  contra  eam  potestatem  honoris  & 
toi^  nt  enm  ael  deponas  nel  abstineas.  nam  si  apostolas  Paalas 
ad  Timotbeom  scribens  diiit:  iaaentatem  tnam  nemo  de- 
spiciaty  qaanto  magistibiacoUegistnisdicendamest:  senec- 
tatem  tnam  nemo  despiciat  et  qnoniam  scripsisti  qaen- 
dam  cam  eodem  diacono  tno  se  miscaisse  et  saperbiae  eios  adqae  lo 
aadaciae  partidpem  esse,  hanc  qaoqae  et  si  qai  alii  tales  exti- 
terint  et  contra  sacerdotem  Dei  fecerint  ael  coercere  poteris  ael 
abstinere.  nisi  qnod  hortamar  et  monemos  at  peccasse  se  potios 
intellegant  et  satisfaciant  et  nos  propositom  nostnim  tenere  pa- 
tiantar.  magis  enim  optamas  et  cupimns  contomelias  et  ininrias  i» 
singulorom  clementi  patientia  uincere  quam  sacerdotali  licentia 
uindicare.  opto  te,  frater  carissime,  semper  bene  ualere. 


EPI8TVLA  IIII. 

CYPRIANVS,   CAECILIVS,   VICTOR,    SEDATVS,    TERTVLLVS 
CVM    PRESBTTERIS   QVI    PRAESENTES    ADERANT    POMPONIO  ao 

PRATRI  S. 

1     Legimus  litteras  tuas,  firater  carissime^  quas  per  Paconium 
fratrem  nostrum  misisti  postulans  et  desiderans  ut  tibi  rescribe- 

7  I  Tim.  4,  12. 

1  sibi]  sic  P      snpenio  T     2  oontemnant  T      regreditor  B     3  foris 
ex  fors  L  m.  2       4  si»  £        5  pronocanerit]  proclamanerit  L,  proba- 
nerit  T    fnngeris  ille  X,  fnngaris  Q*  (fongeris  MQ^)    contra]  circa  QV, 
circnm  T     potestatem  BVt  potestate  LPQTv     6  enm]  enm  potestate  T 
7  despiciat  T  (Uem.  I.  9)        8  qnando  T        tna  tibi  T       10  tno 
am,B,  in  raa.  P  m,  2      miscoAisset  T     11  aliJ*P      extitemnt  L 
12  cQ  P 8. 1.  m.  ;3     certe  oohercere^r      potneris  L     14  praepositnm  LQ 
15  et  ininriam  QT,  om.  B       17  opto  . . .  nalere  (m.  L,  opto  te  bene 
nalere  B.  —  Ad  (Caecilii  Cypriani  ad  B)  Rogatiannm  de  diacono  exp 
BHiLTy  exp  ad  Rogatiannm  de  diacono  P,  ad  Rogatiannm  exp  Q^  am.  L.  — 

Epist.  IIU.  —  Incipit  ad  Pomponinm  (Pompeinm  Q^M)  de  uirginibus 
BLMQBW.  —  19  tertnlns  Q,  tertolns  W  20  cnm  presbyteris]  oon- 
presbiteri  B       23  scriberemns  'B 


Epistula  III-IIII.  c.  2.  473 

remus  quid  nobis  de  his  uirginibus  uideatur  quae  cum  semel 
statum  suum  continenter  et  firmiter  tenere  decreuerint,  detectae 
sint  postea  in  eodem  lecto  pariter  mansisse  cum  masculis,  ex 
quibus  unum  diaconum  esse  [dicis] :  plane  easdem  quae  se  cum 

5  uiris  dormisse  confessae  sint  adseuerare  integras  esse.  circa  quam 
rem  quoniam  consilium  nostrum  desiderasti,  scias  nos  ab  euan- 
gelicis  et  apostolicis  traditionibus  non  recedere  quo  minus  fra- 
tribus  et  sororibus  nostris  constanter  et  fortiter  consulatur  et  per 
omnes  utilitatis  et  salutis  uias  ecclesiastica  disciplina  seruetur, 

tocum  Dominus  loquatur  et  dicat:  et  dabo  uobis  pastores 
secundum  cor  meum,  et  pascent  uos  pascentes  cum 
disciplina.  etiterumscriptumest:  disciplinam  qui  abicit 
inf  elix  est,  et  in  psalmis  quoque  spiritus  sanctus  instruit  di- 
cens:  continete  disciplinam,  ne  forte  irascatur  Do- 

isminus,  et  pereatis  a  uia  recta,  cum  exarserit  cito 
ira  eius  super  uos. 

Primo  igitur  in  loco,  frater  carissime,  et  praepositis  et  plebi  t 
nihil  aliud  elaborandum  est  quam  ut  qui  Deutn  timemus  cum 
omni  obseruatione  disciplinae  diuina  praecepta  teneamus  nec  pa- 

aoidamur  errare  fratres  nostros  et  pro  arbitrio  et  ructu  ^uo  uiuere, 
sed  ad  uitam  singulis  fideliter  consulere,  nec  pati  uirgines  cum 
masculis  babitare,  non  dico  simul  dormire  sed  nec  simul  uiuere, 

10  ffier.  3, 15.        12  Sap.  3, 11.       14  Ps.  2, 12. 

1  his]  iis  V       CTun]  se  B     semel  om,  V      2  statum  s.  c.  et]  in  statu 
suo  esse  et  continentiam  Vvj  instituisse  et  continentiam  B       continen- 
tes  W      decreuenu^t  B      3  sunt  B       eadem  Q      4  dicis  esse  LW 
se  cum  om.  W     5  sunt  B     integras  se  B,  se  integras  Qv     6  sciens  B 
7  quominibus  X^      8  nostris]  non  B      et  fortiter  om,  W      consuleretur 
LQj  consolaremur  B,  consolamus  W      et  <m,  BLW      9  omnis  W 
ntilitates  B      et  salutis  om.  B      uias  om,  BQW      aeclesiasticae  W 
disciplinae  BW      seruetur  om,  BW       12  scriptum  est]  cum  scriptum 
sit  Q       13  psalmo  Q      instruet  B,  admonet  et  instruit  B,  admoneat  et 
instruat  Lv      15  recta]  iusta  L       cito]  in  breui  B       17  frs  kmi  B 
18  est  om.  B        19  diuinae  BW,  ueneramur  diuina  B       20  ructu  V, 
fmctu  LQBW,  fluctu  B;  cf,  Pontii  uitam  Cypr,  c.  15:  absit— ut  de  tam 
beatissimo  martyre  ructus  bominis  iudicaret     uiuentes  B     21  sed  et  Q 
wdiom,  BW       patitur  W       22  dico]  tantum  B       cumdormire  TT' 
nec]  nec  debcre  B 


474  Caecilii  Cypriani 

quando  et  sexus  intirmus  et  aetas  adhuc  lubrica  per  (Hnnia  frenari 
a  nobis  et  regi  debeat,  ne  diabolo  insidianti  et  saeoire  cupienti 
ad  nocendum  detur  occasio,  quando  et  apostolus  dicat:  nolite 
locumdare  diabolo.   liberanda  est  uigilanter  de  periculosis 
locis  nauis,  ne  inter  scopulos  et  saxa  frangatur.  exuenda  est  ue-  s 
lociter  de  incendio  sarcina  prius  quam  flammis  superuenientibus 
concremetur.  nemo  diu  tutus  est  periculo  proximus.  nec  euadere 
diabolum  seruus  Dei  poterit  qui  se  diaboli  laqueis  inplicauit. 
intercedendum  est  cito  talibus  [ut  separenturj  dum  adbuc  sepa- 
rari  innocentes  possunt,  quia  diuidi  postmodum  nostra  inter-io 
cessione  non  poterunt  [postea  quam  conscientia  grauissima  oohae- 
seinint].  denique  quam  graues  multorum  ruinas  hinc  fieri  uide- 
mus  et  per  buiusmodi*  inlicitas  et  periculosas  coniunctiones  cor- 
rumpi  plurimas  uirgines  cum  sunmio  animi  nostri  dolore  conspi- 
cimus.   quod  si  se  ex  fide  Christo  dicauerunt,  pudicae  et  castaeis 
sine  ulla  fabula  perseuerent,  ita  fortes  ac  stabiles  praemium  uir- 
ginitatis  expectent:  si  autem  perseuerare  nolunt  uel  non  possunt, 
melius  nubant  quam  in  ignem  delictis  suis  cadant.  certe  nullum 
fratribus  aut  sororibus  scandalum  faciant,  cum  scriptum  sit: 
si  cibus  scandalizat  fratrem,  non  manducabo  car-3o 
uem  in  saeculo  ne  fratrem  scandalizem. 
3     Nec  aliqua  putet  se  [posse]  hac  excusatione  defendi  quod  inspici 
et  probari  possit  an  uirgo  sit,    cum  et  manus  obstetricum  et 

3  Eph.  4,  27.        20  I  Cor.  8,  13. 

1  et  sexus]  est  sexns  B  et  om,  L  2  a  om.  W  debeant  MW, 
debeat  et  R  zabulo  R  ut  solet  5  scopolos  B  eruenda  W  7  pro- 
ximis  L  9  intercedundum  i',  intercidendum  B  ut  separentur  om.  V 
10  possint  B  11  postea  . . .  cohaescnint  om.  V  conscientia  •  Q,  con- 
scientiae  M,  glutino  conscientiae  B,  conscientiam  B  grauissimam  B, 
om.  B  cohaeserint  B,  admiserunt  J^  12  qua  B  hinc  fieri  uidemns 
om.  B  13  eiusmodi  B  15  ex  fide  se  v;  se  om.  BB  pudice  et  caste 
et  jB  16  ita]  et  ita  v,  et  BV  ac]  etBv  17  expectant  BW  autem] 
praemium  uirginitatis  add.  B  18  melius]  melius  est  W,  melius  est  nt  v; 
cf.  Augmt.  de  uirginHms  c.  34:  melius  nuberent  quam  urerentur  quam] 
quamquam  W  in  om.  B  delicti  sui  B  nullum  certe  B  19  scan- 
dalum  ex  scandum  L  21  saeculum  Bv,  aetemum  W  22  putet]  po- 
test  Q  se  posse]  posse  se  i^,  se  7  hac]  ac  B  posse  defendi  B*  sed 
m.  2  posse  exp.       quod  et  Bv       23  obsetricum  BLMQ^ 


Epistulae  IIII.   c.  2-4.  475 

oculus  saepe  fallatur,  ut  et  si  incorrupta  inuenta  fuerit  uirgo  ea 
parte  qua  mulier  potest  esse^  t>otuerit  tamen  et  ex  alia  corporis 
parte  peccasse  quae  corrumpi  potest  et  tamen  inspici  non  potest. 
certe  ipse  concubitus,  ipse  complexus ,  ipsa  confabulatio  et  oscu- 

5  latio  et  coniacentium  duorum  turpis  et  foeda  dormitio  quantum 
dedecoriset  criminis  confitetur?  si  superueniens  maritus  sponsam 
suam  iacentem  cum  altero  uideat,  nonne  indignatur  et  fremit  et 
per  zeli  dolorem  fortassis  et  gladium  in  manus  sumit?  qiiid 
Christus  Dominus  et  iudex  noster  cum  uirginem  suam  sibi  di- 

locatam  et  sanctitati  suae  destinatam  iacere  cum  altero  cemit, 
quam  indignatur  et  irascitur  et  quas  paenas  incestis  eiusmodi 
coniunctionibus  comminatur,  cuius  ut  gladium  spiritalem  et  uen- 
tnrum  iudicii  diem  unusquisque  fratrum  possit  euadere  omni  con- 
silio  prouidere  et  elaborare  debemus.  et  cum  onmes  omnino  di- 

issciplinam  tenere  oporteat,  multo  magis  praepositos  et  diaconos 
curare  hoc  fas  est,  qui  exemplum  et  documentum  ceteris  de  con- 
uersatione  et  moribus  suis  praebeaut.  quomodo  enim  possunt  in- 
tegritati  et  continentiae  praeesse,  si  ex  ipsis  incipiant  corruptelae 
et  uitiorum  magisteria  procedere? 

20     Et  idcirco  consulte  et  pum  uigore  fecisti,  frater  carissime,  ab-  4 
stinendo  diaconum  qui  cum  uirgine  saepe  mansit^  sed  et  ceteros 
qui  cum  uirginibus  dormire  consueueiant.  quod  si  paenitentiam 
huius  inliciti  concubitus  sui  egerint  et  ab  se  inuicem  recesserint, 
inspiciantur  interim  uirgines  ab  obstetricibus  diligenter,  et  si 


1  oculoe  QW,  ocnli,fj     fallatur  ut  scripsiy  fallat  ut  W,  fallatur  BMB, 
faUantur  Lv,  fallant*»  Q     ea]  ex  ea  Q^B     2  parte  BLMQ^BVW,  parte 
8iia  Q\  parte  8ui  v       quam  L^  <m.  Q        potuit  ex  potuerit  Q        et  ex 
BLf  ex  BWv,  et  Q       3  corrumpi]  uiolari  BV      4  concubitos  Q      ino- 
sculatio  V       5  turpisim  et  feda  B^  sed  im  et  feda  exp.  m.  2       7  nonne] 
non  W      8  dolorem]  liuorem  BV       fortasses  Q,  portans  B   et  om.  B 
in  om.  B     manus  scripsi,  manu  BLQB,  manum  Wv     sumit]  sua  et  B 
qoid  B,  quia  BLQ     9  christus  et  Wv      11  huiusmodi  W      12  ut]  et 
LtW      13  frater  L      14  et]  ut  L      et]  ut  B      omnis  Q      18  si]  si  sic 
L     exemplis  cmte  ipsis  eras,  in  W     incipiunt  B    corruptile  M     19  pro- 
cedere]  prodire  B      20  cum  uigore  et  consulte  B      21  uirginem  LQ 
saepe  om,  S      22  cum  uirgn  L      consueuert  B       23  sui  om,  W      ege- 
nint  BQW      ab]  a  t;       reoesserunt  BQBW       24  obsetricibus  BQ,  ob- 
stetricio  W       diligentes  W 


476  C»ecilii  Cjpriani 

mrgines  inaentae  faerint,  accepta  commnnicatione  ad  ecclesiam 
admittantnr  hac  tamen  intenninatione,  nt  si  ad  eosdem  mascnlos 
postmodnm  renersae  fnerint  ant  si  com  isdem  in  nna  domo  et 
snb  Qodem  tecto  simnl  babitanerint^  graniore  censnra  eiciantur 
nec  in  ecclesiam  postmodum  tales  facile  redpiantnr.  si  antem  de  & 
eis  aliqaa  cormpta  fuerit  deprebensa,  agat  paenitentiam  plenam« 
qnia  qnae  boc  crimen  admisit  non  mariti  sed  Cbristi  adultera  est, 
et  ideo  aestimato  iusto  tempore  postea  exomologesi  facta  ad  eccle- 
siam  redeat.  quod  si  obstinate  perseuerant  nec  se  ab  innicem 
separant,  sciant  ise  cum  bac  sua  inpndica  obstinatione  numquamio 
a  nobis  admitti  in  ecclesiam  posse,  ne  exemplum  ceteris  ad  rui- 
nas  delictis  sms  facere  indpiant.  nec  putent  sibi  uitae  aut  salutis 
constare  rationem,  si  episcopis  et  sacerdotibus  obtemperare  nolue- 
rint,  cum  in  Deuteronomio  Dominus  Deus  dicat:  et  homo  qui- 
cumque  fecerit  superbiam,  ut  non  exaudiat  sacerdo-u 
tem  aut  iudicem,  quicumque  fuerit  in  diebus  illis, 
morietur  bomo  ille,  et  omnis  populus  cumaudierit 
timebit  et  non  agit  impie  etiam  nunc.  interfici  Deus 
iussit  sacerdotibus  suis  non  obtemperantes,  iudicii  sui  tempus 
constituit  non  oboedientibus.  et  tunc  quidem  gladio  occidebantur,  jo 

14  Dent  17,  12.  13. 

1  in  aooepta  B  communicationeiii  Q,  oommonione  B  2  haec  B 
interim  ratione  W  nt  eraa.  B  si  om.  B*LBW  3  si  postmodnm  BBW^ 
m  postmodnm  Q  renerae  furint  M  hisdem  BW^  eisdem  Bv  4  tecto] 
lecto  B  graniori  B  censn  reiciantnr  W  5  tales  oihl  BBW  facile 
<m,W  6  eis]  his  22  aliqnae  QB  corrnptae  B,  contnmaces  Q  sed 
s.l.m,^:  cormpte  fnerint  Q  deprensa  X,  et  deprehensa  B,  deprae- 
hensae  QB  agant  Q  7  qnia  qnae  Q,  qnaeqne  LW,  qnae  B,  qnia 
qni  B  crimine  ut  B  8  aestimato  insto]  ezisti  W  post  W  ezho- 
moloji^erin  BLQBW  ecclesia  Q  9  redeant  LB  si  am.  L  opsti- 
natae  L  ab  innicem  ae  B;  ae  <m.W  10  ohstinationnm  qnam  Q 
11  in]  ad  JB  ne]  nec  QW  minam  LWv  12  delicti  sui  B  ant] 
ac  22  13  8i]  qni  W  nolnemnt  LW  14  dominns  om.  B  dens 
om.W  etom.B  15  in  snperhia  Bv  16  in  om.  TT  18  agent  Bv 
19  inssit  dens  W  obtemperantes]  incipit  F,  ohtemperante  B,  ohtem- 
perantes  et  v  iudicii  sui  W,  iudicii  suisi  F,  iudiciis  suis  si  B,  iudicibus 
a  se  LQBv  tempns  constituit  FW,  templum  constituit  B,  ad  tempus 
constitutis  Ir922r    20  ohoedientihus  BFl^TT,  ohoedientes  Q22v    etjsedFr 


Epi8tulae  IIII.  4—6.  477 

quando  adhuc  et  circumcisio  carnalis  manebat:  nunc  autem  quia 
drcumcisio  spiritalis  esseadfideles  seruos  Dei  coepit,  spiritali 
gladio  superbi  et  contumaces  necantur,  dum  de  ecclesia  eiciuntur. 
neque  enim  uiuere  foris  possunt,  cum  domus  Dei  una  sit  et  ne- 

5  mini  salus  esse  nisi  in  ecclesia  possit.  indisciplinatos  autem  pe- 
rire,  dum  non  audiunt  nec  obtemperant  salubribus  praeceptis, 
testatur  scriptura  diuina  quae  dicit:  non  diligit  indiscipll- 
natus  castigantem  se.  qui  autem  oderunt  correp- 
tiones,  consumentur  turpiter. 

10     Ergo  ne  indisciplinati  consumantur  et  pereant  da  operam,  frater  5 
carissime,  ut  quantum  potes  consiliis  salubribus  fraternitatem 
regas  et  singulis  ad  salutem  suam  consulas.  arta  et  angusta  est 
uia  per  quam  ingredimur  ad  uitam,  sed  summus  et  magnus  est 
fructus  cum  peruenimus  ad  gloriam.  qui  se  semel  castrauerunt 

15  propter  regnum  caelorum,  per  omnia  Deo  placeant  nec  sacerdotes 
Dei ««  aut  per  ecclesiam  scandalo  se  et  fratribus  offerant.  et 
ad  praesens  si  a  nobis  contristari  uideantur,  nos  tamen  salubri 
persuasione  moneamus  scientes  et  apostolum  dixisse:  ergo  ego 
inimicus  factus  sum  uerum  praedicans  uobis?  quod 

so  si  obtemperauerint,  nobis  gratissimum  est.  stantes  eos  ad  salutem 

7  Prou.  15,  12.  10.      18  Gal.  4, 16. 

2  ad]  apud  BVv    3  sic  superbi  QB    4  unus  L    et . . ,  possit  otn,  B 
6  obtemperare  X,   obaudiunt  W        9  consumentur.    Turpiter  ergo  ne 
disciplinati  J^      10  consummantur  F^    consumuntur  B      11  kmi  L 
quantos  B     salutaribus  BQv     12  in  singulis  Q     consolas  Q     arcta  v 
13  uia  est  BB     gradimur  BV,  ingrediuntur  F     14  qui  et  semel  se  B 
15  ut  per   omnia   dno  B       sacerdotibus  W       16  post  dei  intercidit 
ofiendant  uel  tale  quid      aut  per  BFLW,  aut  Qv,  ad  B      ecclesiam] 
dni  add.  Qv,  ipiadd,  B      scandalo  se  et  scripsi,  scandalos  et  BFL, 
scandalo  se  QW,  scandalo  BVv      fratribus  offerant]  suae  prauitatis  offen- 
dant  BVv    17  ad  praesens  si  scripsi,  ad  praesentia  F,  ad  praesens  BLWy 
si  praesens  JB,  si  ad  praesens  Qv      a  om,  F     nobis]  quidam  ex  fratribus 
nostris  add,  v       uideantur  BW,  uideatur  FL,  uidentur  QBv       nos]  no- 
nos  F    in  salubri  Qv     18  persuasione]  per  sua  sine  Q     maneamus  Qv 
et  apostolum  scientes  W     et  om.  B     ego  om,  BW     19  uobis  factus  BQ, 
factus  uobis  v      praedicans  Fy  dicens  BBQWy  om.  L       20  nobis]  uobis 
RW^     gratissimum  est  stantes  eos]  lucrati  sumus  fratres  et  (et  om.  L) 
eos  LBv 


478  Caecilii  Cypriani 

dignatione  nostri  sermonis  firmauimus.  si  autem  quidam  de  per- 
uersis  obtemperare  noluerint,  secundum  eundem  apostolum  di- 
centem:  si  hominibus  placerem,  Ghristi  seruus  non 
essem,  si  quibusdam  suadere  non  possumus  ut  eos  Christo  pla- 
cere  faciamus,  nos  certe  quod  nostrum  est  Christo  Domino  et  Deo  & 
nostro  praecepta  eius  seruantes  placeamus.  opto  te,  frater  ca- 
rissime  ac  desiderantissime,  in  Domino  semper  bene  ualere. 


EPISTVLA  V. 

CYPEIANVS  PRESBY1'ERIS   ET  DIACONIBVS  FRATRIBVS  CARIS- 

SIMIS  S.  10 

1  Saluto  uos  incolumis  per  Dei  gratiam,  fratres  carissimi,  laetus 
quod  circa  incolumitatem  quoque  uestram  omnia  integra  esse 
cognouerim.  et  quoniam  mihi  interesse  nunc  non  permittit  loci 
condicio,  peto  uos  pro  fide  et  religione  uestra  fungamini  illic  et 
uestris  partibus  et  meis,  ut  nihil  uel  ad  disciplinam  uel  ad  dili- 1» 
gentiam  desit.  quantum  ad  sumptus  suggerendos,  siue  illis  qui 
gloriosa  uoce  Dominum  confessi  in  carcere  sunt  constituti,  siue  his 

3  Gal.  1, 10. 

1  dignatione  nostri  sennonis  FW,  pariter  dignatione  (dignitate  L) 
nostri  sennonis  BLQ,  pariter  et  dignitatem  (dignationem  H)  nostro  ser- 
mone  i?u  firmauimus  LB,  formanimus  BFQWv  quidam  om,  B  2  se- 
cundum]  sequamur  Bv  eundem  om.  FW  dicent  W  3  seruus  christi  W 
5  ipo  et  dno  nro  B,  xpi  dni  et  di  nri  BFLQW  6  seruando  Bv  opto 
. . .  ualere  om,  L  optamus  B  7  ac  desideratissime  jPTT,  om.  BLBQ 
in  dm  F,  om.  BBQW  semper  om.  BBQv  —  Ad  Stephanum  exp  F,  ad 
Pomponium  de  uirginibus  eip  BLBQW,  Explicit  ad  Pompeium  de  uirgi- 
nihus  M.  — 

Epist.  V.  —  Incipit  ad  clerum  sicut  supra  NT,  Incipitad  clerum  propter 
curam  pauperum  Z,  Ad  clerufai  propter  curam  pauperum  et  peregrinorum 
incipit  ft.  —  9  diaconis  Z  carissimis  om.  Z^i  11  incolumes  Z  12  quod] 
quo  T  14  fundamini  Z^i  15  et  uestris]  uestris  Z  nichil  NZ  uel 
ad  d.  u.  a.  d.  desit]  indigentia  et  ad  humilitatem  uel  ad  humanitatem  uel 
ad  disciplinam-sit  Z  16  quantum  autem  v  sumptos  NT  iUis]  iis  tf 
17  £o  (i      siue]  sihi  Z     hiis  Z,  iis  v 


Epistula  IIII-V.  479 

qui  pauperes  et  indigentes  laborant  et  tamen  in  Domino  perse- 
uerant,  peto  nihil  desit,  cum  summula  omnis  quae  redacta  est 
illic  sit  apud  clericos  distributa  propter  eiusmodi  casus,  ut  ha- 
berent  plures  unde  ad  necessitates  et  pressuras  singulorum  ope- 

5  rari  possint. 

Peto  quoque  ut  ad  procurandam  quietem  solertia  et  sollicitudo  2 
uestra  non  desit.  nam  etsi  fratres  pro  dilectione  sua  cupidi  sunt 
ad  conueniendum  et  uisitandum  confessores  bonos  quos  inlustra- 
uit  iam  gloriosis  initiis  diuina  dignatio,  tamen  caute  hoc  et  non 

loglomeratim  nec  per  multitudinem  semel  iunctam  puto  esse  fa- 
ciendiim,  ne  ex  hoc  ipso  inuidia  concitetur  et  introeundi  aditus 
denegetur  et  dum  insatiabiles  multum  uolumus,  totum  perda- 
mus.  consulite  ergo  et  prouidete  ut  cum  temperamento  fieri  hoc 
tutius  possit,  ita  ut  presbyteri  quoque  qui  illic  apud  confessores 

15  offerunt  singuli  cum  singulis  diaconis  per  uices  alternent,  quia  et 
mutatio  personarum  et  uicissitudo  conuenientium  minuit  inui- 
diam.  circa  omnia  enim  mites  et  humiles,  ut  seruis  Dei  congruit, 
temporibus  seruire  et  quieti  prospicere  et  plebi  prouidere  deb^emus. 
opto  uos,  fratres  carissimi  ac  desiderantissimi,  semper  bene  ua- 

2olere  et  nostri  meminisse.  fratemitatem  uniuersam  salutate.  sa- 
lutat  uos  diaconus  et  qui  mecum  sunt  salutant.  ualete. 

1  dnin  Z  2  sumraala  T',  summa  Z^  3  propter]  per  \i,  ut  h.  plu- 
res]  unde  haberent  pauperes  Z  4  ad]  an  Z  necessitatem  jii  et  pres- 
suras]  eipssa  ft  5  possent  \i,  6  soUertia  N  7  desit  iV,  sit  T,  desi-» 
nat  Z\i.  nam  om.  Z\jl  sint  ^  8  lustrauit  \i,  9  gloriosis  initiis]  glo- 
riosos  intus  Z^  10  semel]  simul  v  uinctum  Z  12  degeneretur  Z 
et  m.,  Z  insatialis  T,  instabiles  iV  multum]  totum  Zt  13  consu- 
lete  T  fieri  hoc  T,  fieri  iV,  hoc  Z\i,  hoc  agi  t>  14  totius  iVrZ 
possit  implcri  \l  ita]  itaque  N  15  diaconibus  Z\i,  et  quia  jii  17  hi- 
miles  T  congruum  sit  /li,  congruit  sit  sed  Z  18  quictem  \x,  19  ac 
desiderantissimi  NTV,  am,  Z(i  20  et  nostri  . . .  ualete  om,  Zfi  fratemi- 
tatem  uestram  N  salutate  om.  NT  salatant  Nv  21  salutant  om.  v. 
—  Ad  clerum  ut  (sicut  T)  supra  explicit  NT,  Ad  clerum  propter  curam 
pauperum  explicit  Z,  om.  ^l.  — 


480  Caecilii  Cypriani 


EPISTVLA  VI. 

CYPRIAN VS  SERGIO  ET  ROGATIANO  ET  CETERIS  CONFESSORIBVS 
IN  DEO  PERPETVAM  S. 

1  Saluto  Qos,  firatres  carissiini,  optans  ipse  quoqae  conspectu 
uestro  fiiii,  si  me  ad  uos  peraeniFe  loci  condicio  permitteret.  & 
quid  enim  mihi  optatius  et  laetius  posset  accidere  quam  nunc 
uobis  inhaerere,  ut  conplecteremini  me  manibus  illis  quae  purae 
et  innocentes  et  dominicam  fidem  seruantes  sacrilega  obsequia 
respuerunt?  quid  iocundius  et  sublimius  quam  osculari  nunc  ora 
uestra  quae  gloriosa  uoce  Dominum  oonfessa  sunt,  conspici  etiamio 
praesentem  ab  oculis  uestris  qui  despecto  saeculo  conspiciendo 
Deo  digni  extiterunt?  sed  quoniam  huic  laetitiae  interesse  facul- 
tas  non  datur,  has  pro  me  ad  aures  et  ad  oculos  uestros  uicarias 
litteras  mitto,  quibus  gratulor  pariter  et  exhortor  ut  in  confes- 
sione  caelestis  gloriae  fortes  et  stabiles  perseueretis  et  ingressi  is 
uiam  dominicae  dignationis  ad  accipiendam  coronam  spiritali 
uirtute  pergatis,  habentes  Dominum  protectorem  et  ducem  qui 
dixit:  et  ecce  ego  uobiscum  sum  omnibus  diebus  us- 
que  ad  consummationem  mundi.  o  beatum  carcerem 
quem  inlustrauit  uestra  praesentia.  o  beatum  carcerem  qui  ho-2o 

18  Matth.  28,  20. 

Epist  VI.  —  Incipit  ad  Rogatianam  (imiiorem  (idd.  C^QT)  et  ceteros 

{ceteris  N,  om,  C^QT)  confessores  (confessoribns  N)  C^NQBT,  Incipit  ad 

Rogationem  (7*,  Incipit  ad  confessorea  LP.  —  2  cyrrianus  T     seagio  et  C\ 

om,  LNPT     rogatiano  ioniori  CB      3  domino  CBTv      4  carissimi  ac 

beatissimi  0      optas  i2  (as  inras,),  ortans  C       ipse]**sei2      6  possit 

t 
CQ,  posse  M     M  qaam  L  (per  eras)      7  ut  om,  B^      conplecteremini  B 

er 

sed  mini  in  ras,,  conplecteret  C  me  om.  C  8  in  obsequia  B  9  re- 
spnere  B,  res  faemnt  C*  iO  gloriose  aocem  C  dni  C*B,  dno  C^LT 
etiam]  et  tam  B,  me  Tin  rcis.  11  despecta  L  conspiciendo]  conspicia- 
mas  indeqae  C  12  dno  CBV  letiae  C  13  et  ad]  et  C  14  et  ex- 
hortor]  et  flioneo  Ts.  l  at  in]  ati  LPT^  confessionem  C»  T^  15  cae- 
lesti  gloria  C*  et  fortes  et  C  16  ad  om.  LB  17  dno  L  profec- 
torem  Q  (protectorem  M)  IS  et  om.  Th)  diebas  diebus  B  19  mandi] 
saecali  CBV      20  qai  om.  B 


Epistula  VI.  c.  1—2.  481 

mines  Dei  mittit  ad  caelum.  o  tenebras  lucidiores  sole  ipso  et 
luce  hac  mundi  clariores,  ubi  modo  coustituta  sunt  Dei  templa 
et  sanctificata  diuinis  confessionibus  membra  uestra. 
Nec  quicquam  nunc  uersetur  in  cordibus  et  mentibus  uestris  2 
squam  diuina  praecepta  et  mandata  caelestia,  quibus  nos  ad  tole- 
rantiam  passionis  spiritus  sanctus  semper  animauit.  nemo  mor- 
tem  cogitet  sed  immortalitatem  nec  temporariam  poenam  sed 
gloriam  sempiternam^  cum  scriptum  sit:  pretiosa  est  in  con- 
spectu  Dei  mors  iustorum  eius.  etiterum:  sacrificium 
loDeo  spiritus  contribulatus,  cor  contritum  ethumi- 
liatum  Deus  non  despicit.    et  iterum  ubi  loquitur  scrip- 
tura  diuina  de  tormentis  qaae  martyras  Dei  consecrant  et  ipsa 
passionis  probatione  sanctificant:   et  si  coram  hominibus 
tormentapassi  sunt;  spes  eorum  inmortalitate  plena 
isest.    et  iu  paucis  uexati  in  multis  bene   disponen- 
tur^  quoniam  Deus  temptauit  illos  et  inuenit  illos 
dignosse.  tamquam  aurum  in  fornace  probauit  illos 
et  quasi  holocaustam  hostiam  accepit  illos.  et  in  tem- 
pore  erit  respectus   illorum.    iudicabunt    nationes 
soet  dominabuntur  populis,et  regnabit  dominus  eorum 
inperpetuum.  quando  ergo  iudicaturos  uos  et  regnaturos  cum 
Christo  Domino  cogitatis,  exultetis  necesse  est  et  futurorum  gau- 
dio  praesentia  supplicia  calcetis,  sdentes  ab  initio  mimdi  sic  in- 
stitutum  ut  laboret  istic  in  saeculari  conflictatione  iustitia,  quando 

8  Pb.  115,  15.      9  Ps.  50,  19.      13  Sap.  3,  4-8. 

1  dei  mittit]  dimittit  C      o  eo;  quo  T       2  hac]  ac  BT  sed  exp,  T 

3  sanctificanda  Tv       4  nersatur  C      5  quam]  nisi  C      nos]  non  22,  nos 

Nv     1  nec  N  corr,      temporalem  C     8  est  om,  C      9  dni  Ct?      iasto- 

nmi]  sanctonun  Q       11  despiciet  CB       12  martyres  CNTv       in  ipsa 

CQRv      13  sanctificat  B      14  eorum]  illomm  CB      immortalitatem  By 

inmortalitatis  C      17  portabit  C^B      18  quasi]  nt  Q       holocansta  CV, 

holocanBtam  Q,  holocansti  BTsedi  corr,      hostia  CB     19  illorom]  add, 

CRv :  falgebnnt  insti  (insti  om,  B)  et  tamqnam  scintillae  in  harnndineto 

discarrent;  <m.  hoc  additamentutn  reliqui  codd.  et  V      20  popnli  Q  (po- 

polis  M)     regnanit  Q     eornm  dominns  v     21  perpetnom]  aetemam  Q 

tii  t 
22  et]  nt  C       23  sic]  hnins  C      24  labore  1 1 1 1  sic  T,  labore  inssit  C 

in]  com  TQ     institiam  L 

m.  31 


482  Caecilii  Cjpriani 

in  origine  statim  prinui  Abel  iiistas  occiditur  et  eiinde  iusti  qni- 
qne  et  prophetae  et  apostoli  missL  quibiis  ommbus  Dominos  qno- 
qne  in  se  ipso  constitoit  exemplnm,  docens  ad  snnm  regnnm  non 
nisi  eos  qni  86  per  snam  niam  secnti  sint  pemenire  dicens:  qni 
amat  animam  snam  in  isto  saecnlo,  perdet  illam.s 
et  qni  odit  animam  snam  in  isto  saecnlo,  in  nitam 
aeternam  consernabit  illam.  etitemm:  nolitetimere 
eos  qni  occidnnt  corpns,  animam  nero  non  possnnt 
occidere.  magis  antem  metnite  enm  qni  potest  et 
animam  et  corpns  occidere  ingehennam.  Panlnsetiamio 
nos  adhortator  nt  qni  ad  Domini  promissa  nenire  capimns  imi- 
tari  Dominnm  in  omnibns  debeamns.   snmns,  inqnit,  filii 
Dei:  si  antem  filii,  et  heredesDei,  coheredes  antem 
Christi,  siqnidem  compatiamnr  nt  et  conmagnifi- 
cemnr.  addidit  etiam  conparationem  praesentis  temporis  et  fn-u 
torae  claritatis  dicens:  non  snnt  condignae   passiones 
hnins  temporis  ad  snpernentnram  claritatem  qnae 
renelabitur  in   nobis.    cnins  claritatis  gloriam  cogitantes 
pressnras  omnes  et  persecntiones  tolerare  nos  connenit,  qnia  etsi 
snnt  mnltae  pressnrae  instomm,  ex  omnibns  tamen  liberantnr  qni  so 
in  Denm  fidnnt. 
3     Beatas  etiam  feminas  qnae  nobiscnm  snnt  in  eadem  confessionis 
gloriaconstitntae,  qnae  dominicam  fidem  tenentes  et  sexn  sno 
fortiores  non  solnm  ipsae  ad  coronam  proximae  snnt,  sed  et  ce- 

4  lo.  12,  25.    7  Mattk  10,  28.    12  Bom.  8, 16. 17.    16  Bom.  8,  la 

1  originem  T^  Q     primo  CR,  mimdi  primft  Q     2  qui  CB      dnflT  C 
3  ducens  ex  docens  C     4  niam  suam  CBv      simt  MT  (sint  Q)       6  nita 
aetema  Q     7  consernanit  QB     8  nero]  antem  Q     9  metuit  N^,  metnite  B 
in  ras.       et  animam]  animam  C        10  et  cor  ||  rdiquam  huius  epistulae 
partem  et  initium  proximae  (Ad  Antonianum)  om.  P       gehenna  C 
11  adortat  C      dnm  JB'T«,  df  nn  ©       12  dno  LB,  dm  Q      13  et  here- 
des  CLQTV,  dei  et  heredes  N,  et  heredes  heredes  qnidem  Bv       14  et] 
fiic  C         commagnificemnT  C  t»  marg,,  conglorificemor  C*  in  cont. 
15  addit  CV     16  dncens  T'     passionis  C>  T»  Q     18  cLiritatem  C»    glo- 
ria  jR      19  persecntionem  C     tolerare]  oolet  probare  C     etsi]  nt  si  L 
20  liberantibnB  C  ,  21  dnm  V,  dno  CB      confidnnt  C     22  beatoa  C 
22  gloriam  C*      24  gloriae  coronam  v     prozime  CQ  (prozimae  M) 


Epistulae  VI.  c.  2—3.  483 

teris  quoqne  feminis  exemplum  de  sua  constantia  praebuerunt. 
ac  ne  quid  deesset  ad  gloriam  numeri  uestri,  ut  omnis  uobiscum 
et  sexus  et  aetas  esset  in  honore,  pueros  etiam  uobis  gloriosa  con- 
fessione  sociauit  diuina  dignatio,  repraesentans  nobis  tale  aliquid 

squale  Ananias  Azarias  Misael  inlustres  pueri  aliquando  fece- 
runt,  quibus  inclusis  in  caminum  cesserunt  ignes  et  refrigerium 
flammae  dedenmt  praesente  cum  illis  Domino  et  probante,  quod 
in  confessores  et  martyras  eius  nibil  posset  gebennae  ardor  ope- 
rari,  sed  quod  qui  in  Deum  crederent  incolumes  semper  et  tuti  in 

10  onmibus  perseuerarent.  et  consideretis  diligentius  peto  pro  uestra 
religione  quae  apud  illos  pueros  fides  fuerit,  quae  promereri  ple- 
nius  Deum  potuit.  ad  omnia  enim  parati,  sicuti  omnes  esse  de- 
bemus,  aiuntregi:  Nabuchodonosor  rex,  non  opus  est 
nobis  de  hoc  uerbo  respondere  tibi.    est  enim  Deus 

iscui  nos  seruimus  potens  eripere  nos  de  camino  ignis 
ardentis,  et  de  manibus  tuis,  rex,  liberabit  nos.  et 
si  non^  notum  tibi  sit  quoniam  diis  tuis  non  ser- 
uimus  et  imaginem  aureamquam  statuisti  non  ado- 
ramus.  cum  se  et  crederent  et  pro  fide  sua  scirent  posse  etiam 

20  de  praesenti  supplicio  liberari,  iactare  hoc  tamen  et  uindicare  sibi 
noluerunt  dicentes  et  si  non,  ne  minor  esset  confessionis  uir- 
tus  sine  testimonio  passionis.  addiderunt  posse  omnia  Deum  fa- 

13  Dan.  3, 16—18. 

2  ac]  an  C      numeri]  muneris  V     onmes  C,  omnibus  N     3  priw  et 
m.  L,  est  M  (et  Q)      et]  et  C     gloriosam  X>  T>  Q     confessionem  T'  Q 
4  representes  B       aliquod  T      5  annanias  CLT^,  annanios  B      et  mi- 
sael  CLBv       6  inclusum  C^       cessauerunt  B      refrigerium  CQBVj  re- 
frigerii  locum  LNT       8  martyres  CTv       nihil  eius  T  sed  eius  exp. 
possit  ex  posse  T      arbor  B       9  quod  om,  CB       incolomes  CBT^  Q 
semper]  essent  T       et  tuti  om.  C       10  perseuerent  LNT^  Q       et]  et  ut 
CR      11  illos  om.  V       12  dominum  plenius  CBv       omni  C       sicut  L, 
secuti  C      esse]  se  C      13  nabucodonossor  B,  nabugodonosor  C     14  hoc 
uerbo  super  ac  re  Cm.  2       uerbo]  sermone  Q       15  potest  B       16  ar- 

tt  re 

denti  L     tuis  manibus  Q     rex  om,^Qv     liberabit  Q,  libera  **•  M,  libe* 
b 

rauit  T      17  sit  tibi  LN       qnoniam]  rex  quia  Q       19  se  et]  se  Qv 
20  liberi  Q        iactarent  C         21  dicentes]  licet  Q         et  si  non  ne]  ut 
non  eis  Cy  non  Q     confessionis  ex  contemioms  B 


31 


♦ 


484  Csecilii  CjpriaBi 

eere,  sed  tamen  non  in  hoe  fidm  nt  liberari  in  pnese&tia  neDent, 
sed  Olam  libertatis  et  securitatis  aeternae  gloriam  oogitaie&t. 
4     Qoam  fidem  nos  qnoqne  retinentes  et  die  ac  nocte  meditanteB 
toto  eorde  ad  Denm  prompti  oontemptn  praesentinm  fhtnia  tan- 
tnmmodo  oogitemos,  frnctnm  regni  aetemi,  conpleinm  et  osea-s 
Inm  Domini^  conspectnm  Dei:  nt  seqnamini  in  omnibns  Bogatia- 
nnm  presbytemm  gloriosnm  senem  niam  nobis  ad  gloriam  tem- 
poris  nostri  religiosa  nirtnte  et  dinina  dignatione  &cientem,  qni 
cnm  Felicissimo  fratre  nostro  qnieto  semper  et  sobrio  excipiens 
ferocientis  popnli  impetom  primnm  bospitinm  nobis  in  caroerei* 
praeparanit  et  metator  quodammodo  nester  nnnc  qnoqne  nos  ante- 
eedit:  qnod  nt  consnmmetnr  in  nobis  adsidms  orationibns  Do- 
minnm  deprecamnr,  nt  initiis  ad  snmma  pergentibns  qnos  oon- 
fiteri  fecit  faciat  et  coronarL  opto  nos,  fratres  carissimi  ac  bea- 
tissimi,  in  Domino  semper  bene  nalere  et  ad  ooronae  caelestisu 
gloriam  pemenire. 


EPISTVLA  VII. 

CYPBIANV8  FRESBTTEBIS  ET  DUOONIBVS  FBATRIBVS  CABIS- 

SDnS  S. 

1     Salnto  nos,  fratres  carissimi,  per  Dei  gratiam  incoInmiSf  op-» 
tans  dto  ad  nos  nenire,  ut  desiderio  tam  meo  qnam  nestro  et 

1  sed]  Be  Q     2  et  secnritatis  <m.  T     aetemam  Q     3  noe]  nos  NSv 
et  die  a.  n.  meditantes  am.  C     4  prampti  LT,  prompti  et  O     •*  fatora  B 
(et  eras.)     5  oogitatiB  nt  ad  v     conplexn  Q,  oonplezi  L,  etad  oompleznm  v 
6  dni  eimB  (sed  i  corr.),  6So  et  L,  et  C,  domini  et  v      oonspectnm]  nenire 
possitis  add.  v    »up.  nt  scr.  T:  oramns  antem ;  et  fort.    8  religiosa]  gloriosa 
CB    10  ferocientis]  fdrentis  C    12  consnmetnr  CB    dno  LM  (dnm  Q) 
18  snmmam  C         14  faciat  (m.  G        opto  . . .  pemenire  om.  C 
15  dnm  TQ  (dno  M)      bene  om.  N      coronam  c  gloriae  LBv      16  per- 
uenire]  ex  eodice  Bemigiano  add.  v:  Victor  diaconns  et  qni  mecnm  snnt 
noB  salntant.  —  Ad  Bogatiannm  (rogationnm  T)  inniorem  et  oonfessores 
ezplicit  LNTQ,  Ezplicit  ad  Bogatiannm  et  ceteros  confessores  J?,  £z- 
plidt  C.  — 

Epist.  VII.  —  Incipit  ad  clemm  de  cnra  panpemm  EMT,  Ad  clemm  ni 
enram  panpemm  et  peregrinomm  diligentiorem  habeant  Nm.  2  add.  — 
18  prcsbjteris^  N    20  carissimi  cm.  N  incolomis  E^M   gratioptans  T 


EpiBtula  VI— VIII.  485 

omniam  fratrom  satisfiat.  '  oportet  nos  tamen  paci  commoni  con- 
snlere  et  interdom  qaamuis  cam  taedio  animi  nostri  deesse  uobiB, 
ne  praesentia  nostri  inaidiam  et  uiolentiam  gentilium  prouocet 
et  simus  auctores  rumpendae  pacis,  qui  nos  magis  quieti  omnium 

5  consulere  debemus.  quando  ergo  uos  scripseritis  rebus  compositis 
lue  uenire  debere  aut  si  ante  dignatus  fuerit  Dominus  ostendere, 
tunc  ad  uos  ueniam.  ubi  enim  mihi  aut  melius  possit  esse  aut 
laetius  quam  illic  ubi  me  Deus  et  credere  uoluit  et  crescere?  ui- 
duarum  et  infirmorum  et  omnium  pauperum  curam  peto  diligenter 

lohabeatis.  sed  et  peregrinis  si  qui  indigentes  fuerint  sumptus  sug- 
geratis  de  quantitate  mea  propria  quam  apud  Bogatianum  com- 
presbyterum  nostrum  dimisi.  quae  quantitas  ne  forte  iam  uni- 
nersa  erogata  sit,  misi  eidem  per  Naricum  acoluthum  aliam  por- 
tionem,  ut  largius  et  promptius  circa  laborantes  fiat  operatio. 

i»opto  uos,  fratres  carissimi,  semper  bene  ualere  [et  nostri  memi- 
nisse.  fraternitatem  uestram  meo  nomine  salutate  et  ut  nostri 
memores  sint  admonete.] 


EPISTVLA  VIII. 

Didicimus  secessisse  benedictum  Papatem  Cyprianum  a  Cremen- 1 
Mtio  subdiacono,  qui  a  uobis  ad  nos  uenit  certa  ex  causa,  quod  uti- 


1  fratrum  «**  T,  fratmum  E^        2  a  uobis  V       3  nostri  M,  nostra 
ENTv      gentium  V      4  et]  ut  V      nos  om,  Ev       quiete  MN       6  si] 

dna 

sit  T     ante  uenire  E     dominus  om,  E      ostenderet  T     7  ueniant  iVj 
mihi  aut  om,  N      aut  et  melius  E      8  laetius  . . .  uidnarum  et  om,  E 
dens  NYy  dns  TM  '     priits  et  om,  M        dominus  esse  decreuit  Manur 
tm       10  sumptos  N      11  propia  MT       cumpresbiterum  T       19  de- 
misi  T     13  acoluthum  T,  acolitum  N^  accoljtum  E     14  prumptius  M 
15  et  nostri . . .  admonete  om,  EMNT,  —  Ad  clerum  propter  curam  pau- 
perum  explicit  EMT,  om,  N,  — • 

Epist.  VIU.  —  Incipit  rescribens  Celerino  Luciano  T^  Epistola  confes- 
Bonun  de  erigendis  lapsis  et  ad  penitentiam  prouocandis  qp,  Celerini  respon- 
sio  ad  Lucianum  de  cura  pastoris  et  ad  obuiandum  idolatriam.    Oelerinus 
Ludano  salutem  v>,  Alia  rescripta  f*.  —  19  dicimus  qp      papam  v,  om,  w^ 
a  om.  ffr      cremenio  fjk      20  diacono  tpw      ex  om,  ii      quod]  quos  T 


486  Caeeilii  Cypriani 

que  recte  fecerity  propterea  cuin  sit  persona  insignis  f  et  ininiiifflite 
agone  qnem  permisit  Dens  in  saecnlo  coUuctandi  cansa  adueisa- 
rinm  simnl  cnm  semis  snis,  nolens  etiam  angelis  et  hominibus 
certamen  hoc  manifestare,  ut  qni  uicerit  coronetnr,  nictns  uero 
reportauerit  in  se  sententiam  qnae  nobis  manifestata  est  et  cnm» 
incnmbat  nobis  qni  nidemnr  praepositi  esse  et  nice  pastonun 
cnstodire  gregem,  si  neglegentes  inneniamnr,  dicetnr  nobis  quod 
et  antecessoribns  nostris  dictnm  est,  qni  tam  neglegentes  piae- 
positi  erant,  qnoniam  perditnm  non  reqnisinimns  et  errantem  non 
correximus  et  clandnm  non  colliganimus  et  lactem  eomm  edeba-u 
mns  et  lanis  eomm  operiebamnr.  deniqne  et  ipse  Dominns  im- 
plois  qnae  erant  scripta  in  lege  et  prophetis  docet  dicens:  ego 
sum  pastor  bonus,  qui  pono  animam  meam  pro  oui- 
bns  meis.    mercennarius   autem  et  cuius  non  snnt 
propriae  ones,  cnm  uiderit  Inpum  uenientem,  re-is 
linquit  et  fngit,  etlupus  dispargit  eas.  sed  et  Simooi 
sic  dicit:  diligis  me?  respondit  diligo.  ait  ei:   pasce 
oues  meas.  hoc  uerbum  factum  ei  actu  ipso  quo  cessit  cogno- 
sdmus,  et  ceteri  discipuli  similiter  fecemnt. 
2     Nolumus  ergo,  fratres  dilectissimi,  mercennarios  inueniri,  sedso 
bonos  pastores,  cnm  sciatis  tum  non  minimnm  periculum  incum- 
bere,  si  non  hortati  fueritis  firatres  nostros  stare  in  fide  immobiles, 
ne  praeceps  euntes  ad  idololatriam  funditus  eradicetnr  fratemitas. 
nec  enim  hoc  solnm  uerbis  uos  hortamur,  sed  discere  poteritis  a 

12  lo  10, 11.  12.     17  lo.  21, 15. 

1  pterea  f»      cmn]  qnod  v       imminenti  pt,       2  dns  ii        cnm  adner- 
sario  v       3  semo  sno  T       5  portanerit  (pm        manifesta  (pfiio        cnm 
om.  II      6  incombant  T(p,  incunbit  fi      pastorem  T,  pastoris  (pv     7  ca- 
stodirem  T     inueniantiir  (pto     8  neglegenter  (p^     10  clodnm  (i      colle- 
ganimns  T,  collegimns  ii       est  (m.  (p      lac  (pwv,  lactantem  ii      11  ope- 
rabamnr  T,  operiemor  f»     12  scripta  erant  io     docet  om.  iiw     dizit  ii 
15  ones  proprie  (pu)        nidet  (p       relinquet  T        16  et  dizit  fagit  w 
eas]  ones  qpio        17  sic  om,  ii        18  faotam  est  (p       acto  T(pitw       qno 
gestam  ft       20  uos  fratres  dilectlBsinn  w,  f.  d.  uos  v       merceDaiii  (i> 
innenire  v     21  boni  ii     tam  om.  (pi^     22  fnerimns  ft     aestros  Oxon, 
fidem  T       28  in  praeceps  i^v        eontes]  iens  Oxon,        ydolatriam  9«, 
idolatria  Tii      24  solom  haec  ii      nerbis  om.  w      hortamar  aos  ^ 


EpiBtnlae  VIII.  c.  1-3.  487 

ploribus  a  nobis  ad  nos  Qenientibns  qaoniam  ea  omnia  nos  Deo 
adianante  et  fecimns  et  facimus  cum  onmi  sollicitudine  et  peri- 
colo  saeculari  ante  oculos  plus  habentes  timorem  Dei  et  paenas 
perpetuas  quam  timorem  hominum  et  breuem  iniuriam,  non  de- 

sserentes  flratemitatem  et  hortantes  eos  stare  in  fide  et  paratos 
esse  debere  ire  cum  Domino.  sed  et  ascendentes  ad  hoc  quod 
conpellebantur  reuocauimus.  ecclesia  stat  fortiter  in  fide,  licet 
quidam  terrore  ipso  conpulsi,  siue  quod  essent  insignes  personae 
sine  adprehensi  timore  hominum,  ruerunt:  quos  quidem  sepa- 

10  ratos  a  nobis  non  dereliquimus,  sed  ipsos  cohortati  sumus  et  hor- 
tamur  agere  paenitentiam,  si  quo  modo  indulgentiam  poterint 
recipere  ab  eo  qui  potest  praestare,  ne  si  relicti  fuerint  a  nobis, 
peiores  efficiantur. 
Yidetis  ergo,  fratres,  quoniam  et  uos  hoc  facere  debetis,  ut3 

15  etiam  illi  qui  ceciderunt,  hortatu  uestro  corrigentes  animos  eorum, 
si  adprehensi  fuerint  iterato  confiteantur,  ut  possint  priorem  erro* 
rem  corrigere,  et  alia  quae  incumbunt  uobis,  quae  etiam  et  ipsa 
subdidimus,  ut  si  hi  qui  in  hanc  temptationem  inciderunt  coepe- 
rint  adprehendi  infirmitate  et  agant  paenitentiam  facti  sui  et 

10  desiderent  communionem,  utique  subueniri  eis  debet :  siue  uiduae 
siue  thlibomeni  qui  se  eihibere  non  possunt  siue  hi  qui  in  carce- 

1  plnres  T       i\exfo       ad  nos  Tw,  a  dd  nos  ft        nenieiites  T,  con- 
neniente  (i      ea]  mea  T       2  iunante  f*        3  plas  om.  tpikw      ^4  magis 
qnam  f»,  qnem  w       5  eos  stare]  extare  (i,       6  debere  <m.  qnov       sed  et] 
sedent  T,  sed  9^,  sed  et  te  to       ascendentes]  accedentes  f^,  dentes  w 
ad  om,  w,  hh  pL      7  compellebatnr  9,  conpeUabantnr  T     ecclesia  stat  2\ 
ecdesia  ista  <p,  et  ecclesiam  istam  w,  ecclesias  nt  (i,        fortiter  om,  v 
in  fidem  9,  starent  in  fide  (i,  in  fide  roboranimus  w      8  terrori  T(i      per- 
fiona  T        9  timore  apprehensi  tp       memnt]  nererentnr  tpwv       sepera- 
t08  9       10  derelinqnimns  tp(iw       sed  et  (i       et  cohortamnr  (i,  om,  tp 
11  si]  sed  tp        poterint  T(k,  petierint  w,  potemnt  tpv\  cf.  Lachm.  in 
Gamm  I,  146  n.  15       12  redperint  T,  conseqni  (sed  <mte  poterint)  (i 
ne  si]  nisi  Tw       delicti  tp       13  peiores  se  T,  priores  w       15  eidam]  et 

tam  tp  bortato  T  nostro  f*  16  si]  iam  f*  nt  (i,  om,  Ttpw  priore 
errore  T  17  corripere  (i  alios  (t,  qpi  (i  incombant  tp  qnae 
m.  w;  qnae  etiam  om.  tp  et  om.  fi  18  si  ii  w,  sibi  T(k,  si  tpv  bac 
temptatione  Ttpw  inciderent  (i  coeperant  Ttp(iw  19  apprebensi  tp 
infinnitati  T,  affirmitati  tp  agent  f»  20  eis  om.  (i  21  tblibomeni 
coni.  BosquetuSy  tbilbomeni  (i,  clidomeni  T,  cblidomeni  tpw,  clinomeni 
cont.  PamelifiS      bii  tp 


488  Gaecilii  Cypriani 

ribns  sirnt  siue  eiclosi  de  sedibus  sais  utiqne  habere  debent 
qui  eis  ministrent:  sed  et  catecumini  adprehensi  infirmitate  de- 
cepti  esse  non  debebunt,  ut  eis  subueniatur.  et  quod  maximum 
esty  corpora  martyrum  aut  ceterorum  si  non  sepeliantur,  grande 
periculum  imminet  eis  quibus  incumbit  hoc  opus.  cuiuscumqaos 
ergo  uestrum  quacumque  occasione  fuerit  effectum  hoc  opus,  certi 
sumus  eum  bonum  seruum  aestimari,  ut  qui  in  minimo  fidelis 
fnit  constituatur  super  decem  ciuitates.  faciat  autem  Deus,  qoi 
onmia  praestat  sperantibus  in  se,  ut  onmes  nos  in  his  operibus 
inueniamur.  salutant  uos  fratres  qui  sunt  in  uinculis  et  presby-io 
teri  et  tota  ecclesia,  quae  et  ipsa  cum  summa  soUicitudine  ex- 
cubat  pro  omnibus  qui  inuocant  nomen  Domini.  sed  et  nos  peti- 
mus  mutua  uice  memores  sitis  nostri.  sciatis  autem  Bassianum 
peruenisse  ad  nos:  et  petimus  uos,  quihabetis  zelum  Dei,  harum 
litterarum  exemplum  apud  quoscumque  poteritis  transmittere  peru 
idoneas  occasiones,  uel  uestras  faciatis,  siue  nuntium  mittatis, 
ut  stent  fortes  et  inmobiles  in  fide.  optamus  uos,  fratres  caris- 
simi,  semper  bene  ualere. 


EPISTVLA  VIIIL 

CYPRIANVS  PRESBYTERIS  ET  DIACONIBVS  ROMAE  OONSISTEN-JO 
TIBVS  FRATRLBVS  S. 

I     Cum  de  excessu  boni  uiri  collegae  mei  rumor  apud  nos  incer- 
tus  esset,  fratres  carissimi,   et  opinio  dubia  nutaret,  accepi 

1  ezcadi  to,  ezpnlsi  ft  de]  a  to  <  2  caticnmiiii  T,  cathecanuiii  qpfito 
in  infirmitate  fi  3  debebant]  habebant  fi  qoid  (p  4  grandis  peri- 
calis  T  5  immineat  ft  eis]  his  ft  caiosqae  fi ;  caiascamqae  . . .  hoc 
opns  om,  (jfw  6  efiectam  faerit  fi  7  ezistimari  fi  minimo  om.  tp 
8  fait]  erit  fi  saper  om,  w  -  decem]  XI  v>  facit  pk^  11  cnm  ex 
con  T  12  omnes  T  nos]  xlos  v  13  aatem]  at  eum  fL  badannm 
Tfk  15  ezempla  fi  apad]  ad  /lio  potneritis  fi,  16  aestra  ft  ma- 
tatiB  to  17  et  om.  10  in  fide  om,  w  fratres  om.  w  18  semper  om.w  — 
Scribens  Celerinns  Laciano  ezplicit  T,  om,  tpfito. 

Epist.  VUII.  —  Ad  clernm  de  ezcessn  episcopi  eonun  V,  Incipit  (epi- 
stnU  Cjpriani  add,  IT)  scribentiB  (scribens  o)  Romae  clero  (ad  clemm  T)  de 
redidone  (de  redditione  IT,  om,  M)  episcopi  orbici  (arbicini  o)  EIMoT, 
om,  <D.  —  23  esse  M       notaret  2' 


Epistnla  VIII— VIIIL  489 

a  nobis  litteras  ad  me  missas  per  Crementium  hypodiacoaum, 
quibus  plenissime  de  glorioso  eius  ezitu  instruerer,  et  exultaui 
satis  quod  pro  integritate  administrationis  eius  consummatio 
quoque  honesta  processerit.    in  quo  uobis  quoque  plurimum  gra- 

5  tulor  quod  eius  memoriam  tam  celebri  et  inlustri  testimonio  pro- 
sequamini,  ut  per  uos  innotesceret  nobis  quod  et  uobis  esset  circa 
praepositi  memoriam  gloriosum  et  nobis  quoque  fidei  ac  uirtutis 
praeberet  exemplum.  nam  quantum  perniciosa  res  est  ad  se- 
quentium  lapsum  ruina  praepositi,  in  tantum  contra  utile  est  et 

losalutare  cum  se  episcopus  per  firmamentum  fidei  fratribus  prae- 
bet  imitandum. 

Legi  etiam  litteras,  in  quibus  nec  qui  scripserint  nec  ad  quos  8 
scriptum  sit  significanter  expressum   est.    et  quoniam  me  in 
isdem  litteris  et  scriptura  et  sensus  et  chartae  ipsae  quoque  mo- 

i5uerunt  ne  quid  ex  uero  uel  subtractum  sit  uel  inmutatum,  ean- 
dem  ad  uos  epistolam  authenticam  remisi,  ut  recognoscatis  an 
ipsa  sit  quam  Crementio  hypodiacono  perferendam  dedistis.  per- 
quam  etenim  graue  est,  si  epistulae  clericae  ueritas  mendacio 
aliquo  et  fraude  corrupta  est.    hoc  igitur  ut  scire  possimus,  et 

10  scripturam  et  subscriptionem  an  uestra  sit  recognoscite  et  nobis 
quid  sit  in  uero  rescribite.  opto  uos,  fratres  carissimi;  semper 
bene  ualere. 

1  a  Qobis   accepi  o>        crimentiam  EIMo        2  instrueret  M\  in- 
stmer  T        4  qnoqne  uobis  o  sed  qnoqne  8.  hm.  2         7  propositi  T^  a 
a  nobis  S^m         8  qnanto  m         seqnentiam  T,  conseqnentinm  V 
9  est  et]  et  omv      12  litteras  alias  T,  alias  litteras  EJMoo      nec]  ne  M 
scripserit  qnis  (qni  10)  E^a,  qni  (quis  lo)  scripserit  MTIo    quos]  nos  T 
14  hisdem  E^MoTm,  iisdem  Iv       carthae  ET       ipse  ETM        15  ne] 
nec  T     snstractnm  T^      nel]  nellit  T     mntatnm  T     16  autenticam  J 
nt]  nt  cnm  T       recognouiscatis  T       17  ipse  E       18  graues  T 
19  et]  nel  F       20  snbscriptione  T      nestra  manu  V      22  ualere  bene 
nalete  T,  bene  nalere  nalete  M  —  Epistnla  Cypriani  rescribentis  (scri- 
bens  EM)  Bomae  clero  de  redditione  episoopi  nrbici  (urbici  T)  ezplicit 
EMT,  om,  J»,  Eiplicit  de  redicione  nrbicini  episcopi  0.  — 


^^  Caecilii  Cypriani 


EPISTVLA  X. 

CVrKlANYS  MARTYRIBVS   ET   CONFESSORIBVS   lESV   CHRISTI 
DOMINI  NOSTRI  IN  DEO  PATRE  PERPETVAM  S. 

I     £iuUo  laetas  et  gratulor,  fortissimi  ac  beatissimi  fratres,  co- 
guita  fide  et  airtute  uestra,  in  quibus  mater  ecclesia  gloriatur,  5 
gloriata  et  nuper  quidem  cum  confessione  perstanti  suscepta 
paena  est  quae  confessores  Christi  fecit  extorres.  confessio  tamen 
praesens  quantum  in  passione  fortior,  tantum  clarior  et  nudor  in 
honore  est.  creuit  pugna,  creuit  et  pugnantium  gloria.  nec  re- 
tardati  estis  ab  acie  tormentorum  metu,  sed  ipsis  tormentis  ma- 10 
gis  estis  ad  aciem  prouocati,  fortes  et  stabiles  ad  maximi  certa- 
minis  proelium  prompta  deuotione  prodistis.  ex  quibus  quosdam 
iam  conperi  coronatoS;  quosdam  uero  ad  coronam  uictoriae  pro- 
ximos,  uniuersos  autem  quos  agmine  glorioso  carcer  inclusit  pari 
et  simili  calore  uirtutis  ad  gerendum  certamen  animatos,  sicutii 
esse  oportet  in  diuinis  castris  milites  Christi,  ut  incorruptam  fidei 
firmitatem  non  blanditiae  decipiant,  non  minae  terreant,  non 
cruciatus  ac  tormenta  deuincant,  quia  maior  est  qui  est  in  nobis 
quam  qui  est  in  hoc  mundo^  nec  plus  ad  deiciendum  potest  ter- 
rena  paena  quam  ad  erigendum  tutela  diuina.  probata  res  estso 
certamine  fratrum  glorioso,  qui  ad  tormenta  uincenda  ceteris  du- 

Epist.  X.  —  Incipii  (thibari  add,  L)  ad  martyras  et  confessores 
(feliciter  add.  B)  CLQE,  Incipit  ad  martyras  P,  Incipit  epistola 
Cipriani  ad  Silaaanm  et  Regiannm  martyres  in  metaUo  constitatos  N  — 
2  iesn  christi]  in  christo  Pv  3  dno  (dnrjR)  nro  FBio  in]  et  in  2\? 
deo]  dno  NB  patre  om.  CLM  (exh.  Q)  5  et]  ac  v  gloriatar] 
gratolatar  P  6  gloriata  carr,  m  glorificata  M  m.  2,  gloriata  es  R, 
gloriata  est  v,  om.  P  et  om.  B  cam  confeesione  qaidem  P  per- 
stante  N,  perstantes  P,  per  tantos  C,  perstantibas  M  (perstanti  Q) 
7  qaae  confessores]  qoi  confessione  G  8  qaanto  FBv  in  passione 
CLB  tanto  JPBn  9  honorest  B,  honore  P  10  aoie]  icie  B  magis  ac 
magis  V  11  ad  a.]  ab  a.  L  12  proeliam]  praeciom  C  prodidistis 
CNj  redistis  v  13  iam  om.  CNB  iamiamqae  proximos  Pv  14  aa- 
tem  qaos]  aero  P  agmine]  cognomine  C  15  et]  ac  v  regendom 
PB  16  oportait  P  fidem  fidei  firmitate  P^d  te  add.  m.  2 
17  non  m.  terreant  om.  N  18  qai  om.  B  pest  in  nobis  0,  in  no- 
bis  est  Pt?      19  est  <m.  F       21  gloriosam  N 


Epistula  X.  c.  1-2.  491 

oes  facti  eiemplum  uirtutis  et  fidei  praebuerunt  congressi  in  acie, 
donec  ades  succumberet  uicta. 

Quibus  ergo  uos  laudibus  praedicem,  fortissimi  fratres?  robur  8 
pectoris  uestri  et  perseuerantiam  fidei  quo  praeconio  uocis  ex- 

5  omem?  tolerastis  usque  ad  consummationem  gloriae  durissimam 
quaestionem,  nec  cessistis  suppliciis,  sed  uobis  potius  supplicia 
cesserunt.  finem  doloribus  quem  tormenta  non  dabant  coronae 
dederunt.  laniena  grauior  ad  hoc  diu  perseuerauit,  non  ut  stan- 
tem  fidem  deiceret,  sed  ut  homines  Dei  ad  Dominum  uelocius 

10  mitteret.  uidit  admirans  praesentium  multitudo  caeleste  certa- 
men  Dei  et  spiritale,  proelium  Christi,  stetisse  seruos  eius  uoce 
libera,  mente  incorrupta,  uirtute  diuina,  telis  quidem  saecula- 
ribus  nudos,  sed  armis  fidei  credentes  armatos.  steterunt  torti 
torquentibus  fortiores  et  puisantes  ac  laniantes  ungulas  pulsata 

15  ac  laniata  membra  uicerunt.  inexpugnabilem  fidem  superare 
non  potuit  saeuiens  diu  plaga  repetita,  quamuis  rupta  conpage 
uiscerum  torquerentur  in  seruis  Dei  iam  non  membra  sed  uul- 
nera.  fluebat  sanguis  qui  incendium  persecutionis  extingueret, 
qui  flammas  et  ignes  gehennae  glorioso  cruore  sopiret.  o  quale 

soillud  fuit  spectaculum  Domini^  quam  sublime,  quam  magnum, 
quam  Dei  oculis  sacramento  ac  deuotione  militis  eius  acceptum, 
sicut  scriptum  est  in  psalmis  spiritu  sancto  loquente  ad  nos  pa- 

1  fidei  et  nirtutis  N  et]  ac  Pv  aciem  CR\  aciae  Q  2  suc- 
ctunberetis  B  nicta  om.  B  3  for  praedicent  B  4  quo]  qui  C 
exomati  ex  ezomae  C  5  toleratis  C  usque]  utique  P  8  laniena 
LB  {sed  e  corr,  L),  lanienda  Q,  laniendea  N,  lamentia  C,  quaestio  v, 
om.  P  grauiora  LQ  perseuerauerit  C  9  fidem]  finem  B  ut 
om,  P       ad  deum  C,  a  dno  L       uelociter  NQ       10  admirata  P 

11  dei]   certamen  dei  certamen  Nv       et  om,  NBv,   qui  C       spiritali 
ex  spiritalem  Cm,2     praelio  ex  praelium  C  m»  2,  premium  N     serao  N 

12  telis]  tales  P,  taUs  C»  13  fidei]  fideles  N  credentis  CLBQ 
armati  C  torti]  fortiter  P  14  pulsantibus  C  ac  laniantibus  C, 
om,  B  ungulis  P  15  ac]  et  Q  ac  laniata  om.  B  expugna- 
bilem  P  superare  non]  superant  N  16  diu  p.  repetita]  diu  placere 
petita  LNf  dupla  repetit  ac  C  mptam  N  17  torquentur  P  18  qui] 
cui  N  19  ignem  C  glorios*e  B  (a  eras,)  20  domino  v,  dd  CB 
Bublimen  N  21  quam]  quod  P  di  B  sed  i  corr.,  deo  N  ac 
deuotione  om.  P  milites  eius  accepto  P  22  sancto  om,  P  ad  . . . 
monente  om.  N 


490  Gaecilii  Cjpriani 


EPISTVLA  X. 

CYPRUNVS  MARTYEIBVS  ET   CONFESSORIBVS   lESV   CHBISTI 
DOMINI  NOSTRI  IN  DEO  PATRE  PERPETVAM  S. 

1     Exalto  laetas  et  gratulor,  fortissimi  ac  beatissimi  &atres,  co- 
gnita  fide  et  oirtute  uestra,  in  quibus  mater  ecclesia  gloriatur,s 
gloriata  et  nuper  quidem  cum  confessione  perstanti  suscepta 
paena  est  quae  confessores  Christi  fecit  extorres.  confessio  tamen 
praesens  quantum  in  passione  fortior,  tantum  clarior  et  maior  in 
honore  est.  creuit  pugna,  creuit  et  pugnantium  gloria.  nec  re- 
tardati  estis  ab  acie  tormentorum  metu,  sed  ipsis  tormentis  ma-io 
gis  estis  ad  aciem  prouocati,  fortes  et  stabiles  ad  maximi  certa- 
ininis  proelium  prompta  deuotione  prodistis.   ex  quibus  quosdam 
iam  conperi  coronatos^  quosdam  uero  ad  coronam  uictoriae  pro- 
ximos,  uniuersos  autem  quos  agmine  glorioso  carcer  inclusit  pari 
et  simili  calore  uirtutis  ad  gerendum  certamen  animatos,  sicutu 
esse  oportet  in  diuinis  castris  milites  Christi,  ut  incorruptam  fidei 
firmitatem  non  blanditiae  decipiant,  non  minae  terreant,  non 
cruciatus  ac  tormenta  deuincant,  quia  maior  est  qui  est  in  nobis 
quam  qui  est  in  hoc  mundo^  nec  plus  ad  deiciendum  potest  ter- 
rena  paena  quam  ad  erigendum  tutela  diuina.   probata  res  est» 
certamine  fratrum  glorioso,  qui  ad  tormenta  uincenda  ceteris  dn- 

Epist.  X.  —  Incipit  (thibari  add,  L)  ad  martyras  et  confesaores 
(feliciter  add.  E)  CLQB,  Incipit  ad  martyras  P,  Indpit  epistnl» 
Cipriani  ad  Silnantun  et  Regianmn  martyres  in  metallo  constitutoB  N  — 
2  iesn  christi]  in  christo  Pv  3  dno  (dnTjB)  nro  PBv  in]  et  in  J^ 
deo]  dno  NB  patre  <m.  CLM  (exh,  Q)  5  et]  ac  «  gloriatnr] 
gratulator  P  6  gloriata  corr  fn  g-lorifictttn  J/jii.  v',  Lri  rijiU 
gloriata  eet  ?\  qw^  P  et  om.  R  cuni  conf(3| 
stante  N,  perstEintea  P,  per  tautoB  C  i>ersts\i:\t 
7  C[aae  conftasorei]  (jni  confessione  C  '^ 
CLB  tanto  PRi^  9  honi>rest  B,  bout^re 
magis  V  11  ad 
CN,  redistlF  r 
tem  quos]  ui^ro 
PB  IG  o}K 
17  non  m.  ter 
bis  est  Pv 


V 


Epistnla  X.  c.  1-2.  491 

ces  ficti  eiemplnm  uirtutis  et  fidei  praebuenmt  congressi  in  icie, 
^oiiec  ades  guoenmberet  oicta. 

Qoibas  ergo  m  laudibns  praedicem,  fortissimi  fratre?  ?  rc»bar  S 
pectoris  uestri  et  perseuerantiam  fidei  quo  praeo^oio  u-vis  ei- 

somem?  toleiastis  usque  ad  oonsummationem  gloriae  dari?5imAm 
quaestionem,  nec  cessistis  suppliciis,  sed  uobis  p<'tias  5ui'ia«:La 
cessenmt.  finem  doloribus  quem  tormenta  non  iibant  c«»r «oa* 
dedenmt.  laniena  grauior  ad  hoc  diu  perseuerauiu  n«>n  ut  «taa- 
tem  Mem  deiceret,  sed  ut  homines  Dei  ad  I>«»niinam  u«k<ia§ 

lomitfceret.  nidit  admirans  praesentium  multitudo  Cicl-i^ti?  «ru- 
maiDeiet  spiritale,  proelium  Christi,  stetisse  sem'><  eii.-  a*« 
libera,  mente  incorrupta,  uirtute  diuina,  telis  qaid^m  *ar<alA- 
ribos  nndos,  sed  armis  fidei  credentes  armatos.  st^t#>nnt  V/ra 
torqnentibns  fortiores  et  pulsantes  ac  laniantes  un^^l*s  p:;^^*.A 

uac  laniata  membra  uicerunt.  inexpugnabilem  fi«i^m  •nxrrnr^ 
non  potnit  saeniens  diu  plaga  repetita*  qaamais  rap^  <x.zi<^ 
niscfflmm  torqnerentur  in  seruis  Dei  iam  non  m^icbra  =^1  ui*- 
nera.  flnebat  sangms  qui  incendium  persecuti':Lii  ^T\iL:z>^r^ 
qui  flammas  et  ignes  gehennae  glorioso  cru*  're  5«  «p  ir"^  o  qi^« 

soillud  fuit  spectaculum  Domini,  quam  sublime,  q-Lim  mjjrLzsu 
quam  Dei  oculis  sacramento  ac  deuoti«>ne  militis  ei-i*  a»^.:vjniaL, 
sicut  scriptum  est  in  psalmis  spiritu  san^rto  k-p-^tt*  a»i  ^*^  F^ 

1  fi&d  et  nirtnti»  2f      n]  ac  Pr       i«-m  CR  ,  vrj^  Q       2  «^>:- 

**"^  «  eiontt«  C      5  fe>ntis  C      x-\-i-^;  tV.  ./l^  P        ^?  Ua-^tL* 

^  ^      P»n  LQ      iffieKmmt  C  ^  ii-^.  t^a^  ^       ^ 

^  /       »^  fc^  C,  t  ^  L       ^'»rh«  >'<;/        K»  i.i^^-^-'*  ^ 

12  \^^  t^  ^  ^^^    ^,  ^^--   ^;^:^    V        «>.i^^^  C  Lf- V 

»       H  in  ?    T-z-^^:  'li'  :-"^^'^. 
£i  £  M-i  i  «'orr^   -i^-   >    ^ 


492  Oaecilii  Cjpriani 

riter  et  monente:  pretiosa  est  in  conspectu  Dei  mors 
iustorum  eius.  pretiosa  mors  haec  est  quae  emit  inmortali- 
tatem  pretio  sui  sanguinis,  quae  accepit  coronam  Dei  consum- 
matione  uirtutis. 

i  Quam  laetus  illic  Christus  fuit,  quam  libens  in  talibus  seruis  ^ 
suis  et  puguauit  et  uicit  protector  fidei  et  dans  credentibus  tan- 
tum  quantum  se  credit  capere  qui  sumit.  certamini  suo  adfuit, 
proeliatores  adque  adsertores  sui  nominis  ereiit  corroborauit 
animauit.  et  qui  pro  nobis  mortem  semel  uicit  semper  uincit  in 
nobis.  cum  uos,  inquit,  tradiderint,  nolite  cogitare^o 
quid  loquamini.  dabitur  enim  uobis  in  illa  hora 
quid  loquamini.  non  enim  uos  estis  qui  loquimini, 
sed  spiritus  patris  uestri  qui  loquitur  in  uobis. 

4  Documentum  rei  praesens  proelium  praebuit.  uox  plena  spi- 
ritu  sancto  de  martyris  ore  prorupit,  cum  Mappalicus  beatissi- " 
mus  inter  cruciatus  suos  proconsuli  diceret:  uidebis  cras 
agonem.  et  quod  ille  cum  uirtutis  ac  fidei  testimonio  diiit  Do- 
minus  inpleuit.  agon  caelestis  exhibitus  et  Dei  seruus  in  agonis 
promissi  certamine  coronatns  est.  hic  est  agon  quem  propheta 
Esaias  ante  praedixit  dicens:  non  pusillum  uobis  certa-x» 
men  cum  hominibus,  quoniam  Deus  praestat  ago- 
nem.    et  ut  ostenderet  quis  hic  agon  futurus  esset,  addidit  di- 

1  Ps.  115,   15.     10  Matth.  10,  19.  20.     20  Es.  7,  13.  14. 

1  et]  ac  C       monente]  meininisse  P       est  am.  P       dei  C^NQ 
2  instomm]  sanctomm  Q;  cf.  p.  344^  16;  1^9,  6      quae]  qui  B      emit] 
ezimit  C       3  praetiosa  uis  sanguis  C       quae]   qui  P       acdpit  LM 
(accepit  Q)      dei]  do  CPEvt  fidei  N     4  uirtutis]  ueritatis  C     5  illic] 
in  illis  P       6  protecta  C       et  om.  CE       7  capere]  accipere  NV 
c(ui]  quo  C     sumit]  sumac  N     certaminis  sui  C     afuit  N       8  adqne 
adsertores  om.  E       9  semel  uicit  om,  N,  semel  mihi  E       uicit  E 
10  traderint  N       11  dabitur  . . .  loquamini  om,  P       12  loquamini  L 
sed  a  «n  i  corr,  m.  2,  loquimini  N       14  documenta  C       sps  sci  N 
15  prorumpit  C,   praerupit  E       16  inter]  in  N       cruciatos  Q,   cru- 
ciatu  0*      8U0  C^N     cras]  trans  N       17  dominus]  deo  N       18  con- 
pleuit  C       acon  C,  agonem  N       et]  est  P       19  praemissi  P       eer- 
tamen  C     coronatur  (est  om.)  P       20  eseias  ante  PQ,  se  testante  N 
praedizit]  promisit  P       22  bic  om,  P       esset  futurus  P 


Epistnlae  X.  c.  2—4.  493 

cens:  ecce  uirgo  in  utero  accipiet  et  pariet  filium 
et  uocabitis  nomen  eius  Emmanuel.  hic  est  agon  fidei 
nostrae  qua  congredimur,  qua  uincimus,  qua  coronamur.  hic  est 
agon  quem  nobis  ostendit  et  beatus  apostolus  Paulus,  in  quo  opor- 

stet  nos  currere  et  ad  coronae  gloriam  peruenire.  nescitis,  in- 
quit,  quia  qui  in  stadio  currunt  omnes  quidem  cur- 
runt,  unus  tamen  accipit  palmam.  sic  currite  ut 
occupetis.  et  illi  quidemut  corruptibilem  coronam 
accipiant,   nos   autem   incorruptam.     item  suum  cer- 

10  tamen  ostendens  et  hostiam  se  Domino  cito  futurum  esse  promit- 
tens  ait:  ego  iam  libor,  et  tempus  instat  assumptio- 
nis.  bonum  agonem  certaui,  cursum  perfeci,  fidem 
seruaui.  iam  superest  mihi  corona  iustitiae  quam 
mihi   reddet  Dominus  in  illa  die  ille  iudex  iustus, 

i&non  solum  autem  mihi,  sed  et  omnibus  qui  dilexe- 
runt  aduentum  eius.  hunc  igitur  agonem  per  prophetas 
ante  praedictum,  per  Dominum  commissum,  per  apostolos  gestum 
Mappalicus  suo  et  collegarum  suorum  nomine  proconsuli  repro- 
misit.    nec  fefellit  in  promisso  suo  uox  fidelis.    pugnam  quam 

90  spopondit  exhibuit  et  palmam  quam  meruit  accepit.  istum  nunc 
beatissimum  martyrem  et  alios  participes  eiusdem  congressionis 
et  comites  in  fide  stabiles,  in  dolore  patientes,  in  quaestione  uic- 

5 1  Cor.  9,  24.  25.     11  H  Tim.  4,  7.  8. 

1  ntenun  NRVv  et  pariet  <m,  P  2  nocabitnr  C  emmannbel 
LNB  3  nincimnr  C  est  am,  N  4  et  <m.  Pv  panlns  aposto- 
Ins  V,  apostolns  N  5  ad  om,  N  gloriam  coronae  P,  coronam  gloriae  v 
dicens  nescitis  Q  6  stadio  cnrrit  P  1  Jit  ex  et  C  8  omnes  occn- 
•pei^  P,  occnpetis  omnis  antem  qni  agonizatnr  in  omnibns  (nominibns  R) 
oontinens  est  CB  et]  nt  CN  xit  om.  N  9  nos]  nos  Q  in- 
eormptibilem  Q  10  ostendens  <m,  P  dni  LRv,  dno  et  C  fntnram 
CBP  11  delibor  C,  imolor  Q  adsnmptionis  meae  Pv  12  ago- 
nem  super  certamen  scr,  Cm,2  fide  B  14  reddet  cGs  mibi  Q  iUo 
die  B,  iUnm  diem  C  ille  om.  C^P  instns  indez  Pv  15  qni 
am,  B       dilezerint  N,  dilignnt  Qv       17  apostolnm  P       18  mappa- 

licns  sno  B       nomen  N       19  promissn  CWjR\  promis8«o  P  (n  eras.) 
sno  om,  P        20  ezpopondit  N        et]  ez  B        pahna  B*        nnnc] 
hmic  P        21    congressionis]    consensionis   P         22   et]    eins   et  N, 
milites  et  v 


494  Caecilii  Cypriani 

tores  ut  ceteri  quoque  sectemini  et  opto  pariter  et  eihortor,  ut 
quos  uinculum  confessionis  et  hospitium  carceris  simul  iunxit 
iungat  etiam  consummatio  uirtutis  et  corona  caelestis,  ut  lacri- 
mas  matris  ecclesiae  quae  plangit  ruinas  et  funera  plurimorum 
uos  uestra  laetitia  tergeatis  et  ceterorum  quoque  stantium  firmi-s 
tatem  uestri  exempli  prouocatione  solidetis.    si  uos  acies  uoca- 
uerit,  si  certaminis  uestri  dies  uenerit,  militate  fortiter,  dimi- 
cate  constanter,  scientes  uos  sub  oculis  praesentis  Domini  dimi- 
care,   confessione  nominis  eius  ad  ipsius  gloriam  peruenire,  qui 
non  sic  est  ut  seruos  suos  tantum  spectet,  sed  ipse  luctatur  inio 
nobis,  ipse  congreditur,  ipse  in  certamine  agonis  nostri  et  coro- 
nat  pariter  et  coronatur. 
S     Quod  si  ante  diem  certaminis  uestri  de  indulgentia  Domini 
pax  superuenerit,  uobis  tamen  manet  uoluntas  integra  et  con- 
scientia    gloriosa.    nec    contristetur    aliquis    ex    uobis    quasiis 
illis   minor   qui   ante  uos  tormenta  perpessi  uicto  et  calcato 
saeculo    ad   Dominum    glorioso    itinere    uenerunt.    Dominus 
scrutator  est  renis  et  cordis,  arcana  perspicit  et  intuetur  occulta. 
ad  coronam  de  eo  promerendam  sufficit  ipsius  testimonium  solum 
qui  iudicaturus  est.  ergo  utraque  res,  fratres  carissimi,  sublimisao 
pariter  et  inlustris:  illa  securior  ad  Dominum  uictoriae  consum- 
matione  properare,  haec  laetior  accepto  post  gloriam  commeatu 
in  ecclesiae  laude  florere.    o  beatam  ecclesiam  nostram  quam  sic 
honor  diuinae  dignationis  inluminat,  quam  temporibus  nostris 

1  ut]  et  C       hortor  P       2  consensionis  P       iuncxit  CN       3  etiam 
et  P       consumationis  C        coronae  P       lacrimam  C,  ad  lacrimas  N 
5  uestram  laetitiara  Q       tergatis  0*        6  exemplum  C,  eiemplis  N 
prouocauerit  CEV       7  certamini  L       8  <fio  JV       9  qui  ex  quia  C 
10  ut  ca;  et  C      tantum  spectet  om.  B       sed  et  NPv,  se  E      11  ipse 
om.  E       congregit  N       et  coronat  ...  l,  13  uestri  om,  C       12  coro- 
natuB  L        13  si  ante]  stante  N       indulgentie   C       dei  P,  dnm   N, 
domo  C       14  maneat  v,  monet  C,  om.  P      et  ow.  P      15  tristetur  i* 
aliqui  P'        16  minor  sit  ^t?       quia  antei?',  quia  nec  C       perpessi 
estis  C  sed  estis  add,  m,  2       17  peruenerunt  CNE       18  est]   et  i, 
eat**E       cordis  et  renis  ^        archana  2<7E'0       et  am.  N       intue- 
mini  C       19  de  eo]  domini  F,  dnm  N,  dei  P'  sed  suam  8,  h  m.  2 

20  utraque]  ueraque  C  sed  que  exp,  m.  2         carissimi]  dilectissimi  P 

21  securiora  N      deum  X,  dnm  nri  P      consummationem  Q       22  pro- 
perasse  CE       baec]  hic  Q       letitior  N,  letiora  C       23  ecclesia  P 
laudem  C       o  om.  P       quam  sic]  quas  hic  (7       24  quam]  qua  C 


Epistula  X— XI.  495 

gloriosus  martymm  sanguis  inlustrat.  erat  ante  in  operibus  fra- 
trum  candida:  nunc  facta  est  in  martyrum  cruore  purpurea.  flo- 
ribus  eius  nec  lilia  nec  rosae  desunt.  certent  nunc  singuli  ad 
utriusque  honoris  amplissimam  dignitatem.  accipiant  coronas  uel 
sde  opere  candidas  uel  de  passione  purpureas.  in  caelestibus 
castris  et  pax  et  acies  habent  flores  suos  quibus  miles  Christi  ob 
gloriam  coronetur.  opto  uos,  fortissimi  ac  beatissimi  fratres, 
semper  in  Domino  bene  ualere  et  nostri  meminisse.  ualete. 


EPISTVLA  XI. 

10      CYPRUNVS  PRESBYTERIS  ET  DIACONIBVS  FRATRIBVS  S. 

Quamquam  sciam,  fratres  carissimi,  pro  timore  quem  singuU  1 
debemus  Deo  uos  quoque  illic  adsiduis  orationibus  et  enixis  pre- 
cibus  instanter  incumbere,  admoneo  tamen  etiam  ipse  religiosam 
sollicitudinem  uestram  ut  ad  placandum  adque  exorandum  Deum 
isnon  uoce  sola,  sed  et  ieiuniis  et  lacrimis  et  onmi  genere  depre- 
cationis  ingemescamus.  intellegendum  est  enim  et  confitendum 
pressurae  istius  tam  turbidam  uastitatem  quae  gregem  nostrum 
maxima  ex  parte  populata  est  et  adhuc  usque  populatur  secundum 
peccata  nostra  uenisse,  dum  uiam  Domini  non  tenemus  nec  data 

1  gloriosis  P^B,  gloriosos   C       sanguinia  N^        2  purporea   CQ, 
Uem  l.  5       3  nec  rosae  nec  lilia  NP       singnlari  N       4  honoris  ex 

horia  L  accipiont  P  nel  C  5  operibns  CR  6  milites  P 
ob  gloriam]  gloria  N  7  coronantur  P,  coronetur  amen  N  opto  . . . 
ualete  om.  P;  opto  . . .  meminisse  C  in  marg.  add,  fortissimi  a.  b.  f.] 
frs  kmi  N  8  dnm  Q  (dno  M)  nostri  meminisse]  nm  esse  B  ualete 
om,  NP  —  Ad  martyras  et  confessores  (et  confessores  om.  P)  eiplicit  LPQ, 
ExpUcit  (epistola  Cipriani  ctdd,  C)  ad  martyres  et  confcssores  CB,  b  mar- 
tyribus  eiusdem  explicit  N,  — 

Epist.  XL  —  Incipit  ad  clerum  de  deprecando  (precando  P*)  deo  pro 
peccatis  nostris  (pro  p.  nostris  om,  B)  CLNPQB  —  10  presbyterorum  et 
de  diaconorum  L,  ppbK  et  ^  M,  prbns  et  dilectissimis  Q  fratribus 
exp.  in  C,  fratres  Q^,iM  13  etiam]  et  Pv  religiosa  soUicitudine 
uestra  B  14  adque  ad  CB  dominum  CBv  15  sed  et]  sed  C 
17  pressuram  N  am  in  ras.       istius  iam  €>  iusticiae  et  ex  iusticiam  N 

n 

turpidam  B       castitatem  C       18  maxime  C       19  tenemus]  temus  B 


486  Caecilii  Gypriani 

qne  recte  fecerit,  propterea  cum  sit  persona  insignis  f  et  inminente 
agone  quem  permisit  Deus  in  saeculo  colluctandi  causa  aduersa- 
rium  simul  cum  seruis  suis,  uolens  etiam  angelis  et  hominibus 
certamen  hoc  manifestare,  ut  qui  uicerit  coronetur,  uictus  uero 
reportauerit  in  se  sententiam  quae  nobis  manifestata  est.  etcum» 
incumbat  nobis  qui  uidemur  praepositi  esse  et  uice  pastorum 
custodire  gregem,  si  neglegentes  inueniamur,  dicetur  nobis  quod 
et  antecessoribus  nostris  dictum  est,  qui  tam  neglegentes  prae- 
positi  erant,  quoniam  perditum  non  requisiuimus  et  errantem  non 
correximus  et  claudum  non  colligauimus  et  lactem  eorum  edeba-io 
mus  et  ianis  eorum  operiebamur.  denique  et  ipse  Dominus  im- 
plens  quae  erant  scripta  in  lege  et  prophetis  docet  dicens:  ego 
sum  pastor  bonus,  qui  pono  animam  meam  pro  oui- 
bus  meis.    mercennarius   autem  et  cuius  non  sunt 
propriae  oues,  cum  uiderit  lupum  uenientem,  re-is 
linquit  et  fugit,  etlupus  dispargit  eas.  sed  et  Simoni 
sic  dicit:  diligis  me?  respondit  diligo.  ait  ei:   pasce 
oues  meas.  hoc  uerbum  factum  ei  actu  ipso  quo  cessit  cogno- 
scimus,  et  ceteri  discipuli  similiter  fecerunt. 
2     Nolumus  ergo,  fratres  dilectissimi,  mercennarios  inueniri,  sedio 
bonos  pastores,  cum  sciatis  txm  non  minimum  periculum  incum- 
bere,  si  non  hortati  fueritis  fratres  nostros  stare  in  fide  immobiles, 
ne  praeceps  euntes  ad  idololatriam  funditus  eradicetur  fratemitas. 
nec  enim  hoc  solum  uerbis  uos  hortamur,  sed  discere  poteritis  a 

12  lo  10, 11.  12.     17  lo.  21, 15. 

1  pterea  f*      cum]  qnod  v       imminenti  (i       2  dns  fi        cnm  adner- 
sario  v       3  semo  suo  T       5  portanerit  tpm        manifesta  q>iiio        cnm 
om.  fft      6  incnmbant  T<^,  incumbit  ft      pastorem  T,  pastoris  (pv     7  cn- 
stodirem  T     inneniantnr  tpw      8  neglegenter  qpf*     10  clodnm  fi      colle- 
ganimus  T,  coUegimns  ft       et  om.  (p      lac  (pwvy  lactantem  pt,       11  ope- 
rabamnr  T,  operiemur  f*     12  scripta  erant  w     docet  <m.  ftw     dixit  fi 
15  ones  proprie  910        nidet  tp       relinqnet  T        16  et  dizit  fngit  w 
eas]  ones  q^to        17  sic  om.  fi        18  faotum  est  q>       acto  T(pfuw       qno 
gestum  fi       20  uos  irstres  dilectissimi  w,  f.  d.  uos  t^       meroenarii  fi 
inuenire  v     21  boni  /li     tum  (nn.  tpfi     22  fuerimus  f*     nestros  Oxon. 
fidem  T       28  in  praeceps  fiv        euntes]  iens  Oxon.        ydolatriam  9«, 
idolatria  Tfi      24  solum  haec  fi      uerbis  om.  w      hortamur  uos  9 


EpiBtulae  VIIL  c.  1-3.  487 

plnribus  a  nobis  ad  uos  uenientibus  quoniam  ea  onuiia  nos  Deo 
adiuuante  et  fecimus  et  facimus  cum  onmi  sollicitudine  et  peri- 
culo  saeculari  ante  oculos  plus  habentes  timorem  Dei  et  paenas 
perpetuas  quam  timorem  hominum  et  breuem  iniuriam,  non  de- 

5S6rentes  fratemitatem  et  hortantes  eos  stare  in  fide  et  paratos 
esse  debere  ire  cum  Domino.  sed  et  ascendentes  ad  hoc  quod 
conpellebantur  reuocauimus.  ecclesia  stat  fortiter  in  fide,  licet 
quidam  terrore  ipso  conpulsi,  siue  quod  essent  insignes  personae 
siue  adprehensi  timore  hominum,  ruerunt:  quos  quidem  sepa- 

10  ratos  a  nobis  non  dereliquimus,  sed  ipsos  cohortati  sumus  et  hor- 
tamur  agere  paenitentiam,  si  quo  modo  indulgentiam  poterint 
recipere  ab  eo  qui  potest  praestare,  ne  si  relicti  fuerint  a  nobis, 
peiores  efficiantur. 
Yidetis  ergo,  fratres,  quoniam  et  uos  hoc  facere  debetis,  ut3 

u  etiam  illi  qui  ceciderunt,  hortatu  uestro  corrigentes  animos  eorum, 
si  adprehensi  fuerint  iterato  confiteantur,  ut  possint  priorem  erro- 
rem  corrigere,  et  alia  quae  incumbunt  uobis,  quae  etiam  et  ipsa 
subdidimus,  ut  si  hi  qui  in  hanc  temptationem  indderunt  coepe- 
rint  adprehendi  infirmitate  et  agant  paenitentiam  facti  sui  et 

10  desiderent  communionem,  utique  subueniri  eis  debet :  siue  uiduae 
siue  thlibomeni  qui  se  eihibere  non  possunt  siue  hi  qui  in  carce- 

1  plTureB  T       a]  ez  10       ad  nos  Tw,  a  dd  nos  (i       nenienies  T,  con- 
neniente  pL      ea]  mea  T       2  innante  f*        3  plus  om,  tpfiw      ^4  magis 
qnam  (i,  qnem  u;       5  eos  stare]  eztare  fi,       6  debere  <m.  tpwv       sed  et] 
sedent  T,  sed  qp^,  sed  et  te  w       ascendentes]  accedentes  fi,  dentes  w 
ad  om.  t(7^  ab  ft      7  compellebatnr  qp,  conpellabantur  T     ecclesia  stat  T, 
ecdesia  ista  qp,  et  ecclesiam  istam  w,  ecclesias  nt  fi>        fortiter  om,  v 
in  fidem  9,  starent  in  fide  fi,  in  fide  roboranimus  w      8  terrori  Tfik     per- 
flona  T       9  timore  apprebensi  9       meiimt]  nererentnr  (pwv       sepera- 
toe  9      10  derelinqnimus  tpftw       sed  et  fi       et  cobortamur  fi,  om.  tp 
11  si]  sed  tp        poterint  Tfi,  petierint  w,  potemnt  tpv;  cf.  Lachm.  in 
Oantm  I,  146  n.  15       12  redperint  T,  consequi  (sed  ante  poterint)  ft 
ne  81]  nisi  Tw       delicti  9       13  peiores  se  7,  priores  w       15  etiam]  et 

eam 

tam  q>  hortato  T  nostro  fi  16  si]  iam  f*  ut  fi,  om.  Tvpw  priore 
errore  T  17  corripere  ft  alios  f*  qui  ^  incombant  9  quae 
om.  w;  quae  etiam  <m.  <p  et  cm.  f*  18  si  ii  w,  sibi  Tfk,  si  tpv  bac 
temptatione  T<pw  inciderent  ft  coeperunt  T<pfiw  19  apprebensi  <p 
infirmitati  T,  affirmitati  <p  agent  f»  20  eis  om.  fi  21  thlibomeni 
cofU.  Bo8<iuetu8,  tbilbomeni  fi,  clidomeni  T,  chlidomeni  <pw,  clinomeni 
cont.  Pameliua      bii  <p 


488  Gaecilii  Cypriani 

ribas  sunt  sine  exclusi  de  sedibus  sais  atiqae  habere  debent 
qui  eis  ministrent:  sed  et  catecumini  adprehensi  infirmitate  de- 
cepti  esse  non  debebunt;  ut  eis  subueniatur.  et  quod  maTimum 
est,  corpora  martyrum  aut  ceterorum  si  non  sepeliantur,  grande 
periculum  imminet  eis  quibus  incumbit  hoc  opus.  cuiuscumques 
ergo  uestrum  quacumque  occasione  fuerit  effectum  hoc  opus^  certi 
sumus  eum  bonum  seruum  aestimari,  ut  qui  in  minimo  fidelis 
fuit  constituatur  super  decem  ciuitates.  faciat  autem  Deus,  qui 
onmia  praestat  sperantibus  in  se,  ut  onmes  nos  in  his  operibus 
inueniamur.  salutant  uos  fratres  qui  sunt  in  uinculis  et  presbf*io 
teri  et  tota  ecclesia,  quae  et  ipsa  cum  summa  soUicitudine  ex- 
cubat  pro  onmibus  qui  inuocant  nomen  Domini.  sed  et  nos  peti- 
mus  mutua  uice  memores  sitis  nostri.  sciatis  autem  Bassianum 
peruenisse  ad  nos:  et  petimus  uos,  quihabetis  zelum  Dei,  harom 
litterarum  exemplum  apud  quoscumque  poteritis  transmittere  peris 
idoneas  occasioneS;  uel  uestras  faciatis,  siue  nuntium  mittatiS; 
ut  stent  fortes  et  inmobiles  in  fide.  optamus  uos,  firatres  caris- 
simi,  semper  bene  ualere. 


EPISTVLA  VIIII. 

CYPRIANVS  PRESBYTERIS  ET  DIACONIBVS  BOMAE  CONSISTEN-JO 
TIBVS  FRATRIBVS  S. 

1     Gum  de  excessu  boni  oiri  collegae  mei  rumor  apud  nos  incer- 
tus  esset,   fratres  carissimi,   et  opinio  dubia  nutaret,  accepi 

1  excudi  w,  ezpulsi  fi  de]  a  w  )  2  caticuinini  T,  cathecunini  fpfiw 
in  infirmitate  (i  3  debebnnt]  habebont  fi  quid  <p  4  grandis  peri- 
cuUs  T  5  immineat  fi  eis]  his  fi  cuiusque  fi ;  cuiuscumque  . . .  hoc 
opus  om.  <pw  6  effectum  fuerit  (i  7  eziBtimari  fi  minimo  <m,  <p 
8  fuit]  erit  (i  super  om.  w  decem]  XI  io  facit  ft^  11  cum  ex 
con  T  12  onmes  T  nos]  uos  v  13  autem]  at  eum  fi  basianum 
Tfi  15  ezempla  ft  apud]  ad  fiv  potueritis  fi  16  uestra  fi  mu- 
tatis  w  17  et  om.  to  in  fide  om.  to  fratres  om.  w  18  semper  om.  w  — 
Scribens  Celerinus  Luciano  ezplicit  T,  om,  q>fiw. 

Epist.  VUII.  —  Ad  clerum  de  ezcessu  episcopi  eorum  V,  Incipit  (epi- 
stula  Cjpriani  add.  IT)  scribentis  (scribens  o)  Romae  clero  (ad  clerum  T)  de 
redidone  (de  redditione  IT,  om.  M)  episcopi  urbici  (urbidni  o)  EIMoT, 
om.  0).  —  23  esse  M       notaret  T 


Epistula  VllI-VIIII.  489 

a  uobis  litteras  ad  me  missas  per  Crementiam  hypodiacouum^ 
qnibus  plenissime  de  glorioso  eius  exitu  instruerer^  et  exultaui 
satis  quod  pro  integritate  administrationis  eius  consummatio 
quoque  honesta  processerit.    in  quo  uobis  quoque  plurimum  gra- 

s  tulor  quod  eius  memoriam  tam  celebri  et  inlustri  testimonio  pro- 
sequamini,  ut  per  uos  innotesceret  nobis  quod  et  uobis  esset  circa 
praepositi  memoriam  gloriosum  et  nobis  quoque  Mei  ac  uirtutis 
praeberet  exemplum.  nam  quantum  pemiciosa  res  est  ad  se- 
quentium  lapsum  ruina  praepositi,  in  tantum  contra  utile  est  et 

10  salutare  cum  se  episcopus  per  firmamentum  fidei  fratribus  prae- 
bet  imitandum. 

Legi  etiam  litteras,  in  quibus  nec  qui  scripserint  nec  ad  quos  i 
scriptum  sit  significanter  expressum   est.    et  quoniam  me  in 
isdem  litteris  et  scriptura  et  sensus  et  chartae  ipsae  quoque  mo- 

15  uenmt  ne  quid  ex  uero  uel  subtractum  sit  uel  inmutatum,  ean- 
dem  ad  uos  epistolam  authenticam  remisi,  ut  recognoscatis  an 
ipsa  sit  quam  Crementio  hypodiacono  perferendam  dedistis.  per- 
quam  etenim  graue  est,  si  epistulae  clericae  ueritas  mendacio 
aliquo  et  fraude  corrupta  est.    hoc  igitur  ut  scire  possimus,  et 

«  scripturam  et  subscriptionem  an  uestra  sit  recognoscite  et  nobis 
quid  sit  in  uero  rescribite.  opto  uos,  fratres  carissimi,  semper 
bene  ualere. 


1  a  nobis  accepi  a        crimentiam  EIMo        2  instraeret  3f  S  in- 
Btraer  T        4  qnoque  aobis  o  sed  qaoqae  8.  l.m,  2         7  propositi  T*  o> 
a  nobis  E^m         8  quanto  a         sequentiam  T^  consequentiam  V 
9  est  et]  et  wov      12  litteras  alias  T,  alias  litteras  EIMofo      nec]  ne  M 
scripserit  qois  (qai  a^E^tOj  qai  (qais  lo)  scripserit  MTIo    qaos]  aos  T 
14  hisdem  E^MoTia,  iisdem  Iv       cartbae  ET       ipse  ETM        15  ne] 
necT     snstractamT*      nel]aellitjr     matatnm  T      16  aatenticam  I 
nt]  at  com  T       recognoniscatis  T       17  ipse  E       18  graaes  T 
19  et]  nel  F      20  snbscriptione  T      nestra  mann  V      22  nalere  bene 
oalete  T,  bene  oalere  oalete  M  —  Epistala  Cypriani  rescribentis  (scri- 
benB  EM)  Bomae  clero  de  redditione  episcopi  arbici  (arbici  T)  explicit 
EMTy  om.  Ii»j  Ezplicit  de  redidone  orbicini  episcopi  o.  — 


490  Caecilii  Cypriani 


EPISTVLA  X. 


CYPPJANV8  MAETTKIBVS  ET   CONFESSORffiVS   lESV   CHBISTI 
DOMINI  NOSTEI  IN  DEO  PATRE  PERPETVAM  S. 

1     Exalto  laetas  et  gratolor,  fortissimi  ac  beatissimi  firatres,  co- 
gnita  fide  et  nirtate  uestra,  in  qaibns  mater  ecclesia  gloriatar,  5 
gloriata  et  naper  qaidem  cam  confessione  perstanti  soscepta 
paena  est  qaae  confessores  Christi  fecit  eitorres.  confessio  tamen 
praesens  qnantam  in  passione  fortior,  tantnm  clarior  et  maior  in 
honore  est.  creait  pugna,  crenit  et  pagnantinm  gloria.  nec  ro- 
tardati  estis  ab  acie  tormentoram  meta,  sed  ipsis  tormentis  ma- 10 
gis  estis  ad  aciem  proaocati,  fortes  et  stabiles  ad  madmi  certa- 
minis  proelinm  prompta  deuotione  prodistis.  ex  quibas  quosdam 
iam  conperi  coronatos^  quosdam  uero  ad  coronam  uictoriae  pro- 
ximos,  uniuersos  autem  quos  agmine  glorioso  carcer  inclusit  pari 
et  simili  calore  uirtutis  ad  gerendum  certamen  animatos,  sicutis 
esse  oportet  in  diuinis  castris  milites  Christi,  ut  incorruptam  fidei 
firmitatem  non  blanditiae  decipiant,  non  minae  terreant,  non 
cruciatus  ac  tormenta  deuincant,  quia  maior  est  qui  est  in  nobis 
quam  qui  est  in  hoc  mundo,  nec  plus  ad  deiciendum  potest  ter- 
rena  paena  quam  ad  erigendum  tutela  diuina.  probata  res  estso 
certamine  fratrum  glorioso,  qui  ad  tormenta  uincenda  ceteris  du- 

Epifit.  X.  —  Incipit  (thibari  add,  L)  ad  martyras  et  confessoreB 
(feliciter  add.  B)  CLQB,  Incipit  ad  martyras  P,  Indpit  epistnla 
Cipriani  ad  Silnaanm  et  Begiannm  martjres  in  metallo  constitutos  N  ~ 
2  iesn  christi]  in  christo  Pv  3  dno  (dnTjB)  nio  PBv  in]  et  in  I\> 
deo]  dno  NB  patre  om.  CLM  (exh.  Q)  5  et]  ac  v  gloriatnr] 
gratnlatar  P  6  gloriata  carr,  in  glorificata  M  m.  2,  gloriata  es  B, 
gloriata  est  v,  om.  P  et  otn,  B  cum  confessione  quidem  P  per- 
stante  Nj  perstantes  P,  per  tantos  C,  perstantibns  M  (perstanti  Q) 
7  quae  confessores]  qni  confessione  C  8  qnanto  PBv  in  pasdone 
CLB  tanto  PBv  9  honorest  By  honore  P  10  acie]  icie  B  magis  ac 
magis  V  11  ad  a.]  ab  a.  L  12  proelinm]  praeciom  C  prodidistis 
CN,  redistis  v  13  iam  om,  CNB  iamiamqne  proximos  Pv  14  au- 
tem  quos]  uero  P  agmine]  cognomine  C  15  et]  ac  v  regendnm 
PB  16  oportnit  P  fidem  fidei  iirmitate  P^d  te  add,  m.  ^ 
17  non  m.  terreant  om,  N  18  qni  om.  B  pest  in  nobis  C,  in  no- 
bis  est  Pv      19  est  om,  P       21  gloriosum  N 


Epistula  X.  c.  1-2.  491 

oes  facti  exemplam  uirtutis  et  fidei  praebuermit  congressi  in  acie, 
donec  ades  snccamberet  oicta. 

Quibns  ergo  nos  landibas  praedicem,  fortissimi  fratres?  robor  2 
pectoris  uestri  et  perseuerantiam  fidei  quo  praeconio  uocis  ex- 

5  omem?  tolerastis  usque  ad  consummationem  gloriae  durissimam 
quaestionem,  nec  cessistis  suppliciis,  sed  uobis  potius  supplicia 
cesserunt.  finem  doloribus  quem  tormenta  non  dabant  coronae 
dederunt.  laniena  grauior  ad  hoc  diu  perseuerauit,  non  ut  stan- 
tem  fidem  deiceret,  sed  ut  homines  Dei  ad  Dominum  uelocius 

10  mitteret.  uidit  admirans  praesentium  multitudo  caeleste  certa- 
men  Dei  et  spiritale,  proelium  Christi,  stetisse  seruos  eius  uoce 
libera,  mente  incorrupta,  uirtute  diuina,  telis  quidem  saecula- 
ribus  nudos,  sed  armis  fidei  credentes  armatos.  steterunt  torti 
torquentibus  fortiores  et  pulsantes  ac  laniantes  ungulas  pulsata 

15  ac  laniata  membra  uicerunt.  inexpugnabUem  fidem  superare 
non  potuit  saeuiens  diu  plaga  repetita,  quamuis  rupta  conpage 
uiscerum  torquerentur  in  seruis  Dei  iam  non  membra  sed  uul- 
nera.  fiuebat  sanguis  qui  incendium  persecutionis  extingueret, 
qui  flammas  et  ignes  gehennae  glorioso  cruore  sopiret.  o  quale 

soiUud  fuit  spectaculum  Domini;  quam  sublime,  quam  magnum, 
quam  Dei  oculis  sacramento  ac  deuotione  militis  eius  acceptum, 
sicut  scriptum  est  in  psalmis  spiritu  sancto  loquente  ad  nos  pa- 

1  fidei  et  uirtutis  N  et]  ac  Pv  aciem  CB\  aciae  Q  2  suc- 
cumberetis  E  uicta  om,  B  3  for  praedicent  B  4  quo]  qui  C 
ezomati  ex  ezomae  C  5  toleratis  C  usque]  utique  P  8  laniena 
LB  {sed  e  corr,  L),  lanienda  Q,  laniendea  N,  lamentia  C,  quaestio  v, 
om.  P  grauiora  LQ  perseuerauerit  C*  9  fidem]  finem  B  ut 
<m,  P       ad  deum  C,  a  dno  L       uelociter  NQ       10  admirata  P 

11  dei]   certamen  dei  certamen  Nv       et  om,  NBv,   qui  C       spiritali 
ex  spiritalem  Cm,2     praelio  ex  praelium  Cm,  2,  premium  N     seruo  N 

12  telis]  tales  P,  talis  C»  13  fidei]  fideles  N  credentis  CLBQ 
armati  0  torti]  fortiter  P  14  pulsantibus  C  ac  laniantibus  C, 
om.  B  ungulis  P  15  ac]  et  Q  ac  laniata  om,  B  ezpugna- 
bilem  P  superare  non]  superant  N  16  diu  p.  repetita]  diu  placere 
petita  LN,  dupla  repetit  ac  C  ruptam  N  17  torquentur  P  18  qui] 
cui  N  19  ignem  C  glorios*e  B  (a  eras,)  20  domino  v,  d5  CB 
sublimen  N  21  quam]  quod  P  di  B  sed  i  corr,,  deo  N  ac 
deuotione  om»  P  milites  eius  accepto  P  22  sancto  om,  P  ad  . . . 
monente  om,  N 


492  Gaecilii  Cypriani 

riter  et  monente:  pretiosa  est  in  conspectn  Dei  mors 
iustorum  eius.  pretiosa  mors  haec  est  quae  emit  inmortali* 
tatem  pretio  sui  sanguinis,  quae  accepit  coronam  Dei  consom- 
matione  uirtutis. 

3  Quam  laetus  illic  Christus  fuit,  quam  libens  in  talibus  seruis  ^ 
suis  et  puguauit  et  uicit  protector  fidei  et  dans  credentibus  tan- 
tum  quantum  se  credit  capere  qui  sumit.  certamini  suo  adfuit, 
proeliatores  adque  adsertores  sui  nominis  erexit  corroborauit 
animauit.  et  qui  pro  nobis  mortem  semel  uicit  semper  uincit  in 
nobis.  cum  uos,  inquit,  tradiderint,  nolite  cogitare^o 
quid  loquamini.  dabitur  enim  uobis  in  illa  hora 
quid  loquamini.  non  enim  uos  estis  qui  loquimini, 
sed  spiritus  patris  uestri  qui  loquitur  in  uobis. 

4  Documentum  rei  praesens  proelium  praebuit.  uox  plena  spi- 
ritu  sancto  de  martyris  ore  prorupit,  cum  Mappalicus  beatissi-^ 
mus  inter  cruciatus  suos  proconsuli  diceret:  uidebis  cras 
agonem.  et  quod  ille  cum  uirtutis  ac  fidei  testimonio  dixit  Do- 
minus  inpleuit.  agon  caelestis  exhibitus  et  Dei  seruus  in  agonis 
promissi  certamine  coronatus  est.  hic  est  agon  quem  propheta 
Esaias  ante  praedixit  dicens:  non  pusillum  uobis  certa-^ 
men  cum  hominibus^  quoniam  Deus  praestat  ago- 
nem.    et  ut  ostenderet  quis  hic  agon  futurus  esset,  addidit  di- 

1  Ps.  115,   15.     10  Matth.  10,  19.  20.     20  Es.  7,  13.  li. 

1  et]  ac  C       monente]  meininisse  JP       est  om.  P       dei  CiVQ 
2  iostornm]  sanctomm  Q;  cf.p.  344^  16;  129^  6      qnae]  qui  B      emit] 
eximit  C       3  praetiosa  nis  sangnis  C       quae]   qni  P       accipit  LM 
(accepit  Q)      dei]  do  CPBv,  fidei  N     4  nirtntis]  neritatis  C     5  illic] 
in  illis  P       6  protecta  C       et  om.  CB       7  capere]  accipere  NV 
qfni]  qno  C     snmit]  snmac  N     certaminis  sni  C     afnit  N       8  adqne 
adsertores  om.  B       9  semel  nicit  om.  N,  semel  mihi  B       uicit  B 
10  traderint  N       11  dabitnr  . . .  loqnamini  am.  P       12  loqnamini  L 
sed  a  «n  i  corr.  m.  ^,  loqnimini  N       14  docnmenta  C       sps  sci  N 
15  prorumpit  C7',   praerupit  B       16  inter]  in  N       cmciatos  Q,   cm- 
ciatu  C^      suo  C^N     cras]  trans  N       17  dominus]  deo  N       18  con- 
plenit  C       aoon  C,  agonem  N       et]  est  P       19  praemissi  P       cer- 
tamen  C     coronatnr  (est  <m.)  P       20  eseias  ante  PQ,  se  testante  N 
praedizit]  promisit  P       22  liic  om,  P       esset  futums  P 


Epistalae  X.  c  2—4.  493 

cens:  ecce  uirgo  in  ntero  accipiet  et  pariet  filium 
et  uocabitis  nomen  eius  Emmanuel.  hic  est  agonfidei 
nostrae  qua  congredimur,  qua  uincimus^  qua  coronamur.  hic  est 
agon  quem  nobis  ostendit  et  beatus  apostolus  Paulus,  in  quo  opor- 

5  tet  nos  currere  et  ad  coronae  gloriam  peruenire.  nescitis,  in- 
quit,  quia  qai  in  stadio  currunt  omnes  quidem  cur- 
runt;  unus  tamen  accipit  palmam.  sic  currite  ut 
occupetis.  et  illi  quidemut  corruptibilem  coronam 
accipiant,   nos   autem   incorruptam.     item  suum  cer- 

10  tamen  ostendens  et  hostiam  se  Domino  cito  futurum  esse  promit- 
tens  ait:  ego  iam  libor,  et  tempus  instat  assumptio- 
nis.  bonum  agonem  certaui,  cursum  perfeci,  fidem 
seruaui.  iam  superest  mihi  corona  iustitiae  quam 
mihi   reddet  Dominus  in  illa  die  ille  iudex  iustus, 

isnon  solum  autem  mihi^  sed  et  omnibus  qui  dilexe- 
runt  aduentum  eius.  hunc  igitur  agonem  per  prophetas 
ante  praedictum,  per  Dominum  commissum^  per  apostolos  gestum 
Mappalicus  suo  et  coUegarum  suorum  nomine  proconsuli  repro- 
misit.    nec  fefellit  in  promisso  suo  uox  fidelis.    pugnam  quam 

90  spopondit  exhibuit  et  palmam  quam  meruit  accepit.  istum  nunc 
beatissimum  martyrem  et  alios  participes  eiusdem  congressionis 
et  comites  in  fide  stabiles,  in  dolore  patientes,  in  quaestione  uic- 

5 1  Cor.  9,  24.  25.     11  II  Tim.  4,  7.  8. 

1  ntenun  NRVv  et  pariet  om.  P  2  nocabitor  C  emmaniihel 
LNB  3  nincimTir  C  est  om,  N  4  et  ow.  Pv  panlns  aposto- 
Ins  Vy  apostolus  N  5  ad  om,  N  gloriam  coronae  P,  coronam  gloriae  v 
dioens  nescitis  Q  6  stadio  cnrrit  P  1  jxtex  et  C  8  omnes  occu- 
petlB  P,  occnpetis  omnis  antem  qni  agonizatnr  in  omnibns  (nominibns  B) 
continens  est  CB  et]  nt  CN  ut  om,  N  9  nos]  nos  Q  in- 
oormptibilem  Q  10  ostendens  om,  P  dni  LBv,  dno  et  C  fntnram 
CBP  11  delibor  C,  imolor  Q  adsnmptionis  meae  Pv  12  ago- 
nem  super  certamen  scr,  Cm,2  fide  B  14  reddet  clns  mibi  Q  illo 
die  22,  illnm  dtem  C  ille  om.  C^P  instns  indez  Pv  15  qni 
om,  B       dilezerint  N,  dilignnt  Qv       17  apostolnm  P       18  mappa- 

o  • 

licns  sno  B       nomen  N       19  promissn  C^NB\  promiss^o  P  (n  eras.) 
sno  om.  P        20  ezpopondit  iV        et]  ez  B        pabna  B*        nnnc] 
bnnc  P        21    congressionis]    consensionis   P        22   et]    eins   et  N, 
milites  et  v 


494  Caecilii  CjpriaBi 

tores  ut  ceteri  quoqne  sectemini  et  opto  pariter  et  eihortory  ot 
qnos  nincalani  coafessionis  et  hospitinm  earceris  simiil  iviudt 
ioDgat  etiam  consommatio  mrtntis  et  corona  caelestis,  ut  lacri- 
mas  matris  ecclesiae  qnae  plangit  miiias  et  fanera  plarimoram 
aos  aestra  laetitia  tergeatis  et  ceteroram  qaoqae  stantiam  firmi-  » 
tatem  aestri  eiempli  proaocatione  solidetia.    si  oos  ades  aoca- 
aerity  si  certaminis  aestri  dies  aenerit,  militate  foriiter,  dimi- 
cate  constanter,  scientes  aos  sab  ocalis  praesentis  Domini  dimi- 
care,   confessione  nominis  eias  ad  ipsias  gloriam  peraenire,  qni 
non  sic  est  at  seraos  saos  tantam  spectet,  sed  ipse  lactatar  in  lo 
nobis^  ipse  congreditar,  ipse  in  certamine  agonis  nostri  et  coro- 
nat  pariter  et  coronatnr. 
S     Qaod  si  ante  diem  certaminis  aestri  de  indnlgentia  Domini 
pax  snperaenerit,  aobis  tamen  manet  nolantas  integra  et  con- 
scientia    gloriosa.    nec    contristetnr    aliqois    ei   aobis    qaasiu 
illis  minor  qai   ante  aos  tormenta  perpessi  oicto  et  calcato 
saecalo    ad   Dominnm    glorioso    itinere    nenenmt    Dominas 
scrotator  est  renis  et  cordis^  arcana  perspicit  et  intnetar  occalta. 
ad  coronam  de  eo  promerendam  safficit  ipsins  testimoniam  solnm 
qai  iadicataros  est.  ergo  otraqoe  res,  fratres  carissimi,  soblimis  so 
pariter  et  inlostris:  illa  secorior  ad  Dominom  oictoriae  consom- 
matione  properare,  haec  laetior  accepto  post  gloriam  commeato 
in  ecclesiae  laode  florere.    o  beatam  ecclesiam  nostram  qoam  sic 
honor  dioinae  dignationis  inlominat,  qoam  temporibos  nostris 

1  ut]  et  C       hortor  P       2  coDsensionis  P       imiciit  CN       3  etiam 
et  P       consumatioiiis  C        coronae  P       lacrimam  C,  ad  lacrimas  N 
5  nestram  laetitiam  Q       tergatis  C*        6  exemplom  C,  exemplis  N 
proaoeauerit  CBV       7  certamini  L       8  dno  N       9  qni  «x  qoia  C 
10  vLt  exet  C      tantnm  spectet  om.  B       sed  et  NPv,  se  B      11  ipse 
om,  B       congregit  N       et  coronat  ...  l  13  nestri  om.  C       12  coio- 
natns  L        13  si  ante]  stante  N       indolgentie  C       dei  P,  dnm  N, 
domo  C       14  maneat  r,  monet  C,  om.  P      et  om,  P      15  tristetnr  i* 
aliqni  Pi        16  minor  sit^v        qnia  anteJ?',  qnia  nec  C       perpesa 
estis  C  8ed  estis  add.  m.  2        17  pernenemnt  CNB       18  est]  et  L^ 
est  «  2?       cordis  et  renis  Q       arcliana  iV7J>  Q       et  im.N       intne- 
mini  C       19  de  eo]  domini  F,  dnm  N,  dei  P*  sed  snam  8.1.  m.  2 

20  ntraqne]  neraqne  C  sed  que  exp.  m,  2         carissimi]  dilectissimi  P 

21  secnriora  N      denm  i,  dnm  nn  P      consnmmationem  Q       22  pro- 
pcrasse  CB       haec]  hic  Q       letitior  N,  letiora  C       23  ecclesia  P 
landem  C       o  om.  P       qnam  sic]  qnas  hic  C       24  qnam]  qoa  C 


Epiatula  X— XI.  495 

gloriosus  maxtyrmn  sanguis  inlustrat.  erat  ante  in  operibus  fra- 
truni  candida:  nunc  facta  est  in  martyrum  cruore  purpurea.  flo- 
ribus  eius  nec  lilia  nec  rosae  desunt.  certent  nunc  singuli  ad 
utriusque  honoris  amplissimam  dignitatem.  accipiant  coronas  uel 
sde  opere  candidas  uel  de  passione  purpureas.  in  caelestibus 
castris  et  pax  et  acies  habent  flores  suos  quibus  miles  Christi  ob 
gloriam  coronetur.  opto  uos,  fortissimi  ac  beatissimi  fratres, 
semper  in  Domino  bene  ualere  et  nostri  meminisse.  ualete. 


EPI8TVLA  XI. 

10       CYPRUNVS  PRESBYTERIS  ET  DIACONIBVS  FRATRIBVS  S. 

Quamquam  sciam,  fratres  carissimi,  pro  timore  quem  singuli  1 
debemus  Deo  uos  quoque  illic  adsiduis  orationibus  et  eniiis  pre- 
cibus  instanter  incumbere^  admoneo  tamen  etiam  ipse  religiosam 
sollicitudinem  uestram  ut  ad  placandum  adque  exorandum  Deum 
wnon  uoce  sola,  sed  et  ieiuniis  et  lacrimis  et  onmi  genere  depre- 
cationis  ingemescamus.  intellegendum  est  enim  et  confitendum 
pressurae  istius  tam  turbidam  uastitatem  quae  gregem  nostrum 
maxima  ex  parte  populata  est  et  adhuc  usque  populatur  secundum 
peccata  nostra  uenisse,  dum  uiam  Domini  non  tenemus  nec  data 

1  gloriosis  P^B,  gloriosos   C       Banguinis  N^        2  purporea  CQ, 
item  l,  5       3  nec  rosae  nec  lilia  NP       singnlari  N       4  lionoris  ex 

hoiis  L  accipiont  P  nel  C  5  operibus  CB  6  milites  P 
ob  gloriam]  gloria  N  7  coronantur  P,  coronetur  amen  N  opto  . . . 
nalete  om.  P;  opto  . . .  meminisse  C  in  marg.  add,  fortissimi  a.  b.  f.] 
frs  kmi  N  8  dnm  Q  (dno  M)  nostri  meminisse]  nm  esse  B  ualete 
om.  NP  —  Ad  martyras  et  confessores  (et  confessores  om.  P)  eiplicit  LPQ, 
Explicit  (epistola  Cipriani  odd.  C)  ad  martyres  et  confessores  CB,  b  mar- 
tyribus  eiusdem  explicitiV.  — 

Epist.  XI.  —  Incipit  ad  clerum  de  deprecando  (precando  P*)  deo  pro 
peccatis  nostris  (pro  p.  nostris  om.  B)  CLNPQB  —  10  presbyteromm  et 
de  diaconorum  X,  ppM  et  ^  M^  prbns  et  dilectissimis  Q  fratribus 
exp,  vn  C,  firatres  Q^,  i  M  13  etiam]  et  Pv  reUgiosa  sollicitudine 
uestra  B  14  adque  ad  CB  dominum  CBv  15  sed  et]  sed  C 
17  pressuram  N  am  in  rcis.       istius  iam  C,  iusticiae  et  ex  iusticiam  N 

u 

torpidam  B       castitatem  C       18  maxime  C       19  tenemus]  temus  B 


496  Gaecilii  Cypriani 

nobis  ad  salutem  caelestia  mandata  seruamas.    fecit  Dominus 
noster  uoluntatem  patris,  et  nos  non  facimus  Dei  uoluntatem  pa- 
trimonio  et  lucro  studentes,  superbiam  sectantes^  aemulationi  et 
dissensioni  uacantes,  simplicitatis  et  fidei  neglegentes,  saeculo 
uerbis  solis  et  non  factis  renuntiantes,  unusquisque  sibi  placentess 
et  omnibus  displicentes.    uapulamus  itaque  ut  meremur,   cum 
scriptumsit:  seruus  autem  ille  qui  cognoscit  uolun- 
tatem   domini   sui  et   non  paruerit  uoluntati  eius, 
uapulabit  multas.  quas  autemplagas^  quae  uerbera non me- 
remur,  quando  nec  confessores  qui  exemplo  ceteris  ad  bonos  mo-io 
res  esse  debuerant  teneant  disciplinam?    itaque  dum  quosdam 
insolenter  extoUit  confessionis  suae  tumida  et  inuerecunda  iactatio, 
tormenta  uenerunt;  et  tormenta  sine  fine  tortoris,  sine  exitu 
damnationiS;  sine  solacio  mortiS;  tormenta  quae  ad  coronam  non 
facile  dimittant  sed  tamdiu  torqueant  quamdiu  deiciant,  nisi  siis 
aliquis  diuina  dignatione  subtractus  inter  ipsa  cruciamenta  pro- 
fecerit^   adeptus  gloriam  non  termino  supplicii  sed  uelocitate 
moriendi. 
t    Haec  patimur  delicto  et  merito  nostro,  sicut  praemonuit  di- 
uina  censura  dicens :  si  dereliquerint  legem  meam  et  inso 
iudiciis  meis  non  ambulauerint,  si  iustificationes 
meas  profanauerint  et  praecepta  mea  non  obserua- 
uerint;  uisitabo  in  uirga  facinora  eorum  et  in  fla- 
gellis  delicta  eorum.   uirgas  igitur  et  flagella  sentimus  qui 
Deo  nec  bonis  factis  placemus  nec  pro  peccatis  satisfacimus.  ro-ss 

7  Lnc.  12,  47.      20  Ps.  88,  31-33. 

1  facit  P  2  patris  . . .  nolnntatem  <m»  R  domini  Cv  3  snper- 
biam  sectantes  om,  C  4  nagantes  Q,  nitantes  C  simplicitatem  Q, 
simplicitatis  ex  nnnsqnisqne  C  fid«m  Q  5  solis  L  s.  h  m.  2  tibi 
X*  6  napnlare  C  nt  om,  C  7  cognonit  C  9  napnlanit  MR 
(napnlabit  Q)       multis  t^       10  ceteros  P       12  insolentes  C       tumida] 

timor  C     iactantia  in  0     13  nenemnt  ex  nerentnr  Mm,2  (nenemnt  Q), 

nertemnt  C       et  om.  C       et  tormenta  eras.  in  N       15  demittant  Q 

16  defecerit  Oxan.       17  ad  tempus  gloria  *  Q  (adeptns  gloriam  M) 

t 
19  praemoneo  C       20  derelinqnerint  C       in  om.  L^N       21  si  instifi- 

cationes  . . .  obsemanerint  om.  C^       24  nirgas  eomm  R       25  dno  C^R 

nec]  non  LP,  de  R 


Epistulae  XI.  c.  1—3.  497 

gemus  de  intiino  corde  et  de  tota  mente  misericordiam  Dei,  quia 
et  ipse  addidit  dicens:  misericordiam  autem  meam  non 
dispargam  ab  eis.  petamus,  et  accipimus:  et  si  accipiendi 
mora  et  tarditas  fuerit^  quoniam  grauiter  offendimus^  pulsemus, 

5  quia  et  pulsanti  aperitur,  si  modo  pulsent  ostium  preces  et  ge- 
mitus  et  lacrimae  nostrae  quibus  insistere  et^inmorari  oportet,  et 
si  sit  unanimis  oratio. 

Nam  quod  magis  suasit  et  conpulit  ut  has  ad  uos  litteras  scri-  8 
berem,  scire  debetis,  sicut  Dominus  ostendere  et  reuelare  dignatur, 

lodictum  esse  in  uisione:  petite  et  inpetratis,  tunc  deinde 
praeceptum  plebi  adsistenti  ut  pro  quibusdam  personis  designatis 
sibi  peterent,  in  petendo  autem  fuisse  dissonas  uoces  et  dispares 
uoluntates  et  uehementer  hoc  displicuisse  illi  qui  dixerat :  p  e  t  i  t  e 
et  inpetratis^  quod  plebis  inaequalitas  discreparet  nec  esset 

15  fratrum  consensio  una  et  simplex  et  iuncta  concordia,  cum  scrip- 
tumsitrDeus  qui  inhabitare  facit  unanimes  in  domo, 
etinactis  apostolorum  legamus:  turba  autem  eorum  qui 
crediderant  anima  ac  mente  una  agebant,  et  Domi- 
nus  sua  uoce  mandauerit  dicens:  hoc  est  mandatum  meum, 

»ut  diligatis  inuicem,  et  iterum:  dico  autem  uobis 
quoniam  si  duobus  ex  uobis  conuenerit  in  terra  de 


2  Ps.  88,  34.       10  cf.  Matth.  18,  19.       16  Ps.  67,  7.       17  Act. 
4,  32.      19  lo.  15,  17.      20  Matth.  18,  19. 


1  intimo]  toto  C      mia  df  iV      3  accipiemns  CNEv,  accipiamns  Q 
in  accipiendo  CB       4  more  C*       grauiter]  <idd,  fuerit  C,  exp.  m.  2 
5  et  om.  Q       aperietor  CBQv       et  gemitus]  gemitus  v       6  et  si  sit] 
si  sit  CQBf  *«  si  sit  N        7  unianimis  LQ        8  quis  m.  suasis  B 
scriberemus  CB     9  scire]  scribere  B     ostendere  et  om.  CB     dignatus 
est  Cv         10  esse  corr,  m  ^  Qm,2  (esse  M)        impetrabitis  C,  impe- 

ratis  B^y  inpetratis  Q  (inpetratis  M)  11  adsistent  enim  C  12  pete- 
rent]  penetrent  eorr,  tn  impetrent  C  fuerunt  dissones  C  (es  corr,  in 
ae  m.  2)  uoce  L^  13  dixerit  ex  dizerunt  C  14  impetrastis  JB, 
impetrabitis  C  15  fratruum  L  confessio  C  et]  in  Q  (et  M) 
concordias  B  16  babitare  CB  unianimes  CLN  ut  saepi^us  17  legi- 
mus  CQ  turbae  P^,  tnrba  turba  B  quae  ex  qui  P  m.  J3  18  animi  B 
1  duo  C       conuenerint  C 

III.  32 


498  Caecilii  Cypriani 

omui  re  quamcnmque  petieritis  continget  uobis  a 
patre  meo  qai  in  caelis  est.  qaod  si  dao  nnanimes  tantiun 
possant,  qaid  si  ananimitas  apad  omnes  esset?  quod  si  secandam 
pacem  quam  Dominus  nobis  dedit  uniuersis  fratribus  conueniret, 
iam  pridem  de  diuina  misericordia  inpetrassemus  quod  petimus  s 
nec  tamdiu  in  hoc  salutis  et  fidei  nostrae  periculo  fluctuaremus : 
immo  uero  nec  uenissent  fratribus  haec  mala,  si  in  unum  frater- 
nitas  fuisset  animata. 

4  Nam  et  illud  ostensum  est  quod  sederet  paterfamilias  sedente 
sibi  ad  dexteram  iuuene,  qui  iuuenis  anxius  et  cum  quadam  indi-  lo 
gnatione  subtristis  maxillam  manu  tenens  maesto  uultu  sedebat. 
alius  uero  in  sinistra  parte  consistens  rete  portabat,  quod  se  mit- 
tere  ut  drcumstantem  populum  caperet  minabatur.  et  cum  mira- 
retur  quid  hoc  esset  ille  qui  uidit,  dictum  est  ei  iuuenem  qui  ad 
dexteram  sic  sederet  contristari  et  dolere  quod  praecepta  sua  non  u 
obseruarentur,  illum  uero  in  sinistra  exultare  quod  sibi  daretur 
occasio  ut  a  patrefamilias  potestatem  sumeret  saeuiendi.  hoc 
prius  longe  ostensum  est  quam  tempestas  uastitatis  huius  orire- 
tur.  et  uidemus  inpletum  quod  fuerat  ostensum,  ut  dum  Domini 
praecepta  contemnimus,  dum  datae  legis  mandata  salutaria  non  so 
tenemus,  facultatem  nocendi  inimicus  acciperet,  minus  armatos 
et  ad  repugnandum  minus  cautos  iactu  retis  openret. 

5  Oremus  instanter  et  adsiduis  precibus  ingemescamus.  nam  et 
hoc  nobis  non  olim  per  uisionem,  fratres  carissimi,  exprobratum 
sciatis,  quod  dormitemus  in  precibus  nec  uigilanter  oremus.  et » 

1  re  qaacomque  Q,  reliquaciimque  J?,  re  qnaecnmqaae  C  '2  est  in 
caelis  B,  est  iii  caelo  C  quod  corr.  in  quid  C  unamines  P  3  quid 
ex  quod  C  esset  ex  et  C  quod]  quid  CP'  QR  '  4  nobis  dominus 
N-o  5  impetranssemus  X^  imperasemus  i2  S  impetremus  C  quod- 
quod  B,  6  fructuaremus  jS  7  fratribus  om.  N  mala]  maria  It 
11  subtristi  P  tenens]  sustinens  F  mestu  C  12  sinixtra  22* 
retem  TQ^   (rete  M)         13  ut]  testabatur  ut  Q         capere  LN 

14  quod  C       est]  ese  P       16  obseruaret  C,  obseruaretur  B,       18  orire- 

tur  CNF  («ed  in  NT  i  tn  rw,  corr,),  oreretur  QB,  opereretur  L 
19  uidimus  t^       impetum  C       ut]  est  quam  tempestas  ut  B       dum  ex 
dnm  C        20  contempnimus  LP       data  P>        21  tenemur  B       ^coe- 

peret  Q  (acciperet  M)  armatus  C\  armator  B  22  et  ad]  ad  QB 
(et  ad  3f)  cautus  C^  iactu  retis]  iactaret  et  CB  24  non]  iam 
9cripsU  Erasmtu       25  scimus  N       nec]  ut  et  C       et]  ut  C 


Epistulae  XI.  c.  3—5.  499 

Dens  uidqae,  qoi  qaem  corripit  diligit,  quando  Gonipit,  ad  hoc  cor- 
ripit  ut  emendet,  ad  hoc  emendat  ut  seruet.  excutiamus  itaque  et 
abrumpamus  somni  uincula  et  instanter  ac  uigilanter  oremus, 
sicut  Paulus  apostolus  praecipit  dicens:   instate   orationi 

suigilantes  in  ea.  nam  et  apostoli  orare  diebus  ac  noctibus 
non  destiterunt,  et  Dominus  quoque  ipse  disciplinae  magister  et 
exempli  nostri  uia  frequenter  et  uigilanter  orauit,  sicut  in  euan- 
gelio  legimus:  exiit  in  montem  orare  et  fuit  pernoc- 
tans  in  oratione  Dei.  et  utique  quod  orabat  orabat  ille  pro 

10  nobis,  cum  peccator  ipse  non  esset,  sed  nostra  peccata  portaret. 
adeo  autem  pro  nobis  ille  deprecabatur,  ut  legimus  alio  loco: 
dixit  autem  Dominus  ad  Petrum:  ecce  satanas  po- 
stulauit  ut  uos  uexaret  quomodo  triticum.  ego 
autem  rogaui  pro  te  ne  deficiat  fides  tua.   quod  si 

15  pro  nobis  ac  pro  delictis  nostris  ille  et  laborat  et  uigilat  et  pre- 
catur,  quanto  nos  magis  insistere  precibus  et  orare  et  primo 
ipsum  Dominum  rogare,  tunc  deinde  per  ipsum  Deo  patri  satis- 
facere  debemus?  babemus  aduocatum  et  deprecatorem  pro  pec- 
catis  nostfis  lesum  Christum  Dominum  et  Deum  nostrum,  si 

80  modo  nos  in  praeteritum  peccasse  paeniteat,  et  confitentes  adque 
intellegentes  delicta  nostra  quibus  nuncDominum  offendimus, 
uel  de  cetero  nos  ambulare  in  uiis  eius  et  praecepta  eius  metuere 
spondeamus.  pater  nos  et  corrigit  et  tuetur,  stantes  tamen  in  fide 
et  pressuris  adque  angustiis  licet  Christo  eius  firmiter  adhae- 

«srentes,  sicut  scriptum  est:  quis  nos  separabit  a  dilectione 

4  Col.  4,  2.       8  Luc.  6,  12.       12  Luc.  22,  31.       25  Rom.  8,  35. 

a 

1  qui  om.  CLPQR         diligit  q.  corripit  om.  C         corripiet  C 
2  emendat  corr.  in  emendet  C      3  somnii  MPR,  omni  JL^Q,  omnia  JL^, 
sompnus  C^         uigilantes  C        4  apostolus  paulus  Q        instaten  ora- 
Uo  B      6  aUerum  et  om.  LB      9  quod  exp,  C     dlterwn  orabat  om.  C 
10  sed]  ut  add.  M*        nostra]  aliena  Vv        11  depraecatur  C       lega- 
mns  LNv       14  quodsi««  C       15  laborabat  et  uigilabat  Rv       precan- 
tur  B,  precabatur  v        16  ma^  nos  B^  magis  C       17  dominum  . . . 
ipsnm  om,  B     tunc]  tum  v     dno  L     18  depraecationem  C      19  iesum 
om.  V       et  om.  C      dno  L,  deum  MB  (dnm  Q)       23  nos  om,  B       et 
corrigit]  corrigit  Nv      24  in  pressuris  Q     in  angustiiB  P,  angustis  B 
ticet]  scilicet  v^  et  Oxon.        eius]  praeceptis  (tdd.  M  m,  2         25  sepa- 
rauit  B       delectione  Q 

32* 


500  Caecilii  Cjpriani 

Christi,  pressura  an  angnstia  an  persecutio  an  fa- 
mes  an  nuditas  an  pericnlnm  an  gladius?  nihilhonim 
potest  separare  credentes,  nihil  potest  anellere  coqN>ri  eius  et 
sangnini  cohaerentes.  persecntio  ista  eiaminatio  est  adqne  eiplo- 
ratio  peocati  nostrL  excnti  nos  Dens  nolnit  et  probari,  sicnt  snos  & 
semper  probanit,  nee  tamoi  in  probationibns  eins  atiquando  anxi- 
lium  credentibus  defnit 

C  Deniqne  ad  niinimnin  Cunulnm  snnm  et  in  delictis  lioet  pla- 
rimis  constitntnm  et  dignatione  eins  indignnm  tamen  iUe  pro 
sua  drca  nos  bonitate  mandaie  dignatus  esi  dic  illi,  inquit,io 
securus  sit,  quia  pax  uentura  est,  sed  qnod  interim  morula  est, 
snpersunt  adhuc  aliqui  qui  probentur.  sed  et  de  uictu  paroo  et 
sobrio  potu  diuinis  dignationibns  admonemnr,  sdlicet  ne  uigore 
caelesti  sublime  iam  pectus  failecebra  saecuLuris  eneruet,  uel  ne 
largioribns  eputis  mens  grauata  minus  ad  preces  orationis  eni-» 
gilet 

1  Dissimulare  haec  singula  et  iqpnd  consdentiam  meam  solus 
occultare  non  debni,  quibus  unusqnisque  nostrum  et  instrui  et 
regi  possit.  nec  ipsi  denique  apnd  nos  hanc  epistulam  teneatis 
occultam,  sed  legendam  &atribus  suggeratis.  interdpere  enim» 
quibus  nos  Dominns  admonere  et  instmere  dignatnr  dus  est  qui 
admoneri  et  instrui  fratrem  snnm  nolit  probari  nos  a  Domino 
nostro  sciant,  nec  a  fide  qua  in  eum  semel  credidimus  praesentis 
pressnrae  conflictatione  defidant  delicta  sua  singuli  recogno- 
scentes  nel  modo  conuersationem  ueteris  hominis  exponant.  nemo  n 
enim  retro  adtendens  et  snperponens  mannm  suam  snper  aratmm 

25  cf.  Lnc.  9,  62. 

i  e  oe  . 

2  an  nnditas  on.  N        3  aaeUere  eorporis  C        4  sangoiB  G       ex- 
ploratio  est  C        5  pro  peccatis  nostris  QM\  ooipons  on  If  a.  2.  m.  ^ 
pectoris  V,  peetorie  nostri  v        six»]  et  noe  CB        8  phirimimi  C 
10  dic  ex  dicit  L  wt.  2,  dic«  Q  (dic  Jf)       12  adlrac  wl  CB       14  in- 
lecebrasecolas  eorr.  in  inlecebroso  pociilo  ae  C  wl  2        15  nimns  B 
oratioiiibiis  B      18  nostnun  CLNPQBVj  aestrvm  v      19  baec  epistola 
teneatis  occiitta  B        20  patribns  C        81  deus  C        dns  esrp.  C 
22  nollit  P      probaire  B       23  nec]  nec  omqnam  Vv       24  eonflictatiiH 
nem  C      defidant . . .  conoersationem  om.  C      cognoscentes  Q  (reeogno- 
scentes  M)         26  tendens  C       snper  aratrom]  aratro  C 


Epistnlae  XI.  c.  5-8.  501 

aptus  est  regno  Dei.  denique  uior  Lot,  quae  liberata  contra  prae- 
ceptum  retro  respexit,  quod  euaserat  perdidit.  adtendamus  non 
posteriora  quo  diabolus  reuocat,  sed  priora  quo  Ghristus  uocat. 
oculos  erigamus  ad  caelum,  ne  oblectamentis  et  inlecebris  nos 

5  snis  terra  decipiat.  unusquisque  oret  Deum,  non  pro  se  tantum, 
sed  pro  omnibus  fratribus,  sicut  Dominus  orare  nos  docuit,  ubi 
non  singulis  priuatam  precem  mandat,  sed  oratione  conmiuni  et 
concordi  prece  orantes  pro  omnibus  iussit  orare.  si  nos  Dominus 
humiles  et  quietos,  si  nobis  inuicem  copulatos,  si  circa  iram  suam 

lotimidos,  si  praesenti  tribulatione  correctos  emendatosque  con- 
spexerit,  tutos  ab  inimici  infestationibus  exhibebit.  praecessit  di- 
sciplina,  sequetur  et  uenia.  > 

Nos  tantum  sine  cessatione  poscendi  et  cum  fide  accipiendi  8 
simplices  et  unanimes  Dominum  deprecemur,  cum  gemitu  pariter 

15  et  fletu  deprecantes,  sicut  deprecari  oportet  eos  qui  sint  positi 
inter  plangentium  ruinas  ettimentium  reliquias,  inter  numerosam 
languentium  stragem  et  exiguam  stantium  firmitatem.  rogemus 
pacem  maturius  reddi,  cito  latebris  nostris  et  periculis  subueniri, 
inpleri  quae  famulis  suis  Dominus  dignatur  ostendere,  redinte- 

«0  grationem  ecclesiae  suae,  securitatem  salutis  nostrae,  post  plu- 
uias  serenitatem,  post  tenebras  lucem,  post  procellas  et  turbines 
placidam  lenitatem,  piapatemaedilectionisauxilia,  diuinaemaie- 
statis  solita  magnalia,  quibus  etpersequentium  blasphemia  retun- 
datur  et  lapsorum  paenitentia  reformetur  et  fortis  et  stabilis 


1  denique  et  Vv  uxor  lotli  que  JJ,  uxori  atque  C\  uxor  (P 

2  adtendamus]  accedamus  C,   ut  tendamus  B        3  ad  posteriora  C  sed 
ad  8.  l,  m.  2        ad  priora  CM  sed  &d  8,  h  m,  2         4  nos]  non  C 
5  dnm  Q       6  sed  et  P      dns  i^sus  P       7  mandauit  CQB       8  iussit 
orare]  sitore  C       9  nobis]  nos  C^P      iram]  oram  C       11  tutos]  ut  has 
ex  ut  hos  C       inimicis  C       exhibebis  N,  eubuerit  C       praeces  si  di- 
sciplinam  C        12  sequitur  et  ueniam  C        13  et  <*  cum  fide  Bj  tecam 
finem  C        accipiendis  B        14  dno  L       15  sunt  C       positi  om.  C 
16  ruinas  ...  languentium  om.  B         17  firmitatem  XT,   paucitatem 
CNFQB        18  seddi  B        latebris]  inlecebris  C  sed  in  s.  l         19  in 
plerisque  CB,  implerique  quod  M^  (impleri  quae  Q)       dominus  om.  CB 
dignanter  C       integrationem  N       20  suae  om.  v       22  patema  C^ 
deiectioms  P       23  solida  C^ 


•_**•:*::  •_  r^r:*!: 


EPISTYLA  XIL 

LTPRLiXVS  PRE^BYTERI^  CT  I-lAO:»>T3V<  FHAmBTS  S.       5 

1  Q-iamqaam  seum  g»>?.  fratres  oariseimL  lirteris  m^eis  fireqneo- 
ter  a«irL»>Li:'>s  esse  ut  gl>ri«>5a  u*:<e  I>:n:ir.-im  confessis  et  ia 
eareere  o^nstitntis  omnis  diligenda  praebcaoir.  tamea  ideotidem 
uvbis  iiicnmb">,  ae  quid  ad  cTmm  desit  his  quibas  ad  gloriam 
nihil  dcrst-  adque  utinam  loci  et  giados  mei  e»>iidicio  permitteret  i*> 
ut  ip«se  nune  praeaens  esse  p-jssem:  {•P>mpnis  et  libens  sollenmi 
ministerio  euncta  droa  fomssim-:»s  6atres  nc«stPTS  dileetionis  ob- 
sequia  complerem.  sed  officium  meum  uestra  diligentia  reprae- 
sentet  et  faeiat  onmia  quae  fieri  op*>rtet  drca  eos  quos  in  talibus 
meritis  fidei  ae  uirtutis  suae  inlustrauit  diuina  dignatio.  corpo- 1^ 
ribus  etiam  onmium<,  qoi  etsi  torti  non  suat,  in  carcere  tamen 
gloric-s-^  eiitu  mortis  eicedunt,  in(»ertiatur  et  uigilantia  et  cura 
pr>pensior.  neque  enim  uirtus  eorum  aut  honor  minor  est  quo 
noLinus  ipsi  quo<)ue  inter  beatijs  martrras  adgregentur.  quod  in 

1  opto  "tS  nalete  om.  CPQ  2  et  no^  . . .  lulete  om.  ZuV.  —  Ad 
ckrcin  de  deprecaiido  deo  (pro  peccads  nostris  add.  LNPQ)  explicit 
CLXPQBj  nufi  quod  explicit  ante  ad  cknnn  ponit  CP,  — 

Epist.  Xn.  —  Indpit   eiasdem    (Incipit   id  presbjten»  et  diaeonos 
[diaeonibos  T]  LXT,  Indpit  eiusdem  tertia  £)  nt  his  confessoribns  qni  in 
earcere  simt  constitnti  hnmanitas  omnis  (omninm  T)  praebeatnr  ELMyQT, 
lodpit  ad  clemm  eo  qnod  non  poeset  temere  carthagine  rcartagine  e\ 
carthagin  m)  aenire  propter  confessoram  corpora  qni  in  earcere  reddide- 
mnt  emq.  —  6  sciam  nos]  sdamns  T     7  admonitos  nos  T  std  noe  «.  h 
^  dno  ETQ       8  carcerem  E^LQT       9  ne  qoi  If  (ne  qnid  Q)       iis  v 
10  post  md  rof.  €  lUt.  tn  T         11  possim  q        promptos]  fateor  8.  L 
add.  T       12  conta  N       13  nestra]  qnaeso  add,  tett.LT       reprae- 
sentent  L         14  et  om.  NTq         fadet  E^e,  fadatqne  T  sed  qne  s.  L 
in  era».  in  T        15  nirtotis]  neritatis  T       16  non  om.  eq       caroerem 
LQT     18  neqne  . . .  adgregentnr  om.  eq      19  beatas  L      martjres  eqv 


Epistula  XI~XIL  c.  2.  503 

illis  est  tolerauerunt  qaidquid  tolerare  parati  et  prompti  fuenuit. 
qni  se  tormentis  et  morti  sub  oculis  Dei  optulit  passus  est  quid- 
quid  pati  uoluit.  non  enim  ipse  tormentis,  sed  tormenta  ipsi 
defuerunt.  qui  in  me  confessus  fuerit  coram  homini- 

sbus,  et  ego  in  illo  confitebor  coram  patre  meo 
dicit  Dominus.  confessi  sunt.  qui  tolerauerit  usque  ad 
finem  hic  saluabitur,  dicit  Dominus.  tolerauerunt  et  ad 
finem  usque  incorrupta  et  inmaculata  uirtutum  suarum  merita 
pertulerunt.   et  iterum  scriptum  est:   esto   fidelis   usque 

load  mortem,  et  dabo  tibi  coronam  uitae.  usque  ad  mor- 
tem  fideles  et  stabifes  et  inexpugnabiles  peruenerunt.  cum  uolun- 
tati  et  Gonfessioni  nostrae  in  carcere  et  uinculis  accedit  et  mo- 
riendi  terminus,  consummata  martyrii  gloria  est. 
Denique  et  dies  eorum  quibus  excedunt  adnotate,  ut  con-2 

15  memorationes  eorum  inter  memorias  martyrum  celebrare  possi- 
mus:  quamquam  Tertullus  fidelissimus  ac  deuotissimus  frater 
noster  inter  cetera  sollicitudine  et  cura  sua  quam  fratribus  in 
omni  obsequio  operationis  inpertit,  qui  nec  illic  circa  curam  cor- 
porum  deest,  scripserit  et  scribat  ac  significet  mihi  dies  quibus 

30  in  carcere  beati  fratres  nostri  ad  inmortalitatem  gloriosae  mortis 
exitu  transeunt,  et  celebrentur  hic  a  nobis  oblationes  et  sacrificia 

4  Matth.  10,  32.      6  Matth.  10,  22.      9  Apoc.  2,  10. 

1  quidqnit  m  (quicqmd  q)      tolerare  ...  2.  .2  qnidqnid  om.  eq      fue- 
rant  ETQ        2  qnis  et  tormentis  LQ  {qvda  et  ormentis  M)       et  morti 
in  snbdidenmt  et  qni  se  morti  corr,  T       3  ipsi  tormentis  sed  tormenta 
ipsis  eq^  (ipse  t.  s.  t.  ipsi  mq^')       5  meo]  qui  in  caelis  est  add,,  EQv 
6  toleraaenmt  confessi  simt  eq       ad]  in  EQ  (ad  Jlf),  ad  in  g        7  hic] 
is  L       saluns  erit  ETv       dicit  dominus  <m,  Q;  posi  haec  falso  repe- 
tit  T:  confessi  sunt . . .  dicit  dns      ad]  ad  in  g  (ad  m)      9  et  om.  LN 
11  peruenerunt]  perseuerarunt  eq;  perseuerauerunt  et  inexpugnabiles  N 
uoluntate  LNTQ        12  nostrae]  nominis  Lv        in  uinculis  Tv       acci- 
dit  ELNQT*        et  exp.  E        13  terminos  QT        consummat  T,  con- 
sumat  M  (oonsummata  Q)        martyris  ELeqv,  martyriis  Q,  martyria  T 
14  et  om,  N       exddunt  E^Q       adnotat  m  (adnotate  q)       conmemora-  * 
tionis  eq  .    16  tertulus  Mm  (tertullus  Qq)        ac]  et  LTv       17  inter] 
ro  Veqo,  om.  T       cetera]  certa  V       quam]  cum  ELNQT        18  illic] 
illis  L        19  ac]  hac  Q        20  carcerem  LQT       21  transeunte  L 
celebretur  LNT 


504  Caecilii  Cjpriani 

ob  conmemoratioiies  eonun,  qoae  dto  uobiscmn  Domino  prote- 
gente  celebrabimus.  panperibns  qnoqne,  nt  saepe  iam  scripsi, 
cur^ac  diligentia  nestra  non  desit,  his  tamen  qni  in  fide  stantes 
et  nobiscnm  fortiter  militantes  Ghristi  castra  non  reliqneront: 
quibus  quidem  nnnc  maior  a  nobis  et  dilectio  et  cnra  praestandas 
est,  quod  nec  paupertate  adacti  nec  persecutionis  tempestate  pro- 
strati,  dnm  Domino  fideliter  seminnt,  ceteris  qnoque  panperibus 
exemplnm  fidei  praebnemnt.  opto  nos,  feitres  carissimi  ac  desi- 
derantiBsimi,  semper  bene  nalere  et  nostri  meminisse.  fratemi- 
tatem  meo  nomine  salutate.  [ualete.]  i« 


EPISTVLA  XIII. 

CYPRIANVS   BOGATIANO   PRESBYTERO   ET  CETERIS    CONFES- 
SORIBVS  FRATRIBVS  S. 

1  Et  iampridem  uobis,  fratres  carissimi  ac  fortissimi,  litteras 
miseram  quibus  fidei  et  uirtuti  uestrae  uerbis  exultantibus  gra- 1) 
tularer,  et  nnnc  non  aliud  in  primis  uox  nostra  conpleetitur 
quam  ut  laeto  animo  frequenter  ac  semper  gloriam  uestri  nomi- 
nis  praedicemus.  quid  enim  nel  maius  in  uotis  meis  potest  esse 
uel  melius  quam  cum  uideo  confessionis  uestrae  honore  inlumi- 
natum  gregem  Christi?  nam  cnm  gaudere  in  hoc  omnes  fratresso 

2  celebraaimns  LQqT  3  nt  cnra  q  ,  ac]  et  egr  desit]  sit  T 
iifl  V  qiiae  L  4  relinqaeront  QT,  dereliqaenint  eq  5  qaidem 
om.  eq  et  dilectio]  dileddo  Q  6  qoid  Q  adacti]  oicti  eq  (oitii  m) 
tempestatem  prostati  T  7  dom]  com  NTv  8  opto  ...  I.  10  nalete 
om.  Lemq;  opto  . . .  meminisse  odd.  m,  2  N  kme  (ac  Ofn.)  M  (fani 
ac  Q)  9  fratemitatem  . . .  nalete  om.  N  10  oalete  <m,  EQT.  —  Ad 
presbjteros  et  diaconos  (Ad  Romanos  epistnla  tertia  EMQ)  nt  his  oon- 
fessoribns  (his  confessoribns  om,  T)  qni  in  carcere  (carcerem  QT)  snnt 
constitnti  bnmanitas  omnis  (omninm  J)  praebeator  explidt  ELMNQT, 
Ad  clernm  eo  qnod  non  posset  temere  carthagine  nenire  propter  confessomm 
corpora  qni  in  carcere  reddidernnt  (ezplicit  add.  m)  mq,  Ezplicit  e.  — 

Epist.  Xni.  —  Incipit  ad  Rogatiannm  et  ceteros  de  obsemanda  di- 
sdplina  LNPQS,  Indpit  ad  Rogatiannm  et  ceteros  confessores  B.  — 
12  confessoribus  fratribns]  confratribns  L  15  nirtntis  8,  nirtnte  Q^B^ 
(nirtati  M)  16  nostra  ex  nestra  S  19  confessioni  LM,  cdnfes- 
sione  Q       nestra  et  Q^  (nestrae  MQ^)       honorem  R 


Epistula  XII— XIII.  c.  3.  505 

oportety  tiinc  in  gaudio  communi  maior  est  episcopi  portio. 
ecclosiae  enim  gloria  praepositi  gloria  est.  qaantum  dolemds 
ex  illis  quos  tempestas  inimica  prostrauit,  tantum  laetamur  ex 
uobis  quos  diabolus  superare  non  potuit. 
5  Hortamur  tamen  per  communem  fidem,  per  pectoris  nostriS 
ueram  circa  uos  et  simplicem  caritatem,  ut  qui  aduersarium 
prima  hac  congressione  uicistis  gloriam  uestram  forti  et  per- 
seueranti  uirtute  teneatis.  adhuc  in  saeculo  sumus,  adhuc  in 
acie  constituti,  de  uita  nostra  cottidie  dimicamus.  danda  opera 

10  est,  ut  post  haec  initia  ad  incrementa  quoque  ueniatur  et  con- 
summetur  in  uobis  quod  iam  rudimentis  felicibus  esse  coepistis. 
parum  est  adipisci  aHquid  potuisse.  plus  est  quod  adeptus  es 
posse  seruare,  sicut  et  fides  ipsa  et  natiuitas  salutaris  non 
accepta  sed  custodita  uiuificat.  nec  statim  consecutiO;  sed  con- 

usummatio  hominem  Deo  seruat.  Dominus  hoc  magisterio  suo 
docuit  dicens:  ecce  sanus  factus  es,  iam  noli  peccare, 
ne  quid  tibi  deterius  fiat.  puta  hoc  illjam  et  confessori 
suo  dicere:  ecce  confessor  factus  es,  iam  noli  peccare,  ne  quid 
tibi   deterius  fiat.    Salomon  denique    et  Saul  et  ceteri  multi 

soquamdiu  in  uiis  Domini  uon  ambulauerunt,  datam  sibi  gratiam 
tenere  non  potuerunt:  recedente  ab  his  disciplina  dominica  reces- 
sit  et  gratia. 

Perseuerandum  nobis  est  in  arto  et  in  angusto  itinere  laudis  3 
et  gloriae,  et  cum  quies  et  humilitas  et  bonorum  morum  tran- 

16  lo.  5,  14. 

1  oporteat  Bv     tiun  v     2  praepositi  gloria  om.  LNP      3  cx]  et  L 
letemur  L        4  quos  super  ut  Q  (quos  M)        diabulos  X        5  tamen] 
autem  R       pectorisj  peccatoris  L        7  ha«c  congressinc  22        uestram 
uestram  S        forti  et]  fortiter  N        8  in  acie]  acie  S        9  debita  Q ' 
(de  uita  MQ*)       opera  est]  operae  22        12  parum  est]  parum  8       es] 
est  LPQS        13  potuisse  M  (posse  Q)       ipsa  et]  ipsa  e  L  sed  e  8.  l 
m.  2       14  consecutio]  constitui  M  (consecutio  Q)       15  hoc]  enim  R 
17  quit  Q,  quitquit  S        puto  22,  putabo  N        19  solomon  PQR'S 
20  in  om.  5      non  <m,  Rv      data  22       21  detenere  S      non  om,  Rv 
recedentej  recedet  et  i,  recessit  et  N       ab  eo;  ad  22        iis  v      •  22  et 
gratia]  gratia  P      23  in  om,  R      24  cum  quies  ««et  Q,  qui  cum  quies- 
set  M  {sed  qui  eras.  t».  ^),  cum  quies  est  P       bonorum]  honorum  et  P 


506  Caecilii  Cjpriani 

qnillitas  christiaiiis  omnibns  congniat  seeimdDin  Dei  noeem 
qm  neminem  alinm  respicit  nisi  hnmilem  et  qoietnm  et  tre- 
mentem  sennones  snos,  tnnc  magis  hoc  obsemaie  et  inpleie 
confessores  oportet,  qni  exemplum  £aurti  estis  ceteris  fiatribns, 
ad  qnomm  mores  onminm  nita  et  actns  debeat  pronocarL  nam> 
sicnt  Indaei  a  Deo  alienati  snnt,  propter  qnos  nomen  Dei  blas- 
phematnr  in  gentibns,  ita  contra  Deo  cari  snnt,  per  qnomm 
disciplinam   nomen  Domini  landabili  testimonio  praedicatnr, 
sicnt  scriptnm  est  Domino  praemonente  et  dicente:  Inceat 
Inmen  nestrnm  coram  hominibns,  nt  nideant  bonaio 
opera  nestra  et  clarificent  patrem  nestrnm  qni  in 
caelis  est  et  Panlns  Apostolns  dicit:  Incete  sicnt  lumi- 
naria  in  mnndo.  et  Petms  similiter  hortatnr,  sicnt  hospi- 
tes,  inqnit,   et  peregrini  abstinete  nos  a  carnalibns 
desideriis,  qnae  militant  adnersns  animam,  conaer-u 
sationein  habentes  inter  gentiles  bonam,   nt  dnm 
retractant  de  nobis  qnasi  de  malignis,  bona  opera 
nestra  aspicientes  magnificent  Dominnm.   qnod  qni- 
dem  maxima  pars  uestmm   cnm  meo  gandio  cnrat  et  oon- 
fessionis  ipsius  honore  melior  &cta  tranqnillis  et  bonis  mori-^ 
bns  gloriam  snam  cnstodit  et  seruat. 
4     Sed  quosdam  audio  inficere  nnmerum  nestrum  et  landem 
praecipui  nominis  prana  sua  connersatione  destmere,  quos  etiam 
uos  ipsi  ut  pote  amatores  et  consematores  laudis  uestri  ob- 
iurgare  et  conprimere  et  emendare  debetis.  cum  quanto  enim?} 

9  Matth.  5,  16. .    12  Phil.  2,  15.      13  I  Petr.  2,  11.  12. 

1  christianis  om,  LNP        concmat  S        domim  r        3  tnm  v 
hoc  om,  L        4  estis]  est  Xr         6  sicmn  MB  (sicnt  Q)        dno  JR 
hlasfematnT  8       7  deo  corr.  in  denm  B       8  disciplina  Xr^^'        10  nt] 
et  S     bonam  operam  uestram  Sf  opera  nestra  hona  v      11  qui]  si  qni  B 
12  est  in  caelis  Q       13  hoc  mnndo  P       ortatnr  P,  oratnr  JR'        14  in- 
qnid  LP8,  qni  B       15  animas  nestras  B       16  gentes  ex  iectes  B 

17  detrectant  PB  18  dno^^  qnod  S  20  honorem  P  22  in- 
fecere  L  23  distmere  B*Q  etiam  et  ^S^  .  24  pote]  poste  B^Q' 
(pote  J/)  connersatores  NPQ8  nestri  S,  nestrae  LNP^Bv;  cf.  m- 
dicem       25  qnando  SQ*  (qnanto  MQ^) 


Epistulae  XIII.  c  3-5.  50T 

nominis  uestri  pudore  delinquitur,  quando  aliquis  temulentus 
et  lasciuiens  demoratur,  alius  in  eam  patriam  unde  extorris 
factus  est  regreditur,  ut  deprehensus  non  iam  quasi  christianus 
sed  quasi  nocens  pereat?  inflari  aliquos  et  tumere  audio,  cum 

6scriptum  sit:  noli  altum  sapere^  sed  time.  si  enim 
Dominus  naturalibus  ramis  non  pepercit,  ne  forte 
nec  tibi  parcat.  Dominus  noster  sicut  ouis  ad  uictimam 
adductus  est  et  sicut  agnus  coram  tondente  sine  uoce  sic 
non  aperuit  os  suum.  non  sum,  inquit^  contumax,  neque 

locontradico.  dorsum  meum  posui  ad  flagella  et  ma- 
lillas  mea«  ad  palmas.  faciem  autem  meam  non 
auerti  a  foeditate  sputorum.  et  quisquam  per  ipsum 
nunc  adque  in  ipso  uiuens  extoUere  se  audet  et  superbire,  in- 
memor  et  factorum  quae  iUe  gessit  et  mandatorum  quae  nobi» 

»uel  per  se  uel  per  apostolos  suos  tradidit?  quod  si  non  est 
maior  domino  suo  seruus^  qui  Dominum  secuntur  humiles  et 
quieti  et  tacitumi  uestigia  eius  imitentur,  quando  quisque  in- 
ferior  fuerit  sublimior  fiat  dicente  Domino:  qui  minimus 
fuerit  in  uobis,  hic  erit  magnus. 

so     Quid  deinde  illud,  quam  uobis  eisecrandum  debet  uideri,  S 
quod  cum  summo  animi  nostri  gemitu  et  dolore  cognouimus, 
non  deesse  qui  Dei  templa  et  post  confessionem  sanctificata  et 
inlustrata  plus  membra  turpi  et  infami  concubitu  suo  macu- 

5  Eom.  11,  20.  21.        9  Es.  50,  5.  6.        18  Luc.  9,  48. 

1  delingitnr  L^       aliquis  8,  alias  aliquis  LNPQj  imus  ab  aquis  B, 
alius  ab  aquis  Bigaltitis       timulentus  8       2  demoratur]  denotatur  cod, 
Vaticanus,  demoratur  (ut  sit:  insaniat)  Goulartius       extorrens  S\  ex- 
torres  Q,  exorris  JJ'        3  ut]  unde  SQ,  inde  LNP      praehensus  LNPS^ 
rephensus  Q      non]  est  non  Q  (non  M)      quasi]  qua  S     cristianus  L 
4  innocens  B       5  sit]"est  B       6  ne]  ne*  MQ  (c  eras.)       7  parcit  Q 
kdms  S;  cf.  p,  506,  18       8  ductus  LBv      agnos  B       tondente  se  v 
9  apperuit  B       10  at  flagella  8      et  om,  P       13  adque]  autem  N      in 
om.  P     audeat  LNP      14  et  factorum]  factorum  N;  et  corr.  in  est  Qm.2 
(et  M)        15  cUterum  per  om,  22*        trandidit  B        17  imittentur  L\ 
emitentur  S^        18  fiat  corr,  in  fiet  Q  (fiat  M)        dicete  S^         mini- 
mis  L*        22  sanctificatam  PQ       23  iam  lustratam  S,  inlustratam  Q 
plus  om,  Bv       turpi  et  infami]  ture  et  intami  S       concubito  P',  con- 
cupido  S       plus  maculent  v 


508  Caecilii  CjpriaBi 

lent,   cubilia  com  feminis  promiscua  inngeDtes.   qiuuido  etsi 
stapmm  conscientiae  eomm  desit,  hoc  ipsnm  grande  crimeii 
est,   qnod  illomm  com  scandalo  in  aliorom  rninas  exonpla 
nascantor.  contentiones  qnoqne  et  aemnlationes  inter  nos  nnl- 
las  esse  oportet,  cnm  pacem  snam  nobis  dimiserit  Dominns  et& 
scriptnm   sit:    diliges   proximnm   tnnm   tamquam  te. 
si  antem  mordetis  et  incnsatis  innicem,  nidete  ne 
consnmamini  ab  innicenL  conniciis  etiam  et  maledictis 
qnaeso  nos  abstinete:  qnia  neqne  maledici  regnnm  Dei  con- 
seqnentnr  et  lingna  qnae  Ghristnm  oonfessa  est  incolnmis  etu 
pnra  com  sno  honore  semanda  est  nam  qni  padfica  et  bona 
et  insta  secnndnm  praeceptnm  Christi  loqnitnr  Christnm  cot- 
tidie  confitetnr.  saecnlo  rennntianeramns  cnm  baptizati  somns: 
sed  nnnc  nero  rennntiamns  saecnlo  qnando  temptati  et  pro- 
bati  a  Deo  nostra  onmia  relinqnentes  Dominnm  secnti  snmnsu 
et  fide  ac  timore  eins  stamns  et  ninimns. 
•     Corroboremns  nos  exhortati(Hiibns  mntnis  et  msL^  ac  magis 
proficiamns  in  Domino,  nt  cnm  pro  sna  misericordia   pacem 
fecerit  qnam  se  factnmm  repromittit,  noni  et  paane  mntati  ad 
ecclesiam  renertamnr,  et  excipiant  sine  firatres  nostri  sine  gen-so 
tiles  drca  omnia  conectos  adqne  in  melins  reformatos  et  qni 


6  Gal.  5,  14.  15. 


1  cabilia  sua  Lo      femineis  B      pronusca  L^PQR       etsi]  si  et  £ 
2  ipso  RVv       3  cimi  am.  QRv       4  nascantar  RVv,  noscantnr  Q8     con- 
tentionis  L        aemnlationis  S        nnlla  P        6  te]  te  ipsnm  R        7  et 
incosatis  om.  8       8  consnmmamini  8Q      a  conniciis  PQVv  (a  om.  M) 
maledicis  8,  malectis  L^       a  maledictis  etiam  et  conni*ciis  R       9  neqne 
om,  P     non  conseqnentnr  PS^  conseqnerentnr  X^  oonseqnnntni  v      10  et] 
ne  R       chiisti  8        13  cnm  om,  P       14  set  5       nere  QRv       rennn- 
tianimns  LNPRv        15  a  dno  nro  R,  a  dom  8        nostra  . . .  dominnm 
om,  8      deum  R        16  et]  ut  R      ac]  hac  Q;  item  1. 17      ninamns  8 
18  proficiamnr  R,  proficiant  8,  proficiam  L        dnm  LNP        ut]  et  M 
(ut  Q)        cum  om.  LN,  qui  P         19  qui  fecerit  P,  facLat  N        noui] 
nobis  Q       mntuati  Q       20  et  om.  R       exdpiant  nos  Rv       nostris  M 
(nostri  Q)      21  reformatos]  reportatos  L 


Epistula  XIII-XIIII.  509 

admirati  faerant  prius  in  uirtutibus  gloriam  nunc  admirentur 
in  moribus  disciplkam.  opto  te,  frater  carissime,  semper  bene 
ualere. 


EPISTVLA  XIIII. 

5         CYPRIANVS  PEESBYTERIS  ET  DIACJONIS  FRATRIBVS  S. 

Optaueram  quidem,  fratres  carissimi,  ut  uniuersum  cleruml 
nostrum  integrum  et  incolumem  meis  litteris  salutarem.  sed 
quoniam  infesta  tempestas  quae  plebem  nostram  ex  maxima  parte 
prostrauit  hinc  quoque  addidit  nostris  doloribus  cumulum  ut 
10  etiam  cleri  portionem  sua  strage  perstringeret^  oramus  Dominum 
ttt  uos  quos  et  in  fide  et  in  uirtute  stare  cognouimus  tutos  quo- 
que  in  posterum  per  diuinam  misericordiam  salutemus.  et  quam- 
quam  causa  conpelleret  ut  ipse  ad  uos  properare  et  uenire  de- 

1  atmirati  S  2  moris  8  disciplinam]  codex  Bemensis  r  ?utec  addit 
qitae  in  textum  a  Bahieio  aunt  recepta:  Et  qnamqnam  clero  nostro  et 
nuper  cion  adhuc  essetis  in  carcere  constitnti,  sed  nnnc  quoque  denuo  ple- 
nissime  scripserim,  ut  si  quid  uel  ad  uestitum  uestrum  uel  ad  uictum  neces- 
sarium  fuerit,  suggeratur:  tamen  etiam  ipse  de  sumpticulis  propriis  quos 
mecum  ferebam  misi  uobis  CCL.  sed  et  alia  CCL.  proxime  miseram.  Victor 
quoque  ex  lectore  zaconus  qui  mecum  est  misit  uobis  CLXXV.  gaudeo  autem 
quando  cognosco  plurimos  fratres  nostros  pro  sua  dilectione  certatim  con- 
currere  et  necessitates  uestras  suis  conlationibus  adiuuare.  2  opto. . . 
meminisse  <m,  B  optamus  uos  fratres  carissimi  LNP  semper  bene 
ualere  eiqplicit  add,  m.  rec,  S  8  ualere]  et  nostri  meminisse  add,  v,  — 
Ad  Bogatianum  et  ceteros  (oonfessores  add,  B,  de  obseruanda  disciplina 
add,  NLF)  explieit  LNPQB  nisi  quod  P:  Ezplicit  ad  Rogatianum  etc,  — 

Epist.  XTTIT.  —  Incipit  ad  presbyteros  et  diaoones  (diaconos  B)  CBio, 
Indpit  ad  B<^atianum  et  ceteros  confessores  T,  Incipit  ad  ||||||||  et  cc 
con  ^.  —  5  presbiteros  C*,  presbyteris  bK  N       diaconibus  C7*Tio,  dia- 
cones  C*         6  ut]  et  T        7  incolumen  T        salutare  BT^         8  in- 
festat  NT        tempesta  B        ex]  et  0*7        mazLmam  partem  NT 
9  hinc]  hunc  No  sedvnou  corr.      10 perstringere  •  Tt  eras,     deum  B 
11  uos]  U06  saltem  B,  uos  salutem  N      quos]  quosque  N       et  in]  in  con- 
stantia  et  i       fide  et]  fidei  do       in  uirtute]  uirtute  CBio       tutos]  ut 
lios  NTj  tantos  C7;  fort.  tutatos      12  diuina  misericordia  T*      et]  ut  B 
13  compellerit  o\  conpeU*t  T  e  eras,      prosperare  T 


510  Caecilii  Cypriani 

berem,  primo  cupiditate  et  desiderio  uestri,  quae  res  in  uotis 
meis  summa  est^  tunc  deinde  ut  ea  quae  circa  ecclesiae  guber- 
nacula  utilitas  communis  exposcit  l^ractare  simul  et  plurimorum 
consilio  examinata  limare  possemus :  tamen  potius  uisum  est  ad- 
huc  interim  latebram  et  quietem  tenere  respectu  utilitatum  alia- » 
rum  quae  ad  pacem  omnium  nostrum  pertinent  et  salutem,  qua- 
rum  uobis  a  Tertullo  fratre  nostro  carissimo  ratio  reddetur:  qui 
pro  cetera  cura  sua  quam  inpense  diuinis  operibus  inpertit  etiam 
huius  consilii  auctor  fuit,  ut  cautus  et  moderatus  existerem  nec  me 
in  conspectum  publicum  et  maxime  eius  loci  ubi  totiens  flagita-  lo 

.    tus  et  quaesitus  fuissem  temere  committerem. 

i  Fretus  ergo  et  dilection^  et  religione  uestra  quam  satis  noui 
his  litteris  et  hortor  et  mando  ut  uos,  quorum  minime  illicin- 
uidiosa  et  non  adeo  periculosa  praesentia  est,  uice  mea  fungamini 
circa  gerenda  ea  quae  administratio  religiosa  deposcit.  habeatur  is 
interim  quantum  potest  et  quomodo  potest  pauperum  cura,  si  qui 
tamen  inconcussa  fide  stantes  gregem  Ghristi  non  reliquerunt,  ut 
his  ad  tolerandam  paenuriam  sumptus  per  uestram  diligentiam 
fiuggeratur,  ne  quod  circa  fidentes  tempestas  non  fecit  circa  labo- 
rantes  necessitas  faciat.  confessoribus  etiam  gloriosis  impertiatur  »o 
cura  propensior.  et  quamquam  sciam  plurimos  ex  his  fratrum 
uoto  et  dilectione  susceptos,  tamen  si  qui  sunt  qui  uel  uestitu  uel 
sumptu  indigeant,  sicut  etiam  pridem  uobis  scripserajn  cum  ad- 
huc  essent  in  carcera  constituti,  subministrentur  eis  quaecumque 

2  tum  V       ut]  et  C       gubemaculum  Cio       3  utilitati  T  (sed  ti  ex 
te)        et]  ex  i2       4  examinatam  B,  exanimata  N        delimare  CBio 
possimus  do       adhuic  T        5  tenerem  NT        respecto  NT       utilita- 
tium  NT         6  nostrum  NRTV,  nostrorum  Cio         pertinet  NBT 
quorum  C       7  redderetur  NT       8  sua  cura  Ciov,  sua  T      inpensa  T 
et  etiam  N        9  consilii  auctor]  consiliator  NT        nec  om.  B       me  . . . 
maxime  om.  Bio        10  conspectu  T       eius  loci]  eis  locis  to,  ei  loco  c  C 
sed  add,  w.  2  in  marg.       ubi  om.  C,  in  quibus  io       fragitatus  hanc  B 
11  me  temere  Cio      12  et  dilectione]  dilectione  Cio      relegione  ex  legione 
Cm,  2      nouis  B      13  illic  i  s.  l.  m.  2      14  uice  ex  uite  CT      15  abea- 
tur  N,  habet  aut  B        16  si]  se  C\  sed  C^iov        17  stantis  NT  - 
christus  B      relinquerunt  C       20  fatiet  C*       21  propensior]  prosperior 
NT      22  susceptos]  suspectos  CB      uestitum  uel  sumptus  B       23  etiam 
om.  N        scribere  C        adhuc]  huc  C,  om.  V        24  carcerem  C       qui- 
cumque  0* 


Epistula  XIIIl.  c.  1—2.  511 

necessaria^  modo  ut  sciant  ex  uobis  et  instruantur  et  discant  quid 
secnndom  scripturarum  magisterium  ecclesiastica  disciplina  de- 
poscat,  humiles  et  modestos  et  quietos  esse  debere,  ut  honorem 
sui  nominis  seruent,  ut  qui  gloriosi  uoce  fuerint  sint  et  moribus 

5  gloriosi,  faciant  se  dignos.  ut  in  omnibus  Dominum  promerentes 
ad  caelestem  coronam  laudis  suae  consummatione  perueniant. 
plus  enim  superest  quam  quod  transactum  uidetur,  cum  scriptum 
sit:  ante  mortem  ne  laudes  hominem  quemquam,  et 
iterum:   esto  fidelis  usque  ad  mortem,    et  dabo  tibi 

locoronam  uitae,  et  Dominus  quoque  dicat:  qui  tolerauerit 
usque  ad  finem  hic  saluabitur.  imitentur  Dominum  qui 
sub  ipso  tempore  passionis  non  superbior  sed  humilior  fuit.  tunc 
enim  discipulorum  suorum  pedes  lauit  dicens:  si  ego  laui 
pedes  uestros  magister  et  dominus,  et  uos  debetis 

ualiorum  pedes  lauare.  exemplum  enim  dedi  uobis 
ut  sicut  ego  feci  et  uos  aliis  faciatis.  item  Pauli  apo- 
stoli  documenta  sectentur,  qui  post  carcerem  saepe  repetitum^ 
post  flagella^  post  bestias,  circa  omnia  mitis  et  humilis  perseuera- 
uit,  nec  post  tertium  caelum  et  paradisum  quicquam  sibi  insolen- 

soter  adsumpsit  dicens:  neque  gratis  panem  manducaui- 
mus  ab  aliquo,  sed  in  labore  et  fatigatione  nocte 
et  die  operantes,  ne  quem  uestrum  grauaremus. 


8  Eccles.  11,  30.      9  Apoc.  2,  10.      10  Matth.  10,  22.        13  lo. 
13,  14.  15.      20  II  Thess.  3,  «. 

1  Biint  necessaria   CMTo,  necessaria  sunt  t;   sunt  om.  N       modo] 
modicum  Cio      nobis  i  '   instruatur  NT     et]  ut  C     discant]  sciant  N 
quod  ex  qoi  C       2  ecclesiasticam  disciplinam  C^N       3  humilis  C, 
humiles  esse  NT       modestes  22       et  quietos  et  modestos  o       4  nominis 
sni  0         ut  CNTVio,  eirBv        uoci  NT        fuerunt  Tio        moribus] 
timoribus  B       5  domino  B       6  perueniat  NB^  T       8  laudem  ex  laudi- 
bus  C       11  ad]  in  o       imitemur  C       dominus  B       12  humiliore  B 
13  disdpulorum]  apostolorum  NT      suorum]  istorum  N      ego]  ergo  C 
16  aliis  om.  Vov       17  sectantur  ex  pctrtantur  C,  testantur  io       quo  T 
18  bestiis  C»       perserauit  T       19  nec]  ne  C      quiquam  N       20  neque 
enim  i      panem  gratis  o,  satis  panem  C       21  aliquo]  uestrum  add,  Vv 
22  ut  ne  Cio       quem]  quid  T       grauaremur  T 


512  Caecilii  Cypriani 

3  Haec  singula,  oro  uos,  insinuate  fratribus  nostris.  et  quia  exal- 
tabitur  qui  se  humiliauerit^  nunc  est  ut  magis  insidiantem  ad- 
uersarium  metuant,  qui  fortiorem  quemque  magis  aggreditor 
et  acrior  factus  hoc  ipso  quo  uictus  est  superantem  superare 
conatur.  dominus  faciet  ut  et  ego  illos  uidere  et  salutari  ei-s 
hortatione  conponere  mentes  eorum  ad  seruandam  gloriam  soam 
possim.  doleo  enim  quando  audio  quosdam  improbe  et  insolen- 
ter  discurrere,  ad  ineptias  uel  ad  discordias  uacare,  Ghristi 
membra  et  iam  Ghristum  confessa  per  concubitus  inlicitQS  in- 
quinare,  nec  a  diaconis  aut  presbyteris  regi  posse,  sed  id  agerei» 
ut  per  paucorum  prauos  et  malos  mores  multorum  et  bonorum 
confessorum  gloria  honesta  maculetur:  quos  uereri  debent,  ne 
ipsorum  testimonio  et  iudicio  condemnati  ab  eorum  societate 
priuentur.  is  enim  demum  confessor  inlustris  et  'uerus  est  de 
quo  postmodum  non  erubescit  ecclesia  sed  gloriatur.  is 

4  Ad  id  uero  quod  scripserunt  mihi  conpresbyteri  nostri  Dona- 
tus  et  Fortunatus  et  Nouatus  et  Gordius,  solus  rescribere  nihil 
potui,  quando  a  primordio  episcopatus  mei  statuerim  nihil  sine 
consilio  uestro  et  sine  consensu  plebis  mea  priuatim  sententia 
gerere.  sed  cum  ad  uos  per  Dei  gratiam  uenero,  tunc  de  hisw 
quae  uel  gesta  sunt  uel  gerenda,  sicut  honor  mutuus  poscit, 
In  conmiune  tractabimus.  opto  uos,  fratres  carissimi  ac  desi- 

1  aestris  C        qnia]  qui  C  sed  m  in  ras.,  quia  his  NB,  qaia  is  «o* 
exaltabit  C,  exaltantibus  B      2  qni  om,  C    hnmilianerint  T      3  qnem* 
que]  qnem  T        4  quo  C^NBTV,  qui  C*,  quia  io        5  dominnm  NT 
faciat  iov        et  <m.  N       illos]  illos  martyres  N,  illos  matnres  T,  illos 
maturius  F,  martyres  illos  B,  martirum  illos  C,  itemm  illos  io,  itemm 
illos  mature  v       salutare  C       exortatione  o,  exhortatione  nec  N,  et  (et 
om.  C)  exercitatione  CB         8  discurrere  et  t?         9  menbra  to         con- 
cubitos  C^        inqninari  iov        10  a]  ad  T       presbiteris  aut  diaconis  o 
regi  om.  N,  regio  T        sed]  se  iV        id  oi».  N,  it  T        11  prauos]  par- 
uos  N     multomm]  mortuomm  B  sed  u  d.  L      12  dobeant  CB      13  iudicio 
et  testimonio  o        14  {^nentur  C^BT       is]  his  CB       16  scripserint  T 
17  et]  S  jY        et  fortnnatus  om.  CBio        et  nonatus]  et  notus  o,  S  noua- 
tus  N,  nouatus  v        et]  S  et  iV       gurdius  Cio       rescriberent  N^        nil 
Cio,  nichil  N        18  a]  ad  JB        mei]  me  B        nichil  Ni        20  sed  om, 
NT     iis  V     21  priua  uel  t.  8.  l,  m.  2     gerenda]  generanda  T     22  trac- 
tauimus  T       opto  . . .  ualete  om.  Cio       wi]etN 


Epistula  XIIIL-XV.  513 

derantissimi,  semper  bene  ualere  et  mei  meminisse.  fratemi- 
tatem  si  qna  nobiscnm  est  mnltnm  a  me  salntate  et  nt  nostri 
meminerint  admonete.  ualete. 


EPISTYLA  XV. 

5      CYPRIANVS  MARTYRIBVS  ET  CONFESSORIBVS  CARISSIMIS 

PRATRIBVS  S. 


Sollicitndo  loci  nostri  et  timor  Dei  conpellit,  fortissimi  acl 
beatissimi  martyres,  admonere  nos  litteris  nostris  nt  a  quibns 
tam  deuote  et  fortiter  sematur  fides  Domini  ab  isdem  lex  quo- 

loque  et  disciplina  Domini  reseruetnr.  nam  cnm  omnes  milites 
Christi  cnstodire  oporteat  praecepta  imperatoris  sni,  tunc  nos 
magis  praeceptis  eins  obtemperare  plus  conuenit,  qui  exemplum 
ceteris  facti  estis  et  uirtutis  et  timoris  Dei.  et  credideram  qui- 
dem  presbyteros  et  diaconos  qui  illic  praesentes  sunt  monere 

15  uos  et  instruere  plenissime  circa  euangelii  legem,  sicut  in  prae- 
teritis  semper  sub  antecessoribus  nostris  factum  est,  ut  diaconi 
ad  carcerem  commeantes  martymm  desideria  consiliis  suis  et 
scripturamm  praeceptis  gubemarent.   sed  nunc  cum  maximo 


1  mei  om,  N  2  si  qnam  B,  qnae  v  3  meminerit  Nv  nale  T, 
om.  B,  —  Explicit  ad  presbyteros  et  diacones  (diaconis  jB)  CB,  Explicit 
ad  diacones  et  presbyteros  o,  Ad  Rogatiannm  et  ceteros  confessores  NT, 
om.  1. 

Epist.  XV.  —  Incipit  ad  martyres  et  confessores  C^B,  Incipit  ad  mar- 
tyres  (martjras  ^et  confessores  qui  lapsis  petienmt  pacem  dari  {add, 
CT:  et  corripit  pr  qni  pacem  dederunt  eis  qui  poenitentiam  non  egerunt) 
C^QT.  —  5  et  confessoribus  om,  QB     7  domini  v     ac  om,  MB  (exh,  Q) 
8  beatissimi  om,  B      martjres]  fratres  CBv      9  tam]  dam  Q      dno  C 
eisdem  C,  Msdem  TQ       quoque  lex  et  Q        10  dnoi  C        omnes]  hone- 
stos  V,  omnes  si  M  (omnes  Q)       11  imperatores  B    '  tum  Bv      13  cete- 
ria  et  J7*        estis  et]  estis  ex  B        crediderim  B        quidem]  quid  TQ 
14  diac  C     15  euangelium  QT     lege  B,  legis  QT     praeteritum  CBv 
16  factum  ut  et  B  sed  in  ras,,  factum  ut  (ut  ex  et)  C       diaoonis  C  is 
corr,  inesm,  2        17  commemorantes  B,  commorantes  ex  commemora- 
tis  C,  conuenientes  Vteate  Oxon,       martyres  Vt,  Ox. 
in.  ^  33 


514  Caecilii  Cypriani 

animi  dolore  cognosco  non  tantum  illic  non  suggeri  diuina  prae- 
cepta,  sed  adhuc  potius  impediri,  ut  ea  qilae  a  uobis  ipsis  et 
circa  Deum  caute  et  circa  sacerdotem  Dei  honorifice  fiunt  a 
quibusdam  presbyteris  resoluantur,  qui  nec  timorem  Dei  nec 
episcQpi  honorem  cogitantes,  cum  uos  ad  me  litteras  direieri-s 
tis,  quibus  examinari  desideria  uestra  et  quibusdam  lapsis  pacem 
dari  postulastis,  cum  persecutione  finita  conuenire  in  unum  cum 
clero  et  recoUigi  coeperimus,  illic  contra  euangelii  legem,  contra 
uestram  quoque  honorificam  petitionem,  ante  actam  paeniten- 
tiam,  ante  exomologesim  grauissimi  adque  extremi  delicti  factam,  lo 
ante  noanum  ab  episcopo  et  clero  in  paenitentiam  inpositam, 
offiffirre  pro  illis  et  eucharistiam  [dare]  id  est  sanctum  Domini 
corpus  profanare  audeant,  cum  scriptum  sit:  qui  ederit  pa- 
nem  aut  biberit  calicem  Doinini  indigne  reus  erit 
corporis  et  sanguinis  Domini.  is 

2  Et  lapsis  quidem  potest  in  hoc  uenia  concedi.  quis  non  mor- 
tuus  uiuificari  properet?  quis  non  ad  salutem  suam  uenire  festi- 
net  ?  sed  praepositorum  est  praeceptum  tenere  et  uel  properan- 
tes  uel  ignorantes  instruere,  ne  qui  ouium  pastores  esse  deb^t 
lanii  fiant.  ea  enim  concedere  quae  in  perniciem  uertant  ded-» 
pere  est:  nec  erigitur  sic  lapsus,  sed  per  Dei  offensam  magis 
inpellitur  ad  ruinam.  uel  ex  uobis  itaque  discant,  quando  docere 

13  I  Cor.  11, 27. 

1  ammo  Q  dolere  T  illic]  illic  uobis  v  soggere*  T  2  im- 
pediri  RTQV,  inueniri  C  et  circa  dnm  cante  C,  om.  T  7  persecu- 
tionem  finitam  uenire  et  C  8  et  om,  CB  cepimns  C^  illie*  T, 
illi  C^Bv  contra  nestram]  uestram  Q  10  ezhomologisim  grauissi- 
mam  Q  dilecti  B  facta  Cj  facitam.TQ  IX  manu  Q  ab  epi- 
scopo]  epi  ex  epm  Cm.  2  cleri  in  C  ri  corr,  in  exp.  penitentia  (7, 
paenitentiae  Q'  (paenitentiam  Q^M)  inpoeita  C^  12  dare  om.  V 
14  bibere  C  15  corpus  C*  16  potest]  potentes  C  es  corr,  ueniam 
TQ  concedere  C  sed  re  «.  l,  quis]  quis  enim  v  mortuos  C 
17  uiuificare  B  properet]  optet  CB  festinet]  sustinet  Qv^  festinet. . . 
tenere  om,  C       18  tenere]  inuenire  22        19  ne  qui]  noq.  C       debet  B 

20  laaii]  uani  CB        fiant  ea^.  C,  fiante  Q  (fiant  M)        eae  0\  a  Q 
(ea  M)        conoordere  C^        pemitiam  C        21  sic]  si  B        peri^  T 
22  quando]  quod  CBv 


Epistulao  XV.  c.  1-3.  515 

debuerant.  petitiones  et  desideria  nestra  episcopo  seruent,  ad 
pacem  uobis  petentibus  dandam  maturum  et  pacatum  tempus 
expectent.  ante  est  ut  a  Domino  pacem  mater  prior  sumat, 
tunc  secundum  uestra  desideria  de  filiorum  pace  tractetur. 
i  Etquoniam  audio,  fortissimi  et  carissimi  fratres,  inpudentiaS 
uos  quorundam  premi  et  uerecundiam  uestram  uim  pati,  oro 
uos  quibus  possum  precibus  ut  euangelii  memores  et  consideran- 
tes  quae  et  qualia  in  praeteritum  antecessores  uestri  itiartyres 
concesserint, '  quam  solliciti  in  omnibus  faerint,   uos  quoque 

10  sollicite  et  caute  petentium  desideria  ponderetis,  ut  pote  amici 
Domini  et  cum  illo  postmodum  iudicaturi  inspiciatis  et  actum 
et  opera  et  merita  singulorum,  ipsorum  quoque  delictorum  genera 
et  qualitates  cogitetis,  ne  si  quid  abrupte  et  indigne  uel  a 
uobis  promissum  uel  a  nobis  factum  fuerit,  apud  gentiles  quo- 

i&que  ipsos  ecclesia  nostra  erubeseere  incipiat.  uisitamur  enim 
et  castigamur  frequenter  et  ut  Domini  mandata  incorrupta  et 
inuiolata  permaneant  admonemur.  quod  quidem  nec  iUic  apud 
uos  cessare  cognosco  quo  minus  plurimos  quoque  ex  uobis  in- 
stmat  ad  ecclesi^e  disciplinam  diuina  censura.  boc  autem  totum 

^potest  fieri,  si  ea  quae  a  uobis  petuntur  religiosa  contemplatione 
moderemini,  intell^entes  et  conprimentes  eos  qui  personas  acci- 
pientes  in  beneficiis  uestris  aut  gratificantur  aut  inlicitae  negotia- 
tionis  nundinas  aucupantur. 

1  dobaerant  T  (ue  in  ras,)        soruet  J8',  seruent  et  t?        2  nobis  V 
3  expectant  ante  est  ut  J,  expectantest  m  ut  Q  (expectante  est  ut  Jf),  ex- 
spectant  efit  at  ut  B,  expectent  Oxon,      ^B  i  in  ras,      4  tractabitur  F 
5  quoniam]  quod  C       6  uos  om,  CB       corundam  C       ab  inpudentibua 
quibusdam  uos  V         preml»  Q  (praemia  M)         et  exp.  C         uim  pati 
om.  CB        pati  oro]  patior  TQ        9  soUidti  et  cauti  BQ        m  omni- 
bus  . . .  caute  om,  Q        uos]  nunc  nos  F,  tunc  T        10  petentium]  peni- 
tentium  JB'        ponderitis  C         ut  pote  T  o  in  ras.,  ut  postea  CB 
11  iudicaturi]  dicaturi  Q       13  qualitatis  Q      uel  a  u,  promissum  Ts.l. 
14  nobis  ipsis  M  ips  s.  l  m,  2  (nobisQ)  15  ipsas  ecclesiae  C 

16  ut]  uti  uobis  U,  ut  in  nobis  C      dnm  C       17  uiolata  Q      permaneat 
TQ      quo  T      noc  om,  Q       18  quod  minus  C  sed  minus  exp.        20  ea- 
que  T        petentur  T^;  add,  CB:  non  facile  tribuantur  (tributantur  B) 
leUgiosa  . . .  p.  516 Ji  mandaui  om,  CB       21  moderamini  T       eas  TQ 
22  gratificentur  TQ        in  illicite  T,  inlicite  Q  (illiciteite  M)        cogita- 
tiones  nundinas  Q^  cogitationes  mundanas  T       23  autcupantur  T 

33* 


516  Caecilii  Cypriani 

4  De  hoc  et  ad  clerum  et  ad  plebem  litteras  feci^  quas  utras- 
que  nobis  legi  maiidaui.  sed  et  illud  ad  diligentiam  uestram 
redigere  et  emendare  debetis,  ut  nominatim  designetis  eos  qui- 
bus  pacem  dari  desideratis.  audio  enim  quibusdam  sic  libellos 
fieri  ut  dicatur 'communicet  ille  cum  suis'  quod  numquam» 
omnino  a  martyribus  factum  est,  ut  incerta  et  caeca  petitio 
inuidiam  nobis  postmodum  cumulet.  late  enim  patet  quando 
dicitur  41  le  cum  suis'  et  possunt  nobis  et  uiceni  et  tricem 
et  amplius  offerri  qui  propinqui  et  adfines  et  liberti  ac  dome- 
stici  esse  adseuerentur  eius  qui  accepit  libellum.  et  ideo  peto  lo 
ut  eos  quos  ipsi  uidetis,  quos  nostis,  quorum  paenitentiam  satis- 
factioni  proximam  conspicitis,  designetis  nominatim  libello  et 
sic  ad  nos  fidei  ac  disciplinae  congruentes  litteras  dirigatis.  opto 
uos,  fortissimi  ac  dilectissimi  firatres,  in  Domino  semper  bene 
ualere  et  nostri  meminisse.  ualete.  ^^ 


1  hoc  et]  hoc  ^       2  nobis  legi  nobis  T     et]  ut  TQ     diligentia  E^ 
uestra  22  S  nrm  C         3  et  C  a.  I.  m.  ^         desinetis  Q,  desinitos  T 
4  qnibusdam  corr.  in  quosdam  C       libello  C       5  fieri  eorr.  m  inseri  C 
6  ut  incerta  <m»  C  caeca]  certa  ft  copta  B  (forL  corruptum  ex  co- 

operta)  j  7  qnomulet  C*  8  nobia  T  8,  l,  et  uigeni  Q*  (et  ui^ceni 
M),  ut  uiceni  T,  ut  ui*ceni  B,  uiceni  ex  ueni  Cm,  2  trigeni  Q^  (tri- 
ceni  M),  treceni  C*  ^  9  ac  ex  ae  C,  hac  Q  10  adseuerarentur  TQ, 
asserentnr  B,  adsemntur  C  acoepit  Q,  acoipit  T  11  ipsi  quos  uide- 
tis  nostis  Q  noctis  C  satisfactionis  C^T,  om,  V  12  proximam 
om,  V  libellos  CE  13  ac  eo;  ad  0  opto  . . .  ualete  om,  C 
14  dilectissimi]  fidelissimi  BV  semper]  saluos  V  ^atque  Ua  dlias  saepe' 
liber  Ootting,  15  ualete  om,  BQ  (exh,  Jf).  —  Ad  martyres  et  confesso- 
res  explicit  CB,  Epistula  Cipriani  (om,  Q)  ad  martyres  (martyras  Q)  et 
confessores  qui  lapsis  petierunt  pacem  dari  (add.  T:  et  corripet  ppEb  qni 
pacem  dedemnt  eis  qui  poenitentiam  non  egerunt)  eiplicit  TQ,  — 


Epistula  XV. -XVI.  517 

EPISTVLi  XV, 

CYPRIANVS  PRESBYTERIS  ET  DIACONIS  FRATRIBVS  S. 

Diu  patientiam  meam  tenui,  fratres  carissimi,  quasi  uere- 1 
cundxmi  silentium  nostrum  proficeret  ad  quietem.  sed  cum  quo- 

s  mndam  inmoderata  et  abrupta  praesumptio  temeritate  sua  et 
honorem  martyrum  et  confessorum  pudorem  et  plebis  uniuersae 
tranquillitatem  turbare  conetur,  tacere  ultra  non  oportet,  ne  ad 
periculum  et  plebis  pariter  et  nostrum  tacitumitas  nimia  pro- 
cedat.  quod  enim  non  periculum  metuere  debemus  de  ojSensa 

10  Domini,  quando  aliqui  de  presbyteris  nec  euangelii  nec  loci  sui 
memores,  sed  neque  futurum  Domini  iudicium  neque  nunc  sibi 
praepositum  episcopum  cogitantes,  quod  numquam  omnino  sub 
antecessoribus  factum  est,  cum  contumelia  et  contemptu  prae- 
positi  totum  sibi  uindicent? 

1»     Atque  utinam  non  prostrata  fratrum  nostrorum  salute  sibit 
omnia  uindicarent?  contumelias  episcopatus  nostri  dissimulare 
et  ferre  possem;  sicut  dissimulaui  semper  et  pertuli.  sed  dis- 
simulandi  nunc  locus  non  est,   quando  decipiatur  fratemitas 
nostra  a  quibusdam  uestrum:  qui  dum  sine  ratione  restituendae 


Epist  XVI.  —  Incipit  ad  presbjteros  et  diaconos  B,  Incipit  ad  clerum 
(Incipit  ad  presb  et  diacon  feliciter  incipit  ad  clermn  C)  de  quibusdam 
pplfb  qni  temere  pacem  lapsis  dedernnt  necdom  sedata  persec  (per  se  C, 

pars  T,  persec  Q)  et  (et  om.  C)  citra  oonc  (consiliom  C,  conscientia  Q) 
episcopomm  (coepiscoporum  C)  CTQ,  —  2  diaconibus  C*Tv         3  diu  ex 
da  C       qnasi  ueracundum  Ci8.l.       4  perficeret  C       sed]  at  ex  ad  C 
5  admpta  TQ         temeritate]  tamen  merita  B         suae  T         6  confes- 
sorem  CTQ         uniuersa  et  T,  uniuersae  et  O^  7  tranquillitate  JB 

conentur  TQ  oportere  ex  oportet  Q  (oportet  M)  8  et  plebis]  ple- 
bis  C  prooedit  CS  precedat  Q  (procedat  M)  10  deum  T  aliqui 
cm,  T  de  om.  C  presbiteris  C  11  memeres  B  12  episcopo- 
rum  Q  orum  in  ras,  (epm  M)  quod  C8.l.fn,J^  13  est  om.  C 
•oontemptum  T  14  indicent  T^;  uindicent . . .  omnia  <m,  CB  15  pro- 
strata]  contra  Ox<m.  salutem  Q  Oxon.,  salutate  T  16  contumeHam 
CBv  17  possum  C  Oxon,  sed  om,  C  dissimulari  ex  dissimula- 
cridi  C         18  decipittur  Q  (decipiatur  M),  decipitur  v         19  a  om.  C 


518  Caecilii  Cypriani 

salntis  plansibiles  esse  cnpinnt,  msLgiB  lapsis  obscint.  snmmuin 
enim  delictom  esse  qnod  persecatio  eoimnitti  eoegit  scinnt  ipsi 
etiam  qni  commisemnt,  cnm  diierit  Dominns  et  index  noster: 
qni  in  me  confessns  fnerit  eoram  hominibns,  et  ego 
in  illo  confitebor  coram  patre  meo  qni  in  caelis  est: » 
qni  antem  me  neganerit  et  ego  illnm  negabo,  et 
itemm  dixerit:  omnia  peccata  remittentnr  filiis  homi- 
nnm  et  blasphemiae.  qni  antem  blasphemanerit  spi- 
ritnm  sanctnm,  non  habet  remissam,  sed  rens  est 
aeterni  peccati,  item  beatns  apostolns  dixeiit:  non  pote-»^ 
stis  calicem  Domini  bibere  et  calicem  daemoniornm. 
non  potestis  mensae  Domini  commnnicare  etmensae 
daemoniornnu  haec  qni  snbtrahit  firatribns  nostns  dedpit 
miseros:  nt  qni  possnnt  agentes  paenitentiam  neram  Deo  qna 
patri  et  misericordi  iam  precibns  et  operibns  snis  satisfacere,  i» 
sedncantur,  nt  magis  pereant  et  qni  erigere  se  possnnt  plns 
cadant.  nam  cnm  in  minoribns  peccatis  agant  peccatores  paeni- 
tentiam  insto  tempore,  et  secnndnm  disciplinae  ordinem  ad 
exomologesin  neniant,  et  per  manns  inpositionem  episcopi  et 
cleri  ins  commnnicationis  accipiant,  nnnc  crudo  tempore  per-so 

4  Matth.  10,  92.  33.       7  Marc  3,  28.  29.       10  I  Cor.  10,  21. 

1  6866  86  C         2  ^secutio]  per  86  C         coegit]  coepit  CR         so- 

ciant  C  3  noster]  nst  (7  4  in  am.  CQv  (exh.  M)  5  in  illo]  illnm 
C*v  sedpost  confitebor  C  oonfitebor  om.  B  6  qoi]  qaicomqae  C  qne 
8.  h;  Uem  18  7  dicit  Q  remittnntar  T  8  et  om.  Q  antem 
cm.  C  in  8piritnm  CBVv  9  habebit  Cv  est  am.  B,  erit  C 
10  apo8toln8  panlns  CB  dixit  CBQ^  (dixerit  MQ^)  11  domini  b.  et 
calicem  <m.  B  12  commnnicare  CB.lm.2  13  decepit  C\  despi- 
cit  B  14  nt  corr.  in  et  G         deo  qaa  MQ^V^  deo  qnam  T,  deoqne 

Q*r,  deo  CB  15  misericoidi  iam  Bcripsi,  misericordiam  CQ,  miseri- 
cordia  T,  misericordi  Bv,  ad  misericordiam  Manutius  precibns]  optinere 
add.  Cs.l.m.2  et  operibns  om.  V  16  sedncnntnr  CBQ  (sedncantnr  M) 
eregi  22,  mergi  CBedm8.l.  se  om.  GBT  possent  v  17  cadnnt 
ex  cadent  C  minoribns]  add.  B:  snis  satisfacere  gedncnntnr  nt  magis 
pereant  18  insto]  in  isto  C^B,  ista  C*  et  om.  0         disciplinam 

eomm  V  ad]  et  ad  «c  ead  C  19  ezomologisim  Q  20  cleri  ins] 
clericis  T\  qlericomm  ex  cleriens  G  commnnicationibns  QT',  oom- 
municationd  C  sed  nd  Bup.  tob.  acdpinnt  Q  (acdpiant  3i)  mdo  By 
cmdi  Ciexo 


Epistulae  XVL  c  2—3.  519 

seoatione  adhuc  perseuerante)  nondam  restituta  ecdesiae  ipsius 
pace,  ad  oommunicatioaein  admittuntur,  et  offertur  nomine 
eorum,  et  nondum  paenitentia  acta,  nondum  ezomologesi  facta, 
nondum  manu  eis  ab  episcopo  et  clero  inposita,  eucharistia 

siUis  datur,  cum  scriptum  sit:  qui  ederit  panem  aut  bibe- 
rit  calicem  Domini  indigne  reus  erit  corporis  et 
sanguinis  Domini. 

Sed  nunc  illi  rei  non  sunt  qui  minus  scripturae  legem  tenue-3 
runt.  erunt  autem  rei  qui  praesunt  et  haec  fratribus  non  sugge- 

lonmt  ut  instructi  a  praepositis  fAciant  omnia  cum  Dei  timore 
et  cum  data  ab  eo  et  praescripta  obseruatione.  exponunt  deinde 
inuidiae  beatos  martyras,  et  gloriosos  seruos  Dei  cum  Dei  sacer- 
dote  committunt,  ut,  cum  illi  memores  loci  nostri  ad  me  litteras 
direxerint  et  petierint  tunc  desideria  sua  examinari  et  pacem 

udari  quando  ipsa  ante  mater  nostra  pacem  de  misericordia 
Domini  phor  sumpserit  et  nos  diuina  protectio  reduces  ad  eccle- 
siam  suanoL  fecerit,  hi  sublato  honore  quem  nobis  beati  mar<- 
tyres  cum  confessoribus  seruant,  contempta  Domini  lege  et 
obseruatione   quam   idem   martyres   et  confessores   tenendam 

aemandant,  ante  extinctum  persecutionis  metum,  ante  reditum 
nostrum,  ante  ipsum  paene  martyrum  excessum,  communicent 
cum  lapsis  et  offerant  et  eucharistiam  tradant,  quando  etiam  si 

5  I  Cor.  11,  27. 

1  persetieraiitem  T  restitutae  B,  restitiiit  Q  2  pacem  Q  ad 
ex  et  C  offerimtiir  C  tmtur  in  ras,  nomina  C,  nomen  Qv  3  et 
otn.  CB  nondmn  p.  acta  om.  C  exbomologisim  Q  facta]  finita 
CB  4  manmn  Q  eius  C  ct]  et  in  T,  nt  in  Q  inpositae  B 
7  sanguinis  dei  B,  sangninis  T  8  tenent  Tv,  nouenmt  CB  9  ermit 
antem  rei  <m.  Q  praesunt]  reisunt  Q  baec  fratribus]  confratri- 
bus  C  12  martyres  CTy  13  loci]  longi  MQ\  longis  Q\  legis  cod. 
Angl.  nn  corr.  in  nre  Q  m,  2  (nri  MQ^)  14  direxerit  B,  dixe- 
rint  CQ  et  petierint  om.  CB  tunc}  cum  tunc  debeant  CB  sua] 
Bingulorum  CB  pax  CB  15  dare  T  nostra]  ecclesia  add.  v 
dei  misericordia  CB  16  sumerit  B         nos  ex  uon  C         _protec- 

tio*»  T,  protectione  C,  profectio  B         18  cum  contempta  B         lege  et] 
lege  QB       19  tenenda  QT       20  mandat  T,  manda  B^,  mandata  QB^ 
redditum  T  21  ipsorum  CB  communient  C  ent  corr.  in  cant 

22  offerunt  C*         et  om.  C^QB       tradunt  C        si]  nisi  Q 


520  Caecilii  Cypriani 

martyres  per  calorem  gloriae  minus  scriptoram  contemplantes 
contra  legem  Domini  plus  aliqoid  cuperent,  a  presbyteris  et 
diaconis  suggerentibus  admoneri  deberent,  sicut  semper  in  prae- 
teritum  factum  est. 
4     Castigare  nos  itaque  diuina  censura  nec  noctibus  desinit  necs 
diebus.  praeter  noctumas  uisiones  per  dies  quoque  impletur 
apud  nos  spiritu  sancto  puerorum  innocens  aetas,  quae  in  ec* 
stasi  uidet  oculis  et  audit  et  loquitur  ea  quibus  nos  Dominus 
monere  et  instruere  dignatur.  et  audietis  onmia  quando  me  ad 
uos  reducem  fecerit  Dominus,  qui  ut  secederem  iussit.  interimio 
temerarii  et  incauti  et  tumidi  quida^i  inter  uos,  qui  hominem 
non  cogitant,  uel  Deum  timeant,  scientes  quoniam  si  ultra  in 
isdem  perseuerauerint,  utar  ea  admonitione  qua  me  uti  Domi- 
nus  iubet,  ut  interim  prohibeantur  offerre,  acturi  et  apud  nos 
et  apud  confessores  ipsos  et  apud  plebem  uniuersam  causamu 
suam,  cum  Domino  permittente  in  sinum  matris  ecclesiae  re- 
coUigi  coeperimus.  de  hoc  ad  martyras  et  confessores  et  ad 
plebem  litteras  feci  quas  utrasque  legi  uobis  mandaui.   opto 
uos,  fratres  carissimi  ac  desiderantissimi,  in  Domino  semper 
bene  ualere  et  nostri  meminisse.  ualete.  ^ 


1  mmus  gloiiae  C       scripturam  minuB  v.,  minus  scriptoram  minns  Q 
2  contra  legem  domini  om.  Vv         3  diaconibus  T         preteritis  C 
5  cessura  C-       6  noctumas  enim  v        7  apud  nos  impletur  CR,  inplentur 
apud  nos  Q         quae]  quia  C        inom.  CJB         extasi  CQBT         8  in 
oculis  Q        audiet  T  (et  om.)        9  auditis  B,  audiet  C        10  reduce  T, 
reducet  B       ad  uos  reducem  me  v       dominus  fecerit  CBv      iunxit  C 
11  morarii  M  (temerarii  Q)      quidem  CJB       12  dominum  TQ  (dno  M) 
13  hisdem  CB         perserauerint  B         utaer  C         admonitionem  T 
quam  CQB       me]  e  C,  om.  M(exh,  Q)       uti]  ut  Q       14  ut  om.  CB 
15  istos  C       16  cum  om.  Q      pertimente  C       in]  cum  in  Q^  (in  MQ^) 
sinu  Q         17  colligi  Q,  coUegio  T        ad]  et  ad  CQ         martyreas  C\ 
martyres  CTv       et  om.  C,  ipsos  et  Q       ad]  apud  Q       18  uobis  legi  v 
opto  . . ,  ualete  om.  C        20  ualete  o»».  B.  —  Caecili  Cypriani  (om.  B)  ad 
presbyteros  et  diaconos  explicit  CE,  Ad  clerum  de  quibusdam  presbyteris 
qui  temere  pacem  lapsis  dederunt  necdum  sedata  pres  (pars  T)  et  citia 
(contra  T)  conc  (concupiscentiam  Q)  episooporum  explicit  Cexplicit  om.  M, 
exh.  Q)  TQ.  — 


EpiBtula  XVL—XVIL  521 

EPISTVLA  XVII. 

CYPRUNVS  FRATRIBVS  IN  PLEBE  CONSISTENTIBVS  S. 

Ingemescere  uos  et  dolere  rainas  fratrum  nostrorum  ex  me  1 
scio,  firatres  carissimi,  qui  et  ipse  uobiscum  pro  singulis  in- 

5gemesco  pariter  et  doleo  et  patior  ac  sentio  quod  beatus  apo- 
stolus  dicit:  quis  infirmatur,  inquit,  et  ego  non  infir- 
mor?  quis  scandalizatur,  et  non  ego  uror?  et  iterum 
posuit  in  epistula  sua  dicens:  si  patitur  membrum  unum, 
conpatiuntur  et  cetera  membra:  et  si  laetatur  mem- 

lobrum  unum,  conlaetantur  cetera  membra.  conpatior 
ego,  condoleo  fratribus  nostris,  qui  lapsi  et  persecutionis  in- 
festatione  prostrati  partem  nostrorum  uiscerum  secum  trahen- 
tes  parem  dolorem  nobis  suis  uulneribus  intulerunt:  quibus 
potens  est  diuina  misericordia  medellam  dare.   properandum 

istamen  non  puto  nec  incaute  aliquid  et  festinanter  gerendum, 
ne  dum  temere  pax  usurpatur  diuinae  indignationis  o£fensa 
grauius  prouocetur.  fecerunt  ad  nos  de  quibusdam  beati  mar- 
tyres  litteras  petentes  examinari  desideria  sua.  cum  pace  nobis 

6  II  Cor.  11,  29.      8  1  Cor.312,  26. 

Epist.  XVIL  ~  Incipit  ad  plebem  facta  significans  qoid  (qui  Q)  ad 
enm  martyres  (martyras  Q)  de  lapsis  petierint  (petierf,  petiemnt  Q) 
JSTQo,  Ad  plebem  nt  non  facile  aliqnis  commnnicet  ex  eis  qni  cnrati  snnt 
nisi  pent  legiptime  egerit  fi,  om.  oi.  —  3  ingemiscere  E/n^  intremiscere  /u  ^ 
dolore  T        ez  me  scio]  mereor  oi         4  fratres  . . .  ingemesco  am,  JEom 
5sentior/u      apostolns  beatos  T^      6dizit/uv      inqnitom.a>      7qni.^ 
ego  non  fiov         8  conpatitnr  01         nnnm  membmm  To         9  membra 
(m.  fi         10  nnnm  membmm  0         et  conlaetantur  EQ^  et  collaetantnr 
et  Oy  collaetantnr  et  fim  11  ego  jT/u,  ergo  EQom         condoleor  T,  et 

condoleo  Eofttav       de  fratribns  fiv      lapsis  Q,  om.  fi       12  porstrati  oi 
13  parem]  rem  E*  Q,  acrem  E*o  14  properam  dom  TQ,  properamns 

dnm  E^to,  dnm  E*,  om»  0  15  pnto  in  pntem  corr,  Qm,2  (pnto  3f), 

pntd  0»,  pnte  E^,  pntent  propere  E*;  pntent  propere  tamen  0  et  E 

8.  l.  m,  3,  om,  w       16  ne  dnm  om.  M,  nesi  dnm  Q  sed  nesi  8,  l  m,  2,  ne  si 
Eoto       nsnrpetnr  EQoto       18  nobiscnm  T 


522  Caecilii  Ojpriani 

omnibiLS  a  Domino  prius  data  ad  ecclesiam  regredi  coeperi- 
mus,  examinabimtiir  Bingola  praesenidbns  et  iudicantibns  aobis. 

2  Audio  quosdam  tamen  de  presbyteris  nec  euangelii  memores 
nec  quid  ad  nos  martyres  scripserint  cogitantes  nec  episcopo 
honorem  sacerdotii  sui  et  cathedrae  reseruantes  iam  cum  lap-s 
sis  communicare  coepisse  et  offerre  pro  illis  et  eucharistiam 
dare,  quando  oporteat  ad  haec  per  ordinem  perueniri.  nam  com 
in  minoribus  delictis  quae  non  in  Deum  committuntur  paeni- 
tentia  agatur  iusto  tempore  et  exomologesis  fiat  inspecta  uita 
eius  qui  agit  paenitentiam,  nec  ad  communicationem  uenireio 
quis  possit  nisi  prius  illi  ab  episcopo  et  clero  manus  fuerit 
inposita,  quo  magis  in  his  grauissimis  et  extremis  delictis 
caute  onmia  et  moderate  secundum  disciplinam  Domini  obser- 
uari  oportet.  quod  quidem  nostros  presbyteri  et  diaconi  monere 
debuerant,  ut  commendatas  sibi  oues  fouerent  et  dipino  magi-« 
sterio  ad  uiam  deprecandae  salutis  instruerent.  ego  plebis  nostrae 
et  quietem  noui  pariter  et  timorem:  in  satisfactione  Dei  et  depre- 
catione  uigilarent,  nisi  illos  quidam  de  presbyteris  gratificantes 
decepissent. 

3  Vel  uos  itaque  singulos  regite  et  consilio  ac  moderationejo 
uestra  secundum  diuina  praecepta  lapsorum  animos  temperate. 
nemo  inportuno  adhuc  tempore  acerba  poma  decerpat.  nemo 
nauem  suam  quassatam  et  perforatam  fluctibus  priusquam  dili- 
genter  eam  refecerit  in  altum  denuo  committat.  nemo  tunicam 
scissam  accipere  et  induere  properet,  nisi  eam  et  ab  artificei» 

3  tnnc  examinabxmtiLr  fjiv         3  tamea  qTiosdam  Ofi^  qooBdam  T  soi 
tem  $,  l,         4  episcopi  E*  QTo);  eiosoopi  honorem  neo  mgonmmalim 

5  saeerdoti  sni  E^  Q,  sacerdotis  sai  oi,  saoerdoteskui  T         seniaiEtes  o 

6  ooepisse  et]  eoepisaet  M,  ooepisse  E^  Qow        7  pemenire  jk         cnm  om. 
E*TQ,cocwskfM>       8dnoT,  dSm/u      9  insto  ...  paeniteiitiam  om.  fi ' 
inspeota  -oita]  inspectaidt  QT       12  qno  goripsi,  quod  E^  TQ,  qnanto  E^w^ 
hoc  o»^  qno^ju  $ed  no  tn  tob,  m.  2         13  disdplina  T        obfiemare  ft^ 

14  qnod}  noe  Latiniua  noBtros}- nostri  fjr^v;  nostri  eos  fort  diaoonea 
EQom         16  ego]  ergo  «t»  17  in]  qni  in  /iv         depraecationom  Q 

18  nigilare  Eom  presbyteris]  praepositis  ^  20  et]  e  ^  21  neBtra 
et  ^  animas  Q  (animos  M)  22  nt  nemo  F/u*,  nt  ne  ^ '  inpor» 
tnno  adhnc  TVfi,  adhno  inportnno  EQoiav  23  nanem  T  sed  n  s.  ky 

a  nanem  Q  fmctibns  Q  24  eam  om.  fiv  25  properet]  potest 
EQoio       et  ab]  ab  EQom 


Epistula  XVII.-XYIII.  533 

perito  sartam  uiderit  et  a  fallone  curatam  receperit.  audiant 
quaeso  patieiLter  consilium  nostrum,  expectent  regressionem 
nostram,  ut  cum  ad  uos  per  Dei  misericordiam  uenerimus,  con- 
uocatis  coepiseopis  plures  secundum  Domini  disdplinam  et  con* 

sfessorum  praesentiam  et  uestram  quoque  sententiam  beatorum 
martymm  litteras  et  desideria  examinare  possimus.  de  hoc  et 
ad  clerum  et  ad  martyras  et  confessores  litteras  feci  quas  utras- 
que  legi  uobis  mandaui.  opto  uos,  fratres  carissimi  ac  desi* 
derantissimi,  in  Domino  semper  bene  ualere  et  nostri  memi- 

10  nisse.  ualete. 


EPISTVLA  XVIII. 

CYPRIANVS  PRESBYTERIS  ET  BIACONIBVS  FRATRIBVS  S. 

Miror  uos,  fratres  carissimi,  ad  multas  epistulas  meas  quas  1 
ad  uos  frequenter  misi  nihil  rescripsisse,  cum  fratemitatis  nostrae 
15  uel  utilitas  uel  necessitas  sic  utique  gubemetur,  si  a  uobis  in- 
structi  rerum  gerendamm  consilium  limare  possimus.  quoniam 
tamen  uideo  facultatem  ueniendi  ad  uos  nondum  esse  et  iam 
aestatem  coepisse,  quod  tempus  infirmitatibus  adsiduis  et  graui- 
bus  infestat,  occurrendum  puto  fratribus  nostris,  ut  qui  libellos 

1  peritori  T,  om,  (jl      persartam  fx      a  om.  T    ,  2  nostrum]  meum  ta 
3  ueneremns  TQ,  Qeniremus  M        conuocati  Eotav        4  coepi  EMQ^om 
(ooepis  Q'),  epls  fi         pluribus/^         5  et  uestram  q.  sententiam  om 
JEQoo}  6  et  desideria  . .  .'litteras  om,  ta;  desideraria  T         possuraus 

E^  TQ       hoc  et]  hoc  UQoaw       7  martyres  JSotov       8  uos  M  (uobis  Q) 
ac  d.  i.  domino  om.  fi         9  et  n.  m.  ualete  om,  jli         meminisse]  memores 
esae  V         10  ualete  om.  w.  —  Epistula  (Ezplicit  epistola  o,  om.  JB7'  Q, 
epistula  ad  plebem  facta  T)  significans  quid  ad  eum  martjres  (martyras  Q) 
de  lapsis  petierunt  expHcit  (om,  o)  ETQo,  om.  fito,  — 

Epist.  XVIII.  —  Incipit  ad  clerum  (aepuae  add,  T)  propter  lapsos  (lap- 
818  QT)  et  cathecuminos  (catiouminis  T,  cathecuminis  Q)  ne  uacui  exirent 
£QTo,  Ad  plebem  facta  significans  /^,  om,  «;.  —  14  ad  uos]  uobis  EQo<o 
nichil  Eow,  nihil  mihi  v,  numquam  mihi  V         nostra  to  15  eic  utiq. 

quae  Q  sed  quae  exp.,  sicutquae  M        16  •erum  T        limare]  iuuare  cu 
17  etiam  ex  ita  /u  m.  «9         18  in  infirmitatibus  E^(o         grauius  T 
19  infestatur  Vv,  infestationibus  fi^ 


524  Caecilii  Ojpriani 

a  martyribns  accepenmt  et  praerogatiiia  eonun  apud  Denm 
adinuari  possont,  si  incommodo  aliquo  et  infirmitatis  pericnlo 
occupati  fuerint,  non  expectata  praesentia  nostra  apud  presby- 
terum  quemcumque  praesentem,  uel  si  presbyter  repertus  non 
fnerit  et  urgere  exitus  coeperit,  apud  diaconum  quoque  exo-» 
mologesin  faeere  delicti  sui  possint,  ut  manu  eis  in  paeniten- 
tiam  inposita  ueniant  ad  Dominum  eum  pace  quam  dari  mar- 
tyres  litteris  ad  nos  factis  desiderauerunt. 
t     Ceteram  quoque  partem  plebis  quae  lapsa  est  praesentia  uestri 
fouete  et  ut  a  fide  et  misericordia  Domini  non  deficiant  uestroio 
solado  focillate.  neque  enim  deserentur  ab  ope  et  auxilio  Domini 
qui  mites  et  humiles  et  paenitentiam  uere  agentes  in  bonis  opi- 
nionibus  perseuerauerint,  quo  minus  illis  quoque  diuino  remedio 
consulatur.  audientibus  etiam,  si  qui  fuerint  periculo  praeuenti 
et  in  exitu  constituti,  uigilantia  uestra  non  desit,  inplorantibos  u 
diuinam  gratiam  misericordia  Domini  non  denegetur.  opto  uos, 
firatres  carissimi,  semper  bene  ualere  et  nostri  meminisse.  fra- 
temitatem  uniuersam  meo  nomine  salutate  et  ut  nostri  meminerit 
admonete.  ualete. 


1  et . . .  poBsuit  om.  Eoto       rogatiQa  T       2  possint  fi       et]  aut  e> 
3  expectent  E^oto,  expectat  E^,  expectetar  fi        praesenti  Q,  praeeeDtiam 
E^Of  praesentiae  E^at       nostram  E*o,  nostrae  ai       4  qaemcnmqTiem  Q 
si]  sibi  T        5  ezhomologesis  ^*  QjT        6possimt|U^         eias/<        in 
om.  EQo)         paenitentia  QTfi,  poenitentiae  oi  7  inpositae  T        in- 

posita  in  poenitentiam  o         nenient  E^Q         pacem  QT         9  ceteram 
om,  fi^         partem  qnoqae  partibas  fi  sed  partibas  exp,  m.  2   -     plebis] 
leois  EQoQ)  (exp.  o  et  post  qaae  add.)        est  lapsa  T        aestri]  aestra  t?, 
nn  ex  nrae  fi         10  at  a]  ona  QTfx  ^         et  om,  fi^         non]  ne  ^i 
11  focilate  J^QT^fiO^ai        12hiqaiv      mites  ex  milites  j^      et  om.  fi 
et  hamiles  . . .  agentes  om,  to  opinionibas]  operibas  (lv  14  con- 

solatar  E^  Q         15  constitai  Q        at  inplorantibas  T         16  misericor- 
diam  QT       17  semper]  in  dno  ^         fratemitatem  . . .  admonete  om.  ^ 
19  admonete  T,  om»  E^Q^  rogate  E^o,  ezorate  a,  admonete  et  rogate  v 
nalete  om,  to.  —  Ad  cleram  (Epistala  ad  cleram  T)  piopter  lapsos  (lapsis 
QT)  et  cathecaminos  (cathecominis  QT)  ne  aacai  ezirent  (ezierent  Jlf, 
ezi»Tent  Q)  ezplicit  EQT,  Ezplicit  de  lapsis  et  catecaminis  o,  om.  fito.  ^ 


Epistula  XVIIL-XVIIIL  525 

EPISTVLA  XVIIIL 

CYPEIANVS  PRESBYTERIS  ET  DIACONIBVS  FBATRIBVS  S. 

Legi  litteras  aestras,  fratres  carissimi,  qoibus  scripsistis  salubre  1 
consilima  nestram  non  deesse  .fratribus  nostris,  ut  temeraria 

5  f estinatione  deposita  religiosam  patientiam  Deo  praebeant,  ut 
qnando  in  unum  per  eius  misericordiam  uenerimus,  de  omnibus 
speciebus  «ecundum  ecclesiasticam  disciplinam  tractare  possimus, 
maxime  cum  seriptum  sit:  memento  unde  cecideris  et 
age  paenitentiam.  paenitentiam  autem  ille  agit  qui  diuini 

lopraecepti  memor  mitis  et  patieus  et  sacerdotibus  Dei  obtem-* 
perans  obsequiis  suis  et  operibus  iustis  Dominum  promeretur. 

Quoniam  tamen  significastis  quosdam  inmoderatos  esse  et  ad  % 
communicationem  accipiendam  festinanter  urguere,  et  desidera- 
stis  in  hanc  rem  formam  uobis  a  me  dari,  satis  plene  scrip- 

15  sisse  me  ad  hanc  rem  proximis  litteris  ad  uos  factis  credo,  ut 
qui  libellum  a  martyribus  acceperunt  et  auxilio  eorum  adiu- 
uari  apud  Dominum  in  delictis  suis  possunt,  si  premi  infir- 
mitate  aliqua  et  periculo  coeperint,  exomologesi  facta  et  manu 
eis  a  uobis  in  paenitentiam  inposita  cum  pace  a  martyribus 

aosibi  promissa  ad  Dominum  remittantur.  ceteri  uero  qui  nuUo 

8  Apoc.  2,  5. 

Epist.  XVini.  —  Incipit  in  qua  rescribit  (res  scripsit  T)  clero  de 
his  qui  ad  pacem  festinant  EQTOy  om.  o;.  -r-  2  diaconibus]  ^  Q 
5  disposita  E^  QT       nt  om.  E^  Qoi        6  qnando]  cum  v       eius  wn.  o), 
eius  in  T        ueniremus  QT        8  memento»»  T        9  ait  T       diuinis 
praeceptis  E*o  10  memor  om,  EQToia  obtemperantias  T 

11  dno  j^  Q  (dnm  M)  12  quosdam  . .  •  desideratis  om,  (o  et  ad  i(f , 
*•  ad  C,  ad  ^,  et  Ttof);  cf.  ep,  55  c.  3  13  desiderati  T  ti  in  ras, 
14  hac  re  v  formandam  E  a  me  uobis  v  satis  MQ^JT,  sciatis 
EQ^at,  ut  sciatis  o  15  ad  uos  om,  o)  factis.  Credo  Ua  disiinguit 
EoQ  (factiB  credo  M)  18  aliqua  infirmitate  o  eihomologisin  Q^ 
exhomologesin  ETo  19  inposita  a  uobis  in  poenitentiam  o  paeni- 
tentia  T  20  sibi]  si  T  ad  ow.  j&'  QT  remittentur  o  in 
nullo  0 


526  Ca«cilii  Cjpriani 

libello  a  martTribns  accepto  iniiidiain  faciiint,  qnoniam  non 
panconim  nec  ecclesiae  nmttf  ant  imiiis  pnHunciae  sed  totins 
orbis  haec  causa  est  expectent  ante  de  Domini  protectione 
ecdesiae  ipsios  pablicun  pacem.  boc  eoim  et  nerBcandiae  et 
disciplinae  et  nitae  ipsi  omninm  nostmm  connenit,  ut  prae-» 
positi  com  clero  connenientes  praesente  etiam  stantiom  plebe, 
quibns  et  ipsis  pro  fide  et  timore  sno  honor  habendns  est^ 
disponere  onmia  consilii  commnnis  religione  possimns.  cetorom 
qnam  inreligiosnm  est  et  ipsis  qnoqne  festinantibns  pemieioenm 
nt  com  extorres  facti  et  patria  pnlsi  ac  bonis  sois  omnibnsio 
spoliati  nondum  ad  ecclesiam  redierint,  quidam  de  lapais  cmh 
fe88<»-es  ipsos  praeuenire  et  ante  ad  ecclesiam  inbroire  foBtinent. 
qui  si  nimium  properaat,  habent  in  sua  potestate  quod  postn- 
lant  tempore  ipso  sibi  plus  quam  quod  postulant  largiente. 
aeies  adhuc  gmtnr  et  agon  cotidie  celebratnr.  si  eommissi  uereu 
et  firmiter  paenitent  et  fidei  calor  praeualet,  qui  diffeni  non 
potest  potest  coronari.  opto  uos,  fratres  carissimi,  semper  bene 
ualere  et  nostri  meminisse,  fratemitatem  nniuersam  meo  nomine 
salntate  et  ut  nostri  memores  sint  admonete.  ualete. 


3  ante  im,  v        de  om.  ETov        dnm  M^Q^T  (dm  Q\  dao  JT) 
protectione]  rdiqua  am.  Q,  in  quo  seqmtur  conUmto  legimiifi  litieias  etc. 
quae  sunt  epistulae  70.       4  uerecnndae  E       5  nrom  M        oonnenit . . . 
elero  om.  EMoio        6  plebe  stantiom  o        7  est]  et  T        8  commnni 
EMo*io       9  qnam  om.  T       11  rediemnt  T>        12  anCe]  ante  eos  «iv 
13  qni  si  niminm  ...  {.  17  potest  coronaii  adfert  Cyprianus  episi.  55 
c.  3       minimnm  o       babeant  E^MTa       14  tempore  . . .  postnlant  om. 
EMofo       qnam  qnod  T  et  Cypr.  l.  c,  quam  r       largienter  EMTom 
15  commiBci  T  16  infirmiter  T  poenitet  v  praeoalet]  per- 

manet  o)  differi  T  non  om*  o  17  bene  semper  a>  18  nni- 
uersa  M  meo]  eo  T  19  salute  M^  memor  MT.  —  Epistula  in 
qua  rescribit  (rescripsit  T)  clero  de  his  (eis  T)  qui  ad  pacem  festinant 
explicit  EMTo  nisi  quod  explicit  praemittU  o,  om.  to.  — 


Epistula  XVIIII.-XX.  527 


EPISTVLA  XX. 

CYPBUNVS  PRESBYTERIS  ET  DIAC0NIBV8  R0MAE-C0NSI8TEN- 
TIBVS  FEATRIBVS  S. 

Quomam  conperi,  fratres  Garissioai,  minas  simpUciter  et  minus  1 
sfideliter  uobis  renmitiari  quae  hic  a  nobis  et  gesta  sunt  et 
genmtur,  necessarium  duxi  bas  ad  uos  litteras  facere,  quibus 
uobis  actus  nostri  et  disdplinae  et  diligentiae  ratio  redderetur. 
nam  sicut  Domini  mandata  instruunt,  orto  statim  turbationis 
impetu  primo,  cum  me  clamore  uiolento  firequenter  populus 

10  flagitasset,  non  tam  meam  salutem  quam  quietem  fratrum 
pablicam  cogitans  interim  secessi,  ne  per  inuerecundam  prae- 
sentiam  nostram  seditio  quae  coeperat  plus  prouocaretur.  ab- 
sens  tamen  corpore  nec  spiritu  nec  actu  nec  monitis  meis  de« 
fdi  quo  minus  secundum  Domini  praecepta  fratribus  nostris  in 

isqaibus  possem  mea  mediocritate  consulerem. 

Et  quid  egerim  locuntur  uobis  epistulae  pro  temporibus2 
enussae  numero  trededm,  quas  ad  uos  transmisi,  in  quibus 
nec  clero  consilium  nec  confessoribus  exhortatio  nec  extorribus 
quando  oportuit  obiurgatio  nec  uniuersae  fratemitati  ad  depre^ 

locandam  Dei  misericordiam  adlocutio  et  persuasio  nostra  defuit, 
quantum  secundum  legem  Mei  et  timorem  Dei  Domino  sugge- 
rente  noetra  mediocritas  potuit  eniti.-  postea  quam  uero  et  tor* 
menta  uenerunt,  siue  iam  tortis  fratribus  nostris  siue  adhuc 
ut  torquerentur  inclusis,  ad  corroborandos  et  confortandos  eos 

tsnoster  sermo  penetrauit.  item  cum  conperissem  eos  qui  sacri- 

Epiat.  XX.  —  Incipit  ad  clerum  RoTnae  F,  Incipit  ad  Romanos  LN^, 
Incipit  einsdem  secnnda  Q.  ~  4  comperit  L  5  et  gesta}  gesta  Q 
6  necessarins  i*  8  instrnnntar  Q  (instrnnntnr  et  M)  orto  om.  Q, 
hortos  N  9  niolent*o  Q  (niolentior  M)  10  fratrnnm  Q  11  innere- 
cnndiam  Q  12  qnae  Q  sed  q  8.  l  (nae  M)  13  enim  tamen  L  aed 
enim  exp.  monitis]  molestis  F  defni  Q,  decnit  FLN  16  quod  F 
17  missae  NQ  18  consilium  menm  Q  confessionibns  F  exor- 
tatio  nec  L,  exhortationes  N  19  fratemitatis  N  22  initi  Q  et 
cm.  F  23  tortis]  tormentis  F  24  confortandos  FLNQV,  conflr- 
mandos  v       25  comperisse  N 


52$  Caecilii  Cjpriani 

legis  oontactibiis  maniis  snas  adqne  ora  macTilassent  uel  ne- 
fandis  libellis  nihflominQS  oondcientiam  poDnissent  exambire 
ad  martjras  passim,  confessores  qnoqne  inportnna  et  gratiosa 
depiecatione  conrnmpere  nt  sine  nllo  discrimine  adqne  examine 
singnlomm  darentnr  cotidie  libellomm  milia  eontra  eoangeliis 
legem,  litteras  feci  qnibns  martyras  et  confessores  consilio  meo 
qnantom  possem  ad  dominica  praecepta  renocarenL  item  pre- 
sbyteris  et  diaconibns  n<m  defdit  sacerdotii  nigor  nt  qnidam 
minns  disciplinae  memores  et  toneraria  festinatione  praecipites, 
qni  cnm  lapsis  oommnnieare  iam  coeperanL  conprimerentor  lo 
intercedentibns  nobis.  plebi  qnoqne  ipsi  qnantnm  potnimns  ani- 
mnm  conposnimns  et  nt  ecdesiastica  disdplina  semaretnr  in- 
stmximns. 
3     Postmodnm  nero  cnm  qnidam  de  lapsis  sine  sna  sponte  sine 
alio  incitatore  andad  flagitatione  promerent  nt  pacem  sibi  a» 
martjribns  et  confessoribns  promissam  extorqnere  niolento  im- 
petn  niterentnr,  de  hoe  etiam  bis  ad  deram  litteras  fed  et 
I^  eis  mandani,  nt  ad  Ulomm  niolentiam  interim  qnoqne 
g^ere  mitigandam^  si  qni  libello  a  martjribns  acoepto  de  sae- 
cnlo  excederent,  exomologesi  fiicta  et  mann  eis  in  paenitentiaio 
inposita  cnm  pace  sibi  a  martyribns  promissa  ad  Dominnm 
remitterentnr.  nec  in  hoc  I^em  dedi  ant  me  anctorem  temere 
constitni.  sed  cnm  nideretnr  et  honor  martyribns  habendns  et 
eomm  qni  omnia  tnrbare  cnpiebant  impetns  oonpnmendns,  et 
praeterea  nestra  scripta  I^^issem  qnae  ad  clemm  nostmm  per» 
Crementinm  hypodiaconnm  nnper  feceratis,  nt  his  qni  post  lap- 
snm  infirmitate  adprehensi  essent  et  paenitentes  commnnica- 
tionem  desiderarent  snbneniretnr,  standum  pntani  et  cnm  nestra 

2  nihil  homiiiibiis  N       3  nuutyres  LNv       passim]  at  possent  V 
6  martyres  Nv         7  poese  L        reaocare  M  (reuocarem  Q)         8  sa- 
cerdo  L        10  coeperint  L       11  qnantis  F       animos  Vv       12  com- 
posnimuB  M  (coDp.  Q)         15  alio  F,  aliquo  LNQv        andada  F 
flagitione  N  promerint  F,  pronunperent  Vv  a  cx  com  N 

16  oiolenti  M  (niolento  Q)  18  qnoquo  Nv  20  exhomologesis 

FLNQ         manns  ei  F         paenitentiam  v         21  ad  dno  LNQ^  (ad 
dmxTM)  24  conprimendmn  F       '  25  qnae  JP,  quae  hoc  LN,  qnae 

hos  Q,  qnae  hnc  v        26  clementinm  v       his]  ua  v        28  suhnenire»^ 
tor  L 


EpiBtula  XX.— XXI.  529 

sententia,  ne  actns  noster  qni  adunatns  esse  et  consentire  circa 
omniA  debet  in  aliquo  discreparet.  plane  ceterorom  causas  quam- 
uis  libeUo  a  martyribus  accepto  differri  mandaui  et  in  nostram 
praesentiam  reseruari,  ut  cum  pace  a  Domino  nobis  data  plures 
^praepositi  conuenire  in  unum  coeperimus,  communicato  etiam 
uobiscum  consilio  disponere  singula  uel  reformare  possimus. 
opto  uos,  fratres  carissimi,  semper  bene  ualere. 


EPI8TVLA  XXL 

CELERINVS  LVCLiNO. 

10     Haec  cum  tibi  scriberem,  Domine  frater,  gaudens  et  tristis  1 
eram,  gaudens  eo  quod  audierim  te  pro  nomine  Domini  nostri 

^  lesu  Christi  saluatoris  nostri  tentum  uel  illius  nomen  penes 
magistratus  huius  mundi  confessum,  tristis  autem  in  eo  quod  ab 
eo  ex  quo  te  deduxi  numquam  litteras  tuas  accipere  potui.  uel 

15  nunc  modo  duplex  mihi  tristitia  incubuit  quod  Montanum  fra- 
trem  nostrum  communem  abs  te  de  carcere  ad  me  esse  uentumm 
sciebas  et  de  salute  tua  uel  quid  penes  te  agatur  mihi  non  signi- 
ficaueris.  sed  hoc  solet  contingere  seruis  Dei,  maxime  eis  qui  in 
confessione  Christi  sunt  constituti.  scio  enim  quoniam  unusquis- 

soque  iam  quae  sunt  saeculi  non  attendit,  quoniam  coronam  caele- 

1  8«ntentiam  Q        consdntiret  Q         2  qaamuis]  qnam  N        3  acce- 
pito  Q        et]  ut  JP        nostra  praesentia  FQ         ^ntexetQ  (nt  M) 
pace]  a  pace  L         5  praepositis  Q         in  nnnm  conuenire  N         6  con- 
silinm  Q       nel  F,  et  LNQv       7  optamns  F.  —  Ad  clemm  Romae  expli- 
cit  F,  Ad  Bomanos  (U.  add.  Q)  ezplicit  (explicat  L)  LNQ,  — 

Epist.  XXI.  —  Indpit  epistola  Celerini  ad  Lnciannm  petens  pro  nomine 
Nnmeriae  et  Candidae  nt  eas  in  mente*  habere*t  qnae  Nnmeria  nt  dicit 
praeminm  dedit  ne  sacrificarent  T,  Epistola  Celerini  ad  Lnciannm  conf .  pro 
lapsis  orationem  et  snffiraginm  deprecantes  9,  Celerini  ad  Lnciannm  nt 
scribat  ei  et  snbneniat  Nnmerie  et  Candide  lapsis  to.  —  9  Lnciano  saln- 
tem  V  10  tibi  cnm  9  12  tenitnm  T  nel]  et  vw  penes  magi- 
stratoB  T,  magistratns  poenes  9  13  ab  eo]  habeo  T  14  nel]  et  v; 
cf.  p.  530,9  15  inconcnmbit  w  qnod]  quod  cnm  v  montanns  frater  ' 
noster  commnnis  T  17  sciebam  T,  scribas  Oxon.  et  de]  et  T,  de  v 
18  aed]  et  Oxan.       in  om.  9       19  confessionem  T 

m.  34 


530  Caecilii  Gjpriani 

stem  sperat.  ego  enim  dixi  fortasse  oblitmn  te  esse  mihi  scribere. 
Dam,  nt  tibi  qaoqne  de  infimo  tnns  nel  fi:ater  dicar,  si  fdero 
dignns  Gelerinns  andire,  tamen  cnm  essem  et  ego  in  tam  florida 
confessione,  fratres  meos  netnstissimos  memorabar,  et  eos  litteris 
meis  memorani  caritatem  pristinam  eomm  penes  me  meo6qae5 
nnnc  esse.  peto  tamen,  carissime,  a  Domino  nt  ante  cmore  illo 
sancto  laaeris  [si  prins  passns  fheris]  pro  nomine  Domini  nostri 
lesn  Christi  qaam  litterae  meae  te  in  hoc  mnndo  adprehendant: 
nel  nnnc  si  adprehenderint,  mihi  ad  haec  rescribas.  sic  coronet 
te  cuios  nomen  confessns  es.  credo  enim  qnoniam,  etsi  in  hocio 
mnndo  nos  non  niderimns,  in  fnturo  tamen  nos  coram  Ghristo 
complectamns.  pete  nt  sim  dignns  et  ego  coronari  cnm  nnmero 
nestro. 
2     In  magna  tamen  tribnlatione  me  constitutam  scias,  et  ac  si 
sis  mecum  praesens,  sic  caritatis  pristinae  reminiscor  die  ac  nocte.  n 
Deus  solus  scit.  et  ideo  peto  ut  annuas  desiderio  meo  et  mecom 
doleas  in  morte  sororis  meae  quae  cecidit  in  hac  uastatione 
Christo.  sacrificauit  enim  et  exacerbauit  Dominum  nostmm,  quod 
nobis  mauifestum  nidetur.  pro  cuius  facto  ego  in  die  laetitiae 
Paschae  flens  die  ac  nocte^  in  cilicio  et  cinere  lacrimabundas » 
dies  eiegi  et  exigo  usque  in  hodiemum,  donec  auxilium  Domini 
nostri  lesu  Christi  et  pietas  per  te  uel  per  eos  dominos  meos  qoi 
coronati  fuerint,  a  quibus  postulaturus  es,  subuenerit  tam  nefando 
naufragio.  memoratus  sum  enim  caritatis  tuae  pristinae,  quod 

2  nam  am,  to        tibi  om.  T,  tu  q>u)        tao  T<p,  om.  io        fratre  tpw 
dicam  T(pw        3  audiretnr  q^,  andiret  T,  andires  w        et  om,  w        flori- 
dam^oonfessionem  T        4inemorabar  Tv>,  memorabor  <p,  memorabam  v 
5  eomm  pristinam  <p       me  om.  Tvpto       meoe  qnae  T       6  carissimi  T 
ante  ex  anti  T,  si  anto  v,Ame<ptD        cmori  T        illos  T         7  si  p.  p. 
faeris  om.  T;  tMcis  vndusi        8  qnem  w,  qnantae  T       te]  et  T       9  ad- 
prehenderint]  apprehenda  <p         sic]  si  w         11  nideamns  w         nos  ta- 
men  w       coram]  cnm  <p        12  oonplectamns  T,  amplectemur  if>,  complec- 
temur  wv       13  nostro  w       14  me  om.  T       15  caritati  T       18  a  christo 
wv,  ca  christo  <p        exacemabit  T,  ezercebat  if^        19  facta  T,  factis  v 
hac  ^e  <fnov        laetitia  <fw,  in  laetitia  Oxon.         20  paschae]  pace  <fw 
deflens  w        lacrimabnndos  if)        21  ezegit  T        hoc  diemnm  done  w 
22  christi]  snhneniat  add.  v  eis  dominis  meis  T  23  postulatnms 

est  T\  postuUindum  (um  ex  os  <f)  est  <fAO        suhuenerit  tam  ip,  ut  nenerit 
tam  T,  subueniri  tam  w,  ut  ueniam  habeant  v  nefanda  naufragia  t^ 


Epistulae  XXI.  c.  l->3.  531 

cnm  omnes  doleas  pro  sorore  nostra  ***  quas  et  ta  bene  nosti;  id 
est;  Nomeriam  et  Gandidam:  pro  qnamm  peccato,  quia  nos  fira- 
tres  habent;  debeamns  excubare.  credo  enim  Christum  secundum 
illarum  paenitentiam  et  operas  quas  penes  coUegas  nostros  fece- 

5  nmt  eltorres  qui  a  uobis  uenerunt,  a  quibus  ipsis  de  operibus 
eorum  audies,  iam  Ghristum  eis  uobis  martyribus  suis  peten- 
tibus  indulturum  credo. 

Audiui  enim  te  floridiorum  ministerium  percepisse.  o  te  feli-  3 
cem!  suscipe  uota  tua  quae  semper  desiderasti  uel  in  terra  dor- 

10  miens.  optasti  pro  nomine  illius  in  carcerem  mitti,  quod  nunc 
tibi  contingit,  sicut  scriptum  est:  det  tibi  Dominus  secun- 
dum  cor  tuum.  et  nunc  super  ipsos  factus  antistes  Dei  re- 
cognouit  t  idem  minister.  rogo  itaque,  DominO;  et  peto  per  Domi- 
num  nostrum  lesum  Christum  ut  ceteris  coUegis  tuis  fratribus 

istuis  meis  dominis  referas  et  ab  eis  petas  ut  quicumque  prior 
uestrum  coronatus  fuerit,  istis  sororibus  nostris  Numeriae  et 
Gandidae  tale  peccatum  remittant.  nam  hanc  ipsam  Etecusam 
semper  appellaui,  testis  est  nobis  Deus,  quia  pro  se  dona  nume- 
rauit  ne  sacrificaret:  sed  tantum  ascendisse  uidetur  usque  ad 

soTria  fata  et  inde  descendisse.  hanc  ergo  non  sacrificasse  ego  scio. 
quarum  iam  causa  audita  praeceperunt  eas  praepositi  tantisper 
sic  esse,  donec  episcopus  constituatur.  sed  quatenus  per  uestras 

11  Ps.  19,  5. 

1  omnes  T(p,  ODmibiis  tov         Borore  nostra  Ty  sororibus  noetris  tpiov; 
past  ea  intercidiaae  nonmMa  puto         2  nomeria  et  candidu  v         pecca- 
tum  T        qtiia]  qui  TtfUJ        3  debemus  wv        excubere  Ttp        4  illo- 
rum  €p,  earum  vw      opera  quae  «w       5  facit  ertorrentes  T      nobis  w 
uenerint  tpy  uiderunt  T        6  audiens  T         christo  T,  om.  <f         uobis 
T  8,  l^  nohiB  w         7  credo  om.  «         8  audiui  enim]  audiemini  ir        flo- 
ride  w,  floridierum  (p,  floridorum  Bigaltius      9  suscipere  wv      quequid  w 
desideras  tu  T       uel  uel  w       10  nomen  T       11  oontigit  v       sicut  om. 
9>io      12  antestites  T      recognoui  T(fiW      13  idem]  id  est  Tw,  enim  <p 
14  coUegiisio  15  tuis  om/<pw  17  talem  T         tale  peccatum 

remittant  numeriae  et  candidae  (p       hanc]  et  w,  om,  (f>       ettecusam  T(f, 
et  recusam  w,  aScusam  coni.  DodweU,  ezcusatam  fort.       18  nobis  est  (p 
se  dona]  sedunta  T(p,  seducta  w;  se  deducta  fort,  numeraui  w 

20  fiata  T,  facta^gio  hancj  has  w         21  audita  causa  (p         perepe- 

nuit  w         22  epatus  w         per  uestras]  peruersa  T 

34* 


532  Caecilii  Cypriani 

sanctas  orationes  et  petitiones,  in  qnas  nos  fidimns,  qnoniam 
estis  amid  sed  et  testes  Christi,  qni  omnia  indnlgeatis. 
4     Peto  ergo,  Domine  carissime  Lndane,  memor  sis  mei  et  peti- 
tioni  meae  annnas.  sic  Christns  coronam  iUam  sanctam  qnam  tibi 
non  tantnm  in  confessione  sed  et  in  sanctimonio  tradidit,  in  qna& 
semper  cncnrristi  et  exemplnm  sanctomm  semper  et  testis  fiiisti, 
nt  omnibns  dominis  meis  fratribns  tnis  confessoribns  referas  de 
hoc  facto,  nt  a  nobis  anxilinm  redpiant.  nam  hoc,  Domine  firater, 
sdre  debes  me  non  solnm  hoc  pro  eis  petere,  sed  et  Statinm  et 
Seneriannm  et  omnes  confessores  qni  inde  hnc  a  nobis  neneamnt,  v^ 
ad  qnos  ipsae  in  portnm  descendemnt,  et  in  nrbem  lenanenmt, 
qnod  sexaginta  qninqne  ministranemnt  et  nsqne  in  hodiemuin 
in  onmibns  fonemnt.  snnt  enim  penes  illas  onmes.  plns  antem 
granare  cor  illnd  sanctnm  tnnm  non  debni,  cnm  sdam  te  prona 
nolnntate  operari  salntant  te  Macarins  cnm  sororibns  snis  Cor-u 
nelia  et  Emerita,  qni  laetatnr  de  confessione  tna  fiorida,  sed  et 
omninm  fratmm,  et  Satnminns,  qni  et  ipse  Inctatns  est  cnm 
diabolo^  qni  et  Christi  nomen  est  fortiter  confessns,  qni  et  ibi  in 
poena  nngnlamm  fortiter  est  confessns,  qni  et  hic  nimis  rogat  et 
petit.  salntant  te  firatres  tni  Galpnmins  et  Maria  et  onmes  sancti» 
firatres.  nam  et  hoc  scire  debes  me  et  dominis  meis  firatribus 
tnis  scripsisse,  qnas  peto  illis  eas  legere  digneris. 

1  nos]  nobis  (p       fidemns  T,  infidimos  ip       2  qni]  qnod  tpv       4  iUun 
Ta.t       5  et  om,  w       6  et  om.  (fwv       sanctorom  s.  e.  t.  foisti  am.  w 
et  testis  semper  tpy  semper  et  este  T     7  confessoribiu  om.  w     conf enMs  w 
8  nobi£  w  9  non  solimi  hoc  mew  eas  T  sed  et]  sed  ^w 

10  et  <m.  Tipw         boc  T         11  ipee  Ttp  deecendenmt]  add.  ip:  tA 

qnos  ipee  in  portmn  12  qnod]  que  w  hoc  diemnm  10  13  antem] 
enim  (p  15  macharins  (pv  snis]  tnis  ip  16  quae  laetantor  wv 
de]  in  w,  om.  (p  17  satnrinns  w  et  ipse  om,  (p;  ipse  om.  w  18  qni 
om.  w  qni  et . . .  eet  confessiie  (m.  w  19  hic]  hoc  wv  20  calphtur- 
nina  ^,  calfdmins  w  21  firatree  noe  (p  me]  me  tihi  10  fratrihns 
tnis  dominis  meis  (pw  22  litteras  scripiBse  v  illi  eas  9,  pro  illis  sic 
Oxon,,  litteras  eis  fort.  digneris]  add,  w:  nalere  te  oro  et  mei  semper 
memoriam  faoere.  —  Epistola  Celerini  ad  Lndannm  petens  pro  nomine 
Nnmeriae  et  Candidae  nt  eas  in  mente  haheret  qnae  Nnmeria  nt  dicit  prae- 
minm  dedit  ne  Bacrificaret  expUcit  T,  <m,  (pw.  — 


Epistula  XXI.— XXIL  533 

EPISTVLi  XXIL 

LYCIANVS  CELERINO  DOMINO  SI  DIGNVS  FVERO  VOCARI  COL- 
LEGA  IN  CHRISTO  S. 

Accepi  litteras  tuas,  Domine  frater  dilectissime,  in  quibus  me  I 

i  tantum  grauasti,  ut  propter  tuam  grauationem  tantum  gaudium 

paene  exciderit,  ut  litteras  quas  et  ego  optabam  post  tantum 

temporis  legere,  in  quibus  mei  dignatus  es  memorare,  beneficio 

tantae  tuae  humilitatis  legere  exultaui,  qui  scribens  mihi  diceres 

'si  dignus  fuero  frater  nominari  tuus,'  hominis  qui  apud  pusiUio- 

iores  nomen  Dei  cum  timore  confessus  sum.  nam  tu  Deo  uolente 

ipsum  anguem  maiorem,  metatorem  antichristi,  non  tantum  con- 

fessus  deterruisti  uocibus  illis  et  uerbis  deificis  quibus  scio  f  quasi 

amatores  fidei  et  zelotypi  disciplinae  Christi,  in  qua  te  noui 

uiuacitate  uersari  et  gaudeo^  uicisti.  nunc  modo,  carissime,  iam 

isinter  martyres  deputande,  uoluisti  nos  litteris  tuis  grauare,  in 

qoibus  significasti  de  sororibus  nostriS;  pro  quibus  utinam  fieri 


Epist.  XXIL  —  Incipit  epistola  Luciani  rescribentis  Celerino  super 
nomine  Numeriae  et  Candidae  et  nomine  Pauli  et  MappaHce  et  ceterorum 
si^f  sibi  eoB  mandasse  ut  petentibus  daret  pacem  T,  Luciani  rescribentis 
Oelerino  de  recipiendis  ad  pacem  Numeria  et  Candida  item  de  Paula  et 
Mapalice  qui  Paidum  ipsum  significat  moriturum  sibi  mandasse  ut  peniten^ 
tibus  daret  pacem  tOj  Epistola  Luciani  ad  Celerinum  responsiue  %  Alia  re- 
scripta  (Luciani  add,  m. ;?)  ^.  —  2  Lucianus  om.  Tipft  domino  <m.  9 
5  per  tuam  f»,  perpetua  T  grauatioQe  T  tanto  gaudio  v  6  ex- 
ciderit  w,  ezcideram  ^f»,  excidera  T,  ezciderim  v  litteras  tuas  9  et 
om,  ft  7  meis  dignatus  w,  dignatus  mei  9  es  <m.  Tii  memo- 
rari  ft  8  tnae  hutilitatis  ^,  humilitatis  tuae  9  ezultauerim  wv 

dicens  T,  diligens  ^         9  tuus  nominari  fi         10  timorem  T,  amore  to 
cuifessum  (sum  om.)  T^qf,  confeesus  T*         nam]  na  T         tu  om,  11 
11  ipsam  T'i  ante  ipsam  ft  metatorem]  et  atrociorem  <pw  anti- 

christo  ft       conf essus  esse  2^       12  uocibus]  duobus  (fw       et]  etiam  w 
uiuificis  deificis  9  13  et  <m.  fi  disclplina  Tifw  qua  te] 

quati  ft  te  noui]  tenoris  Oxan.         14  uicacitate  T         uersari]  uer- 

satoris  Tipi  uersatns  es  ft,  uersatum  w  et  om,  T<p,  te  v  gaudio 

T(pik,  in  gaudio  w  uizisti  T<pw,  innzisti  fi  nunc  modo]  nunc  v, 

uerum  modo  w         15  martyribus  T         deputandos  <pw        uoluisti  past 
gTMaae<f/w 


534  Caecilii  Cypriani 

posset  ut  sine  tanto  scelere  comxnisso  memoriam  faceremns.  non 
profecto  tantis  lacrimis  incnmberemus  ut  nunc. 
S     Scire  debuisti  quid  circa  nos  actum  sit.  cum  benedictus  mar- 
tyr  Paulus  adhuc  in  corpore  esset,  uocauit  me  et  dixit  mihi: 
Luciane;  coram  Ghristo  tibi  dico  ut  si  quis  post  arcessitionem^ 
meam  abs  te  pacem  petierit^  da  in  nomine  meo.  sed  et  omnes 
quos  Dominus  in  tanta  tribulatione  arcessire  dignatus  est,  uni- 
uersi  litteras  ex  conpacto  uniuersis  pacem  dimisimus.  uide  ergo, 
frater,  quoniam  partim  quod  mihi  Paulus  praecepit  quam  uni- 
uersis  quod  censuimus,  ex  qnibus  iam  cum  ante  hanc  tribulatio- lo 
nem;  cum  iussi  sumus  secundum  praeceptum  imperatoris  fame 
et  siti  necari,  et  reclusi  sumus  in  duabus  cellis,  ita  ut  f  non 
efficiebat  fame  et  siti.  sed  et  ignis  ab  opere  pressurae  nostrae 
tam  intolerabilis  erat  quem  nemo  portare  possei  sed  nuncin 
ipsam  claritatem  sumus  constituti.  et  ideo,  frater  carissime,» 
saluta  Numeriam  et  Gandidam,  quas  *«*  secundum  Pauli  praecep- 
tum  et  ceterorum  martyrum;  quomm  nomina  subicio,  Bassi  in 
petrario,  Mappalici  in  quaestionO;  Fortunionis  in  carcere:  Paulns 
a  quaestione,  Fortunata,  Victoriiius,  Victor,  Herennius,  Credula, 
Hereda,  Denatus,  Firmus,  Venustus,  Fructus,  lulia,  Martialis  etio 

1  seelere]  seire  ^         eommissio  w,  eommissam  (i         non]  quam  T<p, 
qnem  f»,  ad  qnem  w;  fort,  qoamm  pro  faeto  ne  .        2  tanto  T,  saneto  ft 
nt  mn.  w,  et  pb         3  debnistis  fi         noa  ir,  nobis  T        4  me  et  ank  <p 
5  ehrifltnm  T       dieo  tibi  q>        acersionem  to,  aoeessionem  9         7  qnos] 
ad  iL         aeeersire  w         es  ^        nninersia  ^f*         8  litteris  ft  Oxon, 
nides  tppLW,  nideas  Oxan,        9  partem  9>f»,  partim  eins  wv       qnod  om.  10 
Oxon,,  quam  ft       qnam]  pro  w  Oxon,       10  qnod  om,  w,  qnoqne  Oxon. 
ez  qnibns  corruptum         iam  cnm  ante]  eramns  in  e         hae  tribnlatione 
Tv         11  enm]  eon  w         inssi  snmns  jn,  inssi  fnimns  <p,  inssimns  Tw 
praeeeptomm  praeeeptnm  tp      12  neeari]  n^gare  T     rednsimns  T     dno- 
bns  ceUes  T,  dnamns  et  in  illis  11     ita  nt]  itaq.  w     non]  nos  t;      13  alfiee- 
rent  v,  efiiigiebat  /i      ignem  Tik,  igne  tpw      ab  opero]  a  sapore  (h  napore 
Oxon,  14  tamen  tolerabilis  T<p,  tam  tolleranimns  f»  qnem]  qni- 

dem  II  in  om,  <pwv  15  eonstitnti]  conseenti  wv  16  nnmerariam  f» 
qnas]  qnae  v;  laeunain  indicaui  17  basso  q>w,  baptissimi  il  18  in 
petrario  coni,  BigaUius,  in  pignerario  T,  in  pignerarinm  f»,  imperario  tpw,  in 
peierario  MoreUius  18  mapalaci  9,  appasei  il  fortnmonis  «p  eaiee- 
rem  Twy,  19  a  om,  y,  fortnnatae  nictorini  uictoris  v  herenins  7, 
heremins  w,  herennii  v  erednlae  v,  coidnla  10  20  hereda  om,  w,  hede- 
rat  f(,  herenae  v       donati  firmi  nennsti  frncti  v       inlianns  w,  inliae  v 


Epistulae  XXII.  c.  1—3.  535 

Ariston,  qoi  Deo  uolente  in  carcere  fame  necati  sunt:  quorum  et 
nos  socios  futuros  intra  dies  audietis.  iam  enim  ut  iterato  reclusi 
sumus  sunt  dies  octo  in  die  quo  tibi  litteras  scripsi.  nam  et  ante 
dies  octo  per  dies  quinque  medios  modicum  panis  accepimus  et 

5  aquam  ad  mensuram.  et  ideo,  frater,  peto  ut  sicut  hic,  cum  Domi- 
nus  coeperit  ipsi  ecclesiae  pacem  dare,  secundum  praeceptum 
Pauli  et  nostrum  tractatum  exposita  causa  apud  episcopum  et 
&cta  exomologesi  habeant  pacem,  non  tantum  hae,  sed  et  quas 
sds  ad  animum  nostrum  pertinere. 

10     Salutant  uos  coUegae  mei  uniuersi.  uos  salutate  confessoress 
Domini  qui  ibi  uobiscum  sunt,  quorum  nomina  significasti  inter 
quos  et  Satuminus  cum  comitibus  snis,  sed  et  coUega  meus  et 
Maris,  CoUecta  et  Emerita,  Calpumius  et  Maria,  Sabina^  Spe- 
sina,  et  sorores  lanuaria,  Datiua,  Donata.  salutamus  cum  suis 

u  Saturum,  Bassianum  et  uniuersum  clerum,  Vranium,  Alexium, 
Quintianum,  Colonicam  et  uniuersos  peto,  quorum  nomina  non 
scripsi,  quia  tam  lassus  eram.  ideo  ignoscere  debent.  opto  uos, 
Alexium  et  GetuUcum  et  argentarios  et  sorores  bene  ualere.  salu- 
tant  uos  sorores  meae  lanuaria  et  Sophia  quas  uobis  commendo. 

1  aristoniB  v,  ario  (i  dno  ^  careerem  famem  T,  carcere  w 

3  diem  fi  ut]  ez  quo  ipwv  ut  id  erat  ore  clusi  ^  4  panem  910 
5  aqua  ad  mensura  T  dcut]  ait  ft;  sicut  hic  corrupttm  7  d  pauli  9 
ut  exposita  o&  ante  epm  (i         8  habeam  ft  haec  tp,  hanc  fi         quas] 

q  fi  9  animam  »,  anum  9  noetram  (t  pertinere]  pemenire  w 
11  ibi]  ubique  9  significastis  f»  inter  om,  Twi^  12  quos]  uos  11 
satuminum  (t  cum  om,  tp  comitibus]  motibus  T,  omnibns  Oxon. 
sed  et]  se  et  9,  sed  10  collegam  f^         meus]  enim  (i,  eius  Oxon, 

13  maris]  macarii  f»  eoUecto  merita  w,  coUegae  merita  (^  cal- 

pumium  Ttpw,  caipunius  (i         mariam  tpw,  marias  f»  sabinam  ipw, 

alumnas  f»  spesinam  fpw,  pessinas  ft  14  a  ianuaria  ^9,  ianua- 

riam  w,  iam  uario  (t  datiuam  w,  datiua  et  pL  donatam  w  15  satur- 
num  w  alezeum  T,  alezicum  w,  alezicium  q>,  alezum  ft  16  coUonicam 
(pw,  oolonicum  ft  peto  om.v  17  tam]  iam  v         eram]  iram  T 

oognoscere  9         debeat  i^         18  alezium]  sezum  (i        argentarium  f* 
bene  ualere  om,  Tip(i,  post  opto  uos  pomt  v      19  ianuario  (i      sofiana  9 
commando  ualete  w,  —  Epistola  Luciani  rescribentis  Celerino  super  nomine 
Numeriae  et  Candidae  et  nomine  PauU  et  MappaUcae  et  ceterorum  significat 
sibi  quos  mandasse  ut  petentibus  daret  pacem  ezpUdt  T,  om,  <pw(i.  ~ 


536  Caecilii  Cypriani 

EPISTVLA  XXIII. 

VNIVERSI  OONPBSSORES  CYPRIANO  PAPATI  S. 

Scias  no8  nniuersos  qnibus  ad  te  ratio  oonstdterit  qnid  post 
commissam  ^erint  dedisse  pacem,  et  hanc  formam  per  te  et 
aliis  episcopis  innotescere  uolomus.  optamus  te  cum  sanctis  mar-  s 
tyribus  pacem  habere.  praesente  de  clero  et  exordsta  et  lectore 
Lucianus  scripsit. 

EPISTVLA  XXIIIL 

CIPIOANO  ET  COMPRESBTTERIS   CARTHAGINI   CONSISTENTI- 
BVS  CALDONIVS  S.  le 

Necessitas  temporis  fadt  ut  non  temere  paeem  demus.  sed 
quoniam  oportebat  uobis  scribere  ut  quoniam  hi  qui  posteaquam 
sacrificauerunt  iterato  temptati  extorres  sunt  &cti:  uidentnr  ergo 
mihi  abluisse  prius  delictum,  dum  possessiones  et  domos  dimit- 

EpiBt.  XXin.  —  Indpit  (om,  ipw)  epistola  imiQerBonim  confesaoram 
ad  CTprianum  da  pace  data  (de  paoe  et  forma  pnblicanda  w)  TipWj  Alia  re- 
Bcripta  ^.  —  2  cypriano  unifierri  confessores  ^  papae  tpwv  3  imiaer- 
808  TV,  imiaersis  qtwikv  de  qnibiiB  t;  ad  TF^,  a  qfw,  apad  v;  cf. 

epist,  26         4  dediBsem  w         et  am,  iitp         haec  formam  7*,  onu  <p 
et  am.  v  5  Qolau;DaB  tpwv  6  praesente  9^,  praeter  T,  preterea  to, 

preebyter  V  cloro  et  exhorcista  T  lector  V  7  scripsit]  odd.  w: 
oramaB  te  8emper  bene  nalere,  <»dd.  f»*:  epistolam.  —  Ezplicit  epistola  ani- 
aersorom  confes8oram  ad  Cypriaanm  de  pace  data  T,  om  q^f».  — 

Epist  XXirfL  —  Indpit  (am,  (p)  epistola  Caldonii  (Cypriano  et  clero 
add.  T)  de  eis  (his  <p)  qai  sacrificaaerant  (saerifida  T)  et  poetea  ezhoiren- 
tee  (extoree  9)  facti  snnt  et  pacem  postalaaemnt  Tq>y  Caldonii  ad  Cypria- 
nam  Bignificat  de  iUis  qni  sacrificaaerant  et  postea  eztorres  facti  pacem 
postalaaenmt  w,  Alia  rescripta  fi,  om.  r.  —  9  cartagine  f»,  kmis  carta- 
gini  Wj  kmu  T  10  calidonias  tpw  11  temporam  rwfiv  12  qao- 
niam  om.  v  nobb  rwiL  at  qaoniam]  qaoniam  «;  cf.  epist.  36 :  at 

dom— permittont;  epigt.  53:  qaod  nos— fecisse;  epiai.  57  c.  6:  atqnia; 
Sentewtiae  epiec.  p.  438,4;  p.  458,2;  cf.  Liu.  F,  15,  11  hi]  ii  r^v, 

aliqai  mdimt  Ooldhom         13  temptati]  tenti  rv         extorrentes  3>>r 
ergo]  cf.  Sent.  episc.  p.  438,2;  441,10        14  priorem  T^        demittunt  T 


EpiBtula  XXIIL—XXIIII.  537 

tunt  et  paenitentiam  agentes  Christmn  secantur.  ergo  Felix  qui 
presbyterium  subministrabat  sub  Decimo  proximus  mihi  uinculis 
(plenius  cognoui  eundem  Felicem)  et  Yictoria  coniunx  eius  et 
Lucius  fideles  extorres  facti  reliquerunt  possessiones  quas  nunc 

5  fiscus  tenet.  sed  et  sub  persecutione  f  eadem  mulier  nomine  Bona 
quae  tracta  est  a  marito  ad  sacrificandum,  quae  conscientiam 
non  commiscuit  sed  tenentes  manus  eius  sic  ipsi  sacrificauerunt, 
sic  ipsa  coepit  dicere  contra  'non  feci,  uos  fecistis,*  sic  et  ipsa 
extorris  facta  est.  cum  a  me  ergo  uniuersi  pacem  peterent  dicen- 

10  tes  Wuperauimus  fidem  quam  amiseramus,  paenitentiam  agen- 
tes  Ghristum  publice  sumus  confessi/  quamuis  mihi  uideatur  ut 
debeant  pacem  accipere,  sed  ad  consultum  uestrum  eos  dimisi^ 
ne  quid  uidear  temere  aliquid  praesumere.  si  quid  ergo  ex  com- 
muni  consilio  placuerit  scribite  mihi.  salutate  nostros.  uos  nostri. 

15  opto  uos  felicissimos  bene  ualere. 

2  pbrm  rwii.  decimo  proximis  r,  proximis  decimo  to  uinculis] 

uicinus  t;  3  plene  w  et  om.  v  coniux  T  4  fidelis  ftr  ex- 
torrentes  Tfi*r,  extorrefactos  V  facti  ex  facit  T,  facit  ip  relin- 

querunt  w  nunc]  unus  ^r  5  fiscus  tenet  ftr,  eis  tenet  T,  eis  con- 

stet  tp,  eis  constat  w       sed  et  sub  persecutione  f  eadem  scripsi,  sed  et  sub 

qniittoiie         *    *^-> 

per  se  opereodem  T  {cf.  inseriptiof^em  epist.  16,  ubi  persecutione  abbreuio' 
iim  9erMtur  perse),  sed  et  super  se  opere  eadem  i^r,  sed  et  super  se  aut 
eodem  ip,  sed  et  super  est  se  aut  eodem  w,  sed  et  seu  per  se  aut  per  eosdem 
MoreUius,  sed  et  v  bona  ex  bono  T,  in  bono  ^,  i  bono  r  6  conscien- 
tiam  non  commiscuit  scripai,  conscia  non  commisit  tpw,  conscientiam  non 
commisit  i^r,  conscientia  non  commisi  T\  conscientia  non  commissi  T^v; 
cf.  Cypr.  p.  ^56,35  et  de  bono  pudic,  e.  8:  conscientiam  non  miscuit 
7  sed]  sed  quia  v  manu  fir  eius  sic]  eius  (pwv  8  sic  ipsa  om.  v  in- 
cepit  w  sic  contra  w  ipsa  ex  ipse  T  9  extorrens  f^'  a  me  om.  rii, 
me  T  lOreciperauimus  TV,  recuperabimus  fir  agentes  am.  %  agentes 
et  V  11  christo  r^  publice]  supplices  fpw  uideantur  debere  v  12  sed] 
tamen  v  consultum]  consilium  v  nostmm  tpw  eos  demisi  T,  eos 
msi  w,  eosdem  misi  (p,  eosdem  si  r(i  13  quid  om.  v  uideatur  (p 

aliquid  temere  v  14  concilio  r  uestros  coni.  Oxon.  nos]  uos  w ; 
uos  nostri  om.  r(t  15  felicissimos}  fiatres  semper  rft,  fratres  carissimi 

semper  v.  —  Epistola  Caldonii  ad  Ciprianum  de  eis  qui  sacrificauerunt  et 
postea  extorrentes  facti  sunt  et  pacem  postulauerunt  explicit  T,  om. 
(prwft.  —- 


538  Cftecilii  CypriMi 

EPISTVLA  XXV. 

CYPRIANYS    GJlLDONIO    FRATBl   S. 

Accepimus  litteras  toas,  firater  cvissime,  saitis  sobrias  et  inte- 
gritatis  ac  fidei  plenas.  nec  miiamiir  si  exerdtatns  et  in  scrip- 
tnris  domimds  peritns  caate  omnia  et  consnlte  geras.  rectes 
aotem  sfflisisti  drca  inpertieiidam  fiatribos  nostris  paoem  qnam 
sibi  ipsi  nera  paenitentia  et  dominicae  confessionis  gloria  reddi- 
demnt  sermonibns  snis  instificati,  qnibos  se  ante  damnanerani 
com  e^  ablnerint  omne  delictom  et  macnlam  primam  adsistente 
sibi  Domino  posteriore  nirtate  delenerint,  iacere  nltra  snb  dia- 1« 
bolo  qnasi  prostrati  non  deboit,  qni  extorres  fiicti  et  bonis  siiis 
onmibus  spoliati  erexemnt  se  et  com  Ghristo  stare  coepenmi 
atqne  ntinam  sic  et  ceteri  post  lapsnm  paenitentes  in  statom 
pristinnm  reformentnr:  qnos  nnnc  nrgentes  et  paoem  temere 
atqne  inportone  extorqnentes  qnomodo  disposnerimos  nt  sdres, » 
librom  tibi  com  epistoUs  nomero  qoinqne  misi  qoas  ad  clerom 
et  ad  plebem  et  ad  martyres  qooqoe  et  confessores  fed:  qoaa 
epistolae  etiam  ploiimis  coUegis  noetris  missae  placaeront,  et 
rescripseront  se  qnoqne  nobiscom  in  eodem  oonsilio  secondom 
catholicam  fidem  stare.  qood  ipsom  to  etiam  ad  collegas  nostrosio 
qoos  potoeris  transmittes,  ot  apod  omnes  nnos  actos  et  ona  oon- 
sendo  secnndom  Domini  praecepta  teneator.  opto  te,  frater 
carissime,  semper  bene  oalere. 


Epist  XXY.  —  Indpit  q>iBtoIa  Qypriani  (epistalA  om.  lo,  ejpriani 
om.  o)  ad  CaldoniiDii  EITo,  am.  «,  SeeuidA  ad  enndem  indpit  fi  (episi.  41 
praemissa),  —  3  aooepi  f»  7  ipsi  ex  ipsa  T  paenitentiain  T  oon- 
fnrionis  T  8  instificatb  E*Tm  ante  om,  f»         danuiaaert  fi 

9  ablnerent  p,*  primam]  pmtinam  f»v  10  poeteriore]  postiore  T, 

potiore  Vv  delerint  V  11  ftcti  et  faetis  ^*  12  com  chriBto 

om.  n  se  stare  o  13  ric  et]  si  T^  et  •  14  qnas  E*  nigentes 
om.  T  "15  Bdre  T  16  tibi  libram  (t  17  martyras  f*  et]  et 
adm  18  etiam]  iam  7fi9  20  tna  etiam  7*,  etiam  ta  fio  21tians- 
mittere  f»',  truumitte  v  ooiisenrio]  confesrio  /»  22  domini  om.  yk 
te  frater]  aoe  fratres  r>.  ~  Epistola  Cypriani  ad  Caldoniam  ezplicit  ET, 
Ezplidt  ad  Caldoniam  o,  om.  fkm.  — 


Epietula  XXV.-XXVI.  539 

EPISTVLA  XXVI. 

CYPRIANVS  PRESBYTERIS  ET  DIAOONIBVS  PRATRIBVS  S. 

Dominus  loquitur  et  dicit:  super  quem  respiciam  nisi 
super  humilem  et  quietum  et  trementem  sermones 
smeos?  hoc cum  debeamus  omnes  esse,  tunc  magis  huiusmodi  illi 
esse  debent  quibus  laborandum  est  ut  post  grauem  lapsom  uera 
paenitentia  et  humilitate  tota  promereri  Dominum  possint.  legi 
autem  et  uniuersorum  confessorum  litteras  quas  uoluerunt  per  me 
coliegis  omnibus  innoteBcere  et  ad  eos  pacem  a  se  datam  peruenire, 

lo^quibus  apud  nos  ratio  constiterit  quid  post  commissum  egerint/ 
quae  res  cum  omnium  nostrum  consilium  et  sententiam  spectet, 
praeiudioare  ego  et  solum  mihi  rem  communem  uindicare  non 
audeo.  et  ideo  instetur  interim  epistolis  quas  ad  nos  proximis 
feceram,  quarum  exemplum  coUegis  quoque  multis  iam  misi: 

isqui  perscripserunt  placere  sibi  quod  statuimus  nec  ad  uos  rece- 
dendum  esse,  donec  pace  nobis  a  Domino  reddita  in  unum  con- 
uenire  et  singulorum  causas  examinare  possimus.  sed  et  quid 
mihi  Galdonius  collega  meus  scripserit  quidque  ego  ei  rescripse- 

3  Es.  66,  2. 

EpisL  XXVI.  —  Ineipit  epistolaCypriam  (Incipit  ^3fo,  Item  Cypriani  J) 
ad  clerim  noa  temere  pacem  dancUun  nbi  et  (ei  M)  dicit  (dicit  et  7)  se 
solnm  idonenm  non  esse  EIMTo^  Ad  clenun  non  temere  pacem  dandam  i», 
001.  ox.  ^  ^  et  om.  r         4  ^nietem  E^MT        trementes  7'  5  tnnc 

magiB  modo  p,y  tone  modo  Vvy  <m.  EIMon        6  estom.  T       7  dno  M 
8  nniuena  eamm  ft         confauonim  litteras  om.  y^  qnas]  qne  ft 

%.l,m,2  ^  exigiroM  9  perneaeri  T  10  de  qnibas  Ivy  qnibns- 
dam  MT,  qnibns  dnm  Eof^m;  ef*  epiaL  23  constiterint  T  admissnm 
El^y  missnm  Mo  elegerint  ^l  11  omnibns  T  wo  M  con- 
silinm  nostmm  •  exspectet  Fd,  spectet  et  M  12  et  om.  fi  soli 
oH?,  Bolns  non  debni  (t  13  andeo  et  ideo  stetnr  fi  «.  2.  m.  ^         ad  nos 

pioximis  7>,  adproxime  EIo\  ad  nos  prozime  Mmv  14  qnoqne  mnltis 
iam  om.  i^         mnltis  om.  Eloa  15  resoripsemnt  Vv        ad  nos]  ab 

eo^t^     16pacemJSlfo     Aom,EMTo     redditam  JSlfo  •ITcausailf 
poesnmns  E*         sed  et  Tii,  sed  EIMom         qnid  ii$.lm,2        18  ego 
om.EIom 


540  Caecilii  Cypriani 

rim  ut  sciretis,  utriusque  epistulae  exemplum  litteris  meis  iunxL 
quod  totum  peto  fratribus  nostris  legatis,  ut  magis  ac  magis  ad 
patientiam  conponanturnec  delicto  priori  adiciant  adhuc  s^ud  de- 
lictum;  ut  dum  nobis  nec  euangelio  seruire  nec  secundum  uniuer- 
sorum  confessorum  litteras  causas  suas  examinari  permittunt.s 
opto  uos,  fratres  carissimi,  bene  ualere  et  nostri  meminisse. 
fratemitatem  uniuersam  salutate. 


EPISTVLA  XXYII. 

CYPRIANV8  PRESBYTERIS  ET  DIACONIBVS  ROMAE  OONSISTEN- 
TIBVS  FRATRIBVS  S.  M 

I  Factis  ad  uos  litteris;  fratres  carissimi,  quibus  actus  noster 
expositus  et  disciplinae  ac  diligentiae  quantulaecnmque  latio 
declarata  est,  aliud  accessit  quod  nec  ipsum  latere  uos  debuit. 
nam  frater  noster  Lucianus  et  ipse  unus  de  confessoribus,  Me 

1  ezempla  n  2  ac  magis  om.  oi  3  patientiam]  paenitentiam 

Eloa  priori]  proprio  Iv  4  nt  dnm  JB^MT,  dnm  JE^Iofi^,'  cf.p, 
536,12  nobis]  nec  nobis  fyv;  cf,  Oronou.  cb8eru.p.  145  seraire] 
nolnnt  semire  ikv  5  confessorom  om.  ^  caosam  snam  (»,  om.  E^MTm 
ezaminare  Mofin  6  carissimi  om.  T,  carissimi  semper  Mofk  et  nostri. . . 
salatate  om.  ft  7  salutem  T,  salntate  nalete  IM.  —  Epistola  Cjpriani 
(Ezplicit  0,  om.  EM)  ad  cleram  non  temere  pacem  dandam  nbi  et  (ei  M, 
cm.  o)  dicit  se  solum  idonenm  non  esse  ezplicit  {om.  o)  EMTo,  om. 
fya.  — 

Epist.  XXVII.  —  Incipit  (epistola  Cipriani  add.  T)  ad  cleram  nrbis 
(ad  clero  orbioo  IT)  de  mnltis  confessoribns  {om.  T)  et  de  Lnciani  innere- 
cnndia  (nerecnndiam  T)  et  de  {om.  e)  Celerini  confessoris  modestia  Ts  (fol. 
204  a),  Incipit  de  lapsis  penitentibns  et  ad  prbros  et  ad  diaconos  Bome 
eonsistentibus  et  de  Luciani  falsitate  et  de  nomine  Pauli  Z  (fol.  164  o), 
Epistola  Cipriani  ad  cleram  Romanum  de  Euciano  inordinate  scribente  et 
de  cleri  confessione  et  confessoria  modestia  (p,  Ad  eosdem  f»  {praemittUur 
epist.  9  ad  prbros  et  diaconos  Romae  consistentes^,  om.  r.  —  9  consisten- 
tibns  fratribns]  confessoribus  8,  consistentibus  V  11  poet  factas  ad  uos 
litteras  itr,  factas  autem  ad  uos  litteras  Z,  factas  litteras  ad  uos  g  actos 
om.  r  12  ij[uantumcumque  Zftr,  quantum  iam  cumque  g,  quantulacum- 
que  V  13  declaratest  2V  nec]  ne  f»  ipsud  T,  istud  Z,  illud  e 
14  nam]  quo  nam  Z       et  ipse]  ipse  i^r,  esset  Z       de]  ez  g 


Epistula  XXVL-XXVIL  541 

quidem  calidus  et  uirtute  robustus  sed  bene  minus  dominica 
lectione  fundatus,  quaedam  conatus  est  inperite,  iam  pridem  se 
auctorem  constituens,  ut  manu  eius  scripti  libelli  gregatim  mul- 
tis  nomine  Pauli  darentur,  cum  Mappalicus  martyr  cautus  et 

5  uerecundus,  legis  ac  disciplinae  memor,  nuUas  contra  euangelium 
litteras  fecerit^  sed  tantum  domestica  pietate  commotus  matri  et 
sorori  suae  quae  lapsae  fiierant  mandauerit  pacem  dari,  Satur- 
ninus  quoque  post  tormenta  adhuc  in  carcere  constitutus  nullas 
eiusmodi  litteras  emiserit.  Lucianus  uero  non  tantum  Paulo  ad- 

lohuc  in  carcere  posito  nomine  eius  libellos  manu  sua  scriptos 
passim  dedit,  sed  et  post  eius  excessum  eadem  facere  sub  eius 
nomine  perseuerauit,  dicens  hoc  sibi  ab  illo  esse  mandatum  et 
nesciens  Domino  magis  quam  conseruo  obtemperandum.  Aureli 
quoque  adulescentis  tormenta  perpessi  nomine  libelli  multi  dati 

15  sunt  eiusdem  Luciani  manu  scripti,  quod  litteras  ille  non  nosset. 
Gui  rei  ut  aliquantum  posset  obsisti,  litteras  ad  eos  feci  quas  l 
ad  uos  sub  epistola  priore  transmisi,  quibus  petere  et  suadere 
non  destiti  ut  dominicae  legis  et  euangelii  ratio  teneretur.  post 


1  qnidem  om,  8,  qni  et  r  callidus  TZ  bene  am*  Ze(irv  2  lec- 
tionem  T,  dilectione  g  qnadam  g,  qnia  de  eo  f»,  qoi  de  eo  r,  qni  contra 
dnm  Z  inperite  TV<pf  inperitate  8,  imperiti  (irv,  imperitia  Z  iam] 
sna  Z,  om,  r  pridem  om.  Vr  se  VZjgffy  se  nulgi  iirv,  am.  T 

3  anetores  T,  anctore  Z        Hbeilns  scriptns  e,  libelli  scmpnlo  Z        mnl- 
tis]  mstis  Z,  ructis  ft  sed  tinctis  m,  2  vn  marg,,  cunctis  r  4  in 

nomine  Z         daretur  Ze         cautus]  coactus  Z        5  ac]  et  £r         6  sed 
am,  g         et  sorori  om,  Zzfirv  7  elapsa  e,  lapsa  Zjf^rv  fuerunt  <p, 

fuerat  Zeiirv        mandauerat  pL         8  quoque  om,  e        adhuc  in  om,  Z 
carcerem  T<p,  carceris  Z        nuUns  Zr        9  huiusmodi  iLr,  eius  e       emi- 
serint  T,  emisit  (ir,  miserit  e        10  car^em  Z        in  nomine  Z        eius] 
illius  Zefiv        libelli  nr       sua  om,  (ir        subscriptos  Z,  rescriptas  fir 
11  passim]  pacem  Z        12  nomine]  modi  occasione  (ir        perseuerabit  T, 
perseuerauerit  r  esse  om,v   -      etom,  e(irv  13  dominum  TZ 

quam  conseruo]  seruo  Z       aut  reHque  que  Z        14  adulescis  nomine  Z 
perpessos  Z,  professi  e  nomine]  nonne  <p  pro  multis  (t  sed  pro 

8.  h  m.  2,  multis  r  15  eiusdem]  eiusmoi  p^,  eius  Z         manu  sub- 

scripti  Z,  minus  scripsi  T         non]  ne  Z  16  aliquantulum  <p,  aliqua- 

tenus  ZepkTV       17  priore]  ad  uos  <p       18  ut]  sic  )r       et  om,  <p       euuan- 
gelice  tradicionis  disciplina  Z  post  quam  Z(Lr,  at  post  quam  ad  eoe  ir, 

post  quam  uero  ad  eos  o 


542  Caecilii  Cypriani 

quas  litteras  quasi  moderatiiis  aliqaid  et  temperantias  fieret, 
uniaersonim  confessorom  nomine  Lacianos  epistolam  scripsitf 
qaa  paene  onme  oincolam  fidei  et  timor  Dei  et  mandatam 
Domini  et  enangelii  sanctitas  et  firmitas  solueretor.  scripsit 
enim  onmiam  nomine  aniumos  eos  pacem  dedisse  et  hanc  for*& 
mam  pw  me  aliis  episcopis  innotescere  nelle,  caios  epistolae 
exemplom  ad  aos  transmisL  additam  est  plane  ^qaibos  ratio  con- 
stiterit  qaid  post  conunissam  egerint'  qoae  ree  nlaiorem  nobis 
conflat  innidiam^  nt  nos  cnm  singaloram  causas  andire  et  ex- 
catere  coeperimos,  oideamar  nmltis  negare  qaod  se  nunc  omnesio 
iactant  a  martyribus  et  confessoribus  accepisse. 
3     Denique  huius  seditionis  origo  iam  coepit.  namque  in  prouincia 
nostra  per  aliquot  ciuitates  in  praepositos  impetus  per  multittt- 
dinem  &ctus  est,  et  pacem  quam  semel  cunctis  a  martyribus  et 
confessoribus  datam  clamitabant  confeetim  sibi  repraeBentariu 
coegerunt;  territis  et  subactis  praepositis  suis  qui  ad  resisten- 
dum  minus  uirtute  animi  et  robore  fidei  praeualebani  apud  nos 
etiam  quidam  turbulenti;  qui  uix  a  nobis  in  praeteritum  rege- 
bantur  et  m  nostram  praesentiam  diferebantur^  per  hanc  episto- 
lam  uelut  quibusdam  facibus  accensi  plus  exardescere  et  pacem<<) 
sibi  datam  extorquere  coeperunt.  de  quibus  quales  ad  clerum 

1  litteras]  add.  Zfiv:  mifii  ut,  add,  r:  misi  et,  add,  z:  miid  aliqiud 

om.  Z  tempeiatiofl  r,  temeiatiiis  T  fieret]  iret  ft  2  idem  Laeia- 
nus  zyi^rv  (sed  idem  exideat  (i)  id  est  Incianns  suo  nomine  Z  epi- 
stolam  om,  Z  3  qoae  T  omnem  T,  ab  homine  V,  sancte  z  timo- 
rem  TZ,  timoris  z  4  et  enangelii]  enangelii  qooqne  z  firmitas] 

fratemitas  9  5  enim]  etiam  z  omninm  oft».  r  nomine]  moti 

hecZ|[iy  hec  r  nniaersos  eos  T,  uninersis  eos  Zziuprv:  cf,  jp.  5^4,5 

«gg.  dedisset  T,  am.  ^         formam  hanc  Z         6  nelle  om.  TZzpL^ ; 

cf.  epist.  23  7  additam]  aut  Z,  actnm  fir  est  mihi  9         de  qni- 

bns  V,  cnius  Z  *      8  ommissum  9        egeront  Z(ir       nohis  maiorem  9 
9  nt]  et  Z       discQtere  Zz       10  nideamns  (ir       qnod  se  om,  Z       nnnc] 
non  Z        nnnc  omnes  se  z         13  nostra]  fecerant  qnod  add,  ^r         ali- 
qnod  T,  aliqaas  Zz,  om,  ftr  per  moltitndinem]  moltitadinnm  z 

14  quam]  qnam  nis  F,  qoam  nix  Latiniue  et  confessorihns  om,  n^r 

15  datnm  ft         sihi  om,  Z         pntari  ceperont  z         16  propositis  T 

17  minns  om,  {ir  18  regehantnr]  renelantor  z  19  praesentiam]  sen- 
tentiam  Zzii<p  20  uelat]  nt  z         excandescere  Z         et  om.  ^ 

21  tihi  Z       qnales  om,  Z       clernm  nostrnm  Zfirv 


EpiBtulae  XX;VI1.  c.  2-3.  543 

litteras  fecerim  exempluin  uobis  misi.  sed  et  quid  mihi  Oaldonius 
collega  pro  integritate  et  fide  sua  scripserit  quidque  ego  ei 
rescripserim,  utrumque  ad  uos  legendum  transmisi.  exempla 
quoque  epistolae  Celerini  boni  et  robusti  confessoris,  quam  ad 

sLucianum  eundem  confessorem  scripserit,  item  quid  Lucianus  ei 
rescripserit,  misi  uobis^  ut  sciretis  elaborare  circa  omnia  diligen- 
tiam  nostram  et  ueritate  ipsa  disceretis,  Celerinus  confessor 
qnam  sit  moderatus  et  cautus  et  humilitate  ac  timore  sectae 
nostrae  uerecundus,  Lucianus  uero  circa  intellegentiam  domini- 

loeae  leetionis  ut  dixi  minus  peritus  et  circa  inuidiam  uerecundiae 
nostrae  relinquendam  facilitate  sua  immodestus.  nam  cum  Domi- 
nns  dixerit  in  nomine  patris  et  filii  et  spiritus  sancti  gentes  fin- 
gui  et  in  baptismo  praeterita  peccata  dimitti,  hic  praecepti  et 
legis  ignarus  mandat  pacem  dari  et  peccata  dimitti  in  Pauli 

»  nomine  et  hoc  sibi  ab  iUo  dicit  esse  mandatum,  sicut  in  litteris 
eiusdem  Luciani  ad  Celerinum  factis  animaduertetis,  quibus 
minus  considerauit  quod  non  martyres  euangelium  faciant,  sed 
per  euangelium  martyres  fiant,  quando  et  Paulus  apostolus  quem 
Bominus  uas  electionis  suae  dixit  posuerit  in  epistola  sua  dicens: 

tomiror  quod  sic  tam  cito  demutamini  ab  eo  qui  uos 

11  cf.  Matth.  28,  19.     20  GaL  1,  6. 

1  uobis  atn.  Zftr  sed  et]  ecce  Z,  ecce  et  (l  callidonias  rqf 

2  collega  Of?i.  Zjfir  et  fide  om.  Zz  scripseiit]  add.  e:  item  quid 

hcianas  ei  rescripserit  ei]  et  Te,  eis  et  Z  3  atnuuque  ...  l.  6 

reseripserit  om,  z  4  boni  om.  Z  robastmi  confessoros  Z  5  qaid- 
quid  Z  ei]  eidem  9  6  scripserit  Z  et  laborare  fir,  et  labore  Z, 
laborem  5,  et  laborem  v  et  diligentiam  zv,  et  diligentia  Z  7  aestram 
T\  nostra  Z  aeritatem  ipsam  zv  disceretis]  discretias  9  8  qaam 
sit]  qaam  T,  et  mitis  et  Z,  qaem  misi  Vz^r  9  domine  T         10  dixi- 

mos  Z^^r  minas  peritas]  imperitus  Zfir,  rainas  Z  et]  sed  Z 

11  derelinqaendam  tp  inmodestas  z,  modestas  Tq),  molestas  Zftrv 

13  in  om,  Zfiyr  baptismo]  hic  ^e^  hic  . . .  dimitti  om,  z  -praecepti 
et]  pcipit  nt  fir,  proficit  nt  Z  14  ignanun  T  et  mandat  Zfir 

dsure  T  demitti  T  iaom.  Z  15  nomine  scribit  z  dicit  ab 
iUo  zv,  ab  illo  fi  sicati  9  16  animadaertitis  9,  animam  adaertitis 
de  Z  17  minime  zv  18  per  .  • .  fiant  om,  Z  19  saa  T  dixerit 
et  i^         20  sic]  si  z       iam  cito  T,  tacito  r,  cito  9       transmatamini  z 


544  Caecilii  Cypriani 

uocanit  in  gratiam  ad  aliud  euangeliam,  quod  non 
est  aliud:   nisi  si  suqt  aliqui   qui  uos  turbant  et 
uolunt    conuertere   euangelium    Christi.    sed   licet 
nos  aut  angelus  de  caelo  aliter  adnuntiet  praeter- 
quam    quod    adnuntiauimus   uobis^    anathema   sit^s 
sicut   praediximus,    et  nunc  iterum  dico:    si   quis 
uobis  adnuntiauerit  praeterquam  quod  accepistis, 
anathema  sit. 
4     Opportune  uero  superuenerunt  litterae  uestrae  quas  accepi  ad 
clerum  factas,  item  quas  beati  confessores  Moyses,  Maximus^io 
Nicostratus  et  ceteri  Satumino  et  Aurelio  et  ceteris  miserunt,  in 
qnibus  euangelii  plenus  uigor  et  disciplina  robusta  legis  domini- 
cae  continetur.  «laborantes  hic  nos  et  contra  inuidiae  impetom 
totis  fidei  uiribus  renitentes  multum  sermo  uester  adiuuit  ut 
diuinitus  conpendium  fieret,  <et  prius  quam  uenerint  ad  uos  litte-  is 
rae  quas  uobis  proxime  misi,  declararetis  nobis  quod  secundum 
euangelii  legem  stet  nobiscum  fortiter  atque  unanimiter  etiam 
uestra  sententia.  opto  uos,  fratres  carissimi  ac  desiderantissimi, 
semper  bene  ualere. 

1  in]  ad  Z         alimn  Z         qnod  n.  e.  alind  om.  z         non  oifi.  T 
2  si  (m,  TZtp       aliqni]  alii  Z       conturbant  £        3  sed  licet]  licet  nt  ft, 
licet  r  4  no6  corr,  tn  nobis  (i,m.$  angelus]  per  enangelinm  f»r 

de  caelo  alind  tp,  alind  e  praeter  qnod  7>9r,  praeter  qnam  Ze  5  ad- 
nnntiamns  Tfir  6  sicnt  ,,,l,8 anathema  sit  om,  Ze  nobis  prae- 

diximns  T  9  nere  T        ad]  a  T  10  beatis  confessoribns  Z,  con- 

f esaores  beati  s       et  maximns  Zef^rv       11  et  nicostratus  et  8        12  ple- 
nns  om,  Z       discipline  robuste  leges  e        13  continentur  ev       inuidiam 
Zz     et  impetum  Z,  om.  b      14  resistentes  refiv     noster  Z     adiuuet  T 
15  fieret]  add.  ftr;  et  pro  ipsis         quam  om,  «p         uenerint  om.  qp,  ueni- 
rent  ev,  iierent  ip       nos  fp       16  misi  ut  ^rv,  misi  et  Z      declaretiB  Zfk 
uobifl  e^  nobiscum  Z,  nos  Ttp       quod  . . .  nobiscum  om,  Z       17  stet]  misi 
et  efir,  om,  v      uobiscum  Z      atque]  et  Zeii       18  nostra  Z,  e  nostra  9 
sententia]  odd.  Zeikrv:  concurrat  opto  . . .  ualere  om,  ftr         ac  desi- 

derantissimi  om.  qp,  ac  sanctissimi  e  19  ualere  amen  e.  —  Epistola 

Cipriani  ad  dero  urbico  de  (Ad  clerum  de  e)  multis  (confessoribus  add,  z) 
et  (ofn.  e)  de  Luciani  inuerecundia  (uerecundia  T)  et  Celerini  confessoris 
modestia  ezplicit  Te,  Ad  prbros  et  diaconos  Bome  consistentes  ezplicit  J?» 
om.  ii<pr.  — 


EpiBtula  XXVII-XXVIIL  545 

EPISTVLA  XXVIII. 

CYPRIANVS    MOYSI    ET   MAXTMO    PRESBYTERIS    ET   CETERIS 
CONFESSORIBVS   DILECTISSIMIS   FRATRIBVS   S. 

Gloriain  fidei  et  uirtutis  uestrae,  fortissiini  ac  beatisaimi  fra- 1 

5  tres,  iam  pridein  de  opinione  cognoueram,  laetatus  satis  et  pluri- 
mum  gratulatus  quod  uos  confessione  sui  nominis  parauerit  ad 
coronam  Domini  nostri  praecipua  dignatio.  uos  enim  primores  et 
duces  ad  nostri  temporis  proelium  facti  caelestis  militiae  signa 
mouistis.  uos  spiritale  certamen  quod  nunc  geri  Deus  uoluit 

louestris  uirtutibus  inbuistis.  uos  surgentis  belli  inpetus  primos 
inmobili  robore  adque  inconcussa  stabilitate  fregistis.  inde  initia 
felicia  pugnandi  orta  sunt.  inde  uincendi  auspicia  coeperunt.  con- 
tigit  hic  per  tormenta  consummari  martyria:  sed  qui  in  con- 
gressione  praecedens  exemplum  uirtutis  fratribus  factus  est,  cum 

15  martyribus  in  honore  communis  est.  coronas  uestra  manu  sertas 
inde  huc  tradidistis  et  de  poculo  salutari  fratribus  propinastis. 

Accessit  ad  confessionis  exordia  gloriosa  et  militiae  uictricis  2 
auspicia  disciplinae  tenor  quem  de  epistulae  uestrae  uigore  per- 
speximus,  quam  modo  ad  coUegas  uestros  in  confessione  uobiscum 

soDomini  copulatos  soUicita  admonitione  misistis,  ut  euangelii 
sancta  praecepta  et  tradita  nobis  semel  mandata  uitalia  forti  et 
stabili  obseruatione  teneantur.  ecce  alius  gloriae  uestrae  sublimis 
gradus,  ecce  iterum  cum  confessione  geminatus  promerendi  Dei 

Epist.  XXVni.  —  Incipit  ad  Moysen  et  Maximnm  (presbyteros  add.  P) 
et  ceteros  confessores  CPB,  Incipit  Mosi  et  Maximo  presbyteris  (prr  N^ 
presbyteromm  L)  et  ceteris  confessoribus  LNQ,  —  2  mosi  et  LNQ,  moysi 
etCs.h,  admisiemia  JR  presbyterorum  i*,  presbytero  C*Jj*  et 

ceteris  om.  B         4  et  om.  C         5  laetus  CN        6  confessionem  C 
parauerit]  illustrauerit  V     7  nostri]  iesu  christi  add,  Nv     priores  CB 
10  uos]  add,  B:  spiritale  certamen  quod  nunc  surgentes  C  11  in 

initia  B,  uincentia  C        12  auspicia]  oapitia  C       13  consummari  V,  con- 
sumari  B,  consummare  LNPQ,  colisumare  C       quid  C       15  corona  C 
sertae]  uestras  C,  sutas  coni.  Bigcdtim        16  huc]  hoc  LPQ        18  disci- 
plina  C^         quam  ex  quae  C         20  dno  CBv         misistis]  fecistis  V 
euangeliis  PB         21  uitaUa mandata  C         22  ecce]  c ecce  B,ecC 
aliis  22 

m.  35 


546  Caecilii  Cypriani 

tituluS;  stare  firmo  gradu  et  in  hac  acie  quae  euangelium  conatur 
inrumpere,  et  praeceptis  Domini  subruendis  manus  inpias  infe- 
rentes  fidei  robore  submouere,  praebuisse  ante  initia  uirtutum, 
nunc  et  morum  magisteria  praebere.  Dominus  post  resurrectionem 
mittens  apostolos  mandat  et  dicit:  data  est  mihi  omnis5 
potestas  in  caelo  et  in  terra.  ite  ergo  etdocete  gen- 
tes  omnes,  tinguentes  eo^  in  nomine  patris  et  filii 
et  spiritus  sancti,  docentes  eos  obseruare  omnia 
quaecumque  praecepi  uobis.  et  lohannes  apostolus  man- 
dati  memor  in  epistula  sua  postttiodum  ponit.  in  hoc,  inquit,  lo 
intellegimus  quia  cognouimus  eum,  si  praecepta 
eius  custodiamus.  qui  dicit  quoniam  cognouit  eum 
et  mandata  eius  non  seruat,  mendax  est,  et  ueritas 
in  illo  non  est.  haec  praecepta  custodienda  suggeritis,  diuina 
et  caelestia  mandata  seruatis.  hoc  est  esse  confessorem  Domini,  is 
hoc  est  esse  martyrem  Christi,  seruare  uocis  suae"  inuiolatam 
circa  onmia  et  solidam  firmitatem,  nec  per  Dominum  martyrem 
fieri  et  praecepta  Domini  destruere  conari.  uti  aduersus  illum 
dignatione  quam  tibi  dederit,  armis  ab  illo  acceptis  rebellem 
quodammodo  fieri,  hoc  est  Christum  confiteri  uelle  et  euangelium  so 
Christi  negare.  laetor  igitur  ei  uobis,  fortissimi  ac  fidelissimi 
fratres,  et  quantum  gratulor  martyribus  istic  honoratis  ob  uirium 

5  Matth.  28,  18-20.        10  I  lo.  2,  3.  4. 

1  titulos  C  et  8,  l,  gradus       finnos  P      quae]  quem  N,  qoi  v,  om,  C 
in  eaangeliom  P,  in  euangelio  V  teste  Oxon,      conantur  v,  om,  Q  (exh,  M), 
coronatur  FV        2  et]  sed  Q  (et  M)        dns  CB^        3  rubor  fidei  CB 
summouere  LNBQ  praebuissem  C  in  initia  B  4  morum] 

memorum  C\  modum  B         dnm  C\  dni  B         7  eas  CB         8  eas  0 
9  quaecumque]  quao  CB       huius  mandati  B        10  ponit  et  dicit  Qj  dicit 
CB       inquit  om,  V       12  quid  B       quia  CB       cognoui  Q,  nouit  V 
14  cum  custodienda  v;  cum  om,  CLNPQBV       si  geritis  CQ*  (suggeritis 
Q^M)  15  seruastis  P  esse  est  confessiores  C  dno  CB^ 

16 martyres  C       eiuiolatam  (7*        17  nec perjiec  pro  M* (nec per M^Q), 
nec  propter  Occon,,  nam  uelle  praeter  v  dno  LM  (dnm  Q),  dnTjB 

18  dnm  C      uti]  et  CB      illam  C      19  dignationem  CQ      20  christi  L, 
christus  B  et  om,  C  21  laetor  om,  C,  lator  B  ac  fidelissimi 

om,  L\  ac  dilectissimi  CB       22  honoratis  istic  CB       ob  uirium]  uitrium- 
phum  C 


Epistula  XXVIIL-XXVIIII.  547 

gloriam,  tantam  gratulor  pariter  et  nobis  ob  dominicae  etiam 
disciplinae  coronam.  dignationem  suam  Dominus  multiplici 
genere  largitatis  infudit,  bonorum  militum  laudes  et  glorias 
spiritales  copiosa  uarietate  distribuit.  honores  uestri  participes  et 
5  nos  sumuS;  gloriam  uestram  nostram  gloriam  conputamus,  quo- 
rum  tempora  inlustrauit  tanta  felicitas  ut  aetate  nostra  uidere 
contingeret  probatos  seruos  Dei  et  Christi  milites  coronatos.  opto 
uos,  fortissimi  ac  beatissimi  fratres,  semper  bene  ualere  et  nostri 
meminisse. 


EPISTVLA  XXVIIII. 

CYPPJANVS  PRESBYTERIS  ET  DUCONIBVS  FRATRIBVS  S. 

Ne  quid  conscientiam  uestram  lateret,  fratres  carissimi,  quid 
mihi  scriptum  sit  quidque  ego  rescripserim,  utriusque  epistolae 
exemplum  uobis  misi:  et  credo  uobis  id  quod  rescripsi  non  displi- 
15  cere.  sed  et  illud  ad  uos  perferre  iitteris  meis  debui  urguente 
causa  clero  in  urbe  consistenti  litteras  me  misisse.  et  quoniam 
oportuit  me  per  clericos  scribere,  scio  autem  nostros  plurimos 

1  gloriae  ex  gloriam  C  2  qnam  dignationem  snam  N,  dignationis 

snae  Q       ^L       3  lande  P       gloriam  spiritalem  N      4  copiosas  C 
b  gloria  uestra  C       nostra  P        6  aetatem  nostram  Pv         7  contingere 
LQ         et  probatos  Q         coronamns  B         opto  . . .  meminisse  om.  C 
8  fratres  om.  Q        in  (ino  semper  L        et  nostri  meminisse  <m,  P,  et  nm 
esse  B  9  meminisse]  <idd.  -^Qv  emendaoit  instinus  romae.  —  Mosi 

(moysi  P)  et  Maximo  presbjteris  (prr  N,  presbyteromm  L)  et  ceteris  con- 
fessoribns  explicit  LNPQ,  Ezplicit  epistola  Cypriani  (Exp.  e.  C!ypriani 
onu  B)  ad  Moysen  et  (ad  C)  Maximum  et  ceteros  confessores  (ezplicit 
add.  B)  CB.  - 

Epist.  XXVUII.  —  Incipit  (epistnla  Cipriani  add.  MT)  ad  clemm  in- 
sinuans  qnod  nt  Rome  litteras  mittere  (om,  EM)  fecisse  se  Optatnm 
(optato  M)  hyppodiaconnm  (hypodiacono  MT)  et  Satnmm  Ijectorem  EMT, 
Incipit  ad  clermn  insinnans  qnod  ntrasqne  litteras  rome  fecisse  Cptatnm 
Satnrum  et  ipodiaconum  fecisse  lectorom  o,  De  redditione  epTurbici  descri- 
bentis  Romae  ad  clerum  ft,  om,  <o.  —  12  uos  uel  conscientiam  uestram  fk 
latere  T  13  quidque  ego  rescripserim  om.  Eom  14  uoMs  ezem* 

plum  V       15  litteris  meis  perferre  a>       16  me  misisse]  meminisse  MTy^  * 
17  clerico  M       autem]  enim  m 

35* 


548  Caecilii  Cypriani 

absentes  esse,  paucos  uero  qui  illic  sunt  uix  ad  ministerium  coti- 
dianum  operis  sufficere,  necesse  fdt  nouos  aliquos  constituere 
qui  mitterentur.  fecisse  me  autem  sciatis  lectorem  Saturum  et 
hypodiaconum  Optatum  confessorem,  quos  iam  pridem  conmiuni 
consilio  clero  proximos  feceramus,  quando  aut  Saturo  die  Paschae  s 
seniel  atque  iterum  lectionem  dedimus  aut  modo  cum  presbyteris 
doctoribus  lectores  diligenter  probaremus,  Optatum  inter  lectores 
doctorum  audientium  constituimus,  examinantes  an  congruerent 
illis  omnia  quae  esse  deberent  in  his  qui  ad  clerum  parabantur. 
nihil  ergo  a  me  absentibus  uobis  nouum  factum  est,  sed  quod  lo 
iam  pridem  communi  consilio  omnium  nostrum  coeperat  necessi- 
tate  urguente  promotum  est.  opto  uos,  fratres  carissimi,  semper 
bene  ualere  et  nostri  meminisse.  fratemitatem  salutate.  ualete. 


1  absentes  M  sed  prius  s  5. 7.,  habentes  Eoco  esse  om.  ^  quoti- 
diani  (iv  2  operis  om,  oa  3  mitterentur]  ministrent  to  autem  me 
JSom;  autem  me  sciatis  fi,  sedme  sciatis  m.  2  add,  satirum  00  4  et 
optatum  EMToca  5  proximos  T,  proximo  EMofio),  cum  proxime  V 

6  dedimus  corr,  ex  de  diuinis  fi^m,  ^  in  marg.  modo]  quando  v 

7  dictoribus  EMom,  doctoris  V  lectoribus  Eooi,  lectorem  u  dili- 
genter  . . .  lectores  om,  EMom  probaremus]  properemus  T  lectores 
ea;,lectos  fim.  2  8  doctorem  v  constituimus  0  8.  l.  m.  2  congnie- 
rent  ex  constiterent  (im.2  9  esse— qui  om.  oo  debent  v,  deberetur  /** 
iis  V  qui  eo;  quae  E  m.  2,  quae  /lio  parabuntur  T  10  ergo  nihil  (l 
factum  est  om.  ^  actum  M  quo  a>  12  opto  . . .  ualete  om. 
EMom  13  ualete  om.  fi.  —  Epistola  Cipriani  ad  clerum  insinuans  quod 
ultra  me  litteras  mitteret  fecisse  se  Optatum  bypodiaconum  et  lectorem 
Saturum  explicit  T,  Ad  clerum  (ad  clerum  om.  M)  insinuans  quod  utrasque 
(utraque  M)  Romae  litteras  misisset  cum  optatum  byppodiacono  et  lectorem 
Saturum  explicit  EM,  Explicit  ad  clerum  epistola  0,  om.  (no.  — 


Epistula  XXVIIIL-XXX.  549 


EPISTVLA  XXX. 

CYPRIANO    PAPAE    PRESBYTERI    ET    DIACONI    ROMAE    CON- 
SISTENTES    S. 


Quamquam  bene  sibi  conscius  animus  et  euangelicae  discipli-  1 

5  nae  uigore  subnixus  et  uerus  sibi  in  decretis  caelestibus  testis 
effectus  soleat  se  solo  Deo  iudice  esse  contentus  nec  alterius  aut 
laudes  petere  aut  accusationes  pertimescere,  tamen  geminata  sunt 
laude  condigni  qui  cum  conscientiam  sciant  Deo  soli  debere  se 
iudici,  actus  tamen  suos  desiderant  etiam  ab  ipsis  suis  fratribus 

10  conprobari.  quod  te,  frater  Cypriane,  facere  non  mirum  est,  qui 
pro  tua  uerecundia  et  ingenita  industria  consiliorum  tuorum  nos 
non  tam  iudices  uoluisti  quam  participes  inueniri,  ut  in  tuis 
rebus  gestis  laudem  tecum  dum  illas  probamus  inueniremus  et 
tuorum  consiliorum  bonorum  coheredes  quia  et  adfirmatores  esse 

15  possemus.  idem  enim  omnes  credemur  operati,  in  quo  deprehen- 
dimur  onmes  eadem  censurae  et  disciplinae  consensione  sociati. 

Quid  enim  magis  aut  in  pace  tam  aptum  aut  in  bello  perse-  i 
cutionis  tam  necessarium    quam    debitam   seueritatem  diuini 
uigoris  tenere?  quam  qui  remiserit  instabili  rerum  cursu  erret 

losemper  necesse  est  et  huc  adque  illuc  uariis  et  incertis  nego- 
tiorum  tempestatibus   dissipetur  et  quasi  eitorto  de  manibus 


Epist.  XXX.  —  Incipit  Cypriano  papae  pprr^Cpbris  N)  et  diaconi 
(diac  N)  Romae  consistentes  FLN,  Incipit  ad  Romn  T,  Incipit  ad  Cypria- 
nnm  epistola  cleri  et  plebis  Romanonun  B,  om.  -ff.  —  2  Cyprianns  presby- 
teris  T  diacones  -ff,  diaconibus  N^T  consistentibus  T  5  uigore] 
rigore  FT  6  se  om,  Tv  dno  B  corr.  1  patere  B  8  dei  HV 
solins  se  debere  iudicio  F,  solo  debere  se  indicio  T  9  suis  om.  H 

10  facere  am,  B         11  ingenita  om,  BH        tuorum  ,,.l.  14  consiliorum 
om,  B  12  non  om.  L  inuenire  T  ut]  et  F  13  uenere- 

mus  T*      et  om.  FT      14  heredes  B       15  possimus  BTv,  possumus  F 
credimus  T,  crederemur  LN,  crederemus  BH  deprehendemur  L, 

deprehenderemur  N  16  eadem  omnes  Nv  confessione  T,  con- 

fesuone  F  sociati]  solaci  FT  17  pacem  LT  tam  aptum] 

tantum  H     bellis  BHLNT      18  tam]  iam  T     quam]  qua  N     debitam] 
debet  ad  JB  19  rigoris  H         enet]  eruet  B         20  prifM  et  om.  H 

21  extoto  B 


550  Caecilii  Cypriani 

consilionun  gubemacalo  nauem  ecclesiasticae  salutis  inlidat  in 
scopulos,  nt  adpareat  non  aliter  saluti  ecclesiasticae  consuli 
posse,  nisi  si  qui  et  contra  ipsam  faciunt  quasi  quidam  aduersi 
fluctus  repellantur  et  disciplinae  ipsius  semper  custodita  ratio 
quasi  salutare  aliquod  gubemaculum  in  tempestate  semetur.  necs 
hoc  nobis  nunc  nuper  consilium  cogitatum  est  nec  haec  apud  nos 
aduersus  inprobos  modo  supemenemnt  repentina  subsidia,  sed 
antiqua  haec  apud  nos  seueritas,  antiqua  fides,  disciplina  legitur 
antiqua,  quoniam  nec  tantas  de  nobis  laudes  apostolus  protulit 
dicendo:  quia  fides  uestra  praedicatur  in  toto  mundo,i(> 
nisi  iam  exinde  uigor  iste  radices  fidei  de  temporibus  illis  mutua- 
tus  fuisset,  quarum  laudum  et  gloriae  degenerem  fiiisse  manmum 
crimen  est.  minus  est  enim  dedecoris  numquam  ad  praeconium 
laudis  accessisse  quam  de  fastigio  laudis  ruisse.  minus  est  cri- 
minis  honoratum  bono  testimonio  non  fuisse  quam  honoremis 
bonorum  testimoniomm  perdidisse.  minus  est  sine  praeiudicio 
uirtutum  ignobilem  sine  laude  iacuisse  quam  exheredem  fidei 
factum  laudes  proprias  perdidisse.  ea  enim  quae  in  alicuius 
gloriam  profemntur,  nisi  anxio  et  sollicito  labore  sementur,  in 
inuidiam  maximi  criminis  intumescunt.  so 

3  Hoc  nos  non  falso  dicere  superiores  nostrae  litterae  probaue- 
runt,  in  quibus  uobis  sententiam  nostram  dilucida  expositione 
protulimus  aduersus  eos  qui  se  ipsos  infideles  inlicita  nefariomm 
libellomm  professione  prodiderant,  quasi  hoc  euasuri  inretientes 

10  Kom.  1,  8. 

1  gubernaculoriim  F         nauim  v  ecclesiaeticae  salutis  om,  W 

salutis]  disciplinae  B  inlidant  BHLT  2  salutis  L  3  si  om.  BN, 
et  hii  H  ipsa  B  quidem  B  6  hoc]  hos  T  nunc  om,  BWN 
est  Hb,1.  1  aduersus  . . .  subsidia  add.  H  in  marg.  8  haec  . . .  anti- 
qua  om,  H  9  protulisset  LNv  10  dicendo]  deligendo  T  11  radi- 
cis  T  in  illis  T  12  laudem  T,  laudes  F  degenere  B  fuissem  F, 
fuissent  B  13  minus  enim  dedecoris  est  H,  enim  dedecoris  B 

15  fuisse]  defuisse  L  16  praeiudicione  F,  praedicatione  BHLNTv 

17  tacuisse  T  18  laudes]  claues  B  20  mazimis  T  s  sup.  ras, 

22  dilucidam  JB,  delucidam  T  expositionem  T  23  et  aduersus 

BHLNv       eos  om.  B       24  hoc  om.  NHv  sed  in  rtia.  H       inretientis  L, 
inretinendis  B,  irretinentes  H 


Epistulae  XXX.  c.  2—3.  551 

illos  diaboli  laqueos  uiderentur,  quo  non  nunus  quam  si  ad 
nefarias  aras  accessissent  hoc  ipso  quod  ipsum  contestati  fuerant 
tenerentur,  sed  etiam  aduersus  illos  qui  accepta  fedssent,  licet 
praesentes  cum  fierent  non  adfuissent,  cum  praesentiam  suam 

5  utique  ut  sic  scriberentur  mandando  fecissent.  non  est  enim  in- 
munis  a  scelere  qui  ut  fieret  inpetrauit,  nec  est  alienus  a  crimine 
cuius  consensu  licet  non  admissum  crimen  tamen  publice  legitur : 
et  cum  totum  fidei  sacramentum  in  confessione  Christi  nominis 
intellegatur  esse  digestum,  qui  fallaces  in  excusationem  prae- 

lostigias  quaerit  negauit,  et  qui  uult  uideri  propositis  aduersus 
euangelium  uel  edictis  uel  legibus  satisfecisse,  hoc  ipso  iam 
paruit  quo  uideri  paruisse  se  uoluit.  necnon  etiam  contra  illos 
quoque  qui  inlicitis  sacrificiis  manus  suas  adque  ora  poUuerant 
pollutis  ante  mentibus  propriis,  unde  etiam  sunt  ipsae  manus 

15  adque  ora  poUuta,  fidem  nostmm  consensumque  monstrauimus. 
absit  enim  ab  ecclesia  Bomana  uigorem  suum  tam  profana  facili- 
tate  dimittere  et  neruos  seueritatis  euersa  fidei  maiestate  dis- 
soluere,  ut  cum  adhuc  non  tantum  iaceant,  sed  et  cadant  euer- 
somm  fratrum  ruinae,  properata  nimis  remedia  communicationum 

so  utique  non  profatura  praestentur  et  noua  per  misericordiam  fal- 
sam  uulnera  ueteribus  transgressionis  uulneribus  inprimantur,  ut 
miseris  ad  euersionem  maiorem  eripiatur  et  paenitentia.  ubi  enim 
poterit  indulgentiae  medicina  procedere,  si  etiam  ipse  medicus 
intercepta  paenitentia  indulget  periculis,  si  tantunmiodo  operit 

Muulnus  nec  sinit  necessaria  temporis  remedia  obducere  cicatri- 
cem?  hoc  non  est  curafe,  sed  si  dicere  uerum  uolumus  occidere. 

1  quod  H  quo  .,.1,3  tenerentur  onh,  H  2  farias  aras  arcessis- 
sent  T  3  accepta  BFT,  acta  HLNv  4  fierent]  fuerint  B  5  taian- 
data  B  6  ab  scelere  B  imperauit  v  7  non]  non  a  se  t?  9  qui] 
quia  B  excusatione  FNv,  excusationes  B  10  qui  om.  B  praepo- 
sitis  BT  11  uel  legibus]  legibus  H  12  quod  BLTv  se  om,  BH 
13  qui  om,  B  14  pollutus  H\  puUutis  T  propiis  T  15  poUut  L 
consensum  que  B  16  profana]  fort,  prona         facultate  B         17  et] 

ei  F       auersa  W       dissolueret  T       18  euersorum]  et  uniuersorum  B 
19  fratruum  L  properant  animis  B  20  praestarentur  L    '      et] 

ut  B        falsa  B        21  transgressionibus  T        22  uersionem  B        eri- 
piantur  H*T         paenitentiam  B         23  indulgentiae]  penitentiae  N 
procedere]  prodere  JB,  proficere  v  24  indulge  T  25  uultus  T' 

sinit]  sint  H       oonducere  BHLNT       26  uerius  B 


552  Caecilii  Cypriani 

4  Qnamqaam  confessonun  qnoqne,  qnos  hic  adhac  in  carceTem 
dignitas  soae  confessionis  inclasit  et  ad  certamen  eoangelicam 
saa  fides  in  confessione  iam  gloriose  semel  coronaait,  litteras 
habeas  conspirantes  cam  litteris  nostris,  qnibas  seaeritatem 
eoangelicae  disdplinae  protnlerant  et  inlicitas  petitiones  abs 
ecclesiae  padore  reaocanmt,  ne  si  hoc  facile  fecissent,  disciplinae 
eoangelicae  rainas  non  facile  sarcirent,  praesertim  cam  nalli 
maigis  tam  congraens  esset  tenore  eaangelici  oigoris  inlibatam 
dignitatem  seraare  qaam  qai  se  excraciandos  et  eicamificandos 
pro  eaangelio  farentibas  tradidissent,  ne  martyrii  honoremio 
merito  perderent,  si  in  occasione  martyrii  praenaricatores  eaan- 
gelii  esse  aolaissent.  nam  qoi  id  qaod  habet  non  costodit  in  eo 
ex  qao  illnd  possidet,  dam  id  ex  qao  possidet  aiolat,  amittit  illad 
qaod  possidebat 

5  In  qao  loco  maiimas  tibi  adqae  aberes  gratias  referre  debe-  u 
mas  et  reddimas  qnod  illoram  carceris  tenebras  litteris  tois  in- 
laminasti,  qaod  ad  illos  aenisti  qaomodo  introire  potoisti,  qaod 
illorom  animos  sna  fide  et  confessione  robastos  tais  adlocationi- 
bas  litterisqae  recreasti,  quod  felicitates  eoram  condignis  laadi- 
bus  prosecatas  accendisti  ad  multo  ardentiorem  caelestis  gloriaeso 
cupididatem,  quod  pronos  inpalisti,  qaod  nt  credimus  et  optamus 
uictores  futuros  uiribus  tui  sermonis  animasti:  ut  quamquam 
hoc  totum  de  fide  confitentium  et  de  diuina  indulgentia  uenire 


1  quamquam]  qnam  B         carcere  BHN        2  dignitatis  H^         oon- 
fessiones  T  3  fide  B  gloriosae  T,  gloriosa  v  5  ab]  ad  H 

6  padorem  H      reuocabnnt  B      ne  si  FH,  nisi  BLNTv      facile  om,  v 

7  minae  Bv  sarclrentnr  v  8  esse  H         tenore  scripsi,  tenorem 
FHLNT,  tenor  B       uigorem  H       illibatum  v        9  dignitatemque  v 
se  om,  N         excruciandos]  excusandos  B         10  martyrum  H^         11  si 
occisione  B      12  esse  uoluissent  euangelii  H,  esse  euang.  u.  B      quo  T^ 
id  am.  BT         custodi  in  eos  T         13  possidet]  ctdd.  H:  uideat  amitti 
dum  id  ei  quo  possidet  om,  N       id]  hic  B        possedit  H       amittit  owi. 
FHT,  uiolat  Oxon,  fort,  recte        15  loco  quo  B        tibi  om,  B       16  ct] 
ut  B        illo  L        carceres  T        tenebris  B        18  animas  H       elocu- 
tionibus  T         19  creati  B         felicitatis  BT        indignis  B         20  pro- 
secutos  NT       ascendisti  B        ardentiore  caelesti  B       21  cupiditate  B 
pronos]  in  nos  FHT,  pronosit  B        inpulsisti  L,  polisti  T,  intellectu  B 
ut]  ueF       23  confidentium  BN       de  om,  B 


Epistulae  XXX.  c.  4-5.  553 

nideatar,  tamen  in  martyrio  suo  tibi  ex  aliqao  debitores  facti 
esse  mdeantar.  sed  ut  ad  id  unde  digressus  sermo  uidebatur  esse 
rursus  reuertatur,  quales  litteras  in  Siciliam  quoque  miserimus 
subiectas  habebis.  quamquam  nobis  differendae  huius  rei  necessi- 

5  tas  maior  incumbat,  quibus  post  excessum  nobilissimae  memoriae 
uiri  Fabiani  nondum  est  episcopus  propter  rerum  et  temporum 
difficultates  constitutus,  qui  onmia  ista  moderetur  et  eorum  qui 
lapsi  sunt  possit  cum  auctoritate  et  consilio  habere  rationem. 
quamquam  nobis  in  tam  ingenti  negotio  placeat  quod  et  tu  ipse 

10  tractasti,  prius  ecclesiae  pacem  sustinendam,  deinde  sic  con- 
latione  consiliorum  cum  episcopis  presbyteris  diaconis  con- 
fessoribus  pariter  ac  stantibus  laicis  facta  lapsorum  tractare 
ratiouem.  perquam  enim  nobis  et  inuidiosum  et  onerosum  uide- 
tur  non  per  multos  examinare  quod  per  multos  commissum 

16  uideatur  f uisse  et  in  unum  sententiam  dicere,  cum  tam  grande 
crimen  per  multos  difiusum  notetur  exisse,  quoniam  nec  firmum 
decretum  potest  esse  quod  non  plurimorum  uidebitur  habuisse 
consensum.  aspice  totum  orbem  paene  uastatum  et  ubique  iacere 
deiectorum  reliquias  et  ruinas,  et  idcirco  tam  grande  expeti  con- 

sosilium  quam  late  propagatum  uidetur  esse  delictum.  non  sit 
minor  medicina  quam  uulnus  est,  non  sint  minora  remedia  quam 
funera,  ut  quomodo  qui  ruerunt  hoc  ruerunt  quod  caeca  temeri- 
tate  nimis  incauti  fuerunt,  ita  qui  hoc  disponere  nituntur,  onmi 
consiliorum  moderamine  utantur,  ne  quid  non  ut  oportet  factum 

» tamquam  inritum  ab  omnibus  iudicetur. 

1  nidear  FT         sibi  B        denictores  B         factis  L         2  id  nnde] 
eiiiidam  B  et  sermo  B  osse  . . .  litteras  om.  T  3  reuertatur] 

reuersatum  B  sicilia  BHLNT  4  habetis  H,  haberebis  L 

5  incumbit  B  6  fauiani  N  esset  T  7  ista  <m,  T  "  maedere- 
tur  £  8  sint  L  et]  et  cum  BLN  9  in  tam]  istam  B  pla- 
ceant  B  10  prius  esse  Oypr.  epist,  55  c.  5  consolatione  H^  11  epi- 
soopis]  pluiimis  T  et  diaconibus  T  12  pariter*»  fT,  om,  T  ac  st.] 
adstantibus  BH  13  ratione  H  inuiosum  L  14  permissum  uide- 
tur  T  15  et  in  unam  T,  et  unam  B,  et  unum  LNv  16  diffusum  per 
multoB  T  quoniam  n.  f.  d.  p.  esse  om.  FHT  firmum]  primum  B 
17  uidetur  H         19  dLterum  et  Ts.  2.  21  est  om,  v  non  sint  . . . 

funera  om.  T  sit  minor  L  22  funeraj  uulnera  mdluit  Baluzius 
ruerunt]  f uerunt  B  ob  hoc  v  ruerunt  om.  H  23  nititur  B 
24  nitantur  B        25  hominibus  B 


554  Caecilii  Cypriani 

<  Yno  igitar  eodemqne  coiisilio,  isdem  predbas  et  fletibns  tam 
nos  qoi  nsqae  adliiic  aidemar  tempoiis  istias  nmias  sabterfagisse, 
qoam  illi  qoi  in  bas  temporis  oidentor  elades  inddisse,  diainam 
maiestatem  deprecantes  pacem  ecclesiastico  nomini  postalemos. 
matais  ootis  nos  inaicem  foaeamos,  castodiamos,  armemos.» 
oremas  pro  bipsis  at  erigantor,  oremos  pro  staq^bas  at  non  ad 
rainas  osqae  temptentor,  oremos  at  qni  eecifsse  refemntnr 
delicti  sni  magnitndinem  agnoscentes  intellegant  non  momen- 
taneam  neqne  praeproperam  desidenire  medicinanL  oremas  at 
effectas  indnlgentiae  lapsornm  sabseqaatar  et  paenitentiam,  ntio 
intellecto  sno  crimine  nelint  nobis  interim  praestare  patientiam, 
nec  adhnc  flnctnantem  torbent  ecclesiae  statnm,  ne  interiorem 
nobis  perseentionem  ipsi  incendisse  nideantnr  et  accedat  ad  cri- 
ininnTn  cnmnlnm  qnod  etiam  inqoieti  fnemnt.  maxime  enim  illis 
congmit  nerecandia  qnoram  in  delictis  damnatar  mens  innere-  is 
canda.  pnlsent  sane  fores,  sed  non  ntiqae  confringant.  adeant  ad 
limen  ecclesiae,  sed  non  utiqae  transiliant.  castrorom  caelestinm 
excnbent  portis,  sed  armati  modestia  qna  intellegant  se  deser- 
tores  fnisse.  resnmant  precnm  snamm  tnbam,  sed  qna  non  belli- 
cnm  clangant  arment  se  qoidem  modestiae  telis  et  qnem  negando  » 
mortis  meta  fidei  dimiserant  clipenm  resnmant,  sed  nt  contra 
hostem  diabolnm  nel  nnnc  armati,  non  contra  ecclesiam  qnae 
illomm  dolet  casns,  armatos  esse  se  credant.  mnltam  illis  pro- 
ficiet  petitio  modesta,  postnlatio  uerecnnda,  hnmilitas  necessaria, 


1  hisdem  N,  idem  B  praecipibus  T  2  adhoc  BT  ShhB 
temporibus  T  clades]  gladiis  B  4  nomine  B,  nominis  L  postnla- 
mw  W  8  delictis  magnitodine  B  9  praepropera  B  considerare  N 
10  indolgentiam  B  et]  nt  B  poenitentia  v  11  nelit  nobis  LN, 
nellit  nooit  B  interim  om.  T  praestare]  prare  N  patientiam  N^, 
paenitentiam  FHLN^T,  paenitentia  B  12  adhac  (m.  L  flnctoante 
etnrbante  L,  fluctaent  et  contnrbent  N  nec  N*^  interiorem]  interi- 
mere  B  13  persecntione  ipsi  incidisse  nidentar  B  accendat  T^ 

15  innerecondia  LT*^  16  foras  B^  foris  T  sed  om,  N  confran- 
gant  T  adeant  <m.  T  17  Inmen  L  exilialit  B  18  se  om.  B 
19  resnmerant  T  libellicnm  M  20  «^langant  T,  plangant  BLN 
modestiam  B  qnem]  qnae  B  negando  F,  negatio  H,  negotio  BLNT 
21  remiserant  B  23  casns]  cesosls^  armatus  B  credent  B 
24  uerecnndia  L 


Epistulae  XXX.  c.  6-8.  555 

patientia  non  otiosa.  mittant  legatos  pro  suis  doloribus  lacrimas, 
adnocatione  fangantnr  ex  intimo  pectore  prolati  gemitns  dolorem 
probantes  commissi  criminis  et  pndorem. 
Immo  si  dedecoris  admissi  magnitndinem  perhorrescnnt,  si7 

5  pectoris  et  conscientiae  snae  letalem  plagam  et  sinnosi  nulneris 
altos  recessns  uere  medica  manu  tractant,  erubescant  et  petere: 
nisi  quia  maioris  est  rursum  et  periculi  et  pudoris  auxilium  pacis 
non  petisse.  sed  hoc  totum  in  sacramento,  sed  in  ipsius  postula- 
tionis  lege  temporis  facto  temperamento,  sed  postulatione  demissa, 

losed  prece  subdita:  quoniam  et  qui  petitur  flecti  debet,  non  in- 
dtari,  et  sicut  respici  debet  diuina  clementia,  sic  respici  debet  et 
diuina  censura,  et  ut  scriptum  est:  donaui  tibi  omne  de- 
bitum,  quia  me  rogasti,  sic  scriptum  est:  qui  me  nega- 
uerit  coram  bominibus,   negabo  et  ego  eum  coram 

i5patre  meo  et  coram  angelis  eius.  Deus  enim  ut  est  in- 
dulgens,  ita  est  praeceptorum  suorum  exactor  et  quidem  diligens, 
et  sicut  ad  conuiuia  uocat,  sic  habitum  nuptiarum  non  habentem 
manibus  et  pedibus  extra  sanctorum  coetum  foras  iactat.  parauit 
caelum,  sed  parauit  et  tartamm.  parauit  refrigeria,  sed  parauit 

20  etiam  aetema  supplicia.  parauit  inaccessibilem  lucem,  sed  parauit 
etiam  perpetuae  noctis  uastam  aetemamque  caliginem. 

Cuius  temperamenti  moderamen  nos  hic  tenere  quaerentes  diu  8 
et  quidem  multi  et  quidem  cum  quibusdam  episcopis  uicinis 

12  Matth.  18,  32.        13  Matth.  10,  33  (cf.  Luc.  12,  9). 

1  pati^tia]  paenitentia  B  lacrimamm  H  2  aduocationem  B 
fugantnr  T  ex]  et  ^  prolati]  ploratus  H  gemitus]  demi  B 
3  pudore  B  4  dedecores  T  magnitudine  T,  magnitudinis  B  si 
om.  B  5  peccatoris  L  conscientiam  B  suae  om.  N  et  sinuosi] 
nesciunt  immo  im  B  6  altos]  auctos  B  uere]  suere  H  .  medicina 
BT  tractante  T  et  petere]  appetere  H  7  maior  B  et  pudoris] 
pudoris  BL  8  postulationes  B  9  l^ge  . . .  sed  om,  B  dimissa  BT, 
digmissa  F,  submissa  H         10  et  om,  B  citari  B         12  ut  F,  sicut 

BHLNTv         13  sic]  sicut  F;  fort  sic  et         15  coram  om.  N        16  ita 
est  om,  B,  ita  et  N         praeceptore  B  17  ad  conuiuium  BT,  con- 

uinio  V  .     aduocat  B        habitu  FLT        habentium  F        18  manibus] 
ligatis  manibus  Bv      caetum  BN,  coetu  F      foris  F       19  sed  om,  B 
20  lucem]  lumen  L        sed  et  parabit  F        22  moderatione  hic  B       diu 
om.  T       23  et  q.]  aequidem  B       multi  et  quidem  om.  B 


556  Caecilii  Cypriani 

nobis  et  adpropinquantibas  et  qaos  ex  alus  proninciis  longe  posi- 
tis  persecutionis  istius  ardor  deiecerat,^  ante  constitutionem  epi- 
scopi  nihil  innouandum  putauimus,  sed  lapsorum  curam  medio- 
criter  temperandam  esse  credidimus,  ut  interim  dum  episcopus 
dari  a  Deo  nobis  sustinetur  in  suspenso  eorum  qni  moras  possunts 
dilationis  sustinere  causa  teneatur,  eorum  autem  quorum  uitae 
suae  finem  urgens  exitus  dilationem  non  potest  ferre,  acta  paeni- 
tentia  et  professa  frequenter  suorum  detestatione  factorum,  si 
Jacrimis,  si  gemitibus,  si  fletibus  dolentes  ac  uere  paenitentes 
animi  signa  prodiderunt,  cum  spes  uiuendi  secundum  hominem  lo 
nulla  substiterit,  ita  demum  caute  et  sollicite  subueniri,  Deo 
ipso  sciente  quid  de  talibus  faciat  et  qualiter  iudicii  sni  examinet 
pondera,  nobis  tamen  anxie  curantibus  ut  nec  pronam  nostram 
inprobi  homines  laudent  facilitatem  nec  uere  paenitentes  accnsent 
uostram  quasi  duram  cmdelitatem.  optamus  te,  beatissime  acis 
gloriosissime  papa,  semper  in  Domino'  bene  ualere  et  nostri 
meminisse. 


2  persecutionibas  B        «eiecerat  JS,  eiecerat  BLNv        4  credimiis  v 
1  fine  BHLN        '  dilatione  T  9  si  fletibus  om.  H  dolentis  v 

paenitentis  LNv,  poenitentia  T  10  prodiderint  BLNv  11  snb- 

stiterit  in  snbierit  corr,  N  subnenire  T  12  ipsi  scienti  T 

qnod  B,  qui  H        iudiciis  suis  B         13  ancxie  BN^        curauimus  B 
14  laudant  LT  15  opto  uos  fratres  beatissiroi  ac  gloriosissimi  semper 

bene  etc»  T  16  in  domino  semper  t?,  semper  B  et  nostri  meminisse 
om.  B.  —  C^rpriano  psfpae  pprr  et  dcTRomae  consistentes  (consistentibus  N) 
explicit  FLNy  Ad  Cjprianum  cleri  et  plebis  Bomanornm  epistolacxpUcit  B, 
Explicit  ad  Romanos  T,  om.  H.  — 


Epistula  XXX.— XXXI.  557 


EPI8TVLA  XXXI. 

CYPRIANO  PAPAE  MOYSES  ET  MAXIMVS 
PRESBYTERI  ET  NICOSRATVS  ET  RVPINVS  ET  CETERI  QVI  CVM 

EIS  CONFESSORES  S. 

5    Inter  uarios  et  multiplices,  jfrater,  dolores  nobis  constitutis  I 
propter  praesentes  multorum  per  totum  paene  orbem  ruinas 
hoc  praecipuum  nobis  solacium  superuenit  quod  acceptis  litteris 
tuis  erecti  sumus  et  dolentis  animi  maeroribus  fomenta  susce- 
pimus.  unde  intellegere  iam  possumus  gratiam  diuinae  pro- 

lonidentiae  forsitan  non  ob  aliam  causam  nos  tam  diu  clausos 
uinculis  carceris  reseruare  uoluisse  nisi  ut  instructi  et  robu- 
stius  animati  litteris  tuis  uoto  proniore  ad  coronam  destinatam 
possemus  peruenire.  inluxerunt  enim  nobis  litterae  tuae  ut  in 
tempestate  quadam  serenitas,  ut  in  turbido  mari  eioptata  tran- 

isquillitas,  ut  in  laboribus  requies,  ut  in  periculis  et  doloribus 
sanitas,  ut  in  densissimis  tenebris  candida  lux  et  refnlgens. 
ita  illas  animo  sitiente  perbibimus  et  uoto  esuriente  suscepi- 
mus,  ut  ad  certamen  inimici  ex  illis  nos  satis  pastos  et  sagi- 
natos  gaudeamus.  reddet  tibi  Dominus  pro  ista  tua  caritate 

jomercedem   et  huius  tam  boni  operis  repraesentabit   debitam 

Epist.  XXXI.  —  Incipit  (incipit  om,  H)  Cypriano  papae  Moyses  et  (et 
om,  T)  Maxinms  prbb  (presbiteri  2/,  et  ceteri  confessores  ^)  HT^i  (foL  166*'), 
Rescriptum  Moysi  et  Maximi  presbyteri  ceterorum  g,  Rescripta  confes- 
sonim  V  (fol,  190'),  Incipit  F,  om.  §,  —  2  Caecilio  cypriano  episcopo  eccle- 
siae  carthaginensinm  Moyses  Baiuzim  ex  wtustissimo  qu€m  dicit  codice 
sancti  Bemigii  Bemensis  3  rufinus]  diaconi  add.  T^iv  qui  cum  eis 
FTy  cum  eis  v,  qui  cum  eis  sunt  Hg§^j  om,  v  4  confessores]  add, 

Bdluzius  ex  eodem  codice:  in  fide  ueritatis  perseuerantes  in  deo  patre  et 
in  filio  eiuB  iesu  christo  domino  nostro  et  in  spiritu  sancto  5  frater] 

super  g  in  nobis  constitutos  v  6  multorum  fratrum  v  8  dolen- 
tes  H  suscipimus  T  9  gratiae  d.  prouidentiae  forsitam  v  10  ob] 
ab  T  nos]  nos  non  FT  tam]  tantum  T  clausis  T  11  reser- 
uari  g  instructis  T,  instructius  Manutius  13  posse  H  litterig 
tuis  v  14  ut]  et  V  eioptata  om.  V  15  ut  in  1.]  et  in  1.  v 

doloribus]  laboribus  v  16  fulgens  Hg§  17  iUa  v  18  nos  om,  Tfi 
satis  om,  g  pasti  fi,  cibatos  g  saginati  ^  19  esse  gaudeamus  g 
20  operis  <m,  g       repraesentauit  T       debitam]  ad  v 


558  Caecilii  Cypriani 

fnigem.  non  minns  enim  eoronae  mercede  oondignns  est  qni 
hortatns  est  qnam  qni  et  passns  est,  non  magis  lande  con- 
dignns  est  qni  fecit  qnam  qni  et  docnit.  non  minns  honoran- 
dns  est  qni  monnit  qnam  qni  et  exhortatori  pamit,  nisi  qno- 
niam  nonnnmqnam  magis  gloriae  cnmnlns  rednndat  ad  enm& 
qni  institnit  qnam  ad  enm  qni  se  docibilem  disdpnlnm  snb- 
ministranit.  hic  enim  fortassis  hoc  qnod  exercnit  non  habnisset, 
nisi  ille  docnisset. 
2     Percepimns  igitnr,  itemm  dicemns,  frater  Cypriane,  magna 
gandia,  magna  solacia,  magna  fomenta,  maxime  qnod  et  glo-io 
riosas  martymm  non  dicam  mortes  sed  inmortalitates  gloriosis 
et  condignis  landibns  prosecutns  es.  tales  enim  excessns  tali- 
bus  nocibus  personandi  fnerunt,  nt  quae  referebantnr  sic  dice- 
rentnr  qualiter  facta  sunt.  ex  tuis  ergo  litteris  nidimns  glorio- 
sos  illos  martymm  trinmphos  et  oculis  nostris  qnodammodois 
caelnm  illos  petentes  prosecuti  sumns  et  inter  angelos  ac  pote- 
states  dominationesque  caelestes  constitutos  quasi  contemplati 
sumus.  sed  et  Dominum  apud  patrem  snum  testimonium  illis 
promissum  perhibentem  anribus  nostris  quodammodo  sensimns. 
hoc  est  ergo  quod  et  nobis  animum  in  dies  erigit  et  ad  con-» 
seqnendos  gradus  tantae  dignationis  incendit. 


I  enim  minns  Hv  mercedem  TyL^  dignns  v  qoi . . .  condignns 
om.  §  2  qui  et]  et  qni  g  magis  scripsi,  minns  FHTgti^w  3  eat 
om,  T§^vv  fecit  qnam  qni  et  docnit  FTg§^v,  docnit  q.  q.  et  docnit  H 

docnit  q.  q.  et  fecit  v  4  minnilr  T,  nolnit  v  et  exhoxtatori  pamit 

scripsiy  et  exortanit  F,  et  hortanit  T,  exhortanit  ii  {sed  in  marg.  m.  2: 
exhortationi  parnit),  exhortatns  est  v,  monitus  est  et  exortanit  (exortatns  |3, 
exhortatnr^)  H§g,  dimicanit  v        5  rednndatj  redimat  fi        6  institni  T 
snnm  ministrauit  H,  ministranit  g  7  hic]  sic  H^  fortasse  Ty,v 

hoc]  id  V         9  et  itemm  g       dicimns  Hg^v,  om,  ^       pater  /u.         11  in- 
mortalitatem  T        12  dignis  n        prosecntns  v        es]  est  v        talis  v, 
tale  H       excessn  H        13  personandi]  proseqnendi  v       14  nidemns  n 
15  qnodanmiodam  T  16  illnnLfi^  persecnti  (i  ac]  et  g 

17  qnasi  om.  v       18  dm  i^       testimoninm  snnm  HT§(iv,  testimoninm  g 
illic  §  19  perhibentem  reddens  FHT,  perhibentem  recens  (5,  prohi- 

bentem   redentem  [i  20  animnm   inde  F,   in  dies   animnm  g 

21  accendit  g 


EpiBtulae  XXXI.  c.  1—4.  559 

Quid  enim  gloriosius  quidue  felicius  ulli  homii^um  poteritS 
61  diuina  dignatione  contingere  quam  inter  ipsos  carnifices  in- 
territum  confiteri  Dominum  Deum,  quam  inter  saeuientis  sae- 
cularis  potestatis  uaria  et  exquisita  tormenta  etiam  extorto  et 

5excruciato  et  excamificato  corpore  Christum  Dei  filium  etsi 
recedente  sed  tamen  libero  spiritu  confiteri,  quam  relicto  mundo 
caelum  petisse,  quam  desertis  hominibus  inter  angelos  stare, 
quam  inpedimentis  omnibus  saecularibus  ruptis  in  conspectu 
Dei  iam  se  liberum  sistere,  quam  caeleste  regnum  sine  uUa 

locunctatione  retinere,  quam  coUegam  passionis  cum  Ghristo  in 
Christi  nomine  factum  fuisse,  quam  iudicis  sui  diuina  digna- 
tione  iudicem  factum  fuisse,  quam  inmaculatam  conscientiam 
de  confessione  nominis  reportasse,  quam  humanis  et  sacrilegis 
legibus  contra  fidem  non  oboedisse,  quam  ueritatem  uoce  publica 

15  contestatum  fuisse,  quam  ipsam  quae  ab  omnibus  metuatur 
moriendo  mortem  subegisse,  quam  per  ipsam  mort^m  inmor- 
talitatem  consecutum  fuisse, .  quam  omnibus  saeuitiae  instru- 
mentis  excamificatum  et  extortum  ipsis  tonnentis  tormenta 
superasse,  quam  onmibus  dilaniati  corporis  doloribus  robore 

soanimi  reluctatum  fuisse,  quam  sanguinem  suum  profiuentem 
non  horruisse,  quam  supplicia  sua  post  fidem  amare  coepisse, 
quam  detrimentum  uitae  suae  putare  uixisse? 

Ad  hoc  enim  proelium  quasi  quadam  tuba  euangelii  sui  nos  4 
excitat  Dominus  dicendo:   qui  plus  diligit  patrem  aut 

24  Matth.  10,  37.  38. 

1  felicius]  facilius  Ffiv  2  inter  om.  2>  ipso  carnificis  TfjL 

interritum  F,  interitum  v,  interitu  T/*,  in  terris  Hg§,  inter  ictus  coni. 
IHonysiits  PetauiaSf  in  ipso  interitu  v  saeuientes  Ffi,  seuidentes  T, 

saeuientia  Hgv  saeculares  potestates  Tfij  popularis  potestatis  v 

4  per  uaria  H         extoto  f&  et  om,  V;  et  excruciato  om.  ^iv  5  et 

om,  V  etsi  recedente]  et  sine  caedente  V  9  dni  gfi^v  iam  se 

om.  g  se  liberum]  celerem  V  10  contactione  fi  tenere  v  11  quam 
iudicis  . . .  fuisse  om.  Hg§  14  legibus]  regibus  g  15  ipse  T  homini- 
bus  (iv  metuitur  g  17  cum  omnibus  Hg§  19  laniati  T 

20  luctatum  T(i  quam  ex  quare  vm.2  22  detiimenta  v  uixisse] 
non  exisse  v,  non  uixisse  Vteste  BigcUtio,  uicisse  V  test.  Oxon.  23  ad- 
huc  FHT  quaedam  H  24  excitat  nos  T  dicens  §v  plus  post 
matrem  g 


560  Caecilii  Cypriani 

matrem  qnam  me  non  est  me  dignns,   et  qni  plns 
diligit  animam  snam  qaam  me  non  est  me  dignns, 
et  qai  non  tollit  crncem  saam  et  seqnitar  me  non 
est  me  dignas.   et  iternm:   beati  qni  perseeutionem 
passi  fnerint  propter  iastitiam,   qnoniam  ipsornms 
est  regnnm  eaelorum.  beati  estis  cum  nos  persecnti 
fnerint  et  odio  habnerint.  gaudete  et  exaltate.  sic 
enim  et  prophetas  persecuti  sunt,  qui  ante  uos  fue- 
runt.   et:  qnoniam  ante  reges  et  praesides  stabitis, 
et  tradet  frater  fratrem  ad  mortem,  etpater  filinmio 
et  qui  perseuerauerit  usque  in  finem,   hic  saluus 
erit.  et:  uincenti  dabo  sedere  snper  thronum  meum, 
sicut  et  ego  uici  et  sedi  super  thronum  patris  mei. 
sed  et  apostolus:  quis  nos  separabit  a  caritate  Christi? 
pressura   an   angustia   an  persecutio   an  fames   ams 
nuditas  an  periculum  an  gladius?  sicut  scriptum 
est:   quia   propter  te  interficimur  tota  die,   aesti- 
mati  sumus  ut  oues  occisionis,   sed  in  his  omnibus 
superamus  propter  eum  qui  nos  dilexit. 
5     Haec  et  huiusmodi  cum  in  euangelio  conlata  perl^imus,  el  so 
quasi  faces  quasdam  ad  inflammandam  fidem  dominicis  uocibus 
subpositas  nobis  sentiamus:  hostes  ueritatis  iam  non  tantum  non 
perhorrescimus,  sed  et  prouocamus,  et  inimicos  Dei  iam  hoc  ipso 

4  Matth.  5,  10-12.        9  Matth.  10,  18.  21.  22.        12  Apoc.  3,  21. 
14  Bom.  8,  36-37. 

1  dignus  me  T  plns  post  snam  g  3  et  qui]  qui  §  saam  cru- 
cem  H  seqnatnr  T  5  institiam]  me  T  quoniam  ipsomm  est  Fg, 
ipsonim  est  enim  ET§viiv;  cf,  p.  129, 15  6  eritiB  Tv  persecuti 

noBg  7  habnerint  homines  H  8  enim  et]  etenim  et  Ty  et  Hp  qni 
a.  n.  faemnt  om,  Tfi  fnemnt]  patres  eomm  add.  v  9  et]  et  itemm  v 
praesides]  potestates  v  10  ad]  in  F  11  in]  ad  HTy^w  12  supra 
Hg  13  et  ego]  ego  iu.  14  separanit  T,  inqnit  separahit  F  15  an 
persecntio]  persecntio  Hg  famis  T  18  nt]  nelut  Hv  occisionis] 
nictimae  H^gv^  iugulationis  f&  iis  o  19  snperauimus  v,  superuin- 

cimns  v       propter  enm]  pro  eo  T^v       dilexit  nos  g       20  eiusmodi  7> 
cnm  et  T^l,  cum  e  v       conlata]  coUecta  \l       perl^gamns  ^        21  quasi 
om.  V       22  sentimns  V      tantum  non]  tantum  T       23  sed  et]  sed  ev 
inimicoB  T 


Epistulae  XXXI.  c.  4-6.  561 

quod  non  cessimns  nicimas,  et  nefarias  contra  neritatem  leges 
subegimus.  eit  si  nondum  nostrum  sanguinem  fudimus,  sed  fudisse 
parati  sumus,  nemo  hanc  dilationis  nostrae  moram  clementiam 
iudicet,  quae  nobis  of&cit,  quae  inpedimentum  gloriae  facit, 

5  quae  caelum  differt,  quae  gloriosum  Dei  conspectum  inhibet.  in 
huiusmodi  enim  certamine  et  in  huiusmodi  ubi  decertat  fides 
proelio  moram  martyres  non  distulisse  uera  clementia  est.  pete 
ergo,  Cypriane  carissime,  ut  nos  gratia  sua  Dominus  magis  ac 
magis  in  dies  singulos  quosque  uberius  atque  propensius  et  armet 

10  et  inlustret,  uiribus  potentiae  firmet  ac  roboret,  ut  qua  optimus 
imperator  milites  suos,  quos  usque  adhuc  in  castris  carceris  exer- 
cuit  et  probauit,  producat  iam  ad  propositi  certaminis  campum. 
porrigat  nobis  arma  diuina,  illa  tela  quae  nesciunt  uinci,  loricam 
iustitiae  quae  numquam  solQit  rumpi,  clipeum  fidei  qui  non  potest 

isperforari,  [galeam  salutis  quae  non  potest  frangi  et]  gladium 
spiritus  qui  non  consueuit  uulnerari.  cui  enim  magis  haec  ut  pro 
nobis  petat  mandare  debemus  quam  tam  glorioso  episcopo,  ut 
hostiae  destinati  petant  auxilium  de  sacerdote? 
Ecce  aliud  gaudium  nostrum,  quod  in  officio  episcopatus  tui,  6 

20  licet  interim  a  fratribus  pro  temporis  condicione  distractus  es, 
tamen  non  defuisti,  quod  litteris  confessores  frequenter  corrobo- 
rasti,  quod  etiam  sumptus  necessarios  de  tuis  laboribus  iustis 


1  nefarios  H       ueritatem]  ciuitatem  F       legis  HT        2  subegimus] 
subicimus  T       sanguinem  nrm  v       fundimus  H       fudisse]  fundere  v 
3  dilectionis  v        4  offecit  iZ',  efficit  T*         5  quaeque  ft        differet  T 
6  eiusmodi  enim  ^v         fide  T         7  proelii  v        mora  Tv,  in  horam  ^ 
ueram  clementiam  (est  om.  T)       8  gratie  ^       9  in]  et  in  Hg^       die  it 
quoque  liberius  Ty^         10  et  uiribus  Hgpvv         potentiae  suae  v         ac] 
et  §       ut  qua  FTVv,  ut  quasi  /li,  et  quasi  Hg^v        11  quos]  quo  HTy^*^ 
carceris  castris  T       exercuit  et  om,  g;  eiercuit  om.  H^    .    12  probat  ^ 
iam]  etiam  2>       propositis  T       13  illa  diuina  v       14  numquam  solet] 
nescit  g         rumpi]  uinci  v         non]  numquam  T         15  forari  g         ga- 
leam  . . .  frangi  et  om,  FHTg^fiv  16  cui]  »ui  J         magis  om.  gv 

haec]  nec  F        17  nobis]  bonis  g       in  tam  T,  om,  Hg§        18  destinatae 
HT§nV,  designate  g      19  g&udium]  gladium  v      inom.  §      officii  Tft 
tui]  tu  T(i  20  interim  a]  in  primo  a  F,  inter  initia  codd.  Anglic. 

temporibus  yi,  •      21  litteras  T,  litteris  tuis  v      roborasti  g      22  quo  H 

ra.  36 


562  Caecilii  Cypriani 

praebnistiy  quod  in  omnibas  te  praesentem  qnodanunodo  semper 
exhibnisti;  qnod  in  nnlla  officii  tni  parte  qnasi  aliqnis  desertor 
clandicasti.  sed  qnod  nos  ad  maiorem  laetitiam  robnstins  prono- 
canit  tacere  non  possnmns  qnin  omni  nocis  nostrae  testimonio 
proseqnamnr.  animadnertimns  enim  te  congmente  censnra  et  eos  s 
digne  obinrgasse,  qni  inmemores  delictomm  snomm  pacem  a 
presbyteris  per  absentiam  tnam  festinata  et  praecipiti  cnpididate 
extorsissent,  et  illos  qni  sine  respectn  enangelii  sanctum  Domini 
et  margaritas  prona  fitcilitate  donassent,  cnm  tam  grande  delic- 
tum  et  per  totum  paene  orbem  incredibili  nastatione  grassatom  u 
non  oporteat  nisi,  nt  ipse  scribis,  caute  moderateqne  tractari, 
consultis  omnibns  episcopis  presbytehs  diaconibus  confessoribns 
et  ipsis  stantibns  laicis,  nt  in  tuis  litteris  et  ipse  testaris,  ne  dum 
nolnmns  inportune  ruinis  subuenire,  alias  maiores  minas  nidea- 
mnr  parare.  ubi  enim  dininus  metus  reUnquetur,  si  tam  facile » 
peccantibus  uenia  praestatur?  fouendi  sunt  sane  ipsomm  animi 
et  ad  maturitatis  snae  tempus  nutriendi  et  de  scriptnris  quia 
ingens  et  supra  omnia  peccatum  commiserint  instmendi.  nec  hoc 
animentur  quia  multi  sunt,  sed  hoc  ipso  magis  reprimantur  qnia 
non  pauci  sunt.  nihil  ad  extenuationem  delicti  numerus  inpndens» 
nalere  consueuit,  sed  pudor,  sed  modestia,  sed  paenitentia,  sed 

1  quod  . . .  eihibniBti  <m,  p  in  om,  v  praesentibnfi  T  qnod- 
admodo  [i,  modo  g  semper  om,  Tfi  2  exhibuisti]  praebuisti  FT^tv 
aliqui  HTv  3  quod]  qui  ex  quo  H  prouocasti  Eg§  4  qui  in,  F, 
cum  §  omnis  T  uoce  F  nostrate  F  5  prosequatur  v  ani- 
maducrtemuB  v  congruenti  fiv  et  om.  v  7  absentiam]  inpatien- 
tiam  Hgp  suam  HTgft  8  respectum  T         dSrscm  ^,  dnTsecun- 

dum  Vf  praesentL»  dni  T,  sanctum  domini  canibus  vv       9  prona  FHgpfiV, 
porcis  prophana  Tvvj^f,  Matth.  7,6,      tam  om.  §v     delictum]  luctum  g 
12  oonsulis  Tfi        epis  omnibus  v       diaconis  H§V        13  stantibns]  scis 
Tfi        ut  in]  sicut  Hg§,  ut  v,  et  in  /»         testare  T        14  subueniri  T 
15  diuinitus  H§,  uidimus  F  metus]  sermo  Vv  relinquitur  Tw, 

relinqueretur  (t  16  praestetur  Tfivv  sane  ipsorum  sunt  fi.,  sane 

ipsorum  HTg§,  sunt  sane  lapsorum  fort,  17  et  om,  H  et  de  . . . 

instruendi  om,  H§  scripturis  sanctis  H§v         quia]  quam  HTfiv 

18  et]  ac  g  peccata  peccatum  g  nec]  tae  g  ex  boc  Vg  19  ex 
hoc  g§  ipsud  T  20  numeris  JT*  inpudens  onu  v  21  ualere  F, 
om.  HTfiiigf  prodesse  v  oonsueuit]  consulit  v;  contulit  dbsque  ualere 

maiim         paenitentia]  patientia  gv 


EpistulaeXXXI.  c.  6-7.  563 

disciplina;  sed  humilitas  atque  sabiectio,  sed  alienum  de  se  ex- 
pectasse  iudiciuiU;  sed  alienam  de  suo  actu  sustinuisse  sententiam. 
hoc  est  quod  paenitentiam  probat.  hoc  est  quod  inpresso  uulneri 
inducit  cicatricem.  hoc  est  quod  deiectae  mentis  ruinas  erigit  et 

i  adtollit,  quod  ardentem  delictorum  aestuantium  morbum  restin- 
guit  et  finit.  non  enim  ea  quae  sanorum  sunt  corporum  medicus 
aegris  dabit^  ne  inportunus  cibus  tempestatem  ualetudinis  sae- 
uientis  non  reprimat,  sed  accendat:  scilicet  ne  quod  potuisset 
maturius  ieiunio  adtenuante  sanari  uideatur  per  inpatientiam 

lolongias  pasta  cruditate  produci. 

Eluendae  sunt  igitur  impio  sacrificio  manus  inquinatae  operi-  7 
bas  bonis  et  nefario  cibo  ora  misera  poUuta  paenitentiae  sunt 
aerae  sermonibus  expianda,  et  in  secretis  cordis  fidelis  nouellan- 
das  et  conserendus  est  animus.  crebri  paenitentium  gemitus 

is  aadiantur  et  iterum  fideles  ex  oculis  lacrimae  profundantur,  ut 
illi  ipsi  oculi,  qui  male  simulacra  conspexerunt,  quae  inlicite 
commiserant  satisfacientibus  Deo  fletibus  deleant.  non  est  ni 
patientia  in  morbis  necessaria.  luctantur  cum  suo  dolore  qui  lan- 
guent  et  ita  demum  sperant  sanitatem,  si  tolerantia  superarint 

20  dolorem.  infidelis  enim  cicatrix  quam  cito  festinans  medicus  in- 
duxit  et  ad  quemlibet  casum  medella  rescinditur,  si  non  fideliter 

1  .ipectare  v  2  alienum  T,  aliena  v  actu  om.  v  3  cMerum  est 
quod  om.  V  4  ducit  HTg^pLv  5  morbum]  uaporem  Hg§v  restrin- 
git  V,  eztinguit  Hg§  6  et  finit  om.  Hg§  non  enim]  congruas  escas 

medicus  egris  dat  non  enim  Hg§  ea  om.  Tfiv  quae]  aquae  ^  7  sae- 
uienti  T         8  potius  sed  F,  posset  v  (potuisset  V)  9  ieiunius  T 

adtenuante  sanari  uideatur]  attenuari  Vv  10  pasta]  passa  FjT/t,  pas- 
siua  V  teste  EigcUtio  crudelitate  T         producat  Vv  11  elauan- 

dae  Tg  12  misera  ora  H  paenitentiae]  patientiae  FHT^  sunt 
uere  HT,  uere  sunt  g  13  re  sertae  sermonibus  v  14  et  conseren- 

dus  Fv,  et  consecrandus  Hg^,  om,  Tfi  animus  et  cons.  est  g  crebi  T, 
crebis  F,  crebro  v,  ut  crebri  H^g  paenitentium]  patientium  FHg,  spa- 
tium  Tfi  gemitu  v  15  audiantur  om,  v,  audeat  F,  gaudeat  T  et] 
non  semel  tantum  sed  v        ut]  et  \j,  16  mala  T        conspexerant  v 

ilUcita  ^vv,  illicitis  g  17  commisert  g  satisfactionibus  FTgv 

deo  om.  g  debeant  H^,  diluant  g  nisi  ^gVv,  in  FHT(iv  18  patien- 
tia]  penitentia  g  in  morbis  HTg^fi,  in  mortis  v,  morbis  V,  timor  F 

luctentor  g,  lucrantur  H         19  sperent  g         si]  sed  §         superauit  ^ 
20  enim  est  g       21  et  om.  v       casu  2jf** 

36* 


564  Caecilii  Cypriani 

de  ipsa  tarditate  remedia  praestantar.  cito  rursus  in  incendium 
flamma  reuocatur,  nisi  totius  ignis  etiam  usque  ad  extremam 
scintillam  materia  restinguitur^  ut  merito  huiusmodi  homines 
sciant  sibi  etiam  de  ipsa  mora  magis  consuli  et  fideliora  de  neces- 
sariis  dilationibus  remedia  praestari.  5 

8  Ceterum  ubi  erit  quod  custodia  squalidi  carceris  includuntur 
qui  Christum  confitentur,  si  sine  periculo  fidei  sunt  qui  negaue- 
runt?  ubi  quod  in  nomine  Dei  catenarum  ambitu  uinciuntur, 
si  sine  communicatione  non  sunt  qui  confessionem  Dei  renue- 
runt?  ubi  quod  detenti  gloriosas  animas  ponunt,  si  qui  dereli-i» 
querunt  fidem  periculorum  et  delictorum  suorum  non  sentiunt 
magnitudinem?  quod  si  nimiam  inpatientiam  praeferunt  et  in- 
tolerabilem  festinationem  communicationis  exposcunt,  frustra 
querula  ista  et  inuidiosa  ac  nihil  aduersus  ueritatem  ualentia 
iactant  petulanti  et  infreni  ore  conuicia,  quandoquidem  liciierit  is 
illis  suo  iure  retinere  quod  nunc  sua  sponte  quaesita  necessitate 
coguntur  postulare.  fides  enim  quae  Christum  potuit  confiteri 
potuit  et  aChristo  in  conununicatione  retineri.  optamus  te,  frater, 
bene  ualere  et  nostri  meminisse. 


1  pracstcntur  HTg§yivv  rarsum  B§v  incendio  v  2  flam- 

mam  F,  lamina  V  reuocantnr  H\  reuocaretur  F  3  restinguatur 

Hg^v,  stinguitur  Ty  ertinguitur  (i         eiusmodi  V         4  magis  om.  v 
consili  Fj  consilii  T         de  om.  Tfiv  6  custodias  HT,  custodiis  g 

8  ubi]  ut  F  uincuntur  Tg  9  si  om.  T  renuerunt  ftv,  tenue- 

runt  FTf  non  retinuerunt  Hg§v  10  detenti  om.  F,  debenti  T,  detenti 

martyres  H§gv  animas  suas   Tfiv  reliquerunt  Hgv,   relinque- 

runt  §  11  suorum  om.  g  12  quosi  T         prae  se  ferunt  v  et 

om.  F  intolerabili  v  13  festinatione  v,  fesionem  T  oommunica- 
tionem  v  14  quaerela  T,  querellas  (i  sed  s  s.  l.  m.  2,  querelosa  §v 

indiosa  T  aduersum  ^2>  15  et]  ac  g  infreni  ore  FHgP^(i\  in- 
freni  eo  ore  p',  infreniora  /t",  infreni  oii  r,  infreniorem  T  16  illi  ejc 

iUe  II  sponte  sua  T  17  potuit  christum  v  18  et  om.  Tfiv  com- 
municationem  SP,  communicatio  g  frater  F,  frater  in  domino  F,  bea- 

tissime  ac  (et  g)  gloriosissime  papa  in  domino  semper  HTgpfiw  (nisi  quod 
ac  gloriosissime  om.  v).  —  Cypriano  papae  Moyses  et  Mazimus  ppbb  ex- 
plicit  FTf  om.  Hgpiiv.  — 


Epistula  XXXL-XXXII.  565 

EPISTVLA  XXXIL 

CYPRL/LNVS  PRESBYTERIS  ET  DIACONLBVS  FRATRIBVS  S. 

Quales  litteras  ad  clerum  Romae  agentem  fecerim  quidque 
illi  mihi  rescripserint,  quid  etiam  Moyses  et  Maximus  presby- 

steri  et  Nicostratus  et  Eufinus  diaconi  et  ceteri  cum  eis  con- 
fessores  in  custodia  constituti  aeque  ad  litteras  meas  rescripse- 
rint  ut  scire  possetis,  fratres  carissimi,  exempla  uobis  legenda 
transmisi.  uos  curate  quantum  potestis  pro  diligentia  uestra  ut 
et  scripta  nostra  et  rllorum  rescripta  fratribus  nostris  innote- 

loscant.  sed  et  si  qui  de  peregrinis  episcopi  coUegae  mei  uel 
presbyteri  uel  diacones  praesentes  fuerint  uel  superuenerint, 
haec  omnia  de  uobis  audiant.  et  si  exempla  epistularum  tran- 
scribere  et  ad  suos  perferre  uoluerint,  facultatem  transcriptionis 
accipiant,  quamuis  et  Satyro  lectori  fratri  nostro  mandauerim 

15  ut  singulis  desiderantibus  describendi  faciat  potestatem,  ut  in 
ecclesiarum  statu  quoquo  modo  interim  componendo  seruetur 
ab  onmibus  una  fida  consensio.  de  ceteris  uero  quae  agenda 
erunt,  sicut  et  coUegis  meis  plurimis  scripsi,  plenius  consilio 
communi  tractabimus,  quando  conuenire  in  unum  permittente 

2oDomino  coeperimus.  opto  uos,  fratres  carissimi  ac  desideran- 
tissimi,  semper  bene  ualere.  fraternitatem  salutate.  ualete. 

Epist.  XXXn.  —  Incipit  (Cyprianus  add,  L)  ad  presbyteros  et  diaconos 
LBy  Incipit  presb  et  diaconibus  consisten  Romae  T,  Incipit  ad  Romanos 
epistula  prima  MQ,  —  3  feceram  L  4  scripserint  T  moses  L,  nos 
BMQ\  mos  §*  presbiter  T  5  diacones  BT^  6  aeque]  quae  B 
7  possitis  B  8  transmissi  et  T  sed  et  8.l.m.2  ut  et  L,  ut  BQTv 
9  nostri  T  10  et  om.  B  quis  B*  de]  te  Q  episcopis  B,  et 
episcopis  QT  11  diaconi*  B  s  ercts.  12  etj  aut  B         si]  sic  Q 

eiemplum  B  13  transferre  B  14  saturo  v  lectoris  M  (lectori  Q), 
coUege  lectori  B  Ibprms  ut  Ts.  l.  16  statum  Q    .      quo  quo- 

modo  Q,  quomodoJBitf         17  una]  una  et  THy         fide  B  (t.  e.  fidei) 
18  erant  ex  erat  T  19  tractauimus  BLQT^  uno  permittemte  M 

(unum  permittente  Q)  21  in  domino  semper  L  fratemitate  T;  fr.  s. 
ualete  om.  B  salute  Q^  (salutate  MQ^),  <m.  T  uale  L.  —  Ad  pre- 
sbjteros  et  diacon  ezp  (explicat  L)  BL,  Ad  Mazimum  presETet  Yrbanum  et 
Sidonium  et  Macbarinm  explicit  T.  — 


566  Caecilii  Cjpriani 


EPISTVLA  XXXIII. 

1  Dominus  noster,  cuius  praecepta  metuere  et  seruare  debemus, 
episcDpi  honorem  et  ecclesiae  suae  rationem  disponens  in  euan- 
gelio  loquitur  et  dicit  Fetro:  ego  tibi  dico  quia  tu  es 
Petrus,  etsuperistam  petram  aedificabo  eccl-esiams 
meam,  etportae  inferorum  non  uincenteam,  et  tibi 
dabo  claues  regni  caelorum,  et  quaeligaueris  super 
terram  erunt  ligata  et  in  caelis,  et  quaecumque  sol- 
ueris  super  terram  erunt  soluta  et  incaelis.  inde  per 
temporum  et  successionum  uices  episcoporum  ordinatio  et  eccle-n» 
siae  ratio  decurrit  ut  ecclesia  super  episcopos  constituatur  et 
omnis  actus  ecclesiae  per  eosdem  praepositos  gubemetur.  cum 
hoc  ita  diuina  lege  fiindatum  sit,  miror  quosdam  audaci  temeri- 
tate  sic  mihi  scribere  uoluisse  ut  ecclesiae  nomine  litteras 
facerent,  quando  ecclesia  in  episcopo  et  clero  et  in  onmibusi» 
stantibus^  sit  constituta.  absit  enim  nec  Domini  misericordia 
et  potestas  eius  inuicta  patiatur  ut  ecclesia  esse  dicatur  lapso- 
rumnumeruS;  cum  scriptum  sit:  Deus  non  est  mortuorum 

4  Matth.  16,  18.  19.        18  Matth.  22,  32. 

Epist.  XXX III.  —  Incipit  (incipit  om,  qpf*;  cipriano  add,  T)  aduersns 
(ad  Z)  lapsos  qui  (quidquid  <jp)  illi  (illic  T,  illi  de  usurpata  pace  Z)  acripse- 
runt  (scripserint  Z;  epistola  add,  tp)  TZtpfif  Aduersus  lapsos  quorum  ali- 
quorum  temeritatem  ar^t  aliorum  ezaltat  humilitatem  premittens  eccle- 
siam  constitutam  super  epis  et  per  eosdem  prepositos  gubemari  w.  — 
2  dominus]  Cyprianus  lapsis.  Dominus  v,  cyprianus  £&  (i  metuere 

(etuere  T)  et'8eruare  debemus  T*q>,  inuenire  et  obseruare  debemus  fi, 
metuere  debemus  et  seruare  to,  m.  debemus  et  seruare  debemus  T^,  et 
monita  obseruare  ^  Zv  3  honorem  et]  honore  Z  suae  om,  w  4  dico 
tibi  qp  5  istam]  hanc  Z(p  6  uincent  eam]  uincentem  T,  praeualebunt 
contra  eam  Z  et  om.  F  7  quae]  quecumque  Z  8  et  in]  in  Tfi 
et  quaecumque  . . .  caelis  om.  fi  9  et  am,  T  celo  w  10  succes* 
sorum  9>  ordinatio  et]  ordinationibus  <pu)  11  ecclesiae  s.  e.  con- 

stituantur  fi       12  omnes  Zw       gubementur  Zw       13  ita]  itaque  Zfiv 
fundamentum  w      14  sic  om,  Zfi      ut . . .  facerent  om,  Z(i       15  quando] 
cum  ZfL       clero]  deo  Z       in  om,  Z       16  constituta  absit  enim  om.  f4 
nec]  ne  Vfi,  de  Z       17  et]  ut  Z       inuincta  w,  inuidiam  VZpL 


Epistulae  XXXIll.  c.  1-2.  567 

sed  niaoram.  omnes  qaidem  aiaificaxi  optamus  et  ut  in  sta- 
tum  pristinom  restitaantur  precibus  nostris  et  gemitibus  ora- 
mas.  si  autem  quidam  lapsi  ecclesiam  se  uolunt  esse  et  si  apud 
illos  atque  in  illis  est  ecclesia,  quid  superest  quam  ut  ipsi 
srogentur  a  nobis  ut  nos  ad  ecclesiam  dignentur  admittere? 
summissos  ergo  et  quietos  et  uerecundos  esse  oportet  eos  qui 
delicti  sui  memores  satisfacere  Deo  debent  nec  ecclesiae  nomine 
litteras  facere,  cum  se  magis  sciant  ecclesiae  scribere. 

Scripserunt  autem  mihi  quidam  de  lapsis  humiles  et  mitesS 

10  et  trementes  ac  metuentes  Deum  et  qui  in  ecclesiis  semper  glo- 
riose  et  glranditer  operati  sunt  et  opus  suum  numquam  Domino 
inputauerunt,  scientes  illum  dirisse:  et  cum  haec  omnia 
feceritis,  dicite:  serui  superuacui  sumus,  quod  de- 
buimus  facere  fecimus.  quae  illi  cogitantes  et  quamuis 

15  libello  a  martyribus  accepto,  ut  tamen  ad  Dominum  satisfactio 
ipsa  admitti  possit,  orantes  scripserunt  mihi  se  delictum  suum 
cognoscere  et  paenitentiam  ueram  agere,  nec  ad  pacem  temere 
aut  inportune  properare,  sed  expectare  praesentiam  nostram, 
dicentes  pacem  quoque  ipsam,  si  eam  nobis  praesentibus  acce- 

20  perint,  dulciorem  sibi  futuram.  quibus  quantum  gratulatus  sim 
Dominus  testis  est,  qui  dignatus  est  ostendere  quid  eiusmodi 
et  tales  serui  de  eius  bonitate  mereantur.  quas  cum  litteras 

12  Luc.  17,  10. 

1  optotamuB  jT,  optamns  ante  onmes  exh  to  mom.  T         3  esse 

aoluiit  Zj  nolentes  esse  ft         4  in  om.  fi         5  dignantur  to,  dignatnr  (i 
6  oportet  eese  tp        qni]  atqne  Z         7  memores]  merores  Tw        cnrant 
satiffacere  to       dno  ii8,l,m.  2        deo  . . .  facere  om,  qno        deo  debeant 
nec  T,  cnm  se  magis  sdant  Z  8  ecclesiam  Z         9  nnper  quidam 

Z(iv  10  ac]  et  Zq>ntov  dnm  Z(i  ecclesia  Zfiv  11  i^nmquam 
om.  Oxon,  12  scientis  T  illnm]  enm  Z  omnia  om.  w  14  illic 
TpL  qnonis  (i  lbskOm.Z(t  a  dominnm  T,  a  dno  (iv  16  ipsa] 
sna  Zv,  sa  T,  sns  (i  posset  Z  se]  sed  fi,  sine  T  17  cognoscere 
snnm  9  agere  neram  (i  18  pnsi  pntiam  q>,  penitentiam  w  19  do- 
centes  Z  eam]  a  ft  20  gratnlatim  q>  snm  Z<p  21  est  om.  T 
qni  d.  est  om.  pk  dignatns]  potens  Z  ostendere  corr,  %n  ostendens  fc 
m.  2  qnid  de  Z  hninsmodi  9  22  et]  est  p,  de  om,  (ly  et  w 
bonitatem  (i,  benignitate  Z(tv  qnas  cnm  litteris  qp,  litteras  qnas  cum  (i, 
qnas  litteras  cnm  Ztov 


568  Caecilii  CypTiani 

acceperim  et  nunc  aliad  scripsisse  aos  legerim,  peto  discer- 
natis  desideria  uestra  et  qoicnmqne  estis  qoi  has  litteras  nimc 
misistis  nomina  nestra  libello  subiciatis  et  libellom  com  sin- 
golorum  nominibus  ad  me  transmittatis.  ante  est  enim  scire 
quibus  rescribere  habeanL  tunc  ad  singula  quae  scripsistis  pro  ^ 
loci  et  actus  nostri  mediocritate  rescribam.  opto  uos,  fratres, 
bene  ualere  et  secundnm  Domini  disciplinam  quiete  et  tran- 
quille  ag^re.  ualete. 


EPISTVLA  XXXIIII. 

CYPRIANVS  PRESBYTERIS  ET  DUCONIBVS  FRATRIBVS  S.       lo 

I  Integre  et  cum  disciplina  fecistis,  fratres  carissimi,  quod  ei 
consilio  collegarum  meorum  qui  praesentes  erant  Gaio  Didensi 
presbjtero  et  diacono  eius  censuistis  non  communicandum,  qui 
communicando  cum  lapsis  et  offerendo  obIationQ3  eorum  in  pra- 
uis  erroribus  suis  frequenter  deprehensi  et  semel  atque  itemmis 


1  nuper  acceperim  Zfo  uos  scripsisse  Z,  scripsisset  nos  T  2  nimc  ^ 
8.1.  m.  2  3  nostra  libellos  nt  sciatis  fi '  cnm  om.  w  4  ad  me  tr.] 
admittatis  (pto  5  habeam]  debeam  T(pw  6  nostri  om.  <p  scri- 
bam  Z  fratres  am.  <pw;  carissimi  semper  <idd.  Zftv  7  et . . .  nalete 
om.  Zfi  tranqnile  T,  tranquillitate  w^  8  ualete  om.  TK  —  Epistola 
Cipriani  aduersus  lapsos  qui  illic  scripserunt  explicit  T,  Explicit  ad  lapsos 
qni  illi  de  usurpata  pace  scripserint  Zy  om.  qnoiL,  — 

Epist.  XXXIIII.  —  Incipit  {om.  <p)  epistola  cipriani  (onk  <p)  ad  denmi 
de  eis  C  (his  q>)  qui  temere  lapsi  oommunicauerunt  et  Philumeno  (m  roA.  T, 
phylemone  <p)  et  {om.  T)  Fortunato  hyppodiaconis  (hypodiacono  T)  et 
Fauorino  acolito  (acholyt  T)  Tip,  Cipriani  ad  clemm  emendatio  quod  non 
communicauerint  iis  qui  temere  communicauerant  lapsis  et  de  penitentia 
Philemone  et  Fortnnato  hypodiaconis  et  Fauorino  accolito  insignis  epi- 
stola  Wj  Incipit  ad  eosdem  (praemittitur :  ad  preshjteros  et  diaconos  expli- 
cit)  Z  fci.  186^,  Incipit  ad  eosdem  de  Gajo  ^idendi  et  eius  diacono  qui  pro 
lapeis  communicauit  g  fcH.  235^.  —  10  presh.  et  diaconis  Z,  clero  a  fira- 
trihus]  Gaclodi  consistentibus  add,  w  11  ex  om.  «,0x009  ^  ^^o~ 
rum]  eorum  Z  aderant  Z<p  gaio  dianensi  Z,  gaglodudensi  z,  gaclo- 
didensi  to,  gailididensi  <p  aed  ili  corr.  in  do  m.  2  13  censui  Z, 

sensuistis  w  non]  hmoni  Z  qui  cum  Z  14  et]  ut  e  eorum 
om.  Tz       in  prauis]  improbis  z       15  atque]  ac  Z 


Epistula  XXX1II.-XXXI1II.  569 

secundum  quod  mihi  scripsistis  a  collegis  meis  moniti,  ne  hoc 
facerent,  in  praesumptione  et  audacia  sua  pertinaciter  perstite- 
runt,  decipientes  quosdam  fratres  ex  plebe  nostra,  quibus  nos 
omni  utilitate  consultum  cnpimus  et  quorum  saluti  non  adula- 
5  tione  corrupta  sed  sincera  fide  prospicimus,  ut  uera  paenitentia 
et  gemitu  ac  dolore  pleno  Deum  deprecentur,  quia  scriptum  est : 
memento  unde  cecideris,  et  age  paenitentiam,  et 
iterum  loquitur  diuina  scriptura:  sic  dicit  Dominus:  cum 
conuersus  gemueris,   tunc  saluaberis  et  scies   ubi 

lofueris. 

Ingemescere  autem  et  agere  paenitentiam  quomodo  possuntS 
quomm  gemitibus  et  lacrimis  intercedunt  quidam  de  presbyteris, 
ut  communicandum  cum  illis  temere  existiment,  nescientes  scrip- 
tum  esse:  qui  uos  beatos  esse  dicunt,  in  errorem  uos 

umittunt  et  semitam  pedum  uestrorum  turbant.  me- 
rito  salubria  nostra  et  uera  consilia  nihil  promouent,  dum  blan- 
ditiis  et  palpatione  pemiciosa  salutaris  ueritas  impeditur,  et 
patitur  lapsorum  saucia  et  aegra  mens  quod  corporaliter  quoque 
aegri  et  infirmi  saepe  patiuntur,  ut  dum  salubres  cibos  et  utiles 

so  potus  quasi  amaros  et  abhorrentes  respuunt  et  ill^  quae  oblectare 
et  ad  praesens  suauia  uidentur  esse  adpetunt,  perniciem  sibi  et 
mortem  per  inaudientiam  et  intemperantiam  prouocent  nec  pro- 

7  Apoc  2,  5.        8  Es.  30,  15.        14  Es.  3,  12. 

1  a  <m.  g>  amoniti  ne  .?,  moniti  ut  non  Z,  monitione  w  hoc  om»  Z 
2  pstiterunt  T  4  omni]  ipsi  Z  utilitate]  eubtilitate  Z,  humilitate  v 
adulationem  T,  adolatione  Z  5  corrupta]  composita  zv,  cohorta  Z 

ueram  paenitentiam  TtpwZ  nisi  quod  Z  habeant  add,         6  ac]  et  (pv 
pleno  om,  w  dominum  Zzv^  domini  T  precentur  w,  deprecemur 

supplices  9  sed  suppHces  exp,  m.  2  7  caederis  T^  8  scriptura  diuina 
Ztpwv  sic]  sicut  (pw  9  saluaueris  T  sciens  w  12  interdunt 
corr.  in  intendunt  T  compbris  s  13  cum  om,  Z  quia  scriptum 
est  zv  14  beatos]  felices  zv  esse  om.  Zzv  errore  z  15  mittunt 
uos  T  semitas  z  nostrorum  T^w  16  consilia  et  uera  «p  blandi- 
mentis  Z         17  palpationibus  pemiciosis  Zzv  18  patitur  Zzy  ponitur 

Tffw;  sopitur  fort.         sauciam  T,  audaciam  Z         etom.Z,       aegre  T, 
erga  w       quod  om.  T,  et  Zcpw       19  saepe]  se  Z       ut  om.  w       cum  z 
20  quasi  aborrentes  Z      quae]  que  et  Z      21  pemicicm  om.  Z,  pnciem  w 
22  per  om.  z       inobcdienciam  z       prouocant  T^       proficiat  Zwv 


570  Caecilii  Cypriani 

ficiant  ad  salatem  artificis  medella  nera,  dum  blandientis  decipit 
dolcis  inlecebia. 

3  Yos  itaque  secandam  litteras  meas  fideliter  et  salabriter  con- 
salentes  a  consiliis  melioriba^  ne  recedatis.  legite  aero  has  eas- 
dem  litteras  et  coUegis  meis,  si  qoi  aat  praesentes  fderint  aut» 
snperaenerint,  at  ananimes  et  concordes  ad  foaenda  et  sananda 
lapsorom  nolnera  consilinm  salubre  teneamos,  tractatnri  plenis- 
sime  de  onmibas  cam  conaenire  in  anam  per  Domini  misericor- 
diam  coeperimas.  interea  si  quis  inmoderatas  et  praeceps  siue 
de  nostris  presbyteris  nel  diaconis  siue  de  peregrinis  ausus  fuerit  lo 
ante  sententiam  nostram  communicare  cum  lapsis,  acommnni-^ 
catione  nostra  arceatur,  apud  onmes  nos  causam  dicturas  temeri- 
tatis  suae,  quando  in  unum  permittente  Domino  conuenerimus. 

4  Desiderastis  quoque  ut  de  Philumeno  et  Fortunato  hypodia- 
conis  et  Fauorino  acolutho  qui  medio  tempore  recesserunt  etis 
nunc  uenerunt  quid  mihi  uideatur  rescribam.  cui  rei  non  puto  me 
solum  debere  sententiam  dare,  cum  multi  adhuc  de  clero  absentes 
sint  nec  locum  suum  uel  sero  repetendum  putauerint  et  cognitio 
haec  singulorum  tractanda  sit  et  limanda  plenius,  non  tamtuin 
cum  coUegis  meis^  sed  cum  plebe  ipsa  uniuersa.  expensa  enimso 
moderatione  libranda  et  pronuntianda  res  est  quae  in  postenun 


1  blandientes  Twz,  blandim^ ntis  Zv  decipiat  Z  2  incelebra  T 
3  meas]  meas  ad  me  Z  salnbriter  et  fideliter  tp  4  legi  Z  has]  ad 
bo8  z  5  qni  ant]  qni  z  ant  snpemenerint  om,  z  6  nt]  tnti  et  Z 
ad  fanenda  «7,  affonenda  T  et  sananda  om.Z  7  tractatnr  w,  tracta- 
bitnr  Z  8  de  omnibns  plenissime  z  nnnm]  ninm  T,  4ominnm  io 
dei  w  9  inmoderatos  T  sine  om.  z,  nel  Z  10  diaconibns  tpwv 
ansns]  nsns  T         11  commnnione  w  12  nestra  Z         arceantnr  cp 

nos  omnes  tpw^  omnes  in  hoc  Z  dictnros  T^  dictnri  Z,  datnros  910 
14  de  om.  w  pbilnmino  T,  filnmeno  F,  pbilomone  Ztpy  filomono  z,  phile- 
mone  w  de  fortnnato  w  15  faborino  V,  fabnrino  Z  acolytho  Zzv, 
acolio  9  cessemnt  w  16  qnod  Tw  rescribam  om.  q>  pnto] 
potni  Zzv  17  debere  om,  Zztpwv  sententiam]  indicem  Zzv  cum] 
sed  cnm  Z  18  nec]  et  z  locnm]  hoc  solnm  Zz^  solnm  w  snnm 
om.  Zz  sero  rep.]  solo  repetendo  z,  sorore  petendnm  T  pntanemnt 
q>zv  cognitio  om.  Zzv  19  singnloram]  secnlomm  10  tractanda 
s.  e.  limanda  om.  w     '     plenins]  ratio  add,  Zzv  20  sed  et  A? 

nninersa  om.  z       pensa  T,  pensata  w,  pensanti  tp        21  moderationem  T, 
neneratione  Z  pronnntianda]  permntanda  (pw  est  om.w  in 

postcros  V 


Epistula  XXXIIIL— XXXV.  571 

circa  ministros  ecclesiae  constituat  exemplum.  interea  se  a  dini- 
sione  mensuma  tantum  contineant  non  quasi  a  ministerio  eccie- 
siastico  priuati  esse  uideantur;  sed  ut  integris  omnibus  ad  nostram 
praesentiam  differantur.  opto  uos^  fratres  carissimi,  semper  bene 
s  ualere.  fratemitatem  uniuersam  salutate.  ualete. 


EPISTVLA  XXXV 

CYPRIANVS  PBESBYTERIS  ET  DIACONIBVS  ROMAE  CONSISTEN. 
TIBVS  FRATRIBVS  S. 

Et  dilectio  communis  et  ratio  exposcit,  fratres  carissimi,  nihil 
10  conscientiae  uestrae  subtrahere  de  his  quae  apud  nos  geruntur, 
ut  sit  nobis  circa  utilitatem  ecclesiasticae  administrationis  com- 
mune  consilium.  nam  posteaquam  ad  uos  litteras  feci  quas  misi 
per  Saturum  lectorem  et  Optatum  hypodiaconum  fratres  nostros, 
quorundam  lapsorum  conspirata  temeritas,  qui  paenitentiam  agere 
15  et  Deo  satisfacere  detractant,  litteras  ad  me  fecerunt,  pacem  non 
dandam  sibi  postulantes  sed  quasi  iam  datam  uindicantes,  quod 
dicant  Faulum  omnibus  pacem  dedisse,  sicut  in  litteris  eorum, 

1  ministros]  omnes  niros  VZz  constitnte  T  interea  T,  inserta  Z, 
interim  tpwzv  se  om.  (p  dinisione]  dicione  Zz  2  mensnra  T(p, 
mense  et  orancinm  z,  mensarancinm  Z  contingant  w  non]  nt  non  Z 
non  qnasi  om,  <p  ministerio]  mysterio  V  4  diierantnr  T  opto  . . . 
nalete  om,  z  optamns  Z  5  fratemitatem  n.  s.  nalete  <m.  Z  et 
nalete  v.  —  Epistola  Cipriani  ad  clemm  de  eis  qni  temere  lapsis  commnni- 
canernnt  et  de  Philnmino  et  Fortanato  hypodiacon  et  Panorino  acholitho 
explicit  Ty  Explicit  ad  clernm  de  Gayo  Didensi  et  eins  dyacono  qni  pro  lap- 
sis  commnnicanit  z,  Ad  phros  et  diaconos  explicit  Z,  om,  q>w.  — 

Epist.  XXXV.  —  Incipit  epistola  (inc.  ep.  om,  w)  Cipriani  ad  presbi- 
teros  et  diacones  (diaconos  w)  Romae  consistentes  Tw,  Epistola  Cipriani  ad 
clemm  Romannm  do  lapsis  inpoenitentibns  qni  commnnionem  eins  expete- 
bant  y,  Ad  eosdem  a.  —  7  Cyprianns  papa  qp  9  delectio  T         ratio] 

ratio  oommnnis  q>       poscit  <pw        10  nre  w,  erat  nestrae  q>       11  nt  sit] 
nisnm  est  ft        13  fratrem  nostmm  tpw,  om.  fiv       14  conspirata  temeritas 
om.  fi,  prospirata  temeritate  (pw      de  qnomndam  prospecta  temeritate  v 
qni]  aeqna  fi         15  detrectant  fiv         fecernnt  T  8.  l,  fecit  (i,  om,  q>w 
16  postolans  Tqpft  datam  sibi  v  nindicans  <p  17  dicat  Trp 

panlns  ft       eomm  om.  <p 


562  Caecilii  Cypriani 

praebuisti^  quod  in  onmibus  te  praesentem  quodammodo  semper 
exhibuisti^  quod  in  nulla  of&cii  tui  parte  quasi  aliquis  desertor 
claudicasti.  sed  quod  nos  ad  maiorem  laetitiam  robustins  prouo- 
cauit  tacere  non  possumus  quin  omni  uocis  nostrae  testimomo 
prosequamur.  animaduertimus  enim  te  congruente  censura  et  eoss 
digne  obiurgasse,  qui  inmemores  delictorum  suorum  pacem  a 
presbyteris  per  absentiam  tuam  festinata  et  praecipiti  cupididate 
extorsissent,  et  illos  qui  sine  respectu  euangelii  sanctum  Domini 
et  margaritas  prona  &cilitate  donassent,  cum  tam  grande  delic- 
tum  et  per  totum  paene  orbem  incredibili  uastatione  grassatum  » 
non  oporteat  nisi,  ut  ipse  scribis,  caute  moderateque  tractari, 
consultis  omnibus  episcopis  presbyteris  diaconibus  confessoribus 
et  ipsis  stantibus  laicis,  ut  in  tuis  litteris  et  ipse  testariS;  ne  dum 
uolumus  inportune  ruinis  subuenire,  alias  maiores  ruinas  uidea- 
mur  parare.  ubi  enim  diuinus  metus  relinquetur,  si  tam  flEicile» 
peccantibus  uenia  praestatur?  fouendi  sunt  sane  ipsorum  animi 
et  ad  maturitatis  suae  tempus  nutriendi  et  de  scripturis  quia 
ingens  et  supra  omnia  peccatum  commiserint  instruendi.  nec  hoc 
animentur  quia  multi  sunt,  sed  hoc  ipso  magis  reprimantur  quia 
non  pauci  sunt.  nihil  ad  extenuationem  delicti  numerus  inpudensso 
ualere  consueuit,  sed  pudor,  sed  modestia,  sed  paenitentia,  sed 

1  quod  . . .  exhibuisti  <m.  §  in  om.  v  praesentibus  T  qnod- 
admodo  f*,  modo  g  semper  om.  T(i  2  exhibuisti]  praebuisti  FTfLv 
aliqui  HTv  3  quod]  qui  ex  quo  H  prouocasti  Hg§  4  qui  in^  F, 
cum  §  omnifl  T  uoce  F  nostrate  F  5  prosequatur  v  ani- 
maducrtemus  v  congruenti  fiv  et  om.  v  7  absentiam]  inpatien- 
tiam  Hg§  suam  HTgfi  8  respectum  T         dSTscm  g,  dnTsecun- 

dum  V,  praesenti»  dni  T,  sanctum  domini  canibus  vv       9  prona  FHgfifiV, 
porcis  prophana  Tvvj^f,  Matth.  7,6.      tam  om.  (3v      delictum]  luctum  g 
12  consulis  T(i        epis  omnibus  v       diaconis  H§V        13  stantibus]  scis 
Tfi        ut  in]  sicut  Hgp,  ut  v,  otmfi        testare  T        14  subueniri  T 
15  diuinitus  H§t  uidimus  F  metus]  sermo  Vv  relinquitur  TWy 

relinqueretur  (i  16  praestetur  Tfivv  sane  ipsorum  sunt  f»,  sane 

ipsorum  HTg§,  sunt  sane  lapsorum  fort.  11  et  om.  H  et  de  . . . 

instruendi  om.  H§  scripturis  sanctis  H§v  quia]  quam  HT§v 

18  et]  ac  g  peccata  peccatum  g  nec]  he  g  ex  hoc  Vg  19  ei 
hoc  g§  ipsud  T  20  numeris  T*  inpudens  om.  v  21  ualere  F, 
om.  HTpftgf  prodesse  v  consueuit]  consulit  v;  contulit  dbsque  ualere 

mdlim         paenitentia]  patientia  gv 


Epistulae  XXXI.  c.  6-7.  563 

disciplina^  sed  hninilitas  atque  sabiectio,  sed  alienom  de  se  ex- 
pectasse  iudiciiuu;  sed  alienam  de  suo  actu  sustinuisse  sententiam. 
hoc  est  quod  paenitentiam  probat.  hoc  est  quod  inpresso  uulneri 
inducit  cicatricem.  hoc  est  quod  deiectae  mentis  ruinas  erigit  et 

s  adtollit,  quod  ardentem  delictorum  aestuantium  morbum  restin- 
guit  et  finit.  non  enim  ea  quae  sanorum  sunt  corporum  medicus 
aegris  dabit^  ne  inportunus  cibus  tempestatem  ualetudinis  sae- 
uientis  non  reprimat,  sed  accendat:  scilicet  ne  quod  potuisset 
maturius  ieiunio  adtenuante  sanari  uideatur  per  inpatientiam 

10  longios  pasta  cruditate  produci. 

Eluendae  sunt  igitur  impio  sacrificio  manus  inquinatae  operi-  7 
bus  bonis  et  nefario  cibo  ora  misera  poUuta  paenitentiae  sunt 
uerae  sermonibus  expianda,  et  in  secretis  cordis  fidelis  nouellan- 
dus  et  conserendus  est  animus.  crebri  paenitentium  gemitus 

15  audiantur  et  iterum  fideles  ex  oculis  lacrimae  profundantur,  ut 
illi  ipsi  oculi,  qui  male  simulacra  conspexerunt,  quae  inlicite 
commiserant  satisfacientibus  Deo  fletibus  deleant.  non  est  ni 
patientia  in  morbis  necessaria.  luctantur  cum  suo  dolore  qui  lan- 
guent  et  ita  demum  sperant  sanitatem,  si  tolerantia  superarint 

20  dolorem.  infidelis  enim  cicatrix  quam  cito  festinans  medicus  in- 
duxit  et  ad  quemlibet  casum  medella  rescinditur,  si  non  fideliter 

1  .xpectare  v  2  alientim  r,  aliena  v  actu  ow.  v  3  dlterum  est 
quod  om.  V  4  ducit  HTg^fiv  5  morbum]  uaporem  HgPv  restrin- 
git  V,  extinguit  Ilgfi  6  et  finit  om.  Hg^  non  enim]  congruas  escas 

medicus  egris  dat  non  enim  Hg^  ea  <m.  Tfiv  quae]  aquae  (i  7  sae- 
uienti  T         8  potius  sed  F,  posset  v  (potuisset  V)  9  ieiunius  T 

adtenuante  sanari  uideatur]  attenuari  Vv  10  pasta]  passa  FTin,  pas- 
siua  V  teste  BtgcUtio  crudelitate  T         producat  Vv  11  elauan- 

dae  Tg  12  misera  ora  H  paenitentiae]  patientiae  FHTfi  sunt 
nere  HT,  uere  sunt  g  13  re  sertae  sermonibus  v  14  et  conseren- 

dus  Fv,  et  consecrandus  Hgp,  om,  T(i  animus  et  cons.  est  g  crebi  T, 
crebis  F,  crebro  v,  ut  crebri  H§g  paenitentium]  patientium  FHg,  spa- 
tium  Tfi  gemitu  v  15  audiantur  om.  v,  audeat  F,  gaudeat  T  et] 
non  semel  tantum  sed  v         ut]  et  fi  16  mala  T        conspexerant  v 

illicita  /ivv,  illicitis  g  17  commisert  g  satisfactionibus  FTgv 

deo  om.  g  debeant  H^,  diluant  g  nisi  §gVv,  in  FHTiiv  18  patien- 
tia]  penitentia  g  in  morbis  HTg§ii,  in  mortis  v,  morbis  V,  timor  F 

Inctentur  g,  lucrantur  H         19  sperent  g         si]  sed  §         superauit  jit 
20  enim  est  g       21  et  ow.  v       casu  2V* 

36* 


564  Caecilii  Cypriani  i 

de  ipsa  tarditate  remedia  praestantur.  cito  rursus  in  incendium 
flamma  reuocatur,  nisi  totius  ignis  etiam  usque  ad  extremam    | 
scintillam  materia  restinguitur^  ut  merito  huiusmodi  homines 
sciant  sibi  etiam  de  ipsa  mora  magis  consuli  et  fideliora  de  neces- 
sariis  dilationibus  remedia  praestari.  5 

8     Ceterum  ubi  erit  quod  custodia  squalidi  carceris  includuntur 
qui  Christum  confitentur,  si  sine  periculo  fidei  sunt  qui  negaue- 
runt?  ubi  quod  in  nomine  Dei  catenarum  ambitu  uinciuntur, 
si  sine  communicatione  non  sunt  qui  confessionem  Dei  renue-    | 
runt?  ubi  quod  detenti  gloriosas  animas  ponunt,  si  qui  dereli-io 
querunt  fidem  periculorum  et  delictorum  suorum  non  sentiunt 
magnitudinem?  quod  si  nimiam  inpatientiam  praeferunt  et  in- 
tolerabilem  festinationem  communicationis  exposcunt,    frustra 
querula  ista  et  inuidiosa  ac  nihil  aduersus  ueritatem  ualentia 
iactant  petulanti  et  infreni  ore  conuicia,  quandoquidem  licueritis 
illis  suo  iure  retinere  quod  nunc  sua  sponte  quaesita  necessitate 
coguntur  postulare.  fides  enim  quae  Christum  potuit  confiteri 
potuit  et  aChristo  in  communicatione  retineri.  optamus  te,  ixater, 
bene  ualere  et  nostri  meminisse. 


1  praestentur  BTg^fivv  rursnm  H§v  incendio  v  2  flam- 

mam  F,  lamina  V  reuocantnr  H\  reuocaretur  F  3  restinguatur 

HgpVf  stinguitur  T,  extinguitur  /l^         eiusmodi  V         4  magis  om.  v 
consili  F,  consilii  T         de  om,  Tfiv  6  custodias  HTy  custodiis  g 

8  ubi]  ut  F  uincuntur  Tg  9  si  om.  T  renuerunt  fiVy  tenue- 

runt  FTj  non  retinuerunt  Hgpv  10  detenti  om.  V,  debenti  T,  detenti 

martyres  H§gv  animas  suas   T(iv  reliquerunt  Hgv,   relinque- 

runt  jJ  11  suorum  om,  g         12  quosi  T         prae  se  ferunt  v  et 

om.  F  intolerabili  v  13  festinatione  v,  fesionem  T  communica- 
tionem  v  14  quaerela  T,  querellas  11  sed  s  s.  l.  m.  2,  querelosa  fiv 

indiosa  T  aduersum  HT(a  15  et]  ac  g  infreni  ore  FHgP*fi\  in- 
freni  eo  ore  p',  infreniora  ft",  infreni  oii  r,  infreniorem  T  16  illi  ftr 

ille  (i  sponte  sna  T  17  potuit  christum  v  18  et  om,  Titv  com- 
municationem  T,  communicatio  g  frater  F,  frater  in  domino  F,  bea- 

tissime  ac  (et  g)  gloriosissime  papa  in  domino  semper  HTgpfiw  (nisi  quod 
ac  gloriosissime  om.  v),  —  Cypriano  papae  Moyses  et  Maximus  ppbb  ex- 
plicit  FT,  om.  Hgpfiv,  — 


Epistula  XXXL-XXXII.  565 

EPISTVLA  XXXIL 

CYPRLA.NVS  PRESBYTERIS  ET  DIACONLBVS  FRATRIBVS  S. 

Quales  litteras  ad  clerum  Romae  agentem  fecerim  quidque 
illi  milii  rescripserint,  quid  etiam  Moyses  et  Maximus  presby- 

steri  et  Nicostratus  et  Rufinus  diaconi  et  ceteri  cum  eis  con- 
fessores  in  custodia  constituti  aeque  ad  litteras  meas  rescripse- 
rint  ut  scire  possetis,  fratres  carissimi,  exempla  uobis  legenda 
transmisi.  uos  curate  quantum  potestis  pro  diligentia  uestra  ut 
et  scripta  nostra  et  rllorum  rescripta  fratribus  nostris  innote- 

loscant.  sed  et  si  qui  de  peregrinis  episcopi  coUegae  mei  uel 
presbyteri  uel  diacones  praesentes  fuerint  uel  superuenerint, 
haec  omnia  de  uobis  audiant.  et  si  exempla  epistularum  tran- 
scribere  et  ad  suos  perferre  uoluerint,  facultatem  transcriptionis 
accipiant,  quamuis  et  Satyro  lectori  fratri  nostro  mandauerim 

15  ut  singulis  desiderantibus  describendi  faciat  potestatem,  ut  in 
ecclesiarum  statu  quoquo  modo  interim  componendo  seruetur 
ab  omnibus  una  fida  consensio.  de  ceteris  uero  quae  agenda 
erunt,  sicut  et  coUegis  meis  plurimis  scripsi,  plenius  consilio 
communi  tractabimus,  quando  conuenire  in  unum  permittente 

2oDomino  coeperimus.  opto  uos,  fratres  carissimi  ac  desideran- 
tissimi,  semper  bene  ualere.  fraternitatem  salutate.  ualete. 

Epist.  XXXn.  —  Incipit  (Cyprianus  add.  L)  ad  presbyteros  et  diaconos 
LB,  Incipit  presb  et  diaconibns  consisten  Romae  T,  Incipit  ad  Romanos 
epiatnla  prtma  MQ,  —  3  feceram  L  4  scripserint  T  moses  Lj  nos 
BMQ^,  mos  Q^  presbiter  T  5  diacones  BT^  6  aeqne]  quae  B 
7  possitis  B  8  transmissi  et  T  sed  et  s.  l.  w.  2  nt  et  i,  ut  BQTv 
9  nostri  T  10  et  om.  B  qnis  B»  de]  te  Q  episcopis  B,  et 
episoopis  QT  11  diaconi*  B  s  eras.  12  et]  aut  B         si]  sic  Q 

exemplum  B  13  transfenre  B  14  saturo  v  lectoris  M  (lectori  Q), 
coUege  lectori  B  15  prms  ut  T  s.  l  16  statum  Q    .      quo  quo- 

modo  Q,  quomodo  BM         17  una]  una  et  TV         fide  B  {%,  e.  fidei) 
18  erant  ex  erat  T  19  tractauimus  BLQT^  uno  permittemte  M 

(imum  permittente  Q)  21  in  domino  semper  L  fratemitate  T;  fr.  s. 
nalete  om,  B  salute  Q^  (salutate  MQ^),  om.  T  uale  L,  —  Ad  pre- 
sbjteios  et  diacon  ezp  (explicat  L)  BL,  Ad  Maximum  presETet  Yrbanum  et 
Sidonium  et  Macbarium  explicit  T,  — 


566  Caecilii  Cjpriani 


EPI8TVLA  XXXIII. 

1  Dominus  noster,  cuius  praecepta  metuere  et  seruare  debemus, 
episcopi  bonorem  et  ecclesiae  suae  rationem  disponens  in  euan- 
gelio  loquitur  et  dicit  Petro:  ego  tibi  dico  quia  tu  es 
Petrus,  etsuperistam  petram  aedificabo  eccl-esiams 
meam^  et  portae  inferorum  non  uincent  eam,  et  tibi 
dabo  claues  regni  caelorum,  et  quae  ligaueris  super 
terram  erunt  ligata  et  in  caelis,  et  quaecumque  sol- 
ueris  super  terram  erunt  soluta  et  incaelis.  inde  per 
temporum  et  successionum  uices  episcoporum  ordinatio  et  eccle-iio 
siae  ratio  decurrit  ut  ecclesia  super  episcopos  constituatur  et 
omnis  actus  ecclesiae  per  eosdem  praepositos  gubemetur.  cum 
hoc  ita  diuina  lege  fiindatum  sit,  miror  quosdam  audaci  temeri- 
tate  sic  mihi  scribere  uoluisse  ut  ecclesiae  nomine  litteras 
facerent,  quando  ecclesia  in  episcopo  et  clero  et  in  onmibnsi» 
stantibus,  sit  constituta.  absit  enim  nec  Domini  misericordia 
et  potestas  eius  inuicta  patiatur  ut  ecclesia  esse  dicatur  lapso- 
rum  numerus,  cum  scriptum  sit:  Deus  non  est  mortuorum 

4  Matth.  16,  18.  19.       18  Matth.  22,  32. 

Epist.  XxxiU.  —  Incipit  (incipit  om,  qtfi;  cipriano  add.  T)  aduersns 
(ad  Z)  lapsos  qni  (qnidqnid  tp)  illi  (illic  T,  illi  de  nsnrpata  pace  Z)  scripse- 
mnt  (scripserint  Z;  epistola  add,  q>)  TZqffif  Adnersns  lapsos  qnomm  ali- 
qnomm  temeritatem  argnit  aliomm  ezaltat  hnmilitatem  premittens  eccle- 
siam  constitntam  snper  epis  et  per  eosdem  prepositos  gnbemari  w,  — 
2  dominns]  Cyprianns  lapsis.  Dominns  v,  cyprianns  ^  fi  metnere 

(etnere  T)  etsemare  debemns  T^tp,  innenire  et  obsemare  debemus  fi, 
metnere  debemns  et  semare  v>,  m.  debemns  et  semare  debemns  T^  et 
monita  obsemare  d,  Zv  3  bonorem  et]  bonore  Z  snae  ot».  w  4  dico 
tibi  qp  5  istam]  hanc  Z<p  6  nincent  eam]  nincentem  T,  praen&lebnnt 
eontra  eam  Z  et  om,  V  7  qnae]  qnecnmqne  Z  8  et  in]  in  Tfi^ 
et  qnaecnmqne  . . .  caelis  om.  (l  9  et  <m,  T  celo  w  10  sacces* 
Bomm  <p  ordinatio  et]  ordinationibns  <pw  11  ecclesiae  s.  e.  oon- 

stitnantnr  fi       12  omnes  Zw       gnbementnr  Zw       13  ita]  itaqne  Zgiv 
fnndamentnm  w      14  sic  om.  Z^i      nt . . .  facerent  om,  Z(i       15  qnando] 
cnm  Zj»       clero]  deo  Z       mom,  Z        16  constitnta  absit  enim  om.  ia 
nec]  ne  Vfif  de  Z       17  et]  nfc  Z       innincta  w,  innidiam  VZfi 


Epistulae  XXXIIl.  c.  1-2.  567 

sed  aiuoram.  omnes  quidem  oiuificaxi  optamus  et  ut  in  sta- 
tum  pristinom  restituantur  precibus  nostris  et  gemitibus  ora- 
mus.  si  autem  quidam  lapsi  ecclesiam  se  uolunt  esse  et  si  apud 
illos  atque  in  iilis  ^st  ecclesia,  quid  superest  quam  ut  ipsi 
srogentur  a  nobis  ut  nos  ad  ecclesiam  dignentur  admittere? 
sunomissos  ergo  et  quietos  et  uerecundos  esse  oportet  eos  qui 
delicti  sui  memores  satisfacere  Deo  debent  nec  ecclesiae  nomine 
litteras  facere,  cum  se  magis  sciant  ecclesiae  scribere. 
Scripserunt  autem  mihi  quidam  de  lapsis  humiles  et  mitesS 

10  et  trementes  ac  metuentes  Deum  et  qui  in  ecclesiis  semper  glo- 
riose  et  gtanditer  operati  sunt  et  opus  suum  numquam  Domino 
inputauerunt,  scientes  illum  dixisse:  et  cum  haec  omnia 
feceritis,  dicite:  serui  superuacui  sumus,  quod  de- 
buimus  facere  fecimus.  quae  illi  cogitantes  et  quamuis 

15  libello  a  martyribus  accepto,  ut  tamen  ad  Dominum  satisfactio 
ipsa  admitti  possit,  orantes  scripserunt  mihi  se  delictum  suum 
GOgnoscere  et  paenitentiam  ueram  agere,  nec  ad  pacem  temere 
aut  inportune  properare,  sed  expectare  praesentiam  nostram, 
dicentes  pacem  quoque  ipsam,  si  eam  nobis  praesentibus  acce- 

Mpennty  dulciorem  sibi  futuram.  quibus  quantum  gratulatus  sim 
Dominus  testis  est,  qui  dignatus  est  ostendere  quid  eiusmodi 
et  tales  serui  de  eius  bonitate  mereantur.  quas  cum  litteras 

12  Luc.  17,  10. 

1  optotamQs  Tf  optamns  ante  omnes  exh,  «?  in  om,  T         3  esse 

Qolmit  Z,  uolentes  esse  fi         4  in  om.  il         5  dignantor  w,  dignatnr  ft 
6  oportet  esse  tp         qni]  atqne  Z         7  memores]  merores  Tw        cnrant 
satiffacere  w       dno  ju  s.  2.  m.  J3        deo  . . .  facere  om.  tpw        deo  debeant 
nec  Ty  cnm  se  magis  sdant  Z  8  ecclesiam  Z         9  nnper  qnidam 

Zfkv  10  ac]  et  Zq>fiwv  dnm  Zfi  ecclesia  ZpLV  11  numqnam 
om.  Oxon.  12  scientis  T  illum]  eum  Z  omnia  om.  w  14  illic 
Tfi  quouis  fi  15  a  om.  Z(i  a  dominnm  T,  a  dno  uv  16  ipsa] 
sua  Zv,  sa  Tt  sus  ft  posset  Z  se]  sed  fi,  sine  T  17  cognoscere 
sumn  9  agere  ueram  fi  18  pnsi  pntiam  tp,  penitentiam  w  19  do- 
centes  Z  eam]  &  fi  20  gratulatim  tp  sum  Ztp  21  est  om.  T 
qui  d.  est  om.  ft  dignatus]  potens  Z  ostendere  corr.  in  ostendens  fi 
m.  2  quid  de  Z  huiusmodi  9  22  et]  est  ft  de  om.  fi,  et  w 
bonitatem  fi,  benignitate  Zfiv  quas  cum  litteris  tp,  litteras  quas  cum  fi, 
quas  Utteras  cum  Ztov 


568  Caecilii  Cypriani 

acceperim  et  nunc  alind  scripsisse  nos  legerim,  peto  discer- 
natis  desideria  nestra  et  qnicnmqne  estis  qni  has  litteras  nimc 
misistis  nomina  nestra  libello  snbiciatis  et  libellnm  cnm  sin- 
gnlornm  nominibus  ad  me  transmittatis.  ante  est  enim  scire 
qnibns  rescribere  habeam.  tnnc  ad  singula  qnae  scripsistis  pro  s 
loci  et  actus  nostri  mediocritate  rescribam.  opto  nos,  firatres, 
bene  nalere  et  secnndum  Domini  disciplinam  qniete  et  tran- 
qnille  ag«re.  nalete. 


EPISTVLA  XXXIIII. 

CYPRIANVS  PBESBYTERIS  ET  DUCONIBVS  FRATRIBVS  S.       lo 

I  Integre  et  cum  disciplina  fecistis,  fratres  carissimi,  qnod  ei 
consilio  collegarum  meomm  qui  praesentes  erant  Gaio  Didensi 
presbytero  et  diacono  eins  censnistis  non  commnnicandnm,  qni 
commnnicando  cum  lapsis  et  offerendo  oblationos  eomm  in  pra- 
nis  erroribus  suis  frequenter  deprehensi  et  semel  atque  iteramis 

1  nuper  acceperim  Zn  nos  scripsisse  Z,  scripsisset  nos  T  2  nimc  y^ 
s.hm.  2  3  nostra  libellos  ut  sciatis  (i '  cum  om.  to  4  ad  me  tr.] 
admittatis  (pw         5  habeam]  debeam  T<fW         6  nostri  om,  (p  scri- 

bam  Z  fratres  om,  tpw;  carissimi  semper  add,  Zfiv  7  et . . .  nalete 
om.  ZiL  tranquile  T,  tranquillitate  w*  8  ualete  om.  T\  —  Epistola 
Cipriani  aduersus  lapsos  qui  illic  scripserunt  explicit  T,  ExpUcit  ad  lapsos 
qui  illi  de  usurpata  pace  scripserint  Z,  om.  qtwp^  — 

Epist.  XXXIIII.  —  Incipit  (om,  <p)  epistola  cipriani  (owl  tp)  ad  clerum 
de  eis  C  (his  «p)  qui  temere  lapsi  communicanerunt  et  Pbilumeno  (tH  ras,  Ty 
phylemone  q>)  et  (om,  T)  Fortunato  hyppodiaconis  (hypodiacono  T)  et 
Fauorino  acolito  (acholjt  T)  TVi  Cipriani  ad  clerum  emendatio  quod  non 
communicauerint  iis  qui  temere  communicanerant  lapsis  et  de  penitentia 
Philemone  et  Fortunato  hjpodiaconis  et  Fauorino  accolito  insignJB  epi- 
stola  w,  Incipit  ad  eosdem  (prctemittUur :  ad  presbyteros  et  diaconos  expli- 
cit)  Z  fcA.  166'*,  Incipit  ad  eosdem  de  Gayo  pidendi  et  eins  diaeono  qui  pro 
lapeis  communicauit  z  fol,  235".  —  10  presb.  et  diaconis  Z,  clero  b  fra- 
tribus]  Craclodi  consistentibus  euUL  w  11  ex  om.  v^  exeo  (p  12  meo- 
rum]  eorum  Z  aderant  Z<p  gaio  dianensi  Z,  gaglodudensi  jp,  gaclo- 
didensi  w,  gailididensi  (p  aed  i\i  corr.  in  do  m.  2  13  censui  Z, 

sensuistis  w  non]  hmoni  Z  qui  cum  Z  14  et]  ut  e  eorum 
om.  Tz       in  prauis]  improbis  z       15  atque]  ac  Z 


Epistula  XXXIIL-XXXIIII.  569 

sGCundum  quod  mihi  scripsistis  a  coUegis  meis  moniti,  ne  hoc 
facerent,  in  praesumptione  et  audacia  sua  pertinaciter  perstite- 
runt,  decipientes  quosdam  fratres  ex  plebe  nostra,  quibus  nos 
omni  utilitate  consultum  cupimus  et  quorum  saluti  non  adula- 

5  tione  corrupta  sed  sincera  fide  prospicimus,  ut  uera  paenitentia 
et  gemitu  ac  dolore  pleno  Deum  deprecentur,  quia  scriptum  est: 
memento  unde  cecideris,  et  age  paenitentiam,  et 
iterum  loquitur  diuina  scriptura:  sic  dicit  Dominus:  cum 
conuersus  gemueris,   tunc  saluaberis  et  scies  ubi 

lofueris. 

Ingemescere  autem  et  agere  paenitentiam  quomodo  possunti 
quomm  gemitibus  et  lacrimis  intercedunt  quidam  de  presbyteris, 
ut  communicandum  cum  illis  temere  existiment,  nescientes  scrip- 
tum  esse:  qui  uos  beatos  esse  dicunt,  in  errorem  uos 

ismittunt  et  semitam  pedum  uestrorum  turbant.  me- 
rito  salubria  nostra  et  uera  consilia  nihil  promouent,  dum  blan- 
ditiis  et  palpatione  perniciosa  salutaris  ueritas  impeditur,  et 
patitur  lapsorum  saucia  et  aegra  mens  quod  corporaliter  quoque 
aegri  et  infirmi  saepe  patiuntur,  ut  dum  salubres  cibos  et  utiles 

aopotus  quasi  amaros  et  abhorrentes  respuunt  et  illa,  qua^  oblectare 
et  ad  praesens  suauia  uidentur  esse  adpetunt,  perniciem  sibi  et 
mortem  per  inaudientiam  et  intemperantiam  prouocent  nec  pro- 

7  Apoc  2,  5.        8  Es.  30,  15.        14  Es.  3,  12. 

1  a  om.  <p  amoniti  ne  z,  moniti  ut  non  Z,  monitione  w  hoc  <m,  Z 
2  pstitemnt  T  4  omni]  ipsi  Z  utilitate]  subtilitate  Z,  humilitate  v 
adulationem  T,  adolatione  Z  5  corrupta]  composita  zv,  cohorta  Z 

ueram  paenitentiam  Tq}wZ  nisi  quod  Z  habeant  add..         6  ac]  et  tfv 
pleno  om.  \o  dominum  Zzv,  domini  T  precentur  u?,  deprecemnr 

supplices  qp  sed  supplices  txj^.  m,  2  7  caederis  T^  8  scriptura  diuina 
Zq>wv  sic]  sicut  (pw  9  saluaueris  T  sciens  w  12  interdunt 
eorr.  in  intendunt  T  compbris  z  13  cum  om,  Z  quia  scriptum 
€8t  zv  14  beatos]  fe^ices  zv  esse  om.  Zzv  errore  z  15  mittunt 
uos  T  semitas  z  nostrorum  T^w  16  consilia  et  uera  <p  blandi- 
mentis  Z         17  palpationibus  pemiciosis  Zzv  18  patitnr  Zz,  ponitnr 

T(pw;  sopitur  fort         sauciam  T,  audaciam  Z        et  om,  Z  ,      aegre  T^ 
erga  w       quod  om,  T,  et  Z(pw       19  saepe]  se  Z       ut  om,  w       cum  z 
20  quasi  aborrentes  Z      quae]  que  et  Z      21  pemiciem  om,  Z,  pnciem  w 
22  per  om.  z       inobedienciam  z       prouocant  T'       proficiat  Zwv 


570  Caecilii  Cypriani 

fidant  ad  salatem  artificis  medella  nera,  dnm  blandientis  decipit 
dolcis  inlecebra. 

3  Vos  itaque  secnndom  litteras  meas  fideliter  et  salubriter  con- 
solentes  a  consiliis  melioribn^  ne  recedatis.  legite  uero  has  eas- 
dem  litteras  et  coUegis  meis,  si  qui  aut  praesentes  fiierint  ants 
supemenerint,  ut  unanimes  et  concordes  ad  fouenda  et  sananda 
lapsorum  uulnera  consilium  salubre  teneamus,  tractaturi  plenis- 
sime  de  omnibus  cum  conuenire  in  unum  per  Domini  misericor- 
diam  coeperimus.  interea  si  quis  inmoderatus  et  praeceps  siue 
de  nostris  presbyteris  uel  diaconis  siue  de  peregrinis  ausus  fuerit  lo 
ante  sententiam  nostram  communicare  cum  lapsis,  a  conununi-  ^ 
catione  nostra  arceatur,  apud  omnes  nos  causam  dicturus  temeri- 
tatis  suae,  quando  in  unum  permittente  Domino  conuenerimus. 

4  Desiderastis  quoque  ut  de  Philumeno  et  Fortunato  hypodia- 
conis  et  Fauorino  acolutho  qui  medio  tempore  recesserunt  etii 
nunc  uenerunt  quid  mihi  uideatur  rescribam.  cui  rei  non  puto  me 
solum  debere  sententiam  dare,  cum  multi  adhuc  de  clero  absentes 
sint  nec  locum  suum  uel  sero  repetendum  putauerint  et  cognitio 
haec  singulorum  tractanda  sit  et  limanda  plenius,  non  tantum 
cum  coUegis  meis^  sed  cum  plebe  ipsa  uniuersa.  eipensa  enim  ao 
moderatione  libranda  et  pronuntianda  res  est  quae  in  posterum 


1  blandientes  Twz,  blandim^ntis  Zv  decipiat  Z  2  incelebra  T 
3  meas]  meas  ad  me  J7  salnbriter  et  fideliter  q>  4  legi  Z  has]  ad 
hos  z  5  qni  aut]  qni  z  ant  snpemenerint  om,  z  6  nt]  tnti  et  Z 
ad  fanenda  ti;,  affbnenda  T  et  sananda  <m.  Z  7  tractatnr  «7,  tracta- 
bitnr  Z  8  de  omnibns  plenissime  z  nnnm]  ninm  T,  4ominnm  io 
dei  to  9  inmoderatos  T  sine  <m,  z,  nel  Z  10  diaconibns  qptov 
ansns]  nsns  T         11  commnnione  w  12  nestra  Z         arceantnr  9 

nos  omnes  tpw,  omnes  in  hoc  Z  dictnros  T,  dictnri  Z,  datnros  qpto 

14  de  <m,  w  philnmino  T,  filnmeno  F,  philomone  Zq>,  filomono  z,  phile- 
mone  w  de  fortnnato  w  15  faborino  V,  fabnrino  Z  aoolytho  Zsv, 
acolio  tp  cessemnt  w  16  qnod  Tw  rescribam  <m,  q>  pnto] 
potni  Zzv  17  debere  <m,  Zztpwv  sententiam]  indicem  Zzv  cnm] 
sed  cnm  Z         18  nec]  et  z         locnm]  hoc  solnm  Zz,  solnm  «7  snnm 

(m,  Zz  sero  rep.]  solo  repetendo  z,  sorore  petendnm  T  pntanemnt 
<pzv  cognitio  <m,  Zzv  19  singnlomm]  secnlomm  to  tractanda 
s.  e.  limanda  <m,  w     "    plenins]  ratio  <idd,  Zzv  20  sed  et  ;n7 

nninersa  om,  z  pensa  T,  pensata  w,  pensanti  9  21  moderationem  T, 
neneratione  Z  pronnntianda]  permntanda  <pw  est  om,  w  in 

posteros  V 


Epistula  XXXIIIL-XXXV.  571 

circa  ministros  ecclesiae  constituat  exemplTim.  interea  se  a  dini- 
sione  mensama  tantum  contineant  non  qnasi  a  ministerio  eccie- 
siastico  priuati  esse  uideantnr;  sed  nt  integris  onmibusadnostram 
praesentiam  differantur.  opto  uos^  fratres  carissimi,  semper  bene 
ft  ualere.  fratemitatem  uniuersam  salutate.  ualete. 


EPISTVLA  XXXV 

CYPRUNVS  PEESBYTERIS  ET  DIACONIBVS  ROMAE  CONSISTEN- 
TIBVS  FRATRIBVS  S. 

Et  dilectio  communis  et  ratio  exposcit,  fratres  carissimi,  nihil 
10  conscientiae  uestrae  subtrahere  de  his  quae  apud  nos  geruntur, 
ut  sit  nobis  circa  utilitatem  ecclesiasticae  administrationis  com- 
mune  consilium.  nam  posteaquam  ad  uos  litteras  feci  quas  misi 
per  Saturum  lectorem  et  Optatum  hypodiaconum  fratres  nostros, 
quorundam  lapsoram  conspirata  temeritas,  qui  paenitentiam  agere 
15  et  Deo  satisfacere  detractant,  litteras  ad  me  fecerunt,  pacem  non 
dandam  sibi  postulantes  sed  quasi  iam  datam  uindicantes,  quod 
dicant  Faulum  omnibus  pacem  dedisse,  sicut  in  litteris  eomm, 

1  ministros]  omnes  niros  VZz  constitute  T  interea  T,  inserta  Z, 
interim  q>v>zv         se  om,  <p         diuisione]  dicione  Zz  2  mensura  Ttp, 

mense  et  orancinm  Zf  mensarancium  Z  contingant  to  non]  ut  non  Z 
non  quasi  <m.  (p  ministerio]  mysterio  V  4c  diierantur  T  opto  . . . 
ualete  om,  z  optamus  Z  5  fratemitatem  u.  s.  ualete  <m.  Z  et 
ualete  v.  —  Epistola  Cipriani  ad  clerum  de  eis  qui  temere  lapsis  communi- 
cauerunt  et  de  Philumino  et  Fortunato  hypodiacon  et  Fauorino  acholitho 
expUcit  Ty  Ezplicit  ad  clerum  de  Gayo  Didensi  et  eius  dyacono  qui  pro  lap- 
sis  communicauit  z,  Ad  phros  et  diaconos  explicit  Z,  om.  tpw,  — 

Epist.  XXXV.  —  Incipit  epistola  (inc.  ep.  om,  w)  Cipriani  ad  preshi- 
teros  et  diacones  (diaconos  to)  Romae  consistentes  Tw,  Epistola  Cipriani  ad 
clerum  Romanum  de  lapsis  inpoenitentihus  qui  communionem  eius  ezpete- 
bant  q>,  Ad  eosdem  ^u.  —  7  (3yprianu8  papa  9  9  delectio  T         ratio] 

ratio  communis  9       posdt  q>w        10  nre  w,  erat  uestrae  <p        11  ut  sit] 
uisum  est  (t        13  fratrem  nostrum  qpio,  om.  fiv       14  conspirata  temeritas 
om,  fi,  prospirata  temeritate  cpw      de  quorundam  prospecta  temeritate  v 
qui]  aequa  ft         15  detrectant  fi,v         fecerunt  T  8.  l.,  fecit  fi,  om,  <pw 
16  postulans  Ttpfi  datam  sihi  v  uindicans  tp  17  dicat  T(p 

paulus  fi       eorum  om,  tp 


572  Ca.cilii  Cvpriini 

qjiarum  eiemplom  ad  uos  transmisi,  Ir-g^ris :  simol  quid  eis  ego 
breriiter  interim  rescripserim,  sed  et  quales  p«>stea  ad  clenim  lit- 
teras  fec>  rim  ut  scire  possetis,  huius  qu«:»que  rei  eiemplum  uobis 
mi.^.  (fi(hl  si  ultra  temeritas  eorum  nec  meis  nec  uestris  litteris 
conpres-a  fuerit  nec  consiliis  salubribus  opt«fmx»erauerit,  agemus  s 
ea  quae  secundum  euangelium  Dominus  agere  praecepit.  ojito 
uos,  fratres  carissimi,  semper  bene  ualere.  ualete. 


EPISTVLA  XXXVI. 

CYPRIASO    PAPATI   PEESBYTERI   ET  DUCONES    ROMAE  CON- 
SISTENTES  &  10 


I  Cum  perlegis?emus,  frater,  litteras  tuas  quas  per  Fortunatum 
hypodiaconum  miseras,  gemino  sumus  dolore  percnssi  et  duplici 
maerore  confusi,  quod  neque  tibi  requies  ulla  in  tantis  persecu- 
tionis  necessitatibus  traderetur  et  lapsomm  fratnun  inmoderata 
petulantia  usque  ad  periculosam  uerbomm  temeritatem  producta  i& 
denotaretur.  sed  quamquam  nos  atque  animum  nostmm  ista  quae 
diiimus  grauiter  adfligerent,  tamen  maeroris  nostri  tam  granem 
sarcinam  uigor  tuus  et  secundum  euangelicam  disciplinam  ad- 


1  quoniin  n  ad  uos  om.  fi*  transmisimus  tr,  transinissis  tp 

simulque  tpv  ego  eis  v  2  breuiter]  libenter  u  interim  lescr.] 

intellexerim  scripserim  w  quale  w  4  misi«  T,  om,  ft*  quod  si  (i, 
a  ^w,  om.  T  te  merita  qp,  demerita  w  5  pressa  fuerit  fi,  compressi 
fuerint  w  salutaribus  qptr  obtemperauerint  w^  obtemperaret  <p 

7  nalete  om,  Wfi.  —  Epistoia  Cipriani  ad  prsbr  et  diacon  Bomae  consisten- 
tes  explicit  T,  (m,  qnofi,  — 

Epist  XXXVI.  —  Incipit  rescriptis  presbiteris  et  diaconibus  Romae  con- 
sistentibus  T^  Rescriptum  per  presbyteros  et  diaconos  ad  Ciprianum  Romae 
consistentes  q),  Cleri  Romani  ad  Ciprianum  adolentis  pro  temeritate  quorum- 
dam  lapsorum  et  confidentes  in  eo  et  ezhortantes  pro  eorum  salute  «o.  — 
9  Cypriano]  celerino  Tv  papae  wv  consistentibus  T  11  frater 
kme  ipwv         qtios  T  12  percnlsi  v  13  persecutionibus  cessitati- 

bus  Wf  persecutionis  unitatis  necessitatibus  (p  14  iramodulata  T,  imme- 
dulata  w  15  uerborum  pericalosam  tp  producta  om.  w  16  denota- 
rentur  w  tamquam  T  atque  om.  tp  17  grauam  w  18  euan- 
gelium  euangelicam  <p        adibitas  T 


Epistula  XXXV.-XXXVI.  573 

hibita  seueritas  temperat,  dam  et  qaorundam  inprobitatem  iuste 
coerces  et  cohortando  ad  paenitentiam  aiam  legitimae  salutis 
ostendis.  quos  quidem  satis  mirati  sumus  ad  hoc  usque  prosilire 
uoluisse  ut  tam  urgenter  et  tam  inmaturo  atque  acerbo  tempore, 

5  in  tam  ingenti  et  inmenso  crimine  atque  delicto  pacem  sibi  non 
adpeterent  qaam  uindicarent,  immo  iam  et  in  caelis  habere  se 
dicerent.  qui  si  habent,  quid  petunt  quod  tenent?  si  aut^m  non 
habere  illos  probatur  hoc  ipso  quod  petunt,  cur  non  iudicium 
eorum  sustinent  a  quibus  petendam  pacem  quam  utique  non 

lohabent  putauerunt?  quod  si  aliunde  praerogatiuam  communica- 
tionis  habere  se  credunt,  cum  euangelio  illam  conferre  conentur, 
ut  ita  demum  firmiter  aaleat,  si  ab  euangelica  lege  non  dissonat. 
ceteram  quo  pacto  euangelicam  poterit  praestare  communica- 
tionem  quod  contra  euangelicam  decretum  uidetur  ueritatem? 

15  nam  cum  omnis  praerogatiua  ita  demum  ad  indulgentiae  priui- 
legium  spectet,  si  ab  eo  cui  sociari  qaaerit  non  discrepet,  qaia  ab 
eo  cui  sociari  quaerit  discrepat,  necesse  est  indulgentiam  et  priui- 
legium  societatis  amittat. 

Videant  igitur  quid  hoc  negotio  agere  conentur.  nam  si  aliud  2 

20  qaidem  euangelium,  aliud  uero  martyres  dicunt  posuisse  decre- 
tum,  conlidentes  contra  euangelium  martyres  utrobique  pericli- 
tabuntur.  nam  et  euangelii  fracta  iam  et  iacens  uidebitur  esse 
maiestaS;  si  potuit  alterius  decreti  nouitate  superari,  et  de  mar- 
tyrum  capite  gloriosa  confessionis  corona  detracta,  si  non  illam 

25  de  euangelii  conseruatione  inuenientur  consecuti  unde  martyres 
fiunt,  ut  merito  nuUi  magis  tam  sit  competens  nihil  contra  euan- 

1  temperata  Ttpw       instd  7,  ista  tp,  istam  et  10       2  cohortandum  9, 
coartando  to  legitime  Ttpw,  legitimam  v  3  quidam  s.  mirari  w 

4  Qoloisset  9        ut  tam  argente  w^  utamnr  gente  (p        5  et]  atque  <pw 
6  adpeter ent]  tam  peterent  v         .mendicarent  «7  immo  iam]  immo- 

tam  T      iam  et]  etiam  q>w       8  quod]  a  quo  T(pw;  ab  altero  qiiod  fort. 
9  substinent  w  10  haberent  9,  habere  w  11  conferre  illam  97 

14  euang.  decretum]  communicationem  euangelicam  w         uidebitur  qno 

15  demum  ex  demur  T         16  non  . . .  quaerit  <m.  w         discrepat  <p 
quia]  qui  T  18  omittant  Tw^  omittat  «p  19  igitur  om.  9  in 
hoc  V       cogentur  q)W       20  uero]  autem  v        21  conlidentes]  consiliden- 
tes  w        martyras  <p        utrubique  F,  utro«que  T        23  maiestas]  mani- 
festas  T       24  detracta  corona  w        25  inueniantur  T%  inuoniuntur  9 
26  nulli*  T       tam  ovt.  v       petens  T,  comparens  v 


574  Caecilii  Cjpriani 

gelimii  decemere  qnam  qoi  martyris  nomeii  ex  euaiigelio  laborat 
accipere.  illud  praeterea  nellemiis  addiscere:  si  martjres  non 
propter  aliad  martyres  fimit  nisi  nt  non  saorificantes  teneant 
ecclesiae  osqne  ad  effosionem  sangoinis  sni  pacem,  ne  cmdatns 
dolore  snperati  perdendo  pacem  perdant  salntem^  qno  pacto  saln-  s 
tem  qnam  se,  si  sacrificassent,  habitnros  non  pntanenmt,  illis 
eiistimant  donandam  qni  sacrificasse  dicantnr,  cmn  legem  hanc 
debent  in  aliis  tenere  qnam  ipsi  nidebantor  sibi  ante  posnisse? 
in  qno  negotio  hoc  ipsnm  qnod  pro  se  ipsis  facere  pntanenmt 
animadnertimns  contra  se  ipsos  protnlisse.  nam  si  daiidam  illis  lo 
paeem  martyres  patanenmt,  cnr  ipsi  non  dedemnt?  cor  illos  ad 
episcopnm,  nt  ipsi  dicontt  remittendos  censnenmt?  is  enim  qni 
inbet  fieri  potest  ntiqne  iacere  qnod  fieri  inbet.  sed  nt  intellegi- 
mns,  immo  nt  res  ipsa  loqnitnr  et  clamat,  sanddssimi  martyres 
ntrobiqne  adhibendnm  pntanemnt  temperamentnm  et  pndoris  etu 
neritatls.  nam  qnia  a  mnltis  nrgnebantor,  dnm  ad  episcopam  illos 
remittnnt,  nerecnndiae  propriae,  ne  nlterins  inqnietarentnr,  con- 
salendom  patanemht:  et  dnm  illis  non  ipsi  commonicant,  enan- 
gelicae  legis  inlibatam  sinceritatem  cnstodiendam  indicanemnt 
3  Ta  tamen,  frater,  nnmqaam  pro  taa  caritate  desistas  lapsomm  » 
animos  temperare  et  enantibns  neritatis  praestare  medicinam, 
licet  animns  aegrotans  medentinm  respaere  soleat  indnstriam. 
recens  est  lapsomm  nnper  hoc  aalnas  et  adhac  ia  tamorem  plaga 
consargens.  et  idcirco  certi  somas  qaod  spatio  prodactioris  tem- 
poris  inpeta  isto  consenescente  amabant  hoc  ipsom  ad  fidelem  se  25 
dilatos  esse  medicinam,  si  tamen  desint  qai  illos  arment  ad  peri- 


1  martiTes  tr       ex  eoangelio  om.  Oxon,       2  iUam  T      adiscere  tp 
3  proter  w       fiunt  om.  w       teneant]  negantes  (pw,  necante  Tv         4  ne] 
he#  w         5  qno  pacto  om.  Oxon.  6  qnam]  per  w  se  om.  qp,  pos^ 

Bacrificassent  v         illi  9  7  existiman  T         donantnr  dicantnr  9 

8  debeant  v         sibi]  si  «7  9  negotio]  negatnro  w  se  oi».  qtto 

11  ad  om.  T  12  remittendos  esse  <p  15  ntmbique  V  et  pndoris] 
nt  pndoris  Tqp,  pndoris  w;  fort,  ut  pndoris  ^c  et  16  nam  et  Gddhom 
a  om,  ipw  dumj  querere  dum  w,  quae  (p  ad  om,  T  17  inquitaren- 
tnr  T  18  illis  non  ipsi]  illi  cnm  ipso  «7,  illi  cum  epo  q>  20  caritate] 
ueritate  qp,  pietate  siue  caritate  w  21  animis  T  22  aegrotans]  aegro- 
rum  V  respicere  w  23  regens  T  hoc  uulnus  nuper  <p  tumore  tp, 
timorem  T  24i  productionis  w,  productiones  T  25  inpeto  T 

26  delatos  T<pw 


Epistulae  XXXVI.  c.  2-4.  575 

Cttlam  proprium  et  in  peruersum  instruentes  prp  salutaribus  dila- 
tionis  remediis  exitiosa  deposcant  illis  properatae  coumiunicationis 
uenena.  neque  enim  credimus  sine  instinctu  quorundam  ausuros 
fuisse  omnes  tam  petulanter  sibi  iam  pacem  uindicare.  nouimus 
5  Garthaginensis  ecclesiae  fidem,  nouimus  institutionem,  nouimus 
humilitatem.  unde  etiam  mirati  sumus  quod  quaedam  inter  uoa 
per  epistolam  iniecta  durius  notaremus,  cum  amorem  uestruiu 
mutuum  et  caritatem  exemplis  multis  reciprocae  adfectionis  in 
uos  inuicem  saepe  conperissemus.  tempus  est  igitur  ut  agant 

lodelicti  paenitentiam,  ut  probent  lapsus  sui  dolorem,  ut  ostendant 
uerecundiam,  ut  monstrent  humilitatem,  ut  exhibeant  modestiam 
ut  de  submissione  prouocent  in  se  Dei  clementiam  et  de  honore 
debito  in  Dei  sacerdotem  eliciant  in  se  diuinam  misericordiam, 
quando  meliores  ipsorum  litterae  fuissent,  si  pro  ipsis  preces 

15  stantium  humilitate  ipsorum  adiutae  fuissent,  quoniam  et  faci- 
lius  inpetratur  quod  petitur,  quando  is  pro  quo  petitur  condignus 
est  ut  quod  petitur  inpetretur. 

Quod  autem  pertinet  ad  Priuatum  Lambesitanum,  pro  tuo4 
more  fecisti,  qui  rem  nobis  tamquam  sollicitam  nuntiare  uoluisti. 

soonmes  enim  nos  decet  pro  corpore  totius  ecclesiae,  cuius  per 
uarias  quasque  prouincias  membra  digesta  sunt,  eicubare.  sed 
nos  etiam  ante  litteras  tuas  fraus  callidi  hominis  latere  non  potuit. 
nam  cum  antehac  quidam  6x  ipsius  nequitiae  cohorte  uenisset 
ueiillarius  Priuati  Futurus  ac  fraudulenter  litteras  a  nobis  eli- 

S5  cere  curaret,  nec  quis  esset  latuit  nec  litteras  quas  uolebat  accepit. 
optamus  te  semper  bene  ualere. 

1  dilAtionam  v       4  iam  <m.  v       5  karthaginiensis  T  (ni  8.  h)       noui- 
mus  inst]  nominis  institntionem  <p  6  quodam  <pw         inter  uos  per 

scripsi,  interper  T,  interprete  q)W,  in  te  per  t?         7  iniectam  <pw       no- 
strum  (fiw       11  ut  m.]  et  monstrent  w       13  sacerdote  V       14  quando]. 
Quanto  v       fuisse  <p       si  . . .  fuissent  om.  (pw       pro  om.  T       15  sta- 
tium  T     fuisse  T      16  inpetretur  T     Ms  w      condignis  T      18  autem] 
aut  <p      pertineat  <pw       primatum  T\  primam  w       iambesitanum  <fw 
19  more]  amore  <pw       20  docet  T       22  calidi  <pw       23  nam  om.  w 
uenissent  w       24  priuatim  <pw       futurus  F,  futuros  T,  et  furto  <fAJO 
ac]  et  Vv      fraudolenter  T      eligere  T      25  curare  T      26  optamus  ... 
ualere  om.  T<p         semper]  in  domino  v.  —  Rescribentis  pibr  et  diacon 
Bomae  consistentibus  Cipriano  papati  explicit  T,  om.  <pw.  — 


576  Caecilii  Cjpriani 

EPISTVLA  XXXVII. 

CTPRIAXVS  MOYSI  ET  MAXIMO  PRESBYTEEIS  ET  CETERIS  CON- 
FESSOEIBVS  FRATRIBVS  S. 

1     Et  cuncto3  uos  pariter  et  singulos  repraesentauit  adfectibus 
nostris,  fratres  carissimi,  Celerinus  adueniens,  fidei  ac  uirtutis  s 
uestrae  comes  et  gloriosis  congressibus  Dei  miles.  uniuersos  uos 
in  illo  ueniente  consperimus,  et  cum  caritatem  circa  me  uestram 
dulciter  ac  saepe  loqueretur,  in  eius  sermonibus  uos  audiebamus. 
satis  ac  plurimum  gaudeo  quando  auobis  per  tales  talia  perfenm- 
tur.  uobiscum  illic  in  carcere  quodam  modo  et  nos  sumus,  diuinae  lo 
dignationis  omamenta  uobiscum  seutire  nos  credimus  qui  sic 
uestris  cordibus  adhaeremus.  honori  nos  uestro  caritas  uestra  in- 
diuidua  conectit,  separari  dilectionem  spiritus  non  sinit.  uos  illic 
confessio,  me  adfectio  includit.  et  nos  quidem  uestri  diebus  ac 
noctibus  memores,  et  quando  in  sacrificiis  precem  cum  pluribus  is 
facimus  et  cum  in  secessu  priuatis  precibus  oramus,  coronis  ac 
laudibus  uestris  plenam  Domini  fauentiam  postulamus.  sed  ad 
reddendam  uobis  uicem  minor  est  nostra  mediocritas.  plus  uos 
datis  quando  nostri  in  oratione  meministis,  qui  sperantes  iam 
sola  caelestia  et  tantum  diuina  meditantes,  ad  fastigia  celsiora» 
mora  ipsa  passionis  ascenditip  longoque  temporum  ductu  glorias 
uestras  non  trahitis,  sed  augetis.  beatum  facit  prima  et  una  con- 
fe3sio.  uos  totiens  confitemini  quotiens  rogati  ut  de  carcere  rece- 

Epist.  XXXVn.  —  Incipit  quibus  supra  XJV,  Incipit  ad  eosdem  (feli- 
dter  add,  C)  CBj  Incipit  eiusdem  secunda  Q,  Incipit  ad  Moysen  et  Maxi- 
mum  presbyterum  de  confessione  eorum  P.  —  2  mosi  LQ  pres^te- 
rorum  L  confratribus  N  (confessoribus  om.)  3  fratres  in  dno  JB, 
in  dno  fratres  C  (sed  corr.  fratribus  «i.  ^)  4  singulis  praesentauit  C  . 
5  fido  C,  et  fidei  v         uirtute  ura  C  6  congressionibus  CPQBv 

U08  ex  suos  L  7  de  caritate  (claritate  C^  circa  me  uestra  C!B 

8  sepius  CB       uos  om,  C        9  a  uobis]  nobis  P       11  ortamenta  C\ 
hortamenta  C^V  {sed  teste  Oxon,  omamenta  V)        12  inhaeremus  P 
13  connectis  B         illi  Q         14  adfectio]  adflictio  L        ^clndit  Q' 
(includit  Q^M)  15  in  oi».  C         16  acj  et  P         17  dno  CBv 

19  spirantes  P'Vv         20  celsior  ad  horam  ipsam  C         22  subtrahitis 
CP^       23  confitemini  quotiens  add.  m.  2  L 


Epistulae  XXXVII.  c.  1-2.  577 

datis  carcerem  fide  et  uirtute  praeligitig.  tot  uestrae  laudes  quot 
dies^  quot  mensium  curricula  tot  incrementa  meritorum.  semel 
oincit  qui  statim  patitur.  at  qui  manens  semper  in  poenis  con- 
greditur  cum  dolore  nec  uincitur,  cottidie  coronatur. 

5    Eant  nunc  magistratus  et  consules  siue  proconsules,  annuaei 

dignitatis  insignibus  et  duodecim  fascibus  glorientur.  ecce  digni- 

tas  caelestis  in  uobis  honoris  annui  claritate  signata  est  et  iam 

«reuertentis  anni  uolubilem  circulum  uictricis  gloriae  diutumitate 

transgressa  est.  inluminabat  mundum  sol  oriens  et  luna  decur- 

lorens:  sed  uobis  idem  qui  solem  fecit  et  lunam  maius  in  carcere 
Imnen  fuit,  et  in  corde  ac  mentibus  uestris  Christi  claritudo 
resplendens  horribiles  ceteris  adque  funestas  paenalis  loci  tenebras 
aetema  illa  et  candida  luce  radiauit.  per  uicissitudines  mensium 
transmeauit  hibernum:  sed  uos  inclusi  tempora  hiemis  persecu- 

istionis  hieme  pensatis.  successit  hiemi  uema  temperies  rosis  laeta 
et  floribus  coronata:  sed  uobis  rosae  et  flores  de  paradisi  deliciis 
aderant  et  caput  uestrum  serta  caelestia  coronabant.  aestas  ecce 
messium  fertilitate  fecunda  est  et  area  frugibus  plena  est:  sed 
nos  qui  gloriam  seminastis  frugem  gloriae  metitis  adque  in 

«oDomini  area  constituti  exuri  paleas  ineitinguibili  igne  perspicitis, 
ipsi  ut  tritici  grana  purgata  et  frumenta  pretiosa  iam  probati 
et  conditi  hospitium  carceris  horreum  conputatis.  nec  deest  te 
autunmo  ad  munera  fungenda  temporis  gratia  spiritalis.  uindemia 
foris  premitur  et  profutura  poculis  in  torcularibus  uua  calcatur: 

Jsnos  de  Domini  uinea  pingues  racemi  et  iam  maturis  fructibus 

1  fidei  et  uirtutis  P    praelegistis  CBV       uestrae]  rerum  C       2  quod 
mensuum  C^F^RQ,  quot  menseum  N        3  at  qui]  atque  CR'       manens 
ex  mens  C       semper  per  jB        4  sed  cotidie  C,  cottidie  sed  Q        5  eant] 
erant  C         6  dignitates  C         gloriantur  haec  ex  glorientur  ecce  C 
dignitates  caelestes  G        7  annua  C        est  om.  CE       etiam  CLP^Q 
8  reuertentes  C  annui  B,  annua  C  10  carcerem  C  12  hor- 

biles  B       13  uicissitudinem  C       mensuum  C^P^B        14  hibemus  P 
sed  et  V        inclusi«  N,  inclusit  C        persecutiones  C         15  hiemi  Q 
pensatis  NPQ,  pensastiB  CLB,  pensabatis  f>       hieme  P        18  messium] 
msitum  C        19  metetis  CV,  metistis  v        20  area  dni  N,  dno  area  B 
perspicietis  C\  conspicitis  Pv        21  ipsi  om.  C        ut]  in  ^       iam  p.  e. 
conditi  om,  LN  probati]  purgati  v        ^  alterum  et  am,  PQBv 

24  populis  CsediexvL      25  de]  dei  i*      dno  B      etiam  CL,  ettam  P 
m.  37 


578  Caecilii  Cjpriani 

botrai  pressurae  saecolans  infestatione  calcati  torcalar  uostrom 
carcere  torquente  sentitis,  nini  nice  sangninem  fnnditis,  ad  pas- 
sionis  tolerantiam  fortes  martyrii  pocnlnm  libenter  hanritis.  sic 
apnd  semos  Dei  annns  enolnitnr.  sic  spiritalibns  meritis  et  cae- 
lestibns  praemiis  tempomm  nicissitndo  celebratnr.  i 

i  Beati  satis  qui  ex  nobis  per  haec  gloriarum  nestigia  conmiean- 
tes  iam  de  saecnlo  recessemnt  confectoque  itinere  uirtutis  ac  fidei 
ad  conplexum  et  osculnm  Domini  Domino  ipso  gaudente  uene- 
mnt.  sed  et  uestra  non  minor  gloria,  qui  adhuc  in  certamine  con- 
stituti  et  comitum  glorias  secuturi  pugnam  diu  geritis  inmot^-  lo 
que  et  inconcussa  fide  stabiles  cottidie  spectaculum  Deo  uestris 
uirtutibus  exhibetis.  quo  longior  uestra  pugna,  hoc  corona  subli- 
mior:  agon  unus  sed  multiplici  proeliorum  numerositate  con- 
gestus.  famem  uincitis  et  sitim  spemitis  et  squalorem  carceris 
ac  receptaculi  paenalis  horrorem  roboris  uigore  calcatis.  paenai^ 
illic  subigitur,  cmciatus  obteritur,  nec  mors  metuitur  sed  opta- 
tur,  quae  scilicot  inmortalitatis  praemio  uincitur,  ut  uitae  aeter- 
nitate  qui  nicerit  honoretur.  qui  nunc  in  uobis  animus,  quam 
sublime  quam  capax  pectus,  ubi  talia  et  tanta  uoluuntur,  ubi  non 
nisi  Dei  praecepta  et  Christi  praemia  cogitantur?  uoluntas  estso 
illic  tantum  Dei,  et  in  came  adhue  licet  uobis  positis  uita  iam 
uiuitur  non  praesentis  saeculi  sed  futuri. 

4     Nunc  est,  fratres  beatissimi^  ut  memores  mei  sitis,  ut  inter 
magnas  adque  diuinas  cogitationes  uestras  nos  quoque  animo  ac 
mente  uoluatis,  simque  in  precibus  et  orationibus  uestris  cum» 
uox  illa  purificatione  confessionis  inlustris  et  iugi  honoris  sui 

1  botnii  CLNPQRV,  botri  v  saecQlaribns  infestinatione  C* 

uestrmn  v         2  torqnentes  C         et  uini  N^v  nicem  CR         fudi- 

stis  C        passionem  C*         3  anritis  Q  .      4  et]  ex  P         7  **iam  P 

8  domini  domino]  GfnTiS  sed  i  corr.,  dm  dl  ex  dnm  dm  C       gandentes  C 

9  cum  gloria  C  10  gloria  LN  pngnas  Q  (pugnam  M)  immota 
qnae  et  Q,  immo  atque  C  11  deo  de  CR  12  quod  C  longior] 
largior  R  pugna]  confessio  P  hoc]  hac  C  13*agon]  agro  C 
14  famem  ex  fam  C  squalorum  carceribus  C  16  subicitur  -PQ 
subteritur  P  mors]  mori  C  17  quae  carr,  in  quo  P  18  honoretur] 
coronetur  Vv  nnnc]  hunc  C  23  beatissimi]  kmi  P  ut  inter]  et 
inter  Q  25  nt  cum  Q  26  illa  <m,  CR  purificationis  et  R,  purifi- 
cati«*s  et  C       et  iugis  CR,  om.  N       honorisj  oneris  N  • 


Epifltula  XXXVIL-XXXVIIL  579 

tenore  laudabilis  ad  Dei  aures  penetrat  et  aperto  sibi  caelo  de 
his  subacti  mundi  partibus  ad  superua  tranfimissa  inpetrat  de 
Domini  bonitate  quod  postulat.  quid  enim  petitis  de  indulgentia 
Domini  quod  non  inpetrare  mereamini?  qui  sic  Domini  mandata 

sseruastiS;  qui  euangelicam  disdplinam  aincero  fidei  uigore  tenui- 
stis,  qui  incorrupto  honore  uirtutis  cum  praeceptis  Domini  et 
cam  apostolis  eius  fortiter  stantes  nutantem  multorum  fidem 
martyrii  uestri  ueritate  solidastis.  uere  eoangelii  testes  et  uere 
martyres  Qiristi  radicibus  eius  innixi,  super  petram  robusta  mole 

lofondati,  disciplinam  cum  uirtute  iunxistis,  ad  timorem  Dei 
ceteros  prouocastiS;  martyria  uestra  exempla  fecistis.  opto  uos 
fortissimi  ac  beatissimi  fratreS;  semper  bene  ualere  et  nostri 
meminisse. 


EPISTVLA  XXXVIII. 


n  CYPRIANVS   PRESBYTERI8  ET  DIACONIBVS  ITEM   PLEBI  VNI- 

VERSAE  S. 


In  ordinationibus  clericis^  fratres  carissimi,  solemus  uos  ante  I 
consulere  et  mores  ac  merita  singulorum  communi  consilio  pon- 
derare.  sed  expectanda  non  sunt  testimonia  humana  cum  praece- 


2  subactis  CRQ  impetrant  C  3  bonitate]  uolontate  CR 

postulant  C  4  domini]  et  dnTuoluntate  C  dno  C^R\  dm  L 

mandata  om,  L*  7  cum  apostolis]  apostoli  C  9  innezis  C,  in- 

noxii  R  robustam  R  robustam  oUm  M  (robusta  mole  Q)  10  uir- 
tutem  Q,  uia  tute  R  11  exemplo  P  opto  . . .  meminisse  om.  C 
12  et  n.  meminisse  om.  PV  13  meminisse]  add.  MQ:  emendauit  iusti- 
nus  romae.  —  Mosi  et  Mazimo  presbTteris  (prr  N,  presbyteriorum  L)  et 
ceteris  confessoribus  (aepistula  secunda  add,  Q)  eiplicit  LNQ,'  Ad  Moysen 
et  Maximum  ezplicit  P,  Explicit  ad  Moysen  et  (et  om,  C)  Maximum  et 
cetcros  confessores  CR  {nisi  quod  explicit  jposi  confessores  R),  — 

Epist.  XXXVIII.  -—  Incipit  ad  clerum  et  (clere  et  ad  C)  plebem  (ple- 
bes  JB,^eb8  C*j  de  AureUo  confessore  lectore  ordinato  CLNPRTQ,  — 
15  presb«*  P,  presbyterorum  L       diacc  P,  diaconis  C\  dediaconorum  L 
item]  et  Pv       uniuerso  ilP,  uniuerse  M^Q       17  ordinandis  CT       cleri- 
conun  NP*       18  ponderaret  T       19  praecedant  P 

37* 


580  Caecilii  Cypriani 

dunt  diuma  suffiragia.  Anrelius  frater  noster  inlustris  adulescens 
a  Domino  iam  probatus  et  Deo  carus  est,  in  annis  adhuc  nouelliis, 
sed  in  uirtutis  ac  fidei  laude  prouectus,  ndnor  in  aetatis  suae 
indole,  sed  maior  in  honore:  gemino  hic  agone  certauit,  bis  con- 
fessus  et  bis  confessionis  suae  uictoria  gloriosus,  et  quando  uicit  s 
in  cursu  factus  extorris  et  cum  denuo  certamine  fortiore  pugna- 
uit  triumphator  et  uictor  in  proelio  passionis.  quotiens  aduer- 
sarius  prouocare  seruOs  Dei  uoluit,  totiens  promptissimus  ac  for- 
tissimus  miles  et  pugnauit  et  uicit.  parum  fuerat  sub  oculis  ante 
paucorum,  quando  extorris  fiebat,  congressum  fuisse:  meruit  eti» 
in  foro  congredi  clariore  uirtute,  ut  post  magistratus  et  procon- 
sulem  uinceret,  post  exilium  tormenta  superaret.  nec  inuenio 
quid  in  eo  praedicare  plus  debeam,  gloriam  uulnemni  an  uere- 
cundiam  morum,  quod  honore  uirtutis  insignis  est  an  quod 
pudoris  admiratione  laudabilis?  ita  et  dignitate  excelsus  est  etis 
humilitate  summissus  ut  appareat  illum  diuinitus  reseruatum 
qui  ad  ecclesiasticam  disciplinam  ceteris  esset  exemplo,  quomodo 
serui  Dei  in  confessione  uirtutibus  uincerent,  post  confessionem 
moribus  eminerent. 
2     Merebatur  talis  clericae  ordinationis  ulteriores  gradus  et  in-  20 
crementa  maiora,  non  de  annis  suis  sed  de  meritis  aestimandus. 
sed  interim  placuit  ut  ab  officio  lectionis  incipiat,  quia  et  nihil 
magis  congruit  uoci  quae  Deum  gioriosa  praedicatione  confessa 
est  quam  celebrandis  diuinis  lectionibus  personare,  post  uerba 
sublimia  quae  Christi  martyrium  prolocuta  sunt  euangelium^s 

1  frater]  pater  L         noster  om.  B         2  et  om.  X         deo  suo  JS 
canis  est]  canis  T,  nocatns  est  C  3  sed  in]  sed  et  G  ae]  et  B 

minori  P         4  indolens  P^         5  nictoriae  G         6  in  corsa]  incnrsn  Q, 
ezcnrsn  C       eztorrens  P^       7  passionem  C  (passionis  G^  sed  in  r<i8.) 
8  totiens]  qnotiens  N  fortissimns  ac  promtissimus  P         9  pnus  et 

om.  C  fuerit  T  quod  sub  P  sed  quod  exp.  10  eztorsis  G  oon- 
gressus  L,  congressu  T  11  et]  etiam  Cv  proconsule  C^Q  (procon- 
snles  M)  12  ninceret  et  CBv  13  plus  <m.  P  uericundiAm  Q 
14  an]  aut  P  15  ezcelsus]  ezclusus  L  16  se  sematum  B  17  quia 
ad  C*  ezemplum  IP  18  serui  dei  am.  C  uinceret  G  19  emine- 
ret  C  20  caericae  B  ulterioris  P,  altiores  eod.  Neapol  21  aesti- 
mandum  G  22  plicuit  L^  23  dnm  P,  dno  QT  praedicationibua 
(confessa  . . .  lectionibus  om.)  L     24  celclrantibus  NT     personante  L* 


EpiBtula  XXXVIIL-XXXVIIII.  581 

Christi  legere  unde  martyres  fiont,  ad  pulpituin  post  catastam 
uenire,  illic  fuisse  conspicuum  gentilium  multitudini,  hic  a  fratri- 
bus  conspici,  illic  auditum  esse  cum  miraculo  circumstantis 
populi,  hic  cum  gaudio  fratemitatis  audiri.  hunc  igitur,  fratres 

i  dilectissimi,  a  me  et  a  coUegis  qui  praesentes  aderant  ordinatum 
sciatis.  quod  uos  scio  et  libenter  amplecti  et  optare  tales  in 
ecclesia  nostra  quam  plurimos  ordinari.  et  quoniam  semper  gau- 
dium  properat  nec  potest  moras  ferre  laetitia,  dominico  legit  in- 
terim  nobis,  id  est  auspicatus  est  pacem,  dum  dedicat  lectionem. 

10  uos  orationibus  firequenter  insistite  et  preces  nostras  uestris  pre- 
cibus  adiuuate,  ut  Domini  misericordia  fauens  nobis  cito  plebi 
suae  et  sacerdotem  reddat  incolumem  et  martyrem  cum  sacerdote 
lectorem.  opto  uoS;  fratres  carissimi,  [in  Deo  patre  et  Christo 
lesu]  semper  bene  ualere. 


15 


EPISTVLA  XXXVIIII. 

CYPRIANVS  PRESBYTERIS  ET  DIACONIS  ET  PLEBI  VNIVERSAE 

FRATRIBVS  S. 

Agnoscenda  et  amplectenda  sunt,  fratres  dilectissimi,  beneficia  1 
diuina  quibus  ecclesiam  suam  Dominus  inlustrare  temporibus 
20  nostris  et  honestare  dignatus  est,  commeatum  dando  bonis  con- 
fossoribus  suis  et  martyribus  gloriosis,  ut  qui  sublimiter  Christum 
confessi  essent  clerum  postmodum  Christi  ministeriis  ecclesia- 
sticis  adomarent.  exultate  itaque  et  gaudete  nobiscum  lectis 

1  catartam  C»       2  conspicuam  0*      multitudinem  C      4  audire  C* 
5  a  me  om.  C  coUegas  ex  coUegis  C  8  post  Q^  (potest  Q^M) 

moram  V         ferre  am,  C         9  uobis  C,  om,  T'         id  est  CLNQBTVy 
ide«  P,  hoc  die  codd,  Vat  II  fauens]  pauens  corr,  in  paciens  C 

12  sarcedotem  T\  sacerdotem  lectorem  B        13  fratres  carissimi  om.  P 
opto  . . .  ualere  om.  CQ      in  deo  . . .  iesu  om.  LNRT       14  bene  ow.  P.  — 
Ad  (Ezplicit  Cecili  Cipriani  ad  C)  clerum  et  plebem  (plebes  B)  de  Aurelio 
confessore  (et  confess  T)  lectore  ordinato  explidt  {(m,  C)  CLNBTQ,  De 
Aurelio  lectore  explicit  P.  — 

Epist.  XXXVIin.  —  Incipit  ad  clerum  et  plebem  (Incipit  ad  eos- 
dem  C)  de  Celerino  confessore  (confessore  <m.  CN)  lectore  ordinato 
CLNPQB.  —  17  fratribus  om.  Q  in  ras,  (exh  M);  in  domino  add,  Nv  . 
19  dnisi  C*        20  bonis]  nouis  F,  nobis  CF       23  lectis  om.  v 


582  Caecilii  Cypriani 

litteris  nostris  qnibus  ego  et  collegae  mei  qui  praesentes  aderant 
referimus  ad  uos  Celerinum  fratrem  nostrum  uirtutibus  pariter 
et  moribus  gloriosum  clero  nostro  non  humana  suffragatione  sed 
diuina  dignatione  coniunctum.  qui  cum  cons^tire  dubitaret, 
ecclesiae  ipsius  admonitu  et  hortatu  in  uisione  per  noctem  con-s 
pulsus  est  ne  negarei  nobis  suadentibus  cui  plus  licuit  et  coegit, 
quia  nec  fas  fiierat  nec  decebat  sine  honore  ecclesiastico  esse 
quem  sic  Dominus  honorauit  caelestis  gloriae  dignitate. 
2     Hic  ad  temporis  nostri  proelium  primus,  hic  inter  Christi 
milites  antesignanus,  hic  inter  persecutionis  initia  feruentia  cum  lo 
ipso  infestationis  principe  et  auctore  congressus,  dum  inei- 
pugnabili  firmitate  certaminis  sui  aduersarium  uincit,  uincendi 
ceteris  uiam  fecit,  non  breui  conpendio  uulnerum  uictor,  sed  ad- 
haerentibus  diu  et  permanentibus  paenis  longae  conluctationis 
miraculo  triumphator.  per  decem  nouem  dies  custodia  carcerisu 
saeptus  in  neruo  ac  ferro  fuit.  sed  posito  in  uinculis  corpore 
solutus  ac  liber  spiritus  mansit.  caro  famis  ac  sitis  diutumitate 
contabuit,  sed  animam  fide  et  uirtute  uiuentem  nutrimentis  spiri- 
talibus  Deus  pauit.  iacuit  inter  paenas  paenis  suis  fortior,  in- 
clusus  includentibus  maior;  iacens  stantibus  celsior,  uincientibussa 
firmior  uinctus,  sublimior  iudicantibus  iudicatus,  et  quamuis 
ligati  neruo  pedes  essent,  galeatus  serpens  et  obtritus  et  uictus 
est.  lucent  in  corpore  glorioso  clara  uubierum  signa,  eminent  et 
apparent  in  neruis  hominis  ac  membris  longa  tabe  consumptis 
expressa  uestigia.  sunt  magna,  sunt  mira  quae  de  uirtutibus*» 
eius  ac  laudibus  fratemitas  audiat.  et  si  aliquis  Thomae  similis 
extiterit  qui  minus  auribus  credat,  nec  oculoram  fides  deest  ut 

4  nt  consentiret  V         dnbitaret  om.  F  6  post  negaret  distinffwit 

LNQ,  post  Buadentibns  CPBv         7  nec  fas]  nefas  C         8  qni  C 
dno  C*B,  dnm  C^  10  milites  Christi  Q  antesignanos  Ctt,  ante- 

signatns  LNPQV  11  infestinationis  B  12  adnersario  C  13  nic- 
tor]  nicinior  ex  nicior  C  haerentibus  P  14  permanentibus]  imminen- 
tibus  ex  admanentibus  C  15  trinmphatonmi  C         decem  LNPQV, 

praecem  et  C,  decem  et  Bv  17  solutos  i*  famis  om.  P  20  nin- 
centibus  N  21  uictus  B '  iudicat  C,  iudicatums  LNP  22  g»- 
leatus  P,  calcatus  CLNQBv  23  lugent  B^         uulnera  L         emi- 

nent*  L  m  eras,  24  apparet  B  nemis  om.  CB  membris  hominis 
ac  CB       25  magna  sunt  C       sunt  et  mira  NB,  et  mira  C 


Epistulae  XXXVIIII.  c.  1-4.  583 

qnis  qnod  andit  et  aideat.  in  seruoDei  uictoriam  gloria  uulneram 
fecit,  gloriam  cicatricum  memoria  custodit. 

Nec  rudis  iste  aut  nouus  est  in  Celerino  carissimo  nostro  titu-  3 
lus  gloriarum.  per  uestigia  cognationis  suae  graditur,  parentibus 

5  ac  propinquis  suis  honore  consimili  diuinae  dignationis  aequatur. 
auia  eius  Gelerina  iam  pridem  martyrio  coronata  est.  item  patruus 
eius  et  auunculus  Laurentinus  et  Egnatius  in  castris  et  ipsi 
quondam  saecularibus  militantes,  sed  ueri  et  spiritales  Dei  mili- 
tes,  dum  diabolam  Ghristi  confessione  prostemunt,  palmas  Domini 

10  et  coronas  inlustri  passione  meruerunt.  sacrificia  pro  eis.  semper 
ut  meministis,  offerimus,  quotiens  martyrum  passiones  et  dies 
anniuersaria  commemoratioue  celebramus.  nec  degener  ergo  esse 
nec  minor  poterat  quem  sic  domesticis  exemplis  uirtutis  ac  fidei 
prouocabat  familiae  dignitas  ^t  generosa  nobilitas.  quod  si  in 

isfamilia  saeculari  praedicationis  et  laudis  est  esse  patricium, 
quanto  maioris  laudis  et  honoris  est  fieri  in  caelesti  praedicatione 
generosum.  non  inuenio  quem  beatiorem  magis  dicam,  utrumne 
illos  de  posteritate  tam  clara  an  hunc  de  origine  gloriosa.  ita 
aequaliter  apud  eos  recurrit  et  commeat  diuina  dignatio  ut  et 

»illorum  coronam  dignitas  sobolis  inlustret  et  huius  gloriam 
sublimitas  generis  inluminet. 

Hunc  ad  nos,  fratres  dilectissimi,  cum  tanta  Domini  dignatione  4 
uementem,  testimonio  et  miraculo  eius  ipsius  qui  se  persecutus 
fiierat  inlustrem,  quid  aliud  quam  super  pulpitum  id  est  super 

^tribunal  ecclesiae  oportebat  inponi,  ut  loci  altioris  celsitate  sub- 
nixus  et  plebi  uniuersae  pro  honoris  sui  claritate  conspicuus  legat 


1  nictoiiam  glpriam  nnlnenun  uubiemm  C  sed  aUerum  niihieram  exp. 
m.  2         2  fecit  gloria  C  8.  h  gloria  o.  memoriam  CNB  nisi  quod  N 

gloriam  m.  1         3  aat]  ac  0         4  cognitio&is  C         5  coxisimilis  G^ 
6  coronata  est  L  s.hm,  2  7  laurentias  v         ignatios  NQ         8  et 

(m,B       9  diaboloram  B       confessione]  congressione  V       (^CLNV^ 
a^oJPQ^dnoi^      lOcoronamii      12  commemoratio  12      degenerelS 
eaae  iam  F        14  si  om.  £        17  generorom  B       ntramnec  C       19  et 
commeat]  at  comeaad  0  20  sobolis  . . .  gl(»riam  om.  L;  sobolis  . . . 

sablimitas  om.  B        sabolis  F,  sobole  C         24  faerat  persecntas  CB 
qoam  ex  qae  C         id]  hoc  CB         26  honori  B,  horis  C        si  legat  C, 
legat  et  Q  (legat  M) 


584  Caecilii  Cypriani 

praecepta  et  euangelinm  Domini  qoae  fortiter  ac  fideliter  seqai- 
tnr?  uox  Dominum  confessa  in  his  cottidie  qoae  Dominus  locutus 
est  audiatur.  uiderit  an  sit  ulterior  gradus  ad  quem  profici  in 
ecclesia  possit.  nihil  est  in  quo  magis  confessor  fratribus  prosit 
quam  ut  dum  euangelica  lectio  de  ore  eius  auditur,  lectoris  fidem  s 
quisque  audierit  imitetur.  iungendus  in  lectione  Aurelio  fuerat, 
cum  quo  et  diuini  honoris  societate  coniunctus  est,  cum  qno 
omnibus  uirtutis  et  laudis  insignibus  copulatus  est.  pares  ambo 
et  uterque  consimiles,  in  quantum  gloria  sublimes,  in  tantum 
uerecundia  humiles,  quantum  diuina  dignatione  promoti;  tantumio 
sua  quiete  et  tranquillitate  summissi,  et  uirtutum  pariter  et 
morum  singulis  exempla  praebentes  et  congressioni  et  paci  con- 
gmentes,  illic  robore  hic  pudore  laudabiles. 
5     In  talibus  seruis  laetatur  Dominus,  in  eiusmodi  confessoribus 
gloriatur,  quorum  secta  et  conuersatio  sic  proficit  ad  praeconium  n 
gloriae  ut  magisterium  ceteris  praebeat  disciplinae.  ad  hoc  eos 
Christus  esse  hic  in  ecclesia  diu  uoluit,  ad  hoc  de  media  morte 
subtractos  quadam  dixerim  resurrectione  circa  eos  facta  in- 
columes  reseruauit,  ut  dum  nihil  in  honore  sublimius,  nihil  in 
humilitate  summissius  a  fratribus  cemitur,  hos  eosdem  fratemi-» 
tas  sectata  comitetur.   hos  tamen  lectores  interim  constitutos 
sciatis,  quia  oportebat  lucernam  super  candelabrum  poni  unde 
onmibus  luceat  et  gloriosos  uultus  in  loco  altiore  constitui,  ubi 
ab  onmi  circumstante  conspecti  incitamentum  gloriae  uidentibus 
praebeant.  ceterum  presbyterii  honorem  designasse  nos  illis  iamss 

1  et  om.  C*         quae  . . .  dominum  add,  Mtn.  2  in  marg.  (exh,  Q) 
fortiter  ex  fortam  C  m.  2        2  dno  Ly  ^NB        3  est]  et  R        andia- 
mus  C  4  ecclesiam  C^LP  quo  ex  quoquam  C  5  audiatur  Q 

(auditur  M)  lectoris  om.  C  6  quiBqxds  v  audit  CB         7  et 

^   societate  C        8  et]  et  fidei  Q         11  prius  et  om,  C        12  prebentes  ex 
perhibentes  C       congressione  L\  congressionis  C       pacis  C  sed  b  m,  2 
add.         congruentis  N,  congruentiae  C        16  ut]  et  ut  B        17  esse  ex 
est  se  P       hic  om.  CB       eos  cliristus  in  ecclesia  esse  diu  C      noluit  B 
18  quandam  B         ut  ita  dixerim  C^v,  om.  N^         resurrectionem  B 
incolomes  C^PB         19  in  faonore]  honore  B        in  hum.]  humilitate  C 
20  hoc  C*  eodem  P  fratemitatis  secta  Qh)  (fratemitas  sectata 

MQ*)         21  committetur  C         hoc  C*         tamen]  autem  C         23  lu- 
ceant  C*        gloriosius  C        24  omni  LNPQV,  omni  fratemitate  CBv 
25  presbitr  honore  C  * '    nos]  non  B 


Epistula  XXXVIIII.-XL.  585 

sciatis,  ut  et  sportulis  idem  cum  presbyteris  honorentur  et 
diuisiones  mensumas  aequatis  quantitatibus  partiantur,  sessuri 
nobiscum  prouectis  et  corroboratis  annis  suis,  quamuis  in  nullo 
minor  possit  uideri  aetatis  indole  qui  consummauit  aetatem 
5  gloriae  dignitate.  opto  uos,  fratres  carissimi  et  desiderantissimi, 
semper  bene  ualere. 


EPISTYLA  XL. 

CYPRL^VS  PRESBYTERIS  ET  DLA.CONLBVS  ET  PLEBI  VNIVERSAE 
CARISSmiS  AC  DESIDERANTISSIMIS  FRATRIBVS  S. 


10  Nuntiandum  uobis  fuit,  fratres  carissimi,  quod  pertineat  et  ad 
communem  laetitiam  et  ad  ecclesiae  nostrae  maximam  gloriam. 
nam  admonitos  nos  et  instructos  sciatis  dignatione  diuina  ut 
Numidicus  presbyter  adscribatur  presbyterorum  Carthaginensium 
numero  et  nobiscum  sedeat  in  clero,  luce  clarissima  confessionis 

isinlustris  et  uirtutis  ac  fidei  honore  sublimis:  qui  hortatu  suo 
gloriosum  martyrum  numerum  lapidibus  et  flammis  necatum  ante 


1  scitis  Q  isdcm  Qv  2  menssumas  LN,  mensuras  P,  men- 

surae  C,  mensu^ras  B  aequantis  N^R,  aequitas  X',  aequitatis  C, 

aequales  P        quantitalibus  N,  quantitabus  B         sensuri  C         3  pro- 
uectis  ex  prouerbis  C         corroboratus  L         in  uUo  R         4  uidere  C 
5«pto  . . .  ualere  am.  CLR       desideratissimi  P»        6  ualere]  add,  MQ: 
emendauit  iustinus.  —  Ad  (Explicit  ad  CP)  clerum  et  (om.  C)  plebem  do 
Celerino  confessore  lectore  ordinato  explicit  (ow.  CP)  CLNPQR.  — 

Epist.  XL.  —  Incipit  (ad  clerum  et  plebem  add.  B)  de  Numidico  con- 
fessore  (oonfessores  T,  om.  CR)  presbytero  ordinato  BCLPBT,  —  8  presbi- 
ter  L  diaconis  C^B  9  ac  desiderantissimis  om.  B  10  nobis  C 
frater  T  et  owi.  J?  12  admonitiones  C  et  instructus  C,  et  struc- 
tos  B  13  presbiterii  C,  presbyteri  B  carthaginensis  .E,  cartagine 
mensis  C,  carthaginiensium  Tv  14  in  nobiscum  T,  nobis  Cum  P 

luce]  luceat  C         confessione  C  sed  e  in  ras.  corr.  15  inlustris  CB, 

uestrae  LP,  in  uris  T,  eminens  B  in  ras.  et]  ac  C  ortato  C 

16  gloriosum  BLPTV,  copiosum  CBv  martyrum  BCBTV,  martyrem 
LP  numerum  BV,  numero  C,  uerum  BLPT  necatum  CB,  pa(Jne 
necatum  V,  necatus  BPT,  negatus  L  ante]  &dte  Bds.l 


586  Caeeilii  Cjpriani 

se  misit  qniqae  ad  uxorem  haerentem  lateri  sao  igne  crematam 
simal  com  ceteriSy  sed  coQseraatam  magis  diierim,  laetas  aq>eiit. 
ipse  semiostilatas  et  lapidibas  obnitas  et  pro  mortao  derelietiis, 
dom  postmodom  filia  sollicito  pietatis  obseqaio  cadaner  patris 
inqairit,  semianimis  inaeatas  et  extractas  et  fodllatos  a  eomiti-s 
bas  qaos  ipse  praemiserat  remansit  inoitos.  sed  rmanendi,  ut 
nidemas.  haec  fait  caasa  at  eam  clero  nostro  Dominns  adinngeret 
et  desolatam  per  lapsam  qaonmdam  presbjteroram  nostroram 
copiam  gloriosis  sacerdotibas  adomaret.  et  promoaebitar  qaidem^ 
cam  Deas  permiserit,  ad  ampliorem  locam  religionis  soae,  qoando  lo 
in  praesentiam  protegente  Domino  aenerimas.  interim  qaod  osten- 
ditor  fiat,  at  cam  gratiarom  actione  sascipiamas  hoc  Dei  manos, 
sperantes  de  misericordia  Domini  eiasmodi  oroamenta  ooDplora, 
ot  rediotegrato  ecclesiae  soae  robore  tam  mites  et  homiles  faciat 
in  consessos  nostri  honore  florere.  opto  ooSy  fratres  carissimiac» 
desiderantissimi,  semper  bene  oalere. 


1  se  am.  BB       emisit  BT      qnisqiie  T^       ad  n.  haerantem]  uDiem 
adhaereDtem  CBv  igne  crematam  LP,  omi  creDoatam  BBy  oonere- 

matam  CTv,  incrematam  fort,      2  sed  scripsi^  et  BLT,  nel  CB^  om.  Pv 

m 

3  seminstalatas  v,  mnstnlatns  T,  nstnlatns  B,  snm  instolatns  C  et  lapi- 
dibns]  lapidibna  B       et  pro]  pro  CB       mortno  propemodnm  relictns  V 

4  dnm  om,  C,  Deniqne  cnm  V  filiae  sollicitndo  C  5  inqnirit]  in- 
qnid  BT  retractns  V  teste  Oxon.  focilatns  LFBT,  nix  fociUatns  F, 
nix  refodllatns  V  teste  Oxon,,  refocilatns  C,  refocillatnr  v  a  comitibQs 
om.  BT       6  ipsa  ex  ipee  C       premiBit  C       innictns  Bv        nt  C  8,  7. 

7  adinngere  T  8  desolam  B  per  lapsnm  om,  V  presbyteromm 
nostromm  CPBV,  prb  nostromm  L,  presbytemm  nostmm  T,  presbiteris 
nrm  B,  presbyterii  nostii  Manutius  9  copiaro  cnm  CB  ador- 

narit  B,  adoraret  B  promonetnr  C  T  10  dns  B,  tempns  cod.  Bene- 
uentanu8  religionis]  regionis  Bv  11  praesentia  CP  f  12  nt  om. 
BGT  snscepimns  C,  snscipimns  T  13  sperantem  BT,  separan- 

tes  C  complnria  LP,  cnm  plnrimi  T         14  nt]  nit  B  redinte- 

gratos  C,  retintegrato  P  roboret  ac  mites  C{cexm  corx*)  mitis  et 
hnmilis  BLT  15  in  om,  C         cossessus  B,  concessns  T,  consessn  V, 

consensns  LP,  confessns  B,  confnsns  C  opto  . . .  nalere  om.  BCLPT.  — 
De  (Explieit  de  P,  Ad  clemm  et  plebem  de  B)  Nnmidico  confessore  (om.  B) 
presbjtero  ordinato  explicit  (explicat  L,  om.  P)  BLPBT,  Explicit  te  (de 
m.^2)  ordinato  de  (exp.  m.  2)  Nnmidico  pres  C  — 


Episinla  XL.—XLI.  587 

EPISTVLA  XLI. 

CyPRIANVS  CALDONIO  ET  HERCVLANO  COLLEGIS  ITEM  ROGA- 
TIANO  ET  NVMIDICO  COMPRESBYTERIS  S. 

Vehementer  contristatus  sum,  fratres  carissimi^  acceptis  lit- 1 
steris  uestris,  ut  cum  mihi  propositum  semper  et  uotum  sit 
uniuersam  fraternitatem  nostram  incolumem  continere  et  in- 
libatum  gregem  secundum  quod  caritas  exigit  reseruare,  nunc 
nuntietis  Felicissimum  multa  inprobe  et  insidiose  esse  moU- 
tum,  ut  praeter  fraudes  suas  et  rapinas^  de  quibus  iam  pridem 

lomulta  cognoueram,  nunc  quoque  cum  episcopo  portionem  ple- 
bis  inlidere  id  est  a  pastore  oues  separare  et  filios  a  parente 
secernere  et  Ghristi  membra  dissipare  temptauerit,  cumque  ego 
uos  pro  me  uicarios  miserim,  ut  expungeretis  necessitates  fra- 
trum  nostrorum  sumptibus  istis,  si  qui  uellent  etiam  suas  artes 

15  exercere  additamento  quantum  satis  esset  desideria  eorum  iuua- 
retis,  simul  etiam  et  aetates  et  condiciones  eorum  et  merita 

,  discemeretis,  ut  etiam  nunc  ego,  cui  cura  incumbit,  onmes  opto 

Epist.  XLI.  —  Incipit  epistola  Cipriani  diacon  Caldonio  et  Hercnlaneo 
snper  nomine  Felicissimi  pemersi  T,  Incipit  ad  Caldoninm  de  Felicissimi 
pranitate  et  eomm  qni  ei  iungebantnr  Z,  Cipriani  ad  CaUidoninm  et  Her- 
cnlanetLm  coUegas  de  scismate  Foelicissimi  ac  insto  eins  anathemate  et  de 
fide  confes.  tf,  Einsdem  Cipriani  Calidonio  et  ceteris  de  improbitate  et  Feli- 
cissimi  pemersi  to,  Ad  Caldoninm  et  ceteros  /n,  om.  r,  —  2  calidonio  (prw ' 
hercnlaneo  Tip,  hercnlanio  fi,  hercnliano  10  3  compreshjtero  (p,  om.  w 
4  snm  ^s.l.m.2  5  semper  et  notnm  sit]  sit  semper  eo  tnm  /1,  semper 
sit  eo  cnm  r,  semper  et  notnm  Z  6  nt  nostram  (at         incolnmen  T 

tenere  to  7  reseritare  w  nunc  om.  T  8  nnnciastis  Z  9  snas 
frandes  tfw,  fraudes  neteres  Z^r  et]^ed  Z  rapinam  Z^r  iam 
mnlta  pridem  w         10  cnm  om.  Z,  ab  L(xtiniu8  11  inlidere  T<^,  illu- 

dere  to,  diuidere  Znrv;  conlidere  malim  id  est]  idem  (fr  separare 

om.  Zfir         a  parentihus  Z/LKpw,  om.  r  12  secemere]  separare  Zfir 

cnmqne]  cum  <p  13  expuggeretis  T,  ezpnngneretis  ^u,  ezpngnaretis  Z, 

expurgaretis  ^       14  istis]  ipsis  tr,  tum /i,  cumV      si  om.Z      qpnr 
nellent  iam  Ttp,  etiam  uellent  fiw,  etiam  nellet  Z,  ueUet  r  15  ezer- 

ceret  r      addidi  (addidit  Z)  tamen  tanqnam  tua  satis  ^ssent  (esse  Z)  Zfjtr 
16  et  om.  Zwip  aetates  eorum  Zwfxrv  eomm  om.  firv  17  ut 

etiam]  etiam  fir,  utinam  Z^  iam  Oiton.       opto  i^e]  optime  Zfirv 


588  Caecilii  Cypriani 

me  nosse  et  dignos  quosque  et  humiles  et  mites  ad  ecclesiasticae 
administrationis  officia  promouere,  ille  intercesserit  ne  qui  posset 
expungi  neue  ea  quae  desideraueram  possent  diligentiae  uestrae 
examinatione  discerni,  comminatus  sit  etiam  fratribus  nostris 
qui  primi  eipungi  accesserant  potentatu  inprobo  et  terrore  uio-5 
lento  quod  secum  in  morte  non  communicarent  qui  nobis  ob- 
temperare  uoluissent. 
2     Cumque  post  haec  omnia  nec  loci  mei  honore  motus  nec 
uestra  auctoritate  et  praesentia  fractus  instinctu  suo  quietem 
fratrum  turbans  proripuerit  se  cum  plurimis,  ducem  se  fac-io 
tionis  et  seditionis  principem  temerario  furore  contestaiis  —  in 
quo  quidem  gratulor  plurimos  fratres  ab  eius  audacia  recessisse 
et  uobis  adquiescere  maluisse  ut  cum  ecclesia  matre  remane- 
rent  et  stipendia  eius  episcopo  dispensante  perciperent,  quod 
quidem  et  ceteros  pro  certo  scio  cum  pace  facturos  et  cito  abi^ 
errore  temerario  recessuros  —  interim,  cum  Felicissimus  commi- 
natus  sit  non  communicaturos  in  morte  secum  qui  nobis  ob- 
temperassent  id  est  [qui]  communicarent,   accipiat  sententiam 


1  nosscm  Oxon,  et  om.  Zfir  quoque  ZfKfno  et  humiles] 

humiles  Z  2  promoaerem  Oocon.  v  ille  et  Z  quis  ZfirVf  quid  qw 
3  neue]  ne  uel  (ptc,  ne  Z  desiderauerunt  an  ipw  posset  (p  diligen- 
tiae  uestraej  diligenti  fnrv,  diligentia  Z  4  examinationis  Z  etiam 
sit  r,  sit  eito  5  expugni  ^  accesserant]  arcessebantur  fir  poten- 
tiatu  T* ,  potentia  tamen  Wj  potentatum  Z,  <m.  (f>  improba  to,  probro  Z, 
am,  (f  et  errore  Z,  eterrore  T  6  in  morte  T,  in  mortem  Z,  morte 

(pw,  immo  ut  tecum  r,  inmio  uitae  /i,  in  monte  v;  cf,  Bettberg  Cypr. 
p.  100  non  om.  w  obtemperasse  Tfi  8  honorem  T,  nec  honoris 
mei  Z  ,  motu  Z,  metus  w  nec  om.  (f>,  nec  motus  Tw  9  fractusj 
functus  (pw  instincto  T,  inrtructu  Z,  in  instinctu  r  10  plurimis] 

plumis  T(p       duoem  se]  ducem  Ziir^  ducente  T,  ducentes  qp,  ducentos  w 
11  contestatus  w         12  quo  on^  9         plurimum  fratres  T,  firatres  pluri- 
mo8  Z  ab  eius]  habes  T,  habentes  ^fcr,  ab  hac  v  audadam  ftr 

recesfiisset  T  13  maluisse]  magis  esse  Z  ut  ofm.  Z,  et  T  cum] 
cum  in  /u,  quom  in  r  matre  om,  Zr  14  epi  dispensantes  io  per- 
ceperent  qp,  perceperint  tr,  retraherent  Zfjir  16  temerario  om.  Zfir 

interim]  iterum  (pw       comminatus]  communicatus  w        17  sit  (m,  (pw 
morte]  monte  T,  montem  Z,        sicum  w        qui  om,  Tw,  si  cp         obtem- 
perasse  Z         18  id  est]  idem  qpju^  qui]  qui  nobis  Zfirv,  qui  non  w 

accipiant  Tcp,  accipiam  tr,  accepit  ZVr,  accipit  /i 


Epistulae  XLI.  c  1—2.  589 

qnam  prior  dixit,  ut  abstentnin  se  a  nobis  sciat^  quando  ad 
fraudes  eius  et  rapinas  quas  dilucida  ueritate  cognouimus,  adul- 
terii  etiam  crimen  accedit,  quod  firatres  nostri  graues  uiri 
deprehendisse  se  nuntiauerunt  et  probaturos  se  adseuerauerunt. 

i  quae  omnia  cognoscemus,  quando  in  unum  cum  collegis  pluri- 
bus  permittente  Domino  conuenerimus.  sed  et  Augendus,  qui 
nec  episcopum  nec  ecclesiam  cogitans  pari  se  cum  illo  con- 
spiratione  sociauit,  si  ultra  cum  eodem  perseuerauerit,  senten- 
tiam  ferat  quam  ille  in  se  &ctiosus  et  temerarius  prouocat. 

losed  quisque  se  conspirationi  et  factioni  eius  adiunxerit  sciat 
se  in  ecclesia  nobiscum  communicaturum  non  esse,  qui  se  sponte 
maluit  ab  ecclesia  separare.  has  litteras  meas  fratribus  nostris 
I^te  et  Carthaginem  ad  clerum  transmittite  additis  nominibus 
eorum  quicumque  se  Felicissimo  iunxerint.   opto  uos,   firatres 

iscarissimi,  semper  bene  ualere. 


1  qnem  w       absentom  T\  absentem  qp,  astentmn  Z       2  et]  et  ad  Z 
dilacida  cx  dUndit  T,  dilnda  (pto,  dilncidata  Z       dilndanerit  ante  oognoni- 
mns  10  adnlteri  r         3  etiam]  .n.  r         crimine  TZwtp,  crimini  /u 

acce*dit  T,  accidit  to       granem  r        4  reprehendisse  Zr       se  om.  Zr 
rennndanemnt  Z^r        et  reprobatnros  fi^r,  comprobatnros  qp        assenera- 
nmt  ro         5  omma  tnnc  v        cnm  om,  w        6  nenerimns  Z        angen- 
dns  9  7  paris  T,  pariter  Zyirv  conspiratione  et  factione  v 

8  eodem]  eo  Zfurv         persenerat  {tr         9  in  se  <m,  [ir        temerins  T 
pronocat  sed  acripsi,  pronocasset  Tqpw,  pronocanit  sed  et  Z(irv       10  qnis- 
qnis  q>v         se  om.  [ir        in  oonspiratione  et  factione  Z         11  nobiscnm 
non  esse  commnnicatnmm  Zvj  non  esse  nobiscnm  com.  iir  se  ofn, 

Zfirv  12  separari  Ziirtpv  13  et]  et  ad  (ir  kartaginem  T<p  ad] 
et  fir  demm  qnoqne  Zfircpv  14  qnicnmqne  se]  qni  se  Zitr,  qni 

cmn  V  itmxerit  T,  innzemnt  <p,  se  innxemnt  v  15  nalere]  et  nostri 
meminisse  nalete  add.  fir  nisi  quod  fi  nalete  om.  —  Cyprianns  Caldonio  et 
HercnLmeo  snper  nomine  Felicissimi  pemersi  ezplicit  T,  Ad  Caldoninm 
exphdt  Zf  om,  ^fino.  — 


590  Caecilii  Gypriani 


EPI8TVLAXLIL 

CALDONIVS   CVM   HEKCVLANO   ET   VICTORE   OOLLEGIS   ITEM 
EOGATIANO  CVM  NVMIDICO  PRESBYTERIS. 

Abstiiiuimns  a  communicatione  Felicissimnm  et  Augendum, 
item  Bepostum  de  extorribus  et  Irenem  Butilorum  et  Paulam  s 
sarcinatricem,  quod  ex  adnotatione  mea  scire  debuisti.   item 
abstinuimus  Sophronium   et   ipsum    de   extorribus  Soliassum 
budinarium. 


EPI8TVLA  XLIIL 

CYPRIANVS  PLEBI  VNIVERSAE  S.  lo 

1  Quamquam,  fratres  carissimi,  Virtius  fidelissimus  adque  in- 
tegerrimus  presbyter,  item  Rogatianus  et  Numidicus  presbyteri 
confessores  et  gloria  diuinae  dignationis  inlustres,  sed  et  dia- 
coni  boni  uiri  et  ecclesiasticae  administrationi  per  omnia  ob- 
sequia  deuoti,  cum  ceteris  ministeriis  plenam  uobis  praesentiae  i^ 


Epist  XLII.  —  Item  incipit  ad  Caldoni  et  Herculanei  et  Victoris  de 
absento  Pelicissimo  et  aliis  de  extorrentes  rcscripsenmt  T,  Epistola  Cal- 
donii  ad  Ciprianam  annotans  complices  Foelicissimi  9,  Caldonii  et  aliorum 
ad  Ciprianum  de  absten  Felicissimo  ct  aliis  dc  extorrentibus  to.  —  2  cali- 
donius  (pw         herculaneo  T,  herculiano  w         3  presbyteris  salutem  w 
4  a  om.  qp     felicissimi  w     angendum  9,  augendendi  w     5  respostum  T 
extorrcntibus  w,  exhorrentibus  T(p ;  cf.  p.  536,13       irenen  T,  ireney  tr 
rutilorum]  antilioris  w        paule  sarcinatricis  w         6  debuistis  v        itera 
om.  w     7  soffronium  Tqp,  sofronium  w     extorrcntibus  T<pw     soliarum  <p 
8  budianarium  T;  add.  w:  optamus  te  bene  ualere  et  nostri  meminisse 
semper  et  ubique  uenerande  et  percolendissime  pater  w.  —  Caldoni  Her- 
culani  et  Victoris  de  absento  Felicissimi  et  aliis  de  cxtorrentcs  rescrip 
explicit  T,  om.  <pw.  — 

Epist.  XLIIL  — -  Incipit  ad  plebem  d^  quinque  presbyteris  (sibi  in- 
sidiantibuB  add.  B)  BLNPQ.  —  11  frater  kme  M  (frs  kmT  Q)  nri- 

tius  Q  uri  ex  corr.  (uirtius  M  sed  s.  l.  m.  2:  brictius)  13  et  confes- 

sores  B         gloriam  Q         14  administrationis  Q,  administratione  P' 
15  ministeris  L,  ministriB  Nv 


Epistula  XLIL—XLIII.  591 

suae  diligentiam  praebeant  et  exhortationibus  adsiduis  singulos 
corroborare  sed  et  lapsorum  mentes  consiliis  salubribus  regere 
et  reformare  non  desinant,  tamen  ego  quantum  possum  admoneo 
et  quomodo  possum  uisito  uos  litteris  meis.  litteras  inquam, 
5  fratres  carissimi.  hoc  enim  quorundam  presbyterorum  maligni- 
tas  et  perfidia  perfecit  ne  ad  uos  ante  diem  Papcbae  uenire 
licuisset,  dnm  coniurationis  suae  memores  et  antiqua  iUa  contra 
episcopatum  meum  immo  contra  suSragium  uestrum  et  Dei 
iudicium  uenena  retinentes  instaurant  ueterem  contra  nos  in- 

10  pugnationem  suam  et  sacrilegas  machinationes  insidiis  solitis 
denuo  renouant.  et  quidem  de  Dei  prouidentia  nobis  hoc  nec 
uolentibus  nec  optantibus  immo  et  ignoscentibus  et  tacentibus 
paenas  quas  meruerant  pependerunt,  ut  a  nobis  non  eiecti  ultro 
se  eicerent,  ipsi  in  se  pro  conscientia  sua  sententi^m  darent, 

15  secundum  uestra  diuina  suffiragia  coniurati  et  scelerati  de  ecclesia 
sponte  86  pellerent. 

Nunc  apparuit  Felicissimi  factio  unde  uenisset,  quibus  radi-  2 
cibus  et  quibus  uiribus  staret.  hi  fomenta  olim  quibusdam  con- 
fessoribus  et  hortamenta  tribuebant,  ne  concordarent  cum  epi- 

soscopo  suo  nec  ecclesiasticam  disciplinam  cum  Me  et  quiete 
iuxta  praecepta  dominica  continerent^  ne  confessionis  suae  glo- 
riam  incormpta  et  inmaculata  conuersatione  seruarent.  ac  ne 
parum  fuisset  corrupisse  quorundam  confessorum  mentes  et 
aduersus  sacerdotium  Dei  portionem  ruptae  fratemitatis  armare 

asuoluisse,  nunc  se  et  ad  lapsorum  perniciem  uenenata  sua  de-    • 


1  praebeat  L         et]  ut  B         exortationis  i*         2  salutaribus  B 
3  desinunt  N        4  litteras]  litteris  BNv        5  kme  M  (kmi  Q)       6  per- 
fida  B        perficit  BL         uos]  uos  mihi  N         7  et  dum  M  (et  om,  Q) 
9  instaurent  P  10  sacrilegas]  sua  relegis  LP  11  renouant]  reuo- 

cant  B  nobis  nec  P,  nos  ne  cum  L,  nobis  nec  hoc  B  12  immo  et] 

minuet  LNP        13  meruerunt  B        rependerunt  V^      utro  i,  ipsi  P 
14  et  ipsi  N     m<m.P        15  et  diuina  v      coniuratio  LN       16  sponte] 
ultro  B         17  apparebit  B        factio  BQ\  profectio  LNPQ'M  sed  in  M 
eras,  20  nec]  ne  BNQv  eclesiam  Z*  22  incorruptam  Q 

seruarent]  macularent  B       23  fuisse  P       corrupisse  ex  corpisse  Lm,2 

24  aduersus  JB,  contra  t?,  om,  LNPQ        sacerdotium  deo  i,  dispositionem 
dm  et  sacerdotium  dl  B      portione  corruptae  B      amare  M  (armare  Q) 

25  et  ad  BP,  et  LQ,  ad  Nv 


592  Caecilii  Cypriani 

ceptione  uerterunt,  ut  aegros  et  saucios  et  ad  capienda  for- 
tiora  consilia  per  calamitatem  ruinae  suae  minus  idoneos  et 
minus  solidos  a  medella  uulneris  sui  auocent  et  intermissis 
precibus  et  orationibus  quibus  Dominus  longa  et  continua  satis- 
factione  placandus  est  ad  exitiosam  temeritatem  mendacio  captio-& 
sae  pacis  inuitent. 

3  Sed  oro  uos,  fratres,  uigilate  contra  insidias  diaboli  et  pro 
uestra  salute  solliciti  contra  mortiferam  falladam  diligentius 
excubate.  persecutio  est  haec  alia  et  alia  est  temptatio  et  quin- 
que  isti  presbyteri  nihil  aliud  sunt  quam  quinque  primoresio 
Uli  qui  edicto  nuper  magistratibus  fuerant  copulati,  ut  fidem 
nostram  subruerent,  ut  gracilia  firatrum  corda  ad  letales  laqueos 
praeuaricatione  ueritatis  auerterent.  eadem  nunc  ratio,  eadem 
rursus  euersio  per  quinque  presbyteros  Felicissimo  copulatos 
ad  ruinam  salutis  inducitur^  ut  non  rogetur  Deus  nec  qui  negaoiti» 
Christum  eundem  Christum  quem  negauerat  deprecetur,  post 
culpam  criminis  toUatur  et  paenitentia,  nec  per  episcopos  et 
sacerdotes  Domini  Domino  satisfiat,  sed  relictis  Domini  sacer- 
dotibus  contra  euangelicam  disciplinam  noua  traditio  sacnlegae 
institutionis  exurgat,  cumque  semel  placuerit  tam  nobis  quam» 
confessoribus  et  clericis  urbicis,  item  uniuersis  episcopis  uel  in 
nostra  prouincia  uel  trans  mare  constitutis  ut  nihil  innouetur 
circa  lapsorum  causam,  nisi  omnes^  in  unum  conuenerimus  et 
conlatis  consiliis  cum  disciplina  pariter  et  misericordia  tempe- 

►    ratam  sententiam  fixerimus,  contra  hoc  consilium  nostrum  rebel-» 
letur  et  onmis  sacerdotalis  auctoritas  et  potestas  factiosis  con- 
spirationibus  destruatur. 

1  et  ad]  ad  Q       2  minae  om.  B       Bjd  exBueB       3  medela  BP*v 
aaocarent  B       5  ad  <m,  P       9  est  temptatio  B,  etemptation  L  (n  eras.), 
temptatio  NPQv         et  am.  v  11  fuerat  B  12  subnerterent  F 

gracilia  NQ,  gracilium  B,  gratiali  ex  gratia  P,  fragilia  LV       ad  letales] 
ad  lectares  LN,  allectare  is  P  laqneas  L,  laqneis  P  13  uerte- 

rent  B       15  dns  Q       17  paenitentiam  NQ       18  domini  domino  scr^, 
dm^LNPQ^M,  dno  BQ^      satisfiat  sed  relictis  domini  om.  M (exh.  Q) 
dno  C  S  dnm  L  20  placerit  M  (placuerit  Q)  21  item  u.  episcopis 

om.  B         23  causa  B         conueniremus  Q         24  miserioordiam  Q 
25  rebelletur]  reueretur  LNP  26  et  pot.]  sed  pot.  LP  27  de- 

struitur  P 


Epistulae  XLIII.  c.  2—5.  593 

Quas  nunc  paenas  patior,  fratres  carissimi,  quod  ipse  ad  uos  4 
inpraesentiarum  uenire  non  possum,  ipse  singulos  adgredi,  ipse 
Q08  secundum  Domini  et  euangelii  eius  magisterium  cohortari. 
Qon  suffecerat  exilium  iam  bienni  et  a  uultibus  adque  ab 

5  0culis  uestris  lugubris  separatio,  dolor  iugis  et  gemitus  qui 
me  solum  sine  uobis  continua  lamentatione  discruciat,  lacrimae 
diebus  ac  noctibus  profluenteS;  quod  sacerdoti  quem  tanto  amore 
et  ardore  fecistis  necdum  uos  salutare  et  necdum  conplexibus 
uestris  inhaerere  contingat.  accessit  hic  tabescenti  animo  nostro . 

lodolor  maior,  qupd  in  tanta  soUicitudine  ac  necessitate  excur- 
rere  ad  uos  ipse  non  possum,  dum  per  minas  et  per  insidias 
perfidorum  cauemus  ne  aduenientibus  nobis  tumultus  illic  maior 
oriatur  et  cum  paci  et  tranquillitati  episcopus  prouidere  in 
omnibus  debeat,  ipse  materiam  seditioni  dedisse  et  persecu- 

i5tionem  denuo  exacerbasse  uideatur.  hinc  tamefi,  fratres  dilec- 
tissimi,  hinc  admoneo  pariter  et  consulo  ne  pemiciosis  uocibus 
temere  credatis,  ne  fallacibus  uerbis  consensum  facile  commo- 
detis,  ne  pro  luce  tenebras,  pro  die  noctem,  pro  cibo  famem, 
pro  pota  sitim,   uenenum   pro  remedio,   mortem  pro  salute 

Msomatis.   nec  aetas  uos  eorum  nec  auctoritas  fallat,  qui  ad 

'  duorum  presbyterorum  ueterem  nequitiam  respondentes,  sicut 
illi  Susannam  pudicam  corrumpere  et  uiolare  conati  sunt,  sic 
et  hi  adulterinis  doctrinis  ecclesiae  pudicitiam  corrumpere  et 
neritatem  euangelicam  uiolare  conantur. 

>&     Clamat  etdicitDeus:  nolite  audire  sermones  pseudo-S 
prophetarum,  quoniam   uisiones  cordis  eorum  fru- 

25  Hier.  23,  16,  17. 

3  Q08  om.  B        secimdain}  secTiti  dom  P        d^  B,  dm  iV        euan- 
geliimi  B,  enangelii*  P         4  snfficerat  P        exilii  B        biennii  iVPr 

6  discratiant  P  7  qnem]  qnod  B  8  et  necdnm]  necdnm  Bv 

9  hac  Jf  (hic  Q)  nostro  om,  N  10  tanta  ex\AL  m.  2  hac  Q 
11  et]  set  Q  per  insidias  (m,  L  12  caneamns  P  adnentibns  L^ 
nobis  im,  P         13  paci]  panci  Q        tranqniUitate  Q        pronideri  B 

14  materiam]  magisteriam  P        15  denno]  de  nos  Q  exacerbare  nidea- 

mnr  B        17  te*nere  Q  (temere  3f)       ne]  nec  L       18  diem  L       19  pro 

potn  sitim  ex  pro  po««tam  sitim  Q  (propositim  3f' )  ealntem  L^Q 

20  nec  aetae]  ne  aetas  BNv  22  cormmpere  om.  F  sic  «*  et  Q  (sicnt 
et  M)       23  doctrinis  om,  B       25  dominns  NQv 

III.  38 


594  Caecilii  CypriaHi 

straBtareos.  locantar,  sednonaboreDomini  dicmt 
eie  qai  jibieiant  aerbam  Domini:  pax  erit  aobis.  pt* 
em  mmc  offenmt  qoi  ipsi  non  habent  pacem  nee  eedenm 
kpsos  redocere  et  reaocaie  pmnittant  qai  de  ecdeain  recttser»- 
nmt  Deoe  onas  eet  et  Chnstos  ons  et  ona  eoderia  et  catibedn  & 
ona  soper  Petrom  Domini  aoce  ftmdata.  aUad  altare  conetttiii 
sat  sacerdotiam  nooam  fieri  praeter  anam  adtare  et  onam 
eaeerdotiam  non  potest.  qnisqne  aUbi  eoUegerit  spaigit.  adnlte- 
rom  est,  impinm  est,  sacrilegom  est  qoodcamqne  hamano  farore 
institaitar  at  dispositio  diaina  oioletor.  procol  ab  haioamodiio 
hominnm  contagione  disoedite  et  sermones  eorom  aelat  canoer 
et  pestem  fogiendo  aitate  praemonente  Domino  et  dicente: 
'caeci  sant  daces  caecoram.  caecas  aatem  caecnm 
dacens  simal  in  foaeam  cadent.  intercedont  precibiu 
nostris  qoas  ndbiscom  diebas  ac  noctibas  Deo  fonditiB  at  eamu 
iasta  satisfactione  placetis.  intercedont  hicrimis  nostris,  qoibas 
commissi  deficti  crimen  abloitis.  intercedont  pad  qoam  oere 
et  fideliter  de  Domini  misericordia  postabitis,  nesdont  smp- 
tam  esse:  et  propbeta  ille  aut  somniam  somnians, 
ille  qai  locatas  est,  at  errare  te  faceret  a  Dominoss 
Deo  tao.  nemo  aos,  fratres,  errare  a  Domini  oiis  fadat.  nemo 
nos  Christianos  ab  eoai^eUo  Ghristi  rapiat,  nemo  filioe  ecde- 
siae  de  ecclesia  tollat.  pereant  sibi  soli  qoi  perire  aolaenmt, 
extra  ecclesiam  soli  remaneant  qai  de  ecdesia  recessenmt,  soli 

13  Matth.  15,  14.        19  Deut.  13,  5. 

1  600  et  i^,  eis  et  P,  eis  £  dicimt  om,  L  2  qni  abiciuit]  quift 

dieiiiit  LNP       3  nee  LP,  nec  ad  i^,  in  BQv       4  promittant  BLNPQv 
qni  de]  ex  qnid  Q  m,  S,  ex  qui  M  tn,  l^  5  est  et]  est  9f  (est  et  Q) 

6  petram  BLNPV,  petram  Qv        altere  B         7  praeter]  prDpter  GM- 
hom         8  qoiaqiiis  v         adnHeriam  BLNP  9  sacr.  est]  et  sacri- 

legom  P  10  ab  am,  B,  ad  L^  11  diseedit  N  12  et  pestem] 

pestem  Q         15  nostris  LNPQV,  neetris  Bv         16  Bostris  BLNPQV, 
aestris  v  17  delicta  M  (delicti  Q)  pacis  Q  18  de  ofM.  $ 

(exh,  M)       nesdant]  nec  sdnnt  v        20  qui]  moriatnr  qui  B        21  tno] 
interficietnr  odd  v       fratres  carissimi  Nv       a  domino  niis  B,  a  domim- 
ciB  LNP         22no8Mi.B         abesadXfli.^         23  noliienmt  B 
24  maneant  L 


Epistnlae  XLIIL  c  5-6.  595 

cam  episcopis  non  sint  qui  contra  opiscopos  rebellarunt,  con- 
iarationis  suae  paenas  soli  snbeant  qui  olim  secundu^  ueetra 
suffiragia,  nunc  secundum  Dei  iudicia  smtentiailn  coniuratioms 
et  malignitatis  suae  subire  meruerunt. 

s    Monet  nos  Dominus  in  euangelio  suo  dicens:  reicitis  man-l^ 
datum  Dei   ut  traditionem   uestram   statuatis.   qui 
mandatum  Dei  reiciunt  et  traditionem  suam  statuere  conantnr 
fortiter  a  uobis  et  firmiter  respuontur.   sufficiat  lapsis  ruina 
ona.  nenio   uolentes   surgere  sua  oircumuentione  praecipitet. 

lonemo  iacentes,  pro  quibus  nos  rogamus  ut  Dei  manu  et  bracbio 
subleuentur,  prostemat  grauius  et  deprimat.  nemo  semianimes 
et  ut  salutem  suam  pristinam  recipiant  deprecantes  ab  onmi 
spe  salutis  auertat.  nemo  nutantibus  lapsus  sui  caUgine  onme 
itineris  salutaris  lumen  extinguat.  instruit  apostolus  dicens: 

i5si  quis  aliter  docet  et  non  adquiescit  sanis  uerbis 
Domini  nostri  leau  Christi  et  doctrinae  eius  stu- 
pore  elatus,  discede  ab  huiusmodi.  etiterum  dicit  ipse: 
nemo  uos  decipiat  inanibus  uerbis.  propterea  enim 
uenit  ira  Dei  super  filios  contumaciae.  nolite  ergo 

^oesse  participes  eorum.  non  est  quod  decepti  inanibus  uerbis 
prauitatis  eorum  incipiatis  esse  partidpes.  discedite  a  talibns 
qnaeso  uos  et  adquiescite  consiliis  nostris  qui  pro  uobis  cotti- 
die  continuas  Domino  preces  fundimus,  qui  uos  ad  ecclesiam 
reuocari  per  Domini  clementiam  cupimus,  qui  de  Deo  pacem 

^splenissimam  primo  matri,  tunc  et  filiis  eius  oramus.  cum  pre- 

5  Marc.  7,  9.        15  I  Tim.  6,  3-5.        18  Eph.  5,  6.  7. 


1  rabellAoerant  B         2  sum  om,  L         paena  B         olim  om.  B 
3  nanc  earr,  in  non  Qm,  2  (nonc  M)  4  snbire  ex  snbi  Lm.2 

5  dominns  post  suo  B  7  suam  om.  B  8  snfficiant  Q  9  nemo  om. 
LNP  praeeipit  et  LQ  13  aboiirtat  N  nntantibns]  nnntianti- 
bns  B  lapsus  sni]  labsui  N         eaUgite  omnis  B  17  elatns]  ele- 

uatus  Q,  inflatns  P  20  deoepti  B,  dMipt  LNPQ  21  et  prauitatis  N; 
fortasse:  decipiamini  inanibua  nerbia  et  prauitatis  ne  incipiatis  P 

partidpea]  pwati  B         disoedite  ex  dmAte  P         22  cottidie  om.  B 
23  preeea  dno  B  24  cnpiamus  L^  25  primo  L,  prinu  NP,  prins 

BQv       macri  LN^P       tum  Nv       cnm]  tnm  P,  dum  L 

38* 


596  Cmecilii  CyprimHi 

eiboB  adqne  ontioaibai  Bostris  uestns  qaoqae  oistkMB  et 

preees  ioiigite,  ann  lletibiis  Dostris  aestns  laciimas  eopvhte. 

uitate  Inpos  qm  oiies  a  pastoie  seeeniimt,  aitate  liBgum  dia- 

boti  neDeiiataiii  qni  ab  initio  mmidi  (allai  semper  ei  mflBdai 

mentitiir  nt  iallat,   blanditnr  nt  noceat,   bonm  praiiittit  ats 

malnm  triboat,  aitam  pollicetar  nt  perimat  Ince&t  nuc  qiio- 

qiie  nerba  eios  et  aenaia  manifesta  snnt  paeem  poDieetDr,  De 

peraeniri  possit  ad  pacem.  salatem  promittit,  ne  qoi  deliqait 

aeniat  ad  salatem.  ecclesiam  spondet,  qaando  id  agat  nt  qm 

illi  credit  in  totam  ab  ecclesia  pereai.  i» 

7     Nonc  est  firatres  dilectissimi,  nt  et  qni  statis  fortiter  per- 

seaeretis   et   stabilitatem   aestram   gloriosam   qoam   in  per- 

secntione  tennistis  peipetaa  firmitate  seraetis,  et  qai  eircam- 

neDioite  adaersario  lapsi  estis  io  secanda  bac  temptatione  spei 

et  paci  nestrae  fideliter  coDsalatis  et  at  aobis  Dominns  igDO-u 

scat,  a  sacerdotibns  Domini  non  recedatisy  cnm  scriptam  sit: 

etbomo  qnicamqae  fecerit  in  snperbiaf  ntnon  exaii- 

diat  sacerdotem  ant  indicem  qaicamqae  fnerit  in 

diebas  illis^  morietar  homo  ille.   persecationis  istioB 

nonissima  haec  est  et  extrema  temptatio,  qnae  et  ipea  dto» 

Domino  protegente  transibit^  nt  repraesenter  nobis  post  Pasdiae 

diem  cnm  coUegis  meis:  qaibas  praesentibns  secandom  arbi- 

trinm  qaoqae  aestram  et  omninm  nostram  commane  consiliimi, 

sicnt  semel  placait,  ea  qaae  agenda  sant  disponere  pariter  et 

limare  poterimas.   si  qais  aatem  paenitentiam  i^re  et  Deo» 

17  Dcut.  17,  12. 


1  nostriB  om.  B        2  preoes  et  oratioDes  B        com  ex  eon  Ij.m.2 
vestrM  <m.  B  3  pMiom  ceniiint  B  4  Qenenmtam  diaboli  B 

nrandi  <m,  B  fort.  reeU  6  malm  B  peranat  L^Q  Ingent  LNP', 
Ineent  Q  (Incent  nos  If)  1  et]vtQ  pacem  om.  X  8  delinqnit  Q 
9  sponde  B,  spondit  P  10  illic  ledit  ^^  11  satis  Q  12  peraeca- 
tionem  Q  lSqni]nQ8.lm.Ji,am,LNQ^M,siqmv  dreamnenieii- 
tes  MM  p  14  hac]  ac  B  temptationem  Q  15  pacis  B  oon- 
snletnr^  19  iDiB  X  s.  2.  m.  J^  90  eet  et]  ert  X^P  temptotionef' 
21  trandnit  nt  et  ^  diem  paaehae  P  23  eomilranem  Q,  am.  V 

24  et  Mmel  L       25  Unare  Q       qni*  B  s  eras.       agere  om.  B 


EpiBtula  XLIIL— XLIIII.  597 

satisfitcere  detractans  in  Felicissimi  et  satellitum  eius  partes 
concesserit  et  se  haereticae  factioni  coniunxerit,  sciat  se  postea 
ad  eoclesiam  redire  et  cum  episcopis  et  plebe  Ohristi  com- 
municare  non  posse.  opto  uos,  firatres  carissimi,  semper  bene 
^ualere  et  circa  Domini  misericordiam  exorandam  continuis 
nobiscum  precibus  insistere. 


EPI8TVLA  XLIIII. 

CYPMANVS  CORNELIO  FRATRI  S. 

Venemnt  ad  nos,  firater  carissime;  missi  a  Nouatiano  Maximus  1 
lopresbyter  et  Augendus  diaoonus  et  Machaeus  quidam  et  Lon- 
ginus.  sed  enim  cum  ex  litteris  quas  secum  ferebant  et  ex  eorum 
sermone  adque  adseueratione  Nouatianum  episcopum  factum 
conperissemus,  inlicitae  et  contra  ecclesiam  catholicam  factae 
ordinationis  prauitate  conunoti  a  communicatione  eos  nostra 
» statim  cohibendos  esse  censuimus.  et  refutatis  interim  ac  retusis 
quae  obstinate  ac  pertinaciter  adserere  temptabant;  tamen  ego  et 
coll^ae  plurimi  qui  ad  me  conuenerant  expectauimus  aduentum 
coUegarum  nostrorum  Caldoni  et  Fortunati  quos  ad  te  nuper  et 

1  satisfacere  L  sed  satis  8,  h  m,  2,  satis  agere  B  detrectant  BP 

in]  dAv  et  Qs.l  m.  2,  om,  MQ^        infilicissimi  Q       eins]  eris  L^NP 
2  pactioni  N,  pactionis  LP        4  opto  - . .  insistere  om.  LNP        5  et  . . . 
insistere  om.  B.  —  Ad  (Explicit  ad  J?)  plebem  de  quinque  presbjteris  (sibi 
insidiantibus  add.  B)  explicit  (om.  P)  BLNPQ.  — 

Epist.  XLIIII.  ~  Incipit  ad  Comelium  'IIII'  X,  Incipit  ad  eundem 
•IIII'  P,  Incipit  ad  eundem  •VII*  FJB,  Incipit  ad  eundem  liber  •VII-  feli- 
citer  C,  Incipit  eiusdem  'VII-  MQ.  —  9  frattres  C  10  diaconis  M  (dia- 
conus  Q)  maccheus  CFQ,  mattheus  LP  "  "quidem  CF  11  refere- 
bant  CR  ct  om.  Q  12  sermonem  Q  adseuerationom  C^PQ, 

asseratione  B^  13  inlicite  P,  inlicita  CR  facte  li,  facta  C 

14  prauitatcm  moti  F  nostras  R  15  prohibendos  V  censuis- 
nus  L  et  reputatis  C,  refutatis  v  retunsis  LQ  16  obstinate  ac] 
obstinatione  L  tamen  F,  iam  LPQ^M,  nam  CRQ\  iam  et  v         ego 

om.  F,  ergo  Odllandius  bibl  u.  p.  pag.  333  et]  e  R  17  collegae 

mei  Q,  colligate  C  a  me  Q         exspectabamus  P  18  nostrorum 

om.  R         chaldoni  LP,  caldono  C*         nuper  etj  nuper  et  ad  CRv 


598  Caecilii  Cypriani 

coepiscopos  nostros  qai  ordinatioiu  taae  adfaorant  legatos  nuse- 
lamns,  nt  eis  adaentsmtibos  et  rei  gestae  aeritatem  reportanfibos 
maiore  aactoritate  et  eluoida  per  eoe  probatione  partis  adaeisae 
inprobitas  frangwetar.  superuenerant  nero  Pompeios  ac  Stepha- 
nos  coUegae  nostri,  qoi  et  ipsi  qooqae  ad  instruendos  istinc  nos^ 
manifesta  secandam  graaitatem  ac  fidem  saam  indieia  ac  testi- 
monia  protalerant;  at  nec  necesse  faerit  aadiri  altra  eos  qui  a 
Nouatiano  uenerant  missi. 

i  Qui  cum  in  statione  inuidiosis  quoque  conuiciis  et  clamoribos 
turbulentis  proruerent  et  fls^tarent  ut  crimina  quae  se  adferre  i» 
ac  probare  dicebant  publice  a  nobis  et  plebe  cognoscerentur, 
grauitati  nostrae  negauimus  conuenire,  ut  coUegae  nostri  iam 
delecti  et  ordinati  et  laudabili  multorum  sententia  conprobati 
uentilari  ultra  honorem  maledica  aemulantium  uoce  pateremor. 
et  quia  quibus  refutati  et  conpressi  sunt  et  inlicitis  conatibos» 
haeresim  fecisse  nudati  sunt,  in  epistula  congerere  longum  fuit^ 
ex  Primitiuo  compreebytero  nostro  plenissim^  singula  quando  ad 
uos  uelierit  audietis. 

3     Ac  ne  eorum  furens  addacia  umquam  desisteret,  hic  quoque  in 
schismatifl  partes  Christi  membra  distrahere  et  catholicae  ecde-» 
siae  eorpus  suum  scindere  ac  hmiare  nituntur;  ut  ostiatim  per 
multonua  domos  uel  oppidatim  per  quasdam  eiuitates  discorrea- 

1  adfaemnt  L^         legatos  ex  legator  C         2  at]  et  C  eis]  cum 

eis  GB  aduetantibus  R\  aduenientibus  C  et  r.  g.  u.  reportantibas 
om.  CB  reportantibus]  repugnantibus  F;  fort,  perpurgantibufi 

3  elucidata  C,  lucida  LPQv       partis  aduer  ||  desinit  F        4  ac]  et  Qv 
5  struendos  LPQB  istic  nos  LPB,  istos  ex  istic  uos  C  7  nec 

necesse]  necesse  non  CB  fuerat  M  (fuerit  Q)         audire  C         9  in 

om.  CQB  clamoribus]  clam  Q,  daris  uocibus  P  10  prouererent  C 
ue  9.  l  11  nobis  ex  n*i8  P  et]  et  a  CBQv  12  ut]  et  L  13  di- 
lecti  QB^,  delicti  L,  electi  C  conprobati»  Q,  oonprobatio  CM 

14  uentilandam  v  honorem  LP,  ore  MQ^,  famam  ore  CBQ^v  male- 
dici  MQ\  roaledico  Q\  maledioo  et  CBv  aemulantium]  mutulantium 

MQ  sedin  Q  exp.         pateremus  C         15  a  quibus  P         reputati  LQ 
(refutati  M)     etom.CB      concetibus  C      16  sint  L      epistulam  Qv 
17  priuitiuo  B  planissime  C  18  uos]  nos  LQ  20  partem  Pr 

parte  M  (partes  Q)  et  am.  Q  21  «*  corpus  Q  (et  corpus  M)  cor- 
pus  suum  LQ,  corpus  unum  C,  unum  coipus  B,  corpus  Pv  ^  22  uel 
oppidatim  om.  P' 


Epistula  XLIIIL— XLV.  599 

tes  obsiiiBationis  suae  et  erroris  scissi  sibi  quaerant  comites.  qui- 
bus  semel  responsum  dedimus  nec  mandare  desistimus  ut  per- 
niciosa  diss^sione  et  c(mcertatione  deposita  inpietatem  esse 
sciant  matrem  deserere  et  agnoscant  adque  intellegant  episcopo 
i  semel  fiacto  et  collegarum  ac  plebis  testimonio  et  iudicio  con- 
probato  alium  constitui  nullo  modo  posse:  proinde  si  pacifice  sibi 
ac  fideliter  consuluisse^  si  se  adsertores  euangelii  et  Gbristi  esse 
confitentur,  prius  ad  ecclesiam  reuertantur.  opto  te,  frater  caris- 
fiime,  semper  bene  ualere. 


EPISTVLA  XLV. 

CYPRLANVS  CORNELIO  FRATRI  S. 

Quod  seruis  Dei  et  maxime  sacerdotibus  iustis  et  pacificis  eon-  1 
gmebat,  frater  carissime,  miseramus  nuper  collegas  nostros  Cal- 
donium  et  Fortunatum,  ut  non  tantum  persuasione  Utterarum 
15  nostrarum,  sed  praesentia  sua  et  consilio  omnium  uestrum  eni- 
terentur  quantum  possent  et  elaborarent,  ut  ad  catholicae  ecclesiae 
unitatem  scissi  corporis  membra  conponerent  et  Christianae  cari- 

1  scissi]  scissiB  P,  schissi  L,  sxd  v;  fort.  schismatici,  sed  conf,  pag, 
604^4:  corpns  nnmn  discissa  aemalatione  lacerari  quaerebant  P 

2  sedimos  M  (dedimus  Q),  dahimus  C  h  ex  e  corr,  desistemus  L 

3  dissenBione  ex  discentsione  Q  m,  2  (discessione  Jf ),  dissentione  C 
coBsertatione  C  5  iudicioj  in  dei  iudicio  V  6  si  om.  CLPQ; 
fartoBse  padfice  si           7  consulunt  v,  consilunt  ut  C  i  corr,  in  u  m.  ^ 
siexse  C  m,  2       et  om.  P^v       8  reuerterentur  ex  reuertuntur  Cm,  2 
opto  . . .  ualere  om.  CLMQ\  —  Ezplicat  'IIH*  Z,  Explicit  ad  Oomelium 
de  epiflcopatu  eius  P,  Ad  Comelium  de  episcopatu  eiusdem  epistola  *VII* 
explicit  MQ,  Ad  Comelium  VII-  oxplicit  B,  om,  C.  ~ 

Epist.  XLV.  —  Incipit  secunda  L,  Incipit  ad  eundem  *U'  P,  Indpit  ad 
eundem  'VI-  (feliciter  a4d,  C)  CFB,  Incipit  eiusdem  YIMQ.  —  11  fratri 
eomelio  C  13  caljdoni[um]  F,  calidonium  Q  14  et  om.  R  per* 
suasionem  CS  per  sua  sponte  LP  ««nel  litterarnm  P  15  sua] 

toa  P         uestrorum  M  (uestmm  Q),  uerum  L         eniteretur  F,  niteren- 
tui  CB  16  quantum  om,  L^         posset  F  [elabo]rare  F,  labo* 

rarent  C,  laboraret  B  ad]  a  JB  catholica  B,  catholicam  C^ 

eoclesiam   Cii'  17  conponeret  F  christiane  FLP,  christiana 

R^M  (christianae  Q) 


600  Caeeilii  Cjpriaai 

tatis  aincaliim  copolareiit  aed  qaanjani  diaarsae  partis  obstinata 
et  inflexibilis  pertiiiacia  non  tantam  nidicis  et  matris  sinam  ad- 
qae  conpleinm  recosaoit,  sed  etiam  giisoente  et  in  peins  recrode- 
scente  discordia  episcopnm  sibi  constitait  et  contra  sacramentom 
semel  traditam  diainae  dispositionis  et  catholieae  nnitatis  ad-s 
olteram  et  contrarinm  capat  extra  ecclesiam  fecit,  aoceptis  litteris 
tam  tais  qaam  colleganun  nostrornm,  item  adaentantibas  bonis 
niris  et  nobis  carissimis  collegis  nostris  Pompeio  et  Stephano, 
a  qoibas  haec  onmia  nobis  cam  laetitia  commani  adseaerata  sant 
firmiter  et  probata,  secondam  qaod  diainae  traditionis  et  eccle-io 
siasticae  institationis  sanctitas  pariter  ac  aeritas  exigebat,  litteras 
nostras  ad  te  direximns.  sed  et  per  proainciam  nostram  haec 
eadem  collegis  singalis  in  notitiam  perferentes  ab  his  qaoqne 
jfratres  com  litteris  redigendos  esse  mandanimos. 
t     Qnamquam  mens  nostra  et  propositnm  iam  tnnc  fratribas  et» 
plebi  istic  oniuersae  manifestatam  ftdsset,  qoando  litteris  naper 
ab  ntraqne  parte  sosceptis  taas  litteras  l^mos  et  episcopatos 
tai  ordinationem  singidorom  aaribos  intimauimas.  honoris  etiam 
conunanis   memores  et  grauitatis   sacerdotalis   ac  sanctitatis 
respectnm  tenentes  ea  qaae  ex  diuerso  in  librum  missnm  congesta  m 
fnerant  acerbationibos  criminosis  respnimas^  considerantes  pariter 
et  ponderantes  quod  in  tanto  fratrum  reUgiosoque  conuenta  con- 
sidentibus  Dei  sacerdotibos  et  altari  posito  et  legi  debeat  et 

1  nincnlo  L*v       copnlaret  F       2  infelexibilis  Q        3  recnsabit  Q 
gllBcentem  C^Q,  crescente  F       et  in  peins]  in  peins  et  L,  in  peins  ut  P 
crudescente  P         4  episcoporum  C*Q         5  difpensationis  C         7  tuis] 
ais  B         8  airis  ex  utris  C         et  am.  Q         carissimis]  remissis  C 
stefano  F        9  nobis  am.  Vv        laetitia]  tristitia  Oxon.         asserta  v 
10  probata]  quibus  cogni^is  add.  V      *  et  om.  i^,  et  ad  C  11  ac  pari- 

ter  Q  12  per  om.  P  13  eaudem  jR,  omnia  C  collegis  nostris 

FQ*  (nostris  om.  MQ^)       notiam  L*        14  redigendos  FLPQV,  dirigen- 
dos  Rvy  dirigendis  C       15  altenm  et  om,  F       1%  istinc  FQ,  isticum  P 
17  episcopatus  tui]  sanctitatis  tuae  V  19  grauitates  Q,  gratiae  CB 

sacerdotales  Q         sanctitates  Q,  sanctitatis  tuae  V         20  respectu  F 
ex]  e  C  8.1  missum]  ad  nos  transmissum  v;  fort,  expwngendtm 

21  acerbationis  C       respicuimus  B        pariter  et  ponderantes  <m.  CB 

22  quid  fort,  fratrum]  numero  add.  v  regioqne  B  conddentibus 
ex  considerantibus  C  23  et  legi]  neglegi  (7,  nec  legi  Bv  debeant 
CBv       et  audire  Q,  audiri  P,  nec  audire  C\  nec  audiri  C^Bv 


Epistulae  XLV.  c.  1-2.  601 

andiri.  neque  enim  &cile  promenda  smit  et  incante  ac  temere 
publicanda  quae  discordioso  stilo  audientibus  scandalum  moueant 
et  fratres.longe  positos  ac  trans  mare  constitutos  incerta  opinione 
confundant.  uiderint  qui  uel  furori  suo  uel  libidini  seruientes  et 

&dininae  l^s  et  sanctitatis  inmemores  uel  iactitare  interim 
gestiunt  quae  probare  non  possunt,  et  cum  innocentiam  destruere 
adque  expugnare  non  ualeant,  satis  habent  fama  mendaci  et  falso 
rumore  maculas  inspergere.  certe  quod  praepositis  ac  sacer- 
dotibus  congruit  danda  opera  est  ut  talia  cum  a  quibusdam 

loscribuntur  per  nos  respuantur.  ubi  enim  erit  quod  discimus  ac 
docemus  scriptum  esse:  contine  linguam  tuam  a  malo, 
ei  labia  tua  ne  loquantur  dolum?  itemalibi:  os  tuum 
abundauit  malitia,  et  lingua  tua  conplectebatur 
insidias.  sedens  aduersus  fratrem  tuum  detrahebas 

isetaduersus  filium  matris  tuae  ponebas  scandalum, 
item  quod  apostolus  didt:  omnis  sermo  malus  de  ore 
uestro  non  procedat,  sed  bonus  ad  aedificationem 
fidei,  ut  det  gratiam  audientibus.  porro  haec  fieri  de- 
bere  ostendimus,  si  quando  talia  quorundam  calumniosa  temeri- 

lotate  conscripta  sunt,  legi  apud  nos  patimur.  et  idcirco,  frater 
carissime,  cum  ad  me  talia  aduersum  te  et  conpresbyteri  tecum 

11  Pb.  33,  14.        12  Ps.  49,  19.  20.        16  Eph.  4,  29. 


1  Bimt]  est  B        hac  LQ         2  disc.  stilo]  discordiosis  et  J2,  discordia 
sint  et  C,  discordioso  stilo  scripta  v  inoboedientibns  CB  4  uel 

qui  Q  furore  FL^PQ,  fnroris  C*  libidine  Q,  libidinis  i",  liuori  ex 
lioidere  C  m,  2  seuie^tes  C  5  et]  ac  CBv  iactare  CB 

6  innocentia  C^  7  adqne  om.  L  habet  FLP  famam  CQ  men- 
dadi  CFPQB  falsornm  ore  LPQ,  falsomm  hore  C  8  inpergere  PQ, 
inspargere  CB  ac]  et  v  ac  sacerdotibus  oongmit  <m,  B 

9  opere  C^       ut  alia  M  (nt  talia  Q)       a  om,  CB       10  respuentnr  Z' 
11  edocemns  F       12  dolnm  F,  insidiose  CPQB,  insidioea  L       13  abnn- 
dabit  FL       malitiam  FPQ       compleetabatnr  B,  conplectebantnr  C*P 
14  sedes  Q        16  dicet  Q        omne  C^        17  sed  et  Q        18  det]  et  B 
porro]  propter  C  hac  ilf  (haec  Q)  20  conscribti  L         nt  legi  C 

sed  ut  s,  L  nos]  nos  non  CBv  patitur  FQ,  patiamur  CB 

fratres  C  21  carissime  am.  C  adnersnm]  de  v  et  am,  B  con- 
praesbjteri  CFLPQB  (Nimaiianum  designat),  compresbyteris  v 


602  C»ecilu  Cjftimmi 


€QMdentis  Mripta  offliawt,  dm  et  fkbi  l«gi 
leligioMHi  amplidUtan  iwihiif  mc  «Uis 
cooiiidonini  latratibiu  pastrapdiapL 
S     Qnod  aitaii  Kiqita  coQegBnDi  Mtroram  qid  iHk  «diutioiii 
tne  adfiMnuit  deadmimuB,  non  oetereB  mores  oUiti  nonms 
aliqnid  qnaerobamns:  nam  aaib  cnt  nt  te  cfueopnm  ftctis  lit- 
tms  nnntiareB,  niai  eseet  ei  diamo  diaareiians  &etio  qnae  erinii- 
noeis  et  ealnnmkMu  eonmcalia  anis  eolleganDB  paritm  ae  fratnna 
plnrimoram  tnrtiaiet  mentea  et  eoida  confndenL  eni  lei  aopiaii- 
dae  necooBarinm  dnrimne  nt  aoibentinm  nobis  inde  ceDegainmw 
noetnnmm  fiima  et  «riida  aaeioiitM  pametor:  qni  meribns  ac 
nitae  et  disciplinae  tnae  condigna  fittonram  Buaram  testimoBia 
piaedieanteB  aemnlia  qnoqne  et  lernm  nel  nomtate  nel  pnaitate 
gudentibns  omnem  amUgendi  et  disarepandi  acrapnlnm  snstnie- 
innt  et  secnndnm  consilinm  nostram  salnbri  latioiie  lilmtamu 
in  hoc  flnctn  aestnantinm  firatram  mflntes  sincere  ac  fiimitar 
tnnm  sacmlotinm  piobanerant.  hoc  enim  nel  maximei»  frater, 
et  laboramnB  et  laboiare  debemns  nt  nnitatem  a  Domino  el 
per  ^iostolos  nobis  snecesBoribns  traditam  qnantnm  possnmia 
obtinere  cniemns  et  qnod  in  nobis  est  balabnndas  et  enantes» 
ones,  qnas  qn<Hmndam  pernicax  &ctio  et  baeretica  temptatio  a 
matre  Beeeniit,  in  ecclesia  colligamns,  illis  solis  foris  lemanoiti- 


1  oontidentes  C^FLQBj  eooaideiitibiiB  v        ckro  et  pMi  legi  pneeepi 
p08i  pentrepebMit  h  3  cadL  v  2  qIIiu  FQ^  nllias  C         maltdifomm 

l^PQ,  maladictkmimi  C  3 latnmtilnis FQ£  pentnpdiatiP  5ad- 
faeruit  F*  neteris  moris  v  6  vt  tn  te  CPQ^Mv^  vt  tote  Q'  ept- 
soopomm  LM  (epifleopun  Q)         factmn  v  7  Bisi]  ne  si  I#,  si  C 

eeee  LB        factioiie  B        8  et  calnmnioeiB  om.  CB       camme[iiti8]  1* 
9  corda]  ccmoordia  L       confuidere  Q        10  seribenti  nni  P,  ocaribeBtim 
de  CB        inde  om.  CB         11  Mctoritate  CB         panureatiir  CB,  pori- 
retor  Q  12  et  P,  om.  CLPQB  toae]  raae  C  tnanun  LP 

14  ■cmpalam]  oonsiliam  add»  B  15  noeteam]  mm  LPQ  ntio- 

nem  Q  libnitam  P,  liberatae  CQB,  Ubratae  FLV  16  fracta  est 

taantom  B,  ftactaaatiam  C  17  sacerdotiam  taam  C  18  et  lab.] 

elabonunae  £,  laberamaa  C  anitate  B  aC«.  2.M.J9,  aml{ 

20  obtinffe]  ponere  LP;  forL  foarn  balabnndaB  FPQV,  baUa- 

bondas  L,  palabondae  CBv         21  perficax  Q        et]  ex  P        a  om.  JB 
22  aeeemi  F       eedesiam  CBv       coUieamas  . . .  qoi  om.  12 


Epistulae  XLV.  c.  2—4.  603 

bns  qui  obstmatione  sua  uel  furore  supersedenmt  et  ad  nos  redire 
noluerunt,  discretionis  et  separationis  a  se  factae  et  ecclesiae 
derelictae  ipsi  rationem  Domino  reddituri. 

Quantum  uero  hic  ad  presbyterium  quorundam  et  Felicissimi  4 
s  causam  pertinet,  quid  hic  actum  sit  ut  scire  posses,  litteras  ad  te 
collegae  nostri  manu  sua  subscriptas  miserunt,  qui  auditis  eis 
quid  senserint  et  quid  pronuntiauerint  ex  eorum  litteris  disces. 
melins  antem,  frater,  fitcies,  si  etiam  exempla  litterarum  quae  ad 
te  legenda  pro  dilectione  communi  per  Oaldonium  et  Fortunatum 

loeollegas  nosferos  proxime  miseram,  quae  de  eodem  Felicissimo  et 
de  presbyteris  isdem  ad  clmim  istic,  non  eli  ad  plebem  scripseram, 
legi  illic  fntribiM  iubeas,  qoae  et  oidinationem  et  rationem  rn 
geetae  loquantur,  ut  tam  istic  quam  illic  circa  omnia  per  nos 
iratemitas  instruatur.  exemplaria  autem  eadem  nunc  quoque  per  • 

is  Mettium  bjpodiaconum  a  me  missum  et  Nicephorum  acoluthum 
transmisi.  opto  te,  frater  carissime,  semper  bene  ualere. 


1  in  olMtuiatioAe  Ov  8«a  om.  CR  furore  suo  CB  euper- 

sederant]  perseaerauerant  CBv  2  discrecioBes  et  separationee  Q 

factae  ecclesiae  QB  (facta  ecclesia  M)  3  delictae  L^  ipsa  C^ 

ratione  P         4  hinc  B         presbitenun  C,  presbyterornm  BVv         qno- 
mndam]  qnendam  C        felicissimam  C         5  hic  P  «.  2.  m.  J3         sit  nt] 
sicnt  Q         at  te  F        6  snscriptas  P,  scriptas  V         7  qnae  senserint  C 
n  8,  I.        pronnntianerit  C*        9  chacdoninm  LP,  calcidoninm  C  ci  8,  l. 
11  presbyteris  sfiripsi,  praesbjtero  F,  praeflbyterio  CLPQBv  isdem 

FLQ,    einadem  CPBv  clernm  istic]    ecclesiastica  corr,  in  eccle- 

siam  C  non  et]  non  Q,  nec  non  et  Pv,  nostmm  i2,  nostra  C  12  illio] 
ifltic  P         inneas  F        de  ordinationem  P,  ordinem  V        ratione  P 

13  loqnamnr  LP  ndic  cm.  CB       *  per  nos  drca  omnia  CB 

14  exempla  CB  eadem]  eamndem  V  15  messinm  PQB^  mer- 
linm  C  nicefomm  CFPQ  acolitom  CPQB  16  opto  . . .  ualere 
om.  CL  in  domino  semper  B,  —  Explicit  ad  Coraelium  'II*  P,  <m.  X, 
Ad  Comelinm  explidt  F,  iid  Gomelium  epistula  (om,  B)  'YI-  explidt  QB, 
Explidt  C.  — 


604  Caecilii  Cjpriani 


EPI8TVLA  XLVL 

CYPRIANVS   MAXDfO   ET   NIOOSTRATO    ET    CETERIS   CONFES- 

SORIBVS  S. 


1  Cum  frequenter,  carissimi,  cognoaeritis  ex  litteris  ineis  quem 
et  conf essioni  uestrae  honorem  et  f ratemitati  conexae  dilectionem  s 
meo  sermone  seruauerim,  credatis  quaeso  et  adquiescatis  his  iit- 
teris  meis,  quibus  uobis  et  actui  ac  laudibus  uestris  et  scribo  et 
simpliciter  ac  fideliter  consulo.  grauat  enim  me  adque  contristat, 
intolerabilis  perculsi  et  paene  prostrati  pectoris  maestitia  prae- 
stringit,  cum  uos  illic  conperissem  contra  Dei  dispositionem,  lo 
contra  euangelicam  legem,  contra  institutionis  catholicae  uni- 
tatem  alium  episcopum  fieri  consensisse,  id  est,  quod  nec  fas 
est  nec  licet  fieri,  ecclesiam  alteram  institui,  Christi  membra 
discerpi,  dominici  gregis  animum  et  corpus  unum  discissa  aemu- 
latione  lacerari.  quod  quaeso  ut  in  uobis  saltem  inlicitum  istud  ii 
fratemitatis  nostrae  discidium  non  perseueret,  sed  et  confessionis 
uestrae  et  diuinae  traditionis  mamores  ad  matrem  reuertamini 
unde  prodistis,  unde  ad  confessionis  gloriam  cum  eiusdem  matris 
exultatione  uenistis. 


Epist.  XLVI.  —  Incipit  ad  Maximnm  et  Nicostratam  (de  unitate  add. 
TQ)  BFLPQ.  —  4  post  meis  repetit  cognoneritis  B  5  tetemi- 

tatis  F        dilectionis  F        6  meo  sermone  <m.  F,  eos  sermone  P  et 

om,F        7  uobis  et]  uos  et  FXP,  uob  B;  religiose  fort        hac  Q,  et  B 
8  et  fideliter  FPQ,  otn.  B  9  et  intolerabilis  Lv  peroulsi  om.  B, 

percussi  V  et  paene  om.  B,  paene  Fv  rostrati  F  peccatoris  M 
(pectoris  Q)  maestitia]  maiestati  B  et  praestringit  P,  perstringit 
MQ^  (praestringit  Q^)  10  contra  dei  dispositionem  om.  F  dei 

scripsi,  ecclesiasticam  v,  om.  BLPQV  11  institutionis]  dispositio- 

nis  B  unitatis  M,  unitates  Q*  13  ecclesiam  alteram  LMPQ^, 

alteram  ecclesiam  B,  in  ecclesiam  alterum  F,  in  ecclesiam  alteram  Q\ 
eccleaiam  aliam  i;         constitui  v         14  animam  F         discessa  FLP 
15  quod]  quos  P        «obis  Q,  nobis  BM        saltim  L,  salutem  Q*  (saltem 
Q^M)        licitum  in  istum  B         17  reuertimini  Q^  (reuertamini  Q^M) 


Epistula  XLVL-XLVII.  605 

Nec  putetis  sic  uos  euangelium  Christi  adserere,  dum  uos-2 
met  ipsos  a  Ghristi  grege  et  ab  eius  pace  et  concordia  separatis, 
enm  magis  militibus  gloriosis  et  bonis  congruat  intra  domestica 
castra  consistere  et  intus  positos  ea  quae  in^commune  tractanda 

5  sunt  agere  ac  prouidere.  nam  cum  unanimitas  et  concordia  nostra 
sdndi  omnino  non  debeat,  quia  nos  ecclesia  derelicta  foras  exire 
et  ad  uos  uenire  non  possumus,  ut  uos  magis  ad  ecclesiam  matrem 
et  ad  uestram  fratemitatem  reuertamini  quibus  possumus  hor- 
tamentis  petimus  et  rogamus.  opto  uos,  fratres  carissimi,  semper 

lobene  ualere. 


EPI8TVLA  XLVIL 

CYPRIANVS  CORNELIO  PRATRI  S. 

Et  religiosum  uobis  et  necessarium  existimaui,  frater  carissime, 
ad  confessores  qui  iUic  sunt  et  Nouatiani  ac  Nouati  obstinatione 
u  et  prauitate  seducti  de  ecclesia  recesserunt  litteras  breues  facere, 
qoibus  eos  pro  adfectione  mutua  conuenirem  ut  ad  matrem  suam 
id  est  ecclesiam  catholicam  reuertantur.  quas  litteras  tibiaMettio 
hypodiacono  legi  prius  mandaui,  ne  quis  aliud  me  scripsisse  fin- 
geret  quam  quod  meis  litteris  continetur.  mandaui  tamen  eidem 

1  pntetiB]  potestis  BFQ  uosmet]  nos  et  B  2  a  om,  B  gn- 
gem  BL^Q  pace  et]  pace  BLQ  3  intra]  in  F  domestica] 

dominica  mdltiit  Baiueius  5  snnt  om.  B  hac  Q  pronidere 

poBsimns  F       nnaTiTmiB  F       nostran  F       6  debeam  F       et  foras  Q 
7  nt]  et  jB        8  nostram  v       9  carisaimi  am.  BT       10  bene  semper  B.  — 
Ad  (Ezplieit  ad  P)  MaTimnm  et  Nicostratmn  (Nicostratnm  et  Mazimnm  L; 
de  anitate  add.  Q)  explicit  (om.  P)  BFLPQ,  — 

Epist.  XLVII.  —  Incipit  item  ad  enndem  *V'  FRj  Incipit  eioBdem 
qninta  Q,  Incipit  ad  enndem  feliciter  C,  Incipit  ad  Comelinm  LT.  — 
18  nobis  Mv  nobis  et  necessariom  nobis  Oxon.  eziBtimanit  0 

i  kmi  C  15  pranitati  Q  brebes  FQ  16  conuenirent  FLQ, 

eonnenire  B         snam  om.  CB         17  renertentnr  C>  tibi  om.  CR 

M  ab  Q,  et  P        mettio]  demetrio  F,  metdio  X,  dio  P,  etio  Q,  mecyopo  C, 
metSo  Eetm  ras.  18  diaoono  C  alins  de  me  C^FLPQB,  alind 

de  me  C*  19  confinentnr  C,  continentnr  M  (continetnr  Q)  idem 

FLPQ,  et  dem  C 


606  C»eeilii  Cjprimai 

Mettio  m  ne  ad  qob  miflBO  ot  de  tuo  arbitrio  rem  genL  et  n  < 
dem  hUem  eonfesdoribw  pataaerie  esse  eredflBdas,  tuie  eie 
tradat.  opta  te,  frater  earissime,  seraper  beoe  oalere. 


EPISTVLA  XLVIII. 

CYPRIANYS  CORNEUO  FRATBI  &  » 

I  Legi  litteras  taas,  firater  carissime.  qoas  per  Primitiiiam  con- 
presbjrteram  nostram  misisti,  in  qoibas  te  oonperi  motam  qaod 
cam  de  Hadrametina  colonia  Polycarpi  nomine  ad  te  litterae 
dirigerentar,  posteaqaam  nos  ego  et  Liberalis  in  eondem  locam 
aenissemas,  coepissent  illac  ad  presb jteros  et  ad  diaconos  litterae  m 
dirigL 

t  Qaod  scire  te  aolamas  et  pro  certo  credere  nalla  id  leoitate 
aat  contamelia  fiictam.  sed  cam  statoiss^as  coUegae  conplores 
qni  in  nnimi  conaeneramas  at  legatis  ad  oos  co^iscopiB  noetriB 
Caldonio  et  Fortanato  misBiB  onmia  interim  int^Fa  BOBpendercHi-  u 
tor,  donec  ad  bob  idem  coU^ae  nostri  rebos  ilUc  aot  ad  paeem 
redactis  aat  pro  oeritate  conpertiB  redirent,  piesbyteri  et  diaeoni 
in  Hadnunetino  consistentes  Polycarpo  coq^iscopo  noBtro  absente 


1  metio  Bf  meotio  C,  mentio  JP*  ameamednos  C         eoisso  JS 

re  F         2  endmdas  FP'  Q\  i«ddnidM  BLBn^Q^Rv         et  time  Q 
S  tndet  C  opto  . . .  valere  om.  CL.  —  Explkat  prima  L,  SxpUflit  ad 

CometiiaD  'I'  P,  Ad  Comeliimi  explicit  F,  Ad  Comeliiin  -Y-  (epifltola  Y'  Q) 
BQ.  Explicit  a  — 

Epifft.  XLV-UI.  ^  Incipit  (om.  O  ad  Comeliiim  *in-  Liog,  Indpit  ad 
eandem  'III*  P,  Ineipit  ad  euidcm  -^1111-  ad  confeeM»^  et  de  aAnuMtiiio 
consilio  Z,  Ad  eandem  aepistnla  -Xl'  f«.  —  5  fratri  em.  L  6  prBabyto- 

nm  II        8  hadnmietin  L,  adrimetina  Z        polncarpi  L,  p<dicaipi  to^ 
ad  te  om.  Za  9  ^rigQntiH'  Z,  dirigentnr  P*  ••  ego  et  P,  oni.  ^ 

10  inoeniaiemns  et  P  ilMc  u  et  ad]  et  Z^,  nostroB  et  o  $ed 

wmkros  exp.  m.  2  12  te  ^  «.  {.  m.  ;2,  a  te  Z  nolnimnsof»'  id 

om,  ioQ  13  sed  cmn  om.  LP         coU^^  corr,  tfi  eoll^mm  ftm.  2, 

om.  ioQ         15  omnia  . . .  ad  nos-omi  Z        16  rebna  om.  Z       ad  om.  L 
17  redirent]  audirent  LP  (eorruptum  ex  adirent  ?)        18  adramentina  ¥f^, 
badiimeti  Z^  hadmmetiBO  corr,  in  hadrametin  colonia  Lm.  2  epi* 

acopo  Zj  om.  ^         abscente  {i 


Epiitula  XLVIL-XLVIIL  607 

ignorabant  qnid  nobis  in  commune  placuisset.  at  nbi  nos  in  prao- 
sentia  nenimus,  conperto  oonsilio  nostro  ipsi  quoque  id  quod  et 
eeteri  obseruare  coeperunt,  ut  in  nullo  ecclesiarum  istic  con- 
sistentium  consensio  discreparet. 

i    Qoidam  tamen  mentes  nommmquam  et  animos  sermonibusS 
suis  turbant,  dum  aliter  quaedam  quam  se  habet  umtas  nuntiant. 
Dos  enim  singulis  nauigantibus,  ne  cum  scandalo  uUo  nauigarent, 
rationem  reddentes,  nos  scimus  hortatos  esse  ut  ecclesiae  catho- 
licae  matricem  et  radicem  agnoseerent  ac  tenerent.  sed  quoniam 

lolatius  fosa;  est  nostra  prouincia,  habet  etiam  Numidiam  et  Mau- 
ritaniam  sibi  cohaerentes,  ne  in  urbe  schisma  factum  absentium 
animos  incerta  opinione  cpnfiinderet;  placuit  ut  per  episcopos 
retenta  a  nobis  rei  ueritate  et  ad  conprobandam  ordinationem 
tuam  facta  auctoritate  maiore,  tnnc  demum  '^scrupulo  onmi  de 

15  singulomm  pectoribus  excusso,  per  pnmes  omnino  istic  positos 
litterae  fierent,  sicuti  fiunt,  ut  te  uniuersi  coUegae  nostri  et  com- 
municationem  tuam  id  est  catholicae  ecclesiae  unitatem  pariter 
et  caritatem  probarent  firmiter  ac  tenerent.  quod  diuinitus  eue- 
nisse  et  consilium  nostrum  prouidenter  processisse  gaudemus. 

«}    Ita  enim  nunc  episcopatus  tui  et  ueritas  pariter  et  dignrtas  4 
apertissima  luce,  manifestissima  et  firmissima  conprobatione 


1  ignorabant  emim  Zii        ad  X^  P        piaesentia  o,  praesentiam  LZfi, 
praectenti  Pi^  (in  praesentia  uenire  pro  in  praesens  n.  didufn  uidetur) 
2  Gonsilio  conperto  L        qnaeqne  ^        id  om.  Zpk       et  om.  Z        3  ser- 
oare  fL         istic  am,  Z         5  qnidam]  qni  LP  6  et  dnm  Z         7  ne] 

nec  ^  nllo]  illo  o  8  reddentes]  redidisse  ioQ  scimus  noe  «, 

Bdmns  Zfi  hortatos  nos  eos  (i,  hprtatos  eos  v,  honoratos  eos  Z 

«B8e  ft  8.  /.  m.  2         nt]  qui  Z         9  radicem  et  matricem  Zv^  rationem  et 
matricem  ^       ac]  et  ^        10  etiam]  enim  Zv       numidiam]  in  india  Z 
mauretaneas  dnas  Z^  mauieteiiam  duas  /&  11  ne  om.  LPZ         scisma 

PZio  12  incerta]  sincera  Z  ut  om.  LPZVfi  13  retonti^] 

reoente  ^        ueritatem  fi       et  ad]  ad  i^       ordinaAionem  tuam  onh.  P^ 
14  tum  ffr         15  pectore  o^         ezcussoj  excluso  V        istic]  in  prouincia 
ista  tof  16  sicut  P^  ut  te]  uitae  f*  uniueiBi  L  «.  l  ».  2 

l^itoamom.Z         id  est  om.  I/\ -i- ^  caiholicae  om. «?  19  pio- 

««MiMto]  profecisse  Zf*  20  ita]  sic  ioQ,  sit  P  ueritas  ex  uirtui 

Lm.2         21  lace  et  Pio^         est  oomprohatione  fujadabi  io,  est  conjlr- 
matione  idiidata  ^,  piobatione  f.  eat  Zfi,  conprobatione  fundata  P 


606  Caecilii  CjpriaBi 

foiKlata  est  ot  ei  rescriptis  collegamim  nostiomi  qn  ad  nos 
litteras  inde  feeenmt  ci  ex  relatioDe  ac  temmoiius  eoe|Mseopanm 
Pompei  et  St^phani  et  C^dooi  ac  Fortnnati  erdinationiB  toae  et 
origo  neee^wia  et  rario  iosta  et  ^riosa  qooqiie  imioeentia 
omnibns  nosceretor.  qnr»d  nt  simol  eom  eeteris  qnoqoe  eoHegis» 
nostris  stabiliter  ac  linniter  administremns  adqoe  [ot]  catho- 
licae  eoelpsiae  ooncordi  onanimitate  teneamos.  perficiet  dioina 
protectio,  ot  Dominos  qoi  saoerdotes  sibi  in  eccleoa  soa  eligere 
et  constitoere  dignator«  electos  qooqoe  et  CMistitotos  soa  oolon- 
tate  adqoe  opitolatione  toeator,  gabemanter  inspirans  ae  sob-  w 
ministrans  et  ad  inproborom  contomadam  frenandam  oigorm 
et  ad  lapsorom  fooendam  paenitentiam  lenitatem.  opto  te,  firat» 
carissime,  semper  bene  oalere. 


KPI8TYLA  XLVIIII. 

CORNELIVS  CyPBLlNO  FRATRI  S.  i' 

1  Qoantam  sollicitodinem  et  anxietatem  sostinoimos  de  his 
confessoribos  qoi  dolo  et  malitia  hominis  callidi  et  oeteratoris 
foerant  circomoenti  et  paene  decepti  et  ab  eccleoa  alienati,  tanta 

1  ot]  Qt  et  fop  2et]uiPfi\8.lZ  3  chaldoDi  LP,  caldoiiii 

io^  foiimuiti]  forti  L  4  origo]  ratio  fi  etntio  corr.  in  et 

traditio  L  m,  2         5  ab  onmibiu  Zino^         noscerentor  fi         qnoqne 
om,  Zfi  eollegae  Dostri  f»  6  nmustremnB  u  catholica  Pfi 

7  eoncorditer  oHg,  pacem  oonoordiae  ft,  pacem  concordi  Zv  manimi- 

tatem  iogii*,  nnitate  X  perficiat  Pio^,  proficiet  u  Sprotectio} 

dignatio  Zav  dno  Z  9  et  constitiiere  om.  n  dignantor  L 

Qolaptate  L  10  teneatnr  Z  gnbemantes  v,  gnbemans  gnbeman- 

tes  Zfi         ac]  et  ^  11  et  exp.  pt         12  ad  lapeomm]  lapsomm  Zft 

lenitatem  om.  Z  opto  . . .  nalere  om.  L  13  nalere  amen  Z.  — 

Explicit  -III'  L,  Explicit  ad  Comelinm  •III-  Po,  Ad  Comelinm  *yill' 
explicit  Z,  Explicit  i,  om.  fi^.  — 

Epiflt.  XLVIIIL  —  Incipit  rescripta  Comeli  ad  Cipriannm  de  sci»- 
matids  (epigtola  prima  Cjpriani  add.  C)  CT,  Incipit  ad  enndem  (Ad  Oor- 
nelinm  epiitola  fi)  nona  i^.  —  15  Cyprianns  Coraelio  CBfi  salntem 

om.  BT  16  ancxietatero  C  iis  o  17  dolo  et  ^  s.  Z.  m.  ^ 

homini  T         caldidi  T'  18  fnerant  T»  doceptij  accepti  T 

tantam  laetitiam  CB 


Epistula  XLVIII.-XLVIIII.  609 

laetitia  adfecti  sumus  et  Deo  onmipotenti  et  Christo  Domino 
nostro  gratias  agimus,  cum  cognito  sno  errore  et  intellecta 
hominis  maligni'  nelat  serpentis  astutia  nenenata  ad  ecclesiam 
nnde  exierant,  sicuti  ipsi  ei  suo  corde  profitentur,  simplici  uolun- 

itate  uenerunt.  et  primo  quidem  iratres  nostri  probatae  fidei 
amantes  pacem  unitatem  optantes  tumorem  illorum  horum 
mollitiam  nuntiabant,  fides  tamen  non  idonea,  ut  facile  nobis 
credere  daretur  illos  repente  esse  mutatos.  postea  uero  Vrbanus 
et  Sidonius  confessores  ad  compresbyteros  nostros  uenerunt  ad- 

lofirmantes  Maximum  confessorem  et  presbyterum  **  secum  pariter 
cupere  in  ecclesiam  redire.  sed  quoniam  multa  praecesserant  ab 
eis  designata^  quae  tu  quoque  a  coepiscopis  nostris  et  ex  litteris 
meis  cognouisti,  ut  non  temere  eis  fides  haberetur,  ex  ipsorum 
ore  et  confessione  ista  quae  per  legationem  mandauerant  placuit 

i&audiri.  qui  cum  uenissent  et  a  presbyteris  quae  gesserant  exige- 
rentur,  nouissime  quod  per  omnes  ecclesias  litterae  calumniis  et 
maledictis  plenae  eorum  nomine  frequentes  missae  fuissent  et 
paene  onmes  ecclesias  perturbassent,  circumuentos  se  esse  ad- 


1  adfecti]  adepti  CR         et  (i^  8.  l.  m.  2        dno  (i         2  egimus  Bv 
cum]  cum  eos  CBTit\  cum  eo  ft*,  cum  ii  v;  fort.  cum  ad  nos  et  om. 

CR        intellegant  n,  intellegamus  C,  intela  T        3  uelut]  uel  T       ser- 
peutis]  hominis  li  astuti  astutia  T;  fugientes  add.  C  m.  2  de 

ecclesia  sup.  ad  ecclesiam  (im.2  4  sicut  R(l  ex]  in  T  5  uenerunt 
RT,  uenisse  C^  probate  CTil  fidemi  R  6  amante  R  timo- 
rem  C  illorum  CRVfi,  iUum  T  Ox.  horum  om.  Oxon,  7  molli- 
tiam  C^RTVii,  moUitiem  C\  moUitum  iam  Oxon.  adnuntiabant  Tf* 
fide  Vv  non]  aut  V(corruptum  ex  haut)  8  dabatur  V  repente 
Vykf  repentes  T,  pentes  C*,  penitus  Ch),  rumpento  R  mutatos  om.  (i^ 
uero]  uero  quam  CRv         urbanos  T         9  presbyteros  CR(i  10  con- 

fessores  (7*         compresbyterum  ft         secum]  secundum  CR;  presbyterum 
Secundum  secum  fort.        11  in  ecclesiam  cupere  (i        sed  om.  in  ras.  T 
praecesserat  RT,  processqrunt  V  12  eis  ex  cis  T  designata]  dis- 

seminata  V       que  R  sed  ue  in  ras.,  q.  C       quoque  ex  quaeque  (i  m.  2 
A  C  8.  l.  m.  2  coepo  nro  C  ex  om.  C  13  cognouistis  T 

his  (i  ipsius  CRTfi^  14  ista  quae]  itaque  R  legatione  R 

mandaueram  CRTfi^  15  exigerentur]  eis  ingrederentur  T;  fort.  eis 

ingererentur        16  calomniis  C,  calumnias  T       etom.  T       17  frequen- 
ter  Cv        18  se  om.  R       adfirmaucrunt  CRv 

in.  39 


610  Caecilii  Cjpri&ai 

finnanint  neque  qme  in  irtis  littem  ineeaeBt 
modo  mibfieripeieee,  calliditate  eios  circamdoctos  ae  ( 
qaoqne  sdiisaiati  et  haeresie  anctoreB  fiiiflae  nt  pafar»tar  ei 
maniuii  qoasi  in  episoopatnm  inpom.  qni  com  haec  et  ceteia  eis 
fiiiwent  exprobrata,  nt  abolerentor  et  de  memoria  tollerentors 
deprecati  snnt. 
2     Omni  acta  ad  me  perlato  placnit  contralii  presbyterioBL  ad- 
faerant  etiam  episcopi  qoinqney  qoi  et  eo  die  praesentes  fdenmt, 
ut  firmato  consilio  qaid  circa  personam  eorom  obBeraari  deberet 
consensn  onmium  stataeretar.  et  at  motom  omniom  et  oonsiliom  lo 
singalorom  dinosceres,  etiam  sententias  nostras  pbcait  in  noti^ 
tiam  aestram  perferri,  qoas  et  sabiectas  leges.  his  ita  gestis  in 
presbyteriom  oeneront  Maximns,  Yrbanaa,  Sidonios  et  pleriqoe 
fratres  qoi  eiB  se  adionxerant,  sommiB  precibas  desideiantes  ot 
ea  qoae  ante  fderant  gesta  in  oblioionem  cederent  nollaqoe  eorom  u 
mentio  haberetnr,  proinde  atqoe  si  nihil  esset  nel  comnussom 
oel  dictom,  inoicem  omnibns  remissis,  cor  mnndam  et  porom 
iam  Deo  exhiberent,  seqaentes  eoangelicam  oocem  beatos  eese 

1  neque  qnae  scripgi,  neqne  CETVft,  nec  qnid  v  .         litteris  om.  V 
ineBsent  T,  qnM  inesset  Cu\  qnia  inesset  B,  inesset  Vv,  inesee  ^*        aasae 
CT,  se  Bcisse  fi«,  ntmmne  scisse  F,  seisse  an  B  tantammodo]  non 

tamen  fi  2  snbscripsisse -ealiditate  eins  T,  cm,  CBVfiv  ciicnm- 

dncti  JR,  circmnditos  ii*  se  commisisse  CBpt,  se  F,  oommisisse  T 

o 

3  quodqae  7,  q;  (i  scbismati  scripsi,  schismatis  BTVii,  schismatica 

Cv         et]  ant  T  haeresis  CBTVn,  haereticis  v  foisse  se  JRF 

paterentnr  ex  paretor  iim,  2  ei  B  sed  i  in  ras,,  et  C  4  mannm 

TF/A,  manns  CBv  m  om.  C  haec  et  T,  et  CBVfi  ceteia 

eis  Tt  ceteris  CBiit  -ceteris  haereticis  F  5  exprobrata]  exprobaren- 

tur  CVf  exprobrarentur  C,  exproraretur  JB,  ut  nc  exprobrarentur  F 
nt]  aut  Bii        abolentur  T       7  omni  igitui-  v       perlata  T,  perlat^  C 
prcsbjterum  fi         adfuerunt  CB^i         8  qui  et  om,  n         eo  die  T,  hodie 
CBiiv         fuerunt  om,  n ;  etiam  episcopi  add.  B         9  ut  corr,  in  et  C 
debere  consensum  T  10  statuerunt  B,  statuunt  C         et  ut]  nt  CB 

11  notitiis  (7*  12  uestris  C*,  uri  Bn ',  urm  a^  et  subiectas]  cx  subieo- 
tis  T  legimus  /*'  ita]  itaque  F^  13  presbytenim  .(*  sydonius  T, 
sidonius  et  machadus  Tamdius  et  om,  T  14  eis  sc  C/a,  eise  C^B, 
seis  se  T,  se  eis  r  adiuncxerunt  C^  15  obliuione*  T        cederent] 

caderent  v  nullaque]  nuUa  T  16  habetur  C*  17  cor]  com  T 
18  iam  deo  exhiberent  om.  CB(i.  sequenter  T,  sequentes  secundum  ;* 
ttocem]  dicentem  add.  v 


Epistulae  XLVIIII.  c  1—2.  611 

pcnrds  oorcto^  quoniam  ipsi  Deum  uidebtiQt.  quod  erat  consequens, 
omnis  hic  aotus  populo  fderat  insinuandus,  ut  et  ipsoB  uiderent 
in  eoelegia  constitutoe  quos  errantes  et  palabundos  tam  diu  uide- 
rant  et  dolebant.  quorum  uoluntate  cogniia  magnue  fraternitatis 

sconcursus  factus.  una  uox  erat  omnium  gratias  Deo  agentium 
gaudium  pectoris  lacrimis  exprim^ntes,  conplectentes  eos  quasi 
boc  die  poena  carceris  fuissent  liberati.  et  ut  ipsorum  propria 
uerba  designem,  ^nos'  inquiunt  ^Crornelium  episcopum  sanctissimae 
catholicae  ecclesiaie  electum  a  Deo  omnipotente  et  Ghristo  Domino 

lonostro  scimuB.  nos  enrorem  nostrum  confitemur.  inposturam 
passi  sumus.  circumuenti  sumus  perfidia  et  loquacitate  captiosa. 
nam  tametsi  uidebamur  quasi  quandam  communicationem  cum 
schisntotico  et  haeretico  homine  habuisse,  cor  tamen  nostrum 
semper  in  ecclesia  fuit.  nec  enim  ignoramus  unum  Deum  esse  et 

isonum  CfariBtum  esse  Dominum  quem  confessi  sumus,  unum 
sanctum  spiritum^  unum  episcopum  in  catholica  esse  debere.' 
ista  eorum  professione  quis  non  moueretur,  ut  quod  apud  pote- 


^  1  qnod  iam  CE  ipsi  cL  uidebimt]  sperent  dmn  CB,  ipsi  sperent  in 

dm  pL  sed  in  dm  8,  l,m.  2  2  omnis  hic  actus  ex  si  omnis  huc  ac  fi 

m.  2        populis  ex  populus  C        erat  T        3  ecclesiam  C*        tam  diu] 
iam  CBji  4  fratemitate  his  T         5  factus  est  C^v         una  ex  ona  C 

ffi-  2         uox  po8t  erat  C  8,Lm,  2         6  pectcnis]  peccatores  T         lacri- 
mas  11,^  7  hac  die  T,  hodie  y,v  8  designemus  C  inquiunt 

om.fl'  9  electum  ex  erectum  C         &ii8.l.m,2         omnipotenti  ii, 

om,  B  et  ch.  domino  om,  B         10  nostro  iesu  christo  T         nos  im- 

posturam  /x  inposturam  p.  sumus  om,  C*  11  perfidia  et]  per- 

fidiae  Cv  factiosa  C,  faptiosa  Bj  capti  nos  au  ^  12  nam  tametsi 

scripsi,  nam  si  T,  nam  amet  f/.^  nam  amentes  CB,  nam  etsi  v  uide- 

bantur  C,  uideamur  |u.';  quasi  uidebamur  T  quadam  B,  quondam  C, 

quaedam  fi  cum  om.  T  13  et  haeretico  om,  CB,  et  heresiaco  T; 

^f'  pctg^  612,14         hominom  T         cor  tamen  T,  s inceria  tamen  mens  Bv 
(sed  B  sinoera  in  ras,),  sincertamen  mens  C  (sincer  exp,  et  super  tamen 
«cr^sed^m.  2),  tamen  sincera  mens  f*       nostra  CBfiv       14  enim  om.  CB 
<inm  C       deum  esse  et  unum]  dominum  omuipotentem  unum  quoque  V 
et  om,  T       et  unum  . . .  confessi  sumus  ctdd,  \i,m,  2in  marg.        16  spiri- 
tum  sanctom  fii;,  christum  T^  spm  scm  esse  dnm  C  episcopam  w 

s.lm.  2  catholica  ecclesia  fiH?,  ecclesia  catholica  C*  deberet  T, 

debere  praepositum  V  17  ista]  quis  ista  v  quis  non  C'T,  non 

C^Biiv       moueremur  C^Ba       quod]  cum  ^        apud  C  8,  l.  m.  2 

39* 


612  Caecilii  Cypriani 

statem  saeculi  erant  confessi  in  ecclesia  constitati  conprobarent? 
qoapropter  MaximnTn  presbyterum  locum  suum  agnoscere  iussi- 
mus.  ceteris  cum  ingenti  populi  suJSragio  onmia  ante  gesta  remi- 
simus  Deo  onmipotentiy  in  cuius  potestate  sunt  omnia  resemata. 
8  Haec  igitur,  frater  carissime,  eadem  hora  eodem  momento  ad » 
te  per  scripta  transmisimus  et  Niceforum  acoluthum  descendere 
ad  nauigandum  festinantem  de  statione  ad  uos  statim  dimisi,  ut 
nulla  procrastinatione  habita  uelut  praesens  in  isto  clero  et  in 
isto  populi  coetu  nobiscum  pariter  Deo  omnipotenti  et  Ghristo 
Domino  nostro  gratias  ageres.  credimus  fore,  quin  immo  pro  certo  id 
iam  confidimus  ceteros  quoque  qui  in  errore  hoc  «unt  constituti 
in  ecclesiam  breui  reuersuros,  cum  auctores  suos  uiderint  nobiscum 
agere.  has  litteras  puto  te  debere,  frater  carissime,  et  ad  ceteras 
ecclesias  mittere,  ut  omnes  vSciant  schismatici  huius  et  haeretici 
dolum  et  praeuaricationem  de  die  euacuari.  bene  uale,  frateri& 
carissime. 


1  saeculi]  cui  B       2  locam  suniii  ex.loquutus  sum  C       adnoscere  T 
3  ceteris  T,  ceteros  CRftv  cum  f*  s.  l.  m.  2  suffiiigio]  recepimus 

cM.  Cftv,  recipimus  add.  B  ante  gesta  T,  autem  CBiiv  4  ser- 

uata  (i  5  frater  om.  T(i  carissime  om.  C  hora  ex  hoc  (im.  2 
6  per  <m.  V,  pre  B  scriptor  T  transmissimus  Gfi*  nicephorum  v 
acoluthum  F,  acolitum  CB(i,  ad  litus  ex  alitum  T  7  festinantem 

de  statione]  destinatione  BTVC  sed  m  C  exp.,  destinantem  ft,  festinantem 
jEramiAs;  cf.  epist.  44  c.  2  ad  uos  exp.  C  dimisimus  F,  misi  fi, 

iussimus  ex  dimissi  C  8  procrastinatione  ex  mora  festinatione  ^m.M 
habitam  T,  et  oni.  (i  9  coetum  B,  conuentu  ex  coneeut  C  m.  2 

nobiscum  pariter  om.  CB(iv  10  credimus  autem  CBtiv  forte  (i 

11  iam  pro  certo  CB  hoc  errore  CBv         12  ecclesia  B         13  agere] 

agere  ut  deuotos  V  has  ex^&s  C  carissime  om.  C  ceteras]  ueras  T; 
fort.  uestras  14  huius]  add.  B:  et  heretici  huius  haeretici]  here- 
siacis  T  15  praeuaricatione  B  de  die  CTj  die  JR,  de  die  mia  (h 

frequenter  per  dies  F,  de  die  in  diem  v  bene  u.  f.  carissime  om.  C,  opto 
te  frater  carissime  bene  ualere  et  nostri  meminisse  B,  opto  te  bene  ualere 
frater  carissime  (i.  —  Ad  Comelium  •VIII-  explicit,  Bescripta  Comelii  ad 
Cyprianum  de  scismaticis  expUcit  T,  om.  C(i.-  — 


Epistula  XLVIIII-L.  613 

EPISTVLA  L 

jCORNELIVS  CYPRUNO  PRATRI  S. 

Ne  quid  minus  ad  poenam  futuram  huius  scelerati  hominis  de- 
esset,  prostratus  uirtutibus  Dei,  cum  Maximus  et  Longinus  et 

sMachaeus  inde  fnissent  expulsi,  denuo  resurrexit,  et  sicut  priori- 
bus  litteris  tibi  quas  per  Augendum  confessorem  misi  significaui, 
putem  Nicostratum  et  Nouatum  et  Euaristum  et  Primum  et 
Dionysium  illo  iam  peruenisse.  inuigiletur  ergo  ut  omnibus 
coepiscopis  nostris  et  fratribus  innotescat:  Nicostratum  multorum 

locriminum  reum  et  non  solum  patronae  suae  camali  cuius  rationes 
gessit  fraudes  et  rapinas  fecissC;  uerum  etiam,  quod  est  illi  ad 
perpetuam  poenam  reseruatum,  ecclesiae  deposita  non  modica 
abstulisse,  Euaristum  uero  cum  auctore  schismatis  fuisse  et  suc- 
cessorem  plebi  cui  antea  praefuerat  Zetum  in  locum  eius  episco- 

i5pum  esse  constitutum.  Nouatus  uero  ea  hic  designauit  malitia  et 


Epist  L.  —  Incipit  ad  eundem  •VIIII-  JJ,  Incipit  -VII-  ad  eundem  Z, 
Incipit  ad  eundem  to,  Ad  eundem  aepistola  *X'  ft,  Incipit  alia  eiusdem 
(Comelii  ad  Cyrianum  T)  de  nomine  Maximi  Longini  et  (om,  C)  Machei 
(maccei  C)  et  Nicoetrati  et  Euaristi  (Euaristum  T)  CT  sed  in  C  m,  rec. 
add.  —  2  Cyprianus  Comelio  C^BZfi  3  minus  ow.  |li,  minus  mali 

qnod  T  4  prostratos  C  do  ex£  T  5  maccheus  RZio  inde] 
de  Z  sicuti  Bfi^  6  agendum  C^o  misi  fi  8.  l.  m.  2  significaui 
CTyL  sed  ui  corr.  C,  significauerit  BZ,  significaueram  io  7  puto  CBv, 

putans  F,  <m.  Zio  nicostratum]  enim  constratum  Z  nouatura] 

nouacianum  Z  uaristum  y^  8  Dyonysium  B,  ronisum  Z,  zoticum  T 
inuigilatur  T  ergo]  rogo  Z  9  nostris  'post  fratribus  o  s.  \.  m.  2 

innotescant  C       inconstratum  Z       10  et  om,  (i       patronae]  patione  Z 
camales  rationes  Z         11  fraude  B         quod  est]  quidem  C        12  depo- 
sitae  T         13  abtulisse  B        euaristi  T  sed  i  in  ras.      ^  uero]  ecclesiae 
uero  B  cum  auctorem  CT,  auctorem  iou^v  fuisset  (et  om.)  T 

successorem  CBTZViofi,  succensorem  Oxon.  sed  succussorem  cont.  Oxon. 
14  plebi]  ei  in  plebe  F,  pleni  T  ante  BVfi  praefuerat]  fuerat  C 
zetum  om.  io,  getum  a,  gestum  Z,  zenum  ex  zelum  C  15  nouatus  uero 

ea  r,  maiora  uero  et  grauiora  CBZiottv;  cf.pag.  618,18:  (Nouatus)  illic^ 
maiora  et  grauiora  commisit       hic]  his 


614  C«eeilij  Cypriaoi 

inexplebili  aaaritia  sna  qnalia  illic  apnd  nos  semper  exen^tiit:  nt 
scias  qnales  dnces  et  protectores  iste  schismaticns  et  haereticns 
lateri  sno  s^mper  innctos  habeat.  bene  nale^  frater  carissime. 


EPISTYLALI. 

CYPRIANVS  CORNEUO  FfiATRI  8.  i 

1  Et  egisse  nos  et  agere,  frater  carissime,  maximas  gratias 
sine  cessatione  profitemnr  Deo  patri  omnipotenti  et  Chhsto  eius 
Domino  et  Deo  nostro  salntari,  qnod  sic  ecclesia  dininitns  pro- 
tegatnr  nt  nnitas  eins  et  sanctitas  non  ingiter  nec  in  totum  per- 
fidiae  et  haereticae  pranitatis  obstinatione  nitietnr.  legimus  enimt» 
litteras  uestras  et  noti  commnnis  amplissimnm  gaudinm  eiul- 
tanter  excepimus  Maximnm  presbyterum  et  Yrbannm  confessores 
cnm  Sidonio  et  Macario  ad  ecclesiam  catholicam  regressos  esse, 
id  est  errore  deposito  et  schismatico  immo  haeretico  fniore  de- 
serto  nnitatis  ac  neritatis  domicilium  fideli  sanitate  repetisse,  ut» 


1  inexplebilis  B,  inezplicabili  o,  explebili  Z  anaricia  T,  prauitate 

CRZionv;  cf.  pag.  617^  sna  om.  ^  qnalia  T,  qnan  qiue 

CBZionv  iUac  C  apad]  ante  Z  nos]  snos  CSo,u.'9,  nos  Z  nt 
Bcias]  8ao6  Z  2  protectorem  C         iste  T,  nt  CBVZ,  om,  io,  com  ^ 

scismaticis  et  hereticis  fi,  schismaticoB  et  haeretiooB  C^  3  semper 

om,  T  innctns  C,  ninctos  Zio  bene  n.  f.  carissime  TF,  om.  Co, 

opto  te  frater  carissime  (aoe  fratres  ^)  semper  bene  nalere  (et  nostri  memi- 
nisse  add.  B)  BiuVj  bene  nalere  semper  frater  carissime  amen  Z,  — 
Explicit  VIII-  C,  Explicit  io,  Ad  Comelinm  •VIIII-  explicit  B,  Ad  Oor- 
neliam  explidt  'YII'  Z,  Alia  Comelii  ad  C^priannm  de  nomine  Maximi 
Longini  et  Maehei  et  Nicostrati  et  Enaristi  expUcit  T,  om.  f».  - 

Episi  LI.  —  Incipit  ad  ComeUnm  de  confessoribas  redenntibas  (re- 
dennt  L)  in  ecclesiam  (ecclesia  L)  I/JV,  Incipit  ad  enndem  de  Maxino  et 
Yrbano  Sidonio  et  Machario  ad  ecclesiam  deposito  errore  regressis  epistala 
•VI-  JB,  Indpit  VIII-  (octanns  T)  QT,  Indpit  ilf .  —  6  et  egisse]  egiaae  Q 

8  nostri  L         salntari]  salnatori  NVv         sic]  si  Q         protegitnr  B 

9  iogitnr  corr,  in  disinngator  T,  diinngator  B        perfiae  L        10  praoi- 
tate  Q  obstinationis  B  nitietar  N,  nitetnr  LQ,  nidetnr  B,  oio- 
letar  T           11  oommnni  N  exnltanto  BN  12-aceepiinn8  B 
13  machario  BQTv         14  errare  Q         15  ac  neritatis  om.  B         demi- 
ciUo  Q 


Bpistnla  L — LI.  615 

lUMle  ad  glariam  proceseerant  illue  gloriosi  redireDt,  ne  qui 
Cliristam  confessi  essont  Christi  postmodimi  castra  desererent, 
nec  temptaraitar  caritatis  adqne  mutatis  fide  qoi  nicti  robore  et 
nirtute  non  fuerant.  ecce  incolumis  et  inmaculata  landie  iategri- 

ktas,  ecce  incorrupta  et  solida  confitentium  dignitas,  a  desertoribus 
et  profugis  recessisse,  proditores  fidei  et  ecclesiae  catholicae  in* 
pugnatores  reliquisse.  merito  illoe  reQertentes  summo  ut  scribitis 
gaudio  et  clerus  et  plebs,  fratemitagr  omnis  excepit,  quoniam  in 
confessoribus  gloriam  suam  conseruantibus  et  ad  unitatem  reuer- 

lotentibus  nemo  non  socium  se  et  participem  eorum  gloriae  con- 
putat. 

Huius  diei  laetitiam  de  nostris  possumus  sensibus  aestimare.  2 
nam  cnm  istic  ad  litteras  nestras  quas  de  eorum  confessione 
misistis  laetatus  sit  omnis  fratrum  numerus  et  summa  alacritate 

» hunc  nuntium  communis  gratulationis  exceperit,  quid  illic  ubi 
res  ipsa  et  praesens  laetitia  sub  oculis  omnium  gerebatur?  cum 
enim  Dominus  in  euangelio  suo  dicat  esse  summum  gaudium  in 
caelo  super  peccatore  paenitentiam  agente,  quanto  maius  est 
gaudium  et  in  terris  pariter  et  in  caelo  super  confessoribus  ad 

» ecclesiam  Dei  cum  gloria  sua  et  cum  laude  redeuntibus  et 
redeundi  uiam  ceteris  exempli  sui  fide  et  probatione  facientibus? 
hic  enim  quosdam  fratres  nostros  error  induxerat  quod  sibi  com- 
municationem  confessorum  sequi  uiderentur.  suo  errore  sublato 
lux  omnium  pectoribus  infusa  est  et  ecclesia  catholica  uua  esse 

nnec  scindi  nec  diuidi  posse  monstrata  est.  nec  quisquam  iam 


1  processenuit  B  illie  B,  illinc  iV^  3  temptarent  Mv  (temptarefn- 
tur  Q),  temptftretar  BT;  in  eis  (M,  T  in  marg.  capitatis  B  adqae 
oiiitaiiB  otft.  BN  fidem  Q,  fides  Tv  oicto  Q^  (ui«ti  Q^M)  4  in- 
macnlatae  B  6  Merwti  et  om.  LN  7  aeriptis  B  8  et  cleArtts 

jDM»  B  tit  fratemitas  Tv,  fratemitatis  BL^  9  nnitatem]  niur- 

tiaote  B      10  •*  non  Q,  et  non  MT      se  om.  B       12  diel]  rei  v       W  de 
eoram]  deoram  L       confessionem  Q       14  fratris  N       15  Imnc]  hoe  T 
nnnetiam  L       gratulationis  om.  M(ea^,  Q)       17  dicit  T       18  sapra  B, 
saper  obo  v  peccatorem  BT  paenitentia  L  agentem  BT 

nagis  M  (maios  Q)         19  supra  B         20  gkriam  saMO  Q         et  sede- 
OBdi  Q^  redenndi  B  21  exemplam  BQT  fidem  Q  23  ni^le- 

retar  L  24  peceatoribos  BQ  25  nec  ex  haee  MQT  {anie  sciiicii), 

om.  B       qnicqnam  B       iam  om.  T,  tam  B 


616  Caecilii  Cjpriftiii 

facile  poterit  schisniatici  fiireDtis  nerbis  loqnaeibiis  decipi,  quando 
probatom  sit  boaos  et  gloriosos  Christi  inilites  non  potnisse  din 
aliena  fallacia  et  perfidia  eitni  ecclesiam  detineri.  opto  te,  frater 
carissime,  semper  bene  nalere. 


EPISTVLA  LII. 

CYPBIANVS  CORNELIO  PRATRI  S. 

I  Et  cnm  diligentia  et  cnm  dilectione  fecisti,  frater  carissime, 
festinato  ad  nos  mittendo  Nicefomm  acolnthum,  qni  nobis  et  de 
confessoribns  regressis  gloriosam  laetitiam  nnntiaret  et  adnersns 
Nonatiani  et  Nonati  nonas  et  pemiciosas  ad  inpngnandam  Christi  lo 
ecclesiam  machinas  plenissime  instmeret.  nam  cnm  pridie  istic 
nenisset  haereticae  pranitatis  nocens  factio  ipsa  iam  perdita  et 
alios  qui  sibi  consenserint  perditnra,  postero  die  Nicefoms  cum 
nestris  litteris  snpemenit,  qnibns  et  didicimns  et  docere  adqne 
instmere  ceteros  coepimus  Euaristnm  de  episcopo  iam  nec  laicam  u 
remansisse,  cathedrae  et  plebis  extorrem  et  de  ecclesia  Christi 
exulem  per  alias  longe  prouincias  oberrare  et  ipsum  ueritatis  ac 
fidei  naufragum  factum  circa  quosdam  sni  similes  paria  nau- 

1  uerbis]  uersis  N        2  christos  B        milites  om,  B        din]  de  B 
3  detinere  B  opto  . . .  nalerc  <m,  BLMN*  (exh,  Q).  —  Ad  Comelimn 

explicat  X,  Ad  Conieliam  epistnla  'Vni'  (epistulae  nomero  'VUI'  T)  ez- 
plicit  QTf  Ad  Comelium  de  presbyteris  ad  ecclesiam  regressis  epistola  'YI* 
ezplicit  B,  om,  N.  — 

Epist.  LII.  —  Incipit  ad  Cornelimn  de  Nouato  LP,  [inc]  ad  eundem  [de] 
nouato  Ff  Incipit  ad  eundem  quarta  By  Incipit  (Explicit  M)  eiusdem  quarta 
MQ.  —  7  alterim  cum  om.  F  8  nicephomm  Bv  acoljtum  PQ 

(acolythum  M)  10  a  nouas  Jf ,  anonouas  B  sed  no  s.  l.  expugnan- 
dam  V  11  instraere  LP  pridiae  Fj  predie  B  istis  B 

12  uenisset  PBj  uenissem  F,  uenisse  LQ;  fort.  uenissent  pami- 

tatis  B^        fatio  B\  fftcito  Q        13  consenserit  F        perdituram  FQ 
niciforus  P,  nicoforis  2/,  nicephorus  Bv        14  quibus]  qui  sibi  L        did- 
mus  P        15  ceteras  L        euaristum]  semare  istum  F        episcopum  F^ 
episcopi  L        16  extorren  Bj  extorrent  L       et  de  om.  F,  de  B       17  ez- 
errare  BV       18  fide  L       naufragium  BQ       suis  P 


Epistula  LL-LII.  617 

fragia  concitare,  Nicostratum  quoque  diaconio  sanctae  admini- 
strationis  aniisso,  ecclesiasticis  pecuniis  sacrilega  fraude  subtrac- 
tis  et  uiduarum  ac  pupillorum  depositis  denegatis  non  tam  in 
Africam  uenire  uoluisse  quam  conscientia  rapinarum  et  criminum 

5  nefandorum  illinc  ab  urbe  fugisse.  et  nunc  ecclesiae  desertor  ac 
profiigus,  quasi  mutasse  sit  hominem  mutare  regionem,  confes- 
sorem  se  ultra  iactat  et  praedicat,  cum  Christi  confessor  nec  dici 
nec  esse  iam  possit  qui  ecclesiam  Christi  negauit.  nam  cum 
Paulus    apostolus   dicat:    propter   hoc    relinquet   ho,mo 

lopatrem  et  matrem,  et  erunt  duo  in  carne  una. 
sacramentum  istud  magnum  est,  ego  autem  dico  in 
Christum  et  ecclesiam,  cum  hoc,  inquam,  beatus  apostolus 
dicat  et  Christi  pariter  adque  ecclesiae  unitatem  indiuiduis  nexi- 
bus  cohaerentem  sancta  sua  uoce  testetur,  quomodo  potest  esse 

is  cum  Christo  qui  cum  sponsa  Christi  adque  in  eius  ecclesia  non 
est?  aut  quomodo  adsumit  sibi  regendae  aut  gubemandae  eccle- 
siae  curam  qui  spoliauit  et  fraudauit  ecclesiam  Christi? 

Nam  de  Nouato  nihil  inde  ad  nos  fuerat  nuntiandum,  cum  2 
magis  per  nos  uobis  debeat  Nouatus  ostendi  rernm  nouarum 

2osemper  cupidus^  auaritiae  inexplebilis  rapacitate  furibundus, 
adrogantia  et  stupore  superbi  tumoris  inflatus,  semper  istic  epi- 
scopis  male  cognitus,  quasi  haereticus  semper  et  perfidus  omnium 
sacerdotum  uoce  damnatus,  curiosus  semper  ut  prodat^  ad  hoc 

9  Eph.  5,  31.  32. 

1  cogitare  F,  cogitare  P  quoque  F,  uero  LPQBv  2  admisso  FQ, 
admissum  P,  admissae  L  et  ecclesiasticis  B  substractis  L  3  et 
om.  LB  tam  in]  tamen  FL^  tamen  in  Q  4  conscientiam  Q 

5  illinc  FQBj  illic  LMPv  6  mitasse  L  mutare  regione  P,  nutarem 
religionem  L         7  christus  L         9  relinquat  P  10  matrem]  et  ad- 

haerebit  uxori  suae  cM,  JBaitufius  ex  4  codd,  una  came  B,  unam  camem 
LPQv        •  11  istud]  hoc  F  12  christo  FPB  et]  et  in  PBQv 

ecdesia  JR        hoc  om.  F       beatus  om.  L        13  christum  LPQ       inui- 
dois  ex  inuidis  Q  (indiuiduis  M)"     14  coherentem FPQ       sanctam L 
testatur  P  15  sponsam  Q  eius  om.  B  16  sibi  assumit  B 

17  spoliabit  F  fraudabit  F  christi  om.  B  18  inde]  de  B 

nontiatum  F         19  per]  a  F         nouomm  F         20  semper  om.  B 
cnpidos  L       inezplebili  PQ        21  istinc  F       22  cognitis  U*        hereti- 

008  Q 


618  Caecilii  Cypriani 

adnlator  ut  fallat,  numquam  fidelis  ut  diligat,  fiix  et  iguis  ad 
eonflanda  seditionis  incendia,  turbo  et  tempestas  ad  fidei  facienda 
naufragia,  host^is  quietis,  tranqnillitatis  aduersariuSy  pacis  ininu- 
CU8.  denique  Nouato  illinc  a  uobis  recedente  id  est  proceUa  et 
turbine  recedente  ex  parte  illic  quies  facta  est,  et  gloriosi  ac& 
b(»d  confessores  qui  de  ecclem  illo  incitante  discesserant,  postea- 
quam  ab  urbe  ille  discessit,  ad  ecclesiam  reuerterunt.  idem  est 
Nouatus,  qui  apud  nos  primum  discordiae  inoendium  seminauit, 
qui  quosdam  istic  ex  fratribus  ab  episcopo  segreganit^  qui  in  ipsa 
persecutione  ad  euertendas  fratrum  mentes  alia  quaedam  per-io 
secutio  nostri  fuit.  ipse  est  qui  Felicissimum  satellitem  suiun 
diaconum  nec  permittente  me  nec  sciente  sua  factione  et  ambi- 
tione  constituit  et  cum  sua  tempestate  Bomae  quoque  ad  euer- 
tendam  ecclesiam  nauigans  similia  illic  et  paria  molitus  est, 
a  clero  portionem  plebis  auellens^  fraternitatis  bene  sibi  GOhaeren-u 
tis  et  se  inuicem  diligentis  conoordiam  scindens.  plane  quoniam 
pro  magnitudine  sua  debeat  Carthaginem  Boma  praecedere,  illic 
maiora  et  grauiora  commisit.  qui  istic  aduersus  ecclesiam  dia- 
conum  fecerat,  illic  episcopum  fecit.  nec  hoc  quisquam  miretur 
in  talibus.  feruntur  semper  mali  suo  furore  dementes  et  postea-» 
quam  scelera  fecemnt,  conscientia  ipsa  sceleratae  mentis  agitan- 
tur.  nec  remanere  in  ecclesia  Dei  possunt  qui  deificam  et  ecclesia- 
sticam  disciplinam  nec  actns  sui  conuersatione  nec  morum  pace 


1  adolatur  LQBv        nimcqttam  L       fax  B,  pax  FQ,  pacem  LP;  pix 
fort         et  om.  P  2  conflandam  LPQ         torbe  JB'         ad]  et  F 

4  illic  FLB  id  est . . .  recedente  om,  F         5  ex  parte]  explure  B 

7  ad]  ab  P  8  discordiae]  et  schismatia  add,  Bv,  et  (om,  L)  schisma 

(M,  F^L,  apud  schisma  add.  F*,  et  schismas  add.  Q^  et  soismae  add,  P; 
expvmxi  hoe  additamentwm  9  cosdam  B,  qnondam  L  10  fratces  M^ 
(fratmm  iiPQ)  11  noetri  F,  nostris  XPQiio  satalitem  l^  snam 
diaoonem  F,  snum  suum  diaconum  suom  M  (suum  diaconum  Q)  13  aec 
scientem  Fj  nesciente  LQ  suae  P  13  gHam  tempcstatem  B 

romam  Bv  uertcndam  B  15  sibi  om,  L  coherentes  Q  IS  dili- 
gentes  Q         concordia  Q  17  magnitudinem  F         sua  deboit  a  ear- 

tagine  add.  m  marg.  Pm.B         debebat  B,  debat  F         cartagiaem  F 
romam  PQ         prooedere  LPQj  procederent  F         18  istic  «as  sie  ^  m.  ^, 
^FMQ"^         20dementisF         21  f eeerint  Pi2i>        22  deificam]  ciica 
me  LP  23  conuersationem  PQ  moram  Zr'  pacem  PQB 


Epistulae  LIL  c.  2-4.  619 

teaaerunt.  spoliati  ab  iUo  pupilli,  fraudatae  uiduae,  pecimiae 
quoque  eeclesiae  denegatae  has  de  illo  exigunt  poenas  quas  in 
eius  furore  conspicimiis.  pater  etiam  eius  in  uico  fame  mortuus 
et  ab  eo  in  morte  postmodum  nec  sepultus.  uterus  uxoris  calce 

spercussus  et  abortione  properante  in  parricidinm  partus  ex- 
pressus.  et  damnare  nunc  audet  sacrificantium  manus^  cum  sit 
ipse  nocentior  pedibus,  quibus  filius  qui  nascebatur  occisus  est. 

Hanc  conscientiam  criminum  iam  pridem  timebat.  propter  hoc  3 
se  non  de  presbyterio  excitari  tantum,  sed  et  communicatione 

loprohiberi  pro  certo  tenebat,  et  urguentibus  fratribus  imminebat 
cognitionis  dies  quo  apud  nos  causa  eius  ageretur,  nisi  persecutio 
ante  uenisset,  quam  iste  uoto  qnodam  euadendae  et  lucrandae 
damnationis  excipiens  haec  omnia  commisit  et  miscuit,  ut  qui 
eid  de  ecolesia  et  excludi  habebat,  iudicium  sacerdotum  uolun- 

istaria  discessione  praecederet,  quasi  euasisse  sit  poenam  prae- 
uenisse  sententiam. 

Oirca  ceteros  autem  fratres  elaboramus,  quos  ab  eo  circum-  4 
uentos  dolemus,  ut  ueteratoris  pemiciosum  latus  fligiant,  ut 
letales  laqueos  sollicitantis  euadant,  ut  de  qua  ille  pelli  diuinitus 

«omeruit  ecclesiam  repetant:  quos  quidem  Domino  adiuuante  per 
«iiis  misericordiam  regredi  posse  confidimus.  neque  enim  potest 
perire  nisi  quem  constat  esse  periturum,  cum  Dominus  in  euan- 
gelio  suo  dicat:  omnis  plantatio  quam  non  plantauit 
pater  meus  caelestis  eradicabitur.   qui  plantatus  non 

23  Matth.  15,  13. 


1  peconia  R        2  qaoquaeclesiae  F        deyiegator  F       has]  hi  P  aed 
\k8.l.       3  uico  fame]  uicoram  F       4  et]  est  et  ex  est  B       mortem  Q 
ilteriis]  uerus  F  uxore  F  5  percussus  ex  perfuaus  Qm,2  (per- 

fuaus  M)       properate  tC       6  audeat  X»  audet  et  F       7  inuocentior  Q 
quibus  om.JP  qui  om,  LP  B  et]  et  de  P         oommunicationi  F^ 

Qpmmunicationem  Q,  communionem  L  10  tenebat}  timebat  P 

11  conitionis  B  13  ut  om.  P,  et  F  14  habebat]  debebat  P 

iudicio  B  uoluptana  F  15  praecederat  Fy  recederet  B  sit 

sit  X'  16  sententia  L         17  ab  eo]  habeo  LQ         circumuentus  22  S 

circumuento  M  (circumuentos  Q)  18  ueteratores  LQ         ut]  et  LP 

19  laq.os  F       sollicitantis]  sdlicet  tantis  F       euandant  F       ut]  et  F 

20  et  ecclesiam  L       21  elus  om,  L       22  costat  B 


620  Caecilii  Cypriani 

est  praeceptis  Dei  patris  et  monitis,  solus  poterit  de  ecclesia  ille 
discedere,  solus  episcopis  derelictis  cum  schismaticis  et  haereticis 
in  furore  remanere.  ceteros  uero  nobis  aduflHbit  Dei  patris  miseri- 
cordia  et  Christi  Domini  nostri  indulgentia  et  nostra  patientia. 
opto  te,  frater  carissime,  semper  bene  ualere.  s 


EPISTVLA  LIII. 

CYPRIANOvFRATRI  MAXIMVS  VRBANVS  SIDONIVS  MACARIVS  S. 

Certi  sumus,  frater  carissime,  te  quoque  nobiscum  pari  uoto 
congaudere  quod  nos  habito  consilio  utilitatibus  ecclesiae  et  paci 
magis  consulentes,  omnibus  rebus  praetermissis  et  iudicio  Deiio 
seruatis,  cum  Comelio  episcopo  nostro  pariter  et  cum  uniuerso 
clero  pacem  fecisse.  cum  gaudio  etiam  uniuersae  ecclesiae  prona 
etiam  omnium  caritate  hoc  factum  his  litteris  nostris  certissime 
scire  debuisti.  oramus  te,  frater  carissime,  multis  annis  bene 
ualere.  i& 


1  in  praeceptis  Rv  ecqlesiam  JFIL'  illae  P  2  deielictis 

om,  M  (€3ch.^Q)  schismatis  L  et  haereticis  am.  F         3  manere 

P'CiJ  (remanere3f)      *    caetoros  U  uohiBcum  LPBv  adnnauit 

PQ         miBerioordiae  B,  misericordiam  L         4  nostri]  iesn  christi  add, 
PQ  5  opto  . . .  nalere  om,  L.  —  Ad  Comelinm  explicit  Fj  Ad  Cor- 

nelinm  'IIII*  (epistnla  'IIII'  Q)  ezplicit  QB^  Ad  Comelinm  de  Nonato 
ezplicit  Lj  Explicit  ad  Comelinm  de  Nonato  P.  — 

Epist.  LIII.  —  Incipit  epistnla  (a  add.  M)  Maximo  Vrbano  Sidonio 
Machario  (Maximi  Vrbani  Sidonii  Macharie  EQ^^o)  ad  Cypriannm  EMQo, 
Incipit  epistola  ad  Cipriannm  facta  Maximo  Vrbano  Sidonio  Macario  cnm 
Coraelio  episcopo  pacem  fecisse  T,  om.  w.  —  7  et  macharius  EQotov 
salnt  M  (salntem  Q)  8  certissimns  Q^E^  (certi  sumns  M)  9  qnod 
om.  v;  cf.  pag.  636,12  concilio  ^*  (consilio  MQ^)  12  prona]  pro- 
nati  T  13  caritatem  QT  scire  certissime  t;  14'  oramns  . . .  nalere 
om.  Q^Mj  nalete  o»  15  nalere  uT  T.  —  Ad  Cipriannm  epistula  a  Maximo 
Vrbano  Sidonio  Macario  cum  CJornelio  epo  pacem  fecisse  explicit  T,  Epistnla 
(Explicit  epistula  o)  Maximi  Vrbani  Sidoni  Machari  (om.  o)  ad  Ciprianum 
explicit  (om.  d)  EMQo,  om.  oi.  — 


Bpistula  LIL— LIIII.  621 


EPISTVLA  LIIIL 

CYPRIANVS  MAXIMO  PRESBYTERO  ITEM  VRBANO  ET  SIDONIO 
ET  MACARIO  PRATRIBVS  S. 


Lectis  litteris  uestris,  fratres  carissimi,  qiias  ad  me  de  uestra  I 
5  regressione  et  de  ecclesiastica  pace  ac  fraterna  redintegratione 
fecistis,  in  tantum  me  laetatum  esse  confiteor  in  quantum 
fueram  et  ante  laetatus  quando  confessionis  uestrae  gloriam 
conperi  et  militiae  uestrae  caelestem  ac  spiritalem  laudem 
gratulabundus  excepi.  nam  et  haec  fidei  et  landis  uestrae  alia 
loconfessio  est  unam  esse  ecclesiam  confiteri  nec  alieni  erroris 
uel  potius  prauitatis  participem  fieri,  repetere  eadem  castra 
unde  prodistis,  unde  ad  gerendum  proelium  et  aduersarium 
subigendum  fortissimis  uiribus  prosilistis.  illuc  enim  erant  de 
ade  tropaea  referenda  unde  ad  aciem  fuerant  arma  suscepta, 
15  ne  quos  ad  gloriam  Christus  parasset  eosdem  gloriosos  Christi 
ecclesia  non  haberet.  nunc  uero  et  uos  congruentem  fidei  uestrae 
tenorem  adque  indiuiduae  caritatis  et  jconcordiae  legem  domi- 
nica  pace  tenuistis  et  exemplum  ceteris  dilectionis  et  pacis 
uestro  itinere  fecistis,  ut  ecclesiae  ueritas  et  euangelii  ac  sacra- 


Epist.  LIUI.  —  Incipit  ad  Maximum  pr  F  foL  8''  (desideratur  deinde 
folium),  Incipit  adMaiimam  presbytenun  et  (presbytemm  et  om,  B)  Vrba- 
nnm  (nrbem  L)  et  (om,  B)  Sidonium  et  Macariom  (Macharium  Q,  Maca- 
rium  de  regressione  eorum  ad  ecclesiam  B)  BLQT.  —  2  presbyteris  B, 
preBbyterom  Q^  (presb:  M)  3  machario  QTv  5  pace]  disciplina 

pace  B  6  me  latatom  T\  me  laetnm  Q,  male  tatnm  B         8  caeleste 

ac  spiritale  B'  landem]  gandium  B  9  excepti  L  fide  M  (fidei  Q 
sed  tn  marg,  m,  2  huins  fidei)  nestrae  om.  B  10  nec]  ne  B 

11  participes  L  castra  u.  p.  u.  a.  g.  p.  et  a.  subigendnm]  gratulabundus 
excepL  nam  haec  fidem  et  laudis  uestrae  ministerium  iste  subigenda 
cnm  B  12  gerendum]  regendum  LQT  13  prosilitis  J3,  prosiluistis  T 
sed  uistis  in  ra8*  illuc  enim  erant]  luierat  enim  B  14  tropea 

BLQT       perferenda  B       ad  arma  T         16  ecclesiam  M  (ecclesia  Q) 
nunc]  nec  B       17  dominicamQT        18  pacem  Q       19  ecclesiam  B 
enangelii  (euangeli  X)  ae  BLTV,  euangelia  MQ^,  euangelica  Q^,  euan- 
gelici  V       sacramenta  T' 


622  Caecilii  Cypriani 

menti  unitas  quae  a  nobis  tenebatur  uestro  etiam  consehsu  ac 
uinculo  necteretur  nec  eonf«ss(nre8  diristi  ffirroiis  duces  fierent 
qui  uirtutis  et  honoris  auctores  laudabiles  extitissent. 

2  Yiderint  quantum  uobis  ceteri  gratulentur  uel  ^uaotcuu  aput 
se  ipsos  singuli  glorioBtur:  ego  me  et  gratulari  satis  uobis  et» 
plus  ceteris  gloriari  in  hac  uestra  pacifica  regressione  et  cari-  . 
tate  confiteor.  simpliciter  enim  quid  in  meo  corde  fuerit  debetis 
audire.  dolebam  uehementer  et  grauiter  angebar  quod  eis  com- 
municare  non  possem  quos  semel  dilig^e  coepissem.  postea- 
quam  uos  de  carcere  prodeuntes  schismaticus  et  haereticus  errono 
excepit,  sic  res  erat  quasi  uestra  gloria  in  carcere  remansisset. 
illic  enim  resedisse  uestri  nominis  dignitas  uidebatur  quando 
milites  Christi  non  ad  ecclesiam  de  carcere  redirent,  in  quem 
prius  cum  ecclesiae  laude  et  gratulatione  uenissent. 

3  Nam  etsi  uidentur  in  ecclesia  esse  zizania^  non  tamen  inpediri  u 
debet  aut  fides  aut  caritas  nostra  ut  quoniam  zizania  esse  in 
ecclesia  cernimus,  ipsi  de  ecclesia  recedamus.  nobis  tantum- 
modo  laborandum  est  ut  frumentum  esse  possimus,  ut  cum 
coeperit  frumentum  dominicis  horreis  condi,  fructum  pro  opere 
nostro  et  labore  capiamus.  apostolus  in  epistula  sua  dicit:  inso 
domo  autem  magna  non  solum  uasa  sunt  aarea  et 
argentea,  sed  et  lignea  et  fictilia,  et  quaedam  qui- 

20  II  Tim.  2,  20.  ' 

2  necteretur]  necteneretnr  Q,  nectenerentur  T  fierent  ex  faerint  Q 

(fierent  M)        3  nirtuteis  T       auctore*  B  s  eras.       5  glorientur]  gratu- 
lentur  B  /       et  om.  B         satis]  magis  v         uos  B         6  raritate  T 
7  quod  L       meo]  me  B       corde  f.]  defuerit  T       debeatis  T^         S  eis) 
se  is  MQ\  is  Q\  se  his  B,  his  T  9  possent  B  semel]  antea  V 

deligere  Q  coepissent  B  10  uos]  uos  enim  V  prodentes  T 

Bcismaticos  BQ  hereticos  BQ  error  ex  errat  Q  (eirat  M) 

11  excipit  T  mansisset  Q  12  recidisse  SQ    '       dignitas  ete, 

eaMbet  F  15  nam  etsi  . . .  p.  6S3,1J^  lumen  amittunt  exh.  AugttstiniKS 

Epist,  CVIIIc,  10  -'  A\  Augustinus  contra  Cresconium  Dan,  II 43  — 
A*,  Augustinus  contra  Oaudentium  Don,  II  3  =-  A^         etsi]  si  BQT 
uiuidentur  T         16  deheat  M  (debet  Q)  zizaniam  T         in  ocolesia 

esse  F  17  semper  cemimus  T  ipsi]  nos  ^*  recidamus  M  (rece- 
damus  Q)  18  est  om.  B,  ost  fratres  carissimi  V  19  pro  om.  B 

20  dicat  B       22  ligna  B       quaedam]  quidam  L 


Epistnlae  LIIII.  c  1--4. 

dem  honorata,  quaedam  inhonorata.  nos  operam  demus 
ei  qoantuiBL  possnmus  laboremus  ut  uas  aureum  uel  argenteum 
simus.  ceterum  fictilia  uasa  confringere  Domino  soli  concessum 
est  cui  et  uirga  ferrea  data  est.  esse  non  potest  maior  domino 

5  8U0  seruus  nec  quisquam  sibi  quod  soli  filio  pater  tribuit  uindi- 
care,  ut  se  putet  aut  ad  aream  uentilandam  et  purgandam  palam 
iam  ferre  posse  aut  a  frumento  uniuersa  zizania  humano  iudicio 
separare.  superba  est  ista  obstinatio  et  sacrilega  praesumptio 
quam  sibi  furor  prauus  adsumit.  et  dum  sibi  semper  quidam 

10  plus  quam  mitis  iustitia  deposcit  adsumunt,  de  ecclesia  pereunt, 
et  dum  se  insolenter  extoUunt,  ipso  suo  tumore  caecati  ueri- 
tatis  lumen  amittunt.  propter  quod  et  nos  temperamentum 
tenentes  et  libram  Domini  contemplantes  et  Dei  patris  pietatem 
ac  misericordiam  cogitantes  diu  multumque  tractatu  inter  nos 

ishabito  iusta  moderatione  agenda  librauimus. 

Quae  omnia  penitus  potestis  inspicere  lectis  libellis  quos  hic  4 
nuper  legeram  et  ad  uos  quoque  legendos  pro  communi  dilectione 
transmiseram,  ubi  lapsis  nec  censura  deest  quae  increpet  nec 
medicina  quae  sanet.  sed  et  catholicae  ecclesiae  unitatem  quan- 

sotum  potuit  expressit  nostra  mediocritas:  quem  libellum  magis 
ac  magis  nunc  uobis  placere  confido,  quando  eum  iam  sic 
legitis  ut  et  probetis  et  ametis,  siquidem  quod  nos  uerbis  con- 


1  nero  inhonoiata  A*QTv  opera  B  deinas]  fratres  carissimi 

add.  V  2  et]  nt  B  nasa  anrea  nel  argentea  Vv  nel  et  ^' 

3  simns]  esse  possimns  V  dnm  M  (dno  Q)  4  est  cui]  cni  B  5  nec] 
ne  A*  ^  nindicarit  A*A*  6  nt  se]  potest  nt  t;  pntat  B  7  iam 
om.  «,  nentitabrnm  iam  F,  et  nantilabmm  iam  A*  (palam  ferre  iam  posse 
A^A*)  ferre  se  BLMT,  ferre  Qv,  ferre  se  pntet  F  8  separare 

A^A^A^FV,  segregaie  BLQT  est  om,  B  praesnmtio  et  sacrilega 
destinatio  A^  9  assnmit]  insipienter  assnmit  V        et]  nt  B        dnm 

A^A^A^BFLV,  dnm  domininm  QTv  qnidam  plns]  qnid  amplius  B, 

amplins  aliquid  A^         11  insolentes  L       ipsos  notnm  ore  L        18  libe- 
ramii      contemplantis  QT      14  hac  misericordiam  cLnTQ      15habitaZ 
agendi  JB,  qnae  snnt  agenda  Vv  librahimns  F  16  omni  T»  (eiep. 

m.  2)  paenitns  LQT,  om.  B  hic  <m,  B,  his  F  18  transmiserar 
mns  T  censnra]  dinina  iMdd.  V  19  catholica  Q  (catholice  M) 

20  qnam  F       21  ac  magi»  wh,  B       22  conseripsimns  om.  F 


624  Caecilii  Cjpriani 

scripsimus  nos  factis  inpletis,  qoando  ad  ecclesiam  caritatis 
ac  pacis  unitate  remeatis.  opto  uos,  fratres  carissimi,  semper 
bene  ualere. 


EPISTVLA  LY. 

CYPRDINVS  ANTONL^O  FRATRI  S.  s 

I  Accepi  primas  litteras  tuas,  frater  carissime,  concordiam  col- 
legii  sacerdotalis  firmiter  optinentes  et  catholicae  ecclesiae 
cohaerentes,  quibus  significasti  cum  Nouatiano  te  non  com- 
municare,  sed  sequi  consilium  nostrum  et  cum  Comelio  coepi- 
scopo  nostro  unum  tenere  consensum.  scripsisti  etiam  ut  exem-  lo 
plum  earundem  litterarum  ad  Comelium  collegam  nostrnm 
transmitterem,  ut  deposita  omni  sollicitudine  iam  sciret  te 
secum  hoc  est  cum  catholica  ecclesia  communicare. 

i  Sed  enim  supemenerunt  postmodum  aliae  litterae  tuae  per 
Quintum  conpresbytemm  missae,  in  quibus  animaduerti  ani-i^ 
mum  tuum  Nouatiani  litteris  motum  nutare  coepisse.  nam  cum 
et  consilium  et  consensum  tuum  firmiter  ante  fixisses,  desi- 
derasti  in  his  litteris  ut  rescriberem  tibi  quam  haeresim  Noua- 
tianus  introduxisset  uel  Coraelius  qua  ratione  Trofimo  et  turi- 
ficatis  communicet.  quod  quidem  si  pro  sollicitudine  fidei  anxieso 
curas  et  rei  dubiae  ueritatem  sollicitus  exploras,  reprehendenda 
non  est  in  timore  diuino  aestuantis  animi  sollicitudo  suspensa. 

1  et  caritatis  T  sed  et  s.  l.  2  unitatem  BQT  remeastis  QT, 

remeabunt  FL,  rememoratio  habuit  B  carissimi]  ac  desiderantissiim 

add,  Qv  semper  om.  L,  —  Ad  Maximum  (presbyterum  add.  FQI^  et 

(om.  B)  Vrbanum  et  (et  om.  B)  Sidonium  et  Maoarium  (Macbarium  Q, 
macarium  de  regressione  eorum  ad  ecclesiam  B)  explicit  BFLQT.  — 

Epist.  LV.  —  Incipit  ad  Antonianum  de  Cornelio  et  Nouatiano  BCLB, 
Incipit  ad  Antonianum  lege  feliciter  Q.  —  6  accepimus  CV  primas 

om,  Q  collegi  CL  7  obstinentes  C\  optiuentis  JB  9  epi- 

Bcopo  Q  10  te  tenere  M  (te  om,  Q)  12  transmitterer  G  sed  alt 

T  s.l.        teL  tn  ras.,  e  U         15  contra  presbyterum  B        16  nutat  C 
cum  cac  con  C       cum  et]  com  Q       17  firmiter  tuum  CB       18  heresin  A 
beresem  B        19  uel  om.  L        tropimo  X,  tropbimo  v        ^eiom.  B 
soUicitius  M  (soUicitus  Q)       22  aestuantis]  taati  B 


Epistula  LIIIL-LV.  625 

Quoniam  tamen  uideo  post  primam  sententiam  epistulae  tuae  3 
Nouatiani  litteris  postmodum  te  esse  commotum,  illud,  frater 
carissime,   primo  in  loco  pono  graues  uiros  et  semel  super 
petram  solida  stabilitate  fundatos  non  dico  aura  leui  sed  nec 

suento  aut  turbine  commoueri,  ne  animus  dubius  et  incertus 
uariis  opinionibus  uelut  quibusdam  uentorum  incursantium 
flatibus  frequenter  agitetur  et  a  proposito  suo  cum  quadam 
leuitatis  reprehensione  mutQtur.  quod  ne  apud  te  uel  apud 
quemquam  Nouatiani  litterae  faciant,   ut  desiderasti,   frater, 

10  ratlbnem  rei  tibi  breuiter  exponam.  et  quidem  primum,  quoniam 
de  meo  quoque  actu  motus  uideris,  mea  apud  te  et  persona  et 
causa  purganda  est,  ne  me  aliquis  existimet  a  proposito  meo 
leuiter  recessisse,  et  cum  euangelicum  uigorem  primo  et  inter 
initia  defenderim,  postmodum  uidear  animum  meum  a  disciplina 

15  et  censura  priore  fleiisse,  ut  his  qui  libellis  conscientiam  suam 
maculauerint  uel  nefanda  sacrificia  commiserint  laxandam  pacem 
putauerim.  quod  utrumque  non  sine  librata  diu  et  ponderata 
ratione  a  me  factum  est. 
Nam  cum  acies  adhuc  inter  manus  esset  et  proelium  glo-4 

2orioBi  certaminis  in  persecutione  ferueret,  toto  hortatu  et  pleno 
inpetu  militum  uires  fuerant  excitandae  et  maxime  lapsorum 
mentes  classico  quodam  nostrae  uocis  animandae^  ut  paeniten- 
tiae  uiam  non  solum  precibus  et  lamentationibus  sequerentur; 
sed  quoniam  repetendi  certaminis  et  reparandae  salutis  dabatur 

35occasio,   ad  confessionis  potius  ardorem  et  martyrii  gloriam 


2  litteras  B       illnm  C        S  Inni  Q        3  pono  om,  Q       4  petram] 
robnstam  add.  CR  5  ant]  et  LQ  ne]  nec  C  6  opinionibns] 

nniombus  B  7  et  a]  a  B  sno]  qnoqne  C  cnm  om.  C  8  repre- 
hesione  L  ne]  ne  nel  Qt)  .  cdterum  apnd  om,  B  9  qnemqnam] 
qnendam  Q  desideranti  C  frater]  carissime  add.  BBv  10  qno- 
niam]  qnoniam  qni  B  12  aestimet  B  13  enangelio  C  nigorem 
primnm  B,  primo  nigorem  C      •    et  om.  LB  14  ea  initia  defendere 

in  B  sed  ea  8.  l  m.  2        ad  disciplinam  et  censnram  priorem  flectisse  B 
15prioret(7*  16  macnlanemnt  X         nefandam  C*  sacrifitia  «o; 

gratia  C  17  pntanerint  Q  liberata  C^  19  nam]  aliam  B 

20  tota  C>  21,impletn  C  fnernnt  C  22  qnodam  om.  Q 

(eah.  M)  fortiter  animandae  t?    ^      23  precibns]  et  allegationibns 

add.  JB       24  sed  om.  ii^ 

ni.      -  '  40 


626  Caecilii  Cypxiani 

nostris  increpiti  uocibas  prouocarentur.  denique  cum  de  qui- 
busdam  ad  me  presbyteri  et  diaconi  scripsissent  eos  inmoderatos 
esse  et  ad  communicationem  accipiendam  festinanter  urgere, 
rescribens  eis  in  epistula  mea  quae  extat  et  hoc  addidi:  qui 
si  nimium  properant,  habent  in  sua  potestate  quods 
postulant  tempore  ipso  sibi  plus  quam  quod  postu- 
lant  largiente.  acies  adhuc  geritur  et  agon  cotidie 
celebratur.  si  commissi  uere  et  firmiter  paenitet, 
et   fidei    calor    praeualet,    qui    differri  non   potest 
potest  coronari.  de  eo  tamen  quod  statuendum  esset  (Srcaio 
causam  lapsorum  distuli,  ut  cum  quies  et  tranquillitas  data 
esset  et  episcopis  in  unum  conuenire  indulgentia  diuina  per- 
mitteret,  tunc  communicato  et  librato  de  onmium  conlatione 
consilio  statueremus  quid  fieri  oporteret,  si  quis  uero  ante  con- 
silium  nostrum  et  ante  sententiam  de  omnium  consilio  statu-u 
tam  lapsis  temere  communicare  uoluisset,   ipse  a  communi- 
catione  abstineretur. 
S     Quod  etiam  Bomam  ad  clerum  tunc  adhuc  sine  episcopo 
agentem  et  ad  confessores  Maximum  presbyterum  et  ceteros  in 
custodia  constitutos,   nunc  in  ecclesia  cum  Comelio  iunctos,» 
plenissime  scripsi,  quod  me  scripsisse  de  eorum  rescriptis  potes 


1  increpati  Q,  intrepidis  C  d  tn  t  corr,  m.  2  2  presbyteriB  B 

diaoones  CQB,  diaconibus  B  inmod^ratos  eos  J2  3  et  om.  ^ 

4  Bcribens  BM  (rescribens  Q)  eztat]  ezpediant  B  qui  si  etc,  cf. 

epist.  19.  c.  2  5  habeant  C\  om.  B  6  et  tempore  Q  qnam 

qno  L,  qnam  BCB  7  acies  adhuc]  aciens  qnod  adhuc  praelinm  B 

agon]  apnd  nos  C  sed  nos  8,Lm,  2  8  commissi  ex  omni  si  Bm.2, 

commissi  cotidie  B^       poenitent  C       9  qni]  quod  Q       potest  am.  BB 
10  statimendum  L^  esse  et  C^  11  ut  om.  C  quies  et]  qui 

esset  L,  quies  B       12  esset]  est  B       conuenire  uenire  L       13  tunc  . . . 
oporteret  add.  C  m,  2  liberato  C,  libato  B  conhitionum  B 

14  statuerem  L        concilium  B        15  eentiam  C^B^         consilium  B 
statutum  B,  statuam  L,  constituta  Q  16  lapsis]  lassis  B  sed  a8.L 

a]  communicare  u.  ipse  a  repetit  B      17  abstineret  Q*  (abstineretur  MQ  * ) 
18  ad  romam  B,  ad  romanum  C  eed  num  8.  l.  19  agente  CLB         ad 

om,  Q        Gonfessorem  v        20  custodiam  Q        oonstitutis  C^        ecele- 
siam  CB^  iuntos  B,  iunctus  C,  functos  B  21  scripsi  quod  me 

om.  B       eorum]  orum  B       poteris  CBv 


Epistulae  LV.  c.  4-6.  627 

noscere.  nam  in  epistula  sua  ita  posaerunt:  quamquam  no- 
bis  in  tam  ingenti  negotio  placeat  quod  et  tu  ipse 
tractasti,  prius  esse  ecclesiae  pacem  sustinendam, 
deinde  sic  conlatione  consiliorum  cum  episcopis 
spresbyteris  diaconis  confessoribus  pariter  ac  stan- 
tibus  laicis  facta  lapsorum  tractare  rationem.  addi- 
tum  est  etiam  Nouatiano  tunc  scribente  et  quod  scripserat  sua 
uoce  recitante  et  presbytero  Moyse  tunc  adhuc  confessore  nunc 
iam  martyre  subscribente,  ut  lapsis  infirmis  et  in  eiitu  con- 

tostitutis  pax  daretur.  quae  litterae  per  totum  mundum  missae 
sunt  et  in  notitiam  ecclesiis  omnibus  et  uniuersis  fratribus 
perlatae  [sunt]. 

Secundum  quod  tamen  ante  fuerat  destinatum,  persecutione  ( 
sopita  cum  data  esset  facultas  in  unum  conueniendi,  copiosus 

t5  episcoporum  numerus,  quos  integros  et  incolumes  fides  sua  et 
Domini  tutela  protexit,  in  unum  conuenimus  et  scripturis  [diu] 
ex  utraque ,  parte  prolatis  temperamentum  salubri  moderatione 
librauimus,  ut  nec  in  totum  spes  communicationis  et  pacis 
lapsis  denegaretur,  ne  plus  desperatione  deficerent  et  eo  quod 

so  sibi  ecclesia  cluderetur  secuti  saeculum  gentiliter  uiuerent,  nec 
tamen  rursus  censura  euangelica  solueretur,  ut  ad  communi- 
cationem  temere  prosilirent^  sed  traheretur  diu  paenitentia  et 
rogaretur  dolenter  pakema  clementia  et  examinarentur  causae 


1  dinoscere  Q^  agnoscere  B       quamquam  etc.  cf.  epiet.  30  c,  5       2  in 
om.  C  3  prius]  propiuB  C  adaeclcsiae  C  d  «.  L  4  con- 

lationem  B         5  et  presbjteris  Q        diacones  Q,  diaconibus  Bv         ad- 
stantibus  Q  (ac  stantibus  M)  ^       6  ac  tractata  ratione  B  7  etiam] 

enim  Q  (etiam  3f)  nouationo  E  8  et]  et  a  B  presbyterum 

mojsen  C         adhocX*  9  susscribentur  C        exitum  Q         lOper] 

in  B,  pro  Q  (per  M)        mundum]  modum  B         11  sunt  <m,  C        noti- 
tiam  ex  nocentiam  C         eclesis  B  13  sicundum  B         tamen  quod 

fuerat  ante  B        ante]  antebac  Q        14  est  B         15  incolomes  CLQ 
et  om,  B  16  tutella  JR,  om.  B  protexit]  seruauit  Q  diu] 

dininjs  v;  expunai  ut  1. 12  aunt  17  temperamentis  B  18  libera- 

nimus  CiJ*  19  et  eo  carr.  in  et  ea  0,  item  B  20  clauderetur  Vy 

abdioeretur  eof  adduceretur  C        22  trad*retur  M  (traheretur  Q)       23  et 
om.  C 

40* 


628  Caecilii  Cjpriani 

et  uoltmtates  et  necessitates  singulorum,  secundnm  quod  libello 
continetur  quem  ad  te  peruenisse  confido,  ubi  singula  placi- 
torum  capita  conscripta  sunt.  ac  si  minus  sufficiens  episcoporum 
in  Africa  numerus  uidebatur,  etiam  Bomam  super  hac  re  scripsi- 
mus  ad  Comelium  coUegam  nostrum,  qui  et  ipse  cum  pluri-s 
mis  coepiscopis  habito  concilio  in  eandem  nobiscum  sententiam 
pari  grauitate  et  salubri  moderatione  consensit. 
7     De  quo  tibi  necesse  nunc  fuit  scribere,  ut  scias  me  nihil 
leuiter  egisse,  sed  secundum  quod  litteris  meis  fueram  ante 
conplexus,  onmia  ad  conmiune  ooncilii  nostri  consilium  distu-i* 
lisse  et  nemini  quidem  ex  lapsis  prius  communicasse,  quando 
adhuc   erat   unde  non  tantum  indulgentiam   sed  et  coronam 
lapsus  acciperet,  postea  tamen,-  sicut  et  coU^ii  concordia  et 
conligendae  fratemitatis  ac  medendi  uulneris  utilitas  exigebat 
necessitate  tempomm  succubuisse  et  saluti  multorum  prouiden- 1& 
dum  putasse,  et  nunc  ab  his  non  recedere  quae  semel  in  con- 
cilio  nostro  de  conmiuni  conlatione  placuerunt,  quamuis  multa 
multorum  uocibus  uentllentur  et  mendacia  aduersus  sacerdotes 
Dei  de  diaboli  ore  prolata  ad  rumpendam  catholicae  unitatis 
concordiam  ubique  iactentur.  sed  te  oportet  ut  bonum  fratremso. 
adque  unanimem  consacerdotem,  non  quid  maligni  adque  apo- 
statae  dicant  facile  suscipere,  sed  quid  coUegae  tui  modesti  et 
graues  uiri  faciant  de  uitae  et  disciplinae  nostrae  exploratione 
perpendere. 


1  secimdo  Q^  (secondimi  Q^M)  in  libello  C  8edm8.l  2  qaod  Q 
(qnem  M)  3  subficiens  B,  efficiens  B  4  aMca*  L  nidebitnr  Br, 
ut  nidebator  B  roma  Q,  romae  C,  prome  B  5  com]  secom  L 

6  episoopis  B        habito]  ab  illo  C        consilio  BC        eadem  B        sen 
tentia  B^  7  pari]  pia  Q  8ed  in  ras.  (pari  M)  8  nunc  foit]  est 

nnnc  B  9  ante  om.  £,  ad  te  Q  (ante  Msedn^,  h)  10  omne  B 

consilii  CQ^  conailinm  B       nostrmn  B        11  memini  C        ez]  me  C 
13  acceperat  C*  sicut  et]  sicut  CQBv  coll^o  22',  collegia  B 

concordiam  L       14  mendenti  C*        15  necessitati  CQv,  neoesaitatem  B ; 
cf,  681,20        16  putare  Q       receesi  ex  recesserit  C        17  conlatione  ex 
conciliatione  C        19  ore  prolata]  reprobata  B        21  quod  M  (quid  Q) 
adque]  aut  B  apotestate  C  22  collegii  B  ut  modesti  B 

23  de  uita  CQ,  deuictae  L       exemplo  ratione  C 


Epistulae  LV.  6—8.  629 

Venio  iam  nunc,  frater  carissime,  ad  personam  Corneli  col-8 
legae  nostri,  ut  Gomelium  nobiscum  uerius  noueris,  non  de 
malignorum  et  detrahentium  mendacio,  sed  de  Dei  iudicio  qui 
episcopum  eum  fecit  et  coepiscoporum  testimonio  quorum  nume- 
sms  uniuersus  per  totum  mundum  concordi  unanimitate  con- 
sensit.  nam  quod  Comelium  carissimum  nostrum  Deo  et  Christo 
et  ecclesiae  eius,  item  consacerdotibus  cunctis  laudabili  prae- 
dicatione  commendat,  non  iste  ad  episcopatum  subito  peruenit, 
sed  per  omnia  ecclesiastica  officia  promotus  et  in  diuinis  ad- 

loministrationibus  Dominum  saepe  promeritus  ad  sacerdotii  sublime 
fastigium  cunctis  religionis  gradibus  asceudit.  tunc  deinde  episco- 
patum  ipsum  nec  postulauit  nec  uoluit,  nec  ut  ceteri  quos  adro- 
gantiae  et  superbiae  suae  tumor  inflat  inuasit,  sed  quietus  alias 
et  modestus  et  quales  esse  consuerunt  qui  ad  hunc  locum  diui- 

wnitus  eliguntur,  pro  pudore  uirginalis  continentiae  suae  et  pro 
homilitate  ingenitae  sibi  et  custoditae  uerecundiae  non  ut  qui- 
dam  uim  fecit  ut  episcopus  fieret,  sed  ipse  uim  passus  est  ut 
episcopatum  coactus  exciperet.  et  factus  est  episcopus  a  plurimis 
coU^s  nostris  qui  tunc  in  urbe  Koma  aderant,  qui  ^d  nos 

solitteras  honorificas  et  laudabiles  et  testimonio  suae  praedica- 
tionis  inlust^es  de  eius  ordinatione  miseruni  factus  est  autem 
Comelius  episcopus  de  Dei  et  Christi  eius  iudicio,  de  cleri- 
corom  paene  omnium  testimonio,  de  plebis  quae  tunc  adfuit 
snffragio,  de  sacerdotum  antiquorum  et  bonorum  uirorum  col- 


1  fratres  B  kmi  BM  (k.  Q)  ad]  et  ad  BC  coUegae  cor- 

neli  C  2  nouerit  X,  om,  B  3  dei]  domini  dei  v  qni  om.  QB 

(exk.  M),  6886  qni  C*  4  episcopiim  eum  sctipsi,  epm  CBLQE,  enm 

episcopTim  v  feeit  et  coepiscoponmi  <m.  B  testimonium  C^ 

5  consentit  L  >        6  corneUo  B  >        7  ecclesia  L       cum  sacerdotibus  B 
laudabilis  B       10  dno  jL,  dm  C       ad]  a  12       sacerdoti  Q,  sacerdotibus 
corr.  m  sacerdotis  C         11  tum  v         12  nec  uoluit  om.  B      ^  nec]  nec- 
*iii  C        13  tumor  ex  et  bumor  C         inflatus  B,  infra  B         alios  C 
14  eonsueuerunt  v  ad  bunc]  adbuc  B  15  continentiae  BLQV 

(teste  BigaUio),  consdentiae  CB         16  etBs.lm.^         17  fieret]  fieri 
iioluit  B  18  f actus  ...121  miserunt  om.  B  20 bonorificat  L ^ 

(iltenm  et  om.  M  (exh.  Q)  21  esi  om.  B  22  oomelio  0> 

^  plebi  C        24  suffiragio  et  CBv        de  . . .  collegio  om,  B        coUegia 
ow.  L;  consensu  mdlim;  cf.  epist,  59  c.  5. 


630  Caecilii  Cypriani 

legio,  cum  nemo  ante  se  factns  esset,  cum  Fabiani  locus  id 
est  cum  locus  Petri  et  gradus  cathedrae  sacerdotalis  uacaretr 
quo  occupato  et  de  Dei  uoluntate  adque  omnium  nostrom  con- 
sensione  firmato  quisque  iam  episcopus  fieri  uoluerit  foris  fiat 
necesse  est  nec  habeat  ecclesiasticam  ordinationem.  qui  ecclesiaes^ 
non  tenet  unitatem.  quisque  ille  fuerit  multum  de  se  licet 
iactans  et  sibi  plurimum  uindicans  profanus  est,  alienus  est, 
foris  est.  et  cum  post  primum  secundus  esse  non  possit,  quis- 
que  post  unum  qui  solus  esse  debeat  factus  est  iam  non  secun- 
dus  ille  sed  nuUus  est.  lo 

9  Tunc  deinde  post  episcopatum  non  exambitum  nec  extortum, 
sed  de  Dei  qui  sacerdotes  facit  uoluntate  susceptum,  quanta 
in  ipso  suscepto  episcopatu  suo  uirtus,  quantum  robur  animi, 
qualis  firmitas  fidei,  quod  nos  simplici  corde  et  perspicere  peni- 
tus  et  laudare  debemus,  sedisse  intrepidum  Bomae  in  sacer-i& 
dotali  cathedra  eo  tempore  cum  tyrannus  infestus  sacerdotibus 
Dei  fanda  adque  infanda  comminaretur,  cum  multo  patientius 
et  tolerabilius  audiret  leuari  aduersus  se  aemulum  principem 
quam  constitui  Bomae  Dei  sacerdotem.  nonne  hic,  frater  caris- 
sime,  summo  uirtutis  et  fidei  testimonio  praedicandus  est,  nonne<» 

•  inter  gloriosos  confessores  etmartyras  deputandus,  qui  tantum 
temporis  sedit  e^pectans  corporis  sui  carnifices  et  tyranni  fero- 
cientis  ultores,  qui  Gornelium  aduersus  edicta  feralia  resisten- 
tem  et  minas  et  cruciatus  et  tormenta  fidei  uigore  calcantem 


1  id  est  AS  idem  C,  hoc  est  ^        2  gradus]  locus  B       et  cathedia  V 
sacerdotalis  om.  B       aaceret  Q        3  et  de]  de  CRv        4  qaisquis  C^v 
fiant  C        5  ecclesiastica  ordinatione  J3,  ecclesiae  ordinationem  C        qui 
ex  quia  C         6  quisquis  C^v         fuerit]  foris  fuerit  L         de  sebet  C 
8  quisquis  C*v  9  qui  solus  <m.  C  non  iam  BCBj  non  ^  (iam 

non  M)        10  iUe  om,  B        est  <m.  Q        11  tnm  Bv       ambitum  Q 
12  qui  om^  B  13  suscepto  om,  L,  suscepta  C  coepiscopatum  C  co 

in  cu  corr,  m.  2  sua  ex  suo  C  quantum  • . .  penitus  add,  6m.2 

m  marg,  quantus  B  robor  BC  14  quod]  quos  JB,  sed  12 

15  sedisse]  sedinse  L       16  sacerdotalibus  C^        17  dei  om.  C       infanda} 
nefanda  B  18  aduersum  Q  aemulum]  malum  coni,  Sdlmasius  de 

primatupapae  c,  6  p.  86  19  quam]  quosi  B  dei]  aemulum  Q 

kmTjf  (k.  Q),  om.  CB  20  summae  CB  21  martyres  BCB*v 

22  temporibus  C       ferocientes  B 


Epistnlae  LV.  8-11.  631 

nel  gladio  innaderent  uel  crucifigerent  uel  igne  torrerent  nel 
quolibet  inaudito  genere  poenaram  uiscera  eius  et  membra  lania- 
rent?  etiamsi  maiestas  |Domini  protegentis  et  bonitas  sacer- 
dotem  quem  fieri  uoluit  factum  quoque  protexit,  tamen  C!or- 

5  nelius,  quantnm  ad  eius  deuotionem  pertinet  et  timorem,  passus 
est  quidquid  pati  potuit  et  tyrannum  armis  et  bello  postmodum 
uictum  prior  sacerdotio  suo  uicit. 

Quod  autem  quaedam  de  illo  inhonesta  et  maligna  iactantur,  !• 
nolo  mireris,  cum  scias  hoc  esse  opus  semper  diaboli  ut  semos 

10  Dei  mendacio  laceret  et  opinionibus  falsis  gloriosum  nomen  in- 
famet,  ut  qui  conscientiae  suae  luce  clarescunt  alienis  run^ribus 
sordidentur.  explorasse  autem  coUegas  nostros  scias  et  uerissime 
conperisse  nuUa  illum  libelli,  ut  quidam  iactitant,  labe  macu- 
latum  esse,  sed  neque  cum  episcopis  qui  sacrificauerint  com- 

16  municationem  sacrilegam  miscuisse,  sed  eos  demum  quorum 
causa  audita  et  innocentia  conprobata  sit  coniunxisse  nobiscum. 

Nam  et  de  Trofimo,  de  quo  tibi  scribi  desiderasti,  non  itall 
res  est  ut  ad  te  pertulit  rumor  et  mendadum  malignorum. 
nam,  sicut  et  antecessores  nostri  saepe  fecerunt,  conligendis 

sofratribus  nostris  carissimus  frater  noster  necessitate  succubuit. 
et  quoniam  cum  Trofimo  pars  maxima  plebis  abscesserat,  rede- 
unte  nunc  ad  ecclesiam  Tro^o  et  satisfaciente  et  paenitentia 
deprecationis  errorem  pristintmi  confitente  et  fratemitatem  quam 
nuper  abstraxerat  cum  plena  humilitate  et  satisfactione  reuo- 

S5  cante  auditae  sunt  eius  preces  et  in  ecclesiam  Domini  non  tam 


1  cracifigerentor  C^  2  laniaret  JB  3  protegeret  B  quem 

sacerdotem  quem  L       5  tantum  qnantom  B       eiusdem  Q       et(m,B 
timore  Q         8  iactentnr  B         9  nolo  ex  noli  C        miraris  Q>  (mireris 
Q^M)       10  doteini  Q       lateret  0>        et]  ut  B       infamat  L       11  ut] 
et  BQ         12  sordirentur  ii',  odirentur  jB         13  nuUam  JR'         iactant 
BL,  actitant  C  14  sacrificauerunt  CQBv  commutationem  C 

15  eos  demum]  eosdem  Q  (eos  de  M)  17  trophimo  v  lU  solet  scripsi 
desideras  B  18  mendacio  B  post  malignorum  repetit  C:  nam  sicut 
de  trofimo  19  et  om.  BQBv  nostro  L^  coUigendus  B 

20  irater  om.  BQ         noster  onu  L,  noster  eomelius  v        necessitati  t; 

21  pars]  parci  C  accesserat  B  redeunte  et  C  22  satis- 
|Aciente  B^  24  prouocante  C  25  et  om.  Q  ecclesia  BQ  et  non  Q, 
nam  C       tam]  tantum  BLQ 


632  Caecilii  Cypriani 

Trofimus  quam  maximus  fratrum  nmnerus  qui  cum  Trofimo 
fuerat  admissus  est,  qui  omnes  regressuri  ad  ecclesiam  non 
essent,  nisi  cum  Trofimo  comitante  uenissent.  tractatu  ergo  illic 
cum  coUegis  plurimis  habito  susceptus  est  Trofimus,  pro  quo 
satisfaciebat  fratrum  reditus  et  restituta  multorum  salus.  sics 
ta^en  admissus  est  Trofimus  ut  laicus  communicet,  non  secun- 
dum  quod  ad  te  malignorum  litterae  pertulerunt  quasi  locom 
sacerdotii  usurpet. 

12  Sed  et  quod  passim  conuuunicare  sacrificatis  Comelius  tibi 
nuntiatus  est,  hoc  quoque  de  apostatarum  fictis  rumoribusio 
nascituf .  neque  enim  possunt  laudare  nos  qui  recedunt^  aut  ex- 
pectare  debemus  ut  placeamus  illis  qui  nobis  displicentes  et 
contra  ecclesiam  rebelles  sollicitandis  de  ecclesia  fratribus  uio* 
lenter  iusistunt.  quare  et  de  Cornelio  et  de  nobis  quaecumque 
iactantur  nec  audias  facile  nec  credas,  frater  carissime.  u 

13  Si  qui  enim  infirmitatibus  occupantur,  illis  sicut  placuit  in 
periculo  subuenitur.  postea  quam  tamen  subuentum  est  et 
periclitantibus  pax  data  est,  ofibcari  a  nobis  non  possunt  aut 
opprimi  aut  ui  et  manu  nostra  in  exitum  mortis  urgeri,  ut 
quoniam  morientibus  pax  datm*  necesse  sit  mori  eos  qui  acce-» 
perint  pacem,  cum  magis  in  hoc  indicium  diuinae  pietatis  et 
patemae  lenitatis  appareat  quod  qui  pignus  uitae  in  data  pace 
percipiunt  hic  quoque  ad  uitam  percepta  pace  teneantur.  et 
idcirco  si  accepta  pace  commeatus  a  Deo  datur,  nemo  hoc  debet 
in  sacerdotibus  criminari,  cum  semel  placuerit  fratribus  in  peri-  s» 


1  trotimus  ex  trofimo  fnerat  C  2  fuerat  om.  B  3  esset  22  cnm 
exp.  C  uenisBeiitofn.  C  tractato  J3Q12  illucii  4pro... 
h  6  trofimus  add,  C  m,  2  in  marg.  7  ad  te]  ante  B  locum  et  C 

8  sacerdotis  CQv  usurpent  L  10  quoque]  etiam  CQBv  de] 

et  B  fictis  C  8.  h  m,  2,  finctis  Q  11  recedunt]  a  nobis  add,  CBv 
12  displicent  QB  et  om.  C  13  sollicitandos  0  os  eo;  us  de 

om.  L  14  quare  et]  quare  B  15  carissime  om.  C  16  quis  B 
17  tamcn  quam  t;  est  exp,  B  18  soffocari  CB  19  aut  om,  C 
ui  et  otTi.  J?  exitu  BQ         ut  om.  Q  21  et  eum  B  indicium 

BCBV,  iudicium  LQ  22  et  patemae  ex  et  patientiae  B,  om.  L 

lenitatis]  bonitatis  BB,  am.  L  apparuit  B  23  perceptam  BQ 

pace  om.  B         24  dno  Q         datus  C         25  in  m.  Q         frat  fratri  in 
periculi  B 


Epistulae  LV.  11—14.  633 

culo  sabueniri.  nec  tu  existimes,  frater  carissime,  sicut  quibus- 
dam  uidetur,  libellaticos  cum  sacrificatis  aequari  oportere,  quando 
inter  ipsos  etiam  qui  sacrificauerint  et  condicio  frequenter  et 
causa  diuersa  sit.  neque  enim  aequandi  sunt  ille  qui  ad  sacri- 

sficium  nefandum  statim  uoluntate  prosiliuit  et  qui  reluctatus  et 
congressus  diu  ad  hoc  funestum  opus  necessitate  peruenit,  ille  qui 
et  se  et  onmes  suos  prodidit  et  qui  ipse  pro  cunctis  ad  discrimen 
accedens  uxorem  et  liberos  et  domum  totam  periculi  sui  pac- 
tione  protexit,  ille  qui  inquilinos  uel  amicos  suos  ad  facinus 

loconpulit  et  qui  inquilinis  et  colonis  pepercit,  fratres  etiam  pluri- 
mos  qui  extorres  et  profugi  recedebant  in  sua  tecta  et  hospitia 
recepit,  ostendens  et  offerens  Domino  multas  uiuentes  et  in- 
columes  animas  quae  pro  una  saucia  deprecentur. 
Cum  ergo  inter  ipsos  qui  sacrificauerint  multa  sit  diuersitas,  14 

isquae  inclementia  est  et  quam  acerba  duritia  libellaticos  cum  his 
qoi  sacrificauerint  iungere,  quando  is  cui  libellus  acceptus  est 
dicat:  ^ego  prius  legeram  et  episcopo  tractante  cognoueram  non 
sacrificandum  idolis  nec  simulacra  seruum  Dei  adorare  debere, 
et  idcirco  ne  hoc  facerem  quod  non  licebat,  cum  occasio  libelli 

lofiiisset  oblata,  quem  nec  ipsum  acciperem  nisi  ostensa  fuisset 
occasio,  ad  magistratum  uel  ueni  uel  alio  eunte  mandaui,  Ghri- 
stianum  me  esse,  sacrificare  mihi  non  licere,  ad  aras  diaboli  me 


1  subueniie  L       2  libellatos  L,  libellatis  B       3  sacrificauernnt  Qv 

4  aequandi  sunt  22  8,  l,  m,  2,  aequandus  C  sed  jis  ex  &  5  a  uolun- 
tate  C*           luctatus  v,  uictus  ex  luctus  C          7  ad  om,  BM  (exh,  Q) 

5  accedin  B  totu  J3'  pactione  LVj  factione  By  passione  Q,  per- 
fectione  CB,  perfnnctione  Vy  peractione  fort,  11  extorrens  B,  et  tor- 
res  B         et  profugi . . .  offerens  om,  B         secedebant  B  sed  se  in  ras. 
ospitia  C        12  suscepit  Q        Aeo  BC       multas  animas  v       uiuentes] 
soluentes  C           et  ot».  B           inoolomes  CQB  13  animas  om,  v 
deprecentur]  semabit  add,  B           14  sacrificauerunt  v  dt  multa  L 
multa  ,.,l,  16 sacrificauerint om. B     -  15 ius  clementiailf  ^tfd ius 8, l, m. 2 
(inclementia  Q)         est  et]  e&^tCQB        iis  v         16  sacrificauenmt  v 
bis  BC         cuius  CBV         est  om,  B          17  legebam  B         epm  C> 
18  sacrificando  C*          19  ne  hoc]  nec  ego  J3         20  accepezim  C        nisi] 
aut  si  JB        21  et  occasio  B        ueUueni  B,  ueni  C        mandauit  BC^ 
christiano  C^        22  mihi]  me  Q       ad  «n  et  ad  corr,  C       aram  Q 


634  Caecilii  Cypriani 

nenire  non  posse,  dare  me  ob  hoc  praeminm,  ne  qnod  non  licet 
faciam'.  nunc  tamen  etiam  iste  qni  libello  macnlatns  est,  postea- 
qnam  nobis  admonentibns  didicit  nec  hoc  se  facere  debnisse,  etsi 
manns  pura  sit  et  os  eins  feralis  dbi  contagia  nnlla  pollnerint, 
conscientiam  tamen  eins  esse  poUntam,  flet  anditis  nobis  et^ 
lamentatnr  et  qnod  deliqnerit  nunc  admonetnr  et  non  tam  cri- 
mine  quam  errore  deceptus  quod  iam  de  cetero  instmctns  et 
paratns  sit  contestatnr. 
IS     Qnorum  si  paenitentiam  respnamus  habentinm  aliqnam  fidn- 
ciam  tolerabilis  conscientiae,  statim  cum  nxore  cum  liberis,  qnos  lo 
incolnmes  resemanerant,  in  haeresim  uel  schisma  diabolo  inni- 
tante  rapinntur:  et  adscribetnr  nobis  in  die  iudicii  nec  onem  san- 
ciam  curasse  et  propter  unam  sauciam  mnltas  integras  perdidisse: 
et  cum  Dominns  relictis  nonagi^ta  nouem  sanis  unam  errantem 
et  lassam  quaesierit  et  inuentam  umeris  suis  ipse  portauerit,  15 
nos  non  tantnm  non  quaeramus  lassos,  sed  et  nenientes  arceamus, 
et  cnm  psendoprophetae  gregem  Christi  nnnc  nastare  et  lacerare 
non  desinant,  occasionem  canibus  et  Inpis  demus  ut  qnos  per- 
secutio  infesta  non  perdidit  eos  nos  duritia  nostra  et  inhnmanitate 
perdamus.  et  ubi  erit,  frater  carissime,  qnod  apostolns  dicit:9o 
omnibn»  per  omnia  placeo,  non  quaerens  qnod  mihi 
est  ntile,  sed  qnod  multis^  nt  saluentur.  imitatores 
mei  estote,  sicni  et  ego  Christi.  etitemm:  factns  snm 

21  I  Cor.  10,  33.  11,  1.        23  I  Cor.  9,  22. 


1  nenire  ex  neri  B  ob]  ad  B,  ab  C*  2  mmaculatus  C  4  feralis 
ex  fragilis  C  cibi  M  in  ras»,  qni  Q  contagia]  oontraria  B  pol- 
Inerunt  BC  6  et  qaod]  qaod  B  nonc  om.  B  7  deceptis  B 

stractns  M  (instractus  Q)  10  conscientia  est  B  11  reseruauerint  7, 
reseruauerat  Q,  reseruando  B  schismate  ex  schismatici  C  inui- 

tate  B  12  adscriberetur  J3,  adscriptura  C7'  14  nona^nta  nouem 

om,  C  15  et  lapsam  C,  uel  lassam  B  in  humeris  C  16  cXtenm 
non  om,  BQ  quaerimus  0,  curamus  Q  ^assos  BV,  lassus  L,  lapsos 
CQBv  17  et  cum  in  nec  cum  carr,  C  seudoprophetam  B  18  occa- 
sione  B,  occansionem  Q  (occasionem  M)  lupis  ex  Upus  B  ut] 

et  CB         19  nos  Z  s.  2.  ffi.  ^        20  erat  Q  (erit  M)        kmTitf  (1c.  Q) 
dixit  B       21  quaeres  B       22  utilo  est  Qv       ntexet  C       23  sicat  et] 
sicut  B       et . . .  lucrarer  om.  B 


Epistulae  LV.  14—17.  635 

infirmus  infirmis  ut  infirmos  lucrarer.  et  iterum:  si 
patitur  membrum  unum,  conpatiuntur  et  cetera 
membra:  et  si  laetatur  unum  membrum,  conlaetan- 
tur  et  cetera  membra. 

5     Alia  est  philosophorum  et  Stoicorum  ratio,  frater  carissime,  16 
qui  dicunt  onmia  peccata  paria  esse  et  uirum  grauem  non  facile 
fiecti  oportere.  inter  Ghristianos  autem  et  philosophos  plurimum 
distat.  et  cum  apostolus  dicat:  uidete  ne  quis  uos  deprae- 
detur  per  philosophiam  et  inanem  fallaciam,  uitanda 

losunt  quae  non  de  Dei  clementia  ueniunt,  sed  de  philosophiae 
durioris  praesumptione  descendunt.  de  Moyse  autem  legimus  in 
scripturis  dictum:  et  fuit  Moyses  homo  lenis  nimis.  et 
Dominus  in  euangelio  suo  dicit:  estote  misericordes,  sicut 
et  pater  uester  misertus  est  uestri.    et  iterum:   non 

isest  opus  sanis  medicus,  sed  male  habentibus.  quam 
potest  exercere  medicinam  qui  dicit:  ^ego  solos  sanos  curo,  quibus 
medicus  necessarius  non  est\  opem  nostram,  medellam  nostram 
uulneratis  exhibere  debemus.  nec  putemus  mortuos  esse,  sed 
magis  semianimes  iacere  eos  quos  persecutione  funesta  sauciatos 

souidemus:  qui  si  in  totum  mortui  essent,  numquam  de  isdem  post- 
modum  et  confessores  et  martyres  fierent. 

Sed  quoniam  est  in  illis  quod  paenitentia  sequente  reualescat  17 
ad  fidem  et  ad  uirtutem  de  paenitentia  robur  armatur,  —  quod 

1  I  Cor.  12,  26.         8  Col.  2,  8.         12  Num.  12,  3.         13  Luc. 
6,  36.        14  Matth.  9,  12. 

1  infirmis  iniirmiis  CM  (infirmus  infirmis  Q)  2  nnnm  membrum 

CQR        3  et  si]  si  L        laetentur  JR        unum  m.  coUaetantur  om.  B 
membrnm  unum  L        5  alia  est  ex  aliae  si  C       istoicomm  B        6  pec- 
cata]  petra  C        pari  G        grauem]  ad  gratiam  C  sed  ad  s.  2.         8  de- 
prehendetur  C  10  sunt]  a  nobis  add,  Bv         11  praesumptionis  L 

mofRi  BC        legis  C        in  om,  BC        13  estote]  ergo  add.  B       sicut] 
quomodo  CBV        15  opus  B  sed  us  corr,,  eps  C         16  potest]  post  B 
medicina  B         ego  ex  ergo  C         solus  BCQ  sanos  B  sed  nos  s.  ly 

om.  C  17  nostram  om^  Q  (exk,  M)  medelam  Bv  18  uulneran- 
tis  C  exhibere  debemus  uulneratis  B  nec]  non  v  20  uidi- 

mus  B  eisdem  Qv  22' in  om,  B  poenitentiae  C^,  paeniten- 

tiam  L  sequenter  X,  frequenter  B  eualescat  Xf,«euanescat  B 

23  de  om.  BCB       paenitentiae  BCB       robor  C 


636  Caecilii   Cypriani 

armari  non  poterit,  si  quis  desperatione  deficiat,  si  ab  ecclesia 
dure  et  crudeliter  segregatas  ad  gentiles  se  uias  et  saecularia 
opera  conuertat  uel  ad  haereticos  et  schismaticos  reiectus  ab 
ecclesia  transeat,  ubi  etsi  occisus  propter  nomen  postmodum  fuerit 
extra  ecclesiam  constitutus  et  ab  unitate  adque  a  caritate  diuisus  & 
coronari  in  morte  non  poterit  — :  et  ideo  placuit  frater  caris- 
sime,  examinatis  causis  singulorum  libellaticos  interim  admitti, 
sacrificatis  in  exitu  subueniri,  quia  exomologesis  apud  inferos  non 
est  nec  ad  paenitentiam  quis  a  nobis  conpelli  potest,  si  fructus 
paenitentiae  subtrahatur.  si  proelium  prius  uenerit,  corroboratus  lo 
a  nobis  inuenietur  [armatus]  adproelium:  si  uero  ante  proelium 
infirmitas  urserit,  cum  solacio  pacis  et  communicationis  abscedit. 
18  Neque  enim  praeiudicamus  Domino  iudicaturo  quo  minus  si 
paenitentiam  plenam  et  iustam  peccatoris  inuenerit,  tunc  ratum 
faciat  quod  a  nobis  fuerit  hic  statutum.  si  uero  nos  aliquis  paeni-  u 
tentiae  simulatione  deluserit,  Deus  qui  non  deridetur  et  qui 
cor  hominis  intuetur  de  his  quae  nos  minus  perspeximus  iudi- 
cet  et  seruorum  sententiam  Dominus  emendet,  dum  tamen  nos 
meminisse,  frater,  debemus  scriptum  esse.  frater  fratrem  ad- 
iuuans  exaltabitur,  et  apostolum  quoque  dixisse:  in  con-so 
templatione  habentes  unusquisque,  ne  et  uos  tempte- 

19  Prou,  18,  19.        20  Gal.  6,  1.  2. 


^l  deficiant  R  sed  ant  8,  l         3  opera]  desideraria  C        connertet  B\ 
conuertant  B       ad  exp,  C       haereticuB  C       et  om.  jR|  et  ad  L,  uel  B 
schismaticus  C        reiectus]  piectos  B        abj  ad  Zr        4  transeant  B 
et  ai]  est  QM  sed  inMts,  l.         nomen]  dni  s.  {.  add,  G        5  constitu- 
toB  C',  om.  X         a  om.  Q  6  et  coronari  in  mortem  C         kmC 

7  admittis  ad  paenitentiam  R       8  sacrificantes  R  * ,  sacrificatis  etc.  each,  P 
fol,  515jjf.  p,  482,10  exitus  L  subuenire  OP',  obueniri  L 

quia]  quo  CR         exhomologesim  B         apud]  tAB         10  subtrahitnr 
LP         11  et  armatus  B,  om,  CL  12  urserit  carr,  in  surrezerit  QB 

(urseritilf)  ia8iofn.XP  14  peccatoris  om.  Q  ^ea^  ilf)  tum^ 
15  nos  ex  non  C  poenitentia  R  16  declusexit  L '  17  iudicat  C 
18  seruorum  suorum  v  sententiam]  poenitentiam  RC\  poenitentiae  C 
domini  L  emendat  C  nos  ex  non  C  19  frater]  propterea  B, 

frater  cariBBimt  v         debeamus  CLv         20  dixi&se]  dedisse  L         con- 
templationem  B       21  oontemptemini  L 


Epistulae  LV.  17—19.  637 

mini,  alteratrum  onera  sustinete,  et  sic  adinplebitis 
legem  Christi,  item  quod  superbos  redarguens  et  adrogantiam 
frangens  in  epistula  sua  ponat:  et  qui  se  pukit  stare,  uideat 
ne  cadat,  et  alio  in  loco  dicat:  tu  quis  es  qui  iudicas 

5alienum  seruumP  domino  suo  stat  aut  cadit.  stabit 
autem:  potens  est  enim  Deus  stabilire  eum^  lohannes 
quoque  lesum  Christum  Dominum  nostrum  aduocatum  et  depre- 
catorem  pro  peccatis  nostris  probet  dicens:  filioli  mei^  ista 
scribo  uobis  ne  delinquatis:  etsi  qui  deliquerit,  ad- 

lonocatum  habemus  apud  patrem  lesum  Ghristum 
iustum,  et  ipse  est  deprecatio  pro  delictis  nostris. 
et  Paulus  quoque  apostolus  in  epistula  sua  posuit:  si  cum  ad- 
huc  peccatores  essemus,  Christus  pro  nobis  mortuus 
est,  multo  magis  nunc  iustificati  in  sanguine  illius 

ueliberabimur  per  illum  ab  ira. 

,  Cuius  pietatem  et  clementiam  cogitantes,  non  acerbi  adeo  nee  19 
duri  nec  in  fouendis  fratribus  inhumani  esse  debemus,  sed  dolere 
cum  dolentibus  et  cum  flentibus  flere,  et  eos  quantum  possumus 
auxilio  et  solacio  nostrae  dilectionis  erigere,  nec  adeo  inmites  et 

sopertinaces  ad  eorum  paenitentiam  retundendam  nec  iterum  soluti 
et  faciles  ad  communicationem  temere  laxandam.  iacet  ecce  sau- 
dus  firater  ab  aduersario  in  acie  uulneratus.  inde  diabolus  conatur 
occidere  quem  uulnerauit,  hinc  Christus  hortatur  ne  in  totum 

3  I  Cor.  10,  12.       4  Rom.  14,  4.       8  1  lo.  2,  1.  2.        12  Rom. 
5,  8.  9. 

1  honera  B,  onora  L         inplebitis  B  3  ponit  BC^  4  in  alio 

CQB  dicit  BP  qnis  es  qui]  qui  es  £  6  dominus  V  iterum 
stabilire  CB,  statuere  v  eum]  illum  BPQ  7  dominum  nostrum 

iesum  ehristum  Q         aduocatum]  habemus  add.  B  deprecationem  C 

nem  8,  l  8  probat  CBv,  rogat  B  ista  corr.  in  ita  CM  (ista  Q) 

9  scripsi  Q  delinquetis  0*  si  quis  BQBv  11  iustum]  sufiraga- 
torem  Qo  et  om,  Q  12  et  <m.  Q  posuit  et  didt  Q  14  san- 
guinem  ipsius  Q  15  etiberabimur  XP22F,  et  liberabimur  B,  liberabi- 

mns  CQv  16  acerui  a  deo  BB  nec  duri  his  L^,  et  duri  Q  17  i& 
am.  C  inbumane  P*,  inunani  C^  dolore  C  18  fiere  cum  flenti- 
bns  Qv  19  nostro  d.  etigere  B  inmittcs  P* ,  inmittit  B  20  paeni- 
tentiam]  duritiam  CB  soluti]  remissi  CB  21  lancxandam  C\ 

relaxandam  V       23  occidere  conatur  Q       unlnerabit  B       toto  B 


638  Caecilii  Cypriani 

pereat  quem  redemit.  cui  de  duobus  adsistimus,  in  cuius  parte 
stamus?  utrumne  diabolo  &uemus  ut  perimat,  et  semianimem 
fratrem  iacentem,  sicut  in  euangelio  sacerdos  et  leuites,  praeteri- 
mus?  an  uero  ut  sacerdotes  Dei  et  Christi  quod  Ghristus  et  docuit 
et  fecit  imitantes  uulneratum  de  aduersarii  faucibus  rapimus,s 
hunc  curatum  Deo  iudici  reseruamus? 

2*  Nec  putes,  frater  carissime,  hinc  aut  uirtutem  fratrum  minui 
aut  martyria  deficere  quod  lapsis  laxata  sit  paenitentia  et  quod 
paenitentibus  spes  pacis  oblata.  n^anet  uere  fidentium  robur  in- 
mobile  et  apud  timentes  ac  diligentes  corde  toto  Deum  stabilis  lo 
et  fortis  perseuerat  integritas.  nam  et  moechis  a  nobis  paeniten(iae 
tempus  conceditur  et  pax  datur.  non  tamen  idcirco  uirginitas  in 
ecclesia  deficit  aut  continentiae  propositum  gloriosum  per  aliena 
peccata  languescit.  floret  ecclesia  tot  uirginibus  coronata  et  casti- 
tas  ac  pudicitia  tenorem  gloriae  suae  seruat  nec  quia  adulteroi» 
paenitentia  et  uenia  laxatur,  continentiae  uigor  frangitur.  aliud 
est  ad  ueniam  stare,  aliud  ad  gloriam  peruenire,  aliud  missum 
in  carcerem  non  exire  inde  donec  soluat  nouissimum  quadrantem, 
aliud  statim  fidei  et  uirtutis  accipere  mercedem,  aliud  pro  pec- 
catis  longo  dolore  cruciatum  emundari  et  purgari  diu  igne,  aliudso 
peccata  onmia  passione  purgasse,  aliud  denique  pendere  in  die 
iudicii  ad  sententiam  Domini,  aliud  statim  a  Domino  coronari. 

21  Et  quidem  apud  antecessores  uostros  quidam  de  episcopis  istic 
in  prouincia  nostra  dandam  pacem  moechis  non  putauerunt  et  in 
totum  paenitentiae  locum  contra  adulteria  cluserunt.  non  tamen  ss 


1  qaemq.  redicmit  C^  in]  enim  exp.  C  partibos  CQR 

2  stabimos  LP         faueamns  £Q         peremat  CX         semianime^ 

3  saceidotes  B  leuitas  ex  leuites  Lf  leuuites  P  5  rapiamus  B 

6  hunc]  ut  BCRv        reseruamus  LP,  reseruemus  BCQVf  seruemus  R 

7  aut  am,  CR  uirtutes  Q  minus  C  8  aut  corr,  in  ad  C  sit] 
sunt  B  9  manet  et  B  10  toto  corde  B  dnm  Q,  dno  £,  deo  JB', 
in  dm  P  11  moecis  R  14  peccata  om,  L  15  adulteriora  B 
16  uigore  L  17  aliud  a.  g.  peruenire  om,  L  aliud  missum  ex  illa 
aut  missum  C  18  carcere  BLP  19  peocato  B  20  diti  igne] 
diuine  4  codd,  unde  diutine  coni.  Oxon.         21  die  BLPRV,  diem  CQv 

23  quidam  nostros  qui  pacem  (interm.  om.)  B         apud  om.  R        quidam 
de  . . .  j}.  639,7  redditurus  exh.  Au^fust.  Epist.  XCIII 41  nostri  R 

24  nostra  om.  Q       moecis  R       25  clauserunt  v 


Epistulae  LV.  19—22.     ,  639 

a  coepiscoporum  saomm  collegio  recesserunt  aut  catholicae  eccle- 
siae  unitatem  uel  duritiae  uel  censurae  suae  obstinatione  rupe- 
runt,  ut  quia  apud  alios  adulteris  pax  dabatur,  qui  non  dabat  de 
ecclesia  separaretur.  manente  concordiae  uinculo  et  perseuerante 
»  catholicae  ecclesiae  indiuiduo  sacramento,  actum  suum  disponit 
et  dirigit  unusquisque  episcopus  rationem  propositi  sui  Domino 
redditurus. 

Miror  autem  quosdam  sic  obstinatos  esse  ut  dandam  non££ 
putent  lapsis  paenitentiam  aut  paenitentibus  existiment  ueniam 

10 denegandam,  cum  scriptum  sit:  memento  unde  cecideris 
et  age  paenitentiam  et  fac  priora  opera.  quod  utique 
ei  dicitur  quem  constet  cecidisse  et  quem  Domiuus  hortatur  per 
opera rursus exurgere,  quia scriptum  est:  eleemosyna  a  morte 
liberat,  et  non  utique ab illa  morte  quam  semel  Christi  sanguis 

15  extinxit  et  a  qua  dqua  nos  salutaris  baptismi  et  redemptoris  nostri 
gratia  liberauit,  sed  ab  ea  quae  per  delicta  postmodum  serpit. 
alio  item  loco  paenitentiae  tempus  datur  et  paenitentiam  non 
agenti  Dominus^  comminatur,  habeo,  inquit,  aduersus  te 
multa,  quod  uxorem  tuam  lezabel  quaesedicit  pro- 

sopheten  sinis  docere  et  seducere  seruos  meos,  forni- 
cari  et  manducare  de  sacrificio,  et  dedi  illi  tempus 
ut  paenitentiam  ageret,  et  paeniteri  non  uult  a 
fornicatione.  ecce  mitto  eam  in  lectum  et  qui  cum 

10  Apoc.  2,  5.        13  Tob.  4,  10.        18  Apoc.  2,  20—22. 

1  a]  ad  £  episooponim  B^  coetu  episcoporum  Q  aut  a  M 

(a  om.  Q)        2  imitate  M  (unitatem  Q)        3  ut]  et  C        quia]  qui  B 
dafcur  quia  non  B        de  om.  B,  ab  exdA  G        4  ecclesiae  C^        separe- 
tur  L        uinculum  B        perseuerante]  separante  B        6  episcopatus  Q 
(episcopus  M)       ratione  B       12  constat  C^Bv       per  opera]  propera  L 
13  quia]  quoniam  CM  elemosina  PQ,  elimosina  G  14  et  om.  B 

anguinis  C*  15  extincxit  Qy  extinguit  C  aqua  addidi,  om,  B  CLPQBv 
16  gratiae  liberabit  B  sed  et  v  17  et  om,  B  18  comminabitur  0* 
abeo  P,  om,  B  inquid  PQ,  quid  JB  aduersum  BQ  19  quod] 

quia  C  tuam]  permisisti  G  zezabel  BQC^,  zabel  C^  ,  se  om.L 
did  B  prophetin  L,  prophetissam  BQ  20  sinit  exp.  C,  om.  Q,  et 

non  sinit  P  21  sacrificiis  Qp  dedit  B  22  paenitere  LQ^v 

(peniteri  Q\  paenetiri  M)  non  uult]  noluit  CB  23  fomicatione 

sua  V       lecto  P,  lectom  Q^  (lectum  Q'3f) 


640  Caecilii  Cjpriani 

ea  fornicati  sunt  in  maximam  tribulationem,  nisi 
paenitentiam  gesserint  ab  operibus  suis.  quod  utique 
ad  paenitentiam  Dominus  non  hortaretur,  nisi  quia  paenitentibus 
indulgentiam  pollicetur.  et  in  euangelio,  dico,  inquit,  uobis, 
sic  erit  gaudium  in  caelo  super  peccatore  paeniten-s 
tiam   agente   quam  supet   nonaginta  nouem   iustis 
quibus  non  est  ppus  paenitentia.  nam  cum  .scriptum 
sit:   Deus    mortem   non    fecit   nec    laetatur   in   per- 
ditione  uiuorum,  utique  qui  neminem  uult  perire  cupit  pec- 
catores  paenitentiam  agere  et  per  paenitentiam  denuo  ad  uitamio 
redire.  ideo  et  per  lohel  prophetam  clamat  et  dicit:  et  nunc 
dicit  Dominus  Deus  uester:  reuertimini  ad  me  ex 
toto   corde  uestro  simulque  et  ieiunio  et  fletu  et 
planctu,    et  discindite   corda   uestra  et  non   uesti- 
menta   uestra,  et   reuertimini   ad  Dominum  Deum» 
'Xiestrum,  quia  misericors  et  pius  est  et  patiens  et 
multae  miserationis,  et  qui  sententiam  flectat  ad- 
uersus  malitiam   inrogatam.   in  psalmis  etiam  legimus 
censuram  pariter  et  clementiam  Dei  comminantis  simul  adque 
parcentis,  punientis  ut  corrigat  et  cum  correxerit  res6ruantis.  so 
uisitabo,  inquit,  in  uirga  facinora  eorum,  et  in  fla- 
gellis   delicta   eorum.   misericordiam  autem  meam 
non  dispargam  ab  eis. 
23     Dominus  quoque  in  euangelio  pietatem  Dei  patris  ostendens 
ait:  quis  est  ex  uobis  homo  quem  si  petierit  filiusss 

4  Luc.  15,  7.        8  Sap.  1,  13.        11  loeL  2,  12.  13.       21  Ps.  88, 
33.  34.        25  Matth.  7,  9-11. 

1  maxima  tribalatione  BF        2  gesserit  BC^LPB       qnod]  qnos  v 
utique  dns  C  3  dominns  noster  B  5  caelum  P^         snper  nnnm 

CF,  super  nno  B»       peccatorem  JBCZrPigF       6  agentten  JBC»Pjg2iF 
et  nouem  C  iustos  BBV  7  paenitentiam  B  8  dns  BC^ 

laetatur]  delectatur  v  11  redire]  uenire  Q         nunc]  haec  add,  CB 

12  uester]  uenite  B  oonuertimini  B,  reuertimi  L  13  et  ieiunio] 

in  ieiunio  CB  sed  C  in  8.  {.         14  scindite  CB         15  uestra  om.  PQ 
et  om,  B  conuertimini  B  16  quia]  quoniam  CB  et  multae] 

multae  Q  17  flectat]  suum  uertat  B  18  malitias  BLQB,  inin- 

rias  V  inrogatas  BV,  inrogatus  B  19  dST^  23  dispergam 

CBv       24  euangelio  suo  Qv       dei  am,  B       ostendit  C 


Epistulae  LV.  c.  22—23.  641 

eins  panem,  lapidem  porrigat  illi,  ant  si  piscem 
postulauerit,  serpentem  illi  porrigat?  si  ergo  uos, 
cum  sitis  nequam,  scitis  bona  data  dare  filiis  ue- 
stris,    quanto    magis   pater  uester  caelestis   dabit 

ftbona  poscentibus  eumP  conparat  hic  Dominus  camalem 
patrem  et  Dei  patris  aeternam  largamque  pietatem.  quod  si  iste 
in  terris  nequam  pater  offensus  grauiter  a  filio  peccatore  et  malo, 
si  tamen  euodem  postmodum  uiderit  reformatum  et  depositis 
prioris  uitae  delictis  ad  sobrios  et  bonos  mores  et  ad  innocentiae 

10  disciplinam  paenitentiae  dolore  correctum,  gaudet  et  gratulatur 
et  susceptum  quem  ante  proiecerat  cum  uoto  patemae  exulta- 
tionis  amplectitur:  quanto  magis  unus  ille  et  uerus  pater  bonus 
Busericors  et  pius^  immo  ipse  bonitas  et  misericordia  et  pietas, 
laetatur  in  paenitentia  filiorum  suorum  nec  iram  paenitentibus  aut 

15  plangentibus  et  lamentantibus  poenam  comminatur,  sed  ueniam 
magis  et  indulgentiam  pollicetur.  unde  Dominus  in  euangelio 
beatos  dicit  plangentes,  quia  qui  plangit  misericordiam  prouocat: 
qui  pemicax  et  superbus  est,  iram  sibi  et  poenam  iudicii  uenien- 
tis  exaggerat.  et  idcirco,  frater  carissime,  paenitentiam  non  agen- 

aotes  nec  dolorem  delictorum  suomm  toto  corde  et  manifesta 
lamentationis  suae  professione  testantes  prohibendos  onmino  cen- 
suimus  a  spe  communicationis  et  pacis,  si  in  infirmitate  adque 
in  periculo  coeperint  deprecari^  quia  rogare  illos  non  delicti  paeni- 


1  porrigit  Q        illi]  ei  B        .piscem  siJB         2  si]  sic  C         3  data 
bona  Ef  bona  C         5  emn]  se  PQ  6  dei]  det  B  7  nequa  Mj  ali- 

qnando  B        a  om.  BQ  (exh.  M)        9  prioribns  CQ,  tarpioris  B        de- 
litiis  Qu&m  ras,  (delictis  M)  ad]  ac  B  et  ad]  et  C  inno- 

cente  C  10  et  disciplinam  et  ad  paenitentiam  dolorem  B  et  gandet 
et  17  11  quam  P  abiecerat  CR  12  unum  C*  bonus  et  B 
13  immo  . . .  filiorum  add.  Cm,2in  marg,  ipse  BCLPBV,  et  ipse  Q, 
ipsa  Oxon.  bonitatis  et  misericordiae  et  pietatis  Q,  in  bonitate  et  m.  et 
pietate  C  14  paenitentiam  CLP  iram]  iam  v  15  plangentis  Q, 
placentibufi  C         et  om,  C  16  magis  ex  mauis  C         17  quia]  quo- 

niam  CB  qui  <m,  B  plangent  B  18  iudici  B  uenientes  P* 
19  exaggerit  Q  kmTCitf  (k.  Q)  20  in  dolorem  B  -  et  om.  P 
21  confessione  C^B,  confessionis  C*  testantis  B  22  ab  spe  BQ^ 

spe  C,  aspectu  B       23  deprecare  C       poenitentiam  C 

m.  41 


^642  Caecilii  Cjpriani 

tentia  sed  mortis  nrgentis  admoidtk)  oonpellit^  nec  digns  «Bt  in 
moite  accipore  aolaoiui  qoi  se  non  cogitauit  eese  moritarum. 
£4     Qnod  nero  «d  Notiatiani  persGoam  pertmet,  frater  oarissime, 
de  f  uo  desidenMiti  tiln  seribi  qnam  liaereBim  introdoidBsety  scias 
nos  primo  in  loco  nec  curioeos  esse  debare  qoid  iUe  doeeat,  cum » 
foris  doceat.  quisque  ille  est  et  qualiscumque  est,  christianus  non 
est  qui  in  Ghriati  ecclesia  non  est.  iactet  se  licet  et  philosophiam 
uel  eloqaentiAm  suam  superbis  uooibus  praedicet,  qui  nec  fiiater^ 
nam  caritatem  nec  eoclesiasticam  unitatem  t^uit  etiam  quod 
prius  fuerat  amisit  nisi  si  episcopus  tibi  uidetur  qui  episcopo  in  » 
eooleeia  a  sededm  ooepiscopis  &cto  adulter  adque  extraneus  epi- 
8cop«p  fieri  a  desertoribus  per  ambitum  nitttur,  et  cum  sit  a 
Cferirto  una  ecoleeia  per  totum  mundum  in  multa  membra  diuisa, 
item  episcopatus  unus  q^^porum  multorum  conoordi  numoiD- 
sitate  diffusus,  iUe  post  Dei  traditionem,  post  ccmexam  et  ubi-u 
que  coniunctam  catiiolicae  ecclesiae  unitatem  humanam  conetur 
ecdieeiam  facere  et  per  plurimas  ciuitates  nouos  apostolos  suos 
mittat,  ut  quaedam  recentia  institutionis  suae  fundamenta  oon- 
stituat,  cumque  iam  pridem  per  omnes  prouincias  et  per  urbes 
singulas  ordinati  sint  episcopi  in  aetate  antiqui,  in  fide  integri,  to 
in  pressura  probati,  in  persecutione  proscripti,  ille  super  eos 
creare  alios  pseudoepiscopos  audeat :  quasi  possit  aut  totum  ori>em 
noui  conatus  obstinatione  peragrare  aut  ecclesiastici  corporis 
conpaginem   discordiae  suae  seminatione  rescindere,   nesciens 


1  nrgenti  C,  ar^entes  B  3  notiatianam  C       ^  kxni  M  (k.  Q) 

idesiderasB      scribBiJB       5  cnm  f.  doceat  om.  F      6  qmsqms  o      non 
ex  no8  C        7  et]  si  JB        9  ecclesiae  ex  ecclesiam  C       etiam]  et  CB 
10  si  am.  CL^BQ  (exk.  M)  episcopos  Q  tibi  . . .  eoepiscopis 

<m.  C         11  coepiscopis]  episcopis  Q         factu  Q  (foctos  M),  factos  C 
adnlter  atque  extranens]  adulterat  qaae  e^arias  B  12  fieret  Q  (Reci 

ffi  fieret  corr,  M  m.  1)       et]  at  mdlim        14  concordia  B        16  conionc- 
tam]  coniectam  B  hamanam]  «onam  B  h  eroB.  17  saos  aposto- 

los  Q        18  imittat  C*         recentia]  licentia  B        19  arbes]  uerbis  B 
20  ordinatione  B  sant  C^L  21  conscripti  B  22  posit  Q 

toto  orbe  C         23  noui  om.  B         peragare  carr.  in  peragere  C        aat] 
at  Q  (aat  M)  24  compagine  B  saae  mn.  B  nescens  Q 

(nesciens  3f),  nec  sciens  C  sed  sciens  eras. 


Epistnlae  LV.  c  23—25.  643 

schismaticos  semper  inter  initia  femere,  incrementa  uero  haber» 
non  posse  nec  augere  quod  inlicite  coeperint,  sed  statim  cum 
prana  sna  aemulatione  deficere.  episcopatum  antem  tenere  non 
posset,  etiam  si  episcopos  prins  £actus  a  coepiscopcHrum  saomm 

i  corpoie  et  ab  ecclesiae  unitate  descisceret,  quando  apostolus  ad- 
moneat  ut  inuicem  nosmet  ipsos  sustineamus,  ne  ab  unitate  quam 
Deus  constituit*  recedamus,  et  dicat:  sustinent«g  inuicem 
in  dilectione,  satis  agentes  seruare  unitatem  spiri- 
tns  in  coniunctione  pacis.  qui  ei^  nee  imitatem  Sjpiritus 

lonec  coniunctionem  pacis  obseruat  et  se  ab  ecclesiae  uinculo  ad- 
qae  a  ^acerdotum  eoUegio  separat,  episcopi  nec  potestatem  potest 
kabere  nec  honorem  qui  episcopatas  nec  unitatem  uoluit  tenere 
necpacem. 
Tunc  deinde  quantus  adrogantiae  tnmor  est,  quajita  humili-25 

utatis  et  l^tatis  obliuio,  adrogantiae  suae  quanta  iactatio,  ut 
quis  aut  audeat  aut  &cere  posse  se  credat  quod  nec  apostolis  con- 
eassit  Dominus^  »t  zizania  a  firumento  putet  se  posse  discemere 
aut  quasi  ipsi  paiam  ferre  et  aream  purgare  concessum  sit,  paleas 
conetur  a  tritico  separare,  cumque  apostolus  dicat:  in  demo 

soautem  magna  non  solum  uasa  aurea  sunt  et  argentea, 
sed  et  lignea  et  fictilia,  aurea  et  argentea  uasa  uideatur 
eligere,  lignea  uero  et  fictilia  oontemnere  abicere  damnare, 
quando  non  nisi  die  Domini  uasa  lignea  diuini  ardoris  incendio 

7  Eph.  4,  2.  a        19  U  Tim.  2,  .20. 

1  8chisBwticii8  C      semper  <m,  B      initia  sua  QB      4po8se  BCQB 
a  om.  B  5  nnitatem  B  desciscere  Q,  desisteret  P,  discederet  B^ 

discesserit  C  qnanto  C*  moneat  CB  6  se  medipsos  B  snsti- 
neamnB  om,  Q  (exh,  M)  quam]  qnando  B  8  dilectione]  digna* 

tioBe  B       9  coninnctionem  BQ    '  qni . . .  pacis  om,  C      11  a  om.  BCB 
episcopis  C         13  paeem]  habere  add.  B         14  tnm  v        qnantns  . . . 
jp.  €44,1  frangantni  exh,  August  de  baptimo  contra  Donat.  IV  18 
timoir  C        hnmilitas  B        15  et  arrogantiae  Aug,        16  qni  C        ant 
andeat]  andeat  Aug,       se  posse  v       se  credat]  secreta  M  (se  credat  Q) 
17  lezania  B  se  pntet  Q  posse  L  s,  l  m.  2  18  ant]  nt  B 

paleam  G  et  Lex  palam  m,  2  ^iiex  est  Cm,2  20  snnt  nasa  anrea 
Aug.  21  linea  Lj  lignea  nero  C        anrea  . . .  fictilia  om,  C        uide- 

retnr  M^  (nideatur  Jtf' Q)  22  abigere  B,  et  abicere  et  Aug.  23  in 

die  BV  Aug.       a  dinini  S*,  a  dinina  0* 

41* 


644  Caecilii  Cypriani 

concrementiir  et  fictilia  ab  eo  cai  data  est  ferrea  uirga  fran- 
gantur. 

2<  Aut  si  se  cordis  et  renis  scrutatorem  constituit  et  iudicem,  per 
omnia  aequaliter  iudicet  et  cum  sciat  scriptum  esse:  ecce  sanns 
factus  es,  iam  noli  peccare,  ne  quid  tibi  deteriuss 
fiat,  fraudatores  et  moechos  a  latere  adque  a  comitatu  suo 
separet,  quando  multo  et  grauior  et  peior  sit  moechi  quam  libel- 
latici  causa,  cum  hic  necessitate,  ille  uoluntate  peccauerit,  hic 
existimans  sibi  satis  esse  quod  non  sacrificarit  errore  deceptus 
sit,  ille  matrimonii  expugnator  alieni  uel  lupanar  ingressus  adi» 
cloacam  et  caenosam  uoraginem  uulgi  sanctificatum  corpus  et 
Dei  templum  detestabili  conluuione  uiolauerit,  sicut  apostolus 
dicit:  omne  peccatum  quodcumque  fecerit  homo, 
extra  corpus  est:  qui  autem  moechatur;  in  corpus 
suum  peccat.  quibus  tamen  et  ipsis  paenitentia  conceditur  etis 
lamentandi  ac  satisfaciendi  spes  relinquitur  secundum  ipsum 
apostolum  dicentem:  timeo  ne  forte  ueniens  ad  uos 
lugeam  multos  ex  his  qui  ante  peccauerunt  et  non 
egerunt  paenitentiana  de  inmunditiis  quas  fecerunt 
et  forhicationibus  et  libidinibus.  ao 

27  ,Nec  sibi  in  hoc  noui  haeretici  blandiantur  quod  se  dicaiit  ido- 
lolatris  non  conamunicare;  quando  sint  apud  illos  et  adulteri  et 
fraudatores  qui  teneantur  idololatriae  crimine  secundum  aposto- 

4  lo.  5,  14.        13  I  Cor.  6,  18.       17  U  Cor.  12,  20.  21. 

1  confrangantnr  B        4  qua  aeqnaliter  Q,  quae  qualiter  BM        esse 
onu  B         5  es]  est  C         6  a  latere]  altctere  C         adque  a]  aequa  C 
7  separat  B^  8epa«*ret  Q  (separaret  Jf)         multa  C\  mulo  B         et  gra- 
uior]  grauior  Q        maechia  CQV,  mihi  B        9  existimat  CQB       quod] 
ut  add.  8.1  C  sacrificarit  scripsi,  sacrificari  P,  sacrificaret  CLQBV, 

sacrificauit  B  errorem  B,  texrore  P  10  matrimonio  B  ex- 

pugnato  B,  expugnatur  P,  expugnatus  C  alieno  B  11  cluacam 

C^LB^       caenoBum  B,  ecoendum  tn  adcendendum  corr.  Cm,2       unlgis 
C^P         et  dei]  si  deus  L  12  conlubion  Q  14  moecbatur]  funii- 

catur  CB         15  penitentiam  C,  penitia  B         18  luceam  L^         iis  v 
19  poenitentia  JS         de]  in  BCQJS         ^  prius  et  am.  C        21nec... 
p.  645,7  sernitus  esth.  Augustin.  2.  c  JT  7  noui  in  hoc  Aug.  se} 

olB       idolatriis  JBE        22sit£       et  apud  illos  jiu^.        23  idolatriae 
BCLQ,  idolatria  B       secundum  a.  dlcentem  om,  Aug. 


Epistulae  LV.  c.  25-26.  645 

lom  dicentem:  hoc  enim  scitote  intellegentes  quia 
omnis  fornicator  aut  inmundus  aut  fraudatar,  quod 
est  idololatria,  non  |habet  he|reditatem  in  regno 
Christi  et  Dei.  et  iterum:  mortificate  itaque  membra 
suestra  quae  in  terra  sunt,  exponentes  fornicationem 
inmunditiam  et  concupiscentiam  malam  et  cupidi- 
tatem,  quae  sunt  idolorum  seruituS;  propter  quae 
uenit  ira  Dei.  nam  ciim  corpora  nostra  membra  sint  Christi 
et  singuli  simus  templum  Dei,  quisque  adulterio  templum  Dei 

10  uiolat  Deum  uiolat,  et  qui  in  peccatis  committendis  uoluntatem 
diaboli  facit  daemoniis  et  idolis  seruit.  neque  enim  mala  facta 
de  sancto  spiritu  ueniunt,  sed  de  aduersarii  instinctu  et  de  in- 
mundo  spiritu  natae  concupiscentiae  contra  Deum  facere  et  dia- 
bolo  seruire  conpellunt.  ita  fit  ut  si  peccato  alterius  inquinari 

15  alterum  dicunt  et  idololatriam  delinquentis  ad  non  delinquentem 
transire  sua.adseueratione  contendunt,  excusari  secundum  suam 
uocem  non  possint  ab  idololatriae  crimine,  cum  constet  de 
apostolica  probatione  moechos  et  fraudatores  quibus  illi  com- 
municant  idololatiras  esse.  nobis  autem  secundum  fidem  nostram 

Td  et  diuinae  praedicationis  datam  formam  conpetit  ratio  ueritatis 
unumquemque  in  peccato  suo  ipsum  teneri  nec  posse  alium  pro 
altero  reum  fieri,  cum  Dominus  praemoneat  et  dicat:  iustitia 
iusti  super  eum  erit  et  scelus  scelerati  super  eum 

1  Epb.  5,  5.        4  Col.  3,  5.  6.        22  Ez.  18,  20. 

1  qtda]  quod  C  sed  ds.l  8  idolatria  CBLQB  habent  BCB 
4  et  dei  om,  B  itaque  <m*  B  5  in  terra]  terrena  CBV,  snper  terram 
Aug.  et  ezponente  C  et  et  te  8.  l,  om.  Aug,  6  et  inmnnditiam  B  et 
ooncupiscentiam  om.  L  cupiditatem]  auaritiam  Aug,  7  quae  sunt] 
quod  est  O,  quae  est  Aug.  quae  ueniet  C,  quia  euenit  B  9  sumus  M 
(simns  Q),  fuimus  B         dsd  B         quisquis  v  10  dnm  B         deum 

niolat  om,  Q  noluptatem  Q  13  dnm  B  14  fit  om,  B  peccat 
alter  ius  inquinari  alieni  C  15  idolatriam  CLB,  idolatria  BQ  delin- 
qnentes  B  derelinquentem  B^  16  contendit  C  ezcusare  qui  C 
qui  8.  l  17  possunt  C  idolatriae  BCLQB  criinine]  add,  C 

m.  2:  immnnes  esse  oonstet  om,  B  18  mecos  C  illic  Q 

19  idolatras  LB,  idolatrias  BQ  (idololatrias  M),  idolatres  C  21  alium] 
alterum  CBv       22  deus  CPB 


646  Ga«cilii  Cypriani 

erii   et  itamni:  non  morientar  patres  pro  filiis  et 
filii  nt)n  itiorientar  pro  patribniw   nnttsqaidqne  iu 
petcato  sTii>  iiiori«tTir»  qtiod  tegantes  sciiicet  et  tenentes 
Beminem  putamns  a  fnictu  sotiBfactieaig  tet  ipe  pnciA  aimiditt^ 
cQm  eciaxnus  inxta  scrqitannmi  dfoinanun  ideu  sootoreetkor-v 
tato(Pe  ipso  Deo  et  ad  agendam  paeniieatimn  pecoatoms  redigi  <et 
«eniam  adque  indalgentiam  paenitentibas  non  ^fenegari. 
38     Adqoe  o  frostrandae  fratemitatis  inrisiOf  o  migeronim  lauen^ 
talftiam  cadnca  decq>tio,   e  haereticae  xnstitatieiia   inefficax 
et  tena  traditio  hortari  ad  ^nAisfeotienis  paenitentiam  et  sab-i» 
tnihere  de  satisfactione  medicinaDi)   dicere  featribns  nostris: 
^piange  et  hcrimas  faaide  et  diebas  ac  noctibw  ingemesce  et  pre 
ablnendo  et  pmgattdo  delieto  tao  largiter  et  freqaenter  operare, 
sed  extra  ecdeG&am  post  omnia  i^  morieris:  qaaeoamqne  ad 
pacem  pertineni  iacies,  sed  irollam  paeem  qoam  quaerie  aedpiee/ 1» 
qnis  non  statim  pemt^  qois  non  ipsa  despenvtiittie  deficiat^  ^fvis 
non  animam  saiim  a  proposito  bmentalioms  ^oertat?  operari  ta 
potas  rasticam  posse,  si  dizeris:  ^agram  peritia  onmi  rasticitatas 
exerce,  oaltaris  diligenter  insiste)  sed  nallaim  messem  metes 
[aoliam  «indemiam  premes],  noUos  oliaeti  tai  fractas  capies» 
nolla  de  arberibos  poma  deoerpes/  nri  si  ei  cai  domininm  et 
osom  naaiam  suadeas  dicas:  "mitteriam  de  excellentibas  silaia 
meroare,  frater,  carinam  praeualidis  et  ^lectis  roboiibis  intexe^ 

1  Deut.  24,  16. 

1  edt]  perii  R,  etit  el  itdmm  0  3  legiimiu  B  4  AMto  Q 

satisetfactionifeF'         5  ortatnr  in  ortatore  et  oorr.  C        6etofa.  C 
fld  oftL  JBC^        17  aegari  BQ        8  «tqoe  o]  a  quo  ^,  o  esD  atq.  O       ftn* 
straada&atemitas^  oom.BB         fau&entiiiili  £,  limentaiitiiaa  et 

amentiiim  e  9  o  om.  BCPB  baeretlcae  om.  C  ia^oat  Ltin 
roi.  11  medicinam]  medicum  C  tS  ingemiBce  B/v         H  qimK 

oonq.  C  16  pereatar  C^  ipea]  ista  B  dendatar  C  17  a]  et 
a  C  anertatnr  C  taoffLB,  tom  C  18  msticitate  B  19  col'- 
tor  ex  cultoris  C  insistere  B  messe  metes  nnllam  JS,  om.  O 

20  nnllam  nindemiam  premes  om.  BLPQ  nnllns  BLP  21  poma 
offi.  C  decerpiB  B  ei  Ofn,  CQ  cni  otn,  B  et]  est  Q  22  sna- 
des  JB,  s^ens  G»         et  dieas  PQ  sed  Q  et  s.  2.  (et  om.  ilf)  23  cari- 

nam]  Inne  nanem  B       erectis  JB       intexere  B,  inezM  S 


BpiBtuUe  LV.  c.  87-30.  647 

clauo  faiubQS  uielis  ut  fabricetw  adqu^  armetiur  naais  operare, 
sed  cma  haec  fecerisi  iructuia  de  actibos  dnB  et  cursibus  bou 
uidebis.' 

Praecludere  est  adque  abscidere  iter  doloris  ac  paenitendi  uiam,  29 

s  nt  cnm  in  scripturis  Doniinus  Deus  reuertentibas  ad  se  et  paeni- 
tentibus  blandiatur,  nostra  duritia  et  cradelitate,  dum  fructus 
paenitentiae  intercipitur,  paenitentia  ipsa  tollatur.  quod  si  in- 
nemimus  a  paenitentia  agenda  neminem  debere  prohiberi  et  depre- 
cantibus  adque  exorantibus  'Domini  misericordiam  secundum 

aoqnod  ille  misericors  et  pius  est  per  sacerdotes  eius  pacem  posse 
concedi,  admittendus  est  plangentium  gemitus  et  paenitentiae 
iractus  dolentibus  non  negandos.  et  quia  apud  inferos  confessio 
non  est  nec  exomologesis  illic  fieri  potest,  qui  ex  toto  corde  paeni-* 
taerint  et  rogauerint  m  ecclesiam  debent  interim  suscipi  et  in 

15  ipsa  Domino  reseruari,  qui  ad  ecclesiam  suam  uenturus  de  illis 
atique  quos  m  ea  intus  inuenerit  iadicabit.  apostatae  uero  et 
desertores  uel  aduersarii  et  hostes  etChristi  ecclesiam  dissipantes, 
nec  si  ocdsi  pro  nomine  foris  fuerint;  admitti  secundum  apo- 
stolum  possunt  ad  ecclesiae  pacem,  quando  nec  spiritus  nec 

M  ecclesiae  tenuerunt  unitatem. 

Hi^^c  interim,  frater  carissime,  pauca  de  multis  qnantum  potui  St 
breuiter  decucnrri,  quibus  et  desiderio  tuo  satisfacerem  et  te 
magJB  ac  magis  coUegii  et  corporis  nostri  societate  coniungerem. 
fii  autem  tibi  lieniendi  ad  nos  opportunitas  et  facultas  fuerit. 


1  clanos  B  et  aelis  C  4  abscidere  CLPQBVj  abscide  B,  ab* 

sdndere  v        but]etBQ        in  om.  C^QB^       scriptaris  onmibns  Bv 
7  toUetar  C      8  a  corr,  tn  ad  C      penitentiain  i^endam  C      9  exoptan- 
tibns  CB,  exortantibiis  Q  (ezorantibns  M)  mis^cordia  Q  10  et 

exest  C         12  negator  C        qnia]  qnoniam  CB        infemnm  dnm  C 
13  qni]  qnia  B  corde]  non  add,  L  14  interim]  interins  v 

snBcipe  L,  snsdpient  C       15  ipsam  P       domo  M  (dno  Q)      ad]  ade  B 
de]  et  de  Q,  est  de  B  16  qnod  C  indicauit  B  17  et  hostes] 

hostLs  B  dissipantis  B  18  nomine]  eins  add,  C  8.  {.  aposto* 

lomm  L;  inserihMQ:  dicentem  nenire  non  9$d  non  om,  Q  19  non 

possnnt  B        ad]  in  O^         20  ecdesiam  C;  inserit  L:  ideo  nec  sps  nec 
ecclesiae  tennerint  BC,  tennerant  L  21  frs  kmT  Q  22  bre- 

biter  B  decnrri  C  23  collegio  CQ  (coUegii  3£)  societate 

BLPQV,  societati  CBv       24  oportnnitas  CLPQ 


648  Caecilii  Cjpriani 

plura  in  commune  conferre  et  nberius  ac  plenius  quae  in  salu- 
tarem  concordiam  faciant  tractare  poterimus.  opto  te,  frater 
carissime,  semper  bene  ualere. 


EPISTYLA  LVL 

CYPRLANVS  FORTVNATO  AHYMMO  OPTATO  PRIVATLAKO  DONA-  5 
TVLO  ET  FELICI  FRATRIBVS  S. 

1  ScripSistis  mihi,  fratres  carissimi,  quod  cum  in  Capsensi  ciui- 
tate  propter  ordinationem  episcopi  essetis,  pertulerit  ad  uos 
Superius  frater  et  coUega  noster  Ninurd  Clementianum  Plorum 
fratres  nostros,  qui  in  persecutione  adprehensi  prius  fuerant  et  10 
nomen  Domini  confessi  uiolentiam  magistratus  et  populi  fremen- 
tis  inpetum  uicerant,  postmodum  cum  apud  proconsulem  poenis 
grauibus  excruciarentur,  ui  tormentorum  subactos  esse  et  a 
gradu  gloriae  ad  quam  plena  fidei  uirtute  tendebant  diutinis 
cruciatibus  excidisse,  nec  tamen  post  hunc  grauem  lapsum  non  15 
uoluntate  sed  necessitate  susceptum  a  paenitentia  agenda  per  hoc 
triennium  non  destitisse:  de  quibus  consulendum  putastis  an  eos 
ad  communicationem  iam  fas  esset  ^dmittere. 

2  Et  quidem  quod  ad  mei  animi  sententiam  pertinet,  puto  his 
indulgentiam  Domini  non  defuturam  quos  constet  stetisse  ina> 

2  faciant]  patienter  C  opto  . . .  u&lere  om,  BC\  —  Caecili  Cj^priani 
(Caecili  Cypriani  om.  LB,  Explicit  P)  ad  Antonianum  de  Comelio  et 
Nouatiano  (de  C.  et  N.  om.  Q)  eiplicit  (om.  P)  BCLPQR  — 

Epist.  LVI.  —  Incipit  ad  Fortunatum  et  ceteros  de  his  (de  his  om, 
LNP)  qui  per  tormenta  superantur  BFLMNP.  —  5  ahymno]  ahymo  N, 
adhumo  5,  haummo  F       7  capsense  LNP       ciuitatis  F,  ciuitatem  B 
8  pertulerint  B  9  superius  F,  super  FLMNP,  om,  B  frater  et 

om.  V       ninum]  super  saturninum  et  B       11  dno  i*       uiolentia  LP 
12  uicerunt  F  13  grauiorihus  fort,  ui  F,  uii  B,  uim  Jf,  septies 

LNP  {ex  VII  Hidetur  natum)  et  a  BFMV,  et  ad  LNP,  et  de  v 

14  gradum  P,  gradibus  B  ad  quem  F,  adq.  F  plenam  FP, 

paenam  B       uirtutem  BF       tendebant]  tenebant  BF,  peruenerant  V 
diutumis  M  15  excedisse  L  nec]  ne  B  16  uoluptate  F 

susceptos  P  a]  ad  BFMP  paenitentiam  agendam  BMP 

17  non  om.  v  putasti  3f '  an]  sane  F,  san  M  18  communio- 

nem  B  iam  M  8,  l  m.  2  admitteret  B  19  ad]  a  B 

20  constat  v 


Epistula  LV.— LVI.  649 

acie,  nomeii  Domini  confessos  esse,  uiolentiam  magistratuum  et 
populi  furentis  incursum  inmobilis  fidei  obstinatione  uicisse,  pas- 
sos  esse  carcerem^  diu  inter  minas  proconsulis  et  fremitum  populi 
circumstantis  tormentis  laniantibus  ac  longa  iteratione  crucianti- 
5bus  repugnasse,  ut  quod  in  nouissimo  infirmitate  camis  subactum 
uidetur  meritorum  praecedentium  defensione  releuetur  et  sit 
satis  talibus  gloriam  perdidisse,  non  tamen  debere  nos  eis  et 
ueniae  locum  cludere  adque  eos  a  paterna  pietate  et  a  nostra 
commuiiicatione  priuare:    quibus  aetimamus  ad  deprecandam 

loclementiam  Domini  posse  sufficere  quod  triennium  iugiter  et 
dolenter  ut  scribitis  cum  summa  paenitentiae  lamentatione 
planxerunt.  certe  non  puto  incaute  et  temere  his  pacem  com- 
mitti  quos  uidemus  militiae  suae  fortitudine  nec  prius  pugnae 
defuisse,  et  si  acies  etiam  denuo  uenerit,  gloriam  suam  posse 

15  reparare.  nam  cum  in  concilio  placuerit  paenitentiam  ageutibus 
in  infirmitatis  periculo  subueniri  et  pacem  dari,  debent  utique  in 
accipienda  pace  praecedere  quos  uidemus  uon  animi  infirmitate 
cecidisse,  sed  in  proelio  congressos  et  uulneratos  per  inbecilli- 
tatem  carnis  confessionis  suae  coronam  non  potuisse  perferre, 

lomaiime  cum  cupientibus  mori  non  permitteretur  occidi,  sed 
tamdiu  fessos  tormenta  laniarent  quamdiu  non  fidem  quae  inuicta 
est  uincerent,  sed  carnem  quae  infirma  est  fatigarent. 

Quoniam  tamen  scripsistis  ut  cum  pluribus  coUegis  de  hocS 
ipso  plenissime  tractem  et  res  tanta  exigit  maius  et  pensius  de 

ssmultorum^conlatione  consilium  et  nunc  omnes  fere  inter  Paschae 
prima  soUemnia  apud  se  cum  fratribus  demorantur,  quando  soUem- 
nitati  celebrandae  apud  suos  satisfecerint  et  ad  me  uenire  coeperint, 

1  dei  J".  magistratQm  BM  et  om.  BLMN         2  immobiles 

MN  3  consulis  P  fremitus  B  4  cruciatibus  BFL  5  nobis- 
simo  jF  infirmitatem  BFLMN  6  defessione  LMN,  depssione  B 
reneletur  FL  sit]  siB  9  ezistimamus  v  10  triennio  BLMNPv 
et]  ac  V  11  paenitentia  BM  12  et]  bac  B,  om,  FLM  14  etiam 
mn,  V  15  consilio  M  agentes  FLMN  16  in  ot».  FLM  sub- 
uenire  L  20  cum  ex  con  Mm,  ^  permitterentur  B^L  21  iam 
diu  FN  inuitaXS  uicta  F  23  plurimis  V  (plurimi  collegae  V 

iest,  Oxan.)  24  tractarem  B  tanta]  ita  ut  F  inpensius  FBv 
25  phasce  M  26  solemnia  BMv  soUempnitatis  B,  soUenmia  L^ 
27  8Q08]  nos  N  et  ad  me  uenire  coeperint  add.  Lm.  2%n  marg, 

nenire  coeperint]  uenerint  F 


figO  Cft«eilii  Cypriftni 

tractabo  cnm  aiiigalis  pleniiis,  at  de  eo  qaod  oonsiifaustifl  figsbur 
apud  noB  et  mcribatiir  aobis  firma  eeatentia  moltoniiii  saeer- 
dotom  coosilio  ponderata.  opto  aoe,  ftatreB  carieami,  eemper 
beaeoalere. 


EPI8TVLA  LVII. 

CTPBIANVS  LIBERALIS  CALBONIVS  NICOMBDES 
CAECILIV8  IVNTVS  HASBVnVS  FELIX  SVCCESSVS  FAVSTINVS 
FOBTVNATVB  VICTOB  SATVBNINVS  ALIVS  SATVBNINVS  BOGA- 
TIANVS  TEBTVLLVS  LVCIANV8  SATTIVS  SECVNDINVS  ALIV8 
SATVBNINVS  EVTTCHES  AMPIVS  ALIVS  8ATVBNINV8  AVBR-ii 
LTVS  PBISCVS  HEBCVLANEVS  VICTOBICVS  QVINTVS  HONO- 
BATVS  MANTHANEVS  HOBTENSLINVS  VEBLANV8  lAMBVS 
D0NATV8  P0MP0NIV8  P0LYCABPV8  DEMETBIV8  ALIVS  DONA- 
TVS  PBIVATUNVS  POBTVNATVS  BOGATVB  ET  MONNVLVS 
COBNEIO  FBATBI  &  i» 

1  StatneramoB  qoidem  pridem,  frater  carissime,  participato  in- 
nicem  nobiscum  consilio  ut  qni  in  persecutionis  infeetatione  sab- 
plantati  ab  aduersario  et  lapsi  fuissent  et  sacnfidis  se  inlicitis 
maculassentf  agerent  diu  paenitentiam  plenam  et  si  pericolam 
infirmitatis  urgueret,  paoem  sub  icta  mortis  acciperent.  nec  enimio 
fas  erat  aut  permittebat  patema  pietas  et  diuina  clementia  eccle- 

1  flgMatar  Jf ,  ref eratar  F        2  tententiani  B        a  nraltonuB  LF* 
8  ponderatam  B  opto  . . .  naLere  (m.  BLN\  —  Ad  (Ezplioit  ad  Pj 

Fortanatom  et  ceteros  de  his  (de  his  cm,  BLNP)  qui  per  (bm.  B)  tormenta 
(tormentiB  B)  superantur  (snperati  sunt  B)  explicit  (<m.  P)  BFLMNP,  — 

Epist.  LVII.  —  Indpit  ad  Comelium  de  lapais  LP,  Incipit  eiusdem 
secunda  Q,  Incipit  ad  Comelium  (feliciter  add.  C)  CE.  —  6  calydonius  Q 
7  iunius  manrutius  om.  P^       marmcius  L^Q,  maruseius  C       8  alius  . . . 
lucianus  om,  CB       9  tertulus  Q       satius  P,  stattiuB  B       10  eutychee] 
aureliuB  satuminus  eutyces  Q  ampins]  amplus  XP,  iamhus  Q 

11  heroulanius  QB  (herculanus  J£)  12  mantaiuuB  B,  montanins  C 

13  pomponius  p.  d.  a.  donatus  om.  C  l^etom.  L  munnulis  Q^ 

monuluB  C,  montulua  P,  mannulus  v  16  quidem  iam  Qv         pridem 

om,  CB        frs  kmi  C,  kme  B        17  persecutione  C^B        18  fuisse  C 
et]  ac  CQB         19  agere  LPQ         20  urgerent  pacem  C        sub  icto  Q, 
subiecto  L,  subiectum  C        21  fas]  uere  fas  JS,  ueritas  C       permittehat] 
mittebat  L       et]  ac  CJB       aeoclesiae  0 


Epistnla  LVI.-LVII.  651 

siam  polsantibus  cludi  et  dolMtibns  ae  d^ecantibus  spei  aalu-^ 
taris  snbsidium  dettegariY  ut  de  saecolo  reoedanteB  one  commimi* 
catione  et  paoe  ad  Dominom  dimittdreiitor,  quando  pemiserit 
ipee  et  legem  dederit  ut  ligata  in  terris  et  in  caells  ligata  esse&t, 

^solui  autem  possent  iUic  quae  hic  prios  in  eedeaia  solttereiitur. 
sed  ^im  cum  uideamus  diem  rursos  alteritis  infeatationis  ad- 
propinquare  coepisse  et  crebris  adqae  adsidais  ostensionibus  ad**» 
inoneamur  ut  ad  certamen  quod  nobte  hostis  indidt  armati  et 
parati  simusi  plebem  etiam  nobis  de  diuiia  dignatione  commis- 

losam  exbortatioBibus  nostris  paremus,  etomnes  omnino  milites 
Christi  qui  arma  desiderant  et  paroelium  flagitant  intra  castra 
dominioa  colligamus:  neeessitate  cogente  censuimus  eis  qui  de 
eodesia  Domini  non  recesserunt  et  paenitentiam  agere  et  lamen^ 
tari  ac  Dominum  d^recari  «  primo  lapsus  sui  die  non  destite* 

15  nmt,  paoem  dandam  esse  et  eos  ad  proelium  quod  inminet  armari 
et  instrui  oportere. 

Obtemperandumest  namque  ostensionibus  adque  admonitioni-  2 
bus  iustis,  ut  a  pastoribus  oues  in  periculum  non  deserantur^  sed 
grex  omnis  in  unum  congregetur  et  ex^citus  Domini  ad  cer* 

sotamen  oiilitiae  caelestis  armetur.  merito  enim  trahebatur  dolen- 
tium  paenitentia  tempore  longiore  ut  infirmis  in  exitu  subueniretur 
quamdiu  quies  et  traoquillitas  aderat,  quae  differre  diu  plangeii^ 
tium  lacrimas  et  subuenire  sero  morientibus  in  infirmitate  patere- 
tur.  at  uero  nunc  non  infirmis  sed  fbrtibus  pax  necessaria  est  nec 

ssmorientibus  sed  uiuentibus  communicatio  a  nobis  danda  est,xut 

1  ac]  et  QB         2  denego  L         seculo  ex  Becmido  C        praeceden- 
tes  M  (recedentes  Q)  3  et]  ut  Q{etM)         ad  denm]  6mC         pro- 

miaerit  F  tegte  Oxan,  4  et  legem  dederit  CLPBV,  legem  dedeiit  Q, 

qm  legem  dedit  v  legata  L^Q  et]  etiam  v  esset  B  5  posset B 
6  mrsam  C  infeBtinatione  C  7  crebis  P  8  nt]  et  C  ostis  L 
indigit  Q  9  parati  et  armati  CB  snmns  LM  (simns  Q)  de 

om.  C  commissa  C  10  praeparemns  Q  11  dederant  M  (de- 

siderant  Q)       intra]  inira  Q,tACB       13  aecclesiae  C      et]  sed  CQBv 
14  ac]  et  CB         lapsns  C         diem  LQ         destitnemat  B         15  esse 
dandam  P       18  a  om.  Q       pericnlo  CBv       19  ingregetur  Q       do  C 
ad]  ac  Ii  20  merito  ex  melito  L  21  in  otn.  L,estC         22  qnies 

et  P  sed  qni  a.  2.  m,  2,  qnis  esset  C       diSerendi  din  C  sed  din  8.  l  m.  ^ 
23  sero]  se  CB       in  <m.C'Q       24  ad  Gi* C       nec]  ne  LP       25  dan- 
dum  C* 


652  Caecilii  Cjpriani 

quos  excitamus  et  hortamor  ad  proeliimi  non  inermes  et  nudos 
relinqnamus,  sed  protectione  sangninis  et  corporis  Christi  mnnia- 
mns,  et  com  ad  hoc  fiat  encharistia  ut  possit  accipientibns  esse 
tntela,  quos  tutos  esse  contra  aduersarium  uolumus,  munimento 
dominicae  saturitatis  armemus.  nam  quomodo  docemus  aut  pro-  s 
uocamus  eos  in  confessione  nominis  sanguinem  suum  fundere,  si 
eis  militaturis  Christi  sanguinem  denegamus?  aut  quomodo  ad 
martyrii  poculum  idoneos  facimus,  si  non  eos  prius  ad  bibendum 
in  ecclesia  poculum  Domini  iure  communicationis  admittimus? 
3  Interesse  debet,  frater  carissime,  inter  eos  qui  uel  apostata-io 
uerunt  et  ad  saeculum  cui  renuntiauerant  reuersi  gentiliter  uiuunt, 
uel  ad  haereticos  transfugae  facti  contra  ecclesiam  parricidalia 
cotidie  arma  suscipiunt,  et  inter  eos  qui  ab  ecclesiae  limine  non 
recedentes  et  inplorantes  iugiter  ac  dolenter  diuina  et  patema 
solacia  nunc  se  ad  pugnam  paratos  esse  et  pro  Domini  sui  nomine  15 
ac  pro  sua  salute  stare  fortiter  et  pugnare  profitentur.  hoc  in  tem* 
pore  pacem  nos  non  dormientibus  sed  uigilantibus  damus,  pacem 
non  deliciis  sed  armis  damus,  pacem  non  ad  quietem  sed  ad 
aciem  damus.  si  secundum  quod  eos  audimus  et  optamus  et  credi- 
mus  fortiter  steterint  et  aduersarium  nobiscum  in  congressione  »0 
prostrauerint,  non  paenitet  pacem  concessisse  tam  fortibus,  immo 
episcopatus  nostri  honor  grandis  et  gloria  est  pacem  dedisse 
martyribus,  ut  sacerdotes  qui  sacrificia  Dei  cotidie  celebramus 
hostias  Deo  et  uictimas  praeparemus.  si  autem,  quod  Dominus 
auertat  a  fratribus  nostris,  aliquis  lapsorum  fefellerit,  ut  pacem  n 

1  et  om.  L  inhermeB  L^  3  eucharistiam  L  ut]  aat  Q 

o 

4  pntela  L^  quo  E,  qis  ex  cus  C         totus  (?        esset  C        uolui- 

mus  C  m*ntmento  Q,  monumentum  M  5  armemur  C  aut  ex 
ait  C  7  eis]  \n&  ex\%  L  militatusis  B,  qui  militauerint  C  sed  qui 
8,lm,  2  ad  C  s.  Im.  2  8  idoneos  C  m,  2  in  ras.  facimus  . . . 
l.  9  domini  om.  C\  add.  m,  2  in  marg,  10  deberet  ex  debet  C 

frrimTc,  km«  R  i  eras,       apostatauerint  C*        11  gentiliter  ex  genera- 
liter  C        12  facti  ex  fati  a  C       aecclesiae  C         13  suscipiuntur  L^ 
14  ac  dolentes  LPC*,  om,  C^Q      16  state  C*      repugnare  Q  (pugnare  M) 
19  audiuimus  CQ        et  optamus  et  credimus  om.  CQBV        20  steter  M 
(steterint  Q)  in  om.  C  ingressione  C  21  congessisse  L 

22  episcopus  L^         23  deo  CB  cotidie  c.  h.  deo  om.  B  celebre- 

mus  C^  24  uictima  M  (uictimas  Q)  25  auertat]  repellat  V 

aliqui  C*       fefellerit]  obrepserit,  V 


Epistulae  LVII.  c.  2—4.  653 

subdole  petat  et  inpeiidentis  proelii  tempore  cominunicationem 
non  proeliaturus  accipiat,  se  ipsum  fallit  et  decipit^  qui  aliud 
corde  occultat  et  aliud  uoce  pronuntiat.  nos  in  quantum  nobis  et 
uidere  et  iudicare  conceditur,  faciem  singulorum  uidemus,  cor 

sscrutari  et  mentem  perspicere  non  possumus.  de  his  iudicat 
occultorum  scrutator  et  cognitor  cito  uenturus  et  de  arcanis  cor- 
dis  adque  abditis  iudicaturus.  obesse  autem  mali  bonis  non  de- 
bent,  sed  magis  mali  a  bonis  adiuuari.  nec  ideo  martyrium  fac- 
turis  pax  neganda  est  quia  sunt  quidam  negaturi^  cum  propter 

10  hocpax  danda  sit  omnibus  militaturis,  ne  per  ignorantiam  nostram 
ille  incipiat  praeteriri  qui  habet  in  proelio  coronari. 

Nec  quisquam  dicat:  qui  martyrium  tollit  sanguine  suo  bapti-  i 
zatur,  nec  pax  illi  ab  episcopo  necessaria  est  habituro  gloriae 
suae  pacem  et  acoepturo  maiorem  de  Domini  dignatione  merce- 

15  dem.  primo  idoneus  esse  non  potest  admartyrium  qui  ab  ecclesia 
non  armatur  ad  proelium,  et  mens  deficit  quam  non  recepta 
eucharistia  erigit  et  accendit.  Dominus  enim  in  euangelio  suo 
didt:  cum  autem  uos  tradiderint,  nolite  cogitare 
qnid   loquamini.    dabitur  enim  uobis   in   illa   hora 

soquid  loquamini.  non  enim  uos  estis  qui  loquimini^ 
sed  spiritus  patris  uestri  qui  loquitur  in  uobis. 
quando  autem  dicat  in  traditis  adque  in  confessione  nominis  con- 
stitutis  spiritum  patris  loqui,  quomodo  potest  ad  confessionem 
paratus  aut  idoneus  inueniri  qui  non  prius  pace  accepta  receperit 

25  spiritum  patris,  qui  corroborans  seruos  suos  ipse  loquitur  et  con- 


18  Matth.  10,  19.  20. 


1  impendentes  C  2  preliatams  accipiant  C  decepit  C^M 

(decipit  Q)         3  nos]  nos  et  C         etom.  C        4  facies  CB         5  per- 
respicere  C^         de  his  indicat]  dominns  ant^  V        6  cito]  est  cito  V 
7  malis  bonis  X,  malibolis  MQ^  8  malis  M  (magis  Q)  10  ne 

om.  Q  11  praeferri  qni  habet  ex  preterri  qnia  libet  C  12  qnic- 

qnam  L^         13  abitnra  C,  ablntnro  B         14  acceptnms  C        16  arma- 
tns  C       17  eregit  Q  (erigit  ex  egit  M)       ascendit  C       enim  om.  CB 
18  cnm  in  qni  corr.  C  19  loqnimini  C  dabitnr  . . .  loqnamini 

<mi,  C         in  iUa  hora  om.  M  (exh.  Q)         21  in  eras,  in  B         22  con- 
fessionem  Q       24  innenerit  C 


g54  Caecilii  Cypriani 

fitetor  in  nobis?  timc  deinde  si  relictis  omnibus  rebos  snis 
fogerit  et  in  latebris  adque  in  solitndine  constitotas  in  latronee 
forte  incarrerit  aut  in  febribns  et  in  langnore  decesserit^  nonne 
nobis  inpatabitor  qaod  tam  bonas  miles,  qai  onmia  sua  dere- 
liqait  et  contempta  domo  et  parentibns  aat  liberis  seqai  dominom  & 
Biram  malait,  sine  pace  et  sine  conmianicatione  decedit?  nonne 
ndbis  ael  n^legentia  segnis  nel  daritia  cradelis  adscribetor  in 
die  iudicii  qaod  pastores  creditas  et  commissas  nobis  oaes  nec 
carare  in  pace  nec  in  acie  aolaerimas  armare?  nonne  ingeretor 
nobis  a  Domino  qaod  per  propketam  saom  clamat  et  dicit:  ecce  lo 
lac  consumitis  et  lanis  uos  tegitis,  et  quod  crassam 
est  interficitis,  et  oues  meas  non  pascitis,  qnod 
infirmatum  est  non  confortastis,  et  quod  male 
babuit  non  conroborastis,  et  quod  contribulatam 
est  non  consolati  ostis,  et  quod  errabat  non  reno-u 
castis,  et  quod  porit  non  inquisistis,  et  quod  forte 
fuit  confecistis  labore,  etdispersae  sunt  oues  meae, 
eo  quod  non  sint  pastores,  et  facta  sunt  in  come- 
stura  omnibus  beetiis  agri,  et  non  fuit  qui  inqui- 
reret  neque  qui  reuooarei  propterea  haec  dicitio 
Dominus:    ecce    ego    super    pastores    et   inquiram 

10  Ez.  34,  3-6.  10.  16. 


1  in  01».  C  tum  JRv  si  om,  P  rebus  snis  om,  C^;  Tebns 

om,  B  2  fugit  P,  snggerit  (7*  prius  in  om.  M  (exh.  Q)  adque 
ex  ad  dnm  C  sollicitndine  C*  oonstitutos  Q  8  et]  ant  C  lan- 
gore  B  5  et  p.]  ant  p.  C  aut]  ac  v,  et  Q*  (ant  MQ^)  seqni  dominum] 
si  qnid  omnium  C    •       6  et  om.  L  decedit  in  discedit  corr.  C,  in 

decidit  MQ       nonne]  non  Q       7  segni  Q       dnritiae  Q       crndeles  P 
adscribitur  C       8  ones  om.  C       9  curare  in]  renocaret  ad  Csed  ad  «.  2. 
in  acie]  ad  aciem  C         id  geretor  B,  id  gereret  C'         10  a  nobia  M 
(Bobis  Q),  om.  C^B        qnod  eorr.  in  qui  C        ecce]  et  C        11  lanis  uos 
tegitis  om.  B  grassnm  Q^  (crassnm  3fQ'),  greesum  C*  12  inter- 

ficitis]  ingnlatis  CB  13  confortasti  L,  confortatis  C  15  no*  JS 

(s  eras.)       consolasti  estis  L\  consolidati  F,  oonsolidastis  Ozon.        erra- 
bat  n.  r.  et  quod  om.  B       16  qnod  om.  C        periit  Cv       17  et  om.  C^ 
disparsae  B  sint]  sunt  Cv  18  comesturam  v,  praedatione  By 

depredatione  ex  depredicatione  Q       .    21  requiram  t; 


Epigtulae  LVIL  c  4--5.  655 

0U6S  meas  de  manibas  eorum  et  auertam  eas,  ut  non 
pascant  oues  meas:  et  iam  non  pascent  eas,  et  extra- 
ham  oues  meas  de  ore  eorum  et  pascam  eas  cum 
iudicio. 

s    Ne  igitur  ore  nostro,  quo  pacem  negamus,  quo  duritiam  magis  i 
humanae  crudelitatis  quam  diuinae  et  patemae  pietatis  opponi- 
mus,  oues  nobis  commissae  a  Domino  repbscantur,  placuit  nobis 
sancto  spiritu  suggerente  et  Domino  per  uisiones  multas  et  mani- 
festas  admonente,  ut  quia  hostis  nobis  inminere  praenuntiatur  et 

10  ostenditur^  colligere  intra  castra  milites  Christi  et  examinatis 
singulorum  causis  pacem  lapsis  dare^  immo  pugnaturis  arma 
snggerere.  quod  credimus  uobis  quoque  paternae  misericordiae 
contemplatione  placiturum.  quod  si  de  coUegis  aliquis  extiterit 
qui  urguente  certamine  pacem  fratribus  et  sororibus  non  putat 

is  dandam,  reddet  ille  rationem  in  die  iudicii  Domino  uel  inpor- 
tunae  censurae  uel  inhumanae  duritiae  suae.  nos  quod  fidei  et 
caritati  et  sollidtudini  congruebat,  quae  erant  in  conscientia 
nostra  protulimus,  diem  certaminis  adpropinquasse,  hostem, 
oiolentum  cito  contra  nos  exurgerO;  pugnam  non  talem  qualis 

90  fiiit  sed  grauiorem  multo  et  acriorem  uenire,  hoc  nobis  diuinitus 
frequenter  ostendi,  de  hoc  nos  prouidentia  et  misericordia  Domini 


1  meae  C*  eas]  eos  CBv  nt  non]  ne  CQB  ut  non  p.  o. 

meas  am.  MQ*  2  pasca*  B  s  eras.  etiam  CLQ  pascant  LPy 

pascam  M  (pascent  Q  sed  e  corr.),  pascen^  B  s  eras.       eAs]  ones  meas  Q 
traham  C         3  pascam  eos  C,  pascam  B        5  qno— qno]  qnod— quod  C 
6  dnlcedinem  dininae  nuUtiit  BotUh;  pietatiB  dnlcedinem  Erasmus,  pietatis 
lenitatem  mdlim;  cf.  epist.  68  c.  1:  dininae  pietatis  et  lenitatis  paternae 
solacia  opponiatnr  C  7  dnos  repascantnr  C  nobis  am.  P* 

8  a  dno  C  sed  a  s.  l.  9  admonemnr  ex  et  admonentnr  C  nt  quia 

C^LPQB  (conf.  p.  536,1^),  ct  qnia  C*  nobis  hostis  C,  hostis  Bv 

10  intra]'in  CjB,  inter  P  ct  (m.  v,  nt  C  13  coUegis  ex  collegens  C 
14hirgente  B  pntabat  Q,  pntet  V' '  15  illi  M (ille  Q)  diem  L 
dno  nel]  tnicipit  F       16  censnra  C  inhnmana  ex  inhnmane  in  C 

17  caritatis  FQ,  caritate  C         sollicitndinis  FQj  sollicitudine  C         con- 
eruebat  F,  congmebant  Q  18  pertulimns  Q  '       die  E         adpropin- 

qnare  OB  19  et  pugnam  Pv  20  dininitas  C*,  scimus  diuinitus 

codd.  Oxon.  21  ostenditur  CFQ  (ostendit  M)  nos]  nobis  Q 

pronidentiae  et  misericordiae  M  (prouidentia  et  misericordia  Q) 


g56  Caecilii  Cjpriani 

saepins  admoneri :  de  cnias  ope  et  pietate  qni  in  emn  confidimnd 
jiossamas  esse  secnri,  qnia  qni  in  pace  militibnfl  snis  fntniam 
praennntiat  pugnam  dabit  militantibns  in  congiessione  nictorismL 
optamos  te,  frater  carissime,  semper  bene  ualere. 


EPISTVLA  LVIIL 

CYPRIAXVS  PLEBI  TfflBARI  CONSISTEXTI  S. 

1  Cogitaueram  quidem,  fratres  dilectissimi,  atque  in  notis  ha- 
bebam,  si  rerum  ratio  ac  temporis  condicio  permitteret,  secnn- 
dnm  quod  frequenter  desiderastis^  ipse  ad  nos  nenire,  et  quan- 
tulacumque  mediocritate  eihortationis  nostrae  praesens  illic  fra- 1& 
temitatem  corroborare.  sed  quoniam  sic  rebus  urguentibns  de- 
tinemur  ut  longe  istinc  excurrere  et  diu  a  plebe  cui  de  dinina  in- 
dulgentia  praesumus  abesse  non  detur  facultas,  has  interim  pro 
me  ad  nos  nicarias  litteras  misi.  nam  cum  Domini  instmen- 
tis  dignatione  instigemur  saepius  et  admoneamnr,  ad  nestramt^ 
quoque  conscientiam  admonitionis  nostrae  sollicitudinem  per- 
ferre  debemus.  scire  enim  debetis  et  pro  certo  credere  ac  te- 
nere  pressurae  diem  super  caput  esse  coepisse  et  occasnm  saecnli 
atque  anticbristi  tempns  adpropinqnasse,  nt  parati  omnes  ad 
proelium  stemus  nec  quicquam  nisi  gloriam  uitae  aetemae  etso 
coronam  confessionis  dominicae  cogitemus,  nec  putemns  talia 
esse  quae  ueniunt  qnalia  fnerunt  illa  qnae  transiemnt.  grauior 

1  admonere  C,  admonemnr  v      ac  pietate  C,  aodpietate  B     2  8iii8  . . . 
militantibns  om,  B  3  congiessionem  M  (congressione^)  4  opta- 

muB  . . .  nalere  om,  CLQ  carissime]  sanctissime  in  dno  12.  —  Ad  Cor- 

nelinm  {m  lapsis  add,  F,  de  lapsiB  add,  L,  epistala  seconda  add,  Q) 
explicit  FLQB,  EzplicLt  ad  Comelinm  (de  lapsis  add,  F)  CP.  — 

Epiat  LVUI.  —  Incipit  ad  tibarithanos  Q,  Incipit  ad  tibaritanos  BB^ 
Incipit  ad  Thebaritanoe  exhortatoria  P.  —  9  nenirem  B  qnantolnm- 

cumqae  Q,  qnantalamcnmqneJS  10  mediocritatem  B         11  conrobo- 

rarem  BB  uergentibns  B  12  excnrrerem  B  13  datnr  M^v 

(detnr  M^Q)  14  ad  nos  om.  P  straentis  JS  15  admonemor  B 
16  sollicitudine  P  18  coepis  B  et  om.  £  20  qoicquam]  qoam  B 
gloria«  MQj  gloriae  B,  gloria  B  21  concitemas  B  22  qoales. 

faerint  ille  B 


Epistula  LVIL-LVIII.  667 

nunc  et  ferocior  pagna  imminet^  ad  quam  fide  incorrupta  et 
uirtute  robusta  parare  se  debeant  milites  Christi,  considerantes 
idcirco  se  cotidie  calicem  sanguinis  Christi  bibere  ut  possint  et 
ipsi  propter  Christom  sanguinem  fundere.  hoc  est  enim  uelle 

5  cum  Christo  inaemri,  id  qaod  Christns  et  docuit  et  fecit  imitari 
secundum  lohannem  apostolum  dicwtem:  qui  dicit  se  in 
Christo  manere,  debet  qnomodo  ille  ambulauit  et 
ipse  ambulare.  item  Paulus  apostolus  exhortatur  et  dooet 
dicens:  sumus  filii  Dei.  si  aatem  filii  et  heredesDei, 

locoheredes  autem  Christi,  siquidem  conpatiamnr  ut 
et  conmagnificemur. 

Quae  nunc  onmia  consideranda  sont  nobis,  ut  nemo  qoicquam  3 
de  saeculo  iam  mori^te  desideret,  sed  seqnatur  Christum,  qoi 
et  uiuit  in  aeternam  et  uiaificat  seruos  suos  in  fide  sui  nominis 

15  constitutos.  uenit  enim  tempos,  fratres  dilectissimi,  quod  iam 
pridem  Dominus  noster  praenuntiauit  et  docuit  aduenire  dicens: 
ueniet  hora  ut  omnis  qui  uos  occiderit  putet  se 
officium  Deo  facere.  sed  hoc  f&cient,  quoniam  non 
cognouerunt  patrem  neque  me.  haec  autem  locutus 

2oSum  uobis  ut  cum  uenerit  hora  eorum,  memoressitis 
quia  ego  dixi  uobis.  nec  quisquam  miretur  persecutionibus 
nos  adsiduis  fatigari  et  pressuris  angentibus  frequenter  orgeri, 
quando  haec  futura  in  nouissimis  temporibus  Dominus  ante  prae- 
dixerit  et  militiam  nostram  magisterio  et  hortamento  sui  ser- 

25monis  instruxerit,  Petrus  quoque  apostolus  eius  docuerit  ideo 


6  I  lo.  2,  6.        9  Rom.  8,  16,  17.        17  lo.  16,  2-4. 


1  immiiiet]  fratres  dilectissimi  cidd.  V  2  se]  nos  Q  4  chriBti 

BQ"^  (christmn  MQ'^)  funderant  JB'  est  enim]  stent  B  5  id] 

fii  id  It  et  docuit]  docuit  Q         8  paulus  beatus  apostolus  BP,  apo- 

stolus  panlus  Q,  paulus  B  exhortatur]  exoptatur  R  9  autem  filii 

BPQRV,  autem  filii  dei  v  dei  coheredes  ow.  JB  11  magniilce- 

mur  -B  12  a  nobis  P         ut  om.  B  13  morientem  B         sequan- 

tur  B  14  et  uiuit]  uiuit  v  15  ueniet  B  16  noster  (m.  BV 

dicens]  docens  v  17  uenit  B  18  officium]  obsequium  v  hoe] 

haec  V  19  nouerunt  V         21  quia]  quae  BJP         22  agentibuB  BM^ 

(angentibns  M^^Q)       23  praedixerat  B       25  eius  (m.  V 
in.  42 


ggg  Caecilii  Cjpriani 

persecutiones  fieri  ut  probemur  et  ut  dilectioni  Dei   iisto  iu- 
stonim  praecedentium  exemplo  nos  etiam  morte  et  passionibus 
oopolemar.  posnit  enim  in  epistola  snj^dioens:  carissimi, 
nolite   mirari  ardorem  accidentem  nobis,    qui  ad 
temptationem  uestram  fit,  nec  excidatis  tamquams 
nouum   uobis  contingat  sed   quotienscumque   com- 
municatis  Christi  passionibus,  per  omnia  gaudete, 
ut  et  in  reuelatione  facta  claritatis  eiusgaudentes 
exultetis.  si  inproperatur  uobis  in  nomine  Ghristi, 
beati  estis,  quia  maiestatis  et  uirtutis  Domini  no-i« 
men   in   uobis  requiescit,   quod  quidem  secundum 
illos  blasphematur,  secundum  nos  autem  honoratur. 
docuemnt  autem  nos  apostoli  ea  quae  de  praeceptis  dominicis 
et  caelestibus  mandatis  ipsi  quoque  didicerunt  Domino  ipeo 
scilicet  corroborantenos  et  dicente:  nemo  est  quirelinquatu 
domum  aut  agrum  aut  parentes  aut  fratres  aut  uzo- 
rem  aut  filios  propter  regnum  Dei,  et  non  recipiat 
septies  tantum  in  isto  tempore,  in  saeculo  autem 
uenturo  uitam  aeternam.  et  iterum,  beati,  inquit,  eritis, 
cum   odio   uos  habuerint   homines  et  separauerint» 
uos   et  expulerint  et  maledixerint   nomini  uestro 
quasi  nequam  propter  filium  hominis.  ^gaudete  in 
illa  die  et  exultate.  ecce  enim  merces  uestra  multa 
in  caelis. 
3     Oaudere  nos  et  exoltare  uoluit  in  persecutionibus  Dominus,» 
quia  quando  persecutiones  fiunt,  tunc  dantur  coronae  fidei,  tunc 
probantur  milites  Dei,  tunc  martyribus  patent  caeli.  neque  enim 
sic  nomen  militiae  dedimus  ut  pacem  tantummodo  cogitare  et 
detractare  ac  recusare  militiam  debeamus,  quando  in  ipsa  militia 

3  I  Petr.  4,  12-14.        15  Luc.  18,  29.  30.        19  Luc.  6,  22.  23. 

1  persecntionem  B  et  ut]  ut  et  Q         dilectione  Q         insto  om. 

SPQv  4  ardore  R  5  nec]  ne  ^  6  nouum]  aliquid  add.  v 

12  autem  om,  Q  13  de  oro.  JB  14  iuper  quoque  Btn,  2  uel  quoa- 

que  16  fratres]  aut  sorores  add.  v  17  recipiet  R*  19  uita 

aetema  B  20  homines  om.  B  23  multa  om.  B;  est  add.  BMB 

(am.  Q)       27  dei]  chriflti  V       28  cogitare  debeamus  B       29  detrectare 
BPv       ac]  et  V       militiam  dei  Q       debeamuB  om.  B 


Epistnlae  LYIII.  c.  2-4.  659 

primas  ambulauerit  Domiaus  humilitatis  et  tolerantiae  et  pas* 
sionis  magister,  ut  quod  fieri  docuit  prior  &ceret  et  qui  pati 
hortatur  prior  pro  uobis  ipse  pateretur.  sit  ante  oculos,  firatres 
dilectissimi,  quod  qui  omne  iudicium  a  patre  solus  accepit  et 

«qni  uenturus  est  iudicaturus,  iam  iudicii  sui  et  cognitionis  fn- 
turae  sententiam  protulerit  praenuntians  et  contestans  confes- 
surum  se  coram  patre  suo  confitentes  et  negaturum  negantes. 
si  mortem  possemus  euadere,  merito  mori  timeremus.  porro  au- 
tem  cum  mortalem  mori  necesse  sit,  amplectamur  occastonem 

10  de  diuina  promissione  et  dignatione  uenientem  et  fimgamur 
eiitum  mortis  cum  praemio  inmortalitatis  aec  uereamur  occidi, 
quos  constet  quando  occidimur  coronari. 

Nec  quisquam,  fratres  dilectissimi ,  cum  populum  no8trum4 
fugari  conspexerit  metu  persecutionis  et  spargi  conturbetur,  quod 

iseollectam  fratemitatem  non  uideat  nec  tractantes  episcopos  au- 
diai  simul  tunc  omnes  esse  non  possunt,  quibus  occidere  non 
licet^  sed  occidi  necesse  est.  ubicumque  in  illis  diebus  unusquis- 
que  fratrum  fiierit  a  grege  interim  ac  necessitate  temporis 
coipore  non  spiritu  separatus,  non  moueatur  ad  fugae  illius 

johorrorem  nec  recedens  et  latens  deserti  loci  solitudine  terreatur. 
solus  non  est  cui  Christus  in  fuga  comes  est.  solus  non  est 
qui  templum  Dei  seruans  ubicumque  fuerit  sine  Deo  non  esi 
et  si  fugientem  in  solitudine  ac  montibus  latro  oppresserit,  fera 
innaserit,  fames  aut  sitis  aut  frigus  adflixerit,  uel  per  maria 

sspraecipiti  nauigatione  properantem  tempestas  ac  procella  sub- 
merserit,  spectat  militem  suum  Ghristus  ubicumque  pugnantem 
et  persecutionis  causa  pro  nominis  sui  honore  morienti  prae- 

1  passioms  huiiis  Q  2  quod]  qnid  R  qui]  qnod  v  3  prior 

om.  B       oculos]  uestros  add,  Bv       8  mori]  mortom  B       9  mortale  B 
occansionem  Q        10  promissione  etam,  B       de  dei  dignatione  V       et] 
nt  B       11  ezitn  Bv       12  constat  v       14  metum  Q       15  andiant  Q 
18  crege  B       ac  P,  a  Q,  om.  BBv       19  separatus]  segregatns  B       &M 
(ad  Q)        20  horrore  M  (horrorem  Q)       nec  ex  non  Q  (nec  M)       deser- 
tis  locis  B  22  semat  B  non]  nostro  B  23  fogiente  B 

solitadinem  BB  24  famis  BPQ  ant  ex  rxt  Q  siti  B 

25  praecipit  B,  praecepti  Q^  (praecepiti  M^)  properanti  Q  i  in  ras. 

{properantem  M)  26  spectat  BV,  ezpectat  BPQ         27  causam  B 

pro  am,  B       hqnorem  B 

42* 


660  Caeoilii  Cjpriani 

miam  reddit  qnod  daturam  se  m  resurrectione  promisit.  nec 
minor  est  martyrii  gloria  noii  pnblice  et  inter  multos  perisse, 
cum  pereundi  causa  sit  propter  Ghrifttum  perire.  sufficit  ad 
testimooium  martyrii  sui  testis  ille  qui  probat  martyras  et 
coronat.  s 

5  Imitemur,  fratres  dilectissimi)  Abel  iustum  qui  initiauit 
martyria  dum  propter  iustitiam  primus  oociditur.  imitemur 
AbraJiam  Dei  amicum  qui  non  est  cunctatus  ut  filium  uio* 
timam  suis  manibns  offerret,  dum  Deo  fide  deuotionis  obsequitur. 
imitemur  tres  pueros  Ananian  Azarian  Misaelem;  qui  nec  aetate  »> 
territi  nec  captiuitate  fracti  ludaea  deuicta  et  Hierosolymis 
captis  in  ipso  regno  suo  regem  fidei  uirtute  uioerunt>  qui  adorare 
statuam  quam  Nabuchodonosor  rex  fecerat  iussi  et  minis  regis 
et  flammis  fortiores  extiterunt,  proclamantes  et  fidem  suam  per 
haec  uerba  testantes :  Nabuchodonosor  rex,  non  opusestu 
nobis  de  hoc  uerbo  respondere  tibi.  est  enim  Deus 
cui  nos  seruimus  potens  eripereuos  de  camino  ignis 
ardentis,  etdemanibus  tuis  iiberabit  nos:  et  sinon, 
notum  sit  tibi  quia  diis  tuis  non  seruimus  et  ima- 
ginem  auream  quam  statuisti  non  adoramus.  cre-to 
debant  se  illi  secundum  fidem  posse  euadere ,  sed  addiderunt 
et  si  non,  ut  sciret  rex  illos  propter  Deum  quem  colebant  et 
mori  posse.  hoc  est  enim  robur  uirtutis  et  fidei  credere  et  scire 
quod  Deus  a  morte  praesenti  liberare  possit,  et  tamen  mortem 
non  timere  nec  cedere,  ut  probari  fortius  fides  possit.  erupit» 
per  os  eorum  spiritus  sancti  incorruptus  et  inuictus  uigor,  ut 

15  Dan.  3,  16-18. 


1  resnrrectionem  B       3  snfQciat  B       4  martyri  BQ,  martyiis  BP 
testis  om,  V         martyres  Bv         6  initianit]  inimnit  P         7  martyrii 
qnnm  B       10  ananias  B,  ananiam  v       azarias  B,  azariam  v       et  misa- 
helem  B,  misael  Q,  misahel  V  11  indea  PQ,  pndeat  B  iero- 

solymis  By  hiemsolymis  BQ  12  sno]  sno  qno  Q  13  inseis  B 

17pote8t22  ISardentesP'  taiB]  re^t  add.  v        ^hermiBQ* 

(liberareir«edrefnrcw.)  19  tibi]  tihi  rex  12  22dnml{  23  et 
scire]  scire  Q  24  praesenti  morte  Q  poeset  B,  nos  possit  QB\  nos 
posBet  B^  et]  sic  B  26  per  os]  pneroe  B  nigor  om.  B 


Epistulae  LVIIl.  c.  4—6.  661 

appareat  uera  esse  quae  m  euangelio  suo  Dominus  edixit  dicens: 
cum  autem  uos  adprehenderint,  nolite  cogitare  quid 
loquamini.  dabitur  enim  uobis  in  illa  horaquid  lo-^ 
quamini.  non  enim  uos  estis  qui  loquimini,  Sxodspi- 

sritus  patris  uestri  qui  loquitur  in  uobis.  dixit  quid 
loqui  et  respondere  possimus  dari  nobis  in  illa  hora  diuinitus  et 
offerri,  nec  nos  tunc  esse  qui  loquiihur,  sed  spiritum  Dei  pa- 
tris:  qui  cum  a  confitentibus  non  discedit  neque  diuiditur,  ipse 
in  nobis  et  loquitur  et  coronatur.  sic  et  Daniel  cum  conpeU 

loleretur  adorare  idolum  Bel  quem  tunc  populus  et  rex  colebat 
in  adserendum  Dei  sui  honorem  plena  fide  et  libertate  prorupit 
dicens:  nihil  colo  ego  nisi  DominumDeum  meum  qui 
condidit  caelum  et  terram. 
Quid  in  Machabaeis  beatorum  martyrum  grauia  tormenta  et  C 

15  multiformes  septem  fratrum  poenae  et  confortans  liberos  suos 
mater  in  poenis  et  moriens  ipsa  quoque  cum  liberis,  nonne  ma« 
gnae  uirtutis  et  fidei  documenta  testantur  et  nos  ad  martyrii 
triumphum  suis  passionibus  adhortantur?  quid  prophetae  quos 
ad  praescientiam  futurorum  spiritus  saactus  animauitP  quid  apo- 

Mstoli  quos  Dominus  elegit?  nonne  cum  iusti  occiduntur  piiopter 
iustitiam  mori  nos  quoque  docuerunt?  Christi  natiuitas  a  marr 
tyriis  iBfantium  statim  coepit,  ut  ob  nomen  eius  a  bimatu  et 
infira  qui  fumnt  necaarentur.  aetas  necdum  habilis  ad  pugnam 
idonea  extitit  ad  coronam.  ut  appareret  innocentes  esse  qui  propter 

» Christum  necantur;  infantia  innoeens  ob  nomen  eius  occisa  est 
ostensum  est  neminem  esse  a  perieulo  persecutionis  inmunem, 
quando  et  tales  martyria  fecerunt.  quam  uero  grauis  causa  sit 

2  Matth.  10,  19.  20.        12  Dan.  14,  4. 

1  apparoant  Vv  dominiiB  am,  B  edixit  P,  dixit  BQRv 

dicens  PBQ,  om.  Bv  5  uwtti^M,  nestri  eet  Q  et]  et  quid  Q. 

6  oJt  et  om.  Q         T^iritosJB         8  discendit  JB*         10  bel]  nel  BB 
eolebaat  B        12  dno  M  (^m  Q)       denm  (m.  B       14  macchabeis  BQy 
iiiaccabeis  P         17  dochnenta  P        teBtatnr  P*        18  adhortatnr  P' 
piopheta  B  20  cam]  dmn  V  21  quoque  am.  B  a  om.  BB 

22  ut  om.  B  28  fnenmt  B         abilis  eo;  abiUis  P         pugnam]  poe- 

nam  B  24  se  ease  If '  (esse  M^Q)  25  necwretor  V         ob]  prop- 

ter  B        26  neminem]  enim  nemfnem  BQ       27  u&to]  ergo  Oxon,       sitj 
titJ2 


662  Caeeilii  Cypriani 

hominis  cliristiaiii  senmm  pati  noUe,  com  ptfsiis  sit  priof  Do- 
minns,  et  pro  peceatifl  nostris  nos  pati  nolle,  eom  peocatom  sanm 
proprinm  non  habens  passns  sit  ille  pro  nobis?  filins  Dei  passns 
est  nt  noe  filios  Dei  fiiceret,  et  filins  hominis  pati  nm  nnlt  nt  eese 
Dei  filins  perseneret  si  odio  saecnli  laboramns ,  odinm  saecnli  s 
snstinnit  prior  Christns:  si  contnmelias  in  hoc  mnndo,  si  fogam^ 
si  tormenta  tolenunns,  graniora  expertns  est  mnndi  fiietor  et 
dominns,  qni  et  admonet  dicens:  si  saecnlnm,  inqnit,  nos 
odit,  mementote  qnoniam  me  primo  odiit  sidesae- 
enlo  essetis,  saecnlnm  qnod  snnm  esset  amaret:  sedu^ 
qnia  de  saecnlo  non  estiset  ego  eleginos  desaecnlo, 
propterea  odit  nos  saecnlnm.  mementote  sermonis 
qnem  dixi  nobis.  non  est  sernns  maior  domino  sno. 
si  me  persecnti  sunt,  et  nos  perseqnentnr.  Dominns 
et  Dens  noster  qnicqnid  docnit  et  fedt,  nt  discipnlns  excnsatns  is 
esse  non  possit  qni  discit  et  non  fiuat 
7     Neqne  aliqnis  ex  uobis,  firatres  dilectissimi,  fntnrae  persecn- 
tionis  metn  aut  antichristi  inminentis  adnentu  sic  terreatnr  nt 
non  enangelids  exhortationibns  et  praeceptis  ac  monitis  caelesti- 
bns  ad  onmia  inneniatur  armatus.  uenit  antichristns,  sed  super-  » 
nenit  Christus.  grassatnr  et  saenit  inimicus,  sed  statim  sequitnr 
Dominus  passiones  nostras  et  uulnera  uindicaturus.  irascitur  ad- 
nersarins  et  minatur,  sed  est  qui  possit  de  eins  manibus  liberare. 
ille  metnendus  est  cuius  iram  nemo  poterit  euadere  ipso  prae- 
monente  et  dicente :  ne  timneritis  eos  qui  occidunt  cor-s^ 
pus,  animam  autem  non  possunt  occidere.   magis 

8  lo.  15,  18-20.       25  Matth.  10,  28. 


1  hominibas  cbrifltianifi  R        prior  passus  rit «        2  nostris  awk  B 
noB  am.  B  3  pro  nobis  ille  B  pasaiu  e.  n.  a  f  .  dei  odeL  Pm.^ 

in  marg.      4  est  om.  22       filios  dei]  filios  E       etam.B      7  grania  V 
mimdi  ei  B        8  inquit  om.  V        9  qnoniam]  qnia  v        primo]  priorem 
nobiB  Bo  odit  P  11  et  oul  B  de]  a  B  12  Bormonnm 

qnae  B         tdsnoom.B  16  discit]  dicit  B,  qnid  scit  B  18  ant 

om.  B  19  non  om.  B  .  ac  monitiB]  emnnitaB  B  20  eed  BPV,  om. 
MBf  sedetQv  Bnpemenit  et  P,  om.  JR  21  cbristns  om.  B  sed 
etP^       seqnitnretii        24poteBtF 


EpiBtulae  LVIII.  c.  6-8.  663 

autem  metnito  eum  qui  potest  et  corpus  etanimam 
occidere  in  gehennam.  et  iterom:  qui  amat  animam 
snam,  perdet  illam,  et  qui  odit  anim'amsaam  in  isto 
saeculo,   in  uitam  aeternam  conseruabit  illam.   et 

5 apocalypsis  instruit  et  praemonet  dicens:  si  quis  adorat  be- 
stiam  et  imaginem  eius  et  accipit  notam  in  fronte 
sua  et  in  manu,  bibet  et  ipse  de  uino  irae  Dei 
mixto  in  pocul(3  irae  eius,  et  punietur  igne  et  sul- 
phur^  sub  oculia  sanctorum  angelarum  et  sub  oculis 

loagni,  et  fumus  de  tormentis  eorum  in  saecula  sae- 
culorum  ascendet,  nec  habebunt  requiem  die  ac 
nocte  quicumque  adorat  bestiam  et  imaginem  eius. 

Ad  agonem  saecularem  exercentur  homines  et  parantur  et8 
TnftgpftTn  gloriam  conputant  honoris  sui ,  si  illis  spectante  populo 

15  et  imperatore  praesente  contigerit  coronari.  ecce  agon  sublimis 
et  magnus  et  coronae  caelestis  praemio  gloriosus,  ut  spectet  nos 
certantes  Deus  et  super  eos  quos  filios  facere  dignatus  est  oculos 
suos  pandens  certaminis  nostri  spectaculo  perfruatur.  proeliantes 
nos  et  fidei  congressione  pugnantes  spectat  Deus,  spectant  angeli 

loeius,  spectat  et  Christus.  quanta  est  gloriae  dignitas,  quanta 
felicitas  praeside  Deo  congredi  et  Christo  iudice  coronari?  ar- 
memur,  firaixes  dilectissimi,  uiribus  totis  et  paremur  ad  agonem 
mente  incorrupta,  fide  integra,  uirtute  deuota.  ad  aciem  quae 

2  lo.  12,  25.       5  Apoc.  14,  9-11. 

1  metuite  am.  B  et  animam  et  corpus  22,  animam  et  corpus  Q 

2  gehenna  P         3  illam]  eam  B         5  apocalypsi  JB,  in  apocalypsi  Bv 
adorabit  B       6  accipiet  B,  accipi>Mt  M,  accipit  at  Q       nota  B       2  sna 
et  in  mana  am,  B  mann  sna  M  (sua  om,  Q)  8  snlpnre  MP,  sul- 

pore  Q        9  ocnli  BcTagni  B         11  ascendet  in  saecnla  Baecnlomm  Pv 
12  adorant  M}Q*Bv  13  exercentnr]  certentnr  Q  parentur  3P 

(panmtnr  M^Q)  14  conputent  JT  (conpntant  M^Q)  si  om.  M 

(esA.  Q)  iUo8  M  (iUis  Q),  iUic  B  expeetante  22  15  contegerit  B, 
cnm  contigerit  M  sed  onm  «.  L  (cnm  <m,  Q)  agon]  ac  B  16  et 

magnns  cm,  B  eoronas  B  glorioens  praemio  P  18  spandens  BQj 
ezpandenfl  com,  BahuriMS  certamini  B  nostro  JB,  nostris  B 

spectacnlo  om.  B  20  christns  eins  Q;  cf.  pag.  614,7,  629,22  digni- 
tas  et  2{v  21  praeside]  praesente  v  22  totis]  fortis  B  23  mente] 
integra  add.  Q 


(364  Caecilii  Cjpriani 

nobu»  iodicitar  Dei  castia  pioeedant  aneiitiir  iBtegri,  ne  perdat 
integer  qaod  nuper  stetit.  armaitiir  et  lapei*  at  et  Isfsas  recipiat 
qaod  amiBit.  integros  honor,  lapeos  dolor  ad  prodinm  pronocet. 
armari  et  paraii  nos  beatos  apoetolos  dooet  dioens:  non  est  no- 
bis  conlactatio  adnersns  earaem  et  sangainem,  sed  s 
adaersas  potestates  et  principes  hnins  mnndi  et 
haram  tenebraram,  adaersns  spiritas  neqaitiae  in 
caelestibas.  propter  qaod  indnite  tota  arma,  at 
possitis  resistere  in  die  neqnissimo,  at  cnm  omnia 
perfeceritis  stetis  adcincti  Inmbos  nestros  in  neri-M 
tate,  indati  loricam  institiae  et  calciati  pedes  in 
praeparatione  pacis  enangelii,  adsnmentes  scntam 
fidei,  in  qno  possitis  omnia  ignita  iacnla  neqnis- 
simi  extingaereet  galeam  salntis  et  gladiam  spiri- 
tas,  qai  est  sermo  DeL  is 

f  Haec  arma  somamas,  his  nos  tatamentis  spiritalibos  et  caele- 
stibns  maniamns,  nt  in  die  neqnissimo  resistere  diaboli  minis  et 
repngnare  possimas.  indnamas  loricam  iostitiae,  at  contra  inimici 
iacahi  monitam  sit  pectas  et  totonL  caldati  sint  enangelico  ma- 
gisterio  et  armati  pedes,  ot  cnm  serpens  calcari  a  nobis  et  obteri  s» 
coeperit,  mordere  et  sabplantare  non  possit.  portemns  fortiter 
scatam  fidei,  qao  protegente  qaidqoid  iacolatar  inimicas  possit 
extingai.  accipiamas  qaoqne  ad  tegmnentom  capitis  galeam  spiri- 
talem,  ut  maniantur  aures,  ne  aadiant  edicta  feralia^  moniantar 
ocuU,  ne  uideant  detestaada  simulacra,  muniatur  frons,  ut  signum  n 
Dei  incolume  seruetur,  muniatur  os,  ut  Dominum  suum  Christum 

4  Eph.  6,  12—17. 

1  indigitnr  JS  dei  eras.  in  Q,  de  M  castris  Msedisin  riw. 

(castra  Q)       4  praeparari  v       apostolns  paulas  Q,  panliis  apostolas  R 
docet  am.  Q^M,  monet  Q*  8.  l  6  adaerstu  c  e.  s.  sed  (mL  B  6  et 

harttm]  haram  P  7  Bpiritnm  B  8  tnta  Q*  (tota  MQ'),  om.  B 

10  ac  cincti  P        11  indmte  Q'  (indnti  Q*M),  indnentcs  V       etom.B 
12  enangelii  pacis  v  14  spiritns]  cfaristi  B  16  sumamxis]  fratres 

dilectisaimi  add.  V  tntamentis]  inramentis  r  18  lorica  B 

22  qnod  3f '  (quo  M*Q)  23  tegimentnm  P  capitis]  salntis  B 

apiritalem]  salntarem  v        24  andient  JR'         odicta  . . .  nideant  om.  B 
26  dnT  jR  incolume  . . .  snum  om.  B  reseruetur  V  iesm 

christi  li 


Epistalae  LVIII.  8-11.  665 

lUQtrix  lingoa  &teatar.  armemus  et  dexteram  gladio  spiritali, 
at  sacrificia  funesta  fortiter  respuat,  ut  eucharistiae  memor  quae 
Domim  corpus  accipit  ipsum  conpleotatury  postmodum  Domini 
sumptora  praemium  caelestium  coronarum. 

t    0  dies  iUe  qualis  et  quantus  adueuiet,  firatres  dilectissimi,  cum  1* 
coeperit  populum  suum  Dominus  recensere  et  diuinae  cognitionis 
examine  singulorum  merita  recognoscere,  mittere  in  gehennam 
nocentes  et  persecutores  nostros  flammae  poenalis  perpetuo  ar- 
dore  damnare,  nobis  uero  mercedem  fidei  et  deuotionis  exsoluere. 

loquae  erit  gloria  et  quanta  laetitia  admitti  ut  Deum  uideas,  hono- 
rari  nit  cum  Ghristo  Domino  Deo  tuo  salutis  ac  lucis  aetemae 
gaudium  capiaS;  Abraham  et  Isaac  et  lacob  et  patriarchas  omnes 
et  apostolos  et  prophetas  et  martyras  salutare,  cum  iustis  et  Dei 
amicis  in  regno  caelorum  datae  inmortalitatis  uoluptate  gauderO; 

u  sumere  illic  quod  nec  oculus  uidit  nec  auris  audiuit  nec  in  cor 
hominis  ascendit.  maiora  enim  nos  accipere  quam  quod  hic  aut 
operamur  aut  patimur  apostolus  praedicat  dicens:  non  sunt 
condignae  passiones  huius  temporis  ad  superuen- 
turam   claritatem   quae  reuelabitur   in  nobis.    cum 

soreuelatio  illa  uenerit,  cum  claritas  super  nos  Dei  fulserit,  tam 
beati  erimus  et  laeti  dignatione  Domini  honorati,  quam  rei  re- 
manebunt  et  miseri  qui  Dei  desertores  aut  contra  Deum  rebelles 
noluntatem  fecerunt  diaboli,  ut  eos  necesse  sit  cum  ipso  simul 
inextinguibili  igne  torqueri. 

n    Haec,  fratres  diiectissimi ,  haereant  cordibus  uestris.  haec  sit  11 
armorum  nostrorum  praeparatio,  haec  diuma  ac  nocturna  medita- 

17  Rom.  8,  18. 

2  ut  6.]  et  6.  B        3  accipit  BPQRV,  aecepit  v        conplectamor  V 
^BQ^,  dns  Q^y  exp.  M,  dnm  P,  adnm  B,  a  domino  v  isnmpta 

tnnc  ad  B       ooTonatnr  B        b^tex  cst  M  (et  Q)       cnm]  com  qjd  B 
7  gehenna  M  (gehenaam  Q)       9  dampnare  B,  flammare  v       10  dnm  Q 
11  dno  et  do  V        salati  B        13  et  ]»ropheta8  et  apostolos  Bv        mar- 
tyres  BBo  14  nolnntate  P  15  oculos  B         16  hic  ant]  hic  V 

18  paesioniB  BQ  19  cnm]  dam  v  20  falserat  Q'  (fnlserit  Q^M) 

tam]  iam  BFQ        21  eriti*  Jtf  *  (erijnns  M^Q)        22  denm]  cbristom  V 
23  feeerint  B  24inextingaibili8  M  (inextingoibili  Q)  igni  B 

25  nostris  Vv       26  diatoma  BFQ 


066  Caecilii  Cypriaiii 

tio,  ante  ociilos  habere  et  oogitaticMie  semper  ae  eeasibiis  Qoluere 
iniqaoniiii  snpplida  et  praeniia  ac  merita  iastomni,  qnid  negan- 
tibns  Dominns  oomminetnr  ad  poenam,  qnid  contra  confitentibns 
promittat  ad  gloriam.  si  haee  cogitantibns  ae  meditantibns  nobis 
snpemen^t  pmecntionie  dies,  milee  Christi  praeeq»tis  eins  et» 
monitis  emditns  non  expanescit  ad  pngnam,  sed  paratna  est  ad 
coronam.  opto  nos,  fiatres  carissimi ,  semper  bene  nalere. 


EPISTVLA  LVIIII. 

CYPRIANVS  CORNEUO  FRATRI  8. 

1  Legi  litteras  tnas,  frater  carissime,  qnas  per  Satomm  fratrem  i* 
nostmm  acoluthum  misisti  et  dilectionis  fratemae  et  ecclesia- 
sticae  disciplinae  et  sacerdotalis  censorae  satis  plenas,  qnibns 
significasti  a  te  Felicissimom  hostemChristi  non  nouom,  sed  iam 
pridem  ob  crimiBa  sua  plurima  et  grauissima  abstentum  et  non 
tantum  mea  sed  et  plurimorum  coepiscopomm  sententia  condem-  is 
natum  reiectum  a  te  illic  esse,  et  cum  uenisset  stipatus  catema 
et  factioue  desperatomm,  uigore  pleno  quo  episcopos  agere  opor- 
tet  pulsum  de  ecclesia  esse^  de  qua  iam  pridem  cum  sui  similibus 
Dei  maiestate  et  Christi  Domini  et  iudicis  nostri  seueritate  de- 
pulsus  est,  ne  schismatis  et  discidii  auctor,  ne  pecuniae  com-» 


1  cogitationibiis  E  ac]  hac  Q  2  ac  merita  am.  B  4  ac  medi- 
tantibns  BB  7  opto  . . .  nalere  om.  J2.  —  Ad  (CaecOii  Qypriani  ad  B) 

ThibaritanoB  (tibaritanos  Q)  expHdt  BQR,  Ezplicit  ad  Thibarithanos  ex- 
hortatoria  P.  — 

Epist.  LVIIIL  —  Incipit  ad  Comelinm  (enndem  P)  de  qninqne  presby- 
teris  et  Fortnnato  psendoepiscopo  XP,  Indpit  einsdem  tertia  Qy  Incipit 
ad enndem  (-11-  add.  R)CR  — 10 iniO^B,  frater  C  satymm  P 

11  aoolytnm  Q,  acolitnm  C  aUerum  et  om.  C  12etam.  Q 

13  te  om.  CBv,  ste  eraa  inQ{ie  eixh,  M)  14  abstentnm]  oetensnm  Q, 

diBtentnm  Csed  di  tn  rae.  et  om.  CB  15  meas  L  ettmk  C 

in  ras.         16  a  te]  a  *•  C,  te  Q         catema  et]  acema  ex  aoderna  et  C 
17  qno]  qnod  XP,  co  Q       episcopnm  Bv,  epo  CQ^  (epos  4f  ^*)        18  pnl- 
enm]  pioliibitnm  V       cnm]  enm  cnm  Q       snis  CLPQ       19  dei]  ei  B 
et  cbristi]  cbristi  Q       dom  L        20  ne]  et  ne  L         discidiis  B       poH 
commissae  eras,  erant  in  L 


EpiBtnlaLVIIL-LVIIIL  .  667 

missae  sibi  fraudator,  ne  stuprator  uirginum,  ne  matrimoniorum 
multorum  depopulator  adque  corruptor  ultra  adhuc  sponsam 
Christi  incorruptam  sanctam  pudicam  praesentiae  suae  dedecore 
et  inpudica  adque  incesta  contagione  uiolaret. 

>    Sed  enim  lecta  alia  epistula,  frater,  quam  primis  litteris  sub-  2 
iunxisti,  satis  miratus  sum,  cum  animaduertissem  te  minis  ac 
terroribus  eorum  qui  uenerant  aliquantum  esse  commotum,  cum 
te  secundum  quod  scripsisti  adgressi  essent,  cum  summa  de- 
speratione  conmiinantes  quod  si  litteras  quas  adtulerant  non  acce- 

lopisses,  publice  eas  redtarent^  et  multa  turpia  ac  probrosa  et  ore 
suo  digna  proferrent.  quod  si  ita  res  est,  frater  carissime,  ut 
nequissimorum  timeatur  audacia  et  quod  mali  iure  adque  aequitate 
non  possunt  temeritate  ac  desperatione  perficiant,  actum  est  de 
episcopatus  uigore  et  de  ecclesiae  gubemandae  sublimi  ac  diuina 

upotestate,  nec  christiani  ultra  aut  durare  aut  esse  iam  possumus, 
si  ad  hoc  uentum  est  ut  perditorum  minas  adque  insidias  pertime- 
scamus.  nam  et  gentiles  et  ludaei  minantur  et  haeretici  adque 
omnes  quorum  pectora  et  mentes  diabolus  obsedit  uenenatam 
rabiem  suam  cotidie  furiosa  uoce  testantur.  non  tamen  idcirco 

socedendum  est  quia  minantur,  aut  inde  aduersarius  et  inimicus 
maior  est  Christo  quia  tantum  sibi  uindicat  et  adsumit  in  saeculo. 
manere  apud  nos  debet^frater  carissime,  fidei  robur  inmobile  et 
stabilis  adque  inconcussa  uirtus  contra  omnes  incursus  adque  in- 
petus  oblatrantium  fluctuum  uelut  petrae  obiacentis  fortitudine 

sset  mole  debet  obsistere.  nec  interest  unde  episcopo  aut  terror 
aut  periculum  ueniat ,  qui  terroribus  et  periculis  uiuit  obnoiius 
et  tamen  fit  de  ipsis  terroribus  ac  periculis  gloriosus.  neque  enim 


1  stnpator  P^Q,  stmpator  B         2  nltro  ex  nltrae  B        4  lngeBta  C% 
intesta  Q  5  epistnla  tua  CQf  tna  epistola  Bv  6  ac]  atqne  v 

9  si  am.  Q         10  et  ore]  ore  P        11  proferent  B,  profemnt  Q        caris- 
sime  ont.  CB        12  neqnissimemomm  L^        timeat  nna  B       male  C 
18  poesint  C         proficinnt  P        aptnm  M  (actnm  Q)         14  et  om,  C 
dininae  Q         15  nec  Bcin  ras.,  ne  0         christi  CB         nltra  om.  V 
ant  dnrare]  nt  dnrare  Q  16  perditorem  C^  pertemescamns  Q 

17  et  haeretici]  heretici  Q       19  8na  C       f<»no8a  C       noce  aupr.  ras.  C 
20  inde]  ideo  CBQ*v  (inde  MQ')  21  maiores  Q^  (maior  est  MQ^) 

isto  saecnlo  P         22  frs  kmTliS  ^ter  C        24  frnctnnm  B        25  ant 
error  P         26  perilicnlnm  L^         neniant  Q    .     ninit . . .  ipsis  om,  C 
27  fit  de]  fidei  P       ac]  et  Z       gloriosns  cBt  C 


668  Caecilii  Cjpriani 

solas  gentilium  uel  ladaeomm  mmas  eogitare  et  speetare  debe- 
mus,  cum  uideamus  ipsnm  Dominnm  a  fratribns  essa  detentnm 
et  ab  eo  quem  inter  apostolos  ipse  delegerat  proditum,  inter 
initia  quoque  mundi  Abel  iustum  non  nisi  firater  oeciderit  et  lacob 
fagientem  persecutus  sit  frater  infestns  et  loseph  puer  uenierits 
uendentibus  fratribus,  in  euangelio  etiam  legamus  esse  prae- 
dictum  magis  domesticos  inimicos  futuros  et  qui  prius  copulati 
sacramento  unanimitatis  fuerint  ipsos  inuicem  tradituros.  nihil 
interest  quis  tradat  aut  saeuiat,  cum  Deus  tradi  permitiat  et 
ooronari.  neque  nobis  ignominia  est  pati  a  fratribus  quod  passusio 
est  Ghristus  nec  illis  gloria  est  fiicere  quod  fecerit  Indas.  quae 
autem  sui  elatio  est^  quae  conmiinantium  tnmens  et  inflata  et 
uana  iactatio,  illic  absenti  minari,  cum  hic  me  habeant  in  po- 
testate  praesentem?  conuicia  eorum  quibus  se  et  uitam  suam 
cotidie  lacerant  non  timemus,  fustes  et  lapides  et  gladios  quosis 
uerbis  parricidalibns  iactitant  non  perhorrescimus.  quod  in  illis 
est,  homicidae  sunt  apud  Deum  tales.  necare  tamen  non  possnnt 
nisi  eis  Dominus  necare  permiserit.  et  cum  nobis  semel  morien- 
dum  sit,  illi  tamen  odio  et  uerbis  et  delictis  suis  cotidie 
perimunt.  m 

3  Sed  non  idcirco,  frater  carissime,  reliquenda  est  ecclesiastica 
disciplina  aut  sacerdotalis  soluenda  cenrara  qnoniam  conuiciis 
infestamur  aut  terroribus  quatimar^  qnando  occurat  [et  maneat 
scriptura  diuina]  dicens:  iile  nero  qui  praesumit  et  can- 

24  Hab.  2,  6. 

I 

1  gentinm  LF       2  dominnm  nostnim  LP       detentmn  P  sed  n  corr,, 
deflertmn  coni.  Baluzius  3  qnem  ex  qni  C  diligerat  PB^ 

4  fratr*  C  et  om.  M  (exh.  Q)  5  sit]  esset  8up.  inBsit  C  iofestas 
om.  C  pner  nenerit  C,  pner  nen^erit  B,  pemenierit  LQ,  peruenerit  Jlf, 
nennmdatns  sit  P,  Aegyptnm  pemenerit  cod.  Angh  6  a  fratrib.  P 

legimns  Q  predicatnm  C  9  tradi]  tradit  V  permittit  et  LPMQ*  V, 
permittat  et  CBQ*,  permittat  qnos  disponit  v  10  oororari  CBQ^V, 

cofonare  MQ^,  ooronat  P,  oomonam  L  aeqne  enim  Vj  neque  in  C 

pati  a]  patientia  Q     11  feeit  PV      12  tamens  et  om.  C     13  habeat  C 
14 praesentinm  Q  connicieomm  Qe  m  ras.  (connieia  eomm  M) 

16  iactant  C        perhorroscimnB  Q        17  negare  CQ  i^  loeoproxma 
18  nisi  eis]  eis  cnm  C  sed  cnm  8.  l  19  tamen  etv  20  peremnnt 

0>  QB  21  tn  kmiB,  frater  C  23  terroribuB  jR ' ,  erroribns  P> 

et  moneat  scriptnra  diuina  om,  LMPQ^ 


Epistulae  LVIIII.  c.  2-3. 

tumax  est,  nir  sni  iactans^  nihil  omnino  proficiet,  qui 
dilatanit  tamquam  inferi  animam  suam.  et.iterum: 
et  uerba  uiri  peccatoris  ne  timueritis,  quia  gloria 
eius  in  stercora  erit  et  in  uermes.  hodie  extolletur 
5et  cras  non  inuenietur:  quoniam  conuersus  est  in 
terramsuam,  etcogitatio  eius  peribit.  et  iterom:  uidi 
impium  exaltatum  et  extolli  super  cedros  Libani: 
et  transiui^  et  ecce  non  fuit.  et  quaesiui  eum,  et 
non  est  inuentus  locus  eius.  exaltatio  et  inflatio  et  ad*- 

lorogans  ac  superba  iactatio  non  de  Christi  magisterio,  qui  hu« 
nailitatem  docet,  sed  de  antichristi  spiritu  nascitur,  cui  expro- 
brat  per  prophetam  Dominus  et  dicit:  tu  autem  dixisti 
in  animo  tuo:  in  caelum  ascendam,  super  stellas 
Dei  ponam  sedem  meam,  sedebo  in  montealto  super 

»montes  altos  in  aquilonem,  ascendam  super  nubes, 
ero  similis  altissimo.  et  addidit  dicens:  tu  uero  ad 
inferoB  descendes  in  fundamenta  terrae:  et  qui 
uidebunt  te,  mirabuntur  super  te.  unde  et  parem 
talibus  poenam  scriptura  diuina  loco  alio  comminatur  et  dicit: 

sodies  enimDomini  Sabaoth  super  omnem  iniuriosum 
et  superbum  et  super  omnem  elatum  et  excelsum. 
de  ore  itaque  ac  de  uerbis  suis  unusquisque  statim  proditur, 
et  utrum  Ghristum  in  corde  suo  an  uero  antichristum  habeat, 
loquendo  detegitur,  secundum  quod  Dominus  in  euangelio  suo 

3  I  Macc  2,  62.  63.         6  Ps.  36,  35.  36.         12  Es.  14,  13-16. 
20  Es.  2,  12. 

1  perficiet  LPQ  2  dilatabit  Q  inferi  CLQBV,  inferus  P, 

infemum  C,  infernus  t;       3  a  uerbis  CE,  a  uerba  M,  #  uerba  Q       timue- 
ris  C  4  in  corr,  in  ut  C  stercore  PQ,  statera  L  in  corr,  in 

'  nt  C        uermis  C        eztollitur  C^Rv        8  transibi  LQ        10  superbi 
iactatio  C,  superiactatio  Q  11  de  12  «.  l  spiritu  om.  B  in  ras,  2 

litL       qui  Q^  (cfli  MQ^)        exprobat  Q,  exprobrant  C*        12  deus  et  22, 
dns  Q  dicens  M^  (dicit  M^  Q)  13  in  animo  tuo  dicis  C  ied  dicis 

«.  h        14  super]  mQ        15  aquilonem]  aquineam  B       17  descendens  P, 
discendis  C  18  te  uidebunt  CB,  uiderunt  te  V  parem  talibus  O, 

parentalibus  P  19  et  scriptura  C  loco  alio  C 20  iniurio- 

sum  . . .  omnem  om.  C         21  omne  B         23  utrum]  aut  Q         24  quod 
om,  C       euangelium  C       suum  eorr,  in  ubi  C 


670  Caecilii  Cjpriani 

dicit:  progenies  aiperarum,  qnomodo  potestis  bona 
loqui,  cum  sitis  nequam?  de  abundantia  enim  cor- 
dis  os  emittit.  bonns  homo  de  bono  thesanro  emit- 
tit  bona  et  neqaam'homo  de  neqaam  thesaaro  emit- 
tit  neqaam.  ande  et  diaee  ille  peccator,  qai  de  Lazaro  ins 
sinu  Abraham  posito  adqae  in  refrigerio  constitato  inplorat  aa- 
xiliam,  cam  in  tormentis  craciabandos  flammae  cremantis  ar- 
doribas  adarator,  inter  omnes  corporis  partes  magis  os  eios 
et  lingoa  poenas  dat,  qoia  plns  scilicet  lingaa  saa  et  ore  pec- 
caaerat.  lo 

4  Nam  cum  scriptam  sit:  neqae  maledici  regnam  Dei 
consequentur,  et  itenun  Dominas  in  enangelio  sao  dicat: 
qai  dixerit  fratri  sao  fatae  et  qai  dixerit  racha, 
reas  erit  in  gehenna  ignis,  quomodo  possont  censoram 
Domini  ultoris  euadere  qui  talia  ingerunt  non  solum  fratribus  u 
sed  et  sacerdotibus  quibus  honor  tantus  de  Dei  dignatione 
conceditur,  ut  quisque  sacerdoti  eius  et  ad  tempus  hic  iudi- 
canti  non  obtemperaret  statim  necaretur?  in  Deuteronomio 
loquitur  Dominus  Deus  dicens:  et  homo  quicumque  fece- 
rit  in  superbia,  ut  non  exaudiat  sacerdotam  autiu-so 
dicem,  quicumque  fuerit  in  di^Bbus  illis,  morietur 
homo  ille,  et  omnis  populus  cum  audierit  timebit 
et  non  agent  impie  etiam  nunc.  item  ad  Samuelem  cum 
a  ludaeis  spemeretur,  Deus  dicit:  non  te  spreuerunt  sed 

1  Matth.  12,  34.  35.  11  I  Cor.  6,  10.  13  Matth.  5,  22. 

19  Deut.  17,  12.  13.        24  I.  Sam.  8,  7. 

1  boniloqui  C  3  os  am,  Q  mittit  C  bonos]  bonnm  et 

bonus  L  thensanro  PQ  emittit]  emit  C  4  homo  de  neqnam 

om.  E       thensanro  PQ       emittit]  emit  C       5  de  corr,  in  a  C,  exp.  Q* 
(exh.  M)       eleazaro  LP  * ,  Uazaro  B       6  abrahae  CPRv       inplorans  Q 
7  arboribns  L        8  adoratnr  C\  adnrebatnr  P        omnis  Q,  homines  C 
9  lingna  . . .  scilicet  <m.  LP  poenas  C  8.  l  plns]  pins  B  in 

lingna  CB        peccanerit  Q,  qnod  peccanerat  P         13  et  am»  Q         14  in 
gehennam  P,  gehenne  C        Ibdlexdo  C        patribns  M  (fratribns  Q) 
17  qnisqms  v  18  negaretnr  CQ  19  dns  ds  loqnitnr  Q,  loqnitar 

&  CR  20  BuperbiamlQ  23  agent  non  C  impi^tenL  Nonc 

item  C 


Epistulae  LVIIIL  c.  3—5.  671 

me  spreuerunt.  et  Dominus  qaoque  in  eaangelio:  quiaudit 
Qos  me  audit  et  eum  quimemisit,  et  qui  reicit  uos 
me  reicit  et  eum  qui  me  misit.  et  cum  leprosum  emun- 
dasset,  uade,  inquit^  et  demonstra  te  sac&rdoti.  et  cum 
^postea  tempore  passionis  alapam  accepisset  a  seruo  sacerdotis 
cumque  ei  dixisset:  sic  respondes  pontifici,  aduersus 
pontiGicem  Dominus  contumeliose  nihil  dixit  nec  quicquam  de 
sacerdotis  honore  detraxit;  sed  innocentiam  suam  magis  ad- 
serens  et  ostendens,  si  male,   inquit;   locutus  sum,  ex- 

loprobra  de  malo:  si  autem  bene,  quid  me  caedis? 
item  in  actis  apostolorum  postmodum  beatus  apostolus  Paulus, 
com  ei  dictum  esset:  sic  insilis  in  sacerdotem  Dei  ma- 
ledicendo,  quamuis  Domino  iam  crucifixo  sacrilegi  et  impii 
et  cruenti  illi  esse  coepissent  nec  iam  quicquam  de  sacerdotali  ho- 

»nore  et  auctoritate  retinerent,  tamen  ipsum  quamuis  inanenomen 
et  umbram  quandam  sacerdotis  cogitans  Paulus,  nesciebam 
fratres,  inquit,  quia  pontifex  est.  scriptum  est  enim: 
principi  tuae  plebis  non  maledices. 
Cum  haec  tanta  ac  talia  multa  exempla  praecedant  qui-5 

sobus  sacerdotalis  auctoritas  et  potestas  de  diuina  dignatione  fir- 
matur^  quales  putas  esse  eos  qui  sacerdotum  hostes  et  contra 
ecclesiam  catholicam  rebelles  nec  praemonentis  Domini  commi- 
natione  nec  futuri  iudicii  ultione  terrentur?  neque  enim  aliunde 

1  Lac.  la  16.        4  Mfttth.  8,  4.        9  Jo.  18,  22.  23.        16  Act 
23,  4,  5. 


1  spreiierunt  <m.  CE  2  nos]  ^nqnid  nos  CPQB,  nos  inqnit  t; 

audit]  add.  Qm.  2:  et  qni  me  andit  andit  enm  qni  (om.  M)  et  enm 

qni  me  misit  am.  P^         et  qni  reicit . . .  misit  <m.  C         3  enm]  qni  me 
reicit  reicit  enm  Q^v  (enm  M)  4  monstraCi?,  ostende  V  5  ser- 

nos  P  6  respondis  C^P         7  mlE         8  adherens  ex  adrerens  E 

9  exproha  Q  10  antem  ex  cnm  C  11  actihns  v  postmodnm 

(m.V  12  insilis]  incilas  codex  Nicol.  Fdbri  13  qnamnis]  qno  C 

sed  0  tn  ras.        dm  X         14  cmcienti  P        coepisset  E        honori  E 
16  qnandam  ex  qnando  C  17  inqnit  fratros  v  18  principi  plehis 

taae]  principem  popnli  tni  Qv  19  mnlta  LP,  et  mnlta  Q,  et  mnlta 

aUa  CEv        22  dnm  C^        23  fntnra  C        indiciis  L^        snltione  L\ 
nltionem  Q 


672  Caecilii  Cypriani 

haereses  obortae  sunt  aut  nata  sunt  schismata  quam  quando 
sacerdoti  Dei  non  obtemperatur  nec  unus  in  ecclesia  ad  tempus 
sacerdos  et  ad  tempus  iudex  uice  Christi  cogitatur :  cui  si  secnn- 
dum  magisteria  diuina  obtemperaret  fratemitas  uniuersa,  nemo 
adnersum  saoerdotum  coUegium  quicquam  moueret,  nemo  post^ 
diuinnm  iudicium,  post  populi  suffiragium,  post  coepiscoporum 
consensum,  iudicem  se  non  iam  episcopis  sed  Deo  faceret,  nemo 
discidio  unitatis  Christi  ecclesiam  scinderet ,  nemo  sibi  placens 
ac  tumeas  seorsum  foris  haeresim  nouam  conderet:  nisi  si  ita  est 
aliquis  sacrilegae  temeritatis  ac  perditae  mentis  ut  putet  sinei» 
Dei  iudicio  fieri  sacerdotem,  cum  Dominus  in  euangelio  suo  dicat: 
nonne  duo  passeres  asse  ueneunt  et  neuter  eornm 
cadit  in  terram  sine  patris  uoluntate?  cum  ille  nec 
minima  fieri  sine  uoluntate  Dei  dicat,  existimat  aliquis  summa 
et  magna  aut  non  sciente  aut  non  permittente  Deo  in  ecelesia  iv 
Dei  fieri,  et  sacerdotes  id  est  dispensatores  eius  erunt  non  de 
eins  sententia  ordinati?  hoc  est  fidem  non  habere  qua  niuimus, 
hoc  est  Deo  honorem  non  dare  cuius  nutu  et  arbitrio  regi  et  gu- 
bernari  omnia  scimus  et  credimus.  plane  episcopi  non  de  uolun- 
tate  Dei  fiunt,  sed  qui  extra  ecclesiam  fiunt,  sed  qui  contra» 
dispositionem  et  traditionem  euangelii  fiunt,  sicut  ipse  Dominus 
in  duodecim  prophetis  ponit  et  dicit:  sibimet  ipsi  regem 
constituerunt,  et  non  per  me.  et  iterum:  sacrificia 

12  Matth.  10,  29.        22  Os.  8,  4.        23  Os.  9,  4. 

1  hcresis  LQB         qnam  quando  scripsif  quando  LFQ,  qaam  dnm  CB, 
quam  inde  quod  t;  3  uice]  ut  12 1  m  ras,  si]  se  PR  4  ob- 

temperare  Q,  optemperet  P       5  sacerdotem  P       qnwiqnam  C       molie- 
ret  Q  lie  m  ras,  (moueret  M)  6  populi]  pauli  L     '    episcopomm  C 

7  se  non  iam]  scd  non  iam  P,  seniori  iam  C,  se  iam  non  v  epis  LMj 

epi«  Q,  epo  (7,  epi  PEo         sed]  et  Af ,  ed  ^         dei  CRQ^fi  (deo  MQ^) 
faoere  C  9  ac  om.  B  heresin  B  n  in  ras,  conderet]  conten- 

deret  P         si  <m,  PQ         10  perdita  B         putes  B  11  deus  B 

12  asse  or  ad  se  C  ueniunt  C^  QB  13  cadet  CB  patris 

uestri  Bv        illa  C        14  summe  magna  C        15  aut  n.  sciente  om,  C 
16  eius  emnt  Q^,  et  erunt  LM,  **  enmt  ft  erunt  P,  eius  CB  17  ordi- 

nari  CBv  18  r^]  geri  P  20  oW.  qui  <m.  C»  21  disposi- 

tionem]  dispensationem  C  et  traditionem  am,  CB  et  ipse  C 

22ipsi8C*o 


Epistulae  LVIIII.  c.  5—6.  673 

eorum  tamquaxa  panis  luctus,  omnes  qui  mandu- 
cant  ea  contaminabuntur.  et  per  Esaiam  quoque  spiritus 
sanctus  clamat  ac  dicit:  uae  uobis,  filii  desertores. 
haec  dicit  Dominus:   habuistis  consilium,  non  per 

&me:  et  fecistis  conuentionemy  non  per  spiritumme- 
am,  adicere  peccata  super  peccata. 

Ceteium — dico  eniln  prouocatus,  dico  dolens,  dico  conpulsus — < 
quando  episcopus  in  locum  defuncti  substituitur,  quando  populi 
uniuersi  suffira^o  in  pace  deligitur,  quando  Dei  auxilio  in  per* 

losecutione  protegitur,  collegis  omnibus  fidoUter  iunctus,  plebi 
suae  in  episcopatu  quadriennio  iam  probatus,  in  quiete  seruiens 
disciplinae,  in  tempestate  pioscriptusy  adplicito  et  adiunet^ 
episcopatus  sui  nomine,  totiens  ad  leonem  petitus,  in  droo  in 
amphitheatro  dominicae  dignatiimis  testimooio  honoratus,  his 

i&  ipsis  etiam  diebus  quibus  has  ad  te  litteras  feci  ob  sacrifieia  quae 
edicto  proposito  celebrare  populus  iubebatur  clamore  popularium 
ad  leonem  denuo  postulatus  in  circo:  cum  talis,  frater  carissime, 
a  quibusdam  desperatis  et  perditis  et  extra  ecclesiam  constitutis 
inpugnari  uidetur,  apparet  quis  inpugnet,  non  scilicet  Ghristus 

» qui  sacerdotes  aut  constituit  aut  protegit,  sed  ille  qui  Ghristo 
aduersarius  et  ecclesiae  eius  inimicus  ad  hoc  ecclesiae  praepositum 

3  Es.  30,  1. 


1  qui]  quia  B  2  ea  corr.  m  ex  eis  C  eseiam  Q  3  ac]  et 

CQB         fili  LQB         4  consilium  et  t;         per]  super  C         5  conuen- 
tionem  et  v         non  om.  L^PQB         6  adiecere  P         7  dico  dico  CB 
enim  am-  V        9  in  om.  C         diligitur  LQ,  delegitur  B        quando  dei 
auxilio  om.  V        10  iunctos  LQ        11  suae]  tue  C        episcopatum  Q 
in  om.  f       seruies  B        12  adiunctio  M  (adiuncto  Q)        13  lenonem  L, 
legionem  M  (leonem  Q)  in  ciroo]  idcirco  C  14  ampitheatro  Q, 

ampheatro  B        honoratus]  odoratus  C         Ibhaaom.  Q        te  om.  P 
quaedicto  CP       17  ad  leone  C,  ad  lenonem  L       talibus^atribus  ex  tali* 
fratres  C        carissime  a  om.  C       18  disperatis  et  Q,  dns  desperatis  C 
et  extra]  extra  L         constitutus  Q  (constitutis  M),  constitutistaut  prote* 
git  C         19  inpugnare  C         impugnat  C         christi  L         20  sacer- 
dotem  B  aut  protegit  C  8.  l.  m.  2  christi  CQBv  21  ad]  ob 

CQB    *  propositum  P>  Q 

m.  43 


674  Csecilii  Cjpriani 

gna  infestatioiie  persequitnr,  at  gobemataro  soblato  atrodiis 
adqne  uiolentiiis  drca  ecclesiae  naofragia  giassetnr. 
7     Nec  qaemqnam  fidelem  et  enangelii  memorem  adque  apostoli 
piaemonentis  mandata  rotinentem  monero  debet,  fiater  eanasime, 
si  qnidam  in  extremis  temporibns  snperbi  et omtomaces  et saoer-s 
dotom  Dei  hostes  ant  de  eoclesia  recedont  ant  contia  eodesiam 
fitdnnt,  qnando  tales  nnnc  fntoros  et  Dominos  et  ^NMtoli  dos 
ante  praedixerint.  nec  praepodtom  seroom  deseri  a  qoibosdam 
miretor  aliqoiSf  qoando  ipsom  Dominom  nMtgnstlia  et  miiabilia 
somma  fitdentem  et  oirtotes  Doi  patris  &ctorom  soorom  testi-if 
monio  conprobantem  disdpoli  soi  roliqoerint.  et  tamen  iDe  non 
inia^nit  recedentes  ant  gianiter  comminatos  est,  sed  magis 
oonnersos  ad  apoetolos  snos  dixit:  nomqoid  et  oos  ooltis 
ire?  seroans  scilicet  legem  qoa  homo  Ubertati  soae  rolictos  et 
in  arfoitrio  proprio  constitntns  dbimet  ipse  oel  mortem  adpetit  u 
uel  salotem.   Petros  tamen  soper  qoem  aedificata  ab  eodera 
Domino  foerat  ecclesia  onos  pro  onmibos  loqoens  et  eoclesiae 
ooce  respondens  ait:  Domine,  ad  qnem  imos?  oerbom 
oitae  aeternae  habes,    et  nos  credimos  et  cogno- 
oimos  qooniam  to  es  Christos  filios  Dei  oioi,  signifi-» 
cans  scilicet  et  ostendens  eos  qni  a  Ghristo  recesserint  culpa  soa 
perire,  ecclesiam  tamen  qoae  in  Chiistom  ciedat  et  qoae  semel 
id  qood  cognonerit  teneat,  nomqnam  ab  eo  onmino  disoedero  et 
eos  esse  ecclesiam  qni  in  domo  Dei  permanent,  plantationem 
oero  plantatam  a  Deo  patre  non  esse  qoos  oidemns  non  firom^tis 

13  et  18  lo.  6,  67-€9. 

1  siiam  festatioiie  M  (sua  infestatione  Q)        2  adqne]  ac  CB        cras- 
setnr  L        3  memorata  C  ta  «.  2.        4  carissime  om.  C        5  in  om.  B 
et OM».  CB       7  nimc  om.  V       Spropodtom  C       deserti L^        9  miie- 
tnr]  miseretiir  C         dno  Q^  (dnm  MQ^)        admirabilia  LP         11  reli- 
qnenmt  C,  dereliqnerint  V  12  reddentes  Q,  et  secedentes  C* 

14  libertatis  Q^,  libertatna  Cns^ea?  is         sna  B^,  et  exne  C         15  ipsi 
C^L^  adpetat  CB  17  nnins  C*  18  nooe]  nnns  noce  B 

ibimns  CBv       nerba  C       19  credidimns  C^B       90  christns  am,  PQ 

21  eos]  hos  C  recessemnt  Q,  recenserint  C^  cnlpae  snae  C 

22  ecdesia  B        et  qnae]  et  qnod  CB        23  oognoneiit  teneat]  crediderit 
et  C  omnino  habeo  C  24  in  ecelesiam  C  permaneant  C 
25  patrem  P       qnoe]  qnod  CB       nidimns  C 


Epistulae  LVIIIL  c  6—8.  675 

stabilitate  solidari,  sed  tamqnam  paleas  dissipantis  inimici  spirita 
uentilari,  de  qnibns  et  lohannes  in  epistula  sua  dicit:  ex  nobis 
exiernnt,  sed  non  fuerunt  ex  nobis,  si  enim  fuissent 
ex  nobis,  mansissent  nobiscum.  item  Paulus  monetnos 

s  cum  mali  de  ecclesia  pereunt  non  moueri  nec  recedentibus  per- 
fidis  fidem  minui.  quid  enim,  inquit,  si  exciderilnt  a 
fide  quidam  eorum,  numquid  infidelitas  illorum 
fidem  Dei  euacuauitP  absit:  est  enim  Deus  uerax; 
omnis  autem  bomo  mendax. 

10     Quod  ad  nos  adtinet,  conscientiae  nostrae  conuenit;  frater,  dare  8 
operam  ne  quis  culpa  nostra  de  ecclesia  pereat:  si  autem  quis 
ultro  et  crimine  suo  perierit  et  paenitentiam  agere  adque  ad 
ecclesiam  redire  noluerit,  nos  die  iudicii  inculpatos  fiituros  qui 
consulimus  sanitati,  illos  solos  in  poenis  remansuros  qui  noluerint 

u  consilii  nostri  salubritate  sanari.  nec  mouere  nos  debent  conuicia 
perditorum  quo  minus  a  uia  recta  et  a  certa  regula  non  receda- 
mus^  quando  et  apostolus  instruat  dicens:  si  bominibus  pla- 
cerem,  Christi  seruus  non  essem.  interest  utrum  quis 
homines  promereri  an  Deum  cupiat.  si  hominibus  placetur,  Do- 

«ominus  offenditur.  si  uero  id  enitimur  et  elaboramus  ut  possimus 
Deo  placere,  et  conuicia  et  maledicta  debemus  humana  con- 
temnere. 

2  I  lo.  2,  19.       6  Rom.  3,  3.  4.       17  Gal.  1,  10. 

1  solidari]  solidam  C  3  exierit  C^  faerit  C*  4  mansisset  R, 
mansissoiit  atiqne  Qv  5  mouere  Q  6  minni]  minns  teneri  C  si 
om,  P  7  eomm]  illomm  CB  8  enacnabit  P,  enacnit  C  9  antem 
om.  Q  10  ad  om.  C  et  consdentiae  CB  firater  kme  Qv 

11  opera  Q  13  in  die  CPBv  14  sanitate  QB  15  consiliis 

nostris  M  (consilii  nostri  Q)  moneri  C  16  a  certa]  certa  fi, 

cetera  B  17  instmit  C  placere  nellem  V  18  non  essem]  n  essem 
•on  po*i8  Qng,l.  m.  ^,  essem  non  potis  M  19  hominem  C  pro- 

merere  ex  promoue  Q,  promonere  M  cnpiant  P  placeat  C  dm 
LM  (dns  Q)f  dnm  C  20  o£fendit  C  si  nero  om,  L  id  enitimur  LB, 
idem  imitemnr  Q,  enitimnr  P  sed  ti  8.  l,,  id  est  nitimnr  C  et  labora- 

mns  CB,  elaboramus  Q  (et  elaboramns  M)  21  debemus  om.  CB 

contemnamns  ex  contemnere  C 

43* 


676  Caecilii  Cypriani 

9  Qaod  autem  tibi  de  Fortanato  isto  psendoepiscopo  a  pauds  et 
inaeteratis  haeretiGis  coostitato  non  statim  scripsif  firater  caris- 
sime,  non  ea  res  erat  quae  in  notitiam  toam  debmret  festinato 
statim  qaasi  magna  aot  metaenda  perferri,  maxime  qoando  et 
Fortnnati  nom^  iam  satis  nosses,  qoi  est  onos  ex  qoinqae  pre-s 
sbyteris  iam  pridem  de  ecclesia  profagis  et  sententia  coepiscopo- 
ram  nostroram  multorom  et  graaissimoram  oiroram  naper  ab- 
stentis  qni  saper  hac  re  priore  anno  ad  te  litteras  fecenmt  item 
Felicissimnm  signiferam  seditionis  recognosceres,  qni  et  ipse  in 
isdem  coepiscoporom  nostroram  fiActis  ad  te  pridem  litteris  con-i» 
tinetur :  qai  non  tantom  ab  his  istic  abstentas,  sed  et  abs  te  illic 
nuper  de  ecclesia  palsas  est.  cam  haec  in  notitia  tna  esse  con- 
fiderem  et  pro  certo  haerere  memoriae  et  disciplinae  tnae  scirem, 
necessariam  non  pntaai  celeriter  et  urgenter  haereticoram  tibi 
ineptias  nuntiandas.  neque  enim  ad  catholicae  ecdesiaemaiestatem  » 
pariter  ac  dignitatem  pertinere  debet  quid  apud  se  haereticoram 
et  schismaticorum  moliatur  audacia.  nam  et  pars  Nouatiani 
MaTJmam  presbyterum  nuper  ad  nos  a  Nouatiano  legatum  mis- 
sum  adque  a  nostra  conmiunicatione  reiectum  nunc  istic  sibi 
fecisse  pseudoepiscopum  dicitur.  nec  tamen  de  hoc  tibi  scripseram,  s» 
quando  haec  omnia  contemnantur  a  nobis  et  miserim  tibi  proxime 
nomina  episcoporum  istio  constitutorum  qui  integri  et  sani  in 
ecclesia  catholica  fratribus  praesunt.  quod  utique  ideo  de  onmimn 
nostrorum  consiUo  placuit  tibi  scribere  ut  erroris  diluendi  ac 

1  isto]  ipso  C        psendoepm'  Q        a  om.  Q         2  frater  P  er  corr. 
cariBsime  om.  E  3  ea  res  erat  quae]  canere  atq.  C  notiam  L 

debes  G  4  perferri]  ferri  B  5  nosse  CQ  6  profugns  et  C,  pro- 
fngisset  L  episoopomm  C  1  etom.  CB  nnper]  add,  B:  ad  noe 
a  nonatiano  legatnm  missnm  abstentns  C,  abstenti  L,  absentis  Q,  ab- 
senti  P  8  hac]  ac  B  feoerint  LPQ  9  felidssimi  C  sedintionis 
selognosceres  B  10  qno  episcopomm  P  11  iis  v  iste  ex  isti  C 
abstentnr  C*  12  notia  Q  confidere  CLQ  13  scire  M  (scirem  Q) 
15  ad  catbolicae  et  C,  acatbolice  Q  16  ac]  ad  J2  qnid  bapnd  P, 

qnia  apnt  LC        17  et  om.  Q;  et  schismaticomm  om,  B        pars]  parem 
BVf  patrem  C  nonitiani  P,  nonatiano  ex  nonationi  C  19  adqne 

ad  jt S  adqne  Q       nostri  L        commnnione  Q^  (commnnicationem  M) 
sibi  exBi  L  20  psendoepo^C,  sendoepomm  Q         21  et  miseram  P  t 

8.  h  m.  2         prozima  P         22  nomina  prodme  C         24  nostmm  B 
tibi  placnit  Qv  scribere  . . .  pag.  677,2  nostrae  qnibns  odd  Lm.2 

i/n  marg.  erroribns  Q^  (erroris  MQ*) 


Epistulae  LVIIIL  c.  9—10.  677 

perspiciondae  ueritatds  conpendinm  fieret  et  scires  tu  et  coUegae 
nostiri  qoibus  scribere  et  litteras  mntno  a  qoibus  uos  acdpere 
oporteret:  si  quis  autem  praeter  hos  quos  epistula  nostra  con- 
plexi  sumus  smbere  uobis  auderet,  sciretis  eum  uel  sacrificio  uel 

9  libello  esse  maculatom  uel  unum  de  haereticis,  pemersum  scilicet 
et  profiEmum.  nanctus  tamen  oecasionem  familiarissimi  hominis  et 
clerici  per  Feliciannm  acoluthum,  quem  cum  Perseo  eoUega 
nostro  miseras,  inter  cetera  quae  in  notitiam  tuam  perferenda 
hinc  faerant  etiam  de  Fortunato  isto  tibi  scripsi.  sed  dum  istic 

10  Felicianus  frater  noster  uel  uento  retardatur  uel  accipiendis  aliis 
epistulis  a  nobis  detinetur,  Felicissimo  ad  uos  properante  prae- 
uentus  est.  ita  enim  semper  scelera  festinant  quasi  contra  inno- 
centiam  festinatione  praeualeant. 

Per  Felieianum  autem  significaui  tibi,  frater,  uenisse  Chartha*  1# 
asginem  Priuatum  ueterem  haereticum  in  Lambeslitana  colonia 
ante  multos  fere  annos  ob  multa  et  grauia  delicta  nonaginta 
episcoporum  sententia  condemnatum,  antecessorum  etiam  nostro- 
rum,  quod  et  uestram  conscientiam  non  latet,  Fabiani  et  Donati 
Utteris  seuerissime  notatum:  qui  cum  causam  suam  apud  nos 
90  in  concilio  quod  habuimus  Idibus  Mais  quae  proximae  fuerunt 
agere  uelle  se  diceret  nec  admissus  esset,  Fortunatum  istum  sibi 
pseudoepiscopum  dignum  collegio  suo  fecit.  uenerat  etiam  cum 
illo  et  Felix  quidam  quem  ipse  extra  ecclesiam  in  haeresi  pseudo- 


1  penpicieiidi  C        scire  M        2  scriberet  (et  om,  C)        a]  et  a  Csed 
a  «.  Z.         Tiosom,  C       3  in  epistola  CB       4  soribere]  add,  R:  et  litteras 
mutoo  a  qmbtis  accipere         6  nactns  Lv,  sanctns  C        occansionem  Q 
familiariB  si  Q       omnis  3f  *  (hominis  Q)       et  om.  L       7  clericis  et  Q 
«cholitnm  CMy  acolTtlmm  PQBv  persa  eo  a  J&P,  perse  C^M,  perseo 

C^Q  8  nostra  C  ceteras  Bs8.l,  pergerenda  C^  9  fnerint  B 
ista  C^  istic]  iste  CBV  10  feliciannm  B  retardatos  L 

11  pronentns  C*  12  qnamsi  L         13  festinationem  Q         14  autem 

om.  CB  significanit  C  carthagine  P  15  in]  cum  in  CB 

labesitana  B         16  anus  M  (annos  Q)         multa  et  am,  LP         17  con- 
demnata  P        18  nestra  conscientia  C       fauiani  V       19  notantum  C 
enm  otit.  C  20  ma«is  Q,  madis  M,  magis  C,  martiis  V  prozime 

CLPQB  21  se  neUe  CB  fortunatus  V  23  quidam  om.  CB 
qnem]  cum  B  ipse]  ille  C  haeresin  X,  heresim  MQ*P,  erere  C 
«eudoepiscopomm  CQ 


^78  Caecilii  Cjpriaai 

epiK-opam  olim  eoDstimecat.  aed  et  I^ainiis  ei  Mittms  eoHdt» 
cam  Priuato  haeietieo  adfaenmt,  ob  nefanda  SMriSda  ec  mmina 
in  se  probata  senteatia  iKjaem  coUegaram  costionmi  eo&demtiti 
et  iterato  qaoqoe  a  plaribus  nobis  anno  priore  in  eoadlio  absteatL 
cam  his  aatem  qoattaor  ionctos  est  et  Bepostos  SmuniMSia,  s 
qai  non  tantum  in  peisecatione  ipse  cecidit,  sed  et 
partem  plebis  saae  sacrilega  peisoasione  deiedt.  hi  qniiiqiie  < 
paacis  ael  sacrificads  ael  male  sibi  oonsciis  Fortonatam  sibi 
pseadoepidcopam  eooptanmt,  at  criminibos  in  onom  omseDtien- 
tibos  talis  esset  sdlicet  reetor  qoales  illi  qoi  regantnr.  i* 

11  Hinc  iam  et  cetera  m^dacia,  frater  earissime,  potes  nosoere 
qoae  iUic  homines  desperati  et  perditi  nentUanerant,  nt  ciim  de 
sacrificatis  ael  haereticis  amplias  qaam  quinqoe  pseiidoepisoc»pi 
non  faerint  qai  Carthaginem  uenerint  et  Fortnnatom  sibi  demen- 
tiae  snae  sodnm  coDstitaerint,  iili  tamen  qoa  filii  diaboli  eiis 
mendado  pl^  aasi  sint  ut  scribis  iactitare  niginti  qoinqne  epi- 
seopos  adfnisse.  quod  mendadom  et  istic  prins  ^>ud  firatres 
nostros  iactitabant  dicentes  uiginti  quinque  episcopos  de  Numidia 
esse  aenturos  qui  sibi  episoopum  faoerait.  quo  in  mendado  soo 
posteaqoam  qninqae  soiis  eonuenientibns  naufiagis  et  a  nobis» 
abstentis  detecti  sant  adque  confnsi,  Bomam  com  mendacionim 
saorum  meree  nauigauerunt,  qaasi  ueritas  post  eos  nanigare  non 


1  maxiiDOBiu  LMP,  maxiinoMS  Q,  maxiiiioe  saos  B  2  jviuto 

CLFB,  probatio  Q,  priuato  probato  Baluzim;  cf.  pag.  575,18  affae- 

raiit  C        3  seatentiam  Q       noaem]  episcoponim  add.  v        4  in  condlio 
anno  priore  CB        absenti  LQ         5  iis  X'lf  (his  Q)         r^ositiis  C 
sntnmncensis  B,  qaotnmicensis  C,  satan»arceiisis  Q  (atanniceiisis  M) 
6  cedit  C  7  persoasione  CBy  persecatione  LPQ         hii  C,  his  LP 

8  sacrificantes  C  conscii  C^Q  9  cooptaaeront  CB  oon- 

scientibas  Q*  (consentientibos  MQ^),  cona^entibos  CBv  11  iam 

et]  etlam  C       kmi  C        •«•  noscere  Q,  nos  noscere  Jf,  cognoeoere  CB 
13  sacrificatis]  (UUL  B:  atmale  sibi  consciis  fortanatom  sibi  psendo 
nel]  ael  de  CBv        14  faeront  C        carthagine  P        15  illa  B       qna 
L'PQBV,  qaasi  CL^v  fili  LQ  16  sant  CBv  nt  scribis] 

scriptis  Pf  dirit  B,  diri  C        17  adfaisse  ...h  18  episcopos  add.  P.  m.  2 
in  marg.  qaod]  qao  L  stic  C,  isti  Q  (istic  M)  18  aiginti 

et  C        19  qao  carr.  in  qai  C       20  naafragiis  B       et  om.  C       21  ab- 
Bentis  PQ       detecti]  detenti  L       22  eos]  ea  CB 


EpiBtulae  LVIIII.  c  11—12.  679 

posset,  qnae  mendaces  linguas  rei  certae  probatione  conmnceret. 
adque  baec  est,  frater,  uera  dementia  non  cogitare  nec  scire  quod 
mendacia  non  diu  fallant,  noctem  tamdiu  esse  quamdiu  inlucescat 
dies,  clarificato  autem  die  et  sole  oborto  luci  tenebras  et  caliginem 

i  cedere  et  quae  grassabantur  per  noctem  latrocinia  cessare.  deni- 
que  si  nomina  ab  eis  quaereres,  non  haberent  uel  quos  falso 
nominarent.  tanta  apud  eos  etiam  malorum  paenuria  est  ut  ad 
illos  nec  de  sacrificatis  nec  de  haereticis  uiginti  quinque  colligi 
possint.  et  tamen  ad  decipiendas  aures  simplicum  et  absentium 

lomendacio  numerus  inflatur,  quasi  etsi  uerus  esset  hic  numerus, 
aut  ab  haereticis  ecclesia  aut  ab  iniustis  iustitia  uincatur. 

Nec  me  oportet,  frater  carissime,  paria  nunc  cum  illis  facere  IS 
et  ea  quae  conmiiserunt  adque  adhuc  usque  committunt  meo 
sermone  decurrere,  cum  considerandum  sit  nobis  quid  proferre 

uet  scribere  sacerdotes*  Dei  oporteat,  nec  tam  dolor  apud  nos 
debeat  quam  pudor  loqui,  et  ne  uidear  prouocatus  maledicta 
potius  quam  crimina  et  peccata  congerere.  taceo  itaque  de  fraudi- 
bus  ecclesiae  factis,  coniurationes  et  adulteria  et  uaria  delicto- 
rum  genera  praetereo:  unum  illud,  in  quo  non  mea  nec  hominum 

losed  Dei  causa  est,  de  eorum  facinore  non  puto  esse  reticendum, 
quod  a  primo  statim  persecutionis  die,  cum  recentia  delinquentium 
facinora  feruerent  et  sacrificiis  nefandis  non  tantum  diaboli 
altaria  sed  adhuc  manus  ipsae  lapsorum  adque  ora  fumarent, 
communicare  cum  lapsis  et  paenitentiae  agendae  intercedere  non 


1  rei  certae]  reiceret  CB^  probationem  Q  2  frater  om,  B 

uera  C  aed  a  corr,,  puera  B       concitare  M  (cogitare  Q)       3  fallunt  C 
lucescat  CB         4  die]  diem  Q         oborte  M  (oborto  Q),  orto  C         luci 
exp.  C  5  grassabatur  ex  gressabantur  C  latrocinatio  cessat  C 

6  haberet  Q,  haberetui  C  falsos  Q  7  etiam  <m,  CB  est 

om.  C^B  8  coUegi  C^LQ  9  possunt  C^L  simpliciura  i"^i2v 
10  numero  C^  quasi]  quo  ex  quam  C  bic  P  «.  Z.  m.  2  11  et 

ecclesia  Q       uinceretur  C^        12  nec  me  Q  sed  c  8.  h,  nemo  M       caris- 
sime  om,  C  faceret  ea  C  13  adhucusque  CBV,  adhuc  quae  LP, 

hucusque  Qv  14  nobis  sit  C  sed  sit  8.  I.  16  quam  *  Q,  quam  a  M 
17  congere  B  tacero  B  t  in  ras,  de]  in  C  18  coniuratione  L 
et]  sed  L         et  uaria  om.  Q         delictarum  B         19  quod  M  (quo  Q) 

21  remcentia  P  c  8.  l,  22  fumarent]  •«,  manerent  C  24  non 

agendae  P 


680  C»«cilii  CjrpriikBi 

destitemnt  clamat  Deiis:  sacrificans  diis  eradicabitur 
iiisi  Domino  solL  et  Dominas  in  eoangelio  didt:  qni  mo 
negauerit  negabo  illnnL  et  alio  loco  indignatio  et  iia 
dinina  non  tacet  dicens:  illis  fndistis  libamina  et  illis 
inposnistis  sacrificia.  snper  haec  non  indignabor?» 
dicit  Dominas.  et  intercednnt  ne  n^tnr  Dens  qni  indignari 
se  ipee  testator.  intereednnt  ne  exoretor  predbns  et  satisfiictioni- 
bns  Christas  qni  negantem  se  negare  profitetnr. 
II     Nos  in  ipso  persecntioniB  tempore  de  hoc  ipso  litteras  misimos 
nec  aaditi  samos.  condlio  freqoenter  acto  non  consensione  tan-i* 
tom  nostra  sed  et  comminati<Mie  decrenimas  ot  paenitentiam 
fratres  agerent,  nt  paenitentiam  non  agentibas  nemo  temeie 
pacem  daret  et  illi  contra  Deom  sacrilegi,  contra  sacerdotes  Dei 
impio  fdrore  temerarii,  de  ecclesia  recedentes  et  contra  ecclesiam 
parricidalia  arma  tollentes  ektborant,  nt  opos  sanm  diaboli  malitia  u 
consammet,  ne  aalneratos  diaina  clementia  in  ecdesia  saa.careL 
miseroram  paenitentiam  mendaciomm  saoram  fraade  corrampont, 
ne  Deo  indignanti  satisfiat,  ne  Ghristam  Dominam  saam  qai 
christianns  esse  ael  erabait  ante  ael  timait  postmodom  qaaerat, 
ne  ad  ecclesiam  qoi  de  ecclesia  recesserat  redeat.  datar  opera  ne» 
satisfoctionibas  et  hunentationibns  iastis  delicta  redimantor,  ne 
nnlnera  lacrimis  ablaantar.  pax  aera  falsae  pacis  mendacio  tolli- 
tar,  salataris  sinas  matris  noaerca  intercedente  claditor,  ne  de 

1  Ex.  22,  20.       2  Mattli.  10,  33.       4  Es.  57,  6. 

1  sacrificandlB  M^C  (Bacrificans  diis  JIPQ)       2  enangelio  suo  B  sed  sno 
exp.  3  neganerint  B  et  ego  enm  negabo  Q  5  posoistis  C 

6  intercedit  P,  intercedetnr  C^  7  se]  set  B  protestator  B 

8  cbristi  LP  9  temporas  litteras  3f'  (litteras  M}Q)  10  snmns] 

snmnnt  B      consilio  CB      consensione]  consentiente  C      11  nostro  C* 
comminatione]  oommnnicatione  PQ  12  fratres  a.  n.  paenitentiam 

<m.  L        13  dare  B       illi  et  CB        14  temerari  LQ        15  parricida 
lia  Q  (perricida  alia  Jf),  parricidali  B  snnm  om.  C  zaboU  B 

16  consnmet  C,  consnmment  Qv  ne]  nec  V  cnret  et  CB 

17  frauda  M  (frande  Q)  corrumpanttC*  18  ne  deo]  nec  eo  Q 
indignati  C^LB,  indignantis  Q          20  ad  ecclesia  B  redeat]  rece- 
dant  Q        21  et  lamentationibns  om.  Q        22  false  C,  salsae  B       pads] 
papia  B          23  praeclnditur  Bv,  percluditur  C 


Epistnlae  Lyilll.  e.  12-13.  681 

pectore  adqne  ore  lapsorom  fletns  et  gemitus  andiatnr.  con- 
pellimtar  adhnc  insnper  lapsi  nt  lingnis  adqne  ore  qno  in  Capi- 
tolio  ante  deliqnerant  sacerdotibns  connicinm  faciant^  confessores 
et  nirgines  et  instos  qnosqne  fidei  lande  praecipuos  adqne  in 

%  ecclesia  gloriosos  contnmeliis  et  maledicis  uocibns  prosecnntnr. 
a  qnibns  qnidem  non  tam  nostromm  modestia  et  hnmilitas  et 
pndor  caeditnr  qnam  illomm  ipsomm  spes  et  nita  laceratnr. 
neqne  enim  qni  andit^  sed  qui  facit  connicinm,  miserest:  nec 
qni  a  firatre  uapnlat  sed  qui  iratrem  caedit,  in  lege  peccator  est: 

to  et  cum  nocentes  innocentibus  iniuriam  faciunt,  illi  patinntnr  in- 
inriam  qni  fecere  se  credunt.  deniqne  hinc  ilUs  percnssa.mens 
et  hebed  animns  et  sensns  alienns  est:  ira  est  Dei  non  intellegere 
delicta,  ne  seqnatnr  paenitentia,  sicnt  scriptum  est:  et  dedit 
illis  Dens   spiritnm   transpnnctionis,   ne  reuertantnr 

ts  Bcilicet  et  cnrentnr  et  deprecationibns  ac  satisfactionibus  iustis 
post  peccata  sanentnr.  Panlus  apostolus  in  epistula  sua  ponit  et 
dicit:  dilectnm  neritatis  non  habuerunt  nt  salui 
fierent:  ac  propterea  mittet  illis  Deus  operationem 
erroris,  nt  credant  mendacio,  ut  iudicentur   omnes 

«qai  non  crediderunt  neritati,  sed  sibi  placent  in 
ininstitia.  primns  felicitatis  gradns  est  non  delinquere,  secnn*^ 
dns  delicta  cognoscere.  illic  currit  innocentia  integra  et  inlibata 
qnae  semet,  hic  snccedit  medella  qnae  sanet.  quod  ntrnmque  isti 
offenso  Deo  perdidemnt,  nt  et  amissa  sit  gratia  quae  de  baptismi 

13  Es.  29,  10.        17  n  Thess.  2,  10-12. 

1  pec«»tore  Q,  (peccatore  M)  audiantur  CB  conpeUnnt  Q 

2  lapsn  B        nt]  et  C7        3  delinqnerant  L        sacerdotes  C^        conuin- 
cinm  B        facinnt  C*        4  qnosqne]  qnos  C        5  gloriosos]  esse  constat 
4»dd.  C  8,  l,         contnmelis  L ',  contnmeliosis  CBV         proseqnantnr  v 
prosecnntnr  a  qnibns  om.  M  (exh  Q)  6  hnmilitas  P  sed  s  in  ras. 

3  lUt,  8  andit]  patitnr  BoZ.  connicinm]  iniuriam  CB         9  qnia 
frater  n.  sed  qnia  Q          caedat  C*  10  et  om.  CB  illi . . .  mens 
cm.  C       ininriam  . . .  credunt  am.  B        12  animatns  C*       est  om.  P 
irae  C          13  ne]  nec  Q          paenitentiam  LQ          15  hac  Q,  et  CBv 
17  delictnm  Q          non  om,  B          18  mittit  M  (mittet  Q),  amittet  B 
20  qni]  qnia  P            crednnt  C            neritatis  B            in  ininstitiam  C 
99d  in  8,  L    21  felicitatns  C^           relinqnere  C            23  hic]  isthic  V 
24  nt  et  B,  nt  ea  C,  nt  LP,  et  nt  Qv          deom,C 


682  Caecilii  Cyprisni 

sanctificatione  percipitur  et  non  subsit  paenitentia  per  qoam  cnlpa 
caratar.  an  pntas,  frater,  lenia  esse  adnersns  Denm  fiuanora, 
parua  et  modica  delicta,  qnod  per  illos  non  rogatnr  maiestas 
indignantis  Dei;  quod  non  timetur  ira  et  ignis  et  dies  Domini, 
qnod  inminente  antichristo  exannatnr  fides  militantispopnli,  dnm » 
tollitur  nigor  ettimorChristi  ?  niderint  laici  boc  qnomodo  cnrent. 
sacerdotibus  labor  maior  incumbit  in  adserenda  et  procnranda 
Dei  maiestatOf  ne  qnid  nideamur  in  bac  parte  neglegere, 
qnando  admoneat  Dominns  et  dicat:  et  nnnc  praeceptnm 
boc  ad  uos  est,  o  sacerdotes:  si  non  andieritis  et  si» 
tion  posueritis  in  corde  nestro  ut  detis  honorem  no- 
mini  meo,  dicit  Dominns,  inmittam  in  nos  male- 
dictionem  et  maledicam  benedictionem  nestranu 
honor  ergo  datur  Deo  quando  sic  Dei  maiestas  et  eensura  oon- 
temnitur,  ut  cum  se  iUe  indignari  et  irasci  sacrificantibus  dicatu 
et  cum  poenas  aetemas  et  supplicia  perpetua  comminetnr,  propo- 
natnr  a  sacrilegis  adque  dicatur  ne  ira  cogitetur  Dei,  ne  timea- 
tur  iudicinm  Domini,  ne  pulsetnr  ad  ecclesiam  Christi,  sed  snb- 
lata  paenitentia  nec  ulla  exomologesi  criminis  &cta,  despectis 
episcopis  adque  calcatis,  paz  a  presbyteris  uerbis  &Uacibns  prae-ao 
dicetur,  et  ne  lapsi  snrgant  aut  foris  positi  ad  ecclesiam  redeant, 
communicatio  non  communicantibus  offeratur? 

9  MaL  2,  1.  2. 


1  subsit  BVf  Bumsit  LP,  ••psit  Q,  sumpBit  M,  subneniat  Cv  et  M^Q* 
8, 2.,  sumpta  sit  cod.  Beneuentanus      paenitentiam  PQ       2  an  am.  LP 
aduersn*  P       3  et]  ac  CjB       4  domini]  diexdo  C       5  fide  B       6  tol- 
latur  B        timor  et  uigor  Q        uider  M  (uiderint  Q)         laid]  luci  B 

m 

quodmodo  current  C  7  procuranda]  propitianda  CB  8  maiesta- 

tem  C         neciegere  B  10  hoc  om.  C         si  om.  C         12  dominus] 

omnipotena  cM.  CB  14  non  datur  dno  C  non  8, 1.  dei  om,  C 

15  cum]  eum  C  sacrificantes  C         dicatur  Q  16  comminatur  C, 

comminentur  Q  proponitur  C^  17  a]  ad  C  exp.  dicitur  C 

dei  ne]  dei  M^Q^  deo  M^  19  exhomologesin  L,  exhomologisis  in  Q, 

ezomologesim  P,  ezhomologisijn  C       factam  C       20  a]  non  a  ueris  CB 
21  labsis  surgant  X',  lapsi  surguat  C,  baptismi  surgat  B  positam  M 

(positi  Q)       22  et  communicatio  CB       non]  a  non  PB 


Epistulae  LVIIIL  c.  13—14.  683 

Qaibus  etiaiu  satis  non  fnit  ab  euangelio  recessisse,  spem  lap- 14 
sis  satisfactionis  et  paenitentiae  snstnlisse,  fraudibus  inuolutos 
uel  adulteriis  conunaculatos  uel  sacrificiomin  funesta  contagione 
pollutos,  ne  Deum  rogarent,  ne  in  ecclesia  exomologesin  crimi- 

s  num  &cerent,  ab  omni  et  sensu  et  fructu  paenitentiae  remouisse, 
foris  sibi  extra  ecclesiam  et  contra  ecclesiam  constituisse  conuen- 
ticulum  perditae  factionis,  quo  male  sibi  consciorum  et  Deum 
rogare  ac  satisfacere  nolentium  caterua  conflueret:  post  ista  ad- 
huc  insuper  pseudoepiscopo  sibi  ab  haereticis  constituto  nauigare 

10  audent  et  ad  Petri  cathedram  adque  ad  ecclesiam  principalem 
nnde  nnitas  sacerdotalis  exorta  est  ab  schismaticis  et  profanis  lit- 
teras  ferre  nec  cogitare  eos  esse  Bomanos  quorum  fides  apostolo 
praedicante  laudata  est,  ad  quos  perfidia  habere  non  possit  ac- 
cessum.  quae  autem  causa  ueniendi  et  pseudoepiscopum  contra 

15  episcopos  factum  nuntiandi?  aut  enim  placet  ilUs  quod  fecerunt 
et  in  suo  sceftre  perseuerant:  aut  si  displicet  et  recedunt,  sciunt 
quo  reuertantur.  nam  cum  statutum  sit  ab  omnibus  nobis  et 
aequum  sit  pariter  ac  iustum  ut  uniuscuiusque  causa  illic  audia- 
tur  ubi  est  crimen  admissum,  et  singulis  pastoribus  portio  gre- 

90  gis  sit  adscripta  quam  regat  unusquisque  et  gubemet  rationem 
sui  actus  Domino  redditurus,  oportet  utique  eos  quibus  praesu- 
mus  non  circumcursare  nec  episcoporum  concordiam  cohaerentem 
sua  subdola  et  fallaci  temeritate  conlidere,  sed  agere  illic  causam 
suam  ubi  et  accusatores  habere  et  testes  sui  criminis  possint: 

n  nisi  si  paucis  desperatis  et  perditis  minor  uideljur  esse  auctoritas 

1  non  satis  Q       ab  enangelio]  a  lege  enangelii  C       4  dominum  CB 
exhomologisin  Q,  exomologesim  P  5  fructum  C\  fluctu  L  6  nisi 

foris— constitnissent  Cv  et  c.  ecclesiam  c^dd.  P  m.  2%n  marg,  7  qno 
CB,  cum  LPQBv  (qum  M)  dnm  CB  8  noUentium  P  confluere  V, 
confrueret  M  (conflueret  Q)  post  ista]  potito  C  to  ea;  ta  corr. 

9  pseudoepiscopos  ibi  Q  ab]  ad  CBM  (ab  Q)  constitutos  C^Q 

10  ei  M  (et  Q)  adque  ad]  atque  CB  11  unitas]  gloriosa  B  ab] 
a  PQVf  BdC  12  nec  cogitant  ex  necogitare  G  14  pseudo- 
eporum  Q  contra  epo  P,  ow.  CBV  16  displicent  B  17  quod  C 
18  aecnm  B^  Q,  cum  P,  tequ  C  blc  ex  a,t  C  19  gregis  sit  ex  gissit 
earr,  X,  gressit  C  20  gubemate  C  ratione  B,  **•  rationem  Q,  nec 
rationem  M          21  reddituros  B,  redditurus  sit  C  sed  sit  s,  l,  utique 

et 

.    Of».  P,  itaque  CB  24  ubi  et]  et  ut  M,**VLtQ         et  om,  C         pos- 

sunt  C 


684  Caecilii  Cypriani 

episcoporam  in  AMca  constitutonun,  qui  de  illis  iam  indicame- 
nmt  et  eorom  conscientiam  multis  delictonun  laipieis  nihctam 
indicii  sm  nnper  grauitate  damnamnt.  iam  cansa  eomm  cognita 
est,  iam  de  eis  dicta  sententia  est,  nec  censorae  congmit  sacer- 
dotnm  mobilis  adqne  inconstantis^animi  leuitate  reprehendi,  cum  s 
Dominus  doceat  et  dicat:  sit  sermo  uestet,  est  est^  non 
non. 
15     Si  eorum  qui  de  illis  priore  anno  iudicauemnt  numems  cum 
presbyteris  et  diaconis  conputetur,  plures  tunc  adfuerant  iudido 
et  cognitioni  quam  sunt  idem  isti  qui  cum  Fortunato   nuncio 
uidentur  esse  coniuncti.  scire  enim  debes,  frater  carissime,  eum 
poeteaquam  pseudoepiscopus  ab  haereticis  factus  est;  iam  paene 
ab  omnibus  esse  desertum.  namque  hi  quibus  in  praeteritum 
praestigiae  obtendebantur  et  dabantur  uerba  fallacia  quod  simul 
ad  ecclesiam  regressuri  dicerentur,  posteaquam  uidemnt  illicu 
pseudoepiscopum  factum,  frustratos  et  deceptos  s9  esse  didice- 
mnt  et  remeant  cotidie  adque  ad  ecclesiam  pulsant,  nobis  tamen 
a  quibus  ratio  Domino  reddenda  est  anxie  ponderantibus  et  sol- 
licite  examinantibus  qui  recipi  et  admitti  ad  ecclesiam  debeant. 
quibusdam  enim  ita  aut  crimina  sua  obsistunt  aut  fratres  obsti-M 
nate  et  firmiter  renituntur  ut  recipi  omnino  non  possint  cum 
scandalo  et  periculo  plurimomm.  neque  enim  sic  putramina  quae- 
dam  colligenda  sunt  ut  quae  integra  et  sana  sunt  uulnerentur, 
nec  utilis  aut.consultus  est  pastor  qui  ita  morbidas  et  contactas 

6  Matth.  5,  37. 

1  iam  de  illis  Qv  2  oinctam]  innolntam  CRV  3  nnper  dam- 

nanernnt  CR        4  de  is  L,  om.  R       censnram  C^        5  nobilis  B       in- 
oonstantis  ex  constantia  C        6  doceat  et  om,  Q        8  indicaaerint  LP 
nnmeroB  L*  9  diaconibns  CPv  sed  nibns  %nCs.l.  afnemnt  L 

iadicio  €t  oognitioni  om.  C       10  idem  am,  C       qni  cnm]  qnicnmqne  R 
11  enm  <m,  C  12  ab  ex  ad  C  iam  om.  C  13  hii  Qf  ii  Rv, 

bis  LP;  cf.  pag.  €78,7         14  praestrigiae  LQ,  praestigia  v  daban- 

tnr  om.  CR  16  frnstra  eos  C  dicerent  3f'  (didicemnt  M^Q),  diienmt 
ex  dicemnt  C  17  remeatnr  C  18  reddita  Q  19  et  examinan- 
tibns  Q  20  firatribns  C         21  possnnt  C^P         cnm]  nisi  com  Rv 

22  pntamina  C*        23  coUegenda  C       qnae]  qnam  L       et  sana  om.  L 
nnlnerantnr  C^       24  ntilis]  nt  illis  Q,  nUis  P       contractas  C^Q 


Epistulae  LVIIII.  c.  14-16.  685 

oues  gregi  admiscet  ut  gregem  totuia  mali  cohaerentis  adjQicta- 
tione  contaminet.  [non  attendas  ad  nnmerum  iilorum:  melior  est 
enim  unus  timens  Deum  quam  mille  filii  impii,  sicut  locutus  est 
Dominus  per  prophetam  dicens:  fili,   ne  iocunderis  in 

sfiliis  impiis,  si  multiplic^ntur  tibi,  cumnonfuerit 
timor  Dei  in  ipsis.]  o  si  ppsses,  frater  carissime,  istic  inter- 
esse  nobiscum  cum  praui  isti  et  peruersi  de  schismate  reuertun- 
tur.:  uideres  quis  mihi  labor  sit  persnadere  patientiam  fratribus 
nostris,  ut  animi  dolore  sopito  reci.piendis  malis  curandisque  con«- 

loseotiant.  namque  ut  gaudent  et  laetantur  cum  tolerabiles  et  mi* 
nus  culpabiles  redeunt,  ita  contra  fremunt  et  reluctantur  quo* 
tiens  inemendabiles  et  protetui  et  uel  adulteriis  uel  sacrifidis 
contaminati  et  post  haec  adhuc  insuper  et  superbi  sicad  eccl6<» 
siam  remeant,  ut  bona  intus  ingenia  corrumpant.  uix  plebi  per- 

usuadeo,  inuno  extorqueo,  ut  tales  patiantur  admitti.  et  iustior 
factus  est  firatemitatis  dolor  ex  eo  quod  unus  adque  alius  obni* 
tente  plebe  et  contradicente  mea  tamen  facHitate  suscepti  peiores 
extitenmt  quam  prips  fuerant  nec  fidem  paenitentiae  seruare  po- 
tuerunt,  quia  nec  cmn  uera  paenitentia  uenerant. 

90    De  istis  uero  quid  dicam  qui  nunc  ad  te  cum  Felicissimo  om-  It 
nium  criminum  reo  nauigauerunt  legati  a  Fortunato  pseudoepi- 
scopo  missi,  tam  falsas  ad  te  litteras  adferentes  quam  est  et  ipse 
cuius  litteras  ferunt  falsus,  quam  est  eis  peccatorum  multiplex 

4  Sir  16,  1.  2. 

1  gregis  B  admiscit  F  adflictatione  LQPBV,  afflictione  Cv, 

afirictione  conieetura  exempUm  GotHngenH  adscripta  2  containinem  R 
Don  attendas  .,.l,6m  ipsis  om.  CLPQB  6  possis  CB  isti]  istic  Q 
7  supeniersi  Q  8  qni  CB  9  recipiantar  malis  C  11  cnl- 

pabilis  Q  ita  Q*  in  ras.,  ekM,itkB  frement  P  *  12  emendabi- 
les  C  proterue  L\  propterni  CB  et  nelut  C  >  13  et]  corripiiintnr  C  * 
et  snperbi  am.  P  14  plebis  C         snadeo  CB         15  et  torqueo  B 

anmdtti  L,  amitti  Q         iniastior  LP  16  *  actns  C         dolos  L^ 

obnitente]  optinente  Q  17  dicente  me  Atamen  P  facultate  Q 

18  fidem]  fide  tam  in  fictam  corr.  C.  penitentiam  C^  ^  qnod  L 
felicissimo]  faeditate  C  in  raa.  21  rei  eir  reo  C  legato  L\  legat 

exp.  C  ad  fortmiato  Cto8,l.  pseudo^Ls  M  (psendoepo  Qsedo 

eorr.)  22  missi  tam  Qm.2in  ras.,  sitan  M,  mittam  C  ipse  . . .  est 
om.C       28  adfenmt  B       qnam]  quae  PQB       eis]  eius  Cv 


686  Caecilii  Cjpriani  ♦ 

conscientia,    quam  execrabilis  nita,  quam  turpis,  ut  etsi  in 
ecclesia  essent,  eici  tales  de  ecclesia  debuissent  ?  denique  quia 
conscientiam  suam  norunt,  nec  audent  uenire  aut  ad  ecclesiae 
limen  accedere,  sed  foris  per  prouinciam  circumueniendis  frath- 
bus  et  spoliandis  pererrant,  et  omnibus  iam  satis  noti  adque  un-s 
dique  pro  suis  facinoribus  exclusi,  illuc  etiam  ad  uos  nauigant. 
neque  enim  potest  illis  frons  esse  ad  nos  accedendi  aut  apud  nos 
consistendi,  cum  sint  acerbissima  et  grauissima  crimina  quae  eis 
a  fratribus*  ingerantur.  si  iudicium  nostrum  uoluerint  experiri 
ueniant.  denique  si  qua  illis  excusatio  et  defensio  potest  esse,  ui-  lo 
deamus  quem  habeant  satisfactionis  suae  sensum,  quem  adferant 
paenitentiae  fructum.  nec  ecclesia  istic  cuiquam  cluditur  nec  epi- 
scopus  alicui  denegatur.  patientia  et  facilitas  et  bumanitas  nostra 
uenientibus  praesto  est.  opto  omnes  in  ecclesiam  regredi,  opto 
pniuersos  conmilitones  nostros  intra  Christi  castra  et  Dei  patris  u 
domicilia  concludi.  remitto  omnia,  multa  dissimulo  studio  et 
uoto  colligendae  fratemitatis.  etiam  quae  in  Deum  commissa 
sunt  non  pleno  iudicio  religionis  examino.  delictis  plus  quam 
quod  oportet  remittendis  paene  ipse  delinquo.  amplector  prompta 
et  plena  dilecti6ne  cum  paenitentia  reuertentes,  peccatum  suumio 
satisfactione  bumili  et  simplici  confitentes. 
17     Si  qui  autem  sunt  qui  putant  se  ad  ecclesiam  non  precibus 
sed  minis  regredi  posse  aut  existimant  aditum  se  sibi  non  lamen- 
tationibus  et  satisfactionibus  sed  terroribus  facere,  pro  certo 


1  etai  in]  et  sine  R       3  audient  PB,  nos  andent  v       uenire  CLPRV, 
adire  Qv        ad]  de  Zi        ecclesia  C        4  climen  L^        accedentes  C 
sed  exp,  C        6  pro  exper  C        7  enim  om,  LP       fons  L       accedenti 
ant  capud  C^  8  acemissimi  M  (acerbissima  Q)         et  graoissima  om, 

LM  (exh.  Q)  9  ingenmtnr  t;         experiri  om.  V         10  neniaent  X, 

nenient  C  esse]  tnisse  C  11  adferant  corr,  in  offerant  C  12  flnc- 
tnm  L         ecclesia  stic  L,  eclesiastico  P,  ecclesiastici  Q  12  episcopa- 

tns  Q  13  patientiae  et  exp,  C,  in  marg,  patientiae  nostra]  sancta  CR 
14  omnes  om.  C  15  obmilitones  B  sed  ob  in  ras,  16  conclnde  R 
dlBsimili  L  et]  ac  CR  17  etiam]  iam  C  oommissa*  Q  (com- 

misse  M)  18  qnam  qnod]  quam  CRv  19  dimittendis  V  p«ene  C 
1  eras,  ipso  M  (ipse  Q)  21  satisfaddone]  f actione  C  23  ant]  nt 
isti  C  sed  isti  8.  l,  se  om.  PQ*  (exh,  Q)  ibi  M  (sibi  Q)  non] 

nam  C,  non  precibns  R       24  et  satisfactionibns  om,  L       certe  C^ 


Epistulae  LVIIIL  c.  16-18.  687 

habeant  contra  tales  clusam  stare  ecclesiam  Domini  nec  castra 
Christi  inuicta  et  fortia  et  Domino  tnente  munita  minis  cedere. 
sacerdos  Dei  enangelium  tenens  ut  Ghristi  praecepta  custodiens 
occidi  potest,  uinci  non  potest.  suggerit  et  subministrat  nobis 

sexempla  uirtutis  ac  fidei  Zacharias  antistes  Dei:  qui  cum  terreri 
minis  et  lapidatione  non  posset,  in  templo  Dei  occisus  est  cla- 
mans  et  identidem  dicens  quod  nos  quoque  contra  haereticos 
clamamus  et  dicimus:  haec  dicit  Dominus:  dereliqui- 
stis  uias  Domini,  et  Dominus  derelinquet  uos.  ne- 

10  que  enim  quia  pauci  temerarii  et  inprobi  caelestes  et  salutares 
Tiias  Domini  derelinquunt  et  sancta  non  agentes  a  sancto  spiritu 
desemntur,  ideo  et  nos  diuinae  traditionis  inmemores  esse  debe- 
mus  ut  maiora  esse  furentium  scelera  quam  sacerdotum  iudicia 
censeamus  aut  plus  existimemus  ad  inpugnandum  posse  humana 

15  oonanima  quam  quod  ad  protegendum  praeualet  diuina  tutela. 
An  ad  hoc,  frater  carissimO;  deponenda  est  catholicae  ecclesiae  18 
dignitas  et  plebis  intus  positae  fidelis  adque  incorrupta  maiestas 
et  sacerdotalis  quoque  auctoritas  ac  potestas,  ut  iudicare  uelle 
se   dicant  de  ecclesiae   praeposito   extra  ecclesiam  constituti 

so  [haeretici],  de  sano  sauciit  de  integro  uulnerati,  de  stante 
lapsi,  de  iudice  rei,  de  sacerdote  sacrilegiP  quid  superest  quam « 

8  II  Chr.  24,  20. 

1  clansam  PQv        dSoC^        ne  ex  nec  B        2  christi  om.  V       et 

domino]  domino  v  3  sacerdotales  C\  saoerdo^its  Q  (sacerdotes  M) 

ut]  et  CPBv  4  non  potest  mnci  t;  snmministrat  CL,  oammini- 

strat  Q  5  zaccharias  LPQ,  zaccarias  CB  antestites  CBf  anti- 

•t 
stites  LQ         6  possit  C         est]  et  C         7  identidem]  et  idemidest  C 

9  delinqnet  X\  dereliqnit  P  10  temerari  LQB  improbisO^ 

11  dno  C       derelinquentes  C       etom,  P        12  et  ideo  Q^M,  ideo  Q* 

dinina  et  L        memores  Q        debeamus  C^        13  nt  ex  et  C        foren- 

tinm  L  14  ant]  nt  C  existimemns  plns  CBv  inpn^andum] 

indignandnm  C     15  qnod  ad]  ad  ea;  quod  C     16  fraU*  kme  P,  frakmTC 

18  ac]  et  (7  se  uelle  CB  19  proposito  CQBv  constitutos  C  s 

8.  l.  haeretici  LP,  de  haereticis  MQ^,  de  christiano  haeretici  •  Q\ 

Ol 

de  episoopo  haeretici  (haereti  C)  CBV;  tmcts  indwi  20  sauci  Q, 

sant  B,  santios  (7*       de  stante]  id  est  ante  L       21  lapsos  C*       reos  (7* 
sacrilegos  C*       quam  corr.  tn  nisi  C 


688  Caecilii  Cypriani 

nt  ecclesia  Capitolio  cedat  et  recedentibos  sacerdotibiis  ac  Domini 
altare  remoaentibus  in  cleri  nostri  sacrum  aenerandumque  con- 
gestum  simulacra  adque  idola  cum  aris  suis  transeant,  et 
Nouatiano  declamandi  aduersum  nos  adq«e  increpandi  laigior 
et  pknior  materia  praestetur,  ai  hi  qui  sacrificauerunt  et  Chri-» 
stum  puhlice  negauerunt  non  tantum  rogaai  et  sine  acta 
paenitentia  admitti;  sed  adhuc  insuper  coeperint  terroris 
sui  potestate  dominari?  si  pacem  postulant,  arma  deponant: 
.si  satisfaciunt,  quid  minantur?  aut  si  comminantur,  sciant 
quia  a  sacerdotibus  Dei  non  timentur.  neque  enim  et  antichristusK^ 
cum  uenire  coeperit  introibit  ecclesiam  quia  minatur,  aut  amus 
eius  et  uiolentiae  ceditur  quia  resist^tes  perempturum  se  esse 
profitetur.  armant  nos  haeretici  dum  nos  putant  sua  commina- 
tione  terreri,  nec  in  faciem  nos  deiciunt,  sed  magis  erigunt  et 
accendunt,  dum  ipsam  pacem  persecutione  peiorem  &atribus  fa- 1» 
ciunt.  et  optamus  quidem  ne  quod  locuntur  furore  inpleant  criminO; 
ne  qui  uerbis  perfidis  et  crudelibus  peccant  factis  quoque 
delinquant.  otamus  ac  deprecamur  Deun^  quem  prouocare  illi  et 
exacerbare  non  desinunt,  ut  eorum  corda  mitescant,  ut  furore 
deposito  ad  sanitatem  mentes  redeant,  ut  pectora  operta  delicto-  s» 
rum  tenebris  paenitentiae  lumen  agnoscant  et  magis  petant  fundi 
pro  se  preces  adque  orationes  antistitis  quam  ipsi  fundant  san- 
guinem  sacerdotis.  si  autem  in  suo  furore  permanserint  adque  in 


1  eccleeiam  Qi  ecclesiae  C  capitnlo  C  domini  altare]  de 

i  le  • 

altare  C  2  congestom]  consensom  E,  concessnm  C  3  sunnla- 

crumC         aris]  armis  ex  maris  C        transennt  LQ         4  aduersus  C 
nos  adque]  simulacra  atqne  B       5  si  hi  Bj  si  mihi  Q,  si  ui  L,  siue  P,  si  uel 
fort, ;  si  hi . . .  2.  7  paenitentia  om,  C  et  ch.  p.  negauerunt  om.  B 

7  poenitentiae  B         sed  adhac]  se  atq.  C         coeperunt  Q         terrere  ex 
errore  C,  temporis  FQ  8  sui]  sub  C  dominari  corr.  in  domi- 

nandi  C         postulabant  C^  9  aut  si  comminantur  om.  B  10  dei 

sacerdotibuB  CBv  11  in  ecclesiam  PH)  minatus  est  0  est  8. 2. 

12  eius  et]  esset  B  cedetur  C^B  14  faciem  Oxm,,  fiicie  LPQ, 

pace  CBv  15  persecntionem  C^M  (persecutione  Q)  peiore  P 

16  inpleantur  LT  17  ne]  nec  LF,  om.  C  18  deprecamus  ex  dum 

precamur  C  dnm  quem  et  CB  20  mentes  F,  mentia  CLPQBv 

pectora  operta  F,  pectora  LP,  pecoatcttes  a  Q,  peccatores  CB  21  ad- 

gnOscant  L       22  antestitis  C^B,  antiBtites  LP       ipso  B 


EpiBtulae  LVIIIL  c.  18-20.  689 

istis  insidiis  ac  minis  suis  parricidalibas  crndeliter  perseuera- 
uerint,  nuUus  Dei  sacerdos  sic  infirmus  est,  sic  iacens  et  abiectus, 
sic  inbecillitate  humanae  mediocritatis  inualidus  qui  non  contra 
hostes  et  inpugnatores  Dei  diuinitus  erigatur;  cuius  non  humili- 

s  tas  et  infirmitas  uigore  et  robore  Domini  protegentis  animetur. 
nostra  nihil  interest  aut  a  quo  aut  quando  pereamus  mortis  et 
sanguinis  praemium  de  Domino  recepturL  illorum  flenda  et 
lamentanda  condicio  est  quos  sic  diabolus  excaecat  ut  aetema 
gehennae  supplicia  non  cogitantes  antichristi  iam  propinquantis 

loaduentum  conentur  imitari. 

Et  quamquam  sdam,  frater  carissime,  pro  mutua  dilectione  19 
quam  debemus  et  exhibemus  inuicem  nobis,  florentissimo  illic 
clero  tecum  praesidenti  et  sanctissimae  adque  amplissimae  plebi 
legere  te  semper  litteras  nostras,  tamen  nunc  et  admoneo  et  peto 

uut  quod  alias  sponte  adque  honorifice  facis  etiam  petente  me 
facias,  ut  hac  epistula  mea  lecta,  si  quod  iUic  contagium  uene- 
nati  sermonis  et  pestiferae  seminationis  inrepserat,  id  omne  de 
fratrum  auribus  et  pectoribus  exuatur  et  bonorum  integra  ac 
sincera  dilectio  ab  onmibus  haereticae  detractationis  sordibus 

lorepurgetur. 

Declinent  autem  de  cetero  fortiter   et  euitent  dilectissimi  >• 
fratres  nostri  uerba  et  conloquia  eorum  quorum  sermo  ut 
cancer  serpit,  sicut  apostolus  dicit:  corrumpunt  inge- 
nia  bona  confabulationes  pessimae.  et  iterum:  haere- 

22  n  Tim.  2,  17.        23  I  Cor.  15,  33.        24  Tit.  3,  10.  11. 

1  ac  minis]  signis  ex  agnis  C  2  nnllns]  atq.  in  istis  nollas  B 

€8t]  et  PQ  5  dns  JB,  do  C  protegente  C  te  in  ras.  6  nihil  est 
inter  Q  aut  q.]  nt  qnando  B  pereamur  Q,  perimamnr  CBv 

7  flendi  et  lamentandi  C       8  condido]  concisio  Qo       qno  si  ex  qnod  C 
aetemae  PQ  (aetema  M)        9  gehenna  Q        cogitantem  B        12  debe- 
mus]  habemus  CY        et  exibemns  CB,  om,  P^Q         13  plebi]  pro  mntna 
dilectione  plebi  B  14  nunc  et]  nnnc  Q  16  et  facies  C  hac] 

haec  CQ         si]  sit  nt  C  nt  8,  l         illis  C         nenenati  ex  neritatis  C 
17  seminationis  sordibns  B,  contaminationis  C         18  fratmum  Q        ez- 
snatnr  LP       .    19  detrectationis  Bv,  detractionis  C  21  enitent  P  it 

corr.^  euident»»  C  er  eras,        dilectissimi  om.  C        23  dicit]  addidit  C 
24  confabnlatione  P 

m.  44 


Caecilii  Cypriani 

ticum  hominem  post  nnam  correptionem  enita, 
sciens  qnia  pernersns  est  hninsmodi  et  peccat  et 
est  a  semet  ipso  damnatns.  et  per  Salomonem  loqnitnr 
spiritns  sanctns.  pernersns,  inqnit,  in  sno  ore  portat 
perditionem  et  in  labiis  snis  ignem  condit.  iiems 
denno  monet  dioens:  saepi  anres  tnas  spinis  et  noli 
andire  lingnam  neqnam.  et  itemm:  malns  obandit 
lingnae  iniqnornm,  instns  antem  non  intendit  la- 
biis  mendacibns.  qnod  qnamqnam  sciam  illic  frateniitatem 
nostram  nestra  sdlicet  pronidentia  mnnitam  sed  et  sna  nigilan-M 
tia  satis  cantam  nec  capi  haereticomm  nenenis  posse  nec  de- 
dpi,  tantnmqne  apnd  illos  praenalere  mi^isteria  et  praeoepta 
dinina  qnantns  illis  in  Denm  timor  est:  tamen  ex  abnndanti  nel 
sollidtndo  nostra  nel  caritas  scribere  ad  noe  ista  persnadty  nt 
nnlla  cnm  talibns  commerda  copnlentnr^  nnlla  cnm  malis  con-u 
ninia  nel  conloqnia  misceantnr  simnsqne  ab  eis  tam  sepaiati 
qnam  snnt  illi  de  ecclesia  profngi,  qnia  scriptnm  est:  si  antem 
ecclesiam  contempserit,  sit  tibi  tamqnam  ethni- 
cns  et  pnblicanus.  et  beatns  apostolns  non  monet  tan- 
tnm,  sed  et  inbet  a  talibns  recedatnr,  praecipimns,  inqnit,» 
nobis  in  nomine  Domini  lesn  Ghristi  nt  recedatis 
ab  omnibns  fratribns  ambnlantibns  inordinate  et 
non  secnndnm  traditionem  qnam  accepernnt  a  no- 
bis.  nnlla  sodetas  fidd  et  perfidiae  potest  esse.  qni  cnm  Christo 

4  ProiL  16,  27.        6  Sir.  28,  24        7  ProiL  17,  4.        17  MattL 
18,  17.        20  n  Thess.  3,  6. 

1  imani]  et  seciiiidam  add.  C8.1.         2  peocantet  C*B        3  a  re  corr. 
ff»  e  86  O  solomonem  CPQ  4  ore  sao  v  portae  L;  per- 

nersa  add,  Q8.1.wl2  5  perditioiiiB  LQ  et  in  labiis  om.  Q 

md  Q^M,  snae  Q*  condetiB  Q*  (condit  MQ^)  7  neqnam  am.  C 

8  intendet  L'PQ'  (intendit  MQ*)  9  quod  om.  V  sciam] 

ae  iam  Q  illi  22  fratemitatis  L  10  nostnm]  aestram  V 

nestras  B\  nostra  V         scilicet  et  Q         pronidentiam  C^L         moni- 
tam  CB^QV,  raonita  B*,  nnitatem  L        oigilantiam  C        11  canta  B 
12  tantom  qnae  Q,  tam  qnae  L  praenaleret  et  Q  14  soUici- 

todine  LP  16  his  C  17  isti  F  de]  ab  CBV  18  et  ecclesia  C, 
et  ecdesiam  v  tamqnam]  qnasi  C  20  sed^etj^sed  Q  a  taUbns  P, 
a  taliboB  nt  Xf^,  nt  a  talibns  C£  21dninriCQ  ntchnstiJB' 


EpiBtula  LVII1I.-LX.  691  - 

non  est,  qui  aduersarius  Christi  est,  qui  onitati  et  paci  eius 
inimicus  est,  nobiscum  non  potest  cohaerere.  si  cum  precibus 
et  satisfactionibtts  ueniunt;  audiantur.  si  maledicta  et  minas 
ingerunt,  respuantur.  opto  te,  frater  carissime,  semper  bene 
5  ualere. 


EPISTVLA  LX. 

CYPRL/LNVS  CORNELIO  FRATRI  S. 

Cognouimus,  frater  carissime,  fidei  ac  uirtutis  uestrae  testi- 1 
monia  gloriosa  et  confessionis  uestrae  honorem  sic  exultanter 

10  accepimus  ut  in  meritis  ac  laudibus  uestris  nos  quoque  participes 
et  socios  conputemus.  nam  cum  nobis  et  ecclesia  una  sit  et  mens 
iuncta  et  indiuidua  concordia,  quis  non  sacerdos  in  consacerdotis 
sni  laudibus  tamquam  in  suis  propriis  gratuletur  aut  quae  frater- 
nitas  non  in  fratrum  gaudio  ubique  laetetur?  exprimi  satis  non 

ispotest  quanta  istic  exultatio  fuerit  et  quanta  laetitia  cum  de 
uobis  prospera  et  fortia  conperissemus  ducem  te  illic  confessionis 
fratribus  extitisse,  sed  et  confessionem  ducis  de  fratrum  consen- 
sione  creuisse,  ut  dum  praecedis  ad  gioriam  feceris  multos  gloriae 

1  cliristi  est  qui  <m,  B  unitatis  et  pacis  CB  4  opto  . . . 

ualere  om.  CPMQ^  in  dno  semper  bene  nalere  et  nostri  memi- 

nisse  B,  —  Ad  (Explicit  ad  P)  Comelium  de  qninqae  presbyteris  et  For- 
tnnato  psendoepiscopo  explicit  (om.  P)  LP,  Ad  Comelinm  secnnda  (epistnla 
tertia  Q)  explicit  QB,  Explicit  liber  secnndns  C  — 

Epist.  LX.  —  Incipit  ad  Cornelinm  de  confessione  eins  (•!•  cM.  T) 
LPT,  Incipit  ad  Comelinm  aepistala  M  (initium  epist  deest  in  Q),  Incipit 
ad  enndem  tertia  de  confessione  eins  By  Indpit  ad  enndem  liber  tertius 
ad  oonfess.  feliciter  C.  —  8  frs  T'  kmi  T»,  om.  CB  9  sic 

<m.  C,  BiB  exnltantes  C  10  nos]  non  M         11  et]  ac  (7  &  L 

nobis  M  et  ecdesiae  T,  ecclesia  CB  12  et  M  8. 2.  m.  2  13  qnae 
ex  quia  C  fratemitatis  C*  14  non  om.  C  in  <m,  B 

fratmnm  MT^ .  non  nbiqne  C  sed  non  8,  L  15  istis  22,  isti  M, 

ista  C  exsnltate  B  laetitiae  C  16  dncem  te]  dncentis  ex 

ducente  C  confessiones  C  17  oonfessionis  ducem  Bamb.  (B) 

consensione  LMPV,  confessione  CBT  18  praecedisse  C         multos 

feceris  CBTv 

44* 


ijVf^  Caeeilii  Cypriani 

cuuiiu»  et  omfessorem  popnliim  suaseris  fieri,  dom  primos  parar 
tus  a^  pio  omnibus  oonfiteri :  nt  non  umenuimiis  qnid  prins  pnie- 
dicare  in  nobis  debeamns,  ntmmne  tnam  promptam  et  stabflem 
tidem  an  insepanibUem  fratmm  caritateuL  nirtns  illie  episoopi 
piaecedentis  pnblice  oonprobata  est,  adnnatio  seqnentis  fratemi-s 
tatis  ostensa  est.  dnm  apnd  nos  nnns  animns  et  nna  oox  est, 
ecdesia  omnis  Bomana  oonfessa  est 
S     damit,  frater  carissune,  fides  qnam  de  nobis  beatns  apostolns 
praedicanit  hanc  bindem  nirtntis  et  roboris  firmitatem  iam  tnnc 
in  spiritu  praenidebat  et  piaeoonio  fntniomm  merita  nestra  con-  » 
testans  dnm  paraites  landat  filios  pronocabat  dnm  sic  nnuimes, 
dnm  fortes  estis,  magna  et  ceteris  firatribns  nnanimitatis  et  forti- 
tndinis  eiempla  tribnistis.  docnistis  granditer  Denm  timeie, 
Christo  firmiter  adhaerere,  plebem  sacerdotibns  in  pericnlo  inngi, 
in  persecntione  firatres  a  firatribns  non  separari,  concordiam  simnl  u 
innctam  nind  onmino  non  posse,  qnicqnid  simnl  petitnr  a  conctis 
Denm  pads  pacifids  exhibere.  prosilnerat  adnersarios  tenore 
niolento  Christi  castra  tnrbare.  sed  qno  impetn  nenerat  eodem 
impetu  pnlsns  est,  et  qnantnm  formidims  et  tenoris  adtnlit  tan- 
tnm  fortitndinis  innenit  et  roboris.  snbphmtaie  se  itemm  posses» 
erediderat  Dei  semos  et  nelnt  tirones  et  mdes  qnasi  minos  para- 
tos  et  minns  cantos  %olito  sno  more  ooncnteie.  nnum  primo  ad- 
gressns  ut  Inpns  onem  secemere  a  grege,  ut  acceptor  columbam 
ab  agmine  uolantinm  separare  temptauerat  nam  cni  inm  est  ad- 

1  oonfesBonim  CB        siiAsseris  M         3  pnuntun  CLj  prompta  M 
4  firatnim  inwMnbilem  CB,  inseptnbile  frmtnum  Jf  5  pneoeden- 

tis  e^CB,  epi  pne«eenti8  M  8  fntres  knu^CJfXo  fidis  M 

deam.  CB  9  iun  om.  L  10  in  om.  C  pioniddMt  LMB 

11  prooocat  CBo  12  fortis  L,  sie  fortes  o         magnft  et]  mngnft  B 

13  docnistis  gnn,  nis  bUndiAtar  L;  quae  kie  omiUU  diter  denm  . . .  p.  694 
1 14  confessifflie  nomi  interia  inuemmtUwr  foLeS^lIS  epitL  76  deimi 
1  ch.  fiimiter  om.  B  timeri  T  14  adheTeii  T,  adbereret  B 

16  onmino  ddendmm  eenset  Baiusius  17  dnm  C,  dno  i{  ex- 

hiberi  C  prosilieimt  CBTv  18  niolenti  L  cbristo  C>  B* 

19  polsns]  et  nictos  odd.  9  prim»  et  om.  T  teiranis  C^  21  pan- 
tos  CM  22  cantes  C  23  a  grege  seoeniere  CB  aceeptor 

LMT*,  aeoepter  P\  aocipiter  F*T*v;  colnmbam  accipiter  (aec^itor  Q 
CB  24  ft.  oolantinm]  >g«»i«M  ni^lfrn*^-''  ex  agmiBi»  ineoolentiam  C 

snperaie  Jf* 


EpiBtulae  LX,  c.  1—3.  693 

uersus  omnes  satis  uirium,  circumuenire  quaerit  solitudinem 
singulorum.  sed  retusus  adunati  exercitus  fide  pariter  et  uigore 
intellexit  milites  Ghristi  uigilare  iam  sobrios  et  armatos  ad  proe- 
lium  stare,  uinci  non  posse,  mori  posse  et  hoc  ipso  inuictos  esse 

s  qnia  mori  non  timent,  nec  repugnare  contra  inpugnantes,  cum 
ocddere  innocentibus  nec  nocentem  liceat,  sed  prompte  et  animas 
et  sangninem  tradere,  ut  cum  tanta  in  saeculo  malitia  et  saeuitia 
grassetur,  a  malis  et  saeuis  uelocius  recedatur.  quale  illud  fiiit 
sub  ocnlis  Dei  spectaculum  gloriosum,  quale  in  conspectu  Ghristi 

40  eius  ecclesiae  suae  gaudinm,  ad  pugnam  quam  temptauerat  hostis 
inferre  non  singulos  milites  sed  tota  simul  castra  prodisse.  omnes 
enim  constat  uenturos  fuisse,  si  audire  potuissent,  quando  ad- 
cuGurrerit  properanter  et  uenerit  quisquis  audiuit.  quot  illic  lapsi 
gloriosa  confessione  sunt  restituti.  stetemnt  fortes  et  ipso  dolore 

is  paenitentiae  facti  ad  proelium  fortiores:  ut  appareat  nuper  subi- 
tatos  esse  et  nouae  adque  insuetae  rei  pauore  trepidasse,  redisse 
ad  se  postmodum  fidem  ueram  et  uires  suas  de  Dei  timore  col- 
lectas  ad  onmem  patientiam  constanter  et  firmiter  roborasse  nec 
iam  stare  ad  criminis  ueniam,  sed  ad  passionis  coronam. 

.90     Qoid  ad  haec  Nouatianus,  frater  carissimeP  utrumne  iam  de-  S 
ponit  errorem?  an  uero,  qui  dementium  mos  est,  ipsis  bonis  et 
prosperis  nostris  plus  adactus  est  ad  furorem  et  quo  magis  ac 
magis  dilectionis  ac  fidei  cresdt  hic  gloria,  illici  dissensionis  et 
^eli  recmdescit  insania:  nec  uukus  suiun  miser  curat,  sed  ad- 


1  onmeo]  om  C  satis]  scis  B  2  retnuns  T,  seclaBns  ex 

recnuuB  C  4  estare  B  inmctos]  non  mnctos  C  w  exM 

5  mori  non]  nec  mori  C  sed  nec  «.  {.  6  ocddere]  hoc  dicere  C,  occidere 

non  licet  nnllnm  T  nocente  P,  nocentes  CB  7  traderet  C 

etom.  C,bB  10  eins  om,  v,  et  eins  C*  snae  om.  CB  ad] 

-et  M  11  tota  simel  M,  semel  tota  CB  omnis  C*  12  con- 

fititit  B  uentums  C»  accnrrerit  C^Bv,  adcurrerent  C*, 

^mrwrit  T  18  uenerit  C  quod  CPT  14  confusione  (7» 

Bteterunt]  ut  iste  iterum^T  fores  B  et  ipso  etc.  exh.  Q 

15  paenitentiae]  patientiae  CB  subitatos  esse  ex  dubitatus  est  C 

16  insuetae]  inueterate  P  20  fratres  B  km  T> ,  <m.  CB 
utnimne]  mtmm  C          iam  om.  0,  tandem  extamT  21  tenorem  T 
sed  1 8.  l.        quidem  meiitium  P        ipsos  L^        22  quod  C       ac  magis 
/m.  B           23  delictionis  B        ^  dissensiones  T          24  crudesdt  CB 


094  Caeeilii  Cjpriani 

hnc  graniiis  et  se  et  saos  aulnerat,  in  peniieiinii  fratmm  lingua 
sna  perstrepens  et  fiicandiae  nenenatae  iaeola  oonterqaens,  mi^ 
dnras  saecolaris  philosopbiae  praaitate  qaam  sophiae  dominicae 
lenitate  pacificaSf  desertor  ecclesiaey  miserieordiae  hostis,  inter- 
f octor  paenitentiae,  doctor  sapeibiae,  aeritatis  corniptor,  perditor  s 
caritatis?  adgnosdtne  iam  qai  sit  sacerdos  Dei,  qoae  sit  ecelesia 
et  domos  CSiristL,  qai  sint  Dei  send  qaos  diabolas  infestet,  qai 
sint  christiani  qaos  antichristns  inpngnet?  neqae  enim  qoaerit 
iUos  qaos  iam  sabegit  aat  gestit  eaertere  qaos  iam  saos  fiMdt. 
inimicas  et  hostis  ecclesiae  qaos  alienaait  ab  ecdesia  et  foras  ]» 
daxit  at  captiaos  et  aictos  contemnit  et  praetmt,  eoe  pergit 
lacessere  in  qoibns  Christam  cemit  habitare. 

4  Qaamqaam  etsi  aliqois  ei  talibas  faerit  adprehensos,  non  est 
qnod  sibi  qnasi  in  confessione  nominis  bhmdiatar,  com  constet,  si 
ocdsi  einsmodi  extra  ecclesiam  fderint,  fidei  coronam  non  esse,  u 
sed  poenam  potias  esse  perfidiae  nec  in  domo  Dei  inter  nnanimes 
habitataros  esse  qaos  oidemos  de  padfica  et  dioina  domo  farore 
discordiae  recessisge. 

i  Hortamor  plane  qnantnm  possnmas,  firater  carissime,  pro  cari- 
tate  mataa  qaa  nobis  inoicem  cohaeremas  at^  qaoniam  prod-io 
dentia  Domini  monentis  instmimnr  et  dioinae  misericordiae 
consiliis  salnbribos  admonemor  adpropinqnare  iam  oertaminis  et 
agonis  nostri  diem^  ieioniis  oigiliis  orationibns  insistere  com 
>omni  plebe  non  desinamns.  incambamas  gemitibos  adsidnis  et 


1  qiied  gnraniiiB  T  sed  qnod  8,t  *et  se  T,  et  Jlf  (et  se  ^Q),  est  ex 

6886  C  in  lingoa  M  (liogiia  Q)  2  et  fiMcoiidiae  Q,  de  nonatiADi 

et  faeuidittiii  T  aenensta  T,  neneratae  C^  iacolo  C  sedo 

in  rag,        3  dnris  P«         8ophiae  LPRV,  sophia  T,  phikeopbiae  CQv 

4  padficoB]  sacrificiiB  C  interfector]  interoeptor  cod.  Bamberg.  (B) 

5  perditor  C^LPQRV,  proditor  C*  6  caritatis]  castitatis  F,  aeri- 
tatis  C  7  infestat  0*22,  infestns  L,  infestate  C<  8  christiali  B 
impngnat  C  9  snhegit . . .  qnos  iam  om.  B  effedt  v  10  ab- 
alienaait  M^  (alienaoit  M*Q)  ah]  et  T  8.  l  foriB  P  11  nine- 
toB  CB  oontempnit  LTy  oonteronit  B  ct  pergit  CB  12  Uu^ 
sare  C  christi  L  13  ex]  de  CB  14  confeesionem  C 
8i]  qnod  C           15  hnioBinodi  CB          16  «m  inter  M,  nec  inter  CQB 

xaoBBimwLQT         lOfrsJB    ^carisaime  om.  Cli         pro]  per  CJB' 

caritatem  mntaam  C  21  dno  C^  24  omnihas  B  etom,  C 


EpiBtnla  LX.— LXI. 

deprecationibus  crebTis.  haec  sont  enim  nobis  arma  caelestia 
qoae  stare  et  perseuerare  fortiter  facinnt.  haec  smit  mmiimenta 
spiritalia  et  tela  dinina  qnae  prot^mit.  memores  nostri  inoicem 
simns,  concordes  adqae  unanimes,  ntrubiqae  pro  nobis  semper 
ft  oremus,  pressuras  et  angustias  mutua  caritate  releuemus,  et  si 
quis  istinc  nostrnm  prior  diuinae  dignationis  celeritate  praeces* 
serit,  perseueret  apud  Dominum  nostra  dilectio,  pro  fratribus  et 
sororibus  nostris  apud  misericordiam  patris  non  cesset  oratio. 
opto  te,  frat^  carissime,  semper  bene  ualere. 


EPISTVLA  LXI. 

CYPIOANVS  CVM  COLLEGIS  LVCIO  FRATBI  S. 

Et  nuper  quidem  tibi,  frater  carissime,  gratulati  sumus,  cum  1 
te  honore  geminato  in  ecclesiae  suae  administratione  confessorem 
pariter  et  sacerdotem  constituit  diuina  dignatio.  sed  et  nunc  non 

15  minus  tibi  et  comitibus  tuis  adque  uniuersae  fraternitati  gratu- 
lamur  quod  cum  eadem  gloria  et  laudibus  uestris  reduces  uos 
denuo  ad  suos  fecerit  benigna  Domini  et  larga  protectio,  ut 
pascendo  gregi  pastor  et  gubemandae  naui  gubemator  et  plebi 
rojgendae  rector  redderetur  et  appareret  relegationem  uestram  sic 

30  diuinitus  esse  dispositam,  non  ut  episcopus  relegatus  et  pulsus 
ecclesiae  deesset,  sed  ut  ad  ecclesiam  maior  rediret. 

Neque  enim  in  tribus  pueris  minor  fuit  martyrii  dignitas,  quia  t 
morte  frustrata  de  camino  ignis  incolumes  exierunt  aut  non  con- 

1  STUit  om,  CB  2  monimenta  C^  3  spiritalia  om,  CB 

n  memores  T  4  simns]  sumns  LT  ooncorde  ex  cor  oorde  B, 

corde  T        ntmbriqne  B,  ntriqne  ex  ntmmqne  C         5  reaelemns'Zr* 
6  istic  C         caeliritate  B         7  dnTZ         8  eororis  C*  9  opto  . . . 

nalere  om,  CL  te  eo?  nos  P.  —  Ad  (Explicit  ad  P)  Comelinm  de 

confessione  eins  explicit  (<m,  P)  LP,  Ad  Comelinm  I  (de  conf essione  epi- 
stnla  prima  Q)  explicit  TQ,  Ad  Cornelinm  'III*  ezplicit  B,  Ezplicit  liber 
•ni*  Cedli  Qypriani  ad  Comeliimi  C  — 

Epist.  LXl.  —  Incipit  (om,  T)  ad  Lncinm  (ad  Lncinm  om,  L)  de  ezilio 
renersum  FLPQT.  —  13  administrationem  Q  15  gratnlemnr  L^ 

16  eodem  F  rednces  et  T*  19  religationem  P,  religionem  Q 

20  religatns  P  22  qnia]  qna  L 


696  Caecilii  Cjpriaai 

«immattts  Daniel  eititit  in  siiis  laadibiis,  qida  qui  1 
8IIS  faerat  ad  praedam,  protectos  a  Domino  nixit  ad  gknam.  ia 
coiifessoribiis  Christi  dilata  martjria  non  merimm  eoBfeaMus 
mininmt,  sed  magnalia  dininae  proteetionis  ostoidaL  rcpne- 
sentatnm  nidemns  in  nobis  qnod  apnd  regem  fortea  adqne  inln*s 
stm  pueri  praediean^iut,  ipsos  qnidem  paratoa  ea9e  ardo» 
flammis,  ne  diis  eins  semirent  ant  imaginem  qnam  feeeiat  ado- 
rarent,  Denm  tamen  qnem  colebant  qnemqne  et  nos  eolimns 
potentem  esse  nt  qnos  de  camino  ignis  eiim»et  et  de  regis  ma* 
nibns  ac  de  poenis  praesentibns  liberaret  qnod  innenimns  inw 
confessionis  nestrae  fide  et  in  Domini  drca  nos  protecdone  nnnc 
gestnm,  nt  cnm  nos  parati  fneritis  et  prompti  onme  snbire  snp- 
plicinm,  Dominns  tamoi  nos  poenae  subtraheret  et  eedesiae 
resemaret  regredientibns  nobis  breniata  non  est  in  qusoopo  oon- 
fessionis  snae  dignitas,  sed  magis  crenit  sacerdotalis  anctoritas,  u 
nt  altari  Dei  adsistat  antistes  qni  ad  confessionis  arma  snmenda 
et  facienda  martjria  non  nerbis  plebem  sed  &ctis  cohortetnr  et 
inminente  antichristo  paret  ad  proelinm  milites  non  solo  sermo- 
nis  et  nocis  indtamento  sed  fidei  et  nirtntis  exemplo. 
S     Intellegimns,  frater  carissime,  et  tota  cordis  nostri  Inoe  per-s» 
spidmns  dininae  maiestatis  salntaria  et  sancta  consflia,  nnde  illic 
repentina  persecntio  nnper  exorta  sit,  nnde  oontra  ecdesiam 
Christi  et  episcopnm  Comelinm  beatnm  martyrem  nosqne  omnes 
saecnlaris  potestas  snbito  promperit,  nt  ad  confnndendos  hatfe- 
ticos  et  retnndendos  ostenderet  Dominns  qnae  esset  ecdesia,» 
qnis  episcopns  dns  nnns  dinina  ordinatione  delectns,  qni  cnm 


4  led]  et  F  repnesentaodiim  F  5  regee  Q  7  qwuB- 

qwun  T'        feoenat  L*Q       8  qnem  tunen  QT       qnemqne]  qaem  V 

colimiiieX*r'  9  qwB  F,  eo8  LPQTv     enmm^]  deinde  deeti 

toium  foUwm  tn  F  11  nortne  Q  dnm  Q  12  omne  T  ne 

tfi  ra».,  omnem  Q  snbplitinm  T  14  nosbie  M  (nobie  Q) 

biebiata  Q  16  alteri  L  dei]  ds  LQ  antistiteB  Q,  anteetis 

ex  attestes  T  17  coQrtetnr  P  18  solo  FLPTV,  eolnm  Qv 

sennoniBedX        19  8ed]8edetF        20  faUm  P,  tnAarw  T        kmT 
i  in  rag.  noetris  Q  23  eihorU  Q,oiUT  23  et  om.  LP 

nosqne  I/  omnia  LQT*j  omnem  T*  24  saeeolariB  T  Ib  tn  ras, 

potestiBas  M  (potestas  Q)  26  deiectua  T  qnis  Q 


Epistnlae  LXI.  c  2-4.  697 

«piscopo  presbyteri  sacerdotali  hondre  coniunctif  qnis  adunatus 
et  ueras  Christi  popolus  dominici  gregis  caritate  conexus,  qui 
essent  quos  inimicus  lacesseret,  qui  contra  quibus  diabolus  ut 
suis  parceret.  neque  enim  persequitur  et  inpugnat  Christi  aduer- 

\  sarius  nisi  castra  et  milites  Christi.  haereticos  prostratos  semel 
et  suos  factos  contemnit  et  praeterit.  eos  quaerit  deicere  quos 
uidet  stare. 

Adque  utinam  nunc  facultas  daretur,  frater  carissime,  ut  in-  4 
teresse  illic  uobis  regredientibus  possemus  qui  uos  mutua  caritate 

lodiligimus,  ut  aduentus  uestri  laetissimum  fructqm  praesentes 
cum  ceteris  ipsi  quoque  caperemus.  quae  illic  exultatio  omnium 
fratrum,  qui  concursus  adque  conplexus  occurrentium  singulorum  ? 
uix  osculis  adhaerentium  potest  satisfieri,  uix  uultus  ipsi  adque 
oculi  plebis  possunt  uidendo  satiari  de  aduentus  uestri  gaudio. 

15  cognoscere  illic  fratemitas  coepit  qualis  et  qu^ta  sit  secutura 
Christo  ueniente  laetitia:  cuius  quia  cito  adpropinquauit  aduentus, 
imago  iam  quaedam  praecessit  in  uobis,  ut  quomodo  lohannes 
praecursor  eius  et  praeuius  ueniens  praedicauit  Christum  uenisse, 
sic  nunc  episcopo  confessore  Domini  et  sacerdote  redeunte  appa- 

to  reat  et  Dominum  iam  redire.  uicarias  uero  pro  nobis  ego  et  col- 
legae  et  fratemitas  omnis  has  ad  uos  litteras  mittimus,  frater 
carissime,  et  repraesentantes  uobis  per  epistulam  gaudium  no- 
strum  fida  obsequia  caritatis  expromimus,  hic  quoque  in  sacri- 
ficiis  adque  in  orationibus  nostris  non  cessantes  Deo  patri  et 

4s  Christo  filio  ^us  Domino  nostro  gratias  agere  et  orare  pariter 
ac  petere  ut  qui  perfectus  est  adque  perficiens  custodiat  et 

1  episcopis  PT,  epTitf  (epo^C)  ct  presbjteri  MT  (et  <m,  Q) 

qoi  L  3  inimicoB  L  lacesserit  Q,  lacesseret  et  V  qui 

om.  QT  e  contra  P  qaibusdam  T  4  cbristom  Q  adaersarins 
n.  c.  e.  m.  cbristi  add.  Lm.  2  in  marg,  adnersarios  P  6  et  suos] 

et  ipsos  et  suos  Bigdltius  8  frator  om.  M  (exh,  Q)  interes- 

sem  L         9  possem  P,  buic  possem  L        13  osculis  LP,  oculis  FQTv 
adbaeriuntium  F         potest  satis]  potestatis  P  ipse  P  14  oculi 

atque  L  uestri  om.  T^  15  secutura]  secura  F  16  ad- 

propinquabit  Pv  18  brebius  F,  breuius  Pi',  braeuius  Q  20  et 

om,  T  uicarioB  P  pro]  porro  L  22  et  om.  MT  (exh,  Q) 

presentantes  M  (repraes.  Q)  23  claritatis  F  25  nostro  om,  L 

26  et]  atque  L 


698  Caecilii  Cjpriani 

perfknat  in  nobis  confessionis  uestrae  gloriosam  ooronam:  qni 
et  ad  hoc  jios  fortasse  reuocanit,  ne  gloria  esset  occulta,  si 
foris  essent  confessionis  nestrae  consonunata  martyria.  nam 
nictima  qnae  fratemitati  praebet  exemplnm  et  nirtntis  et  fidei 
praesentibns  debet  fratribns  inmolari.  optamnste,  frater  caris-» 
sime,  semper  bene  ualere. 


EPISTVLA  LXII. 

CYPRIANVS  lANVAEIO  MAXIMO  PBOCVLO  VICTORI  MODIANO 
NEMESIANO  NAMPVLO  ET  HONORATO  FRATRIBVS  S. 

1  s  Cum  maximo  animi  nostri  gemitu  et  non  sine  lacrimis  legimns  lo 
litteras  uestras,  fratres  carissimi,  quas  ad  nos  pro  dilectionis 
uestrae  sollicitudine  de  fratrum  nostromm  et  sororum  captiuitate 
fecistis.  qniji  enim  non  doleat  in  eiusmodi  casibus  aat  quis  non 
dolorem  fratris  ut  sunm  proprium  computet,  cum  loquatur  apo- 
stolus   Faulus   et  dicat:    si  patitnr  membrum  unum,u 
compatiuntur   et   cetera   membra:    et  si   laetatur 
membrum  nnum,  coUaetantnr  et  cetera  membra.  et 
alio  loco,   quis  infirmatur,  inquit,  et  ego  non  infir- 
mor?  quare  nunc  et  nobis  captiuitas  fratrum  nostra  captinitas 
computanda  est  et  periclitantium  dolor  pro  nostro  dolore  nume-» 
randus  est,  cum  sit  scilicet  adunationis  nostrae  et  corpus  unum 
et  non  tantum  dilectio  sed  et  religio  instigare  nos  debwt  et  con- 
fortare  ad  fratrum  membra  redimenda. 

15  I  Cor.  12,  26.        18  II  Cor.  11,  29. 

1  nobis  LM  (uobiB  Q)  uestrae  et  X  2  et  ad  ea;  ad  X  m.  ^ 

ne]  nec  Q       4  exemplo  Q  (exemplnm  M)       prius  et  om.  LPM  (exh,  Q) 
5  praesentibtLS  debet  fratribus]  praesente  plebe  possit  F  inmolari] 

immorari  PQTt  celebrari  F  optamns  . . .  nalere  om.  L.  —  Ad 

(Ezplicit  ad  P)  Lucium  de  exilio  reuersum  explicit  (ezplicat  L,  om,  P) 
FLPQT.  - 

Epist.  LXII.  —  Ad  lanuarium  et  ceteros  de  captinis  redimendis  fi, 
om,  r.  —  14  ut  scripsi,  et  ffi,  sui  v  15  paulus  apostolus  (l  unum 

membrum  v        16  et  si  f»,  si  v;  et  si  . . .  cetera  membra  om.  r        18  quis] 
qnis  non  r  non  ego  «  21  et  oorpus]  corpus  v         22  oonfortari  ^ 


Epistnla  LXL— LXII.  699 

Nam  cum  denuo  apostolos  Paulns  dicat:   nescitis  qniaS 
templnm   Dei    estis    et    spiritns    Dei    habitat    in 
aobis?   etiamsi   caritas  minns  adegerit   ad   opem  fratribns 
ferendam,  considerandum  tamen  hoc  in  loco  fuit  Dei  templa 

sesse  quae  capta  sunt,  nec  pati  nos  longa  cessatione  et  ne- 
glecto  dolore  debere  ut  diu  Dei  templa  captiua  sint,  sed 
quibus  possumus  elaborare  uiribus  et  uelociter  gerere  ut 
CSuristum  iudicem  et  Dominum  Deum  nostrum  promereamur 
obsequiis  nostris.  nam  cum  dicat  Faulus  apostolus:  quotquot 

ivin  Ghristo  baptizati  estis,  Ghristum  induistis,  in 
eaptiuis  fratribus  nostris  contemplandus  est  Ghristus  et  redimen- 
dus  de  periculo  captiuitatis,  qui  nos  redemit  de  periculo  mortis, 
ut  qui  nos  de  diaboli  faucibus  exuit  nunc  ipse  qui  manet  et  ha- 
bitat  in  nobis  de  barbarorum  manibus  exuatur  et  redimatur 

isnummaria  quantitate  qui  nos  cruce  redemit  et  sanguine:  qui 
idcirco  haec  fieri  interim  patitur,  ut  fides  nostra  temptetur  an 
faciat  unusquisque  pro  altero  quod  pro  se  fieri  uellet,  si  apud 
barbaros  teneretur  ipse  captiuus.  quis  enim  non  humanitatis  me- 
mor  et  mutuae  dilectionis  admonitus,  si  pater  est,  illic  esse  nunc 

lofilios  suos  computet:  si  maritus  est,  uxorem  suam  illic  captiuam 
teneri  cum  dolore  pariter  ac  uinculi  maritalis  amore  existimet? 
qnantus  uero  communis  omnibus  nobis  maeror  atque  cruciatus 
est  de  periculo  uirginum  quae  illic  tenentur,  pro  quibus  non  tan- 
tum  libertatis  sed  et  pudoris  iactura  plangenda  est  nec  tam  uin- 

95  cula  barbarorum  quam  lenonum  et  lupanarium  stupra  deflenda 
snnt,  ne  membra  Christo  dicata  et  ad  aetemum  continentiae  ho- 
norem  pudica  uirtute  deuota  insultantium  libidinis  contagione 
foedentur? 

Quae  omnia  istic  secundum  litteras  uestras  fratemitas  nostra  4 

3ocogitans  et  dolenter  examinans  prompte  omnes  et  libenter  ac 

1  I  Cor.  3,  16.       9  Gal.  3,  27. 

3et8ift  nosminnsv  tAegetit  scripsi,  adigerit  r|bi,  adi- 

geret  v  5  et]  nee  r  7  iiiribiis  elaborare  v  8  et  denm  v 

9  quotqaot . . .  indmstis  <m.  rii         12  deredimit  fir'         15  nnmaria  rfi, 
21  ac  pndore  ninculi  maritalis  v  22  nero]  enim  r  meror  rfi 

d4  tam  am.  r  25  Inpanamm  f»  26  ne]  nec  rft  ad]  in  v 

27  libidinis  rft,  Mbidine  et  v 


700  Caecilii  Cjrpriani 

largiter  subsidia  nummaria  fratribus  contalenmt,  semper  qiiidem 
secundum  fidei  suae  firmitatem  ad  opus  Dei  proni,  nunc  tamen 
magis  ad  opera  salutaria  contemplatione  tanti  doloris  accensL 
nam  cum  Dominus  in  euangelio  suo  dicat;  infirmus  fui,  et 
uisitastis  me,   quanto  cum  maiore  operis  nostri  mercede^ 
4icturus  est:  captiuus  fui,   et  redemistis  me.   et  cum 
denuo  dicat:  in  carcere  fui,   et  uisitastis  me^  quanto 
plus  est  cum  coeperit  dicere:  in  carcere  captiuitatis  fui, 
et  clausus  et  uinctus  apud  *barbaros  iacui,   et   de 
carcere  illo  seruitutis  liberastis  me,  cum  iudicii  diesio 
uenerit  praemium  de  Domino  recepturi  ?  denique  maximas  uobis 
gratias  agimus  quod  nos  uestrae  soUicitudinis  et  tam  bonae  et 
necessariae  operationis  participes  esse  uoluistis,  ut  offerretis  nobis 
i^os  uberes,  in  quibus  spei  nostrae  semina  mitteremus,  eipec- 
taturi  messem  de  amplissimis  fructibus  qui  de  hac  caelesti  eti» 
salutari  operatione  proueniunt.  misimus  autem  sestertia  centnm 
milia  nummorum,  quae  istic  in  ecclesia  cui  de  Domini  indulgen- 
tia  praesumus  cleri  et  plebis  apud  nos  consistentis  coUatione 
coUecta  sunt,  quae  uos  illic  pro  uestra  diligentia  dispensabitis. 
S     Et  optamus  quidem  nihil  tale  de  cetero  fieri  et  iratres  nostros  to 
*  Domini  maiestate  protectos  ab  eiusmodi  periculis  incolumes 
reseruari.  si  tamen  ad  explorandam  animi  nostri  caritatem  et 
examinandam  nostri  pectoris  fidem  tale  aliquid  acciderit,  nolite 
cunctari  nuntiare  haec  nobis  litteris  uestris,  pro  certo  habentes 
et  scientes  ecclesiam  nostram  et  fratemitatem  istic  uniuersams» 
ne  haec  ultra  fiant  predbus  orare,  si  facta  fuerint,  libenter  et 
largiter  subsidia  praestare.  ut  autem  fratres  nostros  ac  sorores, 
qui  ad  hoc  opus  tam  necessarium  prompte  ac  libenter  opeiati 
sunty  ut  semper  operentur,  in  mente  habeatis  orationibus  uestris 

4  Matth.  25,  86. 

1  nmnaria  i^  5  quanto]  nimc  qnoque  add,  v  6  et  cnm  . . . 

nisitastiB  me  om.  r        7  uisitastiB  f»,  uenistis  ad  «        8  cnm]  eqnom  r 
in  carcere  in  carcere  f»  9  clnsns  ft  10  cnm]  qnom  r  tU  semper 

12  et  n.]  ac  necessariae  v  operationis]  orationis  rf^  \6  per- 

neninnt  r  sesteftinm  c.  m.  nnmmnm  Gronau.  lib.  De  sest.  n.  18 

17  cni]  qnibns  r  20  qnidem  nihil]  ne  qnid  r  22  ezplorandi  r^ 

nostri  animi «  23  ezaminandi  r  25  et  acientes  om.  v  28  in 

orationibnB  v 


Epistula  LXIL-LXIII.  701 

et  eis  uicem  boni  operis  in  sacrificiis  et  precibns  repraesentetis, 
snbdidi  nomina  singolomm ,  sed  et  collegarum  quoque  et 
sacerdotum  nostrorum,  qui  et  ipsi  cum  praesentes  essent,  ex 
suo  plebis  suae  nomine  quaedam  pro  uiribus  contulerunt^  nomina 
5  addidi  et  praeter  quantitatem  propriam  nostram  ^orum  quoque 
summulas  significaui  et  misi ,  quorum  omnium  secundum  quod 
fides  et  caritas  exigit  in  orationibus  et  precibus  uestris  meminisse 
debetis.  optamus  uos,  fratres  carissimi,  in  Domino  semper  bene. 
ualere  et  nostri  meminisse. 


EPISTVLA  LXIIL 

CYPRIANVS  CAECILIO  FRATRI  S. 

Quamquam  sciam,  frater  carissime,  episcopos  plurimos  eccle-  ^ 
siis  dominicis  in  toto  mundo  diuina  dignatione  praepositos  euan- 
gelicae  ueritatis  ac  dominicae  traditionis  tenere  rationem  nec 

15  ab  eo  quod  Christus  magister  et  praecepit  et  gessit  humana  et 
nouella  institutione  decedere,  tamen  quoniam  quidam  uel  igno- 
ranter  uel  simpliciter  in  calice  dominico  sanctificando  et  plebi 
ministrando  non  hoc  faciunt  quod  lesus  Christus  Dominus  et. 
Deus  noster  sacrificii  huius  auctor  et  doctor  fecit  et  docuit,  reli- 

90  giosum  pariter  ac  necessarium  duxi  de  hoc  ad  uqs  litteras  facere^. 
ut  si  qui  in  isto  errore  adhuc  tenebatur,  ueritatis  luce  perspecta 
ad  radicem  adque  originem  traditionis  dominicae  reuertatur.  nec 
hoc  putes,  frater  carissime,  nos  nostra  et  humana  conscribere  aut 

1  eis]  eiiis  ft  repraesentantantes  Subdidi  r  2  qnaeqne  ft* 

3  consacerdotum  v  et  om.  {i  ez  sno  rft,  et  suo  et  v 

6  smnali  ft  8  in  domino  om.  v  9  meminisse  nalete  ft.  —  sub^ 

scriptionem  om,  fir,  — 

Epist  LXIII.  —  Incipit  de  sacramento  calicis  (ad  Caecilimn  add,  OBy 
FOB,  Incipit  ad  Caeciliam  S,  Incipit  (ad  Caeciliom  add.  P)  de  sacramento 
dominici  calicis  LP,  Incipit  eiusdem  ad  Caecilium  de  sacramento  calicis 
dominici  Q.  —  15  humanam  et  nouellam  institutionem  S^Q  16  qui-- 

dem  S^  20  duxi]  potaui  Fm.  2  de  hoc]  has  BVv  face  B 

21  si  quis  P*«  teneatur  Oxon,,  tenetur  S^P^v  22  adque  ad  F 

23  hoc]  hoc  nos  Q,  nos  hoc  F,  nos  Ov  putes  ex  potes  0,  potest  S. 

nos  addidi  conscribire  0,  aut  nouella  conscribere  E 


702  Caecilii  Cypriani 

ultronea  uoluntate  hoc  nobis  audaciter  adsumere,  cum  mediocri- 
tatem  nostram  semper  humili  et  uerecunda  moderatione  tenea- 
mus.  sed  quando  aliquid  Deo  inspirante  et  mandante  praedpitnr, 
necesse  est  domino  seruus  fidelis  obtemperet,  eicusatus  aput 
onmes  quod  nihil  sibi  adroganter  adsumat,  qui  offensam  domini » 
timere  conpellitur,  nisi  faciat  quod  iubetur. 

t  Admonitos  autem  nos  scias  ut  in  calice  offerendo  dominica 
traditio  seruetur  neque  aliud  fiat  a  nobis  quam  quod  pro  nobis 
Dominus  prior  fecit,  ut  calix  qui  in  commemoratione  eius  offer- 
tur  mixtus  uino  offeratur.  nam  cum  dicat  Ghristus:  ego  sumu 
uitis  uera,  sanguis  Christi  non  aqua  est  utique,  sed  uinum. 
nec  potest  uideri  sanguis  eiuS;  quo  redempti  et  uiuificati  sumus, 
esse  in  calice,  quando  uinum  desit  calici,  quod  Ghristi  sanguis 
ostendituT;  qui  scripturarum  omnium  sacramento  ac  testimonio 
praedicetur.  » 

i  Inuenimus  enim  et  in  Genesi  circa  sacramentum  Noe  hoc 
idem  praecucurrisse  et  figuram  dominicae  passionis  illic  eititisse 
quod  uinum  bibit^  quod  inebriatus  est,  quod  in  domo  sua  nuda- 
tus  est,  quod  fuit  recubans  nudis  et  patentibus  femoribus, 
quod  nuditas  illa  patris  a  medio  filio  denotata  est  sed  et  foras  m 
nuntiata,  a  duobus  uero  maiore  et  minore  contecta,  et  cetera 
quae  necesse  non  est  exsequi;  cum  satis  sit  hoc  solum  conplecti 
quod  Noe  t^rpum  futurae  ueritatis  ostendens  non  aquam  sed 
uinum  biberit  et  sic  imaginem  dominicae  passionis  expresserit. 

10  lo.  16,  1. 

1  aadacter  Ov         2  ucricanda  S        3  inspirante  Sias.  L,  adspirante 
Oxon.  4  dni  0,  dnm  R  aecosatns  S^  5  qni]  qnid  B 

6  timore  Q,  timorem  S^        7  nos  sciatis  €tc.  Aug.  De  doctr,  Chr.  IV  45 
8  qnam  ex  nisi  F  m.  J^         9  fecerit  Ov         in  om,  P^S        oommemora- 
tionem  Qv  et  Aug.  offeratur  ex  offeretur  L  10  cnm  om.  B 

11  cbristns  L  12  nidere  0  13  esse]  nnde  S  calici]  in 

calice  Q      qnod  SLPQ,  qno  FOBv;  cf.  705,10      15  praedicatur  F'  OQB 
et  Aug.  16  et  om.  FOP  et  Aug.  sacramentnm  circa  B  in 

.    noe  Vv  17  praecurrisse  BS  illi  JB,  illins  ex  illis  L  18  quot 

inebriatns  est  quod  ninum  bibit  S        mom.  B        domu  S        19  recimi- 
bans  Q  20  denudata  M^  (denotata  M^  Q),  denota  JLJ,  est  sed 

et  S,  esset  et  LP,  est  et  FOQBv;  cf.  p.  704,12;  est  a  maiore  uero  et  Aug. 
21  nnntiata  a  duo  ||  desinit  F  uero]  filiis  add.  V  22  eseqni  S^ 

23  ostendit  L  non  ex  quod  Sm.  2 


EpistUiae  LXIIL  c.  1—4.  703 

Item  in  sacerdote  Melchisedech  sacnficii  dominici  sacramen-  4 
tom  praefiguratum  uidemus  secundom  quod  scriptura  diuina 
testatur  et  dicit:  et  Melchisedech  rex  Salem  protulit 
panem  et  uinum.  fuit  autem  sacerdos  Dei  summi  ei  bene- 

sdixit  Abraham.  quod  autem  Melchisedech  typum  Cbristi  por- 
tarel  declatat  in  psalmis  spiritus  sanctus  ex  persona  patris  ad 
filium  dicens:  ante  luciferum  genui  te.  tu  es  sacerdos 
in  aeternum  secundum  ordinem  Melchisedech.  qui 
ordo  utique  hic  est  de  sacrificio  illo  ueniens  et  inde  descen- 

10  dens  quod  Melchisedech  sacerdos  Dei  summi  fuit,  quod  panem 
et  ninum  optulit,  quod  Abraham  benedixit.  nam  qui  magis 
sacerdos  Dei  summi  quam  Dominus  noster  lesus  Christus,  qui 
sacrificium  Deo  patri  optulit  et  optulit  hoc  idem  (][uod  Melchi- 
sedech  optulerat  id  est  panem  et  uinum,  suum  scilicet  cor- 

i&pus  et  sanguinem.  et  circa  Abraham  benedictio  illa  praece- 
dens  ad  jiostrum  populum  pertinebat.  nam  si  Abraham  Deo 
credidit  et  deputatum  est  ei  ad  iustitiam,  utique  quisque 
Deo  credit  et  fide  uiuit  iustus  inuenitur  et  iam  pridem  in 
Abraham  fideli   benedictus   et  iustificatus   ostenditur,    sicut 

aobeatus  apostolus  Paulus  probat  dicens:  credidit  Abraham 
Deo  et  deputatum  est  ei  ad  iustitiam.  cognoscitis 
ej^o  quia  qui  ex  fide  sunt  hi  sunt  filii  Abrahae.  prouidens 
autem  scriptura  quia  ez  fide  iustificat  gentes  Dqus,  praenun- 
tiauit  Abrahae  quia  benedicentur  in  illo  onmes  gentes.  igitur 


3  Gen.  14,  18.         7  Ps.  109,  3.  4.         20  Gal.  3,  6.  7.        23  cf. 
Gen.  12,  3. 


1  sacerdotem  Q  melchisedec  PB^Set  Hc  saepius  sacrificiis  S, 
om.  Aug.  dominiciim  Aug.  6  et  declarat  Q  (et  om.  M)  7  genui] 
graeraoi  LOPB  te]  cM.  B:  iurauit  dns  et  non  penitebitur 

8  ordine  S^  9  discendens  0  10  dei]  dos  £L  foit] 

faerit  S  11  optalit . . .  I.  i4  id  est  otn.  S  qni  LP,  qois  OQBv 

12  Bummi  add.  B:  fiiit  quod  noster  om.  0  15  abraam  S 

17  credidit . . .  quisque  om.  L         crededit  OS         quisquis  v  18  et 

fide]  ez  fide  S  etiam  LP  19  et]  sed  P  21  reputatum  0 

ei  om.  0  cognuscetis  0  22  hii  2^  fili  QBS  abrahae] 

add.  B:  prouidens  autem  scriptura 


704  Cmeeilii  Cjpriaiii 

qai  ex  fide  snnt  benedicti  sont  cani  fideli  Abnham.  imde 
in  enangelio  inoenimiis  de  lapidibos  excitari  id  est  ex  genti- 
bns  colligi  filios  Abrahae.  et  com  Zaehaeum  bindaret  Domi- 
nns,  respondit  et  dixit:  salns  bodie  domni  bnic  facta 
est,  qnia  et  bic  filins  est  Abrabae.  nt  ergo  in  Genesis 
per  Meldusedeeb  sacerdotem  benedictio  eiiea  Abrabam  posset 
lite  celebrari,  praecedit  ante  imago  sacrificii  in  pane  et  nino 
scilicet  constitnta:  qnam  rem  perfidens  et  adimpkns  Dominns 
panem  et  calicem  mixtnm  nino  optnlit,  et  qni  est  plenitndo  neri- 
tatem  praefignratae  imaginis  adimplenit.  lo 

i  Sed  et  per  Salomonem  spiritns  sanctns  typnm  dominid  sacri- 
ficii  ante  praemonstrat,  immolatae  bostiae  et  panis  et  nini  sed  et 
altaris  et  apostolomm  fadens  mentionenL  sapientia,  inqnit, 
aedificanit  domnm  et  snbdidit  colnmnas  septenL 
mactanit  snas  bostias,  miscnit  in  cratera  ninnmt» 
snnm  et  paranit  snam  mensant  et  misit  snos  ser- 
nos,  connocans  cnm  excelsa  praedicatione  ad  cra- 
terem  dicens:  qni  est  insipiens  declinet  ad  me.  et 
egentibns  sensn  dixit:  nenite  et  edite  de  meis  pa- 
nibns  et  bibite  ninnm  qnod  miscni  nobis.  ninnmi» 
mixtnm  declarat,  id  est,  calicem  Domini  aqna  et  nino  mix- 
tnm  prophetica  noce  praennntiat,  nt  adpareat  in  passione  domi- 
nica  id  esse  gestnm  qnod  fiierat  ante  praedictnnL 

1  ef.  MattL  3,  9.       4  Lac.  19,  9.       13  ProiL  9,  1—5. 

1  benedicti  mint]  benedicentnr  B     2  excitare  0     ex  S,  de  LOPQBv 
3  oollegi  0  abrahame  8         et]  nam  B  zaocheiun  LOPQBS 

6  poBsit  Q  7  ricte  M'  Q'  (rite  M^  Q^)  celebrare  P  imago  dei  Q 
sacrificii]  chriBti  add.  v  panem  Q  8  scilicet  et  L  oonstitatam  Q 
qnem  P^  9  neritatis  aeritatem  v  10  adplemt  B  11  solo- 

monem  PQ8  sacrificii  ante  dominici  8  8,  l.  m.  2  12  prae- 

mostrat  Sy  praemonstrans  v  timmolatae  S  13  facies  S^ 

15  cratere  P,  crateram  Q         16  mensam  saam  v         et  om.  8        seraos 
saos  OB  18  qois  M  (qoi  Q)  19  egentibas]  indigentibus  JB 

censa  B  et  edite]  aedite  O,  edite  LPQv  21  declar*at«  8 

calicem]  sangainem  B  dns  B*  aqaam  0  et  om.  0 

mixto  8  22  profetica  0PQB8  praenontians  BSv,  denantiat  LP 
apparet  8  23  praediciom  B 


Epistulae  LXIII.  c.  4—7.  705 

In  benedictione  quoqiie  ludae  hoc  idem  significatur,  ubi  et6 
illic  Christi  figura  exprimitur,  quod  a  firatribus  suis  laudari 
et  adorari  haberet,  quod  inimicorum  dorsa  cedentium  adque 
fhgientium  manibus  quibus  crucem  pertulit  et  mortem  uicit 

s  conpressurus  fuisset  quodque  ipse  sit  leo  de  tribu  luda  et 
recubet  dormiens  in  passione  et  surgat  et  sit  ipse  spes  gen- 
tium.  quibus  scriptura  diuina  adiungit  et  dicit:  lauabit  in 
uino  stolam  suam  et  in  sanguine  uuae  amictum 
snum.   quando  autein  sanguis  uuae  dicitur,  quid  aliud  quam 

louinum  calicis  dominici  sanguis  ostenditur? 

Nec  non  et  aput  Esaiam  hoc  idem  spiritus  sanctus  de  Domini  7 
passione  testatur  dicens:    quare  rubicunda   sunt   uesti- 
menta  tua,  et  indumenta  tua  uelut  calcatione  tor- 
cularis  pleni  et  percalcati?   numquid  rubicunda   uesti- 

15  menta  aqua  potest  facere  aut  in  torculari  aqua  est  quae  pedibus 
calcaturiiel  praelo  exprimitur?  uini  utique  mentio  ideo  ponitur, 
ut  Domini  sanguis  uino  intellegatur  et  quod  in  calice  dominico 
postea  manifestatum  est  prophetis  adnuntiantibus  praedicaretur. 
torcularis  quoque-calcatio  et  pressura  taxatur:  quia  quomodo  ad 

so  potandum  uinum  ueniri  non  potest  nisi  botruus  calcetur  ante  et 
prematur,  sic  nec  nos  sanguinem  Christi  possemus  bibere,  nisi 


7  Gen.  49,  11.        12  Eb.  63,  2. 


1  significabitnr  B  2  expremif  ii  0  3  et  adorari  om.  F,  et 

adhonorari  S'^  quod  et  P  c«edentittm  S,  caedentium  Q 

6  recnbans  Q  resnrgat  Q  7  adinnxit  Q  dixit  SQ 

lananit  M  (lanabit  Q)  10  sangninis  QBVv  11  et  am.  Q 

eseian  S,  eeeiam  Q,  isaiam  B  is  in  ras,  13  a  calcatione  LOBv 

14  et  pleni  et  P  mbicundnm  S^  15  aquas  0  in  om.  8 

aqnae  S  qnae]  aqnae  S  16  calcantnr  S  nel]  et  LP 

praek)  ow.  P  ideo  OQBSV,  est  et  ideo  LP  exponitnr  Q 

17  nino  (m.  v  et  <m»  B  18  manifes{|tum  S         praediceretnr  t; 

19  ad]  calcatio  ad  Z^*  20  pntandum  Sj  optandnm  Q  uenire  Q 

botrnns  SL,  bcotnns  Q  (r  era8.\  b*otruB  M  (r  eraa.),  botms  OFBv 
calcefur  corr.  in  calce  feriatur  Pm.2  21  sangnine  B  pos- 

simns  Qj  possnmns  P  ebibere  QB,  et  bibere  0 

m.  45 


706  Cmecilii  Cjpriani 

Christiis  caicatus  prius  fiiiflset  et  pressns  et  calkem  piior  Ubeiet, 
qoo  credentibiis  propinaret. 
8     Qiiotieiisciunqae  aatem  aqua  sola  Jui  scriptmis  suidis  nonii- 
natar,  baptisma  praedicatiir,  ut  apnd  Esaiam  significari  oidemiis. 
nolite,   ioqiiity    priora  meminisse  et  antiqna   nolites 
reputare.   ecce  ego  facio  nona,   qnae  nnnc  orientnr, 
et  cognoscetis,  et  faciamindeserto  niam,  etflnmina 
in  loco  inaqnoso   adaqnare  genns  menm  electnm, 
plebem    meam  qnam   adqnisini,    nt  nirtntes  meas 
exponeret.    praennntianit   illic  per  prophetam  Dens    qQOd» 
apnd  gentes  in  lods  qnae  inaqnosa  prins  fnissent  flnmina  post- 
modnm  rednndarent  et  electnm  genns  Dei,  id  est  per  gmeratio- 
nem  baptismi  filios  Dei  &cto6  adaqnarent.  item  denno  praecani- 
tnr  et  ante  praedicitnr  Indaeos,  si  sitierint  et  Ghristnm  qnae- 
sierint,  apnd  noe  esse  potnros,  id  est  baptismi  gratiam  oim-u 
secntnros.   si   sitierint,    inqnit,   per  deserta,    addncet 
illis  aqnam,  de  petra  prodncet  illis,  findetnr  petra 
et  flnet  aqna  et  bibet  plebs  mea.   qnod  in  enangelio 
adinpletor,  qnando  Ghristos  qni  est  petra  finditnr  ictn  lanceae 
in  passione:  qni  et  admonens  qnid  per  prophetam  sit  ante  prae-» 
dictnm  clamat  et  dicit:   si  qni  sitit,  neniat  et  bibat 

5  Ea.  43,  18—21.       16  Es.  48,  2L        21  lo.  7,  37-39. 


1  calcatns  am,  8  prior  add.  Sm.3  in  marg.  et  pressus] 

expraessiu  8  2  qno  O,  in  qno  LPB^,  quod  QB^8V;  quod  reete 

fart.  8i  calioem  expungas  4  nt  am,  P  eeeiaii  8,  eseiam  Q 

significare  OP^  mdeamiis  B^  7  ea  et  ttuaam  V,  ut  facUm  8 

8  aqiioso  Q8  in  loco  inaquoso  flamiiia  B  9  exqmBini  8 

nirtatum  B  10  exponerent  0  11  fmsaet  B^  12  rednndaret 

QB  dei  om,  B  regenerationem  PQ  14  praedicator  F,  prae- 

dicetnr  0  15  potnros  L^P^,  fatoroB  8Q  (fotaroe  M),  potatams  0, 

potataros  L*P*Bo  oonBecatoris  O  16  si  om.  JL  desertam 

M'  Q'  (deeertam  Q^,  deserta  M*)  addacet]  adhac  8  17  illos  v 
aqaa  0  per  deserta  addacet  illoa,  aqaam  sie  disUngtUt  v;  ef.  tesL  112 
aqaam  de  petra  add.  Lm.  2in  marg.  petram  SQ  prodacet  illiB 

am.  LB  flnditar  O  findet  petram  prodncet  illis  8  18  aqaam  8 
bibit  B  pleas  O  19  findetar  Q  landae  0,  Uncae  LP 

20  qaid]  qoidqoid  8,  qoid  et  XrP  per  om.  iS'  21  d  qais  OQBSv 


Epistnlae  LXIII.  c.  7-9.  707 

qni  credit  in  me,  sicat  scriptura  dicit,  flumina 
de  nentre  eins  flnent  aquae  ninae.  adqne  nt  magis 
posset  esse  manifestnm  qnia  non  de  calice  sed  de  baptismo  illic 
loqnitnr  Dominns,  addidit  scriptnra  dicens:  hoc  antem  dixit 

sde  spiritn  qnem  acceptnri  erant  qni  in  enm  crede- 
bant.  per  baptisma  antem  spiritns  sanctns  accipitnr,  et  sic  bap- 
tizatis  et  spiritnm  sanctnm  consecntis  ad  bibendnm  calicem 
Domini  pemenitnr.  neminem  antem  moneat  qnod  cnm  de  bap- 
tismo   loqnatnr  scriptnra  dinina  sitire  nos  dicit  et  bibere, 

loqnando  et  Dominns  in  enangelio  dicat:  beati  sitientes  et 
esnrientes  institiam,  qnia  quod  anida  et  sitienti  cnpidi- 
tate  snscipitnr  plemus  et  uberius  hauritur.  sicut  et  alio  loco  ad 
Samaritanam  mnlierem  Dominns  loqnitur  dicens:  omnis  qui 
biberit  ex  aqna  ista,  sitiet  iternm.  qni  antem  bibe- 

isrit  ex  aqna  qnam  ego  dedero,  non  sitiet  in  aeter- 
num.  quo  et  ipso  baptisma  salntaris  aqnae  significatur,  qnod 
semel  scilicet  sumitur  nec  mrsns  iteratur.  ceterum  calix  Domini 
in  ecclesia  semper  et  sititnr  et  bibitnr. 

Nec  argnmentis  plnrimis  opus  est,  firater  carissime,  ut  probe-  9 

^  mns  appellatione  aquae  baptisma  significatum  semper  esse  et  sic 
nos  intellegere  debere,  quando  Dominus  adueniens  baptismi  et 
calicis  manifestauerit  neritatem,  qui  aquam  illam  fidelem,  aquam 
nitae  aetemae  praeceperit  credentibus  in  baptismo  dari,  calicem 
uero  docnerit  exemplo  magisterii  sui  uini  et  aquae  coniunctione 

10  Matth.  5,  6.        13  lo.  4,  13.  14 

1  qui]  et  qni  jS  3  possit  0  4  addit  0  5  qnae  P 

6  baptismo  Q  antem]  enim  LOPv  a  baptizatis  LOPv 

7  ad  bibendiun]  adhibendum  /S  8  dno  E»  9  loqnitnr  0 
si  sitire  QS              sitire  scriptnra*  dinina»  R  s  eras,  dicat  B 

11  eBniientes  et  sitientes  Rv  qnia]  qnid  B  sitiente  S 

12  plenins  (m.  B  anditnr  M  (auritnr  Q)  13  samaritanem  P> , 
samaritam  X125  dicens]  (uid  E.boc  antem  dizit  14  .  Iternm  Zr, 
M  iternm  M  (£t  eras.),  itemm.  Et  itemm  Q  beberit  S  16  qno] 
qnod  QB8;  cf.  712,7  et  ipso  LOPy  et  in  ipso  ft  et  ipsum  t?,  et  S, 
om.  B  17  et  semel  Q  19  kim^Q  20  appellationem  P 
aqnae]  *q.  Q  (atq.  M)  significaturnm  S^  21  dominus  om.  B 
inadueniens  matismi  B           et  om.  S          23  aetema  0 

45* 


708  Caecilii  Cjpriaoi 

misceri.  calicem  etenim  sub  die  passionis  accipiens  b^edixit  et 
dedit  discipalis  suis  dicens:  bibite  ex  hoc  omnes.  hic  est 
enim  sangais  testamenti,  qai  pro  maltis  effande- 
tur  in  remissionem  peccatornm.  dico  aobis,  non  bi- 
bam   amodo   ex   ista   creatara  nitis  asqae  in  diem» 
illum  qao  nobiscam  bibam  nonam  in  regno  patris 
meL  qna  in  parte  inuraiimas   calicem   mixtam  foisse  qaem 
Dominos  optulit  et  ainnm  fnisse  qnod  sangainem  dixit.  onde 
apparet  sanguin^  Ghristi  non  offerri,  si  desit  uinom  calid 
nec  sacrificiom  dominicam  l^tima  sanctificatione  celebrari,  nisi  i* 
oblatio  et  sacrificinm  nostrum  responderit  passionL  qnomodo 
autem  de  creatura  uitis  nouum  uinum  cum  Christo  in  regno 
patris  bibemus,  si  in  sacrificio  Dei  patris  et  Christi  oinom  non 
offerimus  nec  calicem  Domini  dominica  traditione  miscemus? 
!•     Beatus  quoque  apostolus  Paulus  a  Domino  electus  et  missus  n 
et  praedicator  ueritatis  euangelicae  constitutus  haec  eadem  in 
epistula  sua  ponit  dicens:  Dominus  lesus  in  qua   nocte 
tradebatur  accepit  panem  et  gratias  egit  et  fregit 
et  dixit:  hoc  est  corpus  meum,  quod  pro  uobis  est. 
hoc  facite  in  meam  commemorationem.  simili  modoi» 
et  calicem   postquam  cenatum   est  accepit  dicens: 
hic  calix  nouum  testamentum  est  in  meo  sanguine, 
hoc  facite  qaotienscumque  biberitis  in  meam  con- 
memorationem.    qaotienscumque  enim  ederitis  pa- 
nem  istum  et  calicem   biberitis,   mortem  Domini» 

2  Matth.  26,  28.  29.        17  I  Cor.  11,  2B-26. 

InuacereB         2hic]hocIi*P        est  posl  testamenti  22         Snoni 
testamenti  Pv  effanditar  Q  4  remisaione  S,  Temissam  LO 

5  die  0  6  noimm  om,  0,  nonnm  mnum  Bo         Tegnnm  S         8  san- 

gvanem  mam  LOPQRv         9chnstasB^         10  nec]  nisi  iS*        11  pas- 
sione  0  12  antem]  enim  0  creatQiae  S  regnnm  Q 

13  patri  L  14  offeramns  B  dominicae  S  misoeamns  i2, 

messemns  S  17  sna  om,  0  ponens  dicitens  5  18  tradebatar 

accepit  om.  B         egit  etj  agens  Oxan.         19  n!  '^  LOPQBSV,  n.  tra- 
detor  V  20  aimili  et  modo  L,  similiter  et  B  21  calicem  om,  B 

accepit]  acceptom  calicem  B         23  biboritis  . . .  qnotienscamqne  om,  B 
24  enim  om.  S        ederetis  O         25  dni  ex*  dns  B 


Epistulae  LXIII.  c.  9—11.  709 

udnuntiatis  quoadusque  ueniat.  quod  si  a  Domino 
praecipitur  et  ab  apostolo  eius  hoc  idem  confirmatur  et  tra- 
ditur,  ut  quotiensGumque  biberimuS;  in  commemorationem 
Domini  hoc  faciamus  quod  fecit  et  Dominus,  inuenimus  non 
sobseruari  a  nobis  quod  man*datum  est,  nisi  eadem  quae  Do- 
minus  fecit  nos  quoque  faciamus  et  calicem  pari  ratione  miscen- 
tes  a  diuino  magisterio  non  recedamus.  ab  euangelicis  autem 
praeceptis  omnino  non  recedendum  esse  et  eadem  quae  magister 
docuit  et  fecit  discipulos  quoque  obseruare  et  facere  debere  con- 

lostantius  et  fortius  alio  in  loco  beatus  apostolus  docet  dicens: 
miror  quod  sic  tam  cito  demutamini  ab  eo  qui  uos 
uocauit  ad  gratiam,  ad  aliud  euangelium,  quod  non 
est  aliud,  nisi  si  sunt  aliqui  qui  uos  conturbant  et 
uolunt   conuertere    euangelium    Ghristi.    sed    licet 

i5nos  aut  angelus  de  caelo  euangelizauerit  praeter- 
quam  quod  adnuntiauimus  uobis,  anathema  sit.  si- 
cut  praediximus,  et  nunc  iterum  dico:  si  qui  uobis 
adnuntiauerit  praeterquam  quod  accepistis,  ana- 
thema  sit. 

jo     Cum  ergo  neque  ipse  apostolus  neque  angelus  de  caelo  ad-  1 1 
nuntiare  possit    aliter   aut    docere   praeterquam  quod    semel 
Cihristus  docuit  et  apostoli  eius  adnuntiauerunt,  miror  satis  unde 
hoc  usurpatum  sit  ut  contra  euangelicam  et  apostolicam  disci- 
plinam  quibusdam  in  locis  aqua  ofFeratur  in  dominico  calice, 

11  Gal.  1,  6-9. 

1  adnnntiatis  LMOPQ^SV,  adnnntiabitlB  QH,  praecipitnr  adnnntia- 
tis  B        qnodnsqne  OB         si]  si  et  LOPQv         2  praecipiatnr  SM^ 
apostolis  0        ^  traditnr  om,  V  3  nt  om,  S  commemoratione 

dnm  B         4  dnm  B^  5  a  onu  B         q^o<i  ^^  qnam  Sm,  2  ,      nisi 

eadem  ...  p,  715,7 secnndnm  om.  0        dno  B^         6  qnoqne]  eoqne  P 
calioem]  domini  add,  Qv  pari  ratione]  parationem  S,  rationem  Q 

(ratione  M)  7  a  om,  S  en.  antem]  ennangelico  saltem  S 

8  omnino]  omno  Sy  omnimodo  B         recedendnm  non  LPv  10  beatns 

owL  B        docens  dioet  ^S^        12  ad  g.]  in  g.  JR        alinm  Q        13  alins  Q, 
aHnm  L  si  om,  B8  sint  S  qm  om.  M^Q^  tnrbant 

LPQB  14  cbristo  B^  15  nos]  ant  nos  v  angelos  Q 

enagelizanerit  S,  aliter  (ant  aliter  Q)  adnnntiet  LPQBv;  ef,  543^0 
17  si  qnis  QBv 


710  Cmecilii  CjpriMi 

qnae  sola  Ghnsti  sangiiiEieiii  iMm  po«it  expriiuRL 
saenuneDtum  nee  in  psalmis  tacet  spiritns  saactiia  &dens  bmb- 
tioDem  dominid  calicis  et  dicens:  calix  tmis  inebrians 
perqnam  optimns.  calix  antem  qni  inebriat  ntiqae  mno 
mixtns  est.  neqne  enim  aqna  inebriaie  qnemqnam  potesL  sics 
antem  calix  dominicns  inebriat  nt  et  Noe  in  Genesi  niBnmbibflns 
inebriatns  esL  sed  qnia  ebrietas  dominici  calicis  et  sangninis 
non  est  talis  qnalis  est  ebrietas  nini  saecnlaris,  cnm  dieeret  spi- 
ritns  sanctns  in  paalmo  calix  tnns  inebrians,  addidit 
perqnam  optimns,  qnod  scilicet  calix  dominicnssicindiriet» 
nt  sobrios  fiiciat,  nt  mentes  ad  spiritalem  sapientiam  led^at,  nt 
a  sapore  isto  saecnlari  ad  intellectnm  Dei  nnnsqnisqne  resipiscat, 
et  qnemadmodnm  nino  isto  commnni  mens  solnitnr  et  anima 
relaxatnr  et  tristitia  onmis  exponitnr,  ita  et  poto  sangnine  Domini 
et  pocnlo  salntari  exponatnr  memoria  neteris  hominis  et  fiatu 
oblinio  connersationis  pristinae  saecnlaris  et  maestnm  pectns 
ac  triste  qnod  prins  peccatis  angentibns  premebatnr  dininae 
indnlgentiae  laetitia  resolnatnr :  qnod  tnnc  demnm  potest  laeti- 
ficare  in  ecclesia  Domini  bibentem,  si  qnod  bibitnr  dominicam 
teneat  neritatem.  » 

12  Qnam  nero  pemersnm  est  qnamqne  contrarinm,  nt  cnm  Do- 
minns  in  nnptiis  de  aqna  ninnm  fecerit,  nos  de  nino  aqnam  fiida- 
mns,  cnm  saeramentnm  qnoqne  rei  illins  admonere  et  instmere 
nos  debeat,  ntinsacrifieiis  dominidsninnmpotinsofferamns.  nam 

3  Ps.  2%  5. 

1  chriBtiu  B  2  taoet  Ssedetii.1.  4  perqiiam  optimiu] 

qnam  praecUmu  est  Q  5  mixtos  Qino  Q  est]  mM,  etQ 

6  inebriat]  potest  inebriaas  8        ^eaim  Q  (gened  M)         1  etom,  S 
8  aini]  domini  et  ealicis  niiii  S  9  eanetuB]  add.  S:  fiidens  mentionem 

dominiei  calicie  et  aangninie  non  eet  talie  qnalie  est  ebrietae  nini  saeciilazis 
com  dieeret  epa  ece        10  qnam  praeclaniB  M*  (perqiuun  optunus  M*  Q) 
sic]  sic  bibentes  LPQv  inebriat  XPJBo  12  a]  ad  Q  sopoie 

LPQ  redpiscat]  respidat  V  teste  Bigaltio  13  mens  om.  S 

14jtaom.  S  etpoto  Q  F,  epoto  l^P,  potato  JS,  epotato  e,  potest  iS^ 

dnm  B^  15  exponitur  8Q  bominibns  8         16  et  pristinae  S 

17  ac]  et  i9  agentibas  8  18  tonc]  cnm  B  laetificari  S 

19  ecclesiam  LP  dominica  teneatur  neritate  P  23  stmere  Q 

24inom.  iS 


Epistulae  LXIII.  c.  11—13.  711 

qnia  apad  ladaeos  defecerat  gratia  spiritalis,  defecit  et  ainam : 
ninea  enim  DomijDi  sabaoth  domas  Israel  est.  Christas  aatem 
docens  et  ostendens  gentiam  popalam  saccedere  et  in  locam 
qaem  ladaei  perdiderant  nos  posbnodam  merito  fidei  peraenire, 

5  de  aqaa  ainom  fecit,  id  est  qaod  ad  naptias  Christi  et  ecclesiae 
Indaeis  cessantibas  plebs  magis  gentiam  conflaeret  et  conaeniret 
ostendit.  aqaas  namqae  popalos  significari  in  apocalypsi  scrip- 
tura  diaina  declarat  dicens:  aqnae  qaas  aidisti^  saper 
quas  sedet  meretrix  illa,  popali  et  tarba  et  gentes 

loethnicoram  sant  et  lingaae.  qaod  scilicet  perspicimas  et 
sacramento  calids  contineri. 

Nam    qoia   nos   omnes   portabat    Christas   qai  et   peccatais 
nostra  portabat,  aidemas  in  aqaa  popalam  intellegi,  in  aino 
aero  ostendi  sangainem  Ghristi.  qaando  aatem  in  calice  aino 

isaqoa  miscetar^  Christo  popalas  adanatar  et  credentiam  plebs 
ei  in  qaem  credidit  copalatar  et  iangitar.  qnae  copalatio 
et  Gonionctio  aqnae  et  aini  sic  miscetar  in  calice  Domini  at 
conmixtio  illa  non  possit  ab  inaicem  separari.  ande  ecclesiam 
id   est   plebem   in  ecclesia   constitatam   fideliter   et  firmiter 

soin  eo  qaod  credidit  perseaerantem  nalla  res  separare  poterit 
a  Christo  qao  minas  haereat  semper  et  maneat  indiaidaa 
dilectione.  sic  aatem  in  sanctificando  calice  Domini  ofFerri  aqaa 
sola  non  potest  qaomodo  nec  ninam  solam  potest.  nam  si  ainam 
tantam  qais  offerat^  sangais  Christi  incipit  esse  sine  nobis.  si 

si  aero  aqaa  sit  sola^  plebs  indpit  esse  sine  Christo.  quando  antem 

8  Apoc.  17,  15. 

1  epiritalis  gratia  S  deficit  L  2  nineam  jS''  istrahel 

est  8,  erat  israel  LPQEv  christus]  sps  8  4  nos]  nec  8  potest 
modnm  8  5  ad  nnbtias  Q,  adnnntians  8  6  connenire  8  7  osten- 
dat  Q         popnlo  L^  significare  Bv  8  aqnas  B  9  ille  P 

10  ethiqnornm  8  snnt  et]  snnt  8  .  11  in  sacramento  LPQBv 

12  portabat  om.  B  18  nidebat  8  aqna]  qnam  8  14  ostendit  X>, 
ostendens  8  15  aqnam  miscet  8  christi  8LP;  fort,  christi 

sangnine  16  ei  LPB*y  et  B^Q8,  sangnini  eins  V  coninngitur 

QVv  17  dnm  B^  18  nnde  et  Bv^  nnde  e  M  (nnde  Q)  19  eccle- 
siam  QB8  20  crediderit  B  persenerantiam  ^S^;  fort.  perseneran- 

tem  iam  le  8  21  a  om,  P  22  dilectio  QBv  sic] 

si  B         sanctificatione  8*  calicem  8^Q^  (calice  M)  aqnam  P 

offeret  LP  24  christns  /9,  sps  B  25  nere  5 


712  C^ctilii  Cjpri^Bi 

ntminqie  mi^eet^r  *rt  adaiiati<»!ke  <»LiU2a  §:'■>!  ci-ai^cm  oi-poi»- 
tur,  ton^  s^iTameDt  um  »piriuie  et  caelesie  per^t^ir.  ^  wm 
ealix  I>>iniju  a<ffl  e^t  a*'m  s*>U  aut  ai:;am  s»>l::m.  ci^  mmBqw 
sibi  mii!<::eaair.  qTi:'m>>>  n^-  orpos  I>>miju  p<*iest  esse  funa 
sola  arit  aq'ia  sola.  nifi  atnmqne  adananm  fo^i  et  opoiatam  s 
et  panis  anioi  o/npage  K*Ii«iatam.  qao  et  ij<«>  sacnmeato  popm 
las  n^y^jer  oste&ditar  adaaata^,  at  qaemadm-^iom  gnna  BaUa 
in  onom  eollecta  et  eonmoliu  et  conmixta  panem  onom  &daBEfcy 
sic  in  Chhsto  qii  est  panii  caelestis  cnam  sciamas  esse  corpiB^ 
eai  conianctos  sit  noster  nameras  et  adonatos.  m 

14  Non  est  ergo.  frater  cariisime,  qacKl  aiiqois  eii?timet  seqacK* 
dam  esse  qaorandam  eonsuetadinem.  gi  qai  in  praeteritnm  m 
ealice  dominico  arinam  s^ilam  offeren<iam  pataaeront:  qaaeicft- 
dam  est  enim  ipai  qu»fm  sint  secotL  nam  si  in  sacrifido  qaod 
Christus  optulit  non  nisi  Christns  sequendas  e&t,  otiqae  id  nos  u 
obaadire  et  facere  oportet  qaod  Christus  fecit  et  qaod  £aicieiida]& 
esse  mandauitr  quaDdo  ipse  in  euangelio  dieal:  si  feeeritis 
qaod  mando  uobis,  iam  non  dico  nos  seraos,  sed 
amicos.  et  quod  Christus  debeat  solus  aadiii,  pater  etiam  de 
caelis  contestatur  dicens:  hic  est  filins  jneas  dileetis-s» 
simuSy  in  quo  bene  sensi,  ipsum  aadite.  qoaie  si 
solos  C*bristus  audiendus  est,  non  debemus  adtendere  qoid  alins 
ante  nos  facieadom  esse  potauerit,  sed  qoid  qui  ante  omiies  asfe 
Christus  prior  feeerit.  neque  enim  homims  consaetudinem  seqoi 
oportet,  sed  Dei  aeritatem,  eom  per  Esaiam  prophetam  Deos» 
loquatur  et  dicat:  sine  causa  aotem  colont  me,  man- 

17  lo.  15,  14.  15.        20  Matth.  17,  5.        26  £s.  29,  13. 

1  ribi]  sint  sibi  8;  fort.  sic  sibi        oopoluitYir  8        2  spiritaliter  8 
sie]  91  B         5  ant  aqna  aola  onk  8        ntramqne  qnae  B         6  qao  JS  m 
ras,,  qiiod  sSQ;  cf,  p.  70746  8  connioliiU  SP  11  est]  oase  It 

fE  k^  Q  seqiieiD  qdam  5  13  calicem  dominiciim  S^  15  nifli 

christiA  16  facit  4  (fecit  Jf)         19  soliia  debeat  i{         aodireJS' 

20  caelo  LPBv  contestetor  LP,  contestatiu  B         dilectussimras  8*, 

dilectisnme  B  22  alina  ex  aliod  Swi.2,  aliqm  P,  aUqnia  L,  alind 

aliqoia  B         23  &cieiidaB  S^  esse  ex  este  Sm.2,  om.  LPQ        qni] 

qnid  8B         est]  et  Xr  24  homines  S,  bominnm  B         25  eoeian  8 

26mandata8Q£ 


Epistnlae  LXIII.  c.  13—15.  713 

data  et  doctrinas  hominum  docentes,  et  iterum  Do- 
minos  in  eaangelio  hoc  idem  repetat  dicens:  reicitis  manda- 
tam  Dei  ut  traditionem  nestram  statuatis.  sed  et 
alio  in  loco  ponit  et  dicit:  qui  soluerit  unum  ex  manda- 

«tis  istis  minimis  et  sic  docuerit  homines,  minimus 
uocabitur  in  regno  caelorum.  quod  si  nec  minima  de 
mandatis  dominicis  licet  soluere,  quanto  magis  tam  magna,  tam 
grandia,  tam  ad  ipsum  dominicae  passionis  et  nostrae  redemptio- 
nis  sacramentum  pertinentia  fas  non  est  infringere  aut  in  aliud 

loquam  quod  diuinitus  institutum  sit  humana  traditione  mutare? 
nam  si  Ghristus  lesus  Dominus  et  Deus  noster  ipse  est  summus 
sacerdos  Dei  patris  et  sacrificium  patri  se  ipsum  optulit  et  hoc 
fieri  in  sui  commemorationem  praecepit,  utique  ille  sacerdos 
uice  Christi  uere  fungitur  qui  id  quod  Christus  fecit  imitatur 

15  et  sacrificium  uerum  et  plenum  tunc  ofFert  in  ecclesia  Deo  patri^ 
si  sic  incipiat  offerre  secundum  quod  ipsum  Christum  uideat 
optulisse. 

Ceterum  omnis  religionis  et  ueritatis  disciplina  subuertitur,  IS 
nisi  id  quod  spiritaliter  praecipitur  fideliter  reseruetur,  nisi  si  in 

josacrificiis  matutinis  hoc  quis  ueretur,  ne  per  saporem  uini  redo- 
leat  sanguinem  Christi.  sic  ergo  incipit  et  a  passione  Christi  in 
persecutionibus  fraternitas  retardari,  dum  in  oblationibus  discit 

2  Marc.  7,  13.        4  Matth.  5,  19. 

1  discentes  S         5  minimis]  ctdd.  5':  mihi  fecistis;  exp,  m.  2         sic] 
si  Q  7  magnam  S^  9  in  <m,  B  10  institom  P  11  si 

am.  P  iesus  cliristas  LPQv  12  patris  B  se]  sei  S,  et  B 

ipsum]  ipsom  primas  LPQBv  obtalisset  B  et]  ipsum  et  Q, 

om.  B  13  commemoratione  LPQB  utqne  M  (utiqae  Q) 

14  uice]  qni  uice  Q  id]  quid  exp.  L  15  patri  si]  patris  B 

16  secundam  om,  S  19  si  om.  S  20  per  saporem  u.  r.  s.  christi] 

uinum  offerat  ne  per  saporem  uini  odore  fraglantia  (flagrantem  C,  fra- 
grante  5  codd.  FeUi)  odor  (ab  infideli  conscientia  odor  C  et  5  codd,)  nini 
horiB  (nmbris  C)  matutinis  fuerit  agnitus  et  cognoscatur  esse  christianuB 
dum  nos  sanguine  (sanguinem  C  et  5  codd.)  christi  in  uini  oblatione  {om. 
in  uini  oblatione  C)  confundimur  (conmemoramus  5  codd.)  BO  (=  Cor- 
heiensis)  et  5  codd.  quos  laudat  Oxon.  uini]  neni  L^S         21  sic  . . . 

christi  in  am.  S  22  persecutione  B  fratemitas  . . .  oblationibus 

om.  S  discit]  dicit  S 


714  Caecilii  Cypriani 

de  sangaine  eius  et  craore  oonfundi.  porro  autem  Dominns  iii 
euangelio  dicit:  qui  confusus  me  fuerit,  confundetur 
eum  filius  hominis.  et  apostolus  quoque  loquitur  dicens: 
si  hominibus  placerem,  Christi  seruus  non  essem. 
quomodo  autem  possumus  propter  Chnstum  sanguinem  fundere,  & 
qui  sanguinem  Christi  erubescimus  bibere. 

16  An  illa  sibi  aliquis  contemplatione  blanditur,  quod  etsi  mane 
aqua  sola  offerri  uidetur,  tamen  cum  ad  cenandum  uenimus, 
mixtum  calicem  offerimus?  sed  cum  cenamus,  ad  conuiuium  no- 
strum  plebem  conuocare  non  possumus,  ut  sacramenti  ueritatem  ia 
fraternitate  omni  praesente  celebremus.  at  enim  non  mane,  sed 
post  cenam  mixtum  calicem  optulit  Dominus.  numquid  eigo 
dominicum  post  cenam  celebrare  debemns,  ut  sic  mixtum  cali- 
cem  frequentandis  dominicis  offeramus?  Christum  offerre  opor- 
tebat  circa  uesperam  diei,  ut  hora  ipsa  sacrificii  ostenderet  occa- 1» 
sum  et  uesperam  mundi,  sicut  in  Exodo  scriptum  est:  et  occi- 
dent  illum  omne  uulgus  synagogae  filiorumlsrael 
ad  uesperam.  et  iterum  in  psalmis:  adleuatio  manuum 
mearum  sacrificium  uespertinum.  nos  autem  resnr- 
rectionem  Domini  mane  celebramus.  » 

17  Et  quia  passionis  eius  mentionem  in  sacrificiis  onmibus  fad- 
mus,  passio  est  enim  Domini  sacrificium  quod  offerimus,  nihil 
aliud  quam  quod  ille  fecit  facere  debemus.  scriptura  enim  dicit 
ut  quotienscumque  calicem  in  commemorationem  Domini  et  pas- 

2  Marc.  8,  da        4  Gal.  1,  10.        16  Ex.  12,  6.        18  Ps.  140,  2. 
24  cf.  I  Cor.  11,  26.' 

2  confasTis]  confesBHS  Q  fuerit]  coram  hominibTis  add,  Q  con- 

fondet  BQ\  confidet  Q*  (confitebitnr  M  in  r<is.)         4  placere  nellem  V 
5  christoB  ex  christi  R  6  bibire  8  7  estsi  M  (etsi  Q)  8  ad] 

a  Q  (ac  Jlf)  10  neritate  L  11  fratemitatem  Q  omne  B 

wiLQS        12  nnncqnid  8        13  sic]  si  ^        14  christi  ex  christns  B 
15  nespera  LP  ipsins  B  occansum  8  16  nespera  S 

in  mnndi  B  occidenmt  illnd  8  17  omnis  Q  istrahel  S 

18  mannm  Q  19  resnrrectionem  ex  rectionem  Sm.2  20  domini} 

in  sacrificiis  omnibns  dmTjS  celebremns  M^  (celebramns  M}Q)  21  et 
qnia]  qni  F  fadamns  Jf ^  (fadmns  M^Q)  23  ille]  ipse  B  didt] 
add,  Bv:  qnotienscnmqne  enim  ederitis  panem  istnm  et  calicem  istom 
biberitis  mortem  domini  adnnntiabitis  (adnnnciatis  B)  qnoadnsqne  neniat 
(=  I  Cor.  11,  26)         24  ut  om.  Bv         qnotienscumqne]  ergo  add,  Bv 


Bpistulae  LXIIL  c.  15-18.  715 

sionis  eiQS  offerimus,  id  quod  constat  Dominum  fecisse  faciamus. 
et  uiderit,  frater  carissime,  si  quis  de  antecessoribus  nostris  ual 
ignoianter  uel  simpliciter  non  hoc  obseruauit  et  tenuit  quod  nos 
Dominus  facere  exemplo  et  magisterio  suo  docuit^  potest  simpli- 

i  citati  eius  de  indulgentia  Domini  uenia  concedi:  nobis  uero  non 
poterit  ignosci,  qui  nunc  a  Domino  admoniti  et  instructi  sumus, 
ut  calicem  dominicum  uino  mixtum,  secundum  quod  Dominus 
optulit,  offeramue  et  de  hoc  quoque  ad  collegas  nostros  litteras 
dirigamus,  ut  ubique  lex  euangelica  et  traditio  dominica  serue- 

lotur  et  ab  eo  quod  Christus  et  docuit  et  fecit  non  recedatur. 

Quae  ultra  iam  contemnere  et  in  errore  pristino  perseuerare  IS 
quid  aliud  est  quam  incurrere  in  obiurgationem  Domini  incre* 
pantis  [in  psalmo]  et  dicentis:  ad  quid  exponis  iustifi- 
cationes  meas  et  adsumis  testamentum  meum  per 

iftos  tuum?  tu  autem  odisti  disciplinam  et  abiecisti 
sermones  meos  retro.  si  uideras  furem,  concurre- 
bas  ei  et  inter  moechos  particulam  tuam  ponebas. 
exponere  enim  iustificationes  et  testamentum  Domini  et  non  hoc 
idem  facere  quod  fecerit  Dominus,  quid  aliud  est  quam  sermo- 

so  nes  eius  abicere  et  disciplinam  dominicam  contemnere  nec  ter- 
rena  sed  spiritalia  furta  et  adulteria  committere?  dum  quis  de 
euangelica  ueritate  furatur  Domini  nostri  uerba  et  facta,  et  cor- 
rumpit  adque  adulterat  praecepta  diuina.  sicut  apud  Hieremiam 
scriptum  est:  quid  est^  inquit^  paleis  ad  triticum?  prop- 

13  Ps.  49,  16.  18.        24  ffier.  23,  28.  30.  32. 


1  dno  L,  dns  B  facimuB  S^  2  et  om.  B  {n^Si  Q 

(frater  kmi  Jtf)  quid  B         de  om.  L         3  hoc  om,  B         et  tenuit 

om.  B  4  simpUcitatis  S  5  de]  ne  jS  7  mixtmn  oino  B 

8  de]  super  V  10  et  docuit]  docuit  8  "12  currere  S  in]  id  X 
obiurgatione  S  13  in  pealmo  om.  S  ezpones  Q  14  meae  B 
adsumes  LOQ  meum]  tuum  P  16  meuB  0  uidebas  QBv 

simul  concurrebas  Q;  cf.  169,14  17  ei  om,  LB^  cum  eo  Q  inter 

moecos  S,  cum  adulteris  Q  particulam]  portionem  Q  tuam  om.  L 
18  dei  B         20  eiuB  om.  S  21  qui  L\  om.  B        22  ueritatem  Q 

nostri]  non  PM  (nostri  Q)        et  cormmpit]  oorrumpit  OQBv         23  iere- 
mian  SPy  bieremian  B  24  ad]  aut  S 


-     716  Caecilii  Cypriani 

ter    hoc    ecce    ego    ad    prophetas,    dicit   Dominus, 
quifurantur  uerba  mea  unusquisquea  proxiino  suo, 
et  seducunt  populum  meum  in  mendaciis  suis  et  in 
erroribus  suis.  iteni  aput  eundem  alio  loco,  et  moechata 
est,   inquit,    lignum  et  lapidem,   et  in  his   omnibuss 
non  est  reuersa  ad  me.    quod  furtum  et  adulterium  ne 
in  nos  etiam  cadat  cauere  sollicite  et  timide  ac  religiose  ob- 
seruare  debemus.  nam  si  sacerdotes  Dei  et  Christi  sumus,  non 
inuenio  quem  magis  sequi  quam  Deum  et  Ghristum  debeamus, 
quando  ipse  in  euangelio  maxime  dicat:  ego  sum  lumenio 
saeculi.    qui  me  secutus   fuerit,   non  ambuiabit  in 
tenebris,  sed  habebit  lumen  uitae.  ne  ergo  in  tenebris 
ambulemus,  Christum  sequi  et  praecepta  eius  obseruare  debe- 
mus,  quia  et  ipse  alio  in  loco  mittens  apostolos  dixit:  data 
est   mihi   omnis   potestas  in  caelo  et  in  terra.  iteis 
ergo   et   docete    omnes    tinguentes    eos    in    nomine 
patris  et  filii  et  spiritus   sancti,   docentes   eos  ob- 
seruare  omnia  quaecumque  praecepi  uobis.   quare   si 
in  lumine  Christi  ambulare  uolumus,  a  praeceptis  et  monitis 
eius  non  recedamus  agentes  gratias,  quod  dum  instruit  in  futu-  so 
rum  quid  facere  debeamus,  de  praeterito  ignoscit  quod  simpliciter 
errauimus.  et  quia  iam  secundus  eius  aduentus  nobis  propinquat, 
magis  ac  magis  benigna  et  larga  dignatio  corda  nostra  luce 
ueritatis  inluminat. 
!•     Religioni  igitur  nostrae  congruit  et  timori  et  ipsi  loco  adque  » 
officio  sacerdotii  nostri,  frater  carissime,   in  dominico  calice 
miscendo  et  offerendo  custodire  traditionis  dominicae  ueritatem 

4  Hier.  3,  9.  10.        10  lo.  8,  12.        14  Matth.  28,  18-20. 

2  a  om,  SQ  (ad  M)  proximu  suu  M  (u  corr,)  4  eodem  S* 

moecata  S  5  in  lignum  v  6  furtum  ex  futurum  SQ  (furtum  M) 
9  debemus  R  11  saeculi]  mundi  Q  ambulauit  QR  13  christi  R 
14  in  alio  v  apostolus  OP  16  omnes  LS,  gentea  omnes  OPR^ 

omnes  gentee  Qv  tinguentes]  baptizantes  Q  eis  R  17  fili 

SPQ  eas  R  19  uoluimus  Oxon.  20  dum]  nondum  S 

21  quod  Q  ignuscit  0,  agnoscit  P'  22  errauimus]  eramus  8 

iam  om,  P  adpropinquat  LOPQRv  23  benigna  eius  LOPQRv 
25  religione  0  26  sacerdoti  0,  sacerdotis  S  nro  0 


EpiBtula  LXIIL— LXIIII.  717 

et  quod  prius  apud  quosdam  uidetur  erratum  Domino  monente 
corrigere,  ut  cum  in  claritate  sua  et  maiestate  caelesti  uenire 
coeperit,  inueniat  nos  tenere  quod  monuit^  obseruare  quod  docuit, 
facere  quod  fecit.  opto  te,  frater  carissime,  semper  bene  ualere. 


EPISTVLA  LXIIIL 

CYPRIANVS  ET  CETERI  COLLEGAE  QVI IN  CONCILIO  ADFVERVNT 
NVMDERO  LXVI FIDO  PRATRI  S. 


Legimus  litteras  tuas,  frater  carissime,  quibus  significasti  de  1 
Victore  quondam  presbytero,  quod  ei^  antequam  paenitentiam  ple- 

lonam  egisset  et  Domino  Deo  in  quem  deliquerat  satisfecisset^ 
temere  Therapius  coUega  noster  inmaturo  tempore  et  praepro- 
pera  festinatione  pacem  dederit.  quae  res  nos  satis  mouit,  reces- 
sum  esse  a  decreti  nostri  auctoritate,  ut  ante  legitimum  et  ple- 
num  tempus  satisfactionis  et  sine  petitu  et  conscientia  plebis 

15  nulla  infirmitate  urgente  ac  necessitate  cogente  pax  ei  concede- 
retur.  sed  librato  apud  nos  diu  consilio  satis  fuit  obiurgare 
Therapium  collegam  nostrum  quod  temere  hoc  fecerit  et  instru- 
xisse  ne  quid  tale  de  cetero  faciat:  pacem  tamen  quomodocumque 
a  sacerdote  Dei  semel  datam  non  putauimus  auferendam  ac  per 

sohoc  Victori  communicationem  sibi  concessam  usurpare  per- 
misimus. 


2  corripere  S  sua  et  maiestate  om,  B  etom,  S  uemre|| 

desinit  0  3  nos  tenere  ex  nosteme  Sm.  2  docuit]  nocuit  B 

4  opto  . . .  ualere  om,  S,  —  Caecili  Cypriani  ad  Caecilium  (de  sacramento 
calicLB  dominici  add.  Q)  explicit  SQ,  De  (Explicit  ad  Caecilium  de  P,  Ad 
Caecilium  de  B)  sacramento  dominici  calicis  {om.  B)  ezplicit  (om.  P) 
LPK- 

Epist.  LXIIII.  — Incipit  ad  Fidum  de  infantibus  baptizandis  CLPQB.  — 
7  salute  L^B  9  quondam  C^LMPQ^BVy  quodam  Q\  quandam  C* 

ei  ea;  et  Jlf  (ei  Q),  et  PB^  10  deliquerit  C  11  temere  om.  CBv 

terapios  L^  propera  B  14  et  sine]  sinc  CB  15  urgente 

01».  CB  ei]  et  exp.  C  16  liberato  C  17  terapium  Q 

et  om.  C  19  a  sacerdote]  sacerdoti  L  semel]  apud  exp.  C 

offerendam  C"  ac]  bac  L^Q  20  uictoria  C*  promiBimus  L 


718  Caecilii  Cypriani 

2  Qoantum  uero  ad  causam  infantinm  pertinet,  qnos  dbdsti 
intra  secundum  uel  tertium  diem  quam  nati  sint  constitutos 
baptizari  non  oportere  et  considerandam  esse  legem  circum- 
dsionis  antiquae,  ut  intra  octauum  diem  eum  qui  natus  est 
baptizandum  et  sanctificandum  non  putares :  longe  aliud  in  con-  & 
cilio  nostro  uisum  est.  in  hoc  enim  quod  tu  pntabas.eese  facien- 
dnm  nemo  consensit,  sed  uniuersi  potius  indicauimus  nuUi 
bominum  nato  misericordiam  Dei  et  gratiam  denegandam.  nam 
cnm  Dominns  in  euangelio  suo  dicat:  filius  hominis  non 
uenit  animas  hominum  perdere  sed  saluare,  quan-io 
tum  in  nobis  est,  si  fieri  potest,  nulla  anima  perdenda  est.  quid 
enim  ei  deest  qui  semel  in  utero  Dei  manibus  formatus  est? 
nobis  enim  adque  oculis  nostris  secundum  dierum  saecularium 
cursum  acdpere  qui  nati  sunt  incrementnm  uidentur.  ceterum 
quaecumque  a  Deo  fiunt  Dei  factoris  maiestate  et  opere  perfecta  i» 
sunt. 

3  Esse  denique  apnd  onmes  siue  infantes  siue  maiores  natu  unam 
diuini  muneris  aequalitatem  declarat  nobis  smpturae  diuinae 
fides,  cum  Helisaeus  super  infantem  uiduae  filium  qui  mortuus 
iacebat  ita  se  Deum  deprecans  superstrauit,  ut  capiti  caput  et  m 
faciei  facies  adplicaretur  et  superfusi  Helisaei  membra  singulis 
paruuli  membris  et  pedes  pedibus  iungerentur.  quae  res  si 
secundum  natiuitatis  nostrae  et  corporis  qualitatem  cogitetur, 

9  Luc  9,  56. 

1  qaantam  ,  .,1.11  perdenda  eet  eah,  Augtutinus  Contra  duas  epist. 
Pelag,  IV  23  infantxun  C  u  corr,  2  diem  tertium  L  qnam] 

dnm  qnam  F,  qno  v  et  Aug.  textus         sunt  R  et  Aug,  4  antiqnae  JB 

ae  in  ra»,,  antiqna  M  (antiqnae  Q)  5  longe]  aliqnid  C  6  aisom] 

omnibuB  uiBum  Qp  et  Aug,  tu  otn.  Aug,  7  oonsentit  P,  con- 

ceseit  C  iudicamus  C^v  8  homini  v  miBericordis  dei  gratiam 
Aug.  10  hominum  om,  CB  et  Aug.  sed  saluare  B  sed  salua  in 

ras,,  om,  C  11  si]  sicut  C  anima]  innocens  add.  C  12  manibus 
dei  Q  17  maioris  L  18  declara  B  diuiuae  scripturae  v 

19  cum  om,  v  eliseus  PQ  infante  C^  uiduae  C  sed  ae  in 

ras.,  samaritis  V  20  ita  se  om.  P  caput  ex  apud  C  21  faciei  O 
sed  ei  in  ras.,  facie  L  applicaret  B  superfusa  CB  aelisae  Xr, 
elisei  PQ  singuli  L  22  paruulis  C*  iungarentur  C*^ 

2B  qualitatem]  inaequalitatem  v  cogitatur  C 


EpiBtulae  LXIIII.  c.  2-4.  719 

adnlto  et  prouecto  infans  non  posset  aeqaari  nec  cohaerere  et 
sofficere  possent  paroa  membra  maioribus.  sed  illic  aeqnalitas 
dinina  et  spiritalis  exprimitur,  qaod  pares  adque  aequales  sint 
omnes  homines,  qnando  a  Deo  semel  facti  sunt  et  possit  aetas 

9  nostra  in  incrementis  corporom  secundnm  saeculom,  non  secun- 
dum  Deum  habere  discrimen:  nisi  si  et  gratia  ipsa  quae  et 
baptizatis  datur  pro  aetate  accipientium  uel  minor  uel  maior 
tribuitur,  cum  spiritus  sanctus  non  de  mensura  sed  de  pietate 
adque  indulgentia  patema  aequalis  omnibus  praebeatur.  nam 
loDeus  ut  personam  non  accipit,  sic  nec  aetatem,  cum  se  omnibus 

.  ad  caelestis  gratiae  consecutionem  aequalitate  librata  praebeat 


Nam  et  quod  uestigium  infantis  in  primis  partus  sui  diebus  4 
constituti  mundum  non  esse  dixisti,  quod  unusquisque  nostrum 

15  adhuc  horreat  exosculari,  nec  hoc  putamus  ad  caeleste^i  gratiam 
dandam  inpedimento  esse  oportere.  scriptum  est  enim:  omnia 
munda  sunt  mundis.  nec  aliquis  nostrum  id  debet  horrere 
quod  Deus  dignatus  est  facere.  nam  etsi  adhuc  infans  a  partu 
nouus  est,  non  ita  est  tamen  ut  quisquam  illum  in  gratia  danda 

90  adque  in  pace  facienda  horrere  debeat  osculari,  quando  in  osculo 
infantis  unusquisque  nostrum  pro  sua  religione  ipsas  adhuc 
recentes  Dei  manus  debeat  cogitare,  quas  in  homine  modo  for- 
mato  et  recens  nato  quodam  modo  exosculamur,  quando  id  quod 
Deus  fecit  amplectimur.  nam  quod  in  ludaica  circumcisione  car- 

n  nali  octauus  dies  obseruabatur,  sacramentum  est  in  umbra  adque 

16  Tit.  1,  15. 

1  oobereret  L         2  possint  Q         3  aeqaalem  B         sit  Ry  stmt  C 
5  in  om.  CB        corporis  v        6  si  am.  C        et  om.  B        quae  et]  quae 
CBv         7  minore  B         9  pateme  C*         10  accepit  C*        aetate  L 
patrem]  parem  Bamb,  (B)  14  constitnto  L         15  adhuc  horreat]  ad- 

horreat  L         ezhoscTilari  Q,  rez  oscnlari  C,  sed  rez  corr.  in  enm         cae- 
leste L        17 simt om.  C       nec  ,..1,24 amplectimnr  exh.  August,  l. e, 
aliqnid  C'  18  dominns  Aitg.         etsi]  si  et  P  a  partn]  aperte  C 

ert  carr.  19  non  ei  est  om.  CB  nt]  nt  ne  CB  gratiam  Q 

21  ipsas  09».  C  in  ras.,  ipsa  B  adhoc  L  22  regentes  corr.  in 

regentis  C  manns]  malis  L  cogitari  Q  quas]  qnam  C 

23  regens  L*       nato  om.  v,  acto  exaioC      24  inda  C*       camali  om.  0 


710  Caecilii  Cypriani 

quae  sola  Christi  sangainem  non  possit  exprimere.  coias  rei 
sacramentmn  nec  in  psalmis  tacet  spiritns  sanctns  faciens  men- 
tionem  dominici  calicis  et  dioens:  calix  taus  inebrians 
perqnam  optimus.  calix  autem  qoi  inebriat  atiqae  aino 
mixtus  est.  neqae  enim  aqaa  inebriare  qaemqaam  potest.  sics 
aatem  calix  dominicas  inebriat  at  et  Noe  in  Qenesi  ainam  bibeos 
inebriatos  est.  sed  qaia  ebrietas  dominici  calicis  et  sangainis 
non  est  talis  qnalis  est  ebrietas  aini  saecularis,  cam  diceret  spi- 
ritas  sanctas  in  psalmo  calix  taas  inebrians,  addidit 
perqaam  optimas,  qaod  scilicet  calix  dominicas  sic  inebriet  i» 
at  sobrios  faciat,  at  mentes  ad  spiritalem  sapientiam  redigat,  at 
a  sapore  isto  saecalari  ad  intellectam  Dei  anasqaisqae  resipiscat, 
et  quemadmodam  aino  isto  communi  mens  solaitar  et  anima 
relaxatar  et  tristitia  omnis  exponitor,  ita  et  poto  sangaine  Domini 
et  pocalo  salatari  exponatar  memoria  aeteris  hominis  et  fiatu 
obliaio  connersationis  pristinae  saecnlaris  et  maestam  pectos 
ac  triste  qaod  prias  peccatis  angentibas  premebatar  diainae 
indalgentiae  laetitia  resoluatar :  qaod  tanc  demam  potest  laeti- 
ficare  in  ecclesia  Domini  bibentem,  si  qaod  bibitar  dominicam 
teneat  aeritatem.  » 

IS  Qaam  aero  peraersam  est  quamqae  contrarinm,  at  cam  Do- 
minas  in  naptiis  de  aqaa  ainam  fecerit^  nos  de  nino  aqaam  fada- 
mas,  cam  sacramentam  qaoqae  rei  illias  admonere  et  instraere 
nos  debeat,  atinsacrificiis  dominidsainampotiasofferamas.  nam 

3  Ps.  22,  5. 

1  christas  B  2  i»a&t  8  sed  cet8,l  4  perqnam  optimns] 

quam  praeclarns  est  Q  5  miztQs  nino  Q  est}  m  M,  ei  Q 

6  inebriat]  potest  inebrians  S        geneaim  Q  (genesi  M)         7  et  om.  S 
8  nini]  domini  et  calicis  uini  S  9  BanctnB]  add.  S:  faciens  mentionem 

dominici  calicis  et  sangniniB  non  est  talis  qnalis  est  ebrietas  nini  saecularis 
cnm  diceret  sps  scs        10  qnam  praeclams  M^  (perqnam  optimus  M*  Q) 
sic]  sic  bibentes  LPQv  inebriat  LPBio  12  a]  ad  Q  sopoie 

LPQ  resipiscat]  respiciat  V  teste  Bigcdtio  13  mens  om.  S 

14Jta  om,  S  et  poto  QV,  epoto  LP,  potato  B,  epotato  o,  potest  S 

dnm  B^  15  ezponitur  SQ  hominibns  S  16  et  pristinae  S 

17  ac]etS  agentibns  S  18  tnnc]  cnm  B  laetificari  S 

19  ecclesiam  LP  dominica  teneatur  neritate  P  23  struere  Q 

2imom,S 


Epistulae  LXIII.  c.  11— la  711 

qaia  apud  ludaeos  defecerat  gratia  spiritalis,  defecit  et  xdnom: 
uinea  enim  Domini  sabaoth  domus  Israel  est.  Christns  autem 
docens  et  ostendens  gentium  populum  succedere  et  in  locum 
qaem  ludaei  perdiderant  nos  postmodum  merito  fidei  peruenire, 

5  de  aqua  uinum  fecit,  id  est  quod  ad  nuptias  Christi  et  ecclesiae 
ludaeis  cessantibus  plebs  magis  gentium  conflueret  et  conueniret 
ostendit.  aquas  namque  populos  significari  in  apocalypsi  scrip- 
tora  diuina  dedarat  dicens:  aquae  quas  uidisti^  super 
quas  sedet  meretrix  illa,  populi  et  turba  et  gentes 

loetbnicorum  sunt  et  linguae.  quod  scilicet  perspicimus  et 
sacramento  calids  contineri. 

Nam   quia   nos   omnes   portabat   Christus   qui  et   peccatais 
nostra  portabat,  uidemus  in  aqua  populum  intellegi,  in  uino 
uero  ostendi  sanguinem  Christi.  quando  autem  in  calice  uino 

i&aqua  miscetur,  Christo  populus  adunatur  et  credentium  plebs 
ei  in  quem  credidit  copulatur  et  iungitur.  quae  copulatio 
et  coniunctio  aquae  et  uini  sic  miscetur  in  calice  Domini  ut 
oonmixtio  illa  non  possit  ab  inuicem  separari.  unde  ecclesiam 
id   est   plebem   in  ecclesia   constitutam   fideliter   et  firmiter 

soin  eo  quod  credidit  perseuerantem  nuUa  res  separare  poterit 
a  Christo  quo  minus  haereat  semper  et  maneat  indiuidua 
dilectione.  sic  autem  in  sanctificando  calice  Domini  offerri  aqua 
sola  non  potest  quomodo  nec  uinum  solum  potest.  nam  si  uinum 
tantum  quis  offerat,  sanguis  Christi  incipit  esse  sine  nobis.  si 

M  uero  aqua  sit  sola^  plebs  incipit  esse  sine  Christo.  quando  autem 

8  Apoc.  17,  15. 

1  Bpiritalifl  gratia  S  deficit  L  2  mneam  S^  istrahel 

est  8,  erat  israel  LPQBv  christns]  sps  5  4  nos]  nec  8  potest 
modnm  S  5  ad  nnbtias  Q,  adnnntians  8  6  connenire  8  7  osten- 
dat  Q         popnlo  L^  significare  Bv  8  aqnas  B  9  ille  P 

10  ethiqnomm  8  snnt  et]  snnt  8  11  in  sacramento  LPQBv 

12  portabat  om.  22  IdnidebatiS^  aqna]  qnam /S^  14  ostendit  JL', 
oetendens  8  16  aqnam  miscet  8  christi  SLP;  fort.  christi 

sangnine  16  ei  LPB^,  et  B^QS,  sangnini  eins  V  coniungitnr 

QVv  17  dnm  B^  18  nnde  et  Bv,  nnde  e  M  (nnde  Q)  19  eccle- 
siam  QB8  20  crediderit  B  persenerantiam  8;  fort.  perseneran- 

tem  iam  re  iS^  21  a  om.  P  22  dilectio  QBv  sic] 

si  B         sanctificatione  5'  calicem  S*Q^  (calice  M)         aquam  P 

offeret  LP  24  christus  S,  sps  B  25  uere  ^ 


712  Caecilii  Cypriani 

utrumque  miscetur  et  adunatione  confusa  sibi  inuicem  copulft-* 
tur,  tunc  sacramentum  spiritale  et  caeleste  perficitur.  sic  uero 
calix  Domini  non  est  aqua  sola  aut  uinum  solum,  nisi  utrumque 
sibi  misceatur,  quomodo  nec  corpus  Domini  potest  esse  fiirina 
sola  aut  aqua  sola,  nisi  utrumque  adunatum  fnerit  et  copulatum  s 
et  panis  unius  conpage  solidatum.  quo  et  ipso  sacramento  popu- 
lus  noster  ostenditur  adunatus,  ut  quemadmodum  grana  multa 
in  unum  coUecta  et  conmolita  et  conmixta  panem  unum  fadunt, 
sic  in  Ghristo  qui  est  panis  caelestis  unum  sciamus  esse  corpus^ 
cui  coniunctus  sit  noster  numerus  et  adunatus.  lo 

14  Non  est  ergo,  frater  carissime,  quod  aliquis  existimet  sequen- 
dam  esse  quorundam  consuetudinem,  si  qui  in  praeteritum  in 
calice  dominico  aquam  solam  offerendam  putauerunt:  quaeren- 
dum  est  enim  ipsi  quem  sint  secuti.  nam  si  in  sacrificio  quod 
Christus  optulit  non  nisi  Ghristus  sequendus  est,  utique  id  nos  u 
obaudire  et  facere  oportet  quod  Ghristus  fecit  et  quod  faciendum 
esse  mandauit,  quando  ipse  in  euangelio  dicat:  si  feceritis 
quod  mando  uobis,  iam  non  dico  uos  seruos,  sed 
amicos.  et  quod  Ghristus  debeat  solus  audiri,  pater  etiam  de 
caelis  contestatur  dicens:  hic  est  filius  pieus  dilectis-so 
simus,  in  quo  bene  sensi,  ipsum  audite.  quare  si 
solus  Gbristus  audiendus  est,  non  debemus  adtendere  quid  alius 
ante  nos  faciendum  esse  putauerit,  sed  quid  qui  ante  omnes  est 
Ghristus  prior  fecerit.  neque  enim  hominis  consuetudinem  sequi 
oportet,  sed  Dei  ueritatem,  cum  per  Esaiam  propbetam  Deus» 
loquatur  et  dicat:  sine  causa  autem  colunt  me,  man- 

17  lo.  15,  14.  15.        20  Matth.  17,  5.        26  Es.  29,  13. 

1  sibi]  sint  sibi  S;  fart.  sic  sibi        oopalantor  8        2  spiritaliter  S 
sic]  si  22         5  ant  aqua  sola  om.  S        atnimqne  quae  B         6  qno  B  m 
ras,,  quod  SQ;  cf,  p.  707,16  8  conmoluta  SP  11  est]  esse  B 

£  kmT  Q  sequemllqdam  S  13  calicem  dominicum  S^  15  niai 

chriBtijB         16  facit  ^  (fecit  itf)         19  solus  debeat  jB        audiieJS^ 
20  caelo  LPBv  contestetur  LP,  contestatuB  B         dilectussumus  S*, 

dilectissime  B  22  alius  ex  aliud  S  m.  2,  aliqui  P,  aliquis  L,  aliud 

aliquis  B         23  fficiendus  5*  esse  ex  este  S  m.  2,  om.  LPQ        qui] 

quid  SR         est]  et  X  24  homines  S,  hominum  B         25  eseian  S 

26  mandatas  QB 


Epistulae  LXIIL  c.  13—15.  713 

data  et  doctrinas  bominum  docentes,  et  iterum  Do- 
miniis  in  euangelio  hoc  idem  repetat  dicens:  reicitis  manda- 
tum  Dei  ut  traditionem  uestram  statuatis.  sed  et 
alio  in  loco  ponit  et  dicit:  qui  soluerit  unum  ex  manda- 

»ti8  istis  minimis  et  sic  docuerit  homines,  minimus 
uocabitur  in  regno  caelorum.  quod  si  nec  minima  de 
mandatis  dominicis  licet  soluere,  quanto  magis  tam  magna,  tam 
grandia,  tam  ad  ipsum  dominicae  passionis  et  nostrae  redemptio- 
nis  sacramentum  pertinentia  fas  non  est  infringere  aut  in  aliud 

loquam  quod  diuinitus  institutum  sit  humana  traditione  mutare? 
nam  si  Christus  lesus  Dominus  et  Deus  noster  ipse  est  summus 
sacerdos  Dei  patris  et  sacrificium  patri  se  ipsum  optulit  et  hoc 
fieri  in  sui  commemorationem  praecepit,  utique  ille  sacerdos 
uice  Christi  uere  fungitur  qui  id  quod  Christus  fecit  imitatur 

15  et  sacrificium  uerum  et  plenum  tunc  offert  in  ecclesia  Deo  patri, 
si  sic  incipiat  offerre  secundum  quod  ipsum  Christum  uideat 
optulisse. 

Ceterum  omnis  religionis  et  ueritatis  disciplina  subuertitur,  IS 
nisi  id  quod  spiritaliter  praecipitur  fideliter  reseruetur,  nisi  si  in 

jo  sacrificiis  matutinis  hoc  quis  ueretur,  ne  per  saporem  uini  redo- 
leat  sanguinem  Christi.  sic  ergo  incipit  et  a  passione  Christi  in 
persecutionibus  fraternitaa  retardari,  dum  in  oblationibus  discit 

2  Marc  7,  13.        4  Matth.  5,  19. 

1  dificentes  S         5  minimis]  add.  S^:  mihi  fecistis;  exp.  m.  2         sic] 
si  Q  7  magnam  S^  9  in  <m.  B  10  institom  P  11  si 

am.  P  iesus  christus  LPQv  12  patris  B  se]  sei  S,  et  B 

ipsum]  ipsnm  primus  LPQBv  obtulisset  B  et]  ipsum  et  Q, 

om.  B  13  commemoratione  LPQB  utque  M  (utique  Q) 

14  uice]  qui  uice  Q  id]  quid  exp.  L  15  patri  si]  patris  B 

16  secundum  om.  8  19  si  om.  S  20  per  saporem  u.  r.  s.  christi] 

uinum  offerat  ne  per  saporem  uini  odore  fraglantia  (flagrantem  C,  fra- 
grante  5  codd.  Felli)  odor  (ab  infideli  conscientia  odor  C  et  5  codd.)  uini 
horis  (umbris  C)  matutinis  fuerit  agnitus  et  cognoscatur  esse  christianuB 
dum  nos  sangoine  (sanguinem  C  et  5  codd.)  christi  in  uini  oblatione  (om. 
in  uini  oblatione  C)  confundimur  (conmemoramus  5  codd.)  BC  (=  Cor- 
beiensis)  et  5  codd.  quos  laudcU  Oxon.  uini]  ueni  L^S  21  sic  . .  • 

christi  mom.  S  22  persecutione  B  fratemitas  . . .  oblationibus 

om.  S  discit]  dicit  iS^ 


714  Gaocilii  Cypriani 

de  sangaine  eius  et  craore  oonfundi.  porro  antem  Dominns  in 
eaangelio  dieit:  qui  confusas  me  fuerit,  confundetar 
eum  filius  hominis.  et  apostolus  quoque  loquitur  dicens: 
si  hominibus  placerem,  Cbristi  seruus  non  essem. 
quomodo  autem  possumus  propter  Chnstum  sanguinem  fdndere,  s 
qui  sanguinem  Qiristi  erubescimus  bibere. 

16  An  illa  sibi  aliquis  contemplatione  blanditur^  quod  etsi  mane 
aqua  sola  offerri  uidetur,  tamen  cum  ad  cenandum  uenimos, 
mixtum  calicem  offerimus?  sed  cum  cenamus,  ad  conoiuium  no- 
strum  plebem  conuocare  non  possumus,  ut  sacramenti  ueritatem  lo 
fratemitate  onmi  praesente  celebremus.  at  enim  non  mane,  sed 
post  cenam  mixtum  calicem  optulit  Bominus.  nomquid  ergo 
dominicum  post  cenam  celebrare  debemus,  ut  sic  mixtom  cali- 
cem  frequentandis  dominicis  offeramus?  Christum  offerre  opor- 
tebat  circa  uesperam  diei,  ut  hora  ipsa  sacrificii  ostenderet  occa- 1» 
sum  et  uesperam  mundi,  sicut  in  Exodo  scriptum  est:  et  occi- 
dent  illum  omne  uulgus  synagogae  filiorum  Israel 
ad  uesperam.  et  iterum  in  psalmis:  adleuatio  manuum 
mearum  sacrificium  uespertinum.  nos  autem  resor- 
rectionem  Domini  mane  celebramus.  n 

17  Et  quia  passionis  eius  mentionem  in  sacrificiis  onmibus  fad- 
mus,  passio  est  enim  Domini  sacrificium  quod  offerimus,  niliil 
aliud  quam  quod  ille  fecit  facere  debemus.  scriptura  enim  didt 
ut  quotienscumque  calicem  in  commemorationem  Domini  et  pas- 

2  Marc.  8,  38.        4  GaL  1,  10.        16  Ex.  12,  6.        18  Ps.  140,  2. 
24  cf.  I  Cor.  11,  26.' 

2  confasas]  confessns  Q  faerit]  ooram  hominibiiB  add.  Q         oon- 

fandet  BQ\  oonfidet  Q'  (confitebitor  Min  ras,)         4  placere  aeUem  V 
5  christafi  ex  christi  B  6  bibire  8  7  estsi  M  (etsi  Q)  8  ad] 

a  Q  (ac  3f)  10  aeritate  L  11  fratemitatem  Q  omne  JS 

uiLQS        12  nancqnid  S        13  sic]  si  S        14  cbristi  ex  christos  B 
15  aespera  LP  ipsias  B  occansam  8  16  nespera  8 

in  mandi  B  occiderant  illad  8  17  omnis  Q  istrahel  8 

18  manam  Q  19  resarrectionem  ex  rectionem  Sm.  2  20  domini] 

in  sacrificiis  omnibas  dnTii  celebremas  3f *  (celebramas  M*Q)  21  et 
qoia]  qai  V  fftciamas  M*^  (facimas  M*Q)  23  ille]  ipse  B  dicit] 
odd.  Bv:  qaotienscamqae  enim  ederitis  panem  istam  et  calieem  istam 
biberitis  mortem  domini  adnantiabitis  (adnanciatis  B)  qaoadasqae  aeniat 
(=  I  Cor,  11,  26)  24  at  om,  Bv        qaotienscamqae]  ergo  add.  Bv 


Bpistnlae  LXIII.  c  15-18.  715 

sionis  eins  offerimtis,  id  quod  constat  Bominam  fecisse  faciamns. 
et  niderit,  frater  carissime^  si  qnis  de  antecessoribns  nostris  nel 
ignoianter  nel  simpliciter  non  hoc  obsemanit  et  tennit  qnod  nos 
Dominns  &cere  exemplo  et  magisterio  sno  docnit,  potest  simpli- 

s  citati  eins  de  indnlgentia  Domini  nenia  concedi:  nobis  nero  non 
poterit  ignosci,  qni  nnnc  a  Domino  admoniti  et  instmcti  snmns, 
nt  calicem  dominicnm  nino  mixtnm^  secnndnm  quod  Dominns 
optnlit,  offeramns  et  de  hoc  qnoqne  ad  collegas  nostros  litteras 
dirigamns,  nt  nbiqne  lex  enangelica  et  traditio  dominica  seme- 

10  tur  et  ab  eo  qnod  Christns  et  docnit  et  fecit  non  recedatnr. 

Qnae  nltra  iam  contemnere  et  in  errore  pristino  persenerare  18 
quid  alind  est  qnam  incurrere  in  obinrgationem  Domini  incre- 
pantis  [in  psalmo]  et  dicentis:   ad  qnid  exponis  instifi- 
cationes  meas  et  adsnmis  testamentnm  meum  per 

150S  tnnm?  tn  antem  odisti  disciplinam  et  abiecisti 
sermones  meos  retro.  si  uideras  furem,  concnrre- 
bas  ei  et  inter  moechos  particulam  tuam  ponebas. 
exponere  enim  instificationes  et  testamentum  Donuni  et  non  hoc 
idem  facere  quod  fecerit  Dominns,  qnid  alind  est  quam  sermo- 

so  nes  eius  abicere  et  disciplinam  dominicam  contemnere  nec  ter- 
rena  sed  spiritalia  furta  et  adulteria  committere?  dum  qnis  de 
eaangelica  ueritate  furatur  Domini  nostri  uerba  et  facta,  et  cor- 
mmpit  adqne  adulterat  praecepta  dinina.  sicut  apnd  Hieremiam 
scriptnm  est:  quid  est,  inqnit^  paleis  ad  triticum?  prop- 

13  Ps.  49,  16.  18.        24  Hier.  23,  28.  30.  32. 


1  dno  Lj  dns  B  fadmiis  S^  2  et  om,  B  frs  kmi  Q 

(frater  kmi  M)  quid  B         de  om,  L         3  hoc  om.  B         et  tenuit 

om.  B  4  simplicitatis  8  5  de]  ne  iS  7  mixtam  nino  JS 

8  de]  snper  V         10  et  docuit]  docnit  8      "12  cnrrere  S        in]  id  i 
obinrgatione  S  13  in  pealmo  om.  8         exponee  Q         14  meae  JS 

adsnmes  LOQ  menm]  tnnm  P  16  mens  0  nidebas  QBv 

simnl  concnrrebas  Q;  cf.  169,14  17  ei  om.  LB^  cnm  eo  Q  intor 

moecos  S,  cnm  adnlteris  Q        particnlam]  portionem  Q       tnam  om,  L 
18  dei  B         20  eins  om.  8  21  qni  L\  om,  B        22  neritatem  Q 

nostri]  non  PM  (nostri  Q)        et  cormmpit]  corrnmpit  OQBv         23  iere- 
mian  SP,  hieremian  B  24  ad]  ant  S 


716  Caecilii  Cjpriani 

ter    hoc    ecce    ego    ad    prophetas,    dicit   Dominas* 
qaifarantar  aerba  mea  onasqaisqaea  proxiino  sao. 
et  sedncant  popalam  meam  in  mendaciis  snis  et  in 
erroribns  sais.  item  apnt  eondem  alio  kico.  et  moechata 
est,   inqait.    lignam  et  lapidem,   et  in  his   omnibas» 
non  est  renersa  ad  me.    qa<'id  fdrtom  et  adoltericm  ne 
in  nos  etiam  cadat  canere  sollieite  et  timide  ac  religiose  ob- 
seraare  debem^is.  nam  si  sacerdotes  Dei  et  Christi  samas,  non 
inoenio  qoem  magis  seqai  qoam  Deom  et  Christom  debeamas, 
qoando  ipse  in  eoangelio  maxime  dicat:  ego  snm  Inmenio 
saecolL    qoi  me   secotos   foerit,    non   ambnlabit   in 
tenebris,  sed  habebit  lomen  oitae.  ne  ergo  in  tenebris 
ambolemos,  Christom  seqoi  et  praecepta  eios  obseroare  debe- 
mos,  qaia  et  ipse  alio  in  loco  mittens  apostolos  diiit:  data 
est   mihi   omnis   potestas  in  caelo  et  in  terra.  iteis 
ergo   et  docete    omnes    tingoentes    eos    in    nomine 
patris  et  filii  et  spiritos   sancti,   docentes   eos  ob- 
seroare  omnia  qoaecomqae  praecepi  oobis.   qoare  si 
in  lomine  Christi  ambolare  oolomos,  a  praeceptis  et  monitis 
eios  non  recedamos  agentes  gratias,  qood  dom  instroit  in  fato-  20 
rom  qoid  facere  debeamos,  de  praeterito  ignoscit  qood  simpliciter 
erraoimos.  et  qoia  iam  secondos  eios  adoentos  nobis  propinqoat, 
magis  ac  magis  benigna  et  larga  dignatio  corda  nostra  loce 
aeritatis  inlominat. 
If     Beligioni  igitor  nostrae  congroit  et  timori  et  ipsi  loco  adqoe» 
officio  sacerdotii  nostri,  frater  carissime,   in  dominico  calice 
miscendo  et  offerendo  costodire  traditionis  dominicae  oeritatem 

4  Hier.  3,  9.  10.        10  lo.  8,  12.        14  Matth.  28,  18— 2a 

2  A  am,  SQ  (tA  M)  prozimu  snn  M  (n  corr.)  4  eodem  S* 

moecata  S  5  in  lignmn  v  6  fnrtiun  ex  fatnmm  SQ  (fnrtnm  M) 
9  debemu  R  11  saecnli]  mundi  Q  ambnL&uit  QB  13  christi  B 
14  in  alio  v  apostolnB  OP  16  omnes  LS,  gentes  omnes  OPR, 

omnes  gentes  Qv  tingnentes]  baptizantes  Q  eas  JS  17  fili 

8PQ  eas  J2  19  nolnimnB  Oxon,  20  dnm]  nondnm  S 

21  qnod  Q  ignnscit  O,  agnoscit  P^  22  erranimns]  eramns  S 

iam  <m,  P  adpropinqnat  LOPQBv  23  benigna  eins  LOPQBv 
25  religione  0  26  sacerdoti  0,  sacerdotiB  S  nro  0 


Epistula  LXI11.-LXIIII.  717 

et  quod  prius  apud  quosdam  uidetur  erratum  Domino  monente 
corrigere,  ut  cum  in  claritate  sua  et  maiestate  caelesti  uenire 
coeperit^  inueniat  nos  tenere  quod  monuit;  obseruare  quod  docuit, 
facere  quod  fecit.  opto  te,  frater  carissime,  semper  bene  ualere. 


EPISTYLA  LXIIII. 

CYPBLiNVS  ET  CETERI  COLLEGAE  QVI IN  CONCILIO  ADFVERVNT 
NVMERO  LXVl  FIDO  FRATRI  S. 


Legimus  litteras  tuas,  frater  carissime,  quibus  significasti  de  I 
Victore  quondam  presbytero,  quod  ei,  antequam  paenitentiam  ple- 

lonam  egisset  et  Domino  Deo  in  quem  deliquerat  satisfecisset^ 
temere  Tberapius  collega  noster  inmaturo  tempore  et  praepro- 
pera  festinatione  pacem  dederit.  quae  res  nos  satis  mouit,  reces- 
sum  esse  a  decreti  nostri  auctoritate,  ut  ante  legitimum  et  ple- 
num  tempus  satisfactionis  et  sine  petitu  et  conscientia  plebis 

15  nulla  infirmitate  urgente  ac  necessitate  cogente  pax  ei  concede- 
retur.  sed  librato  apud  nos  diu  consilio  satis  fuit  obiurgare 
Therapium  collegam  nostrum  quod  temere  hoc  fecerit  et  instru- 
xisse  ne  quid  tale  de  cetero  faciat:  pacem  tamen  quomodocumque 
a  sacerdote  Dei  semel  datam  non  putauimus  auferendam  ac  per 

aohoc  Victori  communicationem  sibi  concessam  usurpare  per- 
misimus. 


2  corripere  S  sua  et  maiestate  om.  E  et  <m.  S  aenire|| 

desinit  0  3  nos  tenere  ex  nosteme  S  m.  2  docuit]  nocuit  M 

4  opto  . . .  oalere  om.  S.  —  Caecili  Cypriani  ad  Caeciliiim  (de  sacramento 
calicis  dominici  add.  Q)  ezpUcit  SQ^  De  (Explicit  ad  Caecilium  de  P,  Ad 
Caedliiim  de  E)  sacramento  dominici  calicis  (om.  B)  ezplicit  (om.  F) 
LPB.-- 

Epist.  LXIin.  —  Incipit  ad  Fidnm  de  infantibus  baptizandis  CLPQB.  — 
7  salnte  L^B  9  quondam  C^LMPQ^EV,  quodam  Q^  quandam  C* 

ei  ex  etM  (ei  Q),  et  PB*  10  deliquerit  C  11  temere  om.  CBv 

terapios  i*  propera  jB  14  et  sine]  sino  CB  15  urgente 

om.  CB  ei]  et  exp.  C  16  liberato  C  17  terapium  Q 

et  om.  C  19  a  sacerdote]  sacerdoti  L  semel]  apud  exp.  C 

offerendam  C^  ac]  bac  L^Q  20  uictoria  C^  promisimus  L 


718  Caecilii  Cypriani 

2  Quantum  uero  ad  causam  infantium  pertinet,  quos  dbdsti 
intra  secundum  uel  tertium  diem  quam  nati  sint  constitutos 
baptizari  non  oportere  et  considerandam  esse  legem  circum- 
cisionis  antiquae,  ut  intra  octauum  diem  eum  qui  natus  est 
baptizandum  et  sanctificandum  non  putares :  longe  aliud  in  coa-  » 
cilio  nostro  uisnm  est.  in  hoc  enim  quod  tu  putabas.esse  facien- 
dum  nemo  consensit,  sed  uniuersi  potins  iadicauimus  nuUi 
hominum  nato  misericordiam  Dei  et  gratiam  denegandam.  nam 
cum  Dominus  in  euangelio  suo  dicat:  filius  hominis  non 
uenit  animas  hominum  perdere  sed  saluare,  quan-io 
tum  in  nobis  est,  si  fieri  potest,  nulla  anima  perdenda  est.  quid 
enim  ei  deest  qui  semel  in  utero  Dei  manibus  formatus  est? 
nobis  enim  adque  oculis  nostris  secundum  dierum  saecularium 
cursum  accipere  qui  nati  sunt  incrementom  uidentur.  ceterum 
quaecumque  a  Deo  fiunt  Dei  factoris  maiestate  et  opere  perfecta  is 
sunt. 

3  Esse  denique  apud  onmes  siue  infantes  siue  maiores  natu  unam 
diuini  muneris  aequalitatem  declarat  nobis  soripturae  diuinae 
fides,  cum  Helisaeus  super  infantem  uiduae  filium  qui  mortuus 
iacebat  ita  se  Deum  deprecans  superstrauit,  ut  capiti  caput  et  m 
&ciei  facies  adplicaretur  et  superfusi  Helisaei  membra  singulis 
paruuli  membris  et  pedes  pedibus  iungerentur.  quae  res  si 
secundum  natiuitatis  nostrae  et  corporis  qualitatem  cogitetur, 

9  Luc.  9,  56. 

1  qnantiiin  ..,1.11  perdenda  est  ex^  Augustinua  Contra  duas  epist. 
Pelag.  IV  23  infantnm  C  n  corr.  2  diem  tertium  L         qnam] 

dnm  qnam  V,  qno  v  et  Aug.  textus         snnt  B  et  Aug.  4  antiqnae  JB 

ae  in  ra».,  antiqna  M  (antiquae  Q)  5  longe]  aliqnid  C  6  nisnm] 

omnibns  nisnm  Qo  et  Aug.  tn  <m.  Aug.  7  consentit  P,  con- 

cessit  C         indicamus  C'o  8  homini  v         misericordis  dei  gratiam 

Aug.  10  hominum  om.  CB  et  Aug.  sed  salnare  Bsed  salna  m 

ras.,  om.  C  11  si]  sicnt  C  anima]  innocens  add.  C  12  manibns 
dei  Q  17  maioris  L  18  declara  B  dininae  scriptnrae  v 

19  cnm  om.  v  elisens  PQ  infante  C  niduae  C  sed  ae  in 

ras.,  samaritis  V  20  ita  se  om.  P  capnt  ex  apnd  C  21  fiicid  G 
sed  ei  in  ras.,  facie  L  applicaret  B  snperfusa  CB  aelisae  L^ 
elisei  PQ  singnli  L  22  pamulis  C^  iungarentur  C^ 

23  quaUtatem]  inaequalitatem  v  cogitatur  C 


EpistuUe  LXIIIL  c  2-4.  719 

adulto  et  prouecto  infaiis  non  posset  aeqnari  nec  cohaerere  et 
snfficere  possent  pama  membra  maioribus.  sed  illic  aequalitas 
diuina  et  spiritalis  exprimitur,  quod  pares  adque  aequales  sint 
omnes  homines,  quando  a  Deo  semel  facti  sunt  et  possit  aetas 

9  nostra  in  incrementis  corporum  secundum  saeculum,  non  secun- 
dum  Deum  habere  discrimen:  nisi  si  et  gratia  ipsa  quae  et 
baptizatis  datur  pro  aetate  accipientium  uel  minor  uel  maior 
tribuitur,  cum  spiritus  sanctus  non  de  mensura  sed  de  pietate 
adque  indulgentia  patema  aequalis  omnibus  praebeatur.  nam 

10  Deus  ut  personam  non  accipit,  sic  nec  aetatem,  cum  se  omnibus 
ad  caelestis  gratiae  consecutionem  aequalitate  librata  praebeat 
patrem. 

Nam  et  quod  uestigium  infantis  in  primis  partus  sui  diebus  4 
constituti  mundum  non  esse  dixisti,  quod  unusquisque  nostrum 

uadhuc  horreat  exosculari,  nec  hoc  putamus  ad  caeleste^i  gratiam 
dandam  inpedimento  esse  oportere.  scriptum  est  enim:  omnia 
munda  sunt  mundis.  nec  aliquis  nostrum  id  debet  horrere 
quod  Deus  dignatus  est  facere.  nam  etsi  adhuc  infans  a  partu 
nouus  est,  non  ita  est  tamen  ut  quisquam  illum  in  gratia  danda 

90  adque  in  pace  fadenda  horrere  debeat  osculari^  quando  in  osculo 
infantis  unusquisque  nostrum  pro  sua  religione  ipsas  adhuc 
recentes  Dei  manus  debeat  cogitare,  quas  in  homine  modo  for- 
mato  et  recens  nato  quodam  modo  exosculamur,  quando  id  quod 
Deus  fecit  amplectimur.  nam  quod  in  ludaica  circumcisione  car- 

is  nali  octauus  dies  obseruabatur,  sacramentum  est  in  umbra  adque 

16  Tii  1,  15. 

1  oobereret  L         2  possint  Q         3  aeqnalein  B         sit  B,  stmt  C 
5  in  om.  CB        corporis  v        6  si  om,  C        et  om.  B        quae  et]  quae 
CBio         7  minore  R         9  paterne  C*         10  accepit  C*         aetate  L 
patrem]  parem  Bamb.  (B)  14  constitato  L         15  adhuc  horreat]  ad- 

horreat  L         exhosculari  Qj  rei  OBCnlari  C,  sed  rex  corr.  in  enm         cae- 
leste L        17 snnt om,  C       nec  ,..1,24 amplectimnr  exh.  August.  l. e. 
aliqnid  C  18  dominns  Aug,         etsi]  si  et  P  a  partn]  aperte  C 

ert  corr.  19  non  ei  est  om,  CB  nt]  nt  ne  CB  gratiam  Q 

21  ipsas  om,  C  in  ras.,  ipsa  B  adhoc  L  22  regentes  corr.  in 

regentis  C  manns]  malis  L  cogitari  Q  qnas]  qnam  C 

23  regens  L^      nato  om.  v,  acto  exa,ioC      24  inda  C^       camali  om.  0 


720  Ca#;cilii  Cjpriani 

imagiiie  ante  praemissiiiii.  sed  nemeDte  Chiisto  neritaie 
pletnjiL  Dam  qoia  octaans  dies  id  est  post  sabbatom  primiis  dies 
futanis  erat  qao  Domimis  lesorgeret  et  dos  niiDficaret  et  dr- 
comdsionem  nobis  spiritalem  daret,  bic  dies  octaans  id  est  post 
sabbatum   piimas  et  dominicos  imeoessit  in  imagine.  q[ue» 
imago  oessaait  sapenieniente  postmodom  neritste  et  data  iiobis 
spiritali  circomcisiiMie. 
S     Propter  qaod  neminem  patamns  a  giatia  conaeqiiaida  inpedien- 
dom  esse  ea  lege  qoae  iam  statota  est,  nec  spiritalem  drcom- 
cisionem    inpediri    camali   circnmdsione  debere,    sed  omnemi» 
omnino  admittendam  esse  ad  gratiam  Christi,  qoando  et  Petms 
iii  actis  apostoloram  loqaator  et  dicat:  Dominas  mihi  dixit 
neminem  hominam  commanem  dicendnm  et  inman- 
dum.  ceterum  si  homines  inpedire  aliqnid  ad  conseentionem 
gratiae  po^set^  magis  adnltos  et  proaectos  et  maiores  nato  po9-  » 
sent  inpedire  peccata  graoiora.  porro  aatem  si  etiam  graaissimis 
delictoribas  et  in  Deam  maltam  ante  peccantiba&.  com  postea 
crediderint,  remissa  peccatornm  datar  et  a  baptismo  adqae 
gratia  nemo  prohibeturf  qnanto  magis  prohiberi  non  debet  in- 
fans  qni  recens  uatns  nihil  peccaait,  nisi  qnod  secandam  Adam » 
camaliter  natas  contagiam  mortis  antiqnae  prima  natioitate 
contraiit,  qai  ad  remissam  peccatoram  accipiendam  hoc  ipso 

12  Act  10,  28. 

1  in  imagine  Cv,  iamagine  B  in  nentate  CR  2  qnia  corr, 

in  qai  C  octauam  diem  J2  id  est . . .  /.  4  octanns  id  am.  C 

abblatam  R  item  L  5         3  qno]  qnod  LM  (qno  Q)  5  imaginem  C* 

7  spiritale  C^P  8  ad  gratiam  oonseqnendam  CR  9  ea]  a  C 

10  a  carnali  P,  carnaliter  C  circnmcisionem  L^CR  deberet  C, 

impediri  debere  R  omne]  omne  nominnm  R  11  onmino  CLPMQ^RV, 
omnino  hominem  Q'v  12  actns  Q  13  hominnm  LPV^  hominem 

CRv,  om.Q  etex esee  C  14 cetemm ...p, 721,2 aliena peccata exh. 
Augustinus  Contra  duas  epist.  Pdag.  IV  23  =  A*  et  Contra  Ivlian. 
Pelag.  1 6  ^  A^  inpediri  L  15  possent  CLPQR  adnlto  et  pro- 
nectuB  C  16  porro  usque  ad  finem  exh.  Hieranymus  adu.  Pelag. 

p,  545  =  H  etiam  om.  A^  17  delictomm  C  mnlto  A^H 

18  crediderunt  L  remissio  H  adqne  CLPQIWA^H,  et  F, 

atqne  &v  19  gratiae  L  21  prime  C  22  qni]  qnae  R  aed 

nae  s.  l.  remissa  LPQ,  remissioiiem  H 


Epistnla  LXIIII.-LXV.  721 

fadlius  accedit  qiiod  illi  remittuntur  non  propria  sed  aliena 
peccata. 

Et  idcirco,  frater  carissime,  liaec  fiiit  in  concilio  nostra  sen-  < 
tentia  a  baptismo  adqne  a  gratia  Dei,  qui  onmibns  misericors  et 

s  benignns  et  pius  est,  neminem  per  nos  debere  prohiberi.  quod 
cum  circa  uniuersos  obseruandnm  sit  adque  retinendum,  magis 
circa  infantes  ipsos  et  recens  natos  obseruandum  putamus,  qui 
hoc  ipso  de  ope  nostra  ac  de  diuina  misericordia  plus  merentur 
quod  in  primo  statim  natiuitatis  suae  ortu  plorantes  ac  flentes 

10  nihil  aliud  faciunt  quam  deprecantur.  optamus  te,  frater  caris- 
sime,  semper  bene  ualere. 


EPISTVLA  LXV. 

CYPRIANVS  EPICTETO  FRATRI  ET  PLEBl  ASSVRAS  CON- 
SISTENTI  S. 

is      Grauiter  et  dolenter  motus  sum,  fratres  carissimi,  quod  cogno- 1 

•    uerim  Fortunatianum  quondam  apud  uos  episcopum  post  grauem 

lapsum  ruinae  suae  pro  integro  nunc  agere  uelle  et  episcopatum 

sibi  uindtcare  coepisse.  quae  res  contristauit  me,  primo  propter 

ipsum  qui  miser  uel  diaboli  tenebris  in  totum  excaecatus  uel 


3  firatres  CMT  <m,  B  kmi  C,  om.  M  (f.  k.  Q)  nostro  C 

4  a  gratia]  gratia  CH  omnibns]  hominibnB  L  6  nniuersa  C 

semandum  CB  magis  CPQBV,  **  magis  Q,  ut  magis  M,  tum 

magis  Bv  7  recentes  C  puta  H  8  hoa  JB  de  ope 

om,  Q  (exh.  M)  nostra  ad  diuinam  miBericordiam  H  miserentur  Q 
(merentur  M)  10  quam  ex  quidam  L  optamus  . . .  ualere  onu  CF.  — 
Ad  (Ezplicit  ad  P,  Ezplicit  Caecili  Oypriani  ad  C)  Fldum  de  infantibus 
baptizandis  explicit  (cm,  CP)  CLPQB.  — 

Epist.  LXV.  —  Incipit  ad  Epictetum  et  plebem  Assuritanorum  (Assu- 
rit  L,  Assyritanorum  P,  Assiritanorum  N,  Desubitanorum  Q)  de  (et  LNP, 
om,  CB)  episcopo  eorum  (episcoporum  M^N,  fortunato  episcoporum  Q, 
om.  CB)  CLMNPQB.  —  13  assyras  P  consistentibus  Q,  consisten- 

tis  B  15  frater  carissime  V  16  fortunatum  CB  17  pro] 

pro  in  L  episcopatu  B  18  uindicare]  nelle  uindicare  LNPQ; 

fort.  uel  uindicare 

ra.  46 


722  Caecilii  Cjpriani 

qaonmdam  sacrilega  persoasione  deceptos,  cimi  debeat  satis- 
facere  et  ad  Dominnm  eiorandum  diebns  ac  noctibns  lacrimis  et 
orationibns  et  precibns  incnmbere,  andet  sibi  adhnc  sacerdotiam 
qnod  prodidit  uindicare,  qnasi  post  aras  diaboli  accedere  ad  altare 
Dei  fas  sit  ant  non  maiorem  in  se  iram  et  indignationem  Domini  s 
in  die  iudicii  pronocet,  qni  cnm  fidei  et  nirtntis  dnx  fratribns 
esse  non  potnerit,  perfidiae  et  andadae  et  temeritatas  magister 
existat  et  qni  non  docnit  firatres  in  proelio  fortiter  stare,  doceat 
eos  qni  nicti  et  prostrati  snnt  nec  rogare,  cnm  Dominns  dicat: 
illis  fndistis  libamina  et  illis  inposnistis  sacri-ia 
ficia,  snper  haec  non  indignabor?  dicit  Dominns, 
et  alio  loco:  sacrificans  diis  eradicabitnr,  nisi  Domino 
soli,  item  Dominus  denno  loqnatnr  et  dicat:  adoranernnt 
eos  qnos  fecernnt  digiti  eornm,  et  cnrnatns  est 
homo  et  hnmiliatns  est  nir,  et  non  laiabo  illis,  inu 
apocalypsi  qnoque  legamns  iram  Domini  conminantis  et  dicentis : 
si  qnis  adorat  bestiam  et  imaginem  eins  et  accipit 
notam  in  fronte  sna  et  in  mann,  bibet  et  ipse  de 
uino  irae  Dei  mixto  in  poculo  irae  eius  et  punie- 
tur  igne  et  sulphure  sub  oculis  sanctorum  angelo-» 
rum  et  sub  oculis  agni.  et  fumus  tormentornm  in 
saecula  saeculorum  ascendet:  nec  habebunt  requiem 
die  et  nocte  qui  adorant  bestiam  et  imaginem  eius. 


10  Es.  57,  6.         12  Ex.  22,  19,         13  Es.  2,  8^9.         17  Apoc 
14,  9-11. 


1  penoasione]  persecatione  Q  deceptoe  L  cnm  om.  C 

debelMit  C         2  et  ad  ex  te  ad  C3      3  praeces  C  4  post  aras]  por- 

tam  C         5  maiore  ex  maiora  Q  (maiorae  3f),  maioram  L^        dno  C^ 
6  cnm  fidei  ex  eonfidat  ei  C  7  temeritatis  aliis  ex  temeritate  ant 

qnis  C  10  ftidisti  V  imposnisti  V  11  haec]  omnia  ergo 

add.  CBV  12  nisi  exm  C  13  dominns  post  loqnatnr  CR 

loqnitnr  et  dicit  v  15  relaxabo  CB  illos  P^  16  legimns  v 

dno  C^  17  adoret  C  et  acdpit]  accipiet  Q  18  frontem 

snam  Q  19  iraeins  P,  irae  eis  (7*  20  snlpnre  LP,  snlfnre  NQ 

21  tormentomm]  tormento  P,  de  tormentis  eomm  CRv;  ef,  324,4;  163,21 

22  ascendet  in  s.  s.  P        ascendent  LQ       habennt  Q        23  et]  ac  Nv 
adoranemnt  C 


Epistulae  LXV.  c  1—2.  723 

Ciim  ergo  haec  tonnenta,  haet  supplicia  in  die  iudicii  Domi- 1 
nns  conminetur  his  qui  diabolo  obtemperant  et  idolis  sacrificant, 
quomodo  se  putat  posse  agere  pro  Dei  sacerdote  qui  obtemperauit 
et  seruiuit  diaboli  sacerdotibus,  aut  quomodo  putat  manum  suam 
stransferri  posse  ad  Dei  sacrificium  et  precem  Domini  quae 
captiua  fuerit  sacrilegio  et  crimini,  quando  in  scripturis  diuinis 
Deus  ad  sacrificium  prohibeat  accedere  sacerdotes  etiam  in 
leuiore  crimine  constitutos  et  in  Leuitico  dicat:  homo  in  quo 
fuerit  uitium  et  macula  non  accedet  offerre  dona 

loDeo.  item  in  Exodo:  et  sacerdotes  qui  accedunt  ad 
Dominum  Deum  sanctificentur,  ne  forte  derelin- 
quat  illos  Dominus.  etiterum:  et  qui  accedunt  mini- 
strare  ad  altare  sancti,  non  adducent  in  se  delic- 
tum,  ne  moriantur.  qui  ergo  grauia  delicta  in  se  adduxerunt, 

15  id  est  qui  idolis  sacrificando  sacrilega  sacrificia  fecerunt,  sacer- 
dotium  Dei  sibi  uindicare  non  possunt  nec  ullam  in  conspectu 
eius  precem  pro  fratribus  facere,  quando  in  euangelio  scriptum 
sit:  Deus  peccatorem  non  audit^  sed  si  qui  Deum 
coluerit  et   uoluntatem   eius   fecerit,   illum   audit. 

joquamuis  sic  quorundam  pectora  tenebrarum  ingruentiurii  pro- 
funda  caligo  caecauerit,  ut  de  praeceptis  salubribus  nihil  lucis 
admittant,  sed  semel  a  recto  limite  ueri  itineris  auersi  per 


8  Leuit.  21,  17.        10  Ei.  19,  22.        12  Ei.  9,  31.        18  lo.  9,  31. 


1  indicii]  irae  eo;  in  C  dno  C^  2  his]  iis  v  obtemperent 

L^N  3  putant  posse  CP,  putat  pro  se  B  5  transferre  P 

dei  om.  CBV  6  sacrilegiorum  et  criminum  C  in  ow.  C 

diuinis  scripturis  C  8  leuiori  Bv,  religione  I/,  ow.  P  con- 

stitutos  CBQ\  consecutos  LMNPQ'  9  accedat  C  10  et 

om.  CB  11  delinquat  JV  12  qui]  cum  Vv  administrare  P 

13  altare  sanctum  C\  sanctum  V  teste  Bigaltio  14  qui]  quia  C 

im  se  delicta  CBv  15  sacrijficandum  C ',  sacrificandos  P,  sacrificaue- 

runt  Q  sacrilege  LNP  16  dei  om,  C  17  euangelium 

C^L  18  si  om,  C  quis  Pv  dnm  B  19  et  uoluntatem] 

uoluntatemque  C        20  peccatora  C*X'§*  (pectora  M)        profundi  0* 
21  ut  de]  unde  C*  salutaribus  C  22  sed  i2,  et  C,  ow.  LNPQ 

46* 


724  Cftecilii  CjpriMi 


praee^  et  abmptum  Gmmmm  saomm  socte  miffat 
lapiantor. 

S     Nec  minim  n  conffilia  nostia  aat  Domini  ^aee^ta  nn 
nannt  qai  Dominam  nagaommt  stipes  et  oblationeB  el 
desidexant,  qoibos  prias  inaatiabiles  incnbabant,  el  eenis  adqaev 
epalis  etiam  nonc  inhiant,  qoaram  ciapalam  noper  mpeBAtem 
in  dies  onditate  nictabant,  nanc  manifrstiigime  eooprobanles 
nec  ante  se  religioni,  sed  aentd  potias  et  qoaestoi  piobna  cn^di- 
tate  sendsse.  ande  et  ipsam  oenisse  perspidmas  et  ciedimiis  de 
Dei  exploradone  eensaiam,  ne^md  altaie  oonsistere  et  eoo-i» 
tiactare  alterias  perseaeiarait  padoiem  incesti,  fidem  pedidi, 
religionem  profiani^  dioina  teireni^  saneta  sacrilegL  qood  ne  tales 
ad  altaris  inpiamenta  et  eontagia  fratram  denno  ledeant  omnibiis 
oiribas  excabandom  est,  omni  oigoie  nitendqm  at  qnantom  po»- 
samas  ab  hac  eos  sai  sceleris  andacia  letandamns,  ne  adkne  is 
agere  pio  saceidote  conentai  qni  ad  mortis  extiema  deiecti  altn 
lapsos  laicos  rainae  maioris  pondere  pioiaeiant. 

4     Si  neio  apad  insanos  foror  iasanabilis  peraeoeiaaerit  et  reee- 
dente  spirita  sancto  qoae  coepit  caecitas  in  soa  nocte  permaii- 
serit,  consiliom  nobis  erit  singolos  fratres  ab  eonun  fidlada» 
sepanure  et^  ne  qais  in  laqaeos  enoris  incanat,  ab  eorom  oon- 


1  praeceps]  prmeees  Q  per  abrnptiim  v,  abrnpio  P  noete] 

necte  Q  adque  errare]  adqiiiiere  C  3  dnm  Q  adnmmt  L 

5  inflatiabiliter  ex  iDBatiabile  C  saccnmbebant  0  sed  e  ex  a 

6  iniant  L*,  biniant  C,  initiant  P  superetite  nnper  v,  nnperstet  12, 
snperstite  ex  nnpefstate  C         7  oonprobanter  C         8  nec  ante]  negasae 
ex  negante  C        religionis  LQ       sed]  et  X       et  om.  Q        9  inde  Q 
in  ipea  M  (ipeam  Q)        prespidmns  B        10  ne]  nec  M*Q*        aliueBt 
C*L'Q          contrectare  CNPBv          U  pndore  C*Q*  (pndttram  C  'MQ^)  ; 
Uem  fide  p.  religione  C'Q*          12  profania  Q        tmeniB  Q         13  alla- 
res  L,  altare  NP         impiamente  LP*^        fratnmm  L,  firatrem  C\  frao- 
taimi  B         14  eet]  est  et  «         omni  nigore  nitendmn  osk  Vv         15  ab 
bac]  et  hanc  ex  ad  hac  C        eoa  om,  C       siiis  PQ,  w  L       oeleris  XlP« 
sceUs  C           andadam  C            16  detecti  C  17  li^pens  bucns  C 
maiore  C             demenmt  C             18  insano  fmrore  P  19  qnae] 
qnate  C           cepit  cecitas  L,  coephitica  ooedtatiB  C            20  singalis  C, 
in  singnlos  Q         21  ne  qnis]  qnisqnis  C  sed  qnis  «.  l.         inearrerit  C* 
eontagiones  C 


Epistulae  LXV.  c.  2-5.  725 

tagione  secemere,  quando  nec  oblatio  sanctificari  illic  possit  ubi 
sanctus  spiritns  non  sit,  nec  coiqnam  Dominns  per  eins  orationes 
et  preces  prosit  qni  Dominnm  ipse  niolanit.  qnod  si  Fortnnatia- 
nns  ant  inmemor  criminis  sui  per  diaboli  caecitatem  aut  minister 

3  et  serutts  diaboli  factus  ad  decipiendam  fraternitatem  in  hoc  suo 
fnrore  permanserit,  uos  qnantum  potestis  elaborate  el;  in  hac 
caligine  diaboli  saeuientis  fratrum  mentes  ab  errore  reuocate,  ne 
alienae  dementiae  facile  consentiant.  ne  se  desperatomm  delictis 
participes  faciant,  sed  teneant  integri  salutis  suae  tenorem  et 

10  integritatis  consematae  a  se  et  custoditae  perpetuum  uigorem. 
Lapsi  uero  magnitudinem  delicti  sui  cognoscentes  a  deprecando  i 
Dominonon  recedant  nec  ecclesiam  catholicam,  quae  una  et  sola 
estaDomino  constituta,  derelinquant:  sed  satisfactionibus  in- 
morantes  et  Domini  misericordiam  deprecantes  ad  ecclesiam  pul- 

lA  sent,  ut  recipi  illuc  possint  ubi  fuerunt  et  ad  Christum  redeant 
a  quo  recessemnt.  nec  audiant  eos  qui  se  falsa  et  mortali  seduc- 
tione  decipiunt,  cum  scriptum  sit:  nemo  uos  decipiat  inani- 
bus  uerbis.  propterea  enim  uenit  iraDei  superfilios 
contumaciae.  nolite  ergo  esse  participes  eorum.  ergo 

30  contumaces  etDeum  non  timentes  et  ab  ecclesia  in  totum  receden- 
tes  nemo  comitetur.  quod  si  quis  inpatiens  fuerit  ad  deprecandum 
Dominum  qui  offensus  est  et  nobis  obtemperare  nolnerit,  sed 

17  Eph.  5,  6.  7. 

1  secernere]  hnnc  eruere  ex  heceruere  C  oblatione  L         iUuc  3f  * 

(illic  JIPQ)         possit]  po8«  Q\  post  M  2  spiritus  sanctus  v         sit 

nec]  digne  ex  aigne  C  dns  corr,  in  dari  C  3  prosit]  possit  C 

fortunatus  CB  4  aut  i]  hant  memor  C  caecitatem  ... .  diaboli 

of».  C  6  in  hec  alienigene  C  7  seuientes  CNEj  seniuentes  Q 

8  alienae]  alienigine  C  consentiat  C  9  fadant  participes  L 

eet  L,  et  CB  integris  Q,  integrae  B,  integro  C\  integra  N  suae 

tenorem  om.  CB;  tenorem  <m,  Vv  10  uigorem]  tenorem  Vv  11  cogno- 
acenturtes  Q  (cognoscentes  M)  ad  deprecandum  C  12  nec] 

in  PQ  et  sola  om.  L  lS&om.CQ  dm  C  constitutaj 

consecrata  V  derelinquent  C,  relinquant  JB  immorantibus  C^ 

14  misericordia  B  15  ilUc  C*v  16  audeant  CLNQ  eos]  ante 

eos  C        falsa]  faUaci  CBv        etom.  L        immortali  L        seductione] 
drcumuentione  CBVv       17  inmanibus  L^       20  dnm  CB       21  qui  C 
inpatiens]  incapiens  C  22  dm  LP  sed  d.  e.  p.  s.  fuerit  om.  CB 


726  Caeeilii  Cjpriaiii 

despeiatoe  et  peiditos  secatas  fiunit,  sibi  inpatabit  com  indiai 
dies  aenerit  qaomodo  eoim  deprecari  in  die  illoDominam  potodt 
qai  et  ante  hoc  Christam  et  nanc  qaoqae  ecclesiam  Qiiisti  negan 
ait  et  episcopis  sanis  et  integris  et  aiaeatibas  non  obtfflnpeiaiB 
comitem  se  et  pariicipem  morientibas  piaebait?  opto  nos,  finabnesfr 
carissimi,  semper  bene  nalere. 


EPISTVLA  LXVI. 

CYPEIANV8  QVI  ET  THASCIVS  FLORENTIO  CVI  KT  PVPPIANO 

FRATRI  S. 


1  Ego  te,  frater,  credideram  tandem  iam  ad  paenitantiam  oont'  w 
nerti,  qaod  in  praeteritam  tam  inlanda  tam  tarpia  tam  etiam 
gentilibns  execranda  aat  aadisses  de  nobis  temere  ant  credidisaesw 
porro  aatem  etiam  nanc  in  litteris  tois  animadaerto  eandem  te 
adhac  esse  qoi  prias  fderas,  eadem  te  de  nobis  credere  et  in  eo 
qaod  credideris  persenerare  et  ne  forte  claritatis  et  martyrii  tai  i» 
dignitas  nostra  commanicatione  macaletar,  mores  nostros  dili- 
genter  inqairere  et  post  Deum  iadicem  qai  sacerdotes  fadt  te 
aelle  non  dicam  de  me  —  qoantos  enim  ego  sam?  —  sed  de 
Dei  et  Christi  iadicio  iadicare.  hoc  est  in  Deam  non  credere,  hoc 


1  86cato8  LN  inputanit  B  2  dm  JY,  dns  L  3  qniB  M 

(qui  Q)  ante  hoc]  tmic  CB  qnoqne  om,  L  4  et  episcoplB] 

episcopiB  C         obtemperat  L,  obtemperant  PQ  5  comitem  se  sed  et 

ex  comittere  et  C  opto  . . .  nalere  am,  CL,  bene  lulere  opto  Qoe 

frs  kmi  eemper  P  6  carissimi]  kmi  ac  desiderantissimi  Qv  nalere] 
add.  MQ :  fratemitati  saliitate  (salate  Q^)  ualete.  -  Ad  Epictetom  et  plebem 
(assjritanonun  add.  N)  ezplicit  LNQ,  Ezplicit  ad  Epictetnm  et  plebem 
Aseyritanomm  et  episcopo  eomm  P,  Ad  Epietetnm  et  plebem  Assuritanomm 
de  Fortimato  quondam  episcopo  (epu  C)  eomm  (om.  C)  expUdt  CB  — 

Epist.  LXVL  —  Incipit  ad  Florentinm  qnem  et  Pnppiannm  (pnpiannm 
To)  BLNPTo,  Florentio  et  Pnpiano  b.  c.  e.  ^.  —  8  taecine  HNo,  asdiis  B, 
eascius  T,  thascins  L  in  raa.  m,  2  pnpiano  To  12  ant  andisses] 

nt  andiBses  BL         IZmom,  N         14inoiit.B  15  qnod]  qno  N 

16  commnnicatione]  commaenlatione  N  commacnletnr  H  in  mores 
JB'T,  instais  mores  H  17  qni  eras.  tn  B         facit  om.  B  18  sed 

<m.LP 


Epiatula  LXV,— LXVI.  727 

eet  rebelldm  adnersus  Christnm  et  adaersus  euangelium  eius 
existere,  ift  cum  ille  dicat:  nonne  duo  passeres  asse 
ueneunt  et  neuter  eorum  cadit  in  terram  sine  pa- 
tris  uoluntate,  et  probet  maiestas  eius  etueritas  sine  con- 

(scientia  et  permissu  Dei  etiam  minora  non  fieri,  tu  existimes 
sacerdotes  Dei  sine  consdentia  eius  in  ecclesia  ordinari.  nam 
credere  quod  indigni  et  incesti  sint  qui  ordinantur  quid  aliud 
est  quam  contendere  quod  non  a  Deo  nec  per  Deum  sacerdotes 
eins  in  ecclesia  constituantur. 

10     An  putas  maius  esse  de  me  meum  quam  Dei  testimoniumy  2 
cum  Dominus  ipse  doceat  et  dicat  testimonium  non  esse  uerum 
fli  quis  ipse  de  se  testis  existat,  eo  quod  unusquisque  utique  sibi 
faueat  nec  contra  se  aliquis  infesta  et  aduersa  depromat,  fides 
uero  sincera  sit  ueritatis,  si  in  praedicationibus  nostris  alius  sit 

16 praedicator  ac  testis.  si  testimonium,  inquit,  dixero  de 
me,  testimonium  meum  non  est  uerum.  alius  est 
enim  qui  testis  est  de  me.  quod  si  ipse  Dominus  omnia 
postmodum  iudicaturus  sic  noluit  de  testimonio  suo  sibi 
eredi,  sed  maluit  de  iudicio  ac  testimonio  Dei  patris  probari, 

so  quanto  magis  hoc  seruos  eius  obseruare  oportet,  qui  iudicio  ac 
testimonio  Dei  non  probantur  tantum^  sed  etiam  gloriantur. 
praeualuit  autem  apud  te  contra  diuinam  sententiam,  contra  con- 

2  Matth.  10,  29.        15  lo.  5,  31.  32. 


2  ut]  et  7  3  ueniunt  BL^NPT  neuter  eorum  non  jBf^, 

non  BL  terra  t;  patre  N  4  probat  T,  comprobet  H 

eiuB  om,  T  5  permisso  B  etiam  . . .  dei  om.  B  minora 

non  Hsed  corr.,  minima  o,  mora  PT         existimas  T  m  ex  e         6  eius] 
et  permisBum  add,  B  in  ecclesia  om,  B  7  incerti  o  8  con- 

tendere  LN,  concedere  F,  condere  T*JB,  credere  HPT*ov  10  me 

om.  P  meum  om,  B  12  exstat  P  eo  quod  om,  B  sibi 

om,  P\  *•«  sibi  T  13  fabeant  N,  placeat  V  aliquid  P  de- 

primat  T  si  fides  B  14  uera  N  si  ueritas  B  si  om, 

HLPT  15  inquit . . .  testimonium  om,  T  16  meum]  enim 

meum  B  17  quod  si]  quod  N  qui  omnia  Po  18  sic  scripsi, 

sit  BLNPOy  om,  HTv  suo  testimonio  H  19  deo  J*  probari 

om.N  20  seruis  B  21  dei]  nostri  add,  B  tantum  pro- 

bantur  B  22  autem  om.  B  et  contra  Pov 


728  Caecilii  Cypriani 

scientiam  nostram  fidei  soae  uiribiis  nixam  inimicomm  et  mali- 
gnorom  commentum,  qoasi  aqud  lapsos  et  profanos  et  eitra  eocle- 
siam  positos,  de  quorum  pectoribus  excesserit  spiritns  sanctas, 
esse  aliud  possit  nisi  mens  praua  et  fallai  lingua  et  odia  aene* 
nata  et  sacrilega  mendacia:  quibus  qui  credit,  cum  illis  neoesaes 
est  inueniatur  cum  iudicii  dies  uenerit. 
3     Quod  uero  dixisti  sacerdotes  humiles  esse  debere,  quia  et  Do- 
minus  et  apostoli  humiles  fuerunt,  humilitatem  meam  et  firatres 
omnes  et  gentiles  quoque  optime  norunt  et  diligunt:  et  tu  quo- 
que  noueras  et  diligebas,  cum  adhuc  in  ecclesia  esses  et  mecum  lo 
comLmunicares.  quis  autem  nostrum  longe  est  ab  humilitate, 
utrunme  ego  qui  cotidie  fratribus  seroio  et  uenientes  ad  ecclesiam 
singulos  benigne  et  cum  uoto  et  gaudio  suscipio,  an  tu  qui  te 
episcopum  episcopi  et  iudicem  iudicis  ad  tempus  a  Deo  dati 
constituis,  cum  Dominus  Deus  in  Deuteronomio  dicat:  et  homou 
quicumque    fecerit   in    superbia   ut    non    exaudiat 
sacerdotem  aut  iudicem  quicumque  fuerit  in  diebus 
illis,    morietur  homo   ille,   et  omnis   populus   cum 
audierit  timebit,  et  non  agent  impie  etiam  nunc, 
et  iterum  ad  Samuel  loquitur  et  dicit:  non  te  spreuerant,M 
sed  me  spreuerunt,  et  adhuc  Dominus  in  euangelio  cum  ei 
dictum  esset:  sic.  respondes  pontifici,  custodiens  et  do- 
cens  sacerdotalem  honorem  seruari  oportere  contra  pontificem 
nihil  dixerit,  sed  innocentiam  suam  tantummodo  purgans  respon- 
derit  dicens:  si  male  locutus  sum,  exprobra  de  malo:» 

15  Deut  17,  12.  13.        20  I  Sam.  8,  7.        25  lo.  18,  23. 

1  sdentiam  B  Mei]  dei  NPo  snae  om.  No  2  qoad] 

quas  L,  quod  B         et  extra]  extra  HNV,  et  contra  B  3  positiB  L 

spiritos]  chriflti  B  4  praae  T^  et  om,  L  linga  o 

7  dixistis  B  8  apostoli  eins  BHTv  12etom.B  13  et 

cmn]  nt  cnm  LN  te  om,  T  14  episcopnm  episoopi]  episcoponun 

et  episcopnm  T        indici  B        15  oonstitnes  By  destmis  T*        dominns 
om.  V  16  fecerit]  fnerit  H  nt]  ant  L  andiat  ex  andiet  T 

17  in  ea;  nt  in  JET  18  morietnr]  maledicetnr  N  20  samnelem  v 

^letomH  adhoc  BHT\  hoc  T*  22  respondis  NP,  respon- 

dens  T'  23  sacerdotibns  B  24  diz  ^  snam  om,  B 

respondit  H  25  exproba  LN 


Epiatulae  LXVI.  c.  2-4.  729 

si  atttembene,  quid  me  caedis?  itembeatus  apostoluscum 
ei  dictum  esset:  sic  insilis  in  sacerdotem  maledi- 
cendo,  nihil  contumeliose  locutus  sit  aduersns  sacerdotem, 
quando   et   potuerit  se  constanter  exserere  aduersus  eos  qui 

sDeum  crucifixissent  et  qui  iam  Dominum  et  Christum  et 
templum  et  sacerdotium  perdidissent,  sed  quamuis  in  falsis 
et  spoliatis  sacerdotibus  umbram  tamen  ipsam  inanem  sacer- 
dotalis  nominis  cogitans  dixerit:  nesciebam,  fratres,  quia 
pontifex  est.   scriptum  est  enim:  principem  plebis 

lotuae  non  maledices. 

Nisi  si  sacerdos  tibi  fui  ante  persecutionem,  quando  mecum  4 
communicabas,  post  persecutionem  sacerdos  esse  desiui.  perse- 
cutio  enim  ueniens  te  ad  sunmiam  martyrii  sublimitatem  pro- 
uexit;  me  autem  proscriptionis  onere  depressit,  cum  publice 

tftlegeretur:  si  qvis  tenet  possidbt  de  bonis  caecili  cypriani 
EPI8COPI  CHRiSTiANORVM,  ut  otiam  qui  non  credebant  Deo 
episcopum  constituenti  uel  diabolo  crederent  episcopum  pro- 
scribenti.  nec  haec  iacto,  sed  dolens  profero,  cum  te  iudicem  Dei 
Gonstituas  et  Christi,  qui  dicit  ad  apostolos  ac  per  hoc  ad  omnes 

«> praepositos  qui  apostolis  uicaria  ordinatione  succedunt:  qui 
audit  uos,   me  audit:    et  qui  me  audit,   audit  eum 

8  Act  23,  4.  5.        21  Luc  10,  16. 

1  item]  item  in  actis  apostoloTom  postmodam  N  beatns  om.  I/' 

apostolus  paulus  V  2  eiex  et  T  sacerdotes  dei  Tv  3  sit] 

est  ^  4  et  <m,  H  exerere  H,  exercere  Bo,  experiri  NF 

6  deum]  dnm  BTov         dominum]  dm  Nov  6  sacerdotem  T         per- 

didissent]  amisissent  B  sed  . . .  sacerdotibus  om,  B  7  ipse  B 

inanem]  inouem  N  9  principem]  sacerdotem  B  plebis  t.]  populi 

tui  t?       11  si  om,  LT      tibi  om.  T      fui  om,  P*       12  post]  sed  post  o 
13  ueniens  te]  te  uenientem  Po  summa  m.  sublimitate  T  14  pro- 

scriptionis]  prouectiori  H  onere  Po,  honore  BHNTV,  bonorem  L, 

borrore  Beneu,;  onere  in  honore  fort,  depressit]  proueiit  N       cum] 

magis  add,  H^  15  tenet]  tenet  uel  ov  possidet  om,  H 

16  credebat  BLPT,  cedebat  H  sed  prius  e^.l  17  uel  diabolo]  epo  ex 

epm  H  crederet  B^^HT  18  iacto  haec  B,  haec  actio  H^ 

19  christo  BLNT  ad  om.  JB  hoc  corr.  in  hos  T  20  apostoli 

sui  carior  dignatione  B  21  et  qui  me  . . .  7J^9,1  misit  om.  V  qui 

me  audit  audit  om,  BT  audit  me  o 


730  Caecilii  Cypriani 

qai   me   misit.    et  qni  reicit  nos,  me  reicit  et  ei 
qui  me  misit. 

i     Ynde  enim  schismata  et  baereses  obortae  sont  et  orinntor? 
dom  episcopns  qni  nnns  est  et  ecclesiae  praeest  snperba  qnoron- 
dam  praesnmptione  contenmitnr  et  homo  dignatione  Dei  hono-  % 
ratus  indignns  hominibns  indicatnr.  qnis  enim  hic  est  snperbiae 
tnmor,  qnae  adrogantia  animi,  qnae  mentis  inflatio,  ad  cogpitio- 
nem  snam  praepositos  et  sacerdotes  nocare  ac  nisi  apnd  te  pnrgati 
fnerimns  et  sententia  tna  absoluti,  ecce  iam  sex  annis  nec  fiater- 
nitas  habuerit  episcopnm  nec  plebs  praepositnm  nec  grex  pasto-  lo 
rem  nec  ecclesia  gnbematorem  nec  Christns  antistitem  nec  Dens 
sacerdotem.  snbneniat  Pnppianns  et  sententiam  dicat,  indidom 
Dei  et  Christi  in  acceptnm  referat,  ne  tantns  fidelinm  nnmems 
qni  snb  nobis  arcessitns  est  sine  spe  salntis  et  pads  exisse  nides^ 
tur^  ne  nonns  credentium  populus  nuUam  per  nos  consecatnsis 
esse  baptismi  et  spiritns  sancti  gratiam  iudicetury  ne  tot  lapeis 
et  paenitentibus  pax  data  et  communicatio  nostra  examinatione 
concessa  iudicii  tui  auctoritate  soluatur.  adnue  aliquando  et  di- 
gnare  pronuntiare  de  nobis  et  episcopatum  nostmm  cognitionis 
tuae  uigore  firmare,  ut  Deus  et  Christus  eins  agere  tibi  gratias  m 
possint  quod  per  te  sit  antistes  et  rector  altari  eonun  pariter  et 
plebi  restitutus. 

C     Apes  habent   regem  et  ducem  pecudes  et  fidem  seruant: 
latrones  mancipi  obsequio  pleno  humilitatis  obtemperant  quanto 

1  reiecit  uos  me  reiecit  T  eum]  qui  me  reicit  reicit  eum  H 

3  inde  BHTov  haeresis  BLN  4  dum]  nisi  dum  o  est  et 

om.  T         ecclesiae]  catbolicae  add.  L         5  indignatione  H^         hono- 
ratur  L  6  indicatur  H  qui  o,  quae  B  est  hic  enim  T,  est 

enim  haec  B  superbia  aut  B  7  animae  T  8  et]  factos 

etH  ac  nisi]  agni  :  si  T  9  ecce]  et  te  BL,  et  Po  10  episco- 

patum  L         11  christus]  sps  T,  spTscs  B         12  pupianus  ov         dicat] 
dicat  et  BHTov  13  ne]  nec  BH  tantum  B  14  accersitus 

est  JBo,  accessit  H        15  ne]  nec  v         16  esset  H^N,  est  L         iudicetur 
gratiam  baptismi  et  sps  sci  o  ne]  nec  B  17  communicatio  nostra] 

lege  communicationis  tradita  H  18  soluantur  B  aliquamdo  T, 

aliquanto  B  19  pronuntiare  om.  B  20  tuae  om.  T  uigore] 

uictore  BP,  iudicio  H,  auctoritate  ov  formare  NP,  reformare  H 

christus]  sps  T  21  sit  om.  o  altarii  B  22  restitutus  sit  o 

23  ducem]  iudicem  o  pecudes  om.  Po  et]  et  ei  v,  et  eis  o 

24  mancipio  H^  atque  mancipia  T*  pleno  obsequio  H 


Epistulae  LXVI.  c.  4—7.  731 

simpliciores  et  meliores  nobis  smit  bnitae  pecndes  et  muta  am- 
malia  et  cruenti  licet  ac  farentes  inter  gladios  adqne  inter  arma 
praedones?  praepositns  illic  agnoscitnr  et  timetnr,  qnem  non 
sententia  diuina  constitnit,  sed  in  quem  factio  perdita  et  nocens 

5  caterua  consensit. 

Dixisti  sane  scmpulum  tibi  esse  tollendum  de  animo,  in  quem  7 
incidisti.  incidisti^  sed  tna  credulitate  inreligiosa.  inddisti,  sed 
tua  mente  et  uoluntate  sacrilega:  dum  incesta,  tum  impia,  dnm 
nefanda  contra  fratrem,  contra  sacerdotem  facile  audis,  libenter 

10  et  credis,  aliena  mendacia  quasi  propria  et  priuata  defendis  nec 
recordaris  scriptum  esse:  saepi  aures  tuas  spinis  et 
noli  audire  linguam  nequam,  et  iterum:  malus  ob- 
audit  linguae  iniqnorum,  iustus  autem  non  inten- 
dit  labiis  mendacibus.   quare  in  hunc  scmpulum  non  in- 

15  ciderunt  martyres  sancto  spiritu  pleni  et  ad  conspectum  Dei  et 
Christi  eius  passione  iam  proiimi,  qui  ad  Cyprianum  episcopum 
litteras  de  carcere  direxerunt,  sacerdotem  Dei  agnoscentes  et 
contestantes  ei?  quare  in  hunc  scrupulum  non  incidemnt  tot 
coepiscopi  coUegae  mei,  qui  nel  cum  de  medio  recederent  pro- 

30  scripti  sunt  nel  adprehensi  in  carcere  et  in  catenis  fuemnt  aut 
qui  in  exilium  reiegati  inlustri  itinere  ad  Dominum  profecti 
sunt  aut  qui  quibusdam  locis  animaduersi  caelestes  coronas  de 
Domini  clarificatione  sumpsemnt?  quare  in  hunc  scmpulum 

11  Sir.  28,  24.        12  Prou.  17,  4. 

1  simpliciora  H*  meliora  H  Bunt  oni.  Ho  bruta  Ho 

pecudes-Ucet]  et  cmdeles  H  mutua  JB,  bruta  N  2  cruent  illic 

et  ac  Z  furentis  JB,  fiorentis  T  inter  om.  L  5  caterba  N 

consentit  HPo  6  esse  om,  N  in  om.  N  7  alterwn  incidisti 

om.  BHLNFTo  sed  . . .  incidisti  om.  0  crudelitate  BH^LNP 

inreUgiose  T      9  contra  fratrem  om,  B       et  libenter  0,  libenter  BHTv 
13  instum  L  15'  a  conspectu  dei  JV,  conspectum  dni  T  16  pas- 

sioni  Ho  iam]  tam  0  17  dirixerunt  P,  dixerunt  BL  direxe- 

runt  de  carcere  H  sacerdotes  N  et  contestantes  H  sed  et  con 

s.  2.,  et  constantes  B  19  episcopi  Hov  uel . . .  sunt  om.  B 

recesserunt  Po  20  adprehendi  B  carcerem  BLNPT,  carcerem 

coniecti  v  ot]  aut  B  in  catenis]  incathenati  0  21  qui 

om.  B  exilio  BN  religati  BP  itineris  B  22  qui 

aut  L,  aut  BTo  23  in  om,  L 


732  Caecilii  Cjpriani 

non  inciderunt  de  plebe  ista  nostra  quae  apnd  nos  est  et  nobis 
de  Dei  dignatione  commissa  est  tot  confessores  quaestionati  et 
torti  et  iusignium  uulnerum  et  cicatricum  memoria  gloriosi,  tot 
uirgines  integrae,  tot  laudabiles  uiduae,  ecclesiae  denique  oni- 
uersae  per  totum  mundum  nobiscum  unitatis  uinculo  copulatae?» 
nisi  omnes  isti  communicantes  mecum  secundum  quod  scripsisti 
polluto  nostro  ore  poUuti  sunt  et  spem  uitae  aetemae  communi- 
cationis  nostrae  contagione  perdiderunt.  Puppianus  solus  integer 
inuiolatus  sanctus  pudicus,  qui  nobis  miscere  se  noluit,  in  pa- 
radiso  adque  in  regno  caelorum  solus  habitabit.  lo 

8  Scripsisti  quoque  quod  ecclesia  nunc  propter  me  portionem  sui  in 
disperso  habeat,  quando  omnis  ecclesiae  populus  et  coUectus  sit  et 
adunatus  et  indiuidua  concordia  sibi  iunctus,  soU  illi  foris  reman- 
serint  qui  et  si  intus  essent  eiciendi  fuerant,  nec  patiatur  Dominus 
popuU  sui  protector  et  tutor  triticum  de  area  sua  diripi,  sed  solae  u 
possint  paleae  de  ecclesia  separari,  quando  et  apostolus  dicat :  quid 
enim  si  exciderunt  a  fide  quidam  illorum?  num- 
quid  infidelitas  illorum  fidem  Dei  euacuauit?  ab- 
sit.  est  enim  Deus  uerax,  omnis  autem  homo  men- 
dax,  et  Dominus  quoque  in  euangeUo  cum  eum  loquentemM 
discipuU  dereUnquerent;  conuersus  ad  duodecim  dixerit:  num- 
quid  et  uos  uultis  ire?  respondit  ei  Petrus  dicens: 
Domine,  ad  quem  ibimus?  uerbum  uitae  aeternae 
habes^  et  nos  credimus  et  cognouimus  quoniam  tu 
es  filius  Dei  uiui.   loquitur  iUic  Petrus,  super  quem  aedi-n 

16  Rom.  3,  3.  4.        21  lo.  6,  67-69. 

1  ista]  ipsa  BV        est  om.  B         3  inBignum  B         4  integras  T' 
6  nisi  si  v  isti  om,  T,  istic  P  7  nio  ore  poUntis  Lf  nro  repol- 

Inti  B  sint  et  N,  sunt  et  si  Po,  inte  L;  inde  fort,  oommnni- 

cationis  nostrae  om.  B  8  contagio  V         pnpianus  ov         9  miscere 

se]  misceri  B  10  adque  ex9^L  habitauit  HT  11  et  quod  H 
ecclesiae  nunc  pro  me  B  sui]  quid  P  13  uinctus  BH  et  soU  o 
remanserunt  BHPT  14  et  si]  si  B  15  protector]  rector  JV 

16  possent  LN       ecclesia  sua  o        17  enim]  inquit  add,  H        illorum] 
eorum  BT  18  euacuabit  BLNP  21  derelinquerint  B,  derelique- 

rent  P         dixit  TVv  22  respondit  ei]  respondens  et  B  23  imus 

BT^  V       uerba  v        24  credidimus  o»         quoniam]  quia  T        25  illic] 
hic  N  aedificanda  ov 


Epistulae  LXVL  c  7-9.  733 

ficata  faerat  ecclesia,  ecclesiae  nomine  docens  et  ostendens  quia 
etsi  contomax  ac  snperba  obandire  nolentium  multitudo  disce- 
daty  ecclesia  tamen  a  Christo  non  recedit,  et  illi  sunt  ecclesia 
plebs  sacerdoti  adonata  et  pastori  suo  grex  adhaerens.  nnde  scire 
.'debes  episcopum  in  ecclesia  esse  et  ecclesiam  in  episcopo  et  si 
qui  cum  episcopo  non  sit  in  ecclesia  non  esse,  et  frustra  sibi 
blandiri  eos  qui  pacem  cum  sacerdotibus  Dei  non  habentes  obre- 
punt  et  latenter  apud  quosdam  communicare  se  credunt,  quando 
ecclesia  quae  cathoiica  una  est  scissa  non  sit  neque  diuisa,  sed 
losit  utique  conexa  etcohaerentium  sibi  inuicem  sacerdotum  glu- 
tino  copulata. 

Quam  ob  rem,  frater,  si  m^estatem  Dei  qui  sacerdotes* 
ordinat  Ghristi  cogitaueris,  si  Christum  qui  arbitrio  et  nutu 
ac  praesentia  et  praepositos  ipsos  et  ecclesiam  cum  prae- 
ispositis  gubemat  aliquando  respexeris,  si  de  innocentia  sacer- 
dotum  non  humano  odio  sed  diuino  iudicio  credideris,  si 
temeritatis  et  superbiae  adque  insolentiae  tuae  agere  uel  sero 
paenitentiam  coeperis,  si  Domino  et  Ghristo  eius,  quibus  seruio 
et  quibus  puro  adque  inmaculato  ore  sacrificia  et  in  persecutione 
lopariter  et  in  pace  indesinenter  offero,  plenissime  satisfeceris, 
communicationis  tuae  poterimus  habere  rationem  manente  tamen 
apud  nos  diuinae  censunte  respectu  et  metu,  et  prius  Dominum 


1  erat  o  et  ecclesiae  B  ecclesiae  nomine  <m,  o  et  ostendens 
Offft.  Po  3  a  cbristo]  christianomm  o  sont  ecclesiae  BNy  qni  ecclesia 
simt  H  4  et  plebs  Po  grex  om.  B  5  in  om.  B  ecclesiam] 
ecclesia  BL^P  epiacopo]  episcopiim  HL^NPT,  episcopatom  B 

et]utH  6  quis  LNThf  iaom.B  esse]  est  BLNPT 

7  blandire  B  8  qnando  in  W  9  ecclesiamqne  B  catholica 

qnae  HV  nna  BHLNPTo^  Vy  et  nna  oh>  scissa]  scias  B 

non  8.  n.  dinisa  om.  B  sit]  est  H  10  sit  ex  si  P,  om,  BV 

ntiqne  om,  H,  tn  qnae  B         conixa  BLy  fixa  H         et  om.  JB  12  si] 

sine  T  dei]  dei  et  christi  H  qni]  qnae  B  13  et  christi  Po, 

om.  ^v  christi  V  14  praesentia  sna  Nov,  paosentiam  L  prius 
et  om,  BH  ecclesia  B  15  gnbemata  L  respneris  JB,  resipneris 
LNP;  foTt.  recte  17  tnae  om.  B  18  paenitentia  B         deo  ov 

qnibns— qnibns]  cni — cni  N  19  sacrifico  H  20  pariter  et] 

pariter  P  21  rationem  habere  o  22  respectnm  et  metnm  L 

«t  BHLNPTV,  nt  ov 


734  Caecilii  Cypriani 

menm  oonsulam  an  tibi  pacem  dari  et  te  ad  commimicatioiiem 
ecclesiae  suae  admitti  sna  ostensione  et  admonitione  permittat. 
1#  Memini  enim  quid  iam  mihi  sit  ostensom ,  inmio  quid 
sit  seruo  obsequenti  et  timenti  de  dominica  et  diuina 
auctoritate  praeceptum:  qui  inter  cetera  quae  ostendere  ets 
reuelare  dignatus  est  et  hoc  addidit:  ^itaque  qui  C!hristo  non 
credit  sacerdotem  fiacienti  postea  credere  indpiet  sacerdotem 
uindicanti'.  quamquam  sciam  sonmia  ridicula  et  uisiones  ineptas 
quibusdam  uideri,  sed  utique  iUis  qui  malunt  contra  sacerdotes 
credere  quam  sacerdoti.  sed  nihil  mirum,  quando  de  loseph» 
fratres  sui  dixerunt:  ecce  somniator  ille  uenit,  nunc 
ergo  uenite,  occidamus  illum;  et  somniator  posteaquod 
somniauerat  consecutus  sit  et  ocdsores  ac  uenditores  confusi 
sint,  ut  qui  uerbis  prius  non  credidissent  &ctis  postmodum 
crederent.  de  his  autem  quae  tu  egisti  uel  in  persecutione  uel  in  u 
pace  stultum  est  ut  uelim  te  iudicare,  quando  tu  magis  iudicem 
te  nostri  constitueris.  et  pro  animi  mei  pura  conscientia  et 
pro  Domini  et  Dei  mei  fiducia  rescripsi.  habes  tu  litteras  meas 
et  ego  tuas.  in  die  iudicii  ante  tribunal  Christi  utmmque  reci- 
tabitur.  » 

11  Gen.  37,  19.  20. 

Imom.  L         dari  pacem  tibi  H  te  ad]  ad  JT,  ea^JB  2  suae 

om.  T  3  mihi  iam  B  sit  om,  HLv  qnid]  qui  H  4  de 

om.  B  6  reoalare  N  dignatns  est]  dignatnr  V  dignatns 

est  et  reuelare  B  7  incipiat  ^r  8  iadicanti  ^  in  ros.         scia- 

mns  B  omnia  ridicnla  BHLNPo,  ridicnla  omnia  T  ineptos  iV^ 

9  mallant  P  -^     10  de  om.  JB,  «.  l  T         11  et  fratres  T        uenit  iUe  N, 
ille  uenite  et  B     /  nunc  e.  uenite  om,  BV        12  illum]  eum  o        et  som- 
niator  p.  quod  om,  L        quod]  quae  H        13  est  omniauerat  L        neni- 
tores  L         14  sint]  s  H        ut]  et  BLPTV         prius]  dominus  exp.  o 
15  his]  iis  r  16  ut  om.  T         uelim  te]  uel  in  te  BPT  17  nostri] 

meum  V        et]  haec  ov;  fort.  sed        mea  o»         et  pro  om,  I/,  et  PTo 
18  et  dei]  dei  Bo        19  utraeq.  recitabuntur  Bv;  add,  B:  opto  uos  Ss^yim 
ac  uos  meminisse  saepius  optamus  uos  bene  ualere.  —  A'd  (Explidt  ad  P) 
Florentium  quem  (qui  N)  et  Puppianum  (pupianum  T)  ezplicit  (om.  P) 
BLNTP,  Explicit  epistola  ad  Florentium  o,  om.  H.  — 


EpistuU  LXVL-LXVII.  735 


EPI8TVLA  LXVIL 

CYPBIANVS  CAEOILIVS  PRIMV8  POLYCARPVS  NICOMEDES 

LVCILIANVS    SVCCESSVS    SEDATVS    FORTVNATVS   LANVARIVS 

SECVNDINVS  POMPONIVS  HONORATVS  VICTOR  AVRELIVS  SAT- 

5TIVS  PETRVS  AMVS  LANVARIVS  SATVRNINVS  ALIVS  AVRELIVS 

VENANTIVS    QVIETVS    ROGATIANVS   TENAX   FELIX   FAVSTVS 

QVINTVS    ALIVS    SATVRNINVS   LVCIVS   VINCENTIVS   LIBOSVS 

GEMINIVS   MARCELLVS    lAMBVS   ADELPHIVS   VICTORICVS    ET 

PAVLVS  FELICI  PRESBYTERO  ET  PLEBIBVS  CONSISTENTIBVS 

10  AD  LEGIONEM  ET  ASTVRICAE  ITEM  AELIO  DLACONO  ET  PLEBI 

EMERITAE  CONSISTENTIBVS  FRATRIBVS  IN  DOMINO  S. 


Cam  in  unum  conueiiissemus,  legimus  litteras  uestras,  fratres  1 
dilectissimi,  quas  ad  nos  per  Felicem  et  Sabinum  coepiscopos 
nostros  pro  fidei  uestrae  integritate  et  pro  Dei  timore  fecistis, 

15  significantes  Basilidem  et  Martialem  libellis  idololatriae  conma- 
culatos  et  nefandorum  facinorum  conscientia  uinctos  episcopatum 
gerere  et  sacerdotium  Dei  administrare  non  oportere:  et  deside- 
rastis  rescribi  ad  haec  uobis  et  iustam  pariter  ac  necessariam 
sollicitudinem  uestram  uel  solacio  uel  auxilio  nostrae  sententiae 

70  subleuari.  sed  enim  desiderio  huic  uestro  non  tam  nostra  consilia 
quam  diuina  praecepta  respondent,  quibus  iam  pridem  mandatur 
uoce  caelesti  et  Dei  lege  praescribitur  quos  et  quales  oporteat 
deseruire  altari  et  sacrificia  diuina  celebrare.  in  Exodo  namque 


Epist  LXVn.  —  Incipit  de  Martiale  (Marciale  P)  et  Basilide  LPQ, 
Incipit  ad  plebes  (plebem  C)  in  Hispania  oonstitutas  (censistentemibns  C) 
de  (om.  C)  Basilide  et  MartiaU  (Martiali  Basilide  C)  CB.  —  2  Cyprianus 
et  ceteri  epi  (coepTjB)  presbyteris  et  diaconis  (diaconibus  C^)  et  plebibus 
<et  pL  om.  C)  in  Hispania  consistentibus  salutem  CB  3  lucianus  L 

4  satiuB  V  5  ienuarius  Q  8  geminus  LQ  adelfius  LPQ 

9  pr  L,  presbyter  Q  plebius  L^  pleuibus  Q  10  aelio]  laelio  v 

plebie  P  11  meritae  LPQ,  imeritae  M         13  dilectissimi]  carissimi 

CBV  ad  nos  ex  a  dno  C  14  nostrae  C  15  basiliden  LQ 

idolatriae  CLPQ  16  fadnerum  Q,  om.  C^B  conscientiam  LQ 

uictos  L  17  gerere]  genere  C  20  subleuare  C  huic  om.  C 

22  lege  dei  CB  23  altare  P>  sacrificium  diuinum  celebrari  C 


736  Caecilii  Cypriani 

ad  Moysen  Deus  loquitur  et  monet  dicens:  sacerdotes  qni 
accedunt    ad    Dominum  Deum    sanctificentur,    ne 
forte  derelinquat  illos  Dominus.   et  iterum:   et  cum 
accedunt   ministrare   ad  altare   sancti,   non  addu* 
cent  in  se  delictum,   ne  moriantur.  item  in  Leuitioos- 
praecipit  Dominus  et  dicit:  homo  in  quo   fuerit  macula 
et  uitium  non  accedet  offerre  dona  Deo. 
2     Quae   cum  praedicta  et  manifestata  sint  nobis,   praeceptis 
diuinis  necesse  est  obsequia  nostra  deseruiant,   nec  persona  in 
eiusmodi  rebus  accipi  aut  aliquid  cuiquam  largiri  potest  humana  lo 
indulgentia,  ubi  intercedit  et  legem  tribuit  diuina  perscriptio. 
neque  enim  inmemores  esse  debemus  quid  ad  ludaeos  per  Esaiam 
prophetam  locutus  sit  Dominus  increpans  et  indignans  quod 
contemptis  praeceptis  diuinis  humanas  doctrinas  sequerentnr. 
populus   iste^   inquit,   labiis   suis    honorificant   me,i» 
cor  uero   eorum   longe  separatum   est  a  me.   sine 
causa  autem  colunt  me  mandata  et  do.ctrinas  homi- 
num  docentes.  quod  item  Dominus  in  euangelio  repetit  et 
dicit:  reicitis  mandatum  Dei  ut  traditionem  uestram 
statuatis.  quae  ante  oculos  habentes  et  sollicite  ac  religiose s» 
considerantes  in  ordinationibus  sacerdotum  non  nisi  inmaculatos 
et  integros  antistites  eligere  debemus,  qui  sancte  et  digne  sacri- 
ficia  Deo  offerentes  audiri  in  praecibus  possint  quas  faciunt  pro 
plebis  dominicae  incolumitate,  cum  scriptum  sit:  Deus  pecca- 

1  Ex.  19,  22.       3  Ex.  30,  20.  21.       6  Leu.  21, 17.       15  Es.  29, 13. 
19  Marc.  7, 13.        24  lo.  9,  31. 

1  mosen  X,  moysem  v  3  et  itermn  ...l,  5  moriantur  om.  C 

4  accedant  L\  accedent  L^P  B  6  praecepit  C  7  accedat  C 

8  manifesta  LPQ,  mandata  CBV  sunt  Q  praecepis  Q  9  per8on& 
scripsi,  personam  CLPQBv  10  huiusmodi  CB  accipi]  accipiant  CV 
accipere  v  aut  aliquit  B,  8.  l.  C  11  indulgentia]  diligentia  C 

perscriptione  Q,  praescriptio  CL*Bv        12  neque]  quae  Q        eseiam  Q 
13  sit  L  8,  l  m.  2,  <m.  JB,  est  C  ds  (7  14  diuinis  praeceptis  Qv 

15  inquit  iste  jS  honorificant  C^LBV  {aed  sacrlficant  V  test,  Oxon.)^ 

honorificat  C^PQp  me  om.  F  16  uero]  autem  CB  separa» 

tumo9fi.O  20etom.  Q  22  antestitis  C*  23dnoCJS 

24  dominicae  pro  plebis  C  sed  isexe  inoolomitate  CLPQ 


Epistulae  LXVII.  c.  1-3.  737 

torem  non  audit,  sed  qui  Deum  coluerit  et  uolun- 
tatem  eius  fecerit,  illum  audii  propter  quod  plena 
diligentia  et  exploratione  sincera  eos  oportet  ad  sacerdotium 
Dei  deligi  quos  a  Deo  constet  audiri. 

5     Nec  sibi  plebs  blandiatur  quasi  inmunis  esse  a  contagio  delicti  3 
possit  cum  sacerdote  peccatore  communicans  et  ad  iniustum  ad- 
que  inlicitum  praepositi  sui  episcopatum  consensum  suum  com- 
modans,  quando  per  Osee  prophetam  comminetur  et  dicat  cen- 
suradiuina:  sacrificia  eorum  tamquam  panis  luctus, 

loomnes  qui  manducant  ea  contaminabuntur,  docens 
scilicet  et  ostendens  omnes  omnino  ad  peccatum  constringi  qui- 
que  fuerint  profani  et  iniusti  sacerdotis  sacrificio  contaminati. 
quod  item  in  Numeris  manifestari  inuenimus,  quando  Gore  et 
Dathan  et  Abiron  contra  Aaron  sacerdotem  sacrificandi  sibi 

15  licentiam  uindicauerunt.  iUic  quoque  per  Moysen  praecipit  Do- 
minus  ut  ab  eis  populus  separetur,  ne  fadnerosis  coniunctus 
eodem  facinore  et  ipse  perstnngatur.  separamini,  inquit^ 
a  tabernaculis  hominum  iniustorum  durissimorum 
et   nolite    tangere    ab    omnibus    quae   sunt   eis  ne 

sosimul  pereatis  in  peccato  eorum.  propter  quod  plebs 
obsequens  praeceptis  dominicis  et  Deum  metuens  a  peccatore 
praeposito  separare  se  debet^  nec  se  ad  sacrilegi  sacerdotis  sacri- 

9  Os.  9,  4.        17  Nmn.  16,  26. 


1  qni]  si  qni  Q,  si  qais  v  3  et  <m.  LP  oportet  eos  v,  nos 

oportet  CB  sacerdote  C  4  delegi  Q  (diligi  M)  qnos] 

quod  L  5  esse  a  ex  esca  C         contagione  CB         6  peccatom  C 

conmnnicet  C*  et  om,  CB  7  illicito  C*  praepositi]  prae- 

pontis  C  episcopatu  C*  commodando  C*  8  ose  QB 

oonmonetnr  C*Q  11  omnes  homines  ex  om  homo  C  quique] 

qmv  12  sacerdotes  LPQ  13  chore  Cv  14  datan  QB 

abixan  C  15  mosen  B,  moysem  v  praecepit  CPQB  (prae- 

cipit  M)  16  separaretor  CQB  facineroens  Q,  facinorosis  v 

17  perstringatar]  moriretnr  C,  moreretnr  B        18  a  tahemaculo  ex  taber- 
nacolnm  C  hominis  C\  hormn  hominnm  v  iniustorum]  istorum 

CB         19  ab  0.  q.  s.  eis]  ea  quae  ad  eos  pertinent  v         21  praecepit  M^ 
(praeceptiB  M*Q)  dnm  CB  &om.v  22  nec  se]  nec  sese  ex 

nec  esse  C 

m.  '    47 


738  Caecilii  Cypriani 

ficia  miscere^  qaando  ipsa  maiime  habeat  potestatem  ael  eligendi 
dignos  sacerdotes  uel  indignos  recusandi. 
4     Quod  et  ipsum  uidemus  de  diuina  auctoritate  descendere,  ut 
sacerdos  plebe  praesente  sub  omnium  oculis  deligatur  et  dignus 
adque  idoneus  publico  iudicio  ac  testimonio  conprobetur,  ricut  s 
in   Numeris    Dominus   Moysi   praedpit   dicens:    prehende 
Aaron  fratrem  tuum  et  Eleazar  filium  eius,   et  in- 
pones    eos   in   montem    coram    omni   synagoga,    et 
exue  Aaron  stolam  eius  et  indue  Eleazar  filium 
eius,  et  Aaron  adpositus  moriatur  illic.  coram  omniio 
synagoga  iubet  Deus  constitui  sacerdotem,  id  est  instruit  et 
ostendit  ordinationes  sacerdotaleB  non  nisi  sub  populi  adsi- 
stentis  conscientia  fieri  oportere,  ut  plebe  praesente  uel  dete- 
gantur  malorum  crimina  uel  bonorum  merita  praedicentur  et  sit 
ordinatio  iusta  et  legitima  quae  omnium  suflEragio  et  iudicio  u 
fnerit  ezaminata.  quod  postea  secundum  diuina  magisteria  ob- 
seruatur  in  actis  apostolorum,  quando  de  ordinando  in  locum 
ludae  episcopo  Petrus  ad  plebem  loquitur.  surrexit,  inquit, 
Petrus  in  medio  discentium,  fuit  autem  turba  in 
uno.  nec  hoc  in  episcoporum  tantum  et  sacerdotum,  sed  et  into 
diaconorum  ordinationibus  obseruasse  apostolos  animaduertimus, 
de  quo  et  ipso  in  actis  eorum  scriptum  est.  et  conuocauerunt, 
inquit,    illi    duodecim   totam  plebem   discipulorum 
et   dixerunt   eis.   quod   utique   idcirco  tam   diligenter   et 
caute  conuocata  plebe  tota  gerebatur,  ne  quis  ad  altaris  mini-  s^ 

6  Nnm.  20,  25.  26.        18  Act.  1,  15.        22  Act  6,  2. 

1  iniB««cdre  Q  (misereri  M)  3  uidimas  C  de  am.  C 

4  praesenti  ex  praesentem  C  deligitnr  O*  6  mosi  L  prae- 

cepit  CQv  (praecipit  M)  dns  dicens  Q  prende  CL,  dic  Q, 

apprehende  v        7  aron  fratri  tuo  Q        eleazamm  CBv        inponis  Q 
9  aron  L  et  posUa  dos  om.  CB  eleaEanun  CQBo  10  ad- 

positns  est  M*  (est  om.  M*Q)  illic  moriator  C  11  dns  CB 

14  maloram]  maionim  Q  criminnm  C^  16  obsementiir  C^ 

18  epiflcopo]  apostolo  v  19  foit]  fagit  C  in  nno]  hominnm 

fere  centnm  uiginti  v  20  et  in]  in  3f  (et  in  Q)  21  ordinationibns 

obsemasse]  obsemationibaB  ordinasse  B        22  et]  •*  Q  (et  M)        eoram] 
apostolomm  CB  23  dnodecim]  christi  C  24  idcirco  om,  CB 

25  alteris  Q 


Epistulae  LXVII.  c.  3-5.  739 

sterium  uel  ad  sacerdotalem  looum  iudignus  obreperet.  ordinari 
enim  uomiumquam  iudignoB  non  secundum  Dei  uoluntatem,  sed 
secundum  humanam  praesumptionem,  et  haec  Deo  displicere 
quae  non  ueniant  ex  legitima  et  iusta  ordinatione,  Deus  ipse 

smanifestat  per  Osee  prophetam  dicens:  sibimet  ipsi  regem 
constituerunt  et  non  per  me. 

Propter  quod  diligenter  de  traditione  diuina  et  apostolica  ob-  S 
seruatione  seruandum  est  et  tenendum  quod  apud  nos  quoque  et 
fere  per  prouincias  uniuersas  tenetur,  ut  ad  ordinationes  rite 

10  celebrandas  ad  eam  plebem  cui  praepositus  ordinatur  episeopi 
eiusdem  prouinciae  proximi  quique  conueniant  et  episcopus  deli- 
gatur  plebe  praesente,  quae  singulorum  uitam  plenissime  nouit 
et  uniuscuiusque  actum  de  eius  conuersatione  perspexit.  quod  et 
apud  uos  factum  uidemus  in  Sabini  collegae  nostri  ordinatione, 

15  ut  de  uniuersae  fratemitatis  suffragio  et  de  episcoporum  qui  in 
praesentia  conuenerant  quique  de  eo  ad  uos  litteras  fecerant 
iudicio  episcopatus  ei  deferretur  et  manus  ei  in  locum  Basilidis 
inponeretur.  nec  rescindere  ordinationem  iure  perfectam  potest 
quod  Basilides  post  crimina  sua  detecta  et  conscientiae  etiam 

so  propriae  confessione  nudata  Bomam  pergens  Stephanum  coUegam 
nostrum  longe  positum  et  gestae  rei  ac  ueritatis  ignarum  fefellit, 
ut  exambiret  reponi  se  iniuste  in  episcopatum  de  quo  fuerat 
iure  depositus.  hoc  eo  pertinet  ut  Basilidis  non  tam  abolita  sint 
quam  cumulata  delicta,  ut  ad  superiora  peccata  eius  etiam  fal- 

5  Os.  8,  4. 

1  obriperet  Q  2  enim  am.  C  5  propheta  E  ipsis  v 

regem  et  et  non  per  me  om.  CB  8  detenendum  C  nos  nos  L 

9  ferre  Q  rite  ex  reti  i,  recte  M,  ri«te  Q  10  praepositus]  episco- 

pufi  CBV       11  diligatur  CE,  delegatur  Q  (deligatur  M)       13  actu  Q 
14  uosj  nos  CB  uidimus  C  ordinationem  Q  16  praesen- 

tiam  LQB,  praesenti  P;  cf,  607,1  conuenerunt  C  quique  . . . 

fecerant  bis  exh,  B  fecef  C  17  ei}  et  LQC  sed  exp.  C*  et] 

ei  C  ei]  et  C  basilides  L  18  perfecta  est  B  19  sua 

om.  V  detecte  C  conscientia  C,  conscientiam  Q^  (conscientiae 

MQ^)        20  propria  CBv       nudatam  Qv  (nudata  M)       21  postum  C 
rei  «jj  erat  C  22  et  ambiret  C  reponi  se  ex  ponit  C 

iniustos  C  23  iure  CLPQBV,  iuste  v  hec  C  per- 

tinent  C'B  basilides  X,  a  basilidis  Q  24  superiora]  peiora  CB 

47* 


740  Caecilii  Cypriani 

ladae  et  drciuiLiieiitioiiis  erimen  acceBseht  neque  enim  tam  cal- 
pandns  est  ille  cni  neglegenter  obreptnm  est  qnam  hic  exsecran- 
dns  qni  frandnlenter  obrepeit.  obrepere  antem  si  hominibns  Basi- 
lides  potnit,  Deo  non  potest,  cnm  scriptnm  sit:  Dens  non 
deridetnr.  sed  nec  Martiali  potest  profnisBe  &llacia  qno» 
minns  ipse  qnoqne  delictis  granibns  innolntns  episeopatnm  teneie 
non  debeat,  quando  et  apostolns  moneat  et  dicat:  episcopnm 
oportet  esse  sine  crimine  qnasi  Dei  dispensatorem. 
•  Qnapropter  cnm,  sicnt  scribitis,  firatree  dilectissimi,  et  nt  Felix 
et  Sabinns  collegae  nostri  adsenerant  ntqne  alins  Felii  de  Cae-  lo 
sarangnsta  fidei  cnltor  ac  defensor  neritatis  littoris  snis  signi- 
ficat,  Baeilides  et  Ifartialis  nefando  idololatriae  libello  contami- 
nati  sint,  Baeilides  adhnc  insnper  praeter  libeJli  macnlam  cnm 
infirmitate  decnmberet,  in  Denm  blasphemanerit  et  se  blas- 
phemasse  confessns  sit  et  episcopatom  pro  conscientiae  soaeu 
nnhiere  sponte  deponens  ad  agendam  paenitentiam  connersns 
sit  Denm  deprecans  et  satis  gratnlans  si  sibi  nel  laico  com- 
mnnicare  contingeret,  Martialis  qnoqne  praeter  gentilinm  tnr- 
pia  et  lutnlenta  oonninia  in  collegio  din  fireqnentata  et  filios 
in  eodem  coUegio  exteramm  gentinm  more  apnd  pro&na  se-» 
pnlcra  depositos  et  alienigenis  consepnltoe,  actis  etiam  pnblice 
habitis  apud  procnratorem  dncenarinm  obtemperasse  se  idolo- 
latriae  et  Christnm  negasse  contestatus  sit  cumqne  alia  mnlta 

4  GaL  6,  7.       7  Tit.  1,  7. 

1  circimiaeiitioneB  LQ         accessit  C^         3  frandolenter  C         obri- 
pere  CQ  4  potest]  potnit  C  6  delictis  eorr.  m  detectis  C 

gTamque  innolatoB  crimine  C         7  qnando  . . .  dicat  om.  C         8  despen- 
satorem  Q  9  cnm  ojr.  Q  sicnt]  m  qnot  Q,  sicnt  niis  C  sed  cnt 

ex  t  scriptiB  LP,  scripsistis  Qv  dilectiBsimi]  danid  exp.  C  et 

8,  L  damit  nt  et  Q  10  et  nt  sabinns  C  caesarea  angnsta 

CBV  11  ac  om.  C  12  idolatriae  CLPQB         contaminata  C* 

13  sint  ex  snnt  M  (sint  Q),  sine  B  14  in  infirmitate  v  in  am,  P 
15  pro]  pro  hoc  CB  16  nolnere  L^Q  ad  om.  L  17  si  om.  C 
18  contingere  C  mardales  L  gentilia  C  19  Incnlenta  P 

in  om.  0  collegia  din  freqnentat  C  fflins  C  20  sepnlchra 

CBP  21  depoBitis  C^  consepnltns  G  etiam]  enim  C 

pnblicise  JB  22  apnd]  capnt  C  se  om.  C  idolatriae  CLPQB 
23  cnmqnae  Q,  cnm  CB 


Epistnlae  LXVIL  c.  5—8.  741 

sint  et  grauia  delicta  quibus  Basilides  et  Martialis  inplicati 
tenentur:  frustra  tales  episcopatum  sibi  usurpare  conantur, 
cnm  manifestius  sit  eiusmodi  homines  nec  ecclesiae  Ghristi 
posse  praeesse  nec  Deo  sacrificia  offerre  debere,  maxime  cum 

siam  pridem  nobiscum  et  cum  omnibus  onmino  episcopis  in  toto 
mundo  constitutis  etiam  Comelius  coUega  noster,  sacerdos  paci- 
ficus  ac  iustus  et  martyrio  quoque  dignatione  Domini  honoratus, 
decreuerit  eiusmodi  homines  ad  paenitentiam  quidem  agendam 
posse  admitti,    ab  ordinatione  autem  cleri  adque  sacerdotsdi 

lohonore  prohiberi. 

Nec  uos  moueat^  fratres  dilectissimi,  si  apud  quosdam  in  no-  7 
uissimis  temporibus  aut  lubrica  fides  nutat  aut  Dei  timor  inreU- 
giosus  nacillat  aut  pacifica  concordia  non  perseuerat.  praenuntiata 
sunt  haec  futura  in  saeculi  fine  et  Domini  uoce  adque  apostolo- 

i&mm  contestatione  praedictum  est  deficiente  iam  mundo  adque 
adpropinquante  antichristo  bona  quaeque  deficere,  mala  uero  et 
aduersa  proficere. 

Non  sic  tamen  quamuis  nouissimis  temporibus  in  ecclesia  Dei  S 
aut  euangelicus  uigor  cecidit  aut  Christianae  uirtutis  aut  fidei 

sorobur  elanguit,  utnon  supersit  portio  sacerdotum  quae  minime 
ad  has  rerum  ruinas  et  fidei  naufragia  succumbat,  sed  fortis  et 
stabilis  honorem  diuinae  maiestatis  et  sacordotalem  dignitatem 
plena  timoris  obseruatione  tueatur.  meminimus  et  tenemus  suc- 
cumbentibus  licet  et  cedentibus  ceteris  Mattathian  legem  Dei 

35  aindicasse  fortiter,  Helian  ludaeis  deficientibus  adque  a  religione 

1  marciales  L  3  manifestnm  CQ^^v  (mamfestiTi8  MQ^)  nec 

ante  ecclesiae  Ls.l,m.  2  5  nobiscmn  CB  omnibas  ex  homni- 

bns  £  6  sacerdos  wn.  CB  7  dnm  L  8  hninsmodi  C 

9  cleri  atqne  ex  atq.  elerici  C  sacerdotale  L^  11  si  om.  CLP 

qnoedam]  qnod  add,  Cs.h  12  nntet  ex  nndata  C  timore  C^ 

irreligiositate  ex  irreligiosnm  C  13  nadllet  ex  nacilla  C,  nigilat  L 

perseneret  C*  14  finem  C  et]  et  de  C  apostomm  B 

16  qnaeqne]  qnoqne  CB  18  nonissima  B  19  nigor]  ninor  P, 

timor  CB  cecidit  <m,  V  ant  f.]  et  fidei  C  20  robor  CLQ, 

nigor  V  test.  Oxon,  langnet  V  21  ad]  ab  P  fide  L 

22  honore  P         23  tnebatnr  P         meminimns  >..l,  25  fortiter  om.  C 
sno  cnmbentibns  Q  (snccnmbentibns  M)  24  et  (m,  B  mattha- 

thian  L,  mattatian  Q,  mathatian  B  dni  jB  25  nindicasse 

se  Q  heliam  CPBv  a  om.  Ir,  ad  C^ 


742  Caecilii  Cjpriani 

dioiiia  reoedeDtibiis  stetisse  et  oertasse  SQblimiter,  Danielem  nec 
solitadine   regionis   alienae   neo   perseentionis    adsiduae    in* 
festatione   detmritmn  flneqnenter  ac  fortiter  gloriosa  edidisse 
martyria,    tres    item   pneros   nec   annis   nec   minis   fractos 
contm  igseB  Babylonioe  fideUter  obstitisBe  et  nictorem  regems 
in   ipsa   sna   captinitnte  nicisse.  niderit  nel  praeoaricatomm 
nnmems  uel  proditomm  qni  nnnc  in  ecclesia  contra  ecdesiam 
snigere  et  fidem  pariter  ac  neritatem  labefiicbure  coepenmt 
permanet  apnd  plnrimos  sincera  mens  et  religio  integra  et 
non  nisi  Domino  et  Deo  sno  anima  deuota,  nec  christianam  fidem  i» 
aliena  perfidia  deprimit  ad  minam,  sed  magis  excitat  et  exaltat 
ad  gloriam,  secondnm  qnod  beatos  apostolns  hortator  et  didt: 
qoid    enim   si    excidernnt   a   fide   qoidam    eorom, 
nomqoid  infidelitas  illorom  fidem  Dei  eoacoaoit? 
absit.    est   enim   Deus    nerax,    omnis  antem  homou 
mendax.  si  aotem  omms  homo  mendax  est  et  solns  Deos 
oerax,  qoid  aliod  seroi  et  maxime  sacerdotes  Dei  fiu»re  debemos 
nisi  nt  hnmanos  errores  et  mendacia  relinqoamos  et  praecepta 
dominica  costodientes  in  Dei  oeritate  maneamos? 
f     Qoare  etsi  aliqoi  de  collegis  nostris  [extiteront],  firatres  dilec-  » 
tissimi,  qni  deificam  disdplinam  neglegendam  putant,  et  com 
Basilide  et  Martiale  temere  conmianicent,  contnrbare  fidem  no- 
stram  res  ista  non  debet,  cnm  spiritos  sanctos  in  psahnis  talibos 
comminetnr  dicens:  to  aotem  odisti  disciplinam  et  ab- 

12  Bom.  3,  3.  4.       24  Ps.  49,  17.  IS. 

1  et  certMte  imt.  CR  2  regioius]  religionifl  L  nec  om.  P 

penecQtione  B,  penecntionem  C  infestiitioiiis  adsidiiae  CM 

3  bAc  Q  glorioeae  C^L  dedisse  Cv^  didiese  L  4  aoois] 

caminis  Balugiiu       6  ipeam  eiiftm  captimtatem  Q       pnedicatormn  P 
7  nunerae  vel  proditorom  £  «.  Z.  m,  <9         perditormn  CB         10  denota 
nec]  deootioBe  B  11  alienam  per  fidem  (7*  deprimet  C 

13  apostolof  ]  paalii3  add.  «  13  eoram]  illonmi  CB  14  illoram] 

eonun  B,im.C         eoacnabit  C*PB  15  antem  om.C         17  oeraz 

tetQ  18  at  om.  L  .       20  qoare  eorr,  in  qoin  Q  (qoare  M)  ali- 

qoie  Q  eztiterint  Qv^  om.  LP  21  deicam  C  patent  CB 

22  martiali  CB         commonicant  Pv        aestram  CB         23  et  cam  M 
(com  Q) 


Epifltnlae  LXVIL  c.  8—9.  743 

iecisti  sermones  meos  retro.  si  uideras  furem^  con- 
carrebas  ei  et  cum  adulteris  portionem  tuam  po- 
nebas.  consortes  et  participes  ostendit  eos  alienornm  delicto- 
mm  fieri  qni  fiierint  delinqnentibus  copulati.  sed  et  hoc  idem 

5  Faulus  apostolus  scribit  et  dicit:  susurratores,  detracto- 
res,  abhorrentes  Deo,  iniuriosi,  superbi,  iactantes 
sui,  adinuentores  malorum:  qui  cum  iustitiam  Dei 
cognouissent,  non  intellexerunt,  quoniam  qui  talia 
agunt  morte  sunt  digni,  non  tantum  faciunt  mala, 

losed  et  consentiunt  eis  qui  haec  agunt.  quoniam 
qui  talia,  inquit,  agunt,  morte  sunt  digni.  mani- 
festat  et  conprobat  morte  dignos  esse  et  ad  poenam  uenire, 
non  tantum  illos  qui  mala  faciunt,  sed  etiam  eos  qui  talia 
agentibus  consentiunt,  qui  dum  malis  et  peccatoribus  et  paeni- 

i&tentiam  non  agentibus  inlicita  communicatione  miscentur,  no- 
centium  contactibus  poUuuntur  et  dum  iunguntur  in  culpa, 
sic  nec  in  poena  separantur.  propter  quod  integritatis  et  fidei 
uestrae  religiosam  sollicitudinem,  fratres  dilectissimi,  et  lauda- 
mus  pariter  et  probamus  et  quantum  possumus  adhortamur 

solitteris  nostris,  ne  uos  cum  profanis  et  maculatis  sacerdotibus 
communicatione  sacrilega  misceatis^  sed  integram  et  sinceram 
fidei  uestrae  firmitatem  reUgioso  timore  seruetis.  opto  uos, 
fratres  carissimi,  semper  bene  ualere. 

5  JRom.  1,  30-32. 

1  retro]  post  te  Q        nidebas  CQBv        simnl  concnrrebas  cam  eo  Q 
2  ei  ...  ponebas  om.  C  portionem]  partem  LP,  particnlam  B;  ef, 

715,16  3  ostendens  ex  ostendite  C  boe  C  4  delinqnen- 

tium  B  qnidem  M  (idem  Q)  5  et  dicit]  dicens  Q  detracta- 

tores  L  7  ininstitiam  C  8  non  intellexemnt  ...  l,  9  digni 

om.  LMP  (exh.  Q)  9  facinnt  mala  sed  et]  qni  fadnnt  ea  sed  et  qni 

CBv  10  eis  ex  ea  C,  bis  B  qnoniam  om,  Q;  qnoniam  . . .  digni 

om.  C  13  male  C  14  malis  et]  malis  Q  15  commnnicatio- 

nem  P,  commnnicareane  C,  commntatione  Q  1d  et  contactibns  C^ 

18  et  landamns]  landamns  Q  20  noetris  om.  C  21  sed  et  C'X 

22  opto  . . .  nalere  om,  CP  opto  BQ,  optamns  LM  nos  om.  L 

23  carissimi]  dilectissimi  B  semper  om.  L.  —  De  (Ezplicit  de  P) 
Martiale  et  Basilide  explicit  (explicat  L,  om.  P)  LPQ,  Ad  (Caecili  Cypriani 
ad  B)  plebes  (plebem  C)  in  Hispania  constitntas  (constu  C)  explicit  feUciter 
(de  Basilide  et  Martiali  explicit  C)  CB.  — 


744  Caecilii  Cjpriani 

EPISTVLA  LXVIII. 

CYPRIANVS  8TEPHAN0  PKATRI  S. 

1  Faastinus  coUega  noster  Lugdnni  consistens,  frater  carissime, 
semel  adqae  itenun  mihi  scripsit  significans  ea  quae  etiam  nobis 
scio  utiqne  nnntiata  tam  ab  eo  quam  a  ceteris  coepiscopis  nostris  s 
in  eadem  prouincia  constitutis,  quod  Marcianus  Arelate  consi- 
stens  Nouatiano  se  coniunxerit  et  a  catholicae  ecclesiae  ueritate 
adque  a  corporis  nostri  et  sacerdotii  consensione  discesserit,  te- 
nens  haereticae  praesumptionis  durissimam  prauitatem,  ut  seruis 
Dei  paenitentibus  et  dolentibus  et  ad  ecclesiam  lacrimis  etgemituio 
et  dolore  pulsantibus  diuinae  pietatis  et  lenitatis  patemae  solada 
et  subsidia  cludantur  nec  ad  fouenda  uulnera  admittantur  uul- 
nerati,  sed  sine  spe  pacis  et  communicationis  relicti  ad  luporum 
rapinam  et  praedam  diaboli  proiciantur.  cui  rei  nostrum  est  con- 
sulere  et  subuenire,  frater  carissime,  qui  diuinam  clementiamu 
cogitantes  et  gubemandae  ecclesiae  libram  tenentes  sic  censuram 
uigoris  peccatoribus  exhibemus,  ut  tamen  lapsis  erigendis  et 
curandis  uulneratis  bonitatis  et  misericordiae  diuinae  medicinam 
non  denegemus. 

l     Quapropter  facere  te  oportet  plenissimas  litteras  ad  coepi-so 
scopos  nostros  in  Oallia  constitutos,  ne  ultra  Marcianum  perui- 

Epist.  LXVUI.  —  Incipit  ad  Stephanam  de  Marciano  arelatense  {add. 
'    CZ:  qni  (qui  et  C)  haereticos  recepit  (recepit  feliciter  C)  CZioQ.  —  3  lug- 
dnno  Coi^  frater  carissime  om.  V  4  nobis  etiam  o,  nobis  F 

6  eadem  am,  %q  arelatae  o,  arelato  Z  7  se]  sese  ov  con- 

innzerit]  commnnicerit  Z  neritate]  onitate  Zv  8  et]  nt  Z 

sacerdotis  C  confessione  C  dicesserit  Z,  om,  C^oiq,  disinn- 

zerit  C*  tn  marg.  9  prauitatem]  <idd.  ioQ :  se  diuiserit  cum  ab  eo 

ut]  et  C         ut . . .  paenitentibus  et  om,  iog  10  paenitentibus]  facien- 

tibus  exp,  C  st  d.]  eo  dolentibus  C  et  ad]  ac  ex  ad  (7,  et  F 

12  claudantur  ZoH)  i         fouenda]  et  curanda  add.  Z  13  communi- 

catione  nostra  Z  14  praedam]  rapinam  Z  cui]  quod  cui  Z 

15  fratres  kmTZ        16  gubemandam  io        17  uigoribus  C*       peccatoii- 
bus]  increpandis  add,  Z  ezigendis  q  18  medicinam]  medica^ 

mina  o        20  te  om,  %oq        te  oportet  ex  et  eo  propter  C       21  gallia  V, 
gallias  C^,  gaUiis  CHo^  nisi  quod  is  o  tn  ras.  m.  ^,  galla  Z 


Epistulae  LXVIIL  c.  1—3.  745 

cacem  et  superbum  et  diuinae  pietatis  ac  fratemae  salutis  ini-» 
micum  collegio  nostro  insultare  patiantur,  quod  necdum  a  nobis 
uideatur  abstentus,  qui  iam  pridem  iactat  et  praedicat  quod  No- 
uatiano  studens  et  eius  peruicaciam  sequens  a  communicatione 
5  se  nostra  segregauerit,  cum  Nouatianus  ipse  quem  sequitur  olim 
abstentus  et  hostis  ecclesiae  iudicatus  sit  et  cum  ad  nos  in 
Africam  legatos  misisset  optans  ad  communicationem  nostram 
adinitti;  hinc  a  concilio  plurimorum  sacerdotum  qui  praesentes 
eramus  sententiam  retulerit  se  foris  esse  coepisse  nec  posse  a 

10  quoquam  nostri  sibi  communicari  qui  episcopo  Comelio  in  catho- 
lica  ecclesia  de  Dei  iudicio  et  cleri  ac  plebis  suffragio  ordinato 
profanum  altare  erigere  et  adulteram  cathedram  conlocare  et  sa- 
crilega  contra  uemm  sacerdotem  sacrificia  offerre  temptauerit, 
proinde  si  resipiscere  et  ad  sanae  mentis  consilium  redire  uellet, 

15  ageret  paenitentiam  et  ad  ecclesiam  supplex  rediret.  quam  uanum 
est,  frater  carissime,  ut  Nouatiano  nuper  retuso  et  refutato  et 
per  totum  orbem  a  sacerdotibas  Dei  abstento  nunc  adulatores 
adhuc  nobis  patiamur  inludere  et  de  maiestate  ac  dignitate 
ecclesiae  iudicare. 

30     Dirigantur  in  prouinciam  et  ad  plebem  Arelate  consistentem  3 
a  te  litterae  quibus  abstento  Marciano  alius  in  loco  eius  substi- 
tuatur  et  grex  Christi  qui  in  hodiernum  ab  illo  dissipatus  et 
uulneratus  contemnitur  coUigatur.  sufficiat  multos  illic  ex  fratri- 
bus  nostris  annis  istis  superioribus  excessisse  sine  pace.  uel  ceteris 

2  coUegio  ex  collectio  C  patiatnr  q  uideatnr  a  nobis  v 

3  uidetnr  Coq  abstentur  C*  item  l.  6  qnod]  qniZ        ,5  nostra 

se  ZOj  se  sancta  V  7  affricam  Zio  legatos  om,  Z,  legatam  ex 

legatur  C  sd]&Z  8  hinc  om.  Z  a]  in  Z  consilio  Z 

9  erant  Z  retulerunt  Z  esse]  et  hereticam  esse  Z  a  quo- 

quam]  iam  quemquam  Z  10  nrm  C  sed  m  in  raa,,  nostrum  Zv;  cf. 

p.  506,24  communicare  Z  sub  epo  Z  catholica  in  o' 

11  ecclesiae  C  de  om,  C         et  om.  o  cleri]  dei  Z         12  sacri- 

legam  C  13  sacerdotum  o^  14  respicere  CZq  14  sanae 

ex  sacra  C  15  agere  Z     ^      suplex  ex  simplex  C  16  retuso] 

recuso  o  sed  recusato  in  marg.  m.  2  reputato  C  17  urbem  Z 

abstente  C  nunc]  non  q  adulatores  ddd.  o  m.  rec.  18  patia- 

mus  C  19  iudicare]  uindicare  o  20  dirigantur]  add.  Z:  primo  tue 

littere         arelati  Z        21  a  te  litterae  om,  Z        locum  io^v         23  ex 
exet  C 


746  Caeeilii  Cjpriani 

sobD0iiiatiir  qm  sapemuit  et  diebus  ac  ooetibiis  ingaMseiiiit 
et  dininam  ac  pateinam  mimicordiaiii  depreeantes  saladiim 
nostrae  epitnlatioiiis  expoeeaiit.  ideiieo  enim^  fimter  eariffiime, 
oopiosam  oorpns  est  sacerdotom  concordiae  matnae  gliitiiio  at- 
qae  anitatis  aincalo  copolatam,  at  si  qoia  ex  conegio  noatros 
haeresim  facere  et  gregem  ChriBti  lacenire  et  aastaie  tempta- 
aerit,   gabneniant  ceteri,   qaa  pastoree  atiles  et  miserieordes 
oaes  dominicas  in  gregem  colligant   qoid  enim  si  in  mari 
portas  aliqais  monitionibas  sais  raptis  infestas  et  pericalosos 
esse  naaibus  coeperit,   nonne  naaigantes  ad  alios  proximosit 
portas  naaes  saas  dirigant,  abi  sit  tatos  [aceessas]  et  sala- 
taris  introitns  et  statio  secara?  aat  si  in  ida  stabolam  ali- 
qaod  obsideri  et  teneri  a  latronibas  coeperit,  at  qaisqais  in- 
gressas  faerit  insidiantium  illic  infestatione  capiatnr,  nonne  com- 
meantes  bac  opinione  comperta  stabola  alia  in  itinere  adpetantu 
tatiora,  abi  sint  fida  hospitia  et  receptacala  commeantibas  tata? 
qaod  necesse  est  apad  nos  esse,  frater  carissime,  at  fratres 
nostros  qui  nitatis  Mardani  scopalis  petont  ecclesiae  portos  sala- 
tares  sasdpiamos  ad  nos  prompta  et  benigna  hamanitate  et  sta- 
bolam  conmieantibas  praebeamos  tale  qaale  est  in  enangelio, » 
qao  a  latronibas  saaciati  et  aalnerati  snsdpi  et  foaeri  et  tatari 
ab  stabalario  possint. 
4     Qoae  est  enim  maior  aat  melior  cora  praepositoram  qaam 
diligenti  sollidtudine  et  medella  salabri  fouendis  et  conseraan- 


1  qni  ei;  qaod  C  et  diebas]  qni  diebas  V,  qni  et  diebvs  v  ac} 

et  Z  4  glatine  iq  5  coll^e  C  6  haeresin  q  7  qoA  7, 

et  qoa  C*,  et  qaasi  C^,  et  qai  sont  Z,  om.  ioQ;  ef,  p,  518,14  8  oiies] 

qoi  oaee  iOQ  in]  qaid  in  C  oolligant  o*  qaid]  qao  modo  C 

sed  modo  s.  l.  9  aliqai  C  10  ceperit  naaibos  Z,  naaigantibaft 

coeperit  V        ad  alios]  aliaB  ad  C         11  diiigerent  Z        et  tntos  Z 
aeeeesas  om.  dog  13  obsidere  et  tenere  C,  obtineri  et  obeideri  Z 

14  faerit  om.  ig  commeantes  hac  om.  Z  15  opinione  om.  Z, 

qpridione  fort.  appetant  Z  /6  sant  i^  fida]  tata  Z 

17  neceBse  est]  nanc  esse  CZv  eeee  C>to^,  debet  C*Z  18  noetnM] 

cariBnmos  nostros  Z  oitatie  Z,  rdectis  ««p.  etatis  C,  iactati  io^ 

mardaaa  C*         petant]  poecant  Z        19  SaecipiamaB  eos  Z        21  qao] 
qaod  C  et  tatari  otn.  Z  22  ab]  a  ^  23  qoae  est  esDxm 

paetoram  V  aat]  et  Z  praepodtoram  om.  F,  pastoram  Z 


Epistulae  LXVIII.  c.  3-4.  747 

dis  oaibns  proaidere,  cum  Oominns  loquatar  et  dicat:  quod 
infirmatum  est  non  confortastis,  et  quod  male 
habuit  non  conroborastis,  et  quod  contribulatum 
est  non  eonsolati  estis,  et  quod  errauit  non  reuoca* 

sstis^  et  quod  perit  non  inquisistis:  et  dispersae 
sunt  oues  meae,  eo  quod  non  sint  pastores,  et 
factae  sunt  in  comesturam  omnibus  bestiis  agri,  et 
non  fuit  qui  inquireret  neque  qui  reuocaret.  pro- 
pterea  haec  dicit  Dominus:  ecce  ego  super  pasto- 

lores  et  inquiram  oues  meas  de  manibus  eorum  et 
auertam  eos  ut  non  pascant  oues  meas:  et  iam  non 
pascent  eas,  et  extraham  eas  de  ore  eorum,  et 
pascam  eas  cum  iudicio.  cum  ergo  pastoribus  talibus  per 
quos  dominicae  oues  necleguntur  et  pereunt  sic  Dominus  com- 

15  minetur^  quid  nos  aliud  facere  oportet,  frater  carissime,  quam 
colligendis  et  refouendis  Ghristi  ouibus  exhibere  diligentiam 
plenam  et  curandis  lapsorum  uulneribus  patemae  pietatis  adhi- 
bere  medlcinam,  quando  etiam  Dominus  in  euangelio  moneat 
et  dicat:  non  est  opus  sanismedicus,  sed  male  haben- 

90 tibus.  nametsipastoresmultisumus,  unum  tamen gregem pasci- 
mus,  et  oues  uniuersas  quas  Christus  sanguine  suo  et  passione 
quaesiuit  coUigere  et  fouere  debemus  nec  pati  supplices  et 
dolentes  fratres  nostros  crudeliter  despici  et  superba  quorun- 
dam  praesumptione  calcari,  cum  scriptum  sit:  ille  autem 

isqul  contumax  est  uir  sui  iactans  nihil  omnino  pro- 
ficiet,  qui  dilatauit  tamquam  inferi  animam  suam, 
et   eiusmodi  onuies  Dominus  in  euangelio  culpet  et  damnet 

1  Ez.  84,  4-6.  10.  16.        19  Matth.  9,  12.       24  Ab.  2»  5. 

1  ouibiis]  quibosqne  Z  2  iufirmum  Z  3  tribulatum  Z^  4  con- 
solati  estis]  consolidastis  io^;  cf.  654,15  et  quod]  quod  i^  5  periit 
Zi^  requisistis  Z  6  sint  p.  e.  factae  am.  Z  7  faoti  C  come- 
stwnZ  inomnibusv  llutea;etO  12  oues  meas  de  Z  14dno  C^ 
am.  tQ  15  quod  C^  16  refouendis]  reformandis  Z  18  quando-- 
dicat]  quomodo  ei  dicat  dns  in  euangelio  Z  etiam]  eam  C,  et  v 

22  adquiduit  Z         et]  ac  J?  23  et  superba]  ut  sup  Z  24  ille  qui 

autem  praesumit  contumaz  est  Z        25  perficiet  v        26  inferus  Zy  infer- 
nus  V;  cf,  669,1        21  omnes]  om  CS  homines  C*Zv       dno  C\  om,  Z 
euangelio  suo  Cov 


748  Caecilii  Cypriani 

dicens:  uos  estis  qui  iustificatis  uos  in  conspectu 
hominum.  Deus  autem  dinoscit  corda  uestra,  quo- 
niam  quod  excelsum  est  in  hominibus  execratio 
est  in  conspectu  Dei.  execrabiles  et  detestabiles  dicit 
esse  qui  sibi  placeant,  qui  tumidi  et  inflati  aliquid  sibi  adrc^an-  * 
ter  adsumant.  ex  quibus  cum  Marcianus  esse  coeperit  et  se 
Nouatiano  coniungens  aduersarius  misericordiae  et  pietatis 
extiterit,  sententiam  non  dicat,  sed  accipiat,  nec  sic  agat  quasi 
ipse  iudicauerit  de  collegio  sacerdotum,  quando  ipse  sit  ab 
uniuersis  sacerdotibus  iudicatus.  ^^ 

S  Seruandus  est  enim  antecessorum  nostrorum  beatorum  mar- 
tyrum  Cornelii  et  Lucii  honor  gloriosus:  quorum  memoriam 
cum  nos  honoremus,  multo  magis  tu,  frater  carissime,  hono- 
rificare  et  seruare  grauitate  et  auctoritate  tua  debes,  qui 
uicarius  et  successor  eorum  factus  es.  illi  enim  pleni  spirituu 
Domini  et  in  glorioso  martyrio  constituti  dandam  esse  lapsis 
pacem  censuerunt  et  paenitentia  acta  fructum  communicatio- 
nis  et  pacis  negandum  non  esse  litteris  suis  s^nauenmi 
quam  rem  omnes  omnino  ubique  censuimus.  neque  enim  poterat 
esse  apud  nos  sensus  diuersus,  in  quibus  unus  esset  spiritus:» 
et  ideo  manifestum  est  eum  spiritus  sancti  ueritatem  com 
ceteris  non  tenere  quem  uidemus  diuersa  sentire.  significa  plane 
nobis  quis  in  locum  Marciani  Arelate  fuerit  substitutus,  ut 


1  Lac.  16,  15. 


3  dinoscit]  nouit  Z         qaoniam]  qaia  Z  3  in]  coram  Z         eze- 

cratio]  execrabile  Zo  4  in  conspecta  dei  eiecrabUe  est  ^  5  pla- 

cent  Z  temedi  Z  6  assamant  Z  et  se  ex  ete  C,  esse  Z 

7  conianges  C^  conianctns  et  Z  et  om.  Z  9  qoando]  qno  Z 

ipse  om,  Z  11  nrm  C  martiram  beatoram  o  12  comeli 

et  lad  C*  14  graaitatem  C,  aactoritate  ^  qais  Z  15  et 

Ofw.  V  successorem  C  eoram  om.  C,  eis  F  illic  C* 

pleno  C  16  dei  Zv  18  signaaerant  tx  neganeront  C 

20  diuersis  Z  esset]  est  et  C\  est  C^ZVx^  21  et . . .  sancti 

(m,  Z         eam]  cam  ^  22  sentimas  non  tenere  Z         significare  CS 

significabis  Z  plana  C^  23  marciane  €  arelatae  o,  are- 

lato  Z  constitatas  C 


Epistula  LXVIIL— LXVIIIL  749 

sciamus  ad  quem  fratres  nostros  dirigere  et  cui  scribere  debea- 
mus.  opto  te^  firater  carissime,  semper  bene  ualere. 


EPI8TVLA  LXVIIII. 

CYPRIANVS  MAGNO  FILIO  S. 

&     Pro  tua  religiosa  diligentia  consuluisti  mediocritatem  nostram,  l 
fili  carissime,  an  inter  ceteros  haereticos  eos  quoque  qui  a  Noua- 
tiano  ueniunt  post  profanum  eius  lauacrum  baptizari  et  sancti- 
ficari  in  ecclesia  catholica  legitimo  et  uero  et  unico  ecclesiae 
baptismo  oporteat.  de  qua  re  quantum  fidei  nostrae  capacitas 

10  et  scripturarum  diuinarum  sanctitas  ac  ueritas  suggerit,  dicimus 
onmes  omnino  haereticos  et  schismaticos  nihil  habere  potestatis 
ac  iuris.  propter  quod  Nouatianus  nec  debet  nec  potest  excipi 
quo  minus  ipse  quoque  extra  ecclesiam  consistens  et  contra  pa- 
cem  ac  dilectionem  Christi  faciens  inter  aduersarios  et  anti- 

15  christos  conputetur.  neque  enim  Dominus  noster  lesus  Ghristus 
cum  in  euangelio  suo  testaretur  inimicos  suos  esse  eos  qui  secum 
non  essent  aliquam  speciem  haereseos  designauit,  sed  omnes 
onmino  qui  secum  non  essent  et  secum  non  colligentes  gregem 


1  ad  qne  ex  adq.  C  BcriWe]  semire  Z  2  semper  b.  nalere] 

8emper  habere  te  bene  nec  non  in  dno  oalere  Z.  —  Explidt  ad  Stephannm 
{add,  Z:  de  Martiano  arelatense  qni  hereticos  recepit)  ZOj  Ezplicit  t\ 
01».  Cq.  — 

Epist.  LlLYlIII.  ^  Incipit  de  his  qni  in  lecto  conseqnnntnr  8Q  wisi 
quod  Q  incipit  am,,  Incipit  ad  Magnnm  de  Nonatiano  (nonat  C)  CLF, 
Incipit  ad  Magnnm  de  Nonatiano  de  (et  de  12)  his  qni  in  lecto  (gratiam 
add.  Ms.lm.  2)  consecnntnr  MB.  —  4  filio  om.  8       7  neniant  CPQB 
prophannm  8v  etom.  C  et  sanddficari  om.  8  8  ecclesiam 

catholicam  legitime  nero  et  nno  Cy  om.  B  9  baptissimo  8  fidei] 

fidei  qnoqne  Q  nosti  M  (nostrae  Q)  '  11  omnes]  dns  C  chrisma- 
ticoB  5*  12  debent  B  nec]  ne«  P  14  inter  «*  Ir  im  era8. 

antichristo  L  16  inimicos  8,  adnersarios  CLPQBv  17  essent] 

esset  B,  esae  L  haereseos]  hereticos  Q  omnes]  dns  0 

18  omnino]  hereticos  add.  CB  essent  et  secnm  non  om.  8  colli- 

gerent  (gregem  s.  spargerent  om.)  B 


750  Caecilii  Cypriani 

suom  spargerent  adoersurios  esse  ostendit  dicens:  qui  non  est 
mecnm,  adnersns  me  est:  et  qui  non  mecum  colli- 
git,  spargit  item  beatus  apostolus  loannes  nec  ipse  ullam 
haeresin  aut  schisma  discreuit  aut  aliquos  speciatim  separee  po- 
suit^  sed  uniuersos  qui  de  eccleeia  exissent  quique  contra  ecde- » 
siam  facerent,  antichristos  appellauit  dicens:  audistis  quia 
antichristus  uenit,  nunc  autem  antichristi  multi 
facti  sunt.   unde  cognoscimus  quia  nouissima  hora 
est.   ex  nobis   exierunt,   sed  non  fuerunt  ex  nobis. 
si   enim  fuissent  ex   nobis,   mansissent  nobi8cum.io 
unde  apparet  aduersarios  Domini  et  antichristos  omnee  esse  quoe 
constet  a  caritate  adque  ab  unitate  ecclesiae  catholicae  reces- 
sisse.  adhuc  quoque  Dominus  in  euangelio  suo  ponit  et  dicit:  si 
uero  et  ecclesiam  contempserit,  sit  tibi  tamquam 
ethnicus  et  publicanus.  si  autem  qui  ecclesiam  contem-is 
nunt  ut  ethnici  et  publicani  habentur,  multo  magis  utique  rebel- 
les  et  hostes  falsa  altaria  et  inlicita  sacerdotia  et  sacrificia 
sacnlega  et  nomi^ia  adulterata  fing^tes  inter  ethnicos  et  publi- 
canos  necesse  est  conputentur,  quando  minora  peccantes  et  tan- 
tum  ecclesiae  contemptores  ethnici  et  publicani  sententia  Do-» 
mini  iudicentur. 
t     Quod  ecclesia  una  sit  declarat  in  cantico  canticorum  spiritus 
sanctus  ex  persona  Christi  dicens:  una  est  columba  mea, 

1  Luc.  11,  23.  6  1  lo.  2,  18.  19.  13  Mattb.  18,  17. 

23  Cant  6,  8. 

1  adaersarios  snos  CQBv       2  adaersnm  CLPBv       mecam  non  CBv 
3  iohannes  apostolas  v         4  haoresim  CPBv        diBcreait]  disseroit  C 
aat  atiL  B        aliquo  C        separatos  Coexi        posoit  am.  L        5  qoi] 
aed  S  6  dicens  . . .  aenit  add.  Pm.  2%n  marg.  qoia]  qao  C, 

qoi  iam  B  7  malti  am.  B  8  facti  sant  ex  fiaciant  P  9  ezi- 

rent  C  10  ez  nobis  faissent  S  mansJBsent]  atiqae  eM,  Qv 

11  dno  C,  dns  B  et  om.  QS,  eras.  in M;  fort.  dmet  draatichzistoB 

omnes]  commnnes  S  esse  ex  sae  S  12  constat  P'  14  aero 

et]  aero  C        tamqaam]  qaasi  B,  om.  C        16  at  S,  et  Q,  om.  CLPBv 

18  sacrilegae  P,  et  sacrilega  S  adoltera  V  bablicanas  L 

19  qoando  minora]  qaam|dmo  S  20  et  ethnicas  et  pablicanos  S 
22  qaod]  aatem  add.  CLPQBv  sps  scs  in  cantico  canticonun  C 
in  caatioo  canticoram  om.  B          cantico  Ofn.  P  23  dicit  C* 


Epistnlae  LXVIIII.  c.  1—2.  751 

perfecta  mea,  una  est  matri  suae,  electa  genetrici 
Buae.  de  qua  item  denuo  didt:  hortus  conclusus  soror 
mea  sponsa,  fons  signatus,  puteus  aquae  uiuae.  si 
autem  hortus  conclusus  est  sponsa  Christi  quae  est  ecclesia, 

5  patere  res  clausa  alienis  et  profanis  non  potest.  et  si  fons  signatus 
est,  neque  bibere  inde  neque  consignari  potest  cui  foris  posito 
accessus  ad  fontem  non  est.  puteus  quoque  aquae  uiuae  si  unus 
est,  idem  qui  intus  est,  uiuificari  et  sanctificari  foris  positus  ex 
illa  aqua  non  potest,  ex  qua  solis  eis  qui  intus  sunt  usus  omnis 

10  et  potus  concessus  est  quod  et  Petrus  ostendens  unam  ecclesiam 
esse  et  solos  eos  qui  in  ecclesia  sint  baptizari  posse  posuit  et 
dixit:  in  arca  Noe  pauci  id  est  octo  animae  homi- 
num  saluae  factae  sunt  per  aquam,  quod  et  uos 
similiter  saluos  faciet  baptisma,  probans  et  contestans 

15  unam  arcam  Noe  typum  fuisse  unius  ecclesiae.  si  potuit  tunc  in 
illo  expiati  et  purificati  mundi  baptismo  saluus  per  aquam  fieri 
qui  in  arca  Noe  non  fuit^  potest  et  nunc  uiuificari  per  baptisma 
qui  in  ecclesia  non  est,  cui  soli  baptisma  concessum  est.  sed  et 
Faulus  hoc  idem  adhuc  apertius  et  clarius  manifestans  ad  Ephe- 

aosios  scribit  et  dicit:  Christus  dilexit  ecclesiam  et  se 
ipsum  tradidit  pro  ea,   ut  eam  sanctificaret  pur- 

2  Cant.  4,  12.       12  I  Petr.  3,  20,  21.       20  Eph.  5,  25.  26. 

1  matris  LQ  electa  est  genetrici  •  Q  3  sponsa]  sponsa 

mea  CR        fona  ex  foris  C        signatur  C*         4  hori»8  Zr'         5  patere 
res]  patereris  S,  patere  eccle|ia  C         potest]  potens  8         6  est  om.  S 
consignare  S  potest]  posset  S  cni]  qui  S  positas  8 

7  si*  P  «n  ras,  nnius  SQ  (unns  M)  8  idemque  Rvt  om.  S;  fort, 

idemque  qui         intus  est  om.  S         et  sanctificari  om.  QS        positos  Q 
potius  S         9  aqua]  qua  R         intus]  inter  S         sunt  usus]  sumus  S 
10  ait.  et  om.  S  l\mS8.l.m.2  ecclesia  s.  b.  posse]  ecclesiam 

esse  et  soli  baptizati  possint  S  sunt  CR^  12  id  est  pauci  Q 

13  quod]  quo  P,  quomodo  CR  uos]  illos  S  14  probans  ex  pro- 

batis  C         15  unam  arcam  noe]  una  arcana  et  S  potuit]  posuit  S 

16  ezpiati  et]  excipiet  S  saluos  C\  saluis  S  17  arcam  Q  noe 
om,  V  et  om.  R  tunc  S  uiuificari]  puriflcari  C  18  eccle- 
siam  S  cui  ex  qui  S,  cum  P  sola  C^S  est]  es  R  19  paulus 
apostoluB  CLPQRv  hoc]  hoc  est  S  20  ecclesiam  suam  S 

21  purgans]  portans  C 


752  Caecilii  Cypriani 

gans  eam  lauacro  aqNiae.  quod  si  ana  est  ecclesia  qnae 
a  Ghristo  diligitar  et  laoacro  eius  sola  purgatur,  quomodo  qui 
in  ecclesia  non  est  aut  diligi  a  Christo  aut  ablui  et  purgari 
lauacro  eius  potest? 

3  Propter  quod  cum  sola  ecclesia  habeat  aquam  uitalem  et  bap-  s 
tizandi  adque  abluendi  hominis  potestatem,  qui  dicit  apud  No- 
uatianum  baptizari  et  sanctificari  aliquem  posse,  prius  ostendat 
et  doceat  Nouatianum  in  ecclesia  esse  aut  ecclesiae  praesidere. 
ecclesia  enim  una  est,  quae  una  et  intus  esse  et  foris  non  potest. 
si  enim  apud  Nouatianum  est,  apud  Gomelium  non  fuit.  si  uero  lo 
apud  Comelium  fuit,  qui  Fabiano  episcopo  legitima  ordinatione 
successit  et  quem  praeter  sacerdotii  honorem  martyrio  quoque 
Dominus  glorificauit,  Nouatianus  in  ecclesia  non  est  nec  episco- 
pus  conputari  potest,  qui  euangelica  et  apostolica  traditione 
contempta  nemini  succedens  a  se  ipso  ortus  est.  habere  namque  » 
aut  tenere  ecclesiam  nullo  modo  potest  qui  ordinatus  in  ecclesia 
non  est. 

4  Foris  autem  non  esse  ecclesiam  nec  sdndi  aduersum  se  aut 
diuidi  posse,  sed  inseparabilis  adque  indiuiduae  domus  unitatem 
tenere  manifestat  scripturae  diuinae  fides,  cum  de  sacramento» 
paschae  et  agni  qui  agnus  Christum  designabat  scriptum  est: 
in  domo  ui»a  comedetur,  non  eicietis  de  domo  car- 
nem  foras.  quod  item  circa  Baab  quae  ipsa  quoque  typum 
portabat  ecclesiae  expressum  uidemus,  cui  mandatur  et  dici- 

22  Ez.  12,  46. 

1  laoacra  8  2  qni  om.  I/  3  ant  ablm]  et  ablni  L  4  potest] 
8ola  potest  S  5  solae  B  7  ostendit  C^  8  et  doeeat  noaatianimi 
om.  8  9  et  intns  esse]  intns  8;  recte  fart.  non  am.  8  10  si 

om.  B  apnd]  ad  8  est  sup,  et  P  ium  non  fnit  ,,,112 

et  qnem  B  in  tas.  non  . . .  comelinm  om.  L  si  n.  a.  c  fdt 

cM.  Pm.2ifn  marg,,  am.  C  11  faniano  Q  legitimo  L 

12  snggessit  8         13  dnm  Q         glorificanit]  darificanit  C  14  qni] 

qni  in  5  15  snccedes  B  hortns  X*,  ordinatns  CBV  nam 

qnae  8  18  antem  8,  enim  CLPQBv  scinci  B\  secnndi  L 

adnersns  8  19  potest  C*  adqne]  ad  12  21  pasce  B 

agnoB  B  est]  sit  CBv  22  comedetiB  8  domnm  M 

(domo  Q)  came  8  23  rahab  P,  atq.  8  -  qnae  om,  8 


Epistnlae  LXVIIII.  c  2—5.  753 

tur:  patrem  tuum  et  matrem  tuam  et  fratres  tuos 
et  totam  domum  patris  tui  colliges  ad  te  ipsam 
in  domum  tuam,  et  omnis  qui  exierit  ostium 
domus  tuae  foras  reus  sibi  erit.  quo  sacramento  decla- 

5  ratur  in  unam  domum  solam  id  est  in  ecclesiam  uicturos  et  ab 
interitu  mundi  euasuros  coUigi  oportere,  quisque  autem  de 
collectis  foras  exierit,  id  est  si  quis  quamuis  in  ecclesia 
gratiam  consecutus  recesserit  et  ab  ecclesia  exierit,  reum 
futurum,   id  est  ipsum  sibi  quod  pereat  inputaturum.   quod 

10  apostolus  Paulus  explanat  docens  et  praedpiens  haereticum 
uitandum  esse  ut  peruersum  et  peccatorem  et  a  semet  ipso 
damnatum.  hic  est  enim  qui  reus  sibi  erit^  non  ab  episcopo 
eiectus,  sed  sponte  de  ecclesia  profugus,  haeretica  praesump- 
tione  a  semet  ipso  damnatus. 

15     Et   iddrco  Dominus  insinuans  nobis  unitatem   de   diuinaS 
anctoritate  uenientem  ponit  et  dicit:   ego  et  pater  unum 
snmus.    ad  quam  unitatem  redigens  ecclesiam  suam  denuo 
didt:   et  erit  unus  grex  et  unus  pastor.  si  autem  grex 
unus  est,   quomodo  potest  gregi  adnumerari  qui  in  numero 

so  gregis  non  est  aut  pastor  haberi  quomodo  potest  qui  manente 
uero  pastore  et  in  ecclesia-  Dei  ordinatione  succedanea  praesi- 
dente  nemini  succedens  et  a  se  ipse  incipiens  alienus  fit  et 
profanus,   dominicae  pacis  ac  diuinae  unitatis  inimicus,  non 

1  los.  2,  18.  19.        16  lo.  10,  30.        18  lo.  10,  16. 


2  collegis  S  itpsa  R,  ipsnm  S  3  omnes  C^LB^  exie- 

rint  S  ostenm  S,  hostinm  C  4  tibi  Q  (sibi  Jlf),  ibi  X 

5  et  am,  B  6  collegi  S  qnisqnis  Bv  7  ecclesiam  QS 

8  ecclesiae  C\  ecclesia  gratiam  B  renm]  sibi  add.  CQv  9  fntn- 

rnm  . . .  sibi  om,  B       qnod  p.]  qno  p.  B       10  ezplanato  B,  cxclamat  S 
dicens  C  11  nitandnm]  mnltandnm  B  nt]  et  C  12  est 

enim  qni]  enim  qni  Q,  enim  v  sibi  rens  C  erit  qni  v  non 

ex  nam  C  13  deiectns  C  et  heretica  CQB  14  damnatnr  CS 

datns  S  15  nobis  B  de  om,  B  16  nnnm  snmns  ego  et 

pater  Q  (ego  e.  p.  nnnm  snmns  M)  18  et  om,  C  erit]  emnt  Q 

19  adnnmerare  S  20  pastor  haberi]  pastore  S;  fart,  pastor  esse 

qni  om,  S  21  et  om,  C  dni  CB  snccidanea  L,  snccedant 

ea  CMB8  (raccedanea  Q)  22  ipso  CLPBv  23  inimicos  B 

ra.  48 


754  Caecilii  Cypriani 

habitans  in  domo  Dei  id  est  in  ecclesia  Dei,  in  qua  non  nisi 
concordes  adque  unanimes  habitant^  loquente  in  psalmis  spi- 
ritu  sancto  et  dicente:  Deus  qui  inhabitare  facit  unani- 
mes  in  domo?  denique  unanimitatem  christianam  firma  sibi 
adque  inseparabili  caritate  conexam  etiam  ipsa  dominicas 
sacrificia  declarant.  nam  quando  Dominus  corpus  suum  panem 
uocat  de  multorum  granorum  adunatione  congestum,  populmn 
nostrum  quem  portabat  indicat  adunatum:  et  quando  sangui- 
nem  suum  uinum  appellat  de  botruis  adque  acinis  plurimis 
expressum  adque  in  unum  coactum,  gregem  item  nostrum  signi-io 
ficat  commixtione  adunatae  multitudinis  copulatum.  si  Nouatia- 
nus  huic  pani  dominico  adunatus  est,  si  Christi  poculo  et  ipse 
conmixtus  est,  poterit  uideri  et  unici  ecclesiastici  baptismi  ha- 
bere  gratiam  posse,  si  eum  constiterit  ecclesiae  unitatem  tenere. 
<  Denique  quam  sit  inseparabile  unitatis  sacramentum  et  quam  u 
sine  spe  sint  et  perditionem  sibi  maximam  de  indignatione  Dei 
adquirant  qui  schisma  faciunt  et  relicto  episcopo  alium  sibi  foris 
pseudoepiscopum  constituunt,  declarat  in  libris  Eegnorum  scrip- 
tura  diuina,  ubi  a  tribu  luda  et  Beniamin  decem  tribus  scissae 
sunt  et  relicto  rege  suo  alterum  sibi  foris  constituunt:  et  in-» 
dignatus  est,  inquit,  Dominus  in  omni  semine  Israel 
et  dimouit  eos  et  dedit  eos  in  direptionem  donec 

3  Ps.  67,  7.        20  n  Reg.  17,  20.  21. 

1  dni  C  dei]  cbristi  CR  2  anianimes  CLj  nnanimitas  S 

psahnis]  psalmista  C  3  habitare  CB  nnianimes  C^LSet 

iia  8€iepiu8  4  cristianam  S  6  declyantur  C^  .  7  con- 

iefltnm  R        ^,  9  botruis  C^LPQR'  F,  butruis  S,  botris  C^R^v  acinis 

ex  amicis  X,  racemis  C  10  expressum]  et  presumat  R  .  Item  L, 

om.  P  11  commistione  <S  adunate  Q,  adunitate  S;  fort.  ad 

unitateM  copulatam||runt  spm  R,  <m.  si  nouatianus  ...  p,  765,11 

peccare  coepe  12  buic  ex\dcC  si  onu  S  13  poterit] 

potest  C  {14  constituerit  S  ecclesia  l^       1 15  et  quam]  est 

quam  8      f^^    IQ  sibi]  subi  8  maxima  S,  maxime  C       ^  indigna- 

tionem  L  17  cbrisma  S  foris  pseudoepiscopum  om.  S  foris 

podto  C  18  regnorum  . . .  tribu  om.  L  19  tribu]  tribus  PQ^ 

pateibus  8  dedm  P  schissae  8  20  sint  LPS  sunt  et 

fort.  expungenda     ^  constituerunt  o,  instituerunt  C  21  est 

om,  8  onmesemC  istnhei  QS  {ial  M)  ita  saepku 


Epistulae  LVIIII.  c.  5-6.  755 

abiceret  eos  a  facie  sua,  quia  dissipatus  est  Israel 
a  domo  Dauid,  et  constituerant  sibi  regem  Hiero- 
boam  filium  Nabat.  indignatum  esse  Dominum  dixit  et 
eos  in  perditionem  dedisse  quod  ab  unitate  dissipati  essent  ad- 

i  que  alterum  sibi  regem  constituissent.  et  tanta  indignatio  Do- 
mini  extitit  aduersus  iUos  qui  schisma  fecerant^  ut  etiam  cum 
homo  Dei  ad  Hieroboam  missus  esset  qui  ei  peccata  sua  expro- 
braret  adque  ultionem  futuram  praediceret,  panem  quoque  apud 
illos  edere  et  aquam  bibere  uetaretur.  quod  cum  non  custodisset 

10  et  contra  praeceptum  Dei  prandisset,  statim  diuinae  censurae 
maiestate  percussus  est,  unde  regrediens  inpetu  ac  morsu  leonis 
in  itinere  necaretur.  et  audet  quisquam  uestrum  dicere  aquam 
baptiami  salutarem  et  gratiam  caelestem  communem  cum  schi- 
smaticis  esse  posse,  cum  quibus  nec  terrestris  **  nec  saecularis 

upotus  debeat  esse  communis?  satiat  adhuc  in  euangelio  suo 
Dominus  et  maiorem  intellegentiae  lucem  manifestat  quod  idem 
qui  tunc  se  a  tribu  luda  et  Beniamin  sciderant  et  Hierosolymis 
derelictis  Samariam  secesserant,  inter  profanos  et  gentiles  con- 
putarentur.  nam  cum  primum  discipulos  suos  in  ministerium 

3osalutis  mitteret,  mandauit  et  dixit:  in  uiam  nationum  ne 

20  Matth.  10,  5. 

1  qnia]  quo  C  2  ieroboam  C  et  postea  3  nabath  t?,  iobath  C, 

maiiabat  S  dno  L  dixit  CLPQ8V,  dicit  v  4  eos  «*•  iif 

qixi  erca.  (eos  Q)  dissnpati  L  adq.  ad  M  (adq.  Q)  5  con- 

stitaimt  S         indignatione  dns  P  6  aduersos  8         fecernnt  C8 

nt  C  8.  h  cnm  (m.  8  7  ad]  ab  ^  ieroboam  L  esset] 

est  L  ei]  et  C  ezprobaret  CL  8  praedicaret  8  panem  . . . 
aetaretnr  om.  hic  8  et  inserit  Z.  13  past  gratiam  caelestem  et  9  uita- 

retor  L  non  am,  8  onstodissent  8  10  prandidisset  Q, 

prandedissent  8  censnra  maiestatis  ex  censnre  maiestate  ate  C 

11  nnde  8,  nt  inde  CLPQv  recedens  CV  impetum  Q  12  in 

om.  L   ,  nestmm  8,  om.  CLPQv  13  et  gratiam  caelestem] 

et  gratiam  salntarem  et  gratiam  oaelestem  et  8;  cf.  l.  8  com- 

mnne  8  14  terrestris]  cibus  <idd.  v  15  putus  8  debet  v 

satiata  C,  satiati  M  (satiat  Q),  sonat  Pamelius  16  maiore  LP 

inteUegaitiae  snae  8         luce  LP8         hiidem  LPQ         17  se  tnnc  v 
sdnderant  LQ8,  insciderant  P  18  samai-ia  C  conpntarentar] 

communicaretur  8  20  mittere  C,  inmitteret  M  (mitteret  Q) 

48» 


756  Caecilii  Cypriani 

abieritis  et  in  ciuitatem  Samaritanonim  ne  intra* 
aeritis.  ad  ludaeos  prius  mittens  gentiles  adhnc  pneteriri 
iubet:  addendo  antem  et  dmtatem  Samaritanorom  debere 
omitti,  ubi  erant  schismatici,  ostendit  schismatieoe  gentilibus 
adaequari.  s 

7  Quod  si  aliquis  illud  opponit  ut  dicat  eandem  Nouatianum 
legem  tenere  quam  catholica  ecclesia  teneat,  eodem  sjmbolo 
quo  et  nos  baptizare,  eundem  nosse  Deum  patrem,  eundem 
filium  Chnstum,  eundem  spiritum  sanctum,  ac  propter  hoc  usur- 
pare  eum  potestatem  baptizandi  posse  quod  uideator  interroga- 1» 
tione  baptismi  a  nobis  non  discrepare:  sciat  quisque  hoc  oppo- 
nendum  putat  primum  non  esse  unam  nobis  et  schismaticis 
symboli  legem  neque  eandem  interrogationem.  nam  cum  dicunt 
credis  in  remissionem  peccatorum  et  uitam  aetemam  per  sanc- 
tam  ecclesiam,  mentiuntur  interrogatione,  quando  non  habeant » 
ecclesiam.  tunc  deinde  uoce  sua  ipsi  oonfitentur  remissionem 
peccatorum  non  dari  nisi  per  sanctam  ecclesiam  posse,  quam 
non  habentes  ostendunt  remitti  illic  peccata  non  posse. 

8  Quod  uero  eundem  quetti  et  nos  Deum  patrem,  eundem  filium 
Ghristum,  eundem  spiritum  sanctum  nosse  dicuntur,  nec  hocsi 
adiuuare  tales  potest.  nam  et  Core  et  Dathan  et  Abiron  cum 
sacerdote  Aaron  et  Moyse  eundem  Deum  nouerant,  pari  lege  et 
religione  uiuentes,  unum  et  uerum  Deum  qui  colendus  adque 

1  abieritifl  S,  ieritis  CPLPQ,  geritis  C^        samaritamm  L  Uem.  2.  3 
intraneritis  S,  introieritiB  CLPQv  2  prins]  primnm  C  genti- 

lem  C  praeterire  C  4  emnt  C*  sdflmatici  C;  deinde 

repeta  p.  755,14  esse  posse  c.  q.  nec  terreatria  nec  s.  p.  d.  &  c  satiata 
a.  L  e.  8.  d  et  maiore  L  Ince  manifestat  qnod  gentilia  C^  7  cato- 

lica  8  tenet  S  8  qno  et  noe  C  8.  ).  noese]  filinm 

noese  S         enndem  f.  cbristom  am.  C*  9  enndem  spiritom  om.  8 

ac  om,  L,  hac  S       propter  boc]  propterea  V       10  in  interrogatione  Qv 
11  qnisqms  v  opponidnm  C^  13  symbnli  S  nec  ex  nihil  S 

m,  2  14  in  om.  v  remissione  QS  15  mentinntnr  • . .  2.  i7 

peccatorum  om,  S  in  interrogatione  Cv  16  noci  snae  C* 

17  dari  non  C  eccleda  L  poese  C,  dari  posse  S^  cm,  LPQ 

qnam]  qna  SQ\  qnando  M  18  ilUs  S  posse  ex  esse  C,  babere 

non  poese  S  19  qnem]  qnod  S  21  potest]  possent  8  cor||re  P 
c  m  ras.,  cbore  Cv  et  abiron  et  datbans  8  22  aron  QS 

moyaen  CPQy  mosea  L  23  adqne  innocandns  om.  8 


Epistulae  LXVIIIL  c.  6-8.  757 

inuocandas  fuerat  inuocabant:  tamen  quia  loci  sui  ministerium 
transgressi  contra  Aaron  sacerdotem  qui  sacerdotium  legitimum 
dignatione  Dei  adque  ordinatione  Domini  perceperat  sacrificandi 
sibi  licentiam  uindicauerunt,  diuinitus  percussi  poenas  statim 

spro  inlicitis  conatibus  pependerunt,  nec  potuerunt  rata  esse  et 
proficere  sacrificia  inreligiose  et  inlicite  contra  ius  diuinae  dispo- 
sitionis  oblata.  turibula  quoque  ipsa,  in  quibus  incensum  inli- 
cite  fiierat  oblatum^  ne  in  usum  de  cetero  essent  sacerdotibus, 
sed  potius  indignationis  et  ultionis  diuinae  memoriam  corrigendis 

loposteris  exhiberent,  iussu  Domini  conflata  adque  igne  purgata 
in  laminas  ductiles  producuntur  et  adfiguntur  altari  secundum 
quod  loquitur  scriptura  diuina.  memoriale,  inquit,  filiis 
Israel  ut  non  accedat  quisquam  alienigena  qui 
non  est  ex  semine  Aaron  inponere  incensum  ante 

uDominum  ut  non  sit  sicut  Core.  et  tamen  illi  schisma 
non  fecerant  nec  foras  egressi  contra  Dei  sacerdotes  inpudenter 
adque  hostiliter  rebellauerant,  quod  nunc  hi  ecclesiam  scinden- 
tes  et  contra  pacem  adque  unitatem  Christi  rebelles  cathedram 
sibi  constituere  et  primatum  adsumere  et  baptizandi  adque  offe- 

iorendi  licentiam  uindicare  conantur.  quomodo  perficere  quae 
agunt  aut  impetrare  aliquid  inlicitis  conatibus  de  Deo  possunt 
qui  contra  Deum  quod  eis  non  licet  moliuntur?  quare  qui  Noua- 
tiano  siue  ceteris  eiusmodi  schismaticis  patrocinantur  frustra 
contendunt  baptizari  et  sanctificari  illic  aliquem  salutari  baptismo 

15  posse  ubi  constet  baptizantem  baptizandi  licentiam  non  habere. 

12  Nam.  16,  40. 

1  quia]  qno  S  2  qai*  L,  qoia  Q^8  (qui  MQ^)  3  dignatio  jS^ 

domini  X,  dei  atq.  8,  om,  CPQV  perceperaiit  8  e^diuinae 

om.  8  7  thoribtila  PQS  ipsa]  illa  C  in  quibns  om,  8 

8  nsnro  CS,  hbvl  LPQv  9  et  oltionis  om,  8  corrigentis  8 

10  exiberent  8  11  lamminas  L^PQ,  flamminas  L^  et  adfvigon- 

tnr  L  (1  eras,),  <m.  8  12  et  loquitor  C  13  ut]  et  8  reoe- 

dat  8  Ibdm  8  sit  om.  C  sicut  ex  sic  L  cbore  Cv; 

pereant  add,  C  s,  l,  sibi  schisma  C  16  sacerdotis  8  17  renelane- 
rant  QS,  rebellanenmt  L         hii  X  •.  I.  20  qnae]  quod  C         21  in- 

licitos  8  oonantibiis  Q^  (oonatibiis  MQ^)  22  nonatianiis  L 

23  sine  om,  C  ceteros  8,  ceterisqae  C  schiBmaticos  8;  fort,  qoi 

Nonatianos  sine  ceteros  e.  schismaticos  (cf,  App.  64,12)  24  et  sancti- 

ficari  om.  8  salntare  8  25  posse  et  8,  possit  C,  potest  L 


758  Caecilii  Cypriani 

9     Adque  ut  magis  intellegi  posset  contra  eiusmodi  audaciam 
quae  sit  censura  diuina,  inuenimus  in  tali  &cinore  non  solum 
duces  et  auctores  sed  et  participes  poenis  destinari,  nisi  se  a 
communione  malorum  separauerint ,  praecipiente  per  Moysen 
Domino  et  dicente:   separamini  a  tabernaculis   homi-& 
num  istorum   durissimorum   et  nolite   tangere  ab 
omnibus  quae  sunt  eis,   ne  simul  pereatis  in  pec- 
cato  eorum.  et  quod  comminatus  per  Moysen  Dominus  fd- 
erat  impleuit,  ut  quisque  se  a  Core  et  Dathan  et  Abiron  non  se- 
parasset  poenas  statim  pro  impia  communione  persolueret.  qao  lo 
exemplo  ostenditur  et  probatur  obnoxios  onmes  et  culpae  et  poe- 
nae  futuros  qui  se  schismaticis  contra  praepositos  et  sacerdotes 
inreligiosa  temeritate  miscuerunt.  sicut  etiam  per  Osee  prophe- 
tam  spiritus  sanctus  contestatur  et  dicit:  sacrificia  eorum 
tamquam   panis    luctus,    omnes   qui   manducant  eau 
contaminabuntur,  docens  scilicet  et  ostendens  omnes omnino 
cum  auctoribus  supplicio  coniungi  qui  fiierint  eorum  peccato 
contaminati. 
!•     Quae  ergo  apud  eos  merita  esse  circa  Deum  possunt  quibus 
supplicia  diuinitus  inrogantur?  aut  quomodo  tales  iustificare  et» 
sanctificare  baptizatos  possunt  qui  hostes  sacerdotum  aliena  et 
inlicita  et  nuUo  sibi  iure  concessa  usurpare  conantur?  quos 
tamen  ipsos  non  miramur  pro  sua  prauitate  contendere.  adserant 
necesse  est  singuli  quique  quod  faciant,  nec  uolunt  uicti  facile 

5  Nnm.  16,  26.        14  Os.  9,  4. 

1  ut]  quo  C  8,  l  andaciam]  aciam  Sy  licentiam  et  audaciam  Q 

2  facinora  L         4  per  (m,  C         mosen  X  5  dnm  Q         aom.  S 

6  durisgimomm  istorum  C      7  homnibus  C,  bominibus  S      peccatis  CV 
8  comminatun  S  9  qnisqiiia  v  coreb  S  datham  S 

10  et  poenas  S  impia]  ooniuratione  et  odd.  C  qnod  C> 

11  noxios  S  omnes  et]  do  se  C  o  in  ras.  12  {Hraepoaitam  et 
sacerdotem  dei  C              13  miacuerit  C,  miscnerint  v  profeta  iS 
14  Banctus  om.  S         dicat  M  (dicit  Q)          15  ea]  ea  non  C         16  oeii' 
taminati  L,  exp.  m.  2           oimes  om.  S           17  coniuiigi]  conpungi  C 
fnemnt  C>               eomm]  omnium  S              20  quomodo  e»  q  bomo  C 
et  aanctificare  <m.  V        21  hostea  exp.  L,  hoatias  C  i  s.  2.        et  aliena  M 
(aliena  Q)        22  iura  P        23  adserant]  enim  add.  CVv       24  fadant  S^ 
faciunt  CLPQV 


Epistulae  LXVIIIL  c.  9.-11.  759 

saccuiubere,  quamuis  sciant  id  quod  faciant  non  licere.  iUud 
miranduni  est,  immo  indignandum  potius  et  dolendum,  christia- 
nos  antichristis  adsistere  et  praeuaricatores  fidei  adque  ecclesiae 
proditores  intus  in  ipsa  ecclesia  contra  ecclesiam  stare.  qui  quo- 

ftniam  pertinaces  alias  et  indociles  uel  hoc  tamen  confitentur 
quod  uniuersi  siue  haeretici  siue  schismatici  non  habeant  spiri- 
tum  sanctum;  et  ideo  baptizare  quidem  possint,  dare  autem 
spiritum  sanctum  non  possint,  in  hoc  ipso  a  nobis  tenentur  ut 
ostendamus  nec  baptizare  omnino  eos  posse  qui  non  habeant 

10  spiritum  sanctum.  ^ 

Nam  cum  in  baptismo  unicuique  peccata  sua  remittantur,  1 1 
probat  et  declarat  in  euangelio  suo  Dominus  per  eos  solos  posse 
peccata  dimitti  qui  habent  spiritum  sanctum.  post  resurrectionem 
enim  discipulos  suos  mittens  loquitur  ad  eos  et  dicit:  sicut 

ismisit  me  pater,  et  ego  mitto  uos.  hoc  cum  dixisset, 
insufflauit  et  ait  illis:  accipite  spiritum  sanctum. 
si  cuius  remiseritis  peccata,  remittentur  illi:  si 
cuius  tenueritis,  tenebuntur.  quo  in  loco  ostendit  eum 
solum  posse  baptizare  et  remissionem  peccatorum  dare  qui  habeat 

20  sanctum  spiritum.  denique  ipsum  Christum  Dominum  nostrum 
baptizaturus  lohannes  accepit  ante  spiritum  sanctum  cum  adhuc 
esset  in  utero  matris  constitutus,  ut  certum  esset  adque  manife- 
stum  baptizare  non  posse  nisi  eos  qui  habeant  spiritum  sanctum. 

14  lo.  20,  21-23. 

1  sciant]  scismus  S  id  q.  faciant  om,  S  faciunt  CLv 

3  antecristis  S,  anticristis  LQ,  antichristo  C  4  proditore  S  in 

am.  C  Qf  intra  v  ecclesiae  CQ  (ecclesia  M),  septa  ecclesiae  v'  quo- 
niam]  quamquam  v  5  aliis  P  dooiles  S  6  siue  haeretici 

om.  S  7  et]  e  C  et  ideo  . . .  sanctum  om.  S  possint  LP, 

possunt  CQSv  8  possint  LPS,  possunt  CQv  9  habent  C 

10  spiritum  sanctum]  licentiam  C  12  posse  peccata  sua  S,  peccata  F, 

peccata  posse  v  13  dimitti]  remittantur  S  habeant  CLQv 

14  enim  om.  S  et  dicit]  dicens  S  17  cui  C  remittetur  S, 

remittuntur  CP  illis  C  siowi.C  18  detenebitis  detinebun- 

tur  quod  C  eum]  eos  C  b  s.  l.  ^9  habet  P,  habeant  C^ 

20  spm  scm  CLPQv  ipsum  om,  C  dnm  christum  V         nrm  P 

8.  l.  m.  2,  non  C,  scm  7  21  ante  accepit  S  22  esse  in  L 


750  Caecilii  Cypriani 

suam  spargerent  aduersarios  eese  ostendit  dicens:  qui  non  est 
mecum,  aduersus  me  est:  et  qui  non  mecum  colli- 
git,  spargit  item  beatus  apostolus  loannes  nec  ipse  ullam 
haeresin  aut  schisma  discreuit  aut  aliquos  speciatim  separes  po* 
suit^  sed  uniuersos  qui  de  ecclesia  exissent  quique  contra  eccle-  » 
siam  facerent,  antichristos  appellauit  dicens:  audistis  quia 
antichristus  uenit,  nunc  autem  antichristi  multi 
facti  sunt.   unde  cognoscimus  quia  nouissima  hora 
est.   ex  nobis   exierunt,   sed  non  fuerunt  ex  nobis. 
43i   enim   fuissent  ex  nobiS;   mansissent   nobiscum.  lo 
unde  apparet  aduersarios  Domini  et  antichristos  onmes  esse  quos 
constet  a  caritate  adque  ab  unitate  ecclesiae  catholicae  reces- 
sisse.  adhuc  quoque  Dominus  in  euangelio  suo  ponit  et  dicit:  si 
uero  et  ecclesiam  contempserit,  sit  tibi  tamquam 
ethnicus  et  publicanus.  si  autem  qui  ecclesiam  contem-is 
nunt  ut  ethnici  et  publicani  habentur,  multo  magis  utique  rebel* 
les  et  hostes  falsa  altaria  et  inlicita  sacerdotia  et  sacrificia 
sacrilega  et  nomipa  adulterata  fingmtes  inter  ethnicos  et  publi- 
canos  necesse  est  conputentur,  quando  minora  peccantes  et  tan- 
tum  ecclesiae  contemptores  ethnici  et  publicani  sententia  Do-  so 
mini  iudicentur. 
3     Quod  ecclesia  una  sit  declarat  in  cantico  canticorum  spiritus 
sanctus  ex  persona  Christi  dicens:  una  est  columba  mea, 

1  Luc.  11,  23.  6  1  lo.  2,  18.  19.  13  Matth.  18,  17. 

23  Cant  6,  8. 

1  aduersarios  suos  CQBv       2  adaersum  CLPBv       mecum  non  CBv 
3  iohannes  apostolus  v         4  haoresim  CPBv        discrenit]  disseruit  C 
aut  om,  B        aliquo  C        separatos  Co  exi        posuit  om,  L        5  qui] 
Bed.8  6  dicens  . . .  uenit  add.  Pm,Siin  marg,  quia]  quo  C, 

qm  iam  B  7  multi  otn.  B  8  facti  sunt  ex  faciunt  P  9  ezi- 

rent  C^  10  ex  nobis  fuissent  S  mansissent]  utique  add,  Qv 

11  dno^C,  dns  B  et  <m,  QS^  eras,  in  M;  fort,  dni  et  dTanticliristos 

omnes]  communes  S  esse  ex  sse  S  12  constat  P^  14  uero 

et]  uero  C        tamquam]  quasi  B^  om,  C        16  ut  S,  et  Q,  om.  CLPBv 

18  sacrilegae  P,  et  sacrilega  S  adultera  V  bublicanus  L 

19  quando  minora]  quam{dmo  S  20  et  ethnicus  et  publicanus  S 
22  quod]  autem  add,  CLPQBv  sps  scs  in  cantico  canticorum  C 
in  cantico  canticorum  om,  B          cantico  om,  P  23  dicit  C^ 


Epistulae  LXVIIIL  c.  1—2.  751 

perfecta  mea,  una  est  matri  suae,  electa  genetrici 
suae.  de  qua  item  denuo  didt:  hortus  conclusus  soror 
mea  sponsa,  fons  signatus,  puteus  aquae  uiuae.  si 
autem  hortus  conclusus  est  sponsa  Christi  quae  est  ecclesia, 

»  patere  res  clausa  alienis  et  profanis  non  potest.  et  si  fons  signatus 
est,  neque  bibere  inde  neque  consignari  potest  cui  foris  posito 
accessus  ad  fontem  non  est.  puteus  quoque  aquae  uiuae  si  unus 
est,  idem  qui  intus  est,  uiuificari  et  sanctificari  foris  positus  ex 
iUa  aqua  non  potest,  ex  qua  solis  eis  qui  intus  sunt  usus  omnis 

10  et  potus  concessus  est  quod  et  Petrus  ostendens  unam  ecclesiam 
esse  et  solos  eos  qui  in  ecclesia  sint  baptizari  posse  posuit  et 
dixit:  in  arca  Noe  pauci  id  est  octo  animae  homi- 
num  saluae  factae  sunt  per  aquam,  quod  et  uos 
similiter  saluos  faciet  baptisma,  probaus  et  contestans 

15  unam  arcam  Noe  typum  fuisse  unius  ecclesiae.  si  potuit  tunc  in 
illo  expiati  et  purificati  mundi  baptismo  saluus  per  aquam  fieri 
qui  in  arca  Noe  non  fuit^  potest  et  nunc  uiuificari  per  baptisma 
qui  in  ecclesia  non  est,  cui  soli  baptisma  coucessum  est.  sed  et 
Faulus  hoc  idem  adhuc  apertius  et  clarius  manifestans  ad  Ephe- 

aosios  scribit  et  dicit:  Christus  dilexit  ecclesiam  et  se 
ipsum  tradidit  pro  ea,   ut  eam  sanctificaret  pur- 

2  Cant.  4,  12.        12  I  Petr.  3,  20,  21.        20  Eph.  5,  25.  26. 

1  matris  LQ  electa  est  genetrici  •  Q  3  sponsa]  sponsa 

mea  CB        fona  ex  foris  C        signator  C^        4  hortos  L '         5  patere 
res]  patereris  S,  patere  eccle^ia  C         potest]  potens  S         6  est  om.  S 
consignare  S  potest]  posset  S  cui]  qni  i^  positns  S 

7  8i<»  P  in  raa.  nnius  SQ  (nnns  M)  8  idemqne  Bv,  om,  S;  fort, 

idemqne  qni         intns  est  om.  S         et  sanctificari  om.  QS        positos  Q 
potius  S         9  aqua]  qua  B         intus]  inter  S         sunt  usus]  sumus  S 
10  cUt  et  om.  S  llisi  S  8,hm.  2  ecclesia  s.  b.  posse]  ecclesiam 

esse  et  soli  baptizati  possint  S  sunt  CB^  12  id  est  pauci  Q 

13  quod]  quo  P,  quomodo  CB  uos]  iUos  S  14  probans  ex  pro- 

batis  C         15  unam  arcam  noe]  una  arcana  et  S  potuit]  posuit  S 

16  ezpiati  et]  ezcipiet  S  saluos  C\  saluis  S  17  arcam  Q  noe 
om.  V  et  om.  B  tunc  S  uiuificari]  purificari  C  18  eccle- 
siam  S  cui  ex  qui  S,  cum  P  sola  C*S  est]  es  B  19  paulus 
apostoluB  CLPQBv  boc]  boc  est  S  20  ecclesiam  suam  S 

21  purgans]  portans  C 


750  i-^.:     -r-^i 

suan  ,      -    •       ^.   im^  a  ima  est  ecclegia  quae 

111©  c  *         .  —  f  ^ixf"  51»  »to  porgatar,  quomodo  qui 

git  '  ^^  .    •:  ^  _:^  1  Jiristo  aut  ablui  et  purgari 

hae?  ^          1_. 

8111*  ^^^.  ^  .  s:  -  *  ^T*-*»  fcibeat  aquam  uitalem  et  bap-  s 

sia  '      -  ^  .  '"^  irfcms  >>«estatem,  qui  dicit  apnd  No- 

^j  ^^_  .  zx:  •  «L^iaa  aliquem  posse,  prius  ostendat 

^8  *"  ^  •.i.sEaL  X  fl:::iift3a  esse  aut  ecclesiae  praesidere. 

®  '^^.^^^met  intus  esse  et  foris  non  potest. 

s  *^  ...^    . a^  ja  «t  apud  Comelium  non  fuit  si  uero  w 

^  »  ^-1 -r  --  ^  JjJtiio  episcopo  legitima  ordinatione 

^     \     .;  rarffcT  swrdotii  honorem  martyrio  quoque 
f^  .  ^-i^  v.icisuius  in  ecclesia  non  est  nec  episco- 
-'*'^\^-  ,  hs;  rc  eoaDgelica  et  apostolica  traditione 
^*    ,.  -^  j:  ^.r^etts  a  se  ipso  ortus  est.  habere  namque  w 
■^*^  J"  ^    .^  blj:  modo  potest  qui  ordinatus  in  ecclesia 

'''_  ^     ..2  ?  -  £^  «cclesiam  nec  sdndi  aduersum  se  aut 
^        ^  ^H  2>(*minbilis  adque  indiuiduae  domus  unitatem 

•<=^  iLT.7^uiae  diuinae  fides,  cum  de  sacramento  to 

^   .  ^  v^  j^tts  Christum  designabat  scriptum  est : 

■^      i»    •n^detur,  non  eicietis  de  domo  car- 

'  .^  lUii^t  ::^m  drca  Baab  quae  ipsa  quoque  typum 

'      «  .-^^  expr^um  uidemus,  cui  mandatur  et  dici- 

^5        i  ^«i  OM.  X         3  ant  ablni]  et  ablm  L        4  potest] 

'^  ^       >  jii^  JK        7  ostendit  C*         8  et  doceat  nonatianun 

^-         4  ic  :ims  «sse]  intns  S;  recte  fart,  non  om.  S  10  si 

*  .  jpoi'  jil  5  est  smp,  et  P  inm  non  fnit . . .  2.  X2 

*  '   I  gt  i^  BOii  . . .  coinelinm  om,  L  d  n.  a.  c  foit 
**                     "9L  C               11  &niano  Q  legitimo  L 


13  <1kb  Q         glorificanit]  darificanit  C         14  qni] 
l^  «w^te  B  bortos  L\  ordinatns  CBV  nam 

1$  anMi  <SL  eniin  CLPQBv  scinci  B\  secnndi  L 

19  p«>l«st  C*  adqne]  ad  22  21  pasoe  B 

«t]  sit  CE9  22  comedetis  S  domnm  M 

<«m  5  83  rabab  P,  atq.  S  .  qnae  om.  iS 


Epistnlae  LXVIIIL  c.  2—5.  753 

tur:  patrem  tuum  et  matrem  tuam  et  fratres  tuos 
et  totam  domum  patris  tui  colliges  ad  te  ipsam 
in  domum  tuam,  et  omnis  qui  exierit  ostium 
domus  tuae  foras  reus  sibi  erit.  quo  sacramento  decla- 

5  ratur  in  unam  domum  solam  id  est  in  ecclesiam  uicturos  et  ab 
interitu  mundi  euasuros  colligi  oportere,  quisque  autem  de 
collectis  foras  exierit,  id  est  si  quis  quamuis  in  ecclesia 
gratiam  consecutus  recesserit  et  ab  ecclesia  exierit,  reum 
fnturum^   id  est  ipsum  sibi  quod  pereat  inputaturum.   quod 

loapostolus  Paulus  explanat  docens  et  praecipiens  haereticum 
uitandum  esse  ut  peruersum  et  peccatorem  et  a  semet  ipso 
damnatum.  hic  est  enim  qui  reus  sibi  erit,  non  ab  episcopo 
eiectus,  sed  sponte  de  ecclesia  profugus,  haeretica  praesump- 
tione  a  semet  ipso  damnatus. 

15     Et  idcirco  Dominus   insinuans  nobis  unitatem  de   diuinaS 
auctoritate  uenientem  ponit  et  dicit:   ego  et  pater  unum 
sumus.    ad  quam  unitatem  redigens  ecclesiam  suam  denuo 
dicit:   et  erit  unus  grex  et  unus  pastor.  si  autem  grex 
unus  est,   quomodo  potest  gregi  adnumerari  qui  in  numero 

20  gregis  non  est  aut  pastor  haberi  quomodo  potest  qui  manente 
uero  pastore  et  in  ecclesia*  Dei  ordinatione  succedanea  praesi- 
dente  nemini  succedens  et  a  se  ipse  incipiens  alienus  fit  et 
profanus,   dominicae  pacis  ac  diuinae  unitatis  inimicus,  non 

1  loB.  2,  18.  19.        16  lo.  10,  30.        18  lo.  10,  16. 

2  ooUegis  8  ii^sa  12,  ipsam  S  3  omnes  C^LB^  exie- 

rint  S  osteam  S,  hostinm  C  4  tibi  Q  (sibi  M),  ibi  X 

5  et  om.  B  6  collegi  S  qnisqnis  Bv  7  ecclesiam  QS 

8  ecclesiae  C\  ecclesia  gratiam  B  renm]  sibi  add,  CQv  9  fntn- 

mm  . . .  sibi  om,  B       qnod  p.]  qno  p.  B       10  ezplanato  B,  exclamat  S 
dicens  C  11  nitandnm]  mnltandnm  B  nt]  et  C  12  est 

enim  qni]  enim  qni  Q,  enim  v  sibi  rens  C  erit  qni  v  non 

ex  nam  C  13  deiectns  C  et  heretica  CQB  14  damnatnr  CS 

datns  S  15  nobis  B  de  om,  B  16  nnnm  snmns  ego  et 

pater  Q  (ego  e.  p.  nnnm  snmns  M)  18  et  om,  C  erit]  emnt  Q 

19  adnnmerare  S  20  pastor  haberi]  pastore  S;  fort.  pastor  esse 

qni  om.  S  21  et  om.  C  dni  CJ?  snccidanea  L,  snccedant 

ea  CMB8  (snccedanea  Q)  22  ipso  CLPBv  23  inimicos  B 

ra.  48 


752  Caecilii  Cypriani 

gans  eam  lauacro  aqNiae.  quod  si  una  est  ecclesia  qoae 
a  Christo  diligitur  et  lauacro  eius  sola  purgatur,  quomodo  qui 
in  ecclesia  non  est  aut  diligi  a  Christo  aut  ablui  et  purgari 
lauacro  eius  potest? 

3  Propter  quod  cum  sola  ecclesia  habeat  aquam  uitalem  et  bap-  s 
tizandi  adque  abluendi  hominis  potestatem,  qui  dicit  apud  No- 
uatianum  baptizari  et  sanctificari  aliquem  posse,  prius  ostendat 
et  doceat  Nouatianum  in  ecclesia  esse  aut  ecclesiae  praesidere. 
ecdesia  enim  una  est,  quae  una  et  intus  esse  et  foris  non  potest. 
si  enim  apud  Nouatianum  est,  apud  Comelium  non  ftiii  si  uero  lo 
apud  Comelium  fuit,  qui  Fabiano  episcopo  legitima  ordinatione 
successit  et  quem  praeter  sacerdotii  honorem  martyrio  quoque 
Dominus  glorificauit,  Nouatianus  in  ecclesia  non  est  nec  episco- 
pus  conputari  potest,  qui  euangelica  et  apostolica  traditione 
contempta  nemini  succedensr  a  se  ipso  ortus  est.  habere  namque» 
aut  tenere  ecclesiam  nullo  modo  potest  qui  ordinatus  in  ecclesia 
non  est. 

4  Foris  autem  non  esse  ecclesiam  nec  scindi  aduersum  se  aut 
diuidi  posse,  sed  inseparabilis  adque  indiuiduae  domus  unitatem 
tenere  manifestat  scripturae  diuinae  fides,  cum  de  sacramentoio 
paschae  et  agni  qui  agnus  Christum  designabat  scriptum  est: 
in  domo  ui»a  comedetur,  non  eicietis  de  domo  car- 
nem  foras.  quod  item  circa  Baab  quae  ipsa  quoque  typum 
portabat  ecclesiae  expressum  uidemus,  cui  mandatur  et  dici- 

22  Ex.  12,  46. 

1  lauacra  8  2quiom,  L  3  aut  ablui]  et  ablm  L  4  potest] 
sola  potest  8  ^  5  solae  B  7  ostendit  C*  8  et  doceat  nonatianam 
am.  8  9  et  intns  esse]  intns  8;  recte  fort,  non  om.  8  10  si 

om.  B  apnd]  ad  5  est  8up.  et  P  inm non  fnit  ...112 

et  qnem  B  tn  ras.  non  . . .  comelinm  om.  L  si  n.  a.  c  foit 

add.  Pm.3in  marg.,  om.  C  11  faniano  Q  legitimo  L 

12  snggessit  8  13  dnm  Q         glorificanit]  clarificanit  C  14  qni] 

qni  in  /S^  15  snccedes  B  hortns  X%  ordinatns  CBV  nam 

qnae  8  18  antem  8,  enim  CLPQBv  sdnci  JB',  secnndi  L 

adnersns  8  19  potest  C*  adqne]  ad  22  21  pasce  B 

agnos  B  est]  sit  CBv  22  comedetis  8  domnm  M 

(domo  Q)  came  8  23  rahab  P,  atq.  8  -  qnae  om.  8 


Epistulae  LXVIIIL  c.  2—5.  753 

tnr:  patrem  tuum  et  matrem  tuam  et  fratres  tuos 
et  totam  domum  patris  tui  colliges  ad  te  ipsam 
in  domum  tuam,  et  omnis  qui  exierit  ostium 
domus  tuae  foras  reus  sibi  erit.  quo  sacramento  decla- 

sratur  in  unam  domum  solam  id  est  in  ecclesiam  uicturos  et  ab 
interitu  mundi  euasuros  colligi  oportere,  quisque  autem  de 
coUectis  foras  exierit,  id  est  si  quis  quamuis  in  ecclesia 
gratiam  consecutus  recesserit  et  ab  ecclesia  exierit,  reum 
fnturum^   id  est  ipsum  sibi  quod  pereat  inputatumm.   quod 

10  apostolus  Paulus  explanat  docens  et  praecipiens  haereticum 
uitandum  esse  ut  peruersum  et  peccatorem  et  a  semet  ipso 
damnatum.  hic  est  enim  qui  reus  sibi  erit,  non  ab  episcopo 
eiectus,  sed  sponte  de  ecclesia  profugus,  haeretica  praesump- 
tione  a  semet  ipso  damnatus. 

u     Et  idcirco  Dominus   insinuans  nobis  unitatem  de  diuinaS 
auctoritate  uenientem  ponit  et  dicit:   ego  et  pater  unum 
sumus.    ad  quam  nnitatem  redigens  ecclesiam  suam  denuo 
didt:   et  erit  unus  grex  et  unus  pastor.  si  autem  grex 
unus  est,   quomodo  potest  gregi  adnumerari  qui  in  numero 

20  gregis  non  est  aut  pastor  haberi  quomodo  potest  qui  manente 
uero  pastore  et  in  ecclesia*  Dei  ordinatione  succedanea  praesi- 
dente  nemini  succedens  et  a  se  ipse  incipiens  alienus  fit  et 
profanus,   dominicae  pacis  ac  diuinae  unitatis  inimicus,  non 

1  Io8.  2,  18.  19.        16  lo.  10,  30.        18  lo.  10,  16. 

2  collegis  S  i|»Ba  J2,  ipBnm  S  3  omnes  C^LR^  exie- 

rint  S  osteam  S,  hostimn  C  4  tibi  Q  (sibi  Jlf),  ibi  X 

5  et  om,  B  6  collegi  S  quisqniB  Ev  7  ecclesiam  QS 

8  ecclesiae  C\  ecclesia  gratiam  B  reum]  sibi  add,  CQv  9  fntn- 

mm  . . .  sibi  onu  B       qnod  p.]  qno  p.  B       10  ezplanato  JR,  exclamat  S 
dicens  C  11  nitandnm]  mnltandnm  B  nt]  et  C  12  est 

enim  qni]  enim  qni  Q,  enim  v  sibi  rens  C  erit  qni  v  non 

ex  nam  C  13  deiectns  C  et  heretica  CQB  14  damnatnr  C^ 

datns  S  15  nobis  B  deom,  B  16  nnnm  snmns  ego  et 

pater  Q  (ego  e.  p.  nnnm  snmns  M)  18  et  om.  C  erit]  emnt  Q 

19  adnnmerare  S  20  pastor  haberi]  pastore  S;  fort,  pastor  esse 

qni  om,  S  21  et  om.  C  dnTCJS  snccidanea  L,  snccedant 

ea  CMB8  (snccedanea  Q)  22  ipso  CLPBv  23  inimicos  B 

ra.  48 


754  Caecilii  Cypriani 

habitans  in  domo  Dei  id  est  in  ecclesia  Dei,  in  qua  non  nisi 
concordes  adqne  nnanimes  habitant^  loquente  in  psalmis  spi- 
ritu  sancto  et  dicente:  Deus  qui  inhabitare  facit  unani- 
mes  in  domo?  denique  unanimitatem  christianam  firma  sibi 
adque  inseparabili  caritate  conexam  etiam  ipsa  dominicas 
sacrificia  declarant.  nam  quando  Dominus  corpus  suum  panem 
uocat  de  multorum  granorum  adunatione  congestum,  popnlum 
nostrum  quem  portabat  indicat  adunatum:  et  quando  sangui- 
nem  suum  uinum  appellat  de  botruis  adque  acinis  plurimis 
eipressum  adque  in  unum  coactum,  gregem  item  nostrum  signi-io 
ficat  commixtione  adunatae  multitudinis  copulatum.  si  Nouatia- 
nus  huic  pani  dominico  adunatus  est,  si  Christi  poculo  et  ipse 
conmixtus  est,  poterit  uideri  et  unici  ecclesiastici  baptismi  ha- 
bere  gratiam  posse,  si  eum  constiterit  ecclesiae  unitatem  tenere. 
<  Denique  quam  sit  inseparabile  unitatis  sacramentum  et  quam  i» 
sine  spe  sint  et  perditionem  sibi  maximam  de  indignatione  Dei 
adquirant  qui  schisma  faciunt  et  relicto  episcopo  alium  sibi  foris 
pseudoepiscopum  constituunt,  declarat  in  libris  Eegnomm  scrip- 
tura  diuina,  ubi  a  tribu  luda  et  Beniamin  decem  tribus  scissae 
sunt  et  relicto  rege  suo  alterum  sibi  foris  constituunt:  et  in-» 
dignatus  est,  inquit,  Dominus  in  omni  semine  Israel 
et  dimouit  eos  et  dedit  eos  in  direptionem  donec 

3  Ps.  67,  7.        20  n  Reg.  17,  20.  21. 

1  dni  C  dei]  cbristi  CR  2  unianimes  CLj  onanimitas  S 

psahnis]  psalmista  C  3  habitare  CB  nnianimes  C^LSet 

ita  saepius  4  cristianam  S  6  declyantnr  C^  .7  con- 

iestum  R        ^^  9  botruis  C^LPQR'  7,  bntruis  S,  botris  C^R^v  acinis 

ex  amicis  X,  racemis  C  10  exprcssum]  et  presumat  R  .  Item  X, 

om.  P  11  commistione  S  adunate  Q,  adunitate  S;  fort.  ad 

foL  110        ^^ 

unitateM  copu]Atam||runt  spm  R.  om.  si  nouatianus  ,..  p.  765,11 

peccare  coepe  12  buic  ex  bic  C  si  om,  S  13  poterit] 

potest  C  ll^  constituerit  S  ecclesia  I^       1 15  et  quam]  est 

quam  S      ?>^    16  sibi]  subi  6^  maxima  S,  mazime  C       (^  indigna- 

tionem  L  17  cbrisma  S  foris  pseudoepiscopum  om.  S  foris 

posito  C  18  regnorum  . . .  tribu  om,  L  19  tribu]  tribus  Pfl. 

patanbus  8  dedm  P  scbissae  S  20  sint  LPS  sunt  et 

fort,  expungenda     ^  constituenmt  v,  instituerunt  C  21  est 

om.  8  omne  sem  C  istrahel  QS  (isrl  M)  ita  saepkts 


Epistulae  LVIIII.  c.  5-6.  755 

abiceret  eos  a  facie  sua,  quia  dissipatus  est  Israel 
a  domo  Dauid,  et  constituerunt  sibi  regem  Hiero- 
boam  filium  Nabat.  indignatum  esse  Dominum  dixit  et 
eos  in  perditionem  dedisse  quod  ab  unitate  dissipati  essent  ad- 

5  que  alterum  sibi  regem  constituissent.  et  tanta  indignatio  Do- 
mini  extitit  aduersus  illos  qui  schisma  fecerant;  ut  etiam  cum 
homo  Dei  ad  Hieroboam  missus  esset  qui  ei  peccata  sua  expro- 
braret  adque  ultionem  futuram  praediceret,  panem  quoque  apud 
illos  edere  et  aquam  bibere  uetaretur.  quod  cum  non  custodisset 

10  et  contra  praeceptum  Dei  prandisset,  statim  diuinae  censurae 
maiestate  percussus  est,  unde  regrediens  inpetu  ac  morsu  leonis 
in  itinere  necaretur.  et  audet  quisquam  uestrum  dicere  aquam 
baptismi  salutarem  et  gratiam  caelestem  communem  cum  schi- 
smaticis  esse  posse,  cum  quibus  nec  terrestris  **  nec  saecularis 

i&potns  debeat  esse  conmiunis?  satiat  adhuc  in  euangelio  suo 
Dominus  et  maiorem  intellegentiae  lucem  manifestat  quod  idem 
qui  tunc  se  a  tribu  luda  et  Beniamin  sciderant  et  Hierosolymis 
derelictis  Samariam  secesserant»  inter  profanos  et  gentiles  con- 
putarentur.  nam  cum  primum  discipulos  suos  in  ministerium 

^osalutis  mitteret,  mandauit  et  dixit:  in  uiam  nationum  ne 

20  Mattli.  10,  5. 

1  quia]  qno  C  2  ieroboam  C  etpostea  3  nabath  «?,  iobath  C, 

manabat  S  dno  L  dixit  CLPQSV,  dicit  v  4  eos  «*•  iif 

qui  er€Ui.  (eos  Q)  dissupati  L  adq.  ad  M  (adq.  Q)  5  con- 

stitQimt  S         indignatione  dns  P  6  aduersos  S         fecernnt  CS 

nt  C  8.  l.  cum  <m.  8  7  ad]  ab  /S'  ieroboam  L  essetj 

est  L  ei]  et  C  ezprobaret  CL  8  praedicaret  S  panem  . . . 
netaretnr  om.  hic  S  et  inserit  h  13  post  gratiam  caelestem  et  9  uita- 

retur  L  non  om.  S  onstodissent  8  10  prandidisset  Q, 

praDdedissent  8  censnra  maiestatis  ex  censnre  maiestate  ate  C 

11  nnde  S^  ut  inde  CLPQv  recedens  CV  impetum  Q  12  in 

<m.  L   .  uestrum  S,  om.  CLPQv  13  et  gratiam  caelestem] 

et  gratiam  salutarem  et  gratiam  caelestem  et  8;  cf.  l.  8  com- 

mune  S  14  terrestris]  cibus  add.  v  15  putus  S  debet  v 

satiata  C,  satiati  M  (satiat  Q),  sonat  Pamelius  16  maiore  LP 

inteUegaitiae  suae  8         iuoe  LPS         hiidem  LPQ         17  se  tunc  v 
scmderaBt  LQS,  insciderant  P  18  samaiia  C  conputarentur] 

communicaretur  8  20  mittere  C,  inmitteret  M  (udtteret  Q) 

48» 


756  Caecilii  Cypriani 

abieritis  et  in  ciuitatem  Samaritanorum  ne  intra- 
neritis.  ad  ludaeos  prius  mittens  gentUes  adhuc  praeteriri 
iubet:  addendo  autem  et  duitatem  Samaritanorum  debere 
omitti;  ubi  erant  schismatici,  ostendit  schismaticos  gentilibus 
adaequari.  » 

7  Quod  si  aliquis  illud  opponit  ut  dicat  eandem  Nouatianum 
legem  tenere  quam  catholica  ecclesia  teneat,  eodem  symbolo 
quo  et  nos  baptizare,  eundem  nosse  Deum  patrem,  eundem 
filium  Christum,  eundem  spiritum  sanctum,  ac  propter  hoc  usur- 
pare  eum  potestatem  baptizandi  posse  quod  uideatnr  interroga-  lo 
tione  baptismi  a  nobis  non  discrepare:  sciat  quisque  hoc  oppo- 
nendum  putat  primum  non  esse  unam  nobis  et  schismaticis 
symboli  legem  neque  eandem  interrogationem.  nam  cum  dicunt 
credis  in  remissionem  peccatorum  et  uitam  aetemam  per  sanc- 
tam  ecclesiam,  mentiuntur  interrogatione,  quando  non  habeant  is 
ecclesiam.  tunc  deinde  uoce  sua  ipsi  confitentur  remissionem 
peccatorum  non  dari  nisi  per  sanctam  ecclesiam  posse,  quam 
non  habentes  ostendunt  remitti  illic  peccata  non  posse. 

8  Quod  uero  eundem  quem  et  nos  Deum  patrem,  eundem  filimn 
Ghristum,  eundem  spiritum  sanctum  nosse  dicuntur,  nec  hocao 
adiuuare  tales  potest.  nam  et  Core  et  Dathan  et  Abiron  ciun 
sacerdote  Aaron  et  Moyse  eundem  Deum  nouerant,  pari  lege  et 
religione  uiuentes,  unum  et  uerum  Deum  qui  colendus  adque 

1  abieritis  8y  ieritis  C^LPQ,  geritis  C^        samaritarum  L  item.  h  3 
intraneritis  8,  introieritis  CLPQv  2  prins]  primnm  C  genti- 

lem  C  praeterire  C  4  emnt  C^  scismatici  C;  deinde 

repetit  p.  755,14  esse  posse  c  q.  nec  terrestris  nec  s.  p.  d.  e.  c.  satiata 
a.  i.  e.  8.  d.  et  maiore  i.  Ince  manifestat  qnod  gentilis  C*  7  cato- 

lica  8  tenet  8  8  qno  e^  nos  C8,h  nosse]  filimn 

nosse  8  enndem  f.  christnm  om.  C^  9  enndem  spiritnm  om.  8 

ac  om.  X,  bac  8       propter  hoc]  propterea  V       10  in  interrogatione  Qv 
11  qnisqnis  v  opponidnm  C^  13  symbnli  8  nec  ex  nihil  8 

m,  2  14  in  om.  v  remissione  QS  15  mentinntnr  «. .  {.  i7 

peccatomm  om,  8  in  interrogatione  Cv  16  noci  snae  C* 

17  dari  non  C  ecclesia  L  posse  C,  dari  posse  8,  om,  LPQ 

qnam]  qna  SQ\  qnando  M  18  illis  8  posse  ex  esse  C,  habere 

non  posse  8  19  qnem]  qnod  8  21  potest]  possent  8  cor||re  P 
c  in  rcL8,y  chore  Cv  et  abiron  et  dathans  8  22  aron  Q8 

moysen  CPQ^  moses  L  23  adqne  innocandns  om.  8 


Epistulae  LXVIIIL  c.  6-8.  757 

inuocandus  fuerat  inuocabant:  tamen  quia  loci  sui  ministerium 
transgressi  contra  Aaron  sacerdotem  qui  sacerdotium  legitimum 
dignatione  Dei  adque  ordinatione  Domini  perceperat  sacrificandi 
sibi  licenliam  uindicauerunt,  diuinitus  percussi  poenas  statim 

»  pro  inlicitis  conatibus  pependerunt,  nec  potuerunt  rata  esse  et 
proficere  sacrificia  inreligiose  et  iidicite  contra  ius  diuinae  dispo- 
sitionis  oblata.  turibula  quoque  ipsa,  in  quibus  incensum  inli- 
cite  fiierat  oblatum^  ne  in  usum  de  cetero  essent  sacerdotibuSf 
sed  potius  indignationis  et  ultionis  diuinae  memoriam  corrigendis 

loposteris  exhiberent,  iussu  Domini  conflata  adque  igne  purgata 
in  laminas  ductiles  producuntur  et  adfiguntur  altari  secundum 
qnod  loquitur  scriptura  diuina«  memoriale,  inquit,  filiis 
Israel  ut  non  accedat  quisquam  alienigena  qui 
non  est  ex  semine  Aaron  inponere  incensum  ante 

iftDominum  ut  non  sit  sicut  Core.  et  tamen  illi  schisma 
non  fecerant  nec  foras  egressi  contra  Dei  sacerdotes  inpudenter 
adque  bostiliter  rebellauerant,  quod  nunc  hi  ecclesiam  scinden- 
tes  et  contra  pacem  adque  unitatem  Christi  rebelles  cathedram 
sibi  constituere  et  primatum  adsumere  et  baptizandi  adque  offe- 

torendi  licentiam  uindicare  conantur.  quomodo  perficere  quae 
agunt  aut  impetrare  aliquid  inlicitis  conatibus  de  Deo  possunt 
qui  contra  Deum  quod  eis  non  licet  moliuntur?  quare  qui  Noua- 
tiano  siue  ceteris  eiusmodi  schismaticis  patrocinantur  frustra 
contendunt  baptizari  et  sanctificari  illic  aliquem  salutari  baptismo 

9s  posse  ubi  constet  baptizantem  baptizandi  licentiam  non  habere. 

12  Num.  16,  40. 

1  quia]  qno  8  2  qni*  L,  quia  Q^8  (qni  MQ^)  3  dignatio  jS^ 

domini  X,  dei  atq.  jS^,  om.  CPQV  perceperant  8  6*dininae 

om,  S  7  thuribnla  PQ8  ipsa]  illa  C  in  quibas  om.  8 

8  osnm  C8,  nsn  LPQv  9  et  altioms  am.  8  corrigentis  8 

10  exiberent  8  11  lamminas  L^PQ,  flamminas  L^  et  adf»igan- 

tur  i/  (1  erM,\  om.  8  12  et  loqnitnr  C  13  nt]  et  8  rece- 

dat  8  15  dm  jS*  sit  om,  C  sicut  ex  sic  L  cbore  Cv; 

pereant  add.  C  8,  l,  sibi  scbisma  C  16  sacerdotis  8  17  renelane- 
rant  QS,  rebellanerant  L         hii  L  9,h  20  quae]  qnod  C         21  in- 

licitos  8  conantibns  Q*  (conatibns  MQ^)  22  nouatianus  L 

23  sine  om.  C  ceteros  8,  ceterisqne  C  scbismaticos  8;  fort.  qni 

Nouatianos  siue  ceteros  e.  scbismaticos  (cf,  App,  64,12)  24  et  sancti- 

ficari  om,  8  salutare  8  25  posse  et  8,  possit  C,  potest  L 


758  Caecilii  Cypriani 

9     Adque  ut  magis  intellegi  posset  contra  eiusmodi  audaciam 
quae  sit  censura  diuina,  inuenimus  in  tali  facinore  non  solum 
duces  et  auctores  sed  et  participes  poenis  destinari,  nisi  se  a 
communione  malorum  separauerint ,  praecipiente  per  Moysen 
Domino  et  dicente:   separamini  a  tabernaculis   homi-s 
num  istorum   durissimorum   et  nolite   tangere  ab 
omnibus  quae  sunt  eis,   ne  simul  pereatis  in  pec^ 
cato  eorum.  et  quod  comminatus  per  Moysen  Dominus  ft- 
erat  impleuit,  ut  quisque  se  a  Core  et  Dathan  et  Abiron  non  se- 
parasset  poenas  statim  pro  impia  communione  persolueret.  quo  w 
exemplo  ostenditur  et  probatur  obnoxios  omnes  et  culpae  et  poe- 
nae  futuros  qui  se  schismaticis  contra  praepositos  et  sacerdotes 
inreligiosa  temeritate  miscuerunt.  sicut  etiam  per  Osee  prophe- 
tam  spiritus  sanctus  contestatur  et  dicit:  sacrificia  eorum 
tamquam   panis    luctus,    omnes   qui   manducant  eais 
contaminabuntur,  docens scilicet et ostendens omnes onmino 
cum  auctoribus  supplicio  coniungi  qui  fuerint  eorum  peccato 
contaminati. 
10     Quae  ergo  apud  eos  merita  esse  circa  Deum  possunt  quibus 
supplicia  diuinitus  inroganturP  aut  quomodo  tales  iustificare  et» 
sanctificare  baptizatos  possunt  qui  hostes  sacerdotum  aliena  et 
inlicita  et  nullo  sibi  iure  concessa  usurpare  conautur?  quos 
tamen  ipsos  non  miramur  pro  sua  prauitate  contendere.  adserant 
necesse  est  singuli  quique  quod  faciant,  nec  uolunt  uicti  facUe 

5  Num.  16,  26.        14  Os.  9,  4. 

1  ut]  quo  C  8.  l.  audaciam]  aciam  Sy  licentiam  et  audaciam  Q 

2  facifiora  L  4  per  <m.  C         mtosen  L  5  dnm  Q         a  om.  S 

6  duriBsimorum  istorum  C      7  homnibus  C,  bondnibus  8     peccatis  CV 
8  oomminaturs  S  9  quifiqais  v  coreb  S  datham  S 

10  et  poenas  S  impia]  ooniuratiime  et  add.  C  quod  C 

11  noxiOB  S  omnes  et]  do  se  0  o  in  ras,  12  pra^MMitum  et 
sacerdotem  dei  C              13  miscuerit  C,  miscuerint  v  profeta  S 
14  sanctus  om.  S         dicat  M  (dicit  Q)          15  ea]  ea  non  C  16  cen- 
taminatiX,  exp.  m.  ^           ojines  <m.  S           17  coniungi]  conpungi  C 
faerunt  C*               eorum]  omnium  S              20  quomodo  ex  q  homo  C 
et  sanctificare  om,  V        21  hoBtes  exp.  L,  hoBtias  Cis.l       et  aliena  M 
(aliena  Q)        22  iura  P        23  adserant]  enim  add.  CVv       24  faciant  S, 
faciunt  CLPQV 


Epistulae  LXVIIII.  c.  9.— 11.  759 

saccuinbere,  quamuis  sciant  id  quod  faciant  non  licere.  illud 
mirandum  est,  immo  indignandum  potius  et  dolendum,  christia- 
nos  antichristis  adsistere  et  praeuaricatores  fidei  adque  ecclesiae 
proditores  intus  in  ipsa  ecclesia  contra  ecclesiam  stare.  qui  quo- 
sniam  pertinaces  alias  et  indociles  uel  hoc  tamen  confitentur 
quod  uniuersi  siue  haeretici  siue  schismatici  non  habeant  spiri- 
tum  sanctum;  et  ideo  baptizare  quidem  possint,  dare  autem 
spiritum  sanctum  non  possint,  in  hoc  ipso  a  nobis  tenentur  ut 
ostendamus  nec  baptizare  omnino  eos  posse  qui  non  habeant 

to  spiritum  sanctum. 

Nam  cum  in  baptismo  unicuique  peccata  sua  remittantur,  1 1 
probat  et  declarat  in  euangelio  suo  Dominus  per  eos  solos  posse 
peccata  dimitti  qui  habent  spiritum  sanctum.  post  resurrectionem 
enim  discipulos  suos  mittens  loquitur  ad  eos  et  dicit:  sicut 

i&misit  me  pater,  et  ego  mitto  uos.  hoc  cum  dixisset^ 
insufflauit  et  ait  illis:  accipite  spiritum  sanctum. 
si  cuius  remiseritis  peccata,  remittentur  illi:  si 
cuius  tenueritis,  tenebuntur.  quo  in  loco  ostendit  eum 
solum  posse  baptizare  et  remissionem  peccatorum  dare  qui  habeat 

20  sanctum  spiritum.  denique  ipsum  Christum  Dominum  nostrum 
baptizaturus  lohannes  accepit  ante  spiritum  sanctum  cum  adhuc 
esset  in  utero  matris  constitutus,  ut  certum  esset  adque  manife- 
stum  baptizare  non  posse  nisi  eos  qui  habeant  spiritum  sanctum. 

14  lo.  20,  21—23. 

1  sciant]  scismus  S  id  q.  faciant  om.  S  faciunt  CLv 

3  antecrifitis  S^  anticristis  LQ,  antichristo  C  4  proditore  S  in 

om.  0'  C  intra  v         ecclesiae  CQ  (ecclesia  M)y  septa  ecclesiae  v'        quo- 
niam]  quamquam  v  5  aliis  P  dooiles  S  6  siue  haeretici 

om.  S  7  et]  e  C  et  ideo  . . .  sanctum  om.  S  possint  LP, 

possunt  CQSv  8  possint  LPSj  possunt  CQv  9  habent  C 

10  spiritum  sanctum]  licentiam  C  12  posse  peccata  sua  S,  peccata  V, 

peccata  posse  v  13  dimitti]  remittantur  S  habeant  CLQv 

14  enim  om.  S  et  dicit]  dicens  S  17  cui  C  remittetur  5, 

remittuntur  CP  illis  (7  siom.C  18 detenebitis  detinebun- 

tur  quod  C  eum]  eos  C  s  s.  l.  19  habet  P,  habeant  C^ 

20  spm  scm  CLPQv  ipsum  om.  C  dnm  christum  V         nrm  P 

s.  l.  m.  2,  non  C,  scm  7  21  ante  accepit  S  22  essc  in  L 


760  Caecilii  Cjpriftni 

itaqne  qni  haeretids  sine  schismaticis  patrocinaiitiir, 
ant  nobis  habeantne  spiiitnm  sanctnm  an  non  habeant  si  ha- 
bent,  cur  illic  baptizatis  qnando  ad  nos  neninnt  manus  iopoDitiir 
ad  accipiendnm  spiritum,  qnando  iam  ntiqne  aceeptns  sit  nbi 
si  fnit  dari  potnit?  si  antem  foris  cnncti  haeretici  et  sdiisnuitid  s 
non  dant  spiritnm  sanctnm  et  ideo  apnd  nos  manns  iiqionitnr 
nt  hic  aecipiatnr  qnod  iUic  nec  est  nec  dari  potest,  manifestnm 
est  nec  remissionem  peccatomm  dari  per  eos  posse  qnos  oonstet 
spiritnm  sanctnm  non  habere.  et  idcirco  nt  secnndnm  dininam 
dispositionem  adqne  enangelicam  neritatem  peccatomm  remissio-  u 
nem  conseqni  et  sanctificari  ac  templa  Dei  fieri  possint,  eoclesiae 
baptismo  baptizandi  snnt  omnes  omnino  qni  ab  aduersariis  et 
antichristis  ad  Christi  ecclesiam  neniont. 
12     Quaesisti  etiam,  fili  carissime,  qnid  mihi  de  illis  uideatur  qni 
in  infirmitate  et  langnore  gratiam  Dei  oonsecuntur,  an  habendi  u 
sint  legitimi  christiani,  eo  quod  aqua  salutari  non  loti  sint  sed 
perfusi.  qua  in  parte  nemini  uerecundia  et  modestia  nostra  prae- 
iudicat  quo  minus  unusquisque  quod  putat  sentiat  et  qnod  soii- 
serit  &ciat.  nos,  quantum  condpit  mediocritas  nostra,  aestima- 
mus  in  nuUo  mutilari  et  debilitari  posse  beneficia  diuina  nec» 
minus  aliquid  iliic  posse  contingere,  ubi  plena  et  tota  fide  et  dan- 

1  patrodnatar]  propinatar  8  2  habeantne  X,  habeant  LPS,  an 

habeant  Qv  si  habent  am.  8  3  baptizatoa  8  4  qnandoj 

cam  V  ntiqae  8,  ntiqne  iUic  CLPQv  acoeptnm  C  sit] 

eet  8         bn  om.  P         dare  C*  concti]  tincti  v         et  schismatiei 

om.  8  6  dant  S,  habent  LPQv,  habeant  C  illis  inponitor  C 

7  nec  est]  necesse  est  P  dari  om.  S  8  eos]  eo  8  qaod  M 

(qoos  Q\        9  oBsepiritam  /S*        at  am.  C       11  et]  atq.  at  et  C  at  &  {. 

12  baptisimi  C^  omnes]  dns  C         ab  om.  C^S         adnersarios  C^ 

13  antichristos  C\  antichristos  S  Caecili  Cipriani  ad  Kagnam  de 
Nooatiano  ct  de  his  qai  in  lecto  oonseqaantor  ezplicit  S,  Ad  Magnam  de 
Noaat  explicit  L,  Ad  Magnam  de  Noaatiano  explicit  incipit  einsdem  secanda 
JEQf  Explicit  ad  Magnam  de  Noaatiano  incipit  ad  eandem  Magnam  de 
his  qai  in  lecto  conseqnantar  P,  Ad  Magnam  de  his  qai  ab  heretids 
baptizati  sant  rebaptizandis  ezplicit  incipit  ad  eandem  de  baptismate  infir- 
moram  B,  Ix  qst  C.  —  14  qaaesistis  E  15  domini  V  16  loti  s  C 
17  nemine  Q  (nemini  3f),  neminem  E  aerecandiam  MQ^  modestiam 
nostram  CMQ^  18  annsqaisqae]  quisqae  EQ  pataaerit  CV 
19  conspicit  nostra  mediocritas  C  20  et  debilitari  (m.  C  21  tota 
et  plena  C           fide  ct]  fide  B 


Epistnlae  LXVIIIL  c.  11-12.  761 

tis  et  samentis  accipitur  quod  de  diainis  muneribus  hauritur. 
neque  enim  sic  in  sacramento  salutari  delictorum  contagia  ut  in 
lauacro  camali  et  saeculari  sordes  cutis  et  corporis  abluuntur,  ut 
et  aphronitris  et  ceteris  quoque  adiumentis  et  solio  et  piscina 

ft  opus  sit,  quibus  ablui  et  mundari  corpusculum  possit.  aliter  pec- 
ttts  credentis  abluitur,  aliter  mens  hominis  per  fidei  merita 
mundatur.  in  sacramentis  salutaribus  necessitate  cogente  et  Deo 
indulgentiam  suam  largiente  totum  credentibus  conferunt  diuina 
conpendia.  nec  quemquam  mouere  debet  quod  aspargi  uel  per- 

lofundi  uidentur  aegri  cum  gratiam  dominicam  consequuntur, 
quando  scriptura  sancta  per  Ezechielem  prophetam  loquatur  et 
dicat:  et  aspargam  super  uos  aquam  mundam,  et 
mundamini  ab  omnibus  inmunditiis  uestris  et  ab 
omnibus  simulacris  uestris.  et  mundabouos,  etdabo 

uuobis  cor  nouum,  et  spiritum  nouum  dabo  in  uobis. 
item  in  Numeris:  et  homo  qui  fuerit  inmundus  usque 
ad  uesperam,  hic  purificabitur  die  tertio  et  die 
septimo,  et  mundus  erit.  si  autem  noi^  fuerit  purifi- 
catus  die  tertio  et  die  septimo,  non  erit  mundus, 

9oet  exterminabitur  anima  illa  de  Israel,  quoniam 
aqua  asparsionis  non  est  super  eum  sparsa.  et  ite- 
rum:  et  locutus  est  Dominus  ad  Moysen  dicens: 
accipe  Leuitas  de  medio  filiorum  Israel,  et  purifi- 

12  Ez.  36,  25.  26.        16  Num.  19,  8.  12.  13.        22  Num.  8,  5-7. 

1  Bnmentis]  accipientis  B        deom.  C        anritnr  Q        2  contagi  P, 
contagia  ablnnntnr  B  «nt  E,  ant  P  3  lanacro]  aqnae  add.  B 

BordesseJ?         et\e*  E        corporeJ^Q  ntet]ntP't7         4  apho- 

nitris  BEQ,  adfonitris  C  5  corpnscnli  C^  possit  exp,  et  pectns 

s.LC  6  ablnitnr  credenti  B  per  fidei]  peifidi  B  7  mnn- 

dantnr  B,  pnrgatnr  C  dei  3f  Q'  9  aspergi  BPv,  abspargi  C^ 

10  aegris  C  11  ezechielnm  B,  ezeciel  Q  loqnitnr  C  12  aspergam 
BC^Pv  13  mnndabimini  CPv  14  et  mnndabo]  emnndabo  Bhf 

et  dabo  nobis  P8.l,fn,  2  15  spm  nonnm  ex  spm  scm  C  dabo 

in  nos  C,om.V  17  hnic  M  (hic  Q)  tertia  E  die  om.  JB 

18  et  mnndns  ...l  19  septimo  add.  CP  in  marg.,  om.  B  19  die  tertio 
et  die  septimo  pnrificatns  non  fnerit  C  21  asparsionis  QVj  asper- 

sionis  Cvy  aspergiais  BP  enm  <m.  B  asparsa  CEQ  23  lenni- 
tasP 


N 


762  Caecilii  Cypriani 

cabis  eos.    et  ita  facies  eis  purificationem    eorum. 
circumsparges  eos  aquam  purificationis.  et  iterum: 
aqua  asparsionis  purificatio  est.    unde  apparet  aspar- 
sionem  quoque  aquae  instar  salutaris  lauacri  optinere  et  quando 
haec  in  ecclesia  fiunt,  ubi  sit  et  accipientis  et  dantis  fides  integra,  s 
stare  omnia  et  consummari  ac  perfici  posse  maiestate  Domini  et 
fidei  ueritate. 
13     Porro  autem  quod  quidam  eos  salutari  aqua  et  fide  legitima 
Christi  gratiam  consecutos  non  christianos  sed  cliiiicos  uocant, 
non  inuenio  unde  hoc  nomen  adsumant:  nisi  forte  qui  plura  etio 
secretiora  legerunt,  apud  Hippocratem  uel  Soranum  clinicos 
istos  deprehenderunt.  ego  enim  qui  clinicum  de  euangelio  noui 
scio  paralytico  illi  et  debili  per  longa  aetatis  curricula  in  lecto 
iacenti    nihil    infirmitatem    suam    obfnisse    quo    minus    ad 
firmitatem  caelestem   plenissime  perueniret,   nec  tantum  in-» 
dulgentia    dominica    excitatum   de  grabato   esse,    sed    ipsum 
grabatum  suum  reparatis  et  uegetatis  uiribus   sustulisse.  et 
idcirco  quantum  fide  concipere  et  sentire  nobis  datur,   mea 
sententia  haec  est,  ut  christianus  iudicetur  legitimus  quisque 
fuerit  in  ecclesia  lege  et  iure  fidei  diuinam  gratiam  consecutus.  90 
aut  si  aliquis  existimat  eos  nihil  consecutos  eo  quod  ab  aqua 
salutari  tantum  perfusi  sint,  si  inanes  et  uacui  sunt,  non  deci- 

3  Num.  19,  9. 

1  purificatione  B  2  aquam]  aqua  Bv  3  sparsioms  BC 

inde  M  (unde  Q)  aspersione  B  4  aqua  P,  aquam  C  m  &c  ae 

lauacri  salutaris  C  5  haec  C  8,  h  m,  2  dandis  C  6  aU.  et 

om,  C  8  eos  om.  B  aquae  M  (aqua  Q)  9  non  exnos  C 

ellnieoa 

clinicoB  C  os  «.  h,  xXeiyixtac  BP,  xXiisixajc  Q,  clinicos  xUivixwc  M 
11  hjppocraten  EQ,  ypocraten  B  sorandum  M  (soranom  Q),  sora- 

rum  C  xltimxtoc  EBQ,  xAcmxaic  B  12  xiUtMMrOTM  P,  xlHVt- 

cUnicam 

KOTH  M,  xlHmTB.OYii  Q  14  iacentis  E  hoc  fuisse  M  («ob- 

fuisse  Q)         15  inflrmitatem  C^         indulgentiam  CMQ^         16  dmcae 
E'Qy  dmcam  C  excitatam  C  grabato  EP,  grabatto  BCQ 

17  grabbatum  E,  grabattum  BCQ  18  quantum]  tantum  EQ 

fides  C  19  quisquis  v  20  «*•  fuerit  B  pro  erca.  21  ali- 

quid  B  consocutos  Q  ab  aqua  P,  ad  aqua  Q,  aqua  BEC^, 

aliqua  C*  22  salutari  om.  B  si]  sed  v 


Epistulae  LXVIIIL  c.  12-14.  763 

piaatur,  ut  si  iBCommodum  languoris  euaserint  et  conualuerint, 
baptizentur.  si  autem  baptizari  non  possunt  qui  iam  baptismo 
ecclesiastico  sanctificati  sunt^  cur  in  fide  sua  et  Domiui  indul- 
gentia  scandalizentur?  an  consecuti  sunt  quidem  gratiam  domi- 
5  nicam,  sed  breuiore  et  minore  mensura  muneris  diuini  ac  spiri- 
tus  smdi^  ut  habeantur  quidem  christiani,  non  sint  tamen  cete- 
ris  adaequandi? 

Quin  inmio  spiritus  sanctus  non  de  mensura  datur  sed  super  14 
credentem  totus  infunditur.  nam  si  dies  omnibus  aequaliter  na- 

loscitur  et  si  sol  super  omnes  pari  et  aequali  luce  diffunditur, 
quanto  magis  Christus  sol  et  dies  uerus  in  ecclesia  sua  lumen 
uitae  aeternae  pari  aequalitate  largitur?  cuius  aequalitatis 
aacramentum  uidemus  in  Exodo  esse  celebratum;  cum  de  caelo 
manna  deflueret  et  futurorum  praefiguratione  alimentum  panis 

»  caelestis  et  cibum  Christi  ueni^tis  ostenderet.  illic  enim  sine 
discrimine  uel  sexus  uel  aetatis  gomor  singulis  aequaliter  coUi- 
gebatur.  unde  apparebat  Christi  indulgentiam  et  caelestem 
gratiam  postmodum  secuturam  aequaliter  omnibus  diuidi  sine 
seius  uarietate,  sine  annorum  discrimine,  sine  acceptione  perso- 

20  nae,  super  omnem  Dei  populum  spiritalis  gratiae  munus  iufundi. 
plane  eadem  gratia  spiritalis  quae  aequaliter  in  baptismo  a  cre- 
dentibus  sumitur  in  conuersatione  adque  actu  nostro  postmodum 
uel  minuitur  uel  augetur,  ut  in.  euangelio  dominicum  semen 
aequaliter  seminatur,  sed  pro  uarietate  terrae  aliud  absumitur, 

ss  aliud  in  multiformem  copiam  uel  tricesimi  uel  sexagesimi  uel 
centesimi  numeri  fructu  exuberante  cumulatur.  adhuc  uero  cum 
singuli  ad  denarium  uocentur,  quid  est  ut  quod  a  Deo  aequaliter 
distribuitur  humana  interpretatione  minuatur  ? 

"3  scanctificati]  scTjB    •         4  scandalizantur  CVv  quidam  C 

5  et  mensura  C  6  non]  et  non  C  8  quin  . . .  credentem  om.  C 

dem.]  ad  mensuram  v  9  totus]  datus  P  10  luce]  modo  C 

8,  h  m.  2  11  christi  C  sua  om.  C  14  defluerent  B^ 

parefiguratione  M  (praef.  Q)  15  ostenderet]  exprimeret   CV 

16  sexu  M  (sexus  Q)  singuli  B,  a  singulis  Cv  17  apparet  C 

20  gratiam  C  muneris  ex  munus  C  23  euangelium  EQ 

24  adsumitur  BF  25  tricensimi  BM,  tregensimi  Q,  trigesimi  E 

sexagensimi  BQ  26  fructum  B  exuberant  B  comulatur 

C  Q  ad  hoc  E         27  quod  M  (quid  Q)         ut  om.  C         adeo  C 

28  ut  ne  humana  C  ut  ne  s.  l. 


764  Caecilii  Cjpriftni 

IS  Qnod  si  aliqnis  in  illo  moiietiir  qaod  qnidun  de  bis  qoi  aegri 
baptizaiitiir  spiritibiig  adhac  inmandis  temptabantor,  sciat  dia- 
boli  neqoitiam  pertinacem  oaqne  ad  aqaam  salataran  nalere,  in 
baptismo  nero  omne  neqaitiae  soae  airos  amittere.  qood  exflm- 
plam  cemimaB  in  r^e  Pharaone,  qoi  dia  relaetatos  et  in  soa  s 
perfidia  demoratos  tam  dia  reeistere  potait  et  piaeaalere  donee 
ad  aqoam  oeniret:  qao  cam  aenisset,  et  aictos  est  et  extinctas. 
mare  aotem  illad  sacramentom  baptismi  foisse  declarat  beatos 
apostolos  Paolos  dicens:  nolo  enim  oos  ignorare,  fra- 
tres,  qoia  patres  nostri  omnes  sob  nobe  foerant,M 
et  omnes  per  mare  transieront,  et  omnes  in  Moyse 
baptizati  sont  et  in  nobe  et  in  marL  et  addidit  di- 
cens:  haec  aotem  omnia  figorae  nostrae  foeront. 
qaod  hodie  etiam  geritor,  ot  per  exorcistas  ooce  homana 
et  potestate  diaina  flageUetor  et  orator  et  torqoeator  dia-u 
bolas,  et  com  exire  se  et  homines  Dei  dimittere  saepe  dicat, 
in  eo  tamen  qood  dixerit  fiillat  et  id  qood  per  Pharaonem 
prios  gestnm  est  eodem  mendacio  obstinationis  et  fraodis 
exerceat  com  tamen  ad  aqoam  salotarem  adqoe  ad  baptismi 
sanctificationem  aenitor,  scire  debemos  et  fidere  qoia  iUic  dia-  m 
bolos  opprimitor  et  homo  dicatos  Deo  dioina  indalgentia  libera- 
tor.  nam  si  scorpii  et  serpentes  qoi  in  sicco  praeoalentf  in  aqoam 
praecipitati  praeoalere  possant  aat  soa  aenena  retinere,  possant 

9  I  Cor.  10,  1.  2.  6. 

1  iifl  t;  2  baptizabantur  EQ*  (baptizantnr  MQ ' )  temptaban- 

tar  BCEPQV,  tentantor  v  sciant  P  4  ninis  CuBexo 

admittere  C*  5  et  om.  BP,  est  C*  7  qno«  P,  qnod  C* 

8  aacramento  EQ  9  dicens  panlna  B  enim]  antem  C  10  qnia] 
qno  oms  C  11  prim  etom,  B  moysi  EQ,  moysen  CP  12  bapti- 
zandi  Bv,  bapti  P  snnt  et  QV,  snnt  BCEv  et  in  nnbe  et  in 

mari  am.  P  13  antem  P  s.L  m,  2,  om,  C  fderant  B  14  etiam 
geritnr  om,  B  nt  B  8,  l  ezorohistas  P  16  bec  erire  C 

dei  om.  C  saepe  dicat]  ae  predicat  C  17  in]  et  in  P 

19  dl  aqnam  C         baptiBsimi  C  saepius  20  illic  om.  C  21  snb- 

primitnr  itf  >  ('oppr.  M*Q)  dicatnr  do  (7S  deo  dicatns  v  22  si] 

flicnt  v  aqna  B  23  non  poesnnt  Cv  ant  sna  nenena 

retinere  om.  V  retinere]  re  B  poesnnt]  sic  Cv 


Epistnlae  LXVIIII.  c.  15-17.  765 

et  spiritQS  neqQam,  qni  scorpii  et  serpentes  appellantur  et  tamen 
per  nos  data  a  Domino  potestate  calcantor,  permanere  nltra  in 
hominis  corpore,  in  qno  baptizato  et  sanctificato  incipit  spiritns 
sanctns  habitare. 

5     Hoc  denique  et  rebus  ipsis  experimur,  ut  necessitate  urguente  !• 
in  aegritndine  baptizati  et  gratiam  consecuti  careant  inmundo 
spiritu  quo  antea  mouebantur  et  laudabiles  ac  probabiles  in 
ecclesia  uiuant  plusque  per  dies  singulos  in  augmentum  caelestis 
gratiae  per  fidei  incrementa  proficiant,  ut  contra  saepe  nonnuUi 

lodeiUis  qui  sani  baptizantur,  si  postmodum  peccare  coeperint, 
spiritu  inmnndo  redeunte  quatiuntur:  ut  manifestum  sit  diabo- 
lum  in  baptismo  fide  credentis  excludi,  si  fides  postmodum  defe- 
cerit  regredi.  nisi  si  iustum  quibusdam  uidetur  ut  iUi  qui  extra 
ecclesiam  apud  aduersarios  et  antichristos  profana  aqua  poUuun- 

utur  baptizati  iudicentur,  hi  uero  qui  in  ecclesia  baptizantur 
minus  indulgentiae  et  gratiae  diuinae  consecuti  esse  uideantur, 
et  tantus  honor  habeatur  haereticis  ut  inde  uenientes  non  inter- 
rogentur  utrumne  loti  sint  an  perfusi^  utrumne  clinici  an  peripa-' 
tetici:  apud  nos  autem  de  integra  fidei  ueritate  detrahitur  et 

sobaptismo  ecclesiastico  maiestas  sua  et  sanctitas  derogatur. 

Bescripsi,  fiU  carissime,  ad  Utteras  tuas  quantum  parua  nostra  17 
mediocritas  ualuit  et  ostendi  quid  nos  quantum  in  nobis  est  sen- 
tiamus,  nemini  praescribentes  quo  minus  statuat  quod  putat 
unusquisque  praepositus  actus  sui  rationem  Domino  redditurus, 

S5  secundum  quod  beatus  apostolus  Paulus  in  epistula  sua  ad  Bo- 


1  et  t]  ad  t  MQ^  at  t.  EQ*       2  potestatem  Q       nec  permanere  P 
nltra]  non  possont  add,  Cv  3  homine:  si  C  corpore]  corpore 

possunt  P  in  quo  in  iniquo  corr,  G  et  om,  C  5  et] 

in  C  7  ac  probabiles  <m.  B  8  niuant  ex  nidebant  MQ 

9  nt  EQV,  nel  C,  et  BPv  10  sani  om.  F,  scae  B  11  mnt  spiri- 

tmn  B  vncipit  qnatiantor  JR,  patinntnr  B  13  si  om.  CE 

14  profana  (m,  C  pollnnntnr  aqna  baptizari  C  17  interrogan- 

tor  B  18  cUnici  sint  CPBv  peiipaterid  C,  peripatici  B 

19  integrae  EQ  detrahatnr  v  20  snas  B,  eius  B  dero- 

getnr  v  21  ad  litteras  tuas  om.  B  nostra  om,  V,  ad  nra  E 

23  rescribentes  ex  perscribentes  C  24  actus  om.  B  '  ino  ratio- 

jkemEQ 


766  Caecilii  Cjpriani 

iiiaii08  scribit  et  dicit:  annsqaisqae  nostram  pro  se 
rationem  dabit.  non  ergo  nos  inaicem  iodieemas. 
opto  te,  fili  carissime,  semper  bene  aalere. 


EPIStVLA  LXX. 

CYPBUNVS  LIBERALIS  CALDONIVS  IVNIVS  PRDfTS  j 

CAECILIVS  POLYCABPVS  NICOMEBES  FELIX  MABRVTIVS  SVC- 
CESSVS  LVCIAN\^S  HONORATVS  FORTVNATVS  VICTOR  DONATVS 
LVCIVS  HERCTLANVS  POMPONIVS  DEMETRrVS  QVDnTS  SATTR- 
NINVS  MARCVS  ALIVS  SATVRNINVS  ALTVS  DONATVS  ROGA- 
TLANV8  SEDATVS  TERTVLLVS  HORTENSIANVS  ITEM  ALIVS  u> 
8ATVRNINVS  SATTIVS  LANVARIO  SATVRNINO  MAXIMO  VICrORI 
ALIO  VICTORI  CAS8I0  PROCVLO  MODIANO  CITTINO  GARGIUO 
EVTYCHUNO  ALIO  GARGILIO  ALIO  SATVRNINO  NEMESLANO 
NAMPVLO  ANTONIANO  ROGATUNO  HONORATO  FRATRIBVS  S. 


I     Com  simol  in  concilio  essemos,  fratres  carissimi,  legimas  lit-i» 
tera  nestras  qaas  fecistis  de  his  qai  apud  haereticos  et  schisma- 

1  Rom.  14,  12.  13. 

3  opto  . . .  nalere  om.  C  fili]  fr  i{.  —  Ad  Magnnm  de  Nonatiano 

et  de  his  qni  in  lecto  conseqnnntnr  ezplicit  EQt  Explicit  ad  Magnnm  de 
his  qni  in  lecto  conseqauntnr  P,  Ad  Magnnm  de  haptismate  infirmomm 
explicit  B,  Ezpiidt  (om.  B)  ad  Magnnm  de  Cornelio  et  NonatianoKezplicit 
add.  R)  CR.  - 

Epist  LXX.  —  Incipit  ad  Innaiannm  de  hereticis  haptizandis  M 
(om,  Q)f  Incipit  ad  Innaiannm  liher  secnndns  P,  Incipit  ad  ooUegaa  de 
hereticia  baptixandiB  CR,  Incipit  ad  ceteros  confessores  feliciter  c, 
om.  L.  --  b cyprianns  ...l.  14  salntem]  Cjprianas  cnm  collegis  lannario 
et  ceteris  coepiscopis  fratrihns  salutem  Vc  cjprianns  ..  .1. 15  caris- 

simi  om.  Q  calidonins  M  innius  om.  CB  primns  caecilioB 

om.  R        6  nicompedes  C        marmcinB  LMR,  marracins  C        sncces- 
sins  CR        8  hercnlanins  R        ponponins  R,  pomonins  C        9  marcos] 
iannarins  marcns  CLMR        rogacianns  C        10  sedatus]  sedonatos  R 
alins]  alilins  R  11  satias  M,  scattins  C  iannaro  R  12  alio 

nictori  om.  C  cnssio  C*  modiano]  domitiano  P  13  entj- 

dano  Pv  entyciano  alio  gargilicr  add.  Pm.  2,  om.  CR  nemi- 

siano  22*  nampanlo  L  nampulo  antoniano  om.  CR  14  roga- 

tiano]  TOgato  CR  16  qnas]  ad  nos  add.  CRcv  his]  iis  ev 


Epistula  LXVII1I.-LXX.  767 

ticos  baptizati  uidentur,  an  ad  ecclesiam  catholicam  quae  nna 
est  uenientes  baptizari  debeant.  de  qua  re  quamquam  et  ipsi 
illic  ueritatem  et  firmitatem  catholicae  regulae  teneatis,  tamen 
quia  consulendos  nos  pro  communi  dilectione  existimastis,  sen- 
i  tentiam  nostram  non  nouam  promimus,  sed  iam  pridem  ab  ante- 
cessoribus  nostris  statutam  et  a  nobis  obseruatam  uobiscum  pari 
consensione  coniungimus,  censentes  scilicet  et  pro  certo  tenentes 
neminem  baptizari  foris  extra  ecclesiam  posse,  cum  sit  baptisma 
unum  in  sancta  ecclesia  constitutum  et  scriptum  sit  Domino  di- 

iocente:me  dereliquerunt  fontem  aquae  uitae,  et  effo- 
derunt  sibi  lacus  detritos  qui  non  possunt  aquam 
portare,  et  iterum  scriptura  diuina  moneat  et  dicat:  ab 
aqua  aliena  abstilie  te  et  a  fonte  alieno  ne  biberis. 
oportet  uero  mundari  et  sanctificari  aquam  prius  a  sacerdote,  ut 

1»  possit  baptismo  suo  peccata  hominis  qui  baptizatur  abluere,  quia 
perEzechielemdicitDominus:et  aspargam  super  uos  aquam 
mundam,  et  mundabimini  ab  omnibus  inmunditiis 
uestris  et  ab  omnibus  simulacris  uestris.  et  mun- 
dabo  uos,    et  dabo   uobis   cor   nouum,   et  spiritum 

lonouum  dabo  in  uobis.  quomodo  autem  mundare  et  sancti- 

10  Hier.  2,  13.        12  Prou.  9,  18.        16  Ez.  36,  25.  26. 

1  catholicam  ecclesiam  CB  una]  et  uera  add.  C*  Vc  2  est 

oifi.  R  3  illic  P  8.1,  illuc  0*  4  quia]  quoniam  Qcv  con- 

sulendos  ex  consuW  L  5  non  om,  C  promimus  ex  pro 

nobis 

mutuis  C  6  statuam  X*  et  am.  C*  uobiscum]  «oim  L 

pari]  imperali  P  7  confessione  c  certe  0>P  8  foris  bapti- 

zari  v;  posse  baptizare  foris  e.  e.  c  sit]  scriptnm  sit  c  b|ptisma  . . . 
dicente  om.  c  9  intra  sanctam  ecclesiam  C  sed  intra  ex  in  10  uitae 
Cc^LPVy  uiuae  e^B  %n  ras,,  uiuae  gratis  Q  11  lacos  Q  12  moneat 
6.  diuina  X,  s.  d.  praemoneat  Q  13  a  fonte]  de  fonte  C  alieno] 

aquae  alienae  Qv  ne  biberis]  non  ebiberis  C  14  uero]  ergo  v 

sanctificare  c  a]  per  C  8, 2.  m.  2  15  quia]  quod  c  16  eze- 

chielum  CCf  ezecielum  B;  prophetam  add.  Qcv  dominus  dicit  v 

spargam  CcBV  17  mundamini  QBc^  hominibus  c  18  et 

ab  . . .  2.  iP  uos  om.  c  simulaciis]  inmnnditiis  simulacris  .S  et 

mundabo]  mnndabo  CB,  emundabo  v  19  uos  et  dabo  am.  B  et 

spiritum  nounm  am.  B        20  in  uobis  MQ^,  uobis  CLQ^BP,  in  uos  Vc 
et  sanctificare  mnndare  X^ 


768  Caecilii  Cjpriaoi 

fieare  aqnam  potest  qni  ipse  inmnndus  est  et  apnd  qaem  sanctns 
spiritns  non  est?  com  Dominns  dicat  in  Nnmeris:  et  omnia 
qaaecnmqne  tetigerit  inmnndns  inmnnda  ernnt 
ant  qnomodo  baptizans  dare  alteri  remissam  peccatomm  potest 
qni  ipse  sna  peccata  deponere  eitra  ecclesiam  non  potest?  » 

t  Sed  et  ipsa  interrogatio  qnae  fit  in  baptismo  testis  est  neri- 
tatis.  nam  cnm  dicimns:  credis  in  nitam  aeternam  et 
remissionem  peccatornm  per  sanctam  ecclesiam, 
intellegimns  remissionem  peccatomm  non  nisi  in  ecclesia  dari, 
apnd  baereticos  antem  nbi  ecclesia  non  sit  non  peccata  dimitti.  lo 
itaque  qui  baereticos  adsemnt,  ant  interrogationem  mntent  ant 
nindicent  neritatem,  nisi  si  eis  et  ecclesiam  tribnnnt  qnos  baptisma 
habere  contendnnt.  nngi  qnoque  necesse  Sat  enm  qui  baptizatus 
estf  ut  accepto  chrismate  id  est  unctione  esse  nnctus  Dei  et  ha- 
bere  in  se  gratiam  Christi  possit.  porro  antem  eucharistia  estu 
unde  baptizati  unguntnr  oleum  in  altari  sanctificatum.  sanctifi- 
care  autem  non  potuit  olei  creaturam  qui  nec  altare  habuit  nec 
ecclesiam.  unde  nec  unctio  spiritalis  apud  haereticos  potest  essO; 
quando  constet  oleum  sanctificari  et  eucharistiam  fieri  apud  illos 
omnino  non  posse.  scire  autem  et  meminisse  debemns  scriptum  «o 
esse:  oleum  peccatoris  non  ungat  caput  meum.  quod 
ante  in  psalmis  praemonuit  spiritus  sanctus,  ne  quis  exorbitans 
et  a  uia  ueritatis  exerrans  apud  haereticos  et  Christi  aduersarios 

2  Num-  19,  22.  " 

2  n^B^CBv  est]  es  E  in  muneris  B  4  dare  alteri 

ex  sidera  altare  cm,2  5  qni  ea;  qnia  e  ipsa  c  sna  om.  P 

6  ipsa  ex  ipse  C  est]  es  R  7  et  am,  C,  et  in  i2  8  per  . . . 

peccatomm  om.  c^  9  ecclesiam  c  10  haereticis  c      .    non  L,  non 

posse  CQBcv,  non  possnnt  P  11  haereticos]  baptizare  posse  add. 

C*cv  interrogationem]  nocem  V,  hanc  nocem  ex  a  nocem  c  12  nindi- 
cent]  uTcent  c  si  om,  Mc  (exh,  Q)  13  contendit  LP,  con- 

pellnnt  c  nngni  P  est]  sit  Qcv  14  charismatae  Q  nnctione 
esse  nnctus  c,  nnctionis  sexmctns  C  et]  nt  c  15  porro  antem  eorr.  in 
percipit  c  eucharistiam  c  est]  et  C  16  ungnimur  C* 

oleo  cv  sanctificatur  C7*,  sanctificato  c^v  17  oleo  c*  nee 

am,  C  18  ecclesia  c  21  unguat  C*PQc,  urguat  C>  caput 

ex  apud  C  22  ante]  autem  CB  ezhorhitans  Q  23  a  uia] 

auta  B  exseras  C  christi]  add.  B:  scs  ne  quis  exorbitans 


Epistulae  LXX.  c.  1—3.  769 

uiigeretiir.  sed  et  pro  baptizato  quam  preceni  facere  potest  sacer- 
dos  sacrilegus  et  peccator?  cum  scriptum  sit:  Deus  pecxato- 
rem  uon  audit:  sed  qui  Deum  coluerit  et  uolunta- 
tem  eius  fecerit,  illum  audit.  quis  autem  potest  dare 

5  quod  ipse  non  habeat,  aut  quomodo  potest  spiritalia  gerere  qui 
ipse  amiserit  spiritum  sanctumP  et  idcirco  baptizandus  est  et 
innouandus  qui  ad  ecclesiam  rudis  uenit,  ut  intus  per  sanctos 
sanctificetur,  quia  scriptum  est:  sancti  estote,  quoniam 
et  ego  sanctus  sum,   dicit  Dominus,  ut  qui  in  errorem 

loseductus  est  et  foris  tinctus  in  baptismo  uero  et  ecclesiastico 
etiam  hoc  ipsum  deponat  quod  homo  ad  Deum  ueniens,  dum 
sacerdotem  quaerit,  in  sacrilegum  fraude  erroris  incurrit. 

Ceterum  probare  est  haereticorum  et  schismaticorum  baptisma  3 
consentire  in  id  quod  illi  baptizauerint.  neque  enim  potest  pars 

15  illic  inanis  esse  et  pars  praeualere.  si  baptizare  potuit,  potuit 
et  spiritum  sanctum  dare.  si  autem  sanctum  spiritum  dare  non 
potest,  quia  foris  constitutus  cum  sancto  spiritu  non  est,  nec  bapti- 
zare  uenientem  potest,  quando  et  baptisma  unum  sit  et  spiritus 
sanctus  unus  et  una  ecclesia  a  Christo  Domino  nostro  super 

20  Petrum  origine  unitatis  et  ratione  fundata.  ita  fit  ut  cum  onmia 
apud  illos  inania  et  falsa  sint,  nihil  eorum  quod  illi  gesserint 

2  lo.  9,  31.        8  Len.  19,  2. 

1  nngueretur  C^PQy  nrgueretur  C*  pro  om,  c  facere  precem 

p.  Qc,  potest  precem  facere  CB  2  sacrilegis  C  peccatis  c* 

peccatores  c,  peccator  ex  peccata  C  3  qui  eum  Q^v  (quid  eum  Q^ , 

qui  deum  M)  4  illum  audit  om,  V  dare  ex  facere  C  5  potest  L 
s.  h  m.  2i  potest  is  C  gerere  CLB,  agere  PQeo  qui  ipsa  cS 

quippe  C*        6  est  innouandus  est  August.  de  hapt.  c.  Don.  V  29,  om.  B 
7  rudis  ex  nudus  C,  om,  Aug,  ut  ex  et  c  sanctos]  spm  cs  C, 

spm  c  m  ea;  s  8  quoniam]  quia  CBv,  quomodo  c  9  et  om.  P 

sum  om.  L  dicit  dns  om,  c  errore  P,  erroribus  c  10  reductus  C, 
ductus  c  11  ipso  c*  dnm  c  12  in  om,  L     "       sacri- 

legium  C  et  errore  C  13  est]  est  et  L  et  om,  C  et 

schismaticorum  c  8,  l  14  illi  om.  c  16  et]  etiam  C,  om,  c 

spiritum  sanctum  v,  dum  spm  C ,  spm  scm  post  dare  c  s,  h  spiritum 

Banctum  cv  17  potest]  potuit  c  cum  ex  sum  C  19  domino 

nostro]  dno  C^Bv,  dno  non  L  20  petram  B  originem  C^c^Q 

rationem  c\  tractatione  C*  21  horum  c         llli  quod  c,  quae  illi  CBv 

m.  49 


770  Cftecilii  Cjpriftni 

probari  a  nobis  debeat.  qnid  enim  potest  ntam  et  finniim 
esse  apud  Dominiim  qnod  illi  &cinnt  qnos  Dominns  hostes  et 
adnersarios  snos  dicit  in  enangelio  sno  ponens:  qni  non  est 
mecnm  adnersns  me  est:  et  qni  non  mecum  colli- 
git,  spargit,  et  beatns  qnoqne  apostolns  Ic^iannes  man-s 
data  Domini  et  praecepta  cnstodiens  in  epistnla  sna  posoe- 
rit:  andistis  qnia  antichristns  nenit  nnnc  antem 
antichristi  mnlti  facti  snnt.  nnde  cognoscimns 
qnia  nonissima  hora  est.  ex  nobis  exiernnt,  sed 
non  fnernnt  ex  nobis.  si  enim  fnissent  ex  nobis,» 
mansissent  nobiscnm.  nnde  nos  qnoqne  colligere  et  oon- 
siderare  debemns  an  qni  adnersarii  snnt  Domini  et  appellati 
snnt  antichnsti  possint  dare  gratiam  Christi.  qnare  qni  cnm 
Domino  snmns  et  nnitatem  Domini  tenemns  et  secnndnm  eins 
dignationem  sacerdotinm  eins  in  ecclesia  administramns,  qnae-  is 
cnmqne  adnersarii  eins  et  antichristi  Cacinnt  repndiare  et  reicere 
et  pro  profanis  habere  debemns  et  eis  qni  de  errore  et  pranitate 
nenientes  agnoscnnt  nnins  ecclesiae  neram  fidem,  dare  illis  per 
omnia  dioinae  gratiae  sacramenta  nnitatis  et  fidei  neritatem. 
optamus  uos,  fratres  carissimi,  semper  bene  ualere.  » 

3  Luc.  11,  23.        7  I  lo.  2,  18.  19. 

1  debcant  c'3f  (debeat  Q)  ratum]  gratmn  Q,  tractum  R  et) 

aut  P  2  deum  CcQv  (dominum  Augtist.  h  c.  V  29)  illis  c* 

quos  ex  quot  c  etostes  et  c  alterum  et  s.  l.  3  dicit]  esse  Aug. 

non  CBt  exp.  C  4  aduersus  . . .  mecum  om.  C  aduersum 

Aug.  V  mecum  non  Aug.  LBc  sed  in  L  non  «.  {.  collegit  L 

6  posuerit]  dicens  cM.  cv  8  multi  antichristi  Lc  9  ex  n.  e.  s.  n. 

fuerunt]  a  nobis  exierunt  quia  non  erant  add.  Cfn.2  in  marg.        10  fuis  M 
(fuissent  Q)         nobis]  erienmt  add.  B^,  exp.  m.  2  11  permansissent 

C*R,  permanens  C ;  utique  add.  Bv  nobiscum  mansissent  Q 

colligerit  C,  ooUere  M  (colligere  Q)  et  om.  Cf  et  considerare  om.  c 

12  debemus  et  considerare  L  an  qui]  antequi  M  (anMqoi  Q) 

13  poBsunt  Lj  poss*int  Q  (possint  M)  qui]  si  CVc  15  eccle- 
siam  Q  16  aduersariis  B  alterum  et  om.  CB  17  pro  pro- 
fanis  P  sed  pro  eraa,,  profana  CBVc  qui  de]  quidam  ex  quidem  c 
errorem  et  prauitatem  c  18  uenientes  corr.  in  reicientes  c  ad- 
gnoscunt  X,  qui  agnoscunt  C^  dare  ex  date  C  19  gratiae] 
gloriae  B  sacramenta  et  C^Vc*v  uanitatis  C^  20  opta- 
mus  . . .  ualere  om.  CLQc                opto  te  ff  kme  P.  —  Ad  lubaianum 


Epistula  LXX.-LXXL  771 

EPISTVLA  LXXL 

CYPRLANVS  QVINTO  FRATRI  S. 

Betolit  ad  me,  frater  carissime,  Lucianus  conpresbyter  noster  1 
te  desiderasse  ut  significaremus  tibi  quid.sentiamus  de  his  qui 

i  apud  haereticos  et  schismaticos  baptizati  uicbBantur.  de  qua  re 
quid  nuper  in  concilio  plurimi  coepiscopi  cum  conpresbyteris  qui 
aderant  censuerimus  ut  scires,  eiusdem  epistulae  exemplum  tibi 
misL.nescio  qua  etenim  praesumptione  ducuntur  quidam  de  col- 
legis  nostris  ut  putent  eos  qui  apud  haereticos  tincti  sunt,  quando 

10  ad  nos  uenerint,  baptizari  non  oportere,  eo  quod  dicant  unum 
baptisma  esse :  quod  unum  scilicet  in  ecclesia  catholica  est,  quia 
ecclesia  una  est  et  esse  baptisma  praeter  ecclesiam  non  potest. 
nam  cum  duo  baptismata  esse  non  possint,  si  haeretici  uere 
baptizant,  ipsi  habent  baptisma.  et  qui  hoc  illis  patrocinium  de 

is  auctoritate  sua  praestat,  cedit  illis  et  consentit  ut  hostis  et 
aduersarius  Christi  habere  uideatur  abluendi  et  purificandi  et 
sanctificandi  hominis  potestatem.  nos  autem  dicimus  eos  qui 
inde  ueniunt  non  rebaptizari  apud  nos  sed  baptizari.  neque  enim 


(Eiplicit  ad  luuaianum  P)  de  haereticis  baptizandis  epistula  n-  III  (n-  II P) 
explicat  (om.  P)  LP,  Ad  lanuarium  de  baptismo  eiplicit  Q,  Ad  (Explicit 
ad  C)  coUegas  de  hereticis  baptizandis  explicit  (om.  C)  CE,  Explicit  Cecili 
Cypriani  ad  luuianum  et  ceteros  confessores  c.  — 

Epist.  LXXI.  —  Incipit  ad  Qnintum  (feliciter  add.  C,  de  eorumdem 
baptismate  add.  B)  BCLNP,  Ad  Quintum  epistola  b.  Cypriani  IT,  Ad 
lubanum  de  hereticis  baptizandis  cxplicit  Item  incipit  ad  Quintum  epi- 
stola  -II-  de  his  ipsis  T.  —  2  quintino  C  3  rettulit  B  4  tibi 

quid  sentiamus  om.  P*  5  baptizari  T  uidentur  CHv 

6  quid  H  8.  l.  m.  2,  quidQia  B  episcopi  P*  presbiteris  J?C 

8  etenim  qua  v  9  haereticos]  et  scismaticos  add.  H  10  bapti- 

zare  H  11  in  ecclesia  catholica]  ideo  Bal.  quia]  quae  C, 

qua  N  12  si  una  est  t?,  si  cst  una  C  sed  si  s.  l.  et  om.  C*v 

baptisma  esse  H  praeter]  extra  v  13  possunt  H  15  cedit 

€x  cadat  C  hostes  C*,  hos  B  etom.  B  16  christi  ut  T 

sed  nt  8.  l.  uideantur  T*  17  dicemus  C*  18  inde  om.  B 

uenerint  C  apud  nos  om.  C  sed  baptizari  om.  BC 

49* 


772  Caecilii  Cypriani 

accipiont  illic  aliquid  ubi  nihil  est,  sed  ueniunt  ad  nos  nt  hic 
accipiant  ubi  et  gratia  et  ueritas  oninis  est,  quia  et  gratia  et 
ueritas  una  est.  porro  autem  quidam  de  collegis  nostris  malunt 
haereticis  honorem  dare  quam  nobis  consentire^  et  dum  unios 
baptismi  adseueratione  baptizare  uenientes  nolunt,  sic  aut  duo  & 
baptismata  ipsi  faciunt,  dum  et  apud  haereticos  baptisma  esse 
dicunt;  aut  certe  quod  est  grauius  haereticorum  sordidam  et 
profanam  tinctionem  uero  et  unico  et  legitimo  ecclesiae  catho- 
licae  baptismo  praeponere  et  praeferre  contendunt,  non  conside- 
rantes  scriptum  esse:  qui  baptizatur  a  mortuo,  quidia 
proficit  lauatione  eius?  manifestum  est  autem  eos  qui 
non  sunt  in  ecclesia  Christi  inter  mortuos  conputari  nec  posse  ab 
eo  uiuificari  alterum  qui  ipse  non  uiuat,  quando  una  sit  ecclesia, 
quae  uitae  aetemae  gratiam  consecuta  et  uiuit  in  aetemum  et 
uiuificat  Dei  populum.  u 

2  Et  dicunt  se  in  hoc  ueterem  consuetudinem  sequi,  quando 
apud  ueteres  haereseos  et  schismatum  prima  adhuc  fuerint  initia, 
ut  hi  illic  essent  qui  de  ecclesia  recedebant  et  hic  baptizati  prius 
fuerant:  quos  tunc  ad  ecclesiam  reuertentes  et  paenitentiam 
agentes  necesse  non  erat  baptizare.  quod  nos  quoque  hodie  obser-  » 
uamus,  ut  quos  constet  hic  baptizatos  esse  et  a  nobis  ad  haereti- 
cos  transisse,  si  postmodum  peccato  suo  cognito  et  errore  digesto 
ad  ueritatem  et  matricem  redeant,  satis  sit  in  paenitentia  manum 

10  Sir.  31  (34),  30. 

1  illic  aliquid]  illi  qnid  T  ubi  in  T  sed  om,  H,  sed  ubi  T* 

2  omnis  . . .  ueritas  om.  CH  4  dare  ex  honore  C  5  bapti- 

zari  Cf  baptizari  baptizare  T  ant  om,  B         duo]  dno  ant  mnlta  C 

6  baptisma  T  ipsi . . .  baptisma  om.  C  et  om,  H  9  pro- 

ferre  L  11  profecit  C»  lanatio  CHL^Tv  antem]  ant  B 

13  qni]  cnm  H  ninat  . . .  consecnta  et  om.  C  14  gratiam  om.  B, 

gloriam  H  sed  corr.  et  ninit]  ninit  B  16  in  hoc  om,  H 

17  baereseos  CT  8$d  se  corr.,  hereticos  B  schismaticos  C,  chris- 

matnm  T  fnerant  C^JET  18  nt  ex  aut  C,  et  P  bi  001.  C, 

nichil  H  allic  T         qni  de]  quod  T         recedebat  T  19  nnnc] 

tamen  add.  Hv  paenitentia  B  20  fuerat  C  baptizari  P 

reseruamus  H  21  constat  T^  etom.  CH  ad]  et  ad  C 

^  si  C  8.  l.  et  C  8.  l         degesto  CT  23  redeant]  redeant  sta- 

tim  C  sed  i  exn  paenitentiam  BHv 


Epistulae  LXXI.  c  1-3.  773 

inponere,  nt  quia  oais  iam  fuerat,  hanc  oaem  abigeatam  et  erra- 
bnndam  in  ouile  sunm  pastor  recipiat.  si  autem  qui  ab  baereticis 
nenit  baptizatus  in  ecclesia  prius  non  fait,  sed  alienus  in  totum 
et  profanus  uenit,  baptizandus  est  ut  ouis  fiat,  quia  una  est  aqua 

« in  eMesia  sancta  quae  oues  faciat.  et  idcirco  quia  nihil  potest 
esse  commune  mendacio  et  ueritati,  tenebris  et  luci^  morti  et 
inmortalitati,  antichristo  et  Christo,  per  omnia  debemus  ecclesiae 
catholicae  unitatem  tenere  nec  in  aliquo  fidei  et  ueritatis  hostibus 
cedere. 

10     Non  est  autem  de  consuetudine  praescribendum,  sed  ratione  S 
uincendum.  nam  nec  Petrus  quem  primum  Dominus  elegit  et 
super  quem  aedificauit  ecclesiam  suam,  cum  secum  Paulus  de 
circumcisione  postmodum  disceptaret,   uindicauit  sibi  aliquid 
insolenter  aut  adroganter  adsumpsit,  ut  diceret  se  primatum 

1»  tenere  et  obtemperari  a  nouellis  et  posteris  sibi  potius  oportere, 
nec  despexit  Paulum  quod  ecclesiae  prius  persecutor  fuisset,  sed 
consilium  ueritatis  admisit  et  rationi  legitimae  quam  Paulus 
uindicabat  facile  consensit,  documentum  scilicet  nobis  et  con- 
cordiae  et  patientiae  tribuenS;  ut  non  pertinaciter  nostra  amemus, 

M  sed  quae  aliquando  a  fratribus  et  collegis  nostris  utiliter  et  salu- 
briter  suggeruntur,  si  sint  uera  et  legitima,  ista  potius  nostra 
ducamus.  cui  rei  Paulus  quoque  prospiciens  et  concordiae  et 
paci  fideliter  consulens  in  epistula  sua  posuit  dicens  :prophetae 

23  I  Cor.  14,  29.  30. 

1  hanc  onem  om,  B,  hanc  onem  T  ahigeiatam  BPT^Vf  ahige- 

latam  N.  ahiectam  ZT^,  ahalienatam  Cv,  longelateque  H  et  ra- 

handa  B         2  receperit  ex  recepit  C         3  baptizandus  T^         4  hapti- 
zandus  est]  paenitentiam  haptismo  haptizandus  est  B,  haptizatur  H 
quia]  qui  jB  8  aliquod  C  9  <»*cedere  T  de  8,  l  10  de 

om.  P  consuetudinem  B  perscrihendum  C,  scrihendum  B 

11  primus  B  12  super  quem  L  8,  l  tn.  2  cum  om,  C         13  dis- 

ceptaret]  decertaret  H  et  uindicaret  T  sihi]  sui  C  u  tn  ras. 

14  diceret  ex  discederet  T  15  tenere  et  ex  teneret  T  17  admisit 

et  rationi]  administrationi  C  18  consentit  C  docimentum  P 

19  patientiae]  penitentiae  T  21  suggeretur  T*  ista]  et  ista  T 

sed  et  8.  h,  ipsa  CHv  22  dicamus  B,  amplectamur  C  in  ras.  cui  rel 
om.  C  et  concordiae]  ••  concordiae  C  23  consules  T^ 


774  Cftecilii  Cjpriftni 

aatem  duo  ant  tres  loquantur  et  ceteri  examineiit. 
si  alii  reuelatnm  sedenti  fuerit,  ille  prior  taceat. 
qua  in  parte  docuit  et  osteudit  multa  siugulis  iu  melius  reuelari 
et  debere  unumquemque  non  pro  eo  quod  semel  inbiberat  et 
tenebat  pertinaciter  congredi,  sed  si  quid  melius  et  utilius  extite-  s 
rit  libenter  amplecti.  non  enim  uincimur  quando  oflferuntur  nobis 
meliora,  sed  instruimur,  maxime  in  his  quae  ad  eoolesiae  uni- 
tatem  pertinent  et  spei  ac  fidei  nostrae  ueritatem :  ut  sacerdotes 
Dei  et  ecclesiae  eius  de  ipsius  dignatione  praepositi  sciamus 
remissam  peccatorum  non  nisi  in  ecclesia  dari  posse  nec  posse  u> 
aduersarios  Christi  quicquam  sibi  circa  eius  gratiam  uindicare. 
4  Quod  quidem  et  Agrippinus  bonae  memoriae  uir  cum  ceteris 
coepiscopis  suis  qui  ilio  tempore  in  prouincia  Africa  et  Numidia 
ecclesiam  Domini  gubemabant  statuit  et  librata  consilii  com- 
munis  examinatione  firmauit.  quorum  sententiam  religiosam  eti& 
legitimam,  salutarem  fidei  et  ecclesiae  catholicae  congruentem, 
nos  etiam  secuti  sumus.  et  quales  super  hac  re  litteras  fecerimus 
ut  scires,  exemplum  earum  ad  notitiam  tam  tuam  quam  coepisco- 
porum  nostrorum  qui  illic  sunt  pro  communi  dilectione  transmisi- 
mus.  opto  te,  frater  carissime,  semper  bene  ualere.  s» 


1  examinaiit  C        2  si]  et  si  T,  si  autem  CHv       fnerit  sedenti  Hv 
3  prius  mom,  C        6  effenmtur  C        8  ut]  et  C\  nt  nos  C*v         10  re- 
missa  P       non  nisi  om.  C      dare  L^       11  qnoquam  B       circa  pro  C 
gratiam]  ecclesia  C  uindicari  T  12  quidam  et  agpripinns  C 

uir  C  8.  h  ceteris  L  8.  l.  m.  2  13  in  iUo  T,  illo  in  Hv  tempori- 
bus  B  africana  T  sed  na  8.  h  14  librato  Hv  consilio 

communi  H  15  ezamine  v  sententiam  et  v  16  et  salu- 

tarem  HPv  congruente  B    '        17  consecuti  T,  sicuti  B  super 

bac  re  ex  superba  est  C,  super  hanc  T  fecimus  H  18  tam  ad 

notitiam  C  sed  tam  8, 1.  episcoporum  P  20  opto  . . .  ualere 

om.  CLP  uoB  ffrkmi  B,  —  Ad  Quintum  de  hereticis  baptizandis 

(de  baptismate  hereticorum  B)  eiplicit  (epistola  'III'  add.  T)  BT,  Ad 
Quintum  explicit  P,  Explicit  (om.  N)  Cecili  Cypriani  ad  Quintnm  (Quin- 
tinum  C^)  explicit  (om.  C)  CN,  om.  LH.  — 


Epistula  LXXL-LXXIL  775 

EPISTVLA  LXXIL 

CYPRUNVS  ET  CETERI  STEPHANO  FRATRI  S. 

Ad  quaedam  disponenda  et  consilii  communis  examinatione  I 
limanda  necesse  haboimus,  frater  carissime,  conuenientibus  in 

sunum  pluribus  sacerdotibus  cogere  et  celebrare  concilium:  in 
quo  multa  quidem  prolata  adque  exacta  sunt.  sed  de  eo  uel  ma- 
xime  tibi  scribendum  et  cum  tua  grauitate  ac  sapientia  confe- 
rendum  fuit  quod  magis  pertineat  et  ad  sacerdotalem  auctorita- 
tem  et  ad  ecclesiae  catholicae  unitatem  pariter  ac  dignitatem  de 

lodiuinae  dispositionis  ordinatione  uenientem,  eos  qui  sunt  foris 
extra  ecclesiam  tincti  et  apud  haereticos  et  schismaticos  profanae 
aquae  labe  maculati,  quando  ad  nos  adque  ad  ecclesiam  quae  est 
una  uenerint,  baptizari  oportere,  eo  quod  parum  sit  eis  manum 
inponere  ad  accipiendum  spiritum  sanctum,  nisi  accipiant  et 

15  ecclesiae  baptismum.  tunc  enim  demum  plene  sanctificari  et  esse 
filii  Dei  possunt,  si  sacramento  utroque  nascantur;  cum  scriptum 
sit:  nisi  quis  natus  fuerit  ex  aqua  et  spiritu,  non 
potest  introire  in  regnum  Dei.  inuenimus  enim  in 
actis  apostolorum  hoc  esse  ab  apostolis  custoditum  et  salutaris 

20  fidei  ueritate  seruatum,  ut  cum  in  domo  Comeli  centurionis  su- 
per  ethnicos  qui  illic  aderant  fidei  calore  feruentes,  in  Dominum 

17  lo.  3,  5. 

Epist.  LXXII.  —  Incipit  ad  Stephanom  de  {add,  B:  rebaptizandis  sen- 
tentia)  condlio  SMLNQ,  —  3  disponda  L  et]  et  a  ^  consilii*  Q 
(conailiis  M)  examinationem  limandam  B  4  frs  kmi  L  5  pluri- 
BOE  B  6  ezacta  LN,  transacta  BJEQo         de  ea  E^,  deo  Q  7  et  | 

est  et  M'  (et  M^Q)  conferre  cnm  B  9  et  otn,  BLN  de 

<m.  B  10  neniente.  Eos  B         *    sint  EQv  12  ad  qnae  ad  X, 

adq.  E  13  nna  est  BEQv  nenerit  L  15  enim  om.  B 

plenae  Q,  plane  B  16  fili  Q    '  dei  om.  J5  ntmq.  E 

nascuntnr  B  17  renatns  Bv  spu  bco  E  18  in  regnmn] 

regna  B  enim]  enim  etiam  EQv,  etiam  B  19  actns  E        esse] 

et  B  20  nt  cnm]  nisnm  LN  21  ethicos  L  calorem  Q 

fementes  et  EQv  dno  LN 


776  Caecilii  Cjpriani 

toto  corde  credentes  descendisset  spiritas  sanctns,  qao  adimpleti 
oariis  linguis  Deiim  benedicerent,  nihilo  minns  tamen  beatom 
apostolum  Petmm  dinini  praecepti  adqne  enangelii  memorem 
praecepisse  nt  baptizarentnr  idem  illi  qni  iam  fhenot  sancto 
spiritn  pleni,  nt  nihil  praetermissnm  nideretur  qno  minns  pers 
onmia  dinini  praecepti  adqne  enangelii  legem  apostolica  magi- 
steria  semarent  baptismnm  antem  non  esse  qnod  haeretici  ntnn-  ' 
tnr  nec  qnicquam  apnd  eos  qni  Christo  adnersantnr  per  gratiam 
Christi  posse  proficere  diligenter  nnper  expressnm  est  in  epistnla 
qnae  ad  Qnintnm  collegam  nostmm  in  Manretania  constitntnm» 
snper  ea  re  scripta  est^  item  in  litteris  qnas  oollegae  nostri  ad 
coepiscopos  in  Nnmidia  praesidentes  antcfecemnt,  cnins  ntri- 
nsqne  epistulae  exempla  subdidi. 
2     Addimus  plane  et  adiungimus,  frater  carissime,  consensn  et 
anctoritate  commnni,  ut  etiam  si  qni  presbjteri  aut  diaconi  nel » 
in  ecclesia  catholica  prius  ordinati  fnerint  et  postmodnm  perfidi 
ac  rebelles  contra  ecclesiam  steterint,  nel  apud  haereticos  a 
psendoepiscopis  et  antichristis  contra  Christi  dispositionem  pro- 
fana  ordinatione  promoti  sint  et  contra  altare  nnum  adque  dini- 
num  sacrificia  foris  falsa  ac  sacrilega  offerre  conati  sint,  eos  qno-so 
que  hac  condicione  suscipi  cum  reuertuntur  ut  communioent 
laici  et  satis  habeant  quod  admittuntur  ad  pacem  qui  hostes 
pacis  extiterint,  nec  debere  eos  reuertentes  eadem  apud  nos  ordi- 
nationis  et  honoris  arma  retinere  quibus  contra  nos  rebellauerint. 


1  credentes  qnod  N  adimpletis  B  2  iiarus]  labiis  L 

dominom  V  nihil  hominibos  N  3  dioina  praecepta  LN 

4  praecepisset  N  baptizentnr  BLN  illi  idem  EQ  6  lege 

EQ^  (legem  MQ*)  7  qaod]  qno  •  Q,  qno  Ev  (qnod  M)  8  qnic- 

qoam  icripsi,  qnisqnam  BELNQ,  quemqnam  v         chriBti]  a  christo  L 
10  manritania  BEQv  11  item  om.  B  12  nnmidiam  pride 

testante  B  13  exemplnm  L  snbdimos  hic  v^  Babdimos  N 

14  firrkmTZr  13  si  qni]  atqae  B  diacones  B,  diaconi  qni  EQv 

16  faenmt  B         perfidi  ac]  perfidia  B,  perfidi**  E         17  steterant  B 
18  pseadoepo  B  et]  si  et  3r  '  antichristi  et  LN  dis- 

positiones  B  profana  .,.t  19  onam  om.  B  19 altarem  Q 

20  sacrificiam  B  sont  ELN,  s^int  Q  (sint  M)  21  cam]  at 

cam  LN  reaerterentar  B  22  hostis  L  23  eadem  N, 

eam  BL,  ea  EQv  24  reaellaaerint  Q 


Epistulae  LXXII.  c.  1—3.  777 

oportet  eniin  sacerdotes  et  ministros  qui  altari  et  sacrificiis  de- 
seroiant  integros  adqne  inmacnlatos  esse,  cum  Dominns  Dens  in 
Leuitico  loqnatur  et  dicat:  homo  in  quo  fuerit  maculaet 
nitium  non  accedet  offere  dona  Deo,  item  in  Exodo 

shaec  eadem  praecipiat  et  dicat:  et  sacerdotes  qui  acce- 
dnnt  ad  Dominnm  Denm  sanctificentur,  ne  forte 
derelinquat  illos  Dominns.  et  iterum:  et  cum  acce- 
dnnt  ministrare  ad  altare  sancti,  non  addncent  in 
se   delictum  ne  moriantur.    quod   autem   maius   potest 

loesse  delictum  ant  quae  macula  deformior  quam  aduersus  Chri- 
stum  stetisse,  quam  ecclesiam  eius  quam  ille  sanguine  suo  para- 
nit  et  condidit  dissipasse,  quam  euangelicae  pacis  ac  dilectionis 
oblitum  contra  nnanimem  et  concordem  Dei  populum  hostilis 
discordiae  furore  pugnasse?  qui  etsi  ipsi  postmodum  ad  ecclesiam 

is  redeunt,  restituere  tamen  eos  et  secum  reuocare  non  possunt  qni 
ab  eis  seducti  et  foris  morte  praeuenti  extra  ecclesiam  sine  com- 
municatione  et  pace  perierunt,  quorum  animae  in  die  iudicii  de 
ipsorum  manibus  expetentur  qui  perditionis  auctores  et  duces 
extiterunt.  et  idcirco  satis  est  talibus  reuertentibus  ueniam  dari,  ' 

«}  non  tamen  debet  in  domo  fidei  perfidia  promoneri.  nam  quid  bo- 
nis  et  innocentibus  adque  ab  ecclesia  non  recedentibus  reserua- 
mus,  si  eos  qui  a  nobis  recessennt  et  contra  ecclesiam  stetennt 
honoramus? 
Haec  ad  conscientiam  tuam,  frater  carissime,  et  pro  honore  S 

S5  communi  et  pro  simpltci  dilectione  pertulimus,  credentes  etiam 
tibi  pro  religionis  tnae  et  fidei  ueritate  placere  qnae  et  religiosa 

3  Len.  21,  21.        5  Ei.  19,  22.        7  Ex.  28,  43. 

1  altario  B,  altarii  Q         2  cum  om.  B,  tecum  LN         deus  am.  E 
3  loquituT  B  4  eihodo  LQ  5  c  pcipiat  J^  c  «.  2.  7  deliu- 

quat  L  8  adducant  B  9  ne  . . .  {.  20  delictum  om.  B 

10  aut  qua  E\  atq.  B  laduoreum  B  christum]  spm  LN 

11  sanguini  BM  (sanguine  Q)  paruit  M  (parauit  Q)  12  dissu- 
passe  NQ  14  et  si  ipsi  E^Q,  et  ipsi  BE^LMN,  etsi  v  cum  ad 
eccleeia  N  16  ecclesia  LN  17  diem  B  18  expectentur  L, 
expectantur  B  perditiones  Q  21  ecclesiam  BLQ  22  et 
contra  e.  steterint  om,  BLN  24  haec  ad  usque  ad  finem  exh,  Hierany- 
mu8  Adu,  Lucifer.  p.  304  sq.           scietitiam  B 


778  Caecilii  Cypriani 

pariter  et  uera  sunt.  ceteram  scimos  qnoedam  quod  semel  inbi- 
berint  nolle  deponere  nec  proposdtom  suum  facile  mutare,  sed 
saluo  inter  coUegas  pacis  et  concordiae  uinculo  quaedam  propria 
quae  apud  se  semed  sint  usurpata  retinere.  qua  in  re  nec  nos  uim 
cuiquam  &cimus  aut  legem  damus,  quando  habeat  in  ecclesiae  s 
administratione  uoluntatis  suae  arbitrium  liberum  unusquisque 
praepositus,  rationem  actus  sui  Domino  redditurus.  optamus  te, 
firater  carissime,  semper  bene  ualere. 


EPISTVLA  LXXIII. 

CYPRIANVS  IVBAUNO  FRATRI  S.  10 

1  Scripsisti  mihi,  frater  carissime,  desiderans  significari  tibi 
motum  animi  nostri  quid  nobis  uideatur  de  haereticorum 
baptismo,  qui  foris  positi  et  extra  ecclesiam  constituti  uindicant 
sibi  rem  nec  iuris  sui  nec  potestatis.  quod  nos  nec  ratum  pos- 
sumus  nec  legitimum  conputare,  quando  hoc  apud  eos  esse  con- 15 
stet  inlicitum.  et  quoniam  iam  super  hac  re  quid  sentiremus 
litteris  nostris  expressimus,  ut  conpendium  facerem  exemplum 
earundem  litterarum  tibi  misi,  quid  in  concilio  cum  conpluies 

1  scimus]  simus  N         imbibenmt  Hier,         2  nec  om,  LN         pne- 

sal 

positmn  Q  3  salno]  nos  Q  (salno  M)  4  se  <m,  E         qnam  Q 

nec  nos]  non  Hier.         5  qnando]  quin  Hier,,  cnm  v        6  nolnptatis  L 
arbrium  L  7  praepositos  Q,  sit  praepositns  Hier,  redditnios  E 

optamuB  . . .  nalere  om.  BN*^  opto  EQ  8  kme  in  dno  B.  — 

Ad  (Caedli  Cypriani  ad  Q)  Stephannm  de  concilio  (de  rebaptizandis  ex 
sententia  concilii  B)  explicit  BELNQ.  — 

Epist.  LXXUI.  —  Incipit  ad  Innaiannm  (inbaiannm  B,  nrbannm  7\ 
inniannm  C^)  de  hereticis  baptizandis  (de  baptismate  haeretioomm  B; 
add.  L:  epistnlas  nnmero  tres,  add.  T:  epistola  •III')  BCLNPT.  — 
10  innaiano  BNP^  ad  inbaiano  T  11  mihi  P  8.  l.  m.  ^  carissime 

om.  C  significans  desiderare  te  C  sed  re  te  e:e  ns  tibi  exp.  C 

12  animao  nostrae  C  qnod  BC^  13  baptismate  B  foris  . . . 

constitnti  om.  B  15  compntare]  indicare  v,  pntare  August.  de  hapt. 

cantra  Don.  II 13  esse  (m.  L  16  inlidtnm]  inclitnm  L 

iam  <m,C  ac  T  18  missi  C 


Epistula  LXXIL--LXXIII.  779 

adessemns  decreaerimas,  quid  item  postea  Qainto  collegae  nostio 
de  eadem  re  quaerenti  rescripserim.  et  nonc  qnoqne  cnm  in 
nnnm  connenissemas  tam  prooinciae  Afncae  qaam  Numidiae 
episcopi  nnmero  septuaginta  et  onns,  boc  idem  denno  sententia 

5  nostra  firmauimns,  statnentes  onum  baptisma  esse  quod  sit  in 
ecclesia  catbolica  constitatam  ac  per  boc  non  rebaptizari  sed 
baptizari  a  nobis  qaicumqae  ab  adaltera  et  profana  aqua  uenien- 
tes  abluendi  sint  et  sanctificandi  salutaris  aquae  ueritate. 
Nec  nos  mouet,  frater  carissime,  quod  in  litteris  tuis  con-3 

loplexus  es,  Nouatianenses  rebaptizare  eos  quos  a  nobis  sollicitant, 
quando  ad  nos  omnino  non  pertineat  quid  hostes  ecclesiae  f aciant, 
dammodo  teneamus  ipsi  potestatis  nostrae  honorem  et  rationis 
ac  ueritatis  firmitatem.  nam  Nouatianus  simiarum  more,  quae 
cum  homines  non  sint  humana  imitentur,  uult  ecclesiae  catholicae 

15  auctoritatem  sibi  et  ueritatem  uindicare,  quando  ipse  in  ecclesia 
non  sit,  immo  adhuc  insuper  contra  ecclesiam  rebellis  et  hostis 
extiterit.  sciens  etenim  unum  esse  baptisma,  hoc  unum  sibi 
uindicat  ut  apud  se  esse  ecclesiam  dicat  et  nos  haereticos  faciat. 
nos  autem  qui  ecclesiae  unius  caput  et  radicem  tenemus  pro  certo 

so  scimus  et  fidimus  nihil  illi  extra  ecclesiam  licere  et  baptisma 
quod  est  unum  apud  nos  esse,  ubi  et  ipse  baptizatus  prius  fuerat^ 
quando  diuinae  unitatis  et  rationem  et  ueritatem  tenebat.  quod 
si  in  ecclesia  baptizatos  rebaptizandos  foris  extra  ecclesiam 

1  decreQimTis  C       quid  ea?  qui  C  rt  P  w.  ^       item]  deinde  ex  die  C 

1  r« 

quinto]  qnodtun  ex  qno  meo  C  2  re  q.]  requerenti  P,  reqnirente  C 

rescripserimns  BLP  4  Lxxi  (et  om.)  C,  Lxx  Augwi,  de  unioo  hapt, 

c.  PetU,  c,  13  boc  om.  B  denno]  de  B  5  nostra  . . .  esse 

am.  L        6  sed  baptizari  om.  JB         7  qnicamque]  ergo  add.  v  et  8.  h  C 
adnltera  T  in  ras,,  altare  C  aeniunt  v,  nenenntes  C  8  sunt  C*, 

om,v  9  carissime  (m,C  10  nonacianos  C  baptizare  B 

11  qnod  B  12  rationem  L  13  ac  om.  £  noaatianis  L 

simaram  L  14  sont  B  hnmanitatem  Cy  hnmana  tamen  v 

imitaBtar  PT^,  imitatar  C  nnlt]  nbi  T  15  sibi  et  neritatem 

om.  C  oindicat  ex  aindicare  T  qaando]  qaamqaam  B  ipsi  L, 
ipsa  C  16  et  om,  C  17  etenim]  enim  C  haptismnm  C 

hoc]  qaem  B  onam]  enim  P  18  at]  et  B  esse  am.  BL 

in  ecclesiam  B       20  fidimas]  fldem  B     illi]  illic  CT     haptismatis  Cv 
21  apnd]  capat  Cv  prias  haptizatas  L  prias  ...  l  28  haptizatos 

om,  C  22  ratione  L  23  haptizatas  P 


780  Caecilii  Cypriani  • 

Nouatianos  existimat,  a  se  incipere  debnerat,  nt  prior  eitrario 
et  haeretico  baptismo  rebaptizaretur,  qui  post  ecclesiam  immo 
et  contra  ecclesiam  baptizandos  foris  opinatur.  quale  est  aatem, 
ut  quia  hoc  Nouatianus  faoere  audet,  nos  putemus  non  esse 
faciendum?  quid  ergo?  quia  et  honorem  cathedrae  sacerdotalis  s 
Nouatianus  usurpat,  num  idcirco  nos  cathedrae  renuntiare  debe- 
mus?  et  quia  Nouatianus  altare  conlocare  et  sacrificia  offerre 
contra  fas  nititur,  ab  altari  et  sacrificiis  cessare  nos  oportet,  ne 
paria  et  similia  cum  illo  celebrare  uideamur?  uanum  prorsus  et 
stultum  est,  ut  quia  Nouatianus  extra  ecclesiam  uindicat  sibi  lo 
ueritatis  imaginem,  relinquat  ecclesia  ueritatem. 
8     Apud  nos  autem  non  noua  aut  repentina  res  est  ut  baptizandos 
censeamus  eos  qui  ab  haereticis  ad  ecclesiam  ueniunt,  quando 
anni  sint  iam  multi  et  longa  aetas  ei  quo  sub  Agrippino  bonae 
memoriae  uiro  conuenientes  in  unum  episcopi  plurimi  hoc  statue-  n 
rint  adque  exinde  in  hodiemum  tot  milia  haereticorum  in  pro- 
uinciis  nostris  ad  ecclesiam  conuersi  non  aspemati  sint  neque 
cunctati,  immo  et  rationabiliter  et  libenter  amplexi  sint,  ut 
lauacri  uitalis  et  salutaris  baptismi  gratiam  consequerentur. 
neque  enim  difftcile  est  doctori  uera  et  legitima  insinuare  ei  qui  so 
haeretica  prauitate  damnata  et  ecclesiastica  ueritate  conperta  ad 
hoc  uenit  ut  discat,  ad  hoc  discit  ut  uiuat.  nos  non  demus  stu- 
porem  haereticis  patrocinii  et  consensus  nostri;  et  libenter  ac 
prompte  obtemperant  ueritati. 


1  a  86]  ipse  ex  ta  86  T  extrario]  extraneo  CT*v  2  po8t  ex 

potest  T  3  et  om.  C;  et  contra  <m.  T  opinantur  C*P  4  nt 

om.  CT         non]  id  B  5  qnod  0         sacerdotali  C  T*  6  nnm] 

nnmqnid  BC       7  et  q.]  ant  q.  CNv       altare  CS  altari  is  T,  altario  P 
8  nos]  non  L  11  relinqnamns  CTv  ecclesiae  CNTv  13  ad 

exdXi  T  pemeninnt  C  14  mnlti  iam  anni  sint  v  et  August, 

de  bapt  c.  Don.  III 17  agripino  T  15  in  nnnm  om.  Aug, 

statnemnt  BC  16  hodiemnm  diem  T  milia  ex  militiae  T 

18  et  exp.  C  rationaliter  NPT  et  libenter  om,C  20  ei] 

eis  ea;  et  C,  eis  f^         21  ad  hnc  T*         22  neninnt  C^v        discant  CH> 
discnnt  Ch),  discat  jL*  ninant  C^v  demns]  debemns  BCTv 

stnpere  B  23  patrociniis  BC,  patrodnio  v  etom,v  et  oon- 

sensus  nostri  om,  B;  angere  add,  v         et]  nt  T^  an  B,  cnm  v         24  ob- 
temperent  BT*;  fort.  obtemperabunt 


Epistulae  LXXIII.  c.  2—5.  781 

Plane  quoniam  inueni  in  epistula  cuius  exemplum  ad  me4 
transmisisti  scriptum  esse  quod  quaerendum  non  sit  quis  bapti- 
zauerit,  quando  is  qui  baptizatus  sit  accipere  remissam  pecca- 
torum  potuerit  secundum  quod  credidit,  praetereundum  hunc 

5  locum  non  putaui,  maxime  cum  in  eadem  epistula  animaduer- 
terim  etiam  Marcionis  fieri  mentionem,  ut  nec  ab  ipso  uenientes 
dicat  baptizari  oportere,  quod  iam  in  nomine  lesu  Christi  bapti- 
zati  esse  uideantur.  considerare  itaque  debemus  fidem  eorum  qui 
foris  credunt,  an  secundum  eandem  fidem  possint  aliquid  gratiae 

10  consequi.  nam  si  fides  una  est  nobis  et  haereticis,  potest  esse  et 
gratia  una.  si  eundem  patrem,  eundem  filium,  eundem  spiritum 
sanctum,  eandem  ecclesiam  confitentur  nobiscum  Patripassiani, 
Anthropiani,  Yalentiniani,  Appelletiani,  Ophitae,  Marcionitae  et 
ceterae  haereticorum  pestes  et  gladii  ac  uenena  subuertendae 

is  ueritatis^  potest  illic  et  baptisma  unum  esse,  si  est  et  fides  una. 

Ac  ne  longum  sit  per  haereses  uniuersas  decurrere  et  singu-  i 

larum  uel  ineptias  uel  insanias  recensere^  quia  nec  delectat  id 

dicere  quod  aut  horret  aut  pudet  nosse:  de  Marcione  interim  solo, 

cuius  mentio  in  epistula  a  te  ad  nos  transmissa  facta  est,  examine- 

2omus  an  possit  baptismatis  eius  ratio  constare.  Dominus  enim 
post  resurrectionem  discipulos  suos  mittens  quemadmodum  bapti- 


1  iimeni  et  C  2  transmisistis  B  qiiis]  qois  ant  a  quo  B 

baptizauerit ...  qm  om,  B  3  «is  P,  his  CL  remissa  JBP,  mis- 

saro  L        4  quod]  quae  C        praeter  eundem  C        5  non  B  s,  l.  m.  2 
pntanit  C*  animadaerterit  B  6  martionis  L,  marciani  C 

ni  ex  nuB  7  dicant  T*  baptizare  C*  iesu  om.  T 

9  credent  B  possit  C,  pofisunt  LNP,  possumus  T;  cf.  770,13 

11  si  eundem  ex  secundum  C  13  antropiani  B,  om,  C  ualen- 

tiniani  om,  C         appeUetlani  C,  epeUetiniani  T,  appellatiani  v        ophy- 
tae  jL,  onitae  ex  opitae  C  "  marcioniste  Tb  8,1.  14  ceteri  T 

gladiis  et  uenenis  subuertentes  v,  gladiis  ac  uencnis  subuertente  C  sed 
uenena  m.  1  15  ueritatem  C^v  iUic]  inter  iUos  add.  B 

16  heresis  BLT^,  hereticos  C  OBexis       uniuersos  C  os  ex  is        17  iner- 
tias  T  uel  insanias  om.  B  delectet  L,  delectatio  est  C         id]  d 

exp.  P,  hoc  B,  om,  C  18  horret]  hostendere  ex  hos  regi  C 

putet  P         de]  Sed  de  B         martione  L,  mentione  P         19  ad  te  T 
20  ratione  C  enim  om,  B 


782  Caecilii  Cypriani 

zare  deberent  instruit  et  docet  dicens:  data  est  mihi  omnis 
potestas  in  caelo  et  interra.  ite  ergo,  docete  gentes 
omnes  tinguentes  eos  in  nomine  patris  et  filii  et 
spiritussancti.  insinuat  trinitatem,  cuius  sacramento  gentes 
tinguerentur.  numquid  hanc  trinitatem  Marcion  tenet?  numquid  s 
eundem  adserit  quem  et  nos  Deum  patrem  creatorem?  eundem 
nouit  filium  Christum  de  uirgine  Maria  natum,  qui  sermo  caro 
factus  sit,  qui  peccata  nostra  portauerit,  qui  mortem  moriendo 
uicerit,  qui  resurrectionem  camis  per  semet  ipsum  primus  initia- 
uerit  et  discipulis  suis  quod  in  eadem  came  resurrexisset  osten-  lo 
derit?  longe  alia  est  apud  Marcionem  sed  et  apud  ceteros  haereti- 
cos  fides.  immo  nihil  est  apud  illos  nisi  perfidia  et  blasphemia 
et  contentio  sanitatis  et  ueritatis  inimica.  quomodo  ergo  potest 
uideri  qui  apud  illos  baptizatur  consecutus  esse  peccatorum 
remissam  et  diuinae  indulgentiae  gratiam  per  suam  fidem  qui » 
ipsius  fidei  non  habuerit  ueritatem?  si  enim,  sicut  quibusdam 
uidetur,  secundum  fidem  suam  quis  accipere  aliquid  foris  extra 
ecclesiam  potuit,  utique  id  accepit  quod  credidit.  falsum  autem 
credens  uemm  accipere  non  potuit,  sed  potius  adultera  et  pro- 
fana  secundum  quod  credebat  accepit.  20 

6     Quem  locum  profani  et  adulteri  baptismi  subtiliter  flieremias 
propheta  perstringit  dicens:  ut  quid  qui  contristant  me 

1  Matth.  28,  18.  19.        22  Hier.  15,  18. 

1  debeant  JB,  debemns  C  instraxit  Tv,  institoit  C         docait  Cv^ 

docens  exp.  T  2  potestas  omnis  Cisexdk  ct  docete  BNPTv 

3  omnes  gentes  CP^  tingaentes]  baptizantes  CNv  eas  C 

5  tinguerentar]  baptizarentar  Cv         6  adserit  om.  B         deom  om.  Fv 

et  eandem  P,  namqaid  eandem  Cv  7  noait]  nona  C  maria  air- 

gine  V  natam]  erit  add.  L\  exp.  m.  2  8  sit]  est  C  9  resarrectio- 
nem  ex  ratione  C  per  ex  pro  C  prias  C  10  et  om,  T  qaod 
<m.  C         camem  P  resarreiisse  P,  resarrectionem  C  11  sed  et] 

qaam  exaed  T        12  fides  om.  L  immo  om.  B  13  sanitatis  T, 

aanitatis  P,  sanctitatis  Nv  aeritatis  T  14  aidere  C  qai 

exp.  C  baptizatos  C  0  exn  consecatos  C  15  remissa  BP 

17  qai  B  18  atiqae]  itaqae  C  accipit  JB,  accipere  non  potait  C 

nec  credidit  C  falsam  . . .  potait  om.  C  19  adalteri  et  pro- 

fani  C*  20  credebant  C  21  ieremias  P 


Epistulae  LXXIII.  c.  5-7.  783 

praeualent?  plaga  mea  solida  est,  unde  sanabor? 
dnm  fit,  facta  est  mihi  qnasi  aqua  mendax  non 
habens  fidem.  mentionem  facit  per  prophetam  spiritus  sanc- 
tus  aquae  mendacis  et  fidem  non  habentis.  quae  est  haec  aqua 

ftmendax  et  perfida?  utique  ea  quae  baptismi  imaginem  mentitur 
et  gratiam  fidei  adumbrata  simulatione  frustratur.  quod  si  secun- 
dum  prauam  fidem  baptizari  aUquis  foris  et  remissam  peccatorum 
consequi  potuit,  secundum  eandem  fidem  consequi  et  spiritum 
sanctum  potuit,  et  non  est  necesse  ei  uenienti  manum  inponi  ut 

lospiritum  sanctum  consequatur  et  signetur.  aut  utrumque  enim 
fide  sua  foris  consequi  potuit  aut  neutrum  eorum  qui  foris  fuerat 
accepit. 

Manifestum  est  autem  ubi  et  per  quos  remissa  peccatorum  dari  7 
possit,  quae  in  baptismo  scilicet  datur.  nam  Petro  primum  Domi- 

15  nus,  super  quem  aedificauit  ecclesiam  et  unde  unitatis  originem 
instituit  et  ostendit,  potestatem  istam  dedit  ut  id  solueretur  [in 
terris]  quod  ille  soluisset.  et  post  resurrectionem  quoque  ad  apo- 
stolos  loquitur  dicens:  sicut  misit  me  pater,  et  ego 
mitto  uos.  hoc  cum  dixisset,  inspirauit  et  ait  illis:  accipite 

sospiritum  sanctum.  si  cuius  remiseritis  peccata,  re- 
mittentur  illi:  si  cuius  tenueritis,  tenebuntur.  unde 
intellegimus  non  nisi  in  ecclesia  praepositis  et  euangelica  lege  ac 
dominica  ordinatione  fundatis  licere  baptizare  et  remissam  pecca- 

18  lo.  20,  21-23. 

1  in  plaga  B  solida  est]  solacia  B  2  dum  exp.  C  fit 

exp.  T,  fidem  B  quasi  ex  quas  T  4  aquae]  qq  C  men- 

dacis  . . .  aqua  om.  C  haec  om.  B  5  perfide  0*  ea  om.  B 

imaginem  L  7  fidem  prauam  L  remissa  BP  8  et  secun- 

dum  P  consequi  exp.  T  9  potuit  om.  P  potuit  ...I.IO 

sanctom  (m.  BCLNT  ei]  et  P  10  consequatur  et  signetur 

exp.  C  et  8.  l.  add.  m.  2:  potuit  que  enim  . . .  neutrum  om.  B 

11  fberat  L  «.  l.  m.  2  14  quae]  quaeque  B  petrum  C  15  uni- 

tatis]  humanitatiB  C  16  et  om.  B  dedit  on\.  B  in  terris] 

interim  B,  in  caelis  «         17  soluisset]  in  terris  add.  v         apostolus  P 
20  8icuiB  remittuntur  CP>T  21  illis  P»  T,  iUic  0»  de- 

tenueritis  P  22  et]  et  in  v,  in  C  23  fundantis  C»  remissa 

BCLNP 


784  Caecilii  Cypriani 

torum  dare,  foris  autem  nec  ligari  aliquid  posse  nec  solui,  ubi 
non  sit  qui  aut  ligare  possit  aut  soluere. 

8  Nec  hoc,  frater  carissime,  sine  scripturae  diuinae  auctoritate 
proponimus  ut  dicamus  certa  lege  ac  propria  ordinatione  diuini- 
tus  cuncta  esse  disposita  nec  posse  quemquam  contra  episcopos  ^ 
et  sacerdotes  usurpare  sibi  aliquid  quod  non  sit  sui  iuris  et 
potestatis.  nam  et  Core  et  Dathan  et  Abiron  contra  Moysen  et 
Aaron  sacerdotem  sacrificandi  licentiam  sibi  usurpare  conati 
sunt,  nec  tamen  quod  inlicite  ausi  sunt  inpune  fecerunt.  et  filii 
Aaron  qui  alienum  ignem  altari  inposuerunt  in  conspectu  statim  lo 
Domini  indignantis  extincti  sunt.  quod  supplidum  manet  eos 
qui  alienam  aquam  baptismo  inferunt  falso,  ut  diuina  censura 
ulciscatur  et  uindicet  id  haereticos  contra  ecclesiam  gerere  quod 
non  nisi  soli  liceat  ecclesiae. 

9  Quod  autem  quidam  dicunt  eis  qui  in  Samaria  baptizati  fue- 1» 
rant  aduenientibus  apostolis  Petro  et  lohanne  tantum  super  eos 
manum  inpositam  esse,  ut  acciperent  spiritum  sanctum^  rebapti- 
zatos  tamen  eos  non  esse,  locum  istum,  frater  carissime,  ad  prae- 
sentem  causam  uidemus  omnino  non  pertinere.  illi  enim  qui  in 
Samaria  crediderant  fide  uera  crediderant  et  intus  in  ecclesiasv 
quae  una  est  et  cui  soli  gratiam  baptismi  dare  et  peccata  soluere 
permissum  est,  a  Philippo  diacono  quem  idem  apostoli  miserant 
baptizati  erant.  et  idcirco  qui  legitimum  et  ecclesiasticum 
baptisma  consecuti  fuerant,  baptizari  eos  ultra  non  oportebat, 
sed  tantummodo  quod  deerat  id  a  Petro  et  lohanne  factum  est,  n 


1  nec]  ne  L  ligare  B  2  sit]  possit  LT  qxaa  ant  J, 

qnia  ut  L  possit]  •«««*«  T,  possit  aliqaid  v  solaerint  C* 

3  carissime  om.  C  4  ordinatione  ex  ratione  P  5  disposita  ex 

disponsata  L  qnamqnam  B  contra]  contra  ecclesiam  et  B 

7  chore  CTv,  choreb  B  datha  T  mosen  NT^  8  aron  LT^ 

sibi  licentiam  CTv  usnrpare]  nindicare  C  9  et  am,  T 

11  indignatis  P^T\  indignati  sunt  G  extincti]  percussi  B 

MluceatX/*  15  dicunt  quidam  de  Cv  fuerunt  X  nn  corr. 

17  baptizatos  T  18  tamen  om.  T  eos  om,  v  fratros  T' 

carissime  om,  C  19  illic  P  qui  am.  B  20  samariam  T^ 

crediderunt  P  fide  u.  crediderant  om,  C^L  et  intus]  intus  T 

21  baptismo  P>  22  misserant  C,  miserunt  B  23  erant]  enim 

erant  P  quia]  qm  C  24  baptismum  Cv  oportet  T 


Epistalae  LXXIII.  c.  7—10.  785 

nt  oratione  pro  eis  habita  et  manu  inposita  inuocaretur  et  in- 
funderetur  super  eos  spiritus  sanctus.  quod  nunc  quoque  apud 
nos  geritur,  ut  qui  in  ecclesia  baptizantur  praepositis  ecclesiae 
offerantur  et  per  nostram  orationem  ac  manus  inpositionem 

^spiritum  sanctum  consequantur  et  signaculo  dominico  con- 
summentur. 

Non  est  ergo,  frater  carissime,  quod  haereticis  cedendum  existi-  10 
memus  et  baptisma  quod  non  nisi  uni  et  soli  ecclesiae  datum  sit 
prodendum  putemus.  boni  militis  est  aduersus  rebelles  et  hostes 

10  imperatoris  sui  castra  defendere.  gloriosi  ducis  est  commissa 
sibi  signa  seruare.  scriptum  est:  Dominus  Deus  tuus  Deus 
zelans  est.  qui  spiritum  Dei  accepimus  zelum  diuinae  fidei 
habere  debemus,  quo  zelo  Finees  placuit  et  Deum  promeritus 
indignantis  iram  populo  pereunte  leniuit.  quid  adultera  et  aliena 

15  et  diuinae  unitatis  inimica  in  acceptum  referimus,  qui  non  nisi 
nnum  Christum  et  unam  eius  ecclesiam  nouimus?  ecclesia  para- 
disi  instar  exprimens  arbores  frugiferas  intra  muros  suos  intus 
inclusit,  ex  quibus  quae  non  facit  fructum  bonum  exciditur  et  in 
ignem  mittitur.  has  arbores  rigat  quattuor  fluminibus  id  est 

flo  euangeliis  quattuor,  quibus  baptismi  gratiam  salutari  et  caelesti 
inundatione  largitur.  numquid  de  ecclesiae  fontibus  rigare  potest 
qui  intus  in  ecclesia  non  est?  numquid  paradisi  potus  salubres  et 
salutares  inpertire  cuiquam  potest  qui  peruersus  et  a  semet  ipso 

11  Deut.  4,  24. 

1  posita  C  et  infanderetnT  om,  B  3  baptizatnr  B  per 

praepositos  C  4  offera«tnr  B  5  con8equa«tnr  B  con- 

8ninme«tur  B  7  frater  om.  P  carissime  <m,  C  de  hereti- 

cis  C  cedendnm  N  8  et]  nt  Cv  et  8oli  om.  C  sit 

om.  B  9  hostis  B  10  namissa  **mi  B  13  quod  C^ 

phinees  Nv,  fineaes  B,  finiuit  C  placauit  C^  et  dnm  B, 

et  dm  et  C  aUertm  et  8.  l.         promcritis  CT  is  ex  us,  pro  merito  sno  B 

14  adulteram  CNv  aliena]  alieniginam  v  et  C  sed  in  C  Kmexe 

15  et  om,  C  unitati  B  inimicam  Cv  16  unam  eius]  nnicam 
ex  nnitus  C         et  ecclesia  NP         paradisiis  C*  17  fnctiferas  Cv 
18  ineludit  v       quae]  qui  CP'       bonum  fructum  C       20  salutaris  Bv 
et  om.  V            eaelestis  B             21  inundationem  T^  rigari  CT  ri 
exre            22  saluber  est  (et  om,)  L           23  peruersos  L  ipsos  T\ 
ipsnm  B 

in.  50 


784  Caecilii  Cypriani 

torum  dare,  foriis  autem  nec  ligari  aliquid  posse  nec  solui,  ubi 
non  sit  qui  aut  ligare  possit  aut  soluere. 

8  Nec  hoc,  frater  carissime,  sine  scripturae  diuinae  auctoritate 
proponimus  ut  dicamus  certa  lege  ac  propria  ordinatione  diuini- 
tus  cuncta  esse  disposita  nec  posse  quemquam  contraepiscopos^ 
et  sacerdotes  usurpare  sibi  aliquid  quod  non  sit  sui  iuris  et 
potestatis.  nam  et  Core  et  Datban  et  Abiron  contra  Moysen  et 
Aaron  sacerdotem  sacrificandi  licentiam  sibi  usurpare  conati 
sunt,  nec  tamen  quod  inlicite  ausi  sunt  inpune  fecerunt.  et  filii 
Aaron  qui  alienum  ignem  altari  inposuerunt  in  conspectu  statinii(> 
Domini  indignantis  extincti  sunt.  quod  supplicium  manet  eos 
qui  alienam  aquam  baptismo  inferunt  falso,  ut  diuina  censura 
ulciscatur  et  uindicet  id  haereticos  contra  ecclesiam  gerere  qnod 
non  nisi  soli  liceat  ecclesiae. 

9  Quod  autem  quidam  dicunt  eis  qui  in  Samaria  baptizati  fiie-i^ 
rant  aduenientibus  apostolis  Petro  et  lohanne  tantum  super  eos 
manum  inpositam  esse,  ut  acciperent  spiritum  sanctum^  rebapti- 
zatos  tamen  eos  non  esse,  locum  istum,  frater  carissime,  ad  prae- 
sentem  causam  uidemus  omnino  non  pertinere.  illi  enim  qoi  in 
Samaria  crediderant  fide  uera  crediderant  et  intus  in  ecclesia»> 
quae  una  est  et  cui  soli  gratiam  baptismi  dare  et  peccata  soluere 
permissum  est,  a  Fhilippo  diacono  quem  idem  apostoli  miserant 
baptizati  erant.  et  idcirco  qui  legitimum  et  ecclesiasticum 
baptisma  consecuti  fuerant,  baptizari  eos  ultra  non  oportebat, 
sed  tantummodo  quod  deerat  id  a  Petro  et  lohanne  factum  est,  s^ 


1  nec]  ne  L  ligare  B  2  git)  pos^t  LtT  quli  ffut  i , 

quia  ut  L  possit]  m****  T,  posdt  fkLiquiJ  v  B^lai^rint  C 

3  carissime  om.  C  4  ordiuatioDa  e^;  rGitiuiie  P 

disponsata  L  qnamq^UtiTi]  B  coutra]  contra  6Cflt| 

7  chore  CTv,  choreb  B  datlm  T  mosen  NT^ 

sibi  licentiam  CTv  u^iiq>are]  uiiulicare  V 

11  indignatis  P'T',  indignati  iiUDt  C_ 
14  luceat  i*  15  dicunt  qu» 

17  baptizatos  T  18  tamen  f 

carissime  om,  C  19  iDic  P 

crediderunt  P  fide  xl  cred 

21  baptismo  P*  22  iiib 

erant  P  qnia]  qm  C 


ut  oratione  pro  eis  kuci^  «  luiini  inii«&  ink»»^«nir  et  in- 


funderetur  super  eos  f^.irnitt  aiarCTt  <:l.^  :=nt  ruwioe  apad 
n08  geritur,  ut  qui  in  *iiditaii  tm.iOdL^  rsa^^i':-^  ^xxrlesiae 
offerantur  et  per  DonnsiL  ccmaBflii  ji  :3&iiiift  -i>»t;itionem 

b  spiritum  sanctum  ««f^cnainar  -e-  jxEsairnu  -  x^xdoc)  con- 
summentur. 

Non  est  ergo,  fratH-  CMifisnnt  cni««,  jmsr^^tLj  '^L-^-iiim  existi-  !• 
memus  et  baptisma  q^cid  hul  ins  m;  -r  -.  _  -»'s»i,^^  datum  sit 
prodendum  putemus.  bc*L:  mllnj  rr  -aoi-rFw  '-t^^-^e»  et  ho^ies 

loimperatoris  sui  castn  dtii^iiit^.  SLrj.»\  ..uvjt  *r-t  commiissa 
sibi  signa  seruare.  serij-toL  ^.  Z  il.lii  Ir*»  tuus  Deus 
zelans  est.  qui  sj^irrnuL  l^  ji- .•f*ms«  i-h;^  diuinae  fidei 
habere  debemus,  quo  zti^  Tjh*^  i^ui:  <  >^m  promeritus 
indignantis  iram  popiLlo  ]»^^*:l>  ianuiL  iiiic:  ai^ialt<*ra  et  aliena 

15  et  diuinae  unitatis  iLiiLja  n  ii**^?Tinnt  "wi^x.jii,  qui  non  nisi 
unum  Christum  et  unaiL  ^il  -^  ••nfljaii  iHiiLxiit?  ecclosia  para^ 
disi  instar  eipriment  sr>*  r^  jiiciIwm  jffln  muros  suos  intus 
inclusit,  ei  quibus  (^tim  i*  a  itj:  jnccuni  » i:jm  exciditur  et  in 
ignem  mittitur.  ha§  ir;*«%  -cm  .n»ntM(T  fluminibus  id  est 

10  euangeliis  quattuor.  0^:0^  iiamiam  rsiJim  «alutari  et  caelesti 
inundatione  largitur.  tiauinia  ^^"jmitt'  f'>»tibu8  rigare  potest 
qni  intus  in  eccleaa  11»  -m  -  jmmm  ymAm  potus  salubres  et 
salutares  inpertire  cniiTani  :»<uar  jai  ^i^mnjug  et  a  semet  ipso 


11  Deut  L  581 


1  posita  C* 
piw?po«ito#  C 


;  jmuMmciv  A  jl 


3  bAptizatnr  J9  por 

'Hjua.tiQr  J?  coTi- 

som.  0  debereti- 

<*t  jwli  cm.  C  sit 

B  IS  quod  r* 

J^I»'Tmil  r«  et  dmn  B. 

U  it  ttft,  pTo  uiorito  sao  B 
W^tCse^inCKmea-o 

Ifi  QTiAm  eios]  anicam 
*"*  17  furtiforas  Tr 

tTi  fjiT        2l)8alnt4iris  Pr 
Ifcfj.  h  ,|j,  jyi  rifrari  ^'-^^' 


50 


« 


778  Caecilii  Cypriani 

pariter  et  uera  sunt.  oetemm  scimas  qnosdam  qnod  semel  inbi- 
berint  noUe  deponere  nec  propositam  snnm  facile  mntare,  sed 
salno  inter  coUegas  pacis  et  concordiae  nincnlo  qnaedam  propria 
qnae  apnd  se  semel  sint  nsnrpata  retinere.  qna  in  re  nec  nos  nim 
cniqnam  &cimns  ant  legem  damns,  qnando  habeat  in  ecclesiae  s 
administratione  nolnntatis  snae  arbitrinm  Ubemm  nnnsqnisqne 
praepositns,  rationem  actns  sni  Domino  redditnrus.  optamns  te, 
firater  carissime,  semper  bene  ualere. 


EPISTVLA  LXXIII. 

CYPKIANVS  IVBAIANO  FRATRI  S.  lo 

1  Scripsisti  mihi,  frater  carissime,  desiderans  significari  tibi 
motum  animi  nostri  quid  nobis  uideatur  de  haereticorum 
baptismo,  qui  foris  positi  et  extra  ecclesiam  constituti  uindicant 
sibi  rem  nec  inris  sui  nec  potestatis.  quod  nos  nec  ratum  pos- 
sumus  nec  legitimum  conputare,  quando  hoc  apud  eos  esse  con-u 
stet  inlicitum.  et  quoniam  iam  super  hac  re  quid  sentiremus 
litteris  nostris  expressimus,  ut  conpendium  facerem  exemplum 
eamndem  litterarum  tibi  misi,  quid  in  concilio  cnm  conplures 

1  scimus]  simas  N         imbibenmt  Hier.         2  nec  om.  LN         prae- 

■al 

positmta  Q  3  saluo]  uos  Q  (saluo  M)  4  se  om.  E         quam  Q 

uec  nos]  non  Hier.         5  quando]  quin  Hier,,  cum  v        6  uoluptatis  L 
arbrium  L         7  praepositos  Q,  sit  praepositus  Hier,  reddituros  E 

optamus  . . .  ualere  om,  BN^  opto  EQ  8  kme  in  dno  B,  — 

Ad  (Caedli  (^riani  ad  Q)  Stephanum  de  concilio  (de  rebaptizandis  ez 
sententia  concilii  B)  explicit  BELNQ,  — 

Epist.  LXXIII.  —  Incipit  ad  luuaianum  (iubaianum  B,  urbanum  T, 
iuuianum  C^)  de  heretiois  baptizandis  (de  baptismate  haereticorum  B; 
add.  L:  epistalas  numero  tres,  iM.  T:  epistola  *in')  BCLNPT,  — 
10  iuuaiano  BNP,  ad  iubaiano  T         11  mihi  Ps.hm,  J^  carissime 

om,  C  signiJBcanB  desiderare  te  C  sed  re  te  ex  ns  tibi  exp.  C 

12  animae  nostrae  C  qnod  BC^  13  baptismate  B  foris  . . . 

constituti  am,  B  15  computare]  iudicare  v,  putare  August,  de  hapt. 

cantra  Don.  II 13  esse  om.  L  16  inlidtum]  inclitum  L 

iam  om.C  ac  T  18  missi  C 


Epistula  LXXIL-LXXIII.  779 

adessemas  decreuerimus,  quid  item  postea  Quinto  coUegae  nostro 
de  eadem  re  quaerenti  rescripserim.  et  nunc  quoque  cum  in 
tmiim  conuenissemus  tam  prouinciae  Afhcae  quam  Numidiae 
episcopi  numero  septuaginta  et  unus,  hoc  idem  denuo  sententia 

5  nostra  firmauimus,  statuentes  unum  baptisma  esse  quod  sit  in 
ecclesia  catholica  constitutum  ac  per  hoc  non  rebaptizari  sed 
baptizari  a  nobis  quicumque  ab  adultera  et  profana  aqua  uenien- 
tes  abluendi  sint  et  sanctificandi  salutaris  aquae  ueritate. 

Nec  nos  mouet,  frater  carissime,  quod  in  litteris  tuis  con-  2 

10  plexus  es,  Nouatianenses  rebaptizare  eos  quos  a  nobis  sollicitant, 
quando  ad  nos  omnino  non  pertineat  quid  hostes  ecclesiae  faciant, 
dummodo  teneamus  ipsi  potestatis  nostrae  honorem  et  rationis 
ac  neritatis  firmitatem.  nam  Nouatianus  simiarum  more,  quae 
cum  homines  non  sint  humana  imitentur,  uult  ecclesiae  catholicae 

15  auctoritatem  sibi  et  ueritatem  uindicare,  quando  ipse  in  ecclesia 
non  sit,  imimo  adhuc  insuper  contra  ecclesiam  rebellis  et  hostis 
extiterit.  sciens  etenim  unum  esse  baptisma,  hoc  unum  sibi 
uindicat  ut  apud  se  esse  ecclesiam  dicat  et  nos  haereticos  faciat. 
nos  autem  qui  ecclesiae  unius  caput  et  radicem  tenemus  pro  certo 

90  scimus  et  fidimus  nihil  illi  extra  ecclesiam  licere  et  baptisma 
quod  est  unum  apud  nos  esse,  ubi  et  ipse  baptizatus  prius  fuerat, 
quando  diuinae  unitatis  et  rationem  et  ueritatem  tenebat.  quod 
si  in  ecclesia  baptizatos  rebaptizandos  foris  extra  ecclesiam 

1  decreuinms  C       quid  ex(^C etTm.  2       item]  deinde  ex die  C 

i  re 

quinto]  qnod^m  ex  qno  meo  C  2  re  q.]  reqnerenti  P,  reqnirente  C 

rescripserimns  BLT  4  Lxxi  (et  (m.)  C,  Lxx  August.  de  unico  hapt. 

e.  PetU,  c.  13  hoc  <m,  B  denno]  de  B  5  nostra  . . .  esse 

om,  L        6  sed  baptizari  om,  B        7  qnicnmque]  ergo  add.  v  et  8.  l  C 
adnltera  T  m  ras,,  altare  C  neninnt  t;,  nenenntoB  C  8  snnt  C*, 

om,  V  9  carissime  om.  C  10  nonacianos  C  baptizare  B 

11  qnod  B  13  rationem  L  13  ac  om,  L  nonatianis  L 

Bimamm  L  14  snnt  B  hnmanitatem  C,  hnmana  tamen  i> 

imitantur  PT*v,  imitatur  C  unlt]  nbi  T  15  sibi  et  neritatem 

om.  C         nindicat  ex  nindicare  T         quando]  qnamqnam  B        ipsi  L, 
ipsa  C^  16  et  om.  C  17  etenim]  enim  C  baptismnm  C 

hoc]  qnem  B  unum]  enim  P  18  nt]  et  B  esse  om,  BL 

in  ecclesiam  B       20  fidimns]  fidem  B     illi]  illic  CT     baptismatis  Cv 
21  apud]  capnt  Cv  priuB  baptizatus  L  prins  ...  l  23  baptizatos 

om.  C*  22  ratione  L  23  baptizatns  P 


780  Caecilii  Cjpriani  • 

Nouatianus  existimat,  a  se  incipere  debuerat,  ut  prior  extrario 
et  haeretico  baptismo  rebaptizaretur,  qui  post  ecclesiam  immo 
et  contra  ecclesiam  baptizandos  foris  opinatur.  quale  est  autem, 
ut  quia  hoc  Nouatianus  facere  audet,  nos  putemus  non  esse 
faciendum?  quid  ergo?  quia  ethonorem  cathedrae  sacerdotalis  s 
Nouatianus  usurpat,  num  idcirco  nos  cathedrae  renuntiare  debe- 
mus?  et  quia  Nouatianus  altare  conlocare  et  sacrificia  offerre 
contra  fas  nititur,  ab  altari  et  sacrifidis  cessare  nos  oportet,  ne 
paria  et  similia  cum  illo  celebrare  uideamur?  uanum  prorsus  et 
stultum  est,  ut  quia  Nouatianus  extra  ecclesiam  uindicat  sibi  lo 
ueritatis  imaginem,  relinquat  ecclesia  ueritatem. 
3     Apud  nos  autem  non  noua  aut  repentina  res  est  ut  baptizandos 
censeamus  eos  qui  ab  haereticis  ad  ecclesiam  ueniunt,  quando 
anni  sint  iam  multi  et  longa  aetas  ex  qno  sub  Agrippino  bonae 
memoriae  uiro  conuenientes  in  unum  episcopi  plurimi  hoc  statue-  is 
rint  adque  exinde  in  hodiernum  tot  milia  haereticorum  in  pro- 
uinciis  nostris  ad  ecclesiam  conuersi  non  aspemati  sint  neque 
cunctati,  immo  et  rationabiliter  et  libenter  amplexi  sint,  ut 
lauacri  uitalis  et  salutaris  baptismi  gratiam  consequerentur. 
neque  enim  difficile  est  doctori  uera  et  legitima  insinuare  ei  qui  so 
haeretica  prauitate  damnata  et  ecclesiastica  ueritate  conperta  ad 
hoc  uenit  ut  discat,  ad  hoc  discit  ut  uiuat.  nos  non  demus  stu- 
porem  haereticis  patrocinii  et  consensus  nostri,  et  libenter  ac 
prompte  obtemperant  ueritati. 


1  a  86]  ipse  ea;  tn  se  7  extrario]  extraneo  CT*v  2  post  ex 

potest  T  3  et  om.  C;  et  contra  om.  T  opinantor  C^F  4  at 

<m,  CT         non]  id  B  5  qaod  0         sacerdotali  C>  T^  6  nimi] 

nnmqnid  BC       7  et  q.]  ant  q.  CNv       altare  CS  altari  is  7,  altario  P 
8  nos]  non  L  11  relinqnamns  Cfv  ecclesiae  CNTv  13  ad 

exhhT  peraeniont  C  14  mnlti  iam  anni  sint  v  et  August. 

de  bapt  c.  Don.  III 17  agripino  T  15  in  onnm  om.  Aug. 

etatuerant  BC  16  hodiemnm  diem  T  milia  ex  militiae  T 

18  et  exjp.  C  rationaliter  NPT  et  libenter  om,C  20  ei] 

eia  ex  et  C,  eisv         21  ad  hnc  T^         22  neninnt  Ch>        discant  CHf 
discnnt  CH?,  discat  X*  ninant  C*v  demns]  debemns  BCTv 

stnpere  B  23  patrociniis  BC,  patrocinio  t^  etom,v  et  con- 

sensns  nostri  om.  B;  angere  add.  v         et]  nt  T' ,  an  B,  cnm  v         24  ob- 
temperent  BT*;  fort.  obtemperabnnt 


Epistulae  LXXIIL  c.  2—5.  781 

Plane  quoniam  inueni  in  epistula  cuius  exemplum  ad  me4 
transmisisti  scriptum  esse  quod  quaerendum  non  sit  quis  bapti- 
zauerit,  quando  is  qui  baptizatus  sit  accipere  remissam  pecca- 
torum  potuerit  secundum  quod  credidit,  praetereundum  hunc 

5  locum  non  putaui,  maxime  cum  in  eadem  epistula  animaduer- 
terim  etiam  Marcionis  fieri  mentionem,  ut  nec  ab  ipso  uenientes 
dicat  baptizari  oportere,  quod  iam  in  nomine  lesu  Christi  bapti- 
zati  esse  uideantur.  considerare  itaque  debemus  fidem  eorum  qui 
foris  credunt,  an  secundum  eandem  fidem  possint  aliquid  gratiae 

10  consequi.  nam  si  fides  una  est  nobis  et  baereticis,  potest  esse  et 
gratia  una.  si  eundem  patrem,  eundem  filium,  eundem  spiritum 
sanctum,  eandem  ecclesiam  confitentur  nobiscum  Patripassiani^ 
Anthropiani,  Yalentiniani,  Appelletiani,  Ophitae,  Marcionitae  et 
ceterae  haereticorum  pestes  et  gladii  ac  uenena  subuertendae 

15  ueritatis^  potest  illic  et  baptisma  unum  esse,  si  est  et  fides  una. 

Ac  ne  longum  sit  per  haereses  uniuersas  decurrere  et  singu-  i 

larum  uel  ineptias  uel  insanias  recensere,  quia  nec  delectat  id 

dicere  quod  aut  horret  aut  pudet  nosse:  de  Marcione  interim  solo, 

cuius  mentio  in  epistula  a  te  ad  nos  transmissa  facta  est,  examine- 

somus  an  possit  baptismatis  eius  ratio  constare.  Dominus  enim 
post  resurrectionem  disdpulos  suos  mittens  quemadmodum  bapti- 


1  inneni  et  C*  2  transmisistis  B  quis]  quis  ant  a  quo  B 

baptizaaerit . . .  qui  <m,  B  3  «is  P,  his  CL  remissa  BPy  mis- 

sam  L        4  quod]  quae  C        praeter  eundem  C        5  non  B  8,  l.  m,  2 
putauit  C*  animaduerterit  B  6  martionis  L,  marciani  C 

ni  «B  nuB  7  dicant  T*  baptizare  C^  iesu  om.  T 

9  credent  B  possit  C,  poesunt  LNP,  possumus  T;  cf.  770,13 

11  si  eundem  ex  secundum  C  13  antropiani  B,  <m,  C  ualen- 

tiniani  om.  C         appelletlani  C,  epeUetiniani  T,  appellatiani  v        ophy- 
tae  X,  onitae  ex  opitae  C  "  marcioniste  Tas.l  14  ceteri  T 

gladiis  et  uenenis  subuertentes  v,  gladiis  ac  uencnis  subuertente  C  sed 
uenena  m,  1  15  ueritatem  C^v  illic]  inter  iUos  <idd,  B 

16  heresis  BLT^,  hereticos  C  os  ex  is       uniuersos  C  os  ea;  is        17  iner- 
tias  T  uel  insanias  om,  B  delectet  L,  delectatio  est  C         id]  d 

exp,  P,  hoc  B,  om,  C  18  horret]  hostendere  ex  hos  regi  C 

putet  P         de]  Sed  de  B         martione  L,  mentione  P         19  ad  te  T 
20  ratione  C  enim  om,  B 


782  Caecilii  Cypriani 

zare  deberent  instruit  et  docet  dicens:  data  est  mihi  omnis 
potestas  in  caelo  et  interra.  ite  ergo,  docete  gentes 
omnes  tinguentes  eos  in  nomine  patris  et  filii  et 
spiritussancti.  insinuat  trinitatem,  cuius  sacramento  gentes 
tinguerentur.  numquid  hanc  trinitatem  Marcion  tenet?  nomquid  5 
eundem  adserit  quem  et  nos  Deum  patrem  creatorem?  eondem 
nouit  filium  Christum  de  uirgine  Maria  natum,  qui  sermo  caro 
&ctus  sit,  qui  peccata  nostra  portauerit,  qui  mortem  moriendo 
uicerit,  qiH  resurrectionem  camis  per  semet  ipsum  primus  initia- 
uerit  et  discipulis  suis  quod  in  eadem  came  resurrexisset  osten- 10 
derit?  longe  alia  est  apud  Marcionem  sed  et  apud  ceteros  haereti- 
cos  fides.  immo  nihil  est  apud  illos  nisi  perfidia  et  blasphemia 
et  contentio  sanitatis  et  ueritatis  inimica.  quomodo  ergo  potest 
uideri  qui  apud  illos  baptizatur  consecutus  esse  peccatormn 
remissam  et  diuinae  indulgentiae  gratiam  per  snam  fidem  qui  u 
ipsius  fidei  non  habuerit  ueritatem?  si  enim,  sicut  quibusdam 
uidetur,  secundum  fidem  suam  quis  accipere  aliquid  foris  extra 
ecclesiam  potuit,  utique  id  accepit  quod  credidit.  falsum  autem 
credens  uerum  accipere  non  potuit,  sed  potius  adultera  et  pro- 
fana  secundum  quod  credebat  accepit.  so 

6     Quem  locum  profani  et  adulteri  baptismi  subtiliter  Hieremias 
propheta  perstringit  dicens:  ut  quid  qui  contristant  me 

1  Matth.  28,  18.  19.        22  Hier.  15,  18. 

1  debeant  B,  debemus  C  instroxit  Tv,  institnit  C         docoit  Cr, 

docens  exp,  T  2  potestas  onuiiB  C  is  ex  a  et  docete  BNPTv 

3  omnes  gentes  CP^  tingaentes]  baptizantes  CNv  eas  C^ 

5  tinguerentor]  baptizarentur  Cv         6  adscrit  om.  B         denm  otn.  Pv 

et  eondem  P,  numquid  eundem  Cv  7  nouit]  nonu  C  maria  uir- 

gine  v  natum]  erit  add.  L\  exp.  m.  2  8  sitjest  C  9  resurrectio- 
nem  ex  ratione  C  per  ex  pro  C  prius  C  10  et  om.  T  quod 
am,  C  camem  P  resurrexisse  P,  resurrectionera  C  11  sed  et] 
quam  ex  sed  T        12  fides  om.  L  immo  om,  B  13  sanitatis  T, 

uanitatis  P,  sanctitatis  Nv  ueritatis  T  14  uidere  C>  qui 

exp.  C  baptizatos  C  0  «c  u  consecutos  C  15  remissa  BP 

17  qui  B  18  utique]  itaque  C  accipit  B,  accipere  non  potuit  C 

nec  crcdidit  C  falsum  . . .  potuit  om.  C  19  adulteri  et  pro- 

fani  C  20  credebant  C  21  ieremias  P 


Epistulae  LXXIII.  c.  5-7.  783 

praeualent?  plaga  mea  solida  est,  unde  sanabor? 
dum  fit,  facta  est  mihi  quasi  aqua  mendax  non 
habens  fidem.  mentionem  facit  per  prophetam  spiritus  sanc- 
tus  aquae  mendacis  et  fidem  non  habentis.  quae  est  haec  aqua 

ftmendax  et  perfida?  utique  ea  quae  baptismi  imaginem  mentitur 
et  gratiam  fidei  adumbrata  simulatione  frustratur.  quod  si  secun- 
dum  prauam  fidem  baptizari  aliquis  foris  et  remissam  peccatorum 
consequi  potuit,  secundum  eandem  fidem  consequi  et  spiritum 
sanctum  potuit,  et  non  est  necesse  ei  uenienti  manum  inponi  ut 

10  spiritum  sanctum  consequatur  et  signetur.  aut  utrumque  enim 
fide  sua  foris  consequi  potuit  aut  neutrum  eorum  qui  foris  fuerat 
accepit. 

Manifestum  est  autem  ubi  et  per  quos  remissa  peccatorum  dari  7 
possit,  quae  in  baptismo  scilicet  datur.  nam  Petro  primum  Domi- 

15  nus,  super  quem  aedificauit  ecclesiam  et  unde  unitatis  originem 
instituit  et  ostendit,  potestatem  istam  dedit  ut  id  solueretur  [in 
terris]  quod  ille  soluisset.  et  post  resurrectionem  quoque  ad  apo- 
stolos  loquitur  dicens:  sicut  misit  me  pater,  et  ego 
mitto  uos.  hoc  cum  dixisset,  inspirauit  et  ait  illis :  accipite 

sospiritum  sanctum.  si  cuius  remiseritis  peccata,  re- 
mittentur  illi:  si  cuius  tenueritis,  tenebuntur.  unde 
intellegimus  non  nisi  in  ecclesia  praepositis  et  euangelica  lege  ac 
dominica  ordinatione  fundatis  licere  baptizare  et  remissam  pecca- 

18  lo.  20,  21-23. 

1  in  plaga  B  solida  est]  solacia  B  2  dam  exp.  C  fit 

exp,  Ty  fidem  B  quasi  ex  quas  T  4  aqnae]  qq  C  men- 

dacis  . . .  aqna  om.  C  haec  om,  B  5  perfide  C*  ea  om.  B 

imaginem  L  7  fidem  pranam  L  remissa  BP  8  et  secun- 

dum  P  consequi  exp.  T  9  potuit  om.  P  potuit ..  .1. 10 

sanctum  <m,  BCLNT  ei]  et  P  10  consequatur  et  signetur 

exp,  C  et8,l,  add.  m,  2:  potuit  que  enim  . . .  neutmm  om.  B 

11  ftierat  L  8,  l  m.  2  14  quae]  quaeque  B         petrum  C  15  uni- 

tatis]  humanitatis  C  16  et  om,  B  dedit  om,  B  in  terris] 

interim  JB,  in  caelis  «         17  soluisset]  in  terris  add,  v         apostolus  P 
20  si  cui  B  remittuntur  CF'  T  21  illis  P»  T,  illic  C"  de- 

tOTueritis  P  22  et]  et  in  v,  in  C  23  fundantis  C»  remissa 

BCLNP 


784  Caecilii  Cypriani 

torum  dare,  foris  autem  nec  ligari  aliquid  posse  nec  solui,  ubi 
non  sit  qui  aut  ligare  possit  aut  soluere. 

8  Nec  hoc,  frater  carissime,  sine  scripturae  diuinae  auctoritate 
proponimus  ut  dicamus  certa  lege  ac  propria  ordinatione  diuini- 
tus  cuncta  esse  disposita  nec  posse  quemquam  contra  episcopos  s 
et  sacerdotes  usurpare  sibi  aliquid  quod  non  sit  sui  iuris  et 
potestatis.  nam  et  Core  et  Datban  et  Abiron  contra  Moysen  et 
Aaron  sacerdotem  sacrificandi  licentiam  sibi  usurpare  conati 
sunt,  nec  tamen  quod  inlicite  ausi  sunt  inpune  fecerunt.  et  filii 
Aaron  qui  alienum  ignem  altari  inposuerunt  in  conspectu  statun  lo 
Domini  indignantis  extincti  sunt.  quod  supplicium  manet  eos 
qui  alienam  aquam  baptismo  inferunt  falso,  ut  diuina  censura 
ulciscatur  et  uindicet  id  haereticos  contra  ecclesiam  gerere  quod 
non  nisi  soli  liceat  ecclesiae. 

9  Quod  autem  quidam  dicunt  eis  qui  in  Samaria  baptizati  fue-  » 
rant  aduenientibus  apostolis  Petro  et  lohanne  tantum  super  eos 
manum  inpositam  esse,  ut  acciperent  spiritum  sanctumi  rebapti- 
zatos  tamen  eos  non  esse,  locum  istum,  frater  carissime,  ad  prae- 
sentem  causam  uidemus  omnino  non  pertinere.  iUi  enim  qui  in 
Samaria  crediderant  fide  uera  crediderant  et  intus  in  ecclesiaso 
quae  una  est  et  cui  soli  gratiam  baptismi  dare  et  peccata  soluere 
permissum  est,  a  Philippo  diacono  quem  idem  apostoli  miserant 
baptizati  erant.  et  idcirco  qui  legitimum  et  ecclesiasticum 
baptisma  consecuti  fuerant,  baptizari  eos  ultra  non  oportebat, 
sed  tantunmiodo  quod  deerat  id  a  Petro  et  lohanne  factum  est, » 


1  nec]  ne  L  ligare  B  2  sit]  posait  LT  qois  aut  T, 

qnia  ut  L  possit]  •«**»«  T,  possit  aliqnid  v  solaerint  C^ 

3  carissime  om.  C  4  ordinatione  ex  ratione  P  5  disposita  ex 

disponsata  L  quamqnam  B  contra]  contra  ecclesiam  et  B 

7  chore  CTv,  choreb  B  datha  T  mosen  NT^  8  aron  LT^ 

sibi  licentiam  CTv  nsurpare]  uindicare  C  9  et  om.  T 

11  indignatis  PT',  indignati  sunt  C  extincti]  percussi  B 

14  luceat  L^  15  dicunt  quidam  de  Cv  fuerunt  L  un  corr. 

17  baptizatos  T  Ib  tamen  om,  T  eos  om.  t?  fratros  T' 

carissime  om,  G  19  illic  P  qui  om.  JB  20  samariam  T* 

crediderunt  P  fide  u.  crediderant  <m.  C^L  et  intus]  intus  T 

21  baptismo  P*  22  misserant  C,  miserunt  B  23  erant]  enim 

erant  P  quia]  qm  0  24  baptismum  Cv  oportet  T 


Epistalae  LXXIII.  c.  7—10.  785 

ut  oratione  pro  eis  habita  et  manu  inposita  inuocaretur  et  in- 
funderetur  super  eos  spiritus  sanctus.  quod  nunc  quoque  apud 
nos  geritur,  ut  qui  in  ecclesia  baptizantur  praepositis  ecclesiae 
offerantur  et  per  nostram  orationem  ac  manus  inpositionem 

6spiritam  sanctum  consequantur  et  signaculo  dominico  con- 
summentur. 

Non  est  ergo,  frater  carissime,  quod  baereticis  cedendum  existi-  10 
memus  et  baptisma  quod  non  nisi  uni  et  soli  ecclesiae  datum  sit 
prodendum  putemus.  boni  militis  est  aduersus  rebeUes  et  Iiostes 

10  imperatoris  sui  castra  defendere.  gloriosi  ducis  est  commissa 
sibi  signa  seruare.  scriptum  est:  Dominus  Deus  tuus  Deus 
zelans  est.  qui  spiritum  Dei  accepimus  zelum  diuinae  fidei 
habere  debemus,  quo  zelo  Finees  placuit  et  Deum  promeritus 
indignantis  iram  populo  pereunte  leniuit.  quid  adultera  et  aliena 

15  et  diuinae  unitatis  inimica  in  acceptum  referimus,  qui  non  nisi 
unum  Christum  et  unam  eius  ecclesiam  nouimus?  ecclesia  para- 
disi  instar  exprimens  arbores  frugiferas  intra  muros  suos  intus 
inclusit,  ex  quibus  quae  non  facit  fructum  bonum  exciditur  et  in 
ignem  mittitur.  has  arbores  rigat  quattuor  fluminibus  id  est 

20  euangeliis  quattuor,  quibus  baptismi  gratiam  salutari  et  caelesti 
inundatione  largitur.  numquid  de  ecclesiae  fontibus  rigare  potest 
qui  intus  in  ecclesia  non  est?  numquid  paradisi  potus  salubres  et 
salutares  inpertire  cuiquam  potest  qui  peruersus  et  a  semet  ipso 

11  Deut  4,  24. 

1  posita  C  et  infanderetar  om,  B  3  baptizatnr  B  per 

praepoBitoB  C  4  o£Fera*tar  B  5  conseqaa^tor  B  con- 

siinune*tur  B  7  frater  om.  P  carissime  otn.  C  de  hereti- 

ciB  C  cedendam  N  8  et]  at  Cv  et  soli  om,  C  sit 

om.  B  9  hostis  B  10  namissa  *»*«  B  13  qnod  C 

phinees  Nv,  fineaes  B,  finiait  C*  placaait  C*  et  dnm  B, 

et  dm  et  C  dUerum  et  8.  l.         promeritis  CT  iaex  Jia,  pro  merito  sao  B 

14  adulteram  CNv  aliena]  alieniginam  v  etC  sedinC  tjaexe 

15  et  om.  C  nnitati  B  inimicam  Cv  16  anam  eias]  anicam 
ex  nnitos  C         et  ecclesia  NP         paradisiis  C*  17  fnctiferas  Cv 
18  indudit  v       quae]  qui  CP '       bonum  fructum  C       20  salutaris  Bv 
etom»v            eaelestis  B             21  inundationem  T^  rigari  CT  ri 
exie            22  saluber  est  (et  om.)  L           23  peruersos  L  ipsos  TS 


ipsum  B 
III. 


50 


786  Caecilii  Cypriani 

damnatus  et  extra  paradisi  fontes  relegatns  aroit  et  aetemae 
sitis  siccitate  defecit? 

1 1  Clamat  Dominus  ut  qui  sitit  ueniat  et  bibat  de  fluminibos 
aquae  uiuae,  quae  de  eius  uentre  fluxerunt.  quo  uenturus  est  qui 
sitit;  utrumne  ad  haereticos  ubi  fons  et  fluuius  aquae  uitaliss 
onmino  non  est,  an  ad  ecclesiam  quae  una  est  et  super  unum  qui 
et  claues  eius  accepit  Domini  uoce  fundata  est?  haec  est  una 
quae  tenet  et  possidet  omnem  sponsi  sui  et  domini  potestatem. 
in  hac  praesidemus,  pro  honore  eius  adque  unitate  pugnamus, 
huius  et  gratiam  pariter  et  gloriam  fideli  deuotione  defendimus. » 
nos  diuino  permissu  rigamus  sitientem  Dei  populum,  nos  custodi- 
mus  terminos  uitalium  fontium.  si  possessionis  nostrae  ius  tene- 
mus,  si  sacramentum  unitatis  agnoscimus,  cur  praeuaricatores 
ueritatis,  cur  proditores  unitatis  existimus?  aqua  ecclesiae  fidelis 
et  salutaris  et  sancta  corrumpi  et  adulterari  non  potest,  sicut  et » 
ipsa  ecclesia  incorrupta  et  casta  et  pudica  est.  si  ecclesiae  deuoti 
et  in  ecclesia  constituti  sunt  haeretici,  possunt  et  baptismo  eius 
et  ceteris  salutaribus  bonis  uti.  si  autem  in  ecclesia  non  sunt, 
immo  et  contra  ecclesiam  faciunt,  quomodo  baptizare  baptismo 
ecclesiae  possunt?  » 

12  Neque  enim  parua  res  haereticis  et  modica  conceditnr,  quando 
a  nobis  baptisma  eorum  in  acceptum  refertur,  cum  inde  incipiat 
onmis  fidei  origo  et  ad  spem  uitae  aetemae  salutaris  ingressio  et 
purificandis  ac  uiuificandis  Dei  seruis  diuina  dignatio.  nam  si 
baptizari  quis  apud  haereticos  potuit,  utique  et  remissam  pecca-  » 


1  et]  est  et  T  et  8.  l.  religatus  LP,  ligatos  B  2  defidt  L 

d  Mbat  et  P        4  uentre]  nenis  Cb8.1.       reflnxemnt  C        5  flnins  P 
aqne  ex  qnae  P  6  an  L  9. 1.  7  accepit  et  PT  noce  drn^P 

8  et  d.  potestatem]  gratiam  C         9  pngnemns  L '         10  fideli]  fidei  P 
denotione]  nirtnte  C  11  nos  om.  N^  nos  de  v  dinini  C  per- 

misso  C*       rogamns  B       popnlo  C*       cnstodimnr  C*        12  possessio- 
nis  ergo  «  ins]  eins  C,  inste  P  13  si  X  8. 2.  sacramento  B 

14  ezistimns  eorr,  in  eiistimamns  C,  ezsistimemns  T  tn  rtu.,  ezisti- 
mamnr  v  aqnae  L\  asqna  T^  atq.  B  15  cormmpi . . .  incormpta 

om,  B  c.  et]  c.  ant  C  sed  ant  8,  l,  16  et  pndica  et  casta  B 

est  ex  et  C  si  corr.  in  sic  L,  si  ergo  B  17  aU.  et  om.  C 

20  eclesiam  L  22  defertnr  LNPT  24  ac  ninificandis  om.  B 

25  remissa  BC^P 


Epistulae  LXXIII.  c.  10-13.  787 

torum  consequi  potnit.  si  peccatomm  remissam  consecatas  eet, 
sanctificatas  est:  si  sanctificatos  est,  templum  Dei  factas  est:  «t 
templum  Deifactus  est,  quaero  caius  Dei?  si  creatoiis,  non  potuit, 
qui  in  eum  non  credidit.  si  Ghristi,  nec  huius  fieri  potest  templum 

5  qui  negat  Deum  Christum.  si  spiritus  sancti,  cum  tres  unum 
sint,  quomodo  spiritus  .sanctus  placatus  esse  ^  potest  qui  aut 
filii  aut  patris  inimicus  est? 

Proinde  frustra  quidam  qui  ratione  uincuntur  consuetudinem  13 
nobis  opponunt,  quasi  consuetudo  maior  sit  ueritate  aut  non  id 

losit  in  spiritalibus  sequendum  quod  in  melius  fnerit  a  sancto 
spiritu  reuelatum.  ignosd  enim  potest  simpliciter  erranti,  sicut 
de  se  ipso  dicit  beatus  apostolus  Paulus:  qui  primo,  inquit, 
fui    blasphemus    et  persecutor    et  iniuriosus,    sed  * 
misericordiam   merui,   quia  ignorans   feci.   post  in- 

15  spirationem  uero  et  reuelationem  factam,  qui  in  eo  quod  errauerat 
perseuerat  prudens  et  sciens,  sine  uenia  ignorantiae  peccat.  prae» 
sumptione  enim  adque  obstinatione  quadam  nititur,  cum  ratione 
superetur.  nec  quisquam  dicat,  quod  accepimus  ab  apostolis  hoc 
sequimur,  quando  apostoli  non  nisi  unam  ecclesiam  tradiderint 

«)et  baptisma  unum  quod  non  nisi  in  eadem  ecclesia  sit  con- 
stitutum,  et  neminem  inueniamus  ab  apostolis,  cum  apud  haereti- 
cos  baptizatus  esset,  in  eodem  baptismate  admissum  esse  et 

12  I  Tim.  1,  13. 

1  si]  add,  C:  peccatornm  consequi  potnit;  exp.  m.  2  remissa 

BC^P  est]  et  jT  2  et  Banctificatns  v  et  BcUuziiM,  <m,Cet  Eras- 

mus  est  om,  B;  et  templnm  dei  factns  est  add.  Bal.  si  sancti- 

ficatns  est  om.  LN,  et  t^  templnm  d.  f.  e.  si  i  d.  f.  est]  templnm  dei 

factns  est  BCLNPTv,  si  templnm  d.  f.  est  Eraem.  et  BaL  3  si 

cains  C  4  qni  NPT^,  qnia  BCLT*v  non  om.  L  christo  T*  " 
eios  ex  nins  C  JB2}^  potnit  CTv  5  dnm  C  spiritns  . . . 

sint  om.  C  6  sps  scs  qnomodo  C  sed  qnomodo  8.  l.  potest  ei  T 

ei  8.  l.,  et  potest  C*  8  qnidem  B  9idom.C  10  in  om.  T 

qnod  in]  si  ex  sit  in  C  11  potest]  potnit  C  12  se  om.  T 

beatns  om,  C  14  qnia]  qnoniam  L  16  et  «a;  sed  C  sine]  iam 

non  inB  17  qnadam  . . .  ratione  om.  C  18  snperatnr  0* 

hoc  s.  q.  apostoli  om.  C  19  non  corr.  tn  qni  non  C  eclesiam 

nnam  L  tradidemnt  August.  l.  c.  IIII  6  CNv,  dederint  B 

20  non  L  8.  l.  in  C  8.  l.  eadem  om.  C  22  baptizatos  P 

in]  et  in  B  baptismo  Aug.  BCv  baptismate  . . .  apostoli  om.  L 

50* 


788  Caecilii  CjpriaBi 

cominamcasse,   nt  nideaatar   apostoli  baptisnui   haereticoTom 


14     Quod  enim  qmdam  dicmit,  qnasi  ad  haeieticorQm  suffiragimn 
pertineat  quod  dixerit  apostolns  Paulm^:  nernm  tamen  omni 
modo,  siue  per  occasionem  sine  per  neritatem  Chri-s 
stns  adnuntietnr,  innenimus  hoc  qnoqne  ad  eomm  patro- 
cinium  qui  haereticis  suffiragantm  et  plaudnnt  nihil  posse  pioficere. 
neque  enim  de  haeretids  ant  de  eorum  baptismo  loqnebatur  in 
epistula  sua  Paulus^  nt  aliquid  quod  ad  hanc  rem  pertineat 
posuisse  ostendatm.  loquebatm  de  fratribns  siue  inordinate  eti» 
contra  ecclesiasticam  disciplinam  ambulantibus  siue  euangelicam 
ueritatem  de  Dei  timore  seruantibus.  et  quosdam  ei  eis  posuit 
uerbum  Domini  constanter  adque  intrepide  locutos,  quosdam 
uero  in  inuidia  et  dissensione  uersatos,  quosdam  seruasse  drca 
se  beniuolam  caritatem,  aliquos  nero  habuisse  maliuolam  diss^-  u 
sionem,  se  tamen  patienter  omnia  sustinere^  dummodo  siue  in 
ueritate  siue  per  occasionem  nomen  Christi  quod  Paulus  praedi- 
cabat  ad  plurimorum  notitiam  perueniret  et  noua  adhuc  ac  mdis 
semionis  seminatio  loquentium  praedicatione  crebresceret.  porro 
aliud  est  eos  qui  intus  in  ecclesia  sunt  de  nomine  Christi  loqoi, » 
aliud  est  eos  qui  foris  sunt  et  contra  ecclesiam  fadunt  in  nomine 
Christi  baptizare.  quare  qui  haeretids  patrodnatm  non  id  pro- 

4  PhiL  1,  18. 

1  nt om.  B  4 dizerat  CP  nemmtamen  ...h  9 panhis 

past  pertmeat  l.  9  inaerU  B  omni  modo]  omnino  L  5  occansio- 

nem  T  christi  N  6  admmtietiir  AugusL  l  e.  IIII 11  (PLN, 

adnantiatnr  B^PT^,  adnnntiatuB  CT*  de  hoc  £  7  per- 

flcere  T  8  baptisma  BLNTP  loqueretur  BLNTP  9  ad 

<m.  B  pertineant  C  12  posnit]  potnit  B  13  dei  C  A%iig. 

intrepidos  X*  locutas  BNT  14  in  om.  BC  innidiae  B 

et  om.  £  dissessione  C^  aerbosatOB  C  «ed  bo  &  L  15  bene- 

aolam  Nv,  beniaolentia  L  aliqaos]  alios  Jlu^.  maleuolam  r, 

beniaolam  C  disBeflsionem  C^  16  se  om.  C,  sed  Aug.  BPv 

omnia  se  patienter  Aug.       snstinentem  T  tem  odA.  m.  2,Be  sustinere  v 
tommodo.T^  17  aeritatem  Nv  per]  in  P  occansionem  T, 

occasione  BP  19  crebesceret  P,  cesserit  B  20  de]  in  Aug.  sed 

d9  idem.  l  c.  IIII 16        ^  est  am.  C  et  Aug.  utroque  loco         22bapti- 
sari  CLN        patrocinantar  BCv         non  om.  B        proferant  BC*Tv 


EpiBtnUe  LXXIII.  c.  13—16.  789 

ferat  qnod  Paulus  de  fratribus  posuit,  scd  ostendat,  si  haeretico 
aliquid  coDcedendum  putauit  aut  si  fidem  et  baptisma  eorum 
probauit  aut  si  perfidos  et  blasphemos  remissionem  peccatorum 
accipere  extra  ecclesiam  posse  constituit. 

i     Si  autem  quid  apostoli  de  haereticis  senserint  consideremus,  IS 
inueniemus  eos  in  omnibus  epistulis  suis  execrari  et  detestari 
haereticorum  sacrilegam  prauitatem.  nam  cum  dicant  sermonem 
eorum  ut  cancer  serpere,  quomodo  potest  is  sermo  dare  remissam 
peccatorum  qui  ut  cancer  serpit  ad  aures  audientium?  etcum 

10  dicant  nullam  participationem  esse  iustitiae  et  iniquitati^  nullam 
communionem  lumini  et  tenebris,  quomodo  possunt  aut  tenebrae 
inluminare  aut  iniquitas  iustificare?  et  cum  dicant  de  Deo  eos 
non  esse,  sed  esse  de  antichristi  spiritu,  quomodo  gerunt  spiri- 
talia  et  diuina  et  qui  sint  hostes  Dei  et  quorum  pectora  opsederit 

15  spiritus  antichristi?  quare  si  relictis  hnmanae  contentionis  errori- 
bus  ad  euangelicam  auctoritatem  adque  ad  apostolicam  tradi- 
tionem  sincera  et  religiosa  fide  reuertamur,  intellegimus  nihil 
eis  ad  gratiam  ecclesiasticam  et  salutarem  licere  qui  spargentes 
adque  inpugnantes  ecclesiam  Ghristi  a  Christo  ipso  aduersarii, 

10  ab  apostolis  eius  antichristi  nominentur. 

Non  est  autem  quod  aliquis  ad  circnmueniendam  christianam  1< 
ueritatem  Christi  nomen  opponat  ut  dicat :  Hn  nomine  lesu  Christi 
ubicumque  et  quomodocumque  baptizati  gratiam  baptismi  sunt 

7  cf.  n  Tim.  2,  17.        10  cf.  H  Cor.  6,  14.        12  cf.  I  lo.  4,  3. 

1  posnit]  potuit  dicere  B  ostendant  (PNv  3  perfiduB  B 

blasphemnB  B,  blasphemas  C^  4  eztra]  contra  B  6  ezecrare  B 

1  BermoneB  C  8  qnimodo  C  sermoni  T  remissa  P 

9  serpsit  T  p  «.  Z.  aurefl  C  8. 2.  10  et  om.  JB  11  Inmini] 

laci  Auff%Mt*  l,  c.  IIII19  13  esse  de  om,  L  gerant  C* 

14  snnt  BLPv  pectora]  peccato  B  15  antichristns  N  relictis] 
reiectis  Cv  hnmane  ex  hnmana  T  erroribns  ad  ex  erroris  T 

16  ak.  ad  om.  BC  17  intelligemnB  CNv  18  et  <m.  B  saln- 

tarem]  ealntem  T,  ad  salntem  dUfuot.  mas.  Augustini  l.  c.  IIII  20 
spargentes]  spementes  dliquot  mss.  Aug.  19  atq.  inpngnantes  ouee 

C  8.  h  eccleeiam  eorr.  t»  iam  C  tLom.  B  adnersariiB  et 

ab  C  ab  8.  l.  20  apoetoliB]  nero  add.  T  8.  l.  et  v  (nero  om.  Aug',} 

nominantnr  CT*v  21  cnmaeniendam  T*  23  baptizati  gra^nx 

am.  B  baptimi  T,  baptisma  B 


790  Oaeeilii  Oypriani 

consecuti',  qnando  ipse  Ghristas  loquatnr  et  dicat:  non  omnis 
qai  mihi  dicit,  Domine  DominOf  introibitinregnum 
caelornm,  et  iterom  praemoneat  adqne  instmat  ne  qnis 
a  psendoprophetis  et  pseudochristis  in  nomine  sno  facQe  faUatur. 
multi,  inqnit,  uenient  in  nomine  meo  dicentes:  .ego» 
sum  Christus,  et  maltos  fallent,  et  postea  addidit 
dicens:  uos  antem  canete.  ecce  praedixi  nobis  omnia. 
nnde  apparet  non  ea  statim  snsdpienda  et  adsnmenda  quae 
iactantor  in  Christi  nominOf  sed  qoae  gerontnr  in  Christi 
neritate.  i» 

17  Qnod  enim  in  euangeliis  et  in  apostolomm  epistnlis  lesn 
Christi  nomen  insinoatnr  ad  remissionem  peccatorom,  non  ita  est 
qnasi  aut  sine  patre  ant  contra  patrem  prodesse  cniquam  solos 
filius  possit,  sed  ut  ludaeis  qui  iactitabant  se  patrem  habere 
ostenderetur  quod  nihil  eis  pater  profuturus  esset,  nisi  in  filium  i&^ 
crederent  quem  ille  misisset  —  nam  qui  Deum  creatorem  patrem 
sdebant,  fiUum  quoque  Christum  scire  debebant  — ,  nec  sibi  blan- 
direntur  et  plauderent  de  solo  patre  sine  filii  eius  agnitione,  qui  et 
dicebat:  nemo  uenit  ad  patrem  nisi  per  me.  duonuQ 
autem  cognitionem  esse  quae  saluet  idem  ipse  manifestatdicens: » 
haec  est  uita  aeterna  ut  cognoscant  te  solum  et 
uerum  Deum  et  quem  misisti  lesum  Christum.  com 
ergo  ex  ipsius  Christi  praedieatione  et  contestatione  pater  ante 

1  Matth.  7»  21.       5  Maro.  13,  6  (cf.  Mattb.  24,  5.).  23.        19  lo. 
14,  6.       21  lo.  17,  3. 

1  dofl  ^^bristos  B  2  didt  mihi  BPf>  introinit  L,  intrabit 

CNTv  3  ne  qnis]  neq.  B  4  pbeadoohristis  T,  psendochristi  L 

6  mnltOB]  per  moltOB  B  7  omnia  om.  BC  9  chnsti  nomine  P 

8ed  nomine  tfi  ras,  m.  2,  nomine  chiifiti  t^,  sangoine  B  sed  P  m  ras, 

m.  $  qnaenmtiir  (pro  qoae  gerantur)  in  christi  aeritate  add,  Pm.fi 

in  marg.  ehristo  T^  11  et  in]  et  JBG*  apostolonun  X, 

apostonim  r  ISpatremP  U  ut  T  8.  l,  <m.  BLP  iacta- 

bant  CP^T^  15 pater non  T ter fn ros.  maLs.t  nisi... 

misisset  cm.  T         16  patrem  creatorem  «  17  qnoqne]  eios  add,  B 

debeantC'2'^  iiiec]n»NTH>  ISfiliiPT*  adgnidoneZ, 

adagnitione  T*  qni  . . .  cognitionem  am.B  19  neniat  L^ 

20  esse]  esse  in  se  O  sse  s.  {.  21  est]  est  antem  v  23  ez]  et  C 

contestatione]  consensione  B 


EpistnUe  LXXIIL  c.  16—18.  791 

cognoBcendns  sit  qui  mmi^  tunc  deinde  Ghristus  qui  missns  est, 
nec  pcssit  esse  spes  salutis  nisi  duobiia  simul  cognitis,  quomodo 
non  cognito  immo  et  blasphemato  Deo  patre,  qoi  apnd  haereticos 
Ghristi  nomine  baptizati  dicontnr  peccatomm  remissam  con- 

i  secnti  iudicantnr?  alia  enim  foit  snb  apostolis  ludaeorom  ratio, 
alia  gentilium  condido.  illi  quia  iam  legis  et  Moysi  antiquissi- 
mum  baptisma  ftaerant  adepti,  in  nomine  quoque  lesu  Christi 
erant  baptizandi,  secundum  quod  in  actis  apostolorum  Petrus  ad 
eoB  loquitur  et  dicit:  paenitemini,  et  baptizetur  unus- 

loqnisque  uestrum  in  nomine  Domini  lesu  Christi  in 
remissionem  peccatorum^  etaccipietis  donum  spiri- 
tus  sancti*  uobis  enim  estpromissio  et  filiis  uestris 
etomnibus  deinceps  quoscumque  aduocauerit  Domi- 
nus  Deus  noster.  lesu  Ghristi  mentionem  facit  Petrus,  non 

uqnasi  pater  omitteretur,  sed  ut  patri  filius  quoque  adiungeretur. 

Denique  ubi  post  resurrectionem  a  Domino  apostoli  ad  gentes  18 

mittuntur^  in  nomine  patris  et  filii  et  spiritus  sancti  baptizare 

gentiles  iubentur.  quomodo  ergo  quidam  dicunt  foris  extra  eccle- 

aiam  immo  et  contra  ecclesiam,  modo  in  nomine  lesu  Ghristi 

90  cniuBcumque  et  quomodocumque  gentilem  baptizatum  remissio- 
nem  peccatorum  c(»isequi  posse,  quando  ipse  Christus  gentes 
baptizari  iubeat  in  plena  et  adunata  trinitate?  nisi  si  qui  Ghri- 
stum  n^at  negatur  a  Ghristo,  qui  patrem  eius  negat  quem  ipse 
Christus  confessus  sit  non  negatur,  et  qui  in  eum  blasphemat 

9  Aet.  2,  38.  39. 

1  68t  om,  B,  sit  C  2  cognitis  q.  non  om.  B  4  in  christi  T 

nomiDA  T^  romissa  P  consecnti  ex  consueti  C         5  indaeonim 

anb  apoetolia  Cv  sed  omm  ex  oe  eorr,  C  6  alia]  est  add,  CTv  gen- 
timn  B  iUi]  enim  add,  T  qni  iam  BCT*y  qoiaam  T^  et] 

sed  C       mosi  L       antiqnissimo  B        7  baptissima  L        fnenmt  B 
adempti  X* ,  adepta  0>  8  baptizati  P  aotns  T  ad  eos 

am.G  9  dieet  B  10  dm^nri  L  12  est]  et  T,  est  baec  Nv 

14no«ter]iu^B  15omitteretB  qnoqne  filins  JYb  16po8t(7 

s.  2.  a  domino]  dm^C  17  fili  P  baptizari  C  19  immo 

e.  0.  eocledam  am,  BC  modo]  qnando  B  20  cninscnmqne] 

nbienmqne  v,  qnemcnmq.  T^ ;  ef,  789^3  21  cbristi  N  22  bapti- 

sare  L  si  om.  BCT,  eras.  tn  P  qni]  seqni  C  23  neget  C, 

negatnr  L         negatnr]  negatns  0,  non  negatnr  P         24  sit]  est  sit  P 
negatns  C 


792  Caecilii  Cypriani 

quem  Christus  Dominum  et  Deum  suum  dixerit,  remuneratus 
a  Christo  remissionem  peccatorum  et  baptismi  sanctificationem 
consequitur.  qua  autem  potestate  consequi  in  baptismo  remissio- 
nem  peccatorum  potest  negans  Deum  creatorem  Christi,  quando 
ipsam  potestatem  qua  baptizamur  et  sanctificamur  ab  eodem& 
patre  Christus  acceperit,  quem  maiorem  dixerit,  a  quo  clarificari 
petierit,  cuius  uolnntatem  usque  ad  obsequium  bibendi  calicis  et 
subeundae  mortis  inpleuerit?  quid  est  igitur  aliud  quam  parti- 
cipem  haereticis  blasphemantibus  fieri  defendere  uelle  et  adserere 
quod  remissam  peccatorum  accipere  possit  in  Christi  nomineio 
blasphemans  grauiter  et  peccans  in  patrem  et  Dominum  et  Deum 
Christi?  quid  deinde  illud  quale  est  ut  qui  filium  negat  neque 
patrem  habeat,  qui  patrem  negat  filium  habere  uideatur,  cum 
filius  ipse  contestetur  et  dicat:  nemo  potest  uenire  ad  me, 
nisi  fuerit  datum  illi  apatre?  ut  manifestum  sit  nullam i» 
remissionem  peccatorum  in  baptismo  accipi  a  filio  posse  qnam 
constet  patrem  non  dedisse,  maxime  quando  adhuc  idem  repetat 
et  dicat:  omnis  plantatio  quam  non  plantauerit  pater 
meus  caelestis  eradicabitur. 
19     Quod  si  Christi  discipuli  discere  ex  Christo  nolunt  quantumto 
uenerationis  et  honoris  patemo  nomini  debeatur,  uel  de  exemplis 

14  lo.  6,  65.        18  Matth.  15,  13.     . 

1  chriBtain  LNP  dominnm]  ^SqL  et  om,  T  remonera- 

tuB  T  rem  in  ras,,  remomoratos  B  2  christi  B  3  qna]  qui  B 

potestatem  C  jT',  potest  B  in  remissionem  C  4  potens  C 

creditorem  C^  christiim  BLT^  5  qna]  qni  L  bapti- 

zamns  T^  Banctificamnr]  sanctificationem  Cv  6  clarifica**Ti*  T, 

clarificare  C^  7  ninendi  B  8  snbenndae  ex  Beoondnm  eodem  C 

qnam  ex  qni  (7,  qnam  aliqnem  B  9  nellet  P  10  remissa  P 

in  cbriBti  nomine  possit  v  11  blasphemas  P  patrem  et] 

patrem  B;  fort,  patrem  id  est        et  am.  BP;  et  denm  oni  T        12  diri- 
stnm  LNP  fiUnm]  filinm  dei  Tv  13  qni]  et  qni  o,  qni  et  B 

negat  patrem  C         14  contestatnr  CT^  15  fnerat  C  illi  datnm 

BCv  16  in  baptismo  accipi  a  fiUo  T  in  fnarg.  in  nu,  posse 

afiUoP  ITdediBBetO  idem  om.  0  18  plantanit  BXv 

19  caeleBtis  om,  L  20  chriBti  discipnli]  cbriatiani  C  diacere] 

dncere  X,  discedere  B  ez]  a  BCv  nolnnt  om.  C  21  bono 

ris  patemomine  C^  de  om,  T 


Epistnlae  LXXIII.  c.  18—19.  793 

terrenis  ac  saecularibus  diBcaiLt  et  sciant  Christum  non  sine 
mazima  exprobratione  posuisse:  filii  saeculi  huius  pruden- 
tiores  sunt  filiis  lucis.  in  saeculo  isto  si  cuius  patri  ali- 
quis  conuicinm  fecerit,  si  contumeliosus  ac  procax  pudorem  eius 

set  honorem  maledico  ore  lacerauerit,  indignatur  filius  et  ira- 
scitur  et  laesi  patris  iniuriam  quibus  potest  uiribus  uindicare 
conatur.  tu  Christum  putas  impiis  et  sacrilegis  et  in  patrem 
suum  blasphemis  inpunitatem  dare  et  eis  in  baptismo  peccata 
dimittere  quos  constet  baptizatos  eadem  adhuc  in  personam 

lopatris  maledicta  congerere,  incessabili  blasphemantis  linguae 
scelere  peccare?  hoc  christianus,  hoc  Dei  seruus  potest  aut  mente 
Gondpere  aut  fide  credere  aut  sermone  proferreP  et  ubi  erunt 
legis  praecepta  diuina  quae  dicunt:  honora  patrem  et 
matrem?  nisi  si  uocabulum  patris  quod  in  homine  honorari 

»praecipitur  in  Deo  inpune  uiolatur.  ubi  erit  quod  ipse  Ghristus 
in  euangelio  ponit  et  dicit:  qui  maledixerit  patri  aut 
matri,  morte  moriatur?  nisi  si  is  qui  maledicentes  parenti- 
bus  carnalibus  puniri  et  interfici  mandat,  incaelestem  et  spiri- 
talem  patrem  maledicos  adque  ecclesiae  matris  inimicos  ipse 

Moiuificat.  execranda  ac  detestanda  res  a  quibusdam  prorsus  ad- 
seritur,  ut  is  qui  eum  si  qui  in  spiritum  sanctum  blasphemauerit 

2  Luc.  16,  8.        13  Ei.  20,  12.        16  Matth.  15,  4. 

2  exprobatione  T         potuisse  B         fili  T         3  sint  L        filii  JB 
eiiins]  cuinis  ^  4ac  propax  C,  ad  pronocandum  J?  5  honorem 

eins  L  maledicto  BLNP  6  iniuriam]  iram  B  potest  ex 

patris  L,  libet  C  uiribns]  modis  C  «indicare  X>  7  tu 

oiii.  JB  in  om,  B  8  inpnnitates  B  ct  eis  in]  et  in  eis 

etB  9  quos]  quod  C  eonstet]  cum  conderet  C  cum  8.l,etdext 

corr.  baptizatus  C  persona  C  10  malediotam  C  et 

meeMhUi  BCNv  lingua  CT  lletseelereC  peccare 

OM.  B  cbristianos  C  aut  T  a  in  ras.,  ut  X'  12  aut  f. 

crcdere  am.  B  proferre  C  «.  l  erant  T»  13  leges  C 

diuinaeCr  Unisisi]  nisi  T»,  si  r%  15  in  ow.  B  uiolatur] 

nideatur  B  17  morietur  P  nisi  si]  nisi  iS,  si  T^v  male- 

dieentibus  P  18  camalibus  om.  P  puniri]  poneri  ex  ponere  C 

20  ae  C  8. 2.  21  eum  si  qui]  eum  si  quis  T,  eum  nisi  B,  om,  Cv         in 

om,  CT  blasphemaatem  C  blasphemantem  in  spiritum 

Banctum  V 


794  Caeeilii  CypriAni 

renm  fdtonim  peccati  aetenu  oonmiisatar,  ideminpatramBeam 
blaspliemos  sahitari  baptismo  sanetificare  dicator.  et  mmc  qoi 
talibus  ad  ecclesiam  nenientibiiB  sine  baptismo  commmiicMidnm 
existimantY  non  patant  se  alienis  immo  aeteniis  peocatifl  oom- 
monicare,  admittenteB  sine  baptiamo  eoB  qninonniaiinbaptiismo» 
posBint  blasphemiamm  suamm  peccata  deponero? 

Sf  Qnam  nannm  est  porro  et  pemersnm,  ut  cum  ipsi  haaxetifii 
repndiato  et  relicto  nel  errore  nel  soelere  in  quo  prius  fdeiant 
agnoscant  ecclesiae  ueritatem,  nos  ueritatis  eiuadem  iuza  et 
sacramenta  mutilemus  et  uenientibus  ac  pafinitentibns  dicamns  u 
eos  remissionem  peccatorum  oonsecutos  esse,  quaiido  illi  se 
peocasse  et  propter  boc  ad  eccleBiae  indulgentiam  uenire  fittean- 
tur?  quare  ecclesiae  catholicae  fidem  ac  ueritatem^  firater  caxia- 
sime,  et  tenere  debemus  firmiter  et  dooere  et  per  omnia  euan* 
gelica  et  apostolica  praecepta  rationem  diuinae  dispositionisu 
adque  unitatis  ostendere. 

21  Numquid  potest  uis  baptismi  esse  maior  ant  potior  quam  ocm* 
fessio,  quam  passio,  ut  quis  coram  hominibus  Ounstum  coofitear 
tur,  ut  sanguine  suo  baptizetur?  et  tamen  nec  hec  baptisma 
haeretico  prodest,  quamuis  Ghristnm  oonfessus  extra  ecdesiamM 
ftierit  occisus:  nisi  si  haeretioorum  patroni  et  adnocati  haereticos 
in  falsa  confessione  Ghristi  interfectos  martyras  praedicant  et 
oontra  apostoli  contestationem,  qui  nihil  eos  quamuis  exustos  et 


1  oomminetur  (P  denm  om.  C  2  salutaii  baptismo  om.  B 

sanctifleari  T  dica^tmr  T  n  eraa.,  dignetor  CH  3  baptismo] 

paenitentiae  baptiamo  JB;  item,  1.5         6  poesnnt  B,om.C         depoDere] 
posae  add,  Cs,h  8  non  repndiato  N  non  «.  I.  et  lelicto  om.  T 

9  nec  agnoBcant  N  nec  9. 2.  10  sacramentnm  OJVo  11  illi  X  «.  l,, 

ille  P,  illi  et  CTv        se]  si  P         12  indnlgentiae  nenire  pateantnr  C> 
18  fidem  ac]  fidei  B       cariasime  om.  C       14  firmiter  om.  T       eaangeli- 
cam  et  apostolicam  X*  T  15  ratione  L  diflpoeitionis]  dispen- 

eationis  C  17  maior  esee  Ai»gugt.  l.  c.  IHl  24  18  qnam  paaaio 

om.C         nt  qnifl  om.  JB  oonfltetnr  P'  19  ntj  ^CNvetAMg. 

nec]  ne  T,  et  exp.  C,  neqne  v  20  hereticis  n  0  n  «.  2.  pro- 

deese  B  a  qnamnis  CL^  PT,  ai  qna  N  christvm  oin.  N 

et extra  V (et om.  jltii^.)  21  si  om.  CT  22  inom.  P  mar» 

tyres  BCLNv  praedicent  T>,  praedicaati  B  et]  et  licet  B 

2S  qni  om.  B  cxntos  P,  om.  JB  et  O  «.  {. 


EpistQlae  LXXIII.  c  ia-22.  795 

ocdflos  dicit  posse  proficere,  gloriam  eis  et  coroaam  passioiiiB 
adsigiumt.  quod  si  haeretico  nec  baptisma  publioae  eonfessioiiis 
et  sangQims  proficere  ad  saliitem  potest,  qoia  saliis  extra  ecde- 
siam  non  est,  qnanto  magis  ei  nihil  proderit,  si  in  latebra  et  in 

&  latronnm  spelonca  adnlterae  aqoae  contagio  tinctQs.n<ni  tantnm 
peccata  antiqna  non  expoenerit,  sed  adhnc  potius  nona  et  maiora 
cmnnlanerit?  qnare  baptisma  nobis  et  haeretids  commnne  esse 
iiim  potest,  cnm  qnibns  nec  pater  Deos  nec  filins  Ghristns  nec 
sanetns  spiritns  nec  fidee  nec  ecclesia  ipsa  commnnis  est.  et  ideo 

id  baptizari  eoe  oportet  qni  de  haeresi  ad  ecclesiam  neninnt,  nt  qui 
legitimo  et  uero  adque  unico  sanctae  ecdesiae  baptismo  ad 
regnum  Dei  regeneratione  diuina  praeparantur  sacramento  utro- 
que  nascantur,  quia  ecriptum  est:  nisi  quis  natus  fuerit 
ex  aqua  et  spiritu,  non  potest  introire  in  regnum  Dei. 

15     Quo  in  loco  qoidam,  qnasi  euacuare  possint  humana  argumen-  S2 
tatione  praedicationis  enangelicae  ueritatem,  catecuminos  nobis 
opponnnt,  si  qnis  ex  his  antequam  in  ecdesia  baptizetur  in  con- 
fessione  nominis  adprehensus  fnerit  et  occisus,  an  spem  salutis  et 
piaemium  confessionis  amittat,  eo  quod  ex  aqua  prius  non  sit 

10  renatus.  sciant  igitur  eiusmodi  homines  snilragatores  et  &utores 
haereticomm  catecuminos  illos  primo  integram  fidem  et  ecdesiae 
neritatem  tenere  et  ad  debellandum  diabolum  de  diuinis  castris 
cum  pl^oa  et  sincera  Dei  patris  et  Christi  et  spiritus  sancti 
cognitione  procedere,  deinde  nec  priuari  baptismi  sacramentO; 

1  cf.  I  Cor.  13,  3.        13  lo.  3,  5. 

1  oociso  B  posBe]  pro  se  T  eiB  et  P  in  ra»,  m  2,  eins  C 

3  adaignat  JB,  adsigneiit  T*  haereticis  ex  haeretioa  C  '3  san- 

gms  L  qxiia  ex  qna*  T  extra]  contra  B  4  ei]  et  BTy 

eie  eo;  et  0  proderat  C*  5  adoltera  ea  qnae  LP         contagione 

BCPv  tinctnB  ex  ointas  C  8  non  potest  esse  C  christos 

filins  C  9  sps  8C8  CNv  nec  ecclesia]  in  ecdesia  C  10  re- 

baptizari  eoe  non  B  nt  qni]  nisi  paenitentiae  B  11  legitimo] 

baptismo  aid,  B         sanoto  C  12  regneratione  T         parantnr  T 

13  nascatnr  C  renatns  CTh)  14  spn  sco  C  intrare  Cv 

dei]  caelonun  C  15  argnmenta  ratione  L  16  catecnmenos  LNy 

cathicnminoB  T  17  his]  ds  O  in  eodesia  am,C  20  hnins- 

modi  V  et  fiftetores  67^  om.  JB  21  oatheonminos  BT  22  bellan- 
dnm  C> P'  r>  24  baptismatis  C  tis  9.  l 


796  CAeeilii  Cjpriftni 

ntpote  qni  baptizentar  gloriosissimo  et  maxiino  miginins 
baptigmo,  de  quo  et  DomimiB  dicebat  habero  se  alind  baptisBa 
baptizari.  saiigiiiiie  aatem  sno  baptizatos  et  paarionB  sanctificalos 
consanmiari  et  dioinae  pollicitationis  gratiam  cooseqai  declarat 
in  enangelio  idem  Dominus,  qoando  ad  latnmem  in  ipsa  paanone  s 
credentem  et  confitentem  loqaitar  et  qnod  secom  fatanis  sit  in 
paradiso  poUicetar.  qaapropter  qoi  fidei  et  oeritati  pnu»amiis, 
eos  qai  ad  fidem  et  aeritatem  oeniant  et  agentes  paenitentiam 
remitti  sibi  peccata  deposcnntf  decipere  non  debemns  et  fidlere, 
sed  correctos  a  nobis  ac  reformatos  ad  regnnm  caeloram  diaci- 1« 
plinis  caelestibas  eradire. 

tl  Sed  dicit  aliqais:  'qaid  ergo  fiet  de  bis  qai  in  piaetaritom  de 
haeresi  ad  ecclesiam  aenientes  sine  baptismo  admissi  sont?' 
potens  est  Dominns  misericordia  sna  indnlgentiam  dare  et  eos 
qni  ad  ecclesiam  simplidter  admissi  in  ecclesia  dormiemnt  ab » 
ecclesiae  snae  moneribos  non  separare.  non  tamen  qaia  aliqaaiido 
erratam  est,  ideo  semper  errandom  est,  com  magis  sapientibos 
et  Deom  timentibos  congraat  patefactae  et  perspectae  oeritati 
libenter  adque  incunctanter  obsequi  quam  pertinaciter  adqoe 
obstinate  contra  fratres  et  contra  sacerdotes  pro  haeretidsM 
reluctari. 

S4     Nec  quisquam  existimet  haereticos,  eo  qood  illis  baptisma 
opponitur,  qoasi  secundi  baptismi  nocabulo  scandalizatos  ot  ad 

2  cf.  Luc.  12,  50. 

1  utpata  C  a  f  jr  0  baptizetiir  L         etexui  T         2  et  om.  C 

dno  T'  3  baptiiari  a.  a.  sao  om.  C  sao  om.  L  baptixatiis 

et  BCf  baptixato  sed  L  Baiictificatas  BC  4  declarat  hoc  ex 

declaratioiie  C  7  fide  C^  aeritate  CP  praesiimimiu  C 

8fidem]fi]iemX  10  corrector  C  ac  om.  B,  e^  C  t  8.  l  de- 

fonnatos  B  11  emdiri  BLNT  12  sed  dicit  ete.  exk  AugusL 

l  c.  III7;  VI,  2,  39  dicet  P  fiet  et  C  de  hered  add.  N 

in  marg.,  debere  L,  debere  nC^  13  baptiama  LNP  (cf,  p.  788fi) 

15  ad  ecclesiam]  tACsed  exp.  m.  2;  aeninnt  add.  B  16  sepaiaie  ex 

sperare  T         qaia]  qoi  BC^  17  errandom]  id  ratom  B  18  pate- 

facta  C^  et]  ac  X  perspeota  C*,  piofectae  JB  ueritate  C 

19  obseqoi]  add  C:  qnam  pertiiiaciter  obseqoi,  exp.  m.  2  20  obatEDan- 

ter  N  contra  Bacerdotes]  conaaceidotes  BCNv  sed  C  oon  s.  2. 

21  relnctare  ne  C^  23  scandalisatos  T 


Epistulae  LXXIII.  c.  22-25.  797 

ecclesiam  neniant  retardari.  immo  uero  hoc  ipso  magis  ad 
necessitatem  ueniendi  testimonio  ostensae  sibi  et  probatae  ueri- 
tatis  adignntnr.  nam  si  uiderint  indicio  ac  sententia  nostra  id 
decemi  et  statni  ut  baptisma  iustum  et  legitimum  conputetur 
squo  illic  baptizantur,  putabunt  se  ecclesiam  quoque  et  cetera 
ecclesiae  munera  iuste  et  legitime  possidere,  nec  erit  causa 
ueniendi  ad  nos,  quando  habentes  baptisma  habere  uideantur  et 
cetera.  porro  autem  cum  cognoscunt  baptisma  nuUum  foris  esse 
nec  remissam  peccatorum  extra  ecclesiam  dari  posse,  auidius  ad 

lonos  et  promptius  properant  et  munera  ac  dona  ecclesiae  matris 
inploranty  certi  pemenire  se  onmino  non  posse  ad  ueram  diuinae 
gratiae  poUicitationem,  nisi  prius  uenerint  ad  ecclesiae  ueritatem. 
nec  recusabunt  baptizari  apud  nos  haeretici  legitimo  et  uero 
ecclesiae  baptismo,  quando  ex  nobis  didicerint  baptizatos  quo- 

15  que  a  Paulo  eos  qui  iam  baptismo  lohannis  baptizati  fuissent; 
sicut  legimus  in  actis  apostolorum. 

Et  nunc  apud  quosdam  de  nostris  haereticorum  baptismaSS 
[occupatum]  adseritur  et  inuidia  quadam  quasi  rebaptizandi 
baptizare  post  hostes  Dei  nefas  ducitur,  cum  baptizatos  inuenia- 

so  mus  quos  lohannes  baptizauerat,  iUe  lohannes  maior  inter  pro- 
phetas  habitus,  iUe  diuina  gratia  adhuc  in  utero  matris  inpletus, 
iUe  HeUae  spiritu  et  uirtute  subnixus,  qui  non  aduersarius 
Domini  sed  praecursor  ac  praedicator  fuit^  qui  Dominum  non 
tantum  uerbis  praenuntiauit  sed  et  oculis  ostendit,  qui  ipsum 

»5  Christum  per  quem  baptizantur  ceteri  baptizauit.  quod  si  idcirco 
haereticus  ius  baptismi  obtinere  potuit,  quia  prior  baptizauit, 
non  possidentis  erit  iam  baptisma  sed  occupantis :  et  cum  sepa- 

1  retardari  in  retardatione  eorr.  C  uere  hoc  ipeo  corr.  in  ueri  com 

hoc  ipsTun  G  3  adi*^ntiir  C  an  crc  nn,  adigi  T»,  adinnguntnr  L 

ac]  et  BCP  sentientia  T  4  legitimo  B  5  illic  C  pnta- 

bant  P  seom,  P  9  remissa  NP  poBsit  N '         andacins 

ad  nos  ex  an«d*8**  nos  C       11  certe  B       12  nenerit  P       ecdesiam  P 
16  actibus  LTv  18  occnpatnm  am.  BLN^PT,  sed  occnpatas  C 

innidiam  LNT         qaandam  JYT*  19  baptiaari  P         post  omi  P 

dicitnr  C  baptizatur  C^  innenimns  L  20  iohannis  P  his 

21  impletnr  C  22  spiritnm  BLT^  snbnixiuB  C  28  dno  C 

procnrsor  P  ac]  et  C  praedicando  C  £o  T\  dominum 

nostmm  v  24  et  om.  JB  27  erit  om,  L^  cum  X  &  Z. 


798  Caecilii  Gypriani 

rari  a  se  et  dinidi  onmino  non  possint  baptisma  et  ecdfisia,  qni 
occapare  baptisma  prior  potnit  et  eocleBiam  pariter  ooeapauit, 
et  incipiB  ta  iUi  haereticas  aideri  qoi  praeaentaa  poeterior  eese 
coepisti,  qui  cedendo  ac  manos  dando  ioa  qaod  aoeeperae  reli- 
qoisti.  qoam  pericalosam  sit  aotem  in  diainia  rebos  at  qaisi 
cedat  iore  sao  et  potestate  ecriptura  sancta  dedaiat,  com  in 
Genesi  Esaa  primatas  suos  inde  perdiderit  nec  recipere  id  post- 
modom  potaerit  qaod  semel  cessit. 
M     Haec  tibi  breaibas  pro  nostra  mediocritate  rescripsimas,  firster 
carissime,  nemini  praescribentes  aut  piaeiadicantes  qao  mimis  lo 
onasqoisqae  episcoporam  quod  putat  fadaty  habens  arbitrii  sai 
liberam  potestatem.  nos,  qaantam  in  nobis  est,  pnq^ter  haereticos 
cam  coUegis  et  coepiscopis  nostris  non  oontendimas,  cam  qmbus 
diuinam  conoordiam  et  dominicam  pacem  tenemas,  maxime  cum 
et  apostolus  dicat:  si  qnis  antem  putauerit  contentio-u 
sus  esse,    nos  talem   consuetadinem   non  habemus 
neque  ecclesia  Dei.  seruatur  a  nobis  patienter  et  leniter 
caritas  animi,  coUegii  honor,  uinculum  fidei,  ooncordia  sacerdotil 
propter  hoc  etiam  libellum  nunc  de  boao  patientiae  qaantam 

15  I  Oor.  11,  16. 

1  a  se  om.  C  ditiidi  L  di  s.  l.         onmino  ofii.  B         poesnnt  B 

post  baptisma  repetit :  sed  occnpantiB  . . .  omnino  qtd]  si  C  s.  2. 

2  prior  baptisma  C  et  om.  B  3  incipis]  inde  coepisti  Cdes.h 

tu  <m.  C  nideri  qoia  ex  uidere  qoi  C  4  reliqnisti]  amidsti  B 

5  sit  L  8,  h  m.  2y  sit  Tt  8.L  6  iuri  C*  potestatis  C  scribi- 

tnra  C  declarat  sca  X,  declarat  P  cum  exp.  C,  s.  I.  add.  qnod 

(mte  esan  7  primatos  B  perdidit  BLNP  id  exp.  C,m  B 

8  qno  B        qnod  b.  cessit  am.  C        9  haec  tibi  ,..p.  799,2  tnnsmidmns 
exh.  Aug.  l  c.  IIII 11,  V  22,  VI 10  et  Hieramfmus  Adu.  Lueifer.  pag. 
305         brenibns  T  bns  %n  ras.,  breniter  CNv  (ter  C  im  rai.)  Aug.  JSier, 
scripsimns  Hier.  frater]  pro  timoie  ^B  10  perscribentec  LT 

11  episcomm  T  qnot  P  pntanerit  C  arbitri  PjT* 

12  liberam  L  8.  l.  m.  2  potestatem]  facnltatem  C  14  dimnam 
Offi.  Aug.  V  22  concordiam  om.  C  15  et  om.  P  Hier.  pntator 
Cv  (pntanerit  Aug.  et  Hier.)  16  esse  om.  C  17  neo  Hier.  leniter] 
flrmiter  ex  inter  C  (leniter  Aug.  et  Hier.)  18  coUegit  L,  qnam  col- 
legii  T  qnam  8.  l.  et  nincnlam  fidei  Teit8.l,  dilectionis  nincnlnm  C 
et  concordia  Tv  aed  et «.  2.  T          19  nnnc  om.  Aug.  V  22 


Epistula  LXXIII.-LXXIIII.  799 

naliiit  nostra  mediocritas  permittente  Domino  et  inspirante  con- 
scripsimns,  quem  ad  te  pro  mutna  dilectione  transmisimus.  opto 
te,  frater  carissime,  s^per  bene  ualere. 


EPISTVLA  LXXIIIL 

5  CYPRUNVS  POMPEIO  FRATRI  S. 

Quamquam  plene  ea  quae  de  haereticis  baptizandis  dicenda  1 
sunt  conplexi  simus  in  epistulis  quarum  ad  te  exempla  transmisi- 
mus,  frater  carissime,  tamen  quia  desiderasti  in  notitiam  tuam 
perferri  quid  mihi  ad  litteras  nostras  Stephanus  frater  noster 

10  rescripserit,  misi  tibi  rescripti  eius  exemplum:  quo  lecto  magis 
ac  magis  eius  errorem  denotabis,  qui  haereticorum  causam  contra 
christianos  et  contra  ecclesiam  Dei  adserere  conatur.  nam  inter 
cetera  uel  superba  uel  ad  rem  non  pertinentia  uel  sibi  ipsi  con- 
trariaquaeinperiteadque  inprouide  scripsit,  etiam  illud  adiuncxit 

15  ut  diceret:  *si  qui  ergo  a  quacumque  haeresi  uenient  ad  uos, 
nihil  innouetur  nisi  quod  traditum  est,  ut  manus  illis  inponatur 
in  paenitentiam,  cum  ipsi  haeretici  proprie  alterutrum  ad  se 
uenientes  non  baptizent,  sed  communicent  tantum.' 

A  quacumque  haeresi  uenientem  baptizari  in  ecclesia  uetuit,  S 

90  id  est  onmium  haereticorum  baptismata  iusta  esse  et  legitima 

1  spirante  C*  2  opto  . . .  nalere  om.  C  3  nalere  nale  N.  — 

Ad  (Explicit  ad  CP)  lunaiantuD  (inaianum  C,  inbanom  T)  de  haereticis 
biq>tisandiB  (de  h.  bapt.  <m.  LP)  explicit  CLNPT,  OkeciLii  Clypriani  ad 
lunaianTmi  de  baptismate  hereticoram  ezplicit  JB.  — 

Epist.  LXXini.  — -  Incipit  ad  Pompeinm  (Pomponimn  B)  contra  epi- 
stnlam  Stephani  {add.  C:  de  hereticis  baptizandis  feliciter)  BCLPT.  — 
5  pompeio]  pomponio  B  7  conplexi  snmus  Cv,  conplezimus  BP 

9  quid]  qnae  ex  qui  C  10  rescriptum  ex  rescripta  T  eius] 

estis  B  exemplum]  misi  add.  B  11  eius]  ei  C7  12  eccle- 

siae  C*  conantur  T*  13  pertinente  C  14  adiunxit  CPv 

15  ai  quis  BCvt  si  T  sed  exp.  m.  2  ergo  exp,  Tm.S  quae- 

cmnq.  B,  qua^u*  C  uenientem  LPT^,  uenienti  T»,  ueniret  B, 

uenerit  Cv  16  illi  CTv  17  propie  T",  prope  C  18  bapti- 

zant  P',  baptizent  in  paenitentia  B,  baptizentur  V  19  baptizari] 

add.  B:  in  manum  paenitentiae       20  id  est]  etTin  ras,        baptisma  T 


800  Oaecilii  Cjpriani 

iQdicanit.    et  com   gingalae   haereses   siiigiiU    bqptiamata   ei 
diaeisa  peecata  habeant,  hic  cam  omniam  luq^tismo  eemmoiii- 
cans  aniaersoram  delicta  in  sinam  saom  coaceniata  ooiigeBsit. 
et  praecepit  nihil  aliad  innoaari  nisi  qaod  traditam  est,  qaaai  is 
innoaet  qai  anitatem  tenens  anam  baptisma  oni  ecclesiae  oindi-  s 
cat,  et  non  ille  utiqae  qai  onitatis  oblitas  mendada  et  contagia 
profanae  tinctionis  asarpai  nihil  innoaetnr,  inqnit,  nisi  qood 
traditam  est.  onde  est  ista  traditio?  atramne  de  dominica  et 
enangelica  aactoritate  descendens  an  de  apostolorom  mandatis 
adqae  epistalis  ueniens?  ea  enim  facienda  esse  qoae  scripta  sint  lo 
Deos  testator  et  praemonet  ad  lesom Naue  dicens:  non  recede t 
liber  legis  haias  ex  ore  tao,   et  meditaberis  in  eo 
die  et  nocte,  ut  obseraes  facere  omnia  quae  scripta 
sant  in  eo.  item  Dominas  apostolus  saos  mittens  mandat 
baptizari  gentes  et  doceri  at  obseruent  omnia  quaecamqae  ille  is 
praecepit.  si  ergo  aut  in  euangelio  praecipitar  aut  in  apostolomin 
epistulis  uel  actis  continetur  ut  a  quacumque  haeresi  uenientes 
non  baptizentur,  sed  tantum  manus  illis  inponatur  in  paeniten- 
tiam,  obsemetur  diuina  haec  et  sancta  traditio.  si  uero  ubique 
haeretici  nihil  aliud  quam  aduersarii  et  antichristi  nominantur^  ao 
si  uitandi  et  peruersi  et  a  semet  ipsis  damnati  pronuntiantor, 
quale  est  ut  uideantur  danmandi  a  nobis  non  esse  quos  constet 
apostolica  contestatione  a  semet  ipsis  damnatos  esse?  ut  nemo 

11  I08,  1,  8. 

1  haeresis  BLT*  etam,  B  2  habent  LT^  com  eras^ 

in  T  onmiiim]  hominiun  C  3  qno  acemata  C,  acentata  T 

congessit  C  sed%^s,l,  4  is  innonet]  his  in  nomine  nt  C         5  bapti- 

smnm  B  6  illi  C,  illic  L  qni  nnitatis  ntiqne  B  obliltns  2^, 

solitns  T  7  profanet  CT,  profiemae»  P  tinctionis]  motionis  C 

8  de  om.  C  9  an  de]  unde  B         10  ea  neniens  C'         snnt  BCLHf 

11  praemonet]  proponit  ex  praeponet  C  ad  iesnm  nane  om.  B 

hiesnm  CP,  iesnn  L  recedat  Bv  12  et]  sed  OH?  13  die  et] 

die  ac  i^  14  in  eo  om,  C  mandat  mittens  C  15  docere  C 

16  aUerum  mom.  C  17  nel]  ant  Oxon,  actM^is  P,  actibna  v 

continentnrf  19haecom.  T  et  T  s.  2.,  etiam  et  C  et  &  2. 

20  qnam]  niai  B        adnersarie  C        21  si]  et  si  T  et  s,  l        ipsas  C* 
dampnado  C  22  nt  mi.  X  qnoe]  qnod  LT^       ^    constat  O» 

23  nemo]  ne  L 


Epistulae  LXXIIII.  c  2-a  801 

infamare  apostolos  debeat,  quasi  illi  haeretieorum  baptismata 
probauerint  aut  eis  sine  ecclesiae  baptismo  communicauerint, 
qnando  talia  de  haereticis  apostoli  scripsemnt,  et  hoc  cum  non- 
dum  haereticae  pestes  acriores  prompissent,  necdum  quoque 

sMarcion  Fonticus  de  Ponto  emersisset,  cuius  magister  Cerdon 
sab  Hygino  episcopo  qui  in  urbe  nonus  fuit  Bomam  uenit:  quem 
Marcion  secutus  additis  ad  crimen  augmentis  inpudentius  ceteris 
et  abruptius  in  Deum  patrem  creatorem  blasphemare  instituit  et 
haereticum  furorem  sacrilegis  armis  contra  ecclesiam  rebellan- 

lotem  sceleratius  et  grauius  armauit. 

Quod  si  haereses  constat  postmodum  plures  ac  peiores  exti-  3 
tisse  et  si  retro  nusquam  omnino  praeceptum  est  neque  con- 
scriptum,  ut  haeretico  manus  tantum  in  paenitentiam  inponatur 
et  aic  ei  communicetur,  et  si  baptisma  non  nisi  unum  est  quod 

15  apud  nos  est  et  intus  est  et  soli  ecclesiae  de  diuina  dignatione 
concessum  est^  quae  ista  obstinatio  est  quaeue  praesumptio 
homanam  traditionem  diuinae  dispositioni  anteponere  nec 
animaduertere  indignari  et  irasci  Deum,  quotiens  diuina  prae- 
cepta  soluit  et  praeterit  humana  traditio^  sicut  per  Esaiam  pro- 

sophetam  clamat  et  dicit:  populus  iste  labiis  honorificant 
me,  cor  uero  eorum  longe  separatum  est  a  me.  sine 
causa  autem  colunt  me  mandata  et  doctrinas  homi- 
num  docentes.  item  Dominus  in  euangelio  increpans  similiter 
et  obiurgans  ponit  et  dicit:  reicitis  mandatum  Dei  ut 

20  Es.  29,  13.        24  Marc.  7.  13.  ' 

1  apostolo  L  3  scripserint  BCL^PTv  cum  hoc  C  non- 

e    a  •  •  • 

dojn]  non  adhuc  C  5  marcian  C  ponti^u*  se  C  de  ponto 

om,  C  mersisset  et  C  magister  cerdon]  mercedem  C  6  bycino  L, 
bygino  tanc  Bv  nrbem  LT  7  secutaB]  secuins  B  additisq.  T 
q.  8.  h,  additit  C         criminis  ex  crim  C         augmentum  C^  8  abru- 

tius  T  9  furorem]  pudorem  B  10  gracius  C  11  baeresis 

BC^LT^  plures  et  ex  plurum  se  C  12  si  am,  B  13  baeretico] 
lebaptizato  et  non  add.  B  tantum  manus  CTv  penitentia  C 

14  quod  exp,  L  quod  a.  n.  est  <m.  C  16  obstinationem  {om,  est)  C 
17  dispositione  T^  18  et  indignari  et  C  aUerum  et «.  l.  19  soluet  B 
eseiam  P  20  honorificat  CL^PTH  23  et  item  TQts.l. 

24  obiurgat  B  mandata  T  post  dei  ras.  20-^4  liU.  in  T 

lU.  51 


802  Caecilii  CjpriAni 

traditionem  uestram  stataatis.  caius  pniecepti  memor 
beatQS  apostolus  Panlas  commonet  ipse  quoque  et  instroit  dicens: 
si  qais  aliter  docet  et  non  adqaiescit  sanis  aerbis 
Domini  nostri  lesa  Ghristi  et  doctrinae  eias,  stu- 
pore  elatas  et  nihil  sciens,  discede  ab  haiasmodL» 

4  Praeclara  plane  ac  legitima  traditio  Stephano  firatre  nostro 
docente  proponitar,  qaae  aactoritatem  nobis  idoneam  praebeat 
nam  in  eodem  loco  epistalae  suae  addidit  et  adiedt:  'cum  ipsi 
haeretici  proprie  alteratrum  ad  se  uenientes  non  baptizent,  sed 
communicent  tantunL^  ad  hoc  enim  malorum  deuoluta  est  eccle-  u 
sia  Dei  et  sponsa  Christi,  ut  haereticoram  exempla  sectetur,  ut 
ad  celebranda  sacramenta  caelestia  disdplinam  lux  de  tenebris 
mutuetur  et  id  faciant  christiani  quod  antichristi  faciunt.  qaae 
uero  est  animi  caecitas,  quae  prauitas,  fidei  unitatem  de  Deo 
patre  et  de  lesu  Christi  Domini  et  Dei  nostri  traditione  uenien-  u 
tem  nolle  cognoscere?  nam  si  idcirco  apud  haereticos  ecclesia 
non  est,  qnia  una  est  et  diuidi  non  potest,  et  si  ideo  illic  sanctus 
spiritas  non  est,  quia  unus  est  et  esse  apud  profiinos  et  eitrarios 
non  potest :  utique  et  baptisma  quod  in  eadem  unitate  consistit 
esse  apud  haereticos  non  potest,  quia  separari  neque  ab  ecdesia» 
neqae  a  sancto  spiritu  potest. 

5  Aut  si  effectum  baptismi  maiestati  nominis  tribuunt,  at  qui 
in  nomine  lesu  Christi  abicumque  et  quomodocumque  baptixan- 

3  I  Tim.  6,  3—5. 

• 

1  praeceptoT  C^  2  paulns  om,  BTv  monet  C  qno- 

qno  L  instmit]  institnit  T  docens  C^  4  dno  nro  iesn 

christo  T*  doctrina  B  5  et]  est  v  discede  BLPTV, 

discende  C\  discedendom  CTH?  6  plane  ac]  sane  etv  7  pre- 

ponitor  C*  qnae]  ut  C  8.1.  Set  L8.h  9  sed]  sed  sine 

paenitentiae  mannm  B  lOzdex&h  C         12  caelestis  C*  disd- 

plinae  C         de  om.  P         IBidam.  B         eyristiani  L^         antichristi 
ex  oraehristi  C        qnae]  qna  T        14  nero]  nero  dixit  T        animae  C 
qnae  nramtas  in  pranitasq.  corr.  T  15  et  de]  et  T  christo  cGo  et 

do  nro  T*  nostri]  non  exp.  L  traditionem  T  16  idcirco 

om.  B  hapnt  L  17  et  si]  si  BC  18  spiritns  sanctns  v 

quia]  qni  B  eitrarios  BLFTV,  extraneos  Cv;  ef.  p.  790,1  19  uni- 
tate  eadem  B  constitit  L  20  esse  L8.1,  et  esse  B  b 

ex  ad  jT  21  sco  spo  X ',  spiritn  sancto  v  •«  potest  C  ab  eras. 


EpistuUe  LXXIIIL  c.  3-5.  803 

tar  innouati  et  sanctificati  iudicentur,  cur  non  in  eiusdem  Ghristi 
nomine  illic  et  manus  baptizato  inponitur  ad  accipiendum  spiri- 
tum  sanctum,  cur  non  eadem  eiusdem  maiestas  nominis  prae- 
ualet  in  manus  inpositione  quam  ualuisse  contendunt  in  baptismi 

3  sanctificatione?  nam  si  potest  qui  extra  ecclesiam  natus  templum 
Dei  fieri,  cur  non  possit  super  templum  et  spiritus  sanctus  in- 
fundi?  qui  enim  peccatis  in  baptismo  expositis  sanctificatus  est 
et  in  nouum  hominem  spiritaliter  reformatus,  ad  accipiendum 
spiritum  sanctum  idoneus  factus  est,  quando  apostolus  dicat: 

•oquotquot  in  Christo  baptizati  estis,  Ghristum  in- 
duistis.  qui  potest  apud  haereticos  baptizatus  Christum  in- 
duere,  multo  magis  potest  spiritum  sanctum  quemChristus  misit 
accipere.  ceterum  maior  erit  mittente  qui  missus  est,  ut  incipiat 
foris  baptizatus  Christum  quidem  induisse,  sed  sanctum  spiritum 

15  non  potuisse  percipere,  quasi  possit  aut  sine  spiritu  Christus  in- 
dui  aut  a  Christo  spiritus  separari.  illud  quoque  ineptum,  ut  cum 
natiuitas  secunda  spiritalis  sit,  qua  in  Christo  per  lauacrum 
regenerationis  nascimur,  dicant  quod  possit  quis  apud  haereticos 
spiritaliter  nasci,  ubi  spiritum  negent  esse.  peccata  enim  purgare 

soet  hominem  sanctificare  aqua  sola  non  potest,  nisi  habeat  et 
spiritum  sanctum.  quare  aut  et  spiritun^  necesse  est  ut  con- 
cedant  esse  illic  ubi  baptisma  esse  dicunt,  aut  nec  baptisma  est 
ubi  spiritus  non  est,  quia  baptisma  esse  sine  spiritu  non  potest. 

10  Gal.  3,  27. 

1  iudicentur]  dicentur  B        .  cur  non  om.  BLPT;  non  om,  C  in 

om.  B  2  nom  T  dAexMt  C  3  non  post  nominis  exh.  Cv 

cadem  om,  C  eiusdem  om,  BP  4  uoluisse  C^  5  sancti- 

ficationem  B  quis  CTh)  natus  est  B  Q  cni  P  8,  l.  m.  2 

8  reformatur  B  ad]  cur  ad  C  cur  «.  l.  9  ideneus  T  est] 

non  est  C  non  «.  l         quando]  cum  T  in  ras.  10  quodquod  C^PT^ 

christum  B  11  baptizatos  T  christo  C*  13  incipias  C 

14  induisse]  induet  se  C  ct  eo;  it  spm  scm  BCv  15  induit  C 

16  aut  T  8.h  a  om.  P  cbristo]  sco  ex  pls  C  ineptum  est  B^ 

inept  exp,  C,  quam  ineptum  est  v  nt  exp.  C  17  qua]  quia  B 

19  spiritum  . . .  enim  om,  T  in  ras,       negant  BCTv       20  cdt,  ct  om,  T 

21  sanctum  om.  C  quare  a.  et  spiritum  om,  CP  aut]  autem  B 
ct  exp.  T,  om,  v         spiritum  sanctum  v         ut  om,  Cv        concedat  B 

22  illic  esse  scm  spm  C  scm  spm  s.  l,  23  spiritus  sanctus  v  spirita 
sancto  V 

51* 


804  Caecilii  Cypriani 

(  Quale  68t  autem  adserere  et  contendere  quod  esse  possint  filii 
Dei  qui  non  sint  in  ecclesia  nati?  baptisma  enim  esse  in  quo 
homo  uetus  moritur  et  nouus  nascitur  manifestat  et  probat  bea- 
tus  apostolus  dicens :  seruauitnos  per  lauacrum  regene- 
rationis.  si  autem  in  lauacro  id  est  in  baptismo  est  regeneratio, s 
quomodo  generare  filios  Deo  haeresis  per  Christum  potest  quae 
Christi  sponsa  non  est?  ecclesia  est  enim  sola  quae  Christo  oon- 
iuncta  et  adunata  spiritaliter  filios  generat  eodem  apostolo  rorsus 
dicente:  Christus  dilexit  ecclesiam  et  se  ipsum  tra- 
didit  pro  ea  ut  eam  sanctificaret,  purgans  eamio 
lauacro  aquae.  si  igitur  baec  est  dilecta  et  sponsa  quae  sola 
a  Christo  sanctificatur  et  lauacro  eius  sola  purgatur,  manifestum 
est  haeresim,  quae  sponsa  Christi  non  sit  nec  purgari  nec  sancti- 
ficari  lauacro  eius  possit,  filios  Deo  generare  non  posse. 

7  Porro  autem  non  per  manus  inpositionem  quis  nascitur  quando  is 
accipit  spiritum  sanctum,  sed  in  baptismo,  ut  spiritum  iam  natus 
accipiat,  sicut  in  primo  homine  Adam  &ctum  est.  ante  eum 
Deus  plasmauit,  tunc  insufflauit  in  faciem  eius  flatum  uitae. 
nec  enim  potest  accipi  spiritus,  nisi  prius  fuerit  qui  accipiat. 
cum  autem  natiuitas  christianorum  in  baptismo  sit,  baptismis» 
autem  generatio  et  sanctificatio  apud  solam  sponsam  Christi  sit, 
quae  parere  spiritaliter  et  generare  filios  Deo  possit,  ubi  et  ex 
qua  et  cui  natus  est  qui  filius  ecclesiae  non  est?  ut  habere 
quis  possit  Deum  patrem,  habeat  ante  ecclesiam  matrem.  cum 

4  Tit.  3,  5.        9  Epb.  5,  25.  26. 

2  enim  esse]  e  enim  C        4  seiniabit  T       8  regenerat  B,  genere  C 
10  ea]  ea  «  T,  eam  L  11  aqoae]  in  nerbo  add.  B  d]  est  exp.  C 

12  a  om,  C  13  haeresis  B,  quod  heresis  T  qnod  «.  2.,  heresin  L 

pritu  nec  L  8.  l  14  eins  mM  T  (filio  m».)  possit  in  posse 

corr.  T         filius  CT*  generari  T         non]  nec  T  a.  L  15  non] 

nc  B  inpositione  JB»  qm  BC  qnando  exp.  C,  tone  B 

16  accepit  C  sed]  et  B  baptismo]  ecdesiae  baptismo  Bv 

ut  exp.  C  Bpiritnm  sanctun  Cv  iam  om.  C  renatns  C 

re  8.  l  17  accipit  C*  factus  LPT*  ante]  add.  enim  CT*v 

18  dens  enm  v,  deus  C  qnod  plasmanite  C         et  tunc  CTv  8ed  in  T 

et  8.  l,  insuflauit  Bv  22  parere  ex  parare  C,  praeparare  P 

et  ez  qua  et]  ez  qua  T>  23  ut]  autem  add.  T8.1  24  habeat] 

habere  exp.  C,  om,  v 


Epistulae  LXXIIIL  c.  6-8.  805 

uero  nuUa  omnino  haeresis,  sed  neque  aliquod  schisma  habere 
salutaris  baptismi  sanctificationem  foris  possit,  in  tantum  Stephani 
fratris  nostri  obstinatio  dura  prorupit,  ut  etiam  de  Marcionis 
baptismo,  item  Yalentini  et  Appelletis  et  ceterorum  blaspheman- 

stium  in  Deum  patrem  contendat  filios  Deo  nasci,  et  illic  in 
nomine  lesu  Ghristi  dicat  remissionem  peccatorum  dari  ubi 
blasphematur  in  patrem  et  Dominum  Deum  Christum. 

Quo  in  loco  considerandum  est,  frater  carissime,  pro  fide  et  S 
religione  sacerdotalis  loci  quo  fungimur,  an  constare  sacerdoti 

10  Dei  ratio  in  die  iudicii  possit  adserenti  et  probanti  et  in  accep- 
tum  referenti  blasphemantium  baptismata,  cum  Dominus  com- 
minetur  et  dicat:  et  nunc  praeceptum  hoc  ad  uos  est, 
0  sacerdotes,  si  non  audieritis  et  si  non  posueritis 
in  corde  uestro  ut  detis  honorem  nomini  meo,  dicit 

isDominus  omnipotens,  inmittam  in  uos  maledictio- 
nem,  et  maledicam  benedictionem  uestram.  dat 
honorem  Deo  qui  Marcionis  baptismo  communicat?  dat  honorem 
Deo  qui  apud  eos  qui  in  Deum  blasphemant  remissiopem  pecca- 
torum  dari  iudicat?  dat  honorem  Deo  qui  foris  de  adultera  et 

^fomicaria  nasci  Dei  filios  adseuerat?  dat  honorem  Deo  qui  uni- 
tatem  et  ueritatem  de  diuina  iege  uenientem  non  tenens  haereses 
contra  ecclesiam  uindicat?  dat  honorem  Deo  qui  haereticorum 
amicus  et  inimicus  christianorum  sacerdotes  De;  ueritatem  Christi 
et  ecclesiae  unitatem  tuentes  abstinendos  putat?  si  sic  honor 

12  Mal.  2,  1.  2. 

2  sanctificatione  B  in]  cnr  in  C*t%  ut  C*  3  ut  om.  B 

martionis  L,  marcianis  C  4  apoUetis  Bvy  appellis  C*,  pelletis  T 

5  deo]  dei  C  6  peccatorum  C  8.  l  dari  ubi]  dare  ut  si  B 

7  pla8«*ebatur  C  patre  2/,  patrem  dm  B  et[et  in  v  dno  LT^ 
«t  deum  LP,  om,  B  christus  X*  8  frs  kmi  CT  9  loci 

sacerdotalis  v  quo  om.  B  sacerdotis  CT  8  «.  l  10  possint^  0* 
^idserentis  C^T  probantis  CT*  11  referentis  C*r*  dno  T^ 
12  et  C  8.  l  et  dicat  om.  B  13  posueritiB  ex  potueris  C 

14  nomine  C^P  17  dat . . .  l  20  adseuerat  otn.  C  18  blaspbe- 

mat  BTC^  20  dei]  deo  « ,  21  baeresis  BC^LT\  beresl  C* 

22  uindicat]  hic  inserii  C:  dat  bonorem  l.  17  ...  dari  iudicat  {.  19 
^  amicos  C  inimicos  C  sacerdotes  dei  eoap.  C  24  et 

<m.  B  tuantes  tn  continere  corr.  C,  tenentos  F         apstinendos  X  J, 

abstinentes  C  «xp.  putant  ZPT*  sic]  bic  v 


806  Caecilii  Cjpriani 

Deo  datar,  si  sic  a  cnltoribiis  eins  et  sacerdotibiis  timor  Dei  et 
disdplina  sernatar:  abiciamns  arma,  manns  demasin  captini- 
tatem,  tradamns  diabolo  ordinationem  enangelii,  dispositionem 
Christi,  maiestatem  Dei,  dininae  mUitiae  sacramenta  solnantnr, 
castrornm  caelestinm  signa  dedantnr,  snccnmbat  et  cedat  eoclesia  s 
haereticis,  Inx  tenebris,  fides  perfidiae.  spes  desperationi,  ratio 
errori,  immortalitas  morti,  caritas  odio,  neritas  mendacio,  Chri- 
stns  antichristo.  merito  et  sic  in  dies  singnlos  schismata  et 
haereses  snrgnnt,  crebrins  adqne  nberins  excrescnnt,  nt  serpoi- 
tinis  crinibns  pallnlantes  adnersus  ecclesiam  Dei  maioribns  niri-  lo 
bns  nenenorum  snorum  nims  expromant,  dnm  illis  adnocatione 
qnornndam  et  anctoritas  praestatnr  et  firmitas,  dnm  baptiama 
eomm  defenditnr,  dom  fides,  dam  neritas  proditnr,  dnm  id  qnod 
contra  ecclesiam  foris  geritnr  intns  in  ipsa  ecclesia  nindicatnr. 
9     Qnod  si  est  apnd  nos,  frater  dilectissime,  Dei  timor,  si  tenor  is 
praenalet  fidei,  si  cnstodimns  Christi  praecepta,  si  incorraptam 
adqne  inniolatam  sponsae  eins  sanctitatem  tnemnr,  si  haerent 
sensibns  et  cordibns  nostris  nerba  Domini  dicentis  pntas  cnm 
nenerit    filins    hominis,    inneniet   fidem    in   terra: 
qua  fideles  Dei  milites  qni  Deo  fide  et  religione  sincera  miii- » 
tamns  commissa  nobis  diuinitus  castra  fideli  nirtnte  sememns. 
nec  consnetudo  qnae  apud  quosdam  obrepserat  impedire  debet 
qno  minns  neritas  praenaleat  et  nincat.  nam  consuetndo  sine 
neritate  uetnstas  erroris  est  propter  quod  relicto  errore  sequa- 

18  Lqc.  18,  8. 

1  et  sacerdotibns  eius  Bv  dei  timor  Cv  2  captiuitate  B 

3  diaboli  C  5  castrornm]  sacronxtii  C  dedantar  BLPTV,  pro- 

dantor  Cv  snccambat  et]  sed  cnm  haec  C  ecclesiae  C 

6  perfidiae  anU  fldes  Cs.  L,  perfidisexperfide  L  8  merito  exp,  C 

et]MT  scismataP  dheareBiB  BC^LT^  adqnenberins 

otn.  Bf  atq.  libertns  C  nt]  et  Cv  10  crinibns  CLPTV,  crimini- 

bns  B  pollnlantes  jLT^  11  ezprimnnt  Ciexe  adno- 

catio  B         12  dnm  b.  e.  defenditnr  <m.  Oxon,         13  id]  in  B         qnod 
id  C        14  geritnr  TTexn         15  est^ea^.  C        apnd  onk  C        fratres 
dilectissimi  B,  8  kmo  C       dlex  esC       16  cnstodiamns  B       si  om,  B 
17  sponsam  C*  18  dno  dioenti  T  19  terram  B  20  qna] 

qnia  BCv  dei  cm,  T  qni  carr.  in  qnia  C  23  nincatj 

nindicat  P 


Epistulae  LXXIIII.  c.  8—10.  807 

mur  aeritateiQ  scientes  quia  et  apud  Hesdram  ueritas  uicit,  sicut 
scriptum  est:  ueritas  manet  et  inualescit  in  aeternum 
et  uiuit  et  optinet  in  saecula  saeculorum.  nec  est 
apud  eam  accipere  personam  nec  differentias,  sed 

&quae  sunt  iusta  facit,  nec  est  in  iudicio  eius  ini- 
quum,  et  fortitudo  et  regnum  et  maiestas  et  pote- 
stas  omnium  saeculorum.  benedictus  Deus  ueritatis. 
quam  ueritatem  nobis  Christus  ostendens  in  euangelio  suo  dicit: 
ego  sum  ueritas.  propter  quod  si  in  Christo  sumus  et  Chri- 

10  stum  in  nobis  habemus  et  si  manemus  in  ueritate  et  ueritas  in 
nobis  manet,  ea  quae  sunt  uera  teneamus. 

Fit  autem  studio  praesumptionis  et  contumaciae  ut  quis  magis  !• 
sua  praua  et  falsa  defendat  quam  ad  alt^rius  recta  et  uera  con- 
sentiat.  cui  rei  prospiciens  beatus  apostolus  Paulus  ad  Timo- 

15  theum  scribit  et  monet  episcopum  non  litigiosum  nec  contentio- 
sum;  sed  mitem  et  docibiiem  esse  debere.  docibilis  autem  ille 
est  qui  est  ad  discendi  patientiam  lenis  et  mitis.  oportet  enim 
episcopos  non  tantum  docere,  sed  et  discere,  quia  et  ille  melius 
docet  qui  cotidie  crescit  et  proficit  discendo  meliora.  quod  ipsum 

aoquoque  idem  apostolus  Paulus  docet  et  praemonet,  ut  si  alii 
sedenti  melius  reuelatum  fuerit  prior  taceat.  in  conpendio  est 
autem  apud  religiosas  et  simplices  mentes  et  errorem  deponere 

2  I  Esr.  4,  38-40.  9  lo.  14,  6.  15  cf.  II  Tim.  2,  24. 

(cf.  I,  3,  2.)       20  cf.  I  CJor.  14,  30.' 

1  esdiam  v  nincit  Tv  2  scritum  L  manet]  nalet  B, 

nanet  C  3  nec]  haec  C         4  n  accipere  Ci8.l,  differentiam  C 

Uexd  6  et  f.  B^CLT^je^  f.  B^L^^PTv  maiestatis  C  et  pote- 
gtas  om.C  7  deus]  dns  ds  Cv  8  ostendit  T^  9  si  C  8,  l 

10  et  si]  si  BCv  11  manet  et  B  nera]  neritatis  T  is  ex  e,  nera 

et  recta  v  12  contnmacia  P  ia  m  ras.  13  defensat  C*  qnam 

ex  aqnam  L  recta]  facta  C  nera]  nerba  et  C  14  panlns  aposto- 
Ins  C  15  scribit  Pb  tn  ras.  eps  C\  epos  L  litigiosnm  T  tigiosnm 
f»  ras.,  ligiosnm  P'  nec  contentiosnm  om.  C  17  qni  est  om.  B 

discendi  corr.  in  discendnm  T  discendnm  patientia  Aug.  de  bapt 

cantra  Don.  V  32  18  episcopns  C^T\  episcopnm  i;  Aug.  sed  et] 

sed  P  19  proficiet  C^  discendo  C  Aug.,  docendo  BLPT 

20  et  om.  BCLPv        praemonens  CL^PT^v        si  alii]  sit  alio  Cos.l. 
22  eirore  C 


Caecilii  Cjpriani 

et  iBuenire  adqne  eraere  aeritatem.  nam  si  ad  dininae  traditionis 
capnt  et  originem  renertamnr,  cessat  error  hnmanns  et  saora- 
mentomm  caelestinm  ratione  perspecta  qnidqnid  snb  caligine  ac 
nnbe  tenebramm  obscnmm  latebat  in  Incem  neritatis  aperitnr: 
nt  si  canalis  aqnam  dncens  qni  copiose  prins  et  largiter  pro- » 
flnebat  snbito  deficiat,  nonne  ad  fontem  pergitnr,  nt  illie  defec- 
tionis  ratio  noscatur,  ntmmne  aresceotibns  nenis  in  capite  nnda 
siccauerit  an  nero  integra  inde  et  plena  procnrrens  in  medio 
itinere  destiterit,  nt  si  nitio  intermpti  ant  bibnli  canalis  effectnm 
est  qno  minns  aqna  continna  perseneranter  ac  ingiter  flneret,io 
refecto  et  confirmato  canali  ad  nsum  adqne  ad  potum  cinitatis 
aqna  coUecta  eadem  nbertate  adqne  integritate  repraesentetnr 
qna  de  fonte  proficiscitur?  qnod  et  nnnc  facere  oportet  Dei  sacer- 
dotes  praecepta  diuina  semantes,  ut  si  in  aliqno  nntanerit  et 
nacillauerit  neritas^  et  ad  originem  dominicam  et  ad  enangelicam  u 
adqne  apostolicam  traditionem  renertamnr  et  inde  surgat  actns 
nostri  ratio  nnde  et  ordo  et  origo  snrrexit. 
1 1     Traditnm  est  enim  nobis  qnod  sit  nnus  Dens  et  Christns  nnns 
et  una  spes  et  fides  nna  et  nna  ecclesia  et  baptisma  unnm  non 
nisi  in  nna  ecclesia  constitntnm,  a  qna  [nnitate]  qnisqne  disces- » 
serit  cnm  haereticis  necesse  est  inneniatur,  quos  dum  contra 
ecciesiam  uindicat,  sacramentnm  dininae  traditionis  inpngnat. 
cuins  unitatis  sacramentum  expressum  uidemus  etiam  in  cantioo 
canticorum  ex  persona  Christi  dicentis:  hortus  conclusns, 
soror    mea,    sponsa,    fons    signatus,    puteus    aqnae» 

24  Cant.  4,  12.  13. 

1  eruere  in  cemere  corr,  T,  discernere  V  dinina  et  P  4  in 

om.  C  Incem  C  5  ut  om.  Cv  aquam]  aq  C  dicens 

exp.  C  qui  corr.  in  quae  T  7  noscatur  C  o  ca;  a  uenit  P 

unde  L,  otn.  C  9  destituit  C  ut]  et  ut  L  et  s.  h  10  quo 

minus]  cominus  P  perseueranter  continua  C  plueret  C^ 

11  adq.  ad]  aquae  ad  B,  adq.  ex  adaquae  C  12  aqua  ex  atq.  C 

ubertatem  C^T\  libertate  B  adque  integritate  om,  B  13  sacer- 

dote  L  14  nu«taueMrit  T  et]  ut  L  15  et  ad  o.]  ad  o.  Bvt 

et  0.  C  16  adque]  et  C  18  nobis  unus  C  19  una  fides  B 

ecclesia  eorr.  in  ecclesiae  T  20*unitate  om.  L  quisquis  v 

21  quos  M  L  24  ortus  BCL  25  sponsa  mea  C  puteos  L 


Epistulae  LXXIIII.  c.  10-12.  809 

uiuae,  paradisus  cum  fructu  pomorum.  si  autem 
ecclesia  eius  hortus  conclusud  est  et  fons  signatus,  quomodo  in 
eundem  hortum  introire  aut  bibere  de  fonte  eius  potest  qui  in 
ecclesia  non  estP  item  Petrus  ipse  quoque  demonstrans  et  uindi- 

s  cans  unitatem  mandauit  et  monuit  per  unum  solum  baptisma 
unius  ecclesiae  saluari  nos  posse,  in  arca,  inquit,  Noe  pauci, 
id  est  octo  animae  hominum  saluae  factae  sunt  per 
aquam^  quodetuos  similiter  saluos  faciet  baptisma. 
quo  breui  et  spiritali  conpendio  unitatis  sacramentum  manifesta- 

10  uit.  nam  ut  in  illo  mundi  baptismo  quo  iniquitas  antiqua  pur- 
gata  est,  qui  in  arca  Noe  non  fuit  non  potuit  per  aquam  saluus 
fieri,  ita  nec  nunc  potest  per  baptismum  saluatus  uideri  qui 
baptizatus  in  ecclesia  non  est,  quae  ad  arcae  unius  sacramentum 
dominica  unitate  fundata  est. 

1»     Obseruatur  itaque  a  nobis  et  tenetur,  frater  carissime,  ex-  12 
plorata  et  perspecta  ueritate  ut  omnes  qui  ex  quacumque  haeresi 
ad  ecclesiam  conuertuntur  ecclesiae  unico  et  legitimo  baptismo 
baptizentur,  exceptis  his  qui  baptizati  in  ecclesia  prius  fuerant 
et  sic  ad  haereticos  transierant.  hos  enim  oportet  cum  redeunt 

:3o  acta  paenitentia  per  manus  inpositionem  solam  recipi  et  in  ouile 
unde  errauerant  a  pastore  restitui.  opto  te,  frater  carissime,  sem- 
per  bene  ualere. 

6  I  Petr.  3,  20.  21. 

1  niaae  om.  T  pomernm  T^  2  ortns  BL  sigmitas 

est  LP         4  demonstras  C\  demonstrasiMi  P,  demonstrasse  L         oindi- 
cans]  indicans  V  5  per]  nisi  per  v  solem  C^  6  saluari] 

salntari  L  nos  C^LTV,  ow.  B,  non  C*P,  nos  non  v  7  hominam 

om.  C  9  quo]  quod  BC\  qaam  C'i?  sacramento  BLPT^ 

10  in  om.  B  11  salnas]  saluatas  BCv  12  ita  . . .  uideri  ofi».  L 

saluatus]  saluus  BP       qui]  ihus  qui  Xr        16  ad  heresi  C       17  ecclesiae 
om.  C  baptismo  om.  T,  baptismate  C  te  s!  l.,  paenitentiae  baptismo 

benedictionis  B  18  excepti  L  fuerunt  T^  19  et  sic  a.  h. 

transierant  om.  B  transierunt  CT^  hos]  illos  Bv  21  resti- 

tuti  B  opto  . . .  ualere  om.  BLPT,  —  Ad  (Explicit  ad  P)  Pompeium 

(pomponium  B)  contra  Stephani  epistolam  (contra  epistolam  Stephani  BC, 
om,  P)  de  haereticis  baptizandis  (baptizandis  om,  C,  de  haereticis  bapti-    . 
zandis  om,  B)  explicit  fom.  LP)  BCLPT.  — 


810  Caecilii  Gypriani 

EPISTVLA  LXXV. 

FIRMILIANVS  CYPEIANO  FRATRI  IN  DOMINO  S. 

1     Aocepimus  per  Rogatianom  carissimam  nostram  diaconum 
a  aobis  missnm  litteras  qnas  ad  nos  fecisti,  frater  dilectissime, 
et  gratias  propter  haec  Deo  maximas  egimns  qnod  contigerity  uts 
qui  corpore  ab  inuicem  separamur  sic  spiritu  adunemur  qaasi 
non  unam  tantum  regionem  tenentes,  sed  in  ipsa  atque  in  eadem 
domo  simul  inhabitantes.  quod  et  decet  dicere,  quia  et  spiritalis 
domus  Dei  una  est.  erit  enim  in  nouissimis,  ait,  diebus 
manifestus  mons  Domini  et  domus  Dei  super  uerti-i» 
cesmontium.  in  qua  conuenientes  cum  iocunditate  adunantur, 
secundum  quod  et  in  psaLmo  hoc  postulatur  a  Domino  inhabitare 
in  domo  Dei  per  onmes  dies  uitae.  unde  et  in  alio  loco  manifesta- 
tum  est  esse  apud  sanctos  magnam  uoluntatis  caritatem  in  unum 
conuenire.    ecce,   inquit,   quam   bonum   et  uoluptabile» 
est  ut  habitent  fratres  in  unum. 

i  Adunatio  enim  et  pax  et  concordia  non  solum  hominibus 
fidelibus  et  cognoscentibus  ueritatem  sed  et  angelis  ipsis  caelesti- 
bus  uoluptatem  mazimam  praestat,  quibus  dicit  sermo  diuinus 
esse  gaudium  in  uno  pec(»itore  paenitentiam  agente  et  ad  unitatis» 
uinculum  reuertente.  quod  utique  non  diceretur  de  angelis  con- 
uersationem  in  caelis  habentibus^  nisi  ipsi  quoque  essent  nobis 
adunati  qui  nostra  adunatione  laetantur,  sicut  e  contrario  utique 
contristantur;  quando  uident  diuersas  quorundam  mentes  et 
scissas  uoluntates,  quasi  non  tantum  unum  et  eundem  Deum » 

9  £8.  2,  2.        15  Ps.  122,  1. 

Epist.  LXXV.  ~  Incipit  epistiila  Firmiliani  ad  Cyprianam  o,  Firmilia- 
nns  ad  Cjprianum  J,  Incipit  Caecili  Cypriani  ad  Qnintmn  feliciter  Q,  inser. 
om.  J^— 2indominoom.  0  4  dilectissime]  kme  o  tn  ra«.  fn.  ;9  5  haec] 
hoc  i;  domino  v,  d«o  Jlf ,  do*  Q  7  ipsa]  nna  cod.  GoularUi  9  in 
om.  E  ait]  propheta  add,  v  11  qna]  qnam  Elav  12  et  imL  o 
14  caritatem]  alacritatem  cont.  BotUh  15  nolnptabilem  Q  16  in- 

habitent  I  19  nolnmptatem  Q  20  agentem  MQ^  21  reuer- 

tentem  MQ^ 


Epistulae  LXXV.  c.  1—3.  811 

simnl  iBUOcent,  sed  separatis  et  diuisis  ab  inuicem  nec  con- 
fabulatio  iam  possit  esse  aut  sermo  communis.  nisi  quod  nos 
gratiam  referre  Stephano  in  isto  possumus,  quod  per  illius  in- 
humanitatem  nunc  effectum  sit  ut  iSdei  et  sapientiae  uestrae 

h  experimentum  caperemus.  sed  non  enim  si  nos  propter  Stephanum 
hanc  beneficii  gratiam  cepimus,  statim  Stephanus  beneficio  et 
gratia  digna  commisit.  neque  enim  et  ludas  perfidia  sua  et  pro- 
ditione  quae  scelerate  circa  saluatorem  operatus  est  dignus  uideri 
potest  quasi  causam  bonorum  tantorum  ipse  praestiterit,  ut  per 

10  illum  mundus  et  gentium  populus  passione  Domini  liberaretur. 

Sed  haec  interim  quae  ab  Stephano  gesta  sunt  praetereantur,  3 

ne  dum  audaciae  et  insolentiae  eius  meminimus,  de  rebus  ab  eo 

improbe  gestis  longiorem  maestitiam  nobis  inferamus.  de  uobis 

autem  cognoscentes  quod  secundum  regulam  ueritatis  et  sapien- 

1»  tiam  Ghristi  hoc  de  quo  nunc  quaeritur  disposueritis,  cum  magna 
laetitia  exultauimus  et  Deo  gratias  egimus,  qui  inuenimus  in 
firatribus  tam  longe  positis  tantam  nobiscum  fidei  et  ueritatis 
unanimitatem.  potens  est  enim  gratia  Dei  copulare  et  coniungere 
caritaiis  atque  unitatis  uincnlo  etiam  ea  quae  uidentur  longiore 

so  terrarum  spatio  esse  diuisa,  secundum  quod  et  olim  interuallo 
temporum  separatos  ab  lob  et  Noe  qui  in  primis  fuerant  Ezechie- 
lem  et  Danielem  posteriores  aetate  ad  unanimitatis  uinculum 
uirtus  diuina  coniunxit,  **  sed  quamuis  temporibus  longis  discreti 
essent,  eadem  tamen  diuina  inspiratione  sentirent.  quod  et  nimc 

25  in  uobis  animaduertimus,  ut  qui  longissimis  regionibus  a  nobis 
separati  estis  sensu  tamen  et  spiritu  copulatos  uos  esse  nobiscum 
probaretis.  quod  totum  hoc  fit  diuina  unitate.  nam  cum  Dominus 
unus  atque  idem  sit  qui  habitat  in  nobis,  coniungit  ubique  et 

1  et]  ac  o        cumfabnlatio  Q        3  possulamus  M^  (possumus  M^Q) 
6  coepimus  IM  (cepimus  Q)  7  gratia*  Q  (gratiae  M)  8  quae] 

qua  V  10  passionem  Q  passione  domini  om,  Iv  14  cogno- 

scente  Q  15  christus  Q  magna  cum  o  16  ezultabimus  Q 

qui]  quia  lov  17  positos  M^  (positis  M^  Q)  positis  [|  explicit 

epistola  Fiimiliani  ad  «cm  C^priannm  o  21  fuerunt  M  (fuerant  Q) 

hiezechielem  EI  22  danihelum  Q  23  sed  EQ,  sed  super  ut  J, 

ut  v;  lacunam  indicaui  25  longisimas  Q^  (longissimis  MQ"^) 

26  sensi  Q  copulato  M*  (copnlatos  M^Q)  27  probaretis  E 

baretis  in  ras. 


812  Caecilii  Cypriani 

copolat  sQos  ainciilo  imitatis.  unde  in  iiniaersam  terram  exiiiit 
sonos  eonun  qni  a  Domino  missi  snnt  nnitatis  spiritn  nelodter 
cnrrentes:  sicnt  e  contrario  nihil  prodest  aliqnos  proximos  et 
innctos  sibi  osse  corporibns,  si  animo  et  mente  dissideant,  qnaado 
adnnari  animae  omnino  non  possint  qnae  se  a  Dei  nnitate  dini-  s 
serint.  ecce  enim,  inqnit,  qni  longinqnant  se  abs  te 
peribnnt.  sed  tales  indicinm  Domini  pro  merito  sno  snbibant 
recedentes  a  nerbis  eins  qni  patrem  pro  nnitate  deprecatnr  et 
dicit:  pater,  da  nt  qnomodo  ego  et  tn  nnnm  sumas, 
sic  et  hi  in  nobis  sint.  lo 

4  Nos  nero  ea  qnae  a  nobis  scripta  snnt  qnasi  nostra  propria 
snscepimns  nec  in  transcnrsu  legimns,  sed  saepe  repetita  memoriae 
mandanimns:  neqne  obest  ntilitati  salntari  aut  eadem  reteiere  ad 
confirmandam  ueritatem  aut  et  quaedam  addere  ad  cnmulandam 
probationem.  si  quid  autem  a  nobis  additum  fuerit,  non  sic  ad-  is 
ditur  quasi  a  uobis  aliquid  minus  dictum  sit,  sed  qnoniam  senno 
diuinus  humanam  natnram  snpergreditur  nec  potest  totum  et 
perfectum  anima  concipere,  idcirco  et  tantus  est  numerus  pro- 
phetarum  ut  multiplei  et  diuina  sapientia  per  multos  distribua- 
tur.  unde  et  tacere  praecipitur  primo  in  prophetia  loquenti,  si  so 
secundo  fuerit  reuelatum.  qua  ex  causa  necessario  apud  nos  fit 
.ut  per  singulos  annos  seniores  et  praepositi  in  nnum  conuenia- 
mus  ad  disponenda  ea  quae  curae  nostrae  commissa  sunt,  ut  si 
qua  grauiora  sunt  communi  consilio  dirigantur,  lapsis  quoqae 
Aratribus  et  post  lauacrum  salutare  a  diabolo  uulneratis  per» 
paenitentiam  medella  quaeratur,  non  quasi  a  nobis  remissionem 
peccatorum  consequantur,  sed  ut  per  nos  ad  intellegentiam  de- 
lictomm  suorum  conuertantur  et  Domino  plenius  satisfacere 
cogantnr. 

8     Quoniam  uero  legatus  iste  a  uobis  missus  regredi  ad  uos3o 
festinabat  et  hibernum  tempus  urguebat,  quantum  potuimus  ad 

6  Pb.  72,  27.        9  lo.  17,  21. 

1  copulatns  uos  M  (copolat  suos  Q)  2  ad  dnm  M  (a  dno  Q) 

8  unitatem  Q  9  ta  ^'  s.  7.  10  aint]  luiTim  sint  Iv  18  man- 

damos  EI  18  animo  M  (anima  Q)  19  et  <m.  v  20  loqnenti* 

8i  Ey  loqnentis  Q  26  medela  EIv  27  ad  ^  s.  2.  m.  ^ 


Epistulae  LXXV.  c.  3-6.  813 

scripta  uestra  rescripsimus.  et  quidem  quantum  ad  id  pertineat 
quod  Stephanus  diiit,  quasi  apostoli  eos  qui  ab  haeresi  ueniunt 
baptizari  prohibuerint  et  hoc  custodiendum  posteris  tradiderint, 
plenissime  uos  respondistis  neminem  tam  stultum  esse  qui  hoc 

&  credat  apostolos  tradidisse,  quando  etiam  ipsas  haereses  constet 
execrabiles  ac  detestandas  postea  extitisse:  cum  et  Marcion  Cer- 
donis  discipulus  inueniatur  sero  post  apostolos  et  post  longa  ab 
eis,  tempora  sacrilegam  aduersus  Deum  traditionem  induxisse, 
Appelles  quoque  blasphemiae  eius  consentiens  multa  alia  noua  et 

10  grauiora  fidei  ac  ueritati  inimica  addiderit.  sed  et  Yalentini  et 
Basilidis  tempus  manifestum  est,  quod  et  ipsi  post  apostolos  et 
post  longam  aetatem  aduersus  ecclesiam  Dei  sceleratis  mendaciis 
suis  rebellauerint.  ceteros  quoque  haereticos  constat  prauas  suas 
sectas  et  inuentiones  peruersas,  prout  quisque  errore  ductus  est, 

15  postea  induxisse :  quos  omines  manifestum  est  a  semet  ipsis  dam- 
natos  esse  et  ante  diem  iudicii  inexcusabilem  sententiam  aduer- 
sum  semet  ipsos  dixisse.  quorum  baptisma  qui  confinnat,  quid 
aliud  quam  cum  ipsis  se  adiudicat  et  se  ipse  participem  talibus 
faciendo  condemnat? 

so     Eos  autem  qui  Bomae  sunt  non  ea  in  onmibus  obseruare  quae  ^ 
sint  ab  origine  tradita  et  frustra  apostolorum  auctoritatem  prae- 
tendere  scire  quis  etiam  inde  potest,  quod  circa  celebrandos  dies 
Paschae  et  circa  multa  alia  diuinae  rei  sacramenta  uideat  esse 
apud  illos  aliquas  diuersitates  nec  obseruari  illic  omnia  aequaliter 

n  quae  Hierosoiymis  obseruantur,  secundum  quod  in  ceteris  quo- 
que  plurimis  prouinciis  multa  pro  locorum  et  hominum  diuer- 
sitate  aariantur,  nec  tamen  propter  hoc  ab  ecclesiae  catholicae 
pace  atque  unitate  aliquando  discessum  est.  quod  nunc  Stephanus 
ausus  est  facere  rumpens  aduersus  uos  pacem,  quam  semper 

30  antecessores  eius  uobiscum  amore  et  honore  mutuo  custodierunt, 
adhuG  etiam  infamans  Fetrum  et  Paulum  beatos  apostolos,  quasi 

3  prohibaerit  E^M  (prohibnerint  Q)  tradiderit  E\  tradidenint  Q 
4  responditis  Q  5  ipsa  heresis  Q  8  sacrilega  Q  9  apelles  Iv 
14  est  JEIQ*y  t  Q\  et  M  15  semetipsos  E  16  adnersns  v 

21  auctoritate  Q  23  circa  otn,  E  25  hierasolimis  EQ,  ihero- 

solimis  I  26  hominam  cont.  Bcdueitts,  nominam  EIQv  28  pace 

€x  paschae  Ey  paschae  Q  29  adaersnm  Iv    >       31  famans  Q 


gl4  Caecilii  Cypriani 

hoc  ipsi  tradiderint,  qui  in  epistolis  suis  haereticos  execrati  sunt 
et  ut  eos  euitemus  monuerunt.  unde  apparet  traditionem  hanc 
humanam  esse  quae  haereticos  asserit  et  baptisma  quod  non  nisi 
solius  ecclesiae  est  eos  habere  defendit. 
7     Sed  et  ad  illam  partem  bene  a  uobis  responsum  est,  ubi  Ste-  & 
phanus  in  epistola  sua  dixit  haereticos  quoque  ipsos  in  baptismo 
conuenire  et  quod  alterutrum  ad  se  uenientes  non  baptizent,  sed 
communicent  tantum,  quasi  et  nos  hoc  facere  debeamus.  quo  in 
loco,  etsi  uos  iam  probastis  satis  ridiculum  esse  ut  quis  sequatur 
errantes,  illud  tamen  ex  abundanti  addimus  non  esse  mirum  si  lo 
sic  haeretici  agant,  qui  etsi  in  quibusdam  minoribus  discrepant, 
in  eo  tamen  quod  est  maximum  unum  et  eundem  consensum 
tenent,    ut  blasphement  creatorem,    quaedam  somnia  sibi  et 
fantasma  ignoti  Dei  confingentes,  quo  utique  consequens  est  sic 
consentire  in  baptismi  sui  uanitate  ut  consentiunt  in  repudianda  » 
diuinitatis  ueritate.  de  quibus  quoniam  longum  est  ad  singula 
eorum  uel  scelesta  uel  superuacua  respondere,  satis  est  breuiter 
illud  in  conpendio  dicere  eos  qui  non  teneant  uerum  Dominum 
patrem  tenere  non  posse  nec  filii  nec  spiritus  sancti  ueritatem, 
secundum  quod  etiam  illi  qui  Cataphrygas  appellantur  et  nouas  so 
prophetias  usurpare  conantur  nec  patrem  possunt  habere  nec 
filium  quia  nec  spiritum  sanctum:  a  quibus  si  quaeramus  quem 
Ghristum  praedicent,  respondebunt  eum  se  praedicare  qui  miserit 
spiritum  per  Montanum  et  Friscam  locutum.  in  quibus  cum 
animaduertamus  non  ueritatis  spiritum  sed  erroris  fuisse,  cogno-  s» 
scimus  eos  qui  falsam  illorum  prophetiam  contra  Ghristi  fidem 
uindicant  Ghristum  habere  non  posse.  sed  et  ceteri  quique  haere- 
tici,  si  se  ab  ecclesia  Dei  sciderint,  nihil  habere  potestatis  aut 
gratiae  possunt,  quando  omnis  potestas  et  gratia  in  ecclesia  con- 
stituta  sit;  ubi  praesident  maiores  natu  qui  et  baptizandi  etso 

3  quae  E'^!,  qui  E^  Q  assenmt  E^ ,  adserint  Q  7  quod] 

qnod  ad  ^  8  debemns  Q  9  qnisq.  Q  (qois  M)         13  tenet  E 

qtiadam  Q  14  phantasmata  v  quo]  quos  v  16  neritatem  Q 

18  eos  I  sed  8.  l  nel  ac  19  teneri  M  (tenere  Q)  poase  J,  pos- 

sint  EQ  et  8,11  mQ  20  cata&igas  EIQ  (nel  catafrige  I 

8.  l.)  21  qoia  nec  spiritom  sanctnm  scripsi,  qnam  scm  MQ\  nec 

scm  Q^y  nec  EI,  nec  spiritnm  sanctum  v  ex  Cauchii  cani;  cf,  p.  815,15 
24  prisca  EQ  25  sed  terroris  Q  26  prophetia  Q         28  si  om.  Q 


Epistulae  LXXV.  c.  6—9.  815 

manam  inpoiiendi  et  ordinandi  possident  potestatem.  haereticum 
enim  sicut  ordinare  non  licet  nec  manum  inponere,  ita  nec  bapti- 
zare  nec  quicquam  sancte  et  spiritaliter  gerere,  quando  alienus 
sit  a  spiritali  et  deifica  sanctitate.  quod  totum  nos  iam  pridem  in 

s  Iconio  qui  Fhrygiae  locus  est  collecti  in  unum  conuenientibus  ex 
Galatia  et  Cilicia  et  ceteris  proximis  regionibus  confirmauimus 
tenendum  contra  haereticos  firmiter  et  uindicandum,  cum  a  qui- 
busdam  de  ista  re  dubitaretur. 

£t  quoniam  Stephanus  et  qui  illi  consentiunt  contenduntS 

10  dimissionem  peccatorum  et  secundam  natiuitatem  in  haereti- 
oorum  baptisma  posse  procedere,  apud  qups  etiam  ipsi  confitentur 
spiritum  sanctum  non  esse,  considerent  et  intellegant  spiritalem 
natiuitatem  sine  spiritu  esse  non  posse,  secundum  quod  et  beatus 
apostolus  Faulus  eos  qui  ab  lohanne  baptizati  fuerant,  priusquam 

15  missus  esset  a  Domino  spiritus  sanctus,  baptizauit  denuo  spiritali 
baptismo  et  sic  eis  manum  inposuit  ut  acciperent  spiritum  sanc- 
tum.  quale  est  autem  ut  cum  Faulum  post  lohannis  baptisma 
iterato  discipulos  suos  baptizasse  uideamus,  nos  eos  qui  ab 
haeresi  ad  ecclesiam  ueniunt  post  iniicitam  et  profanam  eorum 

Mtinctionem  baptizare  dubitemus?  nisi  si  his  episcopis  qui 
nunc  minor  fuit  Faulus,  ut  hi  quidem  possint  per  solam  manus 
inpositionem  uenientibus  haereticis  dare  spiritum  sanctum,  Fau- 
lus  autem  idoneus  non  fuerit  qui  ab  lohanne  baptizatis  spiritum 
sanctum  per  manus  inpositionem  daret,  nisi  eos  prius  etiam 

S5  ecclesiae  baptismo  baptizasset. 

Illud  quoque  absurdum  quod  non  putant  quaerendum  esse  quis  9 
sit  iUe  qui  baptizauerit,  eo  quod  qui  baptizatus  sit  gratiam  con- 
sequi  potuerit  inuocata  trinitate  nominum  patris  et  filii  et  spiritus 
sancti.  deinde  haec  erit  sapientia  quam  scribit  Faulus  esse  in  his 

30  qui  perfecti  sunt,  ut  qui  est  in  ecclesia  perfectus  et  sapiens  hoc 


1  manu  M  (manum  Q)  haeretico  v  3  et]  nec  v,  aut  Moreliua 
4  quod]  qno  Q  6  galathia  I  et  cilicia  (m,  v  11  quos]  quo  Q 
13  natiuitatem]  in  heretjcorum  hajgtisma  adjL  E^jxp,  m.  2  14  paulus 

apofltolus  I  15  sps  8C8  a  dno  Ivy  a  dno  scs  JEQ  20  qui  MQ^, 

quihus  SIQ*,  de  quihus  coni,  Pamelius,  qui  sunt  com.  Bouth;  sed  nihil 
tnutcmdum  28  poterit  Mv  .  Innoca  trinitatem  EI  29  «quam  M 
a  eras,  (quam  Q)  30  ut  quis  J,  at  quis  Cauchius  hoc]  qui  hoc  v 


816  Caecilii  Cypriani 

ant  defendat  aut  credat,  qaod  inuocatio  haec  nominnm  nnda  sof* 
ficiat  ad  remissionem  peccatorom  etbaptismi  sanctificationem, 
cnm  haec  tunc  ntiqne  profidant,  qnando  et  qni  baptizat  habet 
spiritnm  sanctnm  et  baptisma  qnoqne  ipsnm  non  sit  sine  spirita 
constitntnm.  sed  dicnnt  enm  qni  quomodocnmqne  foris  bapti-^ 
zatnr  mente  et  fide  sna  baptismi  gratiam  consequi  posse.  quod 
et  ipsum  sine  dubio  ridicnlum  est,  qnasi  de  caelo  adduoere  ad  se 
possit  ant  mens  praua  iustomm  sanctificationem  aut  fides  falsa 
credentinm  ueritatem.  non  omnes  antem  qni  nomen  Christi  in- 
nocant  andiri  et  inuocationem  snam  consequi  aliqnid  gratiae  posse  la 
Dominus  ipse  manifestat  dicens:  multi  nenient  in  nomine 
meo  dicentes:  ego  sum  Christns,  et  multos  fallent. 
nulla  deniqne  differentia  est  inter  psendoprophetam  et  haereti- 
cum.  nam  ut  ille  in  nomine  Dei  aut  Christi,  ita  iste  in  sacramento 
baptismi  fallit.  mendacio  uterqne  nititnr  ad  dedpiendas  homi- 1^ 
num  uoluntates. 
19     Volo  autem  nobis  et  de  historia  quae  apnd  nos  facta  est  ei- 
ponere  ad  hoc  ipsum  pertinente.  ante  niginti  enim  et  dnos  fere 
annos  temporibns  post  Alexandrum  imperatorem  muUae  istic 
conflictationes  et  pressurae  accidernnt  nel  in  commune  omnibns  ^ 
hominibns  uel  priuatim  christianis:  terrae  etiam  motus  plurimi 
et  frequentes  extiterunt,  nt  et  per  Cappadociam  et  per  Pontum 
multa  snbruerent,  quaedam  etiam  cinitates  in  profundum  re- 
cepta  dirupti  soli  hiatu  denorarentnr,  ut  ex  hoc  persecutio  quo- 
que  grauis  aduersum  nos  nominis  fieret,  quae  post  longam  retro  » 
aetatis  pacem  repente  oborta  de  inopinato  et  insueto  malo  ad 
turbandum  populum  nostmm  terribilior  effecta  est.  Serenianns 
tnnc  fuit  in  nostra  prouincia  praeses,  acerbus  et  dirus  persecutor. 
in  hac  autem  pertnrbatione  constitutis  fidelibus  et  huc  atque 
illuc  persecutionis  metu  fugientibns  et  patrias  snas  relinquenti-»> 

11  Marc  13,  6. 

9  omms  Q  11  ipse  Ms.lm.  ^  (exh.  Q)  13  deniqne]  qnippe  v 
15  baptisma  E  17  nolo  E  historia  rei  canL  Bouih  19  isti  E 
22  ut  et].  £t  EMQ,  nt  J  24  dirrupti  E  25  graues  Q'  (grauis 

MQ^)  nomini  MQ^ ,  christiani  nominis  EIQ*v  quaeue  M* 

(qoae  M^  Q)  26  aetates  Q  28  acenms  EP  Q  29  hac] 

hocQ  30  iUac  Q>,  iUoc  Q^  (illnc  M) 


Epistulae  LXXV.  c.  9—10.  817 

bus  atque  in  alias  regionum  partes  trauseuntibtts  (erat  enim 
transeuudi  facultas  eo  quod  persecutio  illa  non  per  totum  mun- 
dum  sed  localis  fnisset),  emersit  istic  subito  quaedam  mulier 
quae  in  extasin  constituta  propheten  se  praeferret  et  quasi  sancto 

5  spiritu  plena  sic  ageret.  ita  autem  principalium  daemoniorum 
impetu  ferebatur  ut  per  longum  tempus  sollicitaret  et  deciperet 
firatemitatem,  admirabilia  quaedam  et  portentosa  perficiens  et 
facere  se  terram  moueri  polliceretur:  non  quod  daemoni  tanta 
esset  potestas  ut  terram  mouere  aut  elementum  concutere  ui  sua 

loualeret,  sed  quod  nonnumquam  nequam  spiritus  praesciens  et 
intellegens  terrae  motum  futurum  id  se  facturum  esse  simularet 
quod  futurum  uideret.  quibus  mendaciis  et  iactationibus  sub- 
^erat  mentes  singulorum  ut  sibi  oboedirent  et  quocumque  prae- 
ciperet  et  duceret  sequerentur;  faceret  quoque  mulierem  illam 

u  cruda  hieme  nudis  pedibus  per  asperas  niues  ire  nec  uexari  in 
aliquo  aut  laedi  illa  discursione,  diceret  etiam  se  in  ludaeam  et 
Hierosolymam  festinare  fingens  tamquam  inde  uenisset.  hic  et 
unum  de  presbyteris  Busticum,  item  et  alium  diaconum  fefellit, 
ut  eidem  mulieri  commiscerentur:  quod  paulo  post  detectum  est. 

ao  nam  subito  apparuit  illi  unus  de  exordstis  uir  probatus  et  circa 
religiosam  disciplinam  bene  semper  conuersatus,  qui  exhortatione 
quoque  fratrum  plurimorum  qui  et  ipsi  fortes  ac  laudabiles  in 
fide  aderant  excitatus  erexit  se  contra  illum  spiritum  nequam 
reuincendum:  qui  subtili  fallacia  etiam  hoc  paulo  ante  prae- 

S5  dixerat  uenturum  quendam  auersum  et  temptatorem  infidelem. 
tamen  ille  exorcista  inspiratus  Dei  gratia  fortiter  restitit  et  esse 
illum  nequissimum  spiritum  qui  prius  sanctus  putabatur  osten- 
dit.   atqui  illa  mulier  quae  prius  per  praestigias  et  fallacias 

1  partes  regionmn  Iv  3  et  mersit  QM^  4  exasin  M  (ex- 

stasin  Q)  profetin  Q  6  ferebantnr  E  7  ac  mirabilia  I 

portentuosa  I         8  terram  . . .  Z.  P  ut  add.  Mm,  2  in  tnarg.  moueri 

<m,  EQ  demon  itanta  Q,  demon  in  tanta  E  9  ui  sua]  uisn  EI, 

sed  1 8,  Z.  uel  ui  10  nonumquam  J,  non  EQ  spiritus  nequam  v^ 

spiritus  I  14  quo  «•  que  E,  quocuq.  Q  illa  MQ*  15  crudam 

hiemem  MQ^  17  hierusolimam  EQ  18  rusticum  ut  sit  imx^Qtov 

Bouth         et  om.  Q  20  iUo  MQ' .        21  cxortationem  Q         24  ad 

reuincendum  conu  Bouth  27  spiritum]  non  est  spm  MQ^;  fort,  dao- 

monis  spiritum        qui  putabatur  M  (qui  om,  Q)        28  atqui]  atque  EIQ 
iii.  52 


818  Gaecilii  Gjpriani 

daemonis  multa  ad  deceptionem  fidelium  moliebatur,  inter  cetera 
qaibus  plurimos  deceperat  etiam  hoc  frequenter  ausa  est,  ut  et 
iuuocatione  non  contemptibili  sanctificare  se  pauem  et  euchari- 
stiam  facere  simularet  et  sacrifidum  Domino  sine  saerameDto 
solitae  praedicationis  offerret,  baptizaret  quoque  multos  usitata  5 
et  legitima  uerba  interrogationis  usurpans,  ut  nihil  discrepare 
ab  ecclesiastica  regula  uideretur. 

11  Quid  igitur  de  huius  baptismo  dicemus,  quo  nequissimus 
daemon  per  mulierem  baptizauit?  numquid  et  hoc  Stephanus  et 
qui  iUi  consentiunt  conprobant,  maxime  cui  nec  symbolnm  trini- 10 
tatis  nec  interrogatio  legitima  et  ecclesiastica  defuit?  potest 
credi  aut  remissio  peccatorum  data  aut  lauacri  salutaris  regene- 
ratio  rite  perfecta,  ubi  omnia  quamuis  ad  imaginem  ueritatis 
tamen  per  daemonem  gesta  sunt?  nisi  si  et  daemonem  in  nomine 
patris  et  filii  et  spiritus  sancti  gratiam  baptismi  dedisse  conten-  u 
dunt  qui  haereticorum  baptismata  adserunt,  apud  quos  sine 
dubio  idem  error  est,  daemonum  fallacia  ipsa  est,  quando  apud 
illos  omnino  sanctus  spiritus  non  est. 

12  IUud  etiam  quale  est  quod  uult  Stephanus,  his  qui  apud 
haereticos  baptizantur  adesse  praesentiam  et  sanctimonia  Ghristi?  so 
nam  si  non  mentitur  apostolus  dicens:  quotquot  in  Christo 
tincti  estis,  Christum  induistis,  utique  qui  illic  in 
Christo  baptizatus  est  induit  Christum.  si  autem  induit  Chri- 
stum,  accipere  potuit  et  spiritum  sanctum,  qui  a  Christo  missus 
est,  et  frustra  illi  uenienti  ad  accipiendum  spiritum  manus  in-  s» 
ponitur:  nisi  si  a  Christo  spiritum  diuidunt  ut  apud  haereticos 
sit  quidem  Christus,  non  sit  autem  illic  spiritus  sanctus. 

21  Gal.  3,  27. 


1  niQltas  I        moliebatiir]  mouebatar  EIQ        3  panem]  pacem  EI 
4  sine]  non  sine  com.  Oxon,;  sine  sacramentnm  solitae  precationis  offerret 
coni.  Bigdltius  5  nsitate  MQ^  6  nichil  J,  nil  v  13  nbi]  nbi- 

nis EI       14 demone MQ^       15  oontendunt  J,  contemnnnt EQ et8.ll 
16  baptisma  Iv  desemnt  Eet8.l.  I,  defendnnt  Iv  17  error  estj 

enoiemMQ^  18  iUos]  illnd  iUos  ^  sps  scs  Jv  20  sancti- 

moniam  Iv  21  quodqnod  MQ^  26  dinidnnt  Q,  indnit  EIv,  non 

indnit  coni.  Cauchim,  non  dncit  coni.  Bouih  27  illic  antem  Q 


Epistnlae  LXXV.  c.  11-U.  819 

Decnrramus  nero  breuiter  et  cetera  quae  auobis  copiose  etlS 
pleBissime  dicta  sunt  festinante  uel  maxime  ad  uos  Sogatiano 
diacono  carissimo  nostro.  sequitur  enim  illud  quod  interrogandi 
sunt  a  nobis  qui  haereticos  defendunt  utrum  carnale  sit  eorum 

4  baptisma  an  spiritale.  si  enim  camale  est;  nihil  differunt  aludaeo- 
rum  baptismo,  quo  sic  illi  utuntur  ut  eo  tamquam  conmiuni  et 
uulgari  lauacro  tantum  sordes  abluantur.  si  autem  spiritale  est, 
quomodo  apud  illos  esse  baptisma  spiritale  potest  apud  quos 
sanctus  spiritus  non  est?  ac  per  hoc  aqua  qua  tinguntur  lauacrum 

10  est  illis  carnale  tantum,  non  baptismi  sacramentum. 

Quod  si  baptisma  haereticorum  habere  potest  regenerationem  14 
secundae  natiuitatis,  non  haeretici  sed  filii  Dei  conputandi  sunt 
qui  apud  illos  baptizantur.  secunda  enim  natiuitas  quae  est  in 
baptismo  filios  Dei  generat.  si  autem  sponsa  Christi  una  est, 

«iquae  est  ecclesia  catholica,  ipsa  est  quae  sola  generat  Deo  filios. 
neque  enim  multae  sponsae  Ghristi,  cum  dicat  apostolus:  de- 
spondi  uos  uni  uiro  uirginem  sanctam  adsignare 
Christo,  et:  audi  filia  et  uide  et  inclina  aurem 
tuam   et   obliuiscere   populi   tui,    quia   desiderauit 

sorei  speciem  tuam,  et:  ueni  spousa  de  Libano,  ad- 
uenies  et  pertransibis  a  principio  fidei,  et:  ingres- 
sus  sum  in  hortum  meum,  soror  mea,  sponsa.  uide- 
mus  unam  personam  ubique  proponi,  quia  et  sponsa  est  una.  non 
est  autem  una  nobiscum  haereticorum  synagoga,  quia  nec  sponsa 

35  est  adultera  et  fomicaria.  unde  nec  potest  filios  Deo  parere.  nisi 
si  secundum  quod  Stephano  uidetur  haeresis  quidem  parit  et  ex- 
ponit,  expositos  autem  ecclesia  suscipit,  et  quos  non  ipsa  peperit 
pro  suis  nutrit,  eum  filiorum  alienorum  mater  esse  non  possit 
et  ideo  Christus  Donmus  noster  unam  esse  manifestans  sponsam 

16  II  Cor.  11,  2.       18  Ps.  44, 11.       20  Cant.  4,  8.       21  Cant.  5, 1 

3  diacone  Q  6  tamqnam  IQ\  tantam  MQ',  tantmn  E  7  sordes 
ablnantnr  scripsi,  eorde  salnantiu*  Q,  sorde  lanantnr  E,  sordes  lanen- 
tnr  Iv  si]  sin  v  9  sps  scs  EIv  qna  om,  E  ^        12  non  •*  M 

ab  eras,  (non  Q)  heretici  sed  filii  dei  I,  hereticis  et  fidei  EQ  14  est] 
es  M  (est  Q)  15  deo]  dei  EIv  16  mnltae  snnt  Bouth,  17  sanc- 
tam  EQ,  castam  Iv  18  filiae  M^  (filia  Q  sed  a  8.  l)  19  populnm 

tunm  M'  (popnli  tni  M^Q)  23  nna  est  C  25  deo  EIQ,  dei  Mv 

26  si  ow.  EI  27  pepererit  v 

52* 


Caecilii  Gjpriani 

soam  et  umtatis  eius  sacramentajDtL  declarans  ait:  qui  non  est 
mecum  aduersus  me  est,  et  qai  non  mecum  colligit 
spargit.  si  enim  nobiscom  estChristus,  haeretici  autem  non 
sunt  nobiscum,  pro  certo  aduersus  Ghristum  sunt  haeretici:  et  si 
nos  colligimus  cum  Christo,  non  coUigunt  autem  nobiscum» 
haeretici,  sine  dubio  spargunt. 

18  Sed  nec  illud  praetereundum  est  a  nobis  quod  a  uobis  neces- 
sario  dictum  est,  quod  ecclesia  secundum  canticum  cantioorum 
hortus  sit  conclusus  et  fons  signatus,  paradisus  cum  fructu 
pomorum.  qui  autem  numquam  in  hunc  hortum  introienmti» 
neque  paradisum  a  Deo  creatore  plantatum  uiderunt,  quomodo 
de  fonte  qui  intus  inclusus  est  et  diuino  sigillo  signatus  est 
aquam  uiuam  lauacri  salutaris  praebere  alicui  poterunt?  cum 
uero  et  arca  Noe  nihil  aliud  fuerit  quam  sacramentum  ecclesiae 
Christi,  quae  tunc  omnibus  foris  pereuntibus  eos  solos  seruauit  u 
qui  intra  arcam  fuerunt,  manifeste  instruimur  ad  ecclesiae  uni- 
tatem  perspiciendum,  quemadmodum  et  Petrus  posuit  dicens: 
sic  et  nos  similiter  saluos  faciet  baptisma,  ostendens 
quoniam  quomodo  qui  cum  Noe  in  arca  non  fuerunt  non  tantum 
purgati  et  saluati  per  aquam  non  sunt,  sed  statim  diluaio  illo  it^ 
perierunt,  sic  et  nunc  quicumque  in  ecclesia  cum  Christo  non 
sunt  foris  peribunt,.  nisi  ad  unicum  et  salutare  ecclesiae  laua- 
crum  per  paenitentiam  conuertantur. 

16  Qualis  uero  error  sit  et  quanta  caecitas  eius,  qui  remissionem 
peccatorum  dicit  apud  synagogas  haereticorum  dari  posse  necs» 
permanet  in  fundamento  unius  ecclesiae,  quae  semel  a  Christo 
super  petram  solidata  est,  hinc  intellegi  potest  quod  soli  Petro 
Christus  dixerit:  quaecumque  ligaueris  super  terram, 
erunt  ligata  et  in  caelis,  et  quaecumque  solueris 
super  terram,  erunt  soluta  et  in  caelis,  et  iterum  in» 

1  Lnc.  11,  23.  9  cf.  Cant.  4,  12.  13.  18  I  Petr.  3,  2L 

28  MaUh.  16,  19.  (cf.  18,  18.) 

7  nec  *«  Q,  nec  et  M  necesBariiun  E'^  9  »•*  et  Q,  eat  et  M 

10  ortnm  EIQ  15  foris]  fons  Q  (f<^  M)  Bemabit  EQ 

16  archam  EI  et  postea  17  perspidendam  v;  cf,  p.  822,18  apostolas 
petms  V  18  nos]  nos  v  baptismo  E  20  dilnbio  Q  22  ealn- 
tarem  Q  M  qnanta]  qnanta  nt  EIv  27  snper  Q,  snpra  EIv 

petra  Q 


Epistulae  LXXV.  c.  U-17.  821 

euangelio  [qoando]  in  solos  apostolos  insufBiauit  Christus  dicens: 
accipite  spiritum  sanctnm.  si  cuius  remiseritis 
peccata,  remittentur  illi:  et  si  cuius  tenueritis, 
tenebuntur.  potestas  ergo  peccatorum  remittendorum  apostolis 

^data  est  et  ecclesiis  quas  illi  a  Christo  missi  constituerunt  et 
episcopis  qui  eis  ordinatione  uicaria  successerunt.  hostes  autem 
unius  catholicae  ecclesiae,  in  qua  nos  sumus,  et  aduersarii  nostri 
qui  apostolis  successimus  sacerdotia  sibi  inlicita  contra  nos 
uindicantes  et  altaria  profana  ponentes  quid  aliud  sunt  quam 

ao  Core  et  Dathan  et  Abiron  pari  scelere  sacrilegi  et  easdem  quas 
et  illi  poenas  daturi  cum  his  qui  sibi  consentiunt?  secundum 
quod  etiam  tunc  iUorum  participes  et  fautores  pari  cum  eis 
morte  perierunt. 
Atque  ego  in  hac  parte  iuste  indignor  ad  hanc  tam  apertam  17 

19  et  msmifestam  Stephani  stultitiam,  quod  qui  sic  de  episcopatus 
sui  loco  gloriatur  et  se  successionem  Petri  tenere  contendit, 
super  quem  fundamenta  ecclesiae  collocata  sunt,  multas  alias 
petras  inducat  et  ecclesiarum  multarum  noua  aedificia  constituat, 
dum  esse  illic  baptisma  sua  auctoritate  defendit.  nam  qui  bapti- 

flozantur  complent  sine  dubio  ecclesiae  numerum:  qui  autem 
baptisma  eorom  probat,  de  baptizatis  et  ecclesiam  illic  esse  con- 
firmat.  nec  intellegit  offuscari  a  se  et  quodam  modo  aboleri 
chpstianae  petrae  ueritatem  qui  sic  prodit  et  deserit  unitatem. 
ludaeos  tamen  quamuis  ignorantia  caecos  et  grauissimo  facinore 

95  constrictos  zelum  Dei  apostolus  habere  profitetur.  Stephanus  qui 
per  successionem  cathedram  Petri  habere  se  praedicat  nullo 
aduersus  haereticos  zelo  excitatur,  concedens  illis  non  modicam 
sed  maximam  gratiae  potestatem,  ut  dicat  eos  et  adseueret  per 
baptismi  sacramentum  sordes  ueteris  hominis  abluere,  antiqua 

M  mortis  peccata  donare,  regeneratione  caelesti  filios  Dei  facere,  ad 
aetemam  uitam  diuini  lauacri  sanctificatione  reparare.  quae  si 

2  lo.  20,  22.  23. 

1  qnaiido  E  8,  l  m.  I^,  am,  Q  3  et  om.  j9f  (exh  Q)  6  ordi- 

nationem  Q         13  morte  am.  EI        14  aperta  Q         22  obfnscari  Iv 
adoleri  Q  24  i^orantiae  EIQ  28  diceret  Q  eos  J, 

eis  EQ  per  (m.  M  (exh.  Q)  30  deo  Q  (dei  M)  31  sancti- 

ficationem  Q  qnae  si  MQ\  qni  si  Q%  qui  Iv 


Caecilii  Cypriani 

sic  magna  et  caelestia  ecclesiae  nmnera  haeretids  coneedit  ei 
tribuit,  qmd  aliad  qaam  communicat  eis  qoibiu  tantum  gntiae 
defendit  ac  uindicat?  et  frnstra  iam  dnbitat  in  ceteiis  qaoqne 
consentire  eis  et  particeps  esse,  nt  et  simnl  cnm  eis  conaeniai  et 
orationes  pariter  cnm  eisdem  misceat  et  altare  ac  sacrifidnm» 
oommnne  constitnat. 

18  Sed  in  mnltnm,  inqnit,  profidt  nomen  Ghnsti  ad  fidem  et 
baptismi  sanctificationem,  nt  qnicamqae  et  abicomqae  in  nomine 
Chiisti  baptizatns  fnerit  conseqnatar  statim  gratiam  Christi: 
qaando  hnic  loco  breaiter  occarri  possit  et  dici  qaoniam  si  in» 
nomine  Ghristi  nalait  foris  baptisma  ad  hominem  poigandnm, 
in  einsdem  Christi  nomine  nalere  illic  potnit  et  manos  inpositio 
ad  accipiendlmi  spiritnm  sanctom.  et  incipient  cetera  qnoqae 
qaae  apad  haereticos  agantnr  iosta  et  legitima  aideri,  qaando  in 
nomine  Ghristi  gerantur,  secandom  qaod  aos  in  epistohi  aestra  i» 
exsecati  estis  non  nisi  in  ecclesia  sola  aalere  posse  Christi  nomen, 
coi  ani  concesserit  CSiristas  caelestis  gratiae  potestatem. 

If     Qaod  aatem  pertineat  ad  consnetndinem  refntandom  qaam 
aideantnr  opponere  aeritati,  qnis  tam  aanns  sit  nt  aeritati  oon- 
saetadinem  praeferat  aat  qai  perspecta  lace  tenebras  non  derelin-  » 
qnat?  nisi  si  et  ladaeos  Christo  adnentante  id  est  neritate 
adiaaat  in  aliqao  antiqnissima  consnetado,  qaod  relicta  nona 
neritatis  oia  in  netastate  permanserint  qnod  qoidem  adaersos 
Stephannm  nos  dicere  Afiri  potestis  cognita  neritate  erroiem  nos 
consaetndinis  reliqnisse.  ceterum  nos  aeritati  et  consnetadinem » 
inngimns  et  consnetadini  Bomanoram  consaetndinem  sed  nerita- 
tis  opponimus,  ab  initio  hoc  tenentes  qnod  a  Christo  et  ab  apo- 
stolis  traditam  est.  nec  meminimns  hoc  apad  nos  aliqoando 
coepisse,  cnm  semper  sic  istic  obseraatam  sit  at  non  nisi  anam 
Dei  ecclesiam  nossemus  et  sanctnm  baptisma  non  nisi  sanctae  so 
ecclesiae   conpntaremas.    plane   qnoniam    qoidam    de    eoram 

2  alind]  alind  agit  v  qoibaB  om,  M  (exh.  Q)  4  participes  E 
9  gratia  Q  11  oris  M  (foris  Q)  13  incipient]  nel  incipiaiit  I&l 
14  qnae  am.  EQ^M  16  nomen  christi  v  18  pertinet  Iv 

refntandam  Ev,  repntandum  Q;  cf.  p.  820^7  19  nidentux  Iv 

21  neritate]  neniente  add.  Q  22  adinnant  Q  nona]  non  M 

(nona  Q)  29  sic  om.  EIv 


Epistulae  LXXV.  c.  17—21.  823 

baptismo  dubitabant  qoi  etsi  noaos  prophetas  recipiunt  eosdem 
tamen  patrem  et  filium  nosse  nobiscum  uidentur,  plurimi  simul 
eonuenientes  in  Iconio  diligentissime  tractauimus  et  confirma- 
uimus  repudiandum  esse  onme  omnino  baptisma  quod  sit  extra 

s  ecclesiam  constitutum. 

Ad  illud  autem  quod  pro  haereticis  ponunt  et  aiunt  apostolum  20 
dixissesiue  per  occasionem,  siue  per  ueritatem  Chri- 
stus  adnuntiatur,  ut  respondeamus,  ineptom  est^  quando 
manifestum  sit  apostolum  in  epistola  sua  qua  hoc  dixit  neque 

10  haereticorum  neque  baptismi  eorum  mentionem  fecisse,  sed 
locutum  esse  de  fratribus  tantum  siue  perfide  secum  loquentibus 
siue  in  fide  sincera  perseuerantibus,  nec  oporteat  hoc  longo 
tractatu  excutere,  sed  ipsam  satis  sit  epistolam  legere  et  quid 
apostolus  dixerit  de  ipso  apostolo  recognoscere. 

15     Quid  ergo,  inquiunt,  fiet  de  his  qui  ab  haereticis  uenientestl 
sine  ecclesiae  baptismo  admissi  sunt?  si  de  saeculo  excesserunt, 
in  eorum  numero  qui  apud  nos  catechizati  quidem  sunt,  sed 
prius   quam  baptizarentur  obierunt  habentur,    non  modicum 
emolumentum  ueritatis  et  fidei,  ad  quam  relicto  errore  per- 

souenerant,  etsi  consummationem  gratiae  consecuti  non  sunt  morte 
praeuenti.  qui  autem  adhuc  in  saeculo  permanent  baptizentur 
ecclesiae  baptismo,  ut  remissionem  peccatorum  consequi  possint, 
ne  per  alienam  praesumptionem  in  pristino  errore  manentes  sine 
gratiae  consummatione  moriantur.  ceterum  quale  delictum  est 

n  uel  illorum  qui  admittuntur  uel  eorum  qui  admittunt,  ut  non 
ablutis  per  ecclesiae  lauacrum  sordibus  nec  peccatis  expositis 
usurpata  temere  communicatione  contingant  corpus  et  sanguinem 
Domini,  cum  scriptum  sit:  quicumque  ederit  panem  aut 

7  PM.  1,  18.        28  I  Cor.  11,  27. 

1  Donos  Q\  non  nos  EIMQ\  non  nt  nos  Bdiugius        3  in  om.  EIQ 
4  omnem  Q  6  apoBtolonun  M  (apostolnm  Q) ;  item  h  9  8  an- 

mmdetor  Iv        11  tantnm  de  fratribas  Q       per  fidem  EQ        12  opor- 
tiat  M  (oporteat  Q)  17  nnmero]  habentnr  h4c  inserit  v  cateci- 

zati  I  18  habentnr  EIQ\  habentes  MQ^  habentnr  habent  coni, 

BigaUius;  fort,  habentnr  frnitnri  modicnm  conL  Maranus,  modo 

dicnnt  EIQv;  non  modo  discnnt  coni.  BigaUius  25  admittnnt  n.  e. 

qni  admittnntnr  v 


824  Gaecilii  Cjpriani 

biberit  calicem  Domini  indigne;  rens  erit  corporig 
et  sangninis  Domini. 

22     Nos  etiam  illos  quos  hi  qui  prins  in  ecclesia  catholica  episoopi 
fuerant  et  postmodum  sibi  potestatem  clericae  ordinationis  ad* 
sumentes  baptizauerant  pro  non  baptizatis  habendos  iudicauimnfl.  * 
et  hoc  apud  nos  obseruatur;  ut  quicumque  ab  illis  tincti  ad  nos 
ueniunt  tamquam  alieni  et  nihil  consecuti  unico  et  uero  ecclesiae 
catholicae  baptismo  apud  nos  baptizentur,  ut  lauacri  uitalis 
regenerationem  consequantur.  et  tamen  multum  interest  inter 
eum  qui  inuitus  et  necessitate  persecutionis  coactus  succubuit  eti» 
illum  qui  sacrilega  uoluntate  audax  contra  ecclesiam  rebellat  uel 
in  Patrem  et  Deum  Christi  et  totius  mundi  conditorem  impia 
uoce  blasphemat.  et  non  pudet  Stephanum  hoc  adserere,  ut  per 
eos,  [qui]  cum  ipsi  in  onmibus  peccatis  sint  constituti,  dicat  posse 
remissionem  peccatorum  dari,  quasi  possit  esse  in  domo  mortisu 
lauacrum  salutis. 

2S     Vbi  ergo  erit  quod  scriptum  est:  ab  aqua  aliena  abstine 
te  et  a  fonte  alieno  ne  biberis,  si  relicto  ecdesiae  fonte 
signato  alienam  aquam  pro  tua  suscipies  et  profanis  fontibus 
ecclesiam  polluis?  quando  enim  baptismo  haereticorum  com-» 
municas,  quid  aliud  quam  de  uoragine  et  caeno  illorum  bibis  et 
ipse  ecclesiae  sanctificatione  purgatus  alienarum  sordium  con- 
tactibus  inquinaris?  nec  metuis  iudicium  Dei  haereticis  testi- 
monium  contra  ecclesiam  perhibens,  cum  scriptum  sit:  falsus 
testis  non  erit  inpunitus?  quin  immo  tuhaereticis  omnibus» 
peior  es.  nam  cum  inde  multi  cognito  errore  suo  ad  te  ueniant 
ut  ecclesiae  uerum  lumen  accipiant,  tu  uenientium  errores  ad- 
iuuas  et  obscurato  lumine  ecclesiasticae  ueritatis  tenebras  haere- 
ticae  noctis  adcumulas,  cumque  se  illi  in  peccatis  esse  et  nihil 
gratiae  habere  se  ac  propterea  ad  ecclesiam  uenire  fateantur,  tu» 
eis  remissionem  peccatorum  subtrahis  quae  in  baptismo  datur, 

17  Prou.  9,  18.       24  Ptoil  19,  5. 

8  qnoB  om.  3f  ■  (exh.  JiPQ)        4  sibi  potestatem  sibi  E        5  habendo 
MQ'  SvLtMQ^BtEIQ^v  Ucumom.l"'      dicantlf^' 

17  abstine  te]  abstinete  J^  19  aqna  M  (aqnam  Q)  soscipis 

Q^EIv         21  imbibis  J,  inibis  E,  niaes  M,  uiuis  Q>  29  in  om.  MQ^ 


Epistnlae  LXXY.  c  21—24  825 

duiQ  dicis  eos  iam  baptizatos  et  extra  ecclesiain  ecclesiae  gra- 
tiam  consecatos.  nec  intellegis  animas  eomm  de  mann  tna  ex- 
qniri  cnm  indicii  dies  nenerit,  qni  sitientibns  ecclesiae  potnm 
n^^ti  et  nolentibns  ninere  causa  mortis  fnisti;  et  insnper  in- 

sdignaris. 

Yide  qna  inperitia  tn  reprehendere  andeas  eos  qni  contra  men-  S4 
dadnm  pro  neritate  nitnntnr.  qnis  enim  instins  indignari  contra 
altemm  debnitP  ntmmne  qni  hostes  Dei  adserit  an  nero  qni 
adnersns  bostes  Dei  pro  ecclesiae  neritate  consistit?  nisi  qnod 

10  inperitos  etiam  animosos  atqne  iracnndos  esse  manifestum  est, 
dnm  per  inopiam  consilii  et  sermonis  ad  iracundiam  facile  ner- 
tuntnr,  nt  de  nuUo  alio  magis  quam  de  te  dicat  scriptnra  diuina: 
homo  animosns  parat  lites,  et  nir  iracnndus  ex- 
aggerrat  peccata.  lites  enim  et  dissensiones  qnantas  parasti 

tsper  ecclesias  totius  mnndi?  peccatnm  uero  qnam  magnnm  tibi 
exaggerasti,  quando  te  a  tot  gregibus  scidisti?  excidisti  enim  te 
ipsnmf  noli  te  fallere,  si  quidem  ille  est  nere  schismaticus  qui  se 
a  communione  ecclesiasticae  unitatis  apostatam  fecerit.  dum 
enim  putas  omnes  a  te  abstineri  posse,  solum  te  ab  omnibus 

•M  abstinnisti.  nec  te  informare  ad  regulam  neritatis  et  pads  uel 
apostoli  praecepta  potnemnt  monentis  et  dicentis:  obsecro 
ergo  uos  ego  ninctns  in  Domino  digne  ambnlare 
nocatione  qna  uocati  estis,  cnm  omni  hnmilitate 
sensns  et  lenitate,   cnm  patientia  snstinentes  in- 

ssnicem  in  dilectione,  satis  agentes  seruare  nnitatem 
spiritns  in  coninnctione  pacis,  nnnm  corpus  et 
nnns  spiritus,  sicnt  uocati  estis  in  nna  spe  noca- 
tionis  nestrae.  nnus  Dominus,  nna  fides,  unnm 
baptisma,  nnns  Deus  et  pater  omnium,   qni  snper 

aoomnes  et  per  omnia  et  in  omnibus  nobis. 

13  Pron.  29,  22.       21  Eph.  4,  1—6. 

1  dicoB  MQ^  4  niiiere]  nidere  MQ^  6  ta  tcripai,  ut  EIQ, 

cm.  V  7  iniaBtias  E  9  adaersas]  adaersas  eam  qai  Iv  dei] 

dei  asserit  EIv  oonsi^tit  Q,  consentit  EIv,  contendit  eani.  Bouth 

13  parat  I  sed  «.  l  ael  parit  16  scidiBti  om.  EQ  17  ipeam]  scidisti 
add,  Q  20  pacem  MQ^  29  qai  saper  omnes  om.  EQ  30  per 

€x  saper  M  (per  Q) 


826  Caecilii  Cjpriani 

SS  Haec  apostoli  mandata  et  monita  salntaria  qnam  diligonter 
Stephanns  implenit,  hnmilitatem  sensns  et  lenitatem  primo  in 
loco  sernans.  qnid  enim  hnmilins  ant  lenins  qnam  com  tot 
episcopis  per  totnm  mnndnm  dissensisse,  pacem  cnm  singolis 
nario  discordiae  genere  mmpentem,  modo  cnm  orientalibnjs,  qnod  s 
nec  nos  latere  confidimns,  modo  nobiscnm  qni  in  meridie  estis, 
a  qnibus  legatos  episcopos  patienter  satis  et  leniter  snscepit  nt 
eos  nec  ad  sermonem  saltem  coUoqnii  conminnis  admitteret^  ad- 
hnc  insnper  dilectionis  et  caritatis  memor  praeciperet  fratemitati 
nninersae  ne  qnis  eos  in  domnm  snam  reciperet,  nt  nenientibns  lo 
non  solnm  pax  et  commnnio  sed  et  tectnm  et  hospitinm  negare- 
tnr.  hoc  est  semasse  nnitatem  spiritns  in  comnnctionem  pacis, 
abscidere  a  caritatis  nnitate  et  aliennm  per  omnia  fratribns  fiicere 
et  contra  sacramentnm  et  nincnlnm  pacis  furore  discordiae 
rebellare.  apud  talem  potest  esse  nnnm  corpns  et  unns  spiritus,  u 
apnd  qnem  fortasse  ipsa  anima  nna  non  est  sic  Inbrica  et  mobilis 
'  et  incerta?  sed  qnantnm  ad  illnm  pertinet,  relinqnamns.  excutia- 
mns  potins  id  de  quo  cnmmaxima  qnaestio  est.  qni  contendnnt 
ab  haereticis  baptizatos  sic  recipi  oportere  tamqnam  legitimi 
baptismi  gratiam  consecntos^  nnum  nobis  atque  illis  baptisma  » 
dicunt  esse  et  in  nnllo  discrepare.  sed  qnid  ait  apostolus  Paulns? 
unus  Dominus,  una  fides,  nnum  baptisma,  nnus 
Dens.  si  nnnm  atqne  idem  est  cnm  nostro  baptisma  haeretico- 
mm,  sine  dubio  et  fides  una  est.  si  antem  fides  nna  est,  ntiqne 
et  Dominus  nnus.  si  Dominus  unus  est,  consequens  est  diceret» 
quia  t  unus  est.  si  autem  haec  nuitas  quae  separari  omnino  et 
diuidi  non  potest  etiam  apud  haereticos  ipsa  est^  quid  ultra  con- 
tendimus?  ut  quid  illos  haereticos  et  non  christianos  nocamns? 
porro  cum  nobis  et  haereticis  nec  Deus  unus  sit  nec  Dominns 
nnns  nec  una  ecclesia  nec  fides  una,  sed  nec  unus  spiritns  antso 

5  discordis  E  6  coDfldemas  Q*  (confidimQS  MQ*)  12  oon- 

innctione  JEv  13  abscindere  v  aliennm  se  v  14  nincalnm 

pacis  M,  contnmacis  Q  aed  corr.,  contomacis  E,  fidem  contnmacis  Iv 
15  renellare  M^Q  18  cummaxima  JB^Q',  cnmmaxime  MQ\  tnm 

maxima  I,  maxima  v  19  legitimam  Q  22  nnnm  baptisma 

om,  EQ  23  nnnm]  nnns  EQ  25  xmns]  nnns  est  v  26  qnia 

nnns  EIQ\  qnia  si  nnns  MQ^  qnia  nnitas  coni.  Pamelius;  qnia  dens 
nnns  coni,  Bouth;  fort.  qnia  sps  nnns  28  nt]  ant  coni.  Souih;  sed  at 

qnid  —  Xva  xl  • 


Epistula  LXXV.— LXXVI.  .    827 

corpus  nniiiD,  manifestum  est  nec  baptisma  nobis  et  haereticis 
eommune  esse  posse,  qnibns  nihil  est  omnino  commnne.  et 
tamen  non  pndet  Stephannm  talibns  adnersns  ecclesiam  patro- 
Gininm  praestare  et  propter  haereticos  adserendos  fratemitatem 

ft  scindere,  insnper  et  Cyprianum  psendochristnm  et  psendoaposto- 
Inm  et  dolosum  operarium  dicere:  qui  omnia  in  se  esse  conscius 
praenenit  ut  alteri  ea  per  mendacium  obiceret  quae  ipse  ac 
merito  audire  deberet.  bene  te  ualere  omnibus  nobis  cum  uniuer- 
sis  qui  in  Africa  sunt  episcopis  et  cunctis  clericis  et  omni  frater- 

10  nitate  uninersi  optamus,  ut  perpetno  unanimes  et  unum  sentien- 
tes  habeamus  nobiscum  etiam  de  longinquo  adunatos. 


EPI8TVLA  LXXVL 

CYPIUANVS  NEMESDINO  FEUCI  LVCIO  ALTERI  PELICI 

LITTEO  POLIANO  VICTORI  lADERI  DATIVO  COEPISCOPIS,  ITEM 

15  COMPRESBYTERIS  ET  DIACONIBVS  ET  CETERIS  PRATRIBVS  IN 

METALLO  CONSTITVTIS  MARTYRIBVS  DEI  PATRIS  OMNIPOTEN- 

TIS  ET  lESV  CHRISTI  DOMINI  N08TRI  ET  DEI  CONSERVATORIS 

NOSTRI  AETERNAM  S. 


Gloria   quidem  uestra  poscebat,   beatissimi  ac  dilectissimi  1 

M  fratres,  ut  ad  conspectum  adque  ad  conplexum  uestmm  uenire 

ipse  deberem,  nisi  me  quoque  ob  confessionem  nominis  relegatum 

praefiniti  loci  termini  coercerent.  sed  quomodo  possum  reprae- 

sento  me  uobis  et  ad  uos  etiamsi  corpore  et  gressu  uenire  non 


let  Is.  l,  nec  JSQI         3  tamen]  a  me  J^,  ome  J  aed  8,  l.  uol  tamen 
4  adBerendo  EQ;  fart.  haereticos  eos  adserendo  6  qni]  quae  Iv 

7  ac]  ex  Iv         8  nobiscnm  cont.  Bouth,  bonis  cnm  fort.  9  affirica  I 

10  nnianimes  EQ.  —  Firmiliani  explicit  EQ,  am.  L  — 

Epist.  LXXVI.  —  Incipit  ad  martjras  (martyres  N)  et  confessores  (in 
metallo  constitntos  add,  LNF)  LMNP,  Incipit  ad  Nemesiannm  et  ceteros 
(et  ceteros  confessores  add,  8.1.  C)  in  metallo  constitntos  (feliciter  amen 
add^)  CB.  —  13  altero  B  14  Uttaeo  LMN  puliano  B' 

coeps  C  15  cnmprbr  M  et  diaconibns  et  ceteris  om.  B  dia- 

conis  C  17  domini  nostri]  domini  MBv  dei  am.  B  conser- 

natoris]  consaluatoris  L  20  adque  ad]  adq.  C  21  ipse  uenire  C 

religatum  C'P  22  pracfinitiui  Cui  €x  bi  coercent  X' 


828  Gaeeilii  Cjpriani 

datar,  dilectione  tamen  et  spiiitu  nenio,  exprimens  litteris  ani- 
mmn  menm  qno  in  istis  nirtntibns  et  landibns  nestris  laetns 
exnltO;  participem  me  conpntans  nobis  etsi  non  passione  corporis 
consortio  caritatis.  an  ego  possim  tacere  et  nocem  meam  silentio 
premere,  cum  de  carissimis  meis  tam  mnlta  et  gloriosa  cognoscam,  s 
quibus  UOB  diuina  dignatio  honoranit,  nt  ex  nobis  pars  iam  mar- 
tyrii  sni  consnmmatione  praecesserit  meritomm  suomm  coronam 
de  Domino  receptnra,  pars  adhnc  in  carcemm  clanstris  sine  in 
metallis  et  uinculis  demoretur,  exhibens  per  ipsas  snppliciomm 
moras  corroborandis  firatribns  et  armandis  maiora  docnmenta,  lo 
ad  meritomm  titnlos  ampliores  tormentornm  tarditate  proficiens, 
habituri  tot  mercedes  in  caelestibns  praemiis  qnot  nnnc  dies 
numeratis  in  poenis?  quae  qnidem  uobis,  fortissimi  ac  beatissimi 
fratres,  pro  merito  religionis  ac  fidei  nestrae  accidisse  non  miror, 
ut  nos  sicDominus  ad  gloriarnm  snblime  fastiginm  clarificationis  is 
snae  honore  pronexerit,  qni  semper  in  ecclesia  eins  cnstoditae 
fidei  tenore  nignistis,  consemantes  firmiter  dominica  mandata, 
in  simplicitate  innocentiam,  in  caritate  concordiam,  modestiam 
in  hnmilitate,  diligentiam  in  administratione,  uigilantiam  in 
adiuuandis  laborantibns,  miserioordiam  in  fouendis  pauperibns,  n 
in  defendenda  neritate  constantiam,  in  disciplinae  seneritate  cen- 
snram.  ac  ne  aliquid  ad  exemplnm  bonomm  &ctomm  deesset  in 
nobis,  etiam  in  confessione  nnnc  nocis  et  passione  corporis  fra- 
tmm  mentes  ad  diuina  martyria  pronocatis  dnces  nos  exhibendo 
nirtutibns:  ut  dnm  grex  pastores  snos  seqnitnr  et  qnod  fieriss 

1  litteris  meis  M  2  qno  in]  qoi  t?  4  tacere]  iacere  NF 

5  promere  LMNP  8  de]  a  Nin  ras.  dno  ex  dnT^,  do  P 

pars  ex  passa  C  adhnnc  JB^  carcerem  3f,  carcere  C  9  et] 

et  in  C  ezibes  JB  ipsa  L  10  docimenta  P  12  habi- 

tnra  Cv  qnod  C^LMPB  13  nnmeratis  N,  nnmerat  LP, 

nnmerantnr  CMBv;  fort,  qnot  snnt  d.  nnmerati  ac  beatissimi 

om.  CB  15  dno  C  fastiginm  cla||diter  dm  timere  etc.  L;  secwntwr 
quae  sunt  epist.  60  p.  692,13  diter  . . .  694,14  nomi  hk  inserta  16  cnBto- 
dito  V  17  firmiter  om.  V  domini  B  18  in  innocentiam  C 

19  diligentia  M  administrationem  C  20  fratrifins  ante  panperibns 
eras.  in  P  21  constantiam  . . .  seneritate  om.  B  disciplinaet  C 

t  s.  2.  22  ad  om.  ii  23  confessionem  M  nnnc  n.  e.  passione 

om.  B  passionem  M  fhttmnm  LM  24  pronocastiB  B 

25  nirtntis  CBv  nt]  et  B  grez]  res  B  pastores  snos  om.  C 


Epifltulse  LXXVI.  c  1—2.  829 

a  praepositis   cemit   imitatur,   paribus   obseqniomm   meritis 
a  Domino  coronetor. 

Qnod  antem  fiistibus  caesi  prius  graniter  et  adflicti  per  eins-  S 
modi  poenas  initiastis  confessionis  nestrae  religiosa  primordia, 

ft  execranda  nobis  ista  res  non  est.  neqne  enim  ad  fnstes  christiannm 
corpns  expanit,  cuins  est  spes  omnis  in  ligno.  sacramentum 
salntis  snae  Ghristi  semus  agnouit;  redemptus  ligno  ad  uitam 
aetemam  ligno  prouectus  est  ad  coronam.  quid  uero  mirum  si 
uasa  aurea  et  argentea  in  metallum  id  est  auri  et  argenti  domi- 

10  dlium  dati  estis,  nisi  qnod  nunc  metallomm  natura  connersa  est 
locaqne  quae  aumm  et  argentnm  dare  ante  consneuerant  acci- 
pere  coepemnt.  inposuemnt  quoque  conpedes  pedibus  uestris  et 
membra  felicia  ac  Dei  templa  infamibus  ninculis  ligauemnt, 
quasi  cum  corpore  ligetur  et  spiritus  aut  aurum  uestmm  ferri 

15  contagione  macnletur.  dicatis  Deo  hominibus  et  fidem  snam  reli- 
giosa  uirtute  testantibns  omamenta  sunt  ista,  non  nincula,  nec 
christianomm  pedes  ad  infamiam  copulant  sed  clarificant  ad 
coronam.  o  pedes  feliciter  nincti,  qui  non  a  fabro  sed  a  Domino 
resoluuntur.  o  pedes  feliciter  uincti;  qui  itinere  salutari  ad  para- 

so  disum  diriguntur.  o  pedes  in  saeculo  ad  praesens  ligati,  ut  sint 
semper  apud  Deum  liberi.  o  pedes  conpedibns  et  trauersariis 
interim  cnnctabnndi  sed  celeriter  ad  Christum  glorioso  itinere 
cnrsuri.  quantum  uult  hic  uel  inuida  cmdelitas  uel  maligna  ** 
nezibus  uos  suis  et  uinculis  teneat,  cito  a  terris  et  poenis  istis 

22»  ad  caelomm  regna  uenietis.  non  fouetur  in  metallis  lecto  et  cul- 
citis  corpus,  sed  refrigerio  et  solacio  Christi  fouetur.  humi 

l&om.  B  meritis  a.  d.  coronetnr  om,  B  3  huiuBmodi  P 

4  religiosa]  gloriosa  Vv  6  spes-coj  sps  C  7  seruos  M  cognouit  C 
8  estl  es  B;  fort,  et  quod  C*  9  aurea  et]  aurea  B  metallo  G 
domicilio  C  10  conuersa]  conuertat  C         est  om.  C,  ex  Nin  ras. 

11  locaque  B,  loca  CLMNP  quae  om.  B  antea  C  13  uinclis  C 
15  dicatur  B  16  nec  om.  M  17  clarificat  B  18  pedes] 

repetit  B:  ad  infamiam  . . .  pedes         domino]  christo  CB         19  soluun- 
tur  CB  in  itinere  M*Nv  20  praesens  ex  praebenens  M 

21  dominum  MBv  pedes]  feliciter  add.  B  trauersariis]  ira 

aduersariis  C  22  cunctabundis  MB  sed]  et  M  23  cur- 

Bori  L       '  inuidia  C*  24  terris]  terroribus  fort.  istis]  satis  C 

25  peruenietis  C       non  f.  i.  metallis  om.  B       culcitris  i;       26  refirigerio 
ex  refirieri  C 


830  Caecilii  Cypriani 

iacent  fessa  laboribus  niscera,  sed  poena  non  est  enm  Ghristo 
iacere.  squalent  sine  balneis  membra  situ  et  sorde  deformia,  sed 
spiritaliter  intus  abluitur  quod  foris  camaliter  sordidatur.  panis 
illic  exiguus,  at  non  in  pane  solo  uiuit  homo  sed  in  sermone  Dei. 
uestis  algentibus  deest,  sed  qui  Christum  induit  et  uestituss 
abundanter  et  cultus  est.  semitonsi  capitis  capillus  horrescit,  sed 
cum  sit  caput  uiri  Christus,  qualecumque  illud  caput  deceat 
necesse  est  quod  ob  Domini  nomen  insigne  est.  omnis  ista  defor- 
mitas  detestabilis  et  taetra  gentilibus  quali  splendore  pensabitnr. 
saecularis  haec  et  breuis  poena  quam  clari  et  aeterni  honorisio 
mercede  mutabitur,  cum  secundum  beati  apostoli  uocem  trans- 
formauerit  Dominus   corpus  humilitatis  nostrae  conformatum 
corpori  claritatis  suae. 
S     Sed  nec  in  illo,  fratres  dilectissimi,  aliqua  potest  aut  reli- 
gionis  aut  fidei  iactura  sentiri  quod  iUic  nunc  sacerdotibus  Dei  u 
facultas  non   datur  offerendi  et  celebrandi   sacrifida  diuina. 
celebratis  immo  adque  offertis  sacrificium  Deo  et  pretiosum 
pariter  et  gloriosum  et  plurimum  uobis  ad  retributionem  prae- 
miorum  caelestium  profuturum,  cum  scriptura  diuina  loquatur 
et  dicat:  sacrificium  Deo  spiritus  contribulatus,  cor» 
contritum  et  humiliatum  Deus  non  despicit.  hoc  uos 
sacrificium  Deo  offertis,  hoc  sacrificium  sine  intermissione  die 
ac  nocte  celebratis,  hostiae  facti  Deo  et  uosmet  ipsos  sanctas 
adque   inmaculatas   uictimas  exhibentes,   sicut  apostolus  ad- 

11  cf.  PML  3,  21.        20  Pb.  50,  19. 

1  laboribus]  latoribus  RAexn  2  iacere  C  s.  2.  m.  ^  squale- 

rent  0*  et  sorde]  ecsorde  B  s  eraa,  3  alluitur  C         4  illis  B 

at  om,  CBy  aut  M^  solo  pane  Cv  5  algentibus]  egentibus  C 

eg  ea;  ag         6  semitonsis  L         semito.  Si  capillis  capillus  C^  7  sit] 

sic  B  illut  capud  M  8  ob  om.  B  domino  B\  domi  C* 

9  tetra]  tra  B,  tetra  ex  tegra  C  sed  in  marg.  foeda  10  brebis  B 

clara  et  M,  clara  C  11  mercedem  C         mutabitur  Bms,  h,  donabi- 

tur  ex  obitur  C  12  dSr  Jf,  dno  C*  13  corporis  CM*  14  in 

illo]  illo  PBV  aliquid  M  aut  om.  MV  relegionis  M 

15  aut]  ac  B  nunc]  non  exp,  C  17  celebratissimo  M        immo 

adque  offertis  om,  C  deo  et]  deo  CB  18  nobis  CB  retri- 

butiones  (7  es  ea;  is  21  dispicit  C  22  die]  dum  die  C 


Epistulae  LXXVI.  c  1—5.  831 

hortatnr  et  dieit:  oro  ergo  uos,  fratres,  per  misericor- 
diain  Dei  ut  constituatis  corpora  uestra  bostiam 
uiuam  sanctam,  placentem  Deo,  nec  configuremini 
saeculo   huic,    sed   transformemini   in   renouatione 

&sensus  ad  probandum  quae  sit  uoluntas  Dei  bona 
et  placens  et  perfecta. 

Hoc  est  enim  quod  praedpue  Deo  placeat,  hoc  est  in  quo4 
maioribns  meritis  ad  promerendam  uoluntatem  Dei  opera  nostra 
proueniant,  hoc  est  quod  solum  Donino  de  benefidis  eius  grandi- 

10  bus  et  salutaribus  fidei  ac  deuotionis  nostrae  obsequia  retribuant 
{(raedicante  in  psalmis  et  contestante  spiritu  sancto,  quid 
retribuam,  inquit,  Domino  de  omnibus  quae  mihi 
tribuit?  calicem  salutis  accipiam,  et  nomen  Domini 
inuocabo.  pretiosa  in  conspectu  Domini  mors  iusto- 

isrum  eius.  quis  non  libenter  etprompte  calicem  salutis  accipiat, 
quis  non  adpetat  gaudibundus  et  laetus  in  quo  aliquid  et  ipse 
Domino  suo  retribuat,  quis  non  pretiosam  in  conspectu  Dei  mor- 
tem  fortiter  et  constanter  excipiat  placiturus  eius  oculis  qui  nos 
in  congressione  nominis  sui  desuper  spectans  uolentes  conprobat, 

80  adiuuat  dimicantes,  uincentes  coronat,  retributione  bonitatis  ac 
pietatis  patemae  remunerans  in  nobis  quicquid  ipse  praestitit  et 
honorans  quod  ipse  perfecit? 

Ipsius  enim  esse  quod  uincimus  et  quod  ad  maximi  certaminis  S 
palmam  subacto  aduersario  peruenimus  declarat  et  docet  Domi- 

25  nus  in  euangelio  suo  dicens:  cum  autem  uos  tradiderint, 

1  Rom.  12,  1.  2.        11  Ps.  115,  12.  13.  15.        25  Mattk  10,  19.  20. 

1  no8  ergo  CB  3  niuam  om.  C  deo]  dno  ii,  deo  rationabile 

ministerium  uestrum  V         4  transformamini  C^B         remouatione  B 
5  probandum  nobis  BV  bona  et]  bona  CBV  bene  placens  M, 

bejlacens  L  7  priua  est  Bs.l,  9  de  om,  L,  pro  P  10  fidei] 

dno  fidei  C  deuotioni  C*  obsequio  C  retribuatur  CB 

11  quod  C^  12  de]  pro  CBv         mihi  retribuit  M,  tribuit  mihi  Bv 

13  salutis]  salutaris  CPv,  salutarem  B  14  inuocabo  nomen  dnTciS 

instorum]  sanctorum  M  15  prumpte  L,  pro  te  C  16  gaude- 

bunduB  CH  17  domini  Nv  18  nos  otn.  C  19  sui  nominis 

CB;  constitutos  add,  CBv  20  bonitatis  ac  om.  V  bonitates  ac 

pietates  C^  21  praestitit]  prostiti  B  25  dicens  ex  docens  P 

tradider  C 


832  Caeeilii  Cypriani 

nolite  cogitare  quoinodo  ant  qnid  loquamini.  dabi- 
tnr  enim  nobis  in  illa  hora  qnid  loqnamini.  non 
enim  uos  estis  qni  loqnimini,  sed  spiritns  patris 
nestri  qni  loqnitnr  in  nobis.  et  itemm:  ponite  in 
cordibus  uestris  non  praemeditari  excusare.  egos. 
enim  dabo  uobis  os  et  sapientiam,  cni  non  poternnt 
resistere  adnersarii  uastri.  inqno  quidem  et  credentinni 
magna  fidi)cia  est  et  culpa  granissima  perfidomm  non  credere  ei 
qui  se  opem  snam  datumm  confitentibus  poUicetnr  nec  mrsas 
eundem  timere  qui  aetemam  poenam  negantibus  conminatur.       i» 

<  Quae  uos  omnia,  fortissimi  ac  fidelissimi  milites  Christi,  in- 
sinuastis  fratribns  nostris,  conplentes  factis  quod  uerbis  ante 
docuistis,  futuri  maximi  in  regno  caelomm  pollicente  Domino  et 
dicente:  qni  fecerit  et  sic  docuerit  maximus  uocabi- 
tur  in  regno  caelorum.  denique  exemplum  uestrum  secutai^ 
multiplex  plebis  portio  confessa  est  .uobiscum  pariter  et  pariter 
coronata  est,  conexa  uobis  uinculo  fortissimae  caritatis  et  praa- 
positis  snis  nec  carcere  nec  metallis  separata.  cnius  nnmero  nec 
uirgines  desnnt,  quibns  ad  sexagenarium  fmctum  centenus  acces- 
sit  quasque  ad  caelestem  coronam  glona  gemina  pronexit.  in  ao 
pueris  quoque  uirtus  maior  aetate  annos  suos  confessionis  laude 
transcendit,  ut  martyrii  uestri  beatum  gregem  et  sexus  et  aetas 
omnis  omaret. 

7     Qui  nunc  uobis,  dilectissimi  fratres,   conscientiae  nictricis 
uigor,  quae  snblimitas  animi,  quae  in  sensu  exultantia,  qni^^ 

4  Lnc.  21,  14.  15.        14  Matth.  5,  19. 

1  quomodo  L  8,  L  quomodo  aat  om.  BV  dabitar  . . .  loqua- 

mini  om,  R        3  qui  exp.  N,  quid  C^         loquamini  £P'JR>,  lomini  N 
5  excuBari  C        6  os  in  ras,  Bj  et  os  P,  otn.  L        et]  sed  L        potenmt] 
possunt  C,  po^sint  R         8  magnae  **  B  et  eras.         fiduciae  B        ei  ex 
et  C  9  confidentibus  C  10  qui]  quia  C^  PB  12  implcn- 

tes  Mv  16  est  om.  N  et  pariter  om.  LNP  17  coronata  est] 

confortata  C        fortissima  et  B        claritatis  C»         et]  et  a  CMPBv 
praepositi*  sui  22  s  eras.  18  separat  N  19  sezagenariom  B 

fructus  CMN;  cf,  p.  20^,15        20  ad]  aut  LM        gloriae  geminata  C 
23  «orMnaret  B  24  qui]  quod  L  dilectissimij  dauid  corr.  in 

dabit  C 


Epistulae  LXXVI.  c.  5—7.  833 

triiuDphas  in  pectore,  imaiiiqueinqae  uestrum  stare  ad  promis- 
som  Dei  praemiam,  de  iadicii  die  esse  secaram,  ambalare  in, 
metallo  captiao  qaidem  corpore  sed  corde  regnante,  scire  Chri- 
stam  secam  esse  praesentem  gaadentem  tolerantia  seraoram 

5  saorum  per  aestigia  et  aias  saas  ad  regna  aetema  gradientiam? 
expectatis  cotidie  laeti  profectionis  aestrae  salatarem  diem  et 
iam  iamqae  de  saeculo  recessuri  ad  martyrum  munera  et  domi- 
cilia  diuina  properatis,  post  has  mundi  tenebras  uisuri  candi- 
dissimam  lucem  et  accepturi  maiorem  passionibus  omnibus  et 

10  conflictationibus  claritatem  apostolo  contestante  et  dicente:  non 
sunt  condignae  passiones  huius  temporis  ad  super- 
uenturam  claritatem  quae  reuelabitur  in  nobis.  plane 
quia  nunc  uobis  in  precibus  efficacior  sermo  est  et  ad  inpetran- 
dam  quod  in  pressuris  petitur  facilior  oratio  est,  petite  inpensius 

15  et  rogate  ut  confessionem  omnium  nostrum  dignatio  diuina  con- 
sommet,  ut  de  istis  tenebris  et  laqueis  mundi  nos  quoque  uobis- 
cum  integros  et  gloriosos  Deus  liberet,  ut  qui  hic  caritatis  et 
pacis  uinculo  copulati  contra  haereticorum  iniurias  et  pressuras 
gentilium  simul  stetimus  pariter  in  regnis  caelestibus  gaudea- 

90  mus.  opto  uos,  beatissimi  ac  fortissimi  fratres  in  Domino  bene 
aalere  et  nostri  semper  et  ubique  memini^se.  ualete. 

10  Rom.  8,  18. 

2  iudicii  die]  indicio  dei  Nv  esse]  etE  in  om.  B 

3  regnantes  E  4  secnm  esse]  esse  cnm  E  praesentem  om.  CE 

gandere  E  tolerantiam  LMNP  5  snornm  om.  E  graden- 

tinm  ex  gandentinm  C  6  expectantes  ex  expectandis  C  expecta- 

tis  . . .  nestrae  am.  E  laeti  om.  V,  laetitiam  C  professionis  C 

7  iamqne]  qnae  E  martyrinm  0*  8  properastis  E  bas 

om,  E  11  passionis  C^M  12  claritatem]  gratiam  C  13  et 

om.  P  imperantnr  E  15  dinina]  digna  C  16  nt]  et  V 

Aeexe  C  17  dns  C  Mc]  id  E  et]  sed^  20  opto  . . . 

meminisse  nalete  om.  C  fratres  beatissimi]  frs  kmi  J9f,  beatissimi 

patres  N  ac  fortissimi  X,  ac  dilectissimi  PEv,  ac  dilectissimi 

fratres  Jf,  om.  N  21  nalete  om.  PEv.  —  Ad  (Eiplicit  ad  P,  Caecili 

Cypriani  ad  M)  martyres  (martyras  M)  et  confessores  (in  metallo  constitn- 
tos  add.  LNP)  explicit  (om.  P)  LMNP,  Ad  (Explicit  ad  C)  Nemesiannm 
et  ceteros  (ceros  C)  in  metallo  constitntos  explicit  (om.  C)  CE.  — 

m.  53 


834  Caecilii  Cypriani 

EPISTVLl  LXXVII. 

CYPRIANO  PBATBI  NEMESLANVS  DATIVV3  FELEt  ET  VICTOR 
,    IN  DOMINO  AETEBNAM  S. 

1     Semper  magais  sensibas  pro  temporis  coiidicione  litteris  tuis 
locutos  esy  Cjpriane  dilectissime.  qaibus  adsidae  lectis  et  praoi  s 
corrigantur  et  bonae  fidei  homines  corroborantar.  dum  enim  non 
desinis  tractatibus  tuis  sacramenta  occulta  nudare,  sic  nos  in 
fidem  facis  crescere  et  de  saeculo  homines  ad  credulitatem  acc^ 
dere.  nam  quaecumque  bona  in  multis  libris  tuis  intulisti,  nescius 
ipsum  te  nobis  designasti.  es  enim  omnibus  hominibus  in  trao-  lo 
tatu  maior,  in  sermone  facundior,  in  consilio  sapientior,  in 
sapientia  simplicior,  in  operibus  largior,  in  abstinentia  sanctior, 
in  obsequio  humilior  et  in  actu  bono  innocentior.  scis  et  ipse, 
carissime,  nostrum  optabile  uotum  esse  quod  te  uideamus  doo- 
torem  et  amatorem  uostrum  ad  coronam  magnae  confessionis  is 
peruenisse. 

t  Nam  quasi  bonus  et  uerus  doctor  quid  nos  discipuli  secuti 
apud  praesidem  dicere  deberemus  prior  apud  acta  proconsulis 
pronuntiasti  et  tuba  canens  Dei  milites  caelestibus  armis  in- 
structos  ad  congressionis  proelium  excitasti  et  in  acie  prima^o 

Epist.  LXXVII.  —  Incipiunt  rescripta  confessonim  B,  Bescripta  Neme- 
siani  v  (fol.  19^),  Incipit  secnnda  epistnla  T,  Cypriano  fiTNemesianus 
Datiuus  Felix  Victor  J7,  Ad  Cjprianum  Nemesianus  Datiuus  Felix  et 
Victor  incipit  n  (fol,  158''),  Ad  scm  Cypriani  epistola  Nemesiani  Datiui 
Felicis  et  Victoris  fi,  om,  hr,  —  2  nemesiano  |»,  nemesianus  salutem  9 
3  deo  BrfL  4  semper]  cum  semper  Thfi  magni  fi\  sanis  v 

temporum  v  5  locutus  es  tuis  p  6  corrigunt  Th  bonae] 

bona  et  h  non]  nos  r  7  sinis  Bv,  desint  Th  tractibus  Th 

ocoultanda  Thfi>  sic  om.  ^  8  f  acis  nos  in  fidem  fi  fide 

Brv  f acis]  pacis  Th  etoin.fi  et  de  . . .  accedere  om.  Br 

accede  Thf  aecclesiae  fi  9  quacuq.  B  libris  tuis  multis  Br,  m. 

tuislibrisl?  intulistis  27i  10  adsignasti  v  es]  et  BA^ 

11  facundior  ex  nefandior  T  ooncilio  v  12  sapientia]  patientia 

BHrpw        13  et  in]  in  v         15  et  amatorem  om.  Br        magnae  ad  7, 
.  magnae  ac  ^         17  quasi  et  T        bonus  om.  Br         18  proconsiliis*  T 
19  instructus  B  20  et  om.  v  prima]  pugna  add.  Thfiv,  pugnans 

add.  H§v 


Epistulae  LXXVIL  c.  1—3.  835 

«piritali  gladio  diabolum  interfecisti,  agmina  quoque  fratrum 
hinc  et  inde  uerbis  tuis  conposuisti;  ut  insidiae  inimico  updique 
tenderentur  et  cadauera  ipsius  publici  hostis  et  nerui  condsi  cal- 
carentur.  crede  nobis,  carissime;  quoniam  non  est  a  centesimo 

«praemio  minor  tua  innocens  anima,  quae  nec  saeculi  primos 
inpetus  timuit  nec  ire  in  exilium  recusauit  nec  relinquere  ciuita- 
tem  dubitauit  nec  in  deserto  loco  morari  horruit  et  quoniam 
multis  documentum  confessionis  dedit,  ipsa  martyrium  prior 
duxit.  quot  enim  ad  martyria  facienda  exemplo  suo  prouocauit: 

10  et  non  tantum  martyrum  de  saeculo  iam  excedentium  sociata  esse 
coepit,  sed  et  cum  futuris  caelestem  amicitiam  copulauit. 

Agunt  ergo  tibi  nobiscum  damnati  maximas  apud  Deum  gra-  S 
tias,  Cypriane  carissime,  quod  litteris  tuis  laborantia  pectora 
recreasti,  fustibus  uulnerata  membra  curasti,  conpedibus  pedes 

is  iigatos  resoluisti,  semitonsis  capitibus  capillaturam  adaequasti, 
tenebras  carceris  inluminasti,  montes  metalli  in  plana  deduxisti, 
naribus  etiam  fragrantes  flores  inposuisti  et  tetrum  odorem  fumi 
discuSsisti.  fecit  autem  et  prosecutum  est  ministerium  tuum  et 
Quirini  dilectissimi  nostri,  quod  per  Herennianum  hypodiaconum 

^  et  Lucanum  et  Maximum  et  Amantium  acoluthos  distribuendum 
misisti,  quaecumque  necessitatibus  corporum  defuerant  expediri. 

2  inc  /i  uerbis  . . .  insidiae  repetit  T  inimici  v  3  cada- 

neris  Brv  publicae  1%  hostis  et]  hostis  BTrfivv,  hortis  h 

neruis  pL^v  concisis  ft^y,  <m,  ^  4  nobis  carissime  am.  Th(i 

«st  otn,  §  5  prima  v  6  recussauit  T  1  commorari  vVj 

mori  r  8  ipse  r  9  dizit  T*Bh,  discit  r  quot  acripsi, 

quod  Th(t,  alios  BHr§w  facienda]  pacienda  r  10  et  om.  fi 

sociata  scHpsi,  socia  H^w,  solatia  T,  solatium  fi,  solacios  h,  socius  Br ; 
cf.  p,  549 yl6  12  damnati  om,  Br  dnm  Thyi,  13  carissime] 

dilectissime  Brvv        15  semitonsi  BT        capitis  v        capiUatura  Br 
adaequasti  iUum  H         16  planum  BHriivv         17  flagrantes  h,  fraglan- 
tes  H§\  fiagrantibus  Br  floribus  Br  18  discussisti]  exclusisti 

BHr§w        persecutum  rv        est  am,  Brvv,  et  (i         19  nostri]  nos  T 
per  om,  §  herrenianum  T,  hennianum  hfif  felicem  heremianum  B, 

felicem  Idereinianum  r  ypodiaconos  B  20  lucianum  Brv  et 

amantium  om,  Vj  et  augustalem  et  amantium  Br  achoUtos  T  os  ex  is, 

presbyterum  Br  21  necessitati  5r'  corporis  flj|5  defuerunt 

Thfi  .  Expediti  sumus  r 

53* 


836  Caeeilii  Cjpriani 

simas  ergo  orationibus  nostris  alteratro  adiutores  et  rogemus 
sicut  mandasti,  ut  Deum  et  Christum  et  angelos  in  omnibus 
actibus  nostris  habeamus  £autores.  optamus  te,  Domine  frater, 
semper  bene  ualere  et  nostri  meminisse.  saluta  onmes  qui  tecum 
sunt.  omnes  nostri  qui  nobiscum  sunt  te  amant  et  salutant  et  s* 
uidere  desiderant. 


EPISTVLA  LXXVIIL 

CTPmNO  FRATRI  ET  COLLEGAE  LVCIVS  ET  QVI  CVM  EO  SVNT 
FRATRES  OMNES  IN  DEO  S. 


1  Exultantibus  nobis  et  laetantibus  in  Deo  quod  nos  et  in  con- 1» 
gressionem  armauerit  et  in  proelio  uictores  sua  dignatione  fecerit 
superuenerunt  litterae  tuae,  frater  carissime,  quas  per  Herennia- 
num  hypodiaconum  et  Lucanum  et  Maximum  et  Amantium 
acoluthos  misisti  nobis:  quibus  lectis  recepimus  in  uincuUs 
laxamentum,  in  pressura  solacium  et  in  necessitate  praesidium  i^ 
et  excitati  sumus  et  robustius  animati  ac  si  quid'  amplius  fuerit 
poenarum.  nam  ante  passionem  a  te  sumus  ad  gloriam  prouocati, 
qui  prior  nobis  ducatum  ad  confessionem  nominis  Christi  prae- 
buisti.  nos  uero'  secuti  uestigia  confessionis  tuae  parem  gratiam 

1  noBtris  om,  H§  alteratmm  fivv  et]  sed  ^  3  actibns 

om.  T  nostris  om.  fi  fantores]  fatnros  T  optamns  ,..16 

desiderant  <m,  v        domine  om.  r        frater]  pater  kme  Br         4  semper 
om.  T§r  salnta  . . .  desiderant  om,  B.  —  Cypriano  Nemesianns 

Datinns  Felix  et  Victor  explicit  T,  Rescripta  confesBomm  explicit  B^  om. 
Hhr^av.  — 

Epist.  LXXVm.  —  Incipit  ad  Lncinm  (Incipit  Lndi  fi)  et  qni  cnm  eo 
snnt  TQfi,  Incipit  ad  Lncinm  By  Cypriano  Lncins  qni  et  NioostratnB  JET, 
om.h.^S  cyprianns  BQTh  Incio  BQTh  cnm  eo]  mecnm  Bv 

9  omnes  om.  fu        dno  HTv        10  et  nos  T        et  in  scripsi,  et  Q,  in  T, 
ad  BHfAV  11  et]  nt  B  sxihom.  B  12  herenninnm  H, 

henniannm  Qhfi,  enniannm  J,  satnrninm  et  herenniannm  V  13  Incia- 

nnm  Bv        et  amantinm  om.  V        14  acolnthos  TV,  acolitos  BHQh^ 
miiistis  B  nobi»  om.  B  15  pressnris  B  16  ac]  ad  fiv,  at  h; 

cf.  p.  827, 7  qnidam  prinB  M  (qnid  amplins  Q)  17  abste  B, 

ante  /li'  19  nestiginm  T 


EpiBtula  LXXVII.-LXXV11L  837 

tecum  speramas.  nam  qui  prior  est  in  carsu  prior  est  et  ad  prae- 
miam,  et  qai  prior  occapasti  de  qao  cepisti  inde  hoc  nobis  com- 
manicasti,  demonstrans  f  scilicet  indiaidaam  caritatem  qaa  sem-' 
per  nos  dilexisti:  at  qaibas  onas  fuit  spiritus  in  conianctionem 
&  pacis  esset  precum  tuarum  gratia  et  una  corona  confessionis. 
Accessit  autem  tibi,  frater  carissime,  ad  confessionis  coronam  3 
retributio  operum,  abundans  mensura  quam  accipies  a  Domino  in 
die  remunerationis,  qui  et  te  nobis  litteris  tuis  repraesentasti; 
ut  pectus  illud  tuum  candidum  et  beatum  quod  semper  nouimus 

10  manifestares  et  secundum  latitudinem  eius  nobiscum  laudes  Deo 
dicereSy  non  quantum  nos  meremur  audire,  sed  quantum  tu  potes 
dicere.  tuis  enim  uocibus  et  quae  minus  in  nobis  instructa  erant 
exomasti  et  confirmasti  ad  sustentationem  earundem  passionum 
quas  patimur  securi  de  praemio  caelesti  et  de  corona  martyrii 

15  et  de  regno  Dei  ad  prophetiam  quam  litteris  tuis  spiritu  sancto 
plenus  spopondisti.  hoc  totum  fiet,  dilectissime,  si  nos  orationi- 
bus  tuis  in  mente  habueris,  quod  te  facere  confido,  sicut  et  nos 
ntique  facimus. 

Accipimus  itaque,  frater  desiderantissime,  id  quod  a  Quirino  3 

so  et  a  te  ipso  misisti  sacrificium  ex  omni  opere  mundo.  sicut  et 
Noe  optulit  Deo  et  delectatus  est  Deus.  in  odorem  suauitatis  et 
respexit  in  sacrificium  eius,  ita  et  in  uestrum  respicit  et  delecta- 
tur  reddere  uobis  huius  tam  boni  operis  mercedem.  peto  autem 

1  in  cursa]  ad  confessionem  H       est  et]  est  J^/t        2  occupati  HT 
de  quod  coepisti  BQHfi\  prior  et  coronatur  H       de  nobis  B       3  demon- 
strans  H,  demonstrationem  BTQhfi  et  indiuiduam  Q  qua] 

quam  BQ  semper]  spem  per  B  4  fuit  om.  B  sps  unus  H 

coniunctione  v  5  tuarum]  initiarum  Bf  unitarum  Oocon.  gratiam 

et  unam  coronam  B  6  tibi  om.  B  7  mensuram  B^TQh 

8  diem  B  et  exp.  Q  (exh.  M)  9  pectus]  tempus  B  10  mani- 

feetare  eas  BTQh  et]  sed  B  nobiscum]  nobis  BW  11  mere- 

remur  H  re  s.  l.  12  erant  et  JBQ  13  omasti  B  confirmati 

sumus  H}  14  patimur]  patienter  TQh,  patienter  sustinemus  /it;  fort. 

patimur  patienter  15  ad  propbetiam]  ez  propbetia  Hv  quam 

nobis  F       16  spondisti  B       17  confidimus  H       19  accepimus  BHfiv 
quod  est  V        cyrino  BV         20  abste  B        et  noe]  noe  T        21  deus] 
deo  B       odore  h       22  respicite  T,  respiciet  F,  respiciat  M^v       delecta- 
bitur  F,  delectetur  ftt?  23  reddens  B  nobis  T  tam]  iam  TQ 


838  Caecilii  Cypriani 

nt  litteras  quas  ad  QairiniuD  fecimas  transmitti  piaedpias.  opto 
te,  frater  carissime  ac  desiderantissime,  semper  bene  nalere  et 
nostri  meminisse.  saluta  onmes  qui  tecnm  snnt.  nale. 


EPISTVLA  LXXVIIII. 

CYPRDLNO  CAEISSIMO  ET  DILECTISSIMO  PELIX  lADER         5 
POLLANVS   VNA    CVM   PRESBYTERIS  ET  OMNIBVS   NOBISCVM 
COMMORANTIBVS  APVD  METALLVM  SIGVENSEM  AETERNAM  IN 

DEO  S. 


Eesalutamus  te,  frater  carissime,  per  Herennianum  hypodia- 
conum  et  Lucanum  et  Maximum  fratres  nostros  fortes  et  in-10 
columes  adiuuantibus  orationibus  tuis:  a  quibus  accepimus 
oblationis  nomine  quantitatem  una  cum  litteris  tuis  quas 
misisti,  in  quibus  dignatus  es  de  uerbis  caelestibus  nos  tam- 
quam  filios  confortare.  et  Deo  patri  omnipotenti  per  Christum 
eius  gratias  egimus  et  agimus  quod  sic  confortati  et  conroborati  u 
sumus  per  tuam  adlocutionem,  petentes  de  animi  tui  candore  ut 
nos  adsiduis  orationibus  tuis  in  mente  habere  digneris,  ut  con- 

1  cyrinum  V,  cyprianum  B  feci  V,  fecit  B  opto  . . .  uale 

om.  B  2  fratres  T  desideratissime  T  3  uale  01».  Q,  nalete  fi,  — 
Caecili  Cypriani  ad  Lucium  explicit  B,  Ad  Lucium  et  qui  cum  eo  sunt 
explicit  TQj  om.  Hhfi.  — 

Epist.  LXXVUU.  —  Incipit  epistula  (Ad  sanctum  Cyprianum  fi)  Felicis 
laderis  (lader  T,  om.  B)  Poliani  (Polianis  T,  om.  B)  BT§,  Cjpriano  FeUx 
lader  banc  mittunt  epistolam  H,  Rescripta  laderis  FoeliclB  et  caeterorum  v 
fol,  19!^,  Incipit  Foelix  lader  Pollianus  ft  /bl.  15Q',  —  5  cyprianus  5* 
et  dilectissimo  om.  B        ader  JB  '      6  pollianus  fi        conpresbyteris  ^ 
et  onmibus  om.  v  uobiscum  H^  7  si^ense  ^'v,  sin- 

guense  |?/t*,  singuensem  B,  singuentem  v  in  dno  v,  in  dnm  T\ 

aetemam  in  domino  v  9  resalutauimus  fi  firater  om.  Bv 

herenianum  v,  hennianum  Tft  hypodiaconum  om,  v  10  et  lucia- 

num  BT(i,  lucianum  v  et  om.  v  12  oblationes  B^H^         nomine 

om.  B  quantitatem]  non  minimam  quantitatem  (iv  tuis 

om.  Bv  13  misisti]  scripsisti  v         caelestibus  uerbis  H         14  filios 

tuos  B         confortari  ft  V  15  eius  v  8.  h  m.  2         egimus  et  om.  B 

16  per  tuam]  perpetuam  T  17  tuis  nos  adsiduis  orationibus  H 

mentem  BTfk 


Epistula  LXXVIIII.-LXXX.  839 

fessionem  uestram  et  nostram  quam  Dominus  in  nobis  conferre 
dignatus  est  suppleat.  saluta  omnes  qui  tecum  commorantur. 
optan^us  te,  frater  carissime,  in  Domino  bene  ualere.  [Felix 
scripsi.]  lader  subscripsi.  Polianus  legi.  Dominum  meum  Euty- 
5  chianum  saluto. 


EPISTVLA  LXXX. 

CYPRUNVS  SVCCESSO  FRATRI  S. 

Vt  non  uobis  in  continenti  scriberem,  frater  carissime,  illa  res  1 
fecit  quod  uniuersi  clerici  sub  ictu  agonis  constituti  recedere 

loistinc  omnino  non  poterant,  parati  omnes  pro  animi  sui  deuotione 
ad  diuinam  et  caelestem  gloriam.  sciatis  autem  eos  uenisse  quos 
ad  urbem  propter  hoc  miseram,  ut  quomodocumque  de  nobis 
fescriptum  fuisset,  exploratam  ueritatem  ad  nos  perferrent. 
multa  enim  uaria  et  incerta'  opinionibus  uentilantur.  quae  autem 

15  sunt  in  uero  ita  se  habent,  rescripsisse  Yalerianum  ad  senatum 
ut  episcopi  et  presbyteri  et  diacones  in  continenti  animaduertan- 
tur,  senatores  uero  et  egregii  uiri  et  equites  Bomani  dignitate 
amissa  etiam  bonis  spolientur  et  si  ademptis  facultatibus  chri- 

1  nestram  et  om,  v  et  nostram  om.  (i  *■  2  morantur  B 

B  opto  B  frater  carissime]  Bt  B  in  deo  fiv,  om.  By  in  deo 

semper  v  felii  scripsi  om,  BHTpav,  add.  Oxon.  4  iader  . . . 

salnto  om.  B§v  poUianus  fi  euthycianum  fi,  uthyciano  T 

5  salutem  T.  —  Cypriano  Felix  lader  Polianus  explicit  T,  Epistola  Felicis 
explicit  B,  om.  H§fiv.  — 

Epist.  LXXX.  —  Incipit  (om.  H)  epistula  beati  (aS^G)  Cypriani  ad 
Successum  GH,  Incipit  (Cypriani  add.  m.  2)  epistola  ad  Successum  T, 
Incipit  {om. ,»)  ad  Successum  TTft.  —  8  scribere  T  9  cleri  T         ictu] 

iciu  T  10  istinc]  hinc  G  animi  sui  deuotione  ad  diuinam] 

animatione  diuina  HTW  11  celeste  W,  caelesti  H  gloria  H, 

corona  W,  coronam  T  eos]  meos  T  «    12  quomodoquoque  W, 

quod  G  nobis]  his  T  13  fuissent  ft  ezplorata  G  ueri- 

tate  G,  sibi  ueritatem  (lv  referrent  /li,  referret  W,  referent  G 

14  uentulantur  T         15  sint  ft        ad]  ob  G^         16  ut]  et  W        et  dia- 
coni  G,  om.  T  in  ras,  continentia  TW,  continentiam  G         animad- 

nerterentur  T,  enim  aduersantur  W  17  uero  et  om.  (t,  uiri  et] 

uiri  Oxon.  18  spoliantur  TW,  eipolientur  G  christi  ft* 


840  Caecilii  Cypriani 

stiani  [esse]  perseuerauerint,  capite  quoqne  multentur,  matronae 
ademptis  bonis  in  exilium  relegentur,  Caesariani  autem  quicom- 
que  uel  prius  eonfessi  fuerant  uel  nunc  confessi  faerint  confiscen- 
tur  et  uincti  in  Caesarianas  possessiones  descripti  mittantur. 
subiecit  etiam  Valerianus  imperator  orationi  suae  exemplam& 
litterarum  quas  ad  praesides  prouinciarum  de  nobis  fecit:  quas 
litteras  cotidie  speramus  uenire,  stantes  secundum  fidei  firmita- 
tem  ad  passionis  tolerantiam  et  expectantes  de  ope  et  indulgentia 
Domini  uitae  aetemae  coronam.   Xistum  autem  in  cimiterio 
animaduersum  sciatis  YIII.  id.  Aug.  die  et  cum  eo  diaconesio 
quattuor.  sed  et  huic  persecutioni  cotidie  insistunt  praefecti  in 
urbe,  ut  si  qui  sibi  oblati  fuerint  animaduertantur  et  bona 
eorum  fisco  uindicenlur. 
8     Haec  peto  per  uos  et  ceteris  coUegis  nostris  innotescant,  ut 
ubique  hortatu  eorum  possit  fraternitas  corroborari  et  ad  agonem  i» 
spiritalem  praeparari,  ut  singuli  ex  nostris  non  magis  mortem 
cogitent  quam  inmortalitatem  et  plena  fide  ac  tota  uirtute  Domino 
dicati  gaudeant  magis  quam  timeant  in  hac  confessione,  in  qua 
sciunt  Dei  et  Christi  milites  non  perimi  sed  coronari.  opto  te, 
frater  carissime,  semper  in  Domino  bene  ualere.  m 

1  esse  om.  Gu.  perseuerant  H  mutentnr  T,  mulcentar  f», 

plectentur  R  matronae  uero  jETT,  et  romae  .a  2  adeptis  W 

religentur  TW,  relegerentur  G  caesariani  autem]  causarum  atq.  fi 

sed  cesarum  8.  l,m,2  3  fuerunt  W  4  cessarianas  T  de- 

scriptam  T,  et  inscripti  G,  et  scripti  /i  5  deiecit  W  imperator] 

imploratione  W  orationis  Hj  in  orationis  Gy  om.  W        ^  sua  W 

exemplo  Gy  et  eiemplum  T  6  litteras  G  praesidom  H  pro- 

uinciae  G         quas  om.  H         7  stantes]  state  ergo  G  8  et  om.  T 

spectantes  a  et]  et  de  T  9  aetemam  T  xyxtum  Ha^, 

siitum  Gfi*,  christum  T,  crescunt  W^  cymiterium  G,  cometerio  T' , 

coemiterio  Wv  10  VIII.  idum  ag^.  J,  V  iduum  aug.  H,  octauo  idumn 

augustarum  (iv  die  om.  W  eo  diacones]  eodem  GHT,  eode  fi, 

eodem  diacones  W  11  quartum  G,  quarum  (i  in  urbem  HT, 

om.  W  12  sibi]  ibi  G  fuissent  W  14  et]  ut  W  ceteris 

ow.  Ga  innotiscant  W  ut  ubique]  ubi  f*  17  cogitant  G, 

concitent  T      et]  ex  W       18  dicata  ITjtt,  dicat  Ttin  ras,       19  opto  . . . 
ualere  omGHW;  amen  add.  G  20  in  domino  om.  ft.  —  Ad  (Caedli 

Cypriani  epistola  ad  T)  Successum  explicit  TW,  om.  GH(i.  — 


Epistula  LXXX.— LXXXI.  841 

EPISTVLA  LXXXI. 

CYPRIANVS  PRESBYTERIS  ET  DIACONIS  ET  PLEBI  VNIVERSAE  S. 

Cum  perlatum  ad  nos  fuisset,  fratres  carissimi,  commentarios 
esse  missos  qui  me  Vticam  perducerent  et  consilio  carissimorum 

spersuasum  esset  ut  de  hortis  nostris  interim  secederem,  iusta 
interueniente  causa  consensi,  eo  quod  congruat  episcopum  in  ea 
ciuitate  in  qua  ecclesiae  dominicae  praeest  illic  Dominum  con- 
fiteri  et  plebem  uniuersam  praepositi  praesentis  confessione  clari- 
ficare.  quodcumque  enim  sub  ipso  confessionis  momento  confessor 

10  episcopus  loquitur  aspirante  l)eo  ore  omnium  loquitur.  ceterum 
mutilabitur  honor  ecclesiae  nostrae  tam  gloriosae,  si  ego  episco- 
pus  alterius  ecclesiae  praepositus  accepta  apud  Vticam  super 
confessione  sententia  exinde  martyr  ad  Dominum  proficiscar, 
quandoquidem  ego  et  pro  me  et  pro  uobis  apud  uos  confiteri  et 

15  ibi  pati  et  exinde  ad  Dominum  proficisci  orationibus  continuis 
deprecer  et  uotis  omnibus  exoptem  et  debeam.  expectamus  ergo 
hic  in  secessu  abdito  constituti  aduentum  proconsulis  Cartaginem 
redeuntis,  audituri  ab  eo  quid  imperatores  super  christianorum 
laicorum  et  episcoporum  nomine  mandauerint  et  dicturi  quod  ad 

20  horam  Dominus  dici  uoluerit.  uos  autem,  fratres  carissimi,  pro 
disciplina  quam  de  mandatis  dominicis  a  me  semper  accepistis 

Epist.  LXXXI.  —  Incipit  (Epistola  Cecili  Cypriani  Carthaginiensis 
epi  P)  ad  clemm  et  plebem  Kartaginiensem  (cartaginis  §)  G^,  Incipit  ad 
clerum  de  Successo  Z  (foH.  166''),  Incipit  ad  presbyteros  et  diaconos  z 
(fol.  230''),  Ad  plebem  de  suo  successu  f*,  om.  r.  —  2  et  om.  G  diaconi- 
bus  riiv  3  fuisset  ad  uos  Z  frumentarios  /it  4  me  om.  z 

nt  hic  an  Z,  menticam  z,  umquam  G  5  uti  G  de]  in  Z 

ortis  Gz^yL  secederem]  non  crederemus  z  6  epo  ;ef  9  ipso] 

illo  z^iv,  in  loco  Z     ,   10  eps  scs  G         omnium  om.  r         ceterorum  z 
11  multilabitur  j^fi ' ,  ut  labitur  Z  ecclesiam  nostram  gloriosam  z 

ego  om.  Z,  ergo  z         12  utiram  z  13  sententiain  GZz         14  ego  et 

om.  Z  uos  om.  Z  16  uotis  omnibus  deprecare  z  17  addito  z, 

om.  Z  consulis  z  cartaginis  Z,  ad  cartaginem  rzfi  18  audi- 

turi]  dicturi  G  in  marg.,  ab  eo  audituri  z  quod  Gz  imperatores] 

in  populum  G  super  om.  ft,  sub  z  20  dominus  om.  G,  deus  p 

carissimi  om,  s  21  quam]  quasi  r  de  om.  z 

ni.  54 


842  Caecilii  Cjpriani  epistala  LXXXL 

et  secundum  qnod  me^tractante  saepissime  didicistis,  quietem  et 
tranquillitatem  tenete,  nec  quisquam  uestrum  aliquem  tumultum 
fratribus  moueat  aut  ultro  se  gentilibus  offerat.  apprehensus 
enim  et  traditus  loqui  debet,  siquidem  Deus  in  nobis  positus  illa 
hora  loquatur^  qui  nos  confiteri  magis  uoluit  quam  profiteri.  5 
quid  autem  de  cetero  nos  obsemare  conueniat  antequam  in  me 
super  confessione  nominis  Dei  proconsul  sententiam  ferat,  in- 
struente  Domino  in  comminus  disponemus.  incolumes  uos,  fratres 
carissimi^  Dominus  lesus  in  ecclesia  sua  permanere.faciat  et  con- 
seruare  dignetur.  10 

1  et  am.  G  et  tranquillitatem  fm»  z  2  tenere  Z  qnic- 

qnam  s        3  de  fratribas  Zzryi,        aut]  MtZ        4  etenim  r^,  autem  Z 
et  siqnidem  z,  si  quid  cam  Z  deos  in  nobis  Gy  in  aobis  deuB  z,  m 

nobis  r  positas]  possit  z  5  loqaator]  mandaaerit  loqaetnr  Z 

6  qaod  G  de  cetero]  de  earto  r,  decet  ergo  Z  nosom.fi         oon- 

nenit  Zryb        in  om,  zr§ii        7  Buper]  semper  z        confessionem  ZrfiL^ 
dei]  de  ipso  z  proconsiQis'  Gr§(i,  proconsole  Z,  consnle  z  sen- 

tentia  feriat  GrPii,  sententia  fuerat  z  8  in  comminos  . . .  dominos 

iesos  om,  r  comminas  GZ^  commone  rzpf^^v  9  iesas]  noster  fi« 

10  dignetor  amen  Zz;  add.  BcUuzim  ex  libro  Fuxensi  (?):  ita  fiat  per 
soam  miserioordianL  —  Ad  clerom  de  sacessi  explicit  Z,  Ad  presbjteros  et 
diaconos  ezplicit  z,  om,  Gr§(i,  -^ 


/l^  ^JfJ 


3 


^ 


k 


Jl.