Cort onderwys van de vyf colomen

■f^

EX .nö P is

^ .j' f. H I T t f /• T O

Digitized by the Internet Archive

in 2010 with funding from

Research Library, The Getty Research Institute

http://www.archive.org/details/cortonderwysvandOObosb

/l

,.r'*f4jS

r; ) :

V

Corrondervys
S:VYFCOTfi2

loor

>^^'29/ï Steeri'lwmrer

i^ ^5i%«a^^«ri^V"'^^^''''

£<!

\

'^"r Je gangt. Lterlir^^

T A^t 5 T E R D A.2A.

by C^recU'LcA aeli'if CanJb en Caert 'VerMoüverCJnJc
L-alv^rftraet by dejft aarrL uuLe. 'Untte {TJOJca^rtr-'

iiÜÉÉft>-

NIEUJAERS-GIFTE

En alle mijn geweefene , en noch tegen-
woordige Diicipelcn fo kleyn als groot >
waer van ick uyt feven Landtfchappen
feven fal voordraghen ; om dat het getal
van feven aenmerckens weerdig is 5 want
daer zijn feven deugden, en feven werc-
ken van barmhertigheydt ; feven wonderen van de We-
rek ; {even Planeten ende feven vrye Konften , ende
meer andere die ick om kort te zijn voor-by gae. Ende
oock foude het getal van al mijn Difcipelen te groot
zijn om hier te befchrijven.

^acoh bosboom 5 van Embden.
Gieter 'Bel/eri, van !J^ieumegen.
fFillem Tepnc{ , va?i ^^Middelburg,
tïAdathijs Breedan ? van Follenhoo.
^anT^ottee , van Am (Ie ir e dam,
}aqes Wiüems , van Fe/uy.
Dircl^lf^ichman ^ vanü^uetckn.

Konft-lievende Difcipelen alfoo eenige van U L*
meenichmael aen mijn verfocht hebt, of het my foude
believen die Vijf-Orders der Architeüura van Fincem Sca*
mot^ tegenwoordig in defe Landen veel gebruyckt en-»
de nochtans fwaer te verftaen is , op wat lichter maniere
fou willen brengen ; foo hebbe ick het feivighc U L.
niet wel kunnen weygeren 5 door dien den vinder defes
klaerlickte kennen geeft hetfelvige voor geen leerlin-
gen

4 N I E U- J A E R S- G I F T.

gen gemaeckt te hebben , macr voor Mcefters die in de

ylrchiteüura , als oock mede in de Reecken-konft 5 ervaren

zijn, foo hebbe ick de moeyte aengenomen om U L.

een vveynigh daer in te onderrichtenjmet het maken van

eenige ruyge Schetfen , die ick U L. tot een Nieu-Jaers

(Tifte koom op-oiFeren ; waer uy t U L. meught verfekert

blijven dat ghy in een korten tijdt die Vijf-Orders , met

al wat den Vinder daer by gheftelt heeft, fult kunnen

verftaen : dat alleen uit een TaefFel verdeelt in feftigh

gelijcke Deelcn ; foo dat het werck , dat U L. daer

uy t fult komen te ordineeren 5 voor het ander dat na de

maniere van Scamo'^ gemaeckt is , niet fal komen be-

fchaemt te ftaen. En blijft hier mede in de befchermin-

ge des Alderhoogften bevoolen ? die wil U L. fegenen

met wijsheydt en verflant 5 op dat ghy in dit werck tot

U L. voornemen meught komea ü L. Meefler ende

Vriendt,

S. Bosboom.

t Ö T

Den Difcreten

L E E S E R.

Eminde Liefhebbers der "Bouin^-^njl , ick hefc
be hier eenige fchetfen gemaeckt van de vijf
Colomnèn die door Fincent Scamo^, Archi-
teét van Venetien op fijn heerlickft gheordi-
tteert zijn -> dewelcke ick op een ander maniere vari ge*»
tal gefklt hebbe. Soo dat nu alle gemeene verftanden
dit kunnen verftaen; maer onfen Autheur heeft et ge^-
maeckt voor de fcherpfinnige die in de Bouw-kunft
ervaren zijn; ende oock dienen die hier in willen ftu-
deeren wel Griecks en Latijn te verftaen ; daer onfe
'Leerlinghen kleyné gelegentheydt toe hebben om dat
teleeren, foo dat hetmy noodigh dochte op defe ma-
niere te ftellen van een Tafel gedeeltintfeltigh deelen,
waer uyt men alles kan maken, fonder dat daer eenigh
fchrift by van doen is, als men die Tafel verftaet, de-
welcke hier oock perfeél aengewefen wordt. En oock
hebbe ick niaer voorgenomen die vijf Colomnèn , als
Tujcam ^ T)orica ^ lonicai ^omana ende Corifiiia : enbyy der
order een Poort met een vierkante deur, ende een twee-
de order om de vierkante deuren te maken , waer uyt
men oock alle binnen-cieraden en Schoorfteen°mantels
kan maken, 'k Hebbe derhalven mede twee Schoorflee-
ncn hier in gevoegt, geflelt na de eerlle order, waer
na datmen met al de vijf orders wel machtewerck gaen

in 't

6

in 't maken van eenigc Schoorfteencn , foo dat ick niet
veel fchrift by mijn werck van doen ben. Ick hebbe ook
voorby gcgaen de Poorten met Pedeflalen , om dat fy
weinig gcbruyckt worden ; maer ick hebbe aengewefen
diein-Poltcn die daer toe hooren gemerkt met de letter
G. EndeColomne is getekent met fijn Pcdeftael: foo
dat men daer wel een Poort uyt kan maken. De liefheb-
bers der Konft mochten vragen , waerom dat hier geftelt
wort naeft lonica , een %)mana , daer men by alle Autheurs
te vooren niet heeft ghefien als naeft lonica een Corintia ,
en dan (^ompofica op het left ? Soo antwoorde ick daer op ?
Dat defe Colom ^mam wort gemaeckt van lonica en (^o-
rintia; en al foo lonica fwaerder is als C^mtia^ moet vol-
gen dat %omana dan oock ftercker is als Corintia en beter
is om onder te ftaen. Defe Colom "B^nwia is by die van
Roomen geordineert? ende wort ordinaris gemaeckt
met vier-en-twintigh Fermetten ? gelijck men lonica en
Corintia oock doen mach.

Hier meeverfoeck ick aen alle Lief hebbers , dat haer
gelieve mijn kleine moeyte en koften in danck aente
nemen ; en foo ick lie dat het aengenaem is , fal ick by
gelegentheit iet beters maken. Blijvende hier mede

V E, gamfch genegen Vriendu

Tot alle nijdige , m vtiyl-Jpreeckcuée 7

LASTER AERS.

m

Om fchenders, die u macht wel
eer ontfing van onder 5

I'^Met yffelickgefchreeuw^ ofrafen
als de Donder,
Befchouwt hier vry mijn werck , 't is voor

unietbefchaemt;
Want Schelders blijven hier gemeenlijck

foobefaemt.
Dat fy uyt enckel haet my fchenden en be-

kneev^'len;
Om dat ick befich ben eenighe donck re

neev^len
Te lichten voor mijn voick , foo wenfchen

fydieftanck
Uyt d'helfche Acheron te fchenken in mijn

Dranck;
Dit Satyrlick-ghebroet en kan niet anders

dencken.
Als hoc men eer en faem van goede Luy

magh krenken:
De helfe rafcrny fchijnt in haer Hers nen

woont, '-^"^'^

Sy fullennae haer doenoockeeuwigh zijn

beloont.

Dwingh uw'Tonah.

L o F - D I C lï T,

1> E 11

D I S C I P U L E k,

Gefóngcn ter eeren van haren Meester

SYMON BOSBOOM,

Op het verlichten van de vijf Orders der Jrchite&ure.

^^^^^. En Rey van Dienftbaer-Volck komt by malkander dringen,

i ^9ift^ ^^^^ ^^" ^^^ vreemc Geweft, om juychgcnde te fingen j
j " ' 'I In 't Scheeprijck Amfterdam , aen die haer heeft geleerc

[..^-jr.^X'J En oock noch onderwijl]: , en dagéJijcks beheert ,
Hoe vcl-fe niet al-t'faeni beftaen in Dienltbaerheden ,
Soo zijn-ze met de naem van LEERLINGH, wel te vreden.

Komt dan vergaerde Rey , en vlecht te faem een Krans ,

En kroont dacr mee fijn Hooft , voor fukk een brave kans '

Als u dien MEESTER fchenckt; die ons gaet werck verlichten,
Waer uyt men Bouwen magh , en Kercken , hoogh van ilichten ,

Brenght al te-faamen by wat hier ten offer hoort ;

En laetons vreedig by malkander blijven voort :
Brenght hier de Talmlacky gegroeytaen Ól Eems fijn ftranden ;
Die ruyckende Filet y g^roeyt in Gf/^fn Landen :

De Vruchten uvt Zeeland bindt mede aen de Kroon :

Dic Over-ÏJJels bloem fcc mede wel ten toon :
Laet HoUandts 'T^oJe T{oos nycmuntcn , boven d' ander*:
Neemt Henegou (ijn Vrucht , en bindt het aen malkander j

Neemt nu de Vrede-Tack dic Munjler ons befchickt.

En bmdc dacr mee die Krans, foo is de Kroon belf riekt»
De oudtfte van ons all' aen veert de Kroon in handen
Die nu gevlochten is uyt feven vr uchtbaer' Landen ,

En (et die op fijn Hoofc , tot pronck van het gemeen ,

Wy volgen al gelijck , en gaen de fel vc trccn :

Én

L o F - D I C H T.

En laec ons al-te- faem als brave Jongelingen

Tot vreughde van ons all', dit Kroon- Vairs daer by fingen.

STEMME:

Schoonfl: Nimf je van het Woudr.

KOmt beroemde ^S^eejler dauj
Wy treen an
i^Xiet de Kjoon in bey de handen ,
T>aer ftaeijy nu of u Hooft y
En verdooft
^\j< voortaan alurp' Vyanden*

Aenvaert dan braven Heldt ( al is de Krooningh fleclit)
In danckbaerheydt ons werck , en fielt de fouten recht ,
Vergeef ons 'tgeen wy doen ; de luft die quam ons dringen
En gafonsfloutigheyt, om jiiychgende te fingen.

Reyne liefde Kroont >

i •- <* ^ (j.'m t»"* § ft ;: ,

»-M-

I . 1 1^ 1 I I "•

Tafkl van de vyf

Co LOMMEN

v>

Efe Tafel aldus in 60 deelengedeeltjde welck
genoemt wort een Modul 5 en elcker deel een
minut. Uytdefe Tafel kan men alle 5 Colom-
men maken met fijn Poorten en Door-cofijns
en Schoorfleenen , voort alle Gebouwen daer men Jrchi^
teBur an gcbruyckt; en alwataen de 5 Colommen de-
pendecrt ; maer men moet weten dat foo dickmaels als
mende Colom verdickt ofte verdunt, dat men dan fijn
Modul moet maecken foo dick als de Colom onder is ,
al waer 't dat u Colom i > 2 of 3 voeten dick is , moet u
McGiil oock foo zijn, en dan in 60 deelengcdcclt, 2c-
iijck u dele Tafel aenwijll.

II

Men kan de Colommen op ver-

fchcydcn manieren verdunnen, maer

defe maniere wordt meeft

gebruyckt.

Annecr de Colom gcmacckt is onder en boven
evcndick, fo moet men defe Tufcana Colon
I Modulen 377 minuten laten recht Itaen ; en
boven dat falmen ccn half-ront trecken op de
dickte van u Colom , dan fult ghy de dickte van u Co-
lom boven daer hy 45 minuten is nederwaerts trecken
nae 't loot aen beyde zijden 5 en daer de lini het half-ront
doorfnijdt 5 dat fult ghy na beneden in vier gelijcke dee-
len maken 5 en daer u half-ront begint tot boven aen de
Colom ofte aen 't After-gael , deelt dat oock in 4 deelen,
dan (al het eerlle deel in u half-ront de eerfte verminde-
ringe zijn aen u colom, en de tweede in 't half-ront de
tweede op de colom , en foo voort : alle andere colom-
men moogt ghy oock foo doen , uytgenomen dat ghy
moet letten dat de andere een byfonder getal m 't recht-
Itaende hebben , ende oock boven in 't verminderen , an-
ders ift alleens. U L. kan hem na de Schets die ick daer
van gemaeckt hebbc reguleeren 5 daer het alles aengewe-
fen is. Maer wanneer ghy groote colommen maeckt?
fomeugt ghy het getal van viere wel op 6 ofte 8 nemen,
op dat u colom te beter in de verminderinge ronden
mach, en dat hy niet kantigh blijft. Ghy moet altijdt
foecken u werck te maecken dat het lieflick is om te
iien: Soo fult ghy de gunll van alle Liefhebbers ver-
krijgen.

11

K.f'

i

%

f-

i'

#

^^

n

IHO.SCAINJA

i^

Il f

ZET

3Ï

15

"'^

15

*'n-j -...

^-f i^

iF

i^ 9|

3 '

Kïl

LÏI

>=%

"-Ü

^.

Mr,

-i*

4,
I

tl"

Th o SCANA

16

Leert perfed u Frontifpifen

foo rondt als recht maecken.

Eemt de langhte van u Cornis ofte Lijfte,
Ivan het een eynde tot het ander, ghelijck,
van I, tot 2 5 en deelt dat in twee ghelijcke
deelen; en de helft fuk ghy in de midden
laten deur-hangen nae 't Loot, fet daer 3. Neemt dan
uPafler, en fet hem met de eenepuntopde 3. en met
de ander op ' i , en treckt dan tot 2 , foo fult ghy u Fron-
tifpis op een bequaeme hooghte fien ; ende fal van geen
Icenners berifpt worden.

V7

1 I
50

iS

^^:

a^

i^M

I

^0

( '

Do RICA

~-f<

Vil

I

u

<->

^t'

tj

"•/

1

1

(4 7;^

.f

1 53i

1

1

\ .

' 1 ,

'1 1

1

1

%

l' T.

1

l

^■^ i

1 ''.';'
1 1-^

1

1 c

^-^

; ''»

1 .

•)• 1

A

~+-

ti'

1 r

"■.

.\; ^-^

i

Ü

i

I

"^j

n

- Ji

z.^^

y

7 z

'f

1

IS !

^'.,

\ ;

1

^
?

'4è

^t-

1

1

^ t'

\

1 j

-i, 1

^r.

1

' •<%

1
1
1

1
tl

1

i -

1

ï

7

n-

---

-

--

s

y

ir

J-

s

--.•'t-

^4

2

1

'

A

'*"*

1

•n'i-

l

I '

\

1

'1

r-.

'1

1

t<^*

l"-

> 1

l'i

_^_^________^__^

T> ORL Oi\

ac

4^ è

-A- ■ ^a^er il^i .

-u~

30

Om de GROLLEN te

trecken van de Capteelen.

Oo kondt ghy volgen defe maniere, gelijck
hier geteyckentis in twee rondten ofte Sire-
kels) in elck ftaet een vierkant die ghedeelt
zijn 5 gelijck U L. in de Figuer fien meugt ->
en oock met Nummers aengewefen. Defe moet ghy foo
in u Grollen fetten ghelijckfe hier ftaen: en als ghy
iien meught in de teyckeninge van 't Gapteel. Om dit
te doen , foo neemt eerft u Pailèr met de eene punt , en
fetdieopde i, ende met de ander daer die Grol boven
vbegint 5 treckt dan naer beneden een vierde part van
't rondt 5 dan fet u Paficr op de 2 5 en treckt van daer
ghy op-ghehouwen hebt weder een vierde part van 't
rondt; doet foo met 5, 4? 53 tot 12 toe, foo fult ghy
XI Grollen niet fcheel of fcheef maecken. Om nu te ma-
ken de dickte van het plintjcn van de Grol, dat is om-
-trenteen vierendeel van de breedte die hetlaet van de
eerfte omtreck 5 foo moet men de deelen die voor Mid-
del-punten gedient hebben 5 elck byfonder in vieren dee-
len, en dan noch twaelfmael trecken , gelijck voorge-
feydt is, foo fult ghy fien dat u Grollen verminderen
Tullen tot het lefte toe, en dat ghy een wel-gemaeckté
Crol fult hebben.

1

Tot Naarder Onderrichting

om de GROLLEN tetrccken.

M uw Voluiten, of Grollen, welteverdee-
len , foo neemt voor de geheele hooghte
3 deelen, en voor de breedte 7gelykeDee-
len ; voor de hooghte boven 't oog ftelt
4 deelen , voor 't oog i deel ; en onder het oog ftelt
2 deelen, foo hebt gy dan voorde hoogte van 't vo-
luit 8 deelen.

De maat van de geheele breedte van de Voluiten
zyn 7 deelen, waar van 3 deelen en een half deel
moet bly ven buyten*toog, voor 't oog felfs i deel,
en binnen 't oog 2 deelen en een half deel, maken
famen 7 deelen voor de breedte van de Voluiten , ge-
lyk U E. in defe Figuur duydelyk vertoond werd,
Iraandehet oog dan in zyn rechte order, het welk
aldus verdeelt werd : Maakt eerft een rechte vier-
kant , waar in gy de Cirkel van *t oog trekt , en ver-
deelt het ielve in vier gelyke deelen , aan alle de vier
zyden, foozynderin dit vierkant 16 deelen i neemt
dan de vier binnentte deelen , haalt daar in twee
overhoekfe linien; verdeelt defe overhoekfe linien
yder in 6 deelen ; foo hebt gy de 1 2 Centrums , daar
door de Crollen moeten getrokken werden.

lO^ICA

< 3

1o:mica

3t

lO^ICA^

lONICA

2S

Roman A

41

2»

I

4X

s^

n

CORINTA

H|l w

■:-'.V-' J/Z/-->

I «i

! I

p'

n

'3\K'Avk:^-^>^'--^'--^>^x'^-^K'^;^:^>^'^:-4N^'^'A-^

^r^^^j-,-^

y^^^^^^^

a.

"Wiyïfa^^d^^

Tl»

<<

qApiA-iï^

25S^öH^^

CoRIlSTTA

p-^-

'1

Ht-

^!

^

1 -Ir»

1
1

i

!

1

i 1

H

1

V-^' -

«

'

k-^-

2\

\

-"1^

n

t

t*

.1

1;: i

1

CORIISTA

i^

t ^,

^-'v^^^^ss*

^*i,:ü2ijS-^

^ NX

%

I

«*

4-9

i

m

I

?

%

', /