I
Digitized by tlie Internet Arcliive
in 2013
http://archive.org/cletails/danaoiseinmhicfh1818ossi
D À N A
OISEIN MHIC FHINN,
AIK AN CUK AMACH
AIRSON MAITH COITCHEANNTA
MUINNTIR NA
GAELTACHD.
DUN-EIDIN;
CLO-BHUAILTE LE TEARLACH STIUBHART.
M.DCCC.XVIir.
ROÌMH RADH.
FnAD'sa chaidh seanchas a' chinnidh dhaonna a
rannsachadh, fhuaras gu'n robh ceud fhios-
rachadh gach sluaigh air fhoillseachadh ann
an duanaibh Bhàrd. Tha an Leabhar Noamh
'na dhearbhadh sìorruidh gu'n robh mol-
adh an Uile-chumhachdaich, agus dhaoine
deadh-thoillteannach 'ga thaisbeineadh ann an
rannaibh o thùs an domhain. 'Sann à h-òran-
aibh nam FiUdh a choimh-dhealbh gach cinn-
each san airde 'near an earrann bu mhò 's bu
shine d'an cuid eachdraidh. Cha 'n'eil fìne a
chraobh-cgaoil air feadh na h-Eorpa, nach do
ghlèidh an cleachdadh ceudna. A rèir an
teisteannais a's fearr a ta againn a thaobh
A +
1
2
ghnàthanna agus mhodhanna ceud luchd-àit'
eachaidh eileana Bhreatainn agus na h-Eirinn,
's ann an ranntachd a bha'n t-iomlan d'an
cuid fòghluim air a dhealbh. Anns gach ion-
ad 'san d'rinn iad bàilteachas 'na dhèigh sin?
dhlùth-lean iad ris a Bhardachd. Taisbain-
idh sin an t-aobhar mu'n robh duain cho
phailt am measg ar sinnseara j agus nochdaidh
e ciod an seòl air an d'fhàs a' GhaiHg cho
foirfe 'sgach buaidh a bhuineas do chànain
dhiongmhalta. Bha'n fhiUdheachd, a là agus
a dh'oidhche, am beul nan òg agus nan sean.
Ge b'e ni ris an cuireadh e a làmh, no ris an
ieagadh e a chridhe, gheibheadh an Gàidheal
toiHnntin sa' bhardachd, agus bhiodh an t-òran
dùthchais a' cur sunnt air 'aigne. B'e gnìomh
nam bard, a bhi 'seinn cHù ghaisgeach, agus
a' mosgladh an t-sluaigh gu treuntas ; agus 'si
tàmailt cho mhòr 'sa b'urrainn an Gàidheal
foghainteach fhulang, *' gun iomradh bhi air
'ainm san dàn." Dream mata mar na Bàird,
a bha cho feumaii am measg sluaigh 'gan robh
cridheachan fosgailteach, fiolaidh, fiughanta,
3
maiUe ris gach ard bheachd a bhuineadh do
Chinneach mìleanta nach do sthrìochd riamh
do chuing choigrich, is coltach gu'm faigh-
eadh iad gach urram ; agus gu'n d'thugadh
iad gach ùidhrip air a thaisbeineadh gu'n robh
iad toillteannach air a' mheas so o uaisiibh
agus o ìshbh an dùthcha. Mar so bha ard
chUu agus deadh bheusan a' beothachadh agus
a' brosnachadh a chèile cho mòr, 's nach
iongnadh idir ge do bha na Gàidheil cho
dèigheil air sohis an dàin a chumail suas o Hnn
gu hnn.
Am measg nam Bàrd a bha ainmeil o shean
ann an Gàekachd Alba, b'e Oisian gu mòr a
b'airde chu. Bha na duain a rinn e coimli-
honta anns gach buaidh, leis an urrainn tean^-
gaireachd an t-anam a mhosgladh gu h-ard
smaointean agus gu mòr ghniomharan. Chlò-
bhualadh uime sin na duain a rinn e air chlà-
raibh cridheachan nah Gàidheal. Bha iad
'gan sìor-aiseag o' Athair gu mac, anns
gach ionad anns an do labhradh GaiHg, rè
iomadh hnn. B'i ranntachd Oisein toiHnn-
4
tinn gach cuirme agus gach còmhdhalach.
Anns na h-oidhchean fada geamhraidh, mu
chagailt a' ghealbhain shuilbhearra, agus mu
sholus an lòchrain daraich no ghiubhais,
bhiodh sgeul nan euchd a rinn Fionn, Oscar,
CuchuUuinn, Caoilte, Goll agus Diarmad, a'
fadadh tein' aoibhinn an uchdaibh na h òig-
ridh, agus a' toirt nam bhudhnachan a
dh'fhalbh, le'n uile dhearrsadh, gu cuimhne
nan aosmhor.
Dlìith air ceud bhadhna roimhe so, thàinig
muthadh mòr air cleachadh agus modhann-
aibh nan Gàidheal. Bu ghann teaghlach Cinn-
cinnidh, aig an robh ni's fhaide bàrd, no clàr-
sair, no seanachaidh, mar a b' àbhaist doibh
roimhe sin, Leigeadh gu mòr air diochuimhn
na seann dàin bu taitneach le'n sinnsearraibh.
, Air eagal, an ùine ghearr, gu'n cailiteadh iad
gu tur, air iarrtus agus cosgais dhaoin' uaisle
foghlumta ann an Dùn-èidin, agus sa' choimh-
earsnachd, thug Seumas Macmhuirich, a Baid-
eanach,mu chùigbhadhna deug an dèigh latha
Chuil-fhodair, dà chuairt air feadh na Gàelt-
»
3
achd, chum gu'n cruinnicheadh e na dh'-
fheudadh e do dhànaibh Oisein. Na fhuair
e dhiubh thionndaidh e, air ball, gu beurla.
Bu ghann neach nach do leugh, agus nach
do mhol, a' Shaothair Sgaoil i air feadh na
Roinn-Eorpa gu lèir. Chaidh a tionndadh
'sgach cànain; air doigh 's gu'n d'fhuair Oisian
ann an tìribh imchèin, agus an caintibh choig"
reach, am moiadh agus an t-ardachadh sin
nach d'fhuair e roimhe riamh, ach ann an
cànain, agus an dùthaich nam beann. Air
impidh cuid d'a hichd-eòlais chuir Seumas
Macmhuirich roimhe na dàin tghaelach a
chruinnich e a chlò-bhualadh mar an ceudna ;
ach a chionn nach d'thàinig a bheag air an
aghaidh a bha miannach air a' ghniomh a
chuideachadh, b'èigin da san àm, a rìin a leig-
eadh air cùl.
Chaidh fios so gu h-Innsibh na h-airde 'near,
far an robh an Ridir Jan Macgregair agus mo-
ran eile a dh'uaishbh na h-Alba — Chruinnich
e fein, agus a chairdean, ar ball, airgiod gu leor,
a chuireadh a dhionnsuidh Mhic Mhinrich, gus
6
an gnothach a chur air aghaidh, ach fhuair
esan bàs gun an obair a chuir amach, agus
chaidh lomadh dhe na dainibh air chall.
BhuiHcheadh ochd mile deug marg do n air-
giod so, ann an clòdh-bhualadh na GaeUc ann
an Lunnuin, sa bhUadhna 1807, maille ri
tionndah fìrinneach, focal air fhocal, gu Lai-
dinn, le Roibeart MacPharlain Tha n'ts^oth-
air so air a h-ath fhoiUseachadh, as eugmhais
na Laidinn, gu leas coitchionn nan Gaidheal.
Tha a GhaeHc air a glanadh, leis an duin uasal
foghluimta, Eobhan Mac Lachlainn, o mhear-
achdaibh a rinneadh roimhe, le cabhaig, no le
dearmad. Leanadh an so am modh scriobh-
aidh a chleachd an oU' urramach, Jain Stuibh-
art, ministir Luis, annsa PhiobuH Ghaelach, a
thaobh, le breth aonsgeulaich luchd foghluim,
gur e so seol scriobhaidh a's fearr a fhreagras
do chomh-dheilbh na cànain. — Shamhluich an
Ridir, le laimh fein, an obair so, a Hon sreith
agus sreith, ris a' chlodh-bhualadh Lunuinn-
neach.
A CHLANNA NAN GAEL !
'Sdearbhta nach eil an duigh Cinneach as
airde cHu na sibh fein ag aiteachadh an domh-
ain. ThoiU sibh, marri bhur sinnsir, an
luaidh òirdheirc so am builsgein gach cruad-
ail. Chuir na n Laoich o na ghineadh
sibh, le taic nam Beann, le misneachd an
Dain, 's le faobhar a claidhe, na Roiììihich
o shean, air ais do'n tìr chein, ge do
cheannsaich iad earran mhor dhe n Domhain.
'S anns na blaraibh cian-iomraideach a thiigadh
anuadh, air feadh na h-Eorpa, nuair a bhagair
Aintighearna na Frainge, gu ladarna, aon tigh-
daorsainn a dheanamh do'n t-saoghal gu leir,
sheas sibhse, mar bii dual, ri gualai bhur Righ
dhumhahasaich, gu cahna, curannta, cunbhal-
ach, bhur namunnabh bràs san chath, le
meamnadh Ghaisgeach na Feinne, agus fhuair
sibh, mar iadsan, moladh an dànabh gach
Dumhchadh, nach leigear air diochuimhn gus
an sguir na soluis neamhaidh a thomhas
bhliadhnachan agus linntin.
s
Ghum gu'n deanta, le h-uirigieadh tait-
neach bhur Baird fein, a mòr aigne so altrum,
abachadh, agus a shior-mhosgladh, feadh na
Hnntean a tha ri teachd, gus an eirich e gu
barr mhullach na mòralachd, tha na dàin a
dhealbh Ossian Mac Fhinn air an tairgseadh
dhuibh anns an Leabhar so, a nasgaidh, le
deadh dhurachd dhaoin uaisle araid a bhuineas
dhuibh fein.
Gu m bu fada mhealas sibh an cHu sin a tha
cho dUgheadh dhàr munntir, anns gach deadh
bheus agus deadhghniomh. Lionmhor bitheadh
'ar sHochd mar Reulta nèimhe, cruadalach mar
an Darach nach cìosnich siàn a gheamhraidh ;
sgun robh saoirse, agus sonas, gu brath, ag ait-
eachadh tìr na m Beann, 's na 'n Gleann, 's na
'm Breacan !!!
CATH LODUINN.
DUAN 1.
Sgeul ri aithris air àm o aois.
A chaoin aiteil, gun t*fhaicinn a chaoidhj
Lùbadh cluaran mu Lora nan sian ;
Thu air astar an caol-ghleann na gaoith,
C'uime thrèig thu mo chluasa co dian ?
Chà chluinnear gairm nan liath shruth ard ;
No guth clarsaich o charn nan gas.
Mhalmhina nan teud, thig gud* bhard,
Till anam do bhaird air ais ;
Till m'anam, a làmh-gheal, dhomh fèin.
Mi coimhead air Lochlin nan sonn,
Ciar uisge Uthorno nan tonn ;
O'n iar-chuan a* tearnadh mo righ ;
'S muir bheucach fo ghaoith a' strì ;
'S neo-lìonor glan òigridh nam beann
Tìr choigrich a' togail fo'n ceann.
Ghairm Starno o Loduinn fear faoin,
'Chuireadh Fhionnghail gu cuirm nam fleagh
t A
2
CATH LODUINN.
DUAN. I.
Chuimhnich an righ an òigh chaoin ;
Ghluais ardan a làmh ri a shleagh. 20
" Ni 'm faicear leam Gorm-mheall no Starno :
Tha bàs a' snàmh, mar fhaileas ciar,
Air inntinn an triath a tha borb ;
Cha trèig m'anam an dearsa o'n ear,
Ainnir làmh-gheal a's àirde cliu. 25
O m' fhianuis, mhic Loduinn, gu grad.
Dhomh fèin ata fhocal mar ghaoith,
A thagas 's a thrèigeas an dos v
An dubh-ghleann fo dhubh-nial ciuin."
" Dhubh-mhic Roinne nam bàs-arm geur ; 30
Chromaghlais, f hir cruaidh nan sgiath ;
Shruthmhoir, a thuineadh riamh
An truscan ciar a* chòmhraig ;
Chormair, leis an dìonaiche long
A' gearradh a h-astair feadh thonn 3S
Gun chùram, mar theine nan speur
Ro* bhearna beur nan neul ;
Eiribh grad, a chlann nan sonn,
An tìr choigrich mu'n iadh an tonn.
Sealladh gach duin' air a sgèith, 40
Mar Threunmhor, fear riaghladh a' chòmhraig.
Thusa chòmhnas am measg nan clàrsach,
A sgiath bhallach, druid-sa gu m' làimh ;
Till an sruth mòr so om' thaobh,
No ri m' thaobh biodh do thuineadh fo làr." 45
Mu 'n righ ghrad dh'èirich triatha borb ;
Ghlac iad uile an sleagh le colg ;
Las an sùiì gun fhocal 'nam beul,
'N anam 'g èirigh ard do na trèin.
Air sgèith chualas screadan nan lann ; 50
DUAN I. CATH LODUINN,
3
Ghabh iad uil* am monadh fo 'n ceann 5
Sheas na fir an duibhre liath
Air ardaibh ciar na h-oidhche
Bristeadh durdain nan duan ciuin
Air osaig ùir nan sHabh. «55
Làn is mall bha'n rè air tuinn ;
Am màile hath thig triatli nan sonn,
Dubh mhac Roinne o chrom nan dos,
Sàr shealgair nan torc ciar.
B'e miann an fhir an t-eathar donn 60
Ag èirigh suas air cuan nan long,
'Nuair dhùisgeadh Cromthormod a choiU'
An talamh foill agus naimhde.
Cha robh eagal an anam an Dùir.
" Mhic Chumhail, an sgaoil mi mo cheum, 65
Measg oidhche ? o sgiath nam beum
An seall mi mu'r naimhdibh gu lèir
An sàmhchair fo fhaileas nan speur,
Mu righ Lochhn gun iochd, gun bhàigh,
Sàr Shuaran, namhaid borb nan dàimh, 70
Taomadh thall nan rann air chòmhla
Do chlach Loduinn nam fuar thaibhs' ?
Cha 'n ann gun flieum tha 'm focail mall
Ri Loduinn nan Gall treun.
]\iur till mac Roinne, a thriath, 75
Bhean bhanail tha triall 'na h-aonar,
An àite tachairt do gharbh shruth nan sHabh,
O ChruaiHnn tha sìos a' taomadh.
Air gach taobh tha cruach agus carn,
Gorm-choiUe, beur ard, is beuc' cuain ; SQ
Tha sùil mo mhic air eoin nan tonn
Faoin sheachran nan tom au òige. , ', .1
A 3
4.
CATH LODUINN,
DUAN I.
Thoir ceann an tuirc do cheann nan daoine j
Innsear dha nach b'fhaoin mo shòlas,
'Nuair thàinig neart riabhach nan cnoc 85
Air gorm-shleagh nan torc an Uthorno.
Innsear dha mo ghniomh sa' chòmhrag ;
Innsear air chorr dha mar thuit mi.'*
" An di-chuimhn' air m'aithrichibh treun
Cha d'thàinig mi fèin thar caoil : 90
Am a' chunnairt b'e àm am beum ;
Cha robh iad gun fheum an aois.
Cha 'n'eil an dùbhra dona donn
A* dùnadh trom mu chiabhan m* òige :
A thriath Chramo chruailinn an aonaich, 95
Is leams' an oidhche, 's leams' an cunnart."
Shìn an righ gun dàil a cheum
Thar Turthoir ham beuc-shruth fuar,
Chuir sìos a thoirm garbh le beud,
Raon Ghorm-mheall 'na cheò fèin gun tuar. 10®
Bha ghealach air eudan nan carn,
'S 'nam meadhon cruth àillidh na snuadh ;
Cruth àillidh nan ciar-chiabh ard,
Oigh Lochlin an uchd bhàin o stuadh.
Bu liònor, 's bu ghearr a ceum, 105
Duan briste gun bheud sa' ghaoith.
Dh'èirich a ruighe geal gun fheum ;
Am bròn 'na h-anam 's i baoth.
" A Thorcuil-torno nan ciabh glas,
Am bheil astar do chas mu Lula, 110
Do ghath teine mar eibhle dol as
Aig sruth a tha cas fo dhùbhra ?
C' àit' an do ghabh thu tuinneas thall,
Athair òigh bhàin nan ciar chiabh ?
DUAN I. CATH LODUINN.
5
Chi mi triath Lula nam beuc 11-5
Cur nan cleas mu chiar chruth Loduinn,
'Nuair a dhùineas an oidhche mu speur.
Thu ceileadh na rè fo sgèith mòrchuis :
Chunnaic mis' i dorcha as donn ;
Bha teine nan tonn ann do chiabh, 1 20
'S tu snàmh uam mar shiubhal nan long.
C' uim' nach cuimhne do'n t-shonn air m' fhiamh ?
A righ nan torc riabhach gun ghìomh,
Seall-sa sìos o thalla Loduinn
Air ainnir fo bhròn 'na h-aonar." 125
" Co thusa, 's caoine guth fo dhùbhra ?"
Thionndaidh i cùl ris an t-shonn.
" Co thusa, san oidhche fo chùram ?"
Dh'aom i dlù ri còs nan tonn.
Dh'fhuasgail an righ an iall o làin\h ; 130
Dh' fheoraich e le bàigh m'a sinn'sre.
" Bha Torcul-torno," labhair an òigh,
" Aig Lula nan sruth mòr a' tàmh ;
Bha thuinneas aig Lula nan seòd —
Tha 'n t-shlige chorr an diugh 'na làimh 135
An talla Loduinn nan gruaidh ciar.
Thachair e 's Starno nan long
Am meadhon nan tom an còmhrag ;
B'fhada spairn nan ciar-shuileach donn :
Thuit m'athair, an sonn, fo dhòruinn, 140
Torcul-torno nan gorm sgiath.
Air taobh na craig aig Lula fèin
Thuit ruadh-bhoc nan leura fo m' iuthaidh.
Mar thionail mo lamh, 's mi leth-aobhach,
Mo chiabhan air faondra sa' ghaoith, 14.5
Chualas toirm : mo shùile plaosg' ;
6.
CATH LODUINN.
M urla caoin ag èirigh ard ;
Bha mo cheum gu Lula nach faoin
Gu Torcul nan cuan 's nan carn.
Co a t'ann ach Starno, an righ,
A dhearg shùil ag iadhadh gràidh ?
Bu dorcha garbh a mhala dhubh,
è gàire gun chruth le sòlas.
C'àite bheil m'athair bu mhòr,
Triath nan tòrr, bu chòrr an còmhrag ?
Thrèigeadh measg naimhde an òigh,
Nighean 'l'horcuil nan seòl còmhnard !
Ghlac e mo làmh, is thog e 'n seòl j
Chuireadh mis' an còs duibhre.
Air uairibh thig esa, mar cheò,
Togail am chòir sgiath m'athar.
Gath òige dol seachad air uair
Mu dhall dhorus thruagh nan còs ;
Mac Starno, fear-siubhail nan cruach j
Tha m'anam fo luaidh do'n òg "
" A nighean Lula nan geal làmh,"
Thuirt Fionnghal, " ainnir a' bhròin,
" Tha nial am measg teine a' snàmh
Air t'anam, a ghràdh nan seòd.
Na seall air rè fo èididh dhonn,
No air teine nan tonn o speur ;
M'an cuairt ata stàiiinn nan sonn,
Eagal trom do d' naimhdibh, a bheus.
Cha 'n e stàiHnn nan lag a t'ann,
No anam cam nam faoin fhear.
Cha chaoin òigh an talla nan lann
A ruighe bàn a' sgaoileadh 'na h-aonar.
Tha i àillidh measg a trom chiabh
DUAN I. CATH LODUINN.
Tribualadh clàrsaich nan triath an Selma ;
Cha 'n 'eil a guth a' caoineadh air sliabh, 180
Sinn a' tiomachadh riamh air fonn."
# * * *
^ ^ ^
Shìn an righ a cheum gun stad
Ro' dhuibhre nan ciar thom ; 185
Fhuair e craobh Loduinn gu grad,
'S i lùbadh fo osna gu trom ;
Tri clacha le còinnich ghlais,
Struthan cas a' ruith ri'n taobh ;
Os an cionn bha 'n teine dol as, 1 90
Cruth Loduinn an ceò 's an gaoith.
Bha tanas a' coimhead gu h-ard
Leth-dheante do dheathach 's do cheò.
Chluinnteadh guth briste le spairn,
*S toirm uild a' taoma o'n ord. 195
Ri taobh daraig gun duille san fhraoch
Chluinnt' a chòmhra ri laoich gun bhàigh,
Ri Suaran is Starno neo-chaoin,
Droch naimhde maraon do'n dàimh.
Dh'aom iad air sgiathaibh dubh-dhonn 200
Le sleaghaibh nan dorn gu teann ;
Fuaim gaoithe mu Starno nan long,
'S a dhubh fhalt a' taomadh m'a cheann.
Bhuail farum a cheum an cluas ;
Dh'èirich iad suas 'nan airm. 205
" Leag fear seachran na h-oidhche, Shuarain,"
Labhair Starno 'na ardan mhòr ;
Glac-sa sgiath t'athar a'd' làimh ;
Tha cruaidh mar charraig nan còs."
Thilg Suaran a shleagh gu grad ; 210
8
CATH LODUINN.
Stad is chrith i an sean chraoibh Loduinn.
Thairuiiig na suinn ri chèile
Le'n lannaibli a' beumadh còmhraig j
Bha cruaidh a' spealtadh air cruaidh,
Lùiriche fuaim agus màile ;
Ghearr mac Luinn na h-iallan uallach j
Thuit an sgiath bhallach san làraich ;
Chaisg an righ a làmh gu h-ard,
Le faicinn sàr Shuarain gun airm ;
Thionndaidh a shùil f hiadhaich 'na cheann,
Agus thilg e a lann air làr ;
Tharruing e cheum mall o'n t-sliabh,
Fonn òrain a' tùchadh 'na chliabh.
Gun f hios do athair ni 'n robh Suaran j
Thìonndaidh Starno cheann o'n tom ;
A mhala dhubh a' cromadh trom
Air aghaidh uaibhrich an ardain.
Bhuail craobh Loduinn leis an t-sleagh ;
Shìn e cheum, is ghabh e chathar.
Thill gu Lochhn nan gorm lann^
Gach fear gu mall, 'na astar fèin,
Mar shiùbhladh an cobhar dà àld
O dhà ghleann, is sian 'sa bheinn.
Gu Turthor thill an righ ;
Glan dh'èirich dearsa o 'n ear.
'Na làimh an iomall na h-oidhche
ShoiUsich airm Lochlin nam mòr thonn.
Glau araon o charraig nan còs
Ghluais nighean Thorcuil nan caoin bheus,
Tional a ciabh throm o'n ghaoith,
'S a' togail guth le binneas theud,
Guth Lidain nan shge fial,
DUAN I. CATH LODUINN.
9
Talla cònuidh nan triath ard.
Chunnaic airm Starno 'na làimh ;
Las sòlas an anam na h-òigh : 245
Chunnaic sgiath Shuarain r'a thaobh,
Is thionndaidh o cheannard an t-slòigh.
" An do thuit thu aig do cheud sruth
A rùin ainnir nan ceud bròn ?"
Uthorno a dh'èireas o uisge, 250
Air do thaobh tha dealain na h-oidhche.
Chi mi ghealach dubhach donn,
Am measg nan tonn, air chùl do choill' j
Rid' mhullach tha Loduinn sna neoil,
Tigh mòr nan seòd a dh'aom o shean. 255
An ceann an talla chithear thall
Cruth Loduinn nan gorm lann ;
Chithear, mar fhaileas an ceò,
'Dheas làmh an scleò air ni mar sgèith j
'Lamh chli air shge nach faoin, 260
SHge sòlais nam mòr thriath.
An talla taibhs', bu ghlaise snuadh,
Chit' aisre dealain nan stuadh.
Chruinnich sìol Loduinn r'a chùlaobh,
Seoid as ùr, is suinn o shean. 265
Shìn esan an t-slige chùbhraidli
Dhoibhs' a shiubhladh gu còmhrag glan j
Eadar e 's geiheara dh'èirich
An sgiath bhallach, bhearnach, dhonn,
Mar ghealach a' dubhadh sna speuraibh, 270
No tein-athair a' luidh air an tom.
Mar bhogha braoin air aghaidh stuadh
Thàinig òigh bu ghloine snuadh.
CATH LODUINN,
DUAN II.
" C* AiTE 'm bheil gaisgeach nan triath
Thuirt Dubh mhac Roinne nan sgiath donn.
" Co 'n neul a cheil anns an t-sHabh
Og dhearsa o Shelma nan tonn ?
An e an righ a chithear thall
Tighinn o charn fo sgèith na h-oidhche ?
Tha mhaduinn air Thoirne nan stuadh,
*S a* ghrian air a' chruaich an ceò.
Togaibh am fhianuis an sgiath,
Mhòir ghaisgich an triath a dh'fhalbh :
Cha tuit e mar thein air an t-sliabh,
Dorcha chìt' a thrian air làr.
Sud fèin e mar iolair nan speur,
A'tearnadh o bheinn sa* ghaoith;
Tha faoibh a nàmhaid na làimh.
Bha m'anam, a righ, fo bhròn."
" Tha na naimhde teannadh r'ar làimh,
Mar stuaidh tigh'n anall fo cheò,
'Nuair a chithear fo chobhar an ceann
Thar smùid, nach 'eil gann, is scleò.
DUAN n. CATH LODUINN.
11
Crithidh fear-siubhail 'na thriall,
Gun fhios dha cia rian is còir."
*' Cha chrith, mar fhir-siubhail, sinn fèin;
Tairnibhs', a threuna bhur cmaidh.
An èirich mo lanns* air a' bheinn, 25
No 'm fàg mi dhuibh fèin a' bhuaidh ?"
" Na gnìomha dh'fhalbh," thuirt an Dubh,
" Tha tighinn an diugh fom' shùil j
Tha Treunmor bu leathan sgiath,
Ri fhaicinn measg thriath a bh'ann. 30
Cha bu lag anam an righ,
'S cha robh a smaointe riamh fo ghìomh.
O 'n ceud sruth mòr san fhraoch
Thachair slòigh an caol-ghleann Chòna j
Bha 'n triath r'an taobh san t-sliabh. 35
Cò dh'imicheas sìos gu còmhrag ?
Tharruing iad gu'n leth an lainn ;
Bha dearg-shùil 's gach ceann fo ardan ;
Gach fear leis fèin san doire thall,
'S e mùchadh nan dàn fo ùrla. 40
C'ar son a ghèilleadh iad d'a chèile ?
Bu choimeas feum an sinns're.
Bha Treunmor le shleagh chòrr san t-sliabh ;
Bu ghasda fo chiabh an t-òig-fhear ;
Chunnaic e 'n nàmhaid a' triall, 45
'S bha 'anam gu ciar am bròn.
Dh'iarr e air gach gaisgeach treun
Ma seach bhi riaghladh a' chòmhraig.
Chaidh, ach thill iad fo bheud
O'n nàmhaid is beinn na comhstri. 50
O charraig fèin, fo chòinnich ghlais,
Theiring Treunmor nan gorm sgiath ;
12
CATH LODUINN. duan ii.
Tharruing gu leathan sa' chomhrag,
'S ghèill anns a' charraid na dàimh.
M'an cuairt do'n triath an sliabh a' bhlàir, 55
Thionail na sàir le aoibhneas mòr.
Mar aiteal, is taitneach sna raoin,
Bha guth cumhachd gu caoin o Shelma.
Bhuail na triatha leo fèin an còmhrag,
Gus an d'èirich sa' chomhstri cunnart ; 60
An sin a bha àm do 'n righ
Chur ceann air an strì le chruaidh."
" Cha 'n ann gun eòlas dhuinn fèin,"
Thuirt Cromghlas nan geur lann,
" Chaidh sinns're nam beann fo ùir. 65
Cò e bheir còmhrag san t-sHabh,
'S righ nam beann ard air chùl ?
Tha ceathach thall air iomadh tom j
Buaileadh sonn 's gach cruaich a sgiath ;
Thig tanas an duibhre gu lom, 70
A sheòlas gu comhstri an triath."
Dh'f halbh, is ghabh gach triath a thom ;
Chuir baird nam fonn am beachd air triatha.
Bu labhra na caismeachd nan sonn
Toirm an Duibh o chopan ciar, 75
'S e togail a sgèithe sa' chòmhrag.
Mar thoirm mhòr o uisge thall
Thàinig sìol Thoirne anall ;
Bha Starno an eudan còmhraig,
'S Suaran o innis nan stoirm. 80
Sheall gach laoch o dhonn sgiath,
Mar shamhla ciar aig cloich Loduinn,
■ Nuair sheallas e o chùl na gealaich,
■5
DUAN 11.
CATH LODUINN.
13
*S i diibhadh fo eallaich san speur,
'S dealan tanais sgaoilte san oidhch/ 85
Thachair aig Turthor na suinn,
Mar bhruailleinn thonn air druim a' chuain.
Bha beuma beucach dlù ri chèile ;
Am bàs a' leum thar trèin san t-sliabh,
Mar nial do chlacha-meallain garbh, 90
*S gaoth mhòr na cirb ag èirigh ;
Na sianta mar thorrunn a' falbh,
'S muir dhorcha le spairn a' beucail.
A strì Thoirne, 's duibhe gruaim,
C' uim' an cuirinn an duan do chreuchda ? 95
Tha thu san àm a chaidh suas,
A tha gun tuar do m' lèirsinn.
Thàinig Starn' anall le còmhrag,
Is Suaran mòr le chirb do 'n strì.
Cha robh do lann gun bhrigh sa' chomhstri, 100
A Dhuibh mhic Roinne o 'n Tuath thìr.
Theich Lochlin thar an uisge thall ;
Bha triath' nan lann air call an smaointe,
Thionndaidh iad am mòr rosg mall
Air teicheadh o'n charn do'n t-sluagh. 105
Chualas stoc Fhionnghail o 'n chruaich ;
Thill sìol Alba o ruaig sa' ghleann.
Bu lìonor mu Thurthor nan stuadh
A thuit gaisgich gun tuar fo lainn,
" A thriath Chrathmo," thuirt an righ, 1 10
" Mhic Roinne, shealgair nan torc ciar j
Gun bheud cha do thill thu o 'n strì,
A gharbh iolair a' tearnadh o 'n t-sliabh.
Bithidh Lanshìiil an urla bhàin
Fo aoibhneas aig a h-uisge fèin, 115
14.
CATH LODUINN. duan n.
Le' Ceann-daoine, òg mhac do ghràidh,
'S e 'g iadhadh mu Chrathmo fo 'n bheinn."
" 'S e Cùlghorm," fhreagair an sonn,
" An ceud fhear chaidh null do dh'Alba j
Cùlghorm, ciar mharcaich nan tonn 120
Thar gleannaibh crom an t-sàil.
Thuit a bhràthair le làimh an laoich,
'S dh'fhàg e faoin a thalla thall ;
Ghabh tuinidh an Cruaihnn an f hraoich
Am measg sàmhchair nam baoth charn. 125
Thàinig a shìol a mach 'nan àm
Gu comhstri nach gann sa' bhlàr ;
Thuit iad an comhstri nan lann ;
*S leamsa lot shinns're bu shàr,
A righ innis a's fuaimeara carn.** 130
Tharruing e 'n iuthaidh o thaobh j
Gun tuar thuit an laoch gu làr ;
Shiubhail anam gu shinns're nach caoin,
Gu innis mhaol nan stoirm ard
A' leantuinn tanais tuirc do cheò 135
Air sgiathaibh nan gaoth mòr sa' charn.
Sheas laoich gu sàmhach m'an cuairt,
Mar chloich Loduinn nam fuath air shabh,
'Nuair a chi fear-siubhail iad shuas
O astar an fheascair ro' chiar, 140
'S e 'm barail gur tanais nan aosda,
Tha suidheachadh faoibh nam blàr.
Thuit an oidhche air Toirne donn ;
Sheas iadsa m'an t-sonn fo bhròn.
Bha osag mu seach anns gach ciabh 145
An co-thional nan triath mòr.
An sin bhris o 'n righ gu mall
DUAN ir.
CATH LODUINN.
15
Na smaointean a blia thall 'na chliabh ;
Ghairm UlHn nan clàrsach 's nan dàn,
'S dh'iarr moladh èirigh mu 'n triath. 150
Cha tein' e chaidh sìos gun leus,
A chithear, 's a leumas o'n t-sùil ;
Cha dhealan, a chaiUear san speur ;
Chaidh esa, bha treun air chùl.
Bu chos'ail ri grèin an laoch, 155
A sheasas fad air faobhar bheann.
Gairm air ais a shinn're nach b'fhaoin
O 'n tuinidh san àm a bh'ann.
" Innis Thoirne," thuirt am bard,
*' A dh'èireas gu h-ard sna stuaigh, 160
Chi mi fo ghruaim do cheann thall
Measg cheathaich a' snàmh air chuan ;
O do ghleannaibh thàinig na triatha
Mar fhior iolair nan sgiath treun ;
Sìol Chulguirm na màile ciar, 165
Tha 'n Loduinn, tigh liath nan speur.'*
An ard Thoirne, innis nan gaoth,
Dh'èireas Lurthan nan sruth-charn ;
A Hath-cheann gun choill', 's e maol,
'S a chathar faoin 'na chaol ghleann. 170
Aig fuaran Churtho 's fuaimear braon,
Thuinidh Rurmar, sealgair nan torc.
Bha nighean mar dhearsa caoin,
Strìnandaoine an uchd bhàin.
'S lìonmhor righ, a b'airde triath, 175
*S lìonmhor triath fo sgiathaibh donn ;
'S iomadh òg, bu truime ciabh,
Ghabh taila Rurmhair nan ciar long ;
Thàinig air ionnsuidh na h-òigh
16
CATH LODUINN.
Gu slios Thoirne fhiadhaich fhaoin,
'S ainnir ghasd, do'n gèill na slòigh.
Sheall i sìos o 'ceumaibh caoin,
Strìnandaoine nan cìoch ard.
Ma 's ann air siubhal an fhraoich,
Bu ghile na 'n canach a cruth ;
Ma 's ann air tràigh nan stuadh faoin,
Na 'n cobhar air aomadh nan sruth.
Bha 'sùilean soluis mar dhà reul ;
Mar bhogha nan speur am braon
A gnùis àluinn fo 'ciabh fèin,
'S duibhe na nial fo ghaoith ;
Bu tuinidh dhuit anam nan laoch,
A Strìnandaoine, bu chaoine làmh.
Thàinig Cùlghorm 'na loingeas fèin,
*S Corcul-Suran, an treun fial,
Na bràithre o Thoirne nam beum,
A dh' ionnsuidh dearsa nan ceud triath.
Chunnaic i na laoich 'nan cruaidh ;
Bha h-anam a' luaidh air Cùlgorm.
Sheall caoin-reul Lochhn o stuaidh
Air ainnir àluinn bu ghloine urla,
*Nuair a thog i làmh gheal chaoin,
Strìnandaoine, bu ghuirme sùil.
Bha gruaim air na bràithribh fo ardan ;
Thachair an sùilean an sàmhchair ;
Thionndaidh o chèile na garbh thrèin ;
Bhuail iad an sgiatha san làraich ;
Chrith gach làmh an ceann gach lainne
Chaidh iad an carraid nan laoch
Mu Strinandaoine b'fhaide ciabh.
DUAN II. CATH LODUINN.
Thuit Corcul-Suran 'na f huil
An innis nan tuil 's nan carn.
Chuir 'athair òg Chulgorm gu rauir
O Thoirne nam muc, a tha thall,
Air seachran mar chaochla na gaoithe.
An raon fada Chruaihnn an fhraoich
Ghabh saoi nach robh faoin a thàmh.
'Na aonar cha do thumidh an laoch 5
Bha dearsa bu chaoine r'a làimh,
Nighean Thoirne, a b' airde fuaim,
Strìnandaoine nan gruaidh tlà.
t B
CATH LODUINN,
DUAN III.
CiA as tha srutha na bh* ann ?
C' uin' a thaomas an t-àm tha falbh ?
C' àit' an ceil aimsir a dà cheann ?
An ceathach tha mali 's nach gann,
A thaobh ballach le gnìomh nan seòd. 5
Tha mo shealladh air Hnnte dh' aorn ;
Cha 'n fhaicear ach caol na bh' ann,
Mar dhearsa na gealaich tha faoin,
Air linne tha claon sa' ghleann :
An so dh' èireas deaìan a' chòmhraig ; 10
An sin thuineas gun sòias neo-thrèin ;
Cha chuir iad an gnìomha air chòmhla
Air aimsir, tha mothar 'nan dèigh.
Thus', a thuineas am measg nan sgiath,
Thogas anam nan triath o bhròn,
A chlàrsach o Chòna nan sian,
Thig sios o 'n bhalia am chòir ;
Le d' thri ghuthaibh thig gun stad,
SoiUseachadh gu grad na dh'f halb^ ;
DUAN III. CATH LODUINN.
19
Tog samhla nan laocli, nach robh lag, 20
Air chiar àm, a chaidh fada null.
A Thoirne nan stoirm 's nan cruach,
Ghi mi shuas mo dhream ri d' thaobh j
Fionnghal ag aomadh fo ghruaim,
Thar uaigh mhic Roinne nach b' fhaoin. 25
Ri làimh tha ceuma nan triath,
Sàr shealgaire nan ciar thorc mòr,
Aig Turthoir a' luidhe san fhraoch
Righ Lochhn 's a laoich an ceò ;
An dà righ feargach air dà charn SO
A' coimhead anall thar an sgiathaibh ;
Bha 'n sealladh air reulta na h-oidhche,
Tha seachran le soillse gu h-iar,
Cruth Loduinn ag aomadh gu h-ard,
Mar theine leth-chaillte 'an nial, 35
'S am Fuath a' cur a mach nan gaoth
Le dealain ri 'n taobh ro' bhàs.
Chunnaic Starno, le eòlas, nach b' fhaoin,
Nach gèiUeadh an saoi sa' bhlàr.
Tri uaire bhuail e chraobh le feirg ; 40
Bha shiubhal gun mheirg gu mhac,
'Se mùchadh nam fonn dha fèin,
'S a' clàistinn gaoith thrèin 'na chiabh.
Thionndaidh na saoi o chèile,
Mar dhà dharaig threun sa' charn, 4J
Gach aon diubh do ghaoith a' gèilieadh,
'S ag aomadh o bheinn thar àld ;
Crithidh am mòr gheugan thall
Fo osaig, a bheucas o 'n ghleann.
" Bha Annir," thuirt righ nan loch ciar, 5(3
*' Mar theine chaidh sìos o shean ;
B 2
20
CATII LODUINN. duan iii
Thaom e o sliùileaii am bàs
An còmlirag nam blàr 's nan sgiath ;
Bha shòlas am bàs nan laoch ;
Fuil cho caoin ri sruth an t-samhraidh, 55
'Nuair a bheir e o'n ard chraig f haoin
Aoibhneas nach baoth gu gleann cathair.
Thàinig e mach o Luthcormo
An coinneamh Chormain, an sonn treun,
Esan o Urlor nan sruth, 60
A thuine fo sgèith a' chòmhraig."
Thàinig Corman 'na loingeas donn
Gu Gorm-mheall, mu *n iadh an tonn,
Chunnaic nighean Annir nam beum,
Fiona gun bheud nan làmh-geal : 65
Chunnaic e, 's cha b' fhaoin a sùil
Air maraich, bu dhubh-ghorm triall.
Dh'fhalbh i gu luing anns an oidhche,
Mar ghealach a' boillsgeadh ro' ghleann.
Ghabh Annir an cuan mòr fo cheann j TO
Ghairm e gaoth neartor gu chrann.
Cha 'n ann leis fèin a bha 'n laoch j
Bha Starno, a mhac, ri thaobh.
Mar iolair Thorno fo òg sgiath
Thionndaidh mo shùil air an triath, 75
Thàinig sinn gu Urlor bheucach.
Te shhiagh ghluais Corman, an treun f hear.
Bhuail sinn, is thug an nàmhaid buaidh.
*Na f heirg sheas m' athair fo chvuaidh j
Ghearr e na badain lainn, 8o
'G an sgathadh fo ardan nach gann.
B' fhiadhaich is bu dhearg a shùiL
Chunnaic mi anam gu chùl.
DUAN iir. CATH LODUINN.
21
Is gliabh mi dùbbra na h-oidhcbe ;
Thog mi cruaidh cblogaid o 'n raon, 85
Sgiatb bbearnaeh o bbeum nach b'fbaoin,
Agus dh' iarr mi 'n nàmbaid tball
Le sleagb gun cbeann am làimb.
Air carragb sbuidh Corman an treun,
Darag a' lasadh roimhe f'èin ; 90
Fo cbraoibb, nacb robb fada tball,
Bha Fiona ghasda nan rosg malL .
Tliilg mi 'n sgiatb bhriste 'na còir,
Is labbair le foill mu sbìtb.
*' Air taobli a mhara beucaiche fèin 95
Tba Annir 'na luidbe an treun ;
Tbuit an righ sa' cbòmbrag gun bbuaidb ;
Tha Starno togail na b-uaigb' j
Cbuir mise o Loduinn anall
Gu làmh-gheai gbasda nan rosg mall 100
A dh' iarruidh d'a b-atbair a ciabb,
Tbeid marris an triatb san ùir.
Thusa, rigb Urloir nan gleann,
Caisg còmbrag, is taisg do lann,
Gus am faigb e 'n t-slige fhial 105
O cbiar làimh dliearg Cbruth Loduinn."
Db' èiricb an òigh fo dheoir san t-sbabh,
Tbarruing i o leadan a' cbiabh,
Bha seachran air a broilieacb bàn
Fo osaig, bba snàmh gu mall. ■ jio
Chuir Corman an t-slige am làimb ;
Dh' iarr e an aoibhneas mo tbàmh.
Luidh mi teann air anns an t-sliabli,
M' aghaidb fo cblogaid bu cbiar.
Tbuìt cadal air an nàmhaid tball j 115
22
CATH LODUINN. duan iu
Dh' èirich mi mar thanas mall,
Bhuail mi Corman mòr san taobh ;
" Fhiona, bha d' fhaobh air mo lainn ;
Bha do hhroilleach fo fhuil san fhraoch,
C' ar son, a nighean nan laoch a bh' ann, 120
Mhosgail thu ardan do bhràthar ?"
Dh' èirich madainn ; dh' fhalbh an nàmhaid,
Mar cheò tha snàmh air a' bheinn ;
Bhuail Annir copan nan sgiath,
Agus ghairm air a chiar mhac. 125
Thàinig mi am fuil anall ;
Tri chuairt dh'èirich guth an laoich,
Mar osag ghaoith a bhriseas thall
O nial air carn san oidhche.
Tri làithe chaidh aoibhneas m'an' cuairt; 130
Cha do chuir sinn san uaigh na mairbh j
(rhairm sinn seabhaig nan speur,
Is thàinig o 'n uiìe ghaoith
Gu cuirm air faoibh nan nàmhaid.
*' A Shuarain, tha Fionnghall air tom 135
'Na aonar fo chrora na h-oidhche ;
Buail an t-sleagh 'na thaobh sa' bheinn,
'S biodh Starno fo aoibhneas mar Annir."
«« Mhic Annir," thuirt Suaran fial,
«' Cha mharbhar fo nial leam fèin ; 140
Le soillse bithidh m'astar san t-sHabh,
'S na seabhaig air sgiathaibh am dhèigh ;
Am foiU c'uime ghhiaiseadh fear treun ?
Tha mo phiuthar a' bacadh mo thriall."
Las fearg air an righ gun dàil, 145
Is thog e gu h-ard a shleagh ;
Tri uaire chlisg i 'na làimh ;^
BUAN iri. CATH LODUINN.
23
Ach chiisg e o bhàs a mhic.
Bhuail e ro' oidhche gu kiath
Gu sruth Thurthoir tha shuas sa' chòs, 150
'S na chuir e iiighean Thorcuii o thuath,
'S anris an d'fhàg e chruaidh bu chòrr.
Ghairm e òigh Lula nan triath ;
Bha ise an nial le Loduinn.
Dh'at ardan an anam an laoich, 15.5
'S dh'aom e ro' 'n raon gu Fionnghal.
Luidh an righ air sgiath san f hraoch,
'Na aonar, gun smaoin air iargail.
A bhorb shealgair nan torc ciar,
Cha 'n i ìàmh-gheal nan ciabh tha d' chòir ; 160
Cha ghiullan air raineach san t-sHabh,
Aig sruth Thurthoir nan toirm mòr :
An so fèin tha cònuidh nan treun,
A dh'èireas gu beum a' bhàis.
A shealgair nan ciar thorc sa' bheinn, 165
Na mosgail fuathas — -fan thall.
Thàinig Starno le fuaim anall ;
Dh' èirich Fionnghal nan lann sa' mhagh.
*' Cò thusa, mhic oidhche sa' ghleann ?"
Thilg esan san àm an t-shleagh. 170
Bhuail iad-anns an strì mar aon ;
Thuit san raon an sgiath fo lainn ;
Sgiath sgoilte bh'aig Starno ri thaobh,
As cheangladh e ri daraig thall.
'Nuair chunnaic Fionnghal righ nan long, 175
Thionndaidh e gu trom a shùil ;
Bha smaointean air na kiithibh a bh' ann,
Mar cheòl uasal nan caoin dhàn,
24i
CATH LODUINN.
JJUAN. m
Bha òigh an uchd bhàin a' gluasad.
Dh' fhuasgail e na h-ialla o làimh. ' 180
" Mhic Annir nan lann, bi falbh.
Gabh Gorm-mheal nan shge mu d' cheann ;
Tha dearsa na bh'ann ag èirigh ;
*S cuimhne leam òigh an uchd bhàin ;
A righ 's fuihche lann, bi falbh. 185
Gabh gu d' thalla am bruailleinn thall ;
A dhroch nàmhaid mo ghràidh, as m' f hianuis !
Na tigeadh an coigieacb a' d' duàil,
Fhi/ a ghà ' fha.- dc. thàmh an gruaim ì"
Sgeui air àm o shean. 190
CAOMH-JMHALA,
DÀN DEALBHCHLUICH.
NA PEARSA.
FlONNGHALL, HlDEALAN,
fjAOMH-MHALA, MilshVil-chaomha, V Nigheana Mhornì,
Dearsa-gre'ine, Baird.
DEARSA-GREINE.
Dh' FHALBH an t-sealg, gun fhuaim an Ai'dbheinu,
Ach sruith a tha gàirich o charn.
A nighean Mhorni, a's gile làrah,
Thigsa nall o bhruachaibh Chròna ;
Thigeadh an oidhche le dàin ; 5
Biodh sòlas air ard na Mòrbheinn.
MILSHÙIL-CHAOMHA.
'S i 'n oidhch' i, òigh a's guirme sìiil,
A chiar oidhch' o chùl nan carn.
Chunnacas leamsa fiadh sa' bheinn
26
CAOMH-MHALA.
Aig sruth Chròna mòthar mall ;
Mar bhriiau h bha e anns an duibhre ;
'S grad a ieum e sìos ro' 'n ghleann :
Mu chabar bha dealan na h-oidhche,
Cliitliear soills' air taobh nan sHabh ;
Bha samhla na bha, a' boillsgeadh
Leth-fhaicte o Chròna nan nial.
DEARSA-GR'EINE.
*S e fuathas a' bliàis a bh' ann ;
Thuit r)gh nan lann 's nan sgiath 'sa chòmh:
Eirich, a Chaomh-inhal' air a' charn ;
Fhuair Caracul buaidh sa' chòrnhstri ;
Eirich. a nighean tìharno fo dheoir;
Thuit òg do ghràidh, am fèar treun ;
Cliithear tannas an t-sàir sa' bheinn.
MILSHÙIL-CHAOMHA.
Shuidh Caomh-mhar an sud na h-aonar,
Dà chaol chù, a's lèithe colg,
A' glacadh an aiteil san aonach,
'S a' crathadh an cluas gu tric.
Tha grua.idh air a làinih a's àillidh,
Agus gaoth nan carn 'na ciabh,
A gorm-shùil 9.' sealladh gu farasd
Gu raon, 'san robh gealladh a triath.
C' àite bheil Fionnghal, mo rùn,
'S au oidhche dubhra' dlù mu 'n cuairt ?
CAQMH-MHALA.
A Charuinn, a Charuinn nan srutb,
C' uim' a chitheam am fuil do bhùrn r
CAOMH-MHALA.
Cha chluìnneam fuaim còmhraig no guth
As: iadhadh do thuil is do chùirn.
'Na chaidil righ Mhòrbheinn an treun ?
Eirich, a nighean na h-oidhche ;
Amhairc anuas o neoil nan spèur :
Eirich grad, sii 'm faiceam an soillse
Caol dhearsa o mhàile 's o chruaidh
Air raon 'san robh a ghealladh o'n ruaig.
No thusa, dhealain uaine bhàis,
Bu sholus do'r sinns're nach beò
Eo dhuibhre 's scleò na-h-oidhche,
Thigs' ann do chaoir o 'n Ardbheinn,
'S feuch dhomh mo threun an soiUse
*Na luidhe, 's mi deurach, sa' bhlàr.
Co slieasas eadar mi 's bròn ?
Co eadar mi 's rùn mo nàmhaid ?
'S fada sheallas Caomh-mhala fo dheoir,
Mu 'm faicear leath' a mòr thriath
A' tilleadh am measg a shluaigh
SoiUear mar mhaduinn o nial,
Is am braon a' triall o stuaidh.
HIDEALAN.
Luidheadh ceò is gruaim air Cròna ;
Luidheadh iad air siubhal an righ ;
CeiHbh anis o m' shùil a cheuma
Gun chuimhn' air treun-fhear a chaoidh.
Tha triath' nan sgiath gun cheann air rèid!
Cha chluinnear an ceuma mu chruaidh.
A Charuinn, a Charuinn nan sruth,
ladhsa ann am fuil do bhùrn ;
Tha ceannard an t-sluaigh fo scleò.
2g
caomh-mhala:
CAOMH-MHALA.
Cò thuit aig Carunn nam bruach,
A mhic duibhre na fuar oidhche ?
An robh e geal mar shneachd nan cruach ?
Mar bhogha braoin air stuadh a' soillse' ?
An robh a chiabh mar an ceò sa' bheinn
Ag iadhadh caoin fo ghrèin air tòrr ?
An robh e mar thorrunn nan speur ?
Cho hiath ri fèidh nam fàs ghleann mòr ?
HIDEALAN.
C'ar son nach f haiceam a rùn fèin
*S i 'g aomadh o 'n bheinn le h-àille,
A dearg-shùil fo dheoir mu 'n treun,
A ciabh gun bheud mu gruaidh f harasd ?
Eirich, èirich, a chaoin ghaoth,
Togsa gu caomh a leadan trom ;
Faiceam a làmh gheal a's caoine,
'S a gruaidh, a tha gaolach am bròn.
CAOMH-MHALA.
'Na thuit mac Chumhail fèin san t-sliabh ?
'Na thuit, a thriath, a's duibhe sgeul?
A thorrunn a' siubhaì nan aonach ciar,
A dhealan air sgiath theine nan speur,
Cha 'n eagal do Chaomh-mhal' ur triallj
O 'na thuit an triath fo scleò.
Innis, f hir a's dubhaiche sgeul,
Am bheil gaisgeach nan sgiath gun deò ?
GAOMH-MHALA.
29
HIDEALAN.
Tha shluagh nise sgaoilt' air a' bheinn ; 90
Cha chluinn iad guth an trèin ni 's mò !
CAOMH-MHALA.
BruaiUean air an raon a'd' dhèigh,
Cunnart dhuit fèin, a righ mhòir ;
Do *n uaigh na biodh lìonor do cheumj
Biodh aon òigh a'd' dhèigh fo bhròn ; 95
Biodh i mar Chaomh-mhala fo cheò,
Làn do dheoir an laithibh a h-òige.
C' ar son a dh'innis thu dhomh fèin,
Gu 'n thuit mo ghaisgeach treun sa' bhlàr ?j
Bhiodh mo dhùil r'a thilleadh o 'n bheinn ; 100
Chithinn e fèin air craig no còmhnard ;
Shaoilinn gu'm b'i chraobh mo laoch,
A' tighinn le faoibh o 'n bhlàr ;
Chluinninn a stoc anns a' ghaoith,
Bhiodh siubhal baoth air taobh nam beann. 105
Tha mise deurach gun bhi thall
Air bruaich Charuinn nan sruth mall ;
An sin bhiodh mo dheoir gu tlà
Air gruaidh an t-sàir a tha gun tuar.
HIDEALAN.
Aìr bruaich cha 'n'eil an laoch : 110
Air ard an fhraoich nise togar 'uaigh.
Seall, a ghealach, o neul caoin ;
Biodh do sholus caol air cruaich,
Gu 'm faic an Làmh-gheal a gaol
Ara boilisge faoin a' mhàile chruaidh. 115
CAOMH-MHALA.
CAOMH-MHALA.
Na cuiribhse, a shìol na h-uaigh j
Na cuiribhse mo luaidh air chùl.
Dh'fhàg e mi san t-seilg air cruaich ;
Gun f hios chaidh e suas gun chhù.
*' TiUeam ri oidhch'," thuirt an triath ; 120
'S thiU righ Mhòrbheinn fior ri oidhch'.
C* ar son nach d'innis thu, fhir leith,
Tha 'n cromadh nan sHabh gun soiUs',
Gu 'n tuiteadh ceannard nan sgiath marbh ?
Chunnaic thu 'na fhuil an t-òig-fhear ; 125
'S cha d' innis thu 'm bròn do Chaomh-mhala.
MILSHÙIL-CHAOMHA.
Ciod an fhuaim tha shuas sa' bheinn ?
Ciod a tha boillsgeadh sa' ghleann ?
Cò tha tighinn mar shruth treun,
'Nuair chritheas fo 'n rè nach gann ISO
Mòr-uisge taomadb o charn ?
CAOMH-MHALA.
Cò ach an nàmhaid aig Caomh-mhal' ;
Mac righ an domhain 's a shluagh.
A thannais Fhinn air neoil a' sgaoiìeadh,
Greas iuthaidh Caomh-mhal' sìos gu luath ; 135
Tuiteadh e mar fhiadh san aonach. —
'S e Fionn a th'ann, measg tannas a shluaigh !
C' uime thigeadh tu, mo luaidh,
A chur sòlais is fuath orra fèin ?
CAOMH-MHALA.
31
FIONNGHAL.
Togaibhs' a bheula nan dàn ; 140
Togaibh gu h-ard am blàr aig Carunn :
Theich Caracul, 's a shhiagh om* lainn 5
Theich e thall thar raoin an ardain.
A ghaisgich mar dhealain air shabh,
Tha sgeadachadh tannais na h-oidhche, 145
'S è 'g aomadh ro' ghaoith o'n iar,
'S a' choille chiar mu 'n cuairt a' boillsge'.
Chualam guth nan aiteal thail
O thaobh nan carn 's am fiar-ghhnn fèin,
Ban-shealgair Ardbhemn, an i th' ann, 150
Nighean làmh-gheal Sharno thrèin ì
Amhairc o d' charraig, mo rùn ;
Cluinneam do ghutli ciuin, a Chaomh-mhal'.
CAOMH.MHALA.
Tog mise gil còs do shuaine,
Og ghaisgich, a fhuair mo ghràdh. 155
FIONNGHAL,
Thigsa fèin gu còs mo shuaine ;
Sgaoil na stoirm, tha grian air an raon,
Thigsa, òigh, gu còs mo shuaine,
Bhan-shea!gair nam fuar-bheann faoin.
CAOMH-MHALA.
Thill e fèin, is thill a chliu ! 160:,
'S e làmh mo rùin 's mo thrèin a th' ann !
Luidheamsa sìos air a chùl,
Gus an till m' anam anall
O eagal tha snàmh mu 'n cuairt.
32
CAOMH-MHALA.
Buailibh clàrsach, togaibh dàn, 165
Oighe nan rosg mall aig Morni.
DEARSA-GRÈINE.
Le Caomh-mhala thuit tri fèidh san f hraoch j
Fo ghaoith tha teine 'g èirigh ard.
Gabh gu fleagh na h-òigh a*s caoine,
A righ Mhòrbheinn nach maol carn. 170
FIONNGHAL.
Togaibh guth, a shìol nam fonn,
Mu chomhstri nan sonn air Carunn ;
Biodh aoibhneas air làmh-gheal nan tom,
Nuair a chi mis' a fleagh air Ardbheinn.
NA BÀIRD.
Taom, a Charuinn, taom do shruth ;
An aoibhneas an diugh, siubhail sìos ;
Theich coigrich, a b' àirde guth.
Cha 'n f haicear an steud-each san t-shabh ;
Tha sgaoileadh an sgiath an tìr thall.
Eiridh grian an sìth o nial,
'S tearnaidh an oidhch' an aoibhneas ;
Cluinnear guth na seilg air carn ;
Bi balla thall bithidh sgiath nam fuaim ;
Bithidh ar comhstri ri dàimh thig anall
O thalamh nan Gall o thuath,
'S ar làmha gu dearg am fuil Lochlin.
Taom, a Charuinn, taom do shruth ;
An aoibhneas an diugh, siubhail sìos j
Theich coigrich, a b' àirde guth.
175
180
185
CAOMH-MHALA,
33-
MILSHÙIL-CHAOMHA.
Teirinn, a cheò, o 'n tir aird; 190
A ghatha gealaich, togaibh suas
Ciuin anam na h-òigh, a b* àilhdh,
Tha ri carraig 'na luidhe gun tuar !
Caomh-mhala, 's i fuar gun deò.
FIONNGHAL.
Am bheil nighean Sharno gun deò, 195
Làmh-gheal dha 'm bu mhòr mo rùn ?
Tachair rium, a Chaomh-mhal', fo scleò
Air fraoch, fo cheò, 's mi air chùl,
Nuair shuidheam air sruth nam beann
'S mi m* aonar an àm na h-oidliche. 200
HIDEALAN.
An d'f halbh guth na seilg o Ardbheinn ?
C' uime chuir mi 'm bruaillean air òigh ?
C' uine chi mi fo aoibhneas an làmh-gheal,
Am faoghaid f àsaich, mu 'n iadh slòigh ?
FIONNGHAJL
Oig, a's duibhe gnè is tuar,
Cha 'n f haic o so suas am fleagh ;
Cha chuir leam an t-sleagh fo ruaig ;
Cha togar leat buaidh air magh.
As m' fhianuis, òig a's duirche snuadh.
Feuchar dhomh 'na suain an òigh ;
Faiceam ise b'àilHdh tuar.
'S glas mo luaidh air taobh nan scòrr !
Tha gaoth na h-oidhche fuar 'na ciabh ;
Tha taifeid san osaig a' fuaim ;
t C
20.5
210
94.
CAOMH-MHALA.
Bhris a saighead ri tuiteam air sliabh. 215
Tog moladh na h-ainnir gun ghruaim,
Nighinn Sharno nan stuadh àrd ;
Togar a h-ainm air gàoith nan speur.
NA BAIRD.
Faic dealain a' lasadh mu *n òigh !
Gatha na gealaich a* togail suas 220
Caoin anama ainnir nan slògh,
O na neoil tha dlù mu 'n cuairt !
Chithear tannais nan sonn a dh'fhalbh ;
An sin tha Sàirn na mala donn,
Is dearg-shùil Fhidealain an laoch. 225
C* uine dh' èireas an làmh-gheal o' n tom ?
C' uine chluinnear a guth san f hraoch ?
Thig òighe da h-iarraidh san t-sliabh :
Cha 'n fhaigh iad ciabh, a's àiUidh suuadh.
Chithear thu 'n aisling gu d' thrian, 230
Chur sìth air an anam fo ghruaim.
Bithidh do ghuth 'nan cluais gu mall j
Bithidh an smaointean aoibhneach san t-shuain,
Dh' aisigeas an luaidh gu 'm beachd.
Faich dealain a' lasadh mu 'n òigh ; 235
Gatha na gealaich a' togail suas
Caoin anama ainnir nan slògh !
CARRAIG-THURA.
An d'fhàg tliii gorm-astar nan speur,
A mhic gun bheud, a's òr-bhui ciabh ?
Tha dorsa na h-oidhche dhuit rèidh,
Agus pàilliun do chlos san iar.
Thig na stuaidh mu'n cuairt gu mall,
A choimhead fir a's gloine gruaidh ;
A' togail fo eagal an ceann :
Ri d' fhaicinn cho àillidh 'na d' shuain,
Theich iadsa gun tuar o d' thaobh.
Gabhsa cadal ann do chòs,
A ghrian ! is till o d' chlos le h-aoibhneas.
Togar mile solus suas,
Ri fuaim tha sèimh o chlàrsaich ghrinn ;
Duìsg sòlas an talla nan stuadh ;
Thill righ nam buadh le 'shluagh gu 'thìr.
Tha còmhstri Charuinn fada uainn,
Mar f huaim nach cluinnear ni 's mò :
Togadh bàird a' chiuil an duain ;
Thill gaisgeach nam buadh le chliu.
Mar sin bha focail Ullin chaoin,
Nuair thill an righ o raon nan triath,
Le 'leadan throm, a b' àiUidh ciabh.
36
CARRAIG-THURA.
Bha mhàile ghorm mu cheann an t-suinn,
Mar nial nach trom air aghaidh grèin,
Nuair ghluaiseas e 'na èideadh donn, 25
A* feuchainn leth a shoills' san speur.
Bha ghaisgich threun an dèigh an righ ;
Bha fleagh na slige fial an àird.
Thionndaidh Fionn ri luchd bu bhinn,
Is dh'iarr am fonn o shonn nam bàrd. 30
*' A ghutha Chòna, 's àirde fuaim,
A bhàrda, tha luaidh mu h-aois,
Dha 'n èirich, air ar n-anam suas,
Feachda mòr nan gorm-chruaidh laoch.
taitneach leam aoibhneas a* bhròin, 35
Mar dhrùchd mòthar earraich chaoin,
Fo 'n lùb geug dharaig nan tòrr,
'S an duiUeach òg ag èirigh maoth.
Togaibhse, mo bhàird, am fonn ;
Am màireach bithidh long fo sheòl ; 40
Bithidh m' astar an gorm-ghleann nan tonn,
Gu carraig nan sonn 's nan seòd ;
Baile uaine Sharno f hial,
A Chaomh-mhak nan ciabh do chònuidh,
Far an sgaoileadh Cathul, an triath, 45
A chuirm air an t-sliabh le mòr-chuis ;
'S lìonor 'na choille tuirc chiar :
CJuinnidli doire nan sìan an t-sealg.'*
" A. Chronain, a mhic nan caoin fhonn,
A Mhìnfhonn nach trom air clàrsaich, 50
Togaibh sgeul air Sih'ic donn,
Do righ nam mòr-thom 's nam fàsach.
Thigeadh a' Bhinnbheul, a's àiUidh,
Mar bhogha braoin, a nall sa' ghleann.
CARRAIG-THURA.
Nuair dh'fheuchas e cheann san àirde,
'S a' ghrian a' dol air chùl nam beann.
Sud an òigh, a righ nàn lann,
Le guth fann, is i fo bhròn."
BINNBHEUL,
Tha mo rùn do shinns're nan sliabh ;
'S e sàr shealgair nan ciar ard ;
Tha 'mhìol-choin a' plosgadh r'a thaobh,
A thaifeid chaol sa' ghaoith a' fuaira.
'Na shuidh thu aig fuaran nan cam,
Xo aig mòr-shruth ard an aouaich ?
Tha *n luachair ag aomadh fo osaig,
An ceathach a' mosgladh san t-shabh.
Tairneam air mo rùn fo scleò,
Is chitheam an seòd o 'n chruaich.
Nuair chunnam na h-òig-fhir shuas
Aig daraig Bhrano, 's fuaimear sruth,
Thill thu 'n sin gu mòr o 'n bheinn ;
'S mòr a b' àille thu fèin na d' shluagh !
SILRIC.
C' e *n guth so tha caoin am chluais,
An guth caoin mar f huaim an t-samhraidh
Cha suidh mi aig luachair nan cruach,
No aig tobar fuar nan cam.
Fada, Bhinnbhèil, fada thall,
Tha m' astar gu blàr le Fionnghal.
Cha 'n 'eil mo choin fèin ri m' thaobh,
iNo mo cheum air fraoch nan gleann.
Cha 'n fhaic mi o ard nan sHabh
Sàr ainnir nan ciabh air an raon,
38
CARHAIG-THURA.
Aig aomadh nan sruth leatha fèin,
Mar bhogha lùbadh san speur,
No gealach air tuinn san iar. 85
BINNBHEUL.
Dh'fhalbh thu, Shilric, dh'fhalbh thu fèin,
'S tha mise sa' bheinn am aonar !
Chithear am fiadh air a' chruaich
Gun duine 'ga ruaig o 'n f heur ;
Cha 'n 'eil 'eagal ni 's mò anns a' ghaoith, 90
'S cha 'n 'eil fuaim nan craobh r'a chluais.
O' n doire tha sealgair nach faoin j
Tha esan 'an raon nan uaigh.
A choigrich, a shìol nan tonn,
Caomhnaibhs' an sonn sa' bhlàr ! 95
SILRIC.
Ma thuìteas mi sa* mhagh, a Bhinnbhèil,
Togsa dìleas gu h-ard m' uaigh,
Clacha glas, is meall do'n ùir,
*N an comhara do d' rùn, a Bhinnbhèil. 100
Nuair shuidheas an sealgair ri m' thaobh,
Is cuirm, 's e faoin, 'na làimh,
" Tha gaisgeach," their e, " san fhraoch,
" Fear cHu, nach robh baoth sa' bhlàr."
Cuimhnich, a Bhinnbhèil, do laoch, 105
Is e 'n tigh caol a' bhàis !
BINNBHEUL.
'S ceart gu 'n cuimhnichear thu fèin :
Tuitidh Sihic, mo threun, sa' bhlàr.
C' àit am faighear mi, rùin, sa* bheinn,
CARRAIG-THURA.
39
'S iiach till thu o bheum a' bhàis ? 110
Bithidh m' astar an gleanna nan cruach,
Nuair dh'ìslicheas shuas a' ghrian ;
Bithidh mo cheum o aisrigh an t-sluaigh
Gu dìomhair 's gun tuar san t-sHabh ;
Cliithear leam àite do shuain 115
An àm tionndaidh o ruaig na seilg.
'S ceart gu'n tuit Silric sa' bhlàr ;
Ach cuimhnichear an sàr leam fèin.
" 'S cuimhne leamsa fèin an triath,"
Thuirt righ nan coill' ard 's nan sHabh : 120
*' Chaitheadh leis còmhrag 'na fheirg ;
Cha 'u 'eil e san t-seilg fo m' shùil.
Chunnacas e aon uair sa' bhlàr ;
Bha gruaidh an trèin fo smal gun tuar,
A mhala dorch', is spairn a chlèibh 125
Gu luath, 's a cheum gu h-aird nan cruach,
Cha 'n fhaicear e am measg nan triath,
Nuair dh'èireas air an sgiath am fuaim.
'Na luidh e 'n tigh caol tha ciar,
Sàr cheannard shHabh a's duibhe gruaim ?" 130
" A Chronain," thuht UUin aosda,
*' Togsa dàn nach faoin air Silric,
Nuair thiU e le buaidh o 'n raon,
An dèigh Binnbheid, a ghaol, bhi ìosal.
Dh'aom e ri cloich ghlais a ruin ; 1 35
Bha Binnbheul 'na smaointean beò.
Chunnaic e 'n ainnir gu 'cùl,
Sa' ghleannan chiuin, 's b' àluinn a scleò ;
Ach shiubhail, mar cheò, an sàmhla.
Dh'fhalbh dearsa na grèine o 'n raon, 140
Cha 'n fhaicear a cruth faoin ni 's mò,"
40
CARRAIG-THURA.
*' Tha mi 'm shuidh aig fuaran fuar
Air mullach na cruaiche fo ghaoith,
Aona chraobh san osaig a' fuaira,
Tuinn dhorch 'nan ruaig san fhraoch. . 145
Tha bruaillean air an linne thall,
Fèidh a' tighinn o charn gu raon.
Cha'n f haicear ceum sealgair, 's e mali ;
Tha sàmhchair sa' ghleann, 's e faoin.
'S trom an osna, 's truime smaoin, 150
Nam faicinn mo ghaol san t-sliabh
Air seachran an astar an fhraoich ;
A* snàmh air a' ghaoith a ciabh ;
A broilleach bàn ag èirigh ard,
A sùil ghorm mu 'cairde làn, 155
A cheileadh le ceò nan carn :
Ghabhainn thu, a rùn, am chòir,
*S bheirinn thu gu còmhnuidh t'athar.
An i fèin a chi mi fada thall,
Mar dhearsa air carn an fhraoich ? 160
Mar ghealaich an fhoghair 's i làn,
Mar ghrèin an stoirm an t-sàmhraidh, caoin?
An tìg thu, òigh a's àillidh ciabh,
Thar carraig is sliabh am dhàil ?
'S fann do ghuth, ainnir nan triath, 165
Mar chuiseig 's a' ghaoth m' a ceann."
" Na thiil mo ghaisgeach o 'n bhlàr ?
C' àit' an d'fhàg do chaird', a rùin ?
Chualam mu d' bhàs air a' charn ;
Chuala, 's bha m'anam fo mhùig." 170
" ThiU mi, ainnir nan rosg mall ;
Thill mise do thrèith am aon ;
Cha 'n fhaicear o so iad san t-sliabh ;
CARRAIG-THURA.
Tliogadh leam an uaigli sa' bhlàr.
C' ar son tha thu t-aonar shuas ;
Air iomall nan cruach leat fèin ?'*
" Am aonar tha mis', a Shih'ic ;
Am aonar ìosal an tigh geamhruidh ;
Le bròn thuit mi mu mo luaidh
Gun tuar anns an uaigh, a SliiMc !"
Dh'fhalbh i mar fhaileus fo ghaoith,
Mar cheò air an fhraoch an gruaira.
*' Nach fan thu, Bhinnbheil, 's tu faoin ?
Fan, is faic mo dheoir, 's mi truagh.
Is àluinn do chruth an ceò,
B' àluinn thu ri d' bheò, a Bhinnbhèil.
Suidhidh mi aig fuaran fuar
Air muUach na cruaiche an gaoith ;
Am meadhon là, is e gun fhuaim,
Labhairsa, mo luaidh, san fhraoch.
Thigsa, Bhinnbheil, air an osaig,
Air aiteal an dosan nan carn ;
Cluinneam do ghuth, is tu 'm f liochair,
Air meadhon là an sàrahchair thall."
Measg aoibhneis an talla nam fear,
Mar so thog Cronan am fonn ;
Dh'èirich maduinn a' soills' o 'n ear ;
Bu ghorm air an lear an tonn.
Ghairm an righ a shiuil gu crann ;
Thàinig gaoth a nall o 'n cliruaich ;
Dh'èirich Innis-thorc gu mall,
Is Carraig-Thùra iul nan stuadh.
Bha comhara beud gu h-ard,
Teine dall 's a thaobh san smùid l
Bhuail an righ a chUabh air ball ;
4:2
CARRAIG-THURA.
G im dàil bha 'gharbh slileagh o chùl ;
Chunnaic e gun chlìth a' ghaoth ;
Bha 'leadan air a chùl a' strì ;
Cha robh sàmhchair an righ faoin.
Thuit oidhch' air Rotha nan stuadh ; 210
Ghabh cala nan cruach an long ;
Bha carraig mu iomall a' chuain ;
Dh'aom coille thar fuaim nan tonn.
Air muUach bha crom Chruth-Loduinn,
Is clacha mòr nan iomadh buadh ; 215
Air ìosal bha raon gun mhòrchùis,
Agus feur is craobh ri cuan ;
Craobh a bhuain a' ghaoth, 's i ard,
O iomall nan carn gu raon ;
Bha gorm-shiubhal nan srutha thall, 220
Is osag mhall o chuan bha faoin.
Dh'èirich gath o dharaig lèith ;
Bha fleagh nan triath air an f hraoch ;
Bha bròn air anam righ nan sgiath
Mu cheannard charraig chiar nan laoch. 225
Dh'èirich rè gu mall is fann ;
Thuit suain nach gann mu cheann nan triath ;
Bha 'n clogaide a' boillsgeadh thall ;
Bha 'n teine call a neart san t-sliabh.
Cha robh cadal mu shùil an righ ; 230
Dh'èirich e am farum a chruaidh,
A shealladh air carraig nan stuadh.
Dh'ìslich teine fada thall,
A' ghealach dearg is mall san ear.
Thàinig osna nuas o 'n charn ; 235
Air a sgiathaibh bha sàmhla fir,
Cruth-Loduinn san lear gun tuar.
CARRAIG-THURA.
4.3
Thàinig e gu chòmhnuidh fèin,
A dhubh-shleagh gun fheum 'na làimh,
A dhearg-shùil mar theine nan speur, 240
Mar thorrunn an t-slèibh a ghuth
An dùbhra dubh fada thall.
Thog Fionnghal san oidhch' a shleagh ;
Chualas anns a' mhagh a ghairm.
" A mhic na h-oidhche, o mo thaobh ; 245
Gabh a' ghaoth, agus bi falbh.
C' uim' thigeadh tu m' f hianuis, f hir f haoin ;
Do shàmhla cho baoth ri t'airm ?
An eagal dhomhsa do chruth donn,
Phuathais nan crom th' aig Loduinn ? 250
'S lag do sgiath 's do nial nach trom,
Do chlaidheamh lom mar thein air mòr-thonn.
Cuiridh osag iads' as a chèile,
Agus sgaoilear thu fèin gun dàil,
As m* f hianuis, a dhubh-mhic nan speur ; 255
Gairm t'osag dhuit fèin, 's bi falbh 1"
" An cuireadh tu mi fèin om' chrom ?"
Thuirt an guth trom a's fàsa fuaim.
" Dhomhsa dh'aomas feachd nan sonn ;
Seallam o m' thom air an t-sluagh, 260
Is tuitidh iad mar luath am f hianuis ;
O m' anail thig osag a' bhàis.
Thig mi mach gu h-ard air gaoith ;
Tha na stoirm a' taomadh shuas
Mu m' mhala fhuair fo ghruaim gun tuar, 265
'S ciuin mo chòmhnuidh anns na neoil,
Is taitneach raoin mhòr mo shuain."
*' Gabhsa còmhnuidh na do raoin,"
Thuirt righ nach b' fhaoin, 's a làmh air beirt :
44
CARRAIG-THURA.
*' Na cuimlinich mac Chumhail air raon j 270
*S lag do thannais — 's mòr mo neart.
'Na ghluais mi mo cheum o 'n bheinn
Gu d* thalla fèin, air raon a's ciuin ?
'Na thachair mo shleagh, am bheil feum,
An truscan nan speur ri guth 275
Fuathais dhuibh aig crom Chruth-Loduinn ?
C* uim' thog thu do mhala le gruaim ?
C* uim* chrathadh tu shuas do shleagh ?
'S beag m' eagal ri d' chòmhra, f hir f haoin.
Cha do theich mi o shluagh sa' mhagh ; 280
C' uim' theicheadh o shìol nan gaoth
Sàr ghaisgeach nach faoin, righ Mhòrbheinn ?
Cha teich ! Tha f hios, gun bhi dall,
Air laigse do làimhe an cath.'*
" Teich gu d' thìr," fhreagair an Cruth j 285
" Teich air a' ghaoith dhuibh ; bi falbh !
Tha 'n osag an crodhan mo làimhe ;
'S leam astar is spairn nan stoirm ;
'S e righ na Soruch' mo mhac fèin ;
Tha 'aomadh sa' bheinn dha m' thuar ; 290
Tha a charraid aig carraig nan ceud,
Is coisnidh gun bheud a' bhuaidh.
Teich gu d' thìr fèin, a mhic Chumhail,
No fairich gu dubhach m* fhearg."
Thog e gu h-ard a shleagh dhorch* ; 295
Dh'aom e gu borb a cheann ard ;
Ghabh Fionnghal 'na aghaidh le colg,
A chlaidheamh glan gorm 'na làimh,
Mac an Luinn, bu chiar-dhubh gruaidh.
Ghluais solus na cruaidhe ro' 'n taibhs', SOO
Fuathas dona bhàis fo gljruaira.
CARRAIG-THURA.
45
Thuit esa giin chruth, 's e thall,
Air gaoith nan dubh charn ; mar smùid
Bhriseas òg, 's bioran 'na làimh,
Mu theallach na spairn 's na mùig. 305
Scread fuathas Chruth Loduinn sa' bheinn,
Ga thional ann fèin sa' ghaoith.
Chual' Innis nan torc an f huaim ;
Chaisg astar nan stuadh le fiamh ;
Dh'èirich gaisgich mhic Chumhail nam buadh ;
Bha sleagh 's gach làimh shuas san t-sliabh, 311
" C' àite bheil e ?" 'S am fearg fo ghruaim,
Gach màile ri fuaim m' a thriath.
Thàinig rè a raach san ear ;
Thill ceannard nam fear 'na airm ; 315
Bha aoibhneas air òigridh san lear ; '
Shìolaidh an anam mar mhuir o stoirm,
Thog UHin gu subhach an dàn ;
Chual' innis nan carn an ceòl ;
Bha lasair o 'n daraig làn ; 320
Chualas sgeul air clann nan seòd.
Shuidh Frothal na Sorucha fo fheirg,
Aig craoibh, a bh' air leirg nam frith ;
A mhòr-fheachd mu charraig an deirg,
'S a shealladh m' an cuairt gun chlìth ; 325
A bhorb-inntinn air Cathul 's air 'fhuil,
Thug dheth cìs air chur nan laoch.
Do Annir air Soruch 'na thriath,
Athair Fhrothail nan ciar stuadh ;
Air muir dh'èirich gailleann nan sìan. 330
Bhuail Frothal ard innis a' chuain.
Tri làithe bha cuirm nach gann
An talla Sharn' nan lann gun mhùig ;
46
CARRAIG-THURA.
Chunnacas leis geug nan rosg mall,
Sàr Chao'mhal, a b' àillidh cùl. 335
Bha 'ghaol di mar ghaol na h-òige ;
Mar theine dha 'còir a bha 'thriall.
Eadar Frothal is làmh-gheal nan seòd
Dh' èirich Cathul, 's bu mhòr an triath :
Las comhstri am meadhon an t-sluaigh ; 340
Chuireadh Frothal, bu chòrr, fo iall.
Tri làithe bha esa 'na aon,
An ceangal neo-mhaoth, fo nial ;
An ceathramh, chuir Sarno nan long
Ard cheannard nan sonn gu 'thìr. 345
Dhorchaich eud anam an laoich ;
Ri Cathul las fraoch na feirg.
'Nuair dh' èirich chich Annir le chu,
Thàinig Frothal fo mhùig 'na neart ;
Bha 'n còmhrag mu charraig na smùid, 350
Balla Sharno do'n lùb am feachd.
Dh'èirich maduinn air innis nan stuadh ;
Bhuail Frothal le cruaidh a sgiath ;
Ghluais gaisgich fo bhriseadh na fuaim ;
Bha 'n sealladh gu luath air triall 355
Gu muir liath nan iomadh stuadh ;
Chunnaic iad Fionnghal 'na neart ;
Thuirt Tubar nam feachd an triath.
" Co sud mar ruadhaig an fhirich,
Le 'uile ghreigh bhiorach 'na dhèigh ? 360
A Flirothail, 's e nàmhaid gun ghioraig,
A shleagh roimhe air iomall an t-slèibh.
'S e an gaisgeach, righ Mhòrbheinn, a th' ann,
Mac Chumhail nan lann 's nam fear.
An Lochlin tha 'ghnìomha nach gnnn ; 365
CARRAIG-THURA.
47
An talla ard a* chuain o 'n ear
Thaom e fuil mhear nan laoch.
An iarr mi sìth o cheann nan treun ?
Tha 'chlaidheamh mar dhealan nan speur."
" A mhic gun mheas, a's laige làmh," 370
Thuirt Frothal nan lann, le feirg,
" An gluais m' òige fo nial nach gann ?
An gèill mi roi' m' àm san leirg ?
An gèili mi mun d' f huaireadh leam cìs,
Fhaoin cheannaird gun bhrigh o Thòra ? 375
C' uim' a theireadh 'an Soruch' an sluagh,
Ghluais Frotlial mar thuar nan speur ;
Thuit smal air a theine gu luath ;
Cha cliluinnear air duan 'na dhèigli ?
A Thubair, cha ghèìll mi, ri m' bheò ; 380
Bithidh cHu mar sholus mòr mu 'm chuairt ;
Cha ghèill gu m' tliuiteam fo scleò,
A tliriath Thòra nan sruth fuar."
Ghluais an triatli le neart a shhiaigh ;
Ach thachair iad sliuas ri carraig ; 385
Gu daingeann sheas Fionnghal nam buadh ;
Theich iadsa brist' o chruaidli an laoich j
Cha do theich iad gun blieud o 'làimh,
'S a shleagli na deann anns an ruaig.
Bha 'n raon fo thuiteam nan triatli ; 390
Ghabh cruach nan sìan na mhair.
Chunnaic Frothal sàmhach an ruaig ;
Dh'at anam fo bhuaireadli feirg ;
Dh'aom e 'shùil reachdor an gruaim ;
Ghairm thuige Tubar nach mairg. 395
*' Thubair, theich mo shhiagh san stri ;
Tha raise gun chli, 's gun chhu ;
48
CARRAIG-THURA.
Buaìleam sa' charraid an righ ;
Las m' anam le brigh gun mhùig,
Cuirsa bàrd g'a ghairm gu còmhrag : 400
Na iabhair an aghaidh mo mhiann.
A Thiìbair, air ainnir gun mhòr-chùis,
Geug òg, tha m' anam gun ghìomh ;
Tha 'còmhnuidh aig Taine nan sruth,
Nighean, 's gile cruth, aig Herminn, 405
Utha àluin nan rosg mall.
Bha h-eagal mu Chao'mhal, tha fuar j
A h-osna gu dìomhair is truagh,
Nuair a thog mi suas mo shiuil.
Aithris do Utha na cruit ghrinn, 410
Gu 'n robh m' anam do 'n mhìn-gheai làn."
Mar sin bha focail an trèith,
*S e càramh a sgèithe r'a thaobh.
Bha osna chaoin-Utha san t-sHabh ;
Lean ise o chian an laoch, 415
Fo mhàile 's fo àrraaibh òig-fhir,
Bha sùil gu dìomhair air an t-sonn,
'S i coimhead gu trom o 'cruaidh.
Chunnaic ise am bàrd a' triali ;
Thuit san t-sliabh a sleagh o 'làimh ; 420
Bha 'leadan air gaoith nan sìan ;
Air osna dli'èirich a h-uchd bàn ;
A' sealladh suas air righ nan long ;
Thòisich is thosd i tri chuairt.
Chuala Fionnghal guth a' bhàird ; 425
Ghrad-thàinig e nali 'na chruaidh ;
"Bha 'shleagh, an cunnart nach mall,
Is dealan a lann mu 'n cuairt.
O Fhionnghal thuit beum neo-fhaoin ;
CARRAIG-THURA.
Chaill Frothal an laoch, a sgiath :
'Nuair nochdadh gun mliàil' a thaobh,
Dh'aom bàs thar smaointean an triàth.
Chuairtich dorchadas air ball
Anam Utha non rosg mall ;
Shil na deoir air a gruaidh chaoin ;
Ghrad-ghiuais i do'n laoch le 'sgiath.''
Ghabh darag a ceum 's i triall ;
Thuit i sìos air a ruigh bhàn.
Leum a clogad air an t-sliabh ;
A broilleach geal ag èirigh thall ;
A ciabh nach gann air làr 's i truagh !
Ghluais tiomachd air anam an righ,
Mu òigh mhin bu ghile làmh ; .
Chaisg e 'chlaidheamh anns an stri ;
Thuit deoir neo-chli o righ nan lann :
" A thriath na Sorucha 's fuaimear sruth,
'S e togail a ghuth le spairn,
" Cha 'n eagal duit mo chruaidh an diugl
Cha robh riamh fuil air mo lainn,
'Nuair ghèilleadh an dàimh sa' chòmhrag
Biodh aoibhneas air anam do shlòigh,
Aig sruthaibh mòr do thalmhain fèin j
Biodh aoibhneas ortsa, ainnir chòrr ;
C' uim' thuiteadh an t-òg sa' bheinn,
A righ na Sorucha nan tuil làn ?"
Chuala Frothal guth an laoich ;
Chunnaic òigh bu chaoin ag èirigh.
Sheas iad 'nan sgèimh san fhraoch,
An sàmhchair, nach b' fhaoin, le chèile,
Mar dhà chraoibh òg araon fo bhlàth,
An iomall fàsàich tlàth, 's iad gorm,
t D
50
CARRAIG-THURA.
Drùclid earraicli a* sileadh o 'm barr,
'S a' ghaoth 'na luidhe thall san ord.
Nighean Hermain o thir nan stuadh,'*
Thuirt Frothal nam buadh gun dàil,
*' C' uim' thàinig 'na d'àille thar cuan,
Gu m' f haicinn gun chruaidh fa'n làr ?
Ach tha mi gun chruaidh aig treun,
Oigh gun bheud nan rèidh rosg maìi ;
Cha laigse a bhuadhaich, a gheug,
Thar mac Annir, bu treun làmh.
'S garbh 's is mòr thu fèin, a righ,
An carraid 's an stri nan sleagh ;
Ach 's caoin thu, ghaisgich, an sìth,
Mar a' ghrian air drùchd mìn sa' mhagh ;
Togaidh dìthein ùr a cheann ;
Crathaidh osag mhall a sgiath.
O b'f liearr gu 'm biodli tusa fèin
An Sorucha nan teud 's nam fleagh,
Gu faiceadh trèith Shoruch' am dhèigh
D'airm 'nuair bhiodh aoibhneas sa' mhagh
Bhiodh ^oibhneas mu chliu an sinns're,
A chunnaic san strì righ Mhòrbheinn !"
" Mhic Annir," fhreagair an righ,
" Cluinnidh aimsir sìos ar cliu ;
'Nuair sheasas na gaisgich san stri,
Eiridh neart nan dàn gun mhùig ;
Ma shìneas iad air laigs* an cruaidh,
Is fuil nan truagh m' an cuairt do 'n lainn,
Clia togar le baird an duan,
Cha 'n fhaicear an uaigh no 'n carn.
Thig CGÌgrich a thogail tùir,
Is cuiridh iad an ùir thar làimh ;
CARRAIG-THURA.
51
Chithear claidheamh meirg san smùir,
Fear ag aomadh o chùl ag ràdh, 49.5
' Bhuin na h-airm do sheoid, tha fuar;
Cha chualas an luaidh 'sna dàin.*
Thigsa, Fhrothail, thar an t-sliabh,
Gu fleagh nan triath an innis nan stuadh ;
Th igsa, ainnir an fhuilt chèir, 500
Ghaoil gaisgich nan sgiath o thuath ;
Thigibhse gu cuirm nan laoch,
*S bithidh aoibhneas a' glanadh ar gnùis."
A shleagh 'na làimh, 's a cheum treun,
Ghabh Fionnghal dha fèin an sliabh. 506
Dh'fhosgail dorsa Charraig nan ceud ;
Fhuaradh cuirm nan slige fial ;
Dh'èirich suas fuaim mhaoth nam fonn ;
Bha sòlas an talla nan sonn.
Chualas guth Ullin nan duan, 510
Is cruit Shelma, mu 'n cromadh an cuan.
Bha Utha fo aoibhneas 'na chòir ;
Dh'iarr i duan tuirseach a' bhròin ;
Deoir ag iadhadh mu 'rosg mall,
'Nuair labhair Cridh-mòr nan caomh-dhàn, 515
Nighean Rinmhail nan geur lann,
Ghabh tunaidh aig sruth na Lòtha.
Ge b' fhada, bu chaoin an duan ;
'S bha gheug ghasd o thuath fo aoibhneas.
CRIDH-MÒR.
Co thig cho sàmhach o 'n aonach, 520
Mar nial o 'n iar, 's a thaobh sa' ghrèin ?
Co dha 'm bheil an guth cho caoin,
Cho labhara ri gaoith sa,? bheinn,
D 2
52
CARRAIG-THURA.
'S e taitneach mar chaol-chmit Charoill ?
'S e mo sheòd, 'na shoills', a th'ann, 525
Sàr ghaisgeach nan lann fo bhròn.
*S dorcha tuar do mhala thall ;
Am bheil Fionnghai an triath gim deò ?
C* uime tha do ghruaim 's do bhròn, a Chonaill ?
CONALL.
'S beò an triath o iul na seilg ; 530
ThiU laoch na feirg mar sliolus còrr ;
Tha grian air sgiath nan cop gun mheirg,
E fèin san leirg mar shohis mòr.
'S labhara guth 'oigridh thall l
Tha carraid nan lann a' triall. 535
Am màireach thig an Dearg a nall
Chur còmhraig air clann nan triath,
Clann an righ, a's gloine cruaidh,
Sìol stoirmeil nan creuchd 's nam buadh.
CRIDH-MÒR.
Chnnnaic mi, Chonaill, a shiuil 540
Leathan mar Hath-mhùig nan tonn ;
Bu mhall gu tràigh a bha 'n iul ;
'S lìonor laoch aig Dearg nan long,
CONALL.
Càirich sgiath t* athar ri m' thaobh,
An sgiath chruaidh chopach bh' aig Rinmhal ;
An sgiath mar rè làn nach faoin 549
A' siubhal ro' speur fo iorguil,
'S i dubh agus ciar 'na tuar.
CARRAIG-THURA,
CRIDH-MHÒR.
Càireamsa gu luath an sgiath,
O nach do thearuinn triath nam buadh. 550
Thuit e le Cormar san t-sliabh ;
'S maith gu *n tuit thu fèin, a Chonaill.
CONALL.
'S maith gu *n tuit ; ach togsa m* uaigh, •
Chridh-mhòir nam buadh. Biodh liath-charn
Is meall dhe 'n ùir air taobh nan stuadh, 555
A chur m* ainm *s mo chHu ro' àm.
Aomsa do rosg dearg fo dheoir,
O iomall nan tòrr thar m' ùir ;
Buailsa d' uchd àkiinn am bròn,
Is ann am dhèigh cum beò mo chliu. $60
Ge h-àiUidh thu na 'n solus fèin,
Mar aiteal an t-slèibh do ghuth ciuin,
Cha 'n fhan mi ri d' thaobh sa' bheinn ;
Tog thusa am dhèigh mo chliu.
CRIDH.MÒR.
Cuirear airm sholuis am làimh, 565
Lann gorm geur, agus sleagh chruaidh^
Tach'ram ris an Dearg gun dàil,
Na m' chobhair sa' bhlàr dha 'm luaidh,
Slàn leibh, a chruach nam beann ard,
A dheirg nam barr is sruth nan carnp ^'^70
Cha till sinn air ais o 'n bhlàr ;
Eiridh ar n-uaigh fada thall !
^ 4^ ^ 4C 4^
% 4» * * «
54.
CARRAIG-THURA.
^ ^ "Ì^ 'if*
Tri làithe mhair cuirm dha na laoich ; 575
An ceathramh sgaoil araon an siuil.
O Thuath shèid neartor a' ghaoth ;
Bhuail Fionnghal gu tìr gun mhùig,
Coille Mhòrbheinn nan tùr ard.
Shuidh air nial fuath dubh Chruth Loduinn, 580
'N dèigh Fhrothal air àros nan stuadh,
'S e 'g.aomadh air osaig nam mòr-thuinn,
Siuil bhàn air aghaidh a' chuain :
Air a lot bha smaoin an tàibhs',
Agus eagal o làimh an righ. 590
1,
CARTHONN.
Sgeul ri aithris air àm o aois ;
Gnìomha làithe nam bliadhna dh*aoni.
Do thoirnesa, a Lòra nan sruth,
Thog cuimhne an diugh air na thrèig,
Fuaim coille Gharmallair nan craobh !
Sèimh a guth do m' chluasaibh fèin.
Am faic thu, Mhalmhìna nan seòd,
Carraig mhòr, is a ceann am fraoch j
Tri giubhais ag aomadh o 'n tòrr,
Caoin ghlasra tha còrr r' a taobh ?
An sin tha dithein thlà nan gleann,
A's gloine ceann, a' crith fo ghaoith j
An cluaran glas air chrom nan carn,
Call gu mall a chalg le h-aois ;
Dà chloich gu an leth anns an ììir,
An còineach fo smùr air an raon.
Theich fiadh o iomall a' chuirn
Ann do chuireadh air chùl an laoch.
Tha fannas caol, is faoin, is fuar,
Mall ag aomadh mu uaigh an t-seoid :
Na trèin, a Mhalmhìna nam buadh,
Aig ioraall nan stuadh fo *n tòrr !
50
CARTHONN.
Sgeul ri aithris air àm o aois ;
Gnìomha làithe nam bliadhna dh'aom.
Co sud, tha o thìr nan dàimh,
Le mìlte mu làimh fo chruaidh ?
Tha dearsa na grèine m'a cheann,
A chiabh fo strì ri gaoith nan stuadh,
Tha ghnùis a' sìoladh sìos gu sìth,
Cho ciuin, a righ, ri feasgar thall,
*Nuair thearnas gath o iar nam frìth,
Air caol-ghleann Chòna nan sruth mall.
Co th* ann, ach mac Chumhail nan treun,
Ard righ nam beum, nam beusa mòr ;
Faicinn a gharbh mhonaidh fèin ;
A mhìlte gun bheud bu chòrr.
*' Togar guth," thuirt bàrd bha liath ;
*' Dh'aom nàimhde fo fhiamh air leirg,
Clann na tìre fad o iar,
Righ taila nan sgiath fo mheirg,
A dhearg-shùil a' siubhal am mòr-chuis,
E tarruing lann mhòr nan triath.
Theich air raon nan cruadalach gnìomh,
Clann na tìre fad o *n iar."
Mar so mhosgail guth nam bard,
'Nuair th^-inig gu talla Shelma nan stuadh
Mtle solus a' losgadh mu 'n aird,
A dìol dhealan am meadhon an t-shluaigh
A chuirm an ard thalla nam buadh :
Dh'aom oidhche gu luath le sòlas.
" C'àite bheil triath nan cleasa mòra ?"
Thuirt Fionnghal, a's aillidh cùl ;
*' C'àite, measg sòlas nan seòd
Garbh bhrathair na còrr òighe Muirn ?
CARTHONK
57
Dorcha, mall tlia 'laithe triall $5
An toirm ghleann nan sìan mu Lòra.
Faic ! is esa tha tearnadh o shliabh,
Mar steud-each gun srian am mòr-chuis,
'Nuair chithear an t-eachradh m' an raon,
Agus foghar na gaoith na shròin. 60
* Ceud f ailt air Cleasamor nach faoin !
C' uim' cho fada o Shelma nan corn ?'
" 'Na thiU an righ,*' 's e fhreagair an triath,
" Gu monadh nam fiadh le chliu ?
Do mholadh mar Chumhal nan srian, 65
An còmhrag nan sgiath gu chùl ?
Bu tric thar Carunn bha sinn a' triall
Gu talamh is cèire dàimh :
Cha do thill sinn gun f huil air ar sgcith j
Cha robh sòlas air trèith nan lann. 70
C' uim' tha cuimhne air àm nam blàr,
Is mo chiabha gu 'm barr cho iiath ?
Chan aithne do 'n bhogha mo làmh ;
An diugh is eatrom mo shleagh 's mo sgiath.
Nan tilleadh sòlas dhomhsa fèin, 75
Mar chunnacas air cheud an òigh,
Urla shneachda nan dàimh treun,
Maona ghlan do'n gèille slòigh,
Ainnir àilHdh nan rosg ciar !"
" Aithris," thuirt an righ le fòill, 89
" An sgeul m' an òigh, a thriath.
Mar nial air gath grèine tha do bhròn j
Tha t'anam fo cheò nach crìon ;
■S dubh-dhorcha do smaointe, ard laoich,
t'aonar mu Lòra nam fuaim. 85
CARTHONN.
Cluinneav mu t'òg-bliròn nach faoiri,
Air a' cheò a chiiir t'aois fb ghruaim."
" ladsa làithe na sith a bh'ann ;"
Thuirt Cleasamor nan lann, an triath,
*' Bhuail mi gu Bailechluthai nan tùr ard, 90
Nam balla cam, an eathar ciar.
Chuir gaoth mo shiuil bhàn fo ruaig
Gu cal' air Cluaidh nan sruth sèimh.
Tri làithe thogadh fleagh agus cuirm
An talla Rurmhair nan corn fial ; 95
Chunnacas urla soluis na muirn,
Maona ghasda nan tùr 's nan triath,
Chuireadh sòlas na sHge m' an cuairt j
Thug Rurmar nam buadh an òigh,
A broilleach mar chobhar nan stuadh, 100
A sùil reul shohiis an t-slòigh ;
Dubh mar am fitheach a ciabh ;
B' àiUidh na 'ciabh a gnè.
Mòr m' annsadh air ainnir nan triath,
Maona ghasda air shabh nan rèidh. 105
Chunnacas mac coigrich nan sgiath,
Og a dh'imich a thriall do Mhaona ;
Chualas fhocail an talla nan triath ;
Leth-thairngeadh leis sgian nach caol.
* C' àite bheil ard Chumhal nan lann, 110
Fear astair nan gleann gun raon ?
Bheil Cumhal is gaisgich san àm,
Thusa ladorna, dàn, is faoin ?
*• Tha m' anam, thuirt mise, a thriath^
A' lasadh gu thrian leis fèin ; 115
Gun eagal tha Cleasamor fo 'sgiath,
Measg mhìlte, ge ciar na trèin.
CARTHOKN.
59
mòr t'fliocal, mhic coigrìch nan lann,
Agus mise san àm am aonar ;
Tha mo chlaidheamh crith-mhosgladh gii cheann ;
Grad a b* àill leis mo làmh ag aomadh
Gun fhocal eile air Cumhal nan ceud,
Mliic Chlutha o na thrèig an sruth."
Dh'èirich neart agus ardan na h-òige ;
Bhuail, is thuit an triath mòr fo chruaidh. 125
Chuala Ckitha air bruachaibh na seoid j
Las mile sleasrli còrr m' an cuairt.
Chuir mi cath : thug coigrich buaidh :
Leum mise grad an Cluaith nan sruth ;
Sgaoil mo shiuil bhàn air cuan, 130
A' beumadh ro' stuadha dubh.
Thàinig Maona truagh fo dheoir,
Ag aomadh nan rosg bròin o speur :
Chualas a guth, 's e dubli is beur.
Tric a thill mi fèin an long ; 1 35
Bhuadhaich tonn is gaoth o 'n ear ;
Ni 'm facas Clutha chaoin o 'n uair,
No Maona nam buadh, nan ciabh ciar :
Thuit ise mu Chluthai gun tuar ;
Chunnacas tannas bha fuar air sliabh. 140
Dh'aithnich measg na h-oidhche a triall,
Ise an iomall nan sìan an Lòra ;
A caol ghath mar ghealach as-ùr,
Sealladh sìos o mhijig nan speur,
'Nuair thuiteas an sneachda gu dlùtli, 145
An domhan fo smùr gu lèir."
" Togaibh, bhàrda caoin, am fonn,"
Thuirt Fionghal, ard shonn nan sgiath ;
" Togaibh moladh mìn Mhaona nan tonn^
60
CARTHONN.
Is i codal am fonn nan sliabh ; 150
Gairmear a h-anam gu mall fo dhuan
Gu talamh nan stuadh mòr.
A caoin astar mu iomall nan cruach,
Air Mòrbheinn, nach truagh òigh ;
Gathaibh grèine nan laithe dh'aom, 15d
Sòlas banail nan daoine bh* ann.
Chunnacas balla Bhaile Chluthai nan lann,
Air nach èirich ach gann guth slòigh ;
Anns an talla bha teine nach mall ;
An diugh gun chaidre measg trèith is òigh : 160
Dh'aom Clutha ; sruth eatrom air raon
D ard bhallaibh, thuit claon fo smiìr.
An sin cluaran a* gluasad fo ghaoith,
Agus còineach a' caoineadh fo thùr ;
An sionnach ruadh 'na uinneig fèin, 165
Mall lùbadh an fhèir m*a chùl.
Is fàsach còmhnuidh Mhaona nan teud,
Doilleir talla nan ceud san tùr.
Togaibh, bharda, bròn nam fonn
Mu thalla nan tonn, a bh' ann ; ItO
Thuit na treuna fada fo thom ;
Thig làithe nan sonn a nall.
C' uim' a thogadh leat talla nan corn,
Mhic aimsir, a's lionmhoire sgiath ?
Thu coimhead an diugh o 'n tùr mhòr, 175
An t-ath là fo scòrr nan sHabh.
Cha mhall na bHadhna 's cumhachd triall,
Le osaig nan ciar mhonadh fàs
A' gairm an talla nan triath,
A thuiteadh gu trian air làr. 1 80
Thigsa, chiar osag, o mhonadh fàs j
CARTHONN.
61
Bithidh siniie sàr 'nar làithe fèin ; ,
Bithidh comhara mo lann am blàr ;
Bithidh m' anam aig bàrd an trèin.
Togaibhse fonn, cuiribh slige m' an cuairt ; 185
Biodh sòlas r'a luaidh am chòir.
*Nuair dh'aomas tusa, chi mi shuas,
Ma dh'aomas tusa, a sholuis mhòir ;
Ma ta air àm, air àm gun tuar,
Mar Fhionnghal a's luaithe ceum ; 190
*S ceart co fada mo chliu 's do dhearsa.'*
Mar sin a thog an righ am fonn,
Air làithibh nan sonn a b'àirde gnìomh ;
Làn mhìle fear focail shuas,
Ag aomadh gu luaidh an righ. 195
Bu chosmhuil sin ri fuaim nan teud,
'Nuair dh'èireas a' ghaoth mall o 'n ear.
B'àilHdh do smuainte fèin, a thrèin ;
C' uim tha Oisian a' d' dheigh gun neart ?
Ach seasaidh tu, athair, leat fèìn ; 200
Co e coimeas righ Shehna nam feart ?
Chaidh an oidhche thaii'is am fonn ;
Dh'èirich maduinn le sòlas còrr ;
Chunnacas monadh thar liath cheann nan tonn ;
An gorm chuan fo aoibhneas mòr ; 205
Na stuaidh fo chobhar, ag aomadh thall,
Mu charraig mhaol bha fada uainn ;
Ghluais ceò o linne gu carn.
Sàmhla dall is aosd' o chuan ;
Cha robh shiubhal mar shiubhal nam fear, 210
Nan garbh chruth o lear le ceum ;
Caol thannas ag aomadh o 'n ear,
'Ga ghiùlan air leth nan speur.
62
CARTHOm
Gu Selma mhòr ghluais an cruth,
Tuiteam dubh mar fhuil air raon. 215
Chunnaic an righ an sealla trom,
Bàs nan daoine tighinn a nall.
Thàinig do tlialla nan sonn ;
Ghlac e sgiath Chumhail 'na lùimh ;
Chluinnte scread na màile cruaidhe. 220
M' an cuairt ghrad-èirich na laoich ;
An sàmhchair sheas treun-fhir an t-sluaigh,
Gach sùil air righ fuar-ghleann an fhraoich,
An còmhrag a' snàmh air a ghnùis,
Bàs an t-slòigh ag iadhadh ma shleagh. 225
Dh'èirich mìle sgiath an aird ;
Làn mhile claidheamh dubh-ffhorm geur
A' deah'adh glan an talla Shehna,
Screadadh truagh air cruaidh nan arm,
Donnal balbh nan luath-chon còrr : 230
Gun fhocal, gun ghuth o cheann ;
Gach sùil air lainn is tuar an righ,
Esa tarruing a shleagh o 'chùl.
*• A shiol Mhòrbheinn, a's lìonmhor treun,
Cha 'n àm so do theud no fìal : 22S
Tha còmhrag a' dùbhradh romham fèin,
Bàs a' dorchadh mu chruaich nan shabh ;
Tannas faoin, do 'n annsadh cHu,
Feuchainn dhuinn na dàimh o lear :
O 'n uisge thàinig suas a' mhùig, 260
Comhara garbh chunnart nara fear.
Gach làmh air sleagh, a's gloine crann ;
Gach shos fo lainn tha guineach geur ;
Dubh-ciiiogaid ag èirigh mu gach ceaun ;
Gach màile thall mar theine speur. 265
CARTHONN.
6S
Mar stoirm tha 'n còmhrag tìonal shuas ;
Cluinnear luath guth fuar a' bhàis.
Dh'imich an righ, is lean an sluagh,
Mar nial stuaidh làn tein is toirm,
'Nuair thiff an caol dhealan o thuath 250
Do mharuiche truagh le stoirm.
Air Còna sheas na fir am fraoch ;
Chunnaic òigh' nan uchd glana na treir),
Mar bhadain nan geug na laoich.
Chunnaic bàs measg òig-fhear nam beum, 255
Na rosga mall air cuan le fiamh,
Air cobhar bha trìall mar sheoil ;
Deoir a' siubhal Hc bhanail gun ghìomh,
Spairn anama mu ghnìomh nan seòd.
Ghluais an solus suas air cuan ; 260
Mòr chàbhlach air stuadh mar cheò ;
Air tràigh thaom na treuna gu luath.
Measg tional a shluaigh bha seòd,
Mar cheannard ruadh-eilid nan cruach,
A sgiath bhallach, uallach, uasal, òir ; 265
Bu duineal, còrr, righ mòr nan sleagh,
A thriall gu sàr Shelma nan tòrr ;
A mhìlte 'na chòir air magh.
" Gluais le focal caoin na sìth,
Gluais, Ullin, gu righ nan lann ; 280
Innis da sa' chòmhrag ar brìgh,
Ar naimhde measg fuaith nam fann ;
Gur mòr an cliùs' a thog ar fieagh,
An talla farsuing, a's fial bàigh.
Feuchai iadsa do 'n sinns're gach sleagh 285
O tliìr fad'uainn naii treun dàimh ;
lonadh sud do chJaun coigrich gun ghìomh.
CARTHONN.
'Cur fàilt air cairde do thriath Mhòrbheinn.
Chualas thall mu ghniomh nam buadh ;
Chrith righre measg ardan an shiaigh, 290
Is an domhan a' luaidh oirnne."
Ghhiais UlHn le focal caoin ;
Sheas righ nach robh faoin r'a shleagh ;
Chunnaic e nàmhaid san raon.
** Ceud fàilt air mac coigrich nam fleagh ! 295
Mall is mòr do cheum o lear :"
Thuirt Fionnghal nam fear 's nara faobh ;
* Do lann mar ghath teine o 'n ear
Dol seachad gu mear ri do thaobh j
Cha mhò gealach mhòr nan speur 300
Na do sgiathsa fèin, a laoich !
Dearg do ghruaidh, is òg do shnuagh,
Caoin leadan nam buadh mu d' cheann !
Ach dh'fhaoidte gun tuit an crannsa gu luath,
Gun chluinntinn m'a luaidh sa' ghleann. 305
Bithidh dòruinn chiar air òigh nan tonn,
r coimhead air dronn an t-sàil.
Their leanabh ceart f haiciun na luinge,
* Righ baile nan sonn a t'ann !'
Na deoir tigh'n o dhearg shùil do mhàthar 310
Mu do chadal an cathair nam mòr-bheann.'*
Sud focala fein an righ :
Thàinig Ullin na brìgh do 'n triath j
Thilg e sleagh fada air frith,
Roi' Charthonn le sìth fhial, 315
Is e togail an fhuinn gu mall.
*« Thig gu cuirm Fhionnghail nam beann,
Gharbh Charthuinn o ghleann a' chuain ;
Thig gu cuirm an righ a nall.
CARTHONN.
65
Neo tarruing an lann gun bhuaidh. 320
Is lìonmhor taibhs' ar naimhde, a threin 5
Ach cHùthar sinn fèin 's ar càirde.
Faiceadh Carthonn an raon gu lèir,
'S iomadh gorm thom ag èirigh arda
Le clachaibh glas is feur fo fhuaim ; 325
Naimhde Fhionnghail fo uaigh a t* ann,
Na dàimh, a dh' aisig ràmh thar cuan.'
" Am bheil do ghuth ri taibhs' nan àrm ?
Thuirt Carthonn, " a bhàird bhrais o Mhòrbheinn ?
'Na chaochail mo thuarsa gu glas, 330
Mhic fhonn, nach 'eil cas gu còmhrag,"
An dviil leat m' anam adhlac' an scleò
Le sgeulaibh nam beò a dh'fhalbh ?
Chosgair an làmhs' an carraid na seoid ;
Air mo chliu cha 'n 'eil còmhra balbh. 335
Gu laigse nan làmli le fonn ;
Gèilleadh iadsa do'n t-sonn Fionnghal I
Nach fhacas Bailclutha nan long,
Is an suidhe air tom gun iorguil ?
Innis so do mhac Chumhail, a bhàird, 340
Cumhal, a thilg a theine suas,
An talla Chluthai nam bruach ard,
Aite còmhnuidh mo shinns're ri stuadh.'*
^f* •J^ ^ ^ ^
^ 'ii' ^ ^ •Jf
4f ^Jf"
E
OIGH-NAM-MÒR-SHÙL.
Mar ghluaiseas solus speur fo scleò
Air Larmon mòr a's uaine tom ;
Mar sin thi^ sgeul nan triath nach beò
Air m' anam is an oidhche trom.
'Nuair thrèigeas fihdh caoin a mhuirn,
A chlàrsach chiuil san talla ard ;
Thig guth gu cluais Oisein o chùl,
Mosgladh anma an tùr nam bard.
'S e guth nam bliadhna thuit a ta ann,
Tional uile a nall le 'n gnìomh.
Glacam-sa na sgeula nach fann,
Cuiream siòs iad am Ibnn gun ghìomh.
Cha shruth tha dorcha fonn an righ,
'Nuair dh' èireas e measg strì nan teud ;
O làimh-ghil an Lutha nam frìth
Mahnhìna, cruth clìth gun bheud !
A hitha nan teud a's gloine fuaim !
Gun sàmhchair air do chruachan ard,
'Nuair shiùbhlas, geal-làmh na stuaim
Air clàrsaich fo dhuan nam bard.
Sholuis nan smuainte dorcha truagh,
Tha tarruing suas air m' anam dall ;
OIGH-NAM-MOR-SHUL.
67
A nìghean Thoscair nan ceann-bheart cmaidh,
Thoir cluas do chaoin f huaim tha mall !
Gairmsa air ais gu luath 2.5
Na bliadhna gun tuar, a bh* ann.
An làitliibh an righ, bu cholgach snuagh,
Mo chiabha, 'nan dual mar chuach nan òigh,
Sheall mi air Cathlinne nan stuadh,
O dhruim a* chuain, fo ghruaim gun cheò. 30
M* astar gu innis Fuarfead thall,
Mòr choille nan crann san t-sàil.
Chuir righ nan sonn air tonn mo lann,
Le beum nach fann, gu naimhdibh rig'h
Mhalorchoil nam fuar fead chrann, 35
Fear cuirme nach robh gann an sìth.
Ghluais còmhrag o chuan m'an triath.
An cala Choileid thrus mi mo sheòl,
Chuir mi 'n lann gu fear mòr nam fleagh ;
Ph' aithnich es' ard-shuaicheantas nan seòd, 40
Agus dh' èirich le mòrchuis a shleagh.
Dh'imich triath o 'thalla ard,
Ghlac esa mo làmh le f ìamh :
" C' uime thàinig sìol Mhorbheinn nam bard
Gu duine gun chàil, gun glinìomh ? 45
Tontliormod nan ìaun geur 's nan sleagh,
Fear euirm agus fleagh an Sardronlo,
Dh' iadh a shùil mu m' nighinn chaoin,
Oigh-nam-mòr-shùl a's gloine ùrla.
Dh' iarr esa, 's dhiùlt mi 'n òigh ; 50
Le mòrchuis bha ar sinns're fo naimhdeas,
Thàinig e le còmhrag bu chòrr,
Gu Fuarfead nan seòl le gàmhlas ;
Tbaora e mo shkiagh air mo shluagh.
5 2
65 OIGH-NAM-MOR-SHUL.
C* uime thàinig gu tuath an triath, 55
Gu duine, 's e tuiteam gun ghnìomh ?"
*' Cha d'thàinig mar bhalachan neo-threun
A choimhead gun fheum air strì ;
Tha cuimhne do 'n mhòr righ ort fèin,
'S air do chuirmibh gun bheud an sìth. 60
Thàinig an righ o ard thonn sìos,
Air innis nam frìth 's nan crann ;
,^ Cha bu nial thu am meadhon nan sian,
Bha fleagh, bha fial, bha dàn.
'S e furan, a thriath, thog mo lann ; 65
'S math gu 'm fairich do naimhde a càil.
Ni 'n di-chuimhn ar cairde an àro,
Ge fada sinn thall air sàil."
" Shàr mhic Thrèinmhoir nan colg sheòl,
Tha do ghuth mar Chruth-Loduinn beur, 70
'Nuair a labhras o bhrise an neoil,
Fear tuinidh ro mhòr nan speur.
*S iomadh sonn a chrom air fleagh,
Nach tog an diugh sleagh air mo dhòruinn :
Mo shìiil air gaoith a' chuain, 's i caochladh, 75
Cha 'n fhaicear air chaol na seoil chòmhnard.
Tha staiHnn san talla le saoibhneas,
Gun slige bhreac chaoin le sòlas.
Thig-sa, shìol nan triath, a nall ;
Tha 'n oidhche mu charn, 's i ciar ; 80
Cluinn-sa guth, a's gloine fonn,
O òigh nan tonn a's fuaire fead."
Air clàrsaich ghrinn nan iomadh teud
Dh'èirich làmh-gheal, rùn nan ceud,
Oigh-nam-mòr-shùl, b' àilHdh snuagh. 85
An sàmhchair sheas mi fada thall ;
OIGH-NAM-MOR-SHUL.
69
Mar sholus ainnir nan ciabli mall,
Ainnir àillidh innis nan stuadh.
*Dà shùil a' dearsà mar dhà reul
Sealltuinn ro' dhubh-bhraon nan speur, 90
Fear seachran a' chuain a' coimhead suas,
Air gathaibh glan air stuadh na h-oidhche.
Ghluais mi le madainn gu còmhrag,
Gu Tormul nam mòr sliruth o charn.
Thàinig an nàmhaid air chòmhla ; 95
Sgiath Thormoid nan cop 's nam ball.
O thaobh gu taobh sgaoil an strì ;
Thachair Tormod is mi sa' chruadal j
Bhriseadh leam staileann gun bhrigh :
Fo cheangal chuir righ nam fuar-thonn. 100
Thug mis' a làmh fo neart nan iall
Do shlige na fial Malorchol ;
Dh' èirich sòlas na cuirm' air an triath ;
Thuit naimhde o thrian na droch-bheirt.
Thionndaidh Tormod fada thall 105
O nighinn àillidh nan rosg mall.
" MIiic Fhionnghail," so thòisich an righ,
Cha 'n ann gun bhrigh a thèid tliu uam ;
Cuiream solus san luing 'an sìth,
Ainnir àillidh rosg mall gun ghruaim ; 110
Loisgidh an teine so an sòlas
Air anam na mòrchuis an gnìomh ;
Gun fhaicinn cha siubhail i gu mòthar
An Selma nam mòrbheinn 's nan righ."
Anns an talla, doilleir trom, 115
Chrom mo rosg an cadal sèimh ;
Air mo chluais thuit torman nam fonn,
Mar osaig nan tom, a' chaomh'neas rèidh,
70
OIGH-NAM-MOR-SHUL,
Osag, a dh'fhuadaicheas m*an cuairt
Feusag liath a* chluarain an aois, 120
Dorch' shiubhal air cruachan an fheoir.
Co e an guth ? Oigh ghJan nam Fuar-fead,
Togail mall a fonn san oidhche :
B' eol' do 'n ainnir m' anam caoin
Mar shruth nach fàoin air taobh nam fonn. 125
*' Co as an triath," is e thuirt an òigh,
Tha coimhead air gorm-cheò a' chuain ?
Co th' ann ach triath a' chùil mhòir
Dubh mar sgèith fhithich nan cruach j
Chi mi measg osag a chiabh, 130
is àillidh a thriall am bròn.
Tha sùil an fhir fo dheoir gun f heum,
A chliabh duineil ag èirigh mall
Air 'anam, tha briste o chèile.
Fàg an traigh, 's mi fada thall, 135
An seachran nan carn leam fèin ;
Tha clann nan ngh gu ch is caoin ^
Tha m' anamsa baoth, a thrèin.
C' uime bha ar n-aithriche fèin
An naimhdeas treun, a rùin nan òigh ? 240
*' A ghuth chaoin o ard innis nan sruth,
C' uime chaoineas an dubh nan speur ?
Sàr-shìol Thrèinmhoir a's colgaiche cruth,
Cha mhùgach an anam, 's cha bheur.
Cha sheachrainn thu an carn leat fèin, 145
Oigh'nam-mòr-shùl nan rosg tlàth.
Fo 'n urla so tha guth gun fhuaim ;
Cha druid e gu cluais nan dàimh,
Tha 'g iarraidh dhiom clàistinn do thruaigh,
'Nuair ghluaiseas iochd m' anam gu bàigh. 150
OIGH-NAM-MOR-SHUL.
71
Trèig an talla, thusa 's caoine fonn ;
Cha bhi Tormod nan tonn fo bhròn."
Thuit ialla le madainn o 'n righ ;
Shìn mi dha làmh mhin na h-òigh.
Chuala Malorchul mis' an sìth, 155
Am meadhon talla, is airde fuaim,
" A righ Fhuarfheid, is uallach crann,
C* ar son a bhiodh Tonthormod fo bhròn ?
A shinns're luchd tarruing nan lann,
Dealan speur e fèin sa' chòmhrag. 160
Bu naimhdean aithiiche nan triath ;
Tha sòlas am fial a bhàis ;
Tha 'n làmhan ris na sligibh liath,
Tha 'g iadhadh mu chiar Chruth Loduinn.
Air chùl, le chèile ar fraoch, 165
An dubh nial a dh' aom o shean."
Sud mo ghnìomha fèin 'nuair dh' iadh
Mo chiabh mu 'm mhuineal gun aois ;
Nuair bha sohis mar èididh mu 'n cuairt
Nighean uasal innis nan crann. 170
Ghairm sinne air ais gu luath
Na bhadhna gun tuar, a bh' ann.
GAOL-NAN-DAOINE.
Chaol-amhainn nan smth ciar o charn,
Dorcha dall do shiubhal shuas ;
Tha mo shùil measg iomairt do chrann,
Talla Charuill nan lann *s nam fuaim !
An sin a bha tuinèadh na h-àille,
Gaol-nan-daoine, sàr fhuil an righ :
A sùile mar sholus nan reul,
A ruighe gasda gun bheud ; bha 'Jàmh
Geal mar chobhar air uisge nan leum ;
Dh' èireadli ciocha nam beus gu mall
Mar thonna bar-gheal a' chuain mhòir ;
A h-anam 'na shruth do sholus
Fo urla corrach, a b' àilhdh snuagh.
Co ise measg òighe 'n ard bhrollaich,
Bu choimeas ri glan rùn an t-sluaigh ?
Fo ghuth caismeachd righ nam buadh,
Gu Cròna nan sruth ruadh, tha thall,
Ghluais Toscar o Lutha gun ghruaim,
Is Oisean, fear luaidh nan dàn,
Tri baird air ar taobh le fonn,
Tri sgèith nach robh lom, 'n ar còir,^
Dol a thogail nàn clach air an tom,
GAOL-NAN-DAOINE.
Chuireadh cuimhne nan sonn fo ghlòir.
Aig fiar shruth chòinnich Chròna fèin
Sgap Fionnghal, an t-ard threun, na dàimh ;
Theich coigrich roimh 'chlaidheamh gu lèir,
Mar gharbh mhuir a' beumadh air tràigh.
Thàinig sinne gu raon a chhu ;
Theiring an oidhche o chùl nan carn ;
Reub mi darag o leathad nan smùr ;
Thogadh lasair measg mùig nan ard.
*' Seallaibh sìos, mo shinns're treun ;
Seallaibh sìos o 'r tallaibh fèin,
*Nuair mhosglas cliu as-ùr ar clann,
Soillsidh suinn nan lann air gaoith."
O chladach Chròna thagh mi clach,
Measg fonna le neart nam bard ;
Fuil naimhde Fhionnghail fo smachd
An còinneach dhubh-ghlas nan àld,
Fo sud shuidhich mi o chèile
Tri copana o sgèith nan dàimh,
'Nuair luidheadh mu seach 's a dh'èireadh
Fonn oidhche o Ullin an àigh.
Chuir Toscar a sgian fo 'n ùir,
Is murla dubh-ghorm stailinn chruaidh ;
Thogadh mu chloicli aird an smùr,
A ghairm gu cliu bhadhna nan luadh.
A nighean chòinnich sruth nan carn
Thu 'g èirigh an aird ann am chòir ;
A chlach o ehladach a ta thall,
'Nuair chaillear sìol Shelma nan tòrr ;
Labhair-sa ri laigse nan daoine.
Air aghaidh, san oidhche fo sprochd
Luidhidh dubhailteach bochd, tha triallj
14>
GAOL-NAN-DAOINE.
Do cliòinneach a' caoineadh gun lochd, 55
A' tilleadh mu rosg nam bhadhna.
Eiridh còmhraig threun fa chòir,
Righre gorm sgiathach a' tearnadh gu cath,
Làn ghealach a' dubhadh fo 'n scòrr
Air raona nan seòd 's nam flath. 60
Brisidh e o 'aishng chiar ;
Druididh madainn air triall na h-oidhche ;
Chithear uaighe nan treun air sUabh,
Treuna gasda nan gnìomh an soillse.
Labhraidh e mu chloich an raoin, 65
Agus freagraidh an aois r'a iarraidh :
" So an hath-chlach thog Oisean nach faoin,
Sàr cheannard, mu 'n d'aom na bhadhna,"
Ghluais mall o Chaolamhain am bard
O Charull, do 'n annsadh dàimh, 70
G* ar cuireadh gu cuirme nan ard,
Aite tuinidh geal-làimhe na bàigh,
Gaol-nan-daoine nan sàr thriath.
Shoillsich Carull measg aois a chiabh,
'Nuair chunnaic e sìol a chairde, 75
Mar dhà gheug òg air an t-shabh,
Air chrannaibh do 'm miann na h-arda.
" A chlann nan treun mòr," thuirt Carull,
" Thug sibh làithe chaidh thairis a nuas,
'Nuair a thearnadh leam sìos o thonn mara 80
Air Selma nan darag ri stuaidh.
Bha Dubh-mhac Chèir-ghlais fo mo ruaig,
Fear còmhnuidh gaoith luath air chuan ;
Ar n-aithriche 'nan naimhde cruaidh,
Thachair sinne aig Cluai nam bruach j 85
Theich esa 'o m' lainn air fairge.
GAOL-NAN-DAOINE.
Mo shùilsa leantuinn 'na dhèigh.
Mheall an oiclliche mi gun fliàire ;
Thàinig mi gu talla an righ,
Gu Sehna nan làn-bhroilleach òigh.
Thàinig Fionnghal, bu chòrr, le 'bhaird j
Thàinig Conlaoch, làmh bàis nan ceud.
Tri làithe bha cuirm anns an ard ;
Chunnas gorm-shùil làn na h-Eirinn,
Nighean nan triath raòr, Roscranna,
Sohis àille shìl Chormaic nam beum.
An di-chuimhn' cha do thrèig mo cheuma j
Thug righ nam beum dhorah a sgiath ;
Sud ard i an talla nan teud,
A' cur cuimhne air àm nan triath,
A chlann nan treuna mòr o f hairge,
Thug sibh làithe chaidh thairis a nuas.
^ Thog CaruU lasair ghlan na cuirme.
Dà chopan nan toirm 'o 'r sgèith.
Chuir sìos fo chlachaibh le muirn,
Gu labhairt ri ùr-chloinn an trèith,
*' Nuair bheucas còmhrag," thuirt an righ,
*' Nuair thachras an strì nan lann
Ar maca— so ! caismeachd na sìth.
Air a chloich so bithidh brigh nach fann.
'Nuair ghleusas iad na sleagha gu feum—
Nach robh ar n-aithriche fo chHu
Aig cuirm ? Cuir air chùl an sgiath."
Thuit oidliche Je ciabhaibh domi ;
Ghluais ainnir nan sonn dàna ;
Measg chlàrsach chualas a fonn,
Gaol-nan-daoin' nan ruighe bàna,
Dhorchaich Toscar 'na àite fèin
GAOL-NAN-DAOINE.
Roimh rùn nan ceud. Air 'anam thall
Thainig i mar dhearrsa nan speur 120
Air dubh-dhruim nan leum air sàil,
'Nuair bhriseas an solus o nial,
Air cobhar Hath nan tonn.
Le madainn mhosgail sinn' an sHabh ;
Ar ceuma air triall nan ruadh. 125
Thuit iad mu shruth a b' annsadh riamh,
Thiil sinne ro' Chròna nam buadh.
O 'n choiUe thàinig oirnn fear òg,
Sgiath nach mòr, is sleagh gun bheud.
" Co as tha 'n dearrsa o 'n tòrr ?" 130
Thuirt Toscar o Lotha nan ceud.
" Bheil sìth an Caolamhainn nan teud
Mu sholus nam beus air clàrsaich ?"
" An Caolamhainn nan sruth," thuirt an t-òg,
" Thuinidh soillse nan seòd air clàrsaich j 135
A nìs tha a siubhal san tòrr
Le mac an righ mhòir a's sàire,
Es' a ghlac le rùn a h-anam
A' seachran car tamuill san talla."
" Og-choigrich na sgèile truaighe, 140
Am faca tus' a thuar 's a thriall ?
Tuitidh e fò chadal tha buan.
Thoir dhomhsa gu luath do sgiath."
Le feirg reub an sgiath dha fèin ;
Dh' èirich brollach nam beus o cùl, 145
Mar uchd eala ag iadhadh gun bheud
Air tonna o threunas a' chuain.
'S i Gaol-nan-daoine fèin a bh' ann,
Nighean Charuill, fuil shàr an righ.
Ghlustis 'gorm-shùil mu Thoscar nan lann j 150
Chaidh a h-anam air chall san strì.
1»
C R O M A.
'S e guth cÌLiin mo rùin a t' ann !
O ! 'sainmic gu m'aisling fèin thu-
Fosglaibh sibhs' bhur talla thall,
Shinns're Thoscair nan ard speur ;
Fosglaibh sibhse dorsa nan neul.
Tha Malmhìna gu dian fo dheur.
\ Chualam guth measg m' aisling fèin j
Tha farum mo chlèibh gu h-ard.
C' uim' a thàinig an osag 'na dhèigh,
O dhubh-shiubhal na linne thall ?
Do sgiath fhuaimear an gallan an aonaich
Thrèig aishng Malmhìna air sliabh.
Chunnaic is' a rùn ag aomadh,
Ceò-earradh a' taomadh mu 'n triath,
Dearrsa na grèine mar thaobh ris
*S e boilsgeadh mar òr nan dàimh.
'S e guth ciuin mo rùin a t' ann ;
O ! 'sainmic gu m'aisling fèin thu.
'S e do chòmhnuidhsa m' anam fèin,
A shìol Oisein, a's trèine làmh ;
Eiridh m' osna am maduinn gun fheum,
Mo dheoir mar shileadh speura ard
18
CROMA.
A' tuiteam mall o gliruaidh na h-oidliche.
Bu chrann àilHdh mi, thrèin nan seòd,
Oscair chòrr, le geugaibh cùbhraidh,
'Nuair thàinig bàs, mar ghaoth nan tòrr ;
Fo 'sgèith thuit mo cheann fo smùr.
Thàinig earrach caoin fo bhraon ;
Cha d' èirich duiUeag fhaoin dhomh fèin.
Chunnaic òigh mi fo shàmhchair thall j
Bhuail clàrsaiche mall nan teud.
Chunnaic òigh mi, 's mi cumhadh fo ghràdh.
C' uime cho truagh tha làmh-gheal nam beus
Cheud ainnir o Lotha nan sian,
An robh Oscar gu trian do luaidh
Anns a' mhaduinn mar dhearrsa o ghrèin,
Làn àille do mhiann fo chruaidh ?
Caoin am fonn na mo chluais fèin,
A nighean Lotha nan sruth fiar.
An cual' thu guth nach 'eil beò sa' bheinn,
An aisHng, ann do chadal ciar,
'Nuair thuit clos air do shùiHbh mali
Air bruachan Mòrshruth nan toirm beura ?
'Nuair thearnadh ìeat o sheilg nan carn,
An latha ciuin ard ghrian sna speura ?
Chuala tu barda nam fonn.
'S taitneach, ach trom do ghuth,
'S taitneach, a Mhalmhìna nan. sonn ;
Leaghaidh bròn am bochd anam, tha dubh.
Tha aoibhneas ann am bròn le sith,
'Nuair shuidhicheas ard strì a' bhròin ;
Caithidh cumha na tursaich gun bhrigh ;
Gann an lài an tìr nan seòd,
A nighean Thoscair, a's àiHidh' snuagh.
CROMÀ.
Tuitidh ìad mar dhìthein sìos
Air an coimhid grian neartor na soillse,
'Nuair luidheas an dealt air a' chiabh,
*S a throm cheann fo shìan na h-oidhche.
Eisd-sa ri mo shean sgeul, òigh ;
Tha mo chuimhne air òige nam buadh.
Fo ghuth an righ ghrad thog mi siuil.
Bhuail mi Croma nan tòrr o chuan,
Croma, an Innis-fàile nan sluagh,
Ard thalla nan seòd 's nam buadh,
Tùir ghlas mu iomall na tràigh,
Baile Chrothair, am mòr thriath,
Laoch a bhuadhaich, 'na òige, thar dàimli
Thog an aois a làmh m* an liath.
Shìn Rothmar a lann thar sonn ;
Las fearg, a bha trom, air Fionnghal.
" Gluais, Oisein, gu còmhrag a null ;
Tha mo charaid am òige fo iorghuil."
Chuir mi suas am bard le fonn ;
Thàinig e gu talla nan sonn.
Shuidh Crothar measg armaibh nan triath
GhèiU a shùil ; bu ghlas a chiabh.
An gaisgeach hath air maide thall,
A leadan m'a cheann ag aomadh mali ;
Mhùch e fonn air àm a dh'fhalbh ;
Bhuail farum ar n-arm a chluas ;
Ghluais Crothar, shìn e mach a làmh ;
" Ceud fàilte do shàr mhac nam buadh,
Oisein !" thuirt an laoch, a' còmhrudh ;
" Thrèig spionnadh làmh Chrothair am bi
Nan togainn fèin an lann gu dòruiun,
Mar an là thug Fionnghal a nall
80
CHOMA.
Buaidh ri Srutha nan gleann fiar !
B' esa ceann nan daoine fèin ;
Bha Crothar gun bheud fo chliu,
Dhomhsa thug e moladh nan treun.
Chuir e copan na sgèithe air chùl,
Sgèith Chalthair, a dh'aom an còmhrag
Fo 'n righ, 's e 'n comhstri nan lann.
Faic ard i ri balla na mòrchuis ;
Ghèill mo shùil ; tha Crothar dall.
Bheil do neart mar neart nan triath ì
Sin, Oisein, do ruighe do 'n liath."
Thug mi mo ruighe do 'n righ fèin ;
Ghlac an treun aosda mo làmh ;
Bhris an osan o spàirn a chlèibhe ;
Thuit deura le 'ghruaidh gun tàmh.
Is làidir thu, a mhic an trèin ;
Ao-coltach do ghleus ri triath Mhòirbheinn.
Co esa tha coltach ris fèin
Measg ghaisgeach nan ceud an còmhrag ?
Sgaoilear mo chuirm anns an talla ;
Togadh gach bard caoin am fonn ;
'S mòr esa tha 'n iadhadh mo bhalla,
Shìol Chroma 'ni freagar ri tonn !"
A' chuirm sgaoilte, chualas an ceòl,
Ard shòlas an talla nan triath ;
Ach sòlas mu 'n osan fo scleò,
Am bròn còmhnuidh dorcha sa' chliabh,
Mar sholus fann o rè, 's i faoin,
Tha sgaoileadh mu mhala nan speur.
Thraogh an ceòl, is labhair le fòill
Righ Chròraa, dha 'm b' aosda cruth ;
CROMA. 81
Gun deoir labhair ceannard nan seòd,
Dh'at am bròn ara meadhon a ghuth.
" Shìol Fliionnghail, nach fhaic thu, thrèin, 120
An dùbhra dubh measg aoibhneas Chrothair ?
Cha robh mulad an cuirra orra fèin,
•Nuair bu bheò seoid a bheumadh còmhrag.
Am fianuis dàimh bu mhòr rao shòlas,
'Nuair a shoillsich mo chòrr mhac a' chuirra : 125
Ach gath sin a thrèig mi fo dhòruinn,
Gun fhàgail deò soluis air chùl.
Tliuit è, shìol Fhionnghail nan treun,
An còmhrag nam beum ara chòir.
Chuala Rothmar an Tromlo fo flieur 130
Gu 'n dhìiinear o leus mo shùile ;
Chual' e mu m' arraaibh gun fheum,
V\ir balla nan teud fo smùire
Chual' e sud : an ardan mhòr
Thàinig e do Chròma le stoirm ; 135
Thuit mo shluagh leis an còmhrag còrr,
Las fearg mi 'na chòrahail fo ra' airra.
Ciod a dheanadli Crothar fo leus ?
Mo cheuma gun bheud fo mhùig. ,
^Io bliròn ! mi gun treoir, is gun bheum ! 140
Truagh ! nach tilleadh na lài chaidh null !
Na lài tremi san d'thug mi còmhrag,
'Nuair choisinn mi mòr chHù na strì.
ThiU mo mhac o fhuaim na seilg,
Faobhar-gorm nan leadan ciar ; 145
Cha do thogadh leis riamh claidhearah le feirg,
Og ruighe gun raheirg lag fo sgèith ;
Mòr anam an òig a' leumadh.
Las sohis nach gèilleadh o 'shùilibh ;
t F
CROMA.
Chunnaic e fo bhròn mo cheuma, 150
Mhosgail osna nam beus o 'uda.
' A righ Chroma,' so labhair au treun,
' 'N ann air son nach dhuit fèin a tlia mac,
'N ann air son gu 'm bheil mise gun fheum,
Ghluais osna do chlèibhe fo smachd ? 1 33
Faireaghadh m' athair fèin mo neart ;
Tharruing mi cruaidh-bheart nan ]ann j
'Na m' òige 's annsa leam feart ;
Lùb mi bogha nan teud gu mall ;
Tachraidh mi ri Rothmar an còmhrag, • 1 60
Le sìol Chròma nam mòr ghniomh
Tachraidh mi ri Rothmar air còmhnard.'
Las m' anam gu còrr gun ghìomh.
* Tachair ris an triath fo lann,
Mhic Chrothair, tha malì gun fheum, 165
Ach biodh gaisgich eile air cheann,
Gus an cluinn am fear dall do cheum.
Cha 'n fhaic mo shìiil thu ann do chruaidh,
Fhaobhair-ghuirm nan ruadh chiabh.'
Ghluais, thachair, is thuit, an t-òg. 170
Xha Rothmar ri Cròma nam fleagh,
Esa reub mo mhac, bu chòrr,
Le roinn gorm a mhòir shleagh."
Cha 'n àm gu lionadh nan corn,
'S mi glacadh nam' dhorn an t-sleagh. 175
Chunnaic càirde mi lasadh gu còrr ;
Ghrad-ghìuais iad o mhòir fhleagh.
Shiubhail sinn ro' oidhche am fraoch :
Ghlas maduinn gu caoin o'n ear ;
Dh'èirich romham gleann uaine caol, 180
Fiar shruthan a' taomadh gu lear.
CROMA.
Bha Rothmar ann le fearta ciar
Fo 'n armaibh, bha liath ri soillse.
Bhuail air caol fada nan gleann ;
Theich naimhde, thuit Rothmar fom' laiun 185
Mu 'n do cheilear an là fo iai',
Ghlac Crothar airm Rothmhair nan sgiath ;
Dh' fhairich 'na aois iad le 'làimh,
Mìn shòlas a' snàmh m'a smaointe.
Thionail sluagh gu talla nan triath j 190
Chualas farum nan shge lial ;
Mhosgail clàrsach nan teud mall ;
Cuig barda ma seach le rann
Togail chu mu mhac nan treun,
Is mu Oisian, fear ùr nan ceud; 195
Anam a' lasadh suas fo 'urla,
Fonn a' freagradh fo thùr nan teud.
Ro mhòr mhosgail sòlas air shiagh ;
Gu Cròma thiil buaidh fo ^hìth.
Thàinig oidhche ciuin is balbh ; 200
Chaidh maduinn ah falbh fo shòlas ;
Cha d' thàinig naimhde an dùbhra dùint',
A' tarruing o' n cùl nam mòr shleagh ;
Bu mhòr an sòlas thog an siuagh,
Is Rothmar gun tuar air leirg. 205
Thog mi fonn air òg am bàs,
'Nuair chuir iad fo làr an triath ;
Crothar aosda, 's e 'g aomadli trom,
Gun osna o 'n t-sonn mu 'mhac.
Dh'iarr is fhuair e lot 'na bhroilleach ; 210
Deah-adh soluis am measg a bhròin.
'Nam chomhair thàinig an treun dall;
Ghlac e mo làmh, Ì3 e labhairt.
F 2
8^ • CROMA.
" A righ nan sleagh, a's gèire ceann,
Thuit mo mhac fo lainn le cliu ; 215
Cha do theich mo ghaisgeach ro' ghleann ;
Thachair esa ri bàs gun smùir,
Is e dlùthadh ri neart nan naimhde.
Sona na h-òig treun', a thriath',
Mu 'n cluinnear cliu fo chiar a' bhàis ! 220
Cha 'n f haic iad an talla nan sgiath
Fiamh gàire mu chrìonaich an làmh ;
Cuimhn' orra-sa measg fonn na mòirchuis,
Deoir ghlana bhan òg mu 'n ùir.
Ceart gu'n seac an aois o chòmhrag, 225
Chuir treunas an òige fo chliu ;
ladsa fo dbìochuimhn nam beò ;
An dìomhaireas tuiteas iad thall,
Gun osna mhall o 'm macaibh fèin ;
An sòlas togar suas an carn, 230
Gun deoir air làr mu chloich nan treun.
Sona na h-òig treun, a thriath,
Mu 'n cluinnear cliu fo chiar a' bhàis !
€ALTHONN IS CAOLMHAL.
Gtlan guth na fonna do thrèin,
Fhir tha tuineadh leat fèin an còs,
E tearnadh mar shruth o bheinn
An caol ghleann na grèine dhomhs*.
Fhir a thàinig o mhagh nan Gall,
Mosglaidh m* anam an talla nam fleagh j 5
Mar na lài am bhadhnaibh thall,
Tha mi *sìneadh mo làmh gu sleagh 5
Tha mi 'sìneadh mo làmh tha lag,
Is an osun fo smachd mo chlèibh'. 10
An cluinn thu, shìol na còs an craig,
Fonn o Oisian mu 'òg ghniomh fèin ?
Tha m' anamsa mu *n aimsir mhòir 5
ThiU solus is sòlas do thriath.
Mar so fèin a chithear a' ghrian 15
Is i siubhal san iar an soillse,
An dèigh do 'ceuma gluasad fo nial,
Tulaich uaine nan sìan a' boillsge,
Na srutha gorm an sòlas sa' ghleann 5
An sean laoch air lorg, is e triall, 20
A hath chiabha lasadh m'a cheann.
Am faic fear tuinidh nan còs ciar
a
86 CALTHONN TS CAOLMHAL,
Sgiath mhòr Oisein an aird an talla
Fo chomhara scara nan còmhrag ?
Thrèig an soillse glan a balla, 25
Tha meirg air a ballaibh, mo dhòruinn !
An sgiath sin fèin air taobh an trèin, ^
Fir riaghlaidh nan ceud air Tuaide ;
Air thaobh Dhunthalmo nam mòr bheum,
Seal mu 'n thuit e fo gheur na cruaidhse. 30
Cluinn-sa, f hir tuinidh nan còs ciar,
Mòr sgeul air na bhadhnaibh tha thall,
Mòr Rathmor nan triath ri Cluai.
Thuinidh lagaich na truaighe fo 'thlàth ;
Cha do dhvinadh riamh dorsa nam buadh, 35
Cuirm is fleagh a' dol suas a ghnàth.
Thàinig sìol coigrich nan Gall
Le fàilte gu sàr na fèile ;
Thog barda na duana *s na dàin ;
Bhuaileadh clàrsaiche mall fb theudaibh ; 40
Las sòlas an eudan a' bhròin.
Dunthalmo còrr, an ardain mhòir,
Ghluais e grad an còmhrag Rathmhoir :
Bhuain triath na Cluai a bhuaidh bu chòrr ;
Dunthahno fo fheirg, is e lasadh. 45
Thàinig fo oidhche le 'shluagh ;
Thuit Rathmor fo chruaidh nan lann ;
o Thuit e an talla nan luaidh,
Anns 'na sgaoileadh fleagh luath nach gann,
'Nuair bhiodh coigrich nan Gaìl m'an cuairt. 50
Bha Colmar is Calthonn an òige,
Dà mhac còrr triath mhòir nan carbad ;
Thàinig iad le sòlas is mòrchuis
Gu talla mòr an athar fèin ;
CALTHONN IS CAOLMHAL.
Sheall iad air-sa 'na fhuil,
Is theiring an tuil o 'n gruaidh.
Leagh anam Dhunthahno gu 'bhun,
'Nuair chunnaic e sìol gun luaidh.
Gu Alteutha, tiìr nan sìana,
Mhosgail iad tigh thriath a' chòmhraig j
Liìb iad na boghan 'n^ fhianuis,
Is thearnadh iad sìos gu chomhstri.
Chunnas balladh an athar air làr,
An droighionn uaine fàs san talla ;
Thuit deura mu ghruaidh nan sàr,
'S an eudan air àm fo smala.
Cha do sheachuinn Dunthahno am bròn ;
Bha 'anam fo mhòrchuis mu 'm bàs ;
Chuir esa iad sìos an dà chòs
Aig Teutha nan ro-thoirm tha fàs.
Cha d' thàinig grian le 'dearrsa fèin,
Cha d' thàinig rè nan speur san oidhche :
An duibhre bha còmhnuidh nan treun,
An duibhre gun leus, gun soills',
ladsa coimhead gu diomhair ri bàs.
Deoir shàmhach aìr nighinn an triath,
Air Caolmhal nan ciabh 's nan rosg mall ;
Bha 'sìyle air Calthonn fo fhiamh ;
Ata 'àille 'na chabh air àm.
Chrith anam na h-òigh ni'a treun ;
Beag do chomas-sa fèin a dheanamh :
Cha 'n èirich do ruighe fèin air beum ;
Cha robh lann riamh gu feum mu d' iadhadh.
Cha mhosgail d'urla bàn fo mhàile ;
Cha ghiorag do shàraibh do shùil :
A Chaolmhal an uchd chorraich àillidh.
88 CALTHONN IS CAOLMHAL.
Beag do chomas-sa fèin mu d' mn !
Is lionmhor is gearr bha *ceuma,
Leadan àillidh a'leum m'a ceann,
Sùile alkiidh losgadh ro' 'deuraibh, 'JO
Ainnir ghasda nam beus air chall.
Thàinig i san oidhche gu talla ;
Chuir i cruth gun smala fo chruaidh,
Cruaidh laoich an òige a chailleadh,
Thuit an còmhrag ri caladh nan stuadh. 03
Thàinig i gu còs a rùin fèin,
Is dh' f huasgail i o 'n treun an iall.
*' Eirich, a shìol Rathmhoir nam beum ;
Eirich, tha 'n oidhche gun rè fo ghruaim ;
Teicheamaid gu Selma nan teud, 100
Shàir cheannaird nan treun o Chluthai.
•Is mise mac Lamhgheal nan tòrr,
Dha 'm bu thuineadh mòr thùra t' athar ;
Chuala mi do dhorchadh an còs,
Ghluais m'anam le bròn a' caitheadh. 105
Eirich, a shìol Rathmhoir nam beum ;
Eirich, tha oidhche gun rè fo ghruaim."
" A ghuth speura," fhreagair an triath,
A thàinig o nial gu Calthonn,
Tha samhla mo shinns're a' triall, « 110
Is gu tric a' dol sìos an aisHng,
O'n là thrèig a' ghrian mo shùil,
'S an dorcha so dlùthadh m' an cuairt.
No 'n tusa mac Làmhgheal nam beum,
An triath chunna' mi fèin aig Cluai? 115
'N teich mise gu Selma nan teud,
Is Cohnar gun fheum fo chruaidh ?
'N t^ich mise gu Mòrbheinn nan sian.
CALTHONN IS CAOLMHAL. 89
Is Colmar gun trian do shoillse ?
Cha teich — Thoir dhomh fèin do shleagh, 120
Shiol Làimhgheal nam fleagh fo dhàna ;
Bithidh Calthonn m' an cuairt do 'bhràthair."
" Làn mhìle triath" thuirt sgèimh na h-òigh%
Le'n sleaghaibh mòr mu chòir nan carbad :
Ciod a ni òg Chalthonn nan tòrr, 1 25
Am measg coimhthional slòigh an armaibh ?
Teicheamaid gu righ na mòir bheinn ;
Thig esa a nall le còmhrag ;
Tha 'ruighe a sgaoileadh air gach àm
Gu na truaigh tha 'n cali an dòruinn ; 130
Mar dliealan mu lagaich tha 'lann.
Eirich, a shìol Rathmhoir nam beum ;
Siolaidhidh oidhche gun fheum o thriath ;
Eirich ; chi an là do cheum ;
Tuitidh an òige mòr threun nan sgiath." 135
Ghrad ghluais fo osna an triath,
A dheoir a' dol sìos mu Cholmar.
Thàinig e gu Sehiia nan sìan
Gun fhios da air sgèimh na h-òige.
Bha ceann-bheart air an eudan chaoin ; 140
Mhosgail broUach gu baoth fo chruaidh.
Theiring o ard sheilg an treun ;
Chunnas coigrich gun bheud 'na chòir,
Mar dhà dhearsa o shoillse speur,
An talla nan ceud shge còrr. 145
Chual' an righ sgeul bròin o Chluai 5
Chuir e 'shùile m'an cuairt le feirg.
Ghluais mile mu chòmhrag na Tuaide
Leth-mhosgladh an cruaidh gun mheirg.
Thàinig mi le sleagh o shliabh, 1 50
90 CALTHONN IS CAOLMHAL.
Ard shòlas a' lasadh mo chlèibhe ;
Labhair am mòr righ ri Oisian,
Air thoiseach am meadhon nan triath.
*' A ghath mo threunais," thuirt an righ,
Shìol Fhionnghail, gu strì tog mo shleagh ; 153
Gabh gu Tuaid' nan sruth corrach o fhrìth ;
Tearuinn Colmar nan carbad is fleagh ;
Thigeadh do chhù-sa am fhianuis,
Mar aiteal dol sios anns a' ghleann,
Gus an èirich mo smuainte an ìosal 160
Mu mo shìol, mu iìr-chliu nam beann.
Bi-sa, Oisein, mar ghailHnn an còmhrag,
Gu ciuin is gun mhòrchuis do naimhde ;
Mar 80 fèin ghlan an cHu dhomhsa ;
Bi-sa, Oisein, mar mhòr-thriath Shelma; 165
'Nuair thig dàna nam focala treuna
Gu talla nan teud, chrom mo shùile,
Tha mo ruighe a' sìneadh gu beuma,
'Nuair thig lagaich fo bheud am' ionnsuidh,
Mo chlaidheamh an còmhnuidh 'g an dìon." 170
Ghluais sòlas o fhocail an righ ;
Chaidh mise gun stri fo armaibh ;
Ri mo thaobh ghluais Diaran nam frìth,
Is Deargo, ard righ nan gorm shleagh ;
Tri cheuda o òigridh nan gleann 175
An dèigh mo cheuma air a' mhagh,
Na coigrich a' triall ri m' thaobh.
Chuala Dunthahno am fùaim
O astar na cruaidh' gu 'thìr ;
Choimhthionail e neart na gaim Tuaid : 180
Air tulaich sheas sluaigh gu stri,
Mar charraige briste ìe torrunn.
CALTHONN IS CAOLMHAL. 91
Ag iadhadh fo fhorum nan crann
Gun duille, 's iad dàithte fo dhonadh ;
Gun srutha a' tuiteam gu gann , 1 85
Air ciaradh is fiaradh an còs.
Bha Tuaid le fuaim a' gluasad mòr
Roimh naimhde garbh nan còrr.
Grad imicheadh barda 'nan còir ;
Tairgeadh còmhrag do sheòd Dhùntlìal. 190
Fiamh gàire fo dhorcha a mhòirchuis,
'S a ghaisgeacha dòmhail air shabh,
Mar niala air tòrra nan scor-bheinn,
'Nuair bhriseas a' mhòr-ghaoth an taobh,
Sgaoileadh an ciabha dubh m' an cuairt. 195
Thug iad Cohnar òg gu Tuaid,
lomadh iall gu cruaidh mu 'n triath.
Bha 'n gaisgeach an ceuma fo ghruaim,
A shùile dol suas gu thrian,
Ag iadhadh mu 'chairde gu lèir. 200
Sheas sinne fo threun nan arm,
Uisge Thuaid a' bruailleinn le beuc.
Thàinig Dunthahno le 'ghorm shleagh j
Bhuail e 'n gaisgeach glan san taobh ;
Thuit e air bruachan a' mhagh 205
Am fuil, is chual' sinne gu 'n cùì,
Na h-osna gu dlùth o 'chliabh.
Leum mi air mo shleagh gun dàil ;
Ghabh Calthonn an snàmh le leum ;
Thuit Tuaid is a h-òigridh fo 'r làimh ; 210
Thuit duibhre na h-oidhch' air na trèin.
Shuidh Dunthalmo air arda scòrr
Measg coiUe neo-òg, fo fhuaim ;
Las fearg ann a urla gu mòr,
92f CALTHONN IS CAOLMHAL.
Rì Calthonn còrr nan carbad luath. 215
Sheas Calthonn fèin fo bhròn,
Fo bhròn mu ChcJmar, a thuit sìos,
Colmar glan, a thuit 's e òg,
Seal mu 'n d' èirich a chliu fo sgèith.
Cuir suas fonn ciar a' bhròin, 220
A bhaird tha còrr ; tha triath fo luaidh.
Sheas esa fo dharaig mhòir,
Tric a' tilgeadh air lòn a chruaidh.
Bha rosga caoin Chaoihnhal fo dheoir,
Gu dìomhair, ach mòr m'a gruaidh : 225
Chunnaic i bàs a h-athar fèin,
No tuiteam an trèin o Chluai.
Theich oidhche gu bloigh o na speur' ;
Thuit sàmhchair is dìibhra mu mhagh ;
Bha 'anam ag aomadh dha fèin, 230
ladhadh cadail mu threun nan sleagh :
Leth-fhosgladh sùile do'n triath,
Toirm Thuaide a* fìaradh m'a chluais :
Gun tuar, 's a' hiaidh a lota mòr,
Thàinig fuath (fuathas) Cholmair gu 'leus ; 235
Bha 'aomadh thar triath nan tùr còrr,
Is mhosgail gann is fann a ghuth.
" An cadal so do mhac nan sgiath,
Oidhche fo liath, a bhràthair shìos ?
Nach d'èirich gu seilge nan shabh, 240
'Nuair a lean sinn na ciara mu chruaich ?
Cha do dhi-chuimhn' thu Cohnar, a thriath',
Ach aig iadhadh a' bhàis m' a 'òige ;
Tha mi gun tuar fo chruaich an lòin ;
Eireadh Calthonn ; là òg ag èirigh ; 245
Thig Dunthalmo le gnìomh neo-chòir."
0
9
CALTHONN IS CAOLMHAL. 93
Shiubhail e luath am fuaim na gaoith ;
Chumiaic Calthomi a cheuma 's e falbh j
Ghhiais esa fo bhuaireadh a chruaidh :
Ghrad mhosgail caoin Chaohnhal gu balbh, 250
'Ceuma seachran ro' oidhche, 's i truagh,
Sleagh fhada gun bhuaidh 'na dèigh.
'Nuair thàinig e gu carraig an lòin,
'Nuair chunnaic a bhràthair gun tuar,
Las giorag is fearg m'a chhabh mòr. 255
Bha osna a' bhàis m'an cuairt :
Dhùin iad, a' dlùthadh mu 'n triath,
Is chuir iad fò ialla caol e ;
Chuir iad suas e fo shùile ciar ;
Bha sòlas mu shHabh a' plaosgadh, 260
'S an oidhch' ag aomadh o chruaich.
Mhosgaii mise fèin fo 'n fhuaim ;
Ghrad ghluais mi fo chruaidh mo shinns're ;
Bha Diaran ri m' thaobh aig Tuaid,
Is Deargo, an t-òg ruadh le 'neart. 265
Triath Chkithai bha againn air falbh ;
Ghluais m' anam gu balbh fo bhròn,
Is mi fo eagal mu m' gharbh chHu ;
Bha mòrchuis na treunas 'mo chHabh.
" Shìol Mhòirbheinn," thuirt mi, " a thi-iath, 270
Mar so cha robh sinne riamh an còmhrag ;
Cha robh ar sinns're an còmhnuidh air sHabh,
Is coigrich gu'n trian air chòmhnard,
Bha 'n neartsa mar iolair nan speur,
Tha 'n cliu mar bheus nam bard ; 275
Tha sinne a' tuiteam gu lèir ;
Tha ar cliu do rèir mar shamhla.
Ciod thcir righ Mhòirbheinn nam beum.
94 Calthonn is caolmhal.
Ma tbrèig Oisian e fèin o Thuaid ?
Eireadh bhur cruaidh, a ghaisgeacha treun j 280
Leanaibh Oisian fo bheum ]e fuaim :
Cha tiU esa gun fhorum is cliu
Gu Selraa nan tìir 's nam buaidh.
Air gorm thonn Thuaide ghluais o 'n ear
Maduinn ghlan ; sheas Caolmhal fo dheoir ; 2S5
Labhair i mu Chlutha nam fear ;
Tri chuairt thuit an t-sleagh o 'meoir.
Las fearg dhomh ri coigreach 's mi triall ;
Bha m' anam gun chial mu 'n òig-fhear.
" A mhic làimh' tha tais gu trian, 29^0
An cuirear còmhrag an Tuaid le deoir ?
Cha 'n èirich buaidh do thruaigh le bròn ;
Cha chòmhnuidh do 'n osna an treun.
Gabh gu Carmun dona nan ruadh,
Gu gluasad mu Thuaid an fheoir ; 29.5
Ach fàg-sa na h-airrae gu grad,
Mhic taise, 's tu lag gun chHu ;
Togaidh duin' eil' iad an còmhrag."
Reub mi sios a mhàil' o 'gualainn,
Urla shneachd na luaidh ag èirigh ; 300
Thuit a sealladh air talamh fo ghruaim.
An sàmhchair sheall rais' air na treunaibh ;
Thuit mo shleagh o mo làimh is i fann ;
Ghluais osna an airde mo chlèibhe ;
'Nuair chuala mi 'n òigh a bh' ann, 305
Thuit na deoir gu dlùth o threun.
Ceud fàilte air gath glan na h-òige !
Chuir mise an còmhrag fo ghlnasad.
A mhic nan còs tha ard an cruaich, j
C' uim their Oisian mu Thuaid nam marbh ? .310
CALTHONN IS CAOLMHAL. 95
Cha 'n 'eil ciiimhn orr' an talamh nan stiiadh,
'S cha 'n fhaicear an uaigh air blàr.
Thàinig bhadhna dorch 'nan sian,
Thuit na tomanna sìos gu làr ;
Cha 'n fhaicear Dunthalmo no uaigh, 315
Xo 'n t' àit 'na thuit e fo chruaidh mo làimh.
Airisidh gaisgeach liath na h-aosa,
A shealladh gu caol sati oidhche,
Ais: daraia^ fo shoiUs' an talla,
R'a chloinn tha teannadh ris, mo ghnìomh. 320
Is gu 'n thuiteadii le triath na Tuaide.
R'a ghuth tha aoraadh claon na h-òige,
Tha iongantas is sòlas 'nan sùiHbh.
Fìiuair mi Calthonn còrr ri daraig,
Is ghearr mi am bar-iall o 'laimh ; S25
Thug mi dha a bheus bu ghloine,
Ard urla cruth geal, a bha làn : >
Tha 'n tuineadh thall an talla Thuaid.
FIONNGHAL.
DUAN I.
Shuidh Cuchuilin aig balla Thùra,
Fo dhùbhra craoibh dhuille na fuaim ;
Dh'aom a shleagh ri carraig nan còs,
A sgiath mhòr r'a thaobh air an fheur,
Bha smaointean an fhir air Cairbre, .7
Laoch a thuit leis an garbh-chòmhrag,
'Nuair thàinig fear coimhead a' chuain,
Luath mhac Fhithil nan ceum ard.
" Eirich, a ChuchuUin, èirich^
Chi mi loingeas threun o thuath ! 1 0
Grad ghluais, a chinn-uidhe na fèile :
'S mòr Suaran, is lìonmhor a shluagh !"
'* A Mhorain," thuirt an gorm-shùileach treun,
" Bu lag thu fèin, is chrith thu riamh j
'Na t'-eagal is lìonmhor nàmhaid ; . 15
Mhic Fhithil, 's e Fionnghal a th' ann,
Ard churaidh nan ciar bheann."
" Chunnaic mi 'n ceannard," thuirt Moran ;
" Coimeas do 'n charraig an triath,
A shleagh mar ghiubhas air scor-bheinn, 20
Mar ghealaich ag èirigh a sgiath :
Shuidh e air carraig san tràigb.
DUAN I.
FIONNGHAL.
97
Mar an ceò tlia tliall air a* bheinn.
' 'S lionmhor, a chinn-uidhe nan dàirah,
Làmh chòmhraig, a dh'èireas leat fèin, 25
Garbh-laoich, a's cruadalaich beum,
*S gèire lanu an cleasachd nan saoi :
Ach 's lìonmhoire gaisgich is treun,
Tha 'g iadhadh mu Thùra na gaoith.'
Fhreagair an sonn mar thonn air carraig, SO
Cò san talamh-sa 's cosmhuil rium fèin ?
Cha seasadh do ghaisgich a'm' fhianuis j
Ach thuiteadh gu h-ìosaì fo m' làìmh.
Cò es' a thachradh ri m' lann,
Ach Fionnghal, righ Shealma nan sian? 35
Là, ghabh sinn an glacaibh a chèile
Air Meaìlmor, 's bu threun ar spàirn,
Thuit coille fo chòmhrag nach gèilleadh ;
Thionndaidh sruith, 's cliriothnaich an càrn :
Tri làith' dli'viraich an stri, 40
Chrith laoich, bu treun, air cùl lann :
An ceathramh, thuirt Fionnghal an righ,
' Thuit ceannard a' chuain sa' ghleann.'
' Cha do thuit,* 'se fhreagair mi fèin.
Gèilleadh Cuchullin do 'n triath 4S
Is ti'èine na gailleann nan sliabh.'*
" 'Ne mis !" thuirt an gorm shùileach treun,
" Cha ghèill mi do dhuine tha beò.
CuchuUin cho gailbheach ris fèin,
Mòr an còmhrag, no 'm bàs gun scleò. 50
Mhic Fhithil, glac-sa mo shleagh,
Buail sgiath Sheuma fo smaì is gruaim j
Chi thu a,rd i air balla nan sleagh ;
Cha b'e sanas na sith a fuaim.
98 FIONNGHAL. uDan i-
Buail sgiatli Shelima, mhic Fhithil, gu grad j 55
Gairm gaisgich o bhad 's o choill'."
Bhuail e 'n sgiath bhallach gu gradj
Fhreagair gach bad agus coill',
Shiubhail caismeachd ro* 'n doire gun stad ;
ChHsg fèidh is earba san fhraoch : 00
Leum Curtha o charraig na fuaim ;
Ghluais Conal, bu chruadalach sleagh 5
Dh'f hàg Faobhui an eilid 's an ruaig 5
Thill Cruthgheal gu Tùra nam fieagh ;
A Ronain, cluinn sgiath nam blàr, 65
Caismeachd àrd ChuchulHn, a Chlùthair ;
A Chahnair, o 'n chuan thig a nall ;
Le d' chruaidh thig a nall, a Luthair.
Mhic Foinne, 'gharbh-churaidh, èirich ;
A Chairbre, o chromleac a' ghuth ; 10
Lùb do ghlùn, Fhiochi na fèile^
A Chormaig, o Lèna nan sruth.
Sìn do shKos àluinn, a Chaoilte,
Air astar o Mhòra gu dian,
A's gile na 'n cobhar, tha sgaoilte 15
Air muir o ghaiUinn nan sian.
Chìteadh gaisgich nan àrd ghnìomh
Tearnadh sìos o 'm fiar-ghlinn fèin,
Gach anam a' losgadh ri cuimhne
Gach còmhraig a dh'aom o shean ; 80
An sùile lasadh, 'g iadhadh borb
Mu nàmhaid dorcha Innis-fàiì,
Gach làmh, bu trèin, an ceann gaòh lainn,
Caoir' dhealan a' dearsadh o 'n cruaidh.
Mar shruth a' taomadh o gharbh ghleann 85
Dh'aom na suinn o chruaich nam beann.
%
DUAN I. FIONNGHAL. 99
Gacli triath 'n àinn 'athar nam buadh,
A ghaisgich dhiibh-ghruamach 'na dhèigh,
JMar chomli-thional uisge nan stuadh
Mu'n cuairt do dhealain nan speur. 90
Chìuinnte fuaim nan arm 's gach ceum,
JMeaghal mhìolchon cleasadh ard,
Duain 'gam mùchadh anns gach beul,
Gach curaidh treun ag iarraidh blàir.
Chrith Cromleac air aghaidh nam beann, 95
'Nuair ghabh iad am fraoch fo 'n ceann ;
Sheas iad air aomadh nan sHabh,
Mar cheò an f hoghair, 's e liath,
Dhùineas mu 'n aonach gu lèir,
'S a cheanglas a cheann ris an speur. 100
" Ceud fàilte," thuirt ceannard nan triath,
" Air sìol àluinn nan caol-ghleann,
Ceud fàilte air sealgair nam fiadh.
Tha cleas eile ag èirigh fo 'r ceann ;
Tha nàmhaid mu chromadh a' chuain 105
Ag iadhadh gu luath mu'n tràigh.
'M buail sinn siol Lochlin nan stuadli,
No 'm fàg sinn Eirinn do'n dàimh ?
Chonail, a chinn-iuil nara fear,
Mhòr ghaisgich an àm bhristeadh sgiath, 119
'S Honmhor còmhrag ri daoine o 'n ear,
An tog thu sgiath t'athar, a thriath ?"
*' Chuchullin," thuirt esa' gu ciuin,
" Tha sleagh Chonail an comhstri geur;
Bu shòlas leam, 's b'e mo chhù 115
Bhi leagadh gu dlùth nan ceud.
Gediarradh mo làmh ajn blàr,
Tha mo chridh' gu sàmhchair Eirinn.
G 2
100
FIONNGHAL.
DUAN I.
Thriath a's trèine th' aig Cormac bu shàr,
Faic loingeas nàmliaid ag èirigh, 120
'G èirigh suas air iomall tràigh,
Mar choill' air Lèga nan saoi ;
Mar choiU' tha loingeas nan dàimh,
A' gèiUeadh ma seach dha na ghaoith.
Chuchulhn, tha Conal gu sìth ; 125
Thoir cìs do Shuaran nan long ;
Sheachnadh Fionnghal fèin an strì,
Ard cheannard shìl Alba nan sonn,
Fionnghal, a sgapadh na seoid,
Mar charraid nan sian ri feur,
'Nuair bheucas sruth Chòna nan tòrr,
'Sa' Mhòr-bheinn an truscan nan speur.'*
Thuirt Calmar, " As m' fhianuis an t-sìth ;
Siùbhladh Conal gu mhùig mhonadh fèin ;
Biodh a shleagh ris an eiiid a' strì, 1 35
'N àite tachairt an carraid nan ceud ;
Lean-sa 'n os bhallach air Cromla,
Siùbhladh d'fhiui ro' earba Lèna.
Thusa, mhic Sheuma an àigh,
Chinn-fheadhna nam fear 's nan dàimh, 140
Sgap is ruaig sìol LochHn nan long ;
Bris comh-thional coigrich nan tonn,
Gus nach èirich eathar air sàil
Le seòl no comas nan ràmh.
Mu mhuir ghàirich Innis-thorc 145
Eireadh gaoth Eirinn gu h-ard,
Cromadh an dubh-osag shuas —
Tuiteam le tannais gu bàs,
Nan leanuinn am fiadh cho luath
Ri teas-chòmhrag chruaidh nan lot.'* 150
I.
FIONNGHAL.
101
" Og mhic Mliathais, nior dliiùlt riamh
Còmhrag nan sgiath ; 's bha mi dlùth
Ri m' chairdean an carraid nan sleagh,
Ge do bha, cha d'iarr mi cliù.
Tliugadli buaidh a'm' fhianuis sa' bhlàr, 155
Thog gaisgich an ruaig is lean.
Thusa, mhic Sheuma bu shàr,
Cuimhnich Cormac is 'àit' o shean j
Thoir cìs do Shuaran is tìr,
Gu'n gluaiseadh Fionnghal a nall. 160
ÌNIa's sòlas le t'anam an strì,
Sud i thogas an t-sleagh 's an lann." [triath,
" Leam-sa 's taitneach," thuirt ceannard nan
*' Cruaidli-fharum nan sgiath 's nan lann,
Cho taitneach ri tormnn nan sliabh, . 1 65
'Xuair a tliuiteas uisg Eanaich gu mall.
Eireadh sìol Eirinn nam buadh ;
Siùbliladh soilleir mu 'n cuairt gach dream ;
Gluaiseadli thairis san fhraoch gu luath,
Mar ghath grèin' air cruaich nam beann, 1 70
'Nuair dh'èireas gaoth an iar ò thonn,
A tional gu trom nan nial,
Cluinnear fuaira air JNIorbheinn nan tom,
'S air daraig, 's i lom san t-sHabh.
C' àite bheil mo chairde cruaidh, 1 75
Neart mo làimh an cunuart riamh ?
C' àite Cathbaid, bu ghJoine suuagh,
Dubhchomar nara buadh, an triath ?
'N d'fhàg thu mi, Fliearghuis bu chorr,
'S an sruth mòr-sa tional ri m' thaobh, 1 80
A laoich an sòlas nam fleagh 's bu mhòr
'N àm cmadail ? A mhic Rosa nam faobb,
'r. '^^-V Si
V 2
102
f lONNGHAL. DUAN i.
An d'thig thu mar earba o Ghalmar,
Mar eilid o aomadh nan shabh ?
Ceud fàilt air mac Rosa mheanmnaich, 185
Ciod am bròn a th'air t'anam, a thriath ?"
A Chuchulhn, tha ceithir clachan
Air Cathbaid taisgte san uaigh ;
Chuir mo làmhsa sìos fo ùir
Dubhchomar, bu ghruamach snuagh. 190
Bha thusa, Chathbaid, mhic Armin,
Mar ghrèin a'dearsadh sa' bheinn.
Is thusa, Dhubhchomair nan garbh-bheum,
Mar chomh-thional uisge nan speur. ^
A Mhùirne, bu ghloine measg òighe, 19<;
Sèimh do chadal an còs nan carn ;
Thuit an dùbhra rùn an t-sluaigh,
Mar reul deah'adh san oidhche an gleann ;
Bidh fear-uidhe 'na aonar am bròn,
'Nuair thuiteas an solus gann." 20Q
" Aithris," thuirt an gorm-shuileach treun,
" Mar thuit gaisgich nam beum am bàs.
'Na thuit iad le Lochhn sa' bheinn,
'N cruaidh chòmhrag ri ceud sa' bhlàr ?
Ciod eile chumadh na laoich 205
Anns an talla chaol gun leus ?"
" Thuit Cathbaid fo lann Dhubhchomair
Aig daraig, a's fuaimniche sruth.
Thàinig gu doire nan còs,
'3 labhair e ri òigh, bu shèimh. 219
' A Mhùirne, a's gloine measg nam mnà,
Nighean àluinn Chormaic an àigh,
C'ar son an crom nan cloch leat fèin,
Ari còs creige a t'aonar sa' bheinn ?
UUAN I,
FIONNGHAL.
103
Tha srutliaii a* toirm rid' tliaobh,
Seana chraobh a* fuaim ri gaoith,
BruaiUean na linne ud thall,
Neoil chiar mu mhullach nan carn.
Thu fèin mar shneachd air an t-sliabh ;
Mar cheò Chromla lùbadh do chiabh 220
A' casadh suas ris a' bheinn
E,i dearsa grèine o 'n iar.
Mar charraig ghil tha d' uchd tlà
Air taobh Bhrano nan sruth bàn.'
" 'N sin thuirt òigh a b' àille ciabh, 225
' Co as, f hir a's gruamaiche dhaoine ?
Bu dorcha do mhala riamh ;
Dearg do shùil g, nis, 's cha 'n fhaoin i.
Am fac thu Suaran air cuan ?
Ciod a chuala tu mu 'n nàmhaid ?^ 230
* Tha mise, Mbùirne, o 'n bheinn,
O dhoire earb nan leum ard ;
Nior chual' air nàmhaid leam fèin,
Tliuit tri fèidh fo mo làimh,
A nighean Chormaic, is àiUe snuagh, 235
Mar m' anam mo rùn do 'n òigh ;
Thuit fìadh dhuit, a làmh-gheal, fo m' chruaidh,
Ainnir àluinn, dha 'n gèiU na sloigh.'
' A Dhubhchomair,' thuirt òigh bu shèimh,
' Cha 'n'eil mion dheth m' rùn dhuit fèin ; 240
Dorch do mhala, 's duirche do ghnè ;
Do chridhe mar charraig sa' bheinn.
Ach ort-sa, mhic Armin, mo rùn,
Shàr Chathbaid, tha Mùirne 'n dèigh.
Mar dhearrsa na grèin* tha do chùl, 245
'I*^uair thogas a' mhùig o shlèibh.
104 FIONNGHAI^. DUANi.
Am facadli leat Cathbaidt an triath,
Og ghallan an astar nan sliabh ?
^Tha nighean Chormaic, sonn nach mairg,
Feitheamh tilleadh a. rùin o 'n t-seilg.' 250
* Is fada dh'f heitheas tu, Mhùirn,'
Thuirt Dubhchomar gu ciar borb,
' Is fada dh'fheitheas tu, Mhùirnv
Ri m^c Armin nam fiar cholg. .
Seall air lann a's gloine beum, 255
. Fuil Chathbaid a' leum gu 'chùl';
Tniiit leam do ghaisgeach bu treun,
'S fhada dh'fheitheas 'tu fèin, a Mhùirn.
Togam-sa cloch air do rùn,
'Nighean Chormaic nan gorm sgiath, 260
Crom air Dubhchomar do shùil,
Tha 'làmhrfnar thorrunn nan sliabh.'
t 'Na thuit mac Armin gu bàs,*
Bhris, le guth a gràidh, an òigh.
' *Na thuit air an tulaich ard 265
Laoch a b' àille measg an t-slòigh ?
Ceann-feadhna nan seòd san t-seilg,
Nàmhaid beumnach''cuain nan dàimh ?
'S dorcha -Dubhchomar 'na fheirg,
Is fuileach dhomh fèin a làmh. 270
'S nàmhaid dhomhsa ; ach sin dhomh 'n lann,
'S annsa dhomh Cathbaid is fhuil.'
*' Thug e a' ghorm-lann dha 'deoir :
Ruith i chruaidh, bu gheur, ro' thaobh.
Thuit e aig't shruthaibh mòr : 275
Shìn e lamh, is chluinnte ghlaodh.
' Nighean Chormaic nan gorm-bhall sgiath,
Ghearr thu tùs mo thriall o chhù ; •
DUAN I. FIONNGHAL.
Is fuar an lann, a reul nah triath,
Is fuar nam' chliabh e, Mhùirn.
Thoir mise •do Mhoina an òigh ;
'S mi a h-aishng an scleò na h;OÌdhche ;
Thogail mo chuirn measg ari t-slòigh j
Chi sealgair mo chHù an soiUse ;
Ach tarruing an iann o m' thaobhj
'S fuar leam am faobhar, a Mhùirn.*
" Thàinig i gu deurach mall,
O 'thaobh tharruing i'n lann.
Reubadh leis a brollach bàn.
Thuit i, is sgaoil a ciabh air làr ;
' Thaom sìos gu fuaimear an fhuil ;
Bu dhearg.a cruth air a làimh ghil."
" Na chiinneam ni 's mò mu 'n òigh,"
Thuirt ceannard a' chòmhraig an Eirinp,
** Sìth do dh'anam nan garbh sheòd,
Nach b'fhaoin gleus an iomairt lann. -
Siùbhladh iad mu m' charbad mòr,
Faiceam an scleò air neoil nan gleann ;
Bijlh m' anam an comhstri treun,
Mar thprrunn nan speur mo là'mh.
Bi-sa mar ghath gealaich, a Mhiiirn,
'Nàm sealladh mo shùii bhi gearr,
'Nuair shuidhicheas m'anam as ùr,
'S a dh'ìsHcheas farum a' bhlàir.
Gluaiseadh gach dream ; gluaiseadh còmh
Freasdlaibh mòr charbad nan triath,
Cuir dà shleagh ri m' thaobh air chòi^la
Tòg romham air chòir an sgiath.
Leanaibh na steud-eich air chòmhnard,
Tha 'n siubhal gu mòthar 's gu luath.
106
FIONNGHAL.
DUAN x:
Biodh m'anam an spionnadh le sòlas,
'Nuair dh'èireas a' chomhstri mu 'n cuairt."
Mar thaomas sruth cobharach hath
O chruaich iarnaidh Chromlaich àird,
An torrunn a' siubhal san t-shabh, 315
'S a' chiar oidhche air leth nan carn,
Is tanas fhuar nan snuadh glas
Ag coimhead o iomall nam fras,
Cho garg, cho mòr, cho borb, cho luatb,
Dh'imich cruadal sìol na h-Eirinn, 320
An ceannard mar mhòr-thorc a' chuain,
A' tarruing nam fuar-thonn 'na dhèigh,
A' taomadh a threunais mar stuaidh :
Fo shiubhal chritheadh an tràigh.
Chuala sìol LochHn am fuaim 3'2J
Mar shruth gàireach fuar a' gheamhraidli.
Bhuail Suaran a sgiath gu luath,
Thuirt ri mac Airn, bha teann air,
*' Cluinneam toirm air thaobh nam beann,
Mar chuileig fheasgair nan cleas mall ; 350
Sìol Eirinn nan colg a t' ann,
No doirionn nan sian sa' choill,
'S cosmhuil ri Gorm-mheall am fnaira,
Mu 'n èirich gailleann a' chuain ard.
Gabh an t-aonach, mhic Airne, gu grad, 335
Gabh fradharc air bad agus shabh."
Dh'fhalbh is thill e gealtach dlù,
Chìte claon a shùil 'na cheann ;
A chridh a' cHsgeadh ri thaobh,
A'labhairt baoth, briste, mall. 340
" Eirich-sa, shionaidh nan tonn,
A shàr cheannaird nan donn sgiath^
Dl'AN I.
FIONNGHAL.
107
Chi mi sruth chiar-bheann nan tom, ~
Chi mi sìol Eirinn 's an triath.
Carbad ! carbad, garbh a' chòmhraig, 345
Gkiasad thar chòmhnard le bàs ;
Carbad cuimir luath ChuchuUin,
Sàr-mhac Sheuma nan cruaidh chàs.
Tha 'earr a' lùbadh sìos mar thonn,
No ceò mu thom nan carragh geur, 350
Solus chlocha-buadh mu 'n cuairt
Mar chuan mu eathar san oidhche.
Dh'iuthar faileusach an crann.
Suidhear ann air chnaimhibh caoin,
'S e tuineas nan sleagh a t' ann, 355
Nan sgiath, nan lann, 's nan laoch.
Ri taobh deas a' mhòr-charbaid
Chithear an t-each meanmnach sèidear,
Mac ard-mhuingeach, cKabh-fharsaing dorcha,
Ard-leumach tahnhaidh na beinne j 360
'S farumach fuaimear a chos ;
Tha sgaoileadh a dliosain shuas
Mar cheathach air àros nan os ;
Bu shoilleir a dhreach, 's bu luath
'Shiubhal ; Sithfada b'e ainm. 365
Ri taobh eile charbaid thall
Tha each fiarasach nan srann,
Capl-mhuingeach, aiginneach, brògach
Luath-chosach srònach nam beann.
Dubh-sròngheal a b'ainm air an steud-each, 370
Làn mhìle dh'ialla tana
Ceangal a' charbaid gu h-ard,
Cruaidh chabstar shoilleir nan srian
'Nan gialaibh fo chobhar bàn ;
108
FIONNGHAL.
DUAN I.
Tha clocha boilsge le buaidh 37 5
Cromadh suas mu mhuing nan each,
Nan each tha mar cheò air sliabh
A' giùlan an triath gu chliù.
'S fiadhaiche na fìadh an colg,
Co làidir ri iolair an neart ; . 380
Tha 'm fuaim mar an geamhradh borb
Air Gormmheall mùchta fo shneachd.
Sa' charbad chithear an triath
Sàr mhac treun nan geur lann,
Cuchullin nan gorm-bhallach sgiath, 385
Mac Sheuma, mu *n èireadh dàn.
A ghruaidh mar an t-iuthar caoin,
A shùil nach b' f haoin a' sgaoileadh ard
To-mhala chruim dhorcha, chaoil ;
A chiabh bhuidhe 'na caoir m'a cheann, S90
Taomadh mu ghnùis àluinn an f hir,
'S e tarruing a shleagh o chùl.
Teich-sa, shàr cheannaird nan long,
Teich o *n t-sonn, 's e tigh'n a nall
Mar ghailHnn o ghleann nan sruth !" 395
** C'uin a theich mi ?" thuirt righ nan long,
*' C'uin a theich Suaran nan donn sgiath ?
C'uin a sheachnadh leam cunnart trom,
Mhic Airne, bu dona riamh ?
Dh'fhuiling mi gailleann nan speur 400
Air cuan beucach nan geur f hras ;
Dh'fhuiHng mi còmhrag bu treun.
C'uim an teichinn fèin o'n chatb,
Mhic Airne, bu taise làmh ?
Eiribh mo mhìlte air an t-sliabh, 405
Taomaibh mar ghàirich a' chuain,
DUAN I. FIONNGHAL.
1Ò9
'Nuair chromas an osag o'n nial.
Eireadh Lochlin nan lann mu m* chruaidh.
Bithibli mar charragh an cois- sàil'
An talamh nan ràmh agam fèin, 410
A thogas an giubhas gu h-ard
An coimhstri ri gailHnn nan speur.'*
Mar thoirm f hoghair o dhà bheinn,
Gu chèile tharruing na suinn ;
Mar shruth làidir o dhà chraig 415
'G aomadh, taomadh, air an rèidh,
Fuaimear, dorcha, garbh sa' bhlàr
Thachair Innisfàil is LochHn.
Ceannard a' spealt-chleas ri ceannard,
Is duine 'n aghaidh gach duine : 420
Bha cruaidh a' screadan air cruaidh,
Bha clogaide shuas 'gan sgoltadh,
Fuil a' dòrtadh dlùth mu *n cuairt,
Taifeid a' fuaim air mìn iuthar,
Gathan a' siubhal ro' 'n speur. 425
Sleagha bualadh a'tuiteam thall.
Mar dhealain oidhche sa' bheinn.
Mar onfha beucach a' chuain,
'Nuair ghhiaiseas an tonn gu h-ard,
Mar thorrunn air cùl nan cruach, -430
Bha gruaim is farum a' bhlàir.
Ged bhiodh ceud bard Chormaic ann,
*S an dàn a' togail a' bhlàir,
Cha b' urrainn aithris ach gann
Gach coluinn gun cheann, is bàs. 435
Bu lìonor bàs fhear is thriath,
Am fuil a' sgaoileadh air an t-sliabh,
Bi'bh brònach, a shiol nan dàn.
110
FIONNGHAL.
DUAN 1.
Mu Shithàluinn nan garbh-thriath.
Tog-sa, Eibhir, t'uchd bàn 440
Mu shàr Ardan nan colg fiar ;
Mar dhà eilid thuit o 'n bheinn
Fo làimh Shuarain nan donn sgiath ;
'Nuair ghluais ro' mhìlte gu treun,
Mar thanas an speur nan nia], 445
Tanas, a shuidheas an scleò,
Leth-dhèanta do cheò o thuath,
'Nuair dh'aomas maraiche, nach beò,
Sealladh bròin air bhàr nan stuadh.
Nior chaidil do làmh ri d' thaobh, 4.50
Thriath Innis nan caoin shian ;
Do lann air astar nam faobh
Mar dhealan a' lasadh gu dian,
'Nuair thuiteas an sluagh sa' ghleann,
Is aghaidh nam beann 'nan caoir. 455
Shrann an Dubh-sròngheal thar seoid,
Nigh Sithfad' a bhròg am fuil.
Luidh gaisgich 'na dhèigh gu leòr,
Mar choill' air Chromla nan tuil,
'Nuair ghluaiseas osag ro' 'n fhraoch 460
Le tanas fhaoin na h-oidhche.
Bi deurach air carragh nam fuaim,
Nighean uasal Innis nan long ;
Lùb do ghnùis àluinn thar chuan,
Thus', a's gloine na taibhs' air thom, 465
A dh'èireas suas gu mòthar mall,
Mar ghath-grèin air sàmhchair nam beann ;
Thuit, 's ghrad thuit e 'sa bhlàr,
Tha òig-fhear do ghràidh gun tuar
Po lainn Chuchulhn bu shàr — 470
DUAN I.
FIONNGHAL.
Ciod dh'f hàg thu cho bàn 's cho fuar ?
Cha gMuais e gu cruadal gu bràth,
Cha bhuail e fuil ard nan saoi :
Thuit Treunfhear, òg-Threunfhear, gu bàs ;
Oigh, cha 'n fhaic thu do ghràdh a chaoidh. 475
Tha 'mhìolchoin a' caoineadh gu trom
Aig baile, 's chi iad a thaibhse.
Tha 'bhogha gun taifeid, 's e lom ;
Air tom tha farum a' bhàis.
jNIar dh'aomas mìle tonn gu tràigh, 480
A ghluais fo Shuaran na dàimh :
Mar thachras tràigh ri mile tonn,
Thachair Eirinn ri Suaran nan long.
Sin far an robh guthan a' bhàis,
Toirm gàire-cath is cruaidli, 485
Sgiatha 's màile brist' air làr,
Lann 's gach làimh, 'na dhealan shuasj
Fuaim a' bhlàir o thaobh gu taobh,
Còmhrag beucach, creuchdach, tethj
Mar cheud ord a' bualadh baoth 490
Caoir o 'n teallach dearg ma seach.
Cò sud air Lena nan shabh ?
Cò 's duirche 's as fiadhaiche gruaim ?
Cò 's cosmhuil ri nial bu chiar,
Lann gach triath mar thein air stuaidh ? 495
Tha bruaillean air aghaidh nan tom,
Chrith carragh nan tonn air tràigh.
Cò th' ann ach Suaran nan long,
'S triath Eirinn mu'n èireadh dàin ?
Tha sijil nan slògh ag amharc claon 500
Air suinn nach b'fhaoin ag aomadh suas.
Thuit oidhche air còmhrag nan laoch ;
112
FIONNGHAL. duan
Cheil comhstri nan saoi gim bhuaidh.
Air a' bheinn air fad an f hraoich
Charnadh le Daorghlas an t-sealg, 505
A leagadh le iomart nan laoch,
Mu 'n d' f hàg iad aonach nan dearg.
Bha ceud fear a' tional an fhraoich,
Deich a' lasadh chaor-theine suas,
Tri cheud taghadh chlocha caoin, 51®
Ceud a' cosgairt na sithinn gu luath ;
Chite ceò mu 'n cuairt is fleagh.
'N sin thuirt ceann-uidhe na fèile,
Triath Eirinn an anam mhòir,
E 'g aomadh air sleagh ag èirigh, 51.5
Ri mac Fhena, *m bard bu chorr,
*' A Charuili o 'n àm o shean
C'uim a sgaoil a' chuirm dhorah fèin,
Is righ Lochlin nan colg sean
Air tràigh Eirinn gun f hleagh sa' bheinn ? 520
'S fada fiadh Lochlin o 'n laoch,
A thalla faoin a's fada thalL
Thoir m' f hocal do'n t-saoi gun f hraoch j
Gairm ceannard nan long a nall ;
Thigeadh o iomairt nan tonn 52.5
Gu cuirm Eirinn nam fleagh fial ;
Cluinneadh e fuaim nan tom
Sa' choill' 's an oidhche fo nial ;
'S farumach, fuaimear a' ghaoth
A tha taomadh o 'chuan fèin. 5S0
Moladh e clàrsaiche caoin
Is fonn o na laoich sa' bheinn."
Ghluais Carul, bu shèimh glòr ;
Ghairm ceannard nan donn sgiath.
DUAN I.
FIONNGHAL.
" Eirich o bhian nan torc mòr,
Eireadh Suaran, righ nan shabh,
Tha sòlas shge na fèile
Mii thriath Eirinn, *s guirme sùih"
Fhreagair mar thoirm mhùchta, mhall
Air Cromla, 'nuair mhosglas gaoth.
" Ge d' thigeadh Òighe Innis-fàil
Le 'n làmhaibh bàn mar shneachda caoin,
Atn brollaich geal ag èirigh ard,
Sùile tlàth ag ìadhah gaol,
'An so a dheanadh Suaran tàmh
Mar mhìle creag an Lochhn àigh ;
'An so, gu 'n tig dearsa o 'n ear
A shoillse CuchulHn gu bàs.
Is taitneach gaoth Lochhn leam f hèin ;
A thog beucail a' chuain mhòir,
Labhairt measg nam bearta treun
Le cuimhne mo choille bu chorr,
Coille Ghorm-mheall, a b' uaine snuagh,
A ]ùbas ma seach fo 'n ghaoith,
Fuii chraobhach air sleagh nam buadh,
Fuil thorc ciar nan confhadh baoth,
Thoireadh Cuchulhn domh cìs,'
Cathair Chormaic nan gorm sgiath ;
Mur toir, 'nuair dh'ùraicheas strì,
Bidh leam Fàl air uisg is shabh."
'S brònach an guth," thuirt am bard,
" A thug Suaran nan donn sgiath."
*' Is brònach dha fèin a mhàin,"
Fhreagair mac Sheuma an triath.
'* Charuih, tog do ghuth gu h-ard
Air gach linn a bh'ann nach beò 5
t H
114. FIONNGHAL. duan i.
Caithear oidhche ann am mm-dhàn j
Faighear gairdeachas sa' bhròn.
'S iomadh saoi is òigh bu chaoin
Ghluaìs o thìis an Innis-fàil. -570
Is taitneach dàin air na laoich
O thaobh Alba nam fuaira ard,
'Nuair dh'aomas farum na sèilg
Fo ghuth Oisein nan caomh-rann,
'S a fhreagras aonach an deirg -^Y^
Sruth Chòna nan toirm mall."
Thuirt Carull, " san àm o shean
Thàinig a nall neart a' chuain,
Mìle long air tuinn o 'n ear
Gu Ulhn ghuirm-ghlais nan stuadh. 58®
Dh'èirich sinns'readh Innis-fàil
An coinneamh nam fear o thuath.
Bha Cairbre, an garbh churaidh, ann,
Is Cridh'-mor, a b'àiile do 'n t-sluagh.
Dh'ùraich iad mu 'n tarbh bu bhàn, 585
A chìte 'm beinn Ghuilbuinnsa shuas,
Leig gach fear a chòir a b'fhearr,
Ghhiais am bàs o lanna cruaidh.
Chaidh iad taobh ri thaobh air ghleus,
ìs ghèili dàimh a' chuain sa' bhìàr. 590
Co b' annsa na fir bu treun,
Cridh'-mor 's Cairbre bu shàr.
B' f hearr nach cualas air tarbh riamh
Air Gulbuinn riabhaich aii f hraoich.
Chunnaic iad e anns an t-sUabh, 595
'S dli'ùraich trom-dhorran nan laoch.
Bhuail iad aig Lùbar a chèiìe,
Thuit Cridh'-mor air feur 'na fhuiL
DUAX r.
FIONNGHAL.
115
Thàinig Cairbre gu talla na fèile
Gu Bràigh-soluis, bu chaoin guth, 600
Piuthar ghasd a' ghaisgich fèin.
Air Cridh'-mor bha fonn na h-òigh,
Fear òg dha 'n robh dìomhair a gràdh,
I deurach, 's e 'n còmhrag an t-slòigh,
A' feitheamh a phiUidh o 'n bhlàr j 605
Chìte o 'truscan uasal
A h-uchd uaibhreach mar ghealach oidlich',
'Nuair bhios a h-iomall a' gluasad
O duibhre a tuair gu soillse.
Cho caoin ri clàrsach a beul, » 610
'N àm togail nam fonn le bròn.
Bu leath-sa an t-sùil mar reul.
' C' uin a thig thu na t-airm, a sheoid ?' ■
* Gabhsa, Bhràigh-soluis,' thuirt Cairbre,
' Gabh sgiath bhallach a' gharbh-chòmhraig, 615
Tog suas san talla nach meirg i ;
Dheth na h-airm bii nàmhaid dhomhs' i,*
Bhuail cridhe bu tlà ri taobh.
Dh'fhalbh a snuagh, is bhris i ro' 'n fhraoch,
Fhuair i e marbh ; is dh'eug i san t-shabh, 620
'N so fèin, a ChuchulHn, tha 'n ùir,
'S caoin iuthar tha fàs o 'n uaigh.
Bu ghlan thu, Bhràigh-soluis, o 'n mhuir,
B' àiUe Cridh-mor o chul nan cruach.
Cumaidh baird ar cuimhne araon, 625
Fhad 's a thaomas an caol o chuan."
" 'S binn do ghuth, a Charuill, dhomh fèin,"
Thuirt triath Eirinn bu ghorm sùii ;
" 'S binn d'fhocail, a bhaird, sa' bheinn,
Ag èirigh o àm nan cliù ; 630
IIS
FIONNGHAL,
DUAN I,
lad cosmhuil ri braon nan sian,
*Nuair sheallas a' ghrian air raon,
Caol f haileus a' siubhal air sliabh,
'S an osag gu mall 's gu caoin.
Buaiì clàrsach, mhic Fhena, buail ;
Mol, a Charuill, mo luaidh, tha thall,
Deò-ghrèine Dhùn-scàthaich nan stuadh,
Ainnir bhràigh gheal, nan rosg mall,
Ise dh'fhàg mi 'n Innis an t-slòigh,
Og-bhean bhanail chorr mhic Sheuma.
An tog thu aghaidh nan snuagh caoin
O 'n eharraig a' coimhead mo sheoil ?
Cha, n f haic thu ach a' mhuir f haoin,
Cha 'n e cobhar nan tonn do sheoid ;
Fàg a' charraig, is oidhche mu 'n cuirt ;
Tha osag nan cruach mu d' cheann.
Cha till mi o achadh gun bhuaidh,
Am feadh 'sa mhaireas an ruaig sa' ghleann.
A ChonaiIJ, le eachraidh air còmhrag
Cuir Ainnir nan triath air cùl ; 650
Aille 's glaine fo chiabh òr-bhuidh
Nighean Shorghlain 's àirde cliùi"
Fhreagair Conall nan glòr mall :
" Cuir faire air coigrich a' chuain,
Cuir gaisgich san doire ud thall, 655
Ag amharc air Suaran nan stuadh.
Chuchullin, tha m' anam gu sìth,
Gu tighinn o Alba nam beann
Laoich ghasda le Fionnghal an righ,
Ceann ghaisgeach an strì nan gleann." 660
Bhuail e^ le caismeachd, an sgiath.
Dh'imich faire air taobh nan sliabh.
635
640
645
DUAN X, FIONNGHALo
117
Luidh slòigh air aomadh f hraoich
Fo reula 's gaoth na h-oidhche ;
Tanas churaidh thuit sa' bhlàr, 665
Neoil ghruamach mu 'n cuairt a' snàmhj
Is fada thall air sàmhchair Lèna
Chluinntear èibh a' bhàis.
FIONNGHAL.
DUAN II.
LuiDH Conall aig sruth nam fuaim
Fo 'n daraig gun duiU' air crann ;
Ri cloich mu 'n robh còinneach uaine
Dh'aom ceannard nan triath a cheann.
Measg an fhraoich, an truscan dubh,
Chualas leis guth na h-oidhche.
'O laoich luidh e fada thall,
Gun eagal air mac nan lann.
Chunnaic an gaisgeach 'na shuain
Sruth caoirtheach o chruaich nam beann
Shuidh Crutbgheal air dearsa gu chùl,
Saoi a thuit le chu sa' ghleann j
Thuit e fo Shuaran nan long
A' còmhrag an carraid nan sonn.
Bha aghaidh mar ghath na gealaich ;
Bha 'earradh do nial nan tom ;
Dhà shùil mar èibhle sa' bhealach.
'Na bhroilleach bha lot mar thoU.
" Chruthghil!" thuirt Conall bu shàr,
" Mhic Gheugail o aird' nan sliabh,
Com' tha thu cho glas o' n bhlàr,
DUAN II. FIONNGHAL.
CIio brònach, f hir bhrisidh nan sgiath ?
Le eagal cha d' chaochail do shnuagh.
Ciod thionndaidh do thuar, a Chruthghil ?"
Leth fhaicte, briseadh gu deoir
Shìn e 'làmh mhòr thar an laoch,
Thog e le spairn a ghuth-beoil,
Mar Leug-ghaoith an cuiseig no 'm fraoch.
*' Tha m' anam, a Chonaill, air tom,
Mo cholunn aig tonn na h-Eirinn.
Chaoiuh clia labhair, a cheannaird nan sonn
Cha 'n fhaicear air lom mo cheuma j
Mar aiteal au' Cromla nan sHabh,
Mar fhaileus tigh'nn sìos o cheò.
Chonaill 'mhic Cholgair a thriath,
Chi mi nial dhaoine nach beò ;
Nial a' bhàis air machair Lèna,
Sìol Eirinn a' tuiteam thall.
Grad-fhàg, a chinn-uidhe na fèile,
Raon nan tanas ; na bi mall."
Mar ghealaich a dubhadh san speur
Ghabh e dha fèin a' ghaoth.
" Fuirich," thuirt Conall bu chòrr,
" Mo charaid dileas dubh-dhearg fèin,
Leig uat an gath teine, fhir mhòir.
Cia an talamh dha d' chònuidh sa' bheinn ?
Fuirich, mhic Chromla na gaoith.
Cia 'n t-aonach a's uaine tom,
Cia 'n còs bheil tunaidh an t-saoi ?
C'àite 'n aom thu an codal a's trora ?
Nach cluinnear thu 'm farum nan sian,
Measg toirm a' taomadh o 'n blilàr ?
C'uin a chithear do chleasa dian ?
120
FIONNGHAL.
DUAN II.
'S lag tanas air aghaidh nan carn."
Dh'èirich Conall bu mhìn glòr j 55
Shiubhail e mòr *na àirm ;
Bhuail sgiath ChuchulHn bu chòrr,
ChHsg ceannard a chòmhraig o toirm.
*' Carson," thuirt gaisgeach a' charbaid,
Thig Conall nan garbh-bheum o 'n fhraoch ? 60
Nan èireadh mo shleagh gu d' mharbhadh,
Bhi dorran air m'anam, a laoich.
Labhair, mhic Cholgair bu treun,
Tha d'fhocal mar ghrèin a' soillse."
" Mhic Sheuma, ro' 'n oidhche dhuibh 6 >
Thàinig Cruthgheal o chòs nan càrn ;
Chìte na reulta ro' 'chruth,
'Nuair a dh'èirich a ghuth le spairn,
'S e teachdair a' bhàis a th' ann.
Bha 'labhairt gu mall mu 'n uaigh, 70
larr sìth, a thriath Eirinn nan lann,*
No teich thar Lèna o 'n chuan,"
" Chualadh le Conaìl a ghuth ì"
Thuìrt triath Eirinn, bu mhòr brigh ;
" Bha reulta dealradh ro' 'chruth ! 75
Mhic Cholgair, a dh'iarras sìth ;
Is gaoth bh'air do chluais, a ghaisgich,
Agus toirm nan allt mu d' cheann.
No ma bha Cruthghil ri fhaicinn,
C'uim nach tug e m'fhianuis fo d'lainn 't BO
An d'fhiosraich o 'n taibhs' mu 'chòs,
Mu thalla fir. astair na gaoith ?
Gheibhte fo lann a ghuth-beoil,
Gach eòlas a bha aige 'n t-saoi.
*S beag eòlas an t-saoi, a Chonaìll ; 85
WAN n, FIONNGHAL
121
'N diugh fèin a bha e san t-sliabh,
Cha b'fhad a shiubhal ; 's bu don
Co dh'innseadh air bàs nan triath ?'*
" Tha astar nan taibhs' air neoil," .
Thuirt Conall bu mhòr ciall ; 90
Air gaoith chithear suinn nach beò ; i
Tha 'n tunaidh an còs nan sliabh ^
*Nam fois bidh an sanas ri chèile,
'S an labhairt mu jbhàs nam fear."
** Biodh an labhairt mu bhàs nam fear, 95
H-uile fear ach ceannard Eirinn.
Cha teich mi o Shuaran o 'n lear,
Mu 's fheudar tuiteam, èiridh m' uaigh,
Aig iomairt nan stuadh, fo dhàna.
Taomaidh sealgair deoir o 'ghruaidh j 100
Bidh bròn a toinneadh mu Bhrài-gheal,
Ainnir àiUidh, b' àirde cHabh.
Cha 'n eagal bàs ach ruaig ;
Chunnaic Fionnghal mo bhuaidh sa' bhlàr.
Thanais f haoin nan carragh geur, 105
Feuch dhomh thu fèin gun dàil ;
Thig thus' air dealan nan speur,
Is faiceam mo bheud a' d' làimh :
Cha teich rni o Shuaran, a thaibhs',
Fhaileis eatruim na fàs ghaoith. 110
Eirich, mhic Cholgair, is buail
Sgiath bhallach nam fuaim ard ;
Eadar dà shleagh chithear shuas.
Eireadh laoich nam buadh gun dàil,
Measg comhstri' is blàir na h-Eirinn, 115
Ge fada 'na thighinn a nall
Fionnghal o Innis nan gaoth,
122
FIONNGHAL.
DUAN II.
Buaileam, a ClionaiU, am blàr,
Is tuiteam fo lann nan saoi.'*
Sgaoil air an leathad am fuaim ; 120
Dli'èiricli laoich nam buadh fo airm,
Mar bhristeas cìil dubh.ghorm nan stuadh
San taif fo bhruaillein nan stoirm,
Sheas iad gu mòr air an fhraoch
Mar dharaig 's am faobh mu 'n ceann, 125
'Nuair chluinnear fo reotha a' ghaoth,
Duille thioram a' taomadh ro' 'n ghleann.
Ghlas faobhar nan nial air Cromla ;
Chrith an là air aornadh a' chuain,
An fform-cheathach a' snàmh air aonach, 130
Ceileadh Innisfail 's a shiaigh.
" Eiribh fo m' chaismeachd gu luath,"
Thuirt ceannard nan donn-sgiath,
Eiribh, shìol Lochlin nan stuadh ;
Dh'fhàg Eirinn fo ruaig an sliabh. 135
Leanaibh ro' Lèna nan gleann,
Gabb, a Mhòirlaimh, tigh Chormaic fo d' cheann,
GèiIIeadh do Shuaran nam buadh,
Mu 'n tuit iad san uaigh fo lann,
'S faoin sanas a' bhàis an Eirinn." 140
Dh'èirich iad mar scaoth o 'n chuan,
'Nuair bhuaileas an stuadh an tràigh.
Mar mhìle sruth bha toirm an t-shiaigh,
'N àm tachairt an Cona an àigh, 145
An garbh-eas, a' briseadh o 'n oidhche,
Fo dearsa soillse na grèine.
Mar thaomas faileus dùbhra dùinte
Air aomadh mùgach foghair thall,
Cho gruamach, dorcha, dlùth, gun chuntas, 150
DUAN ir.
nONNGHAL.
123
Shiubhail Lochlin mòthar, mall.
Mar thorc ciar air chruaich nam beann,
Ghluais 'na airm ard-righ nan lann ;
Air taobli a' gaisgich chìte sgiath
Mar thein an oidhch' air leac nan sliabh, 155
An saoghal dorcha, sàmhaeh, faoin,
Fear-siubhail critheach coimhead claon
Air tanas baoth san dearsa.
Chithear thall an carn fo scleò,
'S na daraig mhòr a dh'fhàs air. 160
Chuir osag o bhruaillein a' chuain.
Fo ruaig an ceathach o 'n charn.
Chunn'cas sìol Eirinn nam buadh,
Mar charragh ri stuaidh nan ràmh
àm seach'ran do niharaich o 'eòlas, 165
'S e brònach mu chaochladh nan speur.
" Siubhail, a Mhòrlaimh, gu luath,"
Thuirt righ Lochlin nan stuadh ard
" Tairg sìth do dhaoine fo ruaig ;
Sud shuas iad mu chruaich nan carn, 170
Tairg sith a bheiream do righre,
'Nuair chromas an cinn fb lann,
'N dèigh an gaisgich a thuiteam san strì,
'S òigh mhìn gu deurach sa' ghleann."
Thàinig Mòrlamh mòr mac Shathair; 175
Bu mhòr, 's bu mhòthar a cheum,
Gu labhairt ri triath Eirinn bu shàr
Measg coimhthionail ard an treun.
" Gabh sìth o Shuaran, 's thoir cìs,""
Thuirt gaisgeach nach mìn glòr; 180
" Gabh sìth a bheirear do righre,
'Nuair thuiteas an strì na slòigh.
124. - FIONNGHAL. cuan n.
Fàg Eirinn nan srutli 's nan raon :
Do bhean, is cù caol an fhèidh,
Brài'gheal uchd-àluinn is caoin, 185
Luath, a dh'fhàgas a' ghaoth 'na dhèigh,
Tairg sin ; oir is lag do làmh,
Gabh smachd ; na bi dàn 's bi beò."
*' Innis do Shuaran nan sgiath,
Cha do ghèill mi riamh, 's cha ghèill. 190
Bheiream an cuan dha 'n triath,
No uaigh dha 'shlòigh an Eirinn.
An là sin cha d' thig gu bràtb
Bheir dearsa mo ghràidh gu tuath,
'S cha teich, an Lochlin nan carn, 195
Ard-chabrach na seilg o Luath ?'*
*' Fhaoin cheannaird a' mhor charbaid,'*
Thuirt Mòrlamh, " bheil t'àirm ro' 'n righ,
An righ le luingeas o gharbh-choill,
Thogadh 'n innis mu 'n dhùisg an strì ? 200
^S cho beag Eirinn nan tom uaine
Do cheannard a' chuain fo stoirm.'*
*' Am focaii gèilleam do Mhòrlamh,
Mo lann do neach beò cha ghèill.
Bidh Eirinn fo chumhachd Chormaic. 205
Fhad 's a bhitheas deò annam fèin.
Chonaill, chinn-fheadhna nam fear,
Chual thu Mòrlamh nam faoin-ghlòr ì
Bheil sìth dhuit ri daoine o'n lear,
Fhir bhrisidh nan sgiath mòr ? 210
Thanais Chruthgheal na faoin ghleus,
C' uim a thog thu dhomh fèin am bàs ?
Tuiteam an tigh caol gun leus
Measg sòlais nan treun-dhàna
tìUAN n.
FIONNGHAL.
12.5
Togaibh, a sliìol Eirinn nam buadh, 215
Gach garbh.shleagh is iuthaidh geur. •
BuaiHbh dàimh Lochlin o thuath,
Mar thanais a nuas o 'n speur."
Dorcha, beucach, colgach, dùinte
Thaom iad dlùth o dhùbhra a' bhlair, 220
Mar cheò an gleann is doimhne mùig,
'Nuair thig na stoirm o chùl nan carn
Air sàmhchair chiuin na grèine.
'Na airm ghluais CuchuUin fèin,
Mar thanas speur àn iomall neoil, 225
Earradh dearg do dhealan geur,
'S gach gaoth bu treun 'na làimh ro-mhòir.
Bha CaruU anns an doire shuas,
Stoc nam buadh a' fuaim 'na làimh,
Thogail anama mòr an t-sluaigh 230
Le cruaidh bhrosnachadh nan dàn.
'* C'àite," thuirt am beul bu bhinn^
" C'àite shìn thu fèin, a Chruthgheal ?
'N ad luidhe air an fhonn ^un bhrigh,
'S do thigh grinn gun slige chùbhraidh ? 28 5
'S dubhach bean Chruthgheal fo dheoir
'Na coigreach an talla a' bhròin.
C' i sud mar dearsa air sliabh,
Air aghaidh chiar nan nàmhaid ?
C' i, ach Deò-ghrèine nan ciabh, 24Ò
Bean Chruthgheal is àillidh bràghad ì
Tha 'falt air a' ghaoith 'na dèigh j
'S dearg a sùil, 's is caol a guth.
'S glas Cruthgheal an astar an fhèidh ;
An còs na creige tha 'chruth. 24^'?
Thig e gu m' chluais am fhois ;
126
FIONNGHAL.
UUAN 11,
'S lag a ghuth san oidhclie,
Mar slueillein ag iadhadh mu chloich,
Mar chuileig an iomall soiìlse.
Ach thuit Deò-ghrèine mar nial 250
Avlì madainn chiar san ard-bheinn.
Tha lann Lochhn 'na caoin-chhabh.
Thuit rùn nan triath, a Chairbre ;
Thuit i, Chairbre, do chhu,
Sàr ghallan ùr na h-òige." 255
Chuala Cairbre fuaim a bhròin,
Shiubhail mar mhòr-thorc a' chuain j
Chunnaic e 'nighean gun deò,
Dh'aom e ro' mhilte'an an t-sluaigh.
Thachair ri Lochhn a lann ; 260
O cheann gu ceann ias an còmhrag,
Mar cheud gaoth an coille mhòir
An Lochhn nan tòrr 's nan tonn
Mar cheud teine 'n giuthsach chòrr
Air cheud beinn an tìr nan long ; 265
Cho beucach, creuclidacli, lìonor, mòr,
Thuit aghaidh an t-slòigh fo 'airm.
Mar chluarain ghearr Cuchuhin daoine,
Bha Eirinn ag aomadh fo Shuaran.
Thuit Curthach fo làimh nach caomhnadh, 270
Is curaidh nach b' fhaoin an Cairbre.
Tha Mòriann a chaoidh fo phràmh,
Chrith thu fo 'n bhàs, a Chaoilte,
Bha d' fhuil air do bhràighe bàn,
Do chiabh bhuidh air làr 's i sgaoilte. 275
'San àit anns 'na thuit an sonn,
'S tric a chuir e air lom cuirm,
'S tric o 'n chlàrsaich bhuail e fonn.
DUAN II.
FIGNNGHAL.
127
*S a mhiolchoin san tom a' gairra,
'Nuair bha òig-fhear nan caoLghleann 280
Cur taifeid air crann na seilg.
Dh'imich Suaran, righ nam buadh,
Mar mhòr-shruth fuar nam fàs-bheann,
'Nuair thuiteas a' bhruach le 'luas
'S na cuirn a' gluasad sa* ghleann. 28.5
Sheas Cuchulhn treun 'na chomhair,
Mar cbruaich mhòir mu 'n sgaoil an nial :
Bhi cleasachd na gaoithe mu 'scòrr,
'S a' ghiuthsach cliòrr air taobh nan sliabh
'S a chlochmheallan a' breabadh air craig ; 290
Seasaidh craig na 'neart gu h-ard
'Cur fasgadh air tlàth-ghleann Chòna.
Mar sin bha Cuchulhn nam buadh
'Cur fasgadh air sluagli na h-Eirinn.
Mar fhuaran caoin a thaomas sruth, 295
Dhòirt an fhuil mu 'n cuairt do 'n laoch.
Thuit Eirinn air àros nan cruth,
Muì shneachda fo ghrèin san fhraoch.
Shìol Eirinn," thuirt Cruthmal gun tuar,
" Tha Lochhn san ruaig 'nar dèigh. 300
C' uim shesas mar chuiseig ri Stuaidh ?
Grad theichibh gu cruaich an fhèidh."
Theich esa' mar fhiadh san fhireach,
A siiìeagh mar bhioran ri thaobh.
Cha lìonor ghabh astar gioraig 305
Le Cruthmhal bu dona faobh,
Thuit iad an carraid nan laoch
Mu charraig an fhraoich air Lèna.
Air charbad mòr nan clacha-buadh
Chite shuas ard thnath na h-Eirinn ; 310
128 FIONNGHAL- buan ii.
Mharbhadh leis gaisgich o thuath,
*S labhair ri Conall na fèile.
*' A Chonaill, ard-cheann nam fear,
A dh'altrum gu gleus bàis mo làmh,
Ge d' theich sìol Eirinn o 'n lear, 315
Cumaidh sinne còmhrag ri dàimh.
A Charuill o 'n àm a dh'fhalbh,
Gabh le m' chairde do 'n tom ud shuas,
A Chonaill ! seas sa ri m' lainn
Gu cumail o' chall na ruaige." 3250
Leum Conali air carbad nam buadh ;
Ghite shuas sgiath mhòr nan treun,
Mar ghealaich a' dubhadh fo ghruaimj,
Piuthar uaibhreach reul nan speur, -
'S i 'g imeachd gu donn o 'n ear, 323
'S droch caochladh air inntinn nam fear.
Bha Sithfada spairn ri cruaich,
'S an Dubh-sròngheal bu luath ceum ;
Mar tliuinn mu mhòr-thorc a' chuain,
Bha tarruing an t-sluaigh nan dèigh. SSO
Air taobh Chromla nan eruach ard
Sheasadh brònach tliall siol Eirinn,
Mar mhòr-choille ioisgte gu crann
Fo ghaoith-oidhche air carn ag èirigh,
O clièile fada tioram donn $35
Gun duill* air lom a' fuaim.
Cuchulhn fo dharaig thall,
Sàmhach, gaisgeach nan rosg mall,
A ghaoth 'na fhalt craobhach shuas,
'Nuair thàinig fear-coimhead a' chuain, 340
Moran mac FhithiH, am bard.
*' An luingeas, an ìuingeas, a th'ami
3JUAN II.
FIONNGHAL.
O ard-innis nan ciar-bheann !
Fionnglial, ceann nan slògb, an triatb,
Fear-bbristeadb nan donn-sgiatb ;
An cobbar bàn mu thaobb nan long,
Na croinn le siuil mar choill' nan tom
Measg tional trom nan niaL"
Thuirt Cucbullin, " Sèid, a gbaoth,
O innis chaomh cheathaich a' cbuain ;
Gu bàs nam mìlte tbig, a shaoi,
Ard-righ Sbebna is mòr kiaidb.
Tha do sbiuii, mo charaid, dhomb fèin,
Mar dearsa na maidne o neul,
Do luingeas mar sbolus nan speur,
Tbu fèin mar tbeine bu cbòrr.
A dbeab'as gu mòr san oidhcbe
A ChonaiU, chinn-uidbe nan triatb,
'S taitneach ar cairde am bròn.
Tlia 'n oidhcbe tional mu 'n t-sliabb,
C' àite bbeil Fionnghal nan long ?
Suidlieamaid fo 'n dùbbra dbùint
Feitbamh gealaich ùir is reuL"
Theirinn air a' cboill' a' gbaotb,
Toirm nan eas air cuirn nan sHabb,
Uisg mu Cbromleac an fbraoicb,
Dearg-reulta plaosgadb ro' 'n niaL
E,o-bhrònacb air taobb nan sruth
Sbuidb ceannard Eirinn nan triath j
Conall mac Cholgair r' a làimb,
Is Carull o 'n àm a db'fhalbh.
'S dona do làmb, a Cbucbullin,"
Tbuirt mac Sheuma bu mbòr feum,
" 'S dona do làmb, a ChucbulHn,
r
130
FIONNGIIAL.
BUAN ir.
O thuit leat do charaid fèin ;
Fheairde mhic Amuin an àigh,
Bu mhòr dhuit mo ghràdh sa'bheinu."
C' uime, Chuchulhn, mhic Sheuma,
Thuit fear-bhristeadh nan gorm-sgiath ? 380
'S cuimhne," thuirt Conall nam beum,
*' Sàr-mhac Amuin nam mòr-thriath j
Bu mhòr e, 's b'àluinn a shnuagh,
Mar bhogha nan stuadh san speur.'*
" Thàinig Feard o Alb' a nall, 385
Sàr cheannard nan ceud ghleann ;
An talla Mhùire thog e 'lann ;
Fhuair e cairdeas nach bu ghann.
Bha m' astar san t-seilg leis an laoch,
B' àros faraon dhuinn am fraoch. 390
Deudgheal, bean Chairbre, bha còrr,
Triath mhòir raon Ullin is Ardbheinn,
B' e solus na sgèimh a còir,
B' e cridh' an talla dha 'n ardan ;
Bha 'gaol do dearsa na h-òige, 395
Mac Amuin, a b' uailse gnè.
' A Chairbre,' thuirt làmh bu chaoin,
* Thoir feudail gu leth dhomh fèin ;
Fàgam do thalla, fhir f haoin ;
Chairbre, thoir dhomh leth sa' bheinn.' 400
Thuirt Cairbre, ' Thugadh mac Sheuma
Gu leth dhuit an fheudail san fhraoch.
Bhean ghasda, is àiUidh ceuma,
Na faiceam thu fèin a chaoidh,
^S-e anamsa còmhnuidh na còrach, 405
Gheug-sholuis na mòr-chuis, bi slàn.'
131
Dh'fhalbh is roinn an f heudail dhoibh j
Bha 'n tarbh mar shneachd air sliabh.
Thug mi do Chairbre an tarbh.
Dh'èirich ardan mu rùn n9,n triath. 410
' Mhic Amuin/ thuirt bean bu tlàth,
* Chuir Cuchullin m' anam fo cheò.
Cluinneam, a thriath, air a bhàs,
No bitheam air Lùbar gun deò,
Bidh mo thanas mu phlaosgadh do shùl, 415
Is m' ardan, a rùin, a' d' dhèigh.
Gearr-sa Cuchullin gu 'chùl,
No fàg mi gun chliu sa' bheinn.*
* Lamhgheal,' thuirt an t òg bu treun,
' C' uim' an cuirinn mac Sheuma gu bàs ? 420
'S e caraid mo smaointean e fèin j
C' uim' thogainn, a gheug, an lann ?*
Tri lài thuit i air deoir,
An ceathramh thog an t-òg a sgiath.
' Buaileam mo charaid bu chòrr j 425
Ach tuiteam an tùs san t-sliabh.
Am b' urraimi domh fhaicin san aonach,
'S mi m'aonar, Cuchullin is 'uaigh.'
Rinn còmhrag air raon na Mùire,
Is sheachainn ar lanna lot ; 430
Bha screadail air clogaid le'n cùlaobh,
'S air sgiatha bu dhùbh-ghorm cop.
Bha Deudgheal ri gàire aig làimh,
Thubhairt ri Feairde gun dàil ;
* Is lag na d' ghlacaibh an crann ; 435
'S lag do lann, is lag thu t-òige,
Cha choimeas do t-aois a' chruaidh,
I 2
132
FIONNGHAL.
DUAN II.
Fàg a' bhuaidh aig sàr mhac Sheuma/
Mar chraig air thaobh MeaUmoir an laoch.
An sùil a' ghaisgich chìte deoir. 440
Labhair e gu fòil sa' bheinn,
' ChuchulHn, tog do sgiath chòrr,
Thoir aire, f hir mhòir, ort fhèin ;
Tha m'anam fo eallach am bròn
Mu d' fhuil a dhòrtadh, fhir thrèin.' 445
Ghluais m' osna, mar ghaoith o chòs,
Dh'èirich àrd 's bu gheur a° chruaidh.
Thuit dearsa a' chòmhraig j fo 'n tòrr
Tha Feairde gun deò san uaigh.
'S dona do làmh a ChuchulHn, 450
O thuit an t-òg duineil fo d'lann."
" 'S brònach an sgeul, a thriath a' charbaid,"
Thuirt Carull nam marbh-rann ;
" Chuir m'anam air ais le farmad
Gu aimsir a dh'fhalbh 's a bh'ann. 455
Na laithean a dh'aom o shean,
'S tric a chual air Comal sgeul,
A reub an caraid dha 'n robli 'ghràdh,
Bha buaidh air a chruaidh am feum,
Am còmhrag nan treun sa'bhlàr. 460
Bha Comal o Alba fèin ;
Thar ceud beinn bu thraith an triath^
O mhìle sruth dh'òladh 'fhèidh ;
Chkiinnt' a choin air mìle sHabh ;
Bha'aghaidh cho sèimh ri òighe, 465
Bu bhàs a làmh mhòr do laoich.
Bha 'rùn do ainnir, 's bu chòrr i,
Nio-hinn Chomhluich nan corn nam faobh.
B' is' an gath-grèine measg mhnài ;
DUAN ir. JlONNGHAL. 133
Bli duiblie na fitheacli a ciabh ; 470
Bu luath a coin sheilg air tràigh ;
Chluinnt' a bdgh' air ghaoith nan sliabh«
Bha h-anam air Comal a'tàmh;
'S tric thachair an gràdh an sùil,
Sa' mhonadh bha iomairt an làmh, 475
Bu taitneach an sanas air chùl.
Bu rùn do Ghruamal an òigh ;
Triath Ardbheinn nam mòr nial;
Bha'aire mu h-astar o shlòigh,
Nàmhaid Chomail nan gorm-sgiath. 480
Aon là o 'n t seilg, is iad sgìth,
Ceo a cleith na frìth o 'n t-sluagh,
Thachair Comal is ainnir gun chlith
'N còs Ronain aig srith nan stuadh,
Aite-còmhnuidh do Chomal o 'n t-seilg, 485
Dha fèin is do aìrm nam buadh.
Bha ceud sgiath ard gun mheirg^
Ceud clogad treun do chruaidhi
' Gabh tunaidh,' 'se thubhairt an t-òg,
' A Gheahnhìn a's àilhdh snuagh ; 490
Ghath-soluis a's ainneamh an còs ;
Chi mi cabrach mòr mu' n chruaich ;
Falbhaidh, ach tilleam gun tàmh.'
' Tha m' eagal mu nàmhaid,' thuirt òigh,
Mu Ghrnamal nach èirich an dàn, 495
Dha 's annsa Ronan 's a chòs.
Ach fuirigheam am measg nan arm
Gu d' thilleadh o thoirm na seilg.'
Dh'fhalbh e gu Mora an fhèidh.
Chum feuchainn nach d'thrèig a ghràdh, 50O
Chnir ise na h-airm oirre fèin,
134
FIONNGHAL.
DUAN II.
Is laathaicli i *ceum gu tràigh.
Shaoil e gur nàmhaid a bh'aiin ;
Bhuail a chridh' gu h-ard a chliabh ;
Thionndaidh a dhearg-chruth gu bàn, 505
Mu 'shùile bha dorchadas ciar ;
Tharruing e 'm bogha gu chùl ;
Leum o 'thaifeid iuthaidh rèidh ;
Thuit Geahnhìn 'na 'fuil, a rùn.
Thàinig 's b'fhiadhaich a ghnùis's a cheum, 510
Ghairm air nighinn Chomluich nan long
Gun f hreagradh o thom no sHabh,
* C' àite bheil thu, rùn nan sonn,
Ainnir ghasda nan trom-chiabh ?'
Bha cridhe-sa chsgeadh thall 515
Mu 'n iuthaidh a dh' f hàg a làmh,
' An tus' a nighinn Chomluich a t' ann ?'
'S e tuiteam gun dàil mu 'bràigh.
Fhuair sealgair an dithis a b' ùr
An àros an fhèidh ri stuaidh. 520
Bu dorch a laithe mu 'rùn,
Bu lìonor a cheum mu 'h-uaigh :
Thàinig luingeas naimhd' o thuath,
Bhuail is chuir fo ruaig an dàimh.
Ag iarraidh a'bhàis ro' 'n t-sluagh, 525
Co a bhri ,eadh a chruaidh air tràigh ?
Thilg e 'airm dhùbh-ghorm air rèidh ;
Thuair iuthaidh a chrè gun bhàigh.
Tha chadal, a Gheahnhìn, ri d' thaobh
Mu iomairt na gaoith air chuan. 530
Chi maruich' an uaigh maraon
'S e 'g èirigh air druim nan stuadh."
FIONNGHALL.
DUAN IIL
" 'S TAiTNEACH leam focail nam fonn,'*
Tliuirt Cuchullin, an sonn deas,
*' S-taitneach sgeul air àni a dh'fhalbh,
Caoin mar bhalbh-dhmchd madainn shèimh
Air dosan is tuim nan ruadhag, .5
'Nuair a dh' èireas a' ghrian gu mall
Air sHos sàmhach nan liath-bheann,
Loch gun bhruaillein fada thall
Caoin is gorm air urlar ghleann.
A Charuill, tog a rìs do ghuth, ÌO
Dh'èirich le aoibhneas san talla,
'Nuaìr bha Fionnghal nam ball-sgiath
Xasadh mu ghnìomh a shìnns're."
" Fhionnghail, fliir còmhnuidh sa' chòmhrag,'*
Thuirt Carull, bu bhinne fonn, 13
'S lìonor do chleas agus dubh-bhuill j
Fo t-fheirg thuit Lochlin nan long,
'Nuair bha t-aghaidh cho lom ri òigh',
Chunnaic iad aghaìdh na h-òige,
136
FIONNGHAL.
DUAN III
Bha 'n gàire 'n tùs mu 'n laoch. 20
Bha 'ra bàs 'na làimh anns a' chomhstri.
A neart mar thuil Lòra an fhraoich ;
Mar mhìle sruth bha ghaisgich chiar,
An carraid nan sgiath, mu 'n t-sonn,
'Nuair ghlac iad righ Lochhn nan sHabh, 25
Is thugadh e sìos da luing.
Dh' at ardan 'na chridhe borb,
'N robh bàs dorcha dha 'n òig-fhear
'N anam triath bu choirbte eolg.
Cha d'fhuair duine buaidh sa' chomhstri 30
Air Starno ach Fionnghall fein.
Shuidh an triath 'na thalla thall,
An tìr nan Gall is airde coiil'.
Ghabh e Snìobhan liath 'na dhàil,
Is labhair e gu mall le foill ; S\5
Snìobhan, a thogadh am fonn
Aig leac Lòduinn crom san t-sliabh ;
'Nuair chluinneadh an fhuath-chlach an sonn,
Thilleadh còmhrag ruaig nan triath.
A Shniobhain, a's glaise ciabh," 40
Thubhairt Starno nan sgiatli donn,
" Siubhail gu Ardblieinn nan sliabh,
Gu Selma, mu 'n iadh an tonn ;
Innis do Fhionnghal an righ,
A's gloine measg mìle tria.th, 45
Dha bheiream nighean a ghuth bhinn ;
Oigh a's àillidh thog mìn-uchd riabh,
Cho geal a ruighe a tha cruinn,
'S an cobhar air druim a' chuain.
Caoin anam gèig a' chùil duinn. 50
Grad thigeadh an righ air stuaidh ;
DUAN^ III.
nONXGHAL,
137
ThifTeadh an ^aiscreach nach striochd
Gu nisrhinn a's diomhaire ceum."
Thàinig Snìobhan bu ghlas ciabli.
Chaidh Fionnghal air triall le 'shluagh, 55
Leum anam, a' lasadh, roi' 'n triath,
Gu ainnir nan ciabh o thuath.
" Ceud fàilte," thuirt Starno bu chiar,
" A righ mhòir nan sHabh, ceud ìailt.
Bhur beath-sa, ghaisgich mu 'n triath, 60
A shiol innis nan cruach ard.
Tri lai, san talla so fèin
Gabhaibh cuirm is gleus fo 'r ceann j
Tri lài measg ciar-thuirc is fèidh,
Am faogliaid an rèidh 's a' ghleann. 63
Chdnnidli òigh a's àillidh bhiu' cHu,
'S i tunaidli air chùl au t-shiaio'h."
Bha bàs nam fear 'na anam borb ;
Thug e sHg is cuirm nam fleagh.
Bha amharas an righ mu 'cholg ; 70
Chum 'èideadh, is ghlac a shleagh,
Thuit eagal air sinnsire bhàis ;
Theich iad thaH o rosg an righ.
Dh' èirich guth aoibhneis mu 'n cuairt ;
Bha aighear 'ga luaidh air teud, 75
Sheinn bàird air comhstri nam buadh,
'S air ard-uchd fo luaidh an trèiu.
Tliog Ullin, fear-focail an righ,
Guth binn o Chòua nam fuaim,
Mhol e nighean Lochlin nam frìth 80
'S triath ^lhòrbheinn a's airde gruaim.
Chuaìa nighean Lochlin an ceòl ;
Dh'fhàg i 'talla cHomhair thall;
138
FIONNGHAL.
DUAN III.
Thàinig 'na h-àille dha 'n còir,
Mar ghealach òg o neoil air sàil. 85
Bha sgèimh mar sholus 'ga h-èideadh ;
Bha 'ceuma mar cheòl nan dàn.
Chunnaic i 'n righ 'n òigh bu bheusach ;
Dh' èirich osna a clèibh gu mall j
Bha gorm-shùil ag iadhadh os ìosal 90
Mu thriath Mhòirbheinn nan liath charn="
An treas là le dearsa ffu iar
o
A' boillsgeadh air sliabh nam torc^
Ghluais Starno nam mala ciar,
Is Fionnghal nan sgiath 's nan lot, &5
Leth soillse chaith iad san t-seilg ;
Bha sleagh Shelma night' am fuil.
Thàinig nighean Starno nach mairg,
A gorm-shùil fo dheoir an tuil.
Thàinig òigh' le guth bu tlàth, 100
Gu laoch, bu shàr, righ Mhòirbheinn.
*' Fhionnghail o shinnsear nan triath,
Na cuir earbsa 'n ardan Starno.
Tha 'ghaisghich ceilte san t-shabh,
Sa' choiìle chiar fo àrmaibh ; 105
Seachainn coill' a bhàis, a righ,
A threun-fhir o innis nan ràmh.
Thoir cuimhne air Làmh-gheal nan sonn ;
Cum a h-athair o òigh an uchd bhàin,
Righ Mhòirbheinn mu 'n iadh an tonn." 110
Gun bhruaillein ghhiais an t-òig-fhear suas,
A ghaisgich 'nan cruaidh ri thaobh.
Thuit luchd a* bhàis fo 'làimh gu luath,
Ghair Gorm-mheall mu 'n cuairt le 'fraoch^
DVAs iir. FIONNGHAL. 139
Fa chomliair an talla'n robh fleagh, 115
Chruinnich o'n t-seilg an sluagh ;
Thàinig borb-Starn' le 'shleagh,
Dhubh-mhala mar nial air stuadh,
*S a sliùil mar ruadh-thein oidhche.
Thig-sa," thuirt Starno na strì, 120
" Aghaidli shneachda a's mìne glòr.
Cha robh do chòmhradh faoin do 'n rigli ;
Air a làimh tha fior-fhuil an t-shiaigh."
Thàinig le 'dearg-shùii fo dheoir,
A ciabh bu chòrr a sgaoileadh ard, 125
A brollach bàn fo osnaidh mhoir.
Co gheal ri cobhar sruth nan carn.
Bhuail Starno a chruaidh 'na taobh ;
Dh'aom i mar chuitheamh air an t-sHabh
'N àm tuiteam o Liath-lic an fhraoich, 130
'S fuaim a' gluasad o 'n aonach chiar,
'Nuair is sàmhach a' choill' 's an t-ard,
Is mac-talla snàmh sa' ghleann.
Thug Fionnghal sùil air a shhiagh,
Is dh'èirich a shluagh fo àirm. 135
Bha 'n còmhrag mar charraid nan stuadh.
Chaidh LocWin fo ruaig san stoirm,
Thog e òigh bu ghlaise snuagh,
Ainnir fharast, bu mhìn gnè.
Chuir a luingeas ri iomairt a' chuain ; 140
Fo Ardbheinn tha 'h-uaigh san rèidh ;
Tha stuadh mu 'tigh caol gun leus.
" Ceud fàilt air t-anam, a gheug,'*
Thuirt Cuchullin bu treun làmh.
" Ceud fàilt air bàrd, a's binne beul, 145
'S air gaisgeach mu 'n d'èirich dàn.
140
riOKNGHAL,
DUAN III.
Bii làìdii* 'na òige 'n rigli,
Is neartmhor 'na aois a lann.
Tuitidh Lochlin fo 'chruadal a rìs,
Ard cheannard nam frìth 's nan gleann. 150
Feuch do ghnùis o neoil ag èirigh,
A ghealach, a shoillseadh a shiuil.
Ma tha taibhs' is neartmhor sna speuraibh
'Na shuidh air ceathach gu 'chùl,
Tionndaidh a luingeas o charragh, 15.5
Fhir a tha marcachd nan sìa-n."
So thuirt CuchulHn nam buadh
Aig fuaim sruth uaibhreach nam beann.
Thàinig Cahnar a lotadh san ruaig,
Mac Mhathais gun tuar o' n ghleann. 160
Thàinig e 'na fhuil o 'n bhlàr ;
Dh'aom gaisgeach bu shàr air crann.
Bu lag o 'n chòmhrag a làmh,
Bha spionnadh 'na anam san àm.
" Do bheath,' a mhic Mhathais," thuiit Conpdl,
" Do bheatha dha d' chairdibh, a thriath, 166
C' uim' a bhris an osna o d' bhrollach,
Fhir anns nach robh eagal riamh."
" Cha robh, a ChonaiU, 's cha bhì,
Tliriath chòmhraig a's gèire cruaidhj^ l7o
Tha sòlas air m' anam san strì,
'S binn leam fuaim comhstri an t-sluaigh,
Tha mise do shliochd nam beum ;
Cha robh eagal nan ceud air mo shinns're.
B' e Cormar an ceud-fhear dlie m' thrèibh j 175
Bha 'aoibhneas an stòirm nan stuadh ;
Bha 'dhubh-eathar hiathmhor, seang,
Air sgèitli gaoithe, 'n astar a' chuain.
DUAN III.
FIONXGHAL.
141
Chuir tannas bruaillein san oidhcli' ;
Dh'at muir gun soills', bha carradh fuaim ; 1 50
Bha ghaoth 'cur nial agus bhoillsg'
Tein-oidhche air aghaidh nan stuadh.
Ghabh eagal is thiU e gu tràigh.
Bu nàii' leis gun ghabh e fiamh :
Bhuail e gu aigein gun tàmh 185
Dh'iarruidh fuath-thanas nan nial,
Tri òig-fhir riaghl' eathar air tonn,
Bha 'chlaidheamh, 's e lom, 'na làimh.
'N dubh-cheathach air àros nan long,
Dh'iarr ceannard nan sonn le 'lann : 190
Le 'lainn a dh'iarr an dùbhra,
'S e dlùthadh ri 'n tannas gu cheann.
Dh'f hàg sàmhla a' ghaoth 's an speur ;
Dh'èirich reulta 's gealach chaoin.
*' Cho dàna ri m' shinns're mi fèin ; 195
Tha Cahnar a rèir nan sonn.
Teichidh cunnart a chaoidh o 'iann ;
'S ann dhoibhs tha dàn a bhi's buaidh.
Sibhse, shil Eirinn na fèile,
Fàgaibh Lèna, 's fuileach fraoch, 200
Tionail na mhaireas ri chèile
Gu righ nam beum, ard-thriatli nan laoch.
Chualas triall Lochhn fo àirm ;
Gabhams an còmhrag a'm' làimh ;
Bidh m' f hocal cho ard ri stòirm ; 205
Bidh am barail gur mìle th' ann.
Mhic Sheuma, cuir cuimhn' orm fèin ;
Cuir cuimhn' air Cahnar gun deò ;
'Nuair bhuadhaichea^ Fionnghal sa' bheinn,
Cum mo chuimhne le cloich o cheò ; 210
142
FIONNGHAL.
DUAN III.
Cluinnidh gach lìnn am dhèigh
^ir Calmar, e fèin, 's a chHù.
Bidh a mhathair an astar an f hèidh,
Fo aoibhneas a' coimhead air 'ùir."
" Mhic Mhathais," do fhreagair an triath, 215
" Cho do thrèig mi thu riamh, 's cha trèig j
Tha m' aoibhneas an cunnart nan sgiath ;
Cha deachaidh fo ruaig 's cha teid.
A Chonaill, 's a Charuill 'araon
O 'n aimsir a dh'aom o shean, . 220
Thugaibhs' ar cairde ro' 'n fhraoch,
Gaisgich Eirinn nan colg sean,
'Nuair a dh'ìsleas farum a' chòmhraig,
Gheibh sibh sa' chòmhnard gun deò,
Dà churaidh chaidh sìos air chòmhluath 225
Measg mhìlte an comhstri nan slògh.
Mhic Fhithil nan ceum ard,
Gabh Lèna gu gàir a' chuain ;
Thigeadh righ Mhòirbheinn gun tàmh,
Thigeadh an triath nalì gu luath, 230
Mar a' ghrian an deireadh nan stòirm,
Le solus as-ùr dha 'n t-sluagh."
Ghlas madainn air Crorala an fhraoich ;
Ghhiais sìol nan long o thonn gu torr.
Sheas Calmar an aghaidh nan laoch ; 235
An ardan faoin bha 'anam mòr,
Bu ghlas 'na thuar bha triath nam beum ;
Dh'aom aìr sleagh 'athar 's e fann,
Sleagh 'athar o Lara nan treun,
Thug e fèin gu rèidh nan lann, 240
'Nuair bha anam a mhàthar fo cheò,
Anam Alcletha 'na h-aonar.
DUAN III. FIOXXGHAL. 143
'S i 'g aomadli fo bliròn na h-oidhche.
Ghlac an t-sleagh, ach thuit e thall,
Mar chraoibh a' striochdadh air sliabh. 245
Sheas Cuchulhn 'na aonar sa' bhlàr,
MsLT chraig an gaineamh sheas an triath,
Craig air an taomadh an cuan
Xeart nan stuadh gu fuar ri taobh ;
Bhi cobhar bàn mu 'muineal shuas, 250
Na cuirn a' fuaim air cruaich an fhraoich,
O 'n cheathach ghlas air toirm nan stuadh,
Chuun'cas hiingeas nan seòl bàn,
Luingeas Fhionnghail nau sàr-tliriath,
Ard mar choille chiar an croinn 255
GèiEeadh ma-seach air druim a' chuain.
Chunuaic Suaran o leac nan os,
Is thill e o ruaig na h-Eu-inn.
Mar thaomas an cuan o thràigh
Mu cheud innis gàireach uan torc ; 260
Cho beucach, dubhlaidli, leathan, mòr
Gliluais Lochlin fa chòir an risrh.
Crom is deurach, brònach, mall,
A shleagh san, fhraoch ri thaobh 's 'na dhèigh,
Luidh Cuchullin thall sa' choili', 265
Mar theine soillse roimh a bhàs.
Mu chairdibh bha mulad an laoich
An codal caoin air shabh nam blàr,
B' eagal dha aghaidh an righ,
Chuir fàilt air o 'n strì cho tric. 2*70
*' Is Honmhor mo laoich air làr,
Trèith Eirmn, a b' àilhdli snuaofh,
ladsa bha sùrdail san talla,
'Nuair a dh'èirich farum nan corn ;
FIONNGHAL,
DUAN lìl.
Clia 'n fhaic mi chaoidh an ceuma 275
Am fraoch air eaduinn nan sìan :
Cha chhiinn mi an guth san t-seilg
Aig sruth an deirg san aonach ;
Clos, sàmhach, is ìosal nan codal
Nan luidhe gun leus tha mo chairde. 280
A thannais fhaoin nara marbh-laoch,
Tachraibh san fhraoch orm fèin,
'Nuair lùbas craobh Thùra fo ghaoith,
fuaim bhaoth air aghaidh na beinne.
Luidheam fada thall os ìosall 285
Gun f hios do dh'fhear-focail no dàin ;
Cha 'n èirich dhomh clach no uaigh
Aig iomall nan stuadh, no 'n gleami.
Bi brònach, 's mi measg nara marbh,
A Bhra'-gheal a's àiUidh ciabh, 290
Bi brònach, 's rao chHu air fàlbh !"
Mar sin a labhair an triath,
'Nuir chuir e an sliabh air chùl.
An righ 'na luing bha làidir còrr,
Shìn a mach gu mòr a shleagh : 295
Bha chruaidh mar lasair air scòrr ;
Dearbh-theachdair a' bhàis sa' mhagh,
'Nuair luidheas air Meallraor an f hraoich
An caol-dhealan o 'n fhaoìn-thaibhs',
Am fear-siubhail fo eagal leis fèin, 300
'S a' ghealach a' duhhadh san speur.
«f Dh'aom an còmhrag," thuirt an righ,
" Chi 'm obair na strì san rèidh,
Fuil chraobhach mo chairde san fhrìth.
Is bronach do fhraoch 'a Lèna j
'3 brònach dar^ig air bheinn Chromla. 305
JDUAN III. FIONNGHAL.
145
'Nan iieart tliult sealg-fhir bu trèine ;
'S mac Sheuina nam beum air chòmhlath.
rhillein 's a Roinne, mo dhà mhac,
Togaibhs' an stoc aig Fionnghal ;
Dìribh air aghaidh nan cnoc, 310
Is gairmibh gu loch na lorghuil,
Gairinibh nàmhaid o uaigh Làmhdhearg,
An triath a ghabh tàmli o shean.
Biodh bhur guth niar ghuth bhur n-athar,
^Nuair a dh'èireas dha gabhail o chòmhrag. 315
Feitheam an so an laoch treun ;
Feitheam mu Lèna air Suaran.
Thigeadh an gaisgeach leis fèin,
No maillc r'a cheud fo 'n àirmibh.
Thigeadh na nàimhde gu lèir ; 320
Inn'sibh gur treun 's gur garbh sinn.'*
Chaidh Roinne ruadh ga luas mar dhealan ;
Bha FiIIean mar fhoghar fo ghruaim.
Chualas thar Lèna nan gleannan
Stoc Fhionnghail le sinns're a' chuain. 32J
Mar thràigh fhuaimear a' chuain mhòir,
A' tilleadh o thòrr tìr an t-sneachd,
Cho làidir, cho dorcha, cho còrr
Theiring sliochd nan long o'n lic.
Bha 'n righ rompa mòr is treun 330
Am beud àrdain sgèithe 's àirm.
Las fearg air dubh aghaidh nach tioma.
Bha 'shùil mar theme slèibh an stòirm.
Chunnaic Fionn mhac Stairn' bu chòrr,
'S bha 'chuimhn' air òigh an t-sneachd ; 333
'Nuair thuit i, bha Suaran fo dheoir ;
Mu 'n òg.mhnaoi a b' àillidh leac,
t K
\
346 FIONNGHAL.
Chaidh UlHn nam fonn dh'a chòir
G' a chuireadh gu cùirm air tràigh.
Bu taitneach do righ nam beann-mòr
Cuimhn' air ainnir a cheud-ghràidh.
Thàinig tJJh'n a b' aosda ceum,
'S labhair e fèin ri mac Stairn.
" Thus' o thìr fada, f hir thrèin,
'S coimeas 'na d' èideadh 's 'na 'd àirm
Ri craig am meadhon nan stuadh,
Thigsa gUf cuirm nan triath,
Caith là na sàmhchair fo fhleagh j
Am màireach bi briseadh nan sgiath,
'S a' chòmhrag mu 'n iadh an t-sleagh." 350
" N diughfèin," thuirt mac Stairn', " andìugh
fèin
Briseam sa' bheinn an t-sleagh.
'Màireach bidh do righsa gun ghleus,
Agus Suaran 's a thrèin aig fleagh." 355
Am màireach biodh fleagh aig an triath,"
Thuirt righ Mhòirbheinn fo fhiamh-ghàire,
" 'N diugh cuiream an còmhrag air sUabh,
*S briseadh-mid an sgiath bu shàr.
Osein, seas suas ri mo làimh, 860
Ghaill, togsa do lann, i'hìr mhòir ;
Fhearghuis, tarruing taifeid nach mall ;
Tilgs' FhiUein, do chrann bu chòrr.
Togaibhs' 'ur sgiàthan gu h-ard,
Mar ghealach fo sgàil' san speur : 3&5
Biodh 'ur sleaghan mar theachdair a' bhàis j
Leanuibh, leanuibh mo chhu 's mi fèin j
Bi'bh coimeas do cheud sa' bhlàr."
DUAN iti.
3tO
I
345
DÙAN lÌU
FÌONNGHAL.
Mar cheud gaotli an daraig Mhòirbheinn,
Mar cheud sruth o thòrr nan aonach^ 870
Mar neoil a' curradh gu dubhlaidh,
Mar chuan rnòr air tràigh a' taomadh,
Cho leathan, beucach, dorcha, borb
Thachair laoich fo cholg air Lèna.
Bha gairm an t-sluaigh air cruaich nam beann, 375
Mar thorrunn an oidhch' nan sìan,
'Nuair a bhriseas nial Chona nan gleann^
'S mile taibhs' a' sgreadadh gu dìan
Air gaoith fhaoin fhiar nan carn.
Ghluais an righ 'na 'neart gu luath, 380
Mar thannas Thrèinmhoir, fuath gun bhàigh,
'Nuair thig e 'n crom-osag nan stuadh
Gu IMòrbheinn, tìr sinns're a ghràidh.
Bidh an daraig a' fuaim sa' bheinn,
Tuitidh carraig na slèibh fa chòir ; 385
Ro' 'n dealan chithear e fèin ;
O charn gu carn bidh cheuma mòr.
B'fhuileach leam m' athair san fhrìth^
'Nuair thog e ie clì a lann ;
Bha cuimhn' air òig' aig an righ, 390
'Nuair chathadh leis strì nan gleann.
Shiubhail Roinne mar theine nan speur ;
Bu dorcha gu lèir bha Gall ;
Chaidh Feargus mar ghaoith sa' bheinn ;
Ghluais Fillean mar cheathach ri tom • 395
Bha Oisian mar charragh sa' chòmhrag ;
Bha m' anam a' mòrchuis mu 'n righ,
Bu lìonmhor na bàis, 's bu dubhlaidh
Fo dhealan mo mhòr-lainn san strì.
K2
148
FIONNGHAL.
DUAN in.
Clia robh 'n sin mo chiabh cho glas ; 400
Cha do chrith mo làmh le aois ?
Bha lèirsinn mo shìiil gun dol as,
Is shiùladh mo chas dhomh a chaoidh.
Co dh'inn'seadh air bàs nan slògh ?
Co air gnìomhaibh nam mòr-thriath, 105
Nnair lasadh gu feirg an righ còrr
Caitheadh LochHn air tòrr nan sHabh ?
Dh'èirich toirm air thoirm o 'n t-shiagh,
Gu 'n thnit air an stuaidh an oidhch'.
Fann, a crith, gun tuar, mar fhèidh, 410
Thionail Lochhn air Lèna 'n fhraoich.
Shuidh sinne mu chlàrsaichean grinn
Aig Lùbar nan sèimh-uisg caoin.
'S e 'n righ bu teinn air an tom
'S e clàistinn binn-sgeul nam bàrd ; 415
Bha sinns're nam mòr-ghnìomh nan fhonn,
Gach gaisgeach a b' aosda dàn.
Air sgèith bha aomadh an righ j
Bha osag na frìth 'na chiabh,
A smaointean air làithibh na strì, 420
An àm bu neo-chhth ua trèith.
Hi thaobh 'na sheasadh ri crann
Bha Oscar nan lann bu chòrr,
A shùil air righ Mhòirbheinn nan gleann,
Is 'anam mu ghnìomihaibh mòr. 425
" Mhic mo mhic," thuirt an righ,
" Oscair na strì 'na t-òige,
Chunnam do chlaidheamh nach mìn ;
Bha m' uaill mu m' shinnsear mòr.
Leansa chu na dh'aom a chaoidh ; 43Q
Mar d' aithreacha tiesa fèin,
BUAN III. FIONNGHAL.
149
j\Iar Threunmor, ceud cheannard nan saoi,
Mar Thràthal, sàr athair nan treun.
'Nan òige bhuail iad am blàr ;
An duana nam bard tha 'n cliu. 435
Bi-sa mar shruth ris na sàir ;
Ki laigse nan lann cho ciuin
Ri aiteal gaoith air raon an fhèir.
]\Iar sin bha Treunmor nan sgiath,
Is Trathal, ceannard nan triath ; 440
Mar sin bha mo ghnìomh san t-sh'abh.
Bha 'm feumach riamh ri mo làimh,
'S dh'fhas an lag dàna fo m' chruaidh.
Na iarrsa carraid nan sgiatli ;
'S na diùlt i air sHabh nan cruach. 445
* # # #
^ ^
Fhillein is Oscair nan ciabh donn,
Laoich nach trom air aghaidh fritli,
'Na m' fhianuis gabhaibhs' an tom ;
Faicibh Lochlin nan long o 'n strì.
Cluinneams' an gluasad thall, 450
Mar thoirra a thig fada o stuaidh,
No coille nan cruach. Na bibh mall,
Mus gabh iad luingeas gu tuath,
A fàgail le luas mo lann.
'S iomadh triath is gaisgeach beumach 455
Shìol Eirinn gun leus tha marbh ;
Tha sinns're a' chòmhraig gun èirigh,
Mhìc Chromla nan torrunn garbh."
150
FIONNGHAL,
DUAN III.
Ghluais laoicli, bu dorclia tuar,
Mar neul fuar-charbaid nan taibhs% 460
'Nuair thig sliochd na gaoithe gu luath
A chur gruaim air sluagh mu n' bhàs.
'N sin dh'èirich mac Mhorni gu mall,
Gall mar charraig thall san oidhche,
Fhocal mar shruth mòr nan carn, 465
A chruaidh-shleagh g'a ceann a'soillse.
A mhic a' chòmhraig," thuirt an triath,
" Righ Mhòrbheinn nan sgiath 's nan corn,
Biodh bàird a' cur fonn air sliabh,
Air chàirdibh Eirinn nam fiar-cholg, 470
A righ, cuir gu truaill do lann,
Thoir dha 'n t-sluagh an còir, a thriath j
Tha sinne crìonadh, 's ar cliu gann ;
'S tu fèin a' briseadh gach sgèithe.
'Nuair dh'èireas madainn air cruaich, 475
Seall fada shuas air ar gnìomh ;
Fairicheadh Lochlin an iomall a' chuain,
Gu 'm bheil claidheamh san ruaig gun ghìomh.
'N sin a labhras am bàrd orm fèin.
B' e so an cleachda bha riamh 480
Aig sinns're nan sgiath sa' mhagh ;
B' e so do chleachda fèin, a thriath,
An còmhstri mu 'n iadh an t-sleagh."
" A mhic Mhorni," thuirt an righ,
Tha m' àrdan gu lèir na 'd chliu ; 4S5
Riaghail còmhrag an iomairt na stri ;
Bidh sleagh nach 'eil mìn ri d' chùl,
Togaibh, togaibh, a shiol nam fonn ;
Is dùnaibh gu trom mo rosg ;
Luidheam sìos ri fuaim nan tonn 490
DUAN iii. FIONNGHAL,
151
Fo osaig chrom na h-oidhclie nochd.
Ma tha thus* Aghaidh 'n t-sneachda,
Aniis an leac am measg do shluaigh ;
Ma shuidheas tu, a rèir mo bheachda,
Air gaoith mu chranna nan stuadh. 495
Thigsa gu m' aisHng, a Làmhgheal ;
Bi snàmh air 'm anam, 's mi m' shuain."
'S iomadh guth is clàrsach ghrinn,
Bha 'g èirigh suas air strì nam fonn,
Na dàin air ard-ghnìomh an righ, 500
'S air sinns're cheannaird nan sonn.
Air uair chluinnte sa' chaoin-fhuaim
Ainm Oisein 's a luas sa' mhagh :
*S tric a bhuail 's a thug mi buaidh
An còmhrag nan ruaig le slèigh. 505
Gu dall, gu deurach, 's gu faoin,
Tha mo shiubhal le daoine gun chli.
Mhòr Fhionnghail, cha 'n fhaic mi thu chaoidh,
Thu fèin no do shuinn, a righ ;
Tha 'n ruadhag a' spioladh air t-uaigh, 510
Righ Mhòrbheinn, a 's uaine tom,
Biodh t-anam fo aoibhneas ri luaidh,
A cheannaird nam buaidh 's nan sonn
Aig Còna nan cruach ard.
FIONNGHAL.
DUAN IV.
Co thia:eadh le fonn do'n bheinn,
Mar bliogha Lèna nam braon mall ?
i òigh a ghuth-ghràidh a th'ann,
Nighean Thoscair a's gile làmh.
Is tric a chual' thu fonn uam fèin ;
*iS tric a thug thu deoir na h-àille.
An tig thu gu còmhrag nan treun,
Gu gniomh Oscair a ghorm-mhàille ì
C' uin shiùbhlas an duibre o Chòna
Nan sruth mòr a's àirde fuaim ?
Chaidh mo lài seachad 'sa chòmhrag ;
Tha m' aois fo dhòruinn 's fo ghruaim.
A nighean nan làmh mar an sneachd
Cha robh mi cho brònach 's cho dall,
Cha robh mi cho dorcha gun bheachd,
^Nuair thug Eimhir-àluinn a gràdh,
Eimhir- àhiinn nan ciabh donn,
Nighean Bhrano a bhroilhch bhàin.
DUAN IV.
FIONNGHAL.
153
'Na 'dèigh a blia mile sonn ;
Do mliìle sonn dhiult is' a làmli : 20
Chuireadli laoich nan lann air chùl ;
B' àille 'na sùilse bha Oisian.
Chaidh mise dh'iarruidh na h-òigh
Gu Lègo mòr, a's dorcha stuadh.
Dà-ghaisgeach-dheug a bha 'mo chòir^ 25
Sìol Mhòirbheinn nan sruth 's nan cruach.
Thàinig gu Brano na dàimh,
Brano na màil' an robh fuaim.
*' Co as," thuirt ceannard an àigh,
" Na h-òig-fhir fo airm 's fo chruaidh ? 30
Cha 'n f huras gèiU' a thoirt o òìgh,
Dhiùh triath Eirinn nan gorm-shùl.
Ceud fàilt air ceannard nan slòigh,
Mac Fhionnghail, a's mòr cliù.
Is sona 'n òigh a ghèilleas dhuit fèin, 25
A ghaisgich thrèin nan gnìomh corr ;
Ge bu leamsa dà-nighean-dheug,
Bu leatsa do rogha, a sheoid."
Dh'fhosgail e talla na h-òigh,
Eimhir-àluinn nan ciabh donn. 40
Dh'èirich aoibhneas an anam an t-slòigh
Chuir fàilt air nighinn Bhrano nan long,
Gu h-ard air fireach an fhèidh
Bha Cormac, e fèin 's a shluagh,
Ochd gaisgich dha 'n triath sa' bheinn j 45
Bha dearsa na grèin air an cruaidh.
'N sin Colla is Dura nan lot,
Taog agus Freasdal, bu shàr,
Daora nan gnìomh nach b' olc,
Is Daola, fear cumhainn a bhlàir, 50
154 FIONNGHAL. duan iv.
Bha lann 'na tlieine 'na làimh fèin ;
Bu ghlan a dhreach sa' bheinn fo cliruaidh.
Bha ochdnar aig Oisian fir threun,
Thàinig thairis gun bheud air chuan.
Bha Ullin, mac a chòmhraig, ann, 55
Is Mulla nan lann 's nan gnìomh j
Scallag uasal, bu shuairce làmh,
Oglan feargach, Cairdeal gun ghiomh ;
Bha Dubh mac Roinne mala bhàis
'Na sheasamh san ard ri m' thaobh. 60
C'ar son air dheireadh, Ogair shàir,
Fhir chhùair air Ardbheinn an fhraoich ?
Thachair Ogar air garbh Dhaol',
Taobh ri taobh air rèidh nan sonn.
Bha còmhrag nan triath mar ghaoith 65
Air chuan baoth a's cobharach tonn,
Chuimhnich Ogar air a lann,
Balhairm bu dheise dha 'làimh ;
Naoi uairibh reub e nàmhaid thall.
Thionndaidh stoirm-chruadail a bhlàir. 70
Tri chuairt do bhris mi a sgiath ;
Tri chuairt bhris an triath a shleagh.
Thuit a cheann àill' air an t-shabh ;
Chaidh càirdean an trèith fo ruaig.
C' air bith am fear a dh'inn'seadh, òigh, 75
'S mi 'n comhstri' nan slògh an soills'
Ga 'm bithinn dall dubhach am bròn
'Cur thairis an ceò na h-oidhch',
Bu chòir dha bhi 'm màile treun
Gun choimeas an beum nan lann. 80
Air fraoch Lèna, 's duirche gruaim,
Dh'ìslich toirm nam fonn gu làr,
OUAN ly.
FIONNGHAL,
155
Gaotli a' caochladh làidir shuas,
Duille foaim fo ruadh chraoibh thall.
Bha m' bheachd air Eimhir a b' àille, 85
'Nuair thàinig i an sohis bu chorr,
A gorm-shùil fo dheoir bu tlàth.
Sheas i air faobhar a neoil,
A ffuth-beoil cru faoin is mall.
" Eirich, Oisein, èirich gu luath, 90
Saor mac mo luaidh o chruaidh nan lann ;
Saor Oscar, òg-cheannard an t-sluaigh
'S e 'còmhrag ri Tuathaich 'sa ghleann
Air taobh Lùbar nan sruth gann.
Thuit i gu h-ealamh fo 'nial. 95
Thog mi sgiath is màile chruaidh ;
Bha sleagh na m' làimh air an t-shabh,
O pi' luraich chiar do dh'èirich fuaim,
Bha fonn mo dhàin air treith a dh'fhalbh,
'G a mhùchadh, mar b' àbhais, na m' bheuL 100
Chuala Lochlin an toirm thall :
Theich ; is lean mo mhac bu treun.
Ghlaodh mi mar shruth mòthar mall,
" Oscair, thig a nall thar Lèna ;
Na lean-sa ni 's fhaide 'n ruaig, 105
Ge d' tha mo làmh 's mo chruaidh a' d' dhèigh."
Thàinig, 's bu thaitneach na m' chluais
Fuaim Oscair 'na cliruaidh shàir.
C'ar son a chaisgeadh, m' athair, mo làmh
Gu 'n aomadh am bàs iad gu lèir ? 110
Dorcha, baoth, aig sruth nan carn
Chas iad ri m' lann 's ri Fillean ;
Bha m' aire air fuathas na h-oidhch'.
Dh'fhàg soillse cuid dhiubh san fhrith."
156
FIONNGHAL. , duan iv
Mar ghaoith oidhch' air aghaidh chuain 115
Taomadh luath air gaineamh Mhòra,
Cho dorch' thig Suaran 's a shluagh
Thar Lèna nan cruach gun chòmhradh.
Tha tannais fhuair a' screadail thall,
Chunnas tein a bhàis air Lòra. 120
Duisgeam o 'chodal an treun-fhear
Fiamh-ghàireach am beum nan toirm.
Tha esa mar ghrian anns na speuraibh,
Dha 'n gèill rnòr ghailleann nan stoirm,
Mhosgail o aisling an triath, 125
Agus dh'aom e air sgèith Thrèinmhoir,
Sgèith mhòir leathain nan dreach ciar,
Thog athair ann sliabh nam feadhna.
Thàinig 'na chodal do'n ghaisgeach
Aghaidh-'n t-sneachda 'na cruth faoin j 130
Thàinig i o astar a chuain ;
Bu ghlas a tuar a rèir a bheachd,
Mall a' gluasad 'na h-aonar o'n stuaidh,
Dubh-dheoir a' ruith luath o'n lic.
Leth-fhaict' thog i 'làmh o h-earradh, 135
O h-earradh do neoil na fàsaich ;
Thog 'làmh thar ceannard nam feara.
Thionndaidh i 'sealladh, s i sàmhach.
" C' ar son fo dheoir, a nighean Stairno ?"
Thuirt Fionnghal le spàirn a chlèibh, 140
" C' ar son gu'n tuar a rùin nan garbh-threun,
A's àille siubhal an neoil nan speur ?"
Dh'imich i air gaoith o Lèna j
Dh'fhàg i 'n treun an iomall oidhch' :
Bha 'bròn mu 'sinns're an Eirinn 145
Gu tuiteam sa' bheinn ri soills'.
nUAN IV.
FIONNGHAL.
13?
Ghrad-bhris an laoch o 'shuain ;
'Na bheachd bha ainnir nan cruth faoin.
Thàinig ceuma Oscair gu luath,
A sgiath chruaidh 's i hath ri thaobh. 150
Bha dearsa 'g èirigh o 'n ear
'Cur glaise air lear a chuain.
" Cia maitheas th' aig nàmhaid fo f hiamh ?"
Thuirt ceannard nan triath ag èirigli ;
*' Na theich iad gu cuan o 'n t-sHabh, 165
No 'n d'fhan iad fo 'n sgiathaibh air Lèna ?"
*' C' uim an iarradh àn righ mu 'n t-sluagh ?
Chiinneam an guth air fuar-ghaoith.'
" Imich thar Lèna gu luath,
Shàr Oscair, is gluais na laoich." 160
Aig crom-chloich Lùbair sheas an righ j
Tri chuairt thog e suas a ghuth.
ChHsg fèidh air Chromla nam frìth,
Chrith carraig, is cruach, is sruth.
Mar thoirm ceud sruth mòr o 'n aonach 165
A leumas fo chobhar 's a bheucas,
Mar thionaileas gu stoirm 's a thaomas
Neoil chaochlach air ghorm nan speur,
Thachair gaisgich nam fàs-bheann
To ghuth is fo lann an righ. 170
Bu thaitneach do shhiagh a thìr fèin
Guth righ Mhòrbheinn, bu threun làmh j
'S tric lean iad gu làrach nam beum,
'S a thill iad le faoibh o'n bhlàr.
" Ghiaisibh gu còmhrag," thuirt an triath, 175
«' Chlann Shelma a 's àirde fuaim ;
Gluaisibh gu bàs mhìlt' air sHabh ;
Chi mac Cmnhaiì an strì o'n chruaich ;
i58
FIONNGHAL.
CUAN IV,
Bidh mo lann r'ar cùl 'sa bheinn
Ag cumail o bheud mo shluaigh. 180
Na faiceam a chaoidh ar feum,
'S mac Mhorni 'na eididh cruaidh,
Sàr cheannard nan treun-fhear sa' bhlàr,
Mu 'm bi na fir-dàn a' luaidh.
Chaol-thannais nan triath nach beò, 185
Tha marcachd air ceò sa' ghaoith,
Glacaibh na thuiteas gun deò,
Is togaibh gu Crorala na laoich ;
Phuar osag Lèna, iomraich thall
Thar aigein na trèin gu 'n tir ; 190
Thigeadh iad air m' aishnge mall
Chur aoibhnis air m' anam an sìth.
Fhillein, is Oscair nan ciabh donn,
Oig Roinne, nach lom cruaidh,
Gluaisibh le cruadal fo 'n t-sonn^ 195
Mac Mhorni a's mòr san ruaig ;
Biodh 'ur lanna mar a lann san strì ;
Faicibh a ghnìomh nach clìth sa' bhlàr^
O bheud cùmt' ùr càirde san fhrìth,
'Cur cuimhn air gach ti a dh'fhalbh. 20O
Chithear air uair mo laoich shàr,
'N dèigh tuiteam an Eirinn sa' chòmhrag ;
Chithear tannais gun tuar sa' charn
Air neoil agus fuar-ghaoith Chòna."
Mar nial ri stoirm a's duirche gruaim, 205
Is iomall a' lasadh le dealan,
Gu iar le gath maduinn fo ruaig,
Mar sin ghabh righ Shehna am bealach.
Mar f huathas bha solus nan arm,
Dà shleagh ro gharbh 'na làimh. SIO
DUAX IV.
FIONXGHAL.
159
Air gaoitli bha sgaoileadh a chiabh glas,
'S a shealladh o thaobh air a chòmhrag.
Leau tri bàird am mòr thriath
Thoirt 'fhocail thar sHabh gii shiagh.
Air Cromla shuidli an righ gu h-ard, 213
Is ghluais sinne mar ghluais a lann.
Dh'èirich aoiblineas air Oscar an àigh,
A ghruaidh dearg 's a shùil fo dheoir,
^NIar ghath teine a laun 'ua làimh,
'S labhair ri Oisian le foil. 220
" Cheannaird còmhraig nan cruaidh-bheum,
Athair theoma cluinnsa mo ghuth ;
Gluais gu righ ]\Ihòirbheinn an treun ;
Thoir dhomh fèiu mo chòir dlieth d' chHù.
Ma thuiteas mi 'n so sa bhlàr, 225
Cuimhnichsa uchd bàn mar shneachd,
Gath grèiue 'na h-aonar, mo ghràdh,
Làmh-gheal nighean Thoscair nam feachd.
Tha 'gruaidh dhearg air carraig thall
Ag aomadli gu mall thar sruth, 23©
A ciabh bhog a taoraadh m' a ceann,
'S i togail mu Oscar a guth.
Innis gu bheil mi sa' chruaich,
Mo thannas gun tuar sa' ghaoith,
Gu 'n tachair san nial tha luath 236
Mo luaidh, nighean Thoscair nan saoi."
" Cuir, Oscair, cuir mise sau uaigh ;
Cha ghèill mi an cruas do threun,
'S rai 'n toiseach na stri fo chruaidh ;
Gabh eòlas nam buadh uam fein. 240
Cuimhnich, Oscair, cuir mo lann,
i^r iubhar càm is cròc an fhèidh
160
FIONNGHAL.
DUAN IV.
Air taobh cioich ghlais a tha ri ceann
Caol, thall, a chùirn gun leus.
Oscair, cha 'n 'eil rìin dhomh fein, 245
Gu 'iàgail a mhic, fo do làimh ;
O thuit Eimhir-àhiinn nan treun,
Nighean Bhrano nan geur lann."
Sin mar bha 'r focail san t-sHabh,
'Nuair thog Gall nan sgiath gu h-ard 250
A ghuth mòr mar ghàir a chuain
Air gaoith nan cruach a' fàs.
Thog an triath lann 'athar gu mall,
Is ghluais sinn gu bàs nan lot,
Mar thonn gucagach air sàil, 255
Bàn, atmhor, gàireach, beucach shuas,
Mar charradh dubh is stuaidh gu 'bàrr,
Thachair naimhde 's bhuaii an skiagh.
Bha fear air fear, is cruaidh air cruaidh,
An ssiatha fuaim is daoin air làr. 260
Mar cheud ord ie spàirn is luath
Air dearg mhac teallaich 'na chaoir ard,
Mar sin dh'èirich airm an t-siuaigli,
'S mar sin bha fuaim nan lann.
Ghluais Gali mar osaig an Ardbheinn, 265
'S b' e so-riosadh nan treun a lann.
Bha Suaran mar choimeas do gharbli-tliein
Am fraoch Ghorm-mheaii 's i iasadh g' a ceann.
C'uim an cuirinnsa sìos san dàn
Gach bàs a bha ann fo shlèigh ? 270
Dli'èirich mo chiaidheamii san àm
'Na dheaian am ìaimh sa' mhagìi.
Oscair, b'uabhasach thu fèin,
Mo shàr mhac bu trèin 's a b'fhearr ;
DUANiv. FIONNGHAL.
161
Bha sòlas *nam anam sa' bheinn 275
Ri faicinn do bheum sa' bhlàr.
Air lic Lèna dh'aom an sluagh ;
Lean sinn' an ruaig agus mharbh.
Mar chloich a' leum o chruaich gu cruaich,
Mar thuaigh an coiUe 's a fuaim ard, 280
Mar shiùbhlas torrunn o bheinn gu beinn,
Briste, beucach, brònach shuas,
Bha buill air bhuille, 's beum air bheum
O Oscar bu treun 'so mo chruaidh.
Dh'iadh Suaran mu thriath nan lann, 285
MsLC JNIhorni air ceann an t-sluaigh ;
Mar mhuir Innis-thorc gu neo-ghann,
'N àm lìonadh le neart a chuain,
'Leth-'èirich an righ san àird ;
Leth ghabh e 'na làimh an t-sleagh. 290
*' Gluais, Ullin, grad-ghluais, a bhàird ;
Thoir m' f hocal gun tàmh thar a mhagh*
Tboir cuirahn a còmhraig do Ghall,
Cuimhn aithreacha chrom an ceann,
Tog suas an chomhstri le fonn, 295
Le fonn a dhuisgear ara blàr."
Ghluais Ullin mòr, a b'aosda ceum
Is labhair ri gaisgeach gun mheang,
*' A thriath each-ruith nan ard-leum,
A righ nan sleagh a's beumach lann, soo
Làmh threun 's gach càs, cridh' ard, nach gèiU,
A thriath mhòir, a's gèire cruaidh,
Gearr sìos na dàimh, 's na fàg dhoibh fèin
Siuil bhàn a dh'èireas air cuan.
Mar thorrunn bio^h do làmh, a laoich, 305
Do dhearg-shùil mar chaoir a' d' cheann,
L t
Ì62
FIONNGHAL. puan iy.
Mar cliarragh cruaidli do cliridli a* d' thaobb,
Mar dhealan san oidhche do lann,
Tog do sgiath mar reul a bhàis,
A thriath each-ruith nam mòr-shrann." 310
Dh'èirich cridh' an laoich gu h-ard.
Thàinig Suaran nall le còmhrag,
Bhris e 'n sgiath bhallach aig Gail ;
Chaidh Selmà thair an tom fo 'n ruaig.
Ghrad-ghluais righ Mhòìrbheinn fo airm; 315
Thog e 'ghuth garbh tri chuairt ;
Ehreagair Cromla o àros nan stoirm ;
Sheas sinns're nam fàs-bheann sluias ;
Dh'aom iad gach aghaidh gu làr
Fo nàir' am fianuis an righ. 320
'Mar nial tigh-comhnuidh nan sian,
Thig sios air là grèin o charn,
Raoin an dùil uisge gu dian,
'S an crìon-allt ag ialadh ro' ghleann,
Tha sàmhchair mu 'shiubhal gu h-ard 325
Teann air tha gàire nan stoirm,
Chunnaic Suaran righ Mhòirbheinn thall,
Is thionndaidh a làmh o *n ruai^;
Dorcha dh'aom e air a shleagh,
A dhearg-shùil air a mhagh a gluasad. 330
Sàmhach is mòr a bha 'n triath
Mar dharaig 's i liath air Lùbair,
A chaill a dlù-gheug o shean
Le dealan glan nan speur,
- Tha h-aomadh thar sruth o shliabh, 335
A caoineach mar chiabh a' fuaim,
Mar sin a sheas righ naii donn-sgiath,
Gu 'n ghluaiseadh leis suas gu mall
OUAN IV.
FIONNGHAL*
163
Thar Lèna a b'fhuileach sliabh.
Thaom a mhìlte mu 'n triath gun dàil, 340
Thionail duirche thall san rèidh.
Bha Fionnghal mar theine nan speur
A' soillse measg trèin a shlòigh,
'Gliarbh ghaisgich bu chorr 'na dhèigh.
Le cumhachd dh'èirich a ghuth mòr j 345
" Togaibh mo bhrataiche suas ;
SgaoiHbh iad air cruachan Lèna,
Mar lasair a chithear thar stuadh ;
Biodh am fuaim air gaoith na h-Eirinn,
A shinns're nan sruth beucach, mòr, 350
Thaomas o mhìle torr is gleann,
Cluinnibhse m' fhocail, Fhearaibh còrr,
A Ghaill, a's neartmhor làmh is lann,
Oscair nan còmhrag tha tighinn,
A ChonaiU nan gorm-bhallach sgiath, 355
A shàr Dhiarmaid nan ciabh donn, -
Oisein, righ nam fonn 's nàn dàn,
Bi-sa, bi-sa ri làimh t-athar
An carraid a sgatha nan ceud.'*
Thog sinn Deò-ghrèine ri crann, 360
A bhratach mhòr aig righ nan lann.
Bha sòlas an anam gach triath,
'Nuair thog i a sgiath ri gaoith.
Bha 'gorm-shlios ballach le h-òr
Mar shlige ghlais mhòir na h-oidhch', 865
*Nuair sheallas na rèil o'n speur.
Bha bratach aig gach triath dha fèin,
'S a ghaisgich bu treun m'a chruaidh.
*' Faic," thuirt righ nan slige fial,
" Roinneadh Lochlin air sliabh Lèna ; 370
L 2
FIONNGHAL.
BUAN IT.
Mar neoil dhubh bhriste tha 'n triall,
'N dèigh tuiteam dha 'n t-sìan air Eirinn :
'S coimeas iad ri coille liath
Leth-loisgte air sgiath nan carn,
'Nuair chitliear an dealan gu 'thrian 375
Dol seachad air gheug gun bhàrr :
Gach triath do chàirde 'ur triath
Taghadh dheth 'n nàmhaid a chòir,
'S na leigibh do shinns're nan sliabh,
Sìol Innis nan ciar-thorc mòr, S80
Tilleadh thar chuan gu 'n tìr.'*
" Leamsa," thuirt Gall, *' na seachd suinn,
Thàinig o thuinn an Loch Làìn'."
** Thigeadh Eric mòr a chùl duinn
Gu Oscar mac triath nan dàn." 385
Thuirt Conall, " Biodh Innis nan Con
Dha mo làimhs', an sonn gun bhàigh.'*
" Bidh Mùdan," thuirt Diarmaid donn,
*' No mise air lom san tràigh."
Thagh mise, an diugh dall is faoin, 390
Righ Thormainn nan còmhrag fial.
Gheall mi gu 'n coisniun o 'n laoch
A ghorm-lann is a dhonn-sgiath."
" Mòr-rath is buaidh air gach sonn,"
Thuirt Fionnghal bu chaoine beus ; 395
" Shuarain, righ bheucail nan tonn,
Is tus' mo roghadsa, f hir thrèin."
Mar cheud gaoth o cheud aonach
A' garbh-thaomadh o cheud gleann,
Briseadh dorch' ri cruaich ag aomadh, 400
Ghrad-ghluais sìol Shehna nam beann.
Bha Cromleac nam fuath a' fuaim thall.
DUAN iV.
FIONNGHAL.
165^
C' e b' iirrainn aitliris na bàis,
'Nuair a dhùin sinn air tràigh na frìth ?
Nighean uasal Thoscair nan lann, 405
B' fhuileach ar làmh anns an strì.
Thuit aghaidh an nàmhaid 'sa chòmhrag,
Mar bhruach Chòna nan sruth garbh,
Chaidh trèith 's an gealladh air chòmhla j
Thug sinn a bhuaidh agus mharbh. 410
Aig sruth gàireach Bhrain nan cruach
'S tric a shuidh òigh nan geal-làmh,
Sgìth o 'n t-sèilg, do bhrollach shuas
Ag èirigh gu luath cho làn
Ri slios eal' air linne snàmh, 41.5
'S i thall fo chomas na gaoith, ■
A sgiath bhàn ag èirigh gu mall
*S an osag ag iadhadh m'a taobh.
Chunnaic thu, oigh, 'sa bheinn ard
Ghrian ag aomadh dearg fo neoil, 420
Dùbhra dùnadh dlùth mu n' charn,
Osna briseadh thall ro' 'n eheò ;
Chunnaic thu uisge tuiteara trom,
Torrunn o thom gu tom 'sa ghleann,
Fuathais air dealain o 'n tonn, 425
Neart a mhonaidh gu lom o charn
Sruth gàireach nam beann gu tràigh.
Mar sin bha toirm mhòr a bhiàir,
Chaoin ainnir nan làmh mar shneachd'.
C' uim thuiteadh do dheoir gu làr, 430
Nighean àhiinn Thoscair nam feachd?
Do òighe LochUn biodh am bròn,
'S e 'n slòigli a ghèill 'sa thuit sa' chòmhrag.
JB' f huiieach lainn nam faobbar gorm
106
FIONNGHAL.
DUAN IV.
Aig sìol nan triath mòr o Chòna. 4S5
Xha mise deurach dall fo bhròn,
Gun choimeas ni 's mo do thriath j
Thoir dhomhsa, Lamhgheal, do dheòir j
Thog mi 'n uaigh' gu lèir san t-sHabh.
'San uair sin fo làimh an righ 440
Thuit triath san strì gu 'bhròn,
A chiabh ghlas an carn na frìth,
Thog e 'shùil air ceann an t-sluaigh.
An tus'," thuirt mac Cumhail, " a th' ann ?'^
Caraid dìleas òigh mar shneachd ! 445
Chunnaic mi do dheoir san àm
'Nuair thuit ainnir a b' àille leac.
Nàmhaid do naimhdibh mo rùin,
'Na thuit thu gu d' chùl fo m' lann ?
Tog, UlHn, tog ard a chHù, 450
Cuir Mathon fo 'n ùir sa' ghleann,
Tlioir ainm an laoich aosd' dha 'n fhonn
A mhosgail trom mu òigh nan ard threun ;
caoin dha m' anam ainnir nan long,
Ghabh còmhnuidh fo thom na h-Ardbheinn. 453
Chuala CuchuHin o'n cliarn
Garbh thorrunn nai^ lann sa' chòmhrag,
'S e suidh air Còna nan còs
Fo bhròn o charraid gun bhuaidh.
Ghairm e Conall nan geur lann 460
Is CaruU aosd' o 'n am o shean.
Thàinig na laoich is iad Hath,
A togail an sgiath sa' mhagh.
Thàinig is chunnaic iad thaU
Sruth còmhraig mar lìonadh a chuain, 4,65
'Nuair a mhoglas a chiar-ghaoth shuas
nUAN IV.
FIONNGHAL.
167
A' taomadh nan stuadh air tràigh
Thar gaineamh nam f as-ghleann.
Loisg anam ChuchulHn ri 'shealladh ;
Thionail duirch' air a mhala gu gruaim ; 470
Bha 'làmh air claidheamh a shinns're,
A dhearg-shùil air nàmhaid na h-Eirinn.
Tri chuairt shin an triath a cheum ;
Clioisg Conall a cheum tri chuairt.
" Cheann innis a' chiar-cheathaich mhaill, 475
e *n righ chuir fo lann an nàmhaid ;
Na iarrsa roinn do chhù. an triath,
'S e fèin air an t-sHabh mar stoirm.'*
" Ghiais, a Charuill," thuirt an ceannard,
" Gluais ealamh gu righ Mhòirbheinn ; 480
Thoir fàilte do thriath nan gleanna,
Fear gearraidh is caithidh a chòmhraig.
'Nuair thraoghas Lochhn thall mar thuil
'N dèigh uisg', 's a dh'ìshcheas comhstri,
Biodh do ghuthsa binn 'na chluais 485
Le moladh 'na bhuaidh righ Shelma.
Thoir lann Chathbaid do'n mhòr-laoch,
Lann a choisinn na faoibh o shàir ;
Cha chòir do Chuchuhin, 's e faoin,
Airm sinns're nach d' aom 'sa bhlàr. 490
Thannais Chromla, 's uaigneach scorr,
Anaim mhor nan saoi a dh'fhalbh,
Bibhse mu mu' cheum, 's mi fo bhròn ;
Labhraibh rium o chòs nan carn,
Gath a shoills' 's a dh'fhalbh, mi fèin. 49 J
Mar cheathach air beinn mo chliù ;
'Nuair thig osag na maidne gu treun,
Chithear leathad an fhèidh gu chùl,
168
FIONNGHAL. duan iv
Chonaill, na labhair air airm ;
Shiubhail m' ainm o chòmhnuidh nan laoch"; 500
Bidh m' osna air Chromla nan stoirm,
Gu'n caillear mo lorg 's an fhraoch.
Thusa, Bhràigh-gheal, a's àiUe snuagh,
Bi brònach is truagh mu m' chliiì ;
Cha tiU mi dha d' ionnsuidh gun bhuaidh, 50^
A dhearsa-grèine, fhuair mo rùn,"
FIONNGHAL,
DUAN V.
AiR leac Chromla 's fuaimear taobii
Labhair Conall ri laoch a charbaid.
" C* iiime tha 'ghruaim, a mhic Shema,
'S ar cairde fèin a* cuir ruaig sa* bhlàr ?
'S chuar thusa, a thrèin ghaisgich ;
'S iomadh saoi a chaisg do chruaidh.
'S tric bha Bràigh-gheal, 's guirme sùil,
A's àille cùl, fo f hiamh gàire ;
*S tric a bha 'n coinneamh a triath
'S e tilleadh o *n t-shabh le 'thrèin,
'Nuair bha 'n nàmhaid sàmhach san uaigh,
'S a bhuaidh a dealradh m'a rùn.
Bu taitneach dha 'cluais do bhaird,
'Nuair a shnàmhadh do ghnìomh air fonn.
Taicsa righ Mhòirbheinn 'na chruaidh
Siubhal suas mar theine spèir,
A neart mar shruth Lùbair nan sìan,
No osna tha dìan air Cromla,
lYO
FIONNGHAL.
DUAN V.
'Nuair lùbas crainii gheugach nan scorr
E,i stoirin mhòir an àm na h-oidhch*. 20
Is sona do shluagh, a righ nan lann,
'S i do làmh a bhuail gach cath,
'S tusa 's trèine measg na strì,
'S tu fèin, an àm sith a's glic.
Dha t-fhocal a ghèiUeas nam milte ; 25
Crithidh feachd nach tiom roi' d' chruaidh.
Is sona do shluagh, a righ nan lann,
A thig o chruaich Shelma nan gleann.
C' e tha dorcha air an t-sliabh
Ann torrunn ciar a shiubhail fèin ? 50
C' e ach mac Starno nan sgiath
'G iarruidh righ Mhòirbheinn an treun.
Faicsa còn)hrag an dà laoich,
Tha mar ghaoir air aghaidh cuain,
'Nuair thachras dà f huathas sa' ghaoith 3.5"
An garbh-chath mu aomadh nan stuadii.
Cluinnidh sealgair fada thall
Fuaim mhòr mhall nam fuath a' strì j
Chi e 'n cuan a tigh'nn a nall,
O thìr nan Gall gu ard nam frìth." 40
B' iad sin d'fhocail, a Chonaill chaoin,
'Nuair thachair na laoich sa' chath,
'N sin bha torrunn treun nan arm j
Gach buiUe bu gharbh agus beum ;
Mar cheud ord ag èirigh ard, 45
Air cruaidh theallaich 's deirge caoir.
B'uabhasach còmhrag an dà righ j
Bu ghruamach san strì an tuar ;
An sgiath dhonn a sgoltadh fo bheum,
Lanna geur a' leum o chruaidh. 50
DUAN y.
PIONNGHAL.
171
Thilg gach ball àirm air an rèidh,
Ghabh ua laoich sa' chèile luath.
Bha gach ruighe fèitheach mòr
'G iadliadh mu dliruim garbh nan sonn,
A tionndadh o thaobh gu taobh, 55
Am mòr chosa sgaoileadli air lom.
'Xuair dh'èirich ardan neart nan treun
Chrith an cathar fèin fo 'n sàil,
Chriothnaich clach is cruach is carn,
'S coiU' uaine fo spàirn nan laoch. 60
Ma dheireadh thuit neart nan tonn,
Chaidh Suaran nan long fo cliis.
Mar sin chunn'cas leam air Còna
(Ach Còna cha 'n fhaic mi chaoidhj,
Mar sin chunn'cas leam dà mhòr-thom 65
Siubhal o 'n còmhnuidh san fhraoch
O neart sruth baoth nan sliabh ;
Tionndaidh' iad o thaobli gu taobh ;
Bidh glacadh nan craobh sa' chèiìe,
'Xuair thuiteas sa' chladach araon, 70
Le daraig is fraoch o'n bheiun.
Tillidh sruth o' shiubhal mall,
'S chithear ruadh nam bruacha thall.
" Shìol Mhòirbheinn a's fada uainn,
Fo fhaire biodh righ nan stuadh ard, 75
'S co treun is neartmhor an sonn
Ri mile tonn ag iarruidh tràigh,
Cha làmh e tha cli sa' chòmhrag ;
Tha shinns're o 'n àm o shean.
A GhaiU, a chinn-uidbe nan treun-shonn, 80
Oisein, cheannard nam fonn caoin,
'S e caraid m.o cheud rùin a th'ann,
172
FIONNGHAL.
DUAN V.
Togaibh a cheann o bhròn.
Oscair, Fhillein, Roinne ruaidh,
Leanaibhse an ruaig thar Lèna, 85
Sibhse, dh'fhàgadh gaoth le hias,
Leanaibh sliochd chuain an Eirinn,
Chumail hiingeas o èirigh air tonn
O Innis nan long 's nan torc.
Dh'fhalbh iad raar osag ro' 'n t-shabh ; 90
Ghhiais Fionnghal mar nial gu mall,
Mar thorrunn bha farum an treith,
'Nuair thuiteas an t-sian gu tlàth
Air raoin shàmhraidh dorch is ciuin ;
Bha 'chlaidheamh corr mar ghath na grèine, 95
No reul tanais an àm na h-oidhch',
Gu triath LochHn ghluais a 'cheuma,
Is labhair ri treun nan tonn.
'' C' e tha cho dorcha fo bhròn
Aig carraig a's beucach sruth ; 100
Esa nach urrainn a leura,
Ge àille gun bheud a chruth,
A sgiath bhallach sìnnte ri thaobh,
A shleagh mar a chraoibh sa' bheinn.
Og-ghaisgich a's gruamach snuagh, 105
An nàmhaid le fuath thu dhomh fèin ?"
" Thàineas o Lochlin, a thriath,
Is làidir mo sgiath sa' chomhstri.
Tha mo rùn gu deurach san t^shabh,
Cha till mi gu ciabh an òr-fhuilt," 110
*' An gèill thu, no 'n gabhadh tu còmhrag?'*
Thuirt Fionnghal nam mòr-ghnìomh.
" Cha bhuaidh do nàrahaid am fhianuisj
Cha 'n iosal mo chairde, a thriath.
DUAN V.
riONNGHAL.
173
Leansa mi, ghaisgich iian tonh, 115
'S gabh sòlas air tom nam fleagh.
Cuir ruaig air luath-chos an aonaich ;
Bi d' chara nach faoin dha 'n righ."
" Cha bhi," 's e fhreagair an triath.
*' Le laigse bha riamh mo làmh, 120
Mo chruaidh gun choimeas san t-sHabh.
C' uim nach gèill an treun dha m' ìann ?"
" Oig-f hir, cha do ghèill mi riamh,
*S cha ghèill do dhuine tha beò.
Taghsa dhe m' mhuintir, a thriath, 125
'S Honor mo shìol agus 's mòr."
" An diùlt an righ fèin an còmhrag ?"
Thuirt Orla nan donn sgiath ;
" Tha Fionnghal 'na choimeas do 'n òig-fhear,
Agus esan amhàin dheth 'threith. 130
A righ Mhòirbheinn a's mòr chu,
Ma thèid mi air chùl san strì,
Am meadhon Lèna togsa m' ùir ;
Biodh uaigh dhomh a's mò san fhrìth.
Cuir thairis air astar nan tonn 135
Gu innis nan long mo lann
Gu ainnir mo rùin tha trom
Fo bhròn, Làmh-gheal nan rosg mall.
Feuchadh i a chruaidh dha 'mac,
'S deòir a' ruith le tiachd o 'gruaidh.'* 140
*' A ghaisgich òig, a's brònach sgeul,
C' uim a thog thu dhomh fèin na deòir ?
Tha là do laoich anns an rèidh,
Chi an clann na h-àirm bu cliorr
Fo mheirg agus scleò san talla« 145
Orla, èiridh t-uaigh gu h-ard.
174.
FIONNGHAL.
uuAif r.
Bidh bean, a's àille bràigh, fo dheoir,
'Nuair chithear air bhord do lann."
Chuireadh còmhrag air fraoch Lètìa ;
Bu lag 'na bheuma làmh Orla ;
Ghearradh le Fionnghal o chèile 150
Ceangall iall a sgèith sa' chomhstri ;
Thuit an sgiath bhallach air làr,
Mar ghealach air sàil fo ghaoith.
" A righ Mhòrbheinn, tog do làmh,
Cuir lann ro' m' bhràighead, a laoich, 1.55
Làn lot, agus fann o'n bhlàr,
Dh'fhàg cairde bu shàr mo thaobh.
Thig sgeul a's brònach gu m' ghràdh
Air srath Lotha nan sruth caoin, 160
'Nuair bhitheas 'na h-aonar sa' choill',
*S an osag mhaoth san doire fuaim."
" Cha reub," 's e thuirt an righ,
*« Cha reub mi san stri thu, Orla ;
Faiceadh an ainnir, a's mìn, 105
A rùn neo-chìi air uisge Lotha ;
Slàn o chomhstri nam mòr-Iaoch,
Faiceadh d'athair, is e liath,
Mur 'eil an triath le aois dall ;
Cluinneadh e do cheum san t-sliabh, 170
*S do ghuth treun 'na thalla thall ;
Biodh aoibhneas air 'anam gun dàil
Is fairicheadh le làimh a mhac."
" Cha 'n fhairich e mi chaoidh, a righ,"
Thuirt òig-fhear neo-chli o Lotha, 175
" Thuit mi aìr Lèna nam frìth ;
Cluinnidh baird mo stri sa' chòmhrag.
Fo m' chrios tha garbh-lot a bhàis,
PI'AN V.
FIONNGHAL.
11$
Is so e dhuit thall, a ghaoth."
Thaom e 'dhearg-fhuil trom o 'thaobh j 180
Thuit e anns an fhraoch air Lèna ;
Dh'aom an righ thar spàirn an laoich,
Is ghairm air na h-òig-f hir bu trèine.
" Oscair is Fhillein, mo dhà mhac,
Togaibh le tlachd cuimhne Orla ; 185
Cuiribh gaisgeach donn fo leac
Fada o 'mhnaoi ghasd air Lotha ;
Gabhadh clos ann so leis fèin
'N tigh caol gun leus 'sam mair a ghruaim,
Fada o Lotha nam beuc, 190
O 'thalla, o 'thrèìn, o 'luaidh.
Gheibh laigse a bhogha san talla ;
Bidh daoine neo-smiorail ga iadhadh,
A mhioichoin a caoineadh 'sna gleanna,
'S na tuirc mu 'n robh 'aire fo aoibhneas. 195
Thuit an làmh bu treun sa' chòmhrag ;
Chaidh ceann nan triath mòr air chùl.
Gluaisibh guth is fuaim nan stoc,
Oig-fheara gun lochd o Mhòrbheinn.
Tiìleam gu Suaran an nochd, 200
Is togam le fonn a dhoruinn.
Oscair, Fhillein, is a Roinne,
Grad-shiùlaibh thar fraoch mhaigh Lèna ;
Air naimhde tionndaibh rosg a's caoine.
A Roinne, c' àite bheil thu, threin-f hir ? 205
Cha bu chleachda dhuit bhi mail,
Agus righ na lann 'ga d' ghairm."
" Tha Roinne," thuirt Ullim am bàrd,
" Mar ri cruthaibh ard nam buadli,
Mar ri Trathal, righ nan sgiath, 210
176
FIONNGHAL.
DUAN V»
Is ri Treunmor nan gtìiomh mòf.
Tha 'n t-òig-fhear ìosal gun tuar
'Na luidhe air a chruaich an Lèna."
" Na thuit e bu luath san t-sèilg ?'*
Thuirt righ Mhòrbheinn b' airde cHù, 215
Fhir chromadh an t-iuthar corr,
Cha robh t-eòlas ach gann dhomh fèin ;
C* ar son a thuit Roinne sa' bhlàr ?
Caidil, a shàr ghaisgich air Lèna.
Cha 'n fhada gu faiceam an seòd, 220
Cha chluinnear mo ghuth mòr a chaoidh,
'S cha bhi mo cheum air thaobh nan scorr.
Labhraidh baird mu ainm an righ,
Labhraidh clacha nam frìth mu 'ainm^
Tha Roinne ro iosal gun chHth, 225
'S cha d'èirich a chhu gu h-ard. .
Ulhn, buailsa chlàrsacli lom,
Togsa fonn mu 'n t-sonn a dh'fhalbh,
Slàn leat, a cheud fhir san raon,
Cha chum mi o chlaon' do ghath, 230
Thusa b' àìlle measg nan laoch,
Cha 'n fhaic mi thu chaoidh^ — slan leat."
Bha gruaidh an righ fo thaomadh dhèur ;
B'uabhasach an còmhrag a mhac,
A mhac, a bha mar dhealan spèur 235
O Ardbheinn gu rèidh san oidlich',
'Nuair thuiteas a choille roi* 'cheum,
'S fear-siubhail fo bheud gun soills' ;
Ach adhhiicidh gaoth an teine thall
Air cùl nan carn, tha 'n saoghal dorch. 240
" C' uime tha cuimhne na h-uaighse uaine ì**
Thuirt Fionnghal nan slige fial.
S)i7AN V. FIONNGHAL.
*' Ceithir claclia fo chòinich thall
Mu thigh caol a bhàis san t-sliabh ?
An so gabhadh Roin* a shuain
Ri taobh gaisgich bu chruaidh sa* bhlàr.
Tha triath a's airde chu sa* bheinn ;
Cha bhi 'shiubhal leis fèin 's na neòil.
Ulhn, togsa dàn o shean
J)o chnimhne na tha san uaigh.
Mur do theicheadh riamh san raon,
Bidh mo mhac ri 'n taobh 'na shuain ;
Bidh e ri 'n taobh am fraoch nan carn,
Fada thall o aird' na Mòrbheinn
Air Lèna a's fuaimear rèidh.'*
" An so fèin," thuirt beul nam fonn,
Chaidil trèith nan son fo 'n ùir.
*S sàmhach tha Làmh dhearg san uaigh, '
Is UlHn, righ nan cruaidh-Iann.
C' i so tha coimhead o neòil,
a feuchainn fo scìeò a cruth àluinn ?
C' ar son tha 'n ainnir gun tuar ?
òigh, do'n ghèili an sluagh air Cromla
Na thuit thu, Làmh-gheal, fo shuain
Mar ri naimhde fuar sa' chomhstri ?
A nighean Thuathail bu ghlan snuagh,
Bu rùn thu fèin do mhìle iaoch ;
Cha robh do ghaols' ach do Làmh-dhearg.
Gu Tùra thàinig am mòr-thriath ;
Bhuail e sgiath nan copa donn,
Is labhair an sonn ris fhèin.
* C'àite 'm bheil Gealachos, mo rùn,
An ainnir chiuin aig Tuathal treun,
A dh'fhàg mi 'n taila nan tùi*,
t M
178
FIONNGHAL.
BUAN V,
'Nuair bhuail mi Ulfada nam beum ? 275
* Tills' air t-ais/ 's e thuirt i rium,
* A Làmh.dhearg, 's mi 'n dùbhra bròin,*
A broilleach bàn fo osna ciuin,
A gruaidhe b' ùr fo dhealta dheoir.
Cha *n fhaic mi i 'n coinneamh a trèin 280
A thogail m' anma, o bheum còmbraig ;
'S ro shàmhach tha talla nan teud
Gun ghuth baird air beinn no còmhnard ;
'S cha'neil Bran fhèin, mur b'àbhaisd,
Crathadh a shlabhruidh mu'n chòmhladh. 285
C' àite bheil Gealachos, mo rùn,
An ainnir chiuin aig Tuathal treun ?'
* A Làmh-dhearg,' thuirt Fearghus mac Aodh-
ain,
* Tha Gealachos mu Chromla nan sìan,
I fèin 's gach òigh tha dheth 'roghainn ; 290
*N dèigh chabrach tha 'siubhal gu dìan.'
* Fhearghuis, cha cluinnear fuaim leam fèin
An coiir, am beinn no 'm magh Lèna ;
Cha 'n eil cabrach 'n am shealladh fèin,
No coin ghleusd an sèilg na h-Eirinn. 295
Cha 'n fhaicear leam Gealachos mo rùn,
Mar ghealach as-ùr dol sìos.
Gabh gu Allaid, a's lèithe cùl,
Tha 'n cromadh a chuirn a mhiann,
A dh'fheuchainn an cual' t-aosda 300
Mu Ghealchois air thaobh nan sHabh.'
*' Chaidh Fearghus mac Aodhain air triall,
Is labhair ri liath nan carn.
* Chaoin Allaid, tha tunaidh air sliabh,
Ciod a chunnaic le d' aosd-shùil thall ?' 305
DUAN V.
FIONNGHAL.
119
* Chunnaic/ thuirt Allaid bha aosdaj
* Garbh UlHn a dh'aom o Chairbre,
Thàinig o Chromla an fhraoich ;
Bha fonn 'ga mhuchadh 'na gharbh-chliabh
Mar osaig an coiUidh luim. 310
Thàinig e gu talla nan tùr,
* A Làmh-dhearg, a's fuathas do dhaoine,
Thoir còmhrag dh'Uìlin, no do chliù,
Thusa 's làidir do ffhaisffich nach faoine.*
Cha 'n 'eil Làmh-dhearg," thuirt Gealchos an
àigh, 315
" Cha 'n'eil gaisgeach a bhlàir dha fèin.
Chosgair e Ulfad' air tràigh,
'S tha e, 'cheannaird nan sàr, sa 'bheinn.
Riamh cha do ghèill mo rùn do thriath ;
Bheir e carraid nan sgiath 'mhac Chairbre.' 320
" 'S taitneach do shnuagh 's tu fèin,'*
Thuirt Ullin, bu treun gnìomh,
" Nighean àille Thuathail nara beum,
Bheiream thairis gu Leig nan sliabh,
Talla Chairbre a's fial corn. 325
Bidh Gealachos aig triath a's trèine.
Tri là bitheam fèin air Chromla,
A' feitheamh ri Làmh-dhearg nam beum,
Gu 'faigheam o 'n treun an còmhrag ;
An ceathramh bidh Gealachos dhomh fèin, 330
Ma theicheas a triath o'n chomhstri."
' AUaid,' thuirt ceannard Chromla,
* Sith dha t-aisling«an còs nan carn {
Fhearghuis, sèidsa stoc a chòmhraig ;
Cluinneadh Ullin 'na thalla thall 33S
Mar stoirm ag èirigh air gleann.*
M 2
180
FIONNGHAL.
DUAN V.
" Chaidh Làmh-dhearg ri beinn o Thùra ;
Bha fonn gun tighinn gu 'cheann
'Ga mhùchadh gu teann fo ùrla.
Sheas e gu dorch air an f hraoch 340
Mar nial, a chaochlas a shnuagh,
Ri gaoith air cruaich nam beann.
Thilg e clach-shàmhla a bhlàir,
Chual' Ullin mac Chairbre a fuaim,
Bha aoibhneas air anam an t-sàir, 34.5
Agus ghlac sleagh athar gu luath.
Bha fiamh gàir' air gruaidh bu donn
'Nuair a ghlac an sonn a lann.
Chualas 'fhead, 's e siubhal nan tom,
Lann ealamli is lom 'na làimli. 350
Chunn'cas le Gealchos an triath,
'S e 'g èirigh air sHabh mar cheò ;
Bhuail i gu mall a h.ard chliabh,
Bu ghile na sneachd nan torr,
'S i sàmhach fo dheòir mu Làmh-dhearg. 355
* Chairbre aosd' nan slige fial,*
Thuirt ainnir, bu chaoine làmh,
* Bidh-mo bhogha air Cromla nan sliabh j
Chi mi eiHd, tha ciar, sa' charn.'
Ghrad-ghluais i 'n aghaidh na beinne, 360
Cha d' thàinig i fèin ach mall.
Bha chomhstri thairis le beud.
C* uim an aithris an stri an dàn
Do righ Shelma chunnaic na cèudan
Cur charraid nan treun le lann l 365
Thuit Ulhn, a b'fhiadhaich snuagh,
Thàinig Làmh-dhearg gun tuar do 'n òighj
BUAN V, FIONNGHAL.
181
Nighean Tuathail, a b' iomadh buaidh,
Mòir-cheannaird na cruaidh 's na slòigh.
' Tha fuil, a rùin,* 's i sealladh bàis, 37 0
* Tha fuil air do thaobh, mo shàr/
' Fuil UUin a th' ann,' thuirt an laoch,
' Ainnir mar shneachda nan carn.
'N so fèin a Ghealachos mo rùin
Leig dhomhsa mo chùl air lar ; 375
Dh'fhalbh m'anam, cha do chaill mi mo chliu.*
Chaidh Làmh-dhearg nan tùr gu bàs.
* Na thuit thu an cadal trom,
A thriath Thùra nan tom garbh !
Tri lài shuidh i air an lom ; 380
Fhuair sealgair an ceathramh i marbh.
Thogadh an uaigh mu 'n triuir,
A righ Mhòirbheinn, san ùir so fèin.
Bidh Roinne measg thriath fo chhu,
'S a shiubhal gu ciuin sa' blieinn 1" 385
" An so fèin bidh Roinne 'na shuain,"
Thuirt Fionnghal gu ciuin mall,
*' Thàinig guth a chliu gu m' chluais.
Fhilìein, Fhearghuis, thoir Orla nall,
An t-òig-f hear gun tuair o Lotha. 390
Gun choimeas cha luidh thu, a Roinne,
Is Orla ri d' thaobh san uaigh.
Biodh deoir air òigh Mhòirbheinn an aonaich,
Fiamh bròin air òigh Lotha nan stuadh.
Mar ghallan air leathad nam beann 395
Dh'fhàs laoich nach bu ghann am feum.
Thuit iad mar dharaig an gleann
'Nan luidhe thar sruth sa' bheinn,
'S iad a' seacadh ri gaoith nan ca^a.
M3
18.2
FIONNGHAL,
DUAN V.
Oscair, a cheannaird nan òg-tlireun, 400
Chi thu fèin mar thuit na daoine,
Bi thusa cho cHuthar sa' bhlàx,
'S bi 'm moladh nam bard mar Roinne.
B' uabhasach do chruth sa' bhiàr ;
Bu shàmhach thu, Roinne, san t-sìth. 405
Bha e mar bhogh' an drùchd tlàth,
Chithear fada thall san fhrìth
'Nuair hiidheas a ghrian air Mòra,
Agus sàmhchair air scorr an fhèidh,— «•
Luidhsa, 's òige dheth mo mhacaibh 410
Luitlh thusa fo lic air magh Lèna,
Tuitidh sinne, ge mor 's ge glic :
Tha *n lài do ghaisgich nam beuma.'*
Mar sin bha do bhròn, a righ nan lann,
'Nuair a thaisgeadh fo charn Roinne. 415
Cia meud a bhròin tha air Oisian,
Is thusa, thriath thoisich gun deò !
Cha chluinn mi air Còna do ghuth,
Cha 'n fhaicear do chruth le sùil dhaill.
'S iomadh là agus oidhch' fhuar 420
A shuidheam aig t-uaigh fo n' charn ;
Dh'fhaireagham fo m' làimh i sa' chruaich,
'S mi 'ga d' mholadh le luaidh nam bard.
'Nuair shaoiHnn gu 'n cluinnear do ghuth,
*S e th' ann osag dhubh na h-oidhch'. 425
fhada o *n là thuit thu 'na d' shuain,
A shàr ■cheannaird nan cruaidh-chòmhrag.
Shuidh Gall agus Oisian thali
Maille ri Suaran nan tonn
Air bruaich Lùbair b' uaine snuagh. 430
Bbuail mi a chlàrsach dha 'n righ.
BUAN V. FIONNGHAL.
18S
Bha *mhala o 'n strì fo ghruaim.
Thiondaidh e Mhearg-shùil air Lèna ;
Bha 'n gaisgeach fo bhèud mu shluagh.
Thog mi mo shealladh air Cromla, 435
Is chunnaic mi mòr-mhac Shèma j
Dorcha, mall a dh'aom e 'thriall
O *n t-shabh gu còs Thùra 'na aonar.
Chunnaic e fo bhuaidh an triath ;
Bha bròn am measg 'aoibhnis san aonach. 440
Bha dearsa na grèin air 'airm ;
Shiubhail Conall gun stoirm 'na dhèigh.
Theiring iad cìil aonaich nan tGÌrm,
Mar lasair an f hraoich sa' bheinn,
'Nuair shiùbhlas an fhallosg' ro* 'n oidhch' 445
Gun soills' ach na bheir i f hèin,
'S a ghaoth 'na dèigh 's i 'fuaim.
Air taobh sruth fo chobhar a* taomadh
Tha 'thalla *n carraig nan còs,
Is aon chraobh gu crom ag aomadh, 450
'S an iar-ghaoth bèucail gu mòr
Ri aghaidh nan scorr 's nan carn.
An so shuidh ard cheannard na h-Eirinn,
Mac Shèma nan slige fial.
Bha 'smaointean air chòmhrag nan cleas, 455
Na deoir a' taomadh o 'ghruaidh.
Bha bròn air mu chall a mheas
Gaisgeach ard-mhisneach nam buadh.
A Bhràigh-gheal, tha thu fada thall ;
Cha thog thu san àm an laoch. 460
Faiceadh e do thlàth-chruth mall,
'S thig 'anam a nall le fraoch ;
184.
FIONNGHAL. uuan v.
Bidh 'smaointean air a chliu fèin,
air Deò-ghrèine ghluais a rùn.
Co tha tighinn le ciabh na h-aois ? 465
Co ach gaisgeach nach faoìn dàn ?
A Charuill o *n àm a dh'aom,
Do ghuth cho caoin ri clàrsaich thall
An talla Thùra nan corn fial,
D*fhocal taitneach mar an druchd 470
Thuiteas ciuin air raoin nan sHabh,
'Nuair a bhriseas a ghrian o mhùig ;
A CharuilJ o *n àm a dh'fhalbh,
C*uim a thàinig a «all o mhac Shèma ?
** Oisein, a làrah threun nan lann, 47<5
Tha barrachd nan dàn dhuit fèm,
'S f had thu fo m' eòlas nach gann,
Ard cheannaird an comhsai nan treun,
'S tric a bhuail a chlàrsach do 'n òigh
Eimhir-àluinn, bu mhòr beus j 480
'S tric a thog, le rùn an t-slòigh,
Do ghuth corr measg fonn nan treun,
An talla Bhrano nan slige fial.
Là a ghabh i anns an fhonn
Bàs Chormaic an t-òg-shàr. 485
Thog i le dòruinn an sonn,
A dh'aom aìr an tom fo 'gràdh.
Bha 'gruaidh dhearg nighte le deoir,
'S do ghruaidhs', a thriath mhòr nan triath ;
Bha h-anam a' snàmh an ceò, 490
Ge nach b' annsa dhi òg nan ciabh ;
Bu ghlan am mheasg mhilte 'n òigh,
Nighean Bhrano nan corn fial."
DUÀN r.
FIONNGHAL.
185
Na labhair, a Charuill, mu Làmh-gheal ;
Na tos: cuimhne na h-àille dhomh fèin. 495
Tuiridli m' anam fo bhròn mu m' annsa.
Bidh mo shùile an deoir, a thrèin j
Tha mo rùn san ùir gu'n tuar,
Ainnir àille fhuair mo ghràdh.
Suidh thusa, bhaird, air a chruaich, 500
Is cluinneam r'a luaidh do dhàn,
Do dhàn mar aiteal an earraich
Dol thairis air sealgair sa' chruaich,
'N àm dùsgadh o aisHng sa' bhealach
'Nuair chhiinneas e aoibhneas nam fuath, 503
An ceòl fuar air thaobh nam beann.
FIONNGHAL.
DUAN VI.
Thuit neòil na h-oidhch* air a' chuan,
Thionail an duirch' air cruaich Chromla ;
Dh'èirich reulta boiUsg' o thuath,
A' deah'adh air stuadh na h-Eirinn :
Dh'fheuch iad an ciuin-theine thall 5
Ro' cheò ghluais mall thar na speuraibh.
Bha gaoth a' bèucail anns a' choiU,
'S dorcha sàmhach raon a* bhàis.
Air sUabh neo-fhuaimear Lèna
Dh'èirich na mo chluais guth Charuill ; 10
Bha 'f honn air cairdibh ar n-òige,
Na lài mòr a dh'aom o shean,
'Nuair thachair sinn air Lègo nan triath,
'S a chaidh an t-sHge fliial mu 'n cuairt :
Fhreagair Cromla fuaim nan dàn, 15
Bha tannais na dh'fhalbh a 'snàmh air gaoith,
Dh'aom iad le h-aoibhneas gu mall,
Ri fonn molaidh dh'aom na laoich.
DUAN VI. FIONNGHAL. 187
Biodh t-anam an sòlas, a Cliaruill, >
Measg osna charach sa' bheinn. 20
C' uim nach d' thigeadh tu gu 'm thalla,
'S mi caitheadh na h-oidhche leam fèin ?
'S ceart gu 'n d' thig mo chara' dìleas :
Cluinneam a mhm-làmh air a' chlàrsaich
'S i sìnnte air balla na fuaim ; 25
Bidh 'n toirm 'nam chluais gu mall.
C' uim nach labhair rium 'nam bhròn ?
C' uin a chi mi mo mhòr chairde ?
Gabhaidh tu seachad san osaig,
Tha farum nam dhosan liath ; 30
Fhir-mholaidh nau triath, bi slàn.
Air taobh Mhòra nan iomadh cruach
Thachair trèith nam buadh aig fleagh,
Mìle darag a' lasadh mòr
Is neart nan corn a' dol mu 'n cuairt. 35
Bha aoibhneas air anam nan laoch,
'S righ Lochlin nam faobh fo bhròn ;
Bha 'dhearg-shùil air Lèna 'n fhraoich,
Is 'ardan nach b'f haoin ro mhòr,
Chuimhnich gu 'n thuit e sa' bhlàr. 40
Bha 'n righ air sgèith 'athar ag aomadh,
A liath-chiabh air gaoith gu barr
Fo sholus na h-oidhche a' taomadh :
Chunnaic e Suaran fo bhròn,
Is labhair gu fòil ri bhàird. 45
*' Tog, UHin, tog fonn na sìth ;
Sioladh m' anam an strì nam blàr ;
Traoghadh o mo chluais am fuaim,
Trom fharum nan cruaidh aig sàir ; 50
Biodh ceud clàrsach thall san t-sliabh,
ISS
FIONNGHAL. duan vi.
Chur aoibhnis air triath nan tonn :
Cha *n fhag e gun sòlas a* bheinn ;
Cha d'f halbh duine riamh uam fein fo bhròn.
Shàr Oscair, tha dealan mo lainne 55
An aghaidh nàimhde 'n àm a' chòmhraig,
An sìth luidhe ri m' thaobh,
'Nuair ghèiUeas na laoich sa' chomhstri."
*' Bha Treunmor," thuirt beul nan dàn,
*' Dhe 'n Hnn a bha ann o shean ; 60
Bha 'astar air cuan gu tuath,
'S e coimeas ri stuadh san stòirm.
Ard charraig an tìrnan ràmh,
Ciar choill agus cairn a' fuaira
Dh'èirich o'n cheò chiar air sàil ; 65
Is cheangail a shiuil o 'n chuan.
Lean Treunmor torc riabhach na beinne,
Bha bèucaìl air Gorm-mheall nan craobh ;
'S iomadh laoch a dh'f hag e 'na dhèigh :
Do shleagh Thrèinmhor ghèiU am faobh *70
'S e tionndadh an spàirn a bhàis.
Tri gaisgich, a chunnaic an gnìomh,
Dh'aithris mu thriath nan dàimh,
Dh'aithris iad gu 'n sheas e thall
Mar lasair nach gann sa' bheinn, 7.5
An caoir-sholus nam mòr àrm.
Thug righ Lochhn fleagh bu chòrr,
^S ghairm e gu cùirm an t-òg treun ;
Tri lài an Gorm-mheall nan seòd
Bha ri farum nan corn 's nan teud, 80
'S fhuair an triath a roghainn do chath.
Cha robh laoch an Lochhn nan long
Nach d' thug gèill do 'n t-sàr-shonn Treunmor.
DUAN VI.
FIONNGHAL.
1«9
Chaidh slig' an aoibhneis mu *n cuairt ;
Measg fàloisg' is fuaim nan dàn, 85
Bha moladh righ Mhòirbheinn nan stuadh,
A thàinig thar cuan a nall
Sàr cheannard nan sàr laoch.
'Nuair ghlas an ceathramh madainn thall,
Chuir gaisgeach a ràmh san tonn ; 90
Bha 'cheum sàmhach air tràigh nam faoch,
'S e feitheamh na gaoith o thuath,
Chual e toirm gu fada thall
Am meadhon nan gleann sa' choill*.
Thàinig òig-fhear a nall o 'n chruaich, 95
'S e ceilte le cruaidh g' a cheann,
B' àiU' a chiabh 's bu dearg a ghruaidli,
A chruth mar shneachd nam fuar-bheann.
Bu tlàth gorm-shùile nan rosg mall,
'Nuair labhair e ri righ nan lann. lOO
* Fuirich, a Threiamhoir, 's na falbh,
A churaidh tha garbh am measg dhaoine ;
Cha do ghèill duit mac Lonbhail nan lann ;
Bhuail a chlaidheamh na sàir 's cha 'n fhaoin e,
Cumaidh ghocas na seoid o iuthaidh.* 105
* A mhìn-òig-fhir nan ciabh bàn,'
Thuirt righ nan lann, * cha bhuail mi
Mac fir, mu nach d'èirich dàn ;
'S lag do gheal-làmh agus truagh i :
Imich, a dhearsa na h-òige, 110
Grad-imich gu scòrr nan ruadhag.*
* Ma dh'imicheas,' thuirt an t'òg,
' 'S ann le lann mhòr a th' aig Treunmor ;
Bidh aoibhneas air ra' anam mu m* chliu ;
Is cois'near leam mn nan òigh, 115
190
FIONNGHAL.
nUAN VI,
'Niiair thig iad le iadhadh an sùl
Mu 'n fhear, chuir air chùl an righ mòr j
Bidh osna an clèibhe mu m' ghràdh,
'Nuair a chi iad do lann 's do shleagh.
Bidh mise measg mhìlte le m' agh 120
Le urram a's àird' aig fleagh.'
' Cha 'n iomraich thu chaoidh mo lann,*
Thuirt Treunmor, 's e lasadh 'na ghruaidh,
Chi do mhàthair gun tuar thu air tràigh
'S i faicinn gu mali thar an stuadh 125
Siuil a ghaisgich a reub a mac'
' Cha togar leam fèin an t-sleagh mhòr,*
Thuirt an t-òg bu chaoine snuagh,
* Cha làidir mo làmh ; ach is còrr
Leumas iuthaidh o m' ordaig suas. 130
Le itich rèidh o thaifeid chruaidh
Thuit seòd gun tuar fada thall.
Leig dhiot a mhàile gu luath ;
Clia chum thu, ach cruaidh, o bhàs.
Cuiream fèin mo mhàile air rèidh ; 135
Tarruing an teud, a righ Mhòirbheinn.'
Chunnaic e brollach fo ciabh.
'S i piuthàr an righ a bha ann.
Bha 'sùil san talla mu 'n trìath,
Is fhuaradh leis rùn nach gann. 140
Thuit an t-sleagh o làimh an righ,
'S bha shealladh gun chli air an làr.
Bha ise mar dhearsa o'n ear,
A thachras ri fear o 'n chòs,
'Nuair dh'aomas e shealladh air lear, 145
Tha boiilsgeadh le solus gu mòr.
ì)UAN VI. FIONNGHAL.
191
* A righ Mhòirbheinn a's fuaimear tom,'
Thuirt òigh nan làmha geal mar shneachd,
* Gabh mis' an iadhadh do hiing'
O rùin Choirle 's fad' o bheachd. 150
Tha esa mar thorrunn sa' bhlàr :
Do dh' Ineabhaca nan treun sàr
Tha 'rùn dhomh 'na ardan fèin,
'S e togail mìle shleagh sa' bhlàr.'
* Gabh sìth,' thuirt Treunmor an triath, 133
' Gabh sìth fo mo sgèith, a làmh-gheal ;
Cha teich, 's cha do theich mi riamh,
Ge d' fhaicinn air shabh fir làidir
Do naimhdibh fo mhìle sleagh.'
Tri laithe dh'fhuirich an triath, 160
Le stoc caismeachd a b* airde fuaim
A' gairm sàr Choirle gu blàr,
O charraig, is chathar is chruaich.
Cha d'thàinig sàr Choirle gu blàr ;
Thèmng LochHn nan lann o 'thùr, . 165
Thug do Threunmor òigh nan geal-làmh,
Sgaoil cùirm dha air tràigh as-ùr."
** Arigh LochHn," thuirtFionnghal nam buadii,
Tlia d'flmil a' ruith luath 'nam thaobh,
Bha ar sinns're aig strì mu'n stuaidh, 170
An stri mu'm bi luaidh a chaoidh.
Ach 's tric an talla nam fleagh
A chuir iad an corn mu 'n cuairt.
Tog d' aghaidh o chomhstri nan sleagh,
'S biodh aoibhneas na clàrsaich ad chluais. 175
Mar stoirm mhòr air aghaidh cuain
A thaom thu do threunadas garbh ;
Do ghuth mar ghuth mhilte sluaigh
192
FIONNGHAL.
BUAN VJ'.
*S e 'g èirigh air chruaich nam marbh.
Tog, ara màireach, tog do shiuil, ISO
Dhearbh bhràthair mo riìin a bh' ann :
Mar dhearsa na grèine as-ùr
Thig air m' anam a cliu san àm.
Chunnaic mi do dheoir mu'n làimh ghil,
'Nuair a dh'èirich air Stairne mo lann: 185
Chum mi gun dòruinn san àm thu
Is m' osna mu òigh an uchd bhàin.
Ma 's e do roghainn an còmhrag,
A chomstri thug Lochlin do Threunmor,
Gu 'n till thu gu d' thir le mòrchuis, 190
Mar luidheas a' ghrian fo'n bheinn."
" A righ sinns're nam mòr bheann," '
Thuirt triath Lochlin a's ard fuaim,
*' Cha d' theid Suaran an comhstri ri d' lann,
A cheann mhìlte fhuair a 'bhuaidh ; 195
Chunn'car thu san taìamh thall ;
Cha bu lìonor na lài orm fèin ;
'S e thuirt ri m' anam san àm,
C' uin a thogainn an Jann co treun
Ri Fionnghal nam beum uasal ? 200
Chuir sinn an còmhrag, a shàir,
Air taobh Mheallmhoir nan carn ciar,
'Nuair thug an stuadh mo shleagh a nall
Gu talla ard nan slige fial,
Anns am faigheadh na treith am fleagh. 205
Cuireadh bàird na bhuadhaich thall
Gu àm a tha mall a* gluasad.
An comhstri Mheallmhoir nan curaidh
Sàr-chliu nach robh gann a chualadh.
'S iomadh long o thìr nam mòr choill' 210
BUAN VI.
FIONNGHAL.
A chaill an sàr òig-fhir air Lèna. 210
Gabhs iad, a righ nam mòr bheann,
'S bi 'n ad chara do nàmhaid Eirinn.
'Nuair thig gu Gorm-mheall do chlann,
Bidh fleagh nach gann is cùirm' nan còir,
*S bidh dhoibh an roghainn sa' ghleann 215
An comhstri nan lann ri seòid."
" Cha ghabhar leam," thuirt an righ,
" Do luingeas no tìr nan cam ;
Fònaidh dhomh fàsach nam frìth
Le fèidh, le coille, 's le ghnn. 220
Tog-sa do shiuil thar an stuadh,
Char' uasail mo luaidh a bh' ann ;
Tog do shiuil bhàn air a' chuan,
'Nuair dh' èireas soills' air cruaich nam beann,
Air d' ais gu Gorm-mheall nam fuaim.'* 225
" Sìth do d' anam, a righ nan corn,".
Thuirt Suaran nan donn sgiath,
" An sith 's tu aiteal an earraich,
An còmhrag 's tu carragh san stoirm :
Glacsa mo làmh ann càirdeas, 230
A righ nan lann o Shelma fhuair,
Agus thugadh do bhàird chòrr
Do bhròn na mairbh air a' chluain ;
Cuireadh Eirinn fo ùir mo shlòigh :
Tog clachan an cliu aìr cruaich. 23S
Chi muintir nam marbh o thuath
A chluain 's na chuireadh an cath.
Their sealgair 's e tearnadh o 'n bheinn,
'Nuair dh' aomas e fèin air uaigh :
* 'N so Fionnghal is Suaran na trèin 24©
Chuir còmhrag nan ceud air sluagh.*
t N
194.
FIONNGHAL-
Mar so their sealgair tha faoin ;
Ach mairidh a chaoidh ar cliu."
" An dingh fèin is mò ar cliu/'
Thuirt Fionnghal, " a righ nan tonn 5 245
Theid sinne, mar aisling air chùl,
Gun luaidh oirnn air raoin nan sonn ;
Cha 'n aithnich sealgair ar 'n-uaigh,
Cha bhi ainm dhuinn am fuaira nam fonn.
Cha 'n fheum dhuinn a bhi fo luaidh, 250
Sinn gun neart gun tuar fo 'n tom.
Oisein, Charuill, UUin chaoin,
Do'm bheil gaisgicli a dh' aom 's a dh'fhalbh,
Togaibh fonn air làithibh nach b' fhaoin,
Air aimsir nan laoch tha marbh. 255
Cuiribh thairis an oidhche le fuaim,
'S thigeadh madainn gu luath le h-aoibhneas."
Thog sinn ar guth do'n dà righ,
Ceud clàrsach a strì san fhuaim.
ShoiUsich aghaidh Shuarain thall, 260
Mar ghealach làn anns an speur,
'Nuaìr dh'fhàgas na neoil i shuas
Sàmhach leathan am meadhon oidhch.
" Cuchuìhn," thuirt Carull aosda,
*' Tha CuchuUin an còs Thùra, 265
Tha 'làmh-air claidheamh a neirt,
A smaointean air feachd a chaill e ;
Tha righ nan sleagh brònach sa' bheinn
Gu so bu treun e sa' chòuihrag.
Chuir e 'lann gu sìth ri d' thaobh, 270
Thusa mar aomadh nan stoirm,
A sgaoil fo ruaig a naimhde.
Gabhsa, Fhionnghail, lann an laoich 1
BUAN VI.
FIONNGHAL,
195
Tha 'chliusa cho faoin ri ceò,
'Nuair thèid 'na shiubhal ro' ghaoith, 275
'S a dh'fhàgas e 'n raon gun scleò."
" Cha ghabh," 's e fhreagair an righ,
*' Cha ghabh Fionnghal an sìth a lann,
Tha 'n curaidh gu neartor san strì,
'S tha cliu co chli r'a làmh. 280
'S honor iad a ghèill an còmhrag,
Dha 'n d' èirich a comhstri an cliu.
Shuarain, a righ tìr nam mòr choiU,
Cuir thusa do dhòruinn air chiìl,
Tha iadsa chùthar a ghèilleas, 285
Ma bhios iad treun an aghaidh nàmhaid,
Mar ghrèin fo nial anns an speur,
'Nuair cheileas i fèin san t-sàmhra
Gu sealltuinn air maol an fheir.
Bha Grumal na thriath an Còna 290
Dh' iarr còmhrag air iomadh tràigh :
Bha aoibhneas dha 'anam san stoirm,
Dha 'chluais ann an toirm nan arm :
Thaom e 'ghaisgich air airde Chràca.
Bha righ Chràca o choill' r'a lann, 295
An crom Bhrùmo nam mòr thom,
Bha 'n sonn an caint ri cloich nam fuatli. • ,
B'uabhasach còmhrag nan laoch
Mn 'n òigh chaoin 's a taobh mar shneachd.
Chualas mu ainnir nam buadh 300
Le Grumal ruadh air uisge Chòna ;
Bhiodh aige làmh-gheal nan stuadh,
No e fèin bhi fuar sa' chòmhrag.
Tri là a bha spàirn nan laoch ;
An ceathrarah chaidh Grumal fo iall. 305
N 2
196
FIONNGHAL.
DUAU VI
Chuir es' e gun chairde r'a thaobh
'N crom Bhrùmo mu 'n d' aom an sliabh.
Ann sin bha tannais nam marbh
Le 'n guthaibh garbh mu chloich nam fuath.
Ach shoillsich an triath 'na dhèigh, 310
Mar theine nan speur as ùr :
Xhuit nàmliaid le 'làimh bu treun ;
Fhuair Grumal e fèin 's a chhu.
Togaibh, a bhardaibh! o àm a dh'fhaìbh,"
Th uirt garbh neart righ na Mòrbheinn, 315
" Togaibh moladh laoch tha marbh ;
Cuiribh ard-Shuaran o dhòruin."
Luidh na gaisgich anns an fhraoch,
Bha ghaoth chiar an ciabh nan laoch ;
Dh-' èirich cèud guth bìnn san raon 320
Ceud clàrsach nach b'fhaoin air chòmhla ;
Bha 'n dàn àir an àm a dh' aom,
Triatha mòr nach bu bhaoth sa' chomhstri.
C' uin a chluinnear leam am bard ?
C'uin abhios aoibhneas a' snàmh mu 'n cuairt ?
Thà ciàisach gun teud am Mòrbheinn, 326
Cha 'n eil guth no ceòl an Còna ;
Thuit araon an triath 's am bàrd,
Cha 'n 'eil cHu san aird ni 's mò.
Chrìth madainn le dearsa o 'n ear 330
Air lear agus leathad Chromla.
Chualas stoc Shuarain air Lèna
Tional an Eirinn a shluagh.
Sàmhach is brònach an sluagh,
'Nuair dh'èirich iad suas fo 'n siuil ; 335
Bha osag gheur an dèigh nan long,
jSiuil bhàn air tonn mar cheò o Mhòrbheinn,
louAN vr.
FIONNGHAL.
197
" Gainn," thuirt Fionnghal, " gairm gu seilg
Coin chaol nàch mairg a chaitheadh cathar,
Gairmibh Bran, a's gile chabh, 340
Gairraibh Neart, is Ciar, is Luath,
FhiUein, a Roinne — tha san uaigh,
Tha mo mhac an suain a bhàis !
Fhillein, Fhearghuis, sèidibh stoc,
Eireadh aoibhneas air cnoc is carn, 345
Brisgeadh fiadh air Chromla shuas,
'S aig loch nan ruaghag an àros." -
Chaidh am fuaim geur ro' choille thall ;
Dh'èirich buidheann mhall air Chromla.
Chaidh mìle cù air falbh san fhraoch, 350
Thuit fiadh air a thaobh ro' gach cù.
Thuit a tri le Bran air aon,
Agus dh' aom e 'n triuir gu Fionn
A thogail mhòr shòlais do 'n righ.
Thuit aon dhe 'n triuir aig uaigh Roinpe j 335
Bha ceaunard nau daoine fo cheò :
Chunnaic e gur sàmhach thall
Clach fìr nach robh mall san t-sèilsr.
" Cha 'n èirich thus a-ris, mo mhac,
Aig fleagh no feachd air ciar-leac Chromla : 360
'S ealamh a thèid t-uaigh o bheachd,
Is feur a' seacadh mn 'n cuairt d'i.
Bidh sìol na laigse siubhal sìos
Cha 'n fhaic 's cha 'n iarr iad mu d' uaiah.
Oisein is Fhillein, mic mo neirt, 365
A Ghaill nam feachd a's guirme cruaidh,
Eiribh air aghàidh nan sUabh.
Faigheam an triath tha 'n còs Thùra,
Faigheam triath Eirinn nan ruaig.
198
PIONNGHAL.
DUAN VI,
'N e balla Tliùra chi mi shuas ? 370
'Na aonar is Hath air an t-sliabh
Tha triath nan shge fial fo bhròn ;
Tha talla nan corn gun f huaim :
Faigheam CuchuUin nam buadh,
Thoiream aoibhneas gu luath dha sheoid. 375
Fhillein, 'n e sin CuchulHn thall,
No 'n deatach air carn an f hraoich ?
Tha gaoth o Chromla am shùil,
'S cha 'n fhaic mi g' a chùl an laoch.
" A righ," 's e fhreagair an t-òg, 380
" 'S e sin am fear còrr mac Shèma,
Tha e dorcha sàmhach fo bhròn,
Tha 'làmh air an lainn ag èirigh."
" Ceud failt air ceannard a chòmhraig,
Fhir bhriseadh na mòr sgèithe !" 385
*' Ceud fàilt ort fèin," thuirt an laoch,
" Sàr ghaisgich ri d' thaobh 's a' d' dhèigh !
'S taitneach leam t-fhianuis, a righ,
Tha mar a ghrian air frìth Chromla,
*Nuair bhitheas an sealgair fo bhròn, 390
Gus am faicear i mòr 's na neoil.
Do mhic mar reulta ri d' thaobh,
Tha siubhal an soiUs' mu do chhu
Cur gloine air mala na h-oidhch'. 395
Fhionnghail, cha 'n ann mar so fhèin
Chunna tusa mì, thrèin, 'na d' thìr,
*Nuair a dh'fhàg trèith an domhain a' bheinn,
'S thàinig aobhneas aii' aghaidh gach frith."
" 'S honor d'fhoCail," thuirt Conan gun chHu,
'S Honor do ghuth faoin, mhic Shèma j 401
An comhradh cha chluinnear ach thu.
DUAN VI. llONNGHAL.
199
C'àite bheil do ghnìomh 's do bheuma ?
C'ar son a thàinig thar chuan,
Thoirt cobhair do ruaig le lann ? 405
Theich gu do chòs fo ghruaim,
Is dh'fhàg thu do Chonan am blàr.
Thoir dhomhsa na h-airm tha soills',
Thoir dhomhs' iad gun fhoill, a mhic Eirinn."
" Cha d' iarr gaisgeach mo lann riamh, 410
Ge d' iarradh, cha 'n fhaigheadh e m' àirm.
A Chonain, a 's dona fo sgiath,
Cha d'fhàg mis an sliabh, fo bhràn,
Gu'n ghèill Eirinn m'a sruth fèin."
" A Chonain, a's laige làmh," 415
Tliuirt righ Mhòirbheinn, am mòr thriath,
*' Na gabhsa na focail co dàn,
Gn 'm faicear na *s àirde do ghnìomh.
Tha Cuchullin fo chliu sa' bhlàr,
Uabhasach 's gach àit 'an d' thèid. 420
'S tric a chual air a ghaisgeach bu shàr
Ard cheannard na Phàil an Eirinn.
Tog thus, a laoich, do shiuil bhàn
Gu Innis nan lann fo cheò.
Faic ! Brà'-gheal ag aomadh thall 42^
Air iomall nan carn fo dheoir ;
Tha ghaoth a' sanas 'na trom chiabh'
'G an togail o 'mìn-uchd bàn,
'S i 'g èisdeachd toirm oidhche o 'n t-shabh
'S fonn fial o ghaisgich nan ràmh ; 430
Tha 'barail gu 'n cluinn i t-fhonn
'S do chlàrsach lom aìr aghaidh a chuain."
" 'S fhada dh' èisdeas i gun bhrigh :
Cha tiUeam o 'n stri a chaoidh.
200
FIONNGHAL. duan vi.
C' uim am faicinn thu, Bhrà'-gheal mhìn, 435
Togail trom osna mu d' shaoi ?
Chunnaic thus. a righ, mi fo bhuaidh
An iomadh cruadal lann is shleagh."
*' Chithear a-rìs thu fo bhuaidh,"
.Thuirt Fionnglial nan shge fial ; 440
Eiridh do chliu anns an ruaig,
Mar dharaig air Chromla nan shabh :
'S iomadh cath is còmhrag geur
Tha feitheamh riut fhèin, a laoich ;
'S iomadh lot o d' làimh sa' bheinn. 445
Cuir, Oscair, na fèidh air fraoch ;
Togaibh fleagh is sHge f hial ;
Biodh anam an triath fo aoibhneas,
'S ar càirde an sòlas san raon."
Shuidh is ghabh sinn fleagh is dàn, 450
Dh' èirich anam CuchuUin gu h-ard ;
Thill a neart do threun nan lann,
Bha aoibhneas air aghaidh thall.
Thug Uliin do 'n triath am fonn ;
Thog CaruU a ghuth air a mhagh ; 455
Chobhair mi na bàird air an tom,
Mu charraid nan sonn 's nan sleagh,
Carraid 's na tharruing mi lann —
Cha tharruing rai lann ni 's mò ;
Dh'fhalbh mo chliu air gnìomh a bh* ann. 460
Suidheamsa aig uaigh fo bhròn,
Uaigh nan cairde mòr nach mair.
Shiubhail an oidhch' air an f honn ;
Thàinig madainn thar tonn le sòlas.
Dh' èirich Fionnghal air an aird, 465
Agus chrath 'na làimh an t-sleagh ;
DUAN VI.
FIONNGHAL.
201
Shìn e cheura- mòr thar magh Lèna,
Is lean sinn an treun 'n ar n-airm.
" Sgaoil na siuil bhàn," thuirt an righ,
" Gabhaibh gaoth na frìth o Lèna." 470
Dh'èirich sinn air tuinn le fonn ;
Bha sòlas nan sonn gu mòr
Air cobhar bàn an domhain ghlais.
TIGHMORA.
DUAN I.
OoRM thonna na h-Eirinn an soillse ;
Ard mhonadh fo bhoillsge an là ;
Cranna ciar-cheann ag aomadh fo ghaoith,
Liath shriitha taomadh o chairn ;
Dà thoman uaine fo dharaig 5
Ag iadhadh 's a tarruing mu chaol-rath,
Caoin shiubhal an uisge i'o' ghleannaibh ;
Air bruaich an uild an Cairbre fèin,
A shleagh fo chomas an trèin r'a thaobh,
A dhearg shìiil fo ghiorrag, 's e bròn. 10
Dh' èìrich Cormac an anam an righ,
'S a lota gun chh, 'na thaobh.
Leth fhaicte bha 'n t-òg an dùbhra,
Fhuil chraobh-dhearg a' sruthadh o 'chliabh.
Thilg Cairbre a shleagh tri chuairt, 15
Tri chuairt chuir e *n fheusaig fo làimh.
Chas e gu tric o ard cheum ;
Chrath e ruighe nam beud gu h-ard.
DUAN r.
TIGHMORA.
20S
Mar nial am fàsach am mòr thriath,
Caochladh fo ghaoith nan sìan a dhealbh, 20
Na gleanna a bròn fo 'n fhireach,
Ma seach fo ghiorrag nam braon.
Ghabh an righ a mhòr anam dha fèm ;
Glilac e sleagh nan treun 'na làimh.
Thionndaidh 'shiìil gu cùl magh Lèna, 25
Luchd coimhead narn beud o chuan gorm.
Thàinig iad le ceumaibh fo fhiamh
Tric a' coimhead sìos o 'n t-sàil.
Dh' aithnich Cairhre mu chòrr righ nan gnìomh.
Ghairm e dorcha na triath' gu 'Jàimh. 30
Ghrad-thàinig ceum fuaimear nan sonn,
An glas lanna lom anns gach làimh.
An sin bha Mòrla 'u duibhre ciar ;
An sin bha Dalla nan ciabh sa' ghaoith,
Cormar ruadh ag aomadh air sleagh, 35
A' sealladh borb o thaobh a ghruaim.
B' alluidh do shùil chrom, a Mhalthos,
Fo shealladh do mhòr fhabhraid.
Sheas Foldath mar charraig an sruth
Cleith fo cliobhar a dubh chruth, 40
A shleagh f hada mar ghiubhas nam mòr shliabh,
A thachras ri còrr ghaoith nan speur,
A sgiath làn do chomhara còmhraig,
A dhearg shùil an còmhnuidh gun fhiamh.
lad' is triath' eile gun chunntas 45
A' dlùth-teannadh mu righ Eirinn,
'Nuair thàinig fear-coimhead a' chuain
Moranail gu cruaich mhagh Lena,
Bha 'shùile briseadh claon o 'cheann,
A bhìle cam a' crith, 's iad liath. 50
TIGHMORA. BUAN i.
" An seas triatha na h-Eirinn air chùl
Balbh mar bhadan na ciuin oidhche,
Mar gharbh choille balbh fo mhùig,
Is Fionnghal m' an tràìgh a' boillsge,
Fionnghal a's uabhasaiche beum, 35
Ard righ nan treun o shriithaibh Mhòrbheìnn ?"
" Am faca tu 'n gaisgeach nach fann,"
Thuirt Cairbre, o spairn a chlèibh,
" Am bheil a laoich Honor air tràigh ?
An tog e sleagh chòmhraig o dhèigh, 60
No an d'thainig an treun an sith."
" An sìth cha d'thàinig e, righ Eirinn.
Chunna mi roi' 'n treun a shleagh shuas
Mar mhall theine bàis ag èrirgh,
Fuil mhìltean a' leumnaich m'a cruaidh, 65
B' es' an ceud fhear bhuail an tìr
Làidir fo 'leadanaibh liatha.
Làn, fèitheach, garbh chalpan an righ,
'Cheuma gluasad gun stri air shabh.
Air thaobh an trèin a chlaidheamh fìar, 70
An dara beum a caoidh nach iarr ;
A sgiath leathan uabhasach 'na làimh,
Mar chearcal fuileach rè 's i làn,
Ag èirigh gu dàn ro' stoirm.
An sin Oìsian righ caoin nam fonn, 75
Mac Mhorni 'n sonn air ceann nan triath.
Leum Connal air a shleagh o'n tuinn j
Sgaoil Diarmad a dhonn chiabh ;
Lùb Fillean a bhogha le mòrchuis,
Sealgair òg aig mòr shruth nan sliabh. 80
Co e sud air ceann nan treun
Mar gharbh shiubhai sruth o bheinn ?
Ì)UAN I.
1
TIGHMOEA.
S05
Co th' ann ach mac Oisein an triath,
Mar bhoillsge teine measg a chiabh,
]\Ia chùl a leadan fada 'n cuach, S5
'Fhabhraid dhubh leth cheilt an cruaidh,
A ìann an iall a* triall r'a thaobh,
A slileagh 's e siubhal a boillsgeadh baoth,
Theich mi o gharg shùl an t-seoid,
A righ Thighmòra, nam mòr chiiu." 99
" Teich thusa, fhir dhona gun fheum,"
Thuirt Foldath an gruaim fheirg,
" Teich-sa gu d' liath shruthaibh fèin,
A mhic an anma ghainne fo mheirg.
Nach fhacas leamsa 'n t-Oscar donn ? 95
Chunna mis an triath ri còmhrag.
An cunnart dheth na trèin tha n' sonn.
Togar sleagh le daoin' eil' air chòmhnard ;
Is iomadh mac th' aig Eirinn cho mòr.
A righ Thighmòra nan ard chraobh, 100
Leig dhomhsa tachairt ris an t-seòd,
Is caisgidh mi 'n sruth mòr na dheann.
Tha mo shleagh nighte am fuil,
Mo sgiath mar bhalla Thùra."
" An coinnich Foldath 'na aonar na dàimh ?"
Thuirt Malthos nam fabhrad ciar. 106
" Nach 'eil iad cho lìonor air tràigh
Ri coi'-thional garhh-shruth nan sliabh ?
Nach iad fèin na treuna thug buaidh
Thar Suaran nan cruaidh bheum, 110
'Nuair ghabh sliochd Eirinn an ruaig ?
'S an tachair Foldath ri'n ceud treun ?
A chridhe chèir an ardain fèin,
Gabh spionnadh nan cèud dheth d' shluagh 5
206
TIGHMORA.
DUAN I.
Thigeadh Malthos maiile ri trèin, 115
Bha mo chlaidheamh fo bhèumaibh ruadh ;
Ach co a chuala gu fiar mo ghuth ?"
" A shhochd Eirinn a's uaine raon,"
Thuirt triath Chlaonrath nan caoin shruth,
" Na cluinneadh Fionnghal bhur briathra faoin ;
Na biodh sòlas air naimhdibh an diugh 121
A' cur spionna 'nan làimh san tìr.
Is treun sibh fèin, a shiol nara biàr,
Mar ghaillinn o ghàir a chuain,
Mar stoirm a thachras ri sgeir aird, 125
Bheir coille gu làr o chruaich.
Ach gluaiseamaìd ar spionnadh fèin
Mall mar thrèun choi'-thional nial.
Bidh giorrag air sàr mhac nam beum ;
Tuitidh 'gharbh shleagh gun fheum o 'n triath.
Chi sinn dubh-nial dorch a' bhàis, 131
Their iads. is faileus fàs m' an tuar,
Bròn air Fionnghal aosda na bàigh,
A chhu a' sìoladh o 'n tràigh gun bhuaidh.
Cha 'n fhaic air Mòrbheinn ceum a thriath ; 135
Bidh caoineach nam bliadhn' an Selma."
An sàmhchair chuala Cairbre ruadh,
Mar dhubh nial nan stuadh fo bhraon.
A sheasas dorch air Cromleac shuas,
Gus am bris an tein-athair a thaobh, 140
Lasaidh gleanna ri boillsge nan speur ;
Bidh tannais gun fheum fo shòlas.
Mar sin an sàmhchair sheas an righ ;
Ghrad-chulas le brìgh a ghuth.
*' Sg^aoilear a chuirm air Moi-lèna ; 145
Thiffeadh mo cbeud bard a nalL
DUAN l.
TIGHMORA.
207
Olla uaii ciabh dubh-ruadli, èirich ;
Gabh clàrsach righ Eirinn 'na d 'làimh ;
SÌLibhail gu treun Oscar nan lann,
Is iarr è a nall gu fleagh. 15.0
An diugh bidh cuirm is fonn sa' ghleann ;
Ara màireach a bhrisear leinn sleagh.
Innis da gu 'n thog mi suas
Uaigh Chathuil fo Juaidh nam bard ;
Thug mi a thruagh charaid do ghaoith. 155
Innis da gu 'n cuaìas m'a bhuaidh,
Air chhu aig sruth fuaimear Charuinn.
Cha 'n f haic mi 'n so mo bhràthair treun ;
Cha 'n eil Cathmor nan ceud ri m' thaobh ;
Tha ar làmhan lag an airm, 160
'S nàmhaid Cathmor do strì nam fleagh ;
Is mòr anam mar dhearsa na grèine.
Ach brisidh Cairbre is Oscar an t-sleagh,
Thriatha Thighmòra, air còmhnard Lèna.
Bu labhar mu Chathuil a bheul ; 166
Las m' anam dhomh fèin le feirg :
Tuitidh es' air Moi-lèna fo chreuchd ;
Am fuil èiridh mo chhu air leirg."
Shoillsich sòlas nan treun m' an cuairt ;
Sgaoil iadsa mu chrnaich Mhoi-Ièna, 170
Cuirm slige ga deasachadh shuas,
Fonn barda nan duan ag èirigh.
Chuala triatha Shelma an sòlas,
Shaoil gur Cathmor còrr a thàinig,
Cathmor còrr, ceann-uidhe nan dàimh, 175
Bràthair Chairbre nan ruadh chiabh.
Cha bu choimeas anama dhoibh ;
Bha solus speur an uchd an triath'j
TIGHMORA.
BUAN U
Aìv Atha nam bruach a thùr ard.
Seachd aisre gu talla nan sìan, 180
Air gach aisre sheasadh bard
Cuireadh coigrich gu clàr na fial ;
Shuidh Cathmor fo choille nan sliabh,
Gus nach cluinnte leis trian do 'chhu.
Thàinig Olla ruadh le dàa ; 185
Ghluais Oscar gun dàil gu cuirra,
Tri cheud fo cheumaibh r'a làimh
Roi Lèna nan làn-shruth gorm ;
A liath-choin a' leum 'san fhraoch
'S an garbh chaoineadh a' sgaoileadh thall. 190
Chunnaic Fionnghal an sonn a' triall,
Thuit anam an triath fb bhròn
D' eagal Chairbre nan smuainte ciar
Measg sHge nam fial ag òl.
Thog mo mhac sleagh Chormaic thall. 195
Ceud bard a bha nall air sKabh.
Cheil Cairbre am bàs a bha snàmh
Fo dhublira san àm 'na chliabh. .
Fleagh sgaoilte na shgean a* fuaira,
Dheah-aìch sòias an eudan an t-sluaigh ; 200
Ach sòlas mar ghrein a tha fann,
Claon dearsadh ro' mheadhon nan gieann,
Is e 'cleith a dheirg-chinn san stoirm.
Dh' èirich Cairbre thall an airm
Tional dùbhra nam marbh 'na ghruaidh. 205
Chaisg clàrsaich nan ceud an toirm ;
Chualas screadan nan sgiath m' an cuairt.
Fada thall air uchd nan sHabh
Thog Olla nan ciabh guth bròin.
-JVAS I.
TIGHMORA.
Dh' aithnich Oscar comhara bhàis ; 210
Gliluais is ghlac gun dàil a shleagh.
" Oscair," thuirt an Cairbre ruadh,
" Tha mi faicinn sleagh buaidh na h-Eirinn,
Sleagh fhada Thighmòra nan stuadh
Boillsgeadh ann do làimh ag èirigh. 215
IVIhic Mhòirbheinn nan coille ciar,
Sleagh, deagh ardan nan ceud righ,
Bàs am frith do thrèin o shean,
Gèill i, mhic Oisein, gun stri,
Gèill i do Chairbre nan carbad.** 220
" An gèill mi," *s e fhreagair an treun,
" Na thug righ Eirinn nam beum cruaidh,
Na thug Cormac chiabh àillidh dhomh fèin,
^Xuair a sgap mi fo bheum na Tuaith ?
Thàinig mi gu talla na feile, 225
'Nuair a theich iad o Fhionnghal nam buadh :
Dh' èirich sòlas an aghaidh na h-òige ;
Chuir am' làimh sleagh Thighmòra nan triath j
Cha d'thug e do lag i fo dhoruinn,
No dh' anam fo mhòrchuis gun ghnìomh. 230
Cha stoirm dhomh fèin do dhubhra donn,
Cha theine bàis do shùil dhomh fèin ;
Cha 'n eagal dhomh do sgiath, no 'm fonn
O 'n Olla, tha lom do bheum ;
A Chairbre, cuir giorrag air tràiU, 235
Tha Oscar a ghnàth mar charraig."
" Nach gèill thu f hèin an t-sleagh gun dail ?"
Thuirt Cairbre, is ardan ag èirigh.
Bheil t'fhocala stoirmeil is ard
Mu Fhionnghal air tràigh na h-Eirinn, 240
Fionnghal nan leadanà liath,
t O
220
TIGHMORA,
©•UAN !.
O choille nan sliabh, o Mhòrbheinn ?
Bha bheuma riamh ri daoine fann.
Ach thigeadh e nall gu Cairbre ;
Mar fhaileus siolaidh è sa' ghleann, 245
No ceathach tha mall san fhàsach,
Tha 'g aomadh *s a' taomadh o Atha."
" Na 'm biodh an treun thog beura air fann,
A* tarruing gu teann air Cairbre,
Bheireadh Cairbre o Atha nan gleami 250
Eirinn uaine a nall gun armaibh.
Na labhair mu na trèin, a thriath ;
Tionndaidh claidheamh non sgiath riumsa ;
Ar spionna fo ehoimeas gu 'n trian ;
Tha Fionnghal nan sgiath cliùtach, 255
Ard cheannard nan ard thriath."
Chunnaic an cairde maraon
Diìbhra nach robh faoin m' an gruaidh.
Oìualas toirm an ceuma claon :
Bha 'n sùile mar theine fo bhuaire, 260
Leth gach claidheamh o mhile shos.
Cbaisg Olla nam fios am fonn,
Olla ruadh nam brosnacha dàna.
Cbrivh anam an Oscair le sòlas,
Le sòlas a b' àbhaisd do 'n triath, 265
'Nuair ghluaiseadh corn caismeachd an righ,
Dorcha, mar thonn ciar a chuain,
Seal rau 'n èirich air stuaidh gaoth,
'Nuair dh* aomas a cheann gu bruaich,
Ghrad-thàinig sluagh Chairbre r'a thaobh. 270
A nighean Thoscair, c' ar son do dheoir ?
Cha do thuit an triath mòr nach faoin ;
'S iomadh bàs a bha 'g iadhadh m' an tòrr.
DUAN I. TIGHMORA. 211
Mu' n d'aom am fear còrr air thaobh.
Faic mar thiiiteas iad roimh *n triath, 275
Mar choille nan sliabh san fhàsach,
An uair le feirg thig taibhs nan sìan
Fo 'n oidhche gu dian o 'n àiridh,
A làmh sgaoilte mu cheannaibh nan crann.
Thuit •Mòrla, Mathronnan fo bhàs j 280
Dh'aom Conachair air làr am fuil ;
Theich Cairbre 'o lainn a mhòr shàir
E sìoladh 'bhàin fo dhùbhra dubh
Air culaobh cloiche nan cruth 's nan crom.
Thog e gu diomhair a shleagh ; 285
Bhuail esa taobh Oscair. Air sgèith
Thuit an gaisgeach air aghaidh sa' mhagh ;
Air a ghlrin bha taice do 'n triath ;
Bha 'shleagh fhada fhèin *na làimh.
Faic Cairbre ! 's e thall fo smùir. 290
Ghluais geura na cruaidhe ro' 'cheann
A'sgoltadh a ruadh-chiabh air chùl :
Mar charraig bhriste dh' aom an sonn,
A thuiteas grad o shhabh nan crom,
'Nuair chrathas Eirinn uain i fèin 295
O bheinn gu beinn, o mhuir gu muir.
Cha 'n èirich Oscar donn a chaoidh :
E 'g aomadh ri copan a sgèithe,
Bha sleagh nan ciar bhàs ann a làimh.
Sheas Eirinn fada thall air shabh. 300
An glaodh mar onfha garbh nan sruth ;
Fhreagair Lèna nan cruth am fuaim.
Chuala Fionnghal thall an toirm ;
Ghlac e sleagh Shelma nam beum.
Sgaoil e cheum air uchd nan shabh, 305
02
212
TIGHMORA.
DUAN 2.
Ghrad-mhosgail o *il triath guth bròin.
** Chiinneam ard iarguil a chòmhraig j
Tha Oscar 'na aonar 'sa bhlàr.
Gluaiseadh sìol gharbh-threun na Mòrbheinn,
Is thugadh iad còmhnadh d'a lainn." SIO
Bu ghrad mo cheuma fèin air raon ;
Leum Fillean thar fraoch Mhoilèna ;
Le neart ghluais Fionnghal nach faoin.
B' uabhasach an dealradh, bha 'g èirigh
O sgèith nam beum air treun nan sluagh. 315
Chunnaic siol Eirinn fada thall
Deah'adh mall o cheann na leirg.
Dh' aithnich iad nach d' èirich gann
Do righ nan lann a bhròn feirg^
Bha 'm bàs ag iadhadh dall mu'n smuaintibh. 320
Thàinig sinne ; bhuail sinn còmhrag ;
Chaisg triath' na h-Eirinn ar gruaim.
'Nuair thàinig an righ 'na mhòr fhuaim,
C'e an cridhe bhiodh do dàna fo chruaidh ?
Theich iadsa o chruachaibh Mhoilèna, 325
An dubh bhàs a' beumadh 'nan ruaig.
Chunnaic sinn òg Oscar air sgèith,
'S a dhearg fhuil ag iadhadh m'a thaobh.
Bha sàmhchair mu eudan gach triath
A' tionndadh gu' chulaobh fo dheoir. 330
Bha 'n righ a cleith a dheur fèin
'Sa ghaoth o' bheinn na f heusaig lèith ;
Dh' aom e cheann thar an treun ;
Thuit osna measg fhocal' o 'n triath.
" Na thuit thu, Oscair shàir nan lann, 335
Am meadhon do gharbh astair fèin !
Tha cridhe na h-aoise fo spairn
Faicinn chòmhrag a bhuineadh do thrèii^,
»VAN I. TIGHMORA.
213
Na cathan do 'm bu chòir a bhi nall,
Chaidh 'n gearradh gu gann o chHu. 340
C' uin a chòmhnuidh's an sòlas air Sehna ?
C' uin ghluaiseas ara bròn o Mhòrbheinn ?
Thuit, o àm gu h-àm, mo chlann ;
Tlia Fionnghal an deireadh do' shìol.
Mo chliu a' sìoladh sìos o luaidh, 345
Bidh m' aois-sa fo thruaigh gun chairdibh,
Mar nial do cheò am thalla fèin.
Cha chluinn mi tilleadh o* bheinn mhac
Am meadhon mòrchuis is smachd airme.
Tuiteadh deoir o ghaisgich Mhòrbheinn ; 350
Cha 'n èirich Oscar òg a chaoidh."
Thuit na deoir, a righ nan lann,
Cha robh anam gu gann mu 'n triath j
Ghluais esa gu còmhrag nan gleann ;
Chaidh naimhde air chall roi' 'sgiath ; 355
Measg an sòlais bha 'thilleadh an sìth.
Cha robh bròn air athair m'a mhac,
Thuit an comhstri an tlachd òige.
Ghluais iadsa gun deoir fo sgàile,
'Nuair shìnte air làr ceann an t-sluaigh. 360
Bha Bran a' donnalaich r'a thaobh,
Luath gruamach nan raon fo bhròn ;
Is minic a ghluais iad maraon
T>o sheilg is do ruadhaibh na fàsaich.
'Nuair a chunnaic e 'chairde m' an cuairt, 365
Ghluais a spairn gu luath fo chhabh
Osna nan triath arda fo h-aois,
Caoine nan con, is am fonn
A' briseadh trom o bheul nam bard ;
Leagh sud m' anam fèin fo bhròn, 370
214.
TIGHMORA.
M' anam nach do leaghadh riamh
An comhstri nan sgiath no *n còmhrag 5
Bha e cos'lach ri cruaidh mo lainne.
" Giùlain mi gu m' chruaich, a thrèin,
Tog clacha sa' bheinn do m' chhu ; 37.
Cuir cabar an ruaidh rium fèin,
Lann thana nam beum ri m' thaobh.
Togaidh sruth, an cian, an ùir ;
Chi sealgair gu cùl a' chruaidh ;
' So claidheamh gharbh Oscair fo smùir, 280
Ard mhòrchuis nam bliadhna chaidh uainn.' "
*' Na thuit am mac a thug dhomh chu ?
Nach fhaic mi thu, Oscair, a chaoidh ?
'Nuair a chhiinneas triatha mòr m' an cloinn,
Nach cluinn mi san àm ort, a thriath ? 385
Bidh còineach air do chlachaibh liath j
Bidh gaoth measg an ciabha fo bhròn.
Cuirear còmhrag gun thusa air sHabh j
Cha lean thu eilid chiar mu thòrr.
'Nuair a thilleas an gaisgeach o strì 390
'S e 'g innseadh mu thir nan Gall,
Chunna' mi uaigh aig an t-sruth,
Bha beucadh o dhubh nan carn,
Còmhnnidh gun leus do thriath ;
Thuit e le Oscar nan carbad, 395
Ceann nan garbh dha 'n dàn am bàs.
Theagamh gu 'n cluinneam fèin a ghuth ;
Bidh sòlas air dubh mo chlèibh."
Thuiteadh an oidhche fo bhròn ;
Cha 'n èireadh le sòlas a' ghrian 400
An sgàile fiar na dòruinn.
Sheasadh na triatha mar scòrra
OUAN I.
TIGHMORA.
215
Air Moilèn' nan tòrra fo mìmig,
Fo fhallus fuar gun luaidh air còmhrag.
Sgaoil an righ gu caoin am bròn 405
'S e togail a mhòr ghuth.
Mhosgail na treuna 'na chòir,
Mar o aisling a' traoghadh o dhubh.
" Cia fada a thuiteas na deoir
Air Moilen* nan tòrr o Eirinn ? 410
Cha till dhuinn na treuna ni *s mò ;
Neart Oscair a chaoidh cha 'n èiricli.
Tuitidh gaisgich 'nan laithibh fèin ;
Cha 'n fhaicear sa' bheinn an triall.
C' àit am bheil ar n athaire treun, 41.5
A shiol nam beum o 'n àm a dh' iadh ?
Thuit iad mar reulta fo thòrr,
Thog solus mòr air tìr fo mhùig.
Cha chluinn sinn ach fuaim an cliu 5
Ach bu chliùtach iadsa fèin 420
Am bliadhnaibh nan treun a dh' aom.
Uabhasach is baoth na dh'fhalbh.
Mar sin a theid sinne o 'n raon
An laithibh fo chaol nam marbh.
Bitheamaid san àmsa fo chliu, 425
Is fàgmaid air chùl ar n-ainm,
Mar dhealradh na grèine gun smùir,
'Nuair a cheilear fo dhùbhra a ceami,
Fear astair fo bhròn is e triall
'G a cuimhneachadh san iar a dealradh. 430
Ullin, mo bhard fèin fo h-aois,
Gabh long a tha faoin o 'n righ 5
Tog Oscar gu Selma nan raon.
Tuiteadh deoir o òighe nam frìth.
216 TIGHMORA. DUAW
O aiimir nan làn uchd am Mòrbheinn. 435
BiiaiHdh sinne còmhrag na h-Eirinn
Mu shìol nan treun a thuit le Cormac.
Tha lài mo bhliadhna fo smal ;
Tha laigs ann mo ruighe nach gann ;
Tha m* aithriche 'g aomadh o 'n nial 440
Gu faoin-astar an liath-mhic.
Cha trèigear an t-àite so fèin
Gun dealradh ag èirigh do 'chhu.
J3idh m' anam mar dhearg shruth nan speur
Do bhax'daibh nam beul ciuin." 445
Thog Ullin seoil bhàn ri Tuath.
'Bhuail gaoth air a stuaidh o dheas ;
Leum loingeas gu Selma thar cuan.
Sheas mise fo ghruaim thall
Gun fhocal mall gu cluais uam fèin. 450
Bha fleagh is cuirm air sliabh Mhoilèna.
Chuir tuille is ceud gun bheud fo viir
Garbli Chairbre nan tùr ard.
Cha chualas fonn o bheul gu 'chliu ;
Bha anam fo smìiir 's fo fhuil. 455
Chuimhnich na bardan an righ :
C' uim a bhiodh Cairbre an strì nan dàn ?
Thuit truscan ua h-oidhche m' an cuairt ;
Chìte shuas o cheud craobh
Dealradh hisadh mu ghruaidh nan nial. 460
Shuidh Fionnghal fo dharach na h-airde ;
Sheas Althan nan dàn 'na chòir
Le sgeul an dubh-bhròin mu Chormac,
Althan mac Chonachair nan seòd,
Caraid ghaisgich a mhòr charbaid. 465
Bha 'thuinidh mar ri Cormac fèin
DUAN r.
tighmora:
21T
An Tighmora nan treun ghaoth,
'Nuair a cheileadh mac Shemo fo nial,
Air taobh Lego nan ciar shruth.
Bu bhrònach sgeul o Althan liath, 470
A rosga cur sìos nan deur,
Nuair a labhair gu còrr am bard.
" Grian bhuidh a' plaosgadh mu Dhòra,
An liath-fheasgar a* tòiseachadh thall,
Chrith coille m' an cuairt do Thighmòra 475
Fo ghaoith bha caochladh rnu charn ;
Thionail niala dubh fuar san iar,
Is dearg reul fo 'n sgiathaibh ag èirigh:
Sheas mi m' aonar air aomadh nan sliabh
Faicinn tannais air ciar nan speur. 4^80
Bha 'cheuma mòr o chruaich gu cruaich,
Sgiath leathan gun tuar air a thaobh.
'S e bh' ann mac Sheuma nam buadh ;
'S math a b' aithpe dhomh gruaim an laoich.
Shiubhail e na osaig fèin ; 485
Bha dorcha gun leus m' an cuairt.
Thuit m' anam fo bhròn gun f heum :
Ghluais mi gu talla nan stuadh,
Talla sHge nam fuaim fial.
Mìle solus ag èirigh ard, 490
Làn cheud do na baird fo theud,
Sheas Cormac 'nam meadhon cho àillidh
Ri òg-renl ag eirigh san speur,
'Nuair sheallas i an sòlas ciuin
O chùl nan sliabh mùgach san ear, 495
A h-ùr dheaha a' glanadh o dhruchd
Gun smùir a' siubhal o lear ;
Glùaisidh a h-astar sàmhach suas
2I§
TIGHMORA.
BUAN I.
Gun nial a* cleith fo ghruaim a leòis.
Claidheamh Artho an làimh an righ, ,500
Is e ga tarruing an strì òige j
Tri chuairt a tharruing e le neart,
Tri chuairt dh'fhan fo bheart an lann.
A chiabha donn m'a ghuaiHbh shuas,
Las solus 'na ghruaidhibh òg. 505
Bha bròn domh fèin m' an dearsa ghlan,
Bha gu tuiteam fo smal cho grad."
Thuirt an t-òg le fiamh a ghàire,
" Am fac Ahhan am bard an treun ?
S trom claidheamh righ Eirinn bu shàire j 510
Bha 'ruighe ro làidir gu beum.
*S truagh nach coltach mi an còmhrag
Ri m' athair còrr fo mhosgladh feirg j
Thach'rinns' an iomairt nàn seòd
Ri namhaid mòr Chuchullin fèin, 515
Ceanntàla nan garbh charbad.
Dh 'fhaoidte gu 'n druideadh bliadhna suas,
Althan nan duan, *s gu *m bi 'n làmh so
Làidir an còmhrag nan treun.
An cual' thu mu mhac Shema an àigh, 520
Ceann-uidhe an ard Thighmòra ?
Truagh nach eil e nall le 'chHu
Is a ghealladh san àm dhomh fèin.
Tha barda ga fheitheamh le fonn,
Cuirm sgaoilte an talla nan teud.' 525
Chuala mi Cormac an sàmhchair j
Thuit deoir gu tlàth o mo ghruaidh,
Is mi gan cleith le m' liath-chiabh,
Chunnaic an righ mo dhubh bhròn.
' Mhic Chonachair nan còrr dhàn, 5S0
liVXS I.
TIGHMORA.
Bheil mac Shemo, nan lann iosal ?
C' uim a bhriseas an osua gu diomhair,
Xa deoir a* dol sìos le do gliruaidh ?
Bheil Torlath nan carbad aig làimh,
Fuaim Chairbre nan ruadh chiabh ? 535
Thàinig iadsa, chi mi do bhròn ;
Triath Thùra nan tòrr fo smal.
Nach gluais mi do chòmhrag nau seòd r
Cia mar thogas sleagh mhòr nan cath ?
Xam biodli mo ruighe mar ChuchuUin, 540
Theicheadh Cairbre o 'n tulaich fo fhiamh ;
INIhosgladh cliu mo shinns're treun,
Thigeadh gnìomha fo dhèigh a nall.'
Ghlac esa bogha crom 'na làimh,
Na deoir a' snàmh m'a ghruaidh 545
O rosgaibh reachdmhor an òg thriath.
Bha bhròn a' dorchadli trom m' an cuairt ;
Bha barda nan duan ag aomadh
Thar faoin thoirm an ceud clàrsach.
Bha mall aiteal thall air teudaibh ; 550
Bha fuaim ann gun f heum, is balbh,
Chualas, guth bha fada uainn,
Mar aon f hear fo ghruaim 's fo bhròn.
B' e Candl o aimsir na iuaidh
Thàinig thairis o chiar nan sKabh mòr. 555
Labhair e mu bhàs Chuchullin,
M' a ghniomhaibli uile an cath nan seòd.
Labhair e mar sgaoil an sluagh
Ag iadhadh m'a uaigh an aird,
An arma air talla gun ghniomh ; 560
Cha robh comradli mu sfjiath no còmhraìr ;
Thuit esa chuir teine fo bheum.
220
TIGHMORA.
DUAN I.
' Co iadsa,* thiiirt Camll caoin,
Tha luath mar rudhaibh na'm faoin bheann ?
Co iadsa mar òg choill' nan cranna 565
An ùrlar nan gleanna fo bhraon ?
Co ach clann Usnoth nan triath
O Etha nan liath shruth ?
Mhosgail an sluagh ri 'n taobh,
Mar neart teine air faobhair charn, 570
'Nuair a gluaiseas gu grad a' ghaoth
Air a sgiathaibh faoin o 'n fhàsach,
Mala chiar nan scòrr a' boillsgeadh ;
Seasaidh maruich fo shoillse air cuan.
Chualas sgiath Chathbaid fo fhuaim. 575
Chunna' gaisgich an gruaidh Nathois
Neart is buaidh ChuchulHn fèin :
Mar sin a bha 'cheuma air fraocb.
Thà còmhrag air taobh na Lègo,
'S oa: Nathos nan lann fo bhuaidh : 580
Thig an triath gasda gu h-ealamh
Gu do thalla, a righ Thighmòra.'
' Faiceam gu h-ealamh an triath,'
Thuirt Gorm-shùil nan cìabha donn ;
* Ach tha bròn a' dùbhradh mo chlèibh 585
Mu ChuchulHn nan sgiath 's nan sonn j
Is minic air Dora nan sian
Ghluais sinne gu sèilg nan ruadh,
Is minic a chòmhra mu threunaibh,
Air gnìomhaibh 's air beumaibh mo shinns're, 590
Mo shòlas a' dealradh 's ag èirigh.
Suidh-sa sìos, a Charuill fèin,
Aig cuirm nan teud, is cluinneam dàn,
Is taitneach a ghnà do ghuth j
DUAN U
TIGHMORA.
Tog am fbnn mii chliti Chùchullin,
'S mu Nathos nan cunnart o Etha/
Grad a mhosgail an là o stuadh
Le 'uile dhearsa ruadh o 'n ear.
Thàinig Crathain gu talla nam buadh,
Mac Geal-làmh, a bhuail an aois.
' Chunna' mi dubh-nial san fhàsach,
A righ nan sàr thriath an Eirinn :
Bu nial e do rèir mo smuainte—
Ach sluagh so tha dùnadh mu lear.
'S fear mòr, is a cheuma fo neart,
A ruadh chiabh ma seach anns a ghaoith,
Sgiath a' boiUsgeadh ri soillse o 'n ear,
Sleagh fhada a' casadh 'na làimh.'
* Gairm e gu cuirm Thighmòra,'
Thuirt òg righ a' sìoladh gu soillse 5
* Gairm e gu talla nam mòr thriath,
Mhic Geal-làmh nan gnìomh 's nan dàn.
'S e 'n gaisgeach o Etha a th' ann,
E tighinn a nall fo chliu.
Ceud fàilte air coigreach nan treun,
An caraid thu fèin do Chormac ?
Charuill, 's gruamach e 's cha chiuin ;
Tha e tarruing o 'chùl an lann.
An e so mac Usnoth fo chliu,
A bhaird a chuir as ùr na bh'ann ?'
' Cha 'n e mac Usnoth a th' ann,
Ach Cairbre, do namhaid fo cholg,
C' uim a thàinig thu fo lainn,
A thriath dhubh-ruaidh nam mala borb ?
Na tog do chruaidh a thrèin air righ.
C' uim a ghluaiseas gun strì do luaths ?'
222
TIGHMORA.
BUAN f.
Ghluais es' ann a dhùbhra ciar j
Ghlac e làmh an righ 'na làimh.
Chunnaic Cormac fèin am bàs,
Lasair feirg a' snàmh m' a shviilean. 630
' Trèig so, a thriath Atha nam beud
Thig Nathos an treun le còmhrag.'
* Tha thu dàna am meadhon mo thalla,
'S mo ruighe neo-neartor fo lainn.'
Ghluais an claidheamh suas ro' 'chhabh ; 635
Thuit an talla a shinns're an triath,
A chiabha àluinn sgaoilt' air thalamh,
Is deathach na fala m' an cuairt.
' Na thuit anns an talla,' thuirt Carull,
* Mac Artho bu taithrise fial, 640
Gun sgiath Chuchulhn bhi mar ris,
No sleagh athar, am mòr thriath ?
Is brònach sibhs, a chruacha Eirinn,
Is e gun èirigh measg a shluaigh.
Sìth le t-anam fèin, a Chormaic, 645
Chaidh thusa fo dhorcha an òige.'
Ràinig focala Charuill suas
Gu chiais Chairbre nan ruadh chiabh,
Dhuin e na barda fo dhùbhra ;
Bha eagal air m'a lann a shìneadh 650
Gu bard, ge dorcha cli a chliabh.
Fada bha sinne fo bhròn.
Thàinig Cathmor còrr„an triath j
Chual e ar guthan o 'n chòs :
Thionndaidh e 'shealladh gu fiar 655
Air Cairbre nan ciar smuainte.
* A bhràthair Chathmoir,' thuirt an seòd,
* Cia fada bhios bròn air m' inntinn,
1
BUAN 1.
TIGHMORA.
22S
Do cliridlie gun chaomh mar charraig,
Do smuainte làn fala, is dorcha ? 6QJ
Ach 's bràthair thu do Chathmor fèin,
Bidli Cathmor le feum an còmhrag.
Cha choltach ar n-anama, a thrèin,
Thusa, 's laige làmh an còmhstri.
Tha solus mo chleibhsa fo smal 6&3
Le gnìomhaibh cas mo bhràthar.
Cha chuir barda fomi air mo chliu ;
Their iadsa, ' Bha Cathmor treun, '
Ach bha 'bheuma air. taobh Chairbre.'
Theid iadsa thar m' uaigh gun leus ; 670
Cha chluinnear mo chUu a chaoidh.
A Chairbre, tuasgail-sa na baird ;
Is iadsa clann an àm chaidh sìos ;
Cluinnear an gutha air ard,
'Nuair dh'aomas gu làr ar sìol, 675
Sìol righre Thighmòra nan crann.'
Thàinig sinne mach mar thuirt,
Chunna' sinn an curaidh 'na neart j
Bu choltach e, a righ, ri d* òige,
'Nuair thog thu an toiseach a mhòr sgiath. 680
Bha eadan mar thuar na soiUse,
Grian a' boillsgeadh gun nial air speur.
Cha robh dorcha air astar a ghruaidhe.
Thàinig e le mìlte do shhiagh
Gu cobhair Chairbre nan ruadh chiabh. 685
A nois a dhioghailt a bhàis,
A righ Mhòirbheinn nan ard chraobh."
" Thigeadh Cathmor," a fhreagair an righ ;
Tha mo làmhsa an stri nan treun ;
Tha 'anam am mòrchuis a' boillsgeadh ; 690
224
TIGHMORA.
mTAN r.
Tha 'mighe an soiilse a neirt,
A chòmhraga 'g iadhadh mu chliu.
An t-anam beag mar chearb do cheò,
Tha còmhnuidh mu loch gun ghaoith.
Cha ghluais e mu na cruachaibh mòr, 695
Eagal gu 'n tig 'na chòir 's e faoin,
Osag f hiar o fhaobhar nam beann ;
Tha 'chòmhnuidh am meadhon nan carraig
A' ghiasad gath tannais a' bhàis,
Tha ar n-oig're, a ghaisgeàcha treun, 700
Mar an sinns're fèin fo chliu
'N an òige measg chomhstri nam beum.
Thuit iadsa le beus san ùir.
Tha Fionnghal fèin an dùbhra mall
Nam bhadhna thall. Na tuiteam fèin, 705
Mar dharaig thar sruth a tha gann ;
'Na ghaire tha ceuma an t-sealgair,
'S i sìnnte seargta fo gharbh-ghaoith ;
Cia mar thuit an crann so fèin !
'S e feadaireachd 's a leum air falbh. 7io
Togar suas am fonn, an aird,
Fonn sòlais a bharda Mhòirbheinn.
Cuirear dìchuimhn air àm a dh'f halbh ;
Biodh gach anam mu gharbh chòmhrag.
Tha reulta a sealtuin o nial, 715
An sàmhchair dol sìos gu tuinn..
Grad thig an dearsa gu h-iar
A' feuchainn gu 'n trian naimhde Chormaic.
Fhillein, a mhic, gabh mo shleagh,
Gluais gu Mòra nam mala ciar ; 720
Biodh do shealladh aig astar nan sHabh ;
Coimhid gu 'n trian ar naimhde ;
BUAN I.
TIGHMORA.
225
Coimlììd astar Chathmoir na fial.
Cluinneam fuaim tha fada thall,
Mar charaig nan carn tha tuiteam sìos 725
An gleannaibh fiar nan ciar fhàsach.
Buail-sa an sgiath air an àm,
Mu 'n tig iad a nall ro' oidhche,
Eagal tuiteam do chHu na Mòirbheinn.
Tha mis am aonar an so, a thriath j 7SQ
Na tuiteadh mo chHu an ciar na h-aoise.**
Chualas ard guth caoin nara bard ;
Tha aomadh an righ air sgèith Thrèinmhoir j
Thuit cadal mu shùilean an trèin,
Sàmhla còmhraig ag èirigh 'na inntinn. 735
Tha 'n sluagh fo chadal balbh m' an cuairt.
Tha Fillean dubh-ruadh ri naimhdibh ;
Tha 'cheuma air cruachaibh nan stuadh ;
Chuala sinne air uair a sgiath.
tP
TIGHMORÀ.
DUAN II.
Athair nan triath garbh, a Thrèinmhoir,
Ard-chòmhnuidh leat an fhior-ghaoth,
'Measg thorunn dubh-ruadh nan speur !
Tein-athair a* beumadh nan nial.
Fosgail talla ciar nan stoirm,
Thigeadh barda le toirm nan dàn 5
Thigeadh iad o 'n àm a dh'aom,
Le clàrsaichibh faoin a nalL
Cha lag a thuineas an ceò mall ;
Cha shealgair sruth gann an còmhnard,
'S e Oscar nan carbad a th' ann
O leirg nan cath garbh 's nan còmhrag*
Is grad do chaochla-sa, mo mhac,
O do dhreach air chiar Mhoilèna ;
Tha 'n osag ga d' thiìleadh fo smachd,
'Nuair is fuaimear a neart air speuraibh.
An seall thu mu 'n athair, tha faoin
Ri taobh shruth gàireach na h-oidhche ?
DUAN ir.
TIGHMORA.
227
Tha triatha Mhòrbheinn fo chadal air raon ;
Cha do chaiU iadsa mac o shoillse. . 20
Chaill sibh gaisgeach treun an còmhrag,
A thriatha Mhòrbheinn nam fuaim ard.
Go 'n gaisgeach bu choimeas do 'n òg threun,
Ri taobh garbh chomhstri nam blàr,
Mar dhùbhra trom nan uisge dòmhail ? 25
C' uim tlia m' anam fèin fo mhulad ?
Bu chòir da bhi lasadh an cunnart,
Eirinn ri mo làimh le neart,
Righ Shehna 'na aonar le feart.
'Na aonar cha bhi m' athair treun, 30
'Nuair a dh'èireas sleagh f hada dhomh fhèin.
Ghluais mi am armaibh gu grad,
Mo chhias ri guth lag na h-oidhche.
Cha chualas sgiath Fhillein nam buadh ;
Chrith m' anam mu hiath mhac an righ. 3J
C' uim thuiteadh treun nan ciabha donn ?
C' uim thigeadh naimhde nall ro^ 'n oidhche ?
Fada thall bu bhalbh am fuaim,
Mar onfhadh truagh o loch na Lèige,
'Nuair thraoghas uisg' o thaobh gu taobh,
An là tha caoin is reotha mall,
An eigh uile briseadh 's a' beucadh, .
Sìol Làra coimhead crom nan speura
A' gabhail dhoibh fèin an stoirm.
Chunnas Fillean dorcha balbh,
Ag aomadh thall o charraig Mhòra,
Chual e glaodh nan naimhde mall,
Ghluais giorrag air 'anam le sòlas.
Bhuail farum mo cheum a chluas ;
Ghrad chas e le fuaim a shleagh.
P2
228
TIGHMORA, DUAN ir.
" An d' thàinig mac oidhche an sìth ?
No *n tachair thu le strì ri gruaim ?
Is naimhde an so, naimhde an righ ;
Labhair mìn, neo fairich cruaidh,
Cha sheasar an so le fear faoin, 55
Tha mar sgèith do thriath Mhòrbheinn."
*' Na seasadh gun fheum no gu faoin
Sìol Chlatho nan caoin rosg mall.
Tha Fionnghal 'na aonar an aois,
Dùbhra dùnadh m'a laithibh tha falbh. 60
Tha dà mhac aig righ nan triath,
Dha 'm bu chòir dealradh measg cath ;
Dha *m bu chòir blii mar theine nan sliabh
D'a cheum 's e dol sios mar ghath."
" Mhic Fhionnghail," ghrad fhreagair an t-òg,
" Cha 'n fliada sleagh mhòr ann mo làimh j 66
Cha lìonor comharra mo lainne.
Teine nach gann m' anam fèin,
Triatha Bholga dlùthadh m' an cuaiit,
Sgìath Chathmhoir nan cuacha fial 70
An garbh thional thall air an t-sHabh.
An sìn mi sìos mo cheum 'nan còir ?
Do 'n Oscar ghèill a mhàin mo luaths
An comhstri mu chruachan Chòna.'*
" FhiUein, na gluais-sa 'nan còir ; 75
Na tuiteadh am fear òg gun chHu :
Chualas air m' ainmsa am fonn,
Theid mise null 'nuair is eiginn,
O thruscan ciar na h-oidhche ciuin
Chi mise gu 'n cùl an sluagh. 80
C' uim a bha d' aithris mu 'n Oscar ?
C' uim a mhosgladh leat osunn mo chlèibh
nUAM II.
TIGHMORA
Ciiirear air cliùl am mòr thriath,
Gus an sìoladh na siana o *r taobh,
Na seasadh mulad measg a' chunnairt,
No deoir thuirse an sùil nan sonn.
Dhi-chui'nich athaire an sàr chlanna
Gu deireadh lanna blàir is airm.
Thionndaidh 'n sin am bròn as ùr,
Fonna glan o thuirse nam bard,
Conar, brathair còrr do Thrathal,
Ceann nam fear dha 'n dàn am bàs.
Fuil a naimhde mu mhìle sruth,
Le 'chHu lionadh gleanna Eirinn
Mar aiteal beusach gaoith' 's i fann,
Chruinnich cinneacha mòr Ullin ;
Chuir iad cuireadh gu righ nan lann,
Gu righ o shinns're mòr a' mhonaidh,
Sìol Shehna nan curaidh nach fann;
Triatha Eirinn o dheas ag èirigh
An dùbhra dùinte 'n ardain thrèin ;
An dubh chòs Mhuma dlùtha ri cheile,
An sanas mhùig am foc^la fèin.
' Is minic,' thuirt iadsa, ' mu 'n tom
Chìte tannais lom nam fear,
Feuchainn an crutha dubh-dhearg crom
O charradh bhriste lom na lear,
Cur cuimhne mii chliu nam Bolg.
C' uime,' thuirt iad, ' bhiodh Cònar 'xia
Siol coigricli na strì o Mhòrbheinn ?'
Thàinig iad mar shruthaibh o shliabh
Measg farum an ceud chlann.
Bha Conar mar charraig an triath j
Briseadh, thaom iad sìos o 'lainn.
230
TIGHMORA. DUAN n.
Acli thill iadsa minic is tric ; 115
Thuit, a Shelma, do shHochd am blàr ;
Sheas an righ measg uaighibh nan treun,
Is eudan fo bheud ri làr :
Thrus 'anam e fèin fo smachd ;
Chuir e corahara 's clach air sHabh, 120
Anns an tuiteadh an triath le cliu,
'Nuair a thàinig 'na neart fo sgèith
Mòr Thrathal o neulaibh Mhòrbheinn,
Bràthair Chonair am mòr thrèun.
Cha d'thàinig an gaisgeach leis fèin j 125
Bha Colgar gun bheud r'a thaobh,
Colgar mac do righ nan lann
Is ainnir nam mall rosga gorma.
Mar Threunmor an truscan do dhealan
A' tearnadh o thalla nan sian, 130
Measg torrunn cur dòruinn o thalamh
Air dubh-dhruim na mara fo nial,
Mar sin a bha Colgar an cath
'S e caitheadh 's cur as an raoin.
Mòr sòlas athar fèin mu 'n triath. 135
Thàinig iuthaìdh gu dìomhair air treun :
Dh'èirich clach dha gun deur air sliabh :
Dìolaidh 'n righ a gharbh mhac fhèin.
Bhoillsg Treunmor an còmhrag mar dhealan ;
Threig Bolgai an talamh fo bheud. 140
'Nuair thill sìth do raon a' bhàis,
'Nuair ghkiais gorm-thonn an treun do Mhòrbh-
einn,
*N sin chuimhnich an righ a mhac fèin ;
Thuit sàmhach o' cheuà na deòir.
Ghairm barda nam fonn tri chuairt 145
UUAN ir.
TIGHMORA.
231
Aig còsaibh nam fuar-thonn dòmhail
Anam Cholgair, triath gharbh nam biiadh
G' a chruachaibh o thalamh a' chòmhraig.
Chual e iadsan 'na cheò mall,
Chuir Tratlial a lann an còs, 150
Ball sòlais do 'mhac am bàs."
*' A Cholgair, mhic Trathail," thuirt Fillean,
" Bha cHu dhuit measg dhaoine, 's tu òg :
Cha do sheall an righ air mo lainn-sa,
A bha deah-adh san àm air chòmhnard, 155
Tha mise dol maille ri sluagh
'S a' tilleadh le buaidh gun chhu.
Tha naimhde druideadh oirnn, a thriath,
Tha farum air sliabh fo mhùig,
Tha farum an casa mar thorrunn 160
'S e gluasad fo thalamh gu baoth,
'Nuair a chrathas na beannta an cranna,
'S nach èirich mall anaii o ghaoith
Air mala ghruamaich fhuair nan speur."
Thionndaidli Oisian grad air a shleagh. 1^5
Thog mi lasair air magh o gharbh chraoibh.
Sgaoil mi air a' ghaoith am fuaim.
Sheas Cathmor nam buadh o 'cheum ;
Sheas e mar charraig a' boillsgeadh
Measg seacharan na h-oidhche ghaothair,' 1*70
'Nuair ghlacas an osag an srath
'Ga dhlùthachadh tiugh fo eigh.
Mar sin a sheas cara' nan dàimh ;
Thog osna nan carn a chiabh ;
Treun a's mò 'shiol Eirinn a th'ann, 1.75
Bigh Atha nan garbh shruth ciar.
232
TIGHMORA.
DUAN ir.
" A cheann nam bard," thuirt Cathmor fèin,
" Fhonnar, gairm triath' na h-Eirinn ;
Gairm Cormar is dearg-ruadh ciabh,
Gairm Malthos a's fiadhaiche fàbhrad ; 180
Thigeadh gruaim Mharonnain a nall,
Is Foldath an ardain f hiar j
Faiceam dearg-shùil Thurloich nan lann ;
Na dìchuimhn' Hidala, an triath ;
Is caoin a ghuth an cunnart baoth, 185
Mar f harura a' bhraoin a thuiteas mall
Mu 'n f heasgar air seacadh nan raon
Aig Atha nan sruth traoghta gann ;
Is ciuin am fuaim air cluain an fheoir,
Torrunn briste nan speur a falbh." 190
Thàinig iad 'nan armaibh grad
Dh'aom gun stad gach ceann r'a ghuth,
Mar gu 'n labhradh tannas o nial
O 'n sinns're 's iad triall na h-oidhche.
Uas'ach an dealra dubh-ruadh 195
Mar eas Bhrùmo tuiteam an toirm
'Nuair a ghluaiseas tein-athair ro' 'n dùbhra
Mu shùilean fir astair an stoirm.
Critheas e truagh measg a thriall',
'S e feitheamh ri grèin o 'n ear. 200
<' An sòias do Fholdath," thuirt an righ,
*' Dortadh fola an strì na h-oidhche ?
An gann a bheuma measg bruaillein na frith,
^Nuair a lasas gath laithe an soillse ?
Cha lìonor ar naimhde m' an chuan j 205
C' uim bhiodh truscan na gruaim oirnn fèin ?
Is àiUidh solus do na trèin,
DUAN II.
TIGHMORA.
A tha bualadli bheud o'n tìr.
Faoin do chomhairl-sa, thriath ^lhòma ;
Cha 'n'eil sùile Mhòrbheinn fo rosg. 210
Mar iolaire faire nau còrr thriath
Air còineach na scòrr-bheinn ard.
Biodh gach triath fo nial le shluagh,
Neart dòmhail nam fuaim ard :
Mu 'n ear au solus gluaiseam fèin 215
A thachaiit uan ceud mu Bholga.
B' f huasach, ge h-ìosal an treun
Mac Dubh-shùil nam beud Borbail."
" Cha 'n ann gun chomhara," thuirt Foldath,
" Ghluais mo cheuma fa chòir nan triath : 220
An soillse bhuaileadh leam an còmhiag
Le Cairbre an comhstri nan sliabh.
Ach dh'èirich a chlachsa gun deoir ;
Cha robh bard do righ Eirinn air uaigh.
'M bi sòlas aig naimhdibh 'n f hir mhòir 225
Air còineach is scòrrbheinn nan cruach ì
B' e mo charaid fèin a bh' ann ;
'S iomadh fbcal, air àm bha dìomhair,
A lùb sinn mu shàmhchair nan gleanu
An còs Mhòma nan ard thriath, 230
'Nuair bha thusa do bhalachan faoin
A' leantuinn air raon nan cluaran.
Le gaisgeachaibh Mhòma ri m' làimh
Bheir mi mach fo lainn na naimhde,
O dhùbhra dùint' an cruachan fèin. 235
Tuitidh Fionnghal gun flionn air sliabh,
Righ nan leadana liath o Shehna."
" Am barail leat, fiiir a's laige làmh,'*
Thuirt Cathmor fo sgàth feirge j
2S4
TIGHMORA.
DUAN IX.
*' Am barail leat gu 'n tuit an sonn 240
Gun iomradh no fònn an Eirinn ?
Nam biodh na barda fèin an sàmhchair
Mu chloich air tràigh do righ Shelma,
Bhriseadh fo 'n anail an rùn,
'S bliiodh anam fo chhu do 'n righ. 245
'S ann 'nuair thuiteas tusa sa' bhlàr,
A dhì-chuimhneas barda am fonn.
Dorcha gruamach thusa fèin,
Ge d' tha ruighe nam beum an còmhrag,
Mar mhòr thionaì dòruinn nan speur. 250
An dì-chuimhn do Chathmor righ Eirinn
An tuineas caol gun leus an uaigh ?
An di-chuimhn domhsa fèin an Cairbre,
Mo bhràthair garg nach trèig mo luaidh ?
Chomharaich mi dealra an t-sòlais 255
Bha siubhaì le mòrchuis nan gnìomh
Air 'inntinn sìos fo niaìa dubh,
'Nuair a thill mi le cliu o shhabh
Gu Atha nan sìan is nan sruth."
Mòr, fo fhocal ard an righ, 260
Gu fhine fèin a ghhiais gach treun ;
lad ag aomadh mu chrualaich na frìth,
Deah'adh faileis an strì nan reulta,
Mar thonna an cala nan scorrbheinn
JFo ghaoith an comhstri na h-oidhche. 265
Ri daraig shìn an righ e fpin,
Sgiath bhallach nam beum an gruaim
Ri carraig air làimh do 'n ard-threun.
Sheas coigreach nam ]beus o chuan,
Gath sohiis a rùin fo chiabh, 270
O Lumon nam sliabh 's nan ruadh.
Q35
Is fada thall a chualas guth
O Fhonnar nan cruth 's nam fonn,
Le gnìomhaibh trora an àm o shean.
Chailleas air uairibh na dàin 275
Au toirm Lùbhair nach gann fuaim.
" Thuinidh Crothar," thuirt am bard,
" An Atha nan alda gorma.
Le mìle craobh o shHos nan carn
Dh'èirich talla nan ard chuirm, 280
An sin bha tional baoth an t-sluaigh
M' an cuairt fleagh righ a's guirme siìil.
Co esa measg triath nam buadh
Bu choltach ri Crothar fo chuu ?
Las gaisgich am fianuis an triath ; 285
Bhris osna gu dìomhair o òigh
Laoch cHùthar Alnecma nan sHabh,
Ceann fineacha ciar nam Bolg.
Bhuail e sealg an UHin chaoimh
Air faobhar còinich nan Druim-ard. 290
O choiHe sheaU ainnir nan laoch,
Kighean Chathmhìn, m' an hiaidh na baird,
Gormshùil ghlan bu chaoine làmh.
Bhris a h-osna gu dìomhair mu 'n t-sonn.
Bha aomadh gruaidh ainnir nan triath 295
Measg seachran a ciabha donn.
Choimhid rè ro' oidhche, 's i làn,
Air ruiglie bàn a' gluasad thaH.
Bha 'smuainte mu Chrothar nan dàn,
An ciar aimsir nan aisling mall. 300
Tri lài sgaoil Cathmin an cuirm ;
Air a' cheathramh thog toirm na ruaidh.
Ghluais Caomh-làmh gu seilg nan tom.
236
TIGHMORA. ■ DUAN ir.
Mar shiubhal nam fonn a ceum.
Thachair i ri Crothar an triath 303
An ais*re chumhainn nan sliabh faoin.
Thuit bogha is iuthaidh o 'làimh ;
Thionndaidh i gu mall a gruaidh
Letli cheilte fo tlàth chiabhaibh.
Mhosgail rùn an trèin gu luath j 310
Thug e ainnir nam buadh gu Atha ;
Thog barda am fonn 'na còir.
Thuinidh sòlas mu chòir nighinn Chathmhìn,
Mhosgail ardan o Thurloch nam beum,
Og threun a thug rùn agus annsa 315
Do gheal-làmh nan rosga caoin.
Thàinig e le còmhrag gu Atha,
Gu Alnecraa nan eilide ruadh.
Ghluais Cormul amach gu strì,
Bràthair do righ nan carbad ; 320
Ghluais a mach ; ach thuit an triath j
Bhris osna air sliabh o 'shluagh.
Sàmhach is mòr thar na sruthaibh
Thàinig dubh-ghruaim neart an righ :
Thaom e an nàmhaid o 'n tìr, 325
O Ahiecma nam frìth, is thill e
Measg sòlais Chonlàmha nan teud.
Bhuail cath air cath j thaom fuil air fuil j
'N àm oidhche chìte mìle cruth
Air iomall ard niala na h-Eirinn. 330
Thionail o dheas gach ard thriath
Mu sgèith Chrothair is ard fuaim.
Thàinig e le bàs a nall,
Gu aisre gann a naimhde fèin.
Thuit deura o òighe na h-UUin, 335
D.UAN IF.
TIGHMORA.
237
'S iad a' coimhead ri muUach nau sìan :
Cha tearnadh òg shealgair o mhonadh j
Tha sàmhchair a' dubhadh san tìr :
Mall is truagh an osag thall
Am feur a tha gann air uaigh. 340
Tearnadh mar iolair nan speur
Le 'uile sgèith fhuaimear r'a thaobh,
'Nuair a thrèigeas e ghaoth le sòlas,
Thàinig mac Thrèinmhoir nam beura,
Conar treun, garbh làmh nan creuchd, 345
O Mhòrbheinn nan treun 's nan craobh.
Thaom e 'neart air Eirinn ghuirm,
Am bàs dubh borb air chùl a lainne,
Leth-fhaicte le 'cheumaibh mòra.
Theich sìol Bholg o thriat.h nan lann, 350
Mar fhear astair o shruth nach gann,
A bhriseas o fhàsach nan sian,
'S a bhuaineas an talamh o 'n t-sliabh
Le crannaibh fuaimear garbh.
Ghluais Crothar an còmhrag, an treun j 356
Theich Alnecma fo bheud o leirg ;
Shiubhail an righ, ach mall a cheum ;
Anam mùclità fo bhròn feirg'.
Dheah'adh leis mu dheas 'na dhèigh,
Mar ghrèin foghair nach 'eil treun, 360
'Nuair a thig i an truscan nan nial,
Gu Lara nan sruth 's nan sian :
Bidh dealta air seacadh nan raon ;
Tha 'n deah'a gu faoin fo blu'òn."
" C'uim a mhosgladh am bard dhomh fèin,"
Thuirt Cathmor an treun, " na seoid 366
A thrèig an lèirg, ge mòr an chu ?
TIGHMORA.
DUAN IT.
'N d'aom tannas do chluas o nial
Gu Cathmor chur sios o 'n raon
Le sgeulaibh faoin an àm o shean ? 370
Sibhs a chòmhnuidh's an cirb nan nialj
Mar osaig shian bhur guth dhomh fèin,
A ghlacas ceann nan cluaran dubh,
A' sgaoileadh leth 'fheusaig air sruth,
Tha guth ìosal am meadhou mo chièibhe, 375
Nach buail cluas eile le fuaim.
Dha 'anam tha smachd air righ Eirinn,
'S cha 'n fhàg e 'na dhèigh an còmhrag."
'Shìolaidh sìos am bard an oidhche
'S e 'g aomadh gun soillse thar sruth, S80
A smuainte air laithibh an Atha,
'Nuair a chualas le sàr a ghutli ;
Bha deoir a' tuiteam sios le 'ghruaidh^
Gaoth f huar is i fuaim 'na fheusaig.
Thuit cadal mu ghorm shùilean Eirinn. 385
Cha robh cadal do threun m'a shùiHbh.
Dorcha 'na anam ag èirigli
Garbh Chairbre nam beud fo smùire
Chunnaic e gun fhonn no dàn
Air osaig a' snàmh na h-oidhche. 390
Mhosgail is ghluais e cheuma
Air iomall nan ceud gu 'n cùl,
'S bhuail e sgiath chopach nam beum.
Thàinig fuaim air mo chluais sa' mhùig
Air mala ghruamaich chòinich Mhòra. 395
" Og Fhillein, tha 'n nàmhaid a' triall j
Ceart chluinneamsa sgiath nam blàr.
Seas, a ghaisgich, an cuaich nan sliabh j
Chi mise gu 'n trian na sàir.
4
DUAN II.
TIGHMORA.
239
Ma shaltraicheas sUiagh thar mo bhàs 400
O chopa tog ard am fuaim ;
Dùisg Fiomiglìal air faire nan carn
Seal mun siubhail a chHu 's a bhuaidh.
Mi gluasad an torrunn nan arm,
Mo gharbh cheum thar sruthaibh a' leum, 405
Bha 'g iadhadh tre 'n dùbhra ro' shàr,
Righ Atha nam blàr 's nam beum,
Ghrad-thàinig righ Atha fo shleagh
Air mo sliiubhal ro' mhagh am mùig.
An sin a bhiodh an còmhrag garbh 510
Mar thanais nam marbh a' spairn,
A' cromadh o nialaibh, tha falbh,
Taomadh gaoith air faobhar nan carn ;
Mar fhaiceadh Oisian arda shuas
Cruaidh cheanna-bheart righre na h-Eirinn, 415
Sgiath iolair a' sgaoile m' an cuairt,
Measg iomairt nam fuar ghaotli :
Measg 'ite bha reul a' boillsgeadh.
Chaisg mi san oidhche mo shleagh.
" Tha ceanna-bheart nan righre a'm chòir!420
Co thusa, mhic dubhadh nan speur ?
Am bi chu do shleagh Oisein, fhir mhòir,
'Nuair a thuiteas an còmhrag an treun ?"
Ghrad-aom e a shleagh o cheann,
Mo choinneamh a' fàs an cruth mòr. 42.5
Shìn e anns an oidhch' a làmh
'S e labhairt focail chòrr nan righ.
" A chara' taibhse faoin nan sonn,
'Na thachair an dùbhra sinn fèin ?
C'uim nach fhacas do cheum, a sheoid, 4S0
An laithidh sòlais Atha nan teud ?
240
TIGHMORA,
DUAN II.
C'Liim a thogar ortsa sleagli ?
Clii grian sinn air magh an còmhrag,
'Nuair a thionndaidh's gu beud an dà righ
A' deaìradh an strì na mòrchuis. 435
Chi gaisgich 'n ar dèigh am ball
Am mòr eagal m' an àm o shean ;
Chi iad e mar àite fuaith
Cur sòlais is gruaim mu 'n inntinn."
" An dì-chuimhn iad," fhreagair mi fèin, 440
" Aite coinneimh do thrèin an sìth ?
Bheil cuimhn' a' chòmhraig an còmhnuidh
Cho taitneach do mhòrchuis nan triath ?
Nach fhaic sinn le sòlas na raoin,
*S na sgaoil sinns're nach b'fhaoin am fleagh ? 445
Ach lìonar ar sùile le deoir
Air an leirg dha 'n robh còmhrag nan treun.
Eiridh chlachsa fèin air aird,
Measg còinich nan carn ciar
Le focail do bhliadhnaibh nach d'fhalbh. 450
Nuair chaillear thusa, chlach nan saoi ;
'Nuair a thraoghas sruth Lùbair o lear,
Aomaidh fear astair a thriall,
An cadal air shabh nam fear :
Gluaisidh rè mar chearcal dubh 455
Thar a cheann an aishng nan cruth ;
Thig sinne suas 'na shealladh faoin,
A' cur a chuimhne air an raon.
C'uim a thionndaidh's tu cho dorch,
Mhic Borbair nan colg fiar ?" 460
" An dì-chuimhn, mhic Fhionnghail nan lann,
Cha bhi sinne a' snàmh nan gaoth,
Ar gnìomha an dealra nach gann
DUAN II.
TIGHMORA.
S41
Roimh shùilibh nam bard a chaoidh.
Tha dùbhra dubh mu Atha fèin ; 465
Tha righ bu treun gun dàn, gun flionn.
Bha deaba glan a' briseadh riamh
Do Chathraor o 'chiar inntinn,
Mar rè is i coimhead o nial
Measg torrimn dubh-ruadh na h-oidhche.'* 470
" Mhic Eirinn," fhreagau' mi fèin,
" Cha 'n'eil m' fhearg dol 'na dhèigh gu h-ùir ;
Ghluais mo ghamhlas* mar iolair nan speur
O naimhdibh fo bheud is smùir ;
Cluinnear leis na baird le fonn ; 475
Bidh sòlas air sonn sa' ghaoith."
Dh'èirich anam an rigii air aird,
Tharruing e a lann o thaobh ;
Chuir e 'deaka glan a'm' làirah ;
Le osna an sàmhchair uam fèin 480
Ghluais Catlimor nam buadh treun.
Lean mo shùil an laoch 's e falbh
Mar gharbh-chruth tanais a' boillsgeadh, ^
'Nuair a thachras baoth shamhla nam marbh
Air feàr astair am balbh ua h-oidliche, 485
An truscan ciar nan shabh fo ghaoith ;
Bidh 'fhocala mar f honn o shean,
Le madainn o lear a' sileadh
An cruth leth dheanta do mhùig.
Co e sud o Lubar thall 49.0
O thruscan nan gleann do cheò ?
Tlia drùchd nan speur m'a cheann ;
Tha 'cheuma gu rnall fo bhròn.
Co ach Carull o 'n àm a dh'f halbh
* ghallt'nas.
t Q
TIGHMORA. jjuAN ii.
O chòs Thùra nan garbh sheòd. 495
Chi mi 'n còs dorcha an carraig
Ro' cheò a tha tarruing do 'n aonach.
Theagamh gu 'm bheil an t-ard thriath
Cuchullin air sgiathaibh na gaoithe,
Tha lùbadh nan craobh r'a thaobh. 500
Is taitneach fonn am madainn chiuin,
O bhard Eirinn nam mòr chliu.
Tha tonna a' briseadh 's a' falbh
Gu dòmhail fo 'n garbh eagal fèin,
lad a' cluinntinn thu 'g èirigh le fuaim S05
O thalla nan stuadh, a ghrian.
Fuasach thu 'na d' uile thrèin',
A mhic nan speur, 'nuair ghluaiseas bàs
Le leadan làn a's gloine sgèimhj
*Nuair chuireas tu do niala còrr 510
Air seacadh nam mòr shluagh.
Ach 's taitneach do dhearrsa do shealgair
'Se suidhe fo gharbh fhuaim nan stoirrn,
'Nuair sheallas tu o bhriseadh nan nial
A' boillsgeadh a chiabh fo bhraon, 515
Esa coimhead sìos air gleann,
Air sruthaibh nan àìd gun ghruaim,
'Nuair a thearnas na ruaidh o charn.
Cia fada dh'èireas tu air còmhrag,
Mar mhòir sgèith, làn fala nan speur ? 520
Chi mi bàs ealamh nan triath
Mar dhùbhra ag iadhadh mu d' ghnùis.
C'uim a tha iadhadh focail Charuill ?
Bheil bròn air mala gun bheud ?
Cha 'n'eil gruaim air a shiubhal a' tarruing, 525
Tha sòlas 'na theine treun
DUAN II. TIGHMORA.
243
Am boillsgeadh a sholuis gun mhùig.
Thèid thusa air chùl do là fèin ;
Thig ortsa àm riabhach na smùir,
'S tu dlùthadh 's a' crith ro' do speur. 530
" Taitneach dhòrahsa guth a' bhaird;
Taitneach do m' anam am fonn,
Mar fhras chiuin na maidne thall
Ghiasad ro' ghleann le caoin f huaim,
'Nuair sheallas grian o cheò nan carn 535
'S e 'g èirigh gu mall o chruaich.
Cha 'n àm so, a bhaird, do dhàn,
No gu suidhe a bhàn le fonn.
Tha Fionnghal fo armaibh sa' ghleann.
Faic deah-a o sgèith nam buadh. 540
Tha ghnùis a' dorchadh measg a chiabh,
Siol Eirinn air sliabh cho dòmhail.
Nach f haic thus, a (^haruill, an uaigh
Air bruaich nan sruth fhuaimear o charn,
Tri chlacha le 'n liath-cheannaibh shuas 545
Fo dharaig tha cromadh o 'n aird ?
Tha righ gun leus an sin fo smùir.
Thoir 'anam as-ùr do ghaoith.
Bràthair e do Chathmor fèin ;
Fosgail talla nan speur do *n t-sàr ; 550
Fuadaich-sa le fonn a ghruaim
O thanas dubh-ruadh Chairbre.
Q3
T I G II M O R A.
DUAN III.
Co ESA mu ghorm shiubhal Lubhair ?
Co fo lùbadh crom-charn nan ruadh,
Ard ag aomadh ri craoibh o chùiaobh,
Reub osag an dùbhra nan cruach ?
Co th' ann ach Mac Chumhail an treunj
Tha lasadh measg deireadh nam blàr ?
Tha 'liath chiabh air osaig o bheinn,
E tarruing garbh Luno nan lann.
Tha 'shùile garg air leirg Mhoilèna,
Air naimhdibh treun tha gluasad ciar.
An cluinn thu guth an righ ag èirigh,
Mar bhriseadh treun nan sruth o shhabh,
'Nuair a thig iad o f huaim nan cnoc
Air raon tha fo sheacadh na grèine ?
Garbh chearbach a thearnas an nàmhaid,
Shìl Shehna nan crann, bi suas j
Bithibhse mar scòrr ar talmhuinn
An ciar shlios fo charradh nan àld.
BUAN III.
TIGHMORA.
Gath sòlais air m* anamsa fèiii
Mi faicinn nan treun am chòir ;
An uair is lag an nàmhaid thall
Chiinnear osna o spairn mo chlèibh :
Tha m' eagal mu ghhiasad a' bhàis
Air a' chhu so tha snàmh a'm' dheigh.
Co thairneas gu còmhrag an lear,
Gu Alnecma nam fear treun ?
'S e m'àmsa fèin garbh àm a' chunnairt;
An sin a dheah'as guineach mo lann :
Mar sin a rinn iad fèin o shean
O Threunmor, fear riaghlaidh nan gaoth ;
Mar sin a thearnadh sìos gu lear
Mòr Thràthal fo ghormadh nan sgiath.
Grad aomadh nan triath gus an righ,
Gach ciar dhiubh a' strì mu 'n bhlàr
Le iomradh nan gnìomh an robh brìgh,
Gach sùil ag iadhadh mu Eirinn gu mall.
Ach fada roimh na seòda treun
Sheas mac Mhorni nam beum cruaidh j
An sàmhchair sheas an gaisgeach fèin.
Co nach cuala mu fheum o Ghall ?
Anam mòr fo dheah'adh nan gnìomh,
A gharbh làmh gu dìomhair ma lainn,
An lann a thug e o Shrumon suas,
'Nuair a cheileadh o chruadal Morni.
Sheas FiUean o Shelma thall
Air sleagh am measg falbhan a chiabh.
Tri chuairt thog e shùìle mall
Air Fionnghal an spairn o chhabh.
Shiolaidh sios gun bhrìgh a ghuth,
Cha robh Fillean fo dhubhadh nam blàr.
246
TIGHMORA.
UAN i^r
Ghrad-shìn e thall a cheum,
Is sheas e fo bhf ud thar sruth,
A dheoir a' dlùtha gu tiugh m*a ghruaidh.
O àm gu àm a bhuail fo 'shleagh
Liath chluaran nam magh le 'chrann. 5.-5
Cha robh e gun fhaicinn do 'n righ,
'S e sealltuinn o thaobh a shùla.
Chunnaic a mhac fèin fo strì
Na sòlais bha direadh *na urla.
Thionndaidh e measg anam mhòir 60
An sàmhchair gu Mòra nan ùr-choiU' j
Cheil e a dheoir fo 'chiabh.
An sin chualas o thriath an guth.
*' A cheud mhic Mhorni nan cruaidh lann,
A charradh nan carn fo stoirm, 65
Tarruing mo chòmhrag gu blàr
Mu mhuintir nan sàr 's mu Chormac.
Cha mhaide balachain do shleagh,
Cha dhearrsa gun seagh do chruaidh.
Mhic Mhorni nan garbh each sa' mhagh, 70
Faic do naimhde ; air t'aghairt, is buaiL
Fhillein, seallsa air an triath,
Nach robh riamh an còmhrag mall ;
Ach cha las a mhòr anam gu thrian
An ard charraid nan sgiath garbh ; 75
rhillein, seallsa air an triath,
Tha cho làidir ri Lubar o shliabh
Gun chobhar, gun trian gàire,
Air Mòra nan nial air faire
Chi Fionnghal o 'n aird an stri. 80
Bi-sa, Oisein, ri làimh t*athar
Air sruth tha 'g a chaitheadh o bheinn,
DUAN iir.
TIGHMORA.
2i7
Fàgaibhs' a bharda, am fonn ;
Gluaiseadh Sehna gii lom a chòmhnaird ;
'Se mo raòn deiridh a th'ann ; 85
Cuiribh dearrsa nach gann sa' chòmhrag."
Mar mhosglas suas gu grad a' ghaoth
'Na garbh aomadh air faobhar a' chuain,
'Nuair a thogas an dorchadas baoth
Faoin thanas air taoinadh nan stuadh 90
Thar Innis nan cruaidh leac,
Innis dubh-chòmhnuidh do cheò
'S an doimhne mhòir an ciar nam bliadhna ;
Cho uabhasach ri sin am fuaim
Bha 'g èirigh o shluagh air an raon, .95
Bha Gall le 'cheumaibh ard air ceann,
Liath dhearrsa nan àld fo 'leumadh ;
Thog na barda fonn r'a thaobh ;
Bhuail e o àm gu àm an sgiath.
An truscan na h-osaig o shliabh 100
Chluinnte gu 'thriari am fonn.
" Air Cròna," so mar thuirt na baird,
" Brisidh sruth o ard na h-oidhche
Atadh an iadhadh nan àld
Gu dearrsa na madainn is soillse ; 105
'N sin thig e gu h-ìosal o charn
Le cragaibh nan ceud crann a' boillsgeadh.
Biodh mo cheuma fada o Chròna ;
Tha 'm bàs a chòmhnuidh uime fèin.
Bithibhse mar shruthaibh o Mhòra, 1 10
Shìol Mhòirbheinn is dorcha nial.
Co tha 'g èirigh o charbad Chlùtha ?
Tha 'm monadh a' dùbhradh roimh 'n rig'h,
A chiar choiU' a' freagradh ri fuaim,
24-8
TIGHMORA,
DUAN lil.
Ili dealan a chruaidh' a' boillsgeadh, 115
Faic e measg a naimhde treun,
Mar thanas nan leum colgach,
A sgapas na niala o bheinn ;
Is e marcachd air steud na fiar ghaoith ?
Co ach Morni nan each srannach ? 120
Bi-sa mar t^athair, a Ghaill.
" Tha Selma fosgailt fada thall,
Làmha baird a' crith mu chlàrsaichj
Deich gaisgich le daraig o 'n aird
Talla farsaing bu shàr fleagh. 125
Tha dearrsa grèine air an t-shabh
Stuadh osaig gu ciar air an f heur.
C'uim tha thus' a Shehna, cho sàmhach ?
Tha 'n righ a' tighinn a nall le 'chhu.
Nach uabhasach garbh f huaim na stri ? 1 30
Tha gloine na sìth m'a' ghruaidh.
B' uabhasach garbh f huaim na strì,
Ach thilleadh an righ le buaidh,
Bi-sa mar d'athair, Fhillein."
Ghluais iad fo chaoin fhonn nam bard ; 135
Bha 'n arma air ard a' gluasad
Mar luachair nan raon san fhoghar,
A ghèiUeas fo aghaidh nan gaoth.
Air Mòra sheas an righ fo chruaidh ;
Bha 'n ceò a' cur suas m'a sgèith, 140
'S i ceangaih ri gèig nan cruach
Air cragan dubh-ruadh Chormuil.
An sàmhchair sheas mi fèin r'a thaobh
Mo shùile claon ri coiUe Chromla
Air eagal gu 'm faicinn air raon 145
tSluagh an comhstri ,nach faoin còmhrag,
BUAN 111. TIGHMORA.
Bhiodh m*anam a' leum sa* chath,
Mo leth-cheum romham air an t-sliabh.
Bha dearrsa m' an cuairt o mo chruaidh ;
Bu choltach mi ri sruth o Thromo, 150
A chuireas gaoth lom fo 'eigh
An truscan ciar na h-oidhche.
Chi balachan sud air an àird
Glan fo dhearrsa tlàth o 'n ear ;
Tionndaidh e chluasa 'na cheann 15$
Gun iongantas gann m' an t-sàmhchair,
Cha 'n ann ag aomadh thair an alltan
Bha Cathmor mar ard òigfhear,
'Nuair chlosas caoin shìth an raon.
Ghluais esan an còmhrag a nall, 160 "
Mar stuadh ciar ard o mhòr chuan.
'Nuair chunnaic e an righ air Mòra,
Mhosgail anam na mòrchuis gu h-ard.
" Am buail righ Atha fèin am beum,
Gun ard righ nan treun san raon ? 165
Fholdaith, gluais mo chairde gu feum ;
'S eath teine thu fèin nach 'eil baoth."
Ghluais a mach Foldath o Mhòma
Mar neul, truscan còmhnuidh nan taibhs.
Tharruing e mar theine fo bhuaireadh 170
Lann chruaidh o chruachann a thaoibh,
Is dh'iarr e gu còmhrag gluasad
H-uile cinneadh gu luath san f hraoch ;
Mar stuaidh dhruimionn ghlas dol suas,
Thaom ard neart nan sluagh air an raon. 175
Bu mhòrchuiseach garbh a cheum fèin,
A dhearg shiiil fo f heirg 's i claon.
TIGHMORA. DUANiir.
Ghairm e triath Chormuil o 'n Dùn
Ratho nan tùr ; is chual e.
" A Chormuil, tha *n t-aisre fo d* shùil; 180
Sud uain* i air chùl an nàmhaid ;
Cuir do ghaisgeacha treun a null,
Eagal Shehna fo smùir ar fàgail
'S gun caisgte mo lann o chliù.
A bhaird Eirinn a*s uaine snuagh, 185
Na èireadh guth ri cluais le dàn,
Sìol Mhòrbheinn a' tuiteam mu 'n stuadh
Gun f hiHdh, gun luaidh, fo lainn,
Droch naimhde thrèin Chairbre o thuath.
Tachraidh air fear astair, fo chiar, 190
Dubh cheathach nan sliabh air Lèna,
Mu 'n taibhse fo ghiùlan a' triall,
Mu lochan nan liath-chuilc ag èirigh.
Gu siorruidh cha trèig iad an talamh,
Gun fhonn, gu talla nan gaoth. 195
Cormul a* dorchadh is e siubhal ;
A chinneadh a' dubhadh air a chùl :
Thuit iad sios fo chraig a' bhruthaich.
Thuirt Gall ri Fillean òg o Shelma,
A shealladh falbh gu mall an dèigh 200
An dubh-shùilich thahnhaidh o Ratho ;
" Am faic thu ceumà Chormuil thall ?
Biodh do ruighe-sa garbh is làidir ;
'Nuair a chuireas tu *n triath sin air chùl,
Thig air t'ais as-ùr do Ghall, 205
An so tuiteam sìos sa' chòmhrag
Measg choi'-thionail mhòir nan sgiath."
Ghluais comhara truagh a' bhàis.
iuANin. TIGHMORA. 251
Fuaim f huasach fhàs sgèith Mhorni.
Thaom a ghuth o Ghalh Air ard 210
Dh'èiricli Fionnghal an carn Mhora.
Chunnaic e iad o thaobh gu taobh
Ag aomadh mar aon an còmhrag.
Dearsadh air a dhubh charn fèin
Sheas Cathmor o cheud sruth Atha j 21S
An dà righ mar thanasaibh speur
A' seasadh leo fèin air dà nial,
'Nuair thaomas iad a mach a' ghaoth
Togail stuadh baoth a' mhòr chuain,
Na gorm thonna 'g aomadh *nan còir 220
Le comhara lorg nan torc,
ladsa sàmhach a' dearrsadh thall
Gaoth togail gu mall an ceò-chiabh.
Gath dealain an airde nan speur !
Co e fèin ach treun lann Mhorni? 225
Tha 'm bàs air ciar astar do dhèigh,
A ghaisgich nan geur bheum an còmhrag,
Thu trusadh nam fear an cearb d'fheirge.
Mar òg chrann a bhuaineadh o bheinn
Le h-uile gheug fèin r'a thaobh, 230
Thuit Turlath, uchd arda nam buadh,
A bhean ghasda, an aisHnge faoin,
A' sgaoilleadh aig baile a làmha,
A ruighe bàn do thilleadh an triatha,
'S i fo chadal an iomal nam mòr shruth 235
Measg falbhan a troma chiabh.
'S e 'thanas a th'ann, Oighchaomha ;
Ghabh do ghaisgeachsa còmhnuidh air làr.
Na èisd-sa ri gaothaibh nan stuadh ;
Na gabh iad mar fhuaim o 'sgèith, 240
252
TIGHMORA, DUAN iii.
Aig a shruthaibh chaidh briseadh fo airm j
Ghluais thairis a toirm a chaoidh.
An sìth cha robh Foldath 's a làmh' j
Bha e 'g iadhadh 's a' snàmh am fuil.
Thachair Conall ris anns a' bhlàr 245
Cur ma seach cruaidh lanna is fuaim.
C'uim a chitheadh mo shùile na triatha ?
Tha thu, Chonnaill, fo liath nan ciabh.
Caraid nan coigreach a bh' ann,
'N Dunlòra nan carn còinich, 250
'Nuair a thrusadh na speura sa' ghleann,
Bhiodh fleagh gun bhi gann sgaoilte ;
Chkiinneadh sìol coigrich a' ghaoth,
An sòlas nach faoin m' an bhord.
Mhic Charthuinn nam buaidh lann, 255
C'uim a shìn thu fèin thall am fuil ?
Tha aomadh craoibh sheacai mu d' cheann ;
Tha teann ort sgiath nach 'eil slàn ;
Tha do dhearg-fhuil air uisge nan sliabh,
Fhir bhriseadh nan sgiath àiUidh. 260
Thog Oisian a shleagh am feirg ;
Ghluais Gall thar an leirg gu Foldath ;
Chaidh lagaich ma seach o thaobh ;
Bha 'shealladh nach faoin air Mòma.
Thog na triatha sleagha riabhach a' bhàis 265
Gun fhai'cinn gun dàil thàinig iuthaidh ;
Ghrad ghluais i do Ghall ro' a làimh ;
Air talamh thuit a lann le fuaim.
Og FhiUean fò gharbh sgèith Chormuil
'Ga sgaoileadh mòr fa chòir an triath'. 270
Chuir Foldath suas a sgairteachd gheur
A mhosgladh gu feum an raon,
4
DUAN II. TIGHMORA.
Mar osaig o f haobliar nam beann,
A thogas na lasaire mall
Mu Lumon nan crann fuaimear.
" Mhic Chlatho nan gorm shùl mall,
Og Fhillein," thuirt Gall, " thu fhèin
Gath teine nan speur ard,
A thuiteas air ciar chuan nam beuc
*S a cheanglas suas sgiatha nan stoirm ;
Thuit Cormul fo d' lainn gu 'chùl.
Is òg tha thu 'n cliù do shinns're.
Na gluais-sa cho grad, a thriath,
Gun chobhair om' sgèith nom' shleagh.
Tha mise mar dhaoi air an t-sliabh ;
Ach èiridh air àird mo ghuth ;
Cluinnidh sìol Shehna an fhuaim,
Bidh 'n cuimhne air buaidhe dh'aom."
Ghluais a ghuth air gaoith nan carn ;
Bhuail a shluagh gun dàil an cath ;
Is minic a chual iad e fèin
An Sruthmon nan treun san t-seilg,
'Nuair a ghairm e gu dearg is ruadh.
Sheas e ard am measg a' bhlàir,
Mar dharaig an sgàile nan stoirm
O àm gu àm an truscan ciar ;
Air uairibh feuchainn a liath chinn :
Tionndaidh an sealgair a shùil gu h-ard
O chaoh'ath nan àld is na luachair.
Tha m' anam a' d' dhèigh-sa, Fhillein
Troimh astar glan caol do chliu ;
Tha thu 'g ioman nan naimhde do chòi)
Trèfgidh Foldath, ge mòr e, an learg.
Ach thuit an dubh oidhche fo nial j
254-
TIGHMORA.
DUAN II.
Chualas stoc Chathmhòir fo fhuaim ;
Chuala SehKia guth o 'n righ
O Mhòra nam frith fo cheò.
Thaom na baird am fbnna fèin
Mar dhealta air trèigeadh a' bhlàir.
Co thigeas o Shruthmon nan àld
Am measg falbhan nan àill' chiabh,
'S i brònach le ceumaibh mall
A gorm-shùil a nall gu h-Eirinn ?
C'uim tha Emhir chaoin fo bhròn ?
Co tha coltach ri mòr nan ciiu ?
Theiring e sìos anns a' chòmhrag ;
Thill rnar cliòrr theine nial j
Thog e 'lann dhubh-ghorm am feirg ;
8hiòlaidh iadsa fo mheirg o Ghall.
Tha sòlas, mar aiteal o ghìeann,
A' tigh'nn a nall mu ghruaidh an righ ;
Tha chuimhne mu chomhrag o shean,
Mu laithibh beuma treun a shinns're,
'S e faicinn a mhic fo chliu,
Mar shòlas o ghrèdn gun nial, 325
'S i coimhead sìos air craoibh a ghhiais
Fo dearrsa suas air gruaidh nan shabh,
'S i crathadh 'na h-aonar a cinn
O thaobh nan gleann ; mar sin bha 'n righ
Fo shòlas mu Fhillean a mhac. 330
" Mar shiubhal an torruinn air sliabh,
Raon Làra fo chiar is sàmhach,
Mar sin a bha ceuma Shelma
Taitneach is garbh do mo chluais.
Bha farum mòr thilleadh nan triath S35
Mar iolair gu ciar nan carn
305
310
315
320
DUAN iir.
TIGHMORA.
'N dèigli reubadh na faoibli air sliabh,
Donn shìola nam fiadh san aird.
Tha sòlas bhur sinns're san nial,
A chlann nan sruth hath o Shelma."
B'e so guth oidhche nan caoin bhard
Air Mòra cruachan ard nan ruadh.
Ghluais boihsge o cheudaibh daraig,
A bhris 's a tharruing gaoth o Chormul.
Bha cuirm is fleagh sgaoilte air thalamh
Shuidh gaisgich fo f haileus an arm.
Bha Fionnghal an sin fo a neart,
Sgiath fìreoin m'a bheart a' fuaim
Caoin osag a' bualadli o 'n iar,
A* siubhal gu 'n trian ro' 'n oidhche.
Is f hada sheall an righ m' an cuairt ;
'N sin thogadh leis suas a ghuth.
*' Tha m' anam fo chall do shòlas,
Mi faicinn briseadh mòr mo chairde.
Tha aomadh craoibh bu mhòr, gu làr,
Is thaom a' ghaoth gharbh mu Shehna.
C'àite bheil Triath Lòra nan dvm ?
C'uim bhiodh Connal air chùl aig fleagh
C'uin a dhi-chuimhn esa dàimh
Measg farum a shàir thalla ?
C'uim tha sibh sàmhach am fhianuis ?
Cha tuit thu, Chonaill, sìos ni 's mò !
Tachradh sòlas ri t'anam, a thriath,
Mar dhearrsa o ghrèin a' soillseadh.
Gu ma luath do thriall gu d' shinns're
Measg torrunn gun ìsleadh na gaoith.
Tha d' anam, Oisein, mar ghath dealain
SoiUsich suas cuimhne an righ.
256
TIGHMORA.
PUAS III.
Mosgail a chòmhraga an gleannaibh,
'Nuair a ghluais e 'n toiseach gu strì. 370
A Chonaillj bu liath do chiabha fèin ;
Bha t'òige, a thrèin, xneasg m' òige :
An aon ià chuir Carthonn gu beinn
Ar bogha gu leum nan ruadh
Gu Dunìòra nam baoth stuàdh." 375
" Is ioinadh,'' thuirt rai fhèin, " an dàn,
Ar n-astara nall gu Eirinn,
Innis àill' nan ceud gleann uaine.
Is tric a thog sinn suas na seoil
Air stuaidh nam mòr shiubhal gorm, 380
'Nuair thàinig sinn an laithibh a dh'f halbh,
Le cobhair gu garbh shhochd Chonair.
Mhosgail strìtha ard nam fuaim
Air Alnecma nan cruacha deas,
Aig siubhal Duthùla nan stuadh, 385
Faoin chobhar a gluasad fo eas.
Le Cormac theiring sios gu blàr
Dubh-carthonn, an sàr o Shelma.
Cha 'n ann leis fèin a theiring an triath ;
Bha Connal an ciabh òige 390
A' togail f 'a chòir a shleagha.
Fo d' f hocal-sa ghluais iad gu strì
Le cobhair gu jrigh na h-Eirinn.
Mar gharbh neart briseadh o mhòr chuan
Thionail Bolga gu cruaidh chòmhrag, 395
Colc-ullamh ard cheannard nan sluagh,
Triath Atha nan stuadh gorma.
Thaom iad cath sa' chèile air raon ;
Las Cormac an taobh na strì
Glan mar chruthaibh a shinns're fèin. 400
BUAN III.
TIGHMORA.
25T
Ach fad'as fear cobhracli an righ
Ghearr Carthonn nam frìth na naimhde.
Cha do chaidiU làmh Chonaill ri taobh
A mhòr athar air aomadh nan sliabh.
Ach choisinn Colc-ullamh an raon, 405
Mar cheò a tha taomadh 's a' triall,
Tlieich a ghaisgich o'n triath Cormac.
Las claidheamh Dubh-charthuinn fo bhuaidh j
Las Conall fo chruaidh is sgèith mhòir,
Chuireadh fasgath air cairdibh fo *n ruaig, 410
Mar charraig air chruaich nan scòrr,
'S an ceanna fo ghiuthas a' fuaim.
Thuit oidhche air Duthùla nan sìan j
Ghhiais sàmhach na trèith air an raon,
Garbh shruth o na cruaehaibh dol sìos ; 4L^
Cha robh Carthonn gu 'thrian ri leunj.
' C'uim a sheas thu, m'athair fèin ?
Tha mi ciuinntinn nan treun air chùl.'
' Teich, a Chonaill, teich o'n raon ;
Tha mo neartsa gu faoin is fann ; 420
Fo lota thrèig mi am blàr ;
Leig sith-thàimh do shàr an oidhche/
* Cha bhi thu a'd' aonar,' thuirt Conall,
Measg dòruinn is dorrain a chlèibh ;
* Mar sgèith na h-iolair tha mo sgiath 425
Eadar cunnart an trèith 's a naimhde.'
Chrom e tliar athair an dùbhra,
Dubh-carthonn nan cliu fo shuain.
Mhosgail là, is thuit an oidhch' ;
Cha robh bard ann an soiUse air sHabh, 430
A cheurna fo iadhadh a smuainte.
Cia mar thrèigeadh Conall an uaigh,
R t
258
TIGHMORA.
liUAN 111.
Gun a chliii bhi fo luaidh nam bard ?
Chiom e 'm bogha air àros nan ruadh,
FJeagh dhìomhair mu chruachaibh nan carn. 435
Seachd oidhche leig e cheann air uaigh j
'Na aishng fhuar bha athair treun
An cearb nan dubh osag gun tuar,
Mar cheò a' doi suas o Lègo.
GhJuais ceuma ChoJgair a null, 440
Bard Thiglimòra nan ard fhuaim.
Hiuair Dubh-carthonn nan lann a chliu
'S e dealradh air gaoith a thuar.'*
" Is taitneach," thuirt an righ, " dhomh fèin
Ard cliliu nan treun air cheann nan triath, 445
Dha 'm bi bogha gu làidir am feum,
'Nuair a thaisicheas bròn iad gun fhìamh.
Mar so fèin biodh m' ainm fo chliu.
'N àm gluasad o thùr nam bard
Dealradh glan air m' anam 's e 'g èirigh. 450 •
A CliaruiII, chinn-fheadhna nan lann,
Gabhsa bard, is tog an uaigh.
An nochd biodh Conall fo phràmh
'N a thigh caol gun leus an suain :
Na biodh anam a ghairbh thrèith 455
Air seacharan an ciar nan gaoth.
A' priobadh gu gann air Moilèna
Chithear solus o'n rè am measg chraobh',
Tha 'g aomadh o thaobh nan gleann j
Tog clachan fo bhoiIJsge tha fann, 460
Dhoibhs' uile thuit thall sa' bhlàr.
Cha bu thrèith iad fèin ; ach bha 'n làmh
Co làidir ri trèin anns a' chath.
B' e mo neart iad an cunnart nan lann j
DUAN III. TIGHMORA. 259
Mo cliarraig an àm nan gath, 465
Am monadh air an d'èirich suas
Sgiath fhuaimear iolair mo chliu,
'S iadsa thog deah-adh do bhuaidh ;
Na di.chuimhnich, a Charuill, an ùir."
Labhar o làn cheud do bhardaibh 470
Dh'èirich ard marbh fhonn na h-uaighe.
Ghhiais Carull rompa air a* charn ;
Mar thoirm o shruth aonaich tha *m fuaim
A' taomadh m'a cheum *s e triall.
Bha sàmhchair an gleannaibh Mhoilèna, 415
Gach aon dhiubh fo iadhadh nan àld
Siubhal eadar na h-arda ciai'a.
Bha m' aomadh-sa thall thar mo sgèith,
Gutha tairis o thriall nam bard ;
Fonn a' sìoladh o'n ceumaibh gu thrian. 48Q
Bha m' anam a' lasadh gu h-ard,
Leth-dheanta na focala trom
A' briseadh nam fonn air a' ghaoith.
Mar sin fhèin a chhiinneas a' chraobh
An gleannan cumhann nam faoin bheann 48.'>
Guth an eàrraich ag iadhadh m' a taobh,
A duiUe a' taomadh m' a ceann,
_ 'S a' fosgladh fo ghathaibh na grèine
Crathaidh a geuga 's i na h-aonar,
Toirm seillein an aonaich m' an cuairt : 490
Chi sealgair le sòlas a h-aomadh
G sheargadh 's o mhaoile nan cruach.
Sheas Fiiìean òg 's e fada thall,
A cheann-bheart air làr a' boillsgeadh,
A dhubh chiabh gun trusadh m' a cheann, 495
Gath sohiis, mac Chlatho, a' soillseadh.
R 2
260
TIGHMORA. PUAN iii.
Chual e guth an rìgh le sòlas j
Bha aomadh a chòrr thrèin air sleagh.
*' A shàir mhic," thuirt Fionnghal nan carbad,
" Chunna' mi do gharbh ghnìomh an còmhrag;
Bha sòlas air m'anam gun mhùig. 501
Tha cliu ar sinns're, thuirt mi f hèin,
A' briseadh o speuraibh nan nial.
A mhic Chlatho, tha thusa treun,
Ach ro theinndi an stri nan sliabh. 505
Biodh do ghaisgich air do chùlaobh ;
*S iad do neart air urlar nan gleann.
Mar sin cha d'imich mise riamh,
Ged nach robh mi fo f hìamh naimhde ;
Bi'dh tusa fada fo do chUu, 51Q
Is chi thu ùir is uaigh nan sean.
Tha cuimhne na thuit a' tigh'nn suas,
Gnìomh bhadhna nam buadh a bh'ann,
'Nuair theiring mi an tùs o chus^n
Air innis a's uaine gleann. 515
Bha èisdeachd gach cluais ri a ghuth ;
Sheall an rè o dhubh nan nial ;
Bha liath cheò agèirigh o shruth,
Glas qhòmhnuidh nan cruth a bha triall."
TIGHMORA.
DUAN IV,
*' Fo DHARAiG," so labhair an righj
" Shuidh mi sìos ri carraig nan sruth,
'Nuair dh'èirich Conall thall o chnan
Le sleagh Charthuinn nan ciabha dubh.
Fada uainn sheas an triath
A* tionndadh air shabh a shùilean.
Bha chuimhn' air athair is a thriall
Air monadh fo chiar is uaine.
Dhorchaich mi san àite fèin,
Mo smuainte fo smùir a' dol suas
Air m' anam mar cheò air beinn.
Ghluais romham righre Eirinn thall 5
Is tharruing mi mo lann gu leth,
'Nuair thàinig na gaisgich a nall
Togail sùile gu sàmhach ma seach,
Mar nialaibh dubh speura iad fèin
Feilheamh ri beumaibh beoil o ghuth,
262
TIGHMORA.
BUAN IV.
Mo gbutli mar ghaoith tha tlàth is treun,
Chuireas o speur gach ceò is dubh.
Sgaoii siuil gheal fo fhocal suas 20
Ri gaoith a bha fuaim o Chòna ;
Bha tri cheud òig-fhear a* chuain
A' coimhead cruaidh chopan a' chòmhraig :
Air a' chrann an airde bha 'h sgiath
Deah'adh sìos air doimhne nam beuc. 25
'Nuair thuit an oidhche gu dubh o liath,
Bhuail mi cop caismeachd nam beum ;
Bhuail rai is choimhid mi suas
Mu ruadh-chiabh is teine lùl-Eirinn.
Cha b'fhada uainn reul ùr nan stuadh, 30
A dearg shiubhal gluasad measg nial.
Lean mi lùl thaitneach a' chuain
Fo bhoillsgibh fann fuar, is i triall.
Le madainn dhruid Eirinn an ceò ;
Bhuail sinn caladh mòr Mlioilèna, 3S
Gorm shiubhal nan uisge fo thòrr,
Am meadhon fuaim coille ag èirigh.
Cormac 'na thalla dhìomhair fèin
O neart Cholc-ullaimh, triath nam faobh,
Cha 'n es' a mhàin a theich o'n treun j 40
Bha Roscranna nam beus ri thaobh ;
Roscranna nan gorm-shùl gun bheud,
Nighean gheal-làmhach àilHdh an righ.
Glas, liath is air crann bha gun chruaidh
Ghluais suas gu m* cheumaibh Cormac ; 45
Fìamh gàire air gaisgeach nam buadh,
Bha dorran air anam is dòruinn.
*' Chi mi airm ghailbheach Thrèinmhòir j
An so fèin tha ceuma an righ j
263
Tha Fionnghal mar dhearrsa ag èirigh
Air anam bha ciaradh fo strì.
Is luath thu fèin fo chHu, a thriath ;
Ach 's làidir treun tha naimhde Eirinn,
Mar fharum nam mòr shruth o shhabh,
Mhic Chumhail nan srian 's 'nan carbad."
" Ge mòr iad, theid an taomadh sìos
O m' anam, is e 'g èirigh suas ;
Cha sìol nan lag ar triathan,
A righ do 'm bu ghorm sgiathach sluaigh.
C'uim a bhiodh an t-eagal mall
Ag iadhadh dall mar thaibhs fo chiar ?
Fàsaidh anam nan treun air àm
A chinneas naimhde nach gann air ?Habh,
Na taomsa gruaim, a righ Eirinn,
Air òg a tha 'g èirigh gu còmhrag."
Thuit deoir an righ gu làr ;
Ghlac e làmh an t-sàir an sàmhchair.
*' Shìl Thrèinmhoir nan garbh ghnìomh fo lainn,
Cha tèid nial uam air deah-a do chlèibh,
Tha lasadh an teine do shinns're ; 70
Chi mi, a righ, do mhòr chhu ;
Tha comhara do thriall gu còmhrag
Mar ghath soluis air ciaradh speur.
Ach feith-sa ri Cairbre, a thrèin,
Mo mhac fèin le beum nan lann ; 75
Tha e gluasad shìl Eirinn gu feum
O shruth nan gleann tha fàda thall."
*' Thàinig sinn gu talla an righ,
Bha 'g èirigh an sith nan carn ;
Air an taobh bha ciar shruth nam frìth, 80
Sefin chomhara siubhaii nan àld,
50
55
60
65
TIGHMORA. DUAN iv.
Daraga leathan fo chòinich an cuairt
Is na bethe a' gluasad fo ghaoìth.
Leth cheilte an coille nan cruach
Roscranna thog luaidh nan laoch. 8-5
Bha 'geal-làmh air clàrsaich thall j
Chunnaic mì a gorm-shùil mhall
Mar ghlan thaibhs an iomart a' triall
Leth-oJieilte an cirb nan dubh nial.
Tri lài bha fleagh air Moilèna ; 90
Bha ainnir nam beus orm a' snàmh.
Chunnaic Cormac mi dorchadh an Eirinn ;
Thug e brollach gun bheud do mo làimh.
Thàinig i le 'sùiHbh caoin
Measg chiabh a bha taomadh trom. 95
Thàinig i — ghrad-ghluais san raon
Colcuilamh nach faoin. Thog mi sleagh.
Bha dealra mo lainne measg mo shluaigh.
Theich Alnecma ; thuit nàmhaid gun bhuaidh :
ThiU Fionnghal fo luaidh nam bard. 100
Is cliùthar, FhiIIein, esa fèin,
A bhuaileas beum an neart a shluaigh ;
Tha na barda le dàn 'na dhèigh
An tìr fhada nan treun naimhde.
Ach es' a bhuaileas cath 'na aonar 105
'S gann do 'n àm tha aomadh a ghniomh :
Tha e dealradh an diugh mar sholus,
Am màireach am brollach a' bhàis :
Tha 'chliu an aon fhonn gu baoth.
Tha ainm an aon raon, gun chuimhne 1 10
Ach sgaoileadh aon uaighe fo fheur."
Mar sin bha focail ard an righ
Air Mòra nam frìth 's nan ruadh.
BUAN IV.
TIGHMORA.
265
Tri barda o Chormul an sith
Gu taitneach cur sìos an hiaidh. 115
Thuit cadal caoin is faoin fo 'n fhuaim,
Air garbh chirb nan shiagh fo oidhche.
Thill Carull le 'bhardaibh fèin
O uaigh an ard thrèin o Dhun Lòra.
Cha ruig sanas na maidne an treun 120
Air leabaidh gun leus a' mhòir fhir : ^
Mhic Charthuinn nan ciabha ciar,
Cha chiuinn thusa saltairt nan ruadh
Ri caol thalla uaigh air chòmhnard.
Mar thaomas garbh bhruaillean nan nial 125
Mu sholus roimh chiaradh na h-oidhche,
'Nuair 9, shoillsicheas iadsa gu'n trian
Air fairge nan sian a' boiilsgeadh j
I^Iar sin a blia coi'thional Eirin
j\Iu Chathmor ag èirigh an soillse. 130
Esa 's aird' am measg nan triath
A' togail gun chial a shieagha,
Mar tha èirigh no tuiteam nam fonn
O Fhonnar, do nach lom clàrsach.
Teann air, ag aomadli air carraig 135
Tha Sùilmhail bhanail nan gorm-shùl,
Nighean Chonralioir an ùria 's gloine,
Nighean righ Innis uaine nan tùr.
Gu 'chobhair thàinig fo ghorm-sgiath
Mòr Chathmor nan triath, a chaisgeadh naimhde.
Chunna' Sùiimhali a thriail 141
An talia farsuing nam fial chlàra,
Cha'n ann gun fhios a dh' iadh a shùile
Ak aijinir nan ùr chiabh àiliidh.
TIGHMORA. DUAK iv.
An treas là a bhriseadh o chuan, 145
Thàinig Fili nan luaidh le dàn
O shmthaibh is chruachaibh Eirinn.
Labhair e air thogaii na sgèithe
An Selma nan triath ; labhair e
Mu chunnart Chairbre, cinn nam Bolg. 150
Thog Cathmor a shiuil an Clùba ;
Bha na gaotha an cùl nan tìr thall.
Tri lài bha 'chòmhnuidh air tràigh,
A shùile 'g iadhadh mu ard thalla Chonmhoir ;
Nighean coigrich 'na chuimhne a ghnàth, 155
Bha 'osna ard an còmhnuidh.
Fo ùrachadh gaoith air a' chuan
An armaibh o chruaich thàinig òg
Thogail lainn fb Chathmor nan sluagh
Air raonaibh fo f huaira a' chòmhraig, 160
Sùilmhalla nan ruighe geal-làmh
'S i dìomhair fo cheann-bheàrt do chruaidh,
A ceuma an aisre an t-sàir ;
A gorm-shùil ag iadhadh ie sòlas
Mu mhòr thriath, 's a chòmhnuidh m'a shruth.
Bu bharail le Cathmor an treun 166
Gu'n robh ceuma nam beus air Lumon,
'S i dlùthadh aìr àros nan ruadh ;
Bu bharail gu'n robh làmh-gheal thall
A' togail mall a ruighe do ghaoith 170
A' taomadh caoin o Eirinn aird,
Talamh uain a h-annsa fèin.
Gheall e gu 'n tiUeadh e le ràimh,
Le siuil bhàn gu 'ghràdh fo ghruaim.
Tha 'n òigh gu teann ort fhèin, a Chathmhoir,
Aig carraig nan clach, 's i fo chruaidh. 176
DUAN l\.
TIGHMORA.
Sheas aìrde nan triatli m' an ciiairt,
Ach Foldath bu dubh-ruadh fabhraid.
Es' ag àoraadh air craoibh fada thall
Filleadh 'anama san àm am mòrchuis, 2 80
A chiabh 'na gagan an aisre na gaoith',
Fonn òrain 'ga mhùchadh 'na bheul,
Bhuail e chraobh an sin le feirg,
Grad ghluais e fo mheirg gus an righ.
Sàmhach is mòr aig an ord 185
Sheas Hidala, an t-òg thriath ;
Bha chiabha a' sgaoileadh m'a ghruaidh
An imeachd nan dual fo dhearrsa.
Bu chaoin a ghuth an Claonrath fèin,
Gleannan còmhnuidh a threun shinns're. 190
Bu cliaoin a ghuth 'nuair bhuail e clàrsach
An talla ard a's gàirich' srutb.
" A righ Eirinn," thuirt treun le sèimh,
*' So ùine chur nam fleagh m'an cuairt ;
Tog gutha nam barda air magh, 19.5
Chur siubhal na h-oidhche so uainn j
Tiìhdh anam ni 's gèire o 'n dàn
Gu comhstri nam blàra tuathal.
Shuidhich dùbhra o cùl mu Eirinn ;
O bheinn gu beinn tha aomadh nial 200
Le cearbaibh ciara aff èiriffh.
Fada thall air thaobh nan sHabh
Garbh cheuma nan liath thaibhse,
Taibhse na thuit anns a' bhlàr
Ag aomadh gu dàn o 'n sìanaibh. 20.5
Eireadh o Chathmor na clàrsaich
Chuireas dearrsa air sàir sa' ghaoitlì."
268
TIGHMORA.
BUAN IV.
" Fo dhì-chuimhn gach duine tha marbh/*
Thuirt Foldath an garbh fheirg,
Nach do ghèill mi gu h-ìosal sa' bhlàr ? 210
C'uim an cluinneadh leam dàn air an leirg ?
Cha robh mo shiubhal faoin san strì ;
Bha lagaich gun bhrìgh ri mo chùlaobh ;
Theich naimhde o mo lainn àn sìth.
An Claonrath nam frith fo Dhùbhra 215
Togadh Hidala guth clàrsaich,
Oigh bhanail o choill' an tòrr
A' coimhead air òr do chiabha.
Fàg Lubar a's fuaimire ràoin ;
So tuineas nan daoine fo chliu." 220
" Righ Eirinn," thuirt Malthos an triatb,
*' Leatsa fèin tha riaghladh nam blàr ;
'S tu tein' ar sùl air sliabh,
Air monadh tha ciar gu h-ard.
Mar osaig do shiubhal thar slUagh ; 225
Chuir thu mìlte fo thruaigh am fuil :
Ach 'na d'thilleadh, a thrèin, le buaidh,
Co chuala fo luaidh do ghuth ?
Tha sòlas nam feargach am bàs ;
Tha 'n cuimhne a' tàmh air gach beuni^ 230
Bhuail an lann gu feum an cath ;
Tha strì 'g a fiUeadh fèin 'nan chabh
Is cluinnear an cian am mòrchuis.
Thriath Mhoma, bha do shiubhal fèin
Mar chiar shruth a' leum o ghleann ; 235
Bha 'm bàs ag aomadh suas mu d' cheum.
Thog sinn uile gu beud ar lainn ;
Cha robh sinne gu lag air do chùlaobh ;
Bha iia naimhde dlùtha is làidir."
DUAN IV.
TIGHMORA.
269
Chunnaic Cathmor am fearg ag èirigh, 240
Is aomadh nan treun r'a thaobh,
Leth tharruingt' an lanna gu beumadh,
Sùilean sàmhach a' teumadh fo phlaosg.
A nis a bhitheadh còmhrag garbh,
Mar lasadh dubh-fhearg an righ. 245
Rùisg e lann mar dhealan oidhch^
Ri solus is soillse nan crann.
" A chlann na mòrchuis," thuirt an treun,
Cuiribh anara fo bheus is smachd ;
Fo dhorchadh na h-oidhche leibh fèin. 250
C'uiin a ghluaiseadh gu beudaibh m' f hearg ?
Am bi comhstri mo làimh' ruibh maraon ?
Cha 'n àm so, a dhaoine, gu strì.
O 'n chuirm sibh mar nialaibh om' thaobh ;
Na raosglaibhse anam an righ." 255
Thuit iad sìos o thaobh an trèin
Mar dhà raheall dubh do cheò san iar,
An uair tha madainn chiuin sa' bheinn ;
'S a sheallas eatorra fèin a' ghrian
Glan bhoillsgeadh air chraig nan carn. 260
Dorcha tha 'n aomadh dubhadh thall
Gu lòn nan cuilc mall fo 'n tòrr.
Shuidh triatha an sàmhchair ri cuirm ;
Bha *n sealladh air uairibh mu 'n righ,
Gharbh cheuma air eudan a' chuirn 265
Measg sitheachadh 'anama o stri,
Shìn an sluagh mu thaobh an raoin ;
Thuit cadal claon air faoiti Mhoilèna ;
Ghluais guth o Fhonnar caoin araon
O chraoibh, bha fada thall ag èirigh. 270
Ghluais a ghuth mu mholadh an righ,
TIGHMORA.
DUAN IT.
Ard sliìol Larthoinn o f hrith Lumoin.
Cha chualas le Cathmor a luaidh,
'S e sinte fb f huaim gharbh shruth :
Bha farura na h-oidhche 'na cliluais, 275
Is caol-theada nan dual chiabha.
Thàinig gu 'aisling a bhràthair
Leth fhaicte troimh fhàs thaoibh a nial.
Bha sòlas measg dorchadh a ghàire t,
O Charull ghhiais dàna gu triath ; 28<^
Bha gaoth fo nial bu duirche cearb,
Ghlac esa o gharbh uchd oidhche
'S e 'g èirigh o mholadh nan carbad
Gu talla nam marbh an soillse.
Gu leth am measg alda nam fuaim, 285
Thaom esa gu fuar is fann.
" Tachradh sòlas do t'anam fèin ;
Chualas caismeachd o threun air magh j
Thug am bard an dàn le feum.
Tha astar mo cheuma sa' ghaoith j 290
Tha mo chruth an talla ciar
Mar dhealan nan sìan fo f huath,
'Nuair a bhriseas e claon air shabh,
Stoirm oidhche a' triall o Thuath»
Cha bhi am bard air chall o t'uaigh, 293
'Nuair a thaisgear thu suas san iìir.
Tha sìol nan dàn mu thrèin a' luaidh ;
Tha t'ainm mar fhuaim o ghaoith tha ciuin.
Tha toirme trom a' bhròin sa' ghleann j
Tha guth fada thall air Lubar. SOO
Ni 's labhra, fhaoin thaibhse nan carn,
Bha 'm marbh, nach robh fann, cliùthar.
Dh'at am famm fada mall ;
DUAN VI. TIGHMORA.
271
Cluinnear osag nan crann araon.
Is luath a thuislich thu faoin, a Chathmhoir!"305
FiUte suas 'na bhaoth chruth fèin
Air garbh uchd nan speur fo ghaoith,
Chrith an darag fo ghhiasad sa* bheinn,
Fead ag iadhadh gun leus m'a ceann.
Chlisg Cathmor o aisling nan ciar ; 310
Ghlac e bàs-shleagh nan triath 'na làimh ;
Phlat)isg a shùil air faoin shlios nan shabh ;
Cha 'n fhac ach dubh-chearb na sìan oidhche.
" 'S e guth mo bhràthar fèin a bh' ann ;
A nis cha 'n f haicear gann a chruth : 315
Gun lorg tha 'ur n-astar sa' ghleann,
Sliìol imeachd na h-oidhche fo dhubh.
Is minic, mar shoillse ghath speur,
Chithear leum air beinn a tha fàs,
Sibiise teicheadh air osaig leibh fhèin 320
Roimh ghluasad ar ceumana mall.
Gluaisibh, a lagaich, o thrèin ;
Cha 'n'eil ghocas no feum n'ur dàil,
Bhur sòlas cho dona ribh fhèin,
Mar aisHng gun leus am pràmh, 325
No smuainte fo sgiathaibh tha lom,
Ag aiseag a null thar a' chliabh.
An tuishch Cathmor fèin gu luath
Dubh-thaisgte gun tuar an tigh caol,
Anns nach èirich a* mhadainn o stuaidh, 330
A sùilean leth-f hosgailt 's i baoth ?
As m' f hianuis, a thanais gun bhrigh,
ÌBuinidh còmhrag nan righ dhomh fèin :
As m' f hianuis gach smaoin ach strì.
Mar iolair na frìthe o bheinn 335
272
TIGHMORA.
PUAN J*r.
Siùblilams' a mach air an raon
Ghlacadh dealra nach faoin do chhu.
An gleannan dìomhair nan sruth mall
Fanaidh anam nach sàr fo mhùig ;
Thig bhadhna is aimsire nall j
Bitlìidh esan a ghnàth fo smùir j
An osaig fo nialaibh thig bàs
Cuiridh hath-cheann air làr gun chliu :
Tha thanas an dùbhra nan carn
Ag iadhadh 's a' snàmh mu 'n lòn ; 345
Cha bhi a&tar air monadh nan speur,
No 'n gleannaibh san treun a' ghaoth.
Mar sin cha tèid thu, Chathmhoir, sìos ;
Cha bhalachan* gun fhiach thu air raon,
Tha comhrachadh leabaidh nan ruadh 350
Air cruachaibh fuara nam fuaim ard.
Bhuail rai mach am measg nan righ,
Mo shòlas am frith nam fuath.
Anns am brisear an sluagh le stri
Mar ghaoith a tha dìreadh a' chuain." 355
So thuirf Alnecma an treun,
Anam deairadh gu beud do 'n triath,
Bha treunas mar theine fo leus
A' glanadh gu feum 'na chliabh.
Aillidh is ard a cheum air an raon, 360
Gath soluis na maidne o'n ear,
Liath choi'-thional f hear air an leirg
Ag aomadh 's a' taomadh an soillse,
Bha 'shòlas mar thanas nan speur,
'Nuair a shìneas e cheuma air cuan 365
Is e faicinn nan tonna fo bheus,
* ba-Iaochari.
DUANjv. TIGHMORA. 273
Gun a ghaoth a bhi treun o thuath.
Ach togaidh e na stuaidh gun dàil
'G an iomain gu tràigh na fuaime.
Air bruachan nan luachar thar àld 370
Chaidil nighean an t-sàir o Lumon ;
Thuit a ceann-bheart o ceann air làr j
Bha h-aisHng thall *na tìr fèin.
An sin a bha madainn air raon ;
An liath-shruth a' taomadh o chruaich, 375
Na h-osaga ciara is faoin
Dubh-aomadh air faobhar nan stuadh.
An sin a bha farum gu seilg,
'N sìn gluasad nan triath o 'n talla,
Na b' airde na càch air an leirg 380
Treun Atha nan alda cama ;
Bha shùil ag aomadh air a luaidh,
Sùiimhalla nan cuacha glana ;
O 'cheumaibh, is e mòr air sliabh,
Le mòrchuis thionndaidh is' a gruaidh S8J
A' cur a bogha fo thaifeid theann.
Mar sin bha aisHng fhaoin na h-òigh,
'Nuair a thàinig r'a còir Atha :
Chunnaic e gruaidh a b' àillidh snuagh,
Measg siubhal a cuach-chiabha. SSK;^
Dh'aithnich e òigh o Lumon thall.
Ciod tha 'n comas do shàr a dheanamh ;
Dh'èirich osna ; thuit na deoir,
Ghrad thionndaidh e mòr a cheuma.
Cha 'n àm so dhuitsa fèin, a righ, 395
D' anam mhosgladh fo strì dhiomhair ;
Tha còmhrag a' taomadh o 'a fhrìth
Mar shruthaibh ciara o mhonadh sianai.
S t
«74
TIGHMORA. / DUAN iv.
Bliuail e copan caismeachd a sgèithe,
Aite còmhnuidh guth ciar nam blàr. 400
Ghliiais Eirinn m'an cuairt do 'n ard thriath
Fuaim sgèith' iolair riabhaich nan carn.
Chhsg òigh o 'caoin chadal san uair,
Ciabh àiUidh m'a gmaidh a' dol mall ;
Thoff i ceann-bheart o eudan na cruaich. 405
Chrith ise fo thruaigh slxììIs a' bhall.
C'uim bhiodh fios doibh an Eirinn m'an òigh,
Nighinn Innis nan còrr gheug uaine ?
Bha 'cuimhne mu shinns're nan righ,
*S bha h-anam a' strì fo mbòrchuis. 410
Bha 'ceuma glan air chùl nan carn
Aig gorm shruthan nam blàr air chòmhnard j
Aite faicinn nan ruadh sa' ghleann,
Seal m'an d'tliàinig a nall an còmhrag.
An sin air uairibh ghluaiseas suas 415
Guth Chathmhoir gu chiais Shulmhalla j
Bha h-anam fo chiaradh gun tuar ;
Thaom i focala fuar air gaoith.
" Ghluais aisHnge caoine uam fèin ;
Thrèig iad m' anam fo bheud is dòruinn : 42(>
Cha chluinn mi guth seilg anns a' bheinn ;
Tha mi ceilte an cearb a' chòmhraig.
Tha mi sealltuinn sios o rao nial ;
Cha 'n'eil dearrsa gu thrian air mo clieumaibh.
Tha mi faicinn a' ghaisgich dol sìos ; 42,5
Tha righ na mòr sgèithe ag èirigli ;
Es' a choisneas buaidh an cunnart,
Triath Shelma nan sleagha 's nam beuma.
Thaibhs Chonmhoir, a thrèig sinn fb nial,
Bheil do cheuma triall na gaoithe ? 430
DL-AV IV. TIGHMORA. 273
An tig thu air uairibh oirnn sìos
Gu talamh nan sian a tha baoth,
Athar neartoir Shùlmhalla fo bhròn ;
Is ceart gu 'n tig thu fhèin, a thriath' ;
Chualam t'fhocal fo shìan na h-oidhche 435
'X àm m' èirigh gu Eirinn nan sgiath,
Innis àillidh nan ceud shruth a' boillsgeadh.
Tlug taibhse ar sinns're an guth
Gu anam tha dubhadh fo bhròn,
'Xuair a chi iad 'nan aonar fo dhubh 44^
Siol teaghlaich m' an dùnadh an ceò.
Gairm mi, athair thrèin, dhuit fèin,
*Nuair bliios Cathmor fo bheud aù' làr.
An sin bithidh Suilmhalla gun fheum
]\Ieasg dòruiri leatha fèin m' a sàr," 445
TIGHMORA.
DUAN V.
Thus', tha cliòmhniiidh am measg nan sgiath,
Tha cho arda sa' chiar thalla,
A chlarsach, o t'aite thig a nìos,
Is cluinneam gu mìn do ghuth.
Mhic Alpinn, buail-sa an teud ; 5
Mosgail anam do 'n treun bhard :
Ghluais torman shruth Lora uam fèin
Coi'-thional nan sgeul a bha ann.
Mi seasadh an neulaibh nam bhadhna,
'S gann am fosgladh 's is ciar na dh'fhalbli j 10
'Nuair a thig dhomh an sealladh gun deanamh,
Tha e doiUeir ag iadhadh m'an àm.
Cluinneam thus', a chlarsach o Shehiaa ;
TiUidh m'anam gu dàna dhomh fèin,
Mar aiteal na gaoithe tha mall, 15
Thogas grian o shàmhchair nan gleann,
Aite còmhnuidh do'n dall cheò.
BUAN V-
TIGHMORA.
Tha Lubar a' dealradh am fhianuis
Is i taomadh gu fiar ro' ghleann ;
Air gach taobh air cruachaibh nach iosal
Ard choslas nan righre gu h-ard j
An sluagh a* taomadh dlùth m'an cuairt,
Ag aomadh suas gu guth nan triath,
Mar gu'n labhradh an sìnns're o stuaidh
A' tearnadh o fhuar ghaoith nan sliabh.
ladsa mar charraigibh shuas,
An ciar cheann fo bhuaireadh nan craobh,
An stoirm is ceò a' snàmh m' an cuairt :
Ard air an aomadh tha sruth
A' taomadh a chobhair air gaoith.
Fo fhocalaibh arda righ Atha
Thaom Eirinn gun tàmh air an raon
Mar fhuaim, nach 'eil faoin, o dhealan ;
Garbh chearbach an tearnadh gu Lubar,
Rompa Foldath as-iìr le 'cheumaibh.
Thriall an righ a raon gu beinn ;
Shuidh e sìos fo gheugaibh daraich :
Tha siubhal nan sruthan ris fèin ;
Thog e dealradh nam beuda thairis,
Sleagh alluidh nan righ bha 'na làimh ;
Bu dhealradh ise fèin do shluagh
An garbh mheadhon a' chruaidh chòmhraig.
Teann air sheas ainnir nan triath,
Nighean Chonmhoir nan sgiath gorma,
Glan aomadh ri carraig 's i fann :
Cha bu shòlas dhise an stri ;
Cha robh anam na mine mu fhuil.
Tha gleannan uaine sgaoilte thall
Aig iomall miU o'n gloine sruth j
278 TIGHMORA. buan v.
An sàmlicliair tha ghrian air an àld, 50
'S a' tearnadh o'n ard na ruaidh :
Orrasa bha sùile nam beus
Measg smuainte bha 'g èirigh 'na cliabh.
Chunnaic Fionnghal air an ard
Treun mhac Bhorbair, an t-sàir Dhubhail : 55
Chunnaic Eirinn 'teachd dòmhail a nall
Fo sgiathaibh nan carn an dùbhra.
Bhuail e copan, comhara chòmhraig,
Caismeachd do mhòr shluagh gu gèilleadh,
'Nuair chuireadh e romp' a sheòda 60
Gu leirg o'm bi mòrchuis ag èirigh.
'S lìonar ghluais na sleagha fo ghrèin,
Fuaim nan sgiath a' freagradh m' an cuairt,
Cha robh eagal ag iadhadh mar nial
Measg coi'-thional gailbheach nan sluagh j 65
Bha esa fèin an righ ri 'n taobh,
A neart nach faoin o Shehna thall.
Bha sòlas a' deah'adh m' an laoch ;
Chualas gu caoin a ghuth mall.
*' Mar imeachd na gaoith' air an stuaidh 70
Sìol Shelma nam fuaim a' dol sìos j
Tha iadsa mar uisge o chruaich,
Nach caisgear am buaireadh a strì.
A so fèin a ghluaiseas mo chhu
Chuir ainm dhomh as-ùr o'n tìr ; 75
Cha robh mi na m'dhearrsa air chùl,
Bhur ceumanse dlùthadh am dhèigh.
Cha robh mi fèin mar chruth bha faoin,
A' dubhadh baoth 'n ur fianuis tiiall.
Cha bu thorrunn mo ghuth do laoich ; 80
O mo shùiUbh cha taomadh am bàs.
BUAN V.
TIGHMORA.
279
'Nuair a thigeadh sliochd mòrchuis gun fheum,
Cha tuiteadh iad fèin fo mo rosg
Fo dhì-chuimhn an talla nan teud,
Mar dhubh-cheò o bheinn a' sìoladh. S'5
Tha dealan ùr dol suas g'ur còir :
Cha honor an còmhrag a cheuma ;
Cha lìonor ; ach tha e gu còrr.
Cumaibh an dubh-chiabh òg o èiginn j
Thugaibh air ais Fillean le sòlas. 90
'Na dhèigh so bi'dh 'chòmhrag 'na abnar.
' Tha dhealbhsa mar shinns're nan còrr ghniorah ;
Tha 'anam mar dhealan an cliu.
MhòirTnhic Mhorni a' mhòir charbaid,
Biodh do cheuma a' fàlbh m'an òg ; 95
Biodh do glilaodh 'na chluais le garbh ghuth
O chirb is o fhalbhan a' chòmhraig.
Cha 'n ann gun fhios tha feum do thriath
Ard bhriseadh nan sgiath an comhstrì."
Shìn an righ a cheum gun dàil 100
Gu ard charraig chathair Chormuil ;
O àm gu àm bhuail dearrsa thall
A ghorm-sgiath nam ball 's na mòrchuis.
'Nuair ghluaiseas mall ard righ nan triath,
Tha 'shùil a' sealltuinn borb o thaobh 10,5
Mu shiubhal nan daoin' a' dùnadh.
Leth liath a bha chiabha sa' ghaoith
M'' a ghnùis nach robh faoin fo dhùbhra,
A thuar a' lasadh le sòlas fiar,
Mise dorchadh 's a' triall 'na dhèigh. 1 10
A nis a thàinig Gall an triath,
A sgiath bhallach air iall ri laoch ;
Labhair e, 's e grad a' dol sìos ;
280
TIGHMORA.
UUAN V,
" Mhic Fionnghail, tog sgiath ri m* thaobh,
Tog ard ri mo thaobh i, thrèin j 115
Saoilidh naimhde gu *r feum mo shleagh,
'S iad 'g a faicinn a' soiUs* ann mo làimh.
Ma thuiteas mi, thrèin, air chruaich,
Ceil, Oisein, an uaigh air an raon,
Cha 'n imrich anlàmh so a' chruaidh. 129
Na cluinnear orra luaidh tha faoin ;
Na clumneadh ainnir chaomh mi fèin,
'S i deargadh fo bheus a ciabha.
FhiUein, fo shùilean an righ
Na dìchuimhn dhuinn strì nam beum ; 12.5
C' uim a thigeadh na gaisgich o 'n fhrìth
Thoirt cobhair do raon a tha 'm feum,"
Leum an sonn an trom an t-sluaigh,
Sgiath bhallach a' fuaim ri thaobh.
Lean mo ghuth treun garbh-ghnìomh nam buadh
Koi' astar gu bualadh nan laoch. 131
*' C' uim athuiteadh mac Mhorni san ùir
Gun aithris a chliu an Eirinn ?
Tha gniomha nan gaisgeach air chùl,
Gun chuimhne, gun diù ri èirigh ; 135
Tha 'n astar gun stoirra air an raon ;
Cha cluinnear gu faoin an guth,"
Mo shòlas mu cheumaibh an triath,
Mo thriall gu carraig an righ,
E suidhe an seachran a chiabha 140
Measg gaoith nan carn hath 's nam frìth.
Mar bhruachaibh dubh an skiagh ag aomadh
Gu chèile aig taomadh na Lubair,
So Foldath mar chaol nial air beinn,
Og Fhillean a' deah'adh o dhùbhra : . 145
nuAN V. TIGHMORA,
Gach aon f hear le 'shleagh anns an t-sruth
A* taomadh a ghuth fo gharbh chòmhrag.
Bhuail Gall copan Shelma nam fuaim ;
Thuit an sluagh an cruadal a' bhlàir.
Mar a thaomas dà àld o chruaich, 150
Bha cruaidh air chruaidh a* dealradh thall,
Dà àld thig o 'n aonach le fuaim
O dhà charraig ghruamach nan carn
'S iad a' measgadh an geal chobhair shìos.
Faicsa mac a' chliu air sliabh ' 1.55
E gearradh sìos ard neart an t-sluaigh !
Tha 'm bàs air an osaig m'an triath,
Na gaisgich gu 'n trian gun bhuaidh
Mu astar Fhillein an cruas blàir.
Rothmar, sgiath chopach a shluaigh, 160
Aig dà charraig shuas fo bheumaibh ;
Dà dharaig fo ghaoith o stuaidh
An geuga m'a chruaidh a' leumadh.
Phlaoisg e 'shùile dorcha tliall
Ag iadhadh mall m'a chairde fèin, 16.5
'S e feitheamh an sàmhchair ri Filleaa.
Chunnaic an righ an còmhrag treun ;
Bha 'anam ag èirigh gun fhìamh.
Mar thuiteas clach Lòda le fuaim
O iomall cruaiche nan druim ard, 1 70
'Nuair thogas taibhs an talamh shuas,
Thuit Rothmar nan cruaidh sgiath air làr.
Teann air bha do cheuma, Chùilmhin j
Thàinig òg nan ciabh ùr fo dheoir ;
Ghearr e 'n osag le beumaibh o chùlaobh, 17J
Roimli mheasgadh an dealradh nan laun
Ri Fillean do nach gann a' bhuaidh.
252
TIGHMORA.
BUAN V.
Cliuir e bogha fo thaifeid rèidh,
Le Rothmar nan ceud sruth shuas ;
Bha 'n comhara mu ruaidh sa' bheinn, 180
'S gath grèin' a' leum thar chruaich.
C'uim, a mhic Chùl-àluinn nam beus,
C'uim, a Chùilmhìn gu treun dhearrsa ?
Gath tein e tha losgadh m' an cuairt ;
Teich gu luath, a mhic Chùl-aluinn ; 185
Cha bu choimeas bhur n-aithriche fèin
Ann an comhstri nam beum air raon.
Tha màthair Chùilmhìn anns an talla,
A sùil air gorm chlàra nan sruth ;
Tha fiar ghaoth ag èirigh o fhairge 19Ò
Ag iadhadh 's a' tarruing gu dubh
Mu chruth is mu thaibhs a mic ;
Tha donnal chon 'nan àite fèin,
A sgiath gun fheum san talla 'm fuil.
" Na thuit thu, a mhòir thi' bha treun 195
An còmhrag nam beud an Eirinn !"
Mar ruadhaig fo fhiui gu dìomhair
Sìnte sìos m' a sruthanaibh fèin ;
Chi sealgair an luighean gun fheum
Bidh cuimhne a ceum 'na chHabh : 20O
Mar sin a shìnear mac Chùil-àluinn
Fo shùile an t-sàir air sliabh,
Barr a chiabh' an sruthan caol,
Tuil a' briseadh air aomadh a sgèithe.
Bha làmh san àm air lainn gun bheud, 205
A chruaidh a thrèig an treun an cunnart.
*♦ Thuit thu," thuirt Fillean, 's e brònach,
" Mu 'n cualas air chòir do chhu.
Chuir t'athair air feachd thu le còmhrag ;
DUAN V.
TIGHMORA.
28S
Tha 'bliarail gu 'n cluinn e as ùr 210
Do gnìomha a' dlùthadh m'a chluais.
Tha e liath aig a shruthaibh fèin •
Tha 'shùil air Moilèna nan sìan ;
Ach cha till thu gu sìorruidh, a thrèin,
Le faoibh o do cheud naimhdibh." 215
Thaom FiUean an ruaig thar Eirinn,
Es' a' leantuinn ro' threun fhuaim an raoiii. ^
Ach triath air thriath thuit Mòrbheinn sios
Fo dhubh fheirg gun chèill' Fholdaith.
Fada thall air shos nan sHabh 220
Le tuiUe 's trian do chòmhrag.
Sheas Dearmud an àigh fo ghruaim,
Siol Shelma m' an cuairt a' taomadh.
Bhris Foldath a sgiath fo 'lainn ;
Theich a shluagh gu mall air shabh. 225
An sin thuirt an nàmhaid le mòrchuis,
" Theich iadsa, is thòisich mo chhu.
A Mhalthos, gu Cathmor nam mòr ghniomh,
Cuireadh faire air mòr thuinn a' chuain ;
Air talamh tuitidh nàmhaid treun ; 230
Mu lochan fo bheinn bidh 'uaigh ;
Cha 'n èirich fonn mharbh-rann da fèin ;
Bithidh thanas gun fheum fo ghruaim
An ceò mu lòn cuilceach a' chàthair."
Chuala Malthos an smuainte ciar 235
A dhearg shùil cur sìos is sàmhach ;
Maith 'aithne air mòrchuis an triath' :
Chuir e shealladh mu 'n righ air ard bheinn ;
Thionndaidh e an dorchadh a chlèibh
Is bhuail an treun a lann an còmhrag. 240
TIGHMORA.
DUAN V.
An caol ghleannan Chlòna fo dhubh
Tha aomadh dà chraoibhe thair an t-sruth ;
An sin sheas sàmhach ara bròn
Sìol Dhuthno nan còmhrag còrr ;
Fuil a' taomadh 's ag iadhadh m'a thaobh, 245
A sgiath sgoillt* *s briste air raon.
Ri carraig sheas a shleagh mhòr.
C'uim, a Dhearmuid, cho dubhach do bhròn ì
*' Tha mi cluinntinn garbh fhuaim a' chòmhraig*
Mo chairde air chòmhnard leò fèin, 250
Mo cheuma gu mall, air a* mhòr mhagh ;
Sgiath bhriste an comhstri gun fheum,
Am bi esan a ghnàth fo bhuaidh ?
Bithidh Dearmud san uaigh le cliu,
Seal mu 'n èirich an dùbhra suas. 255
Gairmidh mi thusa gu còmhrag,
Is tachram ri mòrchuis Fholdaith."
Ghlac e shleagh le sòlas ciar,
Mac Mhorni an triath g'a thaobh.
" Mhic Dhuthno, caisg-sa do luaths ; 260
Tha do cheuma gun tuar fo f huil ;
Cha leatsa garbh chopan do sgèith ;
C'uim a thuiteadh an triath gun airm ?"
" Shìl Morni, dhomhsa do sgiath ;
Is tric a dh'aom i sìos an còmhrag : 265
Caisgidh mi shiubhal air sliabh.
Shìl Morni, faic clach air chòmhnard ;
Clach a thog a liath cheann suas
Iloi' 'n fheur a tha fuaim an gaoith :
Tha treun do mo chinneadh san uaigh ; 270
Taisg an sin mi suas san oidhche."
DUAN V.
TIGHMORA.
285
Ghluais e gu mall air a* chruaich ;
Chunnaic e fo bhuaireadh an raon,
Garbh dhearrsa a' chòmhraig dol suas
Briseadh mu 'n cuairt da gu claon. 275
Mar lasair an oidhche sa' ghleann
Ag èirigh fada thall san fhraoch,
Anis a' mùchadh fo mhùig a cinn,
Anis a* togail a dearg shruth baoth
An àm èirigh is aomadh nan gaoth : 280
Mar sin fèin a thacliair còmhrag
Sùile Dhearmuid na mòr sgèith.
Roimh shluagh bha ceuma mòr an Flioldaith
Mar chiar luing air faobhar nan stuadh,
'Nuair a ghluaiseas i mach o dhà Innis 2S5
Dol air h-aghairt 's a' tilleadh air chuan
Measg bhuairidh an fhuair ghairbh rè.
Chunnaic Dearmud le feirg a thriall ;
Chuir e suas gu 'thrian a neart ;
Ach thrèig e cheumaibh air sliabh ; 290
Thuit deura o threun nam feart.
Chuir e stoc athar fo fhuaim ;
Bhuail e tri chuairt a mhòr sgiath ;
Tri chuairt ghairm e ceann an t-sluaigh :
ChuaJa Foldath e shuas, an triath, 295
Measg gàire is fuaim a* chòmhraig.
Chunnaic Foldath le sòlas an treun ;
Thog e suas gu feum a shleagh,
Is i nighte gu leth am fuil.
Mar charraig a's ruadh shrutha claon 300
A' taomadh dearg le 'taobh an stoirm ;
Mar sin fo sheachran fala 'n laoch,
Ciar cheannard nan daoine fo airm.
286
TIGHMORA.
DÙAN V.
Air gach taobb a dh'aom an sluagh
O chomhstri gu buaidh an dà righ. 305
Thog mar aon am faobhair suas —
Ghrad thàinig an cruaidh na Selma
Fiìlean o iomall an t-sluaigh.
Tri ceuman air ais dh'aom Foldath
O 'n dearrsa bhuail claon a shùilean, 310
A thàinig mar dhealan o nial,
Chur dìon air triath bha fo leòn.
Sheas e 's e fàs suas am mòrchuis
Gairm uile gu còmhrag a chruaidhe.
Mar thachras air sgiathaibh leathan treun 315
Dà iolair air èiginn an gaoith'
A' strì air an itibh gu lèir,
Ghluais grad gu beud an dà shaoi.
Ma seach tha ceuma nan righ
Air aghairt gu strì o 'n dà chruaich j 320
Bha 'n còmhrag a' ciaradh dol sìos
Air an lannaibh fo chU nam buadh.
Bha sòlas nan treun ann do chHabh,
A Chathmhoir air faobhar nan sHabh,
An sòlas tha dìomhair a ghnàth 325
'N àm èirigh cunnart nan sàr.
Cha do lùb a shùile mu shHabh ;
Bha shealladh ag iadhadh gu h-ard
Mu righ Shehna a b' àiHosaich tuar.
Chunnaic e a ghluasad air Mòra 330
Am mòrchuis a chòrr arma.
Thuit Foldath gu maU air a sgèith,
Shleagh Fhillein ro' thriath gu ìàr :
Cha do choimhid an t-òig-fhear gu 'thrian
Cur roimhe nan ceuda sa' bhlàr. 335
15L AN V.
TIGIIMORA.
Gliluais suas da ceud gutli a' bhàis —
" ÌJhic Fliionnghail bi mall an triall.
Nach fhaic thu cruth àilHdh tha thall,
Dubh chomhara mharbh air sliabh ?
Na dùisg-sa righ Eirinn as-ùr, 340
Mhic Chlatho nan sùile gorma."
Chunnaic Malthos am Foldath air làr
Is dhorchaich an sàr mu 'n triath ;
Ghluais gàmhlas o 'anam gu bàrr,
Mar charraig am fàsach nan sliabh, 345
Air an iadhadh gu dubh sruth nan sian,
''Nuair a dh'imicheas sìos ceò mal],
Na cranna a seacadh gu 'n trian,
Fo osagaibh ciar-dhubli nan carn. .
Labhair e ri triath fo bhàs, 350
A' foineachadh o shàr m'a uaigh ;
" An èirich do liath chlach an Uliin,
No air Mòma nan iomadh coill',
Anns an coimhead an solus gu diomhair
Air gorm-shruth Dhah'iabhaicli nan carn ? 355
Au sin tha ceuma mall na h-òigh',
Do nighean chòrr nan gorm shùil, Lèna.*'
" An cuimhne dhuit is', a thriath,
Gu'n mhac dhomh ag iadhadh a'ra' dhèigii
Gun òg dhomh gu còmhrag air sliabh, 36i)
Gu mise a dhìoladh, a tb.rèin ?
A JMhalthos, chaidh rao dhioladh fèin ;
Cha robh mise, a thrèin, an sìth ;
Tog uaigh do na njharbh mi sa' bheinn
M' an cuairt do thigh caol giin bhrìgh. tldi
Is tric a thig mi sìos gu luath
O osaig gu h-uaighibh rao naimhde.
TIGHMORA,
DUAN V.
'Nuair chi rai iad a' sgaoileadh shuas
Feiir fada fo ghluasad nan gaoth."
Ghreas *anam a null le fuaim 370
Gu caol ghìeann fo chruachaibh Mhòma ;
Thàinìg e an aisìing gun tuar
Gu dearrsa Lèna a' stuaim chòmhraidh'j
'S i cadal mu shruth an Dah'uaidh
Air tilleadh o ruaig nam fiadh. 375
Bha bogha caoin ri taobh na h-òigh
Gun taifeid, na h-osaga tlàth a* snàmh
Mu h-uchd bàn le *ciabhaibh :
Fo èididh na h-àille an òige
Shìn air talamh òigh chòrr nan triath. S80
Dubh-aomadh o chearbaibh nan cruach
Thàinig Foldath gun tuar am fuil ;
Chunnaic is* e air uairibh o stuaidh,
E 'g a chleith air uairibh an ceò.
A' briseadh fo rachd na deoir S85
Bha 'fìos mu thriath mòr air làr,
Dh'ise bha 'n dearrsa bu chòrr
O 'anam anuair bu mhòr stoirm.
Bha thusa ma dheireadh air chùl,
A Dhearrsa-Lèna nan sùil gorm. 390
Garbh chearbach o fhuaim shruthan Lubair
Theich Bolga gu cùlaobh nan sliabh j
Bha FiIIean m' an ceumaibh a' dlùthadh j
Air an fhraoch chuir e dùbhra bàis.
Bha sòlas ard Fhionngliail m'a mhac. 395
Ghluais Cathmor fo thlachd nan gorm sgiath.
f' Trèig, a Chlatho nan gorm shùl,
Trèig-sa talla nan ùr theud ;
Faic dearrsa tha dealradh gu' chùl ;
\
DUANv. tighmora; 289
Tha seacadh nan sluagh m'a cheum. 400
Na coimhid ni 's f haide 's e dorch' ;
Gu h-eutrom o chaol-mheadhon clàrsaich
Buaileadh òighe nan sàr am fuaim ;
Cha shealgair tha tearnadh o'n fhàsach,
O dhealta air carnaibh nan ruadh ; 405
Cha chrom e am bogha air gaoith ;
Cha chaill e 'liath fhiui air magh.
Fada shìos an dearg a' chòmhraig,
Faic comhstri gu dòmhail r'a thaobh
Ag imeachd an iadhadh an strì, 410
Bàs mhilte a' dìreadh m'a lainn.
Tha Fillean mar thanas nan speur,
A thearnas treun o chirb nan sìan ;
Tha 'n f hairge am bruaillein fo 'cheum
Is e 'leum' o thuinn gu tuinn ; 415
Tha 'astar a' lasadh 'na dhèigh ;
Crathaidh innise an ceud cheann
Air cuan ag èirigh gun bheus thall.
Trèig a Chlatho nan gorm shùil,
Trèig-sa talla nan ùr theud. 420
T t
TIGHMORA.
BUAN VJ.
Tha Catbmor ag èirigli sa' cliarn ;
'N glac Fionnghal an lann o-Liino ?
Ciod a thigeadh rid' chHu-sa san àm,
Mhic Chlatho 'n uchd bhàin 's nan sùl gorm ?
Na tionndaidh do rosgan uam fèin,
A nighean nan treun Innisthorc :
Cha chaisg mi do dhearrsa, dheò-grèine,
Tha dealradh air m'anam an nochd.
Eireadh coiUe chearbach o Mhòra,
Eireadh eadar còmhrag 's mi fèin.
C'uim a chitheam an strì so air chòmhnard,
Eagal tuiteam do 'n dubh-chiabhach threun.
Am measg nam fonn, a Charuill, taom
Ard fhuaim nach 'eil faoin o chlàrsaich.
An so tha guth carraig tha caoin,
Liath shiubhal shruth baoth o fhàsach.
Athair Oscair, tog-sa do shleagh ;
Dion air magh glan òg nan arma :
BUAN vr. TIGHMORA.
Ceil do cheuman o Fhillean san uair,
Mu *n eòl da mi-earbsa m'a chruaidh.
Cha 'n èirich nial uarn fèin, mo mhac ;
Cha bhi do theine fo smachd, a thrèin."
Fo charraig cheileadh an sonn
Am fuaim nam' fonn o Charull thall j
Mi deah'adh an sòlas nach gann,
Sleagh Thighmòra am làimh 's mi triall.
Chunna' mi air chòmhnard Mhoilèna
Baoth bhruaiUean a' chòmhraig ag èirigh
Strì a' bhàis ag iadhadh gu mall ;
Sluagh a' briseadh fo dheah^adh nan lann.
Bha Fillean mar lasair o speur ;
O sgèith gu sgèith garbh cheum an trèin :
Leagh còmhrag o f hianuis an laoich
Is e filleadh an raoin fo mhùig.
A nise sìos tha triall gu strì
Mòr Chathmor an righ 'na armaibh 'y
Sgiath iolair dubh aoraadh m'an cuairt
Thar teine a chruaidh cheann-bheirt.
Gun chùram ghluais e ard cheuma
Mar gu'm biodh sealg Eirinn air làimh.
Thog e suas air uairibh a ghuth ;
Thionail Eirinn fo dhubh m'an cuairt ;
Thionndaidh 'n anama sìos mar shruth
Le iongantas mu 'n ceumaibh 's an tuar ;
Mar dhearrsa maidne an treun
Ag èirigh air beinn bha fo fhuaith,
Fear siubhail air astar leis fèin
Sealltuinn sios o thaobh a ghruaidh
Air leirg nan cruth fuar fo dhubh.
Grad o charraig ghlais Mhoilèna
T 2
292
TIGHMORA.
DUAN VI.
Sùilmalla nan ceuman àiUidh t
Ghlac darach a sleagh o 'geal làimh.
Leth-aomta chaochail i chruaidh ;
Bha sùile sìos air righ na h-Eirinn
O fhalbhan is èirigh a ciabh' : 55
Cha strì so measg chairdean air raon ;
Cha chuspaire faoin th' air an rèidh,
Mar gu 'm biodh òg laoich o Lumon
A' dlùthadh fo shùihbh Chonmhoir.
Mar charraig Runo dùbhradh shuas, 6Ò
A' glacadh 'nan ruaig nan niala,
'S i fàs am measg dubhadh a gruaidli
Thar sliabh nan glas chruach 's nan hath shrutli,
Mar sin bu mhò Cathmor Atha
*N àm tional nan sàr m' an cuairt. , 65
Mar osagaibh siubhal a' chuain,
Gach aon dhiubh is stuadh f'a còir,
Mar sin a bha 'fhocuiU do 'shluagh
Cur a ghaisgich m' an cuairt do 'n tòrr.
An sàmhchair cha robli Fillean shuas j 70
Bha 'f hocuill measg fuaim a sgèith :
Mar iolair an treun air a' chruaich,
Gach ite fo ghruaim m'a chhabh,
E gairm nan gaoth gu charraig fèin,
'Nuair a chi e fo cheum na ruaidh 15
Air Luthar a's dubh-luachrach raon.
' Thaom iad sa' chèile sa' bhlàr,
Ard righre nan sàr o thaobh gu taobli
A' losgadh teine mu anam an shiaigh.
Leum Oisian air sleagli is e triall, 80
Craobh is carraig dol suas gun dàil
Eadar ara blàr is e fèin.
DUAN VI.
TIGHMORA,
293
Acli cliuaìa mi chraaidh nach robh mall
Measg farum mo mhàile sa' bheinn.
'N àm èirigh an soiUse o chruaich 85
Chunna mi an sluagh a' gèilleadh,
An ceuman airais anns anuair,
Sùile corrach gu 'n gruaidh' ag èirigh ;
Thachair trèin am buaireadh a* chath',
Dà rìgh flatha nan gorm sgiath ; 90
Mòr is dorch am meadhon nan gath
Measg soillse bha garbh strì nan triath,
Bhuail suas mu Fhillean baoth,
Bròn a' lasadh 's a' taomadh ro'm' chhabh.
Thàinig mi ; cha do theich an righ ; 9-5
Cha d' thàinig e le strì am choir.
Mar charraig do eithe anns an fhrìth,
Fuar is garbh a bha brìgh aii t-seoid,
An sàmhchair bha ar ceuma suas
Air dà thaobh buaireadh an t-sruth'. 100
Thionndaidh sinn mar aon fo ghruaira,
Is thog sinn ruinne cruaidh nan sleagh.
Thog sinn sleigh ; ach thuit an ciar ;
Bha sàmhchair air sliabh fo dhorcha,
Ach gu 'n cluinntear ceuma nan triath 10.5
A' fuaim air an leirg a' falbh.
Thàinig mi gus an àit' a bha faoin,
Anns na chuireadh le Fillean cath :
Cha robh focall no fuaim air an raon,
Sgiath bhriste is ceann-bheart nam flath 110
Air talamh is gath gun fheum.
C' àite bheil FiUean nan sgiath ?
C' àit' an t-òg thriath o Mhòirbheinn ì
Chual e 's e ri carraig nan sliabh,
TIGHMORA, DUAN vi."
Bha *g aomadh gu 'trian air mòr-shruth : 115
Chual e, 's e dorcha is fann :
An sin chunnaic mi thall an laoch.
C'uim a' sheasas an truscan do dhùbhra
Mac Shelma m' an dlùthadh a' choill' ?
An dealradh tha t'astar, mo bhràthair, 120
An liath raon nan sàr a bha treun.
Is f hada bha do strì, a thriath ;
Stoc Fhionnghail 'ga d' iarruidh sa' chruaich,
Gluais gu neulaibh t'athar fèin,
Gu 'chuirm air eudan nan sliabh. 125
An ceò an flieasgair suidhidh 'n righ
'S e cluinntinn guth cU na clàrsaich
O chaoin Charull a's fuaim'oire fonn :
Thoir sòlas do 'n aois, a chòrr thriath,
rhir-bhriseadh nan sgiath, bi falbh. 130
" 'N dthig sòlas mu lagaich, a thriath ?
Cha 'n'eil, Oisein, mo sgiath leam fèin j
Tha i briste is sgaoilt air an t^shabh ;
Bhriseadh ite eoin riabhaich nan speur
Air mo cheann-bheirt fo bheum a' chòmhraig.
'Nuair a theicheas an nàmhaid gu dian, 136
Bi'dh aithriche thriath fo shòlas j
Ach èirigh an osna gu 'trian,
'Nuair thèid gaisgich gu dìth air chòmhnard.
Cha 'n fhaicear le Fillean an righ ; 140
C'uim a bhiodh e fo strì a' bhròin ?'*
Mhic Chlatho a's guirme sùil,
Og Fhillein, na dùisg mo chhabh.
Nach robh thu 'na d' theine gun mhùig,
'S nach bi sòlas as-ùr air thriath ? 145
Cha 'n'eil honadh do chhu dhomh fhèin ;
DUAX vr. TIGHMORA.
29^
Mar ghrèin tha'n treun do mo thriajl :
Tha e coimhead mo cheuma le sòlas,
Gun fTiaileas a' còmhnuidh m'a ghnùis.
Suas, Fhillein, gu Mòra nan tòrr ; 1 50
Tha cuirm anns a' cheò sgaoiite.
" Oisein, thoir dhomh tèin mo sgiath,
Na h-ite tha ciar fo ghaoith :
Cuir iadsa mar ri Fillean, a thriath,
Gus nach caill e ach trian d'a chHu. 155
Thrèin Oisein, tha laigs' orm fhèin ;
Cuir mise fo bheud sa' chòs.
Na tog onn clach anns a* bheinn
Eagal foineachd mu Fhillean lu 's mò.
Thuit mise ann mo cheud chath 1 60
Gun chHu is gun rath air mo lainn.
Biodh do ghuthsa a mhàin, a thriath,
'Xa shòlas dom' anam 's e triaU.
C'uim a bhiodh bard a' còmhradh
M' an dearrsa òg o chaoin Chlatho ?'* 165
Bheil t'anam air fiaradh nan gaoth,
Oig Fhillein, a bhriseadh na sgiatha ì
Biodli sòlas a' leantuinn an laoich
Ro' fhiHeadh gharbh nan ciar nial.
Tha samlila do mhòr shinns're, FhiUein, 170
An crutlian ag aomadh m* an sìol ;
Tha mi faicinn an tein air an aonach,
Gorm ssraoile an ceò fo shìan
^Iu Mhòra measg fiaradh na gaoith'.
Tachradh sòlas ri mo bhràthair. . 175
Tlirèig thusa na sàir 's iad fo bhròn.
Mu thimchioU na h-aoise tha 'n nàmhaid,
CHu a' sìoladh o airidh *s e 'n ceò :
296
TIGHMORA.
DIJAN VI.
Tha thusa d'aonar air an t-sliabh,
A righ nan liath chiabh o Shelma. " 1 80
Chuir rai e an carraig nan còs
Aig fuaim nan sruth mòr san oidhche ;
Bha dearg reul a' sealltuinn o'n tòrr,
Nach do chuir am fear òg an soillse :
Thog na gaotha mall a chiabh. 185
Bha mi *g èisdeachd — cha chualas fuaim :
Bha 'n gaisgeach gun tuar am pràmh.
Mar dhealan air neul dubh-dhonn
Ghluais smuainte gu trom mo chHabh ;
Mo shùile mar thein ann mo cheann, 190
Mo cheuma nach mall air sliabh i
Measg farum mo chruaidh mhàile.
Tachraidh mise is righ Eirinn :
Measg co'-tbional cheud tachraidh smn.
C'uim a theicheadh an neul so fèin, 195
A chuir dearrsa nan speur air chùl ?
Lasaibh tein-athair nan cruach,
Lasaibh suas, mo shinns're fèin ;
Is cuiribhse mo cheum fo shoillse —
Caithidh mis' an nàmhaid am feirg. 200
Ach mur tiUeadh mise fèin,
Tha 'n righ fo bheud is e gun mhac ;
Tha liath cliiabh measg naimhdean an trèin
A làmh an robh feum fo smachd ;
A chliu a' sìoladh sìos an Eirinn, 205
Na faiceam gu sìorruidh an sàr
An deireadh nam blàr fo smal.
Ach cia mar thilleam fèin do 'n righ ?
Nach fiosraich e le brìgh m'a mhac ?
C'uira nach d'thug thu Fillean o'n stri ? 210
DUAN VI. TIGHMORA.
297
Tachraidh Oisian shìos r'a nàmhaid ;
O shùiHbh a chairdean tlia thriall.
Ard Eirinn a's uaine gleann,
Is taitneach do mo chhiasaibh t'fhuaim.
Tha mi grad air do shluagh fo lainn, 215
A sheachnadh sùilean an righ fo ghruaim.
Ach cluinneamsa gu h-ard an righ
Air Mòra nam frìth an ceò :
Tha e gairm a dhà mhic o'n strì ;
Tha mi tighinn 's mi sìos fo bhròn : 220
Tha mi tighinn mar iolair o chruaich,
Thachair teine nan stuadh an oidhche,
E 'g iteach o'n fhàsach so shuas
Le 'sgiathaibh dubh-loisgte an soiilse.
Fada thall m' an righ air Mora 225
Thaom Mòvbheinn o bhriseadh an raoin.
Thionndaidh an sùilean o'n mliòr thriath ;
Gach aon diubh ag aomadh g' a thaobh
'S a shealladh gu baotli o slileagh.
'Nam meadhon sheas sàmhach an righ, 230
A smuainte strì dol suas m'a chliabh,
Mar thonnaibh air lochan nam frìth,
Gach aon diubh fo chobhar 's e hath.
Sheall e sìos ; cha 'n fhac e mac
Le sleagh ghlan fo smachd 's e triall. 235
Ghluais 'osna suas gun dàil
A cheil e fo shàmhchair a' bhròin.
An sin sheas mis' fo dharaig thall ;
Cha d'èirich guth mall uam fèin.
Ciod a b' urrainn mi labhairt san àra, 240
Ri Fionnghal measg bròin an trèin ?
A nise ghluais am focal suas ;
Dh'aom an sluagh air ais o 'ghuth.
298
TIGHMORA.
DUAN VI»
" C' àit* am bheil mac Shelma, an triath,
Am fear a dh' imich an sgèith còmhraig ? 245
Cha 'n f haic mi cheum air an t-sliabh
e tiUeadh o thriall na mòirchuis
Measg co'-thional còrr mo shluaigh,
Na thuit an niadh òg air a bheinn,
Es' bu mhòrchuisich ceum air cruaich ? 250
Thuit e, sibh sàmhach 'na dhèigh,
Sgaoilte sgiath chomhstri gu kiath.
Cuiribh mo mhàile chruaidh rium fèin ;
Mac an Luinn a bha ciar donn.
Tha mi mosgladh air ard na beinne ; 255
Bi-m am màireach an còmhrag nan sonn."
Arda air Cormull bha craobb
A' lasadh fo ghaoith is i fuaim ;
Bha liath chearb do cheò air a taobh
A' sgaoileadh gu caoin m' an cuairt. 260
An sin bha ceuman an righ am feirg
Fada thall o'chirb an t-sluaigh.
Bha 'chòmhnuidhsa riamh air an leirg,
'Nuair lasadh còmhrag garbh m'a chhabh.
Air dà shleagh shuas a mhòr sgiath, 265
Truagh chomhara ciar a' bhàis,
An sgiath sin fo bhualadh an righ
An oidhche roimh strì nam blàr.
An sin fèin a dh' aithnich na laoich
Am a ghhiasaid gu baoth-chòmhrag : 270
Cha do thog e a sgiath gu faoin,
Gus an èireadh r'a thaobh an còmhstri.
Bha 'cheuman a' beumadh gu h-ard
Is deah'adh fo shàr ghath chraoibh.
Cho fuathasach ri cruth nam fuath 275
DtTAN \i. TIGHMORA.
299
Fo neulaibli dubh fuar na h-oidhche,
'Nuair a chuireas e fo thruscan gruaime
A dhlùth chleasa truagh an leth shoiUse,
''S e gabhail do charbad nan gaoth
Air bruaillean baoth an fhaoin chuain mhòir. 280
Gun sìoladh o stoirm a' ghairbh chòmhraig
Bha Eirinn nam mòr thriath thall ;
Bha 'm faileas fo rè air a' chòmhnard,
Mall thoirm an dèigh comhstri a' bhlàir.
*Na aonar bha ceuma Chathmhoir 285
Air adhart 's air ais air an t-shabh,
E ag aomadh fo 'armaibh gu lèir
Air Mòirbheinn nan treun fo ruaig.
Nise thàinig e gus a' chòs
San robh còmhnuidh òig Fhillein san oidhche ; 290
Bha aona chraobh air taobh an t-sruth' mhòir,
Bha tuiteam o 'n tòrr 's a' boillsgeadh.
An sin fo rè ri faicinn shìos
Sgiath bhriste aig triath mac Chlatho,
Is teann air 'na shìneadh air feur 295
Cas mholach an treun chu, Bran.
Cha 'n f hac es' an triath air Mòra ;
Ghluais e 'na chòdhail air gaoith :
Shaoil leis gu 'n do dliùnadh do shealgair
A ghorm shùil an cearbaibh a phràimh. 300
Cha ghluaiseadh osag air an t-shabh
Gun f hios do leum riabhach nan ruadh.
Chunnaic esa cù an uchd bhàin ;
Chunnaic e an sgiath bhriste thall ;
Thill dùbhra air ais air a chHabh ; 305
Bha smuainte dubhach ag èirigh ciar
Mu thuiteam nan triath air an raon.
300
" Thig sluagh mar shruth tha taomadh sìos j
Thig ciune nach fhiach 'nan dèigh ;
Ach comhraichidh trian diubh an shabh 310
Dol thairis le 'n gnìomhaibh treun ;
Freagraidh na cruachan an iarruidh
E,o' shiubhal nam bhadhna dhubh-chiar ;
Bi'dh goi'm shruth ag iadhadh m' an chu.
Dhuibhse fèin biodh treun o Atha, 315
'Nuair a chuirear air làr a cheann.
Tachradh guth nan àm tha thall,
Ili Cathmor ann am mah ghaoith,
'Nuair a leumas e osaga ciar
Air iomall dubh-riabhach nan stoirm." 320
Thionail Eirinn m' an cuairt do 'n righ
A chluinntinn guth a' chumhachd thrèin,
Gach eudan ag aomadh le sòlas,
An solus nam mòr chraobh.
Thrèig na bha uabhasach a' chruach ; 325
Bha Lubar ag iadhadh ro' n t-sluagh.
B' e Cathmor an teine o speur,
Bha dealradh a chairde gu lèir ;
'Nam meadhon bha urrara do 'n righ,
An anama ri sòlas a' strì. 330
Cha robh sòlas air 'anam no fiamh ;
Cha bu choigreach an triath do chòmhrag.
" C' uime tha 'n righ fo bhròn ?"
Thuirt Makhos a b' fhiadhaiche sùil :
" Bheil nàmhaid aig Lùbar nan tòrr ? 335
Bheil acasa na thogas o 'chùl
Sleagh fhada is ùr gu bàs ?
Cha'n ann cho mìn ri so, a thriathj
Bha Borbair na fèile, t'athair fèin.
nUAN VI.
TIGHMORA.
301
An righ a thogadh gu feum sleagh. 340
Bha fhearg mar theine losgadh riamh ;
Bha shòlas an cian mu naimhdibh,
A thuiteadh marbh fo spairn nan sgiath.
Tri lài bha cuirme do thriathaibh
O laoch nan hath chiabh àilhdh, 345
'Nuair shìn Calmar a bhàs air shabb,
Thug cobhair do Uìhn o Làra,
Caoin thalamh nan sàr 's nan sruth.
''S tric a dh* fhairich e le 'làimh
Boinn na cruaidh a bhuail an lot) 350
Chuir nàmhaid am blàr air chùl ;
'S tric a dh' f hairich e le' làimh ;
Bha sùile an t-sàir fo leus.
Bha 'n righ mar ghrèin do 'chairdibh fèin ;
Na aiteal treun do 'n geugaibh uaine j 855
Bha sòlas an talla nan teud ;
Bha 'annsa mu threunaibh Bholffa.
Tha 'ainm a' tuinidh 'n diugh an Atha,
Mar chuimhne dubhach air fàs fhuathaibh^
'Nuair a thàinig is b' fhuathail an tàmh : 360
Ach shèid iad na garbh shianta uainn.
Eireadh gutha caoin na h-Eirinn
A thogail o bheud anam' an righ,
Esa mar dheaka nan speur,
A' boillsgeadh an ciaradh na stri, 365
'Nuair a chuir e gu sith na trèin.
Fhonnair o na liath charnaibh shuas
Taom tuire is hiaidh nan àm ;
Taom iad air Eirinn nam buadh,
Gus an sìolaidli a' chruaidh fo dhàn." 370
302
TIGHMORA,
" Dhomhsa," thuirt Cathmor an treun,
*' Cha 'n èirich fonn nan teud no dàn
O Fhonnar aig Lùbar nan leum :
Bha iad neartor tha sìnnte thall ;
Na fuadaichsa mall thriall nam fuathc 375
Fada, Mhalthos, fada uam,
Biodh Eirinn le luaidh is le fonn ;
Cha 'n'eil sòlas mu nàmhaid tha fuar,
'S nach èireadh sleagh suas le sonn.
Le maduinn a thaomas ar neart ; 380
Tha Fionnghal fo bheart air a' chruaich."
Mar thonnaibh dol air an ais fo ghaoitb,
Thaom Eirinn o thaobh an righ :
Dubh dòmhail an raonaibh na h-oidhche
Sgaoil crònan gun soillse o shluagh. 585
Fo chraoibh o bheinn gach bard air àm
Na shuidhe thall fo 'chlàrsaich fèin j
Thog iad am fonn nach robh gann,
Is bhuail iad ceòl caol mall o theud,
Gach aon diubh do thriath do 'n robh luaidh. 390
E,i losgadh an daraich bha thall,
Bhuail Sùihnhalla mall an teud ;
Bhuail i clàrsach o àm gu àm,
Gaoth ag iadhadh mu chiabha nam beus.
An dùbhra dubh bha Cathmor fèin, 395
Fo chraoibh a bha aosda a cheann.
Bha lasadh an daraich o'n treun ;
Chunnaic e i ; cha 'n fhac i e thall ;
Bha 'anam a' taomadh gu dìomhair,
'Nuair a chunnaic e shìos a sùil mhall ; 400
Ach tha cruadal nam blàr 'nad chòir,
Mhic Borbair nam mòr thriath.
RUAN VI. TIGHMORA.
S03
Am measg nan teiid o àm gu àm
A dli'èisd i thall mu triath 's mu shuain :
Bha h-anamsa suas gun dàil ; 405
B' e 'toilsa san tràth fo ghruaim,
A chur suas a fonn brònach fèin.
Sàmhach an raon ; air thaobh an sgiath
Theich osaig is sian na h-oidhche.
Ghèill na barda; roi* a' chiar 410
Tha comhara' liath dhearg a' soillseadh
Fo bhoillsge glas nam faoin f huath.
Dhorch' an speur, cr^th faoin nam marbh
Measg tional nam balbh nial.
Gun smaointe bha aon nighean Chonmhoir 415
Mu lasadh bha falbh an cnàmh.
Bha thusa 'na t'aonar 'na miann,
A thriath Atha nach faoin carbad.
Thog ise gu caoin am fonn,
Is bhuail i a lom chlàrsach. 420
Thàinig Clungheal ; cha d' fhuair òigh.
" C' àite bheil a chòrr shoillse ?
Shealgaire o chòinich nan còs,
Am fac sibh gorm-shùil nan seòd boilisgeadh ?
Bheil a ceuma mu Lumon an fhèir 42,5
Mu leabaidh o'n leum na ruaidh ?
Mise truagh ! tha 'boghasa thall
An talla do 'n gnàth na cuirm.
C* àite bheil gath soillse mo chlèibh ?"
" Trèig mi, luaidh Chonmhoir nan treun ; 430
Cha chluinn mi thu fèin air sliabh ;
Tha mo shùile air ard righ nam beum ;
Tha 'astar fo bheudaibh nan gnìomh !
Esa dha 'm bheil m' anam gu lèir
3
304
TIGHMOllA. DUAN VI.
An ciar aimsir mo clieud aisling. 435
Domhain dorcha shìos an còmhrag
Cha 'n fhaic gaisgeach, tha mòr, mo nial.
C'uim, a ghrian Shiìlmlìalla nan còrr thriath,
Nach coimhead thu dòchas dhomh sìos ?
Tha mo chòmhnuidh fèin an duibhre, 440
O mo chùlaobh snàmh tharam ceò ;
Fo dhealta mo chiabha a' lùbadh :
Seall ormsa o d' nial, a sheoid,
A ghrian Shùlrahalla nam mòr thriath. * * *
TIGHMORA
DUAN VIL
O LiNNE doir-choille na Lègo
Air uair èiridh ceò taobh-ghorm naii tonn,
'Nuair a dhùineas dorsa na h-oidhche
Air iolair-shùil grèine nan speur.
Dòmhail mu Lara nan sruth
Thaomas dubh-nial a*s duirche gruaim :
Mar ghlais-sgèith ro' thaomadh nan nial
Snàmh seachad tha gealach na h-oidhcheo
Le so èididh taibhsean o shean
An dlùth-ghleus am measg na gaoithe,
'S iad a' leum o osna gu osna
Air dubh-aghaidh oidhche nan sìan.
An taobh oiteig gu pàilHun nan seòd
Taomas iad ceathach nan speur,
Gorm-thalla do thanais nach beò
Gu àm èirigh fonn mharbh-rann nan teud.
Tha torman am machair nan crann !
'S e Conar, righ Eirinn, a t'ann,
U t
S06
TIGHMORA.
DUAN VII.
A' taomadh ceò tanais gu dlùth
Air Faolan aig Lubar nan sruth.
Muladach suidhe fo bhròn
Dh'aom an taibhs an ceathach an lòin :
Thaom an osag esan ann fèin ;
Ach phill an cruth àluinn gu dian :
Phill e le *chrom shealladh mall,
Le 'cheò-leadan mar shiubhal nan sìan.
20
2.5
Is doilleir so !
A ta na slòigh 'nan suain san àm
An truscan ciar na h-oidhche.
Dh'ìlsich tein' an righ gu h-ard.
SO
Dh'aom e 'na aonar air sgèith :
Thuit codal mu shùihbh a' ghaisgich ;
Thàinig guth Fhaolain 'na chluais.
" An codal so do 'n fhear-phòsda aig Clatho ?
'M bheil còmhnuidh do m' athair an suain ? 35
'M bheil cuimhne 's mi 'n truscan nan nial,
'S mi m' aonar an àm na h-oidhche ?"
" C' ar son tha thu a'm' aisling fèin ?"
Thuirt Fionnghal *s e 'g èirigh grad.
" An dì-chuimhn dhomhsa mo mhac 40
No 'shiubhal teine air rèidhlean nan laoch ?
Ni mar sin air anam an righ
Thig gnìomh sheòd àluinn nan cruaidh bheum=
Ni 'n dealan iad a theicheas an dùbhra
Na h-oidhche *s nach fàg a lorg. 45
*S cuimhne leam Faolan 'na shuain :
Tha m' anam ag èirigh borb."
Ghluais an righ le 'shleagh gu grad,
Bhuail e 'n sgiath is fuaimnich cop j
An sgiath a dh'aom san oidhche ard, 50
BUAN VII.
tighmora;
807
Ball mosglaidh do chath nan lot*
Air aomadh dubh nan sHabh,
Air ghaoith theich treud nan taibhse j
O ghleannan ciar nan iomadh ìiih
Mhosgail guth a' bhàis. S5
Bhuail e *n sgiath an dara cuairt 5
Ghluais cogadh an aishng an t-sluaigh.
Bha comhstri nan lann glas
A' deahadh air anam nan seòd,
Cinn-f headhna a' druideadh gu cath ; 60
Sluagh a* teicheadh — gnìomh bu chruaidh
Leth-dhoiUeir an dealan na stàilinn.
'Nuair dh'èirich an treas fuaim,
Leum fèidh o chòs nan carn ;
Chluinnte screadan eun san f hàsach, €5
'S gach aon diubh air osna fèin.
'Leth-èirich sìol Albainn nam buadh ;
Thog iad suas gach sleagh bu ghlas ;
Ach phill sàmhchair air an t-sluagh ;
'S e bh'ann sgiath Mhòirbheinn nam fras. *70
Phill codal air sùihbh nam fear.
Bu dorcha trom an gleann.
Ni 'm bu chodal duitsa san uair,
A nighean shùil-ghorm Chonmhoir nam buadh.
Chuala Suil-mhalla an f huaim : 75
Dh'èirich i san oidhche le gruaim ;
Tha 'ceum gu righ Atha nan colg ;
Ni 'm mosgail cunnart 'anam borb.
Trom a sheas i, 'suilean sìos.
Tha 'n speur an losgadh nan reul, 80
Chualas leatha sgiath nan cop.
Ghluais — ghrad sheas an òigh.
U2
3QB
TIGHMORA. DUAN vii.
Dh'èirich a guth — ^ach dh'aom e sìos.
Chunnaic i è 'na stàiHnn chruaidh
A' deah'adh ri losgadh nan reul : 85
Chunnaic i e 'na leadan trom
Ag èirigh ri osna nan speur.
Thionndaidh i 'ceumna le fìamh.
*' C'ar son a dhùisgeams righ Eirinn nam Bolg ?
Ni 'n aisHng do 'chodal thu fèin, 90
A nighean Innis uaine nan colg."
Gu garg a mhosgail an torman :
O'n òigh thuit a ceann-bheart sìos ;
Tha 'm farum air carraig nan sruth.
Plaosgadh o aisling na h-oidhche 95
Ghluais Cathmor fo a chrann fèin ;
Chunnaic e an òigh bu tlàth,
Air carraig Lubair nan sHabh ;
Dearg reul a' sealladh sìos
Measg siubhail a trom chiabh. 100
" Cò tha ro' oidhche gu Cathmor
An ciar aimsir 'aisHng fèin ?
Bheil fios dhuit air stri nan cruaidh bheum ?
Cò thusa, mhic duibhre nan speur ?
An seas thu am fianuis an righ 105
Do chaol-thanas o'n àm o shean ?
No 'n guth thu o neul nam fras
Le cunnart Eirinn nan colg sean ?"
" Ni 'm fear siubhail duibhre mi fèin,
Ni 'n guth mi o neul nan gruaim : 110
Ach tha m'fhocal le cunnart na h-Eirinn ;
An cualas leat copan nam fuaim ?
Ni 'n taibhs' e, righ Atha nan sruth,
A thaomas an fhuaim air oidhche."
BUAN vir,
tighmora:
309
" Taomadli an seòd a ghuth fèin, 115
'S fonn clàrsaich do Chathmor an fhuaim :
Tha aiteas, mhic duibhre nan speur,
A* losgadh air m' anam gun ghruaim.
So ceòl chinn-fheadhna nan cruaidh bheum
'N àm oidhche air aisridh nan sìan, 120
*Nuair a lasas anam nan sonn,
A' chlann an cruadal d' am miann.
Tha sìol meata an còmhnuidh 'nam fiamh
An gleannan nan osna tlàth,
Far an aom ceò maidne ri sliabh ^ 125
O ghorm-shiubhal sruthain nam blàr."
" Ni 'm meat' a chinn-uidhe nan sonn,
Na sinns're o'n thuit mi fèin :
Bu chòmhnuidh dhoibh dùbhra nan tonn
An tìr im'chèin sil cholgaich nam beum. ISQ
Ach ni 'n sòlas do m' anam tlàth
Fuaim mhall a' bhàis o'n raon.
Thig esan nach gèill gu bràth :
Mosgail bard focail is caoin."
Mar charraig is sruthan r'a taobh, 135
Am fàsach nam faoin bheann
Sheas Cathmor, ceann-feadhna nach maoin,
An deoir —
Mar oiteig air 'anam le bròn
Thàinig guth caoin na h-òigh 140
A' mosgladh cuimhne talmhuinn nam beann,
A caomh chòmhnuidh aig sruthain nan gleann,
Roimh an àm an d'thàinig e gu borb
Gu cobhair Chonmhoir nan colg fìar.
" A nighean coigrich nan lann," 145
(Thionndaidh i a ceann o'n t-sonn)
310
TIGHMORA. BUAN vii.
*S fhada fo m' shùil an cruaidh
Crann flathail Innis uaine nan tonn.
Tha m' anam, do thubhairt mi f hèin,
An truscan nan sìan ciar. 150
C' ar son a lasadh an deah^a so fèin,
Gus am piU mi an sìth o'n t-sliabh ?
*N do ghlas m' aghaidh na t'fhianuis,|alàmh-gheal,
'S tu togail dom* eagal an righ ?
'S àm cunnairt, ainnir nan trom chiabh, 155
Am dom' anam, mòr thalla na strì.
Atas e dòmhail mar shruth
A' taomadh air Gaill nan cruaidh bheum.
An taobh carraig chòsach air Lona,
Mu chaochan nan sruthan crom 160
Glas an ciabh na h-aoise
Tha Claonmhal', righ clàrsaich nam fonn j
Os a chionn tha crann daraich nam fuaim,
Agus siubhal nan ruadh-bhoc sliom.
Tha farum na stri 'na chluais 165
'S e 'g aomadh an smaointibh nach tiom :
An sin biodh do thalla, Shùilmalla,
Gus an ìlsich farum nam beum,
Gus am pill mi an lasadh na cruaidhe
O thruscan duibhre na beinne, 1 70
O'n cheathach a thrusas o Lòna
Mu chòmhnuidh mo rùin fèin."
Thuit gath soluis air anam na h-òighe ;
Las i suas fa chòir an righ :
Thionndaidh i a h-aghaidh ri Cathmor, 1 75
A ciabh bhog anns na h-osna a' strì.
Reubar iolair nan speur ard
O mhòr shruth gaoithe nan gleann,
»i;an vn. TIGHMORA.
311
*Nuair a clii e na ruadh bhuic f*a chòir
Clann eilid nam faoin bheann, 180
Mun tionndaidh Cathmor nan cruaidh bheum
0*n strì mu 'n èirich dàn.
Faiceams thu, ghaisgich nan geur lann,
O thruscan an duibhre dhuibh,
*Nuair thogas ceò mu m* chòmhnuidh fèin, 18.5
Air Lòna nan iomadh sruth.
'Nuair is fliada o m' shùil thu, a sheoid,
Buail copan nam fuaim ard j
PiUeadh sòlas do m' anam, 's e 'n ceò,
'S mi ag aomadh air carraig leam fèin. 190
Ach ma thuit thu, mar-ri coigrich a ta mi !
Thigeadh do ghuth o neul
Gu òigh innis uaine, 's i fann.
*' Og-gheug Lumoin an fheoir,
C'uim a dh'aomadh tu 'n strachdadh nan sìan ?
'S tric a thionndaidh Cathmor o'n bhlàr 196
Dubh-thaomadh air aghaidh nan sliabh ;
Mar mheallain domh fèin tha sleagha nan lot
'S iad a' bruanadh air còs nan sgiath.
Dh'èiream, mo sholus, o'n strì, 200
Mar thein' oidhche o thaomadh nan nial.
Na pill, a dheò-ghrèine, o'n ghleann,
'Nuair a dhlùthaicheas farum nan colg,
Eagal teicheadh do 'n nàmhaid o m' làimh,
Mar a theich iad o sheannsra nam Bolg." 205
Chualas le Sonnmor air Cluanfhear,
A thuit fo Chormac nan geur lann.
Tri lài dhorchaich an righ
Mu 'n fhear a dh'aom an strì nan gleann.
Chunnaic mìn-bhean an sonn an ceò j 210
TIGHMORA. nuAN vii.
Bhrosnuich sud di siubhal gu sliabh :
Thog i bogha fo 's ìosal
Gu dol mar-ri laoch nan sgiath :
Do 'n ainnir luidh dùbhra air Atha,
'Nuair a shiubhladh an gaisgeach gu gnìomh. 215
O cheud sruthan aonaich na h-oidhche
Thaom sìol Alnecma sìos.
Chualas sgiath chaismeachd an righ ;
Mhosgail an anam gu stri ;
Bha 'n siubhal am farum nan lann 220
Gu UlL'n, talamh nan crann.
Bhuail Sonnmor air uairibh an sgiath,
Ceann-feadhna nam borb thriath.
'Nan deigh lean Sùii-àluinn
Air aomadh nam fras ; 225
Bu sholus is' air aonach,
'Nuair thaom iad air gleanntaibh glas
Tha 'ceuman flathail air lom,
'Nuair thog iad ri aghaidh nan tom :
B'eagal di sealladh an righ 230
A dh'fhàg i 'n Atha nam frith.
'Nuair dh'èiricli farum nam beum
Agus thaom iad sa' chèile sa' chath,
Loisg Sonnmor mar theine nan speur ;
Thàinig Sùil-àluinn nam flath, 2.35
A folt sgaoilte san osna,
A h-anam ag ospairn m' an righ.
Dh'aom e 'n strì mu rùn nan laoch :
Theich nàmhaid fo dhùbhra nan speur ;
Luidh Cluanf hear gun fhuil, 240
Gun fhuil air tigh caol gun leus.
DtTAN VIi;
TIGHMORA.
313
Ni 'n d'èìrich fearg Shonnmlioir nan lami ;
Bha là gu dorcha *s gu mall.
Ghluais Sùil-àluinn mu 'gorm shruth fèin,
A sùil an reachdaibh nan deur : 245
Bu lìonmhor a sealladh gu caoin
Air gaisgeach sàmhach nach faoin :
Ach thionndaidh i a sùilean tlàth
O shealladh an laoich thuathail.
Mhossail blàir mar f harum nan nial ; 250
Ghhiais dorran o 'anam mòr ;
Chunnas a ceuma le aiteas
'S a làmh gheal air clàrsaich nam fonn.
'Na chruaidh a ghluais an righ gun dàil ;
Bhuail e 'n sgiath chòsach ard, 255
Gu h-ard air darach nan sìan,
Aig Lubar nan iomadh sruth.
Seachd copana bh'air an sgèith,
Seachd focail an righ d'a shluagh,
A thaomadh air osnaibh nan speur, 260
Air fineachaibh mòr nam Bolg.
Air gach copan tha reul do'n oidhche,
Ceann-mathann nan ros gun scleò,
Caol-dearrsa o neul ag èirigh,
lùl-oidhche an truscan do cheò. 265
Tha Caoin-chathhnn air carraig a' deah'adh,
Reul-dùbhra air gorm-thonn o'n iar
Leth chleith a sholus an uisere.
Tha Beur-theine, las-shuil nan shabh
Sealladh sìos o choille san aonach ^ 270
Air mall shiubhal sealgair 's e triall
Roimh ghleannan an dùbhra bhraonaich
Le faoibh ruadh-bhuic nan leum ard.
314
TIGHMORA. DUAN vii.
Dòmhail am meadhon na sgèithe
Tha lasadh Tuinn-theine gun neul, 275
An rionnag, a sheall ro* *n oidhche
Air Lear-thonn a* chuain mhòir ;
Lear-thonn, ceann-feadhna nam Bolg,
An ceud fhear a shiubhail air gaoith.
Leathan sgaoil siuil bhàn an righ 280
Gu Innis-fàil nan iomadh smth.
Thaom oidhche air aghaidh a* chuain,
Agus ceathach nan truscan dubh ;
Bha gaoth a' caochladh dlùth san speur ;
Leum luingeas o thuinn gu tuinn ; 283
'Nuair dh'èirich Tonn-theine nan stuadh,
Caoin shealladh o bhriseadh nan nial.
B' aiteas do Lear^thonn tein iuil nam buadh,
A' dealradh air doimhne nan sìan.
Fo shleagh Chathmoir nan colg sean, 290
Dhùisg an guth a dhùisgeadh baird :
Thaom iad dubh o thaobh nan sliabh
Le clàrsaich ghrinn 's gach làimh.
Le aiteas mòr sheas romp' an righ,
Mar fhear-siubhail ri teas là 'n gleann, 295
'Nuair chluinneas e fada san rèidh
Caoin thorman sruthain nam beann,
Sruthain a bhriseas san f hàsach
O charraig thaobh-ghlas nan ruadh-bhoc.
" C' arson a chluinneam guth ard an righ 300
'N àm codail an oidhche nam fras ?
Am facas tanas nach beò
Measg t'aisling ag aomadh glas ?
Air neul am bheil an àiteach fuar
A' feitheamh fonn Fhonnair nam fieagh ? 305
3
DUANvir; TIGHMORA.
S15
Is lìonmlior an siublial air rèidh,
Far an tog an sìol an t-sleagh ?
No 'n èirich ar crònan air thùs
Mu 'n f hear nach tog an t-sleagh gu bràth,
Fear chosgairt air gleann nan slògh 310
O Mhòma nan iomadh bad ?
Ni 'n di-chulmhn dhomh dorchadh nam blàr,
Chinn-f headhna nam bard o thùs,
Togar cloch dha aig Lubar nan carn,
Aite-còmhnuidh do Fholdath 's d'a chliu : 315
Ach taom m' anam air àm nan laoch,
Air na bliadhnaibh san d'èirich iad suas
Air tonn Innis-uaine nan cola:.
Ni 'n aiteas do Chathmor a mhàin
Cuimhne Lumoin, innis uaine nan slògh ; 320
Lumon, talamh nan sruth,
Caoin-chòmhnuidh nam bàn-bhroilleach òigh.
Lumon nan sruth,
Tha thu dealradh air m* anam fèin ;
Tha do ghrian air do thaobh 325
Air carraig nan crann bu trom.
Tha t'eilid chiar,
Do dhearg bàr mhòr am measg nam bad
A' faicinn air sliabh
An colg-chù a' siubhal grad, 330
Mall air an rèidh
Tha ceumna nan òigh,
Oigh làmh-gheal nan teud
'S nam bogha crom sa' mhagh,
Togail an gorm shùl tlàth 3$s
O'n leadan bàrr-bhuidh air sliabh nam flath.
Ni bheil ceumna Lear-thonn sa' bheinn.
316
tighmoea:
nuAN vir.
Ceann Innis nan geug uaine.
Tha e togail dubh dharaich air tonn
An camas Chluba nan iomadh stuadh, 340
'N dubh-dharach a bhuain e o Lumon
Gu siubhal air aghaidh a' chuain.
Thionndaidh òighe *n sììilean tlàth
O'n righ mun tuiteadh e sios :
Ni 'm facas leo riamh an long S45
Ciar mharcach a chuain mhòir.
Ghlaodh a nis an righ a' ghaoth
Measg ceò na mara glais.
Dh'èirich Innis-fàil gu gorm.
Thuit gu dian oidhche nam fras, S50
Bhuail eagal clann Bholga gu luath
Ghlan neoil o Thonn-theine nan stuadh.
An camas Chùlbeinn* dh'àitich an long,
Far am freagradh a' choille do thonn :
Bu chopach an sin an sruth, S55
O charraig Dubh-uamha nan còs,
San deah'a tanais nach beò
Le 'n cruthaibh caochlach fèin.
Thàinig aisling gu Lear-thonn nan long,
Seachd sàmhla do na linne nach beò ; 360
Chualas an guth briste trom.
Chunnas an sìol an ceò,
Chunnas sìol Atha nan colg,
'S an clann, cinn-uidhe nam Bolg :
Thaom iad am feachda fèin, 365
Mar cheathach a' tearnadh o'n bheinn,
'Nuair a shiùbhlas e glas fo'n osna
Air Atha nan iomadh dos.
DUAN VII.
TIGHMORA.
Tliog Lear-thonn talla Shàmhla
Ili caoin fhonn clàrsaich nan teud. 370
Dh'aom eilid Eirinn o 'cheumnaibli
Aig aisridh ghlas nan srutli.
Ni *n dì-chuimlin da Lumon uaine,
No Flathal gheal-làmhach nam buadh
'S i coimhead air marcach nan tonn 375
O thulaich nan eilid ruadh,
Lumon nan sruth ;
Tha thu dealradh air m* anam fèin."
Mhosgail gath sohiis o'n ear ;
Dh'èirich ard chinn cheathach nam beannan ; 380
Chunnas air cladach nan gleannan
An crom chaochain ghlas-sliruthach fèin.
Chualas sgiath Chathmhoir nan colg ;
Mhosgail sìol Eirinn nam Bolg
Mar mhuir dhòmhail 'nuair ghluaiseas gu geur 385
Euaim èiti air aghaidh nan speur
Taomadli thonn o thaobh gu taobh
Ag aomadh an glas cheanna baoth
Gun eòlas air siubhal a' chuain.
Trom is mall gu Lòn nan sruth Si)0
Ghluais Sùil-malla nan rosg tlàth :
Ghluais is thionndaidh 'n òigh le bròn
A gorm shùil fo shileadh blàth.
'Nuair thàinig i gu carraig chruaidh
Dubh chromadh air gleannan a Loin, 39.5
Sheall i o bhriseadh a cèille
Air righ Atha — dh'aom i sios.
Buail teud, a mhic Alpuin nam fonn.
Bheil sòlas an clàrsaich nan nial ?
Taom air Oisean, a 's osan gu trom, 400
518
TIGHMORA.
DUAN VII.
Tha 'anam a* snàrah an ceò.
Chualas thu, bhaird, a'm' oidhche :
Ach siùbhladh fonn eutrom uam fèin,
'S aiteas caoin thuireadh do Oisean
Am bhadhnaibh chiar na h-aoise. 405
A dhroighion uaine thulaich nan taibhs,
A thaomas do cheann air gaoith oidhche,
Ni bheil t'fharum na mo chluais fèin,
No faiteal tanais na d' ghèig ghlais.
Ach 's lionmhor ceum nam marbh bu treun, 410
Air osna dubh-aisridh na beinn',
*Nuair ghluaiseas a' ghealach on ear,
Mar ghlas-sgeith dubh shiubhal nan speur.
Ullin, a CharuiU, a Raoinne,
Guthan aimsir a dh'aom o shean, 415
Cluinneam sibh an dorchadas Shelraa,
Agus mosglaibhse anam nan dàn.
Ni 'n cluinneam sibh, shìol nam fonn :
Cia an talla do neoil bheil ur suain ?
Na thribhuail sibh clàrsach nach trom 420
An truscan ceò maidne is gruaim,
Far an èirich gu fuaimear a' ghrian
O stuaidh nan ceann glas.
TIGHMORA
DUAN VIII.
^Iar glilacas gaoth gìiarbh reoidh fo ghruaìm
Ciar lochan càthair nan ruadh bheann ;
Mar ghlacas san oidhche na fuaim,
Caol ruinne nam fuar thonna thall
Sgaoileadh trusgan do eith mu'n cuairt,
Geal fo shùil maidne an t-sealgair
Tha uisge nan garbh charn a' gluasad,
Rèir barail na tonna a' falbhan.
Faoin fharum tha marbh m'a chluasaibh,
Gach tonn dhiubh a' dealradh an sàmhchair
Fo gheugaibh is bhàrr ruadh an fheoir,
Tha critheadh 's a feadadh fo ghaoith
Air an àiteachaibh baoth fo reòdh :
Cho sàmhach 's cho glas a bha 'n sluagh
Ri madainn dol suas o'n ear,
Gach gaisgeach o 'cheann-bheart do chruaidh
A' sealltuinn air cruaich an righ,
Cruaich Fhionnghail thall fo nial,
32Q
TIGHMORA.
DUAN VIII.
A gharbh cheum a' dol sìos an ceò.
Air àm a chìte an t-ard threun 20
Leth fhaicte an leus a mhòr-arm ;
O smuainte gu smuainte ghluais còmhrag
Ag iadhadh gu dòmhail m'a chliabh.
Mar so ghluais amach an triath ;
Lann Luinne nam beum a' soillseadh j 25
Sleagh fhada a' druideadh o nial,
Leth fhaicte a sgiath 's i boillsgeadh.
'Nuair a thàinig e uile fo cheum
Le 'liath chiabh ag èirigh ri gaoith
Fo dhealt a' taomadh m' an cuairt, 30
Ghluais a suas garbh fhuaim nan sluagh
Thar an cinneachaibh buaireadh gu strì,
lad a' sgaoileadh an deaka m'an cuairt
Le 'n uile sgiath' fuaimear m'an righ.
Mar so tha gluasad glas a' chuain 35
M'an cuairt do fhuath o chruaich nam beann,
'Nuair a thearnas e 'n gaoith air na stuaidh,
Fear astair fo ghruaim fada thall
A' togail a chinn thar a' bhruaich
'S e coimhead air bruailleinn a' chaoil, 40
E saoiisinn gu 'm faicear an cruth
Leth dhubh am measg comhstri nam beuc,
Garbh thonna fo àilghios m' an cuairt,
Gach baoth dhruim a' buaireadh fo chop.
Fada thall mac Mhorni nam beum, 45
Mac Dhuthno thrèin is bard caoin Chòna.
vSheas iadsa, gach fear dhiubh gun f heum
Eo gharbh-chrann fèin gun chuimhn air còmhrag.
Chum sinne o shviilibh an righ j
Cha do bhuadhaich linn strì nan raon. . 50
DUAN VIII. TIGHMORA.
Bha sruthan beag a* taomadh sìos,
Mi 'ga bhualadh gu thrian le sleagli,
Gun m' anam ag iadhadh r'a thaobh,
Ag èirigh baoth o smaoin gu smaoin
Mall osna o ùrlar mo chlèibh. 55
" Shìl Mhorni," thuirt righ nan sluagh ;
*' A Dhearmuid, shealgair nan ruadh ciar,
C'uim a tha sibh cho dorcha san uair,
Mar charraige air chruachaibh nan sliabli
Sileadh dubh uisge air an taobh ? 60
Cha 'n'eil fearg air m'anam gun fheum
Ri gaisgeachaibh treun nan sluagh,
Mo neart ann an còmhrag nam beum,
Mo shòlas an sìth an dèigh buaidh.
Mo ghuth mar aiteal a' dol suas 65
Air maduinn 's na ruaidh fo shèilg,
Og Fhillean cur a bhogh' air sheòl.
Cha 'n'eil an sealgair sin sa' bheinn,
'S e druideadh air leum nan ruadh.
C'uim tha sìol bhriseadh nan sgiath 70
Cho fada so shìos fo dhùbhra ?"
'Nuair dhìrich ar ceum gus an triath,
A shùilean a' tionndadh ri shabh Mhòra,
Bha 'dheoir gu dlù a' dol sìos
Mu ghorm-shùileach òg nam fial chòmhradh, 75
Ghlan dealradh a mhùig-sa gu trian
Am fianuis sgiathan leathan a* chòmhraig.
*' Feuch Cromall nan carraige i'o chrann,
Cathair na gaoithe, 's an ceann fo cheò j
Air an cùlaobh ag iadhadh sa' ghleann gO
Tha Labha nan glan shruth 's nam fiadh.
Tha còs an eudann dhonn na carraige,
X t
322
TIGHMORA.
PUAN VIII.
Air an àird sgiath iolaire trèine.
Tha dorch roimhe sgaoileadh nan darag,
Tha fuaim ri gaoith Chlunai sa' bheinn: 85
An sin tha òg nan ciabh donn,
Mac Chairbre nan rosg gorm,
Ard righ nan sgiath leathan 's nan sonn
O Ulhnn nan ruadh 's nam mòr thìr.
Tha 'chluas ri guth Chondain tha liath ; dO
Ag aomadh sìos an solus tha fann ;
Tha 'chluas ris ; tha naimhdean an triath
An Tighmòra nam fuaim nach gann.
Thi^ esa mach o àm gu àm
An cearb nan ceòtha gus na ruaidh. 95
'Nuair a sheallas a' ghrian air a' ghleann,
Cha 'n fhaicear e thall air a' chruaich
Aig carraig no li fuaim nan sruth,
E g'a chleith o Bholga nan triath,
Tha chòmhnuidh an ceud thalla shinns're : 100
Innis da gu'n togas an t-sleagh,
Is theagamh gu'n leagh a naimhde."
** Shìol Mhorni, tog-sa suas an sgiath,
A Dhearmuid, tog ciar shleagh Thighmòra ;
Biodh do ghuth-sa, Charuill, tha liath, 105
Le 'n gnìomhaibh gu sìol nam mòr thriath ;
Thoir a rìs e gu taobh Mhoilèna,
Raon ciar nam beum 's nan taibhse ;
An so buaileamsa còmhrag leam fèiUj
An gleann cumhann nan ceud garbh ghniomh.
Mun teiring sìos an oidhche dhonn. 110
Thig-sa gu lom Dhun-mòra.
Coimhead o chiaradh nan tom,
O'n cheò is e trom is dòmhail
BUAN VIII.
TIGHMORA.
323
Mu Lèna nam mòr shruthan mall 11-5
Ma chithear mo bhrataiche caola
Air Lubar nan glas lùbadh caoin,
Cha do ghèill an comhstri nan laoch
Ah raon deireadh a' bhaoith chòmhraig/*
Mar sin a chualas focuil an triaith : 120
Cha do fhreagair o'n triall na treuna
lad a* sìneadh an ceuma balbh
A' sealltuinn *s a' falbh, o'n gruaidh
Air sluaigh, is gruaim, is fuaim na h-Eirinn,
lad a* dorchadh air astar nan sHabh. 125
Cha do thrèig iad an righ roimhe riamh
Ann am meadhon nan sgiatha stoirmeil.
An dèigh nan triath le chlàrsaich mall
Ghluais Carull fo cheann a bha hath ;
Chunnaic e bàs sluaigh anns a' ghleann, 130
'S bu bhrònach is fann am fonn,
Mar aiteal caoin.gaoith bha 'm fuaim,
Ma seach thig fo ghruaim air Lègo
Mu lochan nan cuilc a tha ruadh,
*Nuair a thearnas air gruaidh sealgair 135
Caoin chadal air còinich nan còs.
" C'uim a tha aomadh a' bhaird o Chona,"
Thuirt am mòr righ, " thar sruthan dìomhair ?
An àm so do bhròn is do dhòruinn,
Athair Oscair, nach còmhnuidh an sìothaimh ? 140
Biodh cuimhne air gaisgich an sìth,
'Nuair nach cluinnear air strì na gruaim
Mu sgèith bhallaich an cruadal nam blàr.
Aoms' an sin am bròn thar sruth,
Air am buaileadh gaoth fliuar nan cruach ; 14.5
X 2
324)
TIGHMORA; duan VII f.
Biodh san àm sin t'anam fo dliubh
Mu na gorm-shùilich sìnte an uaigh.
Tha Eirinn ag iadhadh rau'n chòmhrag
Gu leathan, gu mòr, gu dorcha.
Tog, Oisein, do sgiathsa air chòmhla ; 150
Tha mi m' aonar sa' chomhstri, a thrèin.'*
Mar thig guth uabhasach o ghaoith
Air long an caol-ghlas Innis uaine
'G a buajadh ro' 'n doimhne tha faoin,
Ciar mliarcach nam baoth thonna mòra; 155
Mar sin chuir guth uaibhreach an righ
Mòr Oisian gu strì nan sleagh.
Thog e suas a' chruaidh an soillse,
An cirb dhuibh gun bhoillsge a' chòmhraig,
Mar eudan rè leathan gun tuar, 160
An iomall ciar nam fuar nial,
Seal mun èirich an stoirm air chuan.
Ard-fhuaimneach o' chòinich Mhòra,
Thaom gu dòmhail còmhrag sgiathach.
Treun Fhionnghal a' giuasad a' mhòir shluaigh,
Righ Mhòirbheinn nan scorr-shrutha ciara. 166
Sgiath iolair a' sgaoileadh san àrd,
A Hath-fhalt a' taomadh m' a ghuaile,
Gharbh cheuma mar thorrunn nan carn.
'S tric a sheas e, 's a shealladh m' an cuairt, 170
Teine losgadli o bhuaireadh nan arm.
Bu choslach e ri carraig chruaidh,
Fo liath eith am bruachaibh nan àld,
A' choille fo ghaoith, is i fuaim ;
Srutha deah'adh m'a gruaidh 's m'a ceann, 175
Sgaoileadh àrd an cobhar air osaig.
DUAN VIII.
TIGHMORA.
325
A nise bhuail e còs craig Lubair,
Is rillean air chùlaobh an suain.
Bha Bran 'na shineadh air a sgèith,
It' fhìreoin chòrr a' strì sa' ghaoith : 180
Glan o f hraoch chìte thall
Ceann cruaidh sleagh f hada an laoich.
Thog an dòruinn do anam an triath,
Mar dhubh ghaoith tha fiaradh air loch.
Thionndaidh e 'cheuraa air an t-sliabh, 185
'Se 'g aomadh o 'sgèith air a shleagh.
Leum Bran an uchd bhàin gu luath,
Gu astar righ nan sluagh le sòlas :
Thàinig e 's a shealladh air uaigh
Anns 'na shìneadh 'na shuain an sealgair. 190
Moch 'sa mhaduinn b' annsa do threun
Fiuiini faoghaid mu bheinn nan ruadh.
An sin bha sileadh sìos do dheoir,
O anam mòr an righ fo ghruaim.
Mar thaomas an àrdaibh nan gaoth, 195
Stoirm uisge o fhaobhar nan cruach,
A' fàgail shruth glan san fhraoch ;
Grian a' dearrsa air aonach nan stuadh ;
Ceanna uaine nan tora fo fheur :
Mar sin a ghluais an dealra baoth 200
O chòmhrag air laoch nan triath.
Leum e air a shleagh thar Lubar,
Is bhuail gu cùl a mhòr sgiath.
Bha aomadh is taomadh an t-sluaigli,
Le 'n uile ruinn chruaidh gu blàr. 205
Chual Eirinn gun eagal am fuaim ;
Leathan ghluais i a sluagh gu rèidh.
326 TIGHMORA.
DUAN viir.
Bha Malthos ciar an sgiath an raoin,
Le sealladh nach f'aoin fo dhubh fhabhraid ;
Is teann air bha deah adh sa' ghleann, 210
Gath sohiis nam bard 's nan triath,
Hidalla, bha riamh cho ciuin.
Bha gruaim Mhathronnain s^' chruaich,
Rosga sealladh o ghruaidh air nàmhaid.
Air sleagh bha Clonar nam gorm sgìath, 215
Cormar ciar nan ciabha mòra
Gu dòmhail fo chomas na gaoithe,
Mall, o chùl tòrr ^rd nan còs
Ghluais gu mòr crutb còrr righ Atha ;
An dà shleagh a' deah-adh 'na làimh, 220
Is leth a ghlais sgèith thall ag èirigh,
Mar ghath teine an oidhche dol suas
Air beanntaibh ruadh nam fuar thaibhse.
'Nuair a dhealradb leis uile am fàire,
Thaom an sluagh am buaireadh strì 225
Bha sradadh dearg dealain na stàiUinn
A beumadh 's a' snàmh o dhà thaobh.
Mar thachras am bruailleinn dà chuan
Le 'n uile stuaidh, fo fhuaradh shian
An àm dhoibh faireachadh fb ghruaim 230
Ard chomhstri cruaidh nan g3.oth 's nan nial
An caol ghlas Lumoin nan crag fiar ;
Air faobhar chruachan àrd nam fuaim
Paoin astar nam fuath gun leus j
O'n osaig tha thuiteam air cuan 235
Ard choille o chruaich gach beinne,
Measg cobhar is iadhadh nan torc :
Mar sin a thaom s^' chèile an sluagh j
DUAN VIII. TIGHMORA. 327
Nis Fionnghal nam buadh, nis Cathmor
Ag àrd-leura a mach air a' chruaich, 240
Dubh aomadh a' bhàis air dà thaobh,
Liath dheah'adh o chomhstri na cruaidhe,
A' leantuìnn suas garbh astair nan triath,
'S iad a' sìneadh an ceuma fo fhuaim,
Gearradh sìos garbh-fhaobhair nan sgiath. 245
Thuit Mathronnan fo làimh an righ,
Sìnte sìos thar strì nan sruth ;
R'a thaobh thionail uisge na frìth
A' liath leum thar aomadh a sgèithe.
Bhuail Cathmor an Clonar a chruaidh ; 250
Cha do thuit e gun tuar air làr ;
Ghabh darag a' chiabh bha m'a ghruaidh,
A gharbh cheann-bheart a' gluasad mall ;
Tuitidh deoir o Thlàthmhìn san talla
Fo èirigh uchd banail na fial. 255
Cha do dhì-chuimhn mise fèin
Sleagh fhada nan treun an còmhrag.
Bha aomadh nam marbh fo mo bheum,
Og Hidala gun fheum sa' chomlistri.
A chaoin ghuth Chlonrath nan sruth ciar, 260
C'uim a thogas air triath a' chruaidh ?
Truagh ! nach tachradh an talla fìal, ,
An stri mu 'n iadhadh na hiaidh ?
Chunnaic Malthos ìosal an triath ;
Ghlac dubhar a thriall 's e gun chlì : 265
Air dà thaobh Hath àldain nan shabh
Chrom sinn an ciaradh na stri.
Theiring sìos an speur air a' chuan ;
Bhris gutha m'an cuairt o fhiar ghaoith,
328
TIGHMORA.
DUAN VIII.
An truscanaibh teine gach cruaich, 270
Garbh thorrunn a' fuaim o cheò baoth.
An dùbhra shìolaidh sios an nàmhaid ;
Sheas Mòrbheinn gun chàil is gun tuar ;
Bha m' aomadh thar sruthan a' chathair
Measg farum nach gann mu rao chhiais. 275
'N sin chualas guth uabh'sach an righ,
Is toirm shìl Bholga o strì.
Chìt' an treun o àm gu àm
An dealan a cheum, nach robh mall.
Bhuail mi sgiath chaismeachd nam fuaim, 280
Mi sìneadh Alnecraa nan sluagh ;
lad ag iadhadh an ciaradh nan gleann
To cho-thional mùig, nach 'eil gann.
Sheall a' ghrian gu 'trian a nial ;
Ceud sruthan dol sìos an soiUse. 285
Bu mhall an ceò air thaobh nan sHabh,
Air eudan nan hath-charn a' boillsgeadh.
C' àit' am bheil na gaisgich treun ?
Mu shruth, mu bheinn, mu chraoibh o àrd ?
Mi cluinntinn fuaim arma nam beura : 290
Tha 'n stri-se mu iadhadh nan carn,
An achlais dhuibh mhaill a' cheò.
Mar sin tha stri nam fuath thaibhs fèin
An oidhche dhuibh, air beinn nan nial,
lad a' comhstri mu sgiathaibh garbh treun 295
Gaoith gheamhraidh, tha beumadh nan sian,
Thar taomadh is aomadh nan tonn.
Ghluais mi thall ; theich liath cheò mall ;
A' dealradh fann sheas iads' aig Lubar,
Treun Chathmhor ri carraig nan àld 300
ouANviii. • TIGHMORA.
329.
Letli aomta air sgèitli, 's e fo dhùbhra,
A ghabh gu cvil sruth ùr nan carn,
Bha leum o charraig nan dos liath.
Bha ceuma garbh an righ gu triall ;
Ach chunnaic e am fial fo fhuìl ; S0,5
Thuit glas lann Luinne r'a thaobh ;
Labhair e 's a shòlas a' dorchadh.
*' An gèill raac Bhorbair nan corn fial,
No 'n togar leis sgiath is sleagh ?
Cha 'n'eil t'ainmsa fo shanas, a thriath, 310
An àrd-Atha nan ciar-mhagh,
Talla mòr nam fleagh 's nan sàr ;
Thàinig e mar aiteal thar stuaidh
Gu mo chluais an tìr nam beann.
Thig-sa gu mo chuirmibh, a thrèin ; 313
Bithidh gaisgìch fo bheud air àm.
Cha teine do naimhdibh mi fèin ;
Cha shòlas do threun mu mharbh
No calmai garbh air làr an còmhrag.
Is eòlas dùnadh lot dhomh fèin 320
Gach dìthean tha 'm frìth no 'n gleann j
Ghlac mi 'n caoin cheanna sa' bheinn,
'S iad ag aomadh mu shruthaibh thall
Fo charnaibh, bu dìomhaire gaoth.
Is dorcha sàmhach am mòr thriath, 325
Righ Atha nan ciar shruth 's nan dàimh,"
" Aig Atha, 's ciara sruth,
Tha èirigh dubh-charraige fo chòinich ;
Air a ceann tha seachran nan a'euo-
Fo bhaoth astar nan treun ghaoth ; SSO
Dorcha fo h-eudan tha còs
330
TIGHMORA: * BUAN vin.
Ri glan shruthan is mòr fuaim :
Aniis an àite sin fèin, a thrèin,
Chuala mi ceuma nan dàimh,
'Nuair a ghluais iad gu talla nan teud 335
Is nan sHge gun bheud fo dhàn ;
Las sòlas mar theine dhomh fèin
Air m' anam mu charraig nan crann.
Biodh, an dorcha, an so mo chòmhnuidh
An gleannan còmhnard m' eòlais fèin. 340
O so bi'dh mo dhireadh gu luath
Air aiteal tha ruagadh nan cluaran,
Is coimhdidh mi sìos gun ghruaim
Air Atha nan cruach is nan sruth."
" C'uim a labhras an righ m'an uaigh ? 345
Oisein, thrèig a thuar an laoch !
Biodh sòlas mu anamsa shuas
Mar shruth a tha fuaim gu baoth,
Ard Chathmor, ceann faoihdh nan dàimh.
A mhic, tha mo bhliadhna m'an cuairt, 350
lad a' sanas an cluasaibh an righ,
lad a' glacadh mo shleaghasa uam,
Dol thairis gun luaidh mu strì.
" C'uim nach sìolaidh," their iadsa fèin,
" Liath Fhionnghal o f heum ann a thùr ? 355
Bheil do shòlas an lotaibh nam beum ?
An deuraibh nan treun fo mhùig ?
A liath bhUadhna, sìolaidh mi fèin ;
Cha 'n'eil sòlas no feum am fuil.
Tha deura mar gharbh rè nan speur 360
Cur anam fo bheud 's fo dhubh.
'Nuair a shìneas mo shHos sios an sith.
DUAN VIII. TIGHMORA.
331
Guth garbh nam baoth strì am chluaìs
'Ga mo mhosgladh an talla nan righ
*S a' tarruing gun chlì mo chruaidhe. — ■ 365
Cha tarruing sin mo chruaidh ni 's mp :
Glacsa sleagh t'athar, a thrèin f hir j
Tog suas i an còmhragaibh còrr,
"'Nuair a ghluaiseas a' mhòrchuis gu beuma.
" Tha mo shinns're air mo thriall, 370
Mo ghnìomha do thriathaibh fo 'n sìiiKbh.
'Nuair ghluaiseas mi a mach air sHabh,
Air mo raonsa tha hath an dìibhra.
Chum mo làmh na lagaich o bheud,
'S leagh mòrchuis gun fheum fo m'fheirg, 37-5
Gun sòlas mu thuiteam nan treun
Mo shùile ag iadhadh mu leirg.
Tachraidh mo shinns're 's mise thall
Aig talla nan garbh gh,aoth tìar
An truscanaibh soluis neo-ghann, 380
Sùile lasadh gu mall do thriaith.
Do dhonaibh an armaibh gun fheum
Mar rè iad an dùbhra nan speur,
Tha trusadh tein-oidhche m'a gruaidh
Dearg sheachran air eudan gun tuar. 38.5
" Athair nan triath ard, O Thrèinmhoir,
Thus' tha chòmhnuidh leat fèin am fiar ghaoith,
Mo shleaghsa do Oisian nam beuma j
Biodh do shùile fo shòlas, a laoich,
Chunna mise fèin thu air àm 390
An dealra neo-fhann an neulaibh.
Mar sin biodh do shealladh neo-ghann
Mu mo mhacsa, 's e togail na sgèithe j
Mar sin bi'dh cuimhne air àrd threun.
TIGHMORA.
UUAN vni.
Air do mhòr ghnìomh, a thriath'nan garbh bheum.
Cha 'n'eil annad fèin ach gaoth." 396
Shìn e 'n t-sleagh mhòr do mo làimhsa,
Is thog e air àrd clacha ciar
Gu labhairt mu iadhadh àm-sa,
'S an liath cheann an còineach nan shabh. 400
Fo chloich dh'adhlaic triath a lann
*S glan chopan o shlios a sgèithe ;
E dorchadh fo smuaintibh neo-ghann j
Bhris focail gu mall o 'chliabh.
" 'Nuair thuiteas tusa, chlach, fo smùir, 405
'S tu air chall am measg còinich nam bliadhna,
An sin thig fear siubhail o chùl
E feadaireachd air t'ùir, 's e trialL
Cha 'n aithne dhuits, a laig gun fheum,
So monadh Mhoilèna fo chliù, 410
Anns 'na ghèiU an righ a shleagh flièin
An deireadh a bheum' air an raon.
Grad o f hianuis, a thrian do thuar,
An deireadh nam beum gu'n cùl.
Cha 'n'eil cliu no luaidh ann do ghuth ; 415
Do chòmhnuidh mu chaochan chruach,
Tha do bhhadhna gu luath fo dhubh ;
Cha bhi cuimhne no luaidh ort fhèin,
Iliir a's dona sa' bheinn fo cheò.
Tha mo chliùs* an truscan nan treun, 420
Gath sohiis do 'n àm nach 'eil beò :
Shiubhail mise a mach an cruaidh
Shaoradh laigse gun biiuaidh an armaibh."
E lasadh suas 'na chliù mòr fèin
Ghrad sgaoil an treun a cheuma còrr 425
Fo fhuaini daraig Lubair sa' bheinn.
Dt AN viii. TIGHMORA.
333
Thar taomadh is beucadh sruith mòir
Ag iadhadh sios o thòrr an soiJlse.
Gorm raona caol fo aomadh cruaich
Caoin thoirm nam fuaran shuas o charn, 430
Bha sgaoiie brataich mhòir nan sluagh
A* taomadh air fuar ghaoith nam beann.
So comhara iuil an òig righ
' O f haoin nam frìth an diomhair glinn.
Glan bhriseadli an athair o iar, 435
Sheall grian a* dol sìos o speuraibh :
Chunnaic an treun na sluaigli air sliabh ;
Chual e guth an t-sòlais m'a cheumaibh
Briseadh 's a' sgaoileadh m'an cuairt,
Glan dearrsa dol suas o chruaidh. 440
Ghlac aiteas còrr cridh' mòr an righ,
Mar shealgair 'na ghleann uaine fèin
'N dèigh frasa tha sìoladh am frìth.
Carraig ghlas tha boillsgeadh air beinn,
An droighionn gorm air sgoirm nan carn 445
'S e crathadh a chinn air gaoith mhal],
Na ruadha coimhead o'n àiridh.
Liath thall aig còinich chaoin nan còs
Chrom Claonmhal' a cheann 's e fo aois,
Gun lèirsinn 'na shùihbh fo cheò. 450
Air maide bard còr is e caoineadh.
Glan làimh ris an siubhal a ciabh
Sùilmhalla nan triath, is i fann
Ri dànaibh thriath' Atha nan sgiath
Ann an laithibh na h-aois a bha thall. 455
Ghluais farum a' chòmhraig o 'chluais ;
Chaisg focuil fo bhuaireadh a chlèibh,
334
TIGHMORA, DUAN VIII.
Mall osna gu dìomhair dol suas.
Bha tanas* nam fuath, their iad fèin,
Tric mar dhealan a* beumadh a smuainte ;
Chunnaic e righ Atha an treun 460
Fo chrom chrann na beinn' air chùlaobh.
*' C'uim a thàinig an dorch ?" thuirt an òigh j
** Shiubhail farum a' chòmhraig uainn :
Ann a dheireadh thig an righ còrr
Thar còmhnard gu 'shruthanan ruadh. 465
Tha grian a' sealltuinn sìos o iar,
An dubh cheò a' fiaradh o'n lòn
E sgaoileadh gu tiugh air na sliabhaibh
Mu luachair fo iadhadh nan tòrr.
O cheò tha do thearnadh, a righ ! 470
Paic a cheuma cur sìos fo chruaidh.
Thig do chòs Chlaoinmhail o strì,
Shàir ghaisgich, do 'm bi mo luaidh.'*
'S e tanas righ Atha a th' ann,
A gharbh cheuma mall, a chruth fo leus. 475
Thuit esan an gearradh nan àld
Ag iadhadh o charnaibh le beuc.
« 'S e 'n sealgair a th'ann," thuirt an òigh,
Fear faoghaid nan tòrr mu na ruaidh :
Cha 'n'eil ceum da gu còmhrag nan seòd : 480
Bhean ghasta 's i òg, a luaidh
'S i feitheamh fo ghruaim na h-oidhche*
Tilleas esan o thaobh nan shabh
Le faobhaibh nam fìadh eihd dhonn."
Sùil àiUidh na h-òigh' mu na chruaich, 485
Garbh thanas gun tuar a *dol sìos,
An sòlas a mhosgail i suas.
DUAN vnr. TIGHMORA.
535
Thuit esa fo ghruaim 's e gu 'thrian :
Shìolaidh an cruth gu mxìgach thall
Measg gaoith nan carn mall a' triall. 490
Bha h-aithne mu thuiteam an triath* ;
*' Tha righ Eirinn nan sgiath air làr !'*
. Na biodh cuimhn air a bròn gu thrian,
Chaitheas anam na h-aoise gu bàrr.
Thuit dùbhra dubh air taobh Mhoilèna, 495
Liath iadhadh nam fiar shruth an gleann :
Chualas guth Fhionnghail ag èirigh
Is lasair o chiar chraobh nam beann.
Thionail thall na sluaigh fo shòlas,
Le sòlas leth dorcha fo ghruaim, 500
A' coimhead fo 'n gruaidhibh air mòr thriath
Gun anam am mòrchuis san àm»
Is caoin o f hàsach nara faoin bheann
Ohluais guth mall nan teud gu cluais,
Mar thoirm nan sruth o shlios charn, 505
lad fada thall an gleann nan cruach
Neo-throm air aomadh donn nan sliabh,
Mar osag chiar air sgèith nan stuadh,
'Nuair a ghlacas i fear nan dos liath
Am fiaradh na h-oidhche fo ghruaim. 510
'S e focal chaoin Chondain a th' ann,
Is Carull le clàrsaichibh theud.
Thàinig an gorm-shùileach a nall
Gu Mòra nam mall shruth fo bheuc.
Ghrad bhris na fonna o bhaird 515
Air Lèna nan carn 's nan àrd thòrr ;
A bhuail na slòigh uile an sgiath'
Measg tionndadh is fiaradh nam fonn.
a
336
TIGHMORA.
BUAN VIII.
Ghlan sòlas an eudan an righ,
Mar dhearrsa dol sìos o nial, 520
Air aomadh uaine nam mòr flirìth,
Seal mun èirich an fhiar lom ghaoth.
Bhuail e copan caismeachd a sgèith ;
Ghrad chaisg e na slèibh m* an cuairt :
Bha aomadh nan sluagh ris an treun, 525
Ri guth an tìr fèin thar na stuaidh.
*' Shìol Mhòirbheinn, sgaoilear an so fleagh ;
Cuirear thairis an oidhche am fonn ;
Tha 'n dearrsa m'an cuairt air magh ;
Shiubhail dùbhra nan torrunn a null. 580
Mo shluagh so mo charraige treun
O 'n sgaoilear sgiath iolair gu cùl,
'Nuair a shiùbhlas mi mach gu beum,
Is mi glacadh dhomh fèin mo chhù.
Tha, Oisein, mo shleaghsa a' d' làimh ; 535
Cha bhioran fann balaoich a crann,
A chuireas an cluaran air chall,
Air raon, is e mall 'na thriall.
'So sleagh nan garbh threuna an àm
Chur sineadh nan làmh gu bàs. 54to
Coimhid-sa ri sinns'ribh nan treun,
Tha mar dhearrsa nam fuath o speur.
'Nuair a ghlasas caoin sholus air chuan,
Gabh Artho nan sluagh ri d' thaobh
Gu Tighmòra, a's fuaimeara stuadh ; 545
Cuir-sa righre ghorm Eirinn fo 'shùil,
Crutha àillidh thog cliu o shean
Gun dì-chuimhn na thuit anns a' bhlàr.
Mosgail fonn do na sàir air an raon :
DUAN vin.
TIGHMORA.
Cuireadh Carull gu luaidh an dàn ;
Biodh sòlas mu ghluasad nan laoch
An ceò maidne mu iadhadh nan carn,
Eiridh am màireach mo shiuil bhàn
Gu Selma nan crann 's nan tùr
Garbh shrutha tha fìaradh o ghleann
Measg tuinidh nan ruadh fo mhùig.
CONLAOCH IS CUTHONNA
An cuala Oisian gutli neo-f haoin ?
No 'n gairm lài fo aoraadh th' ann ?
Tric mo smaoin air aimsir nan raon,
Mar ghrèin f heasgair, tha claon an gleann,
Nuadhaichear mòr thorman na seilg,
Sleagh fhada nam marbh a'm' làimh,
Is ceart a chual' Oisian an guth.
Co thusa, shìol dùbhra na h-oidhche ?
Tha clann gun ghnìomh an suain fo dhubh,
Gaoth am meadhon an tallai gun soillse.
Tha sgiath an righ a' fuaim air àm
Ri osaig cairn, a's àirde gruaim,
Sgiath chopanach balladh mo thallai,
Air an cuir mi car tamuill mo làmh.
'S ceart gu 'n cluinn mi mo chara' fèin j
Is fada guth an trèin o 'luaidh !
C'uim astar air dubh-nial gun fheum,
A shìol Mhorni nam beuma cruaidh ?
An gar dhuit cairde an triath fo aois,
Sàr Oscar neo-bhaoth air cùl sgèith' ?
CONLAOGH IS CUTHONNA.
Is tric a bha 'n gaisgeach ri d' thaobh,
A Chonlaoich. an àm aomadh nan sleagh.
TAIBHS CHONLAOICH.
Bheil cadal air mìn-ghuth Chòna
Am meadhon tallai fo mhòr-ghaoith toirm
An cadal do Oisian nan còrr ghnìomh,
'S an ro-chuan m'a chòmhnuidh fo stoirm
Cha 'n'eil uaigh tha fo lèirsinn an Innis.
Co fada bhios sinne gun chHu,
A righ Shelma a's fuaimear gleann ?
OISIAN.
'S truagh Oisian do nach lèir thu fèin,
Is tu suidhe gun fheum air do neul.
An ceò thu bhàrr Lano, a tlirèin,
No tein-athair gun bheum air sliabh ?
Co dheth tha cearb do thruscain bhaoith ?
Co dheth do bhogha faoin nan speur ?
Shiubhail e air osaig do ghaoith,
Mar fhaileus fo aomadh nan nial.
Thigsa o do bhalla fèin,
A chlàrsach nan treun le fuaim j
"Biodh solus na cuimhne air beinn
I-thonn mu 'n èirich an cuan.
Faiceamsa mo chairde an gnìomh,
Chi Oisian gu 'n trian na trèin,
Air Innis tha dubh-ghorm fo nial ;
Tha còs Thonn nan sìan ag èirigh
Air carraig chòinich nan crom chrann ;
Tha sruth a' torman aig a bheul ;
Tha Toscar a' croraadh thar 'fhuaim ;
Y 2
340 CONLAOCH IS CUTHONNA.
Tha Ferguth fo mhulad r'a thaobh,
Cuthonn a' caoidh fada shuas. 50
Am bheil gaoth air aomadh nan tonn ?
No 'n cluinn mi air chrom an guth ?
TOSCAR.
Tha 'n oidhche fo ghaiUinn nan sìan ;
Thuit coiUe gu 'n trian o chruaich ;
Tha dubh-shiubhal mara fo nial, 55
Tha beucail nam fiar-thonn m'an cuairt.
Thàinig tein-athair le beum,
'S le sealladh na fearnai do threun,
Chunnaic mi, Fherguith gun bheud,
An taibhs' dona bha treun o'n oidhche j 60
Gun fhocal sheas e air bruaich,
A thruscan a' cur fuaim air gaoith.
Chunnaic mi dheura le truaigh,
Sean duine gun tuar, is e baoth,
trom smaointe a' taoma mu chliabh. 65
FERGUTH.
'Se d' athair, a Thoscair, a bh' ann ;
Tha e faicinn a' bhàis m' a shìol :
Mar sin a bha choltas san àm
'S an thuit mòr Ronnan fo nial.
O Eirinn ! nan cnoc a's uaine feur, 70
Cia annsa leam fèin do ghlinn !
Tha sàmhchair mu ghorm-shruth do shlèibh,
Tha grian air do raoin gun bhi malh
Is sèimh fonn do chlàrsaich an Selma,
Glan guth o do shealgair an Cromla. 75
Tha sinne 'n Ithonn nan garbh thoirm,
4
CONLAOCH IS CUTHONNA. S4i
Trom is duilich fo mhara-bheuc thonn,
Na tonna le geal cheanna baoth,
Leum thairis air aomadh na tràgha ;
Mise crithe ann am meadhon na h-oidhche. 80
TOSCAR.
C'àit' 'na shiubhail anam a' bhlàir,
Dheagh Fherguith nan leadan liath ?
Chunna' mis' thu gun eagal o bhàs,
*S do shiìilean dealrach ari sòlas nan sgiath.
C'àit' 'na shiubhail anam a' bhlàir ? 85
Cha robh eagal air sàra riamh.
Gluais, coimhid air glas lom na sàil :
Thuit a' ghaoth le sàrachadh shìan ;
Tha crith air na tonna fo fhiamh
Gu 'n caidil a' ghi'ian an ciabh nan stoirm. 90
Gluais, coimhid am mòr chuan, gu 'thrian
Tha maduinn gu iar, is i liath.
Seallaidh solus nan speura o'n ear,
Le mòr-chuis, mar fhear, m'a shoillse.
Sgaoil mise mo shiuil le sòlas 95
Fo thalla ard Chonlaoich nan triath ;
Mo thurus gu Innis gun chala.
Glan Chuthonn* air tòir nan agh ciar
Chunnaic mi, mar dhearrsa na soillse,
Teachd 'na bhoisge o na nialaibh ; loo
A leadan mar dhubh-chùl na h-oidhche,
Air geal urla ag èirigh gu dian.
I 'g aomadh, a' tarruing an teud,
A ruighe glan air a dèigh a' dol sìos,
Mar shneachda air Cromla gun bheud. 105
Thigsa gu m' anam, a làmh-gheal.
i
U2 CONLAOCH IS CUTHONNA.
Bhan-sealgair na sàr innis faoin.
Tha h-uaire fo dheuraibh gun àireamh ;
Tha i smuaine air Conlaoch neo-bhaoth.
C'àite *m bheil do shìth-sa, òigh, 1 10
Chuthonn na mòr throma chiabh ?
CUTHONNA.
Craig chorrach tha 'g aomadh air sàilj
Liath chranna fo aois le còinich ;
Na tonna a' gluasad mu thràigh ;
Air a thaobh Innis bhlàth nan ruadh : 115
An sin tha 'g èiridh tùir mo rùin.
Oighean na seilge thill o 'n bheinn ;
Chunnaic e 'n sealladh air chùl.
C'àite bheil nighean Rumair nam beum ?
Cha do fhreagair na h-òighean fo ghruaim. 120
Tha mo shìth-sa air cruachan Mhòrai,
Shìol innis na tir fada shuas,
\ TOSCAR,
Tilleadh an òigh gu 'sith fèin,
Gu talla nan teud aig Conlaoch :
Is caraid do Thoscar an treun ; 12 >
Bha fleagh do mo rèir 'na mhòr thir.
O Eirinn èireadh osag thlàth
Cur seòla gu tràigh na Mòrai,
Air Mòra, tha sàmhchair do 'n òigh ghloin.
Lài Thoscair tha snàmh gu dhòruinn, l^
Suidhidh mise an còs fo dhian
'S mi sealladh air grian an raoin ;
Tha aiteal sna crannaibh o nial
'S gu ciuin tha gìan ainnir neo-fhaoin,
3
CONLAOCH IS CUTHONNA. 343
Cuthonn nan aoidli le *guth bròin. 135
Ach is fada o mo chluais an òigh
An talia Chonlaoich nan corn fial.
CUTHONNA.
Co an nial tha tuiteam orm fèin,
Tha 'g iomrachadh mo threuna shuas ?
Tha mi faicinn an truscain gun fheum, 140
Mar liath cheò air astar mo chruaich.
C'uin a thuiteas mi, Rumair thrèin ?
Tha mulad mo chlèibh gu mo bhàs.
Nach fhaicinnsa Conlaoch nam beum,
Mus tuit mi an tigh caol gun chàil ?
OISIAN.
Chi thus, a ghlan òigh, do rùn fèin ;
Tha astar an trèin air a' chaol,
Bàs Thoscair a' dorchadh m'a shleagh,
Tha lot, is e dubh, ann a thaobh,
Gun tuar e aig tonna nan uamh,
Is e feuchainn a chruth is e baoth.
C'àit' am bheil thu fèin le d' dheoir,
'S àrd thriath na Mòrai gu bàs ?
Thrèig an aishng ghlas mo chhabh ;
Cha 'n fhaic mi na triatha ni 's mò,
A bharda nan àm a tha gun triall,
Cuiribh cuimhn' air Conlaoch le deoir,
Thuit an gaisgeach roimh iomall a lài ;
Lìon dorcha a thalla le bròn.
Sheall a mhàthair air a sgiath air balla ;
Is bha snàmh na fala 'ga còir.
B' aithne dh'ise gu 'n thuit thu, a thrèin ;
150
155
160
3U CONLAOCH IS CUTHONNA.
Chualas a guth fo bheud am Mòra.
Am bheil thu, òigh, gun tuar gun fheura
Air taobh gaisgich nam beum, Chuthonn ? 16S
Tha oidhche tighinn ; tillidh ghrian
Gun duine gu 'n toirt sìos gu *n uaigh ;
Tha thusa cur eunlaith fo f hiamh ;
Tha do dheura mar shìan mu do ghruaidh ;
Tha thu fèin mar nial a's e glas, 170
Tha 'g èirigh gu fras o lòn.
Thàinig sìol Shelma o'n ear,
Is fhuair iad Cuthonn gun tuar ;
Thog iad an uaighean gu lèir ;
*S bha fois d'i ri Conlaoch nam buadh. 175
Na gluais-sa gu m' aisling, a thrèin ;
Fhuair Conlaoch nam beum a chhù ;
Cum fada do ghuth o mo thalla ;
Tuiteadh cadal fo fhaileus na h-oidhche.
Truagh ! nach dìchuimhnichinn mo chairde 180
Gus nach f haicear air àrd mo cheum
Gus an tighinn le sòlas na 'n gara,
An dèighs mo chairis gun fheum
Le beud na h-aois chur sa' chaol-tigh fhuar.
CRIOCII.
.1
I
I
Live Music Archive
Librivox Free Audio
Metropolitan Museum
Cleveland Museum of Art
Internet Arcade
Console Living Room
Books to Borrow
Open Library
TV News
Understanding 9/11