Skip to main content

Full text of "David, virtvtis exercitatissimae probatum Deo spectaculum : ex Dauidis pastoris, militis, ducis, exsulis ac prophetae exemplis"

See other formats 


f^ 


'  —  — ^  ^ 


/ 


^mm 


i  o  l/<^''^' 


it)v 


•  J 


«. 


W:^^ 


DAVID,  ip 

VIRTVTIS    EXERCITA-^ 

tiffimae  probatum  Dco  fpcfiaculum,  zx 
Dauidis.Paftoris.Militis  Ducis.ExfuU» 
ac  Propheticxemplis,  ' 

B£N£DiCro    ARIA   MO^- 

tano  medttantead  pietatu  cultum 

propc/itU. 

^nctslatninJs  ornatum  aloanneThc» 

doro,  &  loanne  Ifracle  de  Bry,  fratri- 

bus  ciuib.Francofurtcnfibus. 

§lt4id  huic  noui  editioni  /jConrado 

RlTTERSHvsio  exhiblioth.MBer' 

giiprocur/iti,  accejferit ,  pnfatio 

decebtt. 

Ej£  Officina  M.  Zacharix  PalthcniJ. 

H-  D.  XC  VII. 

Im^rnfif  loan-  Tfiroi    ct    lo    Ifrarl    ic  Bry  ■ 


^^''^-/1 


IN    SACRAS    tJ^EDlTATIONES 
Dn.  Matthi^    Bergii. 

Pio$  manes  Clariflimi,  dodiflimi  &  feligiofiflimi  Viri  M.  Mat- 

THiw£    Bergii  ,  Prsceptoris  quondam  fui  fe- 

liciiHmi,  alloquitur 

RoDOLPHrs       COCLEN  IV S 

Trofef?.  (tMarp. 

^Ic ^iuis B ERG  i.Media  tua pofihumaproles 

LuceapparetJoonos^dumScholafacra^tuHS, 

HAcnata  V ran i E^ple£lrum moderanteTrO' 

JtTAC  'vitaque  tuamjfirat  et  ingenium^(jphetA  \ 
Vtilium  tua  "vitafuit  meditatio  rerum : 

Totafuitprobitas :  totafuitpietas :  {clis: 
Cluam  KiTTERSHv  s  ir  sferUdat  ^iferefc'- 

Magna  fit  ergo  illigratia^  magna  tibi. 


ILLVSTRISSIMO     PRINCIPI     AC 

DOMIN  O.   D.  OTHONI    H  E  I  N  R  1  C  O,   COMITI 

Palatino  Rheni, Duci  Bauaiix ,  Comiti  Vcidentiae  Sc Sponhcimii dcc 
Dominofuo  clementiflimo, 

crNRADrs   liiTTBRSHrsirs   ic. 

S.     D. 

^^^  Vpcrioribus  diebiis  cum  adSocrum  meam  'r^^nu^  profedus 

^^^ ^°"'^^*^^^^ *^  amplexu  muruocariOimorucapirumemeoique 
^^g  cxhilarairem.  acceait  hoc  (jupque  ad  cumulum  \ximx ,  quod 

tua,IIluftrimmePrinccps,menla&aIIocutionemedienabare, 
ttquc  ira  veterem  tuam  in  mc  clcmentiam  nouo  documento  dedara- 
bas,nouoqueTibimeauaoramentoiam  antevadatufatis  obftringcbas. 

DiIceflitumitaabafhnemeoZachaiiaStaudnero]C.qui&  ipfe  in  illi 
ccena  (vt folet farpiflTime )  tu^  menfe  particeps  erat ,  vt  promittcrem,  mc 
Tuatnergamcclemcntiam  beneficiaque  tacitc  nullo  modo  pr^teritu- 
rum,(cdvbicunq;occafiodaretHr,  prxdicaturum  grato  animo  qua  pri- 
,uatim  quapublice.  Accidit  deindc  paulo  po.ftquam  Sultzbachio  mo 
huc  ad  opcras  Academjcas  reuerti,  vt  Typographus,(r«/^.^,te«,«^  hi- 
Jtori^pAutd^^m^o  dederam  imprimendas  ciusoperis  iam  inftantibu» 
nundinis  abioluendi  emitrendiquc  in  publicum  dedicationem  me  fla- 
gitaret.  Nondmcogitandummihifuitdepatrono,cuihocmunus  era- 
tumatqueconueniensefl^epoflct.  Erant  enim  adhucinT  Cdfit  defi 

XX  cogitationes  mea^,  vt a qua &antehac,  & nunc  nuper  infignia  af cepi fl 
lem  benehcia :  quibus  aut  hac  vna ratione,  aut  nullagraras  yipcs  repcn- 
deremihiconceditur.  Amplexusigiturfumambabusvelutvlnisprki- 
tammihioccafioncm,&libdIumiftum  compleaentemomnis  generis 
virtutumcxemplaex  hiftoriaRegisac  Prophetx  Datidis  feleSla  Ti- 
bi,vt  virtutum  omnium  fedatori  &  protedlori  benjgnifs.&opt.vitio- 
rumautemoforiacvindidacerrimoPrincipi,infcribendumatqueofFe- 
rendumccnfui.  VtnuncaIiaslaudesTuastaceam,quasguata  celebrabit 
pofteritas.  Quis  nefdt  quanto  facrarum  literarum  ftudio  tenearis  ^  qua- 
rum  &priuatim  quotidians  ledioni  mcditationiquc  ardentiflimis  pre- 
cibus  mixtx  incumbis ,  ceteraque  omn.ia  pofthabes,  &  publicx  enarrati- 
ommEeclefiahbenter&frequentcr  folesinterefl^c.  Neque  vero  illa- 
rumautLedloresotiofus.autobliuiofus  auditor:  Sed  ad  carundcm  di- 
^«ata  &  ipfc  Tc  conformare  ftudcs,  &  vt  ciucs  Tui,maxima-quc  hi ,  quo  - 

A  X 


rummlniAerio&rconfactudinevtcnSjii/HemfefeatrefnpercntjOpenm 
Tfal.toi.    dareconrjeuin:!.  QuosaregiafuaDauidnofter  excludit,  eofdeir- &  Tua 
a  feeYfulareiubc^t.  NuUiinhancimpio,  profano,  impuro,rncndaci  ,in- 
Philip.df.    iufio, obtred.Kor;,adulatoriadiruspatet.  Qui^cunq-ue  vera  funt^quar- 
V.8.       cunque  pudica,qua.*c!mqueiuftajquxcunquerancta5qua?cunque  ama- 
bilia,  qu^cunque  bona:  fams :  fi  qua  virtus,fi  qua  laus  dilciplins :  horunl 
quafifcholaeft  Aulatua:horumveIutfacrarium  eftgynsrceumtuura:  vi 
inhocpotillimumveriatam.inftituram,  6:bonismoribusimburam  eile 
vxoris  mea:adole(centiam,magn2dotis&  amphls.fehcitatislocomeri^ 
to  nuraerem.  Cum  enim  ilL-e,  quas  commemoraui,  virtutes  coramunes 
fint  Celht.  T.  cum  liiuftuiflinu coniuge /  aliquam  earum  partem  ex  quo- 
tidianaconfuetudinetotiusquadrienniietiaminanimum  acmoresmes 
puclla:  transfufam  efle  verifimileeft.     Raronamquefallitprouerbium 
vetus,;xo7c-^  cu  Aj^^o^ycu yTolcu  Ka\  au  ^^^TrcfJviAf.    Qtiales  dominar, talcs 
etiam  faraula:.  lambonarum  literarum  ftudium,  quodadoielcensolim 
adamafti,  <?cquod  in  regia  quoqne  Danica  coluifti ,  praeeunie  viam  erudi- 
to  in primis  &  probo  iuuene  Adamo  Sch vvarrzio,  ne  nunc  quidem  inter 
curasgubernationis te depofuiire, declarant faris rua  fuper  menlacum e- 
rudiris  hominibus  crebra  coHoquia:  quibus  nifi  impenfe  dcledarere, 
non  tamf^pevocares  CL.  Sc  coniukifs.virum  D.  Chriftophorum  Rei^ 
chardu  IC. Cancellariu  tuum, D.AgricoIam  IC.  &  Aduocatum  difertifs. 
loannem.  luglerum,  venerandum  virum,  facrorum  antiftitem  fidelifs. 
ciufque collegam  Cafp. Sraudnerum , &c  huius fiatrem  Zachariam  IC. &i 
BeruuardumStanium,Ludimoderatoremperitiis.aliofque,ium  afiines 
tum  amicosmeos,quoshonoris  caulTa  nomino.  Horumerudita  collo- 
quiadepiecare,dclitcris,de  hiftoriarummonumencis^tua;  menfe  arbi- 
vtraris  elfe  quedam  condimenta,  quibus  vix  vnum  in  hebdomada  die  fufti- 
res  carerc.  Eodcm  pertinet,  quod  explorationi  profed^mura  iuuentutis 
Scholafticas  ip(einterelle.atqueadexcirandaeiufderaftudia,pr.Tmiatuis 
infig-iibusdecoratadiftribucreinter  hanc  non  dedignaris--  qu^e  quoties 
Scholaftici  vel  oculis  vfurpant,vel  manibus  traclantjtoties  ieadvirtu- 
tem,pietatem,eruditionemferioaropleLlendam&excolendammirifice 
fenriant  inBammari.     Qnx  cum  ita  fint,fpero,T.  CeKit.  &a  megra- 
tum  fore  hoc  munufculum  •  quod  cum  primo  prodirct in  lucem  ante  hos 
XXI I,  annos,RegepQtentifIimodignumeftiudicatum.     Quacveroiri- 
terim  ab  auunculo  meo  eidem  aditdtre  mntcxpIicariones,effquantura 
aderudirampieraremexcirand3m,augendam,proracuendammomenti 
habeant,  & ipfc  quondara adolefceni)  iub  opt.illo  magiftro  meo  experciis 

furo 


fum,^h3udduti'ecTpcricntiircti*amaIii'jC|ui'hafcerne{3ItaHoriesvelip/f 
Jegere,vel  iux  iuuenturivolucnntinculcore.  Eius  vcroopulculi  dedi- 
cand'  ius  vndemihicompecnt,  exepiftoJaadLedorc  meacuiuisin  jpm- 
tu  eric  cognofccre^nehic  pIuribusT.CeHit. remorcr.  Erit  etiam  ha;c, 
nifi  failor,  quantulacunqueaccellio  BibHothci^aj  oppidi  tui  Suhzbachici, 
quam  audfo  Te  quoq;  opt.&laudatifs.inftituto  vellcjp  virih  inftaurare  & 
augere.  Vidi  eam  iplc  nupcr magna cum vohiptate,  monftrante D. luglc- 
ro,  6c  ex  hoc ipfo  aigumento  intci]cxi,qnara  a  mulcis  annis  vel  potius  ic- 
cuhs  hter.T  in  tua  illa  Ithaca  floruerint  atquc  in  pretio  habits  fuerint. 
Loquituridcmftatuailla,cuius  mc  confpedlusvehementer  deledauit; 
^lcdenceSenatusraro  &haudi'cioanvnico  inter  noftros  homines  ex- 
emplo,  Dodro ri  (uo  de  Ecclena  &  Schola  ( vc  tunc  ferebant  tepora)  prac- 
clare  mcrico  honoris  &:  memoria;  cigo  in  eadem,  cx  qua  docuerat,cathc- 
dracolIocauit:vtdeincepsquoqueibidempiet3tis  &do6trin^  fedemac 
domicilium  futurumvideatureirelperandum:  quodequidemexanimo 
voueo  6c  opto.  Bene  Vale,  Iiluftri(s.&  Clcmentils.  Princeps.  Deus  Tuam 
Celiitud.  cum  tota illuftrils. regia diu  fupcrftitcm ac florentem  clle  velit. 
AltorphiiexAcademiaNorimbcrgenfixi.Kal.Septemb.cio.  id.  1 1 1  c. 

AD    LECTOREM. 

T)Ofteaquam  auuriculus  &  velut  alter  patens  mcus  Matthias  Ber^itis 
-*-  piajmemoriae  Bibhothecam  fuam  moriens  mihi  legauit  prascipuara, 
fupremaquc  voluntace  fua  nuncupata  potcftatem  dedit,ex  fcriptisfuis, 
qua:nonpaucacompo(uerat, meoarbicratu  veledendi,quxcum  frudlu 
a  pluribus  legi  ac  lucem  fcrre  pofle  viderentur,vel  fupprimendi ,  quae  for- 
taflislatcreatqueignorariprarftaref.cum  illa  rccenfens  animaduerter^, 
pleraque  omnia  cx  priorepotiusquampofterioregcnerec{Ie,peccatu- 
rum meinopt. mer. viri manes vtihtacemqueadeo  publicam  cogitaui,fi 
nihiIindeinlucemadrpe6cumq;hominum  profcrrem.  Sed  vnde  po- 
tiflimtj  editionisinitium  Uccixm ,  ftipe mihi  dfii;iam traxit/ententia  wen- 
tem, vt Claudiani verbis vtar.  Confultationem hanc diflicilem  mihi  ma- 
ximefscicbatfcriptorumillorumcopia&varietas.  Suntenim  eoruma- 
lia  ad  Philofopham  de  moribus  explicandampertinentia:ftint  gjuibus 
boni  au6Vores  vcriufque  lingus  aut  emendantur  aut  illuftrancur:  fimc 
quibusfacrarlitera?,  maximequeNouiTeftaracncienarrancur:  func  de- 
nique  quibus  controuerfa  nonnulla  religionis  noftrs  capita  copiofe  per«- 
tia(^antar.Etii  enim  contentiofus  non  erat  Bergius  nofter,  neque  in  acu- 

A  3 


(nincc!ifputancli,fedinfand'moniaviuendi  fummam  Chriftlani  homi- 

nisarcem  pofitamclIeiennebar:tamencumaTheologis  quibufdam  U- 

ceilitus  ellec,  mque  hanc  areiiam  quafi  pertradus , etiam  fuum  iudiciurft 

de  iis,  quiE  in  controuerfiam  vocata  elTent,  dogmatis  exftare  voluit.  Sed 

illorum  Indbx  ahbiameproferctur.  Qusdam  autcm  eorum  ipfcau- 

^or  paulo  ante  ,quamaDeoadvitammehorceuocaretur,inpubhcuni 

edere  cogitabat,  maximequcDeEcclefiac  vers&  falfe  rationibus;  Dc 

Arte  interpretaadi  fcripturas  (quem  vnice  optabat  poife  ad  poileritatera 

propagari)(3<:  Commentarios  repccitx  Pra:le6lionisin  Ethica  Ariilote- 

lis,  iam  in  mundum  reda6los  &:ad pra:lum  paratos  habebat.Quamquara 

igitur  cgo  h^c  ipiius  cogitata  cxiequi  forcailis  fine  reprehenfionc  &cum 

quorundara  ctiam  gratia poilem, initio ab  his,  quse  dixi ,  voluminibus  fa- 

ito :  tamen  ex  omnibus  tale  quoddam  opufculum  feligcre,  &  ccteris  hoc 

tempore  praemiccere  placuic,  cuius  ledio  quam  plurimis  conuenirct,  vti- 

litatesque  latiillme  diffandercncur.  Huiufmodi  elTeiftas,quibusnunc 

prsfamur,  Sacras  medicaciones  in  hiftoriam  Dauidis,  cuiuis  xquo  ledori 

arbitror  eiTcmanifeftum.     Isenimfuit  D  AviB,cuiusvitavariisia6lata 

cafibus,  cxempla  prasbere  poteft  omnium  ast»tum ,  cuiushbet  fortuns  & 

conditionis  hommibus ,  vel  ad fugiendum  ( qua:  funt hic  pauciiHma ,  ied 

tamenaliqua:  quisenim  hominum  ^y«t,udpT>7T®-fuit?)vcl  ad  imitandii, 

(qua:  funt longe  plurima : )  vt  veriilime  hiftoria  vicae cius  dici  poilic  V ir- 

TYTIS    ExERClTATISSlM/€    S  PE  C  T  A  C  VL  VM  fiuC  T  H  E  ATR  VM. 

SeddehuiusopufculiaBergio  meoadhanc  formam  elaborati  oc- 
cafione&iineatquevtihtatibuspauca  hictibi:  beneuolcLedor;  com- 
memorandaiunt. 

Bencdid:us  Arias  Montanus.cuius  icripta  crudiciillma.atquc  aJ 
Chriftianampietatcmexcitandam&alcndamvtiliflima,  maximi  faccrc 
Bergius  folebat, libentcrque  leditabac :  is  ergo  Bcned.  Arias  vt  homo c- 
legantiilimus,piduris  &  emblematis  iacris  impcnic(vtapparct)dele- 
6tatus,ahquot//oi'o;:k^W|[/.*Td,  AntWcrpia:  inajsinciia  edidit/  inter  alia  ct- 
iamodo&quadragintapidiurasextotidcm  particulis  feu  adlibus  hifto- 
ria^Dauidis  depromtas  atque  cxpreilas  emiht  Anno  isiS-  Ac  nc  illac 
mutx  eflcnt,  eafdem  quafi  voce  animauit,  additis  adfingulatmemata 
Tetraftichisfuis,quibusdodrinam  <k  vium  cuiusquc  hiftoriae  brcuitec 
&ncruofcindicaret.  Earum  ergopidurarum&horumvcrfuumMon- 
taniHifpanicicxemplar  nadtus Montanus  nofterSaxonicus,cum  vide- 
rct,paucorum  idopushominumciIc,quod&  tabellie  iftae  aene^  maio- 
lis  efTent  prctii,quana  vt  a  tcnuioribus  comparari  polTent ,  nec  adeo  mul  • 

taect- 


tieetiamvclimpreflivelimportataradnos  effent.vt  fiifficcrcnt  omni- 
bus,  &  quod  in  ifta  breuicacc  nonomnibus  obuiusauc  prsfpicuus  clfec 
auciorisfenlus:rationeminiit,perquamvrriqiie  huic  incommodo  oc- 
du rreretur, &  vtilitas  huius operis ad  pluics dimanaret.  Itaque cum  (uos 
difcipulos  (quosinter  ipfe  quoque  me  aHquot  annospueciti^  exegiile 
gaudeo)  vna opera  &  piecatis  cognitione imbuere , &m  ftylo  formando 
inftituerc  arque  excrcere  magna  cum  cura  niteretur :  haHC  aliquando 
(jbimaceriamddigebacin  quainduflria  noftra  occuparecur.  Prse^bac 
aucem  nobisfuaparaphrafiatque  explicatione  TecrallichorumB.  Aris, 
cuius  fi!umdudumq;icquencesinpangendis  verfibus  nos  quothebdo- 
madis  exerceremus.  S<j-pe  eciam  vel  luam  vel  aHcuius  ex  proucdtiori- 
bus  difcipulis  (quem  (imul  verborum  honorc afficiebac,  & laudibus  can- 
quam  ftimulis  excitabaCy^  elaboracionem  pro  paradigmace  nobis  propo- 
ncbac,  in  quod  incuences,  quid fequcndum  fugiendum ve  eftec , animad- 
uercercmus.  Qua  diligenria  vir  opc.  Sc  magifter  fidehffimus  hoc  con- 
fcqucbacur.quodvolebac,  nimiiij  vc  eciam  quinoneirencanacura  ma- 
gnopere  inftrudi  faculcace  icribendicarminis,ahquamfibicamenarcis 
poccicac  pcriciam  compararenc,omnes  veroadfacrarum  Hcerarum,  ex 
quibusillajmatericeftyheirent  depromtse,  leclionem&  amorem  inui- 
tarentur.  Scdhasalia  quoqueracioncfuisdifcipulisfamiliaresreddere 
virreligiofiilimus  ftudebar,cum  quocidianas  docendi  operasf^quas  (Ibi 
nonnifiagrauiflimismorbis  interrumpiaucimpediri  paciebatur)abre- 
uiac  fummaria  explicatione  vnius  capicis  Bibhorum,quodahquem  ex 
difcipulorum  coecu clara voce recitare iubebat, ordirctur.  Dignum pro- 
fc(fto  exemplum,  quod  omnes,  quorum  fidei  iuuentuiis  inftituiio  eft 
concredita,lequantur, nam  vtceterisinrebus,ficin  hilce  pictatis  exer- 
citiis  referc  plurimum, quo  padio a teneris airucfias , vel  potius in  eo  funt 
omnia.  Raro quippe  qui in  prima a^tate  a pieiatis  excrcitiis  alienus atq; 
auerfus  fuit ,  adulcus  corum  amorem  concipic :  Raroctiam ,  quiilla  tunc 
libenter  frequcntauit,  poftea  abiicic  aut  deferit: 

6t  fiHdiismoresconuementeremt. 

Cum  igitur  hoc  opufculam  aHis  quoque  profuturum  exiftima- 
rem,  nec  illis  tantum,qui  in  fchofis  ad  fimiles  vfiis  illud  applicare  volent, 
verumetiam  his,quiin/acrominifterioaut  in  republica  verfantes  idle- 
(!Hcabunt  (nam,  vt  lupra  dicebam  ,  ex  Dauidis  vita  cuiuis  hominum  ge- 
neriiicecaliquid,quodfibi  vfuifithaurire)  diucius  iilud  fupprimerc  n©- 


lui;  fed ctim  Zacharia  Palthenio  Typographo,  viro  inprimis  diligen- 
te,erudito  atq^.ieinduftrioegi.vcilkid  rufciperec  imprim-ndum:  qaod 
ipfc  haud  grauace  fecir.  Tu,  amice  Lettor,  hunc  iaborem  quo  da- 
inuii  animo  accipe ,  eoquc  adincremencum  piecaas  &  eruditiouis  vte- 
rcacfruere.     Valc. 

T>AVIT>I     REGVM     TR^^ 

STANTISS.  B  E1S(^E'T>ICTI    ARI^ 
Aiontani  Dedicatia, 

Vtcqmd  tndexempLtr  vita ,  ingeniit^ueprobandi 

Fabnla  compofHtt^  veldedit  htfioria ; 
OMJccjmdin  hunianisfiiitadmirabtlerchMi 
QMOi  bene  CHlmfidespromouet  ac  pietas  x 
Vnm  Isjjiadts  vtrnm  propriHmque  probafli 

l^rdfenti  tn(lrHttit.s  numinis  auxilio, 
QHAbreutbpu  memoratatHUi  jfeilanda  theatris 

Exhibete  puro  peUore  difcipHliis. 
Otia  co»ttngant,optatu  ^ copia  mentis 

^y\^tagn£,  z^Jit  votijpes  mihi  certu  bonii 
fpfe  ego  componamqHe  tuos  veterumejHe  labores^ 

Et  rejeram  numeris ponderibi4fq'4e  fuis. 
Et  quanto  cunUis prAfiarevidebere^tcinto 
Vatibusipfe  altis  vtiliora  canam. 


HYMNVS     IN    DAVIDEM. 


H 


Eroa  magno  peElore  perpeti 
T)od:um  laboresy  exflia  ^  minasi 
Iras,furores~,  acfnperba 
Aionfira  rudi  cane  Alufa  pleliro : 
*I>ecepta,  cjHem  nonfcedera  centies 
Regis  minacis  ^  nimium  feri, 
(onceffa  nec  iufi<z  vltionis 
Copia  non  licitos  in  aEhts 
TranfuerfHin  abegit :  verum  animif^i 
jQ^  vt^&r,  hoftt6  viUor  itern  fHt^ 

Fatrls 


Pdtrls  fHpremi  prdjfolari 
y^MXf/fftm  dtdtcttjidem^He, 
Hunc  fnrMX  vili  BethU  humtlem  lare 
(^AuUs  fequentemfouerat.  Htnc  Deo 
tJ^Candante  fceptru  defitnatur , 
Pra,  ejuilftti  omnia  regna  ntlfunt. 
Funda  illefregit  ( res  noua  j/impUce 
Horrenda  vafit  tempora  Golia:, 

Afertor  ^  vtndex  fuorurrUt 
1)edecorumque  feueriu  vltor. 
Vincenda  femper  prdlta  ^  hoftbtu 
Dandum  fuperhis,  ^uodfubeant,  iugum^ 
Sperare  iam  primis  tn  annis 
Vrfa  eadens  dedtt  ^  lexna. 
fn  bella  ejuantus  tenderet,  emnibm 
lie  comprobauitygloria  tjuos  De» 
LeUi  male  vrebat  popelli , 
Foederis  indocil&s  ^  Aqui. 
Incifa  ejuondam  marmore  duplici 
Prdceptn  verbts  ac  digtto  T)ei 

Curauit  ^  morem  facrorurru 
Confittutt  celebrestjue  rttus. 
Idem  fbuantis  munere  barbiti 
Vtclura  dtxit  carmina ,  qu£  Draco 
Antt(juus  audire  obfiupefcat, 
QuAejue  probet  'Deus  ^  fecundet, 
Exempla  iufiis  regtbtu  hic  daret 
SeBanda  cunBts  partibtu  integre , 
7^i  iaudis  immenfi  nitorem^ 
Pefitfera  inficeret  cupido. 
Sufieptufoedt  pondera  criminis^ 
InfltUa  cdtco  S  peBore  vulnera 
Obliuiofiis  necdolere 
Pr^bet  amor ,  necjue  cogitnrei 
Donec  veternum  peEiore  depulit 
Sermo  verendt  Fatvs ,  ^  acrior 
%efponfio,  cui  noffe  l>{umen 
Fatlafimul  dabat  C^futura, 


B 


Felix  carentefnfipiltitia  mala  < 

Cens  na^aregem! proxima,principi 

Snbie^la,  qm  reBum  probandi 

ConfiiiHm  monitoris  audit, 

IDEM     HYMNVS     PROSA     GRATIONE     E  X  P  O- 

fitiis  a  Matchia  Bcrgio:  qui  eiimconcinnauit  exdiiabus  odis  Bencdidi 
AriaiMontani,qu2e  iunt  incer  H  VMAN^   Salvtis    Monvmenta 
XXI 1 1.  &  XXI  I  i  I.  quibufdam  de  fuo  addiiis,  quibuidam  muta- 
tis,vcLed:oremdocebit  collatio. 

^^^S^  Icam  ^  celebrabo  'Damdem.,  hersem  maximum,et  omnibm  rebui 
^E^gM/pe^atum  probatum/^ue:  Quem  neque  indigntjfun^x.  Saulis  iniu- 
^^^k  riA^neque  opportHnitas  vtnditidiinhunc  exercendA  eoperpulit^vt 
innocens  nocentem  occtdere  vellet ,  aut  vlttonem ,  cjuam  Detufibi 
referuari  vult,  ip/e  vfurparet.  Ille  vero  patientia  ^  auxilti  dniini  exjpetla  - 
tione  cum  hofiesfuos  ftipe  ,tum  feipfum  femper  vicit.      Beih!a  illum  primo 
habuitpaflorem :  eJ^fox  vero  viditipfum  ei  regno  prefe^um ,  ejuo  nuHurrLj 
ingenere  humanofuit  pr^fiantiiu.     Huic  itaprifuit ,  vt/icut  Goliam  tllum 
immanem  nouogenere  armorttm  ^  belUfuperarat  etiam  nuncpafior  ^  ado- 
lefcens,fic  ^ alios eiusfmtles htfies  fimiltter  debellaret  ,populum(^ueT>ei  in 
optutijfimam  libertatem  ajfereret.    Talem  ipfum  regemfuturum  portende- 
bat  iam  olim  tHud ,  e^uodpafiorem  adhuc  agens  leonem  ^  vrfum  inuadentes 
gregem,  fuis  manibus  trucidarat.     Quantui  bellator  effet ,  expertt  funt  ho  - 
fies ,  auote^uot  populum  Det  lacejfere atcjue tnuadere  aufifunt.     Idem  vero 
curauit  etiam  id,  cjuod  ^  in  beilo  ^  inpace  omntum  operum  nefirorum  pri- 
mum  effe  debet,  vtfctlicet  religio  verafloreret.     fnfuper  etiam  ipfe  taUa  con- 
didit  carmina ,  quibuu  nthtlpoteii fieri  dtmniw ,  nihil  fanUerum  hominum 
^fibus  aptius,  qu£  audienstpfe  contremtfcat  Satanas.      O  quale  exemplarO' 
mnis  virtutis lUe ejjepoterat  rebus  omntbm  in  tota  vitajua ,  nifi  lapfu  qrauif- 
JimoiterumatqueiterumfujJfetpr£uentm!  Sed{cjui  J^^Tspc^  TAas-  dtcttur) 
A  lapfibui  fuis  iterum  ereEius  eU  Propheta  ^athants  falutari  cafitgattone 
C^ monitis.     Prima  populifelicitasefi , taltparere  regi ,  cjuiomntbm  n&uis 
careaf.proxima  talem  habere ,  qui  humana  infirmitate  prAuentm,fideles 
€onfiliariorum\adm9mtiones  patienter  admittttj  (^Jua  crrata  emendat. 

PRIVS. 


PRTVSQVAM    AD    SINGVLAS    PART  ES    HISTO-^ 

tix  Dauidisde(cendamas,operne  pretiumnos  fadluros  exiftimauimus.fi 

eiufdem  &  aliudEIogiuminitio  adfcriberemusex  facrarum  Anti- 

quitarura  monumentis  Lvdovici     Hildessemii 

Confulis  Andernaci. 

DAriD. 

PTnguia  ceu  grato  fragrmt  epobdlpima  fucco  ^ 
Sparfi  vel  m  farjtlos  tharea  granafocos : 
Tamjacer  Ifatdes  dimnnm  jfirat  odorem-i^ 

IVon  fscKi  acfummo  -vt^ima  grata  'Deo. 
Tene  puer  vajium  mirandci  cade  gigantem^ 

Strauitf  ^  imbelli  gloria  parta  manu  eB, 
Ejfugtt  (^  furias  infefit  regu  ^  iras, 

Alitor  atejue  magis  quo  pretneretur,  erat. 
AHjpicenam  coelo  deletium  regna\manebant, 

Regna  Sioneis  conjpicienda  iugis : 
Genttbus  vnde falus  cjuondam  foret^vnafuturis^ 

IJaiddt  foboles germtne  mtxtaDei. 
Cernimus  agnorum  cufiodi  regna  parari : 

Infima  nam  tollit^  deprtmit  alta  Detis. 
Foederafic  Superum.promiffafjue  paBa  mereris: 

^ratia  virtutt  tanta  parata  tua,  eff. 
7^m  tuafeu  Uto  veheretur  gloria  currUy 

Seuforet  indtgnis  fors  mifirandama/isj 
Omnis  ertt  defixa  Deo  fiducia  rerum^ , 

Et  mens  in  fummum  relligtofa  Deumj,. 
Te  quocjue  pangentem  facrato  earmina  pleUr» 

Imbuit  excelfi  plenior  aura  T)ei. 
Et  pater  ipfe  pias  folattu  ab  Athere  mentes, 

Voce  tua,  terris  nobile  liquit  optu, 
JJac  omnis  feries  Jublimibits  alta  figuris^ 

^yEterna  rerummyflica fhEiafide efi. 
Omnia  nam  magni  referuntur  imagine  Chriflit 

Hic  verum  figno  clarius  exfiat  «pus. 
Qui^quis  es^Aternum gratpts  venerare  parentem.^: 

Sic  Deuf,  ^  cdum  fermet  omnc  ttbi. 


TROSATVM  DSO  SPSCTACVlVii,  • 

I. 

BONAINDOLES  RECTE  CVLTA. 
i.Reg. /(J. 

DA  V  r  D  a  puero  parentibus reucrentcr  obcdiendo ,  partcsOeco-» 
nomicarum  operarum  fibi  mandatas  fideliter  cxfequendo,  & 
Dtiinuocationi  ardentervacando « omniaboniadolefcenusmuacr» 
implet. 


}ffiada  taudeipuero  medHtanteypaternum 
Ei  pecitSy&Vtilucres,  &(iupuereferA, 

ipje  Paterjupefuni  dixtt^mew  hic,meud  tjioi 
Hupajcat  ngfirQS  thftttuat^gregei. 


9  VIRTVT1SIXIRC1TATISSIM.V 

P  AR  APHRASIS 

Seuvberiorexplicatiohiftoris&doctnnarum^ 

quas  illa  fuppcditat. 

Bona  indcrlcs  rccftc  culta  coproficit,  vtpofTit  &dicerc&:  Facere 
Dco2rata&  liominibusralutaria.SicDauid  cum  apuero  fuam  indo- 
lem  conucrteretad  pietatis  excrcitia,  eo  euafit,vt  omnia  gencrahomi- 
num  tanqiam  hcroaipfiim  admirarcntur:  &  vtDcusdeipfodiccrct: 
Inueni  virum  iuxta  voluntatem  mcam.  At  veroqui  vcl  fua  vtl  fi.ioruni 
culpaadlatumil!uditervit«degend2eabdudi,huicafrucfi:unt,  ijsfcl 
&abfinthium  ScSardose  herb^srunt  omnes  virtutisJcofficij  rattones, 
quibusbonis  mentibusnihil  cll  fiiauius.  Amarafiintcnim  vitiofisac 
^'^•''  iiialeviuentibus  pr^ccptaiufiitiap,  vtaitLadantius:  Vnde  fit,vtpauci 
cxfiftant  Dauidis  fimilcs ,  &  pleriq;  homines  cuadant  vcl  pecudum 
.  moreadventremabied:i,vcl  ttiamfuri^atq,ahftoresgcncris  hima- 
ni.  Exemplis  in  remanifcfta  noncftopus.  Afpicctantumimagincm, 
qux  in  ipfa  natara  propofita,id  nobis  pingit,de  quo  agimus. 

De  putri  vifcere  tauri» 
TlorilegAnafcmiturapeSy  qutmorepArentum 
Jt.ura  colunt ,  opeti^fauent ,  it> lf'ei;^Utoranr, 
Trejfus  humobellatorequui  crabromsortgoeii. 

Corjcaua  Ittoreofidemas  bracbia  CancrOy 

Cetera  fupponMttrrdMpartejepulta, 
ScoTpiui  exibit,caudai^^minabitar  vncji, 

Inunc&ftudiumvirtutisg.(talantcrridereafrucrceatencris,<jiiin. 
quisferpenSjfcarabsusautcrabroefiTedefidcras.  At  tu  quimeliorcm 
nadus  rs  naturam  ,  indolem  bonam  bcne  colc,  vt  Dauidico  coetui  ag- 
grcgatus  perpetuo  gaudcre  poiTis  pueritiar  tusftudijs.  Tuquoq;cui 
detcriorilla  contigit,  nedefpera.  Bonainftitutio  aTqjafTucfudioeU 
iam  ex  malaindolc  bonam  vel  certe  minusmalam  efiiccre  potcft. 

FIDEI 


II. 

FIDEI  TYROCINIA. 
I.  Rcg.  17. 

DA  VI  D  opiHodumlnrolitudinepatcrnogrcgeparccndo&diui- 
nasinterimlaudcslludiore  meditando  exercebatur,  duasbcluas 
gicgcminuadcntes,  vrfum  rdlicct&leonem,heroicorpiritu  perci- 
(us  occidit. 


Quipuer  Immanes  vrfosrahidof^  leonei 
Strautt /ecurum  iupt&  tregregetn, 

QuAfibiprofatriisadeundaptrHuUJAcrU, 
Viribtu  &  quantif  exjuperandaputtt  ? 


4  VIRTVTIS  EKIRC1TJT1SS1MM 

EXPLICATIO. 

Mollem  & delicatam  vitam  Deus  fuis  non  promittit,  ncq;  in  de- 
lictjshabethominem  fibidilcdum,  fed  illum  exploratrcbusaduerfis, 
cxercetjdurat,  fibiipfum  pr^parat.  Idq;  indevrq;aprima2ftateinfuis 
peramt.Hoc  modo  omncs  fanctos  fempcr  tra^flauit,  Abrahamumjlfaa- 
cum,Iacobum,Moyfcn,6cc. 

SicDauidem  duxitindcvfq;  a  primapueritia: 
Vincenda  cui  mox  pr<flta,  &  hofliiim 
Trangenda  fniHe  manftrafureniium 

Sperare  iam  primis  in  unnis 
Vrja  cadens  dabat  &  lema^ 

Vcl; 
Qut  necem  tmheHipecort  minantem 
Vrfum  &audacejnfuperansleonem, 
Stgnavirtutispuer  &futuri 
Roborii  edit, 
Quibuspra^Iudijsipfum  edoceriDeus  voluit,  quantasolimrcs 
cffe(5lurus  effet :  atq;  item  ad  ha? c  obcunda  praeparari.His  nimirum  be- 
luisca^fisoftenditjfealiquandofuturum  airertoremacvindicem  fuo- 
rum  j  ficimprobitatis  vltorem  feuerum  :  quamin  partemipfccoram 
Saule  hos  euentus  interpretatur.Sicut  mox  ab  his  initijs  profecii  ad  il- 
ludjVt  memorando  illo  duelio  Goliathum  fterneret.Difcatab  hoc  ex- 
emploadolcfcensoperiatq;  ofhcioipfi  afTignatoinfiduciaccrtadiui- 
na? opisinuigilare.  Id facienti (i quid difcriminis occurrerit, &  poteft 
Deus  &  vult  famulum  fuum  defendere,&  a  ty  rocinijs  militise  ad  faluta- 
res  tnumphoi»  perducere. 


MODE- 


rROBATVM    DSO     SPETACVLVJti.  t 

III. 

MODESTIA  PROBATA. 
I.  Reg.  i^. 

DA  V I D  paftoris  muncrc  fideliter  fundus  rcx  dcfignatus>fratribu« 
fuis  omnibus  prxiatus. 


Ibtltgttm  dtgnttSiqumuis  negUSlor  tffif 
Dejpe^ius  quamuisfitftbi/tt^fuis. 

2b  tenebris  iaceat  vulgo  non  agmta  virtutp 
Ixftabit  tMdem  vinditejulta  Det, 


Aj 


g.  1'IRTVTIS     T.XT.-BiClT  ATISSI  UJE 

EXPLICATIO. 

0(ft:o filioriim  patcr crat  irairquorum  tres  natu  maximi Sauli  mi- 
litabant.-quatuoralijdomicuiabantjipriquoqjacres&ftrenui.  Natu 
minimus  Dauidpatlorcrat.  SamuclablegatusaDeo,  vtregem  exilli^ 
elig"rct,fcptem  priorcs regno  indignos  ccnfuit:Dauidem  vero  omni- 
umcontemtirfimum  ,  &ipfiusquoq;  patrisiudicio  fratribuspoftha" 
bitum  exagroagrcgibusaduocatum  ,  exopilioncrcgem  fecit. 

Hac  in  hiftoria  multiplcx  documcntum  contmetur.Ac  primum 
ilIud:Quirepugnathon-&4:i,  fugit,  contcmnithonorem,ismeritodi- 
gniirimushonoreputatur:quiq;  (ibinihil  tribuens,  fcfeipfumconte- 
mnit,alios  fibi  prscpofuifleparatusjishonorc  eft  dignus.Plautusaitia 
Trinummo:  Qu^iipfus  fe  contcmnit.in  hoc  cft  indolesinduftrix.  Sic 
AlcxandrumSeuerum  dixiflcacccpimus:  Inuitoselfehonoribusor- 
nandos:cosq;  magiftratibuscfle  praficicndos,  quihonoresnonaftc- 
ftarent.Ex  Platonis fcntcntia,  qui  tum  demum  florentes  ac  beatas rcs- 
p u b  1  i cas  fo re  di X i t,  « 'nn^iij.AyjiTov  av  ei»  1o /Uii  apyjiv,  ucf^snp  viiv^^o  <^pX^'''  •  h O C 
eft,lideeointcrfedigladientur,  vtquisc];aferemoueatmagiftratum, 
ficutnuncomnesdceo  intcrfeconrendunt,&omniscuraviris,  quif- 
ram  fietinduperatbr.  1 1.  SicvirfJslicctoccultatadiu,tandem  tameii 
diuinitusinlucem  producitur,faftu&ftipcrbia  omniexdiuerfo tur- 
pitcrconfufa.  111,  Deniq;  vilia  Dcusalfumerefoler,&  cx  his  maxima 
prouehendo  comparare,vtipfi  omnis  gloriatribuatur.Hasregulas  n5 
fcquiturautobferuat  vulgus  (  vulgi  aurem  appcllatione  non  modo 
pUbs&fex  hominum,fed  farpectiam  Magnatcscontinentur,  G  nihil 
fupra  vulgumautcarncm  fapiant  )  cuiilludfe.einore&incordcfft: 
Summumpetendum  cft.vtmedium  haberepolTies.  ltaq;omnesferc 
alta  petere  atq;  afFc<51:are  videas,  &  humilia afpernari.Hinc  lcau  mulli» 
hinc  Phaetontcs  muki. 

Scilicet  amhitto  plerun^  capeffere  magnat 

Vtrtbus  hauddubitut  velgrauiorafuts. 
Vndefitvtfumtomulujubfajcepremanttir, 

It^lociijupenipemadmaruant. 
Aequorecum^  queantfalut  confiltereplano, 

Vtfercant  mijei  U  alfa  didm  modis, 

VIRTVS 


rROBATVM     DEO     SPICTjlCVLVM  9 

1111. 

VIRTVS  VLTRO  INCITATA. 
I.  Reg.  /7. 

DAviD  impij  Goliatlii  maledidis  in  DEnm  &  populum  Ifrael 
prouocatiis,  in  fingularcccrtamcn  cumillo  dcfcenderecupit,  li 
rex  permittat:nihil  moratusfratresruoSjinhumaniterhancipnus^arpa- 
-Sv/^/atf  &huncfand:umardorcmincrcpantes. 


€umprimimmnfratafnefis/uhitardu4Vir4Ut, 

DtfficiUm  fortU  (vftinet  inuidtarn. 
iStcfatU  efiftntire  hofies  alienaprofeffos: 

Infen/ampropttumfentit  &tlladomum. 


t  VIRTVTIS     EXERCITATISSJMJE 

E  X  P  L I  C  A  T  I  O. 

Virtus ,  quse hominum  animos  ad  fydera  tollit,  fi  quseris  quibus 
gradibusautquo  pa<ftoidfaciat,  rclpondeo:  Primusad  hancremgra- 
duseft  cognitio  faciendorum  &  fugiendorum  ,  quam  fjbminiftrant 
coelcftis  fapicntijE  myi  orhecia,in  facris  htcris  nobis  aperta.  Proximum 
cftingcnuumftudiumatq; alacritas,  vltroincitata ad pergcndum  qua 
vocat,quaducitDeus.  Cumhacconiungi  oportettertium,  vt  fciliccc 
armetfefeanimusfortitudinecontramonftra,quxinhocftudiofcof- 
feruntcrebcrrima.  Neq;enim  vnquam  fpcc{runtillaapictatis&:  opti- 
niariireriiftudiofo:  nunquamdecftiliifuachimaera,  fualernajahydra, 
cum  quaipfi  cftdimicandum,  &  quam  fuperareeum  oportet    Nequc 
tanrum  diuerforum  inftitutorumftudiorumq;  homincsralihusinfe- 
ftifunt:fedpUrunq;etiam  plusnegoti)  eis  cxhibeturadomcfticis,  h.e. 
a ji)ximis,eiufdcm  rcligionis,ordinis.ftudij.  profv/fionis,  adcot];  con- 
iundilTimishominibus.  Monftrihoclimilecft,  &mirandumcratma- 
ximopere  :  idquod  ficrctctiam,nifi  tam  peruulgataeffetrcs,  vteadc 
cau(fa  admirationcm  non habcat?Nimirum  fuperbia  &  ambitio  natu- 
rseinfitaplcrosq;  coagit,  vt  faRu  plcnialtaomniaf  bi  vindiccnt,  po- 
fcant,  fumantpotius  quam  alijsconcedant.  Ideoq;  altapctcnttsalios 
odimus,illosetiam  quos  Deusco  vocat.Nihil  opus  cft  cxc  mplis,  quo- 
rum  vndiq;copiatantaeft,  quantaguttarum  in  imbre  jftiuodecidi.n- 
tium.  Vtcetcraomittam,!c{Tldenconfidcrarccftopcra?prctium,cuius 
hiftoriahuiusquoq;reicxemplum  luppeditat.     Iscnim  quandocum 
Goliathopra:liariinftituit,primum  duriflimamhabuitccnccrtatione 
cumfratrib.fuis,quos  magisctiainfLil:os  habuit,  quam  tlluipfumho- 
fteimpiumPalaftinu.Veruntamtn &  Dauid  &omncsaIij huiusmodi, 
iproexitucompcriuntvcrifTimum  cife  illudab  EthnicoPoeta  fapien- 
terdidum:  Q^uicquid  idcft,  quodmihifumusomniumrerum  parens 
dtftinauit  atque  conftituir,  ccrtus  fum  illud  eucntu  tandcm  felici  non 
c(fccariturum,quitquidcontramachincnturimpij.Scnt€ntiacft  Pin- 

dari  NcmC. 4.6^0/  cP   i^V^cPaV  UpiTetV  iJ^Umi  'JSOTfXOC,  UVU^,   iU  oJ'    OTt  x^ovoc,  gp- 

(srodv  7nn;pu>fjAvci.v%Xi<jeiS\c  idtm  Vyi\\\.\\u\oyi /uofxTtfJo^i  ^upipvKTov.yH' 
dc  Querolus  antiquaComcedia:Agnofcant(inquit)  homines,ncmi- 
niaufcm  pofft  quodDcusdcdit. 

(^od  ptafatJiVoluntJ)omtnum  non  iniudatoUent 
you  :fu  in  votts  ({Hodptdf^tti  volunr, 

Vel 


fROBATVM    DE  O     S  T  I  C  T  A  C  V  L  V  M. 

Vclfic: 
Qt^odpta  fata  vDlunfy  homnum  non  inuida  vetd 
Tenequeuntiftdtut  quodpiafata  volunt. 

9a3a^cmcm  im  &ottifl  bcfdjcvt/ 
^kibt]i)m  mx  Wlmfclm  t^ncrfvc^rf. 

EADEM    SENTENTIA  A  M.  B  E  R- 

gio  carmine  exprcfTa  >  &  in  excmplum 

imitandi  propofita  iuuentuti 

fcholaftic3e< 

Vlrtutfttblimes  anlmos  adftdera  mitteni 
Quanamfetollarconditione,rogaf> 
Trimusad  hancgradus  eflyfugiendafequendaa  ritd 

Scire  ex  hac  norma  quam  dedit  ipfe  Deus. 
Inde  voluntatis  confians  induciio,&  bdC  mens 

Qu£  fefefituiulis  incitet  vf^fuis. 
Leni^  iungenda  efi  dos  tertia,pe^us'  vtaptes 

Torte,  quod  tnuidi<c  monfira  ftiba£la  domet, 
"^unqiiam  bella  bonts  defunt,  di/crimina  nunquam, 

Et  cum  quo  certet  mens  piafemper  habet. 
Uuic  (emper fua  Lerna  tfua  huic/olet  e/fe  chimAra, 

Viftmulhunccertans&/uperaredolis. 
J^ectantum  exercent  tales  alienaprofe/^i: 

Sed  cognata  domusy/ed  patruele  genuf. 
Mira  quidem  h£c  ( inquii)  Lib^ciscT^fimillimAmonJirk, 

Mortalcs^  inter  vix  habiturafidcm. 
Certemira:  at  fic  vfuvulgatafrequentiy 

Nilfieri  vt  mirtm,  qut  videt  ifia,ptitet. 
Scilicet  amlntio  mortalibm  infitapofcit 

Altafibiyati^allosquapotisartepremit. 
Bcs  quo^qt4ospefifia  tiobis  inaiore  leuari,  & 

(^os/iudij  attCtorem  fcimus  h&bere Deum. 
mi  opus  exemplis ,  qtiorum  vndiij^  copia  tanta  cfiy 

Quanta  veUfiiuoguttula  in  tmbre  cadit. 
CeterUt  quapoterantafferrifintaifa  relinqudi 

le/tdx  exempium  ((rtiereprofuertf* 

B 


V  I  RTVT  I  S     EXE  RC  IT  AT  ISSl  M^ 
lUeaucloreDeo  menflrata  capejjerepergent 

fraternam  prmum  fu(iinet  iriuidumx 
Quandohumtlemelati  terrore  mlnin^petebartt^ 

Sec  minus  infe(ii,quamferiu  bojiis  erant, 
jittu,  le(?id£  quemcun^  exempU  (equentem 

ConfimilupariltjortepaUftratenety 
hAcinfixatibt  fac  ftt  fententia^miUe 

Qjiam  qu£t^  exemplis  comprobat  hifforta: 
Quodmihicun^decuf  Detu  &  bonafatadedere, 
S t\:  Quicquid  id  efl ,mihi  quod diuina potentia  donatt 

Jdfua  confeilum  tempora  iufla  dabunt. 
lujlafequins  fietui^Deo-.hocduceviciorabihitx 

Rumpaturquisquii»rumpiturinutdia, 


EXPE- 


fROSATVM    J)EO     SPICT^CVLVM,  u 

EXPEDITIO  MVNITISSIMA. 
i.  Reg.  17. 

Mlrus  apparatus  Dauidis  ad  duellum  cum  Goliatho  deccrtandum 
defcenfuri. 


VuBapdeSfVt  monflrarudnt^mn  indfget  armi/, 
Arteis  huMani  damnat  &  ingenij : 

Dificiles^^fubit  ca/M,atijj  ardua  tentdt, 
Te^a  vnofludio  praftdio^  DEL 


B   2 


I»  VIRTVTIS     EXERCIT  ATIS  SIMM 

EXPLICATIO. 

Artibus  vitaj  varijs  varijsq;  hominum  adinuentionibuseft  vbl 
▼itahumanaopushabet,&:vtipotert:fineimpietate(quam  prudentiam 
vocamus,exccllens  Dei  donum)Ell  etiam  vbi  his  nihil  fit  loci  relidu, 
velcertevbinonnififumma  cautioncac  rcligione  easadhiberiopor- 
teat.Vit2Ehuiuscultumdutaxatfpc(flantiaresc|;mundanas  arte&pru- 
dcntiaregiatq;in{lituire(5tumelt.Atvero  vbigloriaDei&falusaJter- 
naagitur,&esEres,  inquibushecverfaturjhicnon  valebitcalliditasvel 
ars  humana :  fed fides  vcrbo  Dei  nitens  &  huic  obfcquens ,  dux  erit  & 
viammunietacllcrnet.  Etenimduplex  hominiconcelTafacultaseft, 
geminumquein  quore<5lelaboret  iterdatum  :  Vnumcommuneipli 
cumignohilioribusnaturisjanimantiumfcilicet&rerum  tcrrenarum. 
Hic  ratio  dux  efl: :  hac  efficit  homo  alijsanimantibus  inimitabilia:ade- 
oq;quisquishominefedignumgerit,fedulohancpartem  excolit.  Al- 
terapars&forshominiseft,  vtcum  Dcoconiungatur,cuminhac  vita 
incipiendoj  tum  in  altera  confummate.In  hac  parte  Dei  dudum  fequi 
oportctj  vtre<5beambuletur,  necquicquam  fapientiahumanafufcipi 
f>r£Eterautcontraillius  fententiam.  In  hoc  itinerecum  millc  monftra 
obijcitSathan,qu2Earedoitinerefeducant,fideiarmisvtendum&oc- 
currendumeft:qu3efuntconfelTiofyncera,  oratioardens,  patientia& 
fpes  DEO  conhfa,  &qu«  praetereafchola  DEI  adhaecprasliafub- 
niiniftrat. 

Sic  tibi vincitur GoIiath,6 Dauid  paftor.  Deiedo  poftea Dei ar- 
misGoliathoprseciditurcaput  fuo  ipfiusenfe.  Ita  nimirumhumana: 
artes  &  inuenta ,  quando  impietatis  arx  &  fundamcnta  Dei  manu  &  ar« 
mis  euerfa  funt,  fuum  etiam  locum  habent,  &  in  conficiendis  reliquijt 
adhibcripoifunt* 


FIDEI 


^RQBATVM  I>EO  SPECTACVLVM^  fj 

V  I. 

FIDEI  VICTORIA. 
I.  Reg.  1 7. 

O  Li  ATH  impIusDciquccontcmtormoK^machiavidusaDa- 
uidetrucidatur. 


'^lofegraui  &fuhito  cafu  niagnh  rutt  ah/is 

Vii  expersfenfiu  confilijg..pij. 
IJanc  viilrixpietitsflcrntt^^  trahit^Mtumphifj 
Hon  iaiiare  tnmoi  do£la  ,/ed  efficere. 


B    1 


*4.  VIRTVTISEXIRCITATISSIM.^ 

EXPLICATIO. 

Dextramihi&telum  hocDeuscft.-hismeconfido  vidloriam  adc« 
pturum ,  &  laudcm  confecuturum ,  dum  reliquos  timor &  ignauia fua 
adprcccs&:  fupplicia  acvota  faciendaimpellit.  Sic  ille  gigas  Gethae- 
us  feu  Gethites  vinbus  &  vaftitate  corporis  confidens,  ncc  vifu  facilij 
nec didu  atfabilis  vlli :  moxcj;  exercitum  Ifraelitarum  omnem  prac  fuo 
robore&  molecontemnit,prouocans  ex  eofortiffimum  quemcj;,idq; 
mane&  vefperidiestotos  x  L.trepidantibus  ad  eius  confpcd:um  vni- 
uerfis,  nec audentibus  cum  ipfo  congrcdi.  Hic  Dauid  maledidla  iftius 
in  Deum  impia  non  ferens ,  regis  pcrmiflu  certamen  cum  eo  fingula- 
refufcipit.  Atq;isIoricamq;illius  &:haft:am  terribilem&cetera  qui-« 
busomnes  terrebantur,  nihil  reformidans,  funda&  lapillis  tantunji 
inftrucfcus,  Aftimi  (inquit)  in  Dei  nomine:  Is  impio  tibimeamanu. 
quodmeritusesexitiumaflPerct:  Nimirumis,quifaftumdeteftatusSc 
fuperbiam,  maxima  &  firmiffima  quscq;  exiguis  viribus  conficere  & 
perderefolct.  Dixit,  &ilIiimpio  mox  funda  faxum  in  os  aduerfum 
librat&  intorquet ,  vnicoq;  hoc  i<5tu  cafifidcm  a^neam  iftius  perrumpit, 
&  cranio  percuflo deiedum  gladio  proprio  obtruncat.  Videas in  hac 
imagine faftus & infolentias humanse exemplum ,  vt ab  hoc  fcelere ca-* 
ueredifcas.  Videasineademexemplum  pisemodeftiae  officium  fuum 
fande facientis.  Difce hinc non  tuis dotibus,fed Dei auxilio niti, qui 
nunc ^uoqi  maxima fxpe  conficit per ea  quje  func minima. 


PIE- 


FROBATVM     DE  O     SPECTACVLV^. 

VII. 
PIETATIS  TRIVMPHVS. 

'(7, 


1.  Rec.  17. 


DAviD  Goliatlii  riiperati&fcaput&  arma  fcrt  fecumHieroroly- 
mam ,  &  arma  in  tabernaculo  fufpendit ,  atq;  ita  dcuido  yidor 
fuperhoftetriumphat. 

InmJAfuperis  vtres^animij^  minantif 

Sciltcet  aufaferox  otfa  mouere  tiefas. 
Uonftrum  horrtndumingens  luutnuvtrtutemodejli 

Concidtt :  Expedtt  hoc  mtlite  bella  Deus, 

EXPLICATIO. 

O  Rex  fiiperbc,&aulaitemregiavidequidadoIefcentismodefti 
&:pij  dextra  efficiat:  Illius,  qui  pallor  oues  curarci  nihilq;magnifi- 
cum  de  fc  fentire  affuetus  a  Deo  folo  penderc&:  huius  minifterio  fc 
confecrarefolituseft.  llleinquamadeft:  viftor  magni  illius  Gigantis, 
qui  ccelum  verticcpulfabat:  quirobore&:  viribus  &:armis  fuis  fretus 
numenabnegabat,  (qualesPfalmus  /4.  dcfcribir)autpotiusquifere 
pronuminehabebat:qui  verbainania  &:  rumores  vacuos  cfle  cenfe- 
bat,  quascunq;deDeo&:rebusdiuinis  aud:ucrat.  Hcu  quanta&:nunc 
multitudocfttaliuminaulis,incaulis,in  principibus,  in  populo.qui 
cofdem  mores  fequuntur  :  qui  fecuri  funt  comminationum  diuina- 
rum,fecurieorum  omnium  ,quae  Deus  impijs  minatur,  qua?q;  Deum 
fpernentestandem  comitatura  funt,  longamfuroris&rinfania^telam 
tcxunt:  quibus  fcrocia,  infania&  petulantia  effrenisprxclaralaus  eflc 
videtur:  deniq;quinihil  putant  elfe  indignius,  qiiam  legum&:difci- 
plinaj  vinculapati.  At  vos  quibus  datum  cfl:  fapere  melius  ,  credite, 
modeftia  &:  per  timorem  Dei  compofiti  morcs,funtrcs  {and:ifTima: 
Creditefapientii!li,quidicit,Coronaexfultationis  cft limereDcuni,  ^^^"  ''' 
germinans  pacem  &:  incolumitatem  fanationis.  Deniq;  fcitote,  vni- 
uerfaliter^modeftam  pietatem  Dauidis  a  Deo  ad  res  maximas  efficicn- 
dasadhiberi,reie(fto  faftu  &:  infolentia  Goliathi,Saulis,  8c  omniam  li- 
milium.  Atq;vteftinvcrfibusoraculiYCieris: 


16  VIRTVTIS  IXIRCIT ATlSSltdJE 

Tufehiw  lih.  6„  '^vTeisi^m  ^VHTUV  C/otj)  3-iot  'iXeLoi  €i<TH', 

pr&par.  Euayig,  "^vCiCitdV  -^  (lyiot.c.  ^mct';  ri/Ucti%criyjPeq. 

Ov6\^  a7raf.a:jTijTov  >  ovdi  £i  Atoc  iyyovot  «er. 
AAA'  cwtoov  y.i(pctXri(n  x^  Iv  c(piTip6iai  liy.iejtv 
'B.iX^Tcijx^^m^iiiJ.ciJ^oy.on:  '^  ^i\/j.ctat  fictjv<l. 

Hoceft: 
Vita  modefla  Deograta  eslaccepta^^,  &  hortim 
QuiscordieH ptetas i  ipfiplacet  hoftiahonor^^. 
Tanaftatuta  malii  certa  e^,quam  nec  mora  toUit, 
Hecjupplexgemittis ,  velfifint  dc  loue  nati. 
Sediufie  auctorei  ante  omnia  vindicat  ipfos: 
Hincnatos:  cladem&  mox  excipit  alteraclades, 

CARMEN  M.  BERGII  PROPOSITVM 
iuucntuti  Scholafticas  ad  imitandum. 

As  P I  c  E  Uext^  fuperbe,&  regefuperbior  aula, 
.    Quidnam  bumilis  puert  dextra  modeftaferat, 
lUepecus  vacuis  contentmpafcerecampis^ 

llle  nihil  defe  promere  magntficum 
Suetus :  at  in  ceelumfoUttis  (pe^are,  Dei^ 

Vnitis/efe  dedere  fertutiOf 
Vt^orade^  magni  iUitu  inuicii^^gigantis: 

lUius  j  in  ccelum  qui  modoprobra  dabat : 
"Robore  qtu^fua  confiderefuetus  &  armis , 

Ipfe  Dei^fibi  &  numinis  inftarerat: 
^ui  calum  &  numen  pietatem^  officium^ 

Effeapinas omnitempore  credtderat, 
Beimihi.quam  magnus  velnunc  quot^/cetv.s  eortim  eHy 

Quii  idem  affe6lus ,  mens  eadem  ^  (edet: 
QuiGoitathetaosmoreSjtuafaclafequuntur, 

Securifupero  qtdfi-emit  axefuror: 
Quu  furor  &  fcritas  fimtil  &  petulantiayYesftint 

Quatum  vfu  acftudijs  nohilis  effequeas: 
Venii^quicefifent  nihtl  ejfeindigniusipfis 

Quam  difciplina  Yinculafan^apati^ 

Jtvoi 


PROBATVMDEOSPFCTACVIVM,  tf 

At  vos quts meliorfentenna  conttgtt  &  mensy 

Et  quorum  non  hocpe^ora  nrus  habet, 
IJunc  tuuenemyhumanos  pretij  nuUius  hal/endum 

Ante  oculos,iufto  di/ctte  habere  loco: 
(^Hosne^EexaudetJperarenecaulatriumphos, 

Hos  iuuenisjpreti  dextra  modefla  refert. 
1  nunc  &faftum  (equere  &  mirarepotentes , 

Et  dedignatus  vilia,fumma  pete. 
Cernitis  hdc,  tu  SaulefimuUu^ aulica  turha , 

Turba  fimul  Solymes  mania  celfa  tenens  ? 
O  vtinamcernatis,&  hinc  difcatis  vtri^f 

Ante  oculos  pr^fens  quod  locat  hiftoria : 
Qu^anta homini  dosfitpietas  cum  mente  modefta, 

Qiu ftudet  ojfcij  munia  obirefui: 
Quamftnt  compofiti  resfelictfiima  mores ; 

Quam  furor  &feritas  triftia  damnaferant. 
Dico  iterum :  Pietas  dos  maxtmay  cui  latusambit 

Sedulitas  penfo  dedita  rttefuo. 
Hinc  eH  pax  animi :  res  hinc  inttts^forisq^ 

Optatajemper  conditionefluunt. 
HdC  olimfapiens  monuitfapienter  Ebraus: 

Quiftpis  hac  omni  dijce  notare loco: 
Jefiida  in  moresanimum  vtformarelaboran$ 

lefiidaeuentustu  quo^participes. 


t»  VIRTVTIS     EX2KCIT  ATISSIMM 

VIII. 

HVMANARVM  OPVM  PRAESTAN- 
TISSlMvE. 

i.Rcg.iS. 

IOnathas  admirationc  virtutum  Dauidis  inducitur  ad  faedus 
cum  ipfo  iung^ndum. 


Virtus  vefa  honoi  £quatyfan^o^  figatof 
Contungft  certafoedere  amuttia : 

farticipei^fjcit  vitafociof^  laborum 
Communitutis  vmre  confili^ 


EXPLI- 


PROSATVM  DEO  SFECTACVLVM,  tf 

EXPLICATIO. 

Ite  procul  amicitiT,quas  voluptatumilleccbrcp,  quas  vtilitatis 
fpes,quascliuitiarum  admiratio,quasrubdola&palpansadiihtiocon- 
ciliat.Eftaliud  vinculum,aliudgiutinum,quodmclius,  fclicius,  laii- 
dabiltus,  rcdius  copulatanimos,  virtusfcilicct:  cuiustantaellcom- 
mcndatio  ,vt  facileconcilietfuiftudiofos,  &:in  amorcm  mutuum  ra- 
piat.  Ac  vtfccluscft:,rceIcrc&facinoreconciliatacaritas:  Itaqua^illis 
?upradi(5lis  cau/Tisconflaturnon  eftmuItomelior.AtveroiIlademum 
cft  veraamicitia,quam  virtutisftudium  &  amor  gignit,   Ha^c  vcra  c-ft 
conciliatrixanimorum,  nediens&glutinans  illosfclicitervinculisa- 
damantinis.  Et  talis  amicitia  vnicum  eftcertumq;  vitscpr^fidium  & 
cuftodia  certinTima.plusboni  in  fecontinensquam  verbisdicipoteft. 
Hinc  plurimus  vfuseft  vitx,  plurimacommoditas:  hincfuauiras  fin- 
gularis.lnhac  vcrcfitillud,quoddicitur  (Ecclefiaftse,  4.)  Caditvnus, 
attollitur  jbaltcro:Hfcvcremanusmanum  digitumq;  digitusabluic. 
(x^'P  X^P^  lirf <l i  ef'a.:irvXoc (fi €rd.iiTvXov :  vt  tft  in  vct.  vcrf  quo  ligiiifica- 
tur,inter  homines  mutua  debcre  eflc  officia,  mutuam  communicaiio- 
nem  officiorum)  Hic  vcrequod  vnidecft,altcr  fupplet,  quandoqui- 
demnihil  perfcdum  in  fenaturafert,fed  aliud  datalij  ,&  vniusegerc 
"»ultaltcrum,vtquartnualidaeratpugnavni  pugnata(Euripid. //./«?  cTi 
X<^P^^  ctcQ-evj-c-sreA,^  /^.0.^1].)  lam  fclix  &  cflficax  fitadiunftionealtcnus.  Per 
huiufmodiamicitiamconcordiacrefcunt&augenturres^quaialioqui 
peritur.Tcrant.Neq;v{rorumpiturquerimonijs  malis.   Abfunt  cnimi 
taufl.e  harum,ncmpcambitio&inuidcntia,qu3ecertamina  &rixasex- 
citant,&  homincscum  hominibuscommittunt,vt  Atrcus&Thycftes, 
Htcoclcs&  Po!ynices,RomuIus&Remusinterfeinfcftisanimis&ar- 
miscollili  funt.Tale  hic  nihilcft :  fedaltcr  altcrius  virtutemagnofcit, 
eandem  amac&  defcndit.  Itaq;  non  indulgeturodijs,  fed  ad  finem  vfq; 
mutuoiundimanent&amantcum  laudetmmortali.  Sic  Dauid&Io- 
nathasvirtutcconciliabantur.  Idcoq;  pr^ftat  vtcrq;  amico  fidem  o- 
mnem,etiam  iii  maximisdiflicultatibus.    Fortunatiambo,  vclin  pri- 
mishoc  nominc,quod  vtriq;contigitamicustalis.Tuq;6  ionathafe- 
Jix,quictfiin  icicca  '.is,tamen  fiudtum  percipisfidci  &pietjtis.  Nam 
tota  rcliqua  Saulis  ftirpc  dcleta  manfit  poftcritas  tua  annis  amplius 
quingcntis  poft  tempora  Dauidis. 

C     X 


20 


D 


riRTVTIS  ZXEKCITATISSIMM 
IX. 

CIRCVMSPECTA   VIRTVS, 
i.Reg. /8. 

AviD  dum  SauIisfuroremMufica  Tacra  muJccthaftaabillope- 
titurjredprudenter  dedinato  iducuadit. 


Officiofd  pij  valde  ac  ffudiofa  iuttatttm 
Vtrtnsy  leihalt  excluditurtnutdu. 
Vurahommumense^^acfanSloingrataUlon. 
Sed  Pietas  comttesexcipit  almajuos. 


EXPU- 


T^O-BATVM  DrO  SPECTJCVLVM,  ** 

EXPLICATIO. 

Siccincvcrote&  optimedc  vniucrrorcgnomeritum,  &  porroet- 
lamdeomnibLisbenc  mcreri  volcntcmRcximpiusmadtarc  delhnat. 
H«ECcincgratiaredditurfidci,laboribLis,pcriculistuis?  Itanecitole- 
ncfcitcamcj;  ipfo  florc  dccidit  eratia?  Et  fimul  ac  nataelt,  moxpe- 
rij  t  ?  (  Menandri  vcrfus  nic  tft :  a,u' ^AgW*/ ,  ;(a^  Tfd-^wjcsj-jj^^e^?;  4^^^"" 'f <^ 
cxpreiTitAufoniusEpigr.  1^2.  Si  quid  pctcndipromtus  opis  imper- 
tias,  vt  mifcrcarc,  gratia  aftutnm  pcrit.  Catullus  fimiliter  exclamat: 
Omniafu nt  ingrata ,  nihil fcciflc  bcnigne  eft. )Neq; aliahabet ft»pcn- 
dia,quampr.rcipitcm&immancrniniuriam?  Ecquisautem,  h  liceit 
vita,  fificfuntmorcs,  fhdcat  dcalijs  bcne  mercriamplius?(  Define 
deqiioquam  quicquam  bcne  vclle  mereri  :inqultidem  CatuUusj  bc- 
quisiuftuseflcvclit,  niiIidcmfemetipfumvelitperdere?Qiiinpotiu« 

necegofimiuftus,necmeafoboles:(SicHcfiodusinquit. 
Nu/jcTgT  iyci)  /uyiT  ojuTciiv  tx.vd'pu)7Toien  Sly.&\o', 
'EVjjj  ,  /jl])T  ifj.oc,  vicc.  l^n-eiKaKcvi/uyS^vAi^Ta)';») 
Scdfatiusfoerirorbitam  vulgati  morisfequi:  Nempe  vtegomet 
mihi  confulam ,  mihi  profpiciam ,  rem  meam  ftabiliam  dc  alijs omni- 
busfccurus.  Sic  aiiquisevulgoDauidi  obijcit:  cui  adhunc  modum 
inDialogifmoquodamillcrefpondet.  Vcrum  eft:  Ingrataeft  homi- 
num  natura,  ncc  debitam  beneficijsmcrcedemrcddit:  Immovcrovt 
quifq;  fandisprobandifq^laboribus  optimcdequam  plurimis  mcre-. 
ri,multosiuuare,  multiscommodare  cupit,itamaxime  odijs  &:inui- 
diaprcmitur.  Ac  vtmaximeodijs  &inuidia  careat,  fruftratamen  niti  Salluflius, 
vidctur,  quod  extremje  clf:  demcnti^e  exiftimatur.    Et  miferumcft, 
fruftra  niti  nec  proficere  h-lam.   Vcruntamen  pictatis  eftbcncvelle 
mereri  demultisproptcr  gloriam  Dei&  hominumfalutem.  Neq;o- 
portetvel  impiorum  profperitatc  vel  bonorum  anguftijsitapercelli 
aut  pcrturbari,  vt iniufta  agamus.fcd  vtraq;  hasc Deo  commendare ,  &: 
officiumintcrimpie&fanftefacere.  Dcusctiamexpericulisinexpli- 
cabilibus,vbituacautione,circumfpc(5lioncq;tibi  non  poteratcon- 
fuli,prTfidioruoteincolumen  praftabit.   Ergocxcrnplum  meumfe- 
quere  fed  ulocumomnipi-udentia. 


C      5 


t» 


VJHTVTIS    IXI-RCIT  ATISS1MJ£ 

X. 

DELIBERATA  SPES. 
I.  Reg./8. 

DAvTD  fponfalia  regtje  virgiuis  iuiTus  xcdimitduccntorumho* 
Uiumcxde. 


Tropo/ito  tmpemfiif  amovfuhn  ixut  honeHe 
KilnonpromittityWl  fibtnon  fuperat, 

Tutantemi^jpios  &  noxiamonjlradomantm 
Ajpiciensulo^romouet  ipfepm. 


EXPLI- 


FROB  AT  V  M     DEO     SPECTCVLVM.  *) 

EXPLICATIO. 

QiiinupervIdcbasinDauidcexcmpIum  conf^antiscfanflGPjqu» 
nondcHcit  pioptcr  rcsduras,  vcl  ob  ingratitudincm  hominura  crga 
benemcrcnrcsdcalijsyiam  porro  videin  eodcm  cxcmplumaliud  ,in 
Dauidc  inquam,dum  rcgix  filia"  matrimonium  ipfi  ofiFcriur.ea  condi- 
tione,  fi  tacinorecgregioin  holtes  editoillts  nuptijsfi.fcdignum  cffi 
cerct.  Modum  hinc &:  rationem  difce  redte &c  laudabiliter  inftitutndac 
vitac&adioniim,  vt&Dco&hominibusproberis,  veramq;glonam 
confi.quaris.Primacurafir,  vtcauflavelncgotrumipfum  c]uodaggrc- 
<lcris,fithoncflum;Sccundo  vide,  vthoncftectiamagatur,  hoc  finc,vt 
Deuseolatur,&  proximocomodetur,&  vtaliquis  fibi  ctiam  honeftas 
commoditatcsconcilict.  Tcrtio,  Nilfibiquifquani  dcfi:  magnificum 
polliceaturjfedde  DEoomniaexfipc€i:et.  Q^Liartoaccedatinuocatio 
DcijVtisopem  fcrat,  manumq;porrigat&dcxtram  fiabijciathboran- 
tibus.  Quintoprjftcturipm  laboripfc,c]ucm  magnoanimoobirio- 
portctfiduciaauxilij  diuini.  Laboreopuscft,fi  vis  potiri  gloria.6)£  >*p 
% troieiv1cy.Xioc,Se\To,h'mc  fecjuitur  fucccffus  ihocfubnixafundamen- 
tovirtus  nihilnonaflcquitur,  nihilnonobtinet.mhilnon  expngnat. 
Omniapoirum.in  co  qui  me  roborat,inqwit  Paulus.  Septimo.  Hincil- 
lumfcquiturgloria.-Gloriainquam,  quam  conciliat  Deus,iuftorum 
negoiiorum  promotor :  Gloria,  quae  nunquam  alia  quam  hac  rationc 
vcra&folida  comparatur  :  Gloria  ,  qujr  hocmodoparatapermanet 
contraomncsmachinationesinuidia; ;  Deniq;gloria,  quacquomagis 
prcmicur,eocuaduilluftrior. 


i^  VIRTVTIS     EXERCITATJSSIM^ 

XI. 

VIRTVTIS    PRAEMIVM. 
I.  Rcg.  18. 
David  virtute  eiHcitur  generregius. 


TmeYitoitdndeftt  vlrtm  contiftgithonores, 
Quos  inuita  Itcet  cotnprobet  inuidia: 

Trinciptbw  par  iujla  virU.par  regtbm  altu 
ObtinttiObfcurum  nobtlitat^  caput. 


fKOJtATVM     D  l  O     S?ECT  ACTLV  M,  tl 

EXPLICATIO. 

Vt  Dauid  rcdijt  vidlor  a  ca:de  Goliathi  arma  opima  rcfcrcns.iatn 
fcgisnatam  habcredebebat,cum  totiuspopuligratulationcomnium- 
qjipphufu,  idq;expa(5lo,  imo  vcro  ex  prouidentias  diuinxconrilio. 
Qiiidfiaudarciuujtgenerumjex  improbe,  talem} 
HoccineprxilantiorautpotiorrponfusfiUajtUcT.auttcrocero  di- 
gniorgcncriniicniatur?  vfqueadconetibi  virtushuius  iuucnisinuiGi 
eit&  fordet,  vtillum  ob  hanc  omnibuscarum  folusncgligas,  imoop- 
prcffum  cupias?illetamen  obiniuriasabofficionunquamrcccdct.  Et 
bcne  habet:  Aptior  eft  illi  filia  natu  minor,humiIitatc  (c.  amanti,&  hu- 
iusamandaecxcmplaadomncscdcnti.  Nihilagisintereaaftuimpro- 
boillumhoftibus  ma<3:andumobijciens,tanquam  eW?  a-^pst^cT»?  id  cft, 
bcncuoluscrucidator.Nihilagis  3-«0yaa;^Mr,hoceft,Dco  rcpugnans.Ec- 
ceadeftdotcm  fcrcnsabstercquifitam,ante  pedesq;  tuos  biscentum 
prjcputiavidiorabijcitannumcrans.  Ergoillignatam  dcmumfoccr 
annuis,  crgocumthal\misgnata?magnainfuperdona,magnosq;ho- 
noresconccdis,ac  vcl  inuitusfateris,  heroicumipfiusanimumomnia 
fummamereri,  Rurfusin  cxcmplo  hocfpccimenmemorabileccrnis, 
qualis  virtutem  mancatvi(5loria,quaIeseuentus,quajpr2Emia,  vtcunq; 
hanc  inimica  vis  premit :  vtcunq;  redtis  fadis  &;honcftis  confilijs  ad- 
ucrfavidcnturomnia:  tamen itadcmum enitefcitvirtus, vt vcliplius 
inuidiafcomprobationem  inueniat.Ncc  patitur  Deushanc  in  occulto 
locoautfubtcdoobfcuro&fordidolatere,  fedregibus^quat,  prin- 
cipibusinferu,proceribusannumerat,dcniq;humilcmtoIIensdepul- 
nereillucprouchir,vndccxcidcruntilli,quosilluftriloconatosindo- 
lcsmaiorumfuorum  dcfcruitdegencrcs,tanquammonftra:qui  nil  pa- 
trium  nifi  nomcnhabcnt,  vtait  Propertius.  Namquiparentibusfuis 
non  eft  fimilis,monftrum quodammodo  eft.  Difccffitcnim  in  eo  quo- 
dammodo  naturaexpropriogcnerc,ccpitq;dcgcncrare.  IfjA^  ioiKuiloTi 
yovivaiv,  ricf»  Tfi^rsrcv^ivoclipst;  55-*.  nsjpj;f/2s/2ji«j  yatp  »  i^vsii  ivlnTOli  iKlis^yivvi 

«»j»oWW.  vtcft  apud  Arift0tclem4.de ortuanimal.c.$. 


Tertinet  hue 


j«  VIKTVTIS  rXERClTATlSSlMJB 

XII. 

INVIDENTIA. 
i.  Reg.  /p. 

DA  V I D  a  Saulc ad  necem  quajfitus immiills  percufrorlbuSjTnuHc- 
bri  callicIitatcvxorisfujeconfcruatur,memorabiliexemploficlci 
coniugalis.Bcn.  AriaslemmahocappofuerathuichiftoriajrCoNiv- 
cn  FiDEs.  IdhancobcaufTammutarenobisplacuit^quiadeeaini» 
p(iustetraftichonihilagitur:feddeInuidentia. 


fort.ientri* 


AltemsreSiege(lU  &fortihu$aultt 

Inuida  mille  modis  vntur  ambluo.  * 

Uec  retwetpietaf,generisne^  curaynocentem  \ 
Sedfugit  hanc/apiensjptojpiciens^  cauet* 


EXPU^ 


TRO  B  ATV  M     T)  E  O     SPJECTACVLVM.         '*  %7 

EXPLICATIO. 

Vtfolisradlusinrcscliiierrasillatus  difnmilcscietcfFtdus.ccram 
cmolliensjlutum  contra  indurans:ita&cvirtuteefnorercensgIoria,& 
incxcellentibusaclicroicisliominibusabalijs  animaducrfi  non  eode 
omncsmodoafficit.Eftqui  illiusamorc  inflamatur,  atc|;ad  honcfta.s  • 
mulationem  rcexcitat:idqiie  faciunt&faceredcbent  bonsmentcso- 
mncs,c|uoties  aliquid  egrcgiorumdonorumDciinalijsconrpiciunt. 
Eft  veroetiam  quioculum  habeat malumjquialicnabonalimisafpi- 
ciatrquod  eftinuidcntiafvitium,  cuiusfceditaseftmaxima:  vtlambis 
Pallads  exprimitur,  Antholog.i. 

Cl7>ic juiyl^i^cln  (JS-oVh  i!rcviipioi.i? 

Tov  wTv^ii  juicei^K^ov  d-iog  (^tXet, 

OvTcoi  avoYiTot  ^<f>  ipd-ova  7TXa.ici)jutd-iu 

OiiTU(;lTst/uugjuupi(i<tv\ivofjSljLif 

Nexpwf  ixovTii  'iX^tsiJ^a.i  1id-at/ufjSljuxc» 

Avi^pcupn  yoLp  7ta.vTa.  vuxj  lct  'mpa.y/uctTA, 
Qu^orum  hsEC  eft  fentcntia; 

O  Improbitatem  maxtmam  inuldentu  ? 

Telicis  ofor  eil  qttit  amati  ipfo  a  De», 

Sic  brutagenserramus  inuidentia. 

Tamfacilenos  ffultitiaferues  reddimi». 

Viri  Pelafgi  iam  cinis  fa^ifumuSy 
Etfpesfouemusmortuorumabfconditof, 
Namfus^  de^  verfa  iam  funtomnia. 

Etmox  ibidem: 
Olav i^vyvilKi  uv{Ppa.,lov d-to^  (ptXctm 
OiiToc,  /uiyi^lix)  OJiTiav KaTeicdy^, 
<bavipcoi  yapavTala  ^iu  y.opvcjiTtu^ 
XoXcv  fj.iyt^ov  ix.  <pd-6vii  cf^icfiyfj9/joc, 
Lc-t  yap  (piXciv  ii-eivcv.cv  d-icc  (piXe/, 
Hoccil:  Uvs ft quis oditjipfe  qu.os amat  Dius, 

Se  maxiwa  ipfum  amcnti^  Loaiguit. 

Aduerfiis  ipfum  nam^fcfe  aUhaiDeum, 

Ex  inuidta  biUm  hau  tter.s aciti :niitrt>. 

4marepporteth6s,DE  VS  qucsipjeamat, 

D    2 


»$  V!RTVT!%     zy^2KClTATl$$}MJE 

Imitdm  alteriiii  rehiis  macrefcit opimU ,  inquii  Horatius,  Et  Epigram» 

«Da«%i  ?>oV«  vcnuftum  cft; 

T^y.<l  yetp  ^^opipm  ou/xetret  ^aj^  ypctJinv, 
Hoc  cft.  Vnutn  habet  hocce boniycumjit  respeJitmatUuor, 
Corfibi  confumit  liutdiis  At(^  oculos. 
Nec|;  vcro  vriturtantuminuidia,  fed&omnifraudc&  aflu  mo- 
ucturad  nocendumcicuiinuidct  :  Acverifrimedicitur,Nullumeflc 
officium  tam  fandum,tam  rolcmnc,quod  non  inuidcntiacomminuc- 
reatq;  violarc  ftudeat.  Efi:  vcro  fapicntis ,  non  negligcre hanc pcftem, 
cumprajtcrmilfa  diligentiaillam  cauendi  fcpcfiatilludquod  dicitur: 
Fraudccaditvirtus:&cum  faepcinuidentiaoccultovcncnofuo  cnecct 
cum,  qucmpalamocapertoMartepcrimcrenccjuibat:  ficut&nauibus 
periculofioreseflVpcrliibentfcopuIosfubac|uisIatcntes,  cjuamrupe» 
altiiTimecminentes.  (Ex  Epigr.  Grxc.AnthoIog.i. 
C>at{n  (/e  >(^jf  vyiic<xtv  uXfnrXet.viicji^ipeiVi 

Ta?  C(pcixv<;  f^iTfctc^uv  (pavipcov  CTTiXetcTecv* 

Fugit crgo  fapiens  inuidcntiam quantum potcfl,  fibiq;  ab illiuj 
fraudibus&iniidijscauc& 


AMICI- 


XIIL 
AMICITIAE  VERAE  VSVS. 

loNATHAS  Dauidcm  amicum  cx  pcriculo  vitx  Ubcra^ 


^ 


frdtfidiumfrwum  vaBue  tutipmaprdftat, 
Munera ,  qa^mpietat  iungit»*mtcma. 

J{<fC  videt  9((utium ,  curai^  docet^^perulMmp 
btjkl/it  i  >7  Jtiihm  ii^mt,i^jtktiiit:M, 


D 


ia  VlRTVTl^-EXERClTATlSSlMM 

EXPLICATIO. 

Nullum  feculum  ignorabit  amicitiamDauidis  &ronathae,quaBl 
Dcusipfe  votuitmortecarere.atq;  abobliuionc  vin<licauit:cuii»sme- 
nioriam  confcruari  voluit.OderaiSaulDauidem,  &ccEdem  ipfi  f^pc 
machinabatur.Excufat  ilium  ac  defenditlonathas  apud  parcntem.Vc- 
rit  ea  rcinpcriculum  vita:,  quandopater  venabulo  ipfumconfigerc 
parat.  Hinccumopemaliamamiconullarnferrepoflct,  edo6lum  dc 
pcriculofuoDauidemmonet,vtfugafalutemquaerat.  Inexfilioetiam 
verbis  folatur  eundem,&  fcedus  cum  ipfo  iflu  conftantcr  tuetur,  nihil 
fibiaccrbiusacciderepofleoftendensjquam  calamitatemtantam ami- 
ciimmercntis.  O  fummumvitacpra:fidiumornamentumq;amicitia? 
6auro&opibusomniq;Pcr{arum  Gazapotior,omnib.gemmis  prx- 
ftantiorbeneuolentia&amicitiafidelis  amici;  ovitac  lux&fecunda» 
rumrerumornamentum&aduerfarumlenimen  :  Hazcamicipericu- 
lum  curat  aeque  ac  fuum:  haec  profpicit,ha:c  auertit:  hxc  etiam  fcipfam 
periculis  vUro  obijcit^vt  ijs  amicum  eripiat. 

PIE- 


fROBATVU    DEO     SfECTACVLVM,  p 

XIIII. 

PIETATIS  PRIVILEGIVM. 

1.  Rcg.  21. 

DAviD  exfulin  fugafua  comcdit  panes  Saccrdotum  ,  &  accipit 
gladium  Goliathi,  qui  tan^uim  anathema  a4  tabcrnaculum  Dei 
«iedicatusfacertuncerat. 


iJuda&inopspUtaiy  nsni^m,  ndnperpd^Jraudk^ 

Sedpetit  Aterni  munera  confilij. 
drcanu  Deushanc  donit  vulgotj^  mgatU 

Et  iuuat  ^''faturat  &  benw  am^lifcat. 


|4  riRTVTIS  EXERCITjlTISSlM^ 

EXPLICATIO. 

Fugicbat  Dauid  Saulem  inops  &  rerum  omnium  cgenus:  inq; 
Iioc  cxfiiioruo  nihilopisvfpiaminucniens  aut  expcrtus  ad  Saccrdo- 
tcm  confugir,  ^  pancs  fandos comedit,  atq;  accipit gladium  Goliathi 
qui  tanquamdonarium  ad  tabcrnaculum  Dci  dedicatus  facertuncc- 
rat.  FalIor?an  vltrovidctquifq;  quidhxcmonfaiit?Sci!iccthxcima- 
gopingitvitam  fandorum  jdonecipfos  hsec  vitadctiner.  Iliismundus 
ncgatauxilium  :Nccauxilium  modonegat.fcd  omnia  extremaetiam 
paratjvi  & cgcftate ipfos perdere parans,cum  palam,tum  fraudcoccul - 
ta.  AtquidDauidPnummalum  malorependir,  «'aw  iiXof  iKy.p^av,  vtdi- 
citur?Nonitahomopiusadfui  defcnfionem  incumbit.Non  illc  vim 
non  perfidiam ,  non  fraudes adhibet,  ne  quidem  (i  m.aximcpoirit. Alio 
longeapparatu  feinftruit.  Contra  pcnuriam  &  inopiam  huius  vita: 
cibo  coelefti fepafcit,hoc  cft  refpedu  beatilTimx  opulcntix jqiiam  ip(i 
prxftatDeus,  Hocillepaftum3UuItfrui,quam  lauti/Tima  impiorum 
lagina  pinguefccre.Contra  vim,  arma,&  minas  mundi  ex  facrario Dei 
pctitgladium Spiritus.  Gladius is eft promiiTio protedionis. Gladius 
is  cft  certa  fidespotentiaf  diuince  valentis ,  &:voluntatis  promte  vo- 
lentisfuosdefendere.  Gladius  iseftconlideratio  tot  exemplorum  de 
infignibusliberationibusverboDci  propofitorum.  Neq;  vcro  fide- 
lcsDcusautdeftituitauttcntaripatiiurvItravireSjvltraquamfuftinc- 
rcpoffint;  fed  opportuneiuuat,  ficutipfeinquir:  Sperauitinme,libc- 
raboeum,&c.Pfalm.  p/.  Ergoillamarcanismodispromouetacducit 
evirtutein  virtutem  (Pfal.S^.^cclaritateinclaritatcm:  (Corin.)fcm- 
j^erq^vberiusdonisruisillamexornat,  femper  cumulatiorc  menfura 
luismuncrafuaadmetitur,  doncctandem  totum  velutpatrimoniura 
bonorumfuorumipfistradat. 


PRV. 


FROSATVM  DEo  SPSCTACVLVM.  33 

XV, 

PRVDENTIAE  TVTELA. 
i.Reg.  ^/. 

DA  V I D  in  exfilio  fuo  ad  Achis  regem  Gethxum  dluertcns,&  infi- 
dias  fibi  parari intelligens  ab  aulicis,infaniam  fimulat,  ne a  regc 
barbaro  Ixdatur:  quodalioquifuturum  erat. 


Crimma  dira  od{jyVfTH,JliemJudiunijj  nocentit 

Eladitptetas  cafibus  mfubitU. 
Viuafides  maneat  ytrepidtsfolertia  rebus 

Dejcnt  banc  nunq^um  dejiituetvt  comes. 


w  VIRTVTIS     EXERCITATISSIMJE 

EXPLICATIO. 

Athocquidem  quld  eft  Jiutqualeeft.quod  rcgem&aulamomnenlf 
fimulato  morbo  Dauid  ludificatur  ac  dccipit  ?  Itane  vero  vulpinas 
cxuuiasanucrclicet  viro  bono?  ciim  dictorum  f-aftorumq;  omnium 
generalislex/if:  NemendaxFueris,  fed  vcraxeftofemper?  Vnde  pra- 
iediorequitur,  improbum  effe,  quicunq;il:Lidcat  fpeciem  protexerc 
rebusambiguam  ,  autfallacem  adhibere  coiorem  ad  hommesdecipi- 
cndos.(SicaliquisDauidi  obijcicns  crimcn  fimulationis  mendacis& 
hypocrifeMS.SubijcitupDauidisexcuratio,  oilcndcns  quatcnus&quo 
pado  pietas  fimulatione  di/Timulationeve  vtipoiTit. )  AtlongeaHud 
eft  mcntiri&nedlerefraudem,quam  inpericuloauertendo  declinan- 
doq;  prouidum  eflc,  cautum,prudentem,circumrpe(5lum ,  cdrdatum.- 
Quod  vetusTragcedia^fi^^^^vO^  (rMTne<*vocat.  Aliudeft, impofturaac 
dohs  circumucntos  alios  I  rdere :  aliud ,  ad  fe  fine  iniuria  proximi  li- 
bcrandumprorenataconflliumatq;'artem  adhibere,itaomniaagen- 
temacdicentem,vtad  finem  vcrum,  qui  cft  confcruatioiuftitije ,  Itiiq;. 
&aliorumfcu  proximi  defenfio,fcmpcrfcaliquisrcferat:Aliud  eftde- 
fraudarcproximum  bonoaliquoipfius,aliud,noftrum  bonu  .11,  quod- 
incommodeprodcrctur^prudentercclarc.  Neq;  veromendacij  natu- 
ram,vim,  fpecicmfempcrobtinetfimulatio,  autfemper  nefas  eft  ills 
vti.  Suntprs:tercaaliud,ncgotiafeurcsmundi  huuis:aliudillxres,in 
fluib.  o^loria  Dei  vertitur.  In  poftcriorererumgenercverumcft,fimu- 
lationi&diflTimulationilocum  noncfle.  Non  cftautemidcm  etiam  de 
prioreverum.  Sic  parentes  multacelant  pueros:  Medicus  Tgrotuin 
multacelatjfaepeetiamillumdecipit.  (Vcluti  pucris  abfinthia  tctra 
medentes  cum  dare  conantunprius  oras  poculacircum  , 

Contingtwt  mdlii  dukiJfauo^^Hquore, 
Vt  puerorum  atas  mprouida  ludtjicetuf 
Labrorumtenm:  ir.tereaperpctet  am/.rttm 
Ahfinthi  lattcem,decfpta^  non  capiatttr; 
Sedpotifu  talifa^o  recreata  valejcat-.vt  aitLt^cretius) 
Lt¥.^  Sic  bofius  &  prudcns  magiftratus  fubditis  fuis  malta  occuftatV 

Gwx  fcire  ipfos  eflct  non  folum  inutile,  fcd  ctiam  perniciofum.  Sic 
mercatorfuriautlatronigcmmas  &  aurum  fuum  non  commonftrat. 
Deniq;  fic  communisrationislexiubet,declinarieuitariq;periculo- 
fum  negotium  quodlibct:iubet,arte  &  confilio  euentus  &calus  minus 

cora=. 


l>P.OSjiTVM  DtO  tfECTACVtVM.  5< 

commodos  commode  corrigere(quafi  cum  ludas  tefleris,fi  illudquod 
cftmaximeopusiadunoncadit,  illud  quodceciditfortc,  artevt  cor-    .,,, 
rigas  :  vt  eft  apud  Terentium.)  Ncqjtamenhscfrauseftmoxperhi-       ^  * 
bendaaut  fimulatio. 
Ad  fummam ,  Si  vit<t pletM /it dux,tum  uutiofolers 

Subleuat  banc  rede  fub/equitur^^comes. 
CQuicquid  huc  vfq;  diximus ,  confideratio  eft generalls ,  & quspftio 
vtRhetores  vocant,infinita,  Anhominipiohocconueniat,  vtfuidc- 
fendendi  cauiTa  fimulatione  interdum  vtatur.  Sequi  debebatHypo- 
thefis:  Sic  Dauid  piercdcq;  faciebat,  quandopericulum  imminerc fi- 
bianimaduertens,aulamcum  regc  ludificatur,  fibiq;hocpa6to  falu- 
tcmqusrit.Sediam  in  thefifubfiftimus  breuitatisftudio.  Pofletdein- 
<Iehocfa<S:um  alijs  exemplis  illuftrari.  Sic  Chriftustalivtitur  exfevV./, 
vt  Euangelifta  vocat ,  accepto  nuntio  de  nece  foanni  Baptifta?  per  Hc- 
rodemallata.  SicPauluscumeinegotiumeftettumludxis,  talivtitur 
ilrate^ematepVtadC3cfarejnprouocctRomam,&c, 


E      2 


S^  VlKTVTlS  EXERCIT  ATISSIMJE 

SPECIMEN  CARMINIS  DE  HOC  ARGV. 

mento  propofiruiii  difcipulis 

a  M.  Bcrg;Jo. 


o 


T  ^  Oc  vero  qmderat-,  quamregeq^  Dauide  dtgnum} 
X  _1       iJiia}uresv}rttciuongrua(y  officio} 
Mciatn  fiiOifHnifaluarattanefiirtreni^ 

Dtf,  rui i  &  vultu iv.  (ledecoraremta^ 
Cuwt^^uuU  rigem  fiihuUto  f^lhre  morbo, 

F  ^Uilti^^ib  huc duht>j<: qudtrcrertbus opetti} 
Ernoneffuas  ailhiberuU  ,  vbi  virtutilocus  haudefl} 

Ei  quando  tf^eu-o  nou  cjneo,  vulpis ero? 
At  nor;h'ji  doiuit  vif^faptentiareclrix, 

Stc  or-uiei  q'.!£  rum  fepe  monerefolet: 
I)jii  tKendux  vcftns ,  uil  vatium  in  moribtts  infit: 

Sit  ficlii  jetupcr  confonaltngua  tuis. 
Iniprobmefl ,  quuquii  virits  prxtexerefuco 

Et  fpeciejraudem pingere c.iutits amat.  (velauet.} 
Dulciafcreto  mi/cere^  melLi  Venerro, 

Etfentirealtud  quamfua  Imgua  fonet. 
At  longeefl  aliud  tr.enttrt  &  ne^ere.fraudes, 

A  mbiguof^  maUmenteparare  dolos: 
Quam  rei  conjilio  n  dfiras  m  unire  reperto , 

Quamvitam  trijli  foluere jraude fuam. 
Eiiiiliudvultumcomponere-.vinuinalto 

Interea^j  malum  pedore  concoquere: 
Quamfibt  ttem^  fuisjolerti  indagine  mentU 

Projpicereyin  tuto  ref^  locarefuas. 
Veni^res  alia  efl,  confutis  perdere  tecbnU 

HunCiCuiprdJidioteDeuseJfeiubet: 
tt  nofirum  (  certo  quodcum  difcrimine  vita 

Proditur)  arte  piafubticuijfe  bonum. 
iJec  fic  mendacij  (peciem  ftmuUtio  Jtmper 

Obtinet ,  vt  quoduisfttfimuUre  nejfas. 
Sunt  quo^longe  aliudymundananegotiayref^ 

QuAtultum  minuunt  ampltficantueDei, 

Httte 


IROBATVM     DIO     SFTCTACVLVM,  37 

Uincar^caUiditasj^.hirtcommafi^afaceJfant: 

mctotumiiebes pe^tis  habere puU^i, 
llHcresyuria  prudentia  temperat  arte, 

Vt/imulviiltt/ts,vtratio(^iubet. 
Sicpuerumcelant  cariper  multaparenteSf 

Celat  &  dgrotum  multabonus  medicm, 
Jpfe  magiftratui  non  tndicat  omnia  vulgo, 

Prodtta  qu£rebi4s  perniciofaforent^ 
It  mercxtor  item  gemmas  nen  monftrat  ofertt 

lllt  quiprddam  cadedolo^petit. 
Veni^  naturA  lex  hoc  ratio^  requirit^ 

Vt  vites  qu£uisfponte.pericla  tua: 
Cum^  cadant  varie  resy  vtfolertia  reHrlx 

Euentus  do^a  corrigat  artegraues. 
Si-vit£pietasfit  duXydum  cautiofolers 

^ubkMt  hanc  re^efubfequitm^comes. 


E  j 


31  VIRTyTIS     EXERCITATISSI  MJS 

XVI. 

PRVDENTIA  PIETATIS  COMES. 
I.  Reg.  11. 

ABiatharfilius  AbimelecM pofl:  patrem & omncs cognatos  a Doe- 
go  SaulisiufTutrucidatosadDauidcm  confugiens,abillointu- 
telamrecipitur^agnofcente&fatente,  fua  cauflain  hancmiferiami- 
pfum  dcuenifle. 


^xctplt  &  mtfem  virtWyComttts^tuetur, 
Excepios^bontitnftrust  officijs, 

hanc  tmet  exercemptetof&turalttorum, 
iUts  doitaprius  ^uamjibi  cunjuUrt, 


EXPLI- 


PkobatVm    deo    spi ctacvlvm  5^ 

EXPLICATIO. 

Slccftmundusj&ficin  eoviuiturjficfuntmoresliominumjquo- 
quote  vcrtas:FeIicium  multicognari.Etcontra: 

Knllaf.des  vnqu.tm  niijeroselegitamicos. 

Toii  ivru^^ai  •TTAvrii  etm  cvyyovoi* 

ArcTpic  c^g  J'vg-ij'xyvTOf,ly.'nrQj'(jdv (piXoi, 
Hinct|uid.im  in  mireriadefertus  exclamat :  4>lXwv  ipn/uoc,  /7)  Ta,?,ot(; 
«WAAu^^rtf.Appellattealiquis  potcns  &  diues,gaudes,gratum  cft,  ami- 
cum  te  illi  probare  ftudcs ,  beatus  tibi  videris  illius  amicitia.  Paupcr  ite 
adte  venifjibi  vcro  mox:Quistu  es?quismihies  ?quid  mihi  tecumrei 
cft?non  nouire.  Fitq;  vtilludHomericum  c[uxra.i\ir  :T ic ^  'sro^iv  «?  av- 
KTpcovi^srcd-i  roi  'uroXn;  Jte/"e  To^iJi^sj.Quod  li  maxime /it propinquus,necefta- 
rius,amicus,  cognatus:  tamen  quiaeget,  ignoraturgcnus,  nefciuntur 
parcntcs,ncg1igituripre,  fecundumComicum:  Autfi  quispauloho- 
ncftiorvideri  vultjncc  inhuman'  perhibcri  ftudet,qu2cruntur prxtex- 
tus,qiialesmultiexcogitantur,cum  aut  facultasdecftcdicitur,&  opcs 
parusenonferuntjVtopituIeris.  Ipfi  mihiopuscft.inquis:  Caritas  or- 
dinataincipit.  afeipfa:  aut  tempusprsetexiturminuscotnmodum  :ho- 
dienon  vacat,crc;sredi:aut(imiliaqu3Eruntureft"ugia.  Qu^od  ii  prscla- 
refcaliquisgcrat,  illudfe  profitetur  fequiquod  dicitur:  Tunic.ipallio 
propioreft:  ci-srcoripo)  ti  yovu  Kvsi^uu,  vtaitTheocritus :  ideft,  Gcnu  fura 
propinquius;id  eft  folIicitecomputat,vttum  demum  mifcroalicui  be- 
ncfaciat,  cum  nemo  velipfi  fitpropinquior,  quibeneficiumpoftulct, 
velaltcripraftet.  Interamicos  ,  inquit,  aliuseft  alio  propinquiorvel 
rcmotior.  Naturaautemhocajquils.  eft,  vtpriusproximioribusfuc- 
curratur,  qnam  ad  remotiores  perueniatur.  Quj  exemplum  petit,  is 
medio  infiumineaquasquserit.  Afpice  quaqua  verfum  in  nv.indo: 
comperies.itaremhaberc.  Atnonficfcgeritvirrusvcra,  quxaSpiritu 
S.inanimishominum  Deodilc<ftorum  excitatacft.H^ccnimirum  mi- 
fcrisprartcrmeritum  fuum  &fine  fuaculpa  CcfQ  &  fua  omnia  cofriodat 
vltro^nonillaexfpedansjdoneccbiigationeciuilium  Icgum  comnel- 
Iftturfubucnirefnouitn.  quam  ano;uftafitinnocentia,r.dlcfrcmbonu  c„^, ,  ^,:,^ 
cfte:&quatolatiuspateatomcioru  quamiuris  rcguia:cnam.  multa  cxi-  c.-r.j.a^. 
gat  pictas,humanitas,liber.ilitas,iuititia,fides,qu^extra  publicas  tabu- 
hs  funt)fediplavltrocauiiasfibifubijcies,quib.aaop!tulandu  raiferis 
exftimuletur.  EasqKauifasita  confiderat.vc  nullis  reb.fepatiatura  be- 
ncfaciendo  abfterrcri,  adcoqjcauisa  miferorii  cumf  act.iaunc  facit* 


4*-  VIRTVTJS     :EX2RClTATlSSlMje 

Eiusreifpecimeninfignerurfus  proponitur  nobis  intheatro 
virtutis,  quodhiftoriaDauidisnobis  cxplicat.  EfFugerat  excacdefa- 
ccrdotum  Doego  auftorc  fa(5ta  Abiathar,filius  Ahimelechi,qui  Saulis 
iuflucumomnibusfuisfuerattrucidatus ;  Fugeratinquamhic&iaiii 
exful  ad  ipfum  quoq;  exfulem,inops  rerum  omniu  ad  ipfum  quoq;  in- 
opemDauidcm.Necmora;DicebatDauid,jneacauflaparentemtuuni 
fuftulit,&  haud  merita  morte  aff^ecit :  vtq;  pater  tuus  propter  me  mor- 
tuus  eft,  ita  tibi  quoq;  video  extrema  omnia  mea  cauffa  metuenda  cflc. 
Ergo  me  tibi  defenforem  dabo :  Te  focium  habcbo  non  tantum  nunc 
in 2erumnis,fed  tum  quoq;  cum regno  potiar.  Dixit,&  euentu  mox rc- 
fpondente,facerdotijfummidignitatemilUreftituit,nonminusilli, 
quam  fibimctipfl  confulerefatagens» 


VIRTV 


fROSATVMDIOSPECTACyLVM,  4» 

XVII. 

VIRTVTIS  VERAE  LIBERALITAS. 
I.  Reg.  25. 

IOnathas  Dauidi  cedit  ius  rcgni  paterni,&  foedus  cum  co  pcrcutit 
fupcrhacccflione. 


SaHctafidestun^iosanimosconfirnjatj&ar^fi 

Innodat  (acrintxtbuf  offii^. 
Sponte  bonutn  petit  at^^  coltt,ctdif^^fupernu 
LegfbWy&prafertjqumDemantetulit., 


4>  VIRTVTIS     EXIRC  IT  ATISSIMJE 

EXPLICATIO. 

Aurnm8:opcs&:rcgnaconccdItamicusamico,  ciiiusquiJcma- 
nimum  virtus  vcra ,  &  pcrpctua  virtutis  comes  modcllia  regit :  Mode- 
ftia.inauam,  cuiuscft  ambitionisimpctus  tcmerarios  coercere,  non 
dcfpiccrcalios.fcd  magnifacerc:Deidonain  illisagnofccre&  honora- 
rc:defcnihi]altumcogitare,fcdomnium  minimum  fcfe  putare.  Taiis 
lonathasDauidiccdit ,  cum  ipfeomniumgcntiummoreaciurercgni 
hereditaiem  fibi  vindicarc  polTet.CcditinquamDauidijinqucm  illud 
a  Dcotranflatumiriintellcxcrat  :  cum  quidcm  cauffasmultas  Dauidi 
fefeopponcndihabereviderctur.Primumcnim  diu  tenueratlummum 
a  rcgc  locum.Deinde  maximis  rcbus  gcflis  fummis  heroibus  parliabe- 
ri  poterat.Tertio,more  omnium  gcntium  heres  eflcdebebat.  Deniq; 
amicitiasiureaDauide,  quemfemperdcfcnderat,  hocpoftularepote- 
rat,vtrcgnumip(lrelinqucrct.  Atquiain  eolucetpietas,  fpontecedit 
Dauidi,  nihillocidans  flammis5«:  incendijsafFcduum,  qui  &  ipfum 
hortabantur,  vtde  primatu  velprimo  loco  obtinendocontcnderct: 
Sed  maximaanimi  modcrationcprxfert  fibi  eum,qucm  Deus  praRre- 
bat:  prjEfcrtim  cum  fciret,  quantispericulisplenuseflctprincipatus, 
&quamlaboriofusillumgcrenti:cumqueediuerrointelligcret,quam 
bcneviuaturpriuatishominibus  abaula  procul  remotis.  Ofifequc-i 
renturhancindolem  homines:6fiadhoc  excmpluminccndiaambiti- 
onis^quaetriftifljmarum  dlflipationum  farpc  cauffsfunt ,  frcnarc&rc- 
©rimcre  difcerent:Non  tunc  eifet tantum  turbarum,  non  tantaf  pafnm 
a^mulationes&certaminadepriore  Ioco,non  totbellainmundo,non 
totbcllisquatereturorbis,  alioaliumfceptrisfxcutienteatq;exuentc, 
cum  plurimorum  mortalium  interitu.  Attu,  6  pubes tenerajdifceani- 
mosfrenaretuos:difcehumilitatemac  modcftiam  fequi:difceambiti- 
onemodifre&  fugere:vtq;id  queaSjdifceprimumbcnerogitare,  qua 
tetrafitha?cpcftis,afpicicnsexcmplaAtrei&Thyeftis,Eteoclis&Po- 
lynicis,Romuli&Remi,&horum  immania&  parricidaliafacinoraex 
ambitione&acmulationeortatibipropone.  Neq;  talesflammasin tc 
forteanimaduerfasaleautfoue,  fed  mandatisDci  exftingue,  &excm- 
plis  mclioribus ad  modcftiam contrariam  te  aflucfacito,flc{^tito,  com- 
ponito.  Harc  modeftia  &  hic  animus  plus  habet  laudis  apudDEum 
&  homincs  re(^c  iudicantcs  (^uam  totius  orbis  tcrrarum  impcrium 
tencre. 

FORTI- 


fROBATVM     BE  O     STtCTCVLVM,  ^ 

XVIII, 

FORTITVDO  INNOCENS. 
i.Reg  .24. 

SAul  dum  pcrfeqaiturDauidem  ,  in  Spclunca  Dauidi  traditus  non 
occiditurabhoc,  fcd  chiamydislaciniapr^fcdiaincolumisdiniit- 
titur:Pofl:caq;agnorcit&fuumpeccatum&Dauidi$innocentiam,qui 
maluiffet focerum  feruare quam pcrdere,vindi<ftam quidem  DEO  re- 
tinqucns»  hoflcm  vcro  fuum  hoc  paflo  ad  mandictuainem  flcdeos* 


Af^ctt  exf^utfSdntnies.ntente!^  mhutju 
Vltio,magnantniif  non  henegrata  vtrkt 

K0»  efl,  vt  pofa  tntnticum  perdere^tanti, 
Quamt  Miitum  vt  (9jpe.  dtbcdt  iiie  tiki. 


Fi 


44  VIRTVTIS  EXSKCITATISSIM^ 

EXPLICATIO. 

Bcftii  irritatac  efferantur.lxfa?  dolent,pugnant  lacefTitac » fcq;  &  vi- 
tam  fuam  modisomnibusdcfcndunt.  Ethadenusquidem  illasimita- 
ri  licct,  dum  nullameliormali  vitandi  viacft;  Inierim  tamcn  exdem 
bclua;doccntillud  quoq;,  vtfugapotiuspericulnm  imminens  decli- 
nerur.Idenim  illasfcrcvidemusfacerejprxfertimquje  non  funtexge- 
ncreilloimmaniorc&rabiofiorc.  Ergo  negligit  vltionemvir bonus, 
ac  ftudct potius  bcne  mcrerideinimicisj&itaeosfibiplacare,  quam 
malummalo  penfire&  perimerefeperdcrecupientem.  Contrafutilis 
&  infirmi  animi  eft,vindi(5lamadamare  5c  voluntatcm  cxea  caperc, 
Mulicbrecftinquam,talicupidincflagrarc,  vtcupias  vclcum  tuoma- 
lo  vlcifci  hoftcm;  ficut  Hccuba,qu2 

Atwvoi  rh  <jufx7Tctvrct  J^aXiuvdif  ^iX^:  hoc  eft,  vel  fempitcrnam 
lubire  feruitutem  non  rccufat ,  dummodo  hoftem  fuum  vlcifcatur. 
VndeluuenalisSatyr.  13.  At  rindiila  bonum  vtta  iucunditis  ipfa.  Scdad- 
ditindodlisitavideri,  nonautemmitibus  &fa pientibus  ,  apud  quos 
niinutifemper&:infirmieftanimi,cxiguiq;,voluptasvltio. 

Afpicc  vcro  vtrorumq;  confcquentia,tam  eorum,quimagno& 
miti  anima  vlndidam  contcmnunt,  quam  corura,  qui  muliebritcr 
camcxpetunt.  Mitcsfuntbcatijfuntlongxui,  hereditatcm  terrae  cer- 
nunt;Sa:uitiacitodefpumat,nccinlongum  fitafuaproducit.  NuUum 
cnim  violentumdiuturnum  efl'e  poteft.Talis  Dauid  Sauli  parcit ,  hofti 
licctcapita!i,&cunjalias,  tuminfpelunca  facultatemeiusoccidendi 
nadusjtamcn  manum  abftmct.  O  madeanimi  iuuenis,  qui  mauis fle- 
(5Ure  illum,  qucra  poterasdomare;  Qmftudescomiertere  &feruare 
hoftemtuum  ,quamferroincautumfupcrare.  Difccfequi  exemplum, 
quifquis  cs:  Bcncfac  ctiam  malo.  Si  malus  efle  pergct,f«neftam  ei  pla- 
gamipfobcneficiodcdifti:carbonesignitosinipfiuscaputcongeflifti: 
Tcvcroearefommendabi!ccflicies,&maioribus  rebusdignum.  Sia 
eft  fanabilis,  ardiflimc  conciliatum  tibi  deuincics. 


SPE- 


THOBATVMDEO  SPECTACVLVM, 

SPECIMEN   CARMINIS  EIVSDEM  AR- 

o-umenti,a  M.  Bcrgio  difcipulis 

propofitum. 


4}i 


L 


A  Efa  dolet,pmalataJremlt,  violata  repugnnt, 

ladentem^^Judetldderepoffefera. 

Hadenw  & ttbi moshicefi impune(equenditi , 

NuUumaltudquando  cernitur  effugtum. 
QuA  tamen  \m  docetyiUaftmuldocumentamtniJtut 

Altera :  vtettitesquapotecun^^via, 
Vefitpugnando  in  cadtsdifirimeneundam, 

Sedparcas  alij  nonmimtsaf^tibi. 
Sicfera  dutnpotisefififefubducttabit^ , 

Qua  vta  lur^  illi  difugium^patet: 
Sit  modo  degenerehocnon  immantfiimacui  vi0 

lnftta,cultur<efieminararaferat. 
Qutpim  eRfortis^animi  acrem reprimit  ignem, 

yltio  nefieno  liberiore  ruat. 
Quin  ettam  immerttosmeritis  cumulare  Uborat  > 

Officto^j  mulumpenfat  &obfequio. 
Itutilisabtecii^jantmitnmentif^pufilla, 
Vindiiia  adfacinus  exftimuianterapt, 
IR  inquam  muliebreyardere  cupidine  tali, 
Vulntre  quifAclo  reddere  vulnus  auet, 
$eruitijiugaferreHecubegrauiaannuit,hofiei» 

Dummodo  promeiitiifit priusvltafiium. 
Ajpicequ£niitesfors,qtucontr.:^ftqtiatur 

Vlitfci  cupidos  vltio,  quam^j^grauis. 
fatafolentmtescomitari  mitia  :contra 
Cum  tumetaffieruas  itlicodetumwt. 
p,aiida(er»epium.Suulemismul^areprelmfitm 

O  Uut  y  in  obfcuram  dum  venttilicfpecum. 
Abfiu:e(  jp^e  tamen  dexiram,patitur^reuertt 

]r,(oluwem,a  quofe  nouerat  ipfepeti. 
Made 4nxmi,m.ici  opuer inclyte-.fliciere maltns 
CadireijUtm  dadio  iurefauenteqtteas. 


F 


VIRTVTIS     IXSRCIT  ATIS  SIMJS 
Udileantmiiiuuenif.potlMferudreimmlcumf 

Qudm  ferro  incdutum  qut  fuperare (iude<. 
Quipiuses.fequereexemplumifacitocj^benigne 

Hit  ip/ti  ,tilti  qaiftpe  dedere  rralum. 
Si  mdlm  efiybtne  cuifacies.pldgam  decpnt  ipfe, 

EtDominus  reddetpramiadtgnu  ttbi, 
Ipftus  accendens  vrentem  in  yerticeprm  am: 

Tu  vero  hinc  decus  &  nomina  claraftres, 
Sin  bonus  eft,fanilo  tibi  conciliatus  amort 

Ojfcium  officijs  d<iuifdrm  v»Ut, 


INGRA- 


rROBATVM  DZO  SPtCTACVLVJA, 

XIX. 

INGRATA  AVARITIA. 
1.  Rcg.  2;. 

Nabalimpius&rordidusnegatDauidiauxilla. 


47 


Et  res  &  ttttds  anmdi  fiduciaferuat^ 
Victnuifortis  cumfubtt  4/^  ptiu, 

InnoQUostamentrrttat  vtctnui  auarut^ 
Accefsi  (jr  Udit  non  mmor  o^cij. 


4V  V  IRT  VT  rs     EXtRCITATlSSIMJE 

EXPLICATIO. 

Reclcarapicnt!busruciicatur,nihilcflemeIIiis,nihiloptabiIiusr 
vicinobono,quipr3efratribus&:affinibustibicalamitatc  aliquapreflo 
fuccurratexpeditus&abrq;  mora.  yei-ovtc  a.^(£<^oiiy.icv y^oxrcuro  cTe  <aMit 
inquitHefiodus:  idcoq;pronuntiat,  quod 

E/x/ucpi  roi  rtyxc^lt^r  iuyx^i  y^rc\'Oc,  l^Xn. 

Themiftoclcsquoq;pracdium  venaleperprajconcmproclamans, 
cum  commemoraret  eius  commoditatcs  &  dotcs  varias ,  in  primis  id 
Uenutontim.    \^qq  nominecommendabat,quod  bonos habcrctvicinos.Ec Comicus 
^^'''  fenexvicinitatemin  propinquapartc  amicitia?putat.  Qui  fapis  crgo 

tibitalesomniobfequiodemereieatq;deuinci:neq;facNabalisillius 
pra^diuitis  fed  fl:ulti  inftar  ,  qui  etfi  omnibusrebusabundans,tamcn 
fordidusatq;auarusindiuitijstantumiuxuriariipfe&fibifoli  viuere, 
neminibencfacerefolebat.FruftraillumfollicitatDauid,vtcommea- 
tu  inftruatatq;  adiuuet  bene  de  ipfo  meritos.  Quin  etiam  impige  defer- 
tionisiniuriam  verborumcotumeliacumulat,  homoin  auaritiaetiam 
crudclis  &  improbus,quando  Dauidcm  fuum  tribulem  tanquam  fugi- 
tiuum&perduellcm  vitnpcrat&ipfi  malcdicit.  Quid  verocuenit>aut 
quid  etfecit  morofus  illc  &  verc  agreftis?  Nimirum  id  quoddicitur; 
KjnrivurovMci-^K  speSi^e/yijuctvfpaAwCiijid eft,  Qu^amuis  prudcntcm irritarc 
iniunafueuit.  Verfus  cftNaumachij:  exquo  Labcriushunc  mimum 
fuumfumfiflevidetur; 

AEquum  antwum  \nd'tgna  intquatcontumeVa, 

Pctulantia  enim&fcritatcifta  itaexarfitvirfortis,  vtconftitucret 
&  ipfum  Nabalem  &:  totam  ipfius  domum  fcrro  cucrtere  :  facfturus 
etquod  minabatur,nifiipfum  Abigail,pia  acmodeftafoemina  occur- 
rcsprccib.fuis&liberalitatemitigaflct.llletamcn  iniurishuiusauftor 
ftolideimprobus(^^&)po>i«y.oc3pcBnamfuisfa(5lisdfgnamoxinuenir,ne- 
quicquamparccnteipfi  Dauide:ncquicquadeftndentecundeperfua 
prud€ntia&  virtute  pia&:  proba  coiugc  rpoenam  inquam  faftis  fuis  di- 
gnainuenit,quando  &  de  Dauidis  iuftairacundia,&:  dcpericulo,cj>vix 
tuafcrar,tcrroreconcidit,Deiq;  manu  percuflus  animam  tcmulentam 
impiuseuomuit,indignu5fi:ilictt,quiDauidismanuoccideretur:  v- 
trumq;doccnsvclfuppliciofuo  ,  primumquod  homincs  opulcntia- 
U3ritia?fordescauerc,ncq;fibifolisopesfuas  vindicaredcbeant:  dcin- 
dequod  prooflicijsaproximo  arccptis  liberaliter  mcrcedem  folurre 
debcntilli,qui  facultatcs  &:  rem  habcnt.  P  R  V- 


A 


PROBATVM  DEO  SPECT ACVLVAt.  4* 

XX. 

PRVDENTIA    SALVTARIS. 
i.  Reg.  .?5. 

BiGAiL  cum  muneribus  occurrens  commoditatc  fua  Daui- 
demiratumplacat. 


txetph  incenfoitrarumfulmtnis  tgnti 
Prudtnsjetmoptojedului  ob/equto. 

Ve^orii  ingenmferuor  pUcatur  honejiif, 
£r  gnudens  cedit  vQCibui  at  momtif. 


0  VlRTVTISEXSnCtTATISSIAlJB 

EXPLICATIO. 

Sic  tibi  contingat  maritus  Nabale  melior,6  foeminalaudatiflima, 
vt  tua  prudentia  oportune  obuiam  veniens  malo  impendenti  mul- 
tis  hominib  js  cft  falutaris.  Tu  cum  aote  hac  raro  excmplo  virtutis 
ftulti  mariti  morcs  tulifti ,  omni  commoditate ipfum  traftando ,  tum 
iaminmaximodifcrimineatrocistempeftatisquafifalutarequoddam 
iiduscxortutuocomponistumultus&turbas:  quandoftultum  tuum 
maritum cum  omni familia periturum  ,  e manibus  Dauidis&  praefen- 
ti  vitae difcrimine eripis  ingenio  tuo  &  beneficcntia.  Vfq; adeo  verum 
cft,  quod  commoditas&mollisfermomitigetiram,cumediuerfoa- 
fperitaseandemprouocct:Adeoitemcommodareseftfapien$&bona 
Syr4e.is.&x6.  mulier.     Stt  tlhi  vt^urd  mulier  dtgnifimafamA 

Gratia  :fit ,  vtrtut  quo  tua  digna ,  decus. 
Tuquoq;proijcetelamanuiuuenum  fortiirimc,neq;vIteriusiii- 
dulgeasfurori.  Satisfitpcenas&fupplicij  fupplicium  fumerevoluifle. 
Quanquam  enim  dignilTimus  cratNabal  qui  occideretur,tu  tamen  in- 
dignus,  qui  manus  innocuas  hac  caede  contemcrcs, autcontamines. 
Nempe bonaj  mentcs funtfanabilcs,atq;etiamad iram prouocatje,hu- 
manitatem  tamen  non  exuunt.  aKi^a^  eTl  <f>pivei  i^Xuv.  Neq;  vcro  va- 
quam  quemquam  poenituit  pcpercifte  alijs,  aut  ira^  fux  moderatum, 
iniuriarumq;  oblitumfuifle.  Proindcneq;  tudubitcsiniurijeacceptac 
obliuifci.Nonnevidcs vtfcrarnobilioris&  generofiorisindolis  vtle- 
ones,  parcant  fubiedis  &  proftratis ,  ac  non  nifi  in  hoftes  expedians 
fuas  vires ?  Pugna  fuum  finem ,  cum  iacct  hoftis,  habct.  Has imitare. 
Neq;  vero  metuendum  eft  tibi,nc  vcl  Nabal  impius  pcena,  vel  tu  prae- 
mio  careatis.Deus  vidct. 

Moerer  abi :  mens  Uta  redi.  Deus  omnia  cernens 

Tandem  ijfum,  quiteiampremit,inueniet. 
Fortaflemoxerit,  vtfuiipfummorcsgrauitcrvlcifcantunEtcon- 
tra,tupotiarisillisipfis,quaj  iam  ipfepoflidet:  quandohaEcquasiam 
ftultimariticulpam  fupplcxdeprecatur,in  thalamos  vcnietfidamarita 
tuos.cumfortaflc-ftulti  viriopcsad t(  pcrfcrct,comesacfociaexfilio- 
rum  atq;  aerumnarum  tibi  fidehi  futura. 

REVE- 


^ROSATVM  DIO  SPICTACVLVM,  $i 

XXI. 

REVERENTIA  SOSPITALIS. 
I.  Rcg.  26, 

DAvTD  nodufLipcrucnicnsSauIiintentorioruocubantij&inter 
ratcllitcsdormientcsipiiqiioc];  clormicnti,cum  violcntas  infer- 
rfmannspofret,parcittamcn,&:  haliam  ac  fcyphum  ipfiiisaufcrtjQui- 
buspofteaprobct,repotuiflciprum,livoluiilcc,occidcre. 


J;}thdtaM,frat,dcs,  (ovfultahnuffa  mttiA:^^ 
Ojasputtt  ojjiiu^i  vincete poffe bQt:ii  > 

Txiitiuo  fort  em  tiuiuth  potuijfe  tiuercUf 
yUiJ^  ipc^i  14,  nu  YeiUij[e,tiur,u, 


C      2 


J«  VIRTVTIS  I.K-ERCIT AT IS Sl M JE 

EXPLICATIO. 

Qiiap  cnm  cHuinx tum  humanaflitcra?  partim  prarccptis  ,parttm  cx- 

cmpltspropofitis,  nobisinculcant,  dediligendisomnicj;  oflficiopro- 

merendis  etiam  alicnis,  immoetiam  inimicis,  eavnufquifq;  nouit. 

Nf  q;  eftaliquisitaimperitusrerum,qui  non  fequoq;illa  prsclare  a^ 

lijs  explicarc  poflc  crcdat.Scd  dum  quifq;  h;EC  re6te  dici  profitetur ,  ijfl 

dcm  tamcn  nemo  obfequi  ftudet :  ad  ea  potius  plcnis  vclis  auferimur  & 

concitatocurfu  contendimus,ad  quasaftccSlus  vnumqueiriq;fuirapi- 

-Ather&ftrt-     ^^^^  quicquid  dictetratio&  confihnm  fanius.  Perinde  vt  olim  qui- 

A^f,ffi.^  dam  Poetahpigrammatc  breui  contclius  ruit,  Stoicorum  de  vjrtuic 

ito  in^nnjfne-    ,_  »  •  \         rt  •     %  i-«-o  r  a.  c 

ne^Zenone.  doctrmam  videri quidem  Iibi  pianediuina&veram,  lectatorefq;  eius 
At.iAntho-  omnium  hominumopnmos:  Ceterum  fetamen  Epicuricaltrafcquij 
log.tit.  ^  voluptati  pra;  omnibus  m  vita rebus  primas  tribuere. 

eL^nKov»  (^Cl  ^uizuv  fJLij3-av  etctyijuovii^yecnrxvcteAi^it 

AoyjuaTo.  Tctfc  lipojg  hcPifjS/JOi  fftxi<nv 
tctv  ctpiTctv  AfWxaA  ctystd-iv  juovov,  ucPi  ystp  avcf^fiUf 

Mouvct  )(^  CtoTctv  pytyctToXj  'nroXictc, 
^pH.ocj\  yK^vTra^fxat  (piXov  TiXoc,  avJ^pctciV  oAAoif 
H  //«'«  TCdv  /ji,vtt/j,tiiwvffi  dvyaTipuv» 

Hocefli 

Aurea  pjnt,fateor,t«tt^  falubna  vtt<t^ 

O  Stotci,  ytftris  dogmatafcrtptaltbris: 
K.ebtts  qu9d  cun^is  vtrtus  antiftet.,&  vna  hac 

Publica  resfimul  &  priua  vtgere  queat, 
Suattiafedqu£rendahom\niqu<ztradidtt  ,iUi 

Bft  Sophia  ante  omnes  maxtma  vbt^fides. ) 

SicmaxImaparshominum,quajIataiIIaviavadit,quaradpernicicm 
ducitj&fentit&iudicat.Ateaparsquajeftminimum  in  maximo,quaf 
angufta illa  via  inccdit,quam  Deus  praifcribit,  meminerit  fedulo.non 
cfle  pro  rnalo  reddcndum  malum ,  fed malum  bono  vincendum  cffe. 
Ncq;  boc  ftudium  deferendum  cft,  etiamfi  fit  aliquis  expcrtus  aliquo- 
ties,fcfruftraniti&inid  incumbcre.  Eomodo  Dauid  foceri  fui  inui- 
dcntiam^fraudcs&confilid  iniufta  nondcfinit  oificio  &  pietatepen- 

fare 


FKO  B  ATVM     'x  v  q     SPECTACVLVM.  ff 

{are.  QuainreprsEtcrdiuinum  mandatum,  quodvetatiniuriamin- 
iuria  retaliare  ,  quod  fanguinem  humanum  fundenti  atrocifTimam 
pcEnam  denuntiat,  nuncjuam  non  pcrfequi  folitam  homicidas :  prarter 
h<Eccrgoilludquoq;fibi  propofuit  virheroicoanimopraeditus,  quod 
ncmincm  vnquam  poenituit  vel  hoftcm  quoque  fuum ,  quem fcruaflc 
potcrat,non  pcrdidiire» 


SPECIMEN  CARMINIS  DEEODEM  AR- 

gumento,a  M.  Bcrgio  diicipulis 
propofitum. 

VEra  quldem  cecinitvirtutiencmia  Zetio, 
Turba^  Zenonis  dogma  fecuta  facrum: 
<^od  virtus  palmam  rerumferat  vmca,quarum 

Sefludio  humanum  macerat  vf^genus: 
Quodprtmoi  rerum  bacmeritoferat  vna  bonarump 

Singula  confruans ,  amnejimul^genus, 
Jpfe tamenporcos Epicuri  degrege/e^or, 

Cafira^  Cecrop^  deftdio(4  fenu. 
Sicaiiquu  quondam  officij  &  virtutii  amantet, 

Dum  verbis  laudat  negitgit  ipfefequt. 
Ojeclum  i  mores  mundtprafentisYtn  iOa 

Nuncetiam  hartmtu  n.aximapars  falebra. 
tcquts  entm  nunc  eif,qutn  confiteaturabunde 

Ojjicijfefe  rite  videre  modum? 
Inuentoine  aliquem^qui  de  virtutepio^ 

Kon  puUrefarife  quc^  poffeputet} 
^i  nonfefe  alifs  vitaprabere  magiftrunt 

Aufit,&offtcij  quoi^  lon^re  vices? 
M  ortbus  interea  dotirtnam  hanc  ipfe  refeHenSf 

Islecpergensh.tnCyquadtbuttirejVtam, 
H»  ^deo  fiudijsjw  moribw  exigit  auum 

MaxunAp.nSyen^^  h£C  tritafrequens^via, 
Trita  frequenf^fed h<ec  vt fit  vm,  non  t amen  iflii 

Carpttur,ipf  Deta  ^uosfbif^niltficat. 

G  s 


*rf9,i,.^^^rr,, ^mwj  vajia aiioruminmole ihact^ 

^xiguosquouis  tempore  mundus  habet. 
Qut  coetui  coram  Domino  magniobtmet  injiar, 

Omnibus  &  maius  rebut  habet  pretium, 
lUe  via  infiftem  quam  verbi  regula  monjirat, 

Vondtratofjtcijftc  reputat^viceSf 
Vtquafixa  imis  geffat  fubfenltbus,ill4 
Moribiu  &faclisperficiendaputet, 
lccirco  &  reltquu  in  vit£  parttbui  iSuJ 

Exfequiturjquodresquodratic^jiubet: 
Et  vero  exaquo  meiitis  cumulare  merentes 

Lgregijsgaudet,non  mcritost^  fimuL 
UeCyltcet  euentuifpem  ftipe  fftlieritihocfi 

Abduci  abfludio  propofito^fmit, 
ticfiraudeminfidiasi^fililethum^parari 

Afocero  contrafas^  pium^  Duutd, 
Cum  cernit^fiuflraQ^  huic  fe  fectffe  beningni 

lam  toties.fiu/ira  vim  tenuijfe  malam: 
l:on  tamin  abfijttt  benefuciis  tendere  con!r4p 

Et  virtute  malum  vincere  &  o§tcio. 
Sciltcet  expendenSyquam  vere  herotcafit  ret^ 

au  mfofts^al^s  nolic  tioim  umtn 


PIET^S 


D 


fROSATrii    DEO    SPECTACrzvM,  0 

XXII. 
PIETAS  ASSERTRIX. 

I.Rrg.  50, 

AvTO  ^icelegabHamalckltishoftibuscaptaprardoncspcrrecu* 
usprsdam  abadlam  recupcrat. 


VrdlupTotiAiiiContug.ltL^adeuut. 
Lxcipi:  hijiru^lum  his  ammum  vicioria  puUfd, 
Qum  nr^  AUAtA  fiQtu  'uiftcit  inutdta. 


j^  VIRTVTIS  IXEKCITATISSIMJE 

EXPLICATIO. 

Quando  viro  forti  armainduit  maniftftainiuriaatq^indignt 
calamitas  innocentium,  &quidcm  eorum ,  qui  ipfius  tutelae  commifli 
funt,tumilludfit,quodabip(iusperronanon  eftahenum.  Ethilabo- 
restantofuntlaudabiliores.quantofuntdifficiliores.TaliseratAchil- 
lea?  indolis ardor.IUum  Aiax  quondam  interrogabat,  Qjaosnam  labo- 
reshabuiflfetomniumin  vitagrauifTimostlbiille,  Quosproamicisji^ii- 
quit,fufcepi.  Iteruminterroganti  Aiaci,  QuosigituriucundifiTimos^i- 
terumrefponditiProijfdem.Praeclarequidem  Achillesin  hoc,  vt&in 
alijsmultis,&fen{it&Iocutuseft;  Veruntamen  Achilleumhocrobur 
faepemultumdelinquit,  cumnon  regiturpietate  &prudentiadebita, 
nec  ad  fincm  verum  refert  fuas  adiones;  ficut  plerunq;  magnse  &  vehe- 
mentesnaturaeinhocpeccant:  Qmppe  quacgloriam  fuam  acpompam 
feretantumfibiproponunt,nonfalutem  teramfuorum.Ationgcmc- 
lius&fan6tiusexemplum  cernimusin  Dauide,  quinon  modoprodi- 
gnitate&gloria,  fed  principaliterprolege&pro  gregedimicat,  vteft 
in  fymbolo  Alphonfi  regis.  Irraerant  in  oppidum illud ,  vbi  Dauid 
com morabatur,hoftes ,  prardam indc abigentes.  Hos  ille infecutus  ad 
internecionem  profligauit,&  praedamrecuperauit.  Sic  Dauid.  Atq;  in 
talicauflapoteftaliquisegregiecflefortis,omniaqueaudereetiamex- 
trema:certus,fi  vel  occumbatin  tali  propofito,  nihij  mali  fibi  accidcre, 
Et  vero  tales etiam  vidoriacomitatur,  Deo  tuente  iuftos& iufta faci- 
cntes  pro  fua  vocatione, in fiducia opis & auxilij  diuini.  Ettalis hcroifi 
vi^toria  Ycrc  gloriofa  omniqj  inuidu  altior  cft. 


SPECI. 


PROB  ATV  M     DEO     SPECTACVLVM.  |7 

SPECIMEN  CARMINIS    DE  EODEM  AR- 

gumcnta,proporitumdirdpulis  a  M. 

Bcrgio. 

Sl  quando  clades  miufla^  damnafaorum 
Commijerans  princepspr<tlia  iujla  ctet, 
Irarum^jptas  acuit/ub pe^orefiammas: 

Heroodignumpedoreprafiat  opus. 
Vnde  ipft  laudum  feries  unto  amplior  exjfat, 

CurarumquantopleniusHluderat, 
Talit  Achiiletfuit  oltmptcloTis  ardor^ 

Cui  ntdlum  fimtlem  terra  Petafga  dedtt. 
Dixerat  buic  Atax:  QU(tnam,forttfitmeydur4 

Pra  reltquis  vnquam  qudfo  adijfit  optra} 
'Reddidit  lUe-.opiu  haudmihiduritu  acciditvllum, 

Quam  quod  ami:orum  ferre  coegit  amor. 
Hurium  Hle:Attibi  quis  labor  optatifitmtu  ergo  efl} 

Qup  defenf*  mthi  efl  turba  propinquayrefert, 
Opttma  AcbtUe^faneefl/ententiamentts, 

Dfgna^nofirieiiamcarniintselogio. 
Sed  tamen  hoc  roburmultum  delinquit  AihiiliSy 

Cum  ftne  conftlte  efl  &  pietate  caret. 
Debitosanteoculosquandoneifinis  habetur, 
Adquem  confilium  quod^referredccet. 
*  Vt/olit  heroum  hic  h^rere  in  pcctotendtum^ 

Ottando  hos  pracipires  fgneus  ardor  agit. 
Qu?ppe  qutbu<!  proprta  eU  cun^o)  um  met  a  luborum 

Gloria:qiii  ;p!endor  powpug^  lauta  mjtgiSy 
Quamcognatoruiv  cU  lurdfurtunafulusq^,, 

Vera  tnquam  &  nuHofive  prtmendafalus. 
San^tusexemplumpotertt  prjcbereibeattum, 
Ouodipeclandiim  apiritDdUtdis  hifioria. 
HcntUe.vt  terrasfuji  nomiy  a  mittattn  ouineSf 

DtmfCJt,aut  hu  vt  remparet^aimaCtfpit. 
Sidgladtum aduirjos^.nuiduni  fhirig  tin hcfitSy 
Pro  Uge  vtjacra  dtmicci  a:^jgr>ge. 

H 


riRTVTlS     IXIRCITATISSIMJM 
tatronum  paruam  manm  expugnauerat  vihmt 

lcfidd  proftigo  quadabut  hejpitium, 
B(  popuUOundt  Tulerant  [ecum  obuta  qudt^f 

InftjiiH  doynibm  fuhijciendo  facei , 
la^v^tHipradafnfeauclos  ejfe  putantes  ^ 

Somniu  iucundd  rana  quietis  babentt 
Omnta  tutaratf.fubito  cum  tncerueritt  heros, 

Vindtcelatrones  enft  fur.ulj^ntcai: 
At^abeisprxdamficrurjunwxtorquetaliailam, 

In^  vrbem  hanc  omnem  Ixtus  ouat,s^  refett, 
Talis  cui  canjfa  tH  pugnandi  &  taliafAta^ 

llle  in  dtfcrimenforti:  er  ire  pote^. 
Is  tentare  pot  cH  adf  cf^fuo^jtuendum 

Omnta.per^pQtiH  rumpcrecuntla  mala, 
CertWyVtvtrapiatconantem  tat-afatunif 

Aduerforum  ntlaccidere  indefibt, 
Etvero  talUpalmam^decwg^nportat, 

^odpfitum  dt  telti  4nm  tnutdta. 


TEMPE- 


rK.OBATVMDTOSPICTACyLVM,  f^ 

XXIII. 

TEMPERANTIA  REGIA. 
2.  Rcg.  jj. 

DAviD  in  derertoinopia&  pcricultscomprcflus  optat  liauftum 
aqu2Bcx  putco  Bcthlcmico  ••  camq^atnbushcroibusallatam  pcr 
li.mmumdifcrimcn,ationitu$audatiiriiiio  illorurafaciuorc,recurat 
gullare. 


Appetere  haud  mlrnm  tH-.nccet  at  retulijje  (upUd: 
Sed  ftiagisesiymentem  „on doniuijfe^grjue. 

Dtjcnnien toUrarejuopr  pi'ndpe,puLitim tH: 
PHUiiui  uifCuui  rex  h\,c  ukc;  i^jcjnu. 


H 


tfO  VIRT  VT  I  S     EXERCITATISSIMM 

EXPLICATIO. 

QjM(lam  veterumdicebat:  vtauiculasfupranos  circumuolarrnc- 
monoftrum  prohiUercpotcft:  Atvcronecapitiipliusinlid.ant,facile 
pi  ohib  t :  Sicappetltion'.  s  vagas ,  quse  in  naturaafTiduccicntur,  ncmo 
noftrom  vitarc  potfft :  vtauit  ni  illis  obfec|uarisautrcpugncs ,  id  in  tua 
cft  pot.  ftatf.  Atophtsin  fpatijs  decurrit&cxerceturid,L|uod  in  natura 
hoiiiinis  rtliqiium  tft  boni,i^/  c]uod  virtiisappellatur:  vt  ftilicetappe- 
titioni-smalas  fcfc  fuggcrcnits,  ik  lapc  etiam  tjuafi  ebuUirntcsac  pro- 
lumps  ntrstanL]uam  frenoinie<fto  comprimamus.  Dauidem  mihi  vi- 
deas.  Habitabat  isin  fp.  luncaintcr  fyluas  &  tefqiiaferarum,egcnsrc- 
bus  neccflaiijs,  6c  hoftibus  vndeL|uaq;  cincf^us.   Nec  quiccjuatii  opisei 
alicundeoftvndebatur.lbi  rcro  inccnditur  dv.-fi<JerioaquafBcthleemi- 
ta::&:datadtfiderij  huiusfui  lignificatione tresheroasinftius  pcrmo- 
uet,  vtaquam  illam  cum  fm  capitis  pcriculo  adcptam  R^gi  exh'beant: 
qui  tamtn  ea  vti  reciifauit,  ofttndcns,fc  noUe  cum  pcruulo  Ciorum 
ciipiditatibusfuismoremg  rere.  Errorerjt,  &:  rcgisperfona  indigna 
res,defidcrium  fuumaperuilTe.    Veruntamen  temerarium  faftumfu- 
iim  moxagnofcit  &  improbat,femctipfum  caftigans.&c.ftilicct  ftnltc 
fjcTturuSjfi  ftcusegiffa.Nimirum  quod  principi  curandum  lit,  non  vc 
fubdito- um  virtJtc&laboribusaddehciasperfruendasabuiatur:  Sed 
vtfLiolaborc&:  pcriculofubdit  sliceate(requictis,otio(is&  fccurisra- 
c)coq;oportetprincipcma!iuniuequemlibetmagiftratum&manus& 
oculos&animumhabcre  abftincntem,ne  inbona  fubditorum  inuo- 
lct.Qjjs  vero  vobisoiuuenesegrcgiidtgnaslaudescanct?  qui  prove- 
IhiRtgis  voto  vitam  veftram  in  dilcrimen  adducere  non  dubitaftis, 
Vbicunqjin  rtbushominum  fic  agitur,ibi  res  florent  &  ftliciter  ha- 
bent:hoceft,vbi  &  fubditiccrtant  legis  fui  caufla  periculum  adire,  & 
ViciHim  princcps  omnibusmodis  cauet,ne  quid  huius  fit  nccefl^e. 
Re^ivLi  eiiuis piiuapprobat,ef}^v'fC'J?tm 
Priniipti  btitjluitum  ^aruttpoffefuu» 


SPE- 


TROBATVM  DEO  SPECTACVLVM.  4t 

SPECIMEN  CARMINIS  ,  QJV  O  D  DE  EO- 

dcm  hocargumcnto  compofLrit  M.  Bei'gius,&  dif- 
cipulispropofuit. 

QVo  nunut  hincat<^  hmc  capiti  circummlet  ales, 
QMantumttii  cuptatynemo  vetarepoted. 
lie lun  en  tn  noftrofaclantfibi  vertice  nidoSy 

Hac  optr^fact/t  quf^  cauere  pottft, 
Sic  anttntaff.-duiturpis  vt  pedvreprfits 

Exfpuere  ex  toro,  lopia  nulla  duiur, 
(\W :  Sk  Iket  afjtditf^quiperquaw  fepecientUT 

Exjfirpjft!  vUu  hiud prouidw  arte queoi ) 
Vi  vtttstanifn^aut factoi  quod  isobtjiit ardoTy 

Tepenes  eil :  w^^  htc  Itbera  turbajumus. 
UocJiadto.huJpaitjSyhoctramiieclauditu)  illud, 

Quodnittti  nobudicitur&  vttium. 
jQutdomataffedm  vitiofoecordijl  lenus, 

Viriutisncium  carpercf^rtur  itir: 
Quiveio  indulget  fiammis  (rramibufyille 

Somina  vtrtuitdtjfona  digniu  huber. 
Je^idin  nnhicerne.  Ispraiet  ceierali  cIa 

lUiui  extmplum  ftiggerii  extmtum. 
iQeinier  (yluoi  hubttans  &  t^fijuaftr  irum 

HaudvQumhumun&munmhubtbatopu: 
Ctn6tui  &  hinc te.is at^tnde hofiiltbmy  cft 

Cartiifici  quduu  «<•  durtt  hora  ttmens. 
Ergo optat patno  lutiiim de fontepufiUum 

Beihlemidosqualti  nota  r>gutur  humus. 
Sirmo  trium  htroumpojfquumptrutmtadatires, 

hxtemploaUuiumy  Fexquodauebaty€unt. 
Et  iam  lUt  reduccs  mtdtjsex  hojlibm  vndam, 

Ifrrturorerum  lijsudt:  obtu!eranty 
Cum  Rfxattonitusmonflro,  6"  fua  votaretra^atis, 

H  xud  t  unii  tsly  ait ,  hanc  exjuturare  Ctttm '. 
^  Kccpluceant  nobtstan'amercedeparata 

Po.  uU,quamiimtiis  mefui^a^ra  coquat. 


^*  VIRTVTIS     EXERCtT  ATI  SSIMJB 

Scilicet(rr0rerat,restantoindigna^reget 

Vocefui  ajjedum  pe^loris  exprimere : 
Jjehi  toiq^  adi  o  vel  jolo  agnofctie  voto , 

Deitciai.per  quas  non  licet  ejje  virunt. 
SfAiumm  dgtfofcit  vitium  hoi  at^yimprobatilludf 

Atg^aniifiifl.wDnas  reprimit  ipfejui. 
Scilicei  aiiuru' /httde  ii.dtjiKe^^futJJet, 

Mottbtif  tlliiitiijivoluijjetagi. 
Quippe  illud  ceriuw^^explorutunof^tenelat  i 

Oiu  quodnonftm  moUtaagenda  virOy 
Qui  rfgtt  iwperio populos y paci^'uoruin 

Con/ulere  inut^ta  fedulitate  /i  udet. 
Trincipis  eR  etenim^affedud  ita  haberefuba&os, 

Ne  quando  in  vetitumdira  cupido  ruat. 
Isec  licet  expopulfjua  quxrere  commoda  damnify 

Conctltare  Jibi  moUiaiduTa  fuii» 
Quodliblanda  tamenfuaforte  venena  voluptAt 

Infinuans  (vtfit)  pctlorafoUicttet: 
N  >«  leuis  hdti  etiam  (410  eH,  dare  vela  retrorfum  , 

fef  voti  rtrium  woU'  fouerefut. 
Yusautem  oluuencSyforttfSmape^loraqmfnanh 

Omarti  dtgnt carmtnts elogio? 
Quis  tantum  regufludium  tinet,vtfimulvltrQ 

Tantum  in  dtiirimenprofiltjlJe  tuuet. 
Sii  vbicnn^aguur ,  fdtcta  fecuU  fiorent i  ^ 

Projperafuni  qu<euis,Jic  vbiiuy^ugttut 
Scilicet  vt  regi  benefit^plebslubdna  curat, 

Rex,Yt  /ttplebt,noc'tedie^tiudet. 
Pfincipif  offiitum  eU  affe^Ud  poffedomarf^ 

At^animum pluiitu  abjiinuiffe bonis. 
Subduoat  hoc ammi  decet  ejfe ,  vt  adtre  pericluM 

Bro  duu vclcapitutsmpore luot^ velu. 


INGE- 


fROSjfTVM     DIO     iVECT  ACVLV  M.  tfj 

XXIIII, 

INGENVVS  CANDOR. 

2.  Rcg.  I. 

DA  VI  D  c-lnm!iahlratinoppidoSicclcg,ctn  AmalcchitJsprofliga- 
tis  vfroria  illuftri  &  diuitcprxda  potinis  nr^rtrngaudcrct;  co- 
gniratjm.  nSaulis^  lonath*  C2;dc,touuft]jpo|>uli  itragcacerbifiimc 
lugct  h^nc  tiiftcm  cafum. 


tictCwonu  aworferufnSy&pulllca  cur4 
Irtnata  huudi,urat  commoda  &  wutdiam, 

Verfetuo  eil  dignus  rcgno,  qutferre  Ubous 
£t  cajUsdmnu  ^ttuUrit  patrU» 


^4  VIRT  VT  I  S     EXERCITATISSIMJS 

EXPLICATIO. 

Commoda  priuata,  diuitise  &  opes  plebeios  animos  folicitant  atq; 
ad  fcalliciunt.Ethis  videashoc  ftudij  tfl'e,vtrcIii;ionis,hbertatiscom- 
munis  jhoneftatifq^communis  ia6tura  non  recufent  priuatam  inco- 
lumitarem  rcdimerej&affcclibusfuisobrequipGfle.  At  vero  quibus 
cft  melior  vis  natura:  data  (iue  hcroic^  naturaf,  quas  Deus  ad  magnasac 
falutarcsrcs  gerendascxcitatjlongcalijsprxditi  funtftudijs.Hi  priua- 
to  comnumcbonuni  anreponunt:  hi  commoda  fua  falute  publicarae- 
tiunturacdefiniunt;Religioni,paci  &:quictipublicaffuagaudia&  fu- 
as  fpcs  pofthabcnt.  Horum  ar$eft,iniurias  patienter  fcrre  .-conuicia 
concoquere,&  malcdidanon  verbis  fed  vita honcfta  rcfutarc: pro  ho- 
ftibus  vota  concipcre;  iniurias  accipcrc  &infuper gratias  agere,  &c. 
vt  qui  norint,  mclius  cflciniuriam  accipere  quam  infcrre.  Tales  fue- 
runtGra^corum  illaIumina,Bion  Socrates,Ariftides,Lycurgus,Peri- 
cles,Solon,Phocion,Scipio,aIij.Exquibus  AriftidesoftracifmoAthe- 
niseicdus,quod  cetcrisciuibusiuftiiiaantiftarevellet,  hoc  (inquit) 
vnum  vos,6Dij,oro,  vttantam  Athenicnfibusftlicitatcmlargiamini, 
ncvnquamcoseiedti  Ariftidisdefiderium  capiat,  ncue  eius  pr^ftntis 
opcratndigeant.  Bion  aurem  malcdicum  qucndam  obtredatorem  & 
conuiciatorem  fuum  his  vcrfibus  Homeiicisaffatus  tfle  diciturfum- 
ma  vfus  modcrationt: 

^eiv  ^iTiet  nTt  y.ety.a  Kj  ava.Xy.l/x(f)  aicTe*  ioiy.ctc, 

Idcft: 
Mihofpes,quandoquidem  mihi  virbonusacftrfnuusv/dcris,vaIe 
ti  faluelongum:  Dijq;  tibi  omnia  fclicialargiatur.  De  Socratis  flngu- 
lariatq;incredibili  paticntiaanimiq;  moderatione  cumaliacomme- 
moranturplurima,tum  ifta.  Cum  aliquando  adolefccnspctulans  per 
lafciuiam  pugnuni  ipfi  in  os  ingelTiflct ,  nihil  ad  hoc  aliud  Socratcs  nifl 
hoc:  Vtinam,inquit,fcirenthomincs,quando  fibi  gaUatisin  publi- 
curn  prodeundum  flt  }  Qii^od  li  cgo  prifciuiflVm,  ab  hacalapa  tutus 
fuiflcm.ftaeumdimifit.  Aliotcmporccumabalionon  diflimili  iniu- 
riaafliccrciur,  hortantibusamicis,vt  hominem  iniusrapt  rct,fihiq;dc 
iniuria  fatisfaccrciubertt,rcfpondir:Si  meafinus  calcibus  firir£t,num 
ob  id  cum  in  iusambularecogcrem  ?  Talis  erat  in  primis  Dauid  :  qui 
poftquamipfcquidcmlajtifliir.avi<rcoiiadiuinitusoinituscrat,&pio- 

inde 


TROBATVM  DEO   S?ECTACVLVM.  «i 

inJe  mcrito  gaudebat,  Saule  tamen  in  pugnacifo,  cognitoliocad- 
uerfocarutantumabfuit  vt  hocnuntio  Ixtaretur,  vtpotiuscontrain 
lucftumfcfeacerbirs.daretjeumq;  quife  perciiflorem  Saulis  iad:abat, 
trucidariiuberet :  Nimirumquodafuarumrerumconfiderationead- 
uerfustotus  eflctinprocuranda  atq;  expendenda  publica  Ecdefiar  & 
populi  Deicalamitatc.Hoc  vero  cft  vercpatrcm  efle  patria::  fub  talibu» 
principibusflorentregna,oppida,vrbes,iudicia,lcgcs,ScholarjEcclc- 
iia.  O  DeuSjdona  nobis  quo^;  cales  magiflracus. 


I 


^9 


D 


VIRTVTIS  EXSHCITATISSIMM 
XXV. 

PERSEVERANTIAE  FRVCTVS. 

2.  Reg.  2. 

AviD  iufiu  DeiHebronemarcendit,&  ibia  tribuluda  Rcxfk- 
lutatur^SauleiamTnacumfilioobtruncaco. 


vs-^' 


CertaDetpmiiJJdprotatyquemJpef^fidef^ 

Exercentfiudijs  obfequyf^pijt 
Wl  bofiiSyHildamna  obfunt ,  nil  tempora  longa, 

$lmcquid  mt,di^um  CQnfiat  opm^  Dei, 


EXPLI- 


rROBATVM  DIO   SFECT jtCVLV \t.  «7 

EXPLICATIO. 

DeipromifTacumnon  moxapparent,  ncq;  oculis  vidcntur,  varie 
hominesafficiuntur.Alij  namq;fiuntapoftata?  incrcduli,&:  Cxpe  ctiani 
intyU7r«t/xTacturioroscuadunt,omncmq;religionem  ludibrio  habent, 
quibusnugcTfunt,quarcunq;deDeo  eiufq;cultu&:  pr2:mijspiorum& 
pcrnisimpiorumdicuntur.Omniainquameis  vidcntur. 
Bumoresvacui,  verba^wanut 
Et  par  follicito  fdbulajomnio. 
Vbicft, inquiunt,dies  aduentus  eius  ?  Alijadtcmpus  crcdentes, 
cum eucntus non refpondet  ftatim conceptse ipforum  opinioni, fiunt 
etiam  ipfi  ai.y.poAre\  lfhxt)(y/ucv}ii  y  id  eft ,  auditores  obliuiofi,quod  genus 
Audityatauditifmoxobliuirciturvti. 
Efto :  Ita  fane  funt  res ,  atq;  ita  viuitur  orbe  in  hoc ,  in  quo  mini- 
mum  femper  boni  eft  in  maximo  mali  cumulo.    Atquicunqjpoteft 
fubdituscfleDeo, &:inipfum fpcrare,&rebusinaduerfis  animum fir- 
mareatq;obdurarepiapatientJa,atq;itain  mandato  officio  perfcue- 
rare,  is  fuotempore  experitur  certam  conftantemq;  diuinorumpro^ 
mifTorum  veritatcm.  (Nam  vteft  apudTheocritum ; 
Ba.pefi^itf  /unKoLpcov  cipctf  (piXtLf  ,  aAAct  iso^^vcli, 

Hoccft: 
Tarda bor<efuperum:fednil  hU  dulcius  vfquam  eff. 
EtEuripides  diuinitushaecfcrtpfitlone: 

Xpc.'»'<fit5/stpTstT»-&-e8,«?T£Aoc J\^Mta<Q-ej'H.  _-    ■ 

E<;  TeAo?  yup  ct  fjSju  «^Aoi  Tuy;)(^civii<nv  ti^tuv. 

O»  KciKOi  e)\  ,  asTiip  Tffi^pvy.a.G'  ,  «TroT  ib 'VOfa^^etv  av* 

Hoccft: 
Tardafunt  quidem  Dei  promiffa:fedtandem  tamen 
Viribusjuu  carent  neutiquam.nam  p^  fux 
Confequunturpramtumpietatidebitum :  Impios 
Dejeritfortuna ,  dignas  vtfcelerumpoenxf  luant,  \ 

Vel  fic,  eodem  vcrfuum  Trochaicorum  genere: 
Uuminis  decreta  lentosfortiuntur  exitut: 
Kon  ob  idtamen  eii,  quodquisquam  eaarbitreturirrits, 
Tandem  eniminnocentia  a  Deo  exornatur  pramijs: 
Ceterum  imptospaena  &  dignus  fa^is  manetexttm ) 

Hoc agebat  Dauid,  qui  dum  regno promiifQ  arcetur  multis  anms» 

I    i 


«8  VIRTP-TIS  EXERCITATISSIMM 

o^iuq;  cxful  5c  cxtorris per alieuas regiones  inter pericula  v\tx  &  falutic 

Tralm  i7  miferrimciaftaturrnondefinittamen  Deofidemhabere,  &  in  rnaxi- 
misdifficultacibus  canit  fuumillud  ilacflacuram  tuaminDominumi 

Ffalm  &ipfccducctte,neq;dabitinsetcrnumflud:uationemiufto.Itemillud: 

RtuclaDomino  viamtuam,&fpcrain  co,&ipfefacict:Eteducctqua- 
filumen  iuftitiam  tuam,&:iudiciumtuumtanquam  mcridiem:  Subdi- 
tus  cfto  Domino  &ora  eum,  &c.  Ergo  ilii  tandem  felicitcr  eucnir, 
quando  dclctis  hoftibus  ipfe  regno  praeficitur  cu  m  omnium  bonorum 
la^titia^&cumgloria  tantoampliorcy  quantodiutiuseratindignifTimc 
affliftus.  OgrexpufiUe,  qucm  Dominusprxdicatbeatum  pr£Eomni- 
busrcbuSjCcrnehicexemplum  tui»  Idemhoctibicuenit.  Beatitastua 
in  hocfeculo  nonapparct:  immo  contraria  potius  &alia  omnia  tibi 
cucniunt>quam  detepriedicantur,  PradicanturcnimdetegIoriofa,o 

Ifalm.tj^  ciuitasDei.Eucniuntautem  triftia.  Attu  perfeuera.  DabitDcuspro- 
miflavt  appareant;dabit,inquam,opportune.  Frematcontraillaho- 
ftis:.quid  tum  ?  Omnibus  hoftibus  potcntior  eft  Deus.  Impedimenta 
obijciantur  tanta»  vtnobis  impoifjbile  videaturcftecftumiri  illaquas 
promiflafunt.Nihilhocnosmoueat»Damnaomniarepararc,impedi- 
mentaamoliri,fucce{fumfelicemIargiri  nouitDeus^  Deniq;  tempus 
vt  maxime  omnia  humana  domct  atq;  vincat ,  (^  tBa.vJ^a.fxeiruf  yup  » 
^om)  hic  tamen  nihil  valet»  Tempore  diuinaconfilianonreguntur 
lut  ardantuu 

SPECIMENT  CARMINIS   EIVSDEM  AIU 

gumenti,  a  M.  Bcrgio  difcipulis 

propofitum. 

QVa  Detts  in  verbo  credenttbm  optlmdjpondeu 
Si  non  euentiu  mox  probat  illajuus^ 
Tuin  vero  miru  ratio  turbataprocetlts 

Natura  affe^us  pro  ruttone  ciet. 
Buicmoxfunt  vug<tcorlum^&numen,&§mnc 

Nilntfijiultitta  tii  reDigtonii  opuiz 
iiJec  dubitat  dt^upietatitltudereamarisy 
S6§mm4ta^  m  verumjpargere  dtra  Veum^ 

Snnt 


TKO  B  ATV  M     DEO     SPE  CT  ACV  LV  M  tf» 

Suntalij.qui  ^rinciplo  meltorafecuti, 

Cedere  rcs  cnnt  non  adfua  vota  vident, 
Admittunt  amntU  audinobltuiaverbi^ 

Rebus  tn  aduerfts  abijciuntijjfidem. 
iftoita.namtalirutione  bic  degttnr  dutintj 

Prauavbi  (unt  pauiis  plurimamifia  bonis. 
VirttttisgrumoSjVttiortimvbi  cernimtts  Alpes, 

Mundus  adinteritum  dum  properanter  abtt^ 
At  cuijitntta  animum  munit patientia,qm^ 

In  Domino  dtdicit  fpespojutffe  (uasi 
lUe  Deiynhpflsfpatijs  &  tempore  iufio, 

PoUicitis  certam  comperit  ejjefidem» 
Hac  Dauidfolttusfeje  exercerepakftra 

Prabuit  ajjit^usfubdita  carda.  Deo^ 
lUe  Dei  verbo  poptdt  rex  diclus  Hebrai, 

Exjul  &  extorrit  tempora  longa  trahiti 
Inter  &  arumnas  inter^pericula  vitA 

Ia£latuSy(erturyCeujcafha  vtCla  Soto. 
iJec  tamen  impatiensfortmueaccufatacerbam, 

Velfremituinij^hoftesfoiuiturtn^Deum, 
CarmineatxrumnatnotoJolaturamaraSy 

Hoc^fuum  Utofemperin  oregeritt 
Quoi  gerii^inDomintimmeamens  agereiictcur^Si 

Pettus  in  iUius  trtfte  reponefinum. 
tJon  ille  Aternis  agitari  hinc  inde  procellU, 

Sedfiabili  iuflumjede  habitare  dabit.. 
Irgo  illum  euentus  tandem  longe  optimus  &fors 

Exciptty&pridem  debitafceptra  tenety 
Hoftibushorrenda  maifatis  cade,necilU 

^oquam  aufo  aduerfum  in  prdliaferrefedem» 
trgo  illt  turba  multumgratante  bonorum 

AEternumpariunt  traditafceptra  decus: 
Tanto  illudfane  decus  excellentiusftpfe 

Quanto  matori  tempore  damna  tultt. 
Cerne  tui  exemplum  hfttda  in  imaginecatus 

Paruetiuijpondet  rtgna  beata  Deus^ 


70  VlRTVTlSEXIRCITjiTlSSIMM 

Kempe  tWt  hdc  eadem  fon  efl  data.Diceris  ejfe 

Cura  Dei:  Feltx  at^  beata  clues : 
Cum  tamen interea te  mille  aduerfafatigent , 

Hora^  te  requie  vixftnat  vUa  jrui. 
At  tufumeanimum:  Perfer,quodnonfinePatrk 

Cenfilio  dterni  tevarte  vrgetonus. 
Di^a  manent  immota  Dei,  tibt  di^a  -.ferent^ 

Optatum  tandem  debitafata  diem. 
Sit  moralonga^hofies  ^obfiacuU  multa-.Quidinde? 

Vim  robur^Dei  vispremereiUanequtt. 
Jpfumhoc,  quodperimit  quodci^obruit  omnia  jtemptts^ 

Et  quicquid  rebur  tempore  maitu  habet, 
Ni/  valet  htc:  Etiam  efl  exemtum  a  tempore  numen ; 

Kec  vinculii  vBisfiringitur  eius  opus, 
Veni^  res  mundi  mundana  lege  tenentur : 

At  nuUo  ar^antur  ftmite  verba  Dei, 

ANNOTATIO. 

Plato  quoq;  iubet  d^ov  rtdivof  i^u  Xoyv.  Sed  diflicillimum    cft,' 
D  £  V  M  creatorem  arcbus  creatis,  carnem  a  Spiritu  pofle  feparare. 


INGE- 


tRO  S  ATVM     DEO     SFECTACVLVM,  71 

XXVI. 

INGENVA  HVMANITAS. 
2.  Reg.  2. 

DA  viD  benedicit  labithis,  collaudato  eorum  fupremo  ofKcio, 
quodhumairentcorpusSaulisfurtimfublatude  muro  Bethfan, 
vbi  aPhiliftinisfueratrufpenfumadtotiuspopuliignominiam:proq; 
hoc  oilicio  pcrpetuam  gratiam  ipfis  promittit. 

BellayimmtcinaSidHmnumJtfmmwaplura 

Stiflir.etacperfert  mens  benecerta  viri, 
Poffeprobaretamen  negat  hdcfraudemue  dolumue, 
Et  commetita  mali  callida  confilij. 

EXPLICATIO. 

Fortibus  viris  etiam  mens  pia ,  mitis  &  placida effe  folet.  Itaq;  vt 
illis eft  proprium,  pcriculis  non  terrcri ,  onerc  non  opprimi ,  serumnis 
non  fuccumbere,  dilTficuItatib.  non  vinci,  cladib.  aduerfis  non  frangi, 
fedinftarpalmsecontrahascomnia  erigiatq; fu periorcmcflc  :  itahoc 
quoq;  eorundecft,  vtafEcianturfenfucalamitatum  alienaru,&;Iudu 
niutuoquafifocicnturatq;contineantur:(Sicutc[,damelcganterfecit: 

A  Euum  onmeflendo  ducitiir  mortalibm, 

Mifirii^lu^u  continemur  mutuo. 

Lugemus  aut  lugemur  omnesinuicem) 
Vtlacrimentindignismifcrorumcladibusj&optentomnibusomnia 
optima.Prsetcrea&illud^pietatemin  miferosexercitamlaudarcjcom- 
mendare.prsEmijs afficere.  Infuper & hoc,vt vitia in  aliorum redc fa- 
(^isanimaduerfa  improbctquidem  homofortis  &magnanimus:  ve- 
runtamen  nullomodopropterh^c  reijcitetiambonum  opus:fcdcan- 
didevitiumabonofecernensaIteriliberaIitertribuatIaudem,aIt:erum 
damnetprudentcr.  Deniq;  (vtintegrum  habeasvirimagnanimi  ex- 
cmplar)  hoc  quoque ad  has  dotes  adijcc,  vt  erratum,  vitium,fraudem, 
quamper feexaniinodcteftatur,nontamcnmoxrigide,  importune, 
turbulenteq;exprobret  condcmnctue  :  Sed  multadifiimulet,condo- 
netquemultapaci&quicticommuni:  cumveri(Timumfit,Non  pofte 
conftarencquecoli  paceminterrcs  humanas,  nififingulimultaalio- 
rum  vitia&errata  ,  vt  vtcernentcs ,  nontamencernamus  :  nihlin- 
guli  faepe  dormitemus  etiam  maxime  vigilantes   :    Cum  verum  fit 


72  VIRTVTIS     EXERCIT  ATIS  SI  MJE 

ctiamillud:  Quivitiaodit, hominesodit :  deniquecumboneflinime 
didumfit.-Fauoresefleampliandosjodiaveroreftringenda.Omniuni 
horum  exemplartft  Dauid.  labithasprolixc  laudat  ob  officium  & ho- 
norem  fepulturac  Sauli  prseftitum&iufta  ipfi  fafta-cum  quidem  dolum 
&:fraudem,quoin  illiuscadauereaufercndo  vfifuerant,  minimepro- 
i>aret,nec  tamen  ipfis  morofc  atq;  iuhumaniter  exprobraret. 


INTE. 


fROBATVM  DEO  STICTACVLVM,  7} 

XXVll. 

INTEGRITAS. 
1,  Rcg.4. 

BAan  A  &  Rcdiabinterfccfbo  IphibofetliocJefcrunt  ad  Dauidem 
caputillius,  feddetcftantemfccleratumipforumfawiuus&fuppli- 
-cium  fcelere  ncfario  dignum  ipfis  irrogantcm. 


"  "'^■^.iMmm},::. 


Bxagitat  furUle  nefas  ferd  fellou  ♦  &  vrget 
Perfacintu  magnas  (judrere  antiiitias^ 

Cc  nfciafed  re^i  mens  deteflata  (celejios 
AuJHs  commerito  vindtcat  cxtti9' 


K 


74  VIRTVTIS     TX-EKCITATISSJMJE 

EXPLICATIO. 

Mille  modis  pafTim  in  gencrehumano  monct  diuina  iuftitia,  & 
tanquaminexcelfafpeculaftans  damat:  Omortalcs,difciteiuftitiani. 
colcrc, &  fcelus  malum  vitate:  cauete  viam latam ,  quaeadinteritum 
perducit.  Sifecus  facitis,grauirerluetisfa<flum  ,  ^cmefleminfelicem 
meflucritis.Spoliataliquis,  fpoliabiturrurfum:  Sxuitinaliosjincidit 
in  aliumipfofa^uiorem:  (Fortiseniminfortiorem  incidit,  vtproucr- 
biodicitur)  Fallit  aIios,non  agithocimpunc:  reditfraus  incum  aquo 
eft  progrefTa :  (  Ab  alio  enim  exfpedes,  alteri  quod  teceris :  &  vt  canit  . 
Lucrctius: 

Circumretit  enimf-aus  at^  iniuria  quem<^ , 

At^^vndeexirtae^^adeumplerumt^reuerttt, 
Er,  Qualta  quif^facititalis  manet  exitut  ipfum, 

OJst  T  ctjjip  f£^>J,  To?cf  TsAs?  cujTcvly.a.V(l.) 

Deniq;,  quaquifq;repeccat, eadem  punitur,&abalterorecipit, 
«juod  alterifecit.  Sedmillemodisquamquamomnibus  in  locisedita 
voceitaclamatluftitiadiuina: 
Attanieninterea  K<t;io7;  ToxepcTo?  rmJiy.nc,  uTTiPipov» 

Hoceft: 
iQngeimprohU  antiquiuiiure  eil  lucrum, 

Tanta  nox,  tanta  caligo ,  tantus  error  in  mentc  homlnum  inclufus 
cft.Illaquidem fibifomniafingit  non  modo  impumtatis,  fed  &com- 
modorumexfufceptofcelcrepcrcipicndorum.  At  vcntiomnia  aufe- 
runt:  Etvtfomniaacfumosiftosaufcruntventi  :ItapoEnarumacfup- 
pliciorumtcmpeftatem&fulmina  certo  affcrunt  seterna  Dei  decreta, 
Sic  olimBaana&RechabpercufloresIphibofethiidquoddicimusex- 
pertifunt.  HosDauid  prsmiumfcelerislonge  aliud  fperantes,  truci- 
dandos  iubet.  Nempe  qui  ipfe  manus  innocentiiTimas  a  fcelerc  tali 
conferuarat,poteratintalcs  omni  iure  animaduertere:  neq;  cauflam 
bonam  improbi  fccleris  notavel  per  fevelperaliosafpergeredebuit. 
O  Deus ,  rege  mc  quoq;  verbo  &  Spiritu  fanfto  tuo ,  vt  vigeat in  me 
fcmperpiaattentio,ne,  vtpleriq;  homines.velfccureac  ofcitanter,  vel 
etiam  improbeac  ncquiter  degam  in  hac  vita:  Sed  vtiufta,  neceflaria, 
tibi  probata  fufcipiam  &:  fufccpta  fedulo  perfcquar,  co  modo ,  vt bene 
fibi  confcia  mens  dcteftari ,  &  a  ^t^Q  fperncrc  poflit  omne  malum  faci- 
nus&otnnefcekftum  confilium. 

CON- 


s 


9R0BATVM     DEO     S  ?  E  C  T  jl  C  V  L  T  M  7# 

XXVIII. 

CONSTANTIAE  EXITVS, 
2.  Rcg.  5. 

Enioresregniirraellegationcpublica  totiuspopuli  nomine  mifla 
adDauidcm  Hebrone  agcntem  regnum  Ifraelad  iprumdeferunt. 
Confer.XX  V. 

Tandem  vi£Ia  hominum  inuidiofafuperbta  iujio 

Confilio  cedtt  iudicioQ^  Dti. 
Damnarant  quuun^pium,  laudaffe  priorei 

Optant.  Virtutm  glotia  cerat  manet, 

EXPLICATIO. 

lam  DauidvideratpoenamSaulidiuinitlis  infliAam  proptcrim- 
xnerito  vcxatum  ab  ipfo  homincm  innocentem  &  contumaciam  ad- 
ucrfusDcum.  lam  ipfcHcbroneannosfeptem  ,&:quodexcurrit,rc- 
gnum  tcnuerat :  cxiguumcjuidem  rcgnum  :  atgratum  hacipfaparui- 
tatc,  praEfcrtitD  quia  diuinitusdatum;&  uiftccumq;  omnium  gratia& 
voluntatccbtcntLm.Ktiam  vid<  ratdolcns  ^mulorum  fuorum  triftcm 
cafum  ,  Sauli,  Isbofcthi,  Abnctisj&c.  Vidtrathxcinquam.necadhuc 
fccommouct,3uttanto  cardincrcrum  fuo  ncgotioconficicndoferui- 
dc  incumbit;  ficut  humanaprudcntio  foltt,  cuius  prarccptum  hoc  tft, 
Occafionibus  oblatisnon  dccfle,  fcd  ambabus  quod  dicitur  vlnis  ca« 
ampkcli ,  immo  arnpere.  (  Occafioncm  rapere  fapientis  cft,  inquit 
Symmachus.)  Qui  fibituncdcfunt,  ncc  occafionibus  vtuntur,  ij  iu- 
diciohuman^  prudcntiajfutiicshabcntur&  funt.Scd  vtadhucfemper 
fcccrat,a  Dco  rerum  fuarumincrcmcnta  cxfpc<51:at,cuiuscauflam  fcic- 
bat  fcagcre.-quem  norat,vbioportunumefl'ct,  daturum  quibusipfum 
oinatiim  vcllct.  lllequidcm  nonignarus  fatorum,  quibus  ipfidccre- 
tum  cfltt  fccptrum;ncq,  itcm  pcr  ignauiam  icfefubtrahens  laboribus 
&  pcriculis:  Vcrum  in  ncgotio  publicomaximoq;  ,quodtotum  diui- 
nitus  gcrcbatur ,  fummam  rerum  &  cxordiaipfa  nolenspriuatis  fuis 
confilijs  niti;  fed  cxfpc6tans  dminitus  commotam  &  publice  tcftatam 
vocationcm.Hscpictas^lIius^hsecfandtamodeftiafuit,  quac  &:Deo& 
hominibuscarum  ipium  tatiebat. 


J0  VlRTynS     tKEKClT  ATIBSI  StM 

Igitur  hocfitjVtDeotriaturumexitumrebus  Dauidisprorpicl» 
cientc  ,  primumpopulusomniscongregatusin  vnoloco,  communi 
decreto  regem  ipfum  optet:  Et  prxterea ,  vt  lcnes ,  confiliarij  bi.  proce- 
rcsregnitotius vnacum populo huncrcgem  confentientes  cclebrile- 
gationeregnumipfiofferant.  Vfq^adeo  licetconliliaDci  ad  tcmpus 
impediathominumimprobitas,  exitum  tamenhabent  diuinadccre- 
Sa:  &fit,vtijuosantea  virtus&gloriafplendensad  inuidiamconcita- 
uit.himutatoiamanimo  tantomagisament,qnantoacriusohmim- 
pugnabant&aduerfabantur  :  Dcnicj;  vt  t.Tnro  maius  decusrcquaiur 
cauflamiuftam,  «|uantoimpeliusillapriusfuerdtpreflaatq;  cxagitata». 


PIETA- 


XXIX. 

PIETATIS  HILARITAS. 
2.  Rcg.  6. 

DA  viD  luditinflrumcntismufictsantearcamDomini,quamdc- 
dncirHicrofolymamin  arcemSion:Idq;  agcns  rideturaconiu- 
g".  riipcrbantecretucitempoenaOzajitcmercfapcrcvolcntis,  vbi  non 
Gportcbac 


Summui  honoY/efuirr  Deo^mentew^mmfiTAm 

AptAre  helpit^sojjit  ijff^bonis» 
Vltricts  it4»  contTA  temeruiim  aufut , 

Dedam  exJpeiUt  Ambittojut  hoaou 


K 


7»  riRTVTlS  EXERCITATISSIMJE 

EXPLICATIO. 

QujEris  quo  modo  exercenda  fit  rcligio  &  cultus  Dci,ne  degenerct 
vclia  profanitatcm  vel  infuperftitionem.Rcfpondeo:  Ratio&modus 
huius  rci  nonefthumaniconfilij  &inuentionis  (vndeexfiftunt  e3-eAo- 
■S-p«c-;j«*/ )  ScdrcstotacxDei  voluntate&patefadionepcndctatq;  in- 
ftituendaeft,adpr2Efcriptum  verbidiuini.Hic  magiftercft  vnus,  cuius 
os audiri  oportet.Non  oportct  plures  cfi!'e  magiftros.  Qua^  hic  praefcri- 
pta&mandarafunt,hisattendcndum  cft.  Hxcfax  nosducatoportet,fi 
bcncirevolumus;  fineea  varie  impingimus  &  allucinamur.  Hicdux 
nobis  fcqucndus  cft,  nifi  crroribus  viarum  implicarivoIumus:&  fe- 
quendus  quidem  tum  ingenuafimplicitate  difcipulorum  ,  tum  vero 
ctiamcura&ftudioadhibito  prudcnter,&non  fatueambulandi. 

Vttamcnhominesin  hacviraadhucfumus,nonangcli,homines 
inquamqui  ante  pedes  interq;manus  habeamusfcmpcrq;  ira(5lcmus 
res  cxternas,  &  ftudiorum  noftrorum  partem  in  ijs  confumamus ,  quse 
ad  ^Ji/uaCeu  figuramhuius  mundi  pertincnt,&qui  tum  quoq;  cumfa- 
cratradlantur,in  mediomundoverfamur:non  cft  nobis  interdKflum 
rfu  rerum  externarum.  Atq;  hinc  funt  ceremonise  in  Ecclcfia,  &illa 
qu3e  dicuntur  aJix<f>opot ,  quibus  vti  licet :  fic  tamen  vt  intra  metas  fuas 
contineaturillarum  rerum  vfus:  itavidelicet,nemifceanturhjepriori- 
bus.idcft,  ncprocuItuDcij&prorepcrfe  Deo  grata  illasreputemus: 
neitcmautmentuminobferuationciaut  pcccatumin  ncgledioneea- 
rumponamus. 

Sic  Dauid  cum  non  dubijs  Dci  refponfis  didiciflVt ,  vclle  Deum, 
vtarcafoedcris&tabernaculum  illud  ludaic^  Ecckfiaein  vrbe  Hiero- 
folymacollocaretur,arcameodeducens  adhibctchoros&  muficam  & 
omne  genus  honcftschilaritatis.  Ipfc  quoq;  haud  crubuitcitharafua 
prajludcre,&intertripudiantcsatq;cxfuItantesconfpici{altans.  Ofe- 
lixprinceps:6laudandumillum,  quifimili  ftudiotenetur:  qui,  dum 
aIijaucupio,vcnatu,autetiam  pcioribus  ftudijs  tcncntur,  ipfe  pioaf- 
fed-u  Deo  feCc  dicarein  feruitutem, illiufq;  notiriam  quocunq;  potefl: 
modoinpopulo  fuopropagaregaudet.  Hac  religionisexercenda^ra- 
tioeft,  in  Dauidisexemplopropofira. 

Quaerispugnantia?  Afpicereginam  Sauli  filiam  :  Afpice  Ozam 
faccrdotisfilium.lllaaulicofaftucbriarcligionisftudium  rcgaliter  ac 

fplcn- 


TROBATVM  DIO  SHCTjtCVlVM.  ^p 

fplcndiJe  ridet,regeq;maritofuoindignumiudicat:  Hicveroaufus 
inijsrcbus,dequibusexftabatinterdidum  Dei,  aliquidfuoarbitrio 
fufcipcreDci  verborepugnans:  Vterq;  plcdlitur,  illafterilitateintcr 
lud«os  pudenda ac probrofa :  altcr  mortc  tcrribili fubiio  alfe^us. 


8'  VIRTVTIS    EXERCIT  ATISSIUM 

IMMORTALE  FOEDVS. 
2.  Reg.  p. 

DAviD  Miphibofetholonathx  filio  agros«mnia(j;  bonaauitft 
reftituit 


K0»  9Uat4  vtrum  mouit  AltdpHentu  mfumt 
Ant'tqu£  vr  rumpjt  vtncuU  dmkitU. 

liec  regnare  ^deogratum  en.acpoffe  iuUAre 
Quoi  amuti  aut  quorumpignora  gratafouet. 


BXPLI- 


fROBATVM     DEO     SPECTACVLVM.  $r 

EXPLICATIO. 

Ia(51:aturprouerbio:Magiftratus  oftcnditvlrum  :  Itcm,honorcs  '*  "t  "' • 
mutant  mores.(De  hac  fcntentia  praeclarus  exftat  locus  apud  Guntlie- 
rum hb./.Ligurini,  in  eledionc  Friderici  i. )  Idq;  in  primis  verum  ef- 
fedeprehenditurinijs,quiexhumili  loco  ad  alta  confcendunt,  vlq; 
adco  vt  prouerbia  varia  etiam  de  hoc  ipfo  frequentcntur  :  vt  dici- 
tur  :  Ajperm  nibilefihumUi  cum  jurgit  in  altum.  O  quam  paucos  rcpe- 
rias,qui  m  fuis  rcbus  fecundis  amicos  miferosrefpicere  dignentur, & 
quiHdemhisf(.ruent:  Quam  muhosco-ntravideas,qui  modicum  vel 
paululumeue(5ti,moxpuicnt,  omniaeflcfuadignitateatqjexcellentu 
inferiora:quifciam  maiores&altioresfadosefteputent,  quam  qui- 
bus  vlla pollit fortuna  noccre:  Quam  m ultos  videas ,  quibus ,  cum an- 
tcaiufti&pijfuiftent,  fceptro  potitis  pro  iure  vireseffecoeperant  (vt 
aitScnccainTragoed.)  hbidoprojequitate.faftus&fuperbiaprohu- 
manitate &  clementia  placuit:  Deniq;  qui ex hortulanis,  cerdonibus, 
figulis,agafonibusrtgesfaci-ifunt,rcrumq;&  fortunaj  priftinar  obliti 
infolentifiTimi  cuaferunt.  (  Sicu  t  Caligula  nemo  vnquam  feruijt  hu- 
milius;nemocrudclius  imperauit. Rarum  eft  exemplum  Agathodis; 
de  quo  Aufonius  Epigram : 

fj,ma  e^0tlibus  ccenajje  Agathocka  regem 
Lt  menjam  Samio  fx.pe  onerajje  luto. 

<^<tjiius  caujfaw,relpondit:  Rex  ego  quifutH 
Sicanidt.figulojurngenttore  (attu. 

Tortunam  reuerenrer  habe,quicun^  repnte 
Diues  ab  exiliprogredtere  loto. ) 

Neq; metuunttales lufum  Fortuna^, qui  fuperbosillos  cxcipere 
confueuit,quandoipforumfaftumvlcifcituriuftaNemefis,vehemen$ 
&grauis  Dea:  cumq;  fccundum  Senecam  ,  fequitur  fuperbos  vltora 
tergoDcus.  O  omnilaudcdignum,quiinhac  partcfibimoderarino- 
iiit,  neq;  mox  tanquam  hiftrio  cum  veftibus  &:  habitu  animumac  mo- 
rcs  mutat,  fed  voluntatem  mifcris  confulendi  femel  fufceptamcon- 
ftanter  fcruat.  Talis  crat  vel  in  primis Ifaidcs,  qui  regno  Saulis  poiitus 
antiquifTimumilludhabuit,  vtamicifui  lonatha:  poftcris  conlLilcret. 
Itaq;  Miphibofetho  filio  cius  daudo  &:  mifcro  ,  qui  folus  fuperftes 
crat ,  bona  auita  reddidit,  mque  vrbe  regia  illum  habitare  iubct,& 
menf«  fu«  honoris  caufta  adhibet,  nec  pudet  ipfum  amici ,  quantum- 

L 


Sz  VIKT  VTIS     E  XERC  IT  jiT  IS  S  l  UJE 

uisdefpicabilis.O  rcculisommbusob  hocfadumlaudandeprinccps? 
Confulcre  afxlifiris,  &  ope  confjlioij;  iuuaremifcros,  haefunt  magni 
principcsartcs&partcs:  Hasc  virtus  principiseftmaxima,fidem  ami- 
cis  prxil"are,neq;  dedignari  eos  quanquam  miferos.  Hoc  vere  eft  regis 
niagnanimiopus:Hoc  maiuseftt^uamnLibyamremotisGadibusiun- 
gas,6i  vterq;  Pcenus  feruiat  vni. 

SPECIMEN   CARMINIS   EIVSDEM  AR- 

gumenti,  a  M.  Bergio  difcipulis 

propofitum. 

SCeptravlrosmatant)      „       .     -     . 
Mutat  bonosmores  )  ■> 

Ttwifefepromtmt,  qiu  latuereprius. 
Harafidcs  alte  rebtufublatafecnndis 

Si  cjtitbus  antefutt.pofi  qtto^  amica  manet, 
Hara  fides  inquam  miferos  refpexity  &  iliif 

Quam  debet,promto  pectorepr^fiat  opem, 
O  quoties  videasfigulo  velagafone  natum  , 

Qutgejius  hwmiles  iudicet  ejfe  uefoi: 
Qut  dedtgnetur,  quos  nouerat  ante ,  /sdales : 

Quis  mihi  tu  ?  tecum  qutd  mihi  qusfo  rei eH  ? 
Vn  metuuntdiuA  lufus  bifiontu,abalto 

Quafolet  elatospracipitarethrono, 
Quammultosvideas  olimiufiofi^bonof^ 

Cumfceptris  moreseuariajfe  bonos} 
Scilicet  vt  mores  cum  vefttbus  htftj  to  mtttat, 

Sic  vartA  hicmutant  pecloranoftra  vtces, 
Jfaidediuine,  tua  hicexempla  tuemur 

Longealta,heroum  6  maxime  fceptrtgerum, 
Tu  Domini  arbttrijs  regnum  iam  Saulis  adeptus, 

Regna  ttbi  agnofti  calitus  ifia  data. 
"Son  tu  crudeles cumuUtus  honore  Nerones 

Concipii,aut  miferis  tefociarefugis. 
Ncn  tum  partealiqua ,  recle  quaftarefolebaff 

Peruerfa  ejianmi  yisgeneroja  tui. 


fRO-BATVM  DEO  SPECTACVLVM. 

Irgo  tuo  lonathdt  quondam  datafcederaferuans^ 

lllius  &  natogratsficare  fiudes. 
lUimergo pio  reltquum  defangume,quamuis 

Affedo  miferum  eorpore  Miphibofeth , 
Quodpotes,exornaSj  reddensbonaauitay  larem^ 

Ipfuminter  Solymes  te^a  tenere  iubens. 
Quin  etiamj  menja  tecum  dum  accumbtt  eadem  , 

Confortem  regni  participem^facis. 
O  laudc  eximia  celebrandeper  omnia ,  &  inter 

Heroasprimo  commemorande  loco  ? 
Trincipu  /;«  magnifunt  partes,principu  artes 

Confilto  miferos  re^  iuuarefimul. 
Trincipis  hdc,  magnifunt  partes,principis  artes, 

Geflarein  (ociospe^orafidafuos: 
Solamen  prefits  ejfey&  fuccurrerepromte, 

^is  ratio  auxtliumfuppeditare  iubet. 
Hocfacerey  e^  maius  quam  iungere  Gadibus  Afrot^ 

Cum  nofiro  &  Gangen  lubijcere  Oceano, 
O  laude  eximia  celebrandeper  omniay  &  inter 

Heroasprimo  commemorandeloco. 
lordanis  btfido  dumfiuminecurret  in  aquor, 

Dum  Ltbanus  cedro  vefiiet  omne  nemus^ 
Cgnciltatatibi  memorato  nominafado 

Viuentf  &Jinis  nefci4  &  interim. 


L      2 


$4  riRTVTIS    IXIKCITATISSIMM 

XXXI. 

OTIVM  CALAMITOSVM. 
2.Reg. //. 

BAthfabatavxorVnaeHetliaEiadultcnocognitaeftaDauidcjdutn 
is  in  rcgno  pacatootio&  traiK^^uillitatefruitur^amilicu&armis 
proculremotus» 


Iheu  quam  teuihus  vaftde  qum  maxmafgtf 
Corda  virum  telu  infrdiojM  amot : 

^iiputetinmedijstutum/e/ifiereflammk^ 
Longe  vi/a  vruBt,aJfi(ere  ergo  ntcet. 


EXPLI. 


FKGSATVM  DEO  STECTJCVLVM.  «^ 

EXPLICATIO. 

Tam  ita  profecerat  Dauid ,  vt  vfq;  quaq;  cum  regnum  ipfius  cffct 
pulcerrimum,  tumipferex  floremiilimus,  fubditis  gratus,  tcrribilis 
ho{hbus,amitiscarus,inuidusbclIo,clarusopibus:nempeqni&vici- 
noshoftcsbcllodomucratj&longinquos  ctiam  fccundis  praelijs  ter- 
rucrat:  Dcniq;auroargcntoq;immeniumin  modumditatuscrat.  Fc- 
Ii>nllcquidcnitotus&exa{fc,  ll  vromniavitscincommodaafcprohi- 
bcbatjira&viiia.adqurtampronuselHiomini  lapfus,  a  fe  fummo- 
ui^ict,  {iq;iaborishontlboccupationcm&exercitiumpr«tuliffctotio 
ir.ollijin  qiiofempt^rincffcfolctamplafcgcsac  matcriavitiorum.  Ni- 
mirum  quirecufatpugn3rccum]aborchonefl:o,eumq;declinat,huic 
pcriculofioreflefoL^tpiJgnacum  vitijs.Hci  mihi:  Illetotiesiamano- 
bislaudatushcrosliic  nobis  vcnit  rcprehen.icndu?.  Syris  rebcllanti- 
buspcrmi{la  loabo  rerumfummaipfea  bello  remotus  Hicrofolymis 
commorabatur  :  ibiq;Bathfabca2  veniiflate  &forma  captus  adulteri- 
umcumcacommittit,  ftuprataeq;  mulierisvirum  Vriampcrloabum 
loco  periculofohoftibus  obieftuminterfici  curat.  Heu  quantahinc 
feries  poenarum  cxiliitit  Dauidi }  Filium  ex  furtiuo  illo  concubitu  edi- 
tum  paucos  poft  dies  amifit:&  poftquammultaexfccranda  indonto 
Dauidisacciderunt,ad  extremum  Abfolon  filius  impia  aduerfiis  pa- 
tremarmafuftulit,rcgnoipfum  depellcrecupiens.  Difcathincquifq; 
labore  honefto  potius  ad  virtutem  Cei^c  inftruere,  quam  otio  &  deiicijsx 
qus  funt  vitiorum  omnium  illices,  fe  dedere. 

ANNOTATIO, 

Dauid  hic  praebct  exemplum  cius  quod  verifs.  dlxit  Salluftius: 
Secundsresfapientiumanimos  fatigant.  £t  quodomninodifficilius 
fit  fecundasquam  aduerfas  res  moderate  fetre :  vt  apud  Xenophontenv 
aic  Gabryas. 


L     3 


85  VIRTVTIS  TXERClTATISStMJE 

SPECIMEN  CARMINIS   EIVSDEM  AR- 
gumenti,  a  M.  Bcrgio  difcipulis  pro- 
pofitum. 

IA  m  regno  tncolumU  leftdesjlahat ,  &  omnl 
Egregte  ante  alio:  parte  beatus  erat : 
lurafimulpopults ,  fimul  &  dans  regibus ipfis; 

DiuesamicoTum ,  diues  opumquefimuU 
feltx  Hlequidem  toteque  ex  afie  beatus, 

AEternis  dignuscarminibttsque  vnhiy 
Si  quanta  externum  virtutelubegerat  bo/lemf 

Tanta  ipft  &  vitium  Lernafuba^aforety 
(Ve\:Tantafe  &  vitijs  omntbtis  ob^ceret) 
Veftdiamftudio  necpr<tpo(uifiet  boneftoy 

In  qua  magnafegescrimints  effefolet : 
Sipartes  operoique  Ubores  amafjet  honefti, 

Otia  virtutt  perniciofa  cauens. 
Uempe  repugnantt/udori,  &  eum  fugienti, 

Cum  vttijsfemper  durapaUftra  manet, 
(  VelrNrfW  qui  cumfano  non  vultpugnareUbore, 

Prafta  cum  vitijsdedecorofagerit. 
l.heu,iam  toties  mihi  ve^us  ad  atheraprinceps, 

Hac  reprehendendus  quod mihiparte ventt} 
N4W  contra  populosdum  tendit  in  arma  Syrorum 

Dauidica  princeps  militix  habus^ 
Jioftibus  fpfeproculy  bello^  remotus  ab  omttf 

Securis  Solyma  ducit  in  vrbe  moras : 
Alterim^virithaUmosinceftatadutter, 

Dum  ruir,  tUicitut  quo  rapiebat  amor. 
AccumuUnscj^  (celHsfceleri  mox  prodit  Vriam  , 

Cum  facinus  cernti  non  benepofte  tegi» 
Ceruiada  infando  indiciofignata  tabeUa 

Mittitur,  vtmortisqua  vtacertacttd, 
hic  illtim  exponaty  turmas  medium  inter  &  armd, 

Donec  bumutnfufofanguine  commaculet. 

neu 


TROBATVM     D I  O     SPECTACVLVii.  tf 

Heu  qtunta  hinc  feriesipfi  e(i  exorta  maloYum  \ 

Vanarum  moles  quanta  (ecutafuit ! 
Hatam illisfobolem thalamisyfcelerata  luentem 

Ta6lafnipatriSy  morsproperata  rapit. 
liinc  Ammon  anjanguineam/iuprarejororem 

Sanguinefraternoi^  imbuere  ipfe  manus, 
Abfolon  infeitx  hinc  impiaJufiuUt  arma : 

Hincmalapriuatupubltca  mtjfa  malif. 
Veni^  quisfando  referat  quapoflmodo  Erinnjs 

le/idafobolem  regna^  totapr^mat  ? 
Bifcite  mortalesfegetem  vttaremalorum 

Otia:  DefidiamdtJcitenoUefequi. 
Dura  laborifera  praferte  negotia  vitA 

Suauibtis.  bmcpefiisproueniti  indefaluu 


\ 


Sff  VIKTVTIS  IXERCITATISSIMX 

XXXII. 

LIBERA    MONITIO. 
^.  Reg.  u. 

DAviD  aKatlianc  propterfcclcra  admiffa  (adulterlum  inquam 
&  cacdem  )  grauiter  increpitus » agnito  lapfu  falutarem pceniten- 
tiam  agit. 


friftid  honatintegrltdf  vitdyfdrijfim  qu^mqHaWt 

Sedcurandapijs  &  capienda  vtris. 
dtfemelin  mtrbumlapfis  h<ec  proximajtt  Uui 

dufcHUmbonKonfilijsmedKt, 


EXPLI. 


TROBATVM    I>  T  O     SPECTACVLVM.  »9 

EXPLICATIO. 

Feliccm  merlto  vocamusillum  hominem,qui  nunquam  turpi 
fcelerefeobftrinxit,  fed  tota  vitaredleaclegi  diuinse  conuenienterfc 
geiTit.Ofelicesannos  veteres&tcmporapri{ca,dum  hocfhidium  paf- 
fiminter  homines  feruebat:  O  nunccontra  rarum&infrcqiicnshoc 
itcrrO  ingentem  paucitatem  illorum,qui  huic  lludio  dediti  fin: :  Pro- 
ximus  fclicitatis  locus  iis  conccditur,  qui  fi  fortelabantur, eo  tamcii 
funtanimo,vtadmonitiaIapfu  refurgcre  atq;ad  mcliorafcfe  reuoca- 
re,  recipere,rcferreftudeant.  (S.  Cyprianus  lib.  f.  Epift.  3.  Primus  fe- 
licitatisgraduseft,  non  delinquere:fecundusdcli6lacognorccrc.Illic 
curntinnocentiaintcgra&illibata,  quxferuet;  Hic  fucccditmedela, 
qusefanet.Clcmcns  Alexandrinuslib./.Pxdag.c.9.z£tAov//^To^}itt/uap- 
reiv.  a.yA<Tov  a  ix^  rov  a./j!.!X.^TsiicvTa.  /uiravBeiv.  «5"7rep  ae/g^ovro  vytaj\vi^va.ei.  za- 
Xov  eTs  ;t)  rc  dvu^^^yiXa.f  r7)c,  votra.  Et  idem  eod.lib.Z.  a&cg-ov {jS^  ro junSloXai; 
i^a./xa.pja.v^vy.a.ra.iJ.yiJ^ivctrfoTrov,  ocTti  (pafjSfj  eivaJi  -S-ga.  J^ivrtpov  cTs /txncTivog  rcov 
nara yvcd/JiYiv  i<pa.-^acj<^  /srori  adtKn/x,ecru)V ,  OTnp  ciKetov (To(pou.  rfirov /in  tffavv  tsoA^ 
"k^^ic^ruiv  aKnaiMV  'J^Trgffe/c,  oTgp  ic/ioc  nrajfcfayoiyiiiM^m  ivyivcoc.  ro  cTe/xn  fm- 
/u(,mi^ov  JJ^giifi-^aj  ro7c  a/j.afirri/j(,a(nv y  riXiuretiov  nra^Bco.  «AAst  z^  raro  ef^eroii 
Hc  /JAravciav  d.va;taX-ci/j9/Josi  dva/iLayj.(Ta^  (rcoriictov. )   HoS  quoq;  fclices,  11 
medicum  nadti  fintDei  bencficio  recSe  eos  curantem,id  eft,libere  mo- 
nentem,obiurgantcm,caftigantem.Heimihi:quammultiseafelicitas, 
id  eft,hocbeneficiumfalutaris  caftigationisnondatur,  quos  iufto  iu- 
dicioDeusfinitirevijsfuis.^Eheuj^am  multietiam  non  admittunt, 
fed  auerfantur&  contemnuntfalutarcs  admonitiones?  quivtipfifa- 
uentacblandiunturvitijsfuis,  ivyico/xc^v  ydpiKa^a  rwv  isuvrovzeiryig^vt 
ait  Nazianzenus  in  Athanafium  :  &,  egometmiignofcoquilibetin- 
quit)itaeosamant,  quiijfdem  applaudunt  &afl'entantur :  qui  fcelera 
ipforum  vel  probant,vel  certe  diffimulant:  Immo  vero  quam  multi  ca- 
ftigatifremunt,ringuntur,remordent? 
Si  ipfis  velis  Auriculds  teneras  mordaci raderc  vero , 

Contemmitit  monnm ,  cafiigati^remordent: 
vtaiuntSatyrici.  Omifcros,&gaudiaatq;voIuptatemappetenteseam» 
qu2  2Eternum  ludumafterunt^&vitanttriftitiameam,  cuiusfinis  eit 
verum  &permanensac  folidum  gaudium,nempe  vita  falufq;  fempi- 
terna,  quse  eft  triftitia  fecundum  Deum,  vtait  Paulus,  2.  Corinth.7. 
triftiafalutaris,qualishic  cftDauidis.  Felices  contra,  qui  ludu  eofe 

M 


9»  riRTVTISEX-ERClTjlTISSIMJE 

afficipatiuntur!  Oquaf  gaudia  hiruotemporeexhocpercepturifunt, 
Quiquises,  quiDauidem  peccandofuiftialiquando  fecutus^fequcrc 
veroetiamilliuspatientiam  in  fcrendareprelicnfione:  Scquere  item 
cxemplum  pceiiitcntiae  ada?  &  ludus  huius  fandi  atq;  falutaris.  Tu 
quoq;  quanJo  malis  reuocarisaborfis  ,  abimprobisfad^isjcum  vitia 
tuacognofcis,ncin  illis  perfrucrato:  nccpatere,  vt  radicesin  te  agant, 
&:habitusfiatexa6lionc;  fedtcpeccati  admilTi  poeniteat:  erigtre  fpc 
acfiduciamifericordi<cdinma:,&:dcniq;pofteriorib.mehorib.(«/^euTe- 
fiay  u/A.^lvovcov )  viuito.  Sic  tu  quoq;  cum  Dauide  fclix  pcrhiberi  potcris, 

SrECIMEN   CARMINIS   EIVSDEM  A  R- 

gumenti,  a  M.  Bcrgio  dilcipulis 

propoiltum. 

QVl  totam  tntegrU  Ita  moribns  exigtt  tuum, 
Dtfcrtpei  vc  iufua^io  tiuUu  Dei, 
hu  meritofdix  toto^exaffeheattts 

DUitur^&merttoquodceUbrtturh.ihety 
^aUfuttiiudtum  rneltoritenjpore  wundi, 

Ouandoiolebatur  civn  ptetAtejides: 
Cum  virtm  venerundafunflorebat  honore, 

Ojfuiji^homines  fan^^  agebat  amor. 
O  quam  nunc  pauct  hoc  imrtales  tramite  vadum  f 

Qttam  rarts  teriturpap.bm  tllHdtterl 
(\d:Atnunc  rarum  iter  hoc  cattu^pufiHm  eorum  eff^ 

Si.tlicitos  valdequos  iter  hoc  habeat ) 
Iloquar ,  an  filtam  ?  cotnice  efl  rarioralbd, 

Qui  (ludto  huic/emper  dedita  cordagerat, 
Sii  totahitcrigtdii  modofentihus  inuiafaHA 

£//  via,de(ueto  iaUt  oculof^fagtt. 
Vroxima  iura  tment  loca^qtii  ji forte  ftiert 

In  vitium  ajje^u  pracipitati  aliquo^ 
Sic/untprolapfi,  fic  errauere,viciftm 

Vt  vitaiedeani ad meliorii  iter. 
Uifsqii0^feltces,Dominotribuintebemgnet 

Cu/ttMtdnum,tnorbosquibtnecuret,habc/tt» 

Bci 


fROB  ATVM    DEO     SPECTACVIVM, 
Hei  mthiy  comtnoditoi  quam  mulfU  t(ia  nrgutur  l 

Quos  Deits  ire  via  b*c,qita  volMerf,fintt: 
fjtta  qutbw  non  dant  pafiorem  iu[iafidelem , 

Jpfos  qui  a  certo  vtndtiet  txitio. 
Quam  multt  vero  &  monitii  loca  riuUa  rellnquunt, 

Veru**i  odio  medici  verba  monentis  habentl 
i^uifua  vtigremiopeccata  tfgunt^fouenta^, 

Etrrforboign(,(iuntv^'^jfuuenf^luo: 
Sicfimiis  quaruntjocios,  applauderefuClU 

Quosiuuet ,  &  quoduisdiftmuUrentfas. 
hiifi tu  auricutas  mordaci  radere  vcro 
Jufus  commonfires  admeliora  viantf 
Conttmnunt  monttus,  cafligattcfjremordent  ^ 

Etgrauiter  Udtfe^fuoJ^putant, 
Ogentii  infelix,  injana^gaudiafe^ans, 

Gaudi.t  qU(t  ludus  maximus  infequitur  : 
Trtfitiiam^  ilUmftigiensnaue  atQjquadrigU^ 

Caudta  quA  votts  vberiorapuri'» 
Vtlicescontra,  quorum  tolerantialuclus 

Conctpit  hos,  qutbtts  cfi  vltajulu-^comes] 
O  qu£gaudia!unt  homini,  que7mun^{ubiutt 

Luilitf  u  l  0  juahspofin  odo diltcta  l 
Quof  quiguflarttjeltquii  mcx  dixerit,Ite, 
Deiicijs:quor{um guudia  vtftrapetam  ? 
Ite  voluptatut¥i  tonge^^  fuc(fiitenitg<£: 

Guudia  niincdemum  vera  repertu  mihi. 
Si  quii  cs  Ifuiden  eygopeccando  (ecuttu , 
Eiusadextmplumponeredifcentfas, 
foR  Upfumfiquundo  maits  reuocabereab  orfts, 

Adfiudtumtmlttu  tnox  reuocatopcdcm. 
Mox  reuocato  pedeniy&malu  crimina  confdiu  hotre, 

Depofita  &  vitam  lubecupiffe  nouam. 
Ueu  malafica^is  radictbus  itmeterafcant 
^    n-         II  (I^  rationefinant. 
{londiitonequeant, 

il    i 


VIRTVTIS   2X  TRCIT  ATISSIMJS 
Corrtge  quodprauum  eslymaculofos  corrtge  moreSf 

Et  qukquid  Domino  di(p{icuijje  queat : 
lundet^foUtcitofalpiria/obria  lu^u, 

Et  Ucrymarum  imbrem  lumifjapracipitent, 
Deindefides  Chri(iift  fanguinefuftentato , 

Per  quem  vnum  cun^tsfordtbus  abluimufy 
'Denujjfarcitovtt£quot^damna  prioris, 

Infiftens  vit£  iam  melioris  iter. 
Sicfelix  erii  ipfeetiam,  Dauidu  &  inter 

Conftmiles  poterisfemper  habere  locum, 

HVC  PERTINET  ELEGIA  DE  LAVDIBVS 

Nathanis  Prophetze ,  quam  adfcribo 

Ex 

LvDovici  HiLLESSEMiT  AndemaciSacrarum 

anticjuitatum  monumentis. 

N  A  T  H  A  N. 

MAgn  A  Deipietasfuperatanocentibusaufis, 
Sdpefit  irata confpiciendamanu. 
Vac  vrgente  Nat  han  perftrs  ad  principis  aures , 

Obfcelw  offenftqu£foret  ira  Dei, 
Impia  mm  fuerat  geminata  libidine  cades: 

Ergo  vtro  rltrices  ingeritillemtnaf. 
Ko«  ego  te  regem  fiatut  ?  non  vindtcedextra 

Tutatus  ?  vitdt.  commoda-plenadedi  ? 
hac  fi paruaforentynon  te  maiora  manerent  ? 

Excidere  bac  animo  numpotuere  tuo  ? 
t:tinctemeratafidis,contemtonuminenoftr9t 

Inpanas  noneR  lentafutura-tuas. 
Clamfcelu.'  adm^jfum  toto  vulgabiturorbei 

Hxitsl  djmnaro poeuareperta  thoro. 
Terg(n\u  omne tuum  fjiutit  g> affabitur enfs: 

S^nguinetindamAnuscadeptandaparitff. 
Audtjt  htc  pofiquum  perculfui  imaginepoent, 

Suppltiat  Aternoprotmtti  tUeDeo. 

Agno^ 


TROBATVM     MO     SPECTACVLVU^ 

Agnofctt^j  nefas  trepidAns,  veniaw^precatur, 

Eluit  &  lacrymis  crimina  tantajuis, 
Vidit  &  ignoutt  coclo  mitijiimus  alto, 

Fledituratt^fuapropictateDeus^ 
H(tc  atetna  ttii  Deus  efi  clenientiafceptri: 

Numinis  h£C  eademglo:  Lifumnia  tui  esl. 
Dtjcitemortalcstotoquiviuitiserbet 

Pro  meritis  (emper  pr£)niu  tufla  dari, 
Judicio  nam  cuncla  Dem  difiniet  dtquo: 

Lex  ea  non  fummo  depmtura  dte  eff» 


Non  vidctur  alicnum  hoc  loco  adfcriberc  ctiam  cx  HV- 
MAN.£  Salvtis  Monvmentis  eiufd. Bcned. 

Arix,  Odam  xx  i. 
InTabvlam  Davidis  Ad  Poenitentiam 

R  h  V  o  C  A  T  I. 

HVmaniingenijlicet 
Solersv^ifrtcieSiCaUidus  acdolus, 
Celet  compofittm  nefas, 

Aut  bUnde  impofitis  nominibus  leuet, 
lnd'iigens  (celerifuo 

Ajperfo  nitidis  mtlle  coloribus: 
At  quxcorbomtnumtameti 

Et  renespenetrat  jcundacfjpromdeni 
Tcrtingitfapicntia, 

Etjer^no  rgnifero  fulmineacittior, 
TdUaxtetrfgtnasgenits 

ArClu  compedtbm  pTAiigatjVt  ne^ 
Blabt  vale.ini priits, 

NCi  ceUrenotam^necfugereimprohi, 
Ham  dum  mensntmiumftbt 

Ignofcit  .vitiuni^altertus  leue 
jntentis  oculuvidetf 

L  xemplo  fim  ttit  iudiui ,  tnalii 


34  VlRTVTtS  EXERCITATISSIMX 

Succumbensproprijs  cadit, 

Et  datnnjita  fibi  iurafubitprior. 
felix  qui  metuit  vigil, 

Iras  ne  borrtbttes  Numinis  excitetf 
ttvitawperagitpijs 

intentamfludpy  &fidei&preei', 
Certoproximus  huicgradu, 

Qm  contrdda  maii  criminis  expiat 
Trobra;  &  qui  monitm  honit 

Vatum  conftiijs,  cedere  moUior, 
Mentemque  &Jludium  mali 

Permutans  jfactlemfollicttat  Veum\ 
Ojenfam^gemens  grauemy 

Exilujtii  patriajuppitur  domo, 

POENITENTIAE  VTILITAS. 

Epigraphe  Tabulaf, 
lure  perityquicun^atur damnareprior^ 
Criminay  &  ad  veniamfollicitare  Deum, 

DEO  MISERICORDI.  S 
Dcdicatio. 

SENTENTIA  HVIVS  ODAE 

Orationc  profa  exprc  (Ta  &  illuftrata  ad  excrci- 
tium  (ly'i. 

Multi  mortalesrcelcrcaliquoclanculumSjrcmotisarbitrisrurce- 
ptoacpcrpctratoputant,  t]uiaid  alios  homincs  callideac  fubdQlcca:- 
lare,  autad  cospalliarc,  tcgereatq;  cxtcnuare&  colorarcpoirunt,  vi- 
tijsetiam  nonnunquam  virtutum  nomina  imponcntcs  ,  libiq^iplis 
l»landicntes&indulgentcs,&r-re(quodobcc3ecum  fuiamortmeftfa- 
cilimum)fallcntes,  ideo  ctiam  Dei  oculos&animaducrhoncm  fcfc 
{ubtctfugcrcpofTc.  Qua  in  re  non  abfimilcs  funt  ridiculst  fio/iditati 
ftruthiocamch  &fimilium  bcftiarum  (deplurib.  cnimidcm  prodide- 
runt  ^ui  animantium  indolcm  &  morcs  dv.fcnpfcrunt)(juaf  vbi  fruticc 

aibu- 


fKOBJTVM  DEO  SflCTACVLVM.  Pf 

«rbuftoue  collum  occultauerint,  ancminc  fefe  confpiciarbttrantur, 
quiafcilicetiprajncminL^mconlpiciant.  Sed  errantlongc  &  falluntur 
turpiter,  qui  Dcum  ab  fc  Vvl aquocjuam  falli poffe  putant.  Qu^id  cnim 
non  modo  perpctratum  ,  fcd  ctiam  cogitatum  ab  horrinc laterepofTit, 
cum  quicordai^rcnesfingulorumfcrutatur,  cutusinfinita  eftfapien- 
tia,S«:omniapenftransprouidcntia,  cuietiamtcnebra?  ipfje  funt  noa 
ttncbr2e,fidclarirs.lumen?  Itaq;  vertiTimehocaPoctadidum  cft;ai^ 
^fu>7roug [jS^  ]'su;Xri<y{;  atottov  ri  ^oirKysn. «  AmV^?  eTe  d-ioui  «/'$  Xoyi^o^^o';» 

Hoceft: 
Turpe qmd admttenshomtnes  fortajfe  latebU: 
Ip/a  Deoat  memisfinguUfenjapatent. 
EtFpiifletus  grauilTimeinquitapud  Arrianum  lib.l.cap.  14.  orAt 
xXei(ytiri ^? -3- jpse; ,y^  7y.6roc  ivJ^ov isroii\  tnnn  ^/uiti.r.iQ^i  > fxr.J^i-rori Xiy^v ,  ori  /j.o-' 
yo/5$-«  «  y^P  'V^'  '^^  0  ■3"'°«  ivJ^-ov  '^ii{Jjio  v/uiTipoiJ^ctj/uoov'^.  y^  ri;  thtoh 
;:|4^«a!P6)To?«: ToCxa:T^t'T/'3r3/e?Te. Hoc  clV.  Cum  ianuas  adduxeritis,  &:  te- 
ncSrasintusfcceritis.nevnquamin  mentcm  veniatdicere,  quodfoli 
cilis,nonenimcftis;fedD»;usintuscft,&Gjniusvcft:erintuseft.  Quis 
autcmvfusijseft  Uiminis,  vtvideant  quaeagaiis.  Diuinum  igitur  nu- 
men  fic  tenct  conftndlos  homines  in  aliquoadmi{fo,plane  vtelabi, 
aut  fcelus  fuum  occultarc,aut  animaduerfioncm  iuftam  eftugere nullo 
modopoirint.  Dci  cnim  verbum,  quod  dclinquendo  oftenderunt, 
qut.u  sgladioancipiti  pcnctiabiliuseft,  vfq;  ad  offa&:  mcdullas  pcr- 
tingens-:  Etconfcientiacuiuf.i;licetaliquamdiu  quafiquodam  vetcr- 
no  opprelfafuerit.tandcm  tamen  euigilat,&:  hominem  accufat,  Eft  vc- 
ro&hxc  prauitas  atq;  pcrucrfitas  humant  ingcnij  admirabilis  ac  dc- 
ploranJa,quodquifq;  femper  inaliorum  vitijsobfcruandis  ac  notan- 
disacutius  quam  in  fuis  cernit:  quodq;  fecundum  parabolam  Euan- 
geltcamfemperfaciliuseftfvftucamin  oculoalterius  quamin  fuo  tra- 
b'.manimaduertcre.Vtriufq;cxemplam  in  Dauide  cfrncretft.  Ispri- 
mum  fuacrimina,  quxcommif.ratgrauirnma  (aduhcrium  dico  cum 
B3thfabca&  c^dcm  VrisE)  omncsmortalcs ,  Deumq,  adeo  ipfum  fc 
cxlare  pofie  fibi  pcrfuaferar.  Dcinde  a  Nathane  vate  prudcntifTime 
propofito  fibi  cxcmplo  fitfto,  ciusqui vnicamouiculam  pauperrimo 
hcminiereptumiuiifa,iliiconigrumcakuluinin  ipfumpromit,ma- 
lcq;  fcciflepronuntiat. 


fiS  VIRTVTIS     EXERCIT  ATISSIMJE 

Iraq;  cum  mutato  nomine  deipfoDauide fabula  narraretur,in  alteriuj 
perfona ferecondcninauitjfeq;  fuo  ipfius  gladio  iugulandum  praebuit, 
&  quidem  tantograuius  ,  quanto  atrocius  eft ,  coniugem,  pudicitiam, 
vitam,  alicuieripere,  &:quidem  funulationcofficij&beneuolentiap, 
quam  vnam  ouiculam  raperc.  Eft  autem  optimus&feIicifs.is,qui  a 
peccatoomniftudiodiligentiaq;abftinct,fummaque  vi^ilantiacauet» 
nequoadmiflb  Deiiraminfeconcitet,  femper  pijsftudijs  occupatus 
ac  deditus,  femper  retinens  timorem  Dei,  fidem  &  bonam confcienti- 
am.  Siquistamen, vtefthumanaimbecillitas,forte  lapfuprseuentus, 
&in  peccatum  aliquod  praecipitatusfit,  proximusfelicitatisgradus  eft 
agnofcere&deflere  culpam  ,alapfu  refurgere,refteq;monentes&ca- 
ftigantes  audire,  aflaq;  pcEnitentia cum Deo  in  gratiam  redire ,  abne- 
gata  priore  impietate,  &  pofterioribus  melioribus.  Hxc  eft  illapoft 
naufragiumfecundafalutistabula,quamarripereoportet,  vt  ex  mari 
cxitij&perditionisinartemsefelicitatisportum  enatemus.Quiftat,vi- 
deat  ne  cadat :  Qui  cecidit,operam  det  ytrefurgat. 


VERAE 


■'■^ 


fKOMJTVM  DTfi  SfXCTACVirU,  97 

XXXIII. 

VERAE  CLORIAE  AMPLIFICATIO. 

I.  Rcg.  u, 

AMmonitarvm  vrbc  capta  cucrfati;  rcgnum  g^ritis  huius  ad 
Dauidcm  transfcrtur. 


tmprohitattt  9pes,  mtufia  ftttntU^migni 
Et  fubtt9  cafupucipiti^ruunr» 

Ktftibm  exjiwctu  fur^tt  dumus  attafi^tU^^ 
dt^nouujpoliiSfimtijs^riittu 


« 


5»  riRTVTIS     -EXIKCIT  ATISSI  MM 

EXPLICATIO. 

QuaspictasDeiq;amorjtimor&reuerentiadeferuit,&:quIho{lef 
funt  piorumjhorum  glorialicetalte ad coelum  vfq;  fefe  efferat,  tamen 
cito  dcficit:  cito  cffunditur  atq;  effluit  omnis  ipforum  felicitas.  Ec 
quamquamfiepecrefcunttales  ad tcmpusaliquod,adeoctiam, vtexi- 
ilimeturxtcrnum  mafura,nulliq;  vnquamcafuiobnoxiafuturaipfo- 
rum  profpcritas:tamcn  illaincrementa  ad  poftremum  in  ruinam  &  ca- 
lamitntem  certam  atrocemq;  definunt.  Conftat  enim  hoc  tc  conftabit, 
vt  nihil  bcne  vertat,  nihil  profperc  fcliciterq;  cedat,  fincDeo fineq; 
pietate cceptum , quocunq;  etiam  laborc,  robore,  viribus & fapientia 
gcratur. Hoc  in  publicis  rebus compcritur,hoc  in  priuatis,vbiq;  terra- 
rum:HocinEcclefia,hocinpolitijscognofcitur:Numquaminquara 
aliquid feliciter  cuenire,  quod  ab  ijs  a  quibusgeritur,  non  rcfv.rturad 
cbedientiam&cultumDei. 

O  miferi,  quibus  inter  afiiduos  labores  &  curas  omne  cfJIuit  aruum, 
hoc  finenonconfiderato  :  quoslaborinanismacerat.vrget,  vrit,dum 
aHosfinesfibi  proponunt.Atcontrafcliccsmanus,ftliciaarma,felices 
domos  piorum:  vtpotequibusDeusadeft  tutorvkopifcx  :  Quofit,  vt 
penesipfos  fitgloria  vera,  nouis  fempcr  incremcntisaugefcens,fem- 
pernouisaudlibuscrefccnsjfempcrfcipfa  ilkiftrioreuadcns.  Ammo- 
mdiEexcmplum  di(5li  mcmorabile  prarbent  prioris-*  Ammonid«e  in- 
quam,gens  fcmpcr  ad  fumma  contendens ,  fcmper  grauis  populo  Dei, 
fempcrad  eum  premendumabolcndumq;confpirans,&tamctfi  nun- 
c|uamlaceffita,  tamenafTiduisiniurijscum  afliciens.  Qiiocircatandem 
atrocicxituiniuriasfuas  finit ,  claudit,  luit,  eadem  perpeffaabalijs, 
^ujeinalioscommifcrat. 

eiKi 'Zi-ctd-oi 5  T24 H.  tpi^i»  Ji/.m H.  i'd'£ix yivotTo, 
Id t!i'.  Si  quis  quod  fccit  patiatur,  ius  eritarquum;  vthabetiu» 
Rhadamanthi.  Poftcrioris  exemplum  habesin  Dauide:  cuius  manus 
qu ia  pro  fratri bus,  pro  lcge,  pro  grege  a rma  gerit ,  rebellibus  fubadif 
(ceptro  &opibusipiorum  ipfcpotitur. 

INTEM- 


fROBATVM    DIO     SPECTACTLVM.  99 

xxxiiii. 

INTEMPERANTIAE  FRVCTVS. 
i.Rcg.  /3, 

COnvivivm  Abfolomi  cum  fratribus,  &:c3edes  Arcmonis  au- 
dorc  Abfolomofadaob  ftuprumThamari  germans^  Abrolomi 
tb  Ammonc  illatum. 


Tuhtiti  projjikere  haud  (atU  e^/edttiorthus  at^ 

Legtbm  ffl  puriswjiituendadomus, 
Cui  Uue  natorumfuerii  fceiui  Me  videbit 

Exem^idf&fobvlufuncr^  dirafu£. 

N     » 


»••  riRTVTlS    EXERCIT  ATlSSlAiJB 

EXPLICATIO. 

lufl-i querelaefl:,  quam  vel  fapientifs.  quifq; fiibinderepeterc  C6- 
gitur  :  Ncmohominumfcmperfapit.  Jtem,nientcs  hominumvarijs 
erroribusturbantur&implicantur.  a.ju(p]  cf^' a.vd-paTrm^ppioivoijwTrXai.Kicijoi-' 
vue/d-juoi  ;rpe/>(afT£i/3inquitPinciarus.  Item,  nemo  fapitaut  prudcntera- 
gitomnibushoris:Nemoinomnibusnegotijsefl:at/seyw,apTj)V.  «'«Tei^af- 
■d-fU7iavi^iva.7rocvTU(Xo(poc3  VtTheognisait:  Ety/unJ^iv  oijuupT£iiv'^ d-im-i  >(0JI 
fsr M>. u KUTopd^av yVtcd  apud  eundcm  ,  a.vd-pa7rot(n •yupToTi 'zirutn koivov  '^  t«- 
^ot  tapToty^lt/.  Sophocl.  Ef  Xenophoa  inquit,  Eumqui  homonatusfit 
pcccare,minimcmiru  cft.  to yup d/xstpTctv^lv a.v5-pu7nii  ovTaziJ^h  &a.vjua<^ov, 
Nihiltamfamiliarecfthominibus,  quam  crcbroerrare.  Probanthoc 
crratamaximavcl  fummorum  atq;incomparabilium  virorum.  Ac  in 
primis  aftcdtus  priuati  imponunt  fjcpe  numero  etiam  fapientiffimis. 
Vidcas  fi  peintcrgubcrnatorcsrerumpub  interq;  principcs  viros.qui 
fuosquidcm  mores  ita  rcganr, vtnihilcontraomcium  faciJHt.-quiq; 
publice  etiam  aliorum  hominum  mores  &:ftudiaemendare,  aprauis 
ad  rcda  conucrtcre  contcndant,  nulli  hacin  parte  oper^parcentcs: 
Cctcrumquibusinterea,dum  hocpubliccagunt,  domi  narcaturinfc- 
lix  rcgescorum,qusEpubliceprohibebant.  Sic.Abraham^IfaacIacob 
jandtifs.  homincs  cxempla  erant  fanditatis  &  innoccntiar  cundis 
coaftancisfuis,arq;  adcadem  ftudia  ctiam  alios  moTtaks  conuertcre 
conabantur,  vt  putatcm  quamlatilTime  propagarent.  SicHeli  Ponti- 
fix  in  populo  Dci  :  Sic  Dauid  ciufdem  populi  rex  ad  hunc  fcopum 
tendebat.  At  his  hcu  qua?  fcclcra  interim  intrapriuatosparictts  ex- 
fiftunt,abipfacorum  foboleconcepta&  pcrpetrata?  Difcaihincquif- 
qucinlc&luosfcuerranimaducrterc:iSccaucatfcdulo,  ncind'ilgen- 
tulcnitatf.q;  prauacaulfam  malo  prasbcat-  Nani  ccrtc,  vt  is  quiflcdit 
ceruicernfiliorum  fuoruma  teneris,2audiumfibi&  dolorem  inimicis 
luiscrcat:  Siccontia qui  indulg. t  fuis  in  peccato,  nec  difcplinse  fr^no 
cosregrtatq;coerctt,fcdad  moremanimo^:Trndum  illos  aifucfacir, 
vitiacorum  t.jucns&excufansatq;  extcnua ns,  cum  ipfistum  fibi  do- 
lorcm,fepc  etiampcrniciem, acccrfu.  VideSyracid.  cap. 30.  'sra.vapiTH 
9o(pia.:* 


1-^IMIA 


mOSATVM    DEO     SPICTACVirM,  1« 

XXV. 

NIMIA   LENITAS 

1.  Reg.  /3.  &/4.  ' 

DAviD  filio  fratriclda  in  gratiam  rccepto,reucritatcm  rege  di^nam 
adhibcreoblitus, afFcCtuicj^priuato  paternae  ?-op>«?  poenam  il- 
lamcondonans,  ferocis  animiac  fpintusjuuenemhac  re  c6iirmat,6C 
quodammodoinftruitadfaciniis,(^uodidem  pofteaperperauit. 

Vtrtuti  comun^apatrum,  exemplifg^/eueris 

Et  tuuat  &  corifert  Confilij  grauhds. 
Quidnonmoltturmaleconfirmatatuuentus., 

Tamfaciles  credit  cumfibi  habere  patrei  ? 

^"  EXPLICATIO. 

lam  fratris  ncce pollutusAbfolon  fcclerisq;  ncfarij  fibi  confclus fu- 
g"»cbat  pacris  vultum  atq;  rcgnum,  &  tricnnium  hofpes  agcbatapud 
Gelfunum  regcm  auum  fuum  matcrnum,  cum  initrea  Dauidem  ex- 
cru ciatatt|;affi£itvariehincira,indedolor:hinc  indignatioiufta,hinc 
hi(5tusfimulJu(5tanvib.interfeiaipflusanimo&:qiiafi  tumultuantibuf 
contrarijsafFc(ftibu<-:dumhinc5-op>«innatafcreconimouet,  cuius  ma- 
ximaviscftin  omnib.nonmonftrofisnaturis  ;  ilhnctetrum  fihj  faci- 
nnsoccurrit,  percjuodtalemillum  habebat><]uem  amare  minimcde- 
bcrerjrcdadpcenamtrahere  &tradcre,  vc  porc  parricidam.  Idq;  no- 
rataie  rec^uin,  utpote  magiftratu  ,  cjuipublicum  fcandalum  priuatis 
affcclib.  condonareminimcdcbet,  fcd  antic|uior(m  habcre  rationem 
illiuscauendi,  tucndiq;  publicat"  difcipiinaf  vigoris,  quam  fuorum  de- 
fidcriorun)  cxpl  ndoruim.  Scd  heu  malevincit g-cp^ji  pat^^rna  officij  cu- 
ram.  tiaplotricnnioputatDauid  fatisdatum  tik  fcueritati:  pro  ma- 
gnopfccato  filij  paullum  fnpplicijfatisclt  patri.haq;amorisintcrmif- 
li  di.liJcria  rcJilus  »xcitit  :  incipitinc]uamafrici  dciidcrio  Abfolomi, 
acfjbindcfurpirabatadcum  quandoipliusrecordabnur.  haq;reuo- 
catur  Abfolon  Diuidcpermittentf:  &  poftquam  Hicrofolymis  ali- 
oMimdiu  vixi:  priuatus,  mox  in  aulos  focictatcm  rurfusadmittitur. 
Qjud  hicahiid  Hcrct,  quam  vcinfolcns  &  cftrenisanimusporro  etiarn 
dcpr.iuar'wtur:Malccumdocuitpatiii)fac;iitas:cumonjncsdetcriorc$ 

N     5 


to*  riKTVTtS    E^^RCtT  ATl^  SIM^ 

CmusHcentia&impanitatedcliftorum.IdqucratisdocuIt  fceda  fedi- 
tiopaulopoflabhocipfocontrapatrem  excitata.  Difcat  ergo  quipa- 
fcnseft,  difciplinafeuera,  admonitionibus,  caftigaiionibusq;  tcmpe- 
ftiuisdclida  fobolisca{ligare,neq;plustribuat  ^opya/;  fuisquamo* 
portet,neq;nimiumamarefuos.  MemorfitciusquodPlutarch.fcrip- 
Dt.'  iroAAfl^  Tuv  TTccTipuv  ToKictv  ^iXeiv  tQ  juh  ^iXitv  ofTiov  kUTsg-n  :    id  flt, 

Multispatribusnimiusamorfoboiiscauffanonamandiexilitit.Difcat 
quimagiftratuseft,non  praeferrc  neceffitudincs  priuatas  muncri,  5c 
ijsquxhoc  poftulat:  Alioq^uin  vtcrq;  fibimali^m  crcat  indulgcntia  8c 
lcnitatc. 


fRRA' 


■     TROSATVM  DEO  STECTACVLVM.  «O}. 

XXXVI. 

ERRATORVM  EXPIATIO. 
2.  Reg.  15.  &:  16". 

DAviD  exfulexamicisfuisplcrosq^hoftcsnefarios,  raultcs  paru 
firmos,aIicjuoscttamaftutcfuisicbusconfuicntcsinipfiusmife- 
ria,paucifIimos  verefidclesexperitur. 

Maxma  ciuilis  betli  ac  deterrima  pe/llf, 

Ciim  interrwfl  gratfeditione  domus, 
Hon  tatnen  esi  vlus  Uuis,  kinc  vt  certusamicos 
Internoffe  queasy  qua  tibi/ummafalus. 

EXPLICATIO, 

Certeitacomparatumcrt,  vtveredicatur,Nefcirchomincm  quid 
fugiatautquidoptei:italuditdics.Verum  eft  hocinquamde  rch.  illis 
omnib.  cjua?  adiaphoraapud  Philofophos  funt,  id  eft,  res qu^per  fe ta- 
lesfunr,  vtncq;  noceanT,necprofint,velutfanitas,volopta$,pulcritu- 
do,  robur  j  opcs,  cxiftimatio  bona,gloriaj  honos,  otium,  nobilitas,a- 
micitia:& contra  iahorum , morbus ,dolor, deformitas, imbecillitas, 
paupertas,ignoi"ninia,  dcdccus&iDfamia,cxfilium,ignobilitas,odia: 
&hisfiniiima,vtpotecommoda  &:  incommoda  omnianaturaE::  quo- 
rumeasvisefi,  vtijsbcnevii  poffisvclmalc,  vtad  vtram  Iibet  partem 
adhiberi  & valcre,  poflRnt.  Dehorum  vtrifq;aliterlongeiudicatvul- 
gus;  aliterfapicntes  Vulgusquidem  putat,  priorib.  illis  pofTidendis 
biatoscflc  homincs:  Etcdiucrfocorundemdcfcftuniifcroscffici.Sa- 
picntcsverodtillisitaiudicant,  quodperfcfeneq;bonum  faciantho- 
minem,  neq;  malum  ,fed  animi  atq;  ingenij  humani  indolem  fcquan- 
tur, omninoq;  talia  finr,  qualit  cft  animusciusqui  iprapoffidtt;  in 
bonum  quidem  cedantci  qui  virtutc  fitprceditus;  in  malum  vcroci 
quivirtutis  expersfit.  Sic  illidehisrebus.  Plusvcro  ctiam  addit  do« 
^rinacoelcftis,qu*Eoftcndit,ajrumnas&:incomnioJa<  fl":  inftiumcn  • 
tafalutisijs  hominib.quosDcusfuafalutari  vifirationc dign:-tur:vtfci- 
licctillis  pij  quamdiuin  ofiEcio  mancnr,  probcntur,  acpcrficiantur: 


^4.  VIRTVTIS    ZXERCIT  jiTlSSl  Mje 

Quando  veroexorbitantjccucaftigatione  acri  ad  fanitatem  men^ 
tisatq;confilij  reuocantur.  Itafeditio,  quaeDauidemcxercuit,  multo 
vtilior  ipfi  fuit,quam  perpetua  pax  er?t  futura.Etcnim  pcr  hanc  agno- 
uitdcliflifui  magnitudinem,  dequo  aliasfecurusfuifltt^fcq^coram 
Dcovereliumiliauitjtotumfc&regnumin  Deiarbitrium  conferen- 
do&fubijciendo, vtficiplaccret,  eum  reftitucret;  fin  autcm  aliter, 
hocquoqjfepatientcrlaturum.  Profuit  vero  ctiam  ipfiexfiliumalio 
modo:  ncmpcquod  Iioceucntu&hoctemporc  fuocognouit,quosna 
interamicoshabcretfideles;  quos  vero  contra  fubdolos  &3ftutosfi- 
muIatorcs:qualcsfueruntAchitopht"l,Siba,Simei,aquibusfibi  poft- 
modotatomeliuscauercpotuit,quodoccafionc  exdlij  fui  infynccros 
illoseffecognouerat.Namvtaurumigni.itaamicorumfidesrebusad- 
uerfiscxploratur:&  Amicus  certusinre  inccrtacernitur. 


Q' 


SPECIMEN  CARMINIS  EIVSDEM  ARGV- 
nicnti,  a  M.  Bergio  difcipulis  propofituinad 
imitandum. 

VhunqueillefuhyVerlum  qut  protulhtfiud: 
liefdt  quidfugiAt  quidi^^fibi  optet  homo: 
^oa^resefiverofapienterprotulitore, 

Vfut  abexemplis  quodque  fubindeprolat, 
jl/piceres,  vitam  in  quibm  exigis :  a/picedotes 

2<laturA(velutimaximaturbaputat) 
Qualia(unt\roburibonagratia,famaiVQluptM^ 

Otia,  nobilttas  ,forma  &amicitia, 
Cetera  degenere  hoc ,  ^uafunt  ita  multa  referri 

Exiguiyt  nequeant  catminisinjputijs, 
Jlisque etiam  aduerfis pugnantiaf  cntibm  :  vtfuttt 

Pauperits,ang9r^  langor  &  opprobrium : 
Dedecus,exfitium,  bellumyiaduray  rapin£, 

Et  quicunquetflis  effeprepinquajolent. 

.  (nutat: 
Jn  diuerfa  quidem  hhhominumfententta}^^^^j. 

hSecfapiensmentem  hanc,  quam  rude  vulgWjbdiff» 
Vulgui  ab  his  vitamfelttum  cenfere  beatum, 
H  enjuram  bancfummi  deputat  effe  boni. 

M 


fROBATVM     DEO     SfECTACVLVM.  Ifjf 

AtfapienSf  &  cui  melior  fententta  cordi  eft , 

ludicij  erroremcorrigerehum  amat. 
Materies  in  vtrum^fequaxh£C  omniahahentur 

(\\\t2\t)&mentisproratione  valent. 
Sit  bona  mens  hominis,  bona  erunt  quo^  talia:  contrd 

Sit  malus  iUe^h^c  qui  pojiidet,  &  malaerunt, 
Deni^  naturam  domini  ingenium^  (equuntur 

Taliaynec  propria  conditione  valent. 
Sicilli:  Re^ei&tamen  hisplmpagmafacrA 

AdditjConftltjspagina  plena  Dei. 

mcdocet^rumnaseJ[e(/"fi'''^'*^^'^^,    , 
{organacertafalutui 

Udc  docet  adcoelos  certum  iter  ejfe  crucem. 
Scilicet  yVt  dominiyquorum  e^  ea  munere  vita 

Oaam  lucenspietas  ornet  &  officium , 
lUosper  qu£dam  induret  dijcrimina ,  vt  vfj^ 

Vlterius  pergant  taltbus  inftudijs, 
Contra^  officij  re£lo  de  tramite  lapfi 

His  moniti  referant  ad  meliorapedem. 
Sicpetit  vtilius  turha  intefiina  Dauidem , 

Quam  comes  huicpridempax^  quiej^fuit, 
Jiinccertedidicitpeccatiagnofceretabem: 

Hinc  dtdicit  magnofubdere  corda  Deo. 
Uinc  dtdicit  prauafentinam  cernere  carnis , 

Uec  dare  commotis) 

mclaxaremalis  f^n^^^f^^'^^'^^"'' 
S^tn&ahexftito  hocidmanatcommodi,  Vt  inter 

Difcrimenfociospojfet  haberefuos: 
Pe^ora  quorum  ejjentjirma  at^fidelia,fiue 

Tempora  cUraforent,nubilafiue  forent: 
Et  qui  incon(lanter  Jequerentur  luminafortis, 

Afiute^^fibi  commodaprofpicerent. 
A  quibus  hocmelius  potuit ftbi deinde cauere, 

Inpdos  quod  eos  comperit  exfilio* 


40fi  riRTVTlSEXEKClTjlTlSSlMJS 

XXXVII. 

PATERNA  CLEMENTIA. 
^  2.  Rcg.  /8. 

DAvTD  magisrolHcitiiseftdeAbrolomopcrcJuellefilioabinteri- 
tuliberando,c]namdeViraruaconreruanda,&rcgnorecuper3n- 
dotO-dfruftrafjtagii,  fruftracupitignofcici,  quem  vindidadiuina 
ob  violationem  parcntum  perfe<^uebatur. 


Udfurdmtrandtu  amtr  durtpmapetfert 
Pondera  t&  o^enftujtifttnet  v(^gruues. 

S^og^  magu  tener  e^^magvs  at^  vrguetu^y&  arSlr 
Siringttur,bHAdeo  ruwpiturtUemmm» 


In.ft 


Tli.OBATVM  T>-EO  SVT.CT ACVLV M.  W? 

EXPLICATIO. 

Tncflin  parentibusnon  monftrofisin  intimofinu  cordium  mirifi- 
cuscjuidam  amorerganatos&naturalc  quoddam  inccndium  pcrpc- 
tuoin  animisflagrans:  Etvici/Timin  natiscrga  parcntcs  naturalisbc- 
ncuolentia  refpondens  ci,  qusr  parcntibus  infitaclt,  quz  etiamfilios 
liortatur,inflammat,exftimuIat,  ad  parcntum  amorcm,  culcum  ac  vc- 
nerationcm.  De  his  inclinationibus,  fapicntcrpronuntiatur^quocl 
diuinitusinfitxfintin  naturam  \\x  flammulx,  &:quod  fint  vinculuni 
ad  conferuationem  naturxneccfTarium,  finequo  nullapoilit  cfleho- 
mini  ad  homincm  adiunctio,  qua  fublata  vitxfocietas  tollitur,  ^cx 
humanafit  pccudumvita,&aliquid  multoetiam  foedius  atqjdcterius. 
(  Nazianzenus:  tpiXTfU)  yaip  ffuxiiJ^y.tn  -S-eo?  yoviac,  Tg  riK^  n.  Idcm;  rw  <:^ 
Tsc  yivvuifj^A  ^lXrfO)  rcvCicv  rjuipcea^v  6d":oc.)  Itaq;bclu«E  {unt,non  homi- 
nes,qui  hasflammasfcelerateobruunt  atq;  exftinguunt,  feu  parcntes 
illi  fint.fcu  liberi.  Neq;  pcena  dccft  hoc  facicntibus  :  Sicut  conira,  ho- 
ncftilTimamhanc  naturse  lcgemfcquentcs,  fru6tumcius  rci  optimum 
percipiunt-  Exemplum  vtriufq;reiccrniturin  Dauidishiftoria.  Ipfc 
quidem  vtpius  patcr  follicitelaboratpro  filio,  vt  cum  cxdieripiat.  At 
vero,quia  Abfolom  clifa  atq;  cxftinclaomni  ftorgarum  vi ,  tefra<5lifq; 
repagulis  pudoris,timoris  Dci  &  verecundiajimpic  rucbat,  nihil  pro* 
deft  ipficurapaterna,fedluitpoenasfurorisfui,  fcedeoccifus,quamui« 
inuitopatre,fccundumiIludabEthnicopoetadiclum; 

Ziv;  Sl  ivopct  yoviav  oTToffot  t/kot  d-i/uig-ai;,  Orpheus »pu4 

HJ\  oToi  HA  etXiy\iffiv  etvcvjJ^ict.  ^vfx-v  iyovri^,  itebiutn* 

Ka/  To??  [M^j  ^cippwv  n  y.-ttioc.  i^Xctdl<rcd<T%, 

To"?  cTe  xcty.ct  (ppovim  vijuiffi^ireu  lufXiviJ^iosu 

ii^vctf  ya.c,yM.rct  yctfctv  ietvvuic  etcn  roy.ncov» 
Hoceft: 

OhferuatDetis  ipfeparefitum  iurd  tenentes , 

Hec  tnhtus  tmmunt  hof  tjut  leges  mente  refringunt, 

Atcjy  illu  bonm  &  miits  bona  prdbet  abunde-^ 

Ast  his  iratiti  poenas  infligit  acerbds. 

'Sam  dtrx  Eumentdcs verjantur  in  orbe parentum. 
Et  indignus  eft  vita,qui  in  vitx  fui  audlorem  exftitit  ingratus.Da- 
nidi  vcro  fjapictas  hcinc  lulitfrudum  ,  vt  gloriofiffime  in  rcgnum» 
^uo  fuerat  dcpuifus,rcft  it  u  cretur, 

O     z 


/o8  VIRTVTIS  E^ERCITATISSIMJE 

SPECIMEN  CARMINIS  EIVSDEM  ARGV- 
menti ,  a  M.  Bergio  difcipulis  piroporituiTi 
adimitandum. 

ARdor  ineft  memorandus  in  imo  corde  parenttim, 
EtfUmintts  miru  exfent  inde  modis. 
(Vel:  Flamnia  animis  erga  natosimfrCjJaparentum  eji 

Egregium  mir<e  condutonu  opiis, 
Vel;  Prouidapectoribufjiammas  natura  parentum 

Mifculti  arttfid  dtfpofuit^  manu  ) 
Tlamma  etiam  m  natis  patrum  refpondet  amori 

ALmulai^alternUju(citat  officia. 
Jndepatres,  qu£Cung^fluat,qu£Cun^cadatfors, 

Injobolem  femptr peclorapronagtrunt. 
Cumg^  malis  hac  efi affecta  doltnt^^gcmunt^; 

llii&quapofuntauxilianturope: 
"RuYfus  &  ipfafuoltbolesflimtilata  colore 

Officijs  offert  obuiacordapatrumy 
Et  vitA  auciores  veneratur,  amat^  colit^y 

Ipjorum  exfequitur  iuffu^fpoiitefua. 
Otit  dixit :  Deus  htinc  ardorem  menttbiis  addit, 

Quod  dixit ,  vero  veritu  illud  erat. 
Certe  ingensdonnm  hoCjfede&therea^^profeSlum 

Comtnoda  ad  banc  vttam  plurima  habere  patet. 
Hoc  vinclo  bumafntfiant  itira  aqutjfima  vita: 

Hocftne  coniunUim  viuere  nemo  queat. 
Uocftne  vtta  bominum  vtta  duntaxat  imago  eff, 

Etfittnt  homineSy  qui  antefuerefera. ' 
Quicun^  has  tgiturjunt  atifi  exftinguere  fl^mmat 

Etcontra,igniculmquammonetille,rapi: 
(Vcl:  qui  taUsjl.immas  fcelerate  exfiingueregaudet, 

Seu  natifuentjeu  patris  ille  loco : ) 
^i*  neger  hosdtgnos,  pecudum  quibus  additaforms 

Conffet,  &  bos  hominum  fcparet  exnumero} 
Crede  mibi  adpcenas  tules  mox  iufia  repojcet 

Ira^mahspoenat  qu^parui  uj^iuoi» 

Fa^4 


TROB  ATV  M     DIO     SPECTACViyM»  t©^ 

Tacla  Itient  etiamferi  commi/sa  nepotes 

lUoTum^  &  panas  famaloquetur  anus : 
Tramia  vii  rurfum  cuncltsampltfima  conjiant, 

Katurtt  hic  legem  qin  dtdtcerefequi. 
Vi^orum  exemplum  quaru  memorabile  ?  verfa, 

Pagina  DauidtCdt  qu£  docet  htjloridi, 
Bochabetin  votu pater  optiniusyhoc  agit  vnum, 

Vt  natum  trifltferuetab  interitu. 
DumQ^fuosarmat,  Reliquisfishoftibiu  ho/iis, 

Inqutty  at  Ab/otomoparcej  loabcy  mea, 
Vf^j  adeognati  vitaeft  anttquior  dgro, 

Quam  regnifolium,  quam/ua/ceptra,  patrh 
Quodtamen  excujjisftorgarumfertur  habenis 

Ah/ohy  & ofjic^ proterit  omnedecusy 
miipftproftintpietas  &  cura  parentis, 

jQttiw  pcenas  meritas  impietateluat. 
Dumfacirergofugam,treptdaformidineplenMt, 

Arboreflauentesimpedtentecomas, 
Traiidiis  tclo  iuuentle  tricufpide  pe£lm 

Cogttur  admif/ummorte  piarefceltts. 
"Re^e  eqiiidem.  Nam  quidvitalilucefruatur^ 

In  vtt<t  auclorem  qui  maliu  effepotefl} 
Jfaidescomra  regnojceptrit^potttus 

VenuQ  qu£  mttesfata  merentur^  habet* 


O     3 


XXXVIII. 

IMPIETATIS  EXITVS. 
2.  Reg. /S. 

ABsoL  oMoarricitlialcsconatushorrendapasnaluit,  quando  vi- 
diisat  iec^  fu|^'ienstribushaftis  traijcitur,   dum  ia  ^ucrcu  com» 
implicatiouc  furpcafas  hxrct. 


I^tu,formd,genus,  decor,  atnph^  copu  mttfn^ 
PUu/tbm&populigratid  mobilibm: 

B*c  hotnints  vt  magna  probAnc.jed  defr  homndt, 
tTAcifitiumm  ejl  hdc  ruttura^rudu. 


EX^ 


fROSJTVM  DEO  SPECTACVLVM,  tll 

EXfLICATlO. 

Vit.-iliominum  ,  nfpeftcs  proxima&:  quarantepcdcs  nobisfunt 
interqjmanus,  niliil.ilujd  cft,  OjUam  paKrftraqiiaEdam  liuc  miliiia  per- 
pctiia,  in  t]uacum  hifceicbus  negotium&  tant|uamlud:acft  ,  quaks 
rcs  fiint,  forma,artas,  gcnus,  honor,  amici,  potentia,  conuiuia^gaudia 
&c.Probatio,inc]uam,quafdam  hxc funt  atq; Tre^patdifcipulorum  Scho- 
JafDci ,  pcrrcs  iftas  mundanasin  earum  appetitu  atq;  vfu,  &  carcatia 
itcm  arc];  ncg!e(flu  legitimo  vclillcgitimo.  Interhxcenim  degitur  ab 
hominibusaruum  duplici  modo:  Aut  fcilicet  ita,  vtducem  in  illa  pa- 
Ijeftra  habcamus  atq;  rcc|uamur]ibidinem  fiue  mundum  :  &  fub  huius 
lignis  militantcs  ira  illis  rcbus  fruamur.vt  mundus  fuadct,  vtmundi 
mos  tft.Etfi  cnimrcshxfuntboni,&a  Dco  coditae,  &:hominib.etiani 
conc(  iXx  rtamcn  fubillisdifpofitafuntrctia  Diaboli.  Itaq;  damnof^ 
fiunt  &  noxix  cx  illcgitimo  earum  appctitu  vel  vfu:adeoq;  non  refte 
vtentibusautlaquci  funt,  aut  mifereillosdeftituunt.  (Autlaqueifiunt 
autfngitiua  volant.)Sictibi  caefaricstuaiaqueus  fuit,  o  Abfolom,dura 
actc  vi(5t'is  fuqis :  Stc  tibi  mulatua,  cuius  prajfidio  fpcras  tc  cuafurum  , 
intcr  arbufta  pcndentem  defcrens,libcro  campo  aufugit.l  nunc  &ab 
hisreb.  fufpcnfashabefpcsruas,  tu,  cui  hxc  hiftoria  terrorcm  non  in- 
ciiiir :  Scilicct  vt  qui  impietaris  exitum  in  alieno  cxemplo  propolltum 
non  cuiasin  tuaipfius pernicicillum  tandcm  experiaris.  At  mclins 
quicunq;  fjpir,  pictatemrt-quitur,  &:huiusmagiftcria  audit,  itafc  co- 
parans,  vt  in  harum  rcrum  vfu  fcquaturSalomonium  illud  :  Dcum  ti- 
mc,&  mandata  cius  obfcrua.  Poftcaq;  rtbus  (upradi^ftii  ita  vtiti-r,  vt 
paulo  poft  ibidcm  cft  :  Vadc  &comede  in  lctiitia  pancm  tuum,  &  bibc 
vinum  tuum,quia  Dcoplaccntopcra  tua.Omni  tcmporcfiiitvcftimc- 
tatuacandida^&olcum  decapiteruo  nondeficiat,cun(5lisdii-bus  vita: 
jnftabilitatis  tux,  qui  tibidati  funtfub  fole.  H.ic  cnim  eft  pars  tua.  Ita 
a^cntibus iucunda  vtilis &c honefta cfle potcft  di(5tarum  rcrum  appcti- 
tio,  fruirioatq;etiam  carcntia,&  pofluntin  illistalcs  vcrfari  non  mo- 
dolincpenculo&noxa,veruin  tturacufrifua5:a'io:uir.  fimul  vtilita- 
ic  Dciqicclebrauonc.. 


JJft  VmTVTlS    IXERCITATISSI  M/S 

XXXIX,- 

IVS  INVICTVM^ 
2.  Rcg.  ip. 

DA viD  vcniamrbgantiSemeoignorcit:TribuiitemIudaAbro- 
lomumfecutseperfeditionem:  Similiterq;  Ifraeliticis  tribubus, 
rebellionisnoujereis:  condonans  ipGs  iniunasquasab  cisacceperat, 
PofretetiamprotituIoapponi,tanderaiuftitiaobtinet:cxPfaI.83. 


t^;5W-fc-*^ 


Jnuidia  tnfelix  varij  4C  clmtntU  vulgij 
Sapius  ignauofrd^apudore  cadit 

Trajiamu  tamen  ejl  animiy  necfrangieriflitt 
Hec  meritamfra^i^  vfHc  referre  vicem. 


EXPLI 


PROBATVM     DEO     SPECTACVLVM*  '«i 

EXPLICATIO. 

Qu^ld hoc efle  dicam  rci ,  qiiod  rortibus  & praE-ftantibiis  virtntc  vi- 
nsfcmpcr  cft  molefta  inuidias  rabicsatq;lcuitas,quaE  ilios  comitatur, 
illisoccurritjipfos  pctittum  palam  tuni  clam  &  pcrinfidias?  Non  clt 
'ixmecreata  diuinitus  hxc  ratio,  vcl  potius  hicturor :  non  cll.  Et  tamcn 
conftantcracperpctuoitafitin  rcbushumanis.  Nimirum  mali  illius 
ducis,  quierrandi  principiumdcdit,  &  qui  nunquamdelinitpertcxe- 
rc fui furoris tclam,hsEC  quoq; cft foboles. Ex hocfeminario  pcftilcns 
illudgermencxpullulat.  Hicfacit,vtvii:tutemhincindeinfeftentno- 
ta:illxpcftcs,inuidia,  calumnia,  obtredatioacfimiles:  itcmfeditio- 
nes,  confpirationcs,fa(5lioncs&:ceterailla,quibusnigra  eft  cauda,  dC 
quorumfiniscftdedecus&turpitudo,pudoratq;infamia. 

Sic  DauidemSemeeuspeiitimprobifrimismalediftis;  Sic  tribus 
luda  Abfolomum  regemfibifecit,optimo  illo  Dauidc  indignifTime 
fpreto  :  Sic  Ifracliticas  tribus  improbe  denuo  rebellarunt  ,  nullis 
vcris  ad  hoc  faciendum  cauffisimpulfi;  fcdambitionifuaEobfcquen- 
tcs ,  &  odio  tribuliu  cxftimulati.  At  magni  atq;  excclfi  animi  & hcroi- 
cae  virtutis  eft,  primum  non  vinci  aut frangi  talibus ;  fed  fortiter  vrgu- 
ercpropofitoscurfus,  quosofficiumprsefcribit.-Deindcquoq;  nonni- 
inisacremefl'evltoremleuitatis&iniuriarumtalium;fcdparcere  viftis 
&clemcntiavtietiamineos,quinonfuntmeritialiquam  clementiam. 
Certe  cnim  tandem  luftitia  obtinet:  Tandem  non  vis  aut  nunierus,ve- 
rumbonacauflatriumphat.  (  Vid.  Alciat.  Embl.  iS.SicDauidmaiorc 
gloria&laudefuapepercitiftismododi(51:is,Semeeo,tribuiluda,iteni 

Ifraelitis  atq;  alijs,  quam  illaipfa laus  crat,quam  regno  rccuperato  fuit 
adeptus. 


414  riRTVTIS     EXERCIT  ATIS  Sl  MJB 

XL. 

TEMERITATIS  CASVS. 
i.Rcg.  20. 

STb  A  c^cficicnsaDauidcj&decemtribus  nouafa,5lioncaD4uidc»* 
iienanstrucidatuspQeaamluicni.f.irijcoautus, 


tt  fokt  U  meiljs  tufium  ^txttre  trtumphU 
Stulhtt4,infefiapttcipiti^  mdtiM, 

i(d/pumante  malo^net  dumferuemc^furensfi 
iUubm  effuttdtt  ferdit  0-  tf/djuH, 


EXPLt 


PT^OBATVM     DrO     STTCTACVLVM,  mg 

EXPLICATIO. 

Siins  vlolandum  crt:,regnanciigratia  violandiim  rftrTncctcrlspic- 
tatcm  coIas,inquiunt  mulci  cum  lulio  Cxfarc  cx  Euripidc  • 

AJiy.eiv  p^iuv y  ^  J^  aAAa  ii/nCeiv  ^iuv» 

Qmjd  C\  ctiam  occario  oblata  fit  tibi ,  rcgni  citra  ncgotium  conrc» 
ijucndijftiiltilTimusccrtefuerit,  quiillam  olcitanteramittat.  Sic  illi, 
«juibus  mentis  & oculorumacicm  prarftrinxcrunt  dir;rcupiditatcs,& 
communis  illagrncrishumani  confpiratioin  vitia,  id  cft  ,  corruptcla 
morum.  Aflumuntctiam  taIeseVcmpIacorum,qui  talib.  (ludijs  emvT- 
ferunt&raram  cjuandam  cxccllcntiam  funt  confccuti.  Infuperteme- 
jiias  varijs  didisatq;  vocibuspingitur&quafi  vcftitur,quibus  homi- 
nes  fibiipfisddiciashciunt:  vt,  non  fitfinepcriculofacinusmagniim 
&  mcmorabilc:  (  Terentius  ex  Pindaro  :  o  /uiyxi;  cTe  Kivttuxioi  Avat\mv  i 
fctTA  Xa.y^^jtv^.)  Totum  cape&dimidium  habtbis. 

Vitedecw,quodnonerfx'it  pr^uufbortor:  Claudi/inm 

Ingentesgtnnnant  d-J(rmina  magna  triuwphff. 

Hinc  vcromoliiioncsill^improbar.quibusalijaliorum  commo- 
«Jisimmincnt  &  infidiantur,  vfq^adco,  vtcgrcgij  hominesillidcmuin 
iudiccntur.qiii  quam  plurimum  indicsrapcre,  capcrc,  clcpere,  harpa- 
gareart|;adruaadiungerc  pollunt,  (cfec];  amplificare  :  Sicut  e  diuerfo 
rutilcs  at^;  ignaui  habcntur ,  qui  id  negligunt.  Hinc  ctiam  iliis  ipfis, 
quorum  rcs  diuinitus  rcgi  gubcrnariq;  videmus  vcl  in  mcdiocurfu  vi- 
<^toriarum  ol  flrcpuiu  fuar  pcftcs  :  vtHcrcuIcm  cxcrccnt  Euryfthcus, 
An:3Eus,Gciyon  ,  Cacuj,&:c.VlyflcmPolyphcmi,Antiphatx,  Lseftry- 
gones,al.;:/£ncam  Tii:  nus  &:  Mc2cntius:Orionem  Scorpius  quida  di- 
iicxauit;Honicrum  Zoilus  &:alij.Nccvnquam  quil\jua  magnus  hcros 
cxftitit,  quem  non  n  ilrqua  dilcrimina  talcs  pcft  s  induxerint.  Cctcra 
quid  mcmorc?  Ertra^Dlu  omniu  maximum  cflVpot  Dauid  aSibadiuc- 
:catus,  quj  ptlTimri  .qucmq;  ad  arraacotraipfum  fnmedacxcitabat.Scd 
inimpiu&temerariuiiliiimpietababipfocgreflareditac  rctorquctur, 

P      .2 


115  VIRTVTl  S     IXTnClTJTj$SIMM' 

fceleratiq;  duciscsedeluiturfcelusj&motus  omnis  reprimitur,  Deo 
caufTam  iuftam  iuuantc&  iniuftam.oppugnante.  Qujfapis,exemplo 
hocdifcas, propria, iufta,nece{raria,in  timoreDei &  bonaconfci^ ntia 
agcre.  Id  facientium  confilia  &:  aftioncs  bonus  comitaturtumtus: 
Contra,  atrociarceleraple<5lunturatrocibuspcenis./<ce>aA«j'a</i^>i/<wtT««i 
lj.i-ya^.«tj  cioi  >{g\  ct/  Tijuietoj ,  vt  inquit  Herodotus. 


IVIV^ 


f  R  05  ATTAt  DZO   SPSCTJCVITM* 
XLI. 

INIVRIAE  PARTVS. 


2.  Reg.  ir. 


SF.  PTE  M  fiHj  SaulisDeivoluntateGabaonitis  dcditi  rufpenduntuf 
abhisjobiniuriamquam  eorum  paterSaulGabaonitiifccerat,cju4» 
<io  ftulto  &  impio  Zclo  illos  ddcre  aggreflus  fuiu 


lenta  D«,  huuc^ohfttatmen,fYemttylt\ofonUT^ 

Kei  patuur  iQmttts  cummii  effugerty 
JJahcprirKfps  loritto  ^ prudens quoiutt^pertd^ 
ExptutiUt  populupToJ^iiiatmtJerti, 


p  1 


Sli  riRTrTlS  EXERClTATlSSmjE 

EXPLICATIO. 

Quicnnqnc  tragicis  caribns&;  horrcndisp-CEnis  vacarecupts,  vMe 
Ttcaucas  tibiab  his.  NccfterastCjficjuid  potcntijE  nacflus  csy  U  qvjd  va- 
Jcs,necfFcrarisinfaftum,ncinrolcrcas,  ncinrolcnti.r  tcgcras.  Ntiictn 
incipito  aliquid  perarrogantiam&:  prarfumtionem  in  iis  ri.bus,  c|uaf  ai 
cultum  Dci&  rcligionivobferuationcm  pertinct.  Nc  pccca  id  pcccatu 
qnod  cft  contradiccre  Dei  ori  feu  Saccrdoti.  Ncq;  in  mifcris  atc];tm- 
^i-  f  otcntioribuscontriftandis  vexandiscj;acrem  atcjiaudatcm  tc  pra-fta, 

Dcnitj;  nihil  tcrum.qnsf  pra:fcnsSauliscxempkim  tibi  proponct,co- 
mittcrcvtlii.  Rcx  illecffcdus  a  DcoperSarr.uelem,in/igniq;armatnt 
aufloritatefartumconcipir,  &  contra  Dcilegom  partts  SaCcrdotalis 
mnncris  fibi  fumit, facrificium  fuisfibiaufpicijsfaciendo.diutius  mo- 
rantcSamuclc,  &:  viccsfuastardius  implcntc.Mox  deindc  hoc  pcccati 
cumulataltero.Cumenim  a  Deoiulfusclfet  Amalckitarumg  nti(qua: 
cjuondam  Hebr^osex  Aegypto  vcnicntestranfitu  prohibutrat  )  bcU 
lum  infcrrCjadditointerdKflo^nequicquamcxdeuidorum  fpolijs  co- 
cupifccrcr,  poitcaquam  fubafra  illa  gentemaximapr^dafuic  potitus, 
immemorpraccpti  diuinie  prsrdacaptafibi  fcruariiubtt,  quicquid  ti 
allubucrat.  Neq;tcrtium  fcclnsdt.fuit,  quod  cognita  I>ti(>b  Amaltki- 
tasnon  dtletosira.in  Gabaonitas  dedititios  Ifratlitarum  (qnosfalfo 
Amalckitarum  eflelimilcsccnfcbat,  fcfeinfert  vioKnttr,  atq;horurri 
gentem  dtltreaggreditur,  conirafidetniurciurandoillisolim  a  lofna 
&principibnsdatai"n.Hcucaditin  qucmquam  taninm  fcckis,  vtin  ta- 
lcshominesferrum  llringat,  qui  quidcm  ctiamdiuinocultuidicati  ob 
hocipfum  facrierant  &  fan6ti  habendi.  Erantcnim  Gabaonitaf  talo- 
ncs  &  U\x  facrificorum. 

Hcccpcccata  non  modoSaulipfeluitcxitio.fcd  illoiampndcni 
mortuo  poflcriratcm  qnoq;  ipfmshasdiraE  prc mnnt,  vfq;  to,  vtno  po- 
tucrit  placari  offenfaaducrfusDenm  contraifta,  ntfi  toia  ipfius  ftirps 
funditusdt/eretnr,  fcptem  reliquisipfiusfilijsin  cruccm  aftis.  Ncq; 
vd  tcmpuslongum,  vtl  illa  rcs  aliaobluiioncm  impio  fccleri  inducit, 
quo  fcbomo  Dco  cottmtoinuoKiit.  Exemplu  manifvftijccrnc  rclKct 
inSanlisac  Danidishifloria.  Diu  iam  erat,  c  u  Saul  in  pcctc  «s  fiiis  pe- 
rierat:  Etregnofijb  Dauidcomnib.  bonisflorentcpuiabatur,  Deum 
iam  non  amplius  meminiffc  rcclerisillins.  At  quidfit?  Famcsiric  nna- 
lis  totam  luiaam  prcmit  diuiniiusimmifla.C^ualitum  tft,  tjuid  ad  ilia 


THa-E  ATV  M     DEO     S  T  1  C  T  A  C  V  l  V  M._  *!♦ 

tucrtcndam  fjcic  ndum  cfTrr.  Poftulatur.vtGahaonitisdciniunaipdt 
illatafatisfijttadt  r.prcni  filiorum  Saulis.  I  rgoillostradit  Dauidmx- 
itandc^^paratus  ctiam  omni.i  Air>  amittcrcad  ulutcm  fui?rcdimcdanif 
Vtpotctjuifcirit,  munus  prjncipis  boniefl' ,  vt  nccmandatis  Dci  rc- 
pugn^c, dctreftandoiuflacius,  ncq;  ctiam  pcenas  mifcroruai  in  gau- 
diuniiuumconucrtat. 

(^tfruiturpanAy  fertu  ef},lcgun>^v'tdetuf 
ytfididamptx/hfef}bi:\'tai\t(^\z\.\dhnmy 
lllc  quidcm  promrus  lubcnst];  iam  pridcmignoucratSauIi  fili|$ 
&amorcipfoscomple«5tcbatur  :Tum  quoq;cu m  ilta  diuinitus  pofce- 
rcntur,  mclioraipfisoptallct.  Ahcjuoticsdixitcum  fufpirijs:  Vcllcm 
vobisparci  poflelaluodiuinomandato.Scd  magnjDcinondctrt<5tan» 
dacuicjiiam  iufia  vctant, &vosad  poenamcxpofcunr.Sic  Dauid,quim 
cum  alia  docucrantparcre  mandatis  Dci ,  tum  illud  ipfum  ,  quod  Sau- 
Ji  horummalorumcauflatucrat.  Ergoillos  tradit  ma(5tandos,&  vindi- 
^am  hancitacxcrcct,  vtipfiusofliciumrequirc  bat:  cjuodcflcfiicbat 
non  affcdib.fuisduci  3Utindulgcrc,non  fibi&fuisconfulcrc,  fcd  no- 
ft.satq;dicsctiampcrdurtflimoslaborcsacpcricula&  cum  vitequoq; 
difcrimincea  fcdulo  pcrftqui,quibus  prouideatur  fubditis.Hoc  olim 
sn  fox  ipfius  pucritivt  hiltoria  lubimaginequadam  diduerai ,  quando 
progrcgisfuiincolumitatecumlconibus  &  vrfis  tucrat  congiiflus. 
Vndc  iam  tum  didiccrat,  princip^  s  ob  id  in  eminentiaconflitutos  tflc, 
vtpopulo  Dci  caprofpiciant,atq;  procurcnt ,  qu«p  ad  pictatcm  crga 
Dcum,&  honrita  vitarcommoditatcsconfcrant,  pertincant,  valcant: 
Sintq;Ugum  fan(5laiumcuratores,afllrtorcsac  vindiccs,  &  paircs  ac 
p.iflorcs  populoium  :&  in  improbosacres  fe  prxbcantjinnoccntrsab 
imprcborum  audaciadcfcndant,  dcniq;  quiomniaRcip.ncmbra.pri- 
nia,poft.ema,fumma,  infimaq;inpacc,concordiajtranquillitate&fc- 
cunute  (unaacrc  ^tc^confcruarc  fludcant. 


rio  VlRTrTlS    EXERCITATI  SStMM 

'  XLII. 

DIGNITATIS  OBSERVATIO. 
2,  Reg.  21. 

DAriDhoneflefcpelitoflaacrelit^uiasSaulis&Ionathsvnacum 
cadauerib.  fcptem  filiorum  Saulis,  regia  magnanimitate  omni- 
um  offenfarum  memoria  depofita. 


fofcunt  iura  modum :  cUri  bdfuntprincipisiirteff 
Hofcerequtd  leges,  quidmoneatpietas. 

Criminafuppltcio  fatis  efi  explejfe  nocentes, 
Seufua,  Jcupatres  qu*  meruere  luanu 


EX. 


PROSATVM  DEO  SfECTACVLVM,  Wi 

EXPLICATIO. 

Etiamiuftisodijsfuuseft  modiis,  vltraqucm  illa  cxire  &:progrcdi 
ncfaseft.  Modusiscft,vtvitijs  quidem  &  turpitudiniirafcaris.eaq;  tuo 
loco'corripias,coerccas,cohibcasfedulo.  Hisdebeturinfcdatio,  pcE- 
na,animaduer(io,  &  eaquidein  perfonamvitio  pollutaexpromta.  Ac 
facpcacremac  publicamquoq;hance{feoportct.  Verum  itatamefem- 
pcrmodcrandarcseft.vtvitiorum  odio,nonhominumcaufl'a,  iuftitiac 
rationcm  habcntcs,non  aftedlui  noftro  indulgentes,  id  quod  facimus, 
facere  videamur.Rcd:ccnim  hocprscccpit  Scncca  :  Cum  hominibus 
paccm,cum  vitijsbcllum  habcndumeiiTe.  Itaq;  hominemobfacinus 
aliquodplcxum  etiam  poft  mortem  profequiira,maledicendo,detc- 
ftando,cnminandoq;ipruni,&quibuspoftis  rebus  oftcndendo  cupi- 
ditatcm  ci  noccndi ,  rcs  cft  tctra &:  odiofa,  atq;  a  virtutc &  pietate alie- 
ni(nma:Contraverehcroicamagnoq;principedignifrimavoxeftifta: 

^uliiim  cum  vidis  certamen  &  ittbere  cafif. 
Homerusinquit:  i^  l<nn  KTa.[jSfjomv  l^Tt  ot.v<!^f)aunv  iv^iTA^Ssi^» 
Huceft:  OccifowfultarehaudtfiU^antia/an^a.  Et  inter  Solonls  Icgcs 
vnafuit:T«$  rid-uny.o^i; /xh  xotxwe  ctT^opeu^c.Ideft ,  Dcmortuis  nc  rralclo- 
quitor.SihocEthnicifapientesvctuerunt,quantomagisalicnareseflc 
debcta  pietateChriftiana.  Eft  cnim  extremavituperatione  digna  ra- 
bics  eorum,quietiam  mortuorumcadaueraafficiuntcontumcliaodio 
fuo  indulgentes:  verchyxna?,  quar  etiam  fepulcra effodunt ,  ncc  finunt 
ofladefun<5torumconquiefcere.  SicutGrarci  Hedoriscadaucrfagittis 
configebant:  (dequotalesexftantverficuli  in  AnthologiaxotT  h^oTiot 
'Uv  fadi: 

BaXXirtvtxu  f/.irat.faoTiui.ov  ii!J.ov  (PifxaLCyorli  )[^ax>Toi 
Ne;;p»  suifJLa.  KiovToc,  i^pvCcc^acn  Kayaoi.j 

SicutetiamTydeus  hoftis  fui  Mcnalippi  caput  rcfc<flnm  pcrtun- 
dit,&:cerebrumilliusperiramatq;odiumexforbet.  Hoc  vltrairarum 
humanarum  modum  fjfuireeftapud  Liuium.Summa,  poenis  &  cafti- 
gationib.  ex  prauis  mcliores  facere  ftudeamus,exemplo  Dci,  qui  opus 
quodiplialienum  eft,exercet,  vt  quodfuum  cft,cxcrccrepoiTit:  hoc 
eft,idco  mala  immittit,  vt  bonadarepolTit.  Proindcpoft  fumtum  fup- 
pliciumnon  cft  ampliusfeueritatilocus:  fedfiinvitam  reftitui  poflet 
ii^  qui  plcxus  cft,  omni  eirethumanitateprofcqucndus. 


M  V  IB.TVTI  S     BXERCITATl  SSt  MJE 

XLIII. 

GLORIA  INSIDIOSA. 
2.  Reg.  ^4. 

DA  V  I  D  E  M  cum  iam  in  pacc  rcgnum  habcret  florenti(Timnm, 
omnibus  tam  cxternis  quam  domrftlcishoftibus  comprenfiscu- 
piJo  iiuiaric  ad  mctiendas  imperij  fui  vircs  populumctnrirc:  quare 
graui(TimeDcumoffendit,cumregniruinotcntiamacroburcx  homi- 
num  multitudine  potius  c^uamex  diuinapriefentia  ac  protc(fcione& 
tu^tela^Aimarct. 


Auxtlia:hiicdiJp>*riusratio^f9Utt. 

juiloremcertumrtfertuouijfeUonoTum', 

Laudit  riualem  ntnftret  rj^  Dem, 


EXPLI- 


fROBATr^lIDEOSPSCTj^Cf^LVM,  jf| 

g  X  P  L  1  C  A  T  I  O. 

Cloria  verabonifci;  mennlnis  dignifnmacfl:,  qus  Dcus  manda- 

tilt.hjec  fanifleagirc:  hoceft,  l.Fmemlaborum  antcoculosnjmpcr ha- 

bcrceum,  cjuem  vocatio  Icgitimamonftrati   i  J.  Strcnucmilloquar- 

rcndoobtincndoq;laborarc.III.Strenuitateruanonconficlcrc,rcd  ad 

Dcum  rcfcrrcab  eoc|;  cxrpc<51:areeucntii.sfcliccs.  I  V.!n  Sparta  fua  or- 

tiandafcmpcr  proccclcrc,&pIusvltrarcnJcrc:nondcfatigari,non  cef- 

farc^quafireconfe^fla.  V.  Dcniq;nonconcipcrc  ambitiofcaltiora  ijs 

c|U3Emandata  funt;fed  modcftcfeintramctas  fuascontincre.Hoc  vcr- 

bisbrcuceft:  praeceptum, atmagnuma^q;  dill[icilcincxpcricndo,&in 

hominum  vita  valderarum.Nihil  iam  dicodeijs,quiaudiuntquidcm, 

fedauditisno  parcnt:  Qiiod  genushoca:uomulto  maximum  ert  vbiq; 

locorum:dcillisinquam  hominibuSjqui  quotidianisdeofficioadmo'- 

nitionibus  otiofe  admifTis  vel  etiam  pritermidis,  adomncm  pietati.^ 

religionisq;  curam  exanimis  fuis  tollendam  dclcndamq;  deueniunt: 

quilinercucrcriMaaudiendores(andasin  cum  locumdeducuntur,  vt 

pittatis  vioIatsE  &  oflficij  proditi  ipfos  ncc  pigcat  nec  poeniteat :  qui 

omncm  horrorcm  vitij  &rerum  omciocontrariarum  di  pellunt,con- 

fuctudine  pcruulgataadmittedi  in  animosresfanflasfincdignatione. 

Scd  his  Cvt  dixi}omiiris,d;'m;lioribusagam'!s.  in  hisctiam  paucifli- 

iTiosvid'.as,qui  non  autgloria&  fucce.Tibusfji:; -licranturadca,qu« 

non  oportwbat,tcntanda:  autctiamitaacquicfcant  in  parta  laude,  vt 

<lcxtram  fuam  ofculcntur,  id  <  II ,  fcfe ac  ?  jam  induHriam ac virtutem 

admircntur,  fucccdusrcrum  fuaiumadicribantlibi ,  fuiC  prudcnti.e, 

virtutijlaboribiis.  Sic  nH(|iiis  cum  eftci  rcgnum  mcdiocritcr  florcns, 

infatuatus  carcmonarchiam  concipitanimofuo,fints  fuosinimmen- 

{um  piofcrrc  (vfq;  adOccanum  aut  Gangcm,  vfq;  inlndiam)  con- 

tcmtamcdiocrif-ortuna.ignarusquantum  prajftcttuta  quicsquatn  or- 

bistotius  domiuatiis.]^  urlum  aliusfuoreti  facrificat.  id  cil,  {[ix  fagaci- 

tati,acccpram  k-rteam  quam  affccutuscftfclicitatcm.Ncq;  imperitio- 

ribustantum  ha-carciduni&miniiscautis;  fcdetiam  qui  adultusma- 

ximcq;fipicnt'ainftru6lus,tamenautnimisalta  aggrcdituraut  nimi-  ' 

um  fibi  placct:  adeotj;  ne  fapicntes  quidcm  omnes  prauos  atfcdlus  cxu- 

crcpoflunt.  Gloriaequidcmiiniftracupiditasidvuiumeil,quodvlii- 

mumab  ipilsdcponitur. 


It4  VIRTVTIS     EXERCITAT1SS2  MM 

Te  quoq;  o  Dauid,  licetilioquin  optimumregem,  haeclabcscor- 

ripuit.  lamcircumcircadomuerasgentesimmanitatebarbaras,  rebel- 
lcs,&  Dei  populoinfcftas.  Scepcratuagrataerantcum  tuopopulo,tu 
vicinisgcntibus:Omncsteregemoptabant,amabant:  Pax  alma  liga- 
batpopulosdulcibus  vinculis:  proculaberat  bcllum:  Sedebat  vir  lub 
ficu  fua,&rub  vinea.  Hic  verorex  talis,  quem  nullaaduerfAfatigarant, 
nullae  vnquam  jfrumnxtregerant,  autaiofficium  violandumimpule- 
rant,corrumpiturfecundarumrerumcontinuocurfu.  Nempe  incer» 
fitipfiusanimocupido  numerandipopuliam,  vt  fcirct,  quantum  ha- 
berctvirium  in  fuo  regno  ,  vtqueli  quid  fortc  bcllici  motus  denuo 
cxfiftcret,expeditioripl)  efletdefendonisrano.DifplicebathocIoabo 
&fapientibusconfiharijs,  vt  quiintelligcrcntconfilium  hoconriex 
cauiianon  probanda:nempeexelationcanimi,comparantispotenti-. 
am  fuam  adaliosipfo  minorcs,  cum  quo  coniun(5lae(Ie  foletimpiafi- 
duciafuij&aliorum  defpicicntia.Sedquod  rex  imperat,id  exfequen- 
dumeftetiaminuitisconfiliarijs.  Qiiidfit?  vixdum  retulerant  ad  Re- 
gede populi  numero,eccediuinitus cictur cor cius,  vt  expedatfccij  fa- 
^iifuiftuItitia:lailliipCEnitet  IafadiinolIet:Iamirritumatq;infe<5lum 
rcddi,quoderatfadum.  Atfruftrahoctum optat,  quod  antea  re  in- 
tegra  fuerat  cauendum.  AbhocexempIodikatquifq;a  Deo  penderc 
non  abrcb.mundifluxisatqaecaducis.  Neq;inrebusfecundisa  Deo 
reflcxam  mentem  ad  CcC<:  eamue,quam  ipli  fuppetit  copiam,retor- 
queat:quandoha?comnianihiIopispr2:ftarepofluntcumab  illorum 
datoredifcefllim  cft  :Secundum  illud  Syracida^:  Pcccatifcu  fupcrbix 
initium  eft,cumhomorcceditaDcOa&vbicoripfiusdcfciuent  acre- 
atorefuo. 

SPECIMEN  CARMINIS  DE  EODEM  ARGV% 

mento,a  M.  Bergio  propolitumciifcipulisad 
imitandum. 

Gtortafutnmapijifimul  &  digmpmA  Um  tfff 
Eflitere  b£Cjari^e,qu£  iubet  ipfe  Dtui, 
Udcfum.  Mundar:  mttamjpedare  Ub^ris, 
Et  quibuf  banc  uiedijsriietenere queas. 
VtO(jadeoob'in(astn'i  tniumbereneruis, 
LtiUidLacJiudi^nil  reltquumfacere^ 

Nef 


TKOBATVM     DEO     SPECTACVLVM,  UJT 

iJec  tsmen  ingenioproprioconfdere;  verum 

A  Domtnoeuentiuexpeterevf^bonos: 
Commijfjm  fiudio  Sp^rtam  exorn,irefideli,         * 

At^j  opei  ifemperfedulum  adejfefuo : 
yf^Uborandoacnitendolongitisire: 
(Vcl:  Gnauiterincceptispcrtendere ;  longius  tre,') 

Nec  captamfra^a  itnqueremente  viam : 
Deni^turgentiminime  (e  toUere  fajla, 

Kec  matorafuis  viribtu  appetere: 
In  propria  vsrum  beneptUequiefcere,  iujiit 

Officij  fpattjsff^  tenere/ui. 
Suntprdcepta  quidem  dtCtu  ifta  faciUima ;  verutH 

Duritu  eft  illu  expcriundo  nihil. 
Jamgenitf  hoc  hominum  taceo,  quodcombibitaurt 

lUaJedatiditu  denegat  obfquium. 
•   hosinquamtaceo^qutdumfacramoreprophanQ 

Tra^ant,  &Jpurcis  auribus  excipiunty 
Borrorem  infandi  depeUunt  criminis  omnem, 

Necittra  ofjicij  vertere  cun£ia  timent. 
^odgenui his annisitafe diffunditvt  imbris^ 

VixnimerumiUtiu  vinceregutta  queaf, 
Veruiti  hii  omifiSy  oculos  vertamus  ad  iUos, 

Cen(ere  innumero  quos  meliore  licet. 
^x his  perpauiosvtdeas quo^^gloria quoittott 

Anerlosredisadfugiendatrahal: 
Veific  tn  parta  qu9S  Ltude  quiejcere  cernas, 

Vt  manibusfigant  ojcuiaftuliafuis: 
Etpropria(iuite,'C£ntesin  tmagine dextr£f 

VtrtbuSjingehio/acrificenr^luo. 
Sicdltquis  pnmepsregno  &  cuwulattts  Ijoncri» 

Imperitnffi  )rens  ctim  videt  irefuum, 
lU;co  magna  petit  maiora^viribtu  audety 

Ajfeciai^^  orbts  tottus  ejfe  Deui : 
(y  c\:  bt  iuundi  primeps  totiui  ejfe  parat  :^ 
VJ^  &  ad  Oceanum  fua  Jceptra  cxtendere  vtrum^, 

i^cjtiprti^omncsar^fpltficarejiudet: 


l*S  VlkTrriS   -EXERCIT  ATISSIMM 

Indocilis  pUctde  rebus  mediocrtbtu  vti, 

Kefitiis  &qu<tfnfit  respretiofa  qtties, 
Ejiaitus  Ttir/umproprijs  qui  viiibus  effroni 

Imputat  yeuentu  fi  quaf^uente  getit  ^, 
lHeadeopropriaJiAtuensalrarunjfftt 

Accepta  ingenio  cundaferens^^fuo. 
Eloqtiar  anfileam  ?  culpa  hac^dumtwplicat  illos 

In  turbafamAm  quimeltoregerunt. 
Vertts  erat  uimiumy  quidtxerat :  Et/apientum 

AffeUrn  prauos  ponere  nemo  foltt. 
Omne adeo  vitium  vt  tandem  tUos de/eratj  ardor 

Fam  a  vix  vetuios  deferui/fe/oiet. 
Sciiicet  ambitio  &  iaudiffam^f^  cupido 

Longam  etiam  eximijs  baret  in  ingenijs^ 
Tu  quo^  lepadefmili  {e  lieu  )  pefi-e  laboraf, 

InuafitJ^^animum  ktcdtracupido  tuum, 
lam  bello  aomitis  ho/iiitbiu  vnd-^j  turbis , 

Gratus  eras  popuiis  Jceptrj^grata  tua. 
Quin  etiam  externagentes  te  dictre  rtgem 
Caudentar^  tui /ewper amorefl;>grant. 
(Vcl:  Vndi^tum plebcs dederatiiljt collafuperba, 

hnperij  cicmensferre  parata  iugum.) 
Dulctaflortbantiucundantumrapucify 

Sopitum  fuerat  iamgraue  Martis  optu: 
Agricola  incuruus  findebat  vomere  terram , 

Et  pecus  in  pingui  luxuriabat  agro : 
.  Securttf^bcansplacidojua membrafopore 

Ip(e  qutejcebat  duxgregis  inter  eues : 
Ef  patuUficui  refidebat  qui/^fub  vmbrdf 

Gaui/uspropria  e  vite  botros  iegere. 
Jlsc(heu  )  lefltadej  quem  nuUaftibegeratante 

Sors  duruyad  vetttum  compuleratue  nefa^, 
Dedignaia  waiis  cui  mensfmcumlere,  lattm 

Kec  digitum  ifficij  munera  defiitutt, 
Velictpofiquam  tam  res  ttbi  cardine  cedunt, 

Biangetis&CQtitrA  iuf^pium^ruit. 

SctHcet 


fROBjfTVM     DEO     SFECTACVLVM.  U7 

Sdltcet  iwperij  vires  iam  nefe  laboraSf 

Et  numerare  tuifortia  corda/oti. 
Himirum  fi  feditio  fortaferefurgati 

HoJiibHs  opponas  promtm  vtarma  tuk, 
Dijplicet  hic  alijsconatui^te^Ioabe 

Ojfendunt  regis  nonpia  iujja  tuiy 
Sciltcet  haudignarus  eras  projicifcier  iUud 

Exnimium  elatopeCtore  confiUum: 
Vnde  eft  coHtemtm ,  mala  dcfpicierttiafaffus, 

Etfretum  ftulte  viribus  ejfe  fuis, 
Verum  &  diffictle  <r/?,  nec  in  aulis  tnore  receptum, 

Serumvtidnolit,qiiodvoluitdominm.  • 

Itrgo nuUa mora f /? :  vtncit fententia  regis: 

Euentum  capiunt  nec  bona  tujja  fuum. 
Cttera  vii  dicam  ?  QuamprimumadDauida  cunSfi 

Zeruiadtspopiilt  nominafcripta  refert , 
ifaidtt  (res  mira  )  animum  fubit  anxius  angor, 

Dum  felevultus  excutit  ante  Dci, 
Jam^j  dolens  cernit  commijfu  piacuta ,  iaw^ 

Pcenitety  &fl/e  dj^mitat  ejft:  reum. 
lamnoUet  fa^umjmodo  quodmandarati&inquit  i 

Infdlum  (  ah)cuperem  nunc  opm  ejfemeum. 
Sedpo^i  remfaiiam  mlproficiertti.-t  vota 

Fundit  y  qui  monitm  jpreuerat  ante  pios, 
^isquti  es^,  (jincdifcas  Domino  conjidere:  difcaiy 

^eproprijs  audax  viribm  ejfe  velis. 
it  caue  in  affluxu/pesjigere  vellebonorumy 

yt  voiu  mundusmtUtet  ipfetuis, 
Hti  »;»/;>,  tota  hominem  nejcit  natura  iuuare, 

Cratia  cuije(ejubtraint  atma  Dei. 
(  vel :  Sefcit  opis  natura  homini pra/fare  vel  hitunTy 

Quando  creutori  hanc  pr&iuiit  iUefuo. 
Vcjiti  &  txittumhocvno  defonte  Jcaturky 
(^ando  eS  au{us  Ijomo  deftrmjfe  Deuttk 


vll  riRTVTIS  EXEKCITATISSIMJR 

XLIIII. 

HVMANAE  GLORIAE  EXAMEN- 
2.  Rcg.  24.&i.ParaIip,  II. 

DAyiD  poftconcitataminfeperBcluciam  propriarumviriu  Dci 
iram  agnitopeccatohumiliatfc  Deo  ,  &  in  pcenam  diuinitus 
denuntiatampiapatientiacoofentit^  at(^iita  illius  mitigationem  im« 
petrat. 


tmretnouiffefuos,  errdtafaterl 

EtfuggrCf  optandi  lanua.  primd  honl  e/f. 

troximafedlatu  eff,  pocaA  haud  prafcTibereftr}cm$ 
Sed^ettjffe^  mtdumfgat  vt  ip/eDEys$ 


EXPLI- 


IRQBATVKt  DEO  S? ECT ACV LV M.  U^ 

EXPLICATIO. 
SolHcitantadpeccatum  harcomnia?Mundus,da:mon,caro,  item 
paupertas,diuitix,iceptra,  ligoncs ,  adeoq;  in  primis  gloria,  fplendor, 
opes:  ac  rurfum  dedecu$,ignomini3,contcmtus.  Neq;  eft  humanse  im- 
becillitatisrcmpcr  caiiere  llbi  in  his:  adeoq;  vix  etiain  angclicajpcrfc- 
(ftionis.  Labunturcrebro  veloptimiquiq;,  ac  grauilTime  impingunt. 
Porro  vtmalum  efterrare^itacontrafandumeft  rcfipifcere:  Eiufq,  rei 
gratia  Deiis  caftigationem  adhibet  nobis ,  vt  ad  refipifcendum  addu- 
cat.  O  fchces,quibushic  viareclatenetur,ea,quamDauidtenebat. 
HuncGadusvatesDeiiuflu  arguitreum  peccati,  &poenam  diuinitus 
decretam  denuntiat  ipfi.  Ehge  ,■  (dicebat)  quoniam  datur  optio, 
quanam  fuftineasple(5liteq;tuumq;  nefas.Auttrium  adhucannorum 
fameseritintcrratua,  auttribus  ab  hofte  menfibuspremeris, auttri- 
duo  peftis in  populo  tuo  graftabitur.IUe nihil  contra:  fed  inquit:  Con- 
fiteorpeccafTe,  Deumoffendiffegrauiter:  neq;poenanj  deprecor,fed 
huicmevolensfubmitto. Melius  eftinciderein  manusDominicafti- 
gantis,quam  hominum,  qui  crudeles  funt,  &  offcnfi 

Omnla  moxcupiurtt  vua  mijcereruina, 

At  Deus  mitii  eft  &  multa  miferationii. 
Summe patcr  cum  bc  nos meritis  caftigas  poenis ,  illud facls,  quod  ^'^od.3^ 
vts  &  ratio  poftulat.  Sic  meritum  eft  noftrum.  Ipfe  quoq;  erratum  fa-  pff/^f^^iot, 
teor,  neq;deprecorpGenam:Sedtueam  mihiconfefTomitiges.   Non 
prasfcribo  tibi  modum  autflnem  autmetam  :  Sed  hoc  tantum  oro,vtin 
ira  miftricordiasrecorderis:&ipfemodumponas  protuainfinitabo- 
nitate&:  clementia:  vtmitigcs:  deniq;vtexitumdesiIIum,quoa2terna 
falutebeemur. 

Da  Deus,exemplHm  hocimitari  vtritequeamw, 
St  quande  in  laffum  nos  cam  nojira  trabat. 


R 


l^o  VIRTVTIS     EXI  RCIT  ATISSI  MJB 

iiVC  PERTINET  ELOGIVM  PROPHETAE  GAD, 

quodcx  racranim  Antiquitatum  Monumcntis  Ludoui- 

ci  Hilleflcmij  adfcribo. 

GAD. 

INfelix  tterum  crtmen  Datiidica  regtiAj 
Etgrauu  offenfi  numinis  irapremit. 
Cenferi  numtrum  populi  Rex  iufit  litddt : 

Dilplicuit  magno  res  nimis  illa  Deo. 
Omnis  enifnfummo  e^  inui/a  fuperbia  cwlo  : 

Trangitur  vltrici  numinfs  illa  manu: 
Senferat  admijfa  Dauides  crimina  culp£, 

A  Eger  &  offenfum  /uppUcat  ante  Deum* 
Mox  Gaddiu  mandata  Deifataliaperfert  t 

Rex,  tibifunt  diciii  iu/Jaferenda  meis, 
Ira  Deitibibella,famempefiem^mtnatur:  "^ 

Optio  de  ttibus  esl  vna  relicla  tibi. 
<^id  faciat,dubia  qiiatitur  formidinettandent 

Eltgitur  trtfli  pefiis  acerbamah. 
M.iUiacumpopult  fternuntur  plurimafato: 

Exferit  horrendas  nam  Deiu  ipfemanns. 
Cordapauent  regis  -^  [ufioUtt  ad  athera  palmasx, 

IncosloGenijvindicis  arma  videt. 
In  me  verte  manusjnquit:  fum  n9xius  vnus: 

'Silquicquampopulicommeruere  mei. 
Atidtjt  omnipotens-.pefiemfugat:  illico  vates 

Offcnfo  tuffitjacra  parare  Deo. 
Rex  paretifefiam  pecttdes  ntaciantur  adaram  t 

Placaturvira  relligioneDetts. 
lufiitiAfummi  lex  e^  tmmotaparentis  y 

Semper  vt  initifiumpana [equatur opus^ 
SU  nunc  mille  ntalts  totoperceUimur  orbe , 

E: fcelerum  potnoi tmpta  turbadamus. 
Innocuas  fedenim  qut  ttndat  ad^therapaltnas 

^ititur,  vt  iufi  i  definat  ira  Du. 

CLE. 


fROBjtTrM     r>ro     SfECTACVLVM.  fjt 

XLV. 

CLEMENTIA    MEMOR. 
a.  Reg.  24.  &  1.  Paral.  ii. 

DAviD  cum  peftc  in  populo  Dci  horribiliter  faruiente  optarct 
fuointeritu  po^ulumexcalamiutcliberarc,  hacpietatemifcri- 
^joriiam  a  Dcq  impetrat 


Mttuuat&pUcatprmcepJretmetjj  Ittandt 
Pro  popubfactensjoilicitus^  Deum. 

tiegiut  iUeantmWiqui  mauultlt^fuos^  ' 
t(rdi,(iuAm  mi{erumpejlepertre^re^ettt. 


R     Z 


,^t  VIRT  VT  IS     EXERCITJTISSIMJE 

EXPLICATIO. 

Trium  cft  hominum  feruarc  prouerbium : 
Quiccjutd  deiirant  nges,  pteciuntur  Achtui.  Sxpe  etiam  contra  bo- 
ni  principes  videntur  obmalitiampopulicum  fortuna  indigna  con- 
fiiftari,  &;fubditorum  peccata  luere.  Itaquidem  homines  iudicant, 
cum  vident  ad  cladcm  aliquam  publicam  a  principibus  non  optimis 
ipforumfadiisoccaCionesaliquasprceberi.  Dci  vero  iudicialongealia 
funt.  Isin  vtrifc];ccrnit  ea,  qua^poenam  mereantur:nec  vnquam  altc- 
roshorum  propter  altcrorum  peccataple<5lit,nifi  ipfi  quoq;  fuis  deli- 
ftisidfint  promeriti.  Nofcant  id  vtriq;in  tahbuscafibus,acproinde 
fecumexpoftulentj  fefe accufcnt,  non  in  alium  culpam  reijciant,  fefe 
innocuos  fingentes.  Sic  Dauid  agebat  in  clade  illa  publica,  cum  tot 
palTim  milHamortalium  pefte  caderent :  vfq;  co  mitisac  benignus  erga 
fuos,adeo  amans  fuorum ,  vt  non  modo  oraret  ac  facrificaret  pro  ipfis, 
Deiq;  fauorem  &  gratiam  pro  ipforii  falute  follicite  ambiret,fed  opta- 
rctetiamanimo  rere  regiofuo  ipfiusinteritu  popuhfalutemredime- 
re.  Heumale  fequiturhuncoptimum  regem,  qui  alijspr^pofitusita 
profuis  vigilat,  vtipfecosegregie  deglubat:  qui  propterea  iniuriam 
ab  ipfis  prohibet V  vt  ipfe  tanto  plus  ad  cxcrcendam  rapinam  materia; 
liabeat:  quiitaafficiturfuorummalis,vtnoiiexpurotonteilleafFeftus 
profluat:deniq;quiomniapriuspatiatur  ignibusmifceri&:  furfum  ac 
deorfumferri,  quam  aliquid  fui  emolumenti  fibidecederepatiatur, 
TalesnonDauidisillius  optimi  imitatoresfunt,  fedftuItiRoboami: 
quibus  fua  poenafupracaput  imminens  aftat.  At  tu ,  6  Dauid,memo- 
randusnobises  ;  nuUa  aetasde  tuis  laudibus  conticefcet:  qui  populL 
malum  tua ipfius  dade  atq;  interitu  cupis  auertere. 


SA. 


?ROB  AT  V  M     DEO     SPECTACVLVM.  i^ 

XLVI. 

SAPIENS    SENECTVS. 

2.  Reg.  7»  I.  Paral.  17. & 2^. 

DA.VID  opibusimmenfis  audlusadtemplum  Domino  exftrueft- 
dum  animum  adi]cir,ad  camq;remiumtusmagnos,omnia(^;  ne- 
cellaria  filio  Salomoni  comparat. 

Diuitioi  &  opespietas  le^iftnia  in  vfuf 

Vnica  commendat  cum  petit  ip/afuos. 
Quuprudens  mihtrex  ?  quiprofptcit  vndi^  vt  vnus 
SitcultuipopuliSyimperitet^Deuf, 

EXPLICATIO. 

Qusnam  opulentia  eft  laudabilis  f  Refpondet  Sappho:  'srXbTo^tfpt- 
rt!  y.iy.ci<rfj9/ucc,  Id  cft , opulentia  virtutecxomata.Sed  qua  virtutc?  Qu* 
iuber  vtprimum  ad  cultumDei&:  veram  religioncm  propagandam  fa- 
cultatesconferantur:  Deindc  vtbeneficiacliberalesfimuserga  egen- 
tes.  Ecce  tibi  huius  exemplumegregium.   f" lorebat  omnibus  bonis 
rebusregnumDauidis:fuppctebantomnib.  necefTaria.,  necquifquam 
cgebat.  HicveroDauid  quidfacit?  Non  cumulatopesinimmenfum: 
non  detrudit  aurum  in  tenebras :  fed  &  Deum  datorem  &  audorcm 
(<r»Tj)pst  sctwrjiniilisomnibusfandteagnofcit.  (  Vide  fententiaspul- 
cerrimas  r.Paral.c.  zp.^&adilliuscultumomnia  referrecupit.    Quis 
vercfaptens  ?  Qui  bona  omnia  quschaber,  ad  pietatem  coIendam& 
promouendamrtfert:hocagens,vtomneshominescommunibus  vo- 
tis  vnum  Deumfandecolant:  quihocftudium  omnibus  rebushabet 
antiquius.    Hoc  vt  rite  tamen  incipiatur,  magna  cura  adhibenda  eft: 
ncmpeverbo&voIuntateDcifeduIoconfuIta,nequid,quamuisbono 
ftudio,  incipiatur,  quod  Deusimprobet,ficutNathan  tacitprascipitis 
confilij  fcruoreidapprobans,dcquononnoratvoluntatemDei. 
Rite  etiam  inceptum  conftantiafirmet  oportet. 
Id  qnoq;cumfa6i:iim  eft,agnofcatfuamindignitatem  :omni  1  Deo 
adfcribat :  Indefibiomniaacceptacficfatcatur.  Sic  Dauid  tcmphftru- 
<5luramfufcipit,  primumconfulto  Deo:tum  rcfponfodiuinoacquieC. 
cendo:idq;conftantcrexfequcndo.  Quod dumagit,omniantcc(faria 
adtantum  opusfehcitcrprocurat. 

K    ? 


Ampllficari  hcEcpofluntpcrdiftributionemeorum.quxDauidi 
offerebintur:  alij  opcs,  alij  operas  fuas,  alij  aliaconferebantcertatim: 
omnisaftas,vterq;fexus,principes,plebeij:  omnesinquam  fimiliftu- 
dioardenttanti  operis  promouendi:  propinqui  cum  longe  remotis. 
nemo  non  ad  tam  diuinum  opus  pro  virili  adiuuandum  abfoluen-» 
dumq;  promtilTimeaccurrit. 

Stant  pdterayCircum  aurata,Jfant  marmoraydur^^  &c. 
Deniq;rexipfecon{ilio,ordine  &hortatufuodifponit  omnia,vt 
quamredHfTimehocopusadfinem  optatumafilioperducatur.  Beatus 
dc qui opes tales  pofTidet..?  vero qui hac  prasditus  eft  fententia !  Sin  au- 
temadhuncfinemnonomniareferuntur,  tum  vero&  opes  nihilniil 
cgedas  funt,  &  fapiencia  omnis  aihil  cfl  nifi  meraflultitia. 


ADV- 


>^03ATVM    Dro     SPECTACVLVM,  tyf 

XLVII. 

ADVLATIO   FALLAX. 
5.  Reg.  1.  &  2. 

DAviDE  fenio  confedoAdonias  Abrolomifraterjhamoadpo» 
pulumgratiofusjcum  vanisadulantiumvocibusjtumpropriglc- 
uitatisftimulopcrmotus  fratrcm  Salomonem  rcgno  depcllerc  cont» 
tur,fed  infclici  cuemu. 


Tutias  &  meliuscurafumtu^  minori 
Complebispropi  ium  conftitues^  locum  i 

C»nftJium  injipiens.duros  vanof^Ubores 
Experiere,  Deustenifipromoueat^ 


Iji  V  IBT  VT  I  S     EXIRCITATISSIMJE. 

EXPLICATIO. 

Pcftisacerbahominum  vita?&:  multis  maximisingenijs  exitiale 
malucftadulatio.  (CumflaKquisaduIatorjabit  peftisahillo  cft.inquit 
lul.Caef.  Scaliger. }  Hxcduplexciredeprehcnditur;  Vna  qua  nobis- 
metipfisimponimus  ipfi,  nos  admirantcs,  &  magnadenobisprafii- 
mentcs,  inq;  cogitatione  de  noftra exccilentia  diesq;  noftesq;  verfan- 
tes.  AlteracftaUenaeleuitatis,  quar cum  priorefeconiungit^vcluticum 
cadauerevu!tures<k  aquilac.  Vtraq;haecpcftiseflicit,  vtferoces  reddi- 
ti,inq;pellepropriaquiefcerenegantcsmoueanthominesea,queipfis 
auctorib.  fuisfintexitio,  dum  confijijsinquietisfalutemfuam  fibimct 
ipfiscripiunt.  Adoniasexemplum  efteorumqugedico.  Videbatis  pa- 
tremprope<liemdefun(flumregno  idalij  traditurum  efle.  Noratvero, 
Salomoni  fratri,  nonfibi ,  illuddcftinatum.  Eotamen  non  obftante 
ipfepertumultumproprialibidine  finevocatione  rcgnum  inuadit  & 
rapit:  Idq;etiamIoabo&  Abiathare(cumquibusconfpirationemini- 
erat}impulforibus.  Idq;agitita,  vtfplendorisregij  magnificentia  o- 
ft:entata,&aliolenocinio,  quovulguscapitur,adhibito,  fubditorum 
animos  ad  feallicereftudeat:  fruftraquidcm  illefatagens,  &  nihil  nift 
perniciem  fibi  accelerans.  Mox  cnimNathanis  prophetse  opera  difli- 
pato  ipfius  confilio  Salomon  rex  a  Dauide  conftituitur,  vndus  a  Sa- 
cerdote,& a pop.  falutatus,inq;  regali folio  patre  fpedante  collocatus. 
Adonia  interiminextremasanguftiasconiefto,  ac  primumquidcm 
veniam  impetrante  a  Salomone :  veruntamen  pofterius  cum  itcrum  ad 
ingcnium  rediens  cauflas  regniinuadendi  denuo  quarreret,  cum  com- 
plicibusfuisinterfeflo.  StulteAdonia,quantomeliuspoterasregno 
carcre,&priuatum  vitsegenusfequi, 

Prtuata^^  toga  modlcum  comporiere  ciuem, 

In  tenuesj^  bumilempoteras  te  coUigere  vmbroi : 
Quanto  hoc  tutius  crat futurum,  &  quanto  magis falutarc. 

Quicun^  quteris  viuere  commode, 

Cariique  amicis  vtilis&tibi, 
lhusquefortun£  cauere 
Etfubitosvariosquecafus: 

Hacdi^a  mandesfenftbui  intimis: 

Summam  hanc  mearum  mcnts  lua  tene. 

SenteU' 


tROBATVU  DEO  SfECTACVLVU»  ^7 

SententUrunt^qua^tWtedQ 
DmbuseSophtAtheatris, 
Omnis  felicitas  in  gubcrnationepolittca  &  Oeconomica  cll  aDeo: 
Et  omnis  humaniis  labor,  omnis  conatusinanis  atq;  irridcndus  cft» 
nifi  adiuuecur  &  promoueatur  diuinitus.  Patrem  familias  aliqucm 
nuhi  vidc,  qui  a  Deointcr  gcneris  medij  homines  conftitutus,  fuo 
confilio  ad  fummos  contendit.  Hic  folicitus  &  fatagcns  reruin 
fuarum  non  exfpeftat  folis  ortum  ,  fed  mane  ante  auroram  furgit. 
Vefpcrcferocubitumit.Interdiuexercctur,maceratur,cruciatur,fran- 
gitur.laborccura.operccontinuo&difficilr.  nccvitasfu3ccibumaut 

quictcm  indulgcns  :dcniq;  omnes  neruos  contendens  ad  perhcien- 
<lumid,quodfibipropofuit.Qmdvcrotalisproficit,Dominoeiusla- 
boremnonfortunantt?quidilJoeftmiferius?quidopcraiphusomni 
vaniusautinfchcius?Contraafpicitoinihialiquem,quidiuinitusiu- 
uatur.-ldcft,  quivocationemfuamfedulofequens  Deofccommittit, 
&ipfiusfiduciaconfirn-,atusagit  neccflaria,  curisinfelicibuspra^ter- 
mifTis.  Talis  nullopene  negotio  fibi^lijsq;  vtilia  cum  fufcipittum 
perficitatq;  abfoluit  tranquille,  animoIaboris,curx,folicitudinis& 
inctusvacuo:Felixeftlaboripfius,&fucccf]us,atq;euentumbonum 

comitcs  habet.  Eiufmodi  funt  heroici  viri,  aDco  excitati  ad  res  ma- 
gnasgcrcndas,  quorum  rcsSiconfilia  diuinitusgubcrnanturSiadtu- 
uantur.  Hi  vcrcfunt  fimilesfagittis  validamanu  contortis.&omnia 
obuiafternentibus,nccinvllasresfruftrairruentibus,nihilfi'ullrafc- 
ricntibus.  BeatxfuntEcclefi3c&  rtfpublicae  ^cjuaetalcshabcntguber- 
natorcs,  quorum  non  modo  cft  cxcelh  ns  dtgnitas  &  virtiis ,  fcd  f  .htl- 
us  etiam cximia ,  ita vt vbiq;  ali quid  egi  fgium  cfiiciant. 


Ij«  riRTVTlS     IXERCIT  ATISSIMM 

XLVllI. 

PIETATIS    DEFVNCTIO. 
3.Reg.-2.  I.  Paral.^p. 

DA  V I D  dccurfo  vitae  fpatio,  regio  magiftratu  ita  gcfto ,  vt  & poli- 
ticis  commodis  populo profpec^ium  eflet,&  vero  vt  purafloreret 
religio  ,  Salomonem  Hlium  ad  eadem  iludia  hortatus ,  placide  pie^i 
moritur. 


Munmfnfieptm  Une  remgejttjje  katum  eH ; 

Lduddndam  &  Superis  ddtficajfe  domum. 
Sed  numeros  impiet  euniios,  tut  contigtt  hfrei 

ttfiudij  (mf9S(4trij ,  &  9§cii. 


EXPLI- 


PROBATVM    Z>TO     ST2CT  ACVLV  M,  »3» 

EXPLICATIO. 

Benc  ac  fapienrcr  monuitSoIon ,  ncminem  bcatum  cue  diceit- 
dumantevit.imbcncbv;ateq;cxadtam&finitam.  Eamq;  fcntcntiamSc 
Sophocles  &  Eunpi.lcs 3c  Ouidius  vcrfibus  fuis  celcbrarunt. )  Hoc  ft 
cui  contigit,  is  verc  beatusdicipotelt:  Hocficui  ncgatur,isveroetu 
lautc  vixit,ctnomniu!ii  vocibuscelcbratuscft  ^deniq^etiiquafiDcus 
quidam  inter  mortalcs  habitus  fuir,infelix  tamen  cft.  Qiio  vero  id  mo- 
do  confcquimur.^Si  poft  hancmiferam  vitamadalteram  vcram  vitam, 
viam  ccrtaminuencrimus.  Quxnam  vcroilla  viacft?  Intueriin  Chri- 
ftum  Domini; In  eum  crcdere,  qui  fadus  cft  falutarc cundis gentibus; 
lllum  fefe  in  verbo  nobis  offerentem,  donantem,  exhibentem  am- 
pledi,  fideinipfum  nosrcijciendo,  &:ipfivelutialligandoanimulas 
noftras :  Sic,  vt  in  ipfius  manum  nos  tradamus.commiitamus,  conclu- 
damus,idq;ipfi  viuentes,ipfi  morientcs,inq;ipfoDeibeneuoIentiam, 
refurrcdionem&vitam  nobiscertopollicentes.  Ita  afFedus,  itaani- 
matus  ,  diccre  potcft  dum  viuit.  Haec  vita  mihi  exfilium  eft  patriac 
melioris  ,  ergaftulum  cft  ,  carcer  eft  :  in  quo  varijs  modis  crucior; 
nunc  aeftuo.nunc  algco :  nuncludu,  inopia,  efuritionc,  vaftitate  am- 
cior:  nunc  alijs  mahs  cxterreor ,  &  tanquam  in  putris ac  ruinofi  domi- 
cilij  hofpitionihilhabeoficium,nihiIamicum,nihiItutum.Deniq} 

t;$  oK^iv^  «  ro  ^v  tcS\^  (^  Kard-civeivi 

Idcft: 
^is  noHtt ,  b£C  an  vita  morsfit  Ytrtus  ? 

Dicere  poteft:  Cur  dubitcm  hinc  foluere?  cur  dubitemoptare 
mlflioncm  ad  loca  fperatapcrnetujEquietis  ?  ivd-x  IvtpfietjvofjSl^ijvm  'sra.vrufi 
%hviiKat.roiKiot,  vt  cx  Pfalmo  3it  Nazianzcnus.  Dicerepoteft:  Quando- 
cunq;  voIes,6Dcus,mcacccrfereeftationemcataquammilitem  emc- 
ritum  &  rudc donandu,  paratus  rum.  Poftremo talis  etiam ipfain  mor- 
tevitam  inuenict  :  Cum  adinfcrosdetrudividebitur,  paradifum  fibi 
apertum  eireexpcnetur:  cuiu  omnedecus  humanuralabeturacfolue- 
tur,  vigore  &C2lore  corporis  natiuo  confumto,  &  mortcperomnes 
artusobrepcntc,  vcrum  dccorcm  dcmumadipifcetur,qui  nunquam 
dcflorcfcatautdepcreat.  TaiisbcatitatiscomposfuitDauid:vt  6c  ille 
canitiefacra  vcntrandusSimcon  Chriftipueri  intcmplofufccptor  &: 
pracco.  Dicebathic  cxfultansanimo :  lamhbentcf  &:fclicitcr  moriar, 

S    1 


lA-9  VIRTVTISTXETtClTjfTISSlMJE 

quia  ChrlftumDomini,  lum-n  illud  quod  parauitDominusad  illa- 
ftrandos omncs  populos ,  maximc  cos,  qui  ipfum  recipiunt  &: ad  ipfum 
fcaggrcgant,  illudinqnamlumcnvidcremihi  datum  cfh  nec  tantum 
animiocuIis,quod  mihi  cum  pluribuscommune  cft,  fcd  ttiam  corpo- 
rishifcciamcaligantibus  oculis  vidi.  Ita  Simcon.   Dauid  vcroetiam 
altcruminrupcrfclicitatisfpecimcnpraEbet.  Cuiusnamillius  ?  Quod 
itamoriensinfiduciamcdiatorisilliusdiuinitusipfi  promiiri,&  exfe- 
niine  cius  nafcituri,  ctiam  dc  hocaltcro  itivltimis  fuis  IdPtari  poteft, 
quod  huius  Redcmtoris  cognitionem  alijs  quoq;  multis  tradiderir, 
atq;  itadomui  Dci,(qusE  cft  domusin  xtcrnum  manfura,  firmiiTimain 
pctrafundata,)  matcnam  pr^pararit:  AdhGCcquodfilium  quoq,re- 
linquit,  vt  rcgni  paterni,fic  gloriac  quoq;&  ftudiorum  eorundcm  hx- 
redem,diuinumilhimSaIomonem,cuiusfamafapienti3C  omnem  tcr- 
rarum  orbcm  adimpleuit,  nullum  habitura  parem  vel  fecundum.  Hoc 
porro pofteriusbonum, ncmpe hsErcdcm habereimitatoreiitq;  xm\i- 
lum  optimorum  &  rcdifrimorum  ftudiorum,  illifummo  heroi ,  pecu- 
liariterDcocarojtributumcft,  cumalijsdecauffis,  tumidco  quo^ue, 
quod  fumma  myftcriaDcusin  ipfius  hiftoria  proponere,  pingcre,  ad- 
umbrare  voluit  :  Qn^ornm  non  poftremum  eft  hoc,quod  duplexifta 
gubernatio  (vna  Dauidis,  laboriofa,  inquieta,varijs  cafibusac  pe- 
riculis  perpctuo  cxcrcita  :  Altera  Salomonis  ,  pacc  quadam  altiffi- 
maiucundifTimacj;  pcrpetuata)  typusac  fymbolum  eflcdcbuitomni- 
bus  poftcris  duphcisvitse  :  vniusqusomnibus  Adami  pofterisinhoc 
mundo  (imili  conditionc  ducitur,  vbi  per  multa  difficilia  &  afpera 
aJ  portum  contcnditur  IsctifTimum  :  Altera  eft  hic  ipT-  portus,  im- 
mortalitas  beata  cum  Dco.   Quarum  duarum  vitarum  priorDauidis 
regnolaboribusmultisexercito  fign atur.-Pofteiior  Salomonisregno 
pacato  vfq;quaq;&omnibus  modis  florente  repra:fentatur.   His  re- 
busarcaneaiq;in  facrametofignificandisduosillos  regcsDcusclcge- 
rat,&obid  DauiJi  patri  talemfilium  &fucceflorem  dcdit.  Athocper- 
fonalcpriuilegium  nonfacitIcgemgencraIcm,neq;ncccffecft  ,  vt  in 
omnibushxcduocopulentur.  Alioquincmocx  illisfandisbcatusdi* 
cenduscffct,qui  vclnullam  fobolcm  rcliqucrunt,  vclparum  piamrc- 
liqucrunt. Poftcriusergohocpropriumelt  Dautdis, rcgnofcilicctbe- 
neg  ftohrredemdarefilium,ctiammeIiusacprarcIarius  illud  confti- 
tucntem.  Pcrfonalc  inquam  &  priuatumhoc  cft,  nobis  fingulisnec 

pro- 


TKOBATVM  DEO  SfSCTJCVLVM.  t4t 

promi{riim,nccproindcrperandiim.AIterumvcro,dequopriusdifC- 
batur,  omniurn  efTedcbctjncmpe  ftudium  &  cura agnofcendi  viam  fa- 
lutisin  Chriftoomnibusaptam  ,  &proru«  vocationismodo  amitten- 
dijVtqium  plurimicaviainriftant.  Dc  hoc  ftudioitaeftftatuendum, 
vtqui  in  co  vita  fungitur,  dccomerito  vfurpetur  illud  ;  Oftniatunt 
bonafint ,  cl.iu(ttU  q^i^ndo  bon*  e^.  In  co  ftudio  qui  vitam  concludit, 
is  veram  eu^^raaTstc  confccutus  cft  :  Is  cum  fandolobe  dicerepotcft:  "^*'^* 
Scio  quod  Redcmtor  mcus  viuit,  &c. 

Credo  ntbildubitansje  viueremagne  nedemtor, 

Qui  mea  deputri  membra  leuabis  humo. 
Cfcw  mea  mepeUu  rurjum  prxcinget^  &  ip/utn 

Te  mea  in  hac  coram  carne  videbo  Deum. 
Cum  naciiti  nuUo  moriturum  temporecorpus, 

Inpura  vcrum  carne  videboDcum. 
lUum  eg9(Hm  v'i(urm\  tn  hoc  mea  iuminafigam : 

\Uim  intuitu  Utut  ouan(^^fruar. 
his  oculiijjts  incjuam  oculu  pfr  fectila  cunllit 

Vnm  aj^iciam  numina  magna  Deu 

ALIA  PARAPHRASIS. 
Ex  Prudentio. 

Credoequldem  (nec  vanafides)  hunc  vittere^qui  mt 
Jpfefuit  eR  pretio  mmis  mercatus  lefue  t 
Credoinquamymeamembrafoloreparand4,meum^ 
Hac  in  carneDeum  me  vifurum,iUa  vbi  mundo 
Deficiente diei adertt ,  noua  Sahbata  quando 
A  Eternus  Genitorpofi  hdt  maU  tempora  condet, 
Tum  mihi  reRituar :  vultiu ,  vigory  &  cohridem, 
j^«i  modo  viuitferit :  nec  mCyVel  dente,velvngue 
Traudatum  remouet  patefaiti  foffafepulcn^ 
>         FtUitepreinde  metttm,  mea  membra,  &credite,vofmet 
Cum  Chrifto  reditura  Deo.  Nam  vosgerit  illt , 
trfecum  rouocat,  morbosrideteminaces: 
lnfii6loscaluscontemnite,tetraj(pulcrA 
Vejpuite:  ex/urgensquo  Cb.iJIm  tranjiit,  itit. 

5     9 


Q' 


f4»  VIHTVTIS    S^THCITATSSIJMJE 

pARAPHRASIS  CANTICI  SIMEO^HS. 
Luc.  2.  Nunc  dimittis  feruuni  tuum  Dominc,  &c, 
Au(5lore  M.  Bcrgto. 
Vandocun^voUs  y  Pater  o  eterne,  mini/Irum 
Deffanonemeamertuacatottium, 
Ibo  volens,  ibo  quo  tu^  Sanilifme^ducis , 

Isec  mihijpes  animo  defictente  cadet : 
Spes  verbo  concepta  tuo^  quatriftia  vita 

Omniaadhucfolita  eh  vna  leuareme^, 
Hac  egonuncetiamplenusy  terovoradante^ 
.     QuandovoleSyaitepergerepromttuero. 
Vixi  y  &  quem  dederaspro  noftro  crimine  morti 

Chrifium ,  animofemper  cura  ttnerefuit. 
facisin hoc,  mundo quafanciifoederajtoi» 

Pe^oremefiatuo  conciitare tibi, 
JIuiusamoT,pietas,pretiumydiledio,merces 

Suntea,qua  vitdpramia  habere  volo, 
ipfe  quidem  merui  peccati  labe  grauatus, 

Confundi  vultrn ,  6  Pater ,  ante  tuos: 
lHetamen  quando  mern  f/7,  tibt  credoprobari 

Hocpretio,peTfe  quodplacutffe  nequit. 
tieciam  magna  meifub  terras  ibit  imago  , 

Vt  quos  cumjreniitu  vita  relt^afugit: 
Sedgremio^  tuofufcepta  manu^fideU 

Euadet  taquecs  &  necis  &  Sarana. 
Corpus  humo  te£tumgrani  requiefcetadinffar, 

Vndenouain  frugesfurget arifta  ndvoi: 
Vumytuba  quando  tuosfuprema  lucefepultos 

Elidet,  vita  me  mehore  bm. 


Harum 


IROBATVMDEO     SfECTACVLVM,  '41 

HarumExplicationum  feumauis  Meditationum  audor  Mat- 
THIAS  Berg  1  vs  Brunfuuic.  eu3-«eca<nst(/ ,  quam  in  poftrema  harum 
/utXiTcov  graphiceadeodcfcripdt,  Deibencficioconfecutuseft  Altor- 
phijdie  XX  1 1.  Augufti  Anno  m.  d.  xcii.  Poftmortemeiusreper- 
tum  eft  in  libro  quodam  eius  manu  defcriptum  Epitaphium  ,quod  fibi 
mortuoab  hercdibus  ponivoluit.  Id  hocloco  ctiamadfcribere  non 
alienumduximus. 

Bergius  btc  fitus  eRyVocem^  in  puluere  Chrifti 

Ex^e^at :  viuum  quifibi  reftituet, 
Summa  honi  viuo  Chrijiofecredere:  vultttm^ 

liim€tmutn(trnerefunSim4U(U 


«44  riRTVTIS  EXE^CITATISSIMM 

CorollarivmPrimvm. 

PARAPHRASIS    PRECVM   SALOMONIS 

Prouerb.  3  o.  eodem  M.  Bcrgio  audorc,  qu«  &  ipra. 

dignahicadfcribinobisvifaeft. 

SVnt  duo ,  pr£cipue qus,  te  rogo ,  qut^ rogand^ 
Te,p4tcryin  vita  dum  retwebor.erunt: 
liejuper  his,ne  ^utfo  veliitnefundtre  xotx 

IrritA-^fedfMtli  nunune  vtruni^duto, 
Nilmendax  nojlris^nilvanum  in  niortbus  infit : 

Abfitabtngeniojrauf^dolm^meo, 
l^ecpero,  quas  bomtnum  teutras  dtrmei^cuptdi 

Immodico  affedudpepetiuiryOpts. 
Sedne^pauperras  inopem  medira  ntoleftet: 

Paupertas  homini  durum  onus  at^graue* 
tuxuriare/olentrebuiplerumi^fecundis 

Pedora  qu^^  rapitpraua  Ubidofequi : 
At  quempaupertas  vrget  tnalefuada pretnh^t 

QuaprohibetpietaSyplurimafitpefacit, 
Mequo^commumprognatumlege^veltUA 

Ducere  damnato  caUevelifla  queat, 
Ktitta^  vltetiuspetOf  qaam  quod/ujidtfhicdum 

Naturtt  ad  leges  /;<ec  mihi  vitafiutt. 
JJis  vbtdiuitiftfuero  te  dante  potitus , 

lunc  ego  ntt  Crcefo  ditior  ejfe  vdtm. 


COROL* 


fROBATVM  DSO  SfECTJCVlVM,  t^f 

COROLLARIVM    AlTERVM, 

HYMNVS  IN  SALOMONEM  DAVIDIS  FI- 
lium  &  in  rcgnofucccflbrcm. 

QVos  velprifu  tuUt.velpoJfera  adJmferet  dtdt 
Re^oresterr^&populorum, 
Viuitijsi^yOpibuf^  Animiy(enfu^fagaci, 

Tu  Salomon  ptdcefferis  vnus. 
Seupopulo  dare  iura  iuuet,feu  diafinari 

yirtutispraceptapetenda; 
Siue  velts  animo  immenfumptnetrareperorhemf 

Ingenio  &  numerare  difert§ 
Vaturavariata  modisJpe£iaculamiru , 

Quavafioradiantiacoelo 
Ajirafedent,velquaduplicifpatiaturinvnd4 

Bellua  vix  numeranda :  velii£j^ 
Qtuprofertpafimy  &quibut  exhibet  omnid  teBdt, 

Cunila  tibi  cejferepetenti, 
Objiupuit  peregrina  tuas  vt  inaudijt  artes 

Gens  acris  non  indigafenfus» 
Vi^a  tuoftluere  orbts  miracula  templot 
Quondam  omnescelebrataper  orat. 
QuapAtet  Oceanusjgentts  tua  carmina  difcunt, 

Etrecinuntiuuenef^.fenef^t 
A  Eterni^  Dei  nomen  laudef^  perennes 

Speranda  &  monumentajalutis, 
Cetera  &  arcanis  qua  te  meditantefgurit 

Objiupuit  Libanus^  Sion^, 
he$mihiyquodcanitmaledegenerantibufill4 

Admittis  qua  turpia  dt£lu, 
Siue  tamenpoR  es  rurfum  ad  meliora  reuerfut , 

Siue  ita  porro  vtta  pera£la  efl : 
B>  emplum  ipfefacis  verbi^quo  vanafe.  ebat 
CuB^a,  Deitimor  vnde  recefit. 


f  4«?  VI  RT  VT  I  5     lEXFRClTATISSIM^ 

PARAPHRASIS  SVPERIORIS   HYMNI  ,  QVEM 
cxSaluris Hamanccinonumcntis  Bencd;cli  ArisMoatani 
dciumtunipaucislocis  intcrpolauitMatthiasBer- 
graSjScdifcipulisadiniitanduiiiin  exer- 
citio  ftyli  propofuit. 

NVvLi.  vs  omnium  rcgum,cjuotquotvnquam  exftiteruntautfu- 
turi  funt,  tccum  6  Salomon  comparari  poceflopibus.ingenio, 
virtutc,  fapientla.  Nam  tibi  regnum  omnibus  rcbusornatifTimum  a 
patredatum  e{t,fl:v>rensdulci  pace,heroibus  inclytis,  diuinjs  eiiam  6c 
ceteris  rebus.Eienim  Dcus  omnia  circate  pacarat,  vtdo(5trina6:  cete- 
raoperapacis,quarbcllisturbarioportet;fubteexcolerentur.  O  quam 
feliciterproficiebas  adolefcensjorans  a  Deo  non  opes,non  copins,non 
ceteraquzaliimortales  admirantur,  fed  fapientiam.  Tibi  cuntfta  pa- 
tuerunt,  fiueiudicium  exerceres,  fiuedoctoreflxstuipopuli,  liue  ex- 
plicares  obfcuritatem  natura:  vniuerfas  rcrum  ,qu£evclfurfuminaere 
&  in  coElo,veI  in  terra  vel  tn  aqua  exfifhint.  Tu  omniaimplebas  fapien- 
tia  dodrinae  tuse.  Obftupuerunt  ad  famam  fapientise  &  felicitatis  tua: 
gentcsremoti/fim2Bi£thiopum,Arabum,vEgyptiorura.  Amauit&co- 
luit  tc  omni  obfequio  cum  exterus  omnis,  tum  prsecipue  gcns  tua, 
quam  cum  alijs  rebus  exornafti ,  tum  templo  auguftifiTimo ,  pr^e  quo  fi- 
leantur&obfcurenturorbismiracula.  Finitimiregesmiferunttibifua 
munera,  &  didicerunt  ex  te  fapientiam  veram,aterni  Dei  cultum& 
laudes,fimulq;  arcanum  ingens  populo  venturo  feruatum.  Nam  quid 
diuitiasopesq;tuaspr2Bdicem,quibusomnesreges  vicifti?  Felixfutu- 
rus,nifi  te  illecebris  muliebribusfubadum  cupiditates  &affedus  in  vc- 
titum  abftuliflent,  turpiffima  tuo  clariffimo  nomini  afperfa  macula. 
Vndctriftesetiampoeri£Efecuta:funt.  Siueautem  refipuiftim  hispoe- 
nis(quod  piecrcditur)fiueminus,exemplumipfepra:besfapi- 
cntiilimi&  veriflTimidifti  tui:Omniavana,qua: 
Dei  timore  vacant. 

F  I  N  I  S. 


\ 


/ 


.-"^