Skip to main content

Full text of "De Ajacis origine, cultu, patria: Accedunt commentationes tres: De Amazonibus, De Carneis, De ..."

See other formats 


This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project 
to make the world's books discoverable online. 

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject 
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books 
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover. 

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the 
publisher to a library and finally to you. 

Usage guidelines 

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the 
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to 
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying. 

We also ask that you: 

+ Make non-commercial use ofthefiles We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine 
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just 
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of 
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner 
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe. 

About Google Book Search 

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers 
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web 



at |http : //books . qooqle . com/ 




8 3 131 



DE AIACIS QRIGINE, 
CULTU, PATRIA 

SCRIPSIT 

J. VURTHEIM 

Litt. hum. doct. 

ACCEDUNT COMMENTATIONES TRES 

DE AMAZONIBUS. DE CARNEIS, 
DE TELEGONIA. 



v^ 




LUGDUNI BATAVORUM 

APUD A. W. SIJTHOFF. 



MDCCCCVtl. 



■'^ 



Apud A. W. SIJTHOFF Lugduni Batavorum (Leiden) prodierunt : 

Codlees Graeel et Latini photographice depicti duce SCATONE de Vries Biblio- 
theeae Universitatis Leidensis Praefecto. 

Tom. I. Vetns Testamentam Graece. Codicis Sarraviani-Colbertini quae 
snpersnnt in Bibliothecis Leidensi, Parisiensi, Petropolitana phototypice 

edita. Praefatns est Henricus Omont ligat. / 96.— 

», II. Codex Bernensis 363. Horatii carmina, Ovidii Met., 
fragm. Servii et aliornm opera grammatica, S. Angustini 
de dial. et d« rhetor., B e d a e Hist. Brit. I, cet. cet. continens. 

Praefatus est Hermanus Hagen ligat. „ 120 — 

„ III— IV. PLATO. Codex Oxoniensis Clarkianus 39. Prae- 

fatus est Thom. W. Allrn. Partes II ligat. „ 240.— 

„ V. PLAUTUS. Codex Heidelbergensis 1613 Pala- 

tinus C. Praefatus est Carolus Zangembister Hgat. „135. — 

„ VI. HOMERI ILIAS. Codex Venetus A, Marcianus 

454. Praefatus est DoM. Comparbtti ligat. „ 186.— 

„ VII. TACITUS. Codex Laurentianus Mediceus 68 I 

68 II. Praefatns est Enrico Rostagno. Partes II, ...ligat. „ 180.— 
«VIII. TERENTIUS. Codex Ambrosianus H. 75 inf. Prae- 

fatus est E. Bethr ligat. „ 120.— 

„ IX. ARISTOPHANES. Codex Ravennas 137, 4, A. 

Praefatns est J. VAN Leeuwen J.f. ligat. „ 135 — 

„ X. DIOSCURIDES. Codex Vindobonensis Med. Gr. L 
Praefati sunt A. de Premerstein, C. Wessely, J, Man- 

TUANI. Partes II ligat. „ 366. — 

De codicis Dioscuridei Vind. Med. Gr. I historia etc. scripserunt A, DE 

Premerstein, C. Wessely, J. Mantuani (accedunt tabulae III).... „ 10. — 
Supplementum I. Hieronymi Chronicorum codicis Floriacensis fragmenta. 

Praefatus est L. Traube „ 1320 

Supplementum II. Les Miniatures du Psautier de Saint Louis. Avec une 

pr^face de H. Omont , „ 9.60 

Supplementum III. Der illustrierte Lateinisclie Aesop. Mit Einleitung 

uhd Beschreibung von G. Thiele „ 19.80 

Prof. J. vaiii Leeuwen J.f. et Dr. M. R. Mendes da Costn 
Homeri Carmina cum prolegomenis et annotatione critica. 

Iliadis Pars I. (Accedunt tabulae quinque). Editio tertia „ 1.60 

Pars II. Editio tertia „ 1.60 

Iliadis editio minor, Pars I „ 1.30 

Pars II „ 1.30 

Odyssea. Edilio secunda. Partes II „ 3. — 

Het taaleigen der Ilomerische Gedichten. 4e druk „ 1.80 

Attische Vormleer. 6e druk „ 2.20 

l)r« M. B. Mendes da Costa, Index etymologicus dictionis llomericae. „ 5.90 



DE AIACE. - DE AMAZONIBUS. - DE CARNEIS. - 
DE TELEGONIA. 



DE AIACE. 



DE AIACE. 



loh halte jetzt die Ansioht dasa Aias eine rein 
dichteriache Sohopfang ohne mythischen Hinter- 
grnnd sei (Gesch. d. Alt. II § 132, 160), nicht 
mehr Mr richtig, sondern glanbe, dass anch die 
Sagengeatalten der beiden Aiaa arspruDglich einem 
Oaltas entstammen. 

Ed. Meyeb. Hermea ^95. 



I. De Aiaeis aiQwaia apnd Pindanim. 

Aloisius Bzach cum ante quattuor annos Hesiodi editionem 
maiorem ederet, in fragmentis disponendis a Magnis Eoeis di- 
stinxit Gatalogum cum Eoearum reliquiis. Neque iniuria fecisse 
videtur, licet intricatior sit quaestio, de qua satis habebimus lec- 
tores referre ad ea, quae ipse Rzach in medium tulit necnon ad 
Leonis Hesiodea in Indic. aest. Gott. edita anno 1894. 

Annumeratur autem Magnis his Eoeis fragmentum, quodaccu- 
ratius rem inspicientibus iustam, ni falJimur, movebit miratio- 
nera. Sed cum petitum sit e scholio ad Pindari Isthm. VI, 58, 
praestat ab ipso Pindari argumento initium facere. . 

Telamonem invitaturus Troianae expeditionis particeps ut 
fiat Salaminem venit Hercules. Intrat domum ubi heroem cum 
amicis epulantem offendit. Statim poculum auro ornatum ab 
hospite ei porrigitur, quo accepto, pellem leoninam, qua amictus 
intraverat, humeris etianl tum gestans rogatus incipit has preCes 
solemnes: „Iuppiter, utinam Telamonem dites filio tam tuto a 
vulneribus, quam Nemaei leonis sunt exuviae, quae humeros 
meos tegere solentl" Talia precanti luppiter aquilam mittit, quo 

YtlBTHXIM. 1 



2 DB ATACS. 

omine laetus: «nascetur tibi Telamo", Hercules ezclamat, ^tLliuB 
optatus, quem ob aquilae faustum omen appelles nomine Aiacis/' 
Ab aUvoH igitur derivatum esse Aiacis nomen putat Pindarus, 
cuius verba sunt: 

il£ AlanlSav nalimv 

86 ig itXoov KiQtiCiv SaivvfAivmv. 

tbv fiikv iv (tv& liovtog Crdvta x$lrJ6ato vs- 

ntaqiaig 67tovSai6tv aQ^at 
KaQtigalxiiav MfAq>ttQvmvtdiaVj 
avSmKi i^ ait^ q^iqtatog 
olvoioKOV (picilav XQv6& itapQinviav TilafiAv, 
S S^ ivatilvatg oigav& %itqag ifuixovg 
aiSaHi TOiOtfTov litog' ^El %oi ifA&v^ & ZiH n&tiq^ 
^fi& ^ilayv iqSv SnovOagj 

vHv 6ij vHv iixatg iiA ^iifm^laig 
Xlaaofiat itaiSa ^gaciv i^ ^E^tfiolag 
ivSgl tdiSi ^ilvtSv fiov ^) fiotqiStov tiXiaai 
tav ^) fiiv aqQtiKtov q>vdvj &afCiq t6Si Sigfia 

fii vHv mqtTtXavaxat 
^flQ^g^ iv TtdfifCQmtov iidXmv Ktiiva noi iv Nifiia' 
^vfibg S^ iitic^m^'. taai aga ot <pafiivm Jtifiiftiv ^iog- 
igX^v olmv&v fiiyav alitoV aSita S^ IvSov vtv 

iKvt^iv x^Q^j 

ilniv ti tpmvricatg &ti fuivttg ivriQ' 
^CCital TOi natg^ Sv altitg^ & TiXafkthv 
Kal vtv i^vixog q>avivtog KixXiv inmvvfiov ii- 

Qvpiav Atavta^ Xa&v 
iv novotg IxnayXov ^EvvaXlov^*. 

Quomodo sint accipienda verba vs. 87: „thv fikv iv (tv&Xiovtog 
ctivta*% nulli puto dubium erit comparatu versu 47: „&cniQ toSi 



^) dabitanter reoepi Sohnits. leot. ') t&y Heyne. 



DE AIAGB. 3 

diQfia fii vHv 7CSQiitlav&xai*\ Valent nimirum „atcivxa leovx^y rjfnpi- 
ctf/Aivov" (cf. 01. IV, 22: xalTiioiai d' iv Ivxsat vtK&v). 

Quid autem scholiasta? Mirabundi legimus haec: 

jfXoHxo ISlmg. oi yuQ 6 Tslafimv IxAevffe x& ^HQanlBt ififii^vai 
(sic!) x& diQfiaxt xol iH^aa^atj &k£ aixbg 6 ^HQaitlHg ^oHxo %ax 
Idiav iytQa^s itQoalQSCtv. stkr^itxat 61 i% x&v fisy aXmv rjot&v fj laxoQla, 
iKii yaQ iiQiansxat int^svovfASvog 6 ^HQaKlrjg x& Tslafi&vt xal 
ififialvmv x^ doQa xoi six^fnvog, xai oiitmg 6 dtoitofinog aisxbgj 
&<p 0*5 xiiv TtQOOmvvfilav ska^sv j4tag,*' 

Pindarus igitur scholiasta teste narrationem e Magnis Eoeis 
petitam proprio Marte mutavit. Poeta enim, cum epico in car* 
mine legisset Herculem precantemsponteleoninainpellestetisse, 
iSlmg reni. ita mutavit, ut Hercules Telamonis rogatu in pelle 
insisteret. 

Duae res hic sunt observandae. Altera est, quod in scholio poetae 
verba: „xbv fihv iv ^tv& kiovxog cxavxa nsXriOaxo anovdaictv aQ^at*\ 
vertuntur quasi valeant: „6 Tilafimv iKiUvai xbv^HQaKkia ifnpfjvat 
ly ksovxy Kal oSxmg aQ^ao^at x&v 0novd&v'\ Altera, quod perhibet 
scholiasta, Magnis quoque in Eoeis Herculem iH^aaf^at ifi^avxa 

T^ d0Q&. 

Scholiastam Pindari verba perperam vertisse quivis videt, 
Neque antiquitus defuisse, qui melius haec verba explicarent, 
patet e scholii verbis proximis: 

svtot di o^xmg &kovov0i' I6mv 6 Tskufimv xbv ^HQankia ag>vm 
iq>s6x&xa iv x^ 6oq& naQSxsksvOaxo air^ mg ^ksv i% xrjg i6ov cniv- 
Sstv xovxioxt fiii aito^ifnivov xb 6iQfia^ &kka &g il^iv aQ^ac^at x&v 
cnov6&v, &g Zfiotov ilvat x&' ^^^Hg^atOxi nQOfioH m6iy Sixtg vi xt 
Ciio xaT/t«t." 

Sapis sapientiam Aristarcheam. Intellegimus autem scho- 
liastam, cui verus versuum sensus notus esset, non incautum 
falsam praemisisse explicationem. Quid igitur iudicandum de 
hominis observatione, quae ad Eoeas Magnas pertinet? Mentitusne 
est, quod perhibet in carmine epico Herculem institisseinpelle? 
An forte verum dixit, sed hac ipsa sapientia in Pindari loco 
explicando a vera via abductus est? Immo, qui ita aberravit 



2 DB ATACS. 

omine laetus: «nascetur tibi Telamo", Hercules ezclamat, ^fllius 
optatus, quem ob aquilae faustum omen appelles nomine Aiacis/' 
Ab aUvoa igitur derivatum esse Aiacis nomen putat Pindarus. 
cuius verba sunt: 

ilJi Alanliciv naXimv 

86 ig 9rXdov %iqr^6tv Saivvfiivmv. 

tbv (nhv iv ^iv^ liovtog Cxavta xBXriauto ve- 

KtuQiaig ajtovSatatv aQ^ai 
naQtiQalxfiav }ifAq>iTQvmvtdSaVj 
SvSmne i* ait& (piQtatog 
oivoS6%ov fpidkav X^vtfdS ne^pQixvtav Tilafit&v^ 
6 S^ ivatilvatg oiQav& XHQag ifiaxovg 
aiSaae toio^tov litog' „Et %ot ifi&v^ & Zst) naxBQ^ 
^fi^ ^ilav iQ&v Snovaagj 

vilfv 6ej vHv six^ig iiti> ^enitiataig 
Uaaofiai fcaiSa ^Qadiv il^ ^EQifiolag 
ivS^l t&Si |e/v»<Sv fiov ^) fioiQlStov Tekiaai 
tiv ^) fiiv aQQtiyttov ipviv^ &6fCiQ t6Se SiQfia 

fii vHv niQinXav&Tai 
^flQ^g^ ov jtafiTtQmtov iidXmv %tiiva noi iv Nifiia' 
^vfibg S^ inicf^m*** taHi aQa ot fpafiivm Ttifitffiv ^i^g- 
iQXbv olmv&v fiiyav alit6v' iSiia S* IvSov viv 

invi^iv x^9^9i 

ilniv ti q^mvqaaig Sne fiavtig ivr^Q' 
^aCital toi TCalgy 8v altitg^ i TilafiAv 
%al viv iQvtxog tpavivtog %iiikiv inmvvfiov ii- 

QV^tav Atavta^ Xa&v 
iv n6voig Itinaykov ^Evvallov**, 

Quomodo sint accipienda verba vs. 87 : „thv fihv iv (iv^ Uovtog 
atccvta*% nulli puto dubium erit comparatu versu 47: ^&amQ t6Si 



^) dabitanter reoepi Sohnits. lect. ') titv Heyne. 



DE AIAGB. 3 

iiQfia fiS vvv 7tSQiitlavaxai'\ Valent nimirum „atdvxa iBOvxy rjfifpi- 
«tfftivov" (cf. 01. IV, 22: xalKioiai d' h IvxiCi vm&v). 

Quid autem scholiasta? Mirabundi legimus haec: 

jfXO^xo I6lmg. oi yaQ 6 TslafAiov kxikivas x& ^Uqanlsl ifipilvai 
(sic!) x& diQiiaxt %al sij^aa^aij il£ aixbg 6 ^HQanlfig xovxo %ax 
Idlav lytQa^s itQoalQS0iv. sfkriTtxai 6h i% x&v fisydkav rjoi&v fj lcxoQla, 
ixsi yuQ siQlaxsxai. iitt^svovfASvog 6 ^HQaKlfjg x& Tslafi&vi %a\ 
ififialvmv t^ 6oqS Kal sixofisvog, kuI o^OroD^ 6 6t6nofinog alsxbgj 
ig> oi Tf^v ytQoamvvfilav skafisv j4tag,** 

Pindarus igitur scholiasta teste narrationem e Magnis Eoeis 
petitam proprio Marte mutavit. Poeta enim, cum epico in car* 
mine legisset Herculem precantemsponteleoninainpellestetisse, 
I6lmg rem. ita mutavit, ut Hercules Telamonis rogatu in pelle 
insisteret. 

Duae res hic sunt observandae. Altera est, quod in scholio poetae 
verba: „xbv fnsv iv (n'& kiovxog axdvxa nskriaaxo anov6aiaiv aQ^at*\ 
vertuntur quasi valeant: „6 Tskafimv iTiiksvas xbv^HQaxkia ifipfjvat 
ijj Aeovr^ xorl oCxong aQ^aa^ai, x&v anov6&v^\ Altera, quod perhibet 
scholiasta, Magnis quoque in Eoeis Herculem eHaaf^ai ifipdvxa 

X^ 60Q&, 

Scholiastam Pindari verba perperam vertisse quivis videt. 
Neque antiquitus defuisse, qui melius haec verba explicarent, 
patet e scholii verbis proximis: 

Ivtoi 6i o^xmg aKOvovat' I6mv 6 Tskttficav xbv ^HQankia &g>va 
iq>sax&xa iv x^ 6oq& naQSxsksvaaxo ait& &g ^xcv ix x^g 66oii aniv- 
6siv' xomiaxi fiii dno^ifisvov xb 6iQfia^ dkka &g slxsv aQ^aa^ai x&v 
anov6&v, &g Sfioiov slvat x&' ^'^Hfpataxs nQOfioi &6sj Sixig vv xt 
asto x«T^t«*-" 

Sapis sapientiam Aristarcheam. Intelleglmus autem scho- 
liastam, cui verus versuum sensus notus esset, non incautum 
falsam praemisisse explicationem. Quid igitur iudicandum de 
hominis observatione, quae ad Eoeas Magnas pertinet? Mentitusne 
est, quodperhibet in carmine epico Herculem institisseinpelle? 
An forte verum dixit, sed hac ipsa sapientia in Pindari loco 
explicando a vera via abductus est? Immo, qui ita aberravit 



4 DS AIA.O]S. 

in Pindari verbis explicandiSy auctory cui fldem habeamus de 
fragmentis deperditis, haud esse potest. Tum, quid sibi vult 
pellis illa humi strata, quid heros pedibus tegumini insiste^s? 
'£i/ Jibg %fpSlff pede sinistro consistunt, qui piaculis solvi volunt; 
hoc autem hinc quam maxime alienum esse non est quod 
moneamus. Accedit, quod alii quoque auctores, qui hanc trac- 
tarunt fabulam, nil servarunt, quo scholiastae opinio afQrmari 
possit. Immoy ad unum omnes docent Herculem precantem pelle 
leonina fuisse tectum. Licet in fabula narranda hic atque illic 
varias ineant vias, hac saltem in re semper et ubique conspirant. 
. luvat eorum mythos propius adspicere; sed antequam eo 
transimus monendum est apud Euripidem in loco abdito latere 
observationem, quae Aiacis aquilam revocat in memoriam. 
Legimus enim fragm. 534 (e Meleagro petito), quibus verbis 
nuntius descripserity quo quisque habitu esset, qui ad aprum 
capiendum convenissent. Incipit fragmentum: 

TcAajiiOdv il xqvCoHv alexbv niXttig im 
TiQSpiriiia 9riQ6g^ §6xqv6i d' ftfrcTf/ev xa^a 
SaXa^iva KOHfA&v naxqlda r^v Bidi/LmXov, 
Telamo igitur in scuto Thracio (cf. tfaxei xvxAcorS cm^axog 
itQopXi^fiaxi Aesch. Sept. 522) aquilae auream imaginem gerebat, 
haud dubie Aiacis avfifioXov. Locus autem aliam quoque ob 
causam memorabilis est. Quis enim non cogitat de Xenophontis 
verbis Anab. I, 10, 12: „Kal xb ^aalXsiov arifisMv 6q&v i'fpaaav 
aisxov xiva %Qvaovv inl niXxrj &vax£xaiiivov*% ubi teste Cyropaedia 
(VII, 1, 4): „^v dh x& KvQco x6 arifisiov aUx6g XQvaovg ini ddQaxog 
fianQov avaxsxafiivog** sermo est de hasta non de cetra. Sed neque 
loco Euripideo neque Arist. Lys. 563: 

SxsQog d' ai SqS^ niXxriv aslmv xal ixovxMV 
dubium esse potest, quid Graeci voce niXxfi indicarent. Unicus 
locus ubi sensu hastae adhibetur Xenophonteus ille supra laudatus 
est. Sed undenam Anabaseos auctor hanc signiflcationem petivit? 
Nonne verebatur ne a lectoribus male vox intellegeretur? Voca- 
bulum niXxri sensu cetrae primum apud Euripidem offenditur in 
Alcestide (fabula anni 488); Mars ibi audit ^axQvaov SQjinlag 



DE AIAOE. 5 

niktfig ava^. E Thracia igitur, quae regio his annis Atheniensibus 
magis magisque innotescebat, pelta in Qraeciam introducta 
videtur. Num forte cum re nomen simul invadebat? Observatu 
certe dignum est, cetram thraciam auro ornatam vocari; sic 
Rhes. vs. 370: 

ik^h, q>avvfiij ricv SdxQvaov 

IlriUldoc itQO^aXov xorT ofifia niliav 
doxfilav nedalQOiv^ 
quo ornamento Periclis aetate a Graecis alieno optime clipeus 
barbarus indicari poterat. Quam ob rem inter venatores diver- 
sissimo habitu ad aprum capiendum convenientes (vid. Eur. fr. 534) 
Telamo iuvenis a poeta armatur cetra thracia emblemate 
aureo diffalgente : voluit nimirum poeta, ut spectatores Telamo- 
nem iuxta Thestii fllios aetolico more calceatos (rb Xaibv ixvog 
&vdQfivloi noidg)^ iuxta Ancaeum, qui neliKscog 6i dlarofiov \ yivvv 
inalXB, iuxta Atalanten to^' fx^vaav, barbarum sibi flngerent. 
Animadverte Telamonem nunquam Athenis cultum fuisse, licet 
Aiax et Eurysaces heroum cultu ibi fruerentur. 



n. De Aiaeis azQwal^ apnd Philostratnm. 

Apud scholiastam ad Lycophronis Alexandrae vs. 456 leguntur 
haec: „^HQaKXiig x& xov Xiovxog diQfiaxt xbv Aiavxa neQiendXvil^sv 
3nmg axQmxog etri' fiaQxvQBi dh xovxo xal UlvdaQog**. 

Similia inveniuntur in schol. II Argumenti Aiacis Sophoclis: 
„iial nivdaQog^ Zxi xh fihv 6&fia^ ^neQ eKdXv^pe i^ AeovtiJ, axQmxog rjv 
Aiag^ xh dh fiii 7iaXvg>^hv XQmxbv Sfieivev**. 

Iterum a versibus Pindaricis discrepat uterque scholiasta* 
Narrat enim Pindarus supplicasse Herculem, ut tam a vulneribus 
tutus fleret Aiax, quam a telis tuta esset pellis sua leonina. 
Infans autem nondum natus non facile pelle amiciri potuit. 
Quid igitur? Alio loco eundem mythum sed alio modo tractavit 



6 D£ AJAG£. 

poeta; an ex aliis potius auctoribus petita sunt; quae scholiastae 
tradiderunt? Ezempli causa legimus apud Philostratum (Heroic. 
XI y 1): jfxbv iiiv yB Atavxa nal XQOfpifiov rov ^HQaKkiovg slvaiStpaaav 
nal pqifpog ^vxa ivsiXri^i^vai x^ Xtovx^ xov rjQmog^ Sx€ &va6%Qiiv aixov 
x& Jd &vdXaixov fxei ytvia^ai naxa xi^v Soq&v xoH Xiovxog^ aexog xe 
ei^afAivm &(pUexo q^igmv Ik Jihgx& (Ahv TtaiSl SvofAa xaig Sh etxaig veHfid**, 

Hercules igitur, quo tempore patrem Troiam secum ducere 
vellet, Telamonis fllium iam natum pelle sua leonina involutum 
manibus sustulit, precatus, ut quae corporis partes pelle tegerentur 
semper a missilibus ictibusque tutae forent. Tunc aquila statim 
apparens portendit non modo laetum eventum sed etiam, quod 
magis est mirandum, pueri nomen. 

Coniuncti sunt apud utrumque auctorem, Pindarum dico et 
Philostratum mythi duo, qui initio haud dubie fuerunt seiuncti; 
spectat alter mythus r^v bvo^xo^ealav alter t^v &xgwalav. Obser- 
vatu dignum est in Philostrati verbis adiectivum, quo Aiacis 
&xQ(oala futura portenditur. Nempe precatur Hercules, ut heros 
flat &vaXa)xog %axa xi^v doQ&v xoH Xiovxog, Revocat in memoriam 
illud adiectivum Herodoti locum (I 84), ubi Meles leonem sibi 
e pelice natum Sardium circum arcem gestat oraculo quodam 
admonitus, ibi &vaXmxov fore arcem, ubi leo esset praeterlatus. 
Ut hic urbs sic illic puer t^ Xeovxy a periculis defenditur; voca- 
bulum autem, quod arci inexpugnabili unice convenit, apud 
Philostratum in puerum est translatum. 

Mens igitur nostra ad Herodotum abducta simul nobis in 
memoriam venit poeta antiquus, Herodoti cognatus, cuius frag- 
menta pauca quidem sed venustissima aetatem tulerunt: Pany- 
assim volumus. 

Oecinit hic de Herculis laboribus et supersunt forte versus 
duo de leonis Nemaei exuviis, quae heroi pro tegumine fuerunt: 

diQfjia xe ^rjQeiov BeiA§ivi^xao Xiovxog 
et 

xcrl Befifiivrixao neXmQOv SiQfia Xiovxog. 

Philostratus HI, qui heroum antiquorum cultum novam ad 
vitam revocare volebat, priscis e carminibus epicis libelli sui 



DR AIAGB. ^ 

materiam conquisivit. Hausit igitur ex Homero, e Gyclicis. 
Fortasse non inepte conieceris narrationem de Aiace eum petisse 
e Panyassis Heraclea, vel, quod cum seriorum saeculorum 
moribus melius convenire videtur, ex excerptis Panyassis in 
enchiridio mythologico asservatis. 

Nam exstat alia quoque causa, cur de Panyassi cogitemus. 
Eandem enim fabulae formam, quam habet Philostratus, sequitur 
Lycophro in Alexandra (vs. 459), ubi Hercules lovem precibus 
compellans, Comyrum eum nominat. Kmiivgog autem luppiter 
audiebat Halicarnassi, Panyassis in patria. Neque mirum Lyco- 
phronem nunquam non doctrinae reconditae amantissimum 
fabellam vulgarem, qualem praeberent posteriores, praeteriisse 
atque e Panyassis potius reliquiis utpote poetae antiquioris 
sapientiam suam hausisse. 



III. De Alaeis djQwaia apnd Homernm et apnd traglcos. 

De Aiace invulnerabili facto nil habet Homerus. Quinimo 
S, 406 de loris e quibus pendebant scutum et gladius legimus haec : 
T(6 J-oi iQvodatfriv xiQSva XQoa, 
Scholium ibi affirmat: „tQmxbg 6i 6 AXag olov t6 a&^a^ oi% &g 
Alaivlog xit neql ti^v (laaxdlriv**. 

Ad W 821 vero annotatur: „&xQaixog ^v nliiv xoH aix^vog**. 
Sapientia autem est ex ipso carmine perperam deducta, nam 
de Diomede ibi dicitur: 

ttlkv in aixiv Shvqb q>aeivoii dovqbg ^xoox^J, 
quasi sciret heros hoc uno loco Aiacem laedi posse. Sed iniuria 
scholiasta Homero hoc imputat. Versu enim 806 Achilles heroes 
hastarum ad certamen provocans illi praemium promittit 

iitJtoxsQog K€ q>^ii'^ 6QS^d(ASvog XQ^^ xaAov, 
tum Diomedes cum Aiace singulare in certamine dimicans 
allv iii aixiv Ikvqs q>a€ivov dovQbg iimii^^y 



8 0£ AIAGS. 

illum mmirum peteDs scopum, quisupraloricamnuduseminebat. 
Quam ob causam 

Auxvri TttQidJ-elaavteg Mxoiiol 
niDirHiafiivovg iniXsvaav &i^ha J^ia^ itvskia^at (vs. 822 sq.). 

GonveQiunt cum scholio ad W 821, quae tradidit scholiasta 
ad Soph. Aiac. vs. 888: 

„naQads6o(iivov Si mara taxoQlav^ izi %ata xh aXXo a&fjux anQmog 
^i/ 6 Aiag^ xatic Si t^v fiatf;|raXi}v<fi6vt}v> tQmrbg dia rb rbv ^HQa- 
Klia ffj Xsovffi airhv ansndaavra narii rovro th (liQog iaKinaarov 
i&aini Siic rhv ymQvrhv 8v nsQiinsiro' q>fial 61 nsQ\ aitov Ala%vXog 
Stt xal rh ^lq>og iKafintsto oiSafii^ iv6i66vtog roi) XQSnrhg r^ ^<poy^9 
ro^ov &g rig ivrslvmv nQiv 6ri rig^ iprial^ naQO^aa 6al(imv S6s§^sv 
air& narit notov (liQog 6si ^^i^airtfdfirt rf aq)ayf* 6 6s JSo^oxl^g 
iQi^sHaai fiiv Tt &g nQsafivriQm (lii PovXri^slg^ oi fi^v naQaXinstv 
airh 6o%t(idimv if;d&g ^i/tfi: 

nXsvQav avaQQti^avta r&6s (paaxdvfp 
nard rl t-iJv nXsvQav (lij slnmv'* (cf. fr. 83 Aesch. Weckl.). 

Scholiasta igitur — habes bic ut in scholiis Pindaricis sapien- 
tiam Didymi — , cui fabula de Aiacis irQmala nota erat, sedulo 
quaesivit, num apud Sophoclem quoque huiusmodi aliquid inveni- 
retur. Spe vero deceptus — nam Aiax Sophocleus latere hau- 
riendo mortem sibi conscivit, sicut quivis mortalium facere 
potest — Aeschylei herois bene memor, qui non nisi divina 
opera adiutus locum corporis vulneribus patentem invenire 
potuisset, Sophoclis silentium pro reticentia habens suspicatus 
est hunc poetam verecundia motum tacite Aeschyli opinionem 
correxisse. Sed missis hisce scholiastarum hariolationibus grati 
accipimus Aeschyli fragmentum aliunde ignotum. Videmus 
enim poetam talem secutum esse mythi formam, qualem apud 
Philostratum indicavimus, sed cuius fontem Panyassim in Hera- 
clea fuisse non abs omni probabilitate coniecimus. Quae coniec- 
tura temporis ratione corroboratur, quoniam Panyassis Aeschyli 
fuit aequalis. Unde petitum sit fragmentum, nempe e Threissis, 
patet e scholio ad Lycophr. Alez. vs. 455, quod moz inspicie- 
mus. Restituere conatus est Wecklein (fr. 88), quitamen illorum 



DE AIACB. 9 

omnium, quae in scholio ad Soph. Aiac. vs. 888 de Aiacis 
oiTQfoala afferuntur, nonnuUa Aeschylo tribuere noluit. 

Attamen memoratu non indigna sunt. Nam cum tam apud 
Philostratum quam in Aiacis argumento id modo legatur, invol- 
visse Herculem Telamonis fllium pelle leonina, cum praeterea 
e acholiastis homericis discamus non ubique herois corpus a 
telis fuisse tutum, a Sophoclis scholiasta fabula amplificatur. 
Perhibet enim hanc ob causam ab ictibus minime tutam fuisse 
Aiacis alam, quoniam pharetra, quam puer ferret, pellem leoni- 
nam ibi a corpore arcuisset. 

Adiciamus praeter alam alia quoque loca rqwxd nominari. 
Scholium ad W 821 annotat: «Aiacem fuisse ar^ioTov nkiiv roi) 
avxivog*\ Schol. ad Lycophr. Alex. vs. 455: j,o[ (liv neQi tiiv nJieiidd 
(pocaiv elvai {arQmTov xbv Afavxay\ Quae loca omnia, ala, latus, 
iugulum, cervices, id demonstrant, exstitisse quandam mythi 
formam, qua Aiaz ferebatur x6itov koIqiov in corpore ceteroquin 
a vulneribus tuto habuisse; qui vero esset ille locus pro certo 
non constitisse; alios deinde poetas excogitasse alia loca. 

Omnibusdenique, quaead Aiacis axqmaiav pertinent, subunum 
conspectum compositis atque inter se comparatis haec statui 
possunt: 

l^. Aiacem apud Homerum fortissimum quidem fuisse heroem 
aty ut ceteros omnes, toto qui corpore vulnerari posset; 
2^. in ore vero populari iam diu exstitisse fabulam de Aiacis 

ixQoxslct ; 
3®. Pindarum fortasse hanc &xQmalav carmine celebrare 

suscepisse ; 
4^. sed iam per cyclicos divulgatam fuisse narrationem; qua 

Aiax sibimet ipse mortem conscisceret ; 
b^. necesse igitur fuisse efflngi aliquid, quo Aiacis morsvolun- 
taria apte cum eius AxQmala coniungi posset. Hanc ob 
rem fabellam de Aiacis AxQmcta ita esse ampliflcatam, ut 
non toto corpore heros SxQmxog diceretur, sed xinog aliqui 
nalQiog exciperetur; 
6^ hunc vero locum, ut res fert, non omnes eundem habuisse ; 



10 DE AIACB. 

quosdam ex Homero quaesivisse auxilium. Sic versum 
W 821: 

aliv in aviiv S%vqb q^asivoH doVQbg (i;xa>x{| 
haud dubie fontem fuisse illius fabulae formae, qua Aiax 
ar^oro^ elvat nXijv joH ai%ivog ferebatur; 
7^ receatioreshominesanxiequaesivisse, qui factum esset, ut 
Aiax tam variis locis diceretur arQmtog fuisse. Tum natam 
esse illam explicationem , quam de pelleleoninadequepha- 
retra commemoravimus. 
Putarit fortasse aliquis totam fabulam natam esse e ^821. 
Hoc vero modo non explicatur, cur ftierint homines, qui alium 
roitov xQoixov praeter cervices quaererent, qui de ala, de latere, 
fabularentur. Loco enim semel ab Homero indicato, quid opus 
erat alium quaerere? 

Conferamus quae de Achillis ixifacla nota habemus. Hanc 
fabulam serior demum aetas scripto mandavit. Poeta enim car- 
minis epici Aegimii — fuisse putant Cercopem Onomacriti 
aequalem — iv devxiqtp ^i^oli/, 8xi i^ Sixig dg Uprixa <0daTO^ efiaklav 
xovg ix Ilqkimg yevvmfiivovg yv&vai §ovXo{iivr^j h Ovijto/ ilcw' 
sxsQOi di slg tti)^, &g MnoXkAviog g>riCt' xai dij nokk&v Siaq>^aQivx€OV 
ayava%xf^CaL xhv Ilrikia xoi %a)kvoai xbv Mxtkkia ififikri&^vat slg 
kiprixa, ApoUonius autem Rhodius IV 869 (cf. [Apollod]. IH, 18, 6) 
docet Theiidem non hanc ob causam Achillem in ignem iecisse, 
quod periculum facere vellet, utrum mortalis esset puer necne, 
sed ut immortalem eum redderet: 

SfpQa nikoixo 
&9dvaxogy %al oi cxvysqbv xQot y^Qag AkdkKOi, 
Postea venerunt, qui Achillis talum exciperent, seri quidem 
auctores, puta Statius, sed fabulam multo ante exstitisse tute 
statueris. Neque Homerum pro nihilo fuisse in hac fabula effln- 
genda credideris. Quid enim verisimilius, quam Achillem eodem 
corporis loco, quo laeserat Hectorem (X 896), et ipsum mortem 
accepisse? ''AxQmxog igitur habebatur Achilles, sed quia vulnere 
quodam mortuus esse ferebatur, excipiendus erat locus aliqui. 
Videtis fabulam de Aiacis ixQmala per eosdem gradus atque 



DB AIACE. 11 

illam de Achille ad recentissimam formam processisse. Erat 
uterque apud Homerum heros fortissimus, sed humano corpore 
praeditus vulneribusque obnoxius ut quivis alius. Vigebali autem 
vivebatque in ore populari fama, qua &rQaxoi dicebantur; quae 
fama fortasse originem ex illo tempore duzit; quo plus quam 
heroes erant. Homerus vero, qui de validis bellatoribus non de 
"ifAi^ioig agit, r^i^ &xQmatttv praetermisit, fortasse nescivit, quam- 
quam ipse laude sua de heroum fortitudine, vi immensa, con- 
stantia, fabellam popularem aluit. Yenit tempus, ubi serior 
poeta T^v ccTQOioluv populi ex ore interceptam carminecelebraret, 
Pindarus e. g. Aiacis illam; sed iam alii cecinerant heroem 
homericum mortem obiisse. Necesse igitur fuit, ut ratione aliqua 
apte inventa &rQ(oala cum herois morte coniungeretur. Quare 
ferebant heroem uno loco excepto fuisse &xQmovy quaerebant 
autem, num forte ex Homero hoc probare possent. Nullo vero 
loco satis valido invento varia excogitarunt homines, cum alius 
alium fuisse locum perhiberet. Simul autem novae efflngendae 
erant fabulae, quibus explicaretur, cur tali loco heros axQmog 
factus esset. Sic fabella orta est de Aiacis pharetra. Fama 
autem de Achillis talo, licet notior sit, serius nata est. Heroem 
pedibus velocissimum, qui hostis pedes transflxerat, ipsum pede 
vulnus laetale accepisse tam probabile videbatur, ut auctores 
serioris aetatis de alio loco ne cogitarint quidem. 

Homerus et aliis locis Iliadis opinionem de Aiacis iixQfaoia 
corroboravit. In A enim Patroclus Nestori, quo statu Graeci 
versentur, narrat additis hisce verbis (vs. 668 sqq.): 

0? yicQ aQiOxot 
iv vfivclv niaxai Pepitifiivot o\)xafisvol xe. 
pipXrixat (abv Tvdstdvig, KQaxegbg Jtofiridtig^ 
oixacxat d' ^OSvCBvg Sovql nXvxhg rjd^ }4yafAifivav. 
Ubi hic est Aiax? Hic solus nuUo vulnere laesus — observa 
nullum in tota Iliade ei infligi vulnus — hasta armatus ingenti 
procul a ceteris unus arcet Troianos. Btdiexat quidem ^ekieaai, at 
non xtxgmaKexat (0 727); hastam eius licet truncetHector(II117), 
ipse salvus evadit. In certamine cum Hectore habito Aiax 



12 DB AIAOB. 

neque hasta; neque lapide, neque gladiO; uUum quamvis levissi- 
mum accipit vulnus, cum Hector tam ense quam gladio laedatur. 

Haec de Aiacis ixQmal^, quibus unum addendum est. Obser- 
varunt v. d. pellem leoninam Herculis in imaginibus, quotquot 
saeculo septimo sunt tribuendaoy prorsus deesso; adesse veroin 
illis saeculi sexti. Conflrmat Strabo (XV p. 688): %al ff tov 
^HQanliovg ih ctoXii noli) vmxiQa rf}g Tqmnf^g fAv^jiii}^ icxij nkdcfia 
x&v xiiv ^HQaxleuiv nonficdvxav^ fixi IlelcavdQog f^v stxs Sklog xig' 
xd Sh &Qxuia ^oava ovx oCxm dieCHSvaHxai. 

Pisandrum Gamirensem, vel potius poema quod hi^c poetae 
tribQi solet, Wilamowitz ad sextum saeculum revocavit. Sexto 
igitur saeculo Herculis rerum gestarum poetae excogitarunt 
fabellam, quam legimus apud Pindarum de Hercule Telamonis 
hospite, de leonis exuviis, de herois ad lovem precibus. Quinto 
vero saeculo, quomodo poetae hanc fabulam mutarint, docet 
Panyassis, quem Wilamowitz ad quintum saeculum rettulit 
(Herakles I p. 66), licet Suidas medio septimo saeculo eum 
vixisse putaret. Stesichorus, si audimus Athenaeum (ZIIp. 518) 
primus flnxit Herculem ^vlov Sxovxa ical itotxf^ %al Td|o, hac in 
re Xanthum xov ^sXonoi6v non secutus, qui h^f\Qi%ibg heroem 
amictum fuisse flngebat. Imitabatur igitur Xanthus X 606 sqq. : 

d' iQSfAv^ vvnxl J-eJ-otnmg 
yvfivbv x6iov Sx^v nal inl vsvQ^tptv iiaxbv^ 
dJ-stv6v nanxalvmv^ aUl fiakiovti J-sJ-oiw&g. 

Sed et haec Stesichorus naQsnolriasv^ sexti saeculi poeta 
Locrorum Epizephyriorum notissimus. Denuo igitur apparet, 
minime a vero aberrare, qui statuat sexto demum sq.eculo 
natam esse fabulam de Hercule Telamonis in aula excepto, ubi 
Aiaci talem ixQotaidv a love deprecaretur, qualem sibi praeberet 
Isovxfj sua. Hoc enim episodium excogitari non potuit antequam 
Hercules Isovx'^ amictus in notionem abiisset vulgarem. 



DE AtAGB. 18 

IV. ^iarze. 

«et onm Castore Pollnx". 

Nunc venimus ad illam fabulam, in qua Aiax sibimet ipse 
mortem conscivisse tradebatur; quae fabula, ut iam supra dixi- 
mus, illam de eius &xqm<!la sic mutavit, ut unus saltem corporis 
locus exciperetur, quo ferrum intromitti posset. 

Rogaris annon ab initio, qui Aiacem axQtDrov sibi flngerenty 
talem exceperint locum, cum ipsa res ferret, aliquando Aiaci 
fatum institisse. Heroi quidem Aiacil Nam an forte Aiax ali- 
quando plus quam heros fuerit atque inde eius itqmala in ore 
populi remanserity mox quaeremus. Id vero statui potest: antiquos 
nunquam eum sibi flnxisse heroem Aiacem, cui vita aetema 
esset destinata. Simulac igitur narrare inceperunt hunc heroem 
gladio incubuisse, non poterat, quin locus vulnerabilis in Aiace 
ixQAtm quaereretur. 

Sedy nisi omnia nos fallunt, exstitit aliquando mythus, cuius 
apud Homerum supersunt vestigia, in quo Aiax — non dicimus 
heroem — atQmog haberetur neque tamen vita aeterna frueretur. 
Quid enim, si priscus ille Aiax non gladio periit, sed fluctibus 
immersus vel rupibus evolsis coopertus evanuit? Nonne huius 
mythi Homerus servavit rudimenta? Nonne legimus apud 
Homerum Aiacem apud Gyras cautes in Aegaeo periisse? 

^Heus!" inquis, „vide, quid facias, narrantur haec de Aiace 
minore. Oave ne cum maiore minorem confundas!" 

Immo, scientes volentes quae de Aiace mlnore traduntur 
transferimus non in maiorem, sed in primarium illum Aiacem, 
e quo tam maior quam minor homericus prodiit. Statuimus 
illum primarium fuisse ot^ootov, conicimus mortem eum obiisse 
non humanis sed divinis viribus perdomitum. 

Evolvamus Homerum. 

Homericis in carminibus duos invenimus Aiaces, Salaminium 
et Locrensem, vel potius, ut de Salaminetaceamus, Telamonium 



14 DE AIAOB. 

et Oilei filium. Est Telamonius post Achillem omnium fortissi 
mus, robustuSy tranquillus, impavidus, ab omni crudelitate 
abhorrens, cum asino tardo qui cedere nescit comparandus, 
paucorum verborum, 

riVQ rs (iiyag u 

y nelA^iog est, Mxai&v f^xog, ingenti (ut vulgo perhibetur) scuto 
armatus, imago constantiae, flrmitatis, immobilitatis. 

Locrensis autem post Achillem est omnium celerrimus, minoris 
staturae, miles non levis armaturae sed mobilis, contumax, 
audaz, loquaz. 

Attamen, licet tam multis partibus inter se discrepent, hisce 
in rebus inter se congruunt, quod nomen gerunt idem, quam* 
quam apud poetam consanguinitatis vinculo vincti sunt nu]lo; 
quod flducia ne dicamus confldentia excellunt permagna; quod 
aequa amicitia moti disiungi nolunt. Sodalitate quadam iterum 
atque iterum in Iliade memorataconiunctisunt heroes, quosvaria 
obingenia, variam ob staturam, coniungere potuisse pjpetam iure 
miraris. Utriusque naves Acha^orum in castris navalibus vicinas 
fuisse nusquam apparet; attamen fere semper una procedunt, 
simul invocantur, simul consalutantur, uno substantivo duali 
forma expresso designantur: AiavzBl 

Gitemus locos insignes: 

B 406 Agamemnon ad cenam vocat: 

NiatoQa (liv n^mxicxa xal 'Idoficv^o J^dva%xa 

aixa^ innx Atavxs dvm, 
£ 519 AXavxs dvm aal ^Odvaasi)g Kal Aiofi^qdrig 

&XQVV0V Aavaoi)g nolsfuiiiiev , 
Z 486 sub Troiae muros procedunt ot aQiaxoi 

&li(p Atavxs dvm nal &ya%Xvxhv ^lio^svfia, 
/i 21^ Agamemnon copias lustrans: 

flX^s 6' in Aiavxsaas xiobv iva fovlafibv ivdQ&v^ 

quas alloquitur vs. 285: 

Atavx^ Aqystmv TiyfytOQS 'jfaXiioiixAvmv, 



DB AIAG8. 16 

K 228 speculatores surguDt: 

jlfavrt Sva 9sQcinovtSQ "Aqfiog, 
H 164 cum Hectore dimicaturi prodeuut 

Alavrsg 9ov^iv inifsi^lvoi iXtirjv. 
B 262 hostem aggrediuDtur post Diomedem et Atridas: 

AXavrsg ^oHqiv inifst^ivoi ilK^qv, 
M 835 Meaestheus amlcos quorum eget auxilio circumspi- 
cieDs: 

ig f ivivfi^ Afavts dvm^ TTolifiOi' (ixo^ijTO) 

iara6rag. 
Simul eos iDVOcat vs. 354. 
N 201 Simul auferuDt et spoliaDt coDfossum hostem: 

&g (a tbv iijfod'* l^ovrs dwo Atavrs xoqvitra 

rsv^s iavlrirfiv, 
JS 157 ter Patroclis a cadavere propelluDt Hectorem 

dv Atavrsg, 

Quibusdam locis editores dubitaut AVavra edaut aD Atavrs, 
E. g. K 53, ubi praestat legere Aiavra licet vs. 110 et 112 
utrumque couvocaDdum ceuseat Nestor. OoDiuDguDtur euim 
Aiax et IdomeDeus (vs. 53, 112) Aiax miuor et Phylei filius. 

M 842, ubl legeudum Atavrs coll. vs. 353; O 301, ubifortasse 
praestat Aiavrs, cum per totam Palioxiu heroes certeDt coDiuDcti ; 
P 626, ubi legeDdum^ravT£ coll. vs. 668. 

iDterdum cum Aiacibus couiuDgitur Teucer. Udo versu iuxta- 
positi exstaut N 318: 

Atavrlg rs ivfo Ts^%Q6g O' og aQicrog M^ai&v \ roioovv^. 
Solo autem cum Telamouio procedit Oilei fllius iu imagiDe 
N 700 sqq.: 

ASag d' oixiri n&imavj ^Oik^og ra^ig vlhg^ 
H^rar iai Atavrog TskafiavloVy oii^ ^ fiai^v' 
ikX &g r iv vsi& §6s foCvons ntiKrbv £^or^ov 

J-160V ^vfnbv sxovrs rtraCvsrov 

&g rm na^^s^a&rs (mIcJJ iaraHav iXliqlouv. 
Observa rem maxime miraDdam hic DObis Darrari. Nam qum 



y 



16 DB AIAOB. 

Telamonius, ut sana poscit ratio, in mediis copiis suis ducis 
officio perfungitur, Locrensis copiis suis relictis, quasi non 
imperator sed l^^Xovxii^ esset , iuxta Telamonium hostium repellit 
inipetum. Gur vero Locrenses ducem suum ndn erant secuti? 
Respondet poeta: 

oi y&^ a(pi atttdlfi iaiilv^ ^iilfivs fplXov ktjq' 
oi yaq £%ov xiQv^ag xakHrJQScig litnodttailag^ 
oiS^ l%ov icitldag sixvnXovg %al (isCXivtt SovQtt, 
&X1i! aqa x6^oiCtv nal iv6XQsq>f olitg AAxip 
FiXlov itg &(A* iitovxo 7tsnoi&6xsg, olaiv Sitsixa 
xttQtpia pdXXovxsg TQ(6mv * ^yvvvxo g>dXayyag. 
Arcubus igitur et ftmdis instructi erant Locrenses; cum eorum 
dux hastam gerebat. Leaf coniecit poetam contra fldem histori- 
cam arcubus Locrenses armasse pro rerum antiquarum suo 
amore, sagittarios enim Locrenses non fuisse. Laudat Pausaniam 
perhibentem Cretenses solos antiquitus fuisse sagittarios, Locren- 
ses autem, qui apud Hesiodum (Scut. vs. 26) vocentur ayxsfAaxoi, 
Persico quoque bello meruisse hoplitas. 

Antiquissimis autem temporibus praeter Cretenses alios quoque 
sagittarios fuisse docent Apollo, Hercules, Eurytus, Philoctetes, 
Ulixes, Pandarus, e Graeciae orti regionibus diversissimis atque 
omnes xo^oxai, Quae autem fuit causa, cur ipsi duci arcum poeta 
negavit? Num forte Aiax talis in auditorum mentibus vivebat, 
ut sagittarium depingi eum posse desperaret? Scimus poetam, 
cui debemus versus B 529 sqq., apposite perhibuisse heroem 
hasta non arcu fuisse instructum: 

iXlyog (ihv sriv Xtvo^wQri^^ 
iyxstri «J' inlnaaxo UavsXXrivag nal Mxaiovg, 
Hastatus igitur et Xivo^mQti^f quales erant Adrastus {B &80) 
ceterique Argivi (Certam. Hom. et Hesiod. 569), Aiax minor 
depingebatur. Alius vero erat, melius qui armis suis cum Locren- 
sibus sagittariis conveniret, nempe Teucer Telamonis filius 
nothus, maioris Aiacis frater T6|a)i/ H fsiSmg. Quod ad Aiaces 
attinet, hac quoque in re inter se conveniunt, quod uterque 
semper fuit hastifer. 



DE AIACB. 17 

Interdum sic arcte coniuqcti sunt, ut revera uno ore loqul 
videantur. E. g. M 265 sqq.: 

&li(qpoti^fo d^ AXavxB Hslsvttdovx^ inl nvifymv 
ndvTOC^ iq^oit^^ttiv (livog dtqvvovteg lixai&v, 
alkov (ASih%CoiC*^ akXov CteQaoici J-ineca^j 
^vsCtuovj 8v tiva ndyxv jkc^%i}$ (is^iivta fldouv' 
„& 9/Aoi, Hoystmv etc. 
Sequitur vs. 277: 

&g TC& ys nQoPiPavts fiixriv &tQvvov lixai&v. 
Potestne arctius? Posse negas, at superat poeta tuam exspec- 
tationem. 
P747 Aiaces conferuntur una cum rupe, quae fluminis arcet aquas : 
AXavt Idxoi^yitfiv^ &g ts nQOiv hxdvsi CimQj 
Sg ts nal lq>^lii(ov notafA&v iXsysiva ^is^ga 
tcxsij ag>aq 6i ts n&ai ^oov nsilovis tl^tfCi 
nXdimv oidi ti (aiv c^ivsX ^yvHct ^iovtsg' 
&g alsl AXavts (idxfiv aviJ-sqyov onlacw 
TQmmv, 
Quinimo propius attendentibus non potest, quin risum moveat 
comparatio N 197 sqq. Leonem enim auferre capellam, quis 
miratur? Mirum igitur non fuisset, si alteruter Aiax hostem 
secum verrens cum leone capellam rapiente comparatus esset, 
vel si ambos Aiaces cum duobus leonibus victimam maioris 
staturae quam est capella secum trahentibuSy bovem puta, 
contulisset poeta. Quid vero fecit? Ambos Aiaces duobus cum 
leonibus confert, qui simul unam absportant capellam — capite 
nimirum et caudal 

&g ts dv alya Xiovts xvv&v Cno %aQX(xQod6vt(ov 
aQndiavts q>iQfitov iva foantiia nvnva 
iiff^d'^ inh^ yaltig fista yaiiqfTjXyCiv Iji^ovw, 
&g §a tbv i^^o&^ Ixovts 8vw AXavts xoQvCta 
tsvxs^ icvXrjtfiv, 
Animadverte ultima verba: iq>69^ f^j^ovTc lavXrittivl Quo modo 
id perpetrarint non facile hercle explicaris, Quanto melior com- 
paratio, quae exstat r 28 sqq.: 

Vt^BTHEIM. 2 



^ 



18 • DB AIAOB. 

&g re liav ix&qri (JLeydlcj} inl aAfian xyQiiag 

eiqnav ^ tkceg)ov tieQabv ^ ayqiov alya etc. 
Neque fugit scholiastam res perridicula; annotavit enim: 
„oi aviifiaxoHatv &lXriXoig Xiovxeg'*l Nonne potius dicemus poetam 
idcirco imagine fuisse abusum, quia Aiaces divellere neque vellet 
neque posset? 

M 343 sqq. Menestheus Atheniensis ad Aiaces mittit hisce 
verbis: ^praestare auxilio si veniant ambo, sin fieri nequeat, 
solus veniat Aiax maior, sed secum agat Teucrum sagittarium." 
En venit unus Telamonius, at 

J-oi TeiiKQog &fi fie naaCyvrixog xal STtaxpog, 
Teucer igitur hoc loco pro Oilei filio latus tegit Telamonio. 
Quis vero tertius una progreditur? Atheniensis nulli secundus, 
y regio e sanguine creatus, Pandionl Cur autem eos cdmitetur, 
non facile conieceris, Fert nimirum Teucri arcum I 

Uavdlmv TevKQov ^(piqe nafiTtvXa x6^al (M 372) 
Hic certe exclamas: „6 xo^oxrig iomev od c^mqhv q>qoveiv*\ qui 
arcum post se ferre iubeat Atheniensem loco nobilissimo natum. 
Sed quid Teucer ipse, Teucer sagittarius, ferebat ut satellite ei 
opus esset? Frustra rogas! Prorsus supervacaneus Pandion ille 
videtur, qui quantocius hinc facessat! At unde irrepsit versus 
iam ab Aristarcho ytaxm^eXifSfiLivog'} „Der Name Pandion zeigt es: 
er ist eine attische interpolation". (Wilam. Hom. Unters. p. 245). 
^ Itane vero?exclamas. Attici igitur clarissimum regem, dummodo 
in Iliade locum haberet, Teucro x& xol6xi^ servire perpessi sunt? 
Vix credibile videtur. At sic voluerunt Eurysacidae, qui post 
Salaminem captam Athenis magna gloria fruebantur! Talemne 
igitur pptentiam obtinebant Eurysacidae in urbe, quo advenae 
venissent, ut x&v aixox^ovmv regem, non heroi suo eponymo, 
sed Teucro serviisse canere possent? Atque id cum Pandion ipsa 
in arce ^o&ov possideret (Paus. I, 5, 4 cf. ludeich Topogr. p. 255), 
Teucer contra ne statuam quidem habuerit? Monemus inter- 
polatorem versu M 372 maluisse Pandionis gloriam detrectare, 
quam illam Teucri augere. Maluisse, at non potuisse, namsiquis 
alius Pandion apud posteros cultu floruit. »Dem Andenken dieses 



DE AIAOE. Id 

Heros galt das attische Staatsfest der Pandia (C.I.A. U 554 b) ; 
wir kennen auch seinen Priester, seine Statue auf der Burg 
und das Heiligtum in dem die attischen Phylengenossen ihren 
Eponymos verehrten" (Toepffer Attische (Jeneal. p. 162 2Anin,) 
Quid igitur? Interpolatio attica non est? Est, sed quae aliud 
quid spectabat quam Atheniensium dedecus. Observat Pausa- 
nias I, 41, 6: „ri(Aag Sh xal iv xy jtolBi itaqa Meyaqimv l%et". 
Honorabatur igitur Pandion ab iis quoque e quorum regione 
Athenas venerat. Num forte interpolator lacessere voluit 
Megarenses? Nam in Megaride Ttgbg d^aldaafi (ivfina icxiv Pan- 
dionis iv H^tivag Al^vlag KaXovfiivco CKOTtiXG). Novimus hanc 
Minervam marinam, cui Cassandra ab Aiace abrepta preces 
suas submisit, 

jtoXXa dii Bovdeiav At&viav K6qriv 
agmybv aiSd^aaa raQQO^ov ydficiv (Lycophr. Alex. 359); 
sedeadem fuit Aethyia, quae dissipavit (Jraecorum classem Aiaci 
irata. Petivit igitur, si quid videmus, interpolator iussu Philai- 
darum et Eurysacidarum simul cum Megarensi Pandione Miner- 
vam Aethyiam, cuius socium (nam Pandion stabat iv Al&vlag 
axoTtiXa}) Teucri ^sqdTtovta faceret. At, si atticus fuit interpolator, 
nonne eodem telo, quo Megarensem petebat deam et heroem, 
suos ipsius laesit cives, quoniam, ut supra vidimus, Pandion 
Athenis quoque magno gaudebat honore? Minime, dummodo 
statuamus versum M 372 ante Clisthenis aetatem in Iliadem 
esse illatum. Cur, rogas? Quia, ut Toepffer iure observavit, tam 
Pandion quam Aegeus initio nullum locum in atticorum regum 
serie obtinebant, sed filiorum eorum causa introducti sunt. „Sie 
sind erst in Folge der politischen Massnahmen des Kleisthenes 
enger mit dem altattischen Sagenstoff verschmolzen worden 
und danken ihren Buf den nach ihnen benannten staatlichen 
Institutionen" (p. 162). Qui igitur ante Clisthenem Pandionem 
petebat, minime lacessebat Athenienses, a quibus Pandionis cultus 
forte adhuc erat alienus. Philaldae autem iam prius, ante Pisistra- 
tum, Si audis Plut. Sol. 10, ^ax&Kr^aav iv BQavg&vt xal iv MsXiTy. 
Quae gens, simulac Ciisthenis diebus Pandionis nomen Athenis 



20 Dfi AIACE. 

inclarescere coepit , tam hunc heroem quam Minervam Aethyiam 
atque Megarenses aggressa est cantando: 

Ilavdimv Tsvkqov (piqs xafiitvka xo^al 
Qui versus igitur circiter annum 510 in Homerum interpolatus 
docet; Philaidas quoque ab Aiace maiore oriundos minorem 
Aiacem minime neglexisse. Huius enim causa Megarensium 
deam (Paus. I, 5, 3) petebant. 

lam vidimus Aiaces et Teucrum N 313 uno versu esse 
coniunctos. Operae autem pretium est totum exscribere locum, 
ut melius appareat, quam arcte coniunctos sibi finxerit poeta 
hos tres heroes. Observa, qui in unam personam coalescere 
videantur : 

Avcivxiq T€ 6v(o Tsviiq6q %^oq aqicxoq j/ijai&v 
xo^oCvvr^^ &ya^hq 6s nai iv CxaSly icfitvrj' 
^ot fiiv (Hectorem) aStiv ikciovCi xal iccvfiivov jtoXifioio. 
alnv fot iccstxaiy fidXa tcsq iisfia&xi iidxsc^atj 
Kstvmv viTcriCavxt (livoq nal xsiqaq idnxovq 
vfiaq ivmQTJCaij Sxs fc^ aix6q ys Kqovtav 
ififidlot ai^ofisvov Salbv vqscct 9'O'^Ci, 
AvSqI Si K oi J-st^sis fiiyaq TsXafimvioq Ataq^ 
oiSi K AxiXXiji §ri^rivoQi xtogiqCsis 
iv y aixoCxaSly. 
Minime inferiores partes Teucer noster in Iliade agit. Saepius 
cum Hectore proeliatur. 281 sqq. Agamemnon houoriflce 
eum alloquitur, vel, quod plus est, praemia secunda Troianis e 
spoliis se ei ceteris Achaeorum nobilissimis posthabitis cessurum 
essO; declarat. 

281 TsvKQS fptXri %sq>aXii^ TsXafiiAvi.s^ notqavs Xa&v 

282 ^dXi olfroog, aX xiv xi tpdoq AavaotCi yivrjai 

283 Ttaxqt xs c^ TsXafi&viy 8 tf' ixQSfps xvx^bv sovxa^ 
285 xhv %al xr^X^^^ I6vxa iv%Xstriq iitt^ricov, 

Col S^ iyia inJ^sqiw^ &q %al xsxsXsCfiivov tCxai' 

at xsv ifiol S<py Zsvq x alyi6xoq xal Ad^rjvri 

FtXtov i^aXand^ai ii Kxtfisvov TtxoXts&QOv 

Ttgmxcj) xoi fisx^ i(ih itqsc^riiov iv %sql ^riCa. 



DJS AIAG£. 21 

Unum omlsimus versum nempe 284, quemreiecit Aristarchus: 
xor/ 6e v69ov ittq iovxa ^KO(il6Caxo J-o5 ivl ^oUto. 

Hoc autem versu reiecto evanescunt ex Iliade Teucri vo^elag 
documenta. Tamen non dubitamus, quin sit reiciendus. Uxori 
enim laudi sit nothos liberos eodem loco quo suos habuisse, 
patrem contra tbv v6^ov J^& ivl foUm no^laac^ui, quid mirum? 
Laudibus afficitur a poeta Theano, quae marito suo icLqiio^ivri 
nothum filium simul cum suis liberis nutrisse dicitur (£ 70 sq.). 
Quod vero Telamoni laudi vertit vs. 284, tunctemporisfaciebant 
patres omnes. Dabimus exemplum. 

Poeta, quis nescit, nullam facit inter Graecorum et Troiano- 
rum mores discrepantiam. Affluebat Priami regia nothis liberis. 

Andromache in Euripidis fabula Hectorem sic alloquitur 
(Andr. vs. 244 sqq.): 

col %al l^vvviqmvj st n ce CfpdXkoi KvTtqig 
xcri iiaCtiv i^dfi JtoXXaKig v69oiCi. Coig 
inic%0Vj iva cot firi6hv iv6olif\v ni%q6v. 

Quid igitur sibi vult vs. 284, si nil peculiare habet Telamonem 
filium suum nothum domi educasse? 

Poeta Teucri vo^ilav non novit. M 872 Teucer vocatur Aiacis 
%aclyvrixog Ttai STcaxqog i. e. frater et quidem eodem patre natus. 
„Kaclyvfixog is a general term covering fraternity on either side 
and is specialized by the addition of onaxgog.'* Sic recte Leaf 
ad A 257. 

439 sqq. hoc modo Aiax Teucrum alloquitur: 

TevTcqe ninov^ iii v&iv &ni%xaxo niCxbg ixaiQog 

MaCxoQtSfig^ ov v&t Kv^riq69ev tvSov tovxa 

^tca (plkoiCi xoKSvCtv ixlofiev iv fieyuQOiCi, 

Antecedit versus: Aiag S^ iQQlyrice nacfyvrixov Si nQOCrivSa, 

Quid? Fac alios duos heroes, sed qui tibi ignoti sint, talia 
inter se loqui, ecquid dubites statuere esse eos fratres uterinos? 
Non opinor. Adde Hesionae nomen nusquam apud Homerum 
inveniri, Teucrum appellari J^ava%xa (W 859), Herculis expeditio- 
nem Troianam, cui interfuit Telamo, legi quidem in Homero, 
ped in Jllo epfsodio, quod Pethius (Neue Jahrb. 1901) optimo 



22 DE AIACB. 

iore pro certissimo interpolatioDis ezemplo habuit. Nom quid 
aliad hiace perpensis statuendum videtur, quam Teucri ro4^iUtv 
ignotam fuiase poetis, qui Hiadem composuerunt? Tam Teucrum 
quam Aiacem fllium Telamonis habuerunt genuinum. Tiltim»- 
ptog iis fuit uterque. Unde terrarum proYenissent, accuratius indi- 
eare omiserunt, nedum de matre quicquam sint prolocuti. Sed 
non omiserunt obser?are Teucrum sub Aiacis clipeo latere 
soUtum fuisse, ita ut hi quoque heroes velut unus fierent. 
E.g. S 267: 

'^^ 4' a^' in JlavTog odml TdMfmvMuo 
vel 

aixkq 8 aixig liavj naig Aq inh ^fiftiq Uv^iu 
tlg ASavd^' o 61 fuv aa%B i%ifvipaO%t (pastv^. 
Ex omnibus igitur locis homericis supra allatis ac inter se 
comparatis hoc sequitur: Aiaces et Teucrum triadem esse ita 
comparatam ut minor Aiaz a maiore secerni nequeat neque 
Teucer a maiore. Aiaces praesertim quasi ex uno heroe discretos 
dixeris. Neque tempus, quo coniuncti essent, multo homericae 
aetati antecessisse, vel inde suspiceris, quod, cum minor Aiax 
nunquam non Locrensis vocetur, maior duobus locis interpolatis 
exceptis nondum in Hiade propriam sibi invenerit patriam. 
A minore avulsus regione natali relicta frustra novam quaerit 
sedem. B 557 modo et H 197 sqq. heroem e Salamine originem 
duxisse affirmat poeta. Utrumque vero versum interpolatum 
esse certatim contenderunt critici tam antiqui quam hodierni. 
Primus, qui testatus est H 197 sqq. notos sibi habuisse, fuit 
Pindarus Nem. II 13: 

Tucl iiiiv a 2ala(ilg ys ^gijpai g>mra ita%axav 
6vvax6g, iv Tqoia fiev ^E%- 
rm^ Aiavrog aKOvCev. 
Quod ad B 557 sq. attinet, e verbis Strabonis (IX 394): „oi 
fiev ovv ji^fivatoi toidvrijv riva C%ritlfac9ai (laQzvQiav naq* ^O^riqov 
doKoHCiv ol 6e Meyaqeig &vrinaQm8f^Cai airoig o^rmg' 
Aiag S* 1% £aXafitvog &yev viag IW re noXl%vrig 
eK r AiyeiQOvCCrig Nicairig re Tqinoiciv t5*', 



DB AIAGE. 23 

apparet B 557 sq. natos esse e parodia. Quid vero sit naQGtSsiv 
docet scholium ad M 175. Est versus: 

aXloi d^ ifitp SXlinCi ii€c%riv ifiiiovio nvk^jjCiy 
annotat scholium: „7taQ(pSfiTai, h Toa 

allot S^ i(iqy ofU]j0( f^<^X^>' ifiaxovxo vieCCi (scil. VS. O 414)» 
Ttqbg Ttolag SiTCvXag ifiixovto? oiSina yccQ Sia§e§i^7caCt rj^v tc^^^ov!" 

Quid hic valet nagmSetv? Nempe fietatpiQetv i^ akkov elg &kkov 
tonov, nil amplius; nisi quod unum alterumve vocabulum forte 
mutandum erat. Sic in comoedia nagtpSeiv vocatur, otav i% 
tqayaSiag inetevex^^ 6 cttxog (Schol. Ar. Ach. vs. 8). SicAthen. 
YIII 364 B sermo fit de verbis &neq nivta i% t&v elg 'HcloSov 
ivatpeqoiAivmv iieyikmv ^Hotmv vmI '^qymv nagmSi^tai i. e. translaia 
sunt. Sic et alibi ctlxoi naQtpSovvtai, i. e. transferuntur atque in 
recitando superioribus versibus adiunguntur; saepius ut risus 
moveatur auditori, at non semper, praesertim ubinon decomoedia 
agitur. Nam, quae causa iocandi esset in veisu M 175? Statu- 
amus igitur in scholio ad il^ 175 nagciSeiv valere transferre 
ceterisque versibus adiungere (naQ — d)Suv), vel ut brevius signi- 
ficemus : interpolare, Utrum vero ex ipsa tua mente an ex alio scrip- 
tore novum additamentum petieris, nil refert : interpolas. Athenien- 
ses igitur ad vs. B 556 naq6Sovv, i. e. addebant versus non ex alio 
auctore translatos, sed e suis ipsorum mentibus in Iliadem illatos : 
AXag S^ Ix Uakafitvog &yev Svo nal Sina vrjag 
^CtfiCe S^ aymv iv H^tivalfov iCtavto g>ikayyeg. 

Megarenses autem ivtmaQoiSovvj i. e. ut Atheniensesrefutarent, 
(ivti) interpolarunt versus, quos et ipsi sua e mente in Iliadem 
transtulerunt: 

Aiag S^ i% Hakafiivog &yev viag S% te noklxvrig 
1% t AlyeiQovcCfig NiCaltig te Tqm6Sfov te. 

Debentur hae interpolationes saeculo sexto. Poetae hymni 
Cereris notum ftiisse vs. 558 censuit Platt. Quare? Quia h. Cer. 
vs. 384 incipit a verbis 'ctrice S' &y(ovl Haud validum argu- 
mentum. Sed quid lucramur? Nam tempus, quo ille hymnus 
factus est, minime constat. Fickius, Baumeister saeculo sexto 
b^mnum attribueruntl 



y 



24 D£ AIACB. 

Omnibus autem controversiis omissis, id nullus non criticus 
hodiernus concedet B 557 sq. esse obelo notandos. 
y Apud Homerum igitur Telamonii de patria constat nihil. 
Gonicimus heroem Locride, ubi cum Aiace minore coniunctus 
fuerat, relicta, novam sedem nondum tum repperisse. Uterque 
enim Aiax e Locride provenit, ubi et Teucer erat natus, ut infra 
exponere conabimur. Nunc salis sit observasse Locrenses, qui libro 
iV arcubus armati procedunt, procul dubio initio habuisse ducem 
eodem modo instructum ut, e. g. (PfAoxri^Ti^g to|o>v Ih J^ei8&g 
praeerat copiis tS^mv iif fuH^i J^ttpi (iccxta^ai (B 718 sq.). Quis 
autem melior horum Locrensium fuisset dux quam Teucer 
6 ro^6Ttig? 

Monuit Dsener in libro, qui inscribitur ^Dreiheit" triadem 
plerumque e duade, illam vero e monade esse ortam. Quod ni 
fallimur hic quoque obtinuit. Vixit, opinor, in Locrensium 
mythis Aiax quidam heros strenuus Herculi similis, qui clava 
vel hasta instructus suos defendebat. Sed, ut Hercules quam- 
cumque ob causam clavam mutavit cum arcu, sic venit tempus, 
quo heros Locrensis e hastifero vel clavigero fiebat arcitenens. 
Goniectamus factum id esse, qua aetate Apollinis cultus in 
Locridem ingressus antiquiorem terrae venerationem paulatim 
repelleret. Heros enim, qui hucusque habebatur terrigena, tunc 
Apollinis veniebat sub auspiciis, fiebat ut deus ipse To^oxrig. 
Duarum religionum sibi oppositarum discrepantia perfecit, ut 
heros, qui hucusque fuerat uniformis, exinde duabus sub formis 
prodiret. Quamvis autem tali modo exstitisset heroum ^duas", 
fiovosiSoHg eius originis vestigia servabant poetae, ita in acie 
eos coniungentes, ut arcitenens alterius sub scuto latere soleret. 
Mox colonos emigrantes secuti ad sinum venerunt Saronicum. 
Ibi heros hastifer popularibus in carminibus gloria rerum crevit 
patremque adeptus est divinum Telamonem; eodem patre frue- 
batur socius eius ro^oxrig, qui fortasse a stirpe tvk (treffen) 
proprium accipiebat nomen: Tctix^ov. 

Qui vero homines in Locride remanserant heroem hastiferum 
antiquo suo nomine colere pergebant, licet cum Telamppio 



D£ AIAGE. 25 

comparatus tam statura quam factis videretur minor. luxta 
hunc quoque ibi colebatur socius arcitenens, cui a stirpe (itS 
(leiden) dabatur nomen Miimv (B 727). Sic noti erant ^iiccg Tslcc- 
pLmviog et TeiiKQog in regionibus sinu Saronico conterminis, Jiag 
6 fAelmv et Midmv in Locride, patria antiquissima. 'Ofcf/oii/autem, 
ut ipsa res fert, patre carere non poterat. Ita fiebat Oilei filius. 
Oileus vero ApoUinis appellativum erat, quo in Locride, ut 
demonstrabimus infra, hic deus invocabatur. Sed et Medon 
eodem patre utebatur, ut Teucer iuzta Aiacem maiorem TiXa- 
fuovtog dicebatur. Homines serioris aetatis Medontem et Teucrum 
pro v6f^oig, Aiaces pro yvtictoig habuerunt. Neque iniuria, nam 
si originem spectas, Aiaces veri erant terrigenae, Teucer autem 
et Medon recentiori cultui in Locridem introducto vitam debe- 
bant. Quinimo tantum hic cultus valuit, ut 6 iieimv quoque, 
licet e terra esset natus, mox Apollinis Ilei gnatus haberetur. 
Neque mirum videbitur, quod 6 fielatv, utpote qui in Locride 
remansisset, plurima originis suae servarit vestigia: bic igitur 
in Locrensium coloniis, tam occidentalibus quam orientalibus, 
in Italia et in Troade in rebus sacris locum suum obtinuit. 

Lectorum in commodum paucis indicavimus, quae in capitibus 
sequentibus fusius tractabuntur. Verebamur autem ne disputa- 
tionis nostrae tenor pro variarum rerum multitudine lectorem 
quamvis attentum effugere posset. Nunc vero praemonitus per 
varios casus perque tot discrimina rerum itineris certus argu- 
mentationem sequi poterit. 

Unum vero iam absolvimus: probavimus Homerum hanc 
ob causam ambos Aiaces fere semper in carmine epico coniun- 
xisse quod tunc temporis fama horum heroum originis nondum 
prorsus esset intermortua. Abierat iam 6 fisltmv e patria natali, 
factus erat Telamonius, sed nondum Salaminius habebatur. 
Natus erat Teucer, at nondum in Troade lucem aspexisse fama 
ferebat. Supererant documenta levissima, quae Locridem respi- 
cere cogerent. 



26 OE AIACE. 



y. De ratione quae inter Mlneryam et Aiaces intercedit. 

TJnaquaeque controversia e multis illis, quas complectitur 
quaestio illa, quae vocatur homerica, ita est comparata, ut qui 
difflcultatibus eius solvendis impendat operam, non possit, quin 
semper aenigmata excitet obscuriora. Sic responsum, quod supra, 
qua par est prudentia, dareconatisumuSymultifariasquaestiones 
novas, quae sua sibi responsa aegre desiderent, protrazit in 
lucem. Sic nunc agendum iBrit de re quadam intricata, quam 
supra attigimus, sed nondum ad finem perdusimus. 

Nam cum de Aiacis agebamus ixqmala iuxta omnia alia, quae 
de huius fabulae origine suspicati sumus, id quoque propone-^ 
bamus: Aiacem insania abreptum mortem sibi conscivisse; hinc 
vero mythologis necesse fuisse excogitare aliquam rationem, 
qua Aiacis mors voluntaria apte cum eius ar^ooa/a coniungi 
posset. Interroganti autem, quibus e causis profluxerit nefastus 
ille Aiacis furor, respondet tibi Galchas: «ex ira; quamin Aiacem 
conceperat Minerva". 

iA^ yiiq aixbv t^d^ iv 'lifiiifce (lovy 

Slag Mf^ccvag fifjvtg (Soph. Aiac. VS. 756). 

lam cum in eo esset iuvenis ut domo proficisceretur, patri 
ob filii superbiam anxio deosque respiciendos esse monenti, „mi 
pater"; responderat Aiax, «deorum auxilio vel pessimus quisque 
gloriam adipisci potest, equidem vero, nuUus licet deus me 
adiuturus sit, rerum gestarum me laude conspergam". 

Minervae auxilium ei praebiturae superbus acclamaverat : 
^aliiS; regina, melius succurreS; nostra vero a parte acies non 
perrumpetur". 

Eane superbia, quam vivide illustravit Sophocles, homericoab 
Aiace aliena fuit? In utramque partem respondentes discedunt. 
Mentisne superbae documenta dedit heros H 255 sqq., ubi Hec* 
torem compellat: ^nunc vero quales heroes tulerit Graecia 
invictos experieris"? Minime; locutus est e more heroum. Sic 
loqui solent of fiBya^vfioi. Audi modo Hectorem respondentem : 



DE AIAGJS. 27 

„0 Aiaz Telamonie, noli me despicere, nam ego quoque belli- 
carum artium sum peritus, Martisque choro initiatus sum." 

N 828 sqq. Aiax dod siDe omDi iroDia Hectorem hisce verbis 
ad certameD siDgulare provocat: „6ciifi6vis^ cxs6iv iX^iV*, cui 
TroiaDus ira ezardesceDs: „Alav &(ia(>xoJ^sitigy povyAis, notov 
sfsmsgV* Hic quoque a loqueudi ratioue iDter heroes solita 
discedit Deuter ; couferaDtur modo, quae AgamemuoD et Achilles 
sibi iDvicem iDferaDt. 

H 19^^19S( Aiaz suos adhortatur commilitones, ut pro salute 
sua preceutur: 

ikV &ysT S(pQ€t % iyh TroAsfi^ia xsiyj^a ivm 
T6g>(f ifisg ({^^ff^s Jd Kffovitovi favciKUj 
sequuDtur^verba vario modo iutellecta: 

19]f ^ Ciy^ ifp iiislmvy ivcr fi^ T(f&ig ys Tti^tovrai 

rih xffi ifAtpaiCfiVj insl oi uva iiififisv sfintig' 
^ oi yaff xtg (as ptfi ys ^snmv ifi%ovxa itt^xa^j 
oiii XI J-iiQity^ insl oii* ifii v^J-iid y ofixmg 
J-iknoiMci iv JSaXafitvi ysvic^ai xs x(fa<pifisv xs. 
Hos versus ab Aiacis moribus esse alieuos cum AlexaudriDis 
putaruDt recoDtiores dodduIH. ^NoDDe", ita rogatur, «herois cum 
indole coDgruit, postquam commilitoDes parva voce ut preceutur 
commoDuit, subito meute coDversa addere: «at per me licet aMa 
voce precamiDi; quouiam Dullum pertimescimus ueque uUus 
me vi vel arte bellandi repellere potest"? ^MiDime," respondet 
Wilamowitz, ^wer in frommem Sinne eh es zum schweren 
Kampfe geht die Qefahrten bittet ftlr ihn zu beten, der renom- 
mirt nicht, dass keiner ihm an Eraft und Geschicklichkeit tiber- 
legen sei." Bgregia verba. Monuit autem idem v. d. servandum 
esse versum: Ciy^ iip ifislmvj tva fiii T^&ig ys ni^mvxaij licet 
ab antiquis expungatur. Gavendum enim fuisse Aiaci ne hostium 
preces illis Graecorum apud deos nocerent. Proflteri igitur 
Aiacem se nullo modo lovis auxil^o carere posse, uti par est 
proflteri eum, qui modo socios ut pro se precarentur rogarit. 

Versus vero 197 sqq. servari non posse alia quoque ratione 
probari potest. Fac enim Aiacem fuisse hominem impium, qui 



28 DS AIAC£. 

palam declararet loYis auxilio carere se posse — Dam id profl- 
tetur, qui yerbis ^l xal iiMpaSifip sigKiiflcat sociorum suorum 
preces ad lovem pro sua salute submissas hostium votis deo 
gratioribus vinci fiEkcile se esse perpessurum — , quid post illa 
^i %al iiiL<pa6lfiv sequi debuisset? Mioime quod nunc sequitur 
iml oi xiva (sc. Troianorum) iUfiftsv liinfigt sed huiusmodi 
aliquid: «quoniam lovis auxilium flocci facio", graece: ^iml Jihq 
oin iliyi^n'*! Quare, cum verba ciyfj ^ i^fpaiiff¥ ^to%a$ lovis 
modo opem respiciant, utique recidendi sunt versus 197 — 199, 
quos versu 196' non perpenso male annezuit interpolator. 

Quo facto Aiax noster impietatis crimine prorsus absolvitur; 
immo flt heros, qui deos quam maxime observat, horum auxi- 
lium implorat, pius idem et fortis. Gontrarius igitur flt Sophoclei 
illiuS; cuius impia verba Mmervae moverant stomachum. 

Sin vero apud Homerum quis quaerit heroem, cuius indoles 
cum Aiacis illa Sophoclei (maioris igitur) congiiiat, revocet sibi 
in memoriam verba superbissima: 

'9^ ^^iJ-ixfln ^i&v (fvyifiiv fiiya Xatxiui ^aXaOOfig. 

Guiusnam sunt? Nempe Aiacis Locrensis. Paucorum autem 
verborum sed strenuarum rerum unicuique videbitur vir Aiax 
ille maior homericus. Sed quomodo ibi describitur minor ? 
Jlav, viiKog affiOTi, 7taKog>ifaihgj &kla xi navxa 
iiiiai M^ituvj 
ita compellatur ab Idomeneo in ^. Litigiosus est, superbus, 
fatuuSy ut credideris Locrensis indolem transisse in Telamonium 
Sophocleum. 

Minervae certe amicus neque erat Aiax Sophocleus, neque 
fiiit Locrensis apud Homerum. Gurrendi certamen ineunt Aiax 
minor et Ulixes (W 754 sqq.) Animadverte, quam sit poeta 
soUicitus, ut vivide describat favorem, quo Ulixes tam apud 
deam quam apud socios fruatur. Huic applaudunt, hunc cut- 
rentem benevolo incitant clamore. Aiacem vero quamvis prior 
permensus sit stadium Achaei accipiunt irridentes, explodentes. 
Quid rei est? In fimo bubulo collapsus dux Locrensium a Deu- 
O^Uone oriundus abit^ stercore obUtus taeterrimel Fotestne 



DS AIAGE. 29 

vilius? Quantum mutatus ab illo, qui una cum Telamonio ignem 
a Qraecorum navibus arcere conabatur! Quanto nobilior videtur 
Thersites prae hoc imperatore. Ne Irus quidem e certamine 
cum TJlixe inito discessit sic. Meliusne poeta significare poterat, 
quam invisus Minervae fuerit hic heros, quam despicatui esset 
cunctis Achaeis? 

Attamen nullam rapuerat Gassandram, nuliam violarat Hiner- 
vae aram. Neque tali modo locutus fuisset poeta libri ^, nisi 
conscius sibi fuisset, talia fore auditorum e mente. 

Observa autem maiorem quoque Aiacem hisce in certaminibus 
nullum auferre praemium primarium, vincere eum neque Dio- 
medem, neque Ulixem, nequO; quod pius est, Polypoetem Lapi- 
tham. Quinimo tertium quoque e triade, Teucrum in arcus 
certamine minore praemio dignatur poeta. 

Fortuitone haec omnia? An ingrata Minervae trias fuit 
nostra? Conferamus alium heroem; qui iisdem in certaminibus 
libro ^ descriptis praeter triadem nostram habetur ludibrio. 
Volumus Epeum. Yincit quidem Euryalum pugilatu, at id certa- 
minis genus victori non nisi mediocrem poterat afferre gloriam. 
Periculorum; dolorum acerbiorum est plenum. Quaenam sunt 
praemia? Mulus et poculum nullo opere caelato insigne. Hisce 
cum praemiis confer illa, quae luctatoribus proponuntur : T^/»oda 
6vnii%&§oiovj yvvaiTca xecca^oipoiov. Apparet quantum prae ceteris 
ludis sorderet pugilatus. Barbarorum scilicet videbatur oblecta- 
mentum; victor autem barbarus. 

Ecce autem ad aliud certamen socios provocat Achilles, ad 
6iaKo§oXiav, Surgunt Polypoetes Lapitha, Leonteus Lapitha, Aiax 
Telamonius, Epeus. Victor evadit Polypoetes. QuidautemEpeus? 
iidiig S' icxavxo^ c6kov S* sks diog 'Ensibs, 
ijKS 6i div^Oag' *yikaCav S^ inl ndvxsg MxaioL. 

Ridendi causam non addidit poeta, at opus non erat. Intelle- 
gimus Stov illum Epeum, quem supra cognovimus fuisse: „the 
representative of brute strength" (Leaf), qui omnium primus 
arripuerat discum, motibus agrestibus, iactu indecoro et infelici 
movisse cachinnos. 



80 DB AIACK. 

Agrestis igitur, axmSmog, prodit iUe Epeus, eponymus Epe- 
orum Elidis incolarum antiquissimonmi, quos cum LocreDsibus 
arcte fuisse coniuDctos docet Piodarus, docuerat iam Homerus 
loco DOtissimOy ubi udo versu cooiuDguDtur 

Aoxffol nal <I^um mai ^iiifLoems ^EatuoL 

Atheoaeum si audimus (X 456 F), Epeus aliquaDdo ^d^oq>6QH 
roig Hx^Matg asiuumque eodem offido flmgeDtem vocabaDt Epeum. 

Tam Epeus quam Aiaces MiDerYae fEiYore miDime gaudebat. 
LocreDses igitur et Epeos mythos quosdam habuisse, quibus 
iuimicitias iDter deam et heroes suos epouymos exercitatas 
explicaroDt, faciie statueris ueque mirabimur audieutes hoc odium , 
quod ad Aiaces attiuet, iam exstitisse iDter MiDorYam atque 
illum Aiacem primarium, e quo triadem Locreusem origiDem 
suam duxisse supra couiecimus. Nam iterum mouemus utriusque 
herois morum asperitatem, ue dicamusarrogaDtemmorositatem, 
Yel a Sophocle yoI ab Homero cum emphasi quadam tractatam 
fuisse; io ea sola fuisse positam utriusque herois peruiciem. 
Unde DOD abs omDi Yerisimilitudiue effeceris t^v xov AXttvxog %al 
A^rivag ineif^iiav^ quam posteri e Cassaudrae raptu explicare 
coDati suot, altius esse peteodam. Lateot eius radices io ipso 
solo Locrensi. 



TI. De MiDerTae iu Achaeos ira. 

Nunc ante omnia agendum erit de Odysseae quibusdam locis, 
ubi poeta de MinerYae in ^chaeos ira, de reditu iofelici Achae- 
orum, de huius reditus causis, de loYis consiliis post Troiam 
captam in Qraecos statutis paulo confiisius loqui Yidetur. 
Ac primum eYolvamus y, ubi legimus haec (vs. 130 sqq.): 
aixa^ iitel IlQiafioio noXiv Simi^aafuv otTT^v 
nal t6x€ Sii Zeig Ivyqbv ivl <pQ€<sl *(ifjSsxo vocxov 
jiQyetdto* iytel oi xi vo^^fioveg oiSh Sl%aioi 
Ttdvxeg eCav. 



DB AIAGE. 81 

. luppiter igitur, cum Graeci minime sapientes, ius et fas parum 
observantes sibi viderentur, reditum iis parare perniciosum sta- 
tuit. Neque iniuria iratus erat deus optimus. Nam primum 
contra onine ius et fas ad eam contionem, ubi de reditu verba 
facere volebant, Atridae convocarant milites ig riiXiov KaradvvTcc. 

Milites autem ducibus suis haud meliores venerant ebrii, 
dissoluti. Quid mirum eos discessisse multa post convicia, rixan- 
tes, J^nxy ^scTteciri, noctem transegisse discordes mala omnia 
sibi invicem imprecantesl Quod initium malum peiora porten- 
debat. ^BJnl yag Ziig i]^rvs ntjiia xcrxoM)! 

Hactenus perspicua sunt omnia. Sequitur autem hoc: 

tco (itrjiiaxi) C(pmv TtoXisg naniv olxov iTcicitov 
fiijviog i^ iXofjg yXavKfomSog dP(>iiioitax(ffig 
rj r' Sqiv jixQstdiiiai fi€t &fig>oxiQoiCiv i^TjKB, 

Quid? Non suas sed filiae suae inflictas iniurias ultum ibat 
luppiter? Graecine igitur iam ante contiontm in Minervam 
peccarant? Sed quid erant ausi? Altura Homerus servat silen- 
tium. Vergili autem memor citabis: ^Unius ob noxam et furias 
Aiacis Oilei!" Nempe Aiax Cassandrae vim inferre eratconatus, 
laeserat Minervae aram, quo refugerat virgo, non metuerat 
ipsum numinis simulacrum. Tum veritus ne a Graecis ob male 
flcium offensis lapidibus obrueretur heros fugerat . . . .quo? Ad 
eandem aram, quam modo violarat, auxilium sibi implorans ab 
eadem dea, quam, si quis alius, laeserat. Atque hanc ob causam (^^* 
heroem defenderat Minerva ab Achaeis minitantibus, sed iram 
suam verterat in populum, qui iura eius non observala in sce- 
lestum Aiacem vindicare volebat. "Enuxa inonXiovaiv oi '^EXltiveg 
xal (f^OQav aixotg *§ H^r^va %axa xh niXayog fitixavaxai — sic legi- 
tur in Iliu Perside. 

At, hercle, ubi hic sana ratio? Insanientis talia sunt! Plec- 
tuntur Achivi reges si delirant! Concedo. At defenduntur a 
deis delirantes illi principes, quorum ob scelerapopulusplectitur? 
Plectitur populus dum numina laesa contra regum insaniam 
tuetur? Plectitur, cum reges salvi abeant? Quis talia concoquit? 

Sed removeamus argumenta ex Iliu Perside petita; quae 



^ .r.^'^ 



32 DB AIAGS. 

argumenta confusa et intricata videntur, quoniam cum narratione 
homerica simplici, ut apparebit, et pellucida coniungere conan- 
tur novam fabellam, qua ritum quemdam Locrensium ezplicabant 
posteri. Homerus enim iuxta lovis iram ob Graecos superbien- 
tes et nefarios commotam; aliam novit iram a Minerva in 
Danaos conceptam, Aiacis vero scelus non novit, neque Cas- 
sandrae raptum, neque Aiacem a Graecis petitum lapidibus. 
Omnia quae Aiacem virginis raptorem spectant Persidi deben- 
tur, nam in ea primum, ut videtur, ritus Locrensis priscus et 
solemnis formam induit poeticam. Nitebatur, ut infra videbimus, 
hic ritus illa ipsa discordia inter Minervam et Aiaces exercitata, 
cuius vestigia in Homero detegimus; vigebat forte iam ritus — 
at non in Troade — aetate homerica; at nondum poeta epicus, 
quae fiebant solemnia, poeticis inventis illustrare temptaverat. 

In Homero vero reperiebatur lovis ira in Graecos abeuntes, 
inel 06 rt vori^ovsg oiih 6lnatoi 
Ttavteg laav ! 
quibus verbis (adUm et avoi^r^o) poetam indicasse scelus Aiacis 
&v6atov, nullus credo affirmabit, ne is quidem, quem haud fugit 
ric itpQodlcia interdum attice indicari voce cevo^rcDv (Ar. Nub. 
vs. 417; Schol.). 

Iterum huius irae fit mentio y 160 sqq. : 

ZBvg S^ oinm ^^tideto vocxov 
CiixXiog^ og §^ igiv S)QCe xaxi^v ijtl 6bvxbqov aixig. 

Sed, ut iam observavimus, iuxta hanc lovis iram vindicias 
novit poeta alterius numinis cunctos in Graecos exercitatas, 
nempe numinis Troianae arcis tutelaris, quae licet esset victa 
victores salvos abire non sinebat quaeque iiriviog 1| 6kofig 
egiv MrQstdriCi iisx &iig>oxsQoiCiv l^tiKS. 

Yocatur quidem hoc numen a poeta ylAvitmmgj dpQtfiojtaxQti 
M^riva, sed fere supervacaneum videtur observare hanc Minervam 
prorsus diversam fuisse ab illa, quae Achilli, Diomedi, Ulixi 
iterum atque iterum contra Troianos opem tulit. XJsurpat illa 
^ngofiaxog Pergami" nomen alienum, usurpat in libro recentioris 
aetatis (Z) templum, quod homerica certe aetate in arce non 



t>B AtAOE. 83 

habuit ; quinimo infeliciter fere a poeta vocatam eam esse Miner- 
vam dixeriSy nam si aptiore nomine ex Olympiis petito Troiae 
deam tutelarem appellare voluisset, quamnam deam melius iuxta 
ApoUinem in arce posuisset quam Dianam. Quod revera poetam 
non fugity nam ubi Apollo Aeneam 

&itaT6Q9Bv 6(ilXov '•^^xev 
IleQyccfim iv ft^^, o^t J^oi (non Minervae) vtiog y itixvKxo^ 
fl xoi xhv ArixA xs xcrl '"AqxefAtg lo%iaiqa 
iv fiBydXo) &8vx(p &Kiovx6 X6 *Kviaiv6v x6, (E 446 sqq.). 
Illa autem dea, cui Aiaces invisos fuisse dixeris, minime 
erat Pergami patrona, sedipsorum Graecorum defensor, novQti 
Jibg alyioxoto, Non i^ ^vcinxoXig sed '^ }iXaXii0fi6vrilg. 

At fors tulit ut ^ ^valmoXtg quoque vocaretur Af^riva, quinimo 
UaXXag A^rivri. Sic a 326 sqq., ubi iterum ira memoratur qua 
dea victa victores abeuntes lacessivit, hisce verbis utiturpoeta: 
S* (Phemius) JAxai&v v6axov asids 
Xvyqbv, ov ia Tqolrig imxelXaxo IlaXXag H^rivri. 
Haec peculiarem causam non habebat, cur vehementius quam 
in ceteros Acbaeos saeviret in Aiacem. Audi modo poetam 
8 502 sqq.: «mortem, qua tot milia in mari perirent, effugisset 
heros, nisi contumacia sua iram Neptuno movisset: 
xal vv %6v ^Ktpvys x^^a 

sl (lii imQq>laXov S^iitog 6%§aX6 %al fiiy &a6^ri' 
'qo^ Q i/exijTi ^6&v fpvyifiev fiiya Xatxfia ^aXdaCrig. 
xov Ss IloaetSdoiv fisydX^ iaXvsv aidiqCavxog' 
aixl% ijtetxa xqlatvav iXAv x. x. A." 
Cum vero Pergami dea tutelaris, Miner va appellata, a posterioribus 
poetis pro una eademque haberetur ac Minerva illa, quae a Graecorum 
partibus staret, post vs. 502« addi poterat xal ixf^6fA6v6g neq Hf^i^vy. 
Quae verba minime spectant scelus ab Aiace secundum pos- 
teros in Cassandram commissum. Quod si quis negat, inspiciat 
modo E 107 sqq. : 

deTcdxco Sh n6Xtv niqCavxeg M^riCav 
foUai*' &xaQ iv v6cx(p li&rivalriv &Xlxovxo^ 
1] Cq>tv Sn&QC* av6fi6v xs xax&v xal xvfiaxa fiaxQd. 

VaRTHEIM. S 



34 DS AIACS. 

Videsne illud ora^ h v66t& JIOi}ycr/i}y HitowtOj quod opUme 
quadrat in Graecos abeuntes, qui victoria elati superbientes, 
ius et fas, ut docent y 130 sqq., susque deque habentes oi %i voiq- 
fioveg oiSh dlmaioi erant, quare a love, ut voluit poeta antiquiory 
aut a Minerva — patrona Oraecorum indignata, quam cum 
Pergami ' numine tutelari in Graecos irata coniunxerant poetae 
recentiores — puniebantur. Ta iv v66t& respicere Aiacis scelus 
nemo, credo, sibi persuadebit, neque deam, quae ob hoc scelus 
Alaci esset irata, hunc suas manus effugere sivisse. 

Qua re suo iure Strabo ad 6 502 annotavit: giuii ii^oiuvog n^Q 
yi^r^vrjC anavtav iig tb iiQbv aOipvfiavtmv aitaOiv If&^vuv". Quae Si 
legis, noli cogitare de Gassandra, nam in Perside, quae historia 
fusius de raptu agit, non omnes impios se praebent, immo, 
unus modo, cum ceteri omnes deae opitulentur. 

Quodnam vero ad factum spectavit Strabo? Goniecimus supra 
Minervam illam, quae vs. 502 memoratur, fuisse tam deam 
Pergami tutelarem Graecis iratam quam Oraecorum patronam 
horum ob impietatem indignatam; duas igitur deas a recenti- 
oribus pro una habitas. Talia Strabo putasse videtur. Graeci, 
si eum audis, abeuntes devastarunt templum Minervae vel laese- 
runt deae sacra, quae in arce erant. Est igitur ij Ttoliovxog &ed, 
quae abeuntes malis persequitur. Unde facile effeceris lovis 
iram in proficiscentes' fuisse antiquiorem quam illam Minervae. 
Hanc enim excogitari non potuisse, antequam Minervae quoque 
iuxta ApoUinem locus in arce esset tributus. 

Omnium vero consensu versus libri Z, qui de deae templo 
in Pergamo agunt, interpolati sunt. Describunt deam in suo 
sacello sedentem; illa vero statua, quam postea Novi Hii Miner- 
vae in aede fuisse docent nummi reperti, numinis erat stantis 
colum manu tenentis, tfjg 'EQydvrig. 

Occasione oblata, quasi in parenthesi, hac quoque de inter- 
polatione quaedam observare mihi liceat. 

Z non depingit ti^v ^Eqydvriv sed i^i/ AyiXdriv, Bellatricem. 
Causa autem exstat nuUa, cur Ilienses aetatis posterioris, quibus 
maximi esse deberet demonstrare oppidum suum fuisse Troiam 



UB AIACBS. S5 

antiquam, antiquiorem illam statuae formam — si unquam 
talis in arce stetisset — cum recentiore aliqua commutaverint. 
Immo, si statua sedens unquam revera in arce fuisset, tenaciter 
formam traditam servassent. Et cum ceteris in Uiadis libris 
nusquam Minerva intra Troiae moenia appareat, sed semper 
stet ab Achaeorum partibus, tute statuere possumus Troiam 
Uiadis — non dico Odysseae — omnino dea Minerva caruisse. 

At unde petivit interpolator Minervae imaginem sedentem? 
Nam abripitur quidem mens Athenas ubi, ut in Z flt, deae 
ninlog ofTerri solebat, sed Athenis i^ Ilokuig stans aspiciebatur. 
Quamquam igitur, quod ad vestem oblatam attinet, cultus in Z 
descriptus cum Athenarum illo convenit, statuarum formae 
prorsus differunt. Sed et altera oboritur quaestio, unde Uienses 
postea x^g ^EQyavfig petierint formam stantem colum manu 
tenentem. 

Erythris in colonia Atheniensium vetustissima Chio opposita 
Smyrnae in vicinia — quas urbes cum Homeri nomine coniunc- 
tissimas attendite — colebatur Minerva sedens colum utraque 
manu tenens (Paus. YII, 5. 9). Quoniam philologi hac quidem 
in re cum poeta hymni Apollinis faciunt, quod Smyrnam, aeoli- 
cam olim urbem deinde ionicam aliquid in Iliadis yeviaei fuisse 
putant, mirum non foret si interpolator ionicus imaginem 
Minervae sedentem petivisset Erythris. Colus quoque, quem 
Iliensium Minorva manu tenebat, hinc fortasse devenit. Imagines 
sedentes et alibi fuisse, puta Phocaeae, Chii constat; opinatus 
est Furtwangler (Rosch. Lex. I p. 690) Athenis quoque deae 
imaginem fuisse sedentem et revera narrat Pausanias (I, 26, 4) 
Endoeum Cretensem, qui imaginem sculpseratErythraeam, simi- 
lem quandam vovisse Athenis. Utraque autem quantum scimus 
caruit colo. Quodsi Loeschcke (A. M. IV 305) iure contendit 
Endoeum exstitisse medio saeculo sexto, neque iniuria conieci- 
mus imaginem Erythraeam interpolatori libri Z fuisse exemplo, 
inventus est terminus post quem versus interpolati in Uiadem 
sunt introducti. Endoei opera singulari arte fuisse insignia appa- 
ret e Pausaniae verbis (YII, 5. 9), ubi de imagine Erythraea 



36 DE AIAGE. 

habet haec: ^roDro ^Evdolov xt%vriv imx\ akkoig hexfiaiQOfU^a elvai 
%al ig tiiv iqyaclav 8Q&vreg^\ 

Nummi vero Iliemea incussam gerunt Palladii imaginem tam 
hasta quam colo munitam. In antiquioribus horum nummorum 
non agnoscimus palladiorum formam solitam. Minerva enim ibi 
non stat Ttoal ov|ii/3p/?i}x((0( sed procedit, non habet hastam ditiQ- 
fiivfiv sed in humero positam. Aetate demum imperatoria solita 
palladii forma in nummis agnoscitur (e. g. Imhoof-Blumer Gr. 
M. 627, 224 VIII 3). Tute statueris Troiae palladium, si quod 
Pergami fuerit unquam, a ceteris omnibus diversum non fuisse. 
Gur enim urbs antiqua ut aliae non habuisset palladium pedi- 
bus adductis ^odvov formam referens? Nonne legimus in Perside 
haec: „Aiax Cassandram rapiens aweipikxetai ri tfjg M^v&g 
Joai/ov"? Nonne [ApoUodori] quoque bibliotheca (III, 12 p. 143) 
describit palladium Troianum noal avfifiepriKbg, doqarv diriQfiivG) 
instructum, rikaKarri munitum? 

Novum igitur Iliura incolentes cum nummos suos imagine 
deae tutelaris ornare vellent, versus libri Z interpolatos non 
respexerunt, immo, palladii formam cum pedibus adductis 
ita mutarunt, ut liberiore motu dea procedere videretur. Supra 
autem statuimus deae imaginem sedentem revera Troiae nun- 
quara fuisse. Attamen, cum versus libri Z interpolati in 
Iliade locum invenerint formamque et famam huius deae se- 
dentis divulgarint, rogaris, cur Ilienses, qui Troiam antiquam 
habitare se gloriarentur idque procul dubio argumentis probare 
tentarent, Uiadis auctoritate uti noluerint, imaginem deae 
sedentem nummis suis non incusserint.v An verebantur, ne a 
ceteris Graecis redarguerentur hisce verbis: „argumentis utimini 
haud validis, nam versus quibus nitimini interpolati sunt"? 

Non credo, nam artem criticam in his versibus ne Alezan- 
drini quidem exercuerunt. Alia igitur causa, cur imaginem seden- 
tem noluerint, exstitisse videtur. Nam si usi sunt imagine deae 
stantis vel procedentis, non potest quin haec forma iis vide* 
retur antiquior. Praevaluit igitur Palladii forma rov ^oavov ex 
Iliu Perside nota. Et iure praevaluit, nam licet Palladii rapti 



DE AIACE. 37 

fabulara excogitatam esse a mythologis Argivis contenderit 
Chavannes, homines, qui post Troiam eversam locum habitarint, 
notara sibi habuisse Troiani palladii formam docet tam proba- 
bilitas et palladiorum usus divulgatus quam Troianus sacrifi- 
candi mos peculiaris. 

Hic quoque inter res in Z descriptas et veterrimum sacri- 
ficandi morem Troianum, aliunde nobis notum, exstat, si quid 
video, mira discrepantia. Nam ubi Hecuba Minervae in aedem 
venit — verum templum sibi finxisse poetam docet versus Z 298 : 
ryCi ^v(fag m^s BBavin KalXiTtccQyog — pollicetur 

6vo nai Siv,a ^ovg ivl vri& 
rjvidag Tini^xag [eQtvaifisv. 

Mactabantur igitur, poetam si sequimur, ipso in templo; si 
coram dea fiebat, ipsa in cella tecto adoperta. Quid vero docent 
nummi Ilienses? In arborem palladio oppositam boves attolle- ^ 
bantur, deinde ab homine cultro armato in arbore sedente neca- 
bantur mugitu suo caelites quasi advocantes. (Uion, DOrpfeld II 
;Beil. 63 N^ 68, 69). Qualem ritum respicit Plato Critias 119 E: 
„ov 6s skoisv t&v ravQaiv TCqbg xriv Crrjkriv %qo0ayay6vrsg nara %oqv- ^ 
fpi[v airf{g foqpaxTOv." 

Est, quod ab Troianis vocatur in quodam decreto, fi vo(iito(iivfi 
Kal TtdrQiog ^vala (Michel Recueil 525) ; sacrificandi modus peran- 
tiquus latitans in umbra temporum praeterlapsorum, atque hanc 
ob causam a Platone, ubi de Atlantide agit, veluti de prisca ^ 
civitate, data opera inter consuetudines relata. 

Palladium igitur quo praesente boves immolabantur sub divo 
stetisse verisimile estf minime vero, ut versus Z 298 sqq. docere 
videntur, 8ub aedis alicuius tecto. An est, qui conferat Herodoti 
locum VIII, 55: »IWt iv ry aKQonoh vijdg, iv r& ikaCrj rs nal ^^ 
&dclaaaa Evi'\ ita ut cella et arbor stans sub divo in Z quoque 
reperiantur? At arbor Atheniensis sacra erat ipsa, non erat 
adminiculum quod cultui inserviebat. 

Antiquisaimum igitur ritum aetate historica nondum fuisse 
intermortuum docent nummi supra laudati. Hoc ipso loco, ubi 
nunc habitabant^ aliquando alio modo saoriQcatum ess^ dea^ 



88 DE AIAGE. 

sedenti scire quidem poterant Ilienses ex Iliade, attamen hoc 
modo tacite praetermisso ad antiquissimum ritum redierunt. 
Unde iterum apparet Ilienses versus libri Z interpolatos non 
respexisse. 

Sed ad propositum nostrum redeamus. Odium divinum, quod 
in Odysseae partibus antiquioribus perdidit Achaeos redeuntes, 
lovis quoque erat odium. Fusius hoc demonstravit novoqueargu- 
mento exponere conatus est Cypriorum carminum poeta. Legi- 
mus enim in Cypriorum fragmento primo: [^ibg i* itelekro 
povkri]' q>atfl yaq xiiv yfjv paQvvofihtiv in* &v%'qAnmv nokvnXrfiUigj 
infldeiii&g iv^Qfinmv oi^rig sicefielagj aixiicai tbv Jla 
KOvq>iC^fivai xoH ax&ovg. 

Idem hic affertur argumentum atque repperimus in versibus: 
Zehg Xvyqbv ivl g>(feal 'fii^Jcto vdifTov 
}iQyetoia\ inel oi ri voiqiioveg oidh dinaioi 
Ttdvzeg icav^ 
nempe hominum Aaipetav causam fuisse tam lovis odii in Homero 
quam lovis consilii in Cypriis hominibus perniciosi. Observa 
utroque loco tam in Iliadis initio quam in narratione de Achae- 
orum reditu lovem, ut perderet Graecos, inter duces movisse 
discordiam. 

Ira illa lovis hominum ob impietatem mota posteris poetis 
epicis argumentum videtur fuisse perquam amatum. Fata igitur 
heroum ex Asia redeuntium cum carminibus celebrari coepta 
essent et poetis narrandum esset, ubi tandem ingens ille 
numerus populorum circa Troiam pugnantium mansisset — 
nam in Graeciam revertisse eos negabat historia — , tuncpoetae 
ad argumentum saepius probatum confugerunt lovisque odium 
ex impietate mortalium natum pro omnium interitus causa 
attulerunt. Neque huius impietatis documenta nimis longe erant 
petenda: quid enim magis in promptu, quam victores solitapost 
victoriam recuperatam incuria instituta religione sacrata negle- 
xisse, mores maiorum parum observasse. Postea vero, cum e 
Perside Aiacis stuprum in Odyssea ignotum innotuisset, Miner- 
vae odium in Achaeos recJeMntes, quod iuxta illud Jovis \n 



DE AIAGE. 89 

Homeri carminibus reperiretur, facile videri poterat ob Aiacis 
scelus esse commotum; sed potius amplectebatur tria argu- 
menta: inimicitias inter Minervam et Aiaces certis indiciis in ^ 
indicatas; vindicias Troianae deae tutelaris in victores urbissuae 
actas; Minervae iram lovis illi similem ob victorum immodes- 
tiam motam. Tria haec argumenta, quae haud dubie aliquando 
a rhapsodis fuse tractabantur/ admodum parva vestigia in 
Homericis reliquerunt; at vestigia sunt, quae semel monitum 
lectorem fugere nequeunt. 

Ceterum de naufragiis Achaeorum in reditu factis pro certo 
valet Vergilianum: «quidquid delirant rflges plectuntur Achivi"; 
nam ubi tot naves, tot milites peribant, 

ctQXol 6* av dvo fioifvov }i%(xi&v — iv v6tfrtp ilovxoj 
nimirum Aiax minor et Agamemnon. 

Quamquam Agamemnonis mortem lovi imputare minime licet. 

lovem enim hanc mortem noluisse testantur « 88 sq. : 
^EQfislav TtifiipavTsg ivCKonov jiqyiX(p6vxriv 
^irix aixhv (Agamemnonem) nxelvsiv^ 
neque Agamemnon iv v60xm mortuus esse dici potest. 

Aiax quoque invitis love, Minerva, Neptuno effugissetmortem, 
nisi exstitisset fama popularis, quae in Aegaeo mortem eum 
obiisse ferret. Qua de re mox plura. Nunc vero statuere licet, 
odium illud sive lovis fuit sive Minervae multa milia hominum, 
qui Troia capta in Graeciam non reverterunt perdidisse, sed 
quod ad heroes attinet, procellam illam in mari Aegaeo potius 
fuisse procellam in simpulo. 



TU. Pauca de Mineryae in Iliade partibus. 

Minervae, qualis in Iliade aspicitur, sub persona latent duae 
deae. Altera est Minerva, quae Graecorum a partibus pugnat, 
c^me DiomediB ascendit currum, quae fulmine armata procedit. 



40 DE ATACE. 

Depingitur Palladiifi antiquissimis telum vibrantibus simillima; 
Yocatur Obrimopatra, Alalcomeneis, Itouia. Ecce e. g. E 736 sqq. : 
'ij 6h %ix(bv iv6v6a Jibg vegfil^qyeQixao 
tev%e6tv ig nSlefLOv '^(v^^tftfero da%qv6evxa 
ig i* Sxea g>l6yea n66^ ip^cexo^ Xdf^exo 6* Syxog 
(^i%h [liya 6xipaQ6v — Hlalxonevfilg A^hqvr^. 
Est dea quam gloriantem audimus apud Aescb. Eum. vs. 827 : 
%al %k^6ag ol6a 6<&(iuxog ficSvij ^e&v 
iv & %eQavv6g icxiv ictpQayic^lvog. 
lovis ut induat arma exuit ninXov \ noi%lXov Sv f aixii Vof^ 
OffTo %al *%ifie xeqcl\ vestem igitur, qualem M&riva 'Egydvfi tam 
suum ipsius in usum quam ceterarum dearum in commodum 
facere solebat. Eiusmodi peplum quinto quoque anno ab i^a- 
6xlvatg Atbeniensibus accipiebat. 

Altera est Minerva cuius in Z fit mentio, quae, quasi esset 
urbis patrona, templo in arce praedita describitur. Ut Erythraea 
Minerva sedens in tbrono depingitur, donatur peplo non qui- 
dem die festo, sed quo tempore matronae Troianae opem eius 
deprecantur. 
E versibus Z 802 sqq.: 

ri d' aqa ntnXov iXoHaa Seavin %aXXi7cdQyog 
^^ii%ev ji&Tivalrig inl yovvaciv riv%6fioio 
eixofiivrj J' rjQ&xo Jtbg %ovqtu fieydXoto' 
„n6xvC A^rivairi^ (vcCnxoXij 6ta ^edmvj 
/fijoi/ 6ii lyxog ^tofiri6eog ri6h %al aixbv 
nQrjvia 66g neoifiev 
apparet hanc quoque deam ut Itoniam tam Erganam quam Pro- 
machum fuisse — ut ipsa res ferebat. Alibi in Iliade non repe- 
ritur, quinimo unico loco ubi in scaenam procedit opem deplo- 
ratam Troianis denegat: 

dvivBve 6h UaXXccg M^iqvrjl 

Quid huic numini cum Troianis? Nihil certe. Neque inimicitiae, 

quae inter Minervam et Aiaces exstant, haberi possunt pro 

solemnibus inimicitiis, quales inter urbis cuiusdam patronam et 

huju^ urbis oppugnatores vi^ere solent. I^am nequaquapi ut 



DE AIACE. 41 

Troiae hostes Aiaces a Minerva in W ludibrio habentur. Huius 
odii causa et principium in Graecia quaerenda sunt. Quod idcirco 
niemoria tenendum esse iudicamus, quoniam nostris diebus 
Bethius probare conatus est ante alios omnes Telamonium 
Troianorum habendum esse hostem (Homer und die Heldensage ; 
Die troj. Ausgr. und die Homerkritik). Unde facile — sed falso 
si quid videmus — deduxerit aliquis Minervam utpote ^valmohv 
persecutam esse Aiacem. 

At non cum Minerva (cuius numinis ut in Z describitur 
posteri rationem habuerunt nullam testibus nummis Iliensibus, 
teste quoque sacrificandi ritu in Troade solemni), sed cum Apol- 
line, cum Diana et Latona, Aiax identidem dimicare debuerat. 
Hi enim Troiam defendunt, hi habent templum in arce (E 446). 
Nec mirum. Apollo enim ab origine Graecus non erat; velut 
tot aliis locis maritimis Asiae Minoris sic Troiae quoque sedem 
habebat. 

Saepius observarunt viri docti Homerum inter Troianos et 
et Graecos nullam fere discrepantiam sive morum, sive cultus, 
sive linguae constituisse. Unam autem discrepantiam poetam 
paene servasse dixeris, nempe Minervam cum Graecis Apollinem 
cum Troianis pugnasse. Sed ne haec quidem differentia intacta 
mansit. Supra iam egimus de Minerva, hic sequatur exemplum, 
qui ApoUo ad castra Graeca transmigrarit. Quantum scimus, 
hodiernos hucusque fugit vera vis loci. AudimuseniminlibroX, 
in fine Iliadis antiquissimo, Graecos Hectoris ob mortem laudi- 
bus honorasse numen coeleste, ut tragoedia peracta choreutae 
de scaena discedere solent illum deum celebrantes, cuius potes- 
tas et voluntas in fabula quam maxime spectatorum animos 
commoverint. Exspectarit igitur aliquis Graecos ob victoriam 
reportatam si quem alium laudasse Minervam. Non ita est. 
Ecce versus: 

vvv d' ay &si8ovxig ncciiQOvaj hovqoi M%at&v^ 

vrivclv inl yXcctpvQrlCi vsaofis^a^ Tovde d' aym(isv' 

^^riQdfjLS^a (liya xvdog* inig>vofisv '^EnzoQa diov 

& Tq&s^ %aza Hcxv &s& mg rjvxsxdovto'\ (^391 — 394) 



42 D£ AIACE. 

Acute observavit scholiasta ad ultimos duos versus: .o^o^ 
hxlv 8 %auLv*\ Id enim Graeci abeuntes cednerunt. Sed cuinam 
deo canitur i naiav? Si quis nescit inspiciat A 473 sq.: 
%akh¥ iilSoviig nai^^ova — (iilnoviig ftuafe^yov 1 
Apollini nimirum. Hunc igitur concelebrant Acbaei, quoniam 
tantum non ceperunt . . . Apollinis urbem ! 

iUmv Si ft 0oi:pog MnolXnv. 



ynL De Aiaeis natora, eultn^ origme. 

Aiax in Iliade partes agit minime spemendas; inter pares 
facile princeps est, Achilli autem est suppar, quare Bethius 
(Die Trojaniscben Ausgrabungen und die Homerkritik) Aiacem 
appellavit Troiae hostem acerrimum. Dum Achilles stomachatur 
pugnat Aiax. Hic naves defendit, Patroclis cadaver Troianis 
eripit, bis cum Hectore certamen init singulare. Qui horum 
certaminum fuerit exitus, minime incertus est. H271 aspicimus 
Hectorem magno lapide, quem iecit Aiax, resupinum humi con- 
stratum nec nisi ApoUinis ope servatum: 

J' Ontiog i^ixavvo^ri^ 
&<37tld^ ivix(fi(ig>^s£g' rov S* ali^ &qf^io<iBv HnoXliov, 
3 4:18 simili modo superatus Hector humi sternitur; validissimi 
autem Troiani Graecorum manibus eum surripiunt: 
&g imo* "E%xoQog £xcr xoficrl ^ivog iv %oviyOi 
0? (Troiani) t6v yi nqoxl f&Oxv ^q>iQOV §aqia 6Xiv&%ovxa. 
Male ab hoc certamine in textu nostro divulsum est episo- 
dium pulcherrimum N 789—887, ubi extant Aiacis in Hecto- 
rem minae, quae statim nos de ultimo Hectoris et Achillis cer- 
tamine admonent: 

813 ^ ^iji/ nov xoi ^viikbg ifiknexai i^aXan&^siv 

vijag' atpag Si xi xiiQsg &iivvifitv ilai xol fi(iiv, 
fj xe noXi) g>9^alti^ ii) vaiofiivri noXtg vfAfiy 
^iQclv if ^jiieTi^^cii faXoi^O& %i mq^o^ivri xi. 



DB AIACB 43 

<sol d^ ttix^ 9^f*i c%B6hv Ififiivaij ijtnoxB tpivytov 
i^^ffiXi ^iX natql xcr2 &Xkoi6* &d'avdxoi0i 
^Aacovug iQriwnv Bfisvai %aXXlx(fi%ag inTCOvg^ 
ov iSB ndXivd^ oftfovtfi aoviovxBg itBSloio, 
Ubi vero Aiacis maioris in Iliade exstant facta? Inveniuntur 
H 1—312; N inde a vs. 809; S^O^-finem; 415— fin.; 
P 104 — 140; passim in ceteris versibus libri P. 

Post yiiiXXmg avaaxaatv subito tam altum de Aiace servatur 
silentium — paucis versibus in W exceptis — , ut si forte sep- 
temdecim libri praecedentes interiissent, e ceteris septem vix 
efficeres unquam Aiacem quendam exstitisse. 

Neque dici potest in ultimis septem libris Aiacem in Achillis 
latuisse umbra, quoniam revera nuUus in iis Aiax existit. Cuius 
silentii minime deest causa. Aiax enim niXmQiog ingenti sua 
statura, clipeo suo praegravi ad hostem persequendum minime 
aptus est: defehsor est navium, tuetur iacentes; verum f^xog 
}ixai&v tum demum suas agit partes, cum Troiani castra Graeca 
aggrediuntur. At simulac repulsi fuga salutem quaerunt Troiani 
urbem celeri cursu repetentes, tum opus est Achillis pedibus 
celerrimis, quos ne Hector quidem effugere potuit. 

Fac igitur Iliadem dividamus bipartito ita, ut prior pars con- 
tineat Graecorum castrorum oppugnationem, altera Troianorum 
repulsorum fugam, tum apparebit utramque partem peculiarem 
sibi suum habuisse heroem: priorem Aiacem, alteram Achillem. 
Neuter Troiam cepit, nam hanc ad rem neque opus erat t© 
EQKtC Hxai&v neque x& noSag mxh^ sed opus erat x& nxoXinoQ&o), 

De Troiae vero oppugnatione cum paucis agat Ilias nostra, 
omnino autem non agat de Troia capta, Ulixes vix in Iliadis 
ambitu partes suas invenit. Nam tertia trilogiae pars abest. 
Videmus Achillem, qui altera in parte Hectorem persequitur 
ac interficit; videmus Aiacem, qui in parte priore, ubi Graeci 
usque ad Hellesponti litus repulsi aegre naves suas defendunt, 
surgit defensor qui cedere nescit. Neque iniuria summus poeta 
ingenti eum instruxit scuto: est enim defensor oppugnatorum , 
est Hector Graecus. Non ibi uomen Aiacis laudibus efferri 



y 



44: DE AIACB. 

potest, ubi Graeci bellum inferunt, oppida expugnaDt; tunc 
magnus heros carminibus dignum se praestat, ubi Graeci, quiad 
oppugnandum venerunt, ipsi repulsi, in angulum detrusi oppu- 
gnantur. Celebratur igitur Aiax in maiore Iliadis parte. Iliadis 
enim nostrae, cui deest TQolag &Xmaigj ut ita dicam, Odysseis, 
maiorem partem occupat Aianteis (castrorum graecorum oppug- 
natio)quam Achilleis (Troianorum fuga, Hectoris caedes); quam- 
quam Achillis nomen clarius iam in carminis initio lectorum 
animum in se vertens Aiaci haud parvum detrimentum attulit. 

Est alia quoque res observatu dignissima. Nullus fere est heros 
sive in castris graecis sive in troianis, quin interdum ab aliquo 
numine adiuvetur, Certatim luno et Minerva heroibus opitulantur 
sive pugnantibus sive fugientibus. Agamemnonem harum dearum 
sub auspiciis in pugnam descendentem ostendit nobis A 44 sq. : 
inl d' iydov7tri6av A^rivairi xb %a\ "Hqvi 
uii&6ai §a6ikila TtoXvxQv^oio MvKrjvtig, 
Menelaum in eo ut Pandari sagitta mortali conflciatur a Minerva 
periculo exemptum videmus ^128 sq.: 

Jiig ^vyaTfiQ iyeXelti 
1] zoi TtQoa^s 0ra6a ^iXog i%e7cev%hg afivve. 

In E ipsa Minerva Diomedis adscendit currum. Eadem dea 
nusquam non opem fert Ulixi. Patroclo, ubi Troianos in fugam 
conicit, luppiter ipse adest. In certamine inter Achillem et Hec- 
torem habito Troianum potius Minervae dolis quam vi et armis 
Achillis superatum esse dicas. Apollo diu fidum socium se prae- 
stat Hectori. Aeneas a matre hosti ereptus ab Apolline serva- 
tur, a Diana sanatur. 

Aiax autem solus nulla deorum ope confisus init proelium. 
lovem quidem pro eo invocant Achaei antequam cum Hectore 
certamen init, sed luppiter utrumque pariter adiuvat vel potius 
non adiuvat. Nam licet ApoUo Hectorem iacentemerigat(f/272), 
de ope a love vel Hectori vel Aiaci allata altum poeta servat 
silentium. 

Ita, cum nullus exstat locus, ubi peculiari cuiusdam numinis 
ope heros noster in proelio adiuvatur, mirabundi legimus ver- 



DE AIACE. 45 

sus, quibus incipit liber N. Neptunus ibi t© Aiavre ad pugnam 
incitat remedioque, quo alibi In Iliade nullus deus utitur, ad 
certandum magis eos reddit idoneos: 

^j Kal CwfiKavim yaiijo^og ivoclyaiog 
a(ig>oxi(fm %€%09tmg ^nlfj^BV fiivsog nQareQotOj 
yvta d^ i^riKSV ikag>(fa, noSag xal xslqag ^nsQ^s. 
Miri versus; cur enim pedes celeriores redduntur iis, quos 
modo obsecravit deus, ut firme insistentes Hectorem repellant. 
Magis versus placet E 122, ubi Minerva Diomedem ad hostem 
persequendum viribus novis corrobordt: 

xov d' skXvs IlaXXag A^Tivri^ 
yvta S* s^riKSv iXaip(fa^ noSag xal xsiQag ^Ttsgd^Sj 
nuUa vero virga magica adhibita. Talia enim ab Iliade sunt 
aliena meliusque quadrant in Odysseam (k 238, v 429, n 172). 
ii 343 excipimus, quoniam ibi, ut in Odyssea, Mercurius deo- 
rum est nuntius. 

Accedit, quod aKrfndviov seni potius regi, qualis est Priamus 
(cf. Sl 247), attribuamus, quam deo robusto, qui xqlaivav gestare 
solet (M 27). »At", dixeris, ^Neptunus ibi induit Calchantis figu- 
ram". Id ipsum prodit xhv fpavXov noirixriv. Calchantis enim non 
erat heroes baculo ad pugnandum incitare, quod exspectaris de 
Agamemnone, de Ulixe, non de vate. Deus quoque sua forma 
servata facere id potuit, ut faciunt Circe, Minerva (x 238, v 429). 
Quare Leafio adstipulamur, qui totum libri N initium (1 — 125) 
ab Iliadis stilo simpliciore alienum esse statuit. 

Quanto melius placet ille Neptunus, qui Aiacis minoris super- 
biam indignatus x^ xQialvy apud Myconum eum perdidit, eodem 
igitur telo usus, quo superarat Titanes ([Apollod.] I, 2, 1). 

Initio igitur libri JV excepto locus restat nuUus, ubi Aiaci 
proelium vel ineunti vel exeunti divinum praebeatur auxilium, 
nam licet aquila adsit Aiaci, ubi Hectori instantem mortem 
praedicat, merum fuisse omen testantur versus: 

&g aQa J-oi fsmovxi ininxaxo Ss^iig SQVig^ 
alsxbg i^^mixr^g' Xabg d' insS^lfa% Hxai&v 
^ccQavvog olmv& (N 821 sqq.). 



46 DE AIACE. 

Dixeris forte cunctis ex Olympiis Neptunum Aiacibus favisse, 
quia, quamdiu liceret, Aiaci pepercerit nec nisi invitus interfe- 
cerit. Quinimo exstitit quaedam fabula, qua non Neptuno sed ipsi 
Minervae Aiacis mors imputabatur, nam Vergilius cecinit Aen. I 
42 sqq. de Minerva: 

ipsa lovis rapidum iaculata e nubibus ignem, 
disiecitque rates, evertitque aequora ventis; 
iilum expirantem transfixo pectore flammas 
turbine corripuit scopuloque infixit acuto. 
Unde haec sumpsit Yergilius? Idem invenitur apud Hyginum 
(fab. 116) et in nummo quodam epicnemidio apud Eckhel (D. N. 
vet. 2. 191). Macrobius vero (Sat. V 22) annotat: «nec hoc sine 
auctoritate Graecae vetustatis est" revocatque ad Euripidis Troia- 
dum initium, ubi legimus lovem filiae suae dedisse: 

nHQ %€^avviov 
pdklHv }i%movg vavg tt mfinqavai uvqI (v8. 80 sq.). 
Piinius praeterea memorat (XXXY, 9) fuisse picturae argumen- 
tum : 9 Aiacem fulmine incensum" ab Apollodoro Athenlensi factae. 
Quanto acriorem adversarium habuit Uiixes Neptunum! Sed 
hac quoque in re Ulixes et Aiax inter se differunt, quod ille 
constanter Minervae usus est amicitia, hic autem numquam non 
Minervam ad perniciem suam et dedecus paratam sibi invenit. 

Nullus auctor fusius egit de Aiacis naufragio quam Quintus 
Smyrnaeus, qui in libro XI V^ herois depingens superbiam alia 
dixit et haec: 

9f} 6if nal el (idka ndvxeg ^OlvfAmoi elg "iv uimvtai 
Xnoinevot' %ai n&aav ivaati^^mCi &ala06avj 
i%g>vyiHv' 
neque miramur Neptunum auditis verbis: „xal naaav ivaatiqamai 
{^dXaaaav*^ ira exarsisse, quamquam hucusque Aiaci peculiarem 
ostenderat favorem. Huius enim numinis auxilio Aiax servatum 
se sciebat. Nonne, cum tot viros aequore haustos tot naves 
circum se mari submersas heros videbat, 

rvQticli/ (iiv nQ&za noasiddmv iniXaaas 
nivQi^aiv (isydXyat xol i^sadcoaB ^akdaarig? 



DB ATACE. 47 

Sed suo ipsius fato Aiax coactus fuisse videtur; ut unum 
deum, qui bene ei vellet, a se averteret atque in se armaret. 
Scilicet ut Gyris in rupibus exstingueretur. Dixeris exstitlsse 
fabulam popularem, quae Aiacem hoc loco i. e apud Myconum 
mortuum vellet. 

Locus revera erat peculiaris, nam Strabo (X p. 487)memorat: 
„Mv7iovog i(p ^ fiv^svov^i %€t6^ai r&v yiyavxatv xovg ifOxdrovg*\ ^ 
Gigantum igitur ultimos ibi interiisse ferebat mythus, ubi Aiax 
uno omnium deorum, qui eum adiuvabat, superbia laeso vitam ^ 
amiserat. Heros, qui nullo divino auxilio fruebatur, qui maior 
esse videbatur, quam cui tali auxilio opus esset, quem tamen 
Neptunus adamabat, interierat Minervae fulmine percussus quo 
loco et Gigantes de superbia sua in deos manifesta poenas 
ultimas dederant. Audiamus Quintum, qui oidsfiia inovola usus, 
sed fortuito, Aiacem circumnatantem sic descripsit: 
AXctg d^ SXXoxB (ikv mQivtJxtxo 8ovq€cxi vi^ogj 
ukkoxe J' av jslqsOOi Sttivvev aXfivqa pivQriy 
&%afiurm Tixfivi pltjv iitiQonXov ioiKf&g. (XIV 548 sqq.). ^ 

Mira profecto comparatio! Aiax minor, 6 6Xlyog:iiiandra Tixfivi, 
ioiKwg atque in ea ipsa regione, ubi oi ^axaxot Fiyavxeg ini^avov, 
Non nescimu«: Quintus imagine modo est usus, nil voluit am- 
plius; sed res miranda manet. Adde et hoc: Aiacis mortis 
aliam quaesiverunt causam auctores posteriores, nempe Cas- 
sandrae raptum; alium quoque tradiderunt locum, ubiAiaxperi- 
isset! In Cycliis enim carminibus (Noaxoig) promunturium est 
Caphareum, ubi heros interit Neptuni tridente. In antiquissimo 
vero mytho, qui narrabat Aiacem apud Gyras ipsius fortasso 
Minervaemanuinteriisse, pro causa afferebatur neque Cassandrae 
raptus neque aliud quid, quam Minervae in Aiacem odium. 
Odium vero hoc internecivum unde provenit? 

Philostratus (Heroic. 707) in Aiacis exitu describendo multis 
partibus a narratione vulgari discrepat. Nam post Cassandrae 
raptum Agamemnon edicit, Minervam propositum sibi habere, 
ni quantocius Achaei interimant Aiacem, totum Achaeorum 
exercitum exstinguere. Qua fama perlata Aiax minor Palamedis 



v/ 



48 DE AIACE. 

mortis bene memor cito parvum nactus navigium noctu Troiam 
relinquit, quo in itinere apud Gyras submergitur. Cuius exitps 
nuntio ad exercitum perlato Graeci ingenti dolore et luctu ani- 
mis afflciuntur. Itaque navem ligno expletam, rogi in formam 
instructam, nigris victimis caesis oneratam incendunt velisque 
sublatis ventis ab Ida flantibus committunt. 

Haec fabula caret additamento, quo in Odyssea mythus de 
odio inter Aiacem et Minervam internecivo obscuratur ; alio enim 
argumento — ab Aiace alieno — hoc cum odio coniuncto in 
Odyssea res fit intricatior. Abest enim apud Philostratum pro- 
cella, qua Minerva totam Graecorum classem vexasse ferebatur. 
Id modo docemur: Aiacem naufragium fecisse apud Gyras; 
huiusce calamitatis causam fuisse Minervae iram ; Graecos heroi 
tulisse inferias. 

Sed in Locride quoque de Aiacis honoribus, de inferiis quibus- 
dam audimus. Primum habebantur ibi iy&veg, sacrificiis coro- 
nisque zbv Alavxeiov pmfibv KazsKoafiriiSav ; itlfiaro Aiax iv tfj Aoxgldi 
laa ^e&. Kevotaq>lm herois pro /Jcofido utebantur incolae Iv 'Onovvti 
(schol. Pind. 01. IX 161 — 167). Verum enim sepulcrum Myconi 
erat (Aristot. Pepl. 16), apud AYavtog nitQag (Hygin. f. 116). 

Quid vero — nam quod narravimus de agonibus, de ara, 
de coronis, differt ab inferiis — fiebat iv 'Onovvti? 

Audiamus Tzetzen ad Lycophr. 365: f,fia^ov6a Sh fj Ao%Qig 
anaca tb Cvfipicv iitl xq6vov okov fieXavrig>OQOV(Sa tbv avSqa iniv- 
^TlCe xol itricloog bkKcidia 7tkriQOv0a d-vCt&v fieyakoTtQenobv futl nvQ 
ifipdkkovca ty bknddt i^aQt&ad te fiikav lotlov ai%ivaiv xmQig Inefine 
nQbg tb nikayog Kata%alea%av ^volav to5 ^Qm.^* 

Naviculae igitur expletae sacrificiis magnificis incendi sole- 
bant; incensae vero velis sublatis gubernaculo remoto in mare 
inmittebantur inferiae heroi. 

Comparatis inter se quae tradidit Philostratus atque quae de 
Locrorum ritu solemni servavit Tzetzes, statim apparet fabu- 
lam Philostrateam non de nihilo fuisse fictam, revera morem 
navicularum sacrificandarum in Locride exstitisse. 

Quaeritur quid ille mos sibi voluerit. Portasse sunt, qui ex 



DB AIAGE. 49 

aliorum populorum ritibus subsidium petendum esse ducant. 
Sic legimus apud Usenerum rov fiafucQlttiv in libro ditissimo 
^Sintflutsagen" p. 216sqq. : ^Altskandinavische sitte war es den 
scheiterhaufen far einen kOnig oder helden in einem schiffe zu 
schichten, das nach der entzilndung des scheiterhaufens den 
meereswellen aberlassen wurde. Nach dem aufhoren derleichen- 
verbrennung lebte jener brauch insofern fort; als man die leichen 
in kleinen kahnen oder ahnlich gestalteten sargen beisetzte, 
oder dass man, wie in SchwedeU; dem grabmal aus stein die 
gestalt eines schiffes zu geben suchte. Die Eussen an der Wolga 
abten ganz ahnlich wie die Skandinavier die leichenverbrenning 
auf einem schiffe aus. Nur pflegten diese das Schiff nicht abzu- 
stossen. Ausdracklich wird der glaube hervorgehoben, dass je 
schneller der verstorbene so verbrenne, er um so schneller ins 
paradies gefahrt werde." Estne igitur navicula in Locride combusta 
vehiculum quo Aiax in Elysium transferendus erat? At talianon 
repetuntur, non flunt htiaLmgl 

Animadvertendum et hoc: Opunte Aiacis erat cenotaphium, 
sepuUum apud Myconum eum ferebant. Quotannis igitur navem 
ei mittebant, quae sive ipsa in terra comburebatur — solito 
more tc&v ivayti6vxmv — sive incensa fluctibus tradebatur; vela 
huius navis colore xotg ivayl<Sfia<si proprio i. e. nigro erant ticta. 

Dixeris Aiaci quasi daemoni, cui ut Neptuno tam terrestria, 
quam maritima cordi essent, dona votiva quotannis missa esse. 
Scimus Salamine et Athenis, ubi Alavxna agebantur, non mini- 
mam huius caerimoniae partem fuisse a^iXXav vt&v (Mommsen 
Feste p. 462 sqq.); memoria quoque tenemus Graecos pugnam 
Salaminiam inituros ti^aa^ai Tt&ai xotg &sotgf airod-sv 6' in 
SaXaiitvog Aiavxa xe Kal TsXafi&va imnaXiaaa^ai (Herod. VIII, 64), 
quod — concedimus — perbene facere poterant, si inter Aiacem 
Telamonem et mare nulla exstabat ratio. Quidvero, si forte inter 
utrumque heroem et mare talis aliquando exstiterit ratio, 
nonne melius explicari possint navicularum sacrificium, navium 
certamen in Aianteis, heroum praesentia navali in pugna, 
sepulcrum medio in Aegaeo, auxilium soli Aiaci a Neptuno in 

VtJETHEIM. 4 



50 DE AIACE. 

procella praebitum? Qaid denique, quod in Iliade Aiax solus 
navium surgit defensor? Audiamus poetam O 674 sqq. : 
vfi&v X%i^C In&xno fiaxqic fiifiaa^mvj 
'voSfiae 81 ^vCtbv (liya vaviiaxov iv Ttaldfiyai^ 
KokXfitbv pkrlTQOiCi Svmiuin^eixoclTttixv' 
^q>olxaB fiaitqa pifiag, q>mvii Si J-oi al^iq TKavB. 
aisl dh ^iiSQdvbv fiodmv Javaota* ixiXeve 
vrivcl X6 Kal hXksIijCiv ifivvifiev, 
/ Nonne hos versus legens atque relegens exclamarit aliquis, 
maius quid, quam heroes esse soleant, huic Aiaci infuisse? 

Sed nondum coniecturis indulgendum videtur, antequam de 
Telamonis natura accuratius inquisierimus. Quo facto, si lectorum 
animos ad rem obscuriorem iudicandam propensiores fortasse 
reddiderimus, melius strata erit via, qua investigatio nostra 
procedere poterit. 



IX. Thhifiixivioi. 

E 655 sqq. Sarpedon dux Lyciorum hasta perfoJit Tlepole- 
mum Herculis filium, qui Rhodo naves novem Troiam duxerat. 
Tlepoiemus enim patruo occiso Argis Ehodum fugerat. Ehodii 
vel potius Argivi Ehodum habitantes simul cum Lyciis adver- 
sariis suis suum heroem in Iliadem introduxerunt. Tlepolemus 
autem cum adesset, a carmine epico abesse non poterat pater 
Hercules. Sed, ut res ferebat, non cum Priamo verum cum 
Laomedonte bellum eum gessisse, quod utriusque aetati magis 
conveniebat, rhapsodi cantabant. 

Pabulam igitur Argivam de Perseo et Andromeda Argivi 
(Ehodii) transtulerunt in Herculem et Hesionam: a monstro 
marino Neptuni iussu vitae virginis minitante heroem mise- 
ram defendisse, Laomedontem enim filia sua monstro pro- 
iecta solvisse poenas, quod pro moenibus Troianis exstructis 



DE AIACB. 51 

mercedem Neptuno denegasset. Herculem autem beluam aggres- 
sum auxilio non caruisse, cum Troiani duxissent aggerem, quo 
monstri impetum eflfugere posset (T 146). Virgine vero servata 
Laomedontem iterum infldum se praestitisse : equos enim mor- 
tales pro immortalibus Herculi dedisse. Hunc vero non statim 
poenas a fraudatore exegisse. Immo in Graeciam eum reversum 
naves armasse sex, convocasse et alios heroes et Telamonem — 
alterius itineris Argonautarum ad instar, sed sex navibus usum. 
Tunc demum i^aXandiai Herculem xriv noXtv^ x^^coffat 6' iyvlag 
(£ 688 sqq). Telamoni verO; cum ante omnes moenia conscen- 
disset, praemio datam esse virginem servatam, e qua procrearit 
Teucrum. 

Fabula Rhodia ita igitur ampliflcata est, ut Telamo quoque 
in Iliade obtineret locum. Alteram ampliflcationem, qua et 
Aeacum huic fabulae annexum fuisse docemur, refert Pindarus 
(01. VIII, 80), qui de Aeaco habet haec: 

rbv natg 6 AatoHg eiqvfiidav xe Iloceid&v 
^Jklip (liXXovreg inl cxitpavov xeH^ai %aXi<Savxo Ovveqyhv 
xelxeog, 
Socium laboris Aeacum sibi ascivisse Neptunum et Apollinem 
docet poeta. Acute observavit Didymus: „i^mg %a\ xovxoig %qf^- 
69ai xbv Tliviaqov, xhv yaq TlofSeii&va %al HnoXXcava elg t^v xov 
xelxovg %axa^%ev7iv g>ri<Si xbv Alanbv TtQOOXapeiVj Vva dia xovxov xo^O 
fii^ovg xoa {fnb AlanoH oUoSoiiti^ivxog aXtoiSiiAog yivtixai ^ "IXiog*\ 

Sequitur enim apud Pindarum (vs. 41 sq.), ApoUinem vatici- 
natum esse Aeaco: 

IliQyafiog ifiq>l xeaig^ ^900? 9 X^Q^g iqyaolaig iXlOKexaL^ 
quibus verbis respicitur et exornatur locus ab Aristarcho obelo 
notatus Z 438 sq.: 

Xabv di tfr^crov naq eQivebv^ ev^a (idXiiSxa 
&lipax6g icxi n6Xig %al iniS^ofiov SnXexo xetxog. 

Sed haec nunc mittimus. Qui vero quaerit, unde Aeacus, unde 
Telamo irrepserint in Iliadem, non potest quin oculos convertat 
Aeginam, Salaminem, Athenas. 

luppiter enim Aeginam Asopi flliam j^luserat ignis"; fllium 



62 DS AIACS. 

ex ea genuerat Aeacum. Hic duxerat Endeidem Scironis flliam — 
est Sciradeum Salaminis promunturium — unde natus Telamo, 
qui Salaminius igitur secundum hanc fabulam Aiit. 

Vidimus, qul ampliflcatio fabulae Rhodiaey quae cum Tlepolemo 
inceperaty mox plures heroes introduxerit in Iliadem. Telamo 
exempli gratia haud dubie aliquantisper carminibus Salaminiis 
est celebratus. Saeculo vero sexto, postquam Athenienses occu- 
parunt Salaminem phylamque Aiantidem ceteris novem addide- 
runt; Aiantidae heroes suos omnes — Telamonem quoque — 
in Iliadem recipi voluerunt. ^Auch ein attisches scolion spricht 
die tendenz unumwunden aus: „x6v Tslaiiebva ttq&xov^ aXqvxu 61 
devxSQOv ig TQotav liyov0iv il^siv Java&v xai MxiXXia'*, Des Hera- 
kles hat man hier ganz vergessen; selbst Achilleus ist nur 
annex. So mOgen die nachkommen des Eurysakes oder Philaios 
gesungen haben". (Wilamowitz Herakles p. 32). 

Quidquid igitur Telamo 6 &yav6g fUit antequam Salamine 
heros habitus est atque patre ibi usus est Aeaco, qui et ipse e 
Thessalia vel certe e regione Maliaca Salaminem emigrarat, — 
statuimus hac ex insula in cuius vicinia quattuor nomina aliunde 
oriunda, Aeacus, Telamo, Aiax, Teucer, genealogice coniuncta 
eranty Telamonis nomen una cum Philaidis Athenas commigrasse 
atque ibi a rhapsodis in Iliadem esse insertum. Neque abundant 
loci ubi commemoratur (& 288, JV 177, P 298, P 284, l 658). 

Sed Tikafi^vioi in carmine epico dicuntur tam Aiax quam 
Teucer. Tam Aiax quam Teucer Salamine demum in insula 
facti sunt Telamonii. Salaminii autem rhapsodi tantumne vale- 
bant, ut cognomen Telamonii in Iliade cum nominibus Aiace et 
Teucro ibi per complura saecula obviis coniungere possent? An 
id perfecerunt rhapsodi Athenienses postquam Philaidae Athenis 
summum locum occuparunt? Saeculo igitursexto? Ecquis credit? 

Si quid videmus, Aiax et Teucer in Iliade ante vocabantur 
TeXaii6vioi quam TeXafimv ipse locum in carmine obtinuit. 
Statim enim cum in carmine obviam sibi fuissent Aiax Locrensis 
et Aiax ille, qui Locridem cum regione Saronico sinui adiacente 
commutasset, heroum discernendorum causa necesse Aiit addere 



DB AIA.CE, 58 

patronymicum. Qui canebat t6v 'OditSriv, silere non poterat t6v 
Tikafi6viov. Inde a tempore quo uterque Aiax in Iliade partes 
egit suas, vel potius, quo uterque in scaenam processit; non 
poterant rhapsodi, quin patronymico addito auditores de quo- 
nam Aiace agerent redderent certiores. Quae vero patronymica 
esse videbantur, ab origine nomina erant ducta inb t&v imnkriaemv 
eorum numinum, sub quorum tutela uterque heros fuerat positus. 
Nam neque 'Oiltvg neque TelafAmv mera heroica sunt nomina. 
Ipsa forma TiXafimviog (cf. jinokX^viog^ TloiSetSmvtog^ Tqoq>6viog^ 
nkovxavtog) a solita patronymicorum formatione discrepans tes- 
tatur hic agi de aliquO; qui numinis cuiusdam praesidio -sit 
commendatus. Satis sit pro sententia nostra statuisse, eum qui 
diceret Atag Tekafiaviog^ Aiag 'Oikimg^ ab auditoribus antiquissimis 
regionem Saronicam vel Locridem habitantibus non intelligi non 
potuisse; etiamsi de TelamonO; de Oileo ipsis nil adderet. 
Posteriore vero aetate, cum haec appellativa pro veris patrony- 
micis habebantur, cum Telamo et Oileus heroes videbantur, hi 
quoque in scaenam heroicam procedebant. Sed observa, quam 
exigua sint, quae poetae hisce de heroibus narrare possent: res 
gestae nullae fere memorantur. Poetis recentioris saeculi ut 
patrem, matrem, patriam, facta, excogitarent erat reservatum. 
Ne in Catalogo quidem Telamo locum invenit. Adiectivum autem 
Tekafimvtov ne e priscis quidem Ihadis partibus evellere possis. 
TiHnQog quoque Tekafimviog audit; TeHxQog, cuius nomen tam per 
Graeciam quam per Asiam divagatum, nulli non movet quae- 
stionem, qui hercle cum appellativo Telamonio sit coniunctum! 
Ab hoc incipiamus. 



X. TevxQog. 



Teucros nomen fuisse cuiusdam gentis Cyprum olim habi* 
taatis vel potius nomen regulorum, quihuic genti, Gergithibus, 
praeessent, coniecit Kretschmer (Einleitung &r. Spr. p. 189). 



54 DS AIACB. 

Herodoto teste (V, 122; YII, 48) Teueromm e gente postea 
illi Oergithes supererant, quorum urbem in Troade conditam 
nominat Xenophon Hellenic. ni, 1, 15. Strabonis yero aetate 
nil nisi regionis nomen Oergtthium ezstabat. Invenitur idem 
nomen Gtergithium apud Gaicum, Cumis, Mileti, ubi plebe sub- 
iecta priscum seryabat nomen: 

gt&v dfifMt&Vy o9g iiuivoi ri^fyi^ag ixalovpj oinlovOioi %Q«T^Oavxfg 
mucvxag iv ni^toi xtniotffiav futa t9^v thtvmv *ati%ittmOav** (Atheu. 
Xn, 5 p. 524). 

Eorum cognati erant Gergini, quae gens aetate historica inco- 
lebat Gyprum; unde effecit Eretschmer Gergithes aliquando 
Teucrorum sub auspiciis Gypro profectos oram Asiae Minoris 
maritimam legentes in Troadem venisse. Item Athen. VI, 256 B: 

ffXiyovOiv oti t&v rtffyivmv T»g dia T'^^ na^^aliag lut iXiymv otiUag 
inl tfig Aiokidog nata nv6t$v afia xal oiiu6iibv ttig tmv n^foyovmv 
Xmi^ag^ nSXiv olidCM mifi xi^ T(p«i»i^y TJiyv. tovtov tov otokov rivig 
inoOTtaO^ivTig iv x^ Kviiaia iucti6%0Vy i% Kvjtifov th yivog ovxig^*- 
Narrat praeterea Strabo (XIY 672) sacerdotes diales Olbae in 
urbe Gilidae nomen gessisse Teucrorum; templum ibi ZS^fia 
ilvai ASkvxog xo^ Tivngov. Piratico bello finitOy cum Pompeius 
piratas in regione xfjg KiXiniag T^axiiag coUocasset, vocabatur 
illa regio ^ xoi^ Tivnifov dwaoxiia nal ii(fmovvii. Addit Strabo: 
„%al oi nXitatoi yi x&v iiQivOafiivav mvoiidiovxo Ts^nQOi ^ Aiavxig". 

Sacerdotes igitur lovis Gilicis templi perantiqui audiebant 
invicem Aiaces et Teucri. Unde coniecitKretschmer(ibid. p. 898*) 
Teucros e Gilicia Tracheia ortos aliquando traiecisse Gyprum. 

Exstant autem duo alia testimonia antiqua, quorum alterum 
perhibet Teucros venisse e Greta, alterum oriundos eos esse ex 
Attica. Prius hisce verbis conceptum est: 

„Totg yaq i% xrjg Kqrlxfig &q>iyfiivoig Tiv%QOig, oig Tt^&xog naqi' 
dmxi KaXXiuog 6 xfjg iXeysCag itotTixiig ^KoAov^ijtfcirv di noXXoi x. x, X*\ 
Testimonium igitur est e parte priore saeculi septimi, auctor 
poeta Ephesius. 

Alterum testimonium est hoc: 

^aHo» Se i% xf^g jixxiKTjg &q>lx9al xiva Tev%q6v q>aOiv in dijfiov 



DE AIAGB. 55 

Tqmmv^ 0$ vDv 6 Svnttsmv Xiyexai. TevxQovg Sh iitiSivag iX^tiv i% 
xf^g K^tfig' T^g df nqbg Tovg XxziKOvg imnXoKfig x&v TQmmv xi^iaOi 
Ctllieiov Kal xb naq &fiq>oiiqotg ^Eqix^oviov xiva yevia^at x&v iqxfi- 
yex&v'* (Strab. XIII, 604). 

Qui fuerint hi &lloi docet Dionysius Halic. I; 61 : ^xoiixov (xbv 
TsvxQOv) SXXoi XE noXXol xal 0av6Sfiiiog 6 xijv }ixxi%iiv yQa^ij^ag Aq- 
XaioXoyiav ix r^g JixxiK^g fiiX0iKfi<Sal tpaCiv slg xi^v jiclav di^fiov 
SvnM&vog aqx^^vxa'', Revocamur igitur ad Atthidographos. 

Quid statuendum in re tam aleae plena? Triplicem narratio- 
nem de Teucrorum origine habemus : provenisse eos vel e Cilicia 
Trachea/ vel e Creta; vel ex Attica. At ex hac triade Eretschmer 
non infeliciter unam amovit, nempe originem Cretensem, obser- 
vans Milesios ipsos se ex hac insula oriundos palam decIarassO; 
quo factum esse ut Gergithes quoque Mileti antiquiores incolae 
inde venisse crederentur. 

Quod ad originem atticam attinet, quisnam atthidographis 
nusquam non colonos Athenienses indagantibis fidem habebit? 
Quidquid eorem iudicio ex Attica provenit, non nisi statera 
exactum, lapide Lydio tentatum, a scrutatoribus historicis intro 
mitti solet. Quinimo, iam hanc ob causam suspectum, quid 
dico, falsum flctumque videtur, quoniam ab Atthidographo nobi- 
scum communicatur. 

Contra de origine Ciliciensi dubitat unus et alter, pro vera 
habent multi. Ecquis de ipsis Teucris dubitat? 

Teucri Troiani sunt, ita discunt pueri nostri in subselliis. 
Nonne apud Vergilium exclamat miser Laocoon: ,equo ne cre- 
dite Teucril" Quo vero tempore nomen illud Teucrorum, quod 
apud Homerum, licet tam et tot varias nominet gentes, frustra 
quaeritur, in lucem prodiit? Callinus Ephesius elegorum poeta 
saeculi septimi teste Strabone loco supra allato primus locutus 
est de TBVKqoig in xfjg Kqrixrig &g>iyfiivoig , falsam igitur iis attri- 
buens patriam. Est idem poeta, qui de Cimmeriis quoque ipqir- 
lioeoyoig, de Traribus, de Esionibus CHaiovei^g Strab. XIII 627, 
cf. 'Hatovfi; vid. infra) mentionem fecit, doctus igitur homo. 
At flde quoque historica dignus? Asseverat idem Calchantem 



66 DB AIAaB. 

homericum Olari mortem obiisse, populum vero, cui praeesset 
Taurum montem superasse, rohg filv Iv na(i<pvl(a (itivai, rovg 
d^ iv KdMta fiSQiO&fjvai xal Uvqla fiixQ^ 'ccrl OoivUtig ! (Gf. Herod. 
VII, 91. Paus. VII, 8, 4). Quidvero de Teucris habet? Venisse 
eos e Creta, oraculum iis fuisse: „aiT69i, noiricaa^at t^v fiovi^v, 
oicov &v ot yriysvstg airotg im^&vrai' avfififivai dh roHr airotg q>aai 
itsql !4fia^ir6v' vvKrtOQ yicQ Tcokv Ttifj^og r&v &Q0VQalmv (iv&v i^av- 
^fl<Sav diaq>ayetv Baa afivriva r&v n SnXmv xal r&v xQfiCrtiqlav' roi)g 
dh air69t fAetvai'' (Strab. XIII 604). lam intellexisti, qua de re 
agatur: explicandum erat Apollinis cognomen £iiiv^Bvgy quod 
iam in Iliade gerit, licet Teucri ibi sint ignoti; atque simul 
explicandum erat, cur in Troade Teucri consedissent, de quorum 
commoratione in Troade post Oallinum primus memorat Herodo- 
tus. Quid et quomodo hic auctor deiislocutusest? „Xerxisexpe- 
ditio, si hominum multitudinem spectas, superavit omnes quot- 
quot susceperunt praecedentia genera hominum. Nam nihil prae 
iila fuit Scythica, nihil 5 ar6kog r&v MrQHSimv ig "Ihov, nihil etiam 
6 r&v Mva&v re aal TevnQ&v i iiQb r&v TqtaiTi&v yev6(Aevog^ 
oV 6ia§avreg ig ri^v BybQmntiv inl rbv ^I6viov-n6vrov 9iar iptiaav (lixQt 
re TLriveioii norafnofi rh nQbc iieaafiPqltig ^kaaav", Teucri igitur 
este Herodoto iam ante bellum Troianum in Troade fuerunt. 
At Homerus eos ignorat; Teucri autem nomen saepius comme- 
morat, Graeci puta, Aiacis fratris, ita utdicihaud possit fortuito 
Teucrorum poetam oblitum esse. 

En autem, quirito libro (c. 122) Herodotus narrat, Persassub- 
iecisse et alios et riqyi%ag rohg inokeiq>9ivrag r&v &q%al(ov Tev- 
%q&v\ VII, 43 nominat riQyi^f^ag Tevyii^ovg, Gergis oppidum erat 
prope a Lampsaco; Gergithes, teste Athenaeo XII p. 524, Mileti 
appellabantur of Stiiiorat i. e. antiquissimi incolae a novis colonis 
subacti. In oraculo ibi allato audiunt riQyi(^eg anroki(iiaroi. Deni- 
que Herod. V 13 Paeones perhibent se esse TevxQ&v r&v ix 
TQolfig anoUovg. 

Quid de hisce omnibus statuendum? Docet Herodotus — 
neque adversatur ei Oallinus — iam ante Troica bella priscum 
populum Teucrorum simul cum Mysis in Europam ex Asia 



DE AIAOE. 57 

usque ad lonium mare invasisse; huiusce populi quinto exeunte 
saeculo reliquias habitasse Lampsaci viciniam, cum ad Strymo- 
nem flumen eodem tempore invenirentur Teucrorum coloni 
Paeones. Teste Heraclide Pontico apud Athenaeum, Mileti quo- 
que antiquissima incolarum pars, quam subiecerant coloni 
Qraeci, vocabantur Gergithes. Gergini etiam Cyprii (Athen. VI 
256) ab origine Teucri erant; Teucri vero nomen in Cilicia 
usitatissimum fuisse docent monumenta epigraphica (Eretschm. 
p. 190), necnon sacerdotes diales Olbae appellabantur Teucri 
(Strab. XIV 642). 

At iterum monemus apud Homerum illius gentis ne minimum 
quidem superesse vestigium. Teucrum eum habere pro Graeco. 
Quodque plus est, ante saeculum septimum, quo aevo magnae 
gentium immigrationes Asiam turbasse videntur Teucrorum 
nomen nusquam apparet! Res est intricatiorl Sed attendite! 

Mysos cum Teucris in Europam invasisse perhibet Herodotus. 
At Homerus Mysos novit, non quidem in Asia sed in Europa: 
(Zevg) 6i itdKiv tQinev ocos qjccstvwj 
v60g>iv ig>' iTtnonokmv S^rjtfiS^v na^OQf&fievog oclav 
Mv<S&v X Styie(idxoi>v %al Ayavmv ^ InnrifioXy&v (N 3 sqq.). 

lam Strabo observavit hos Mysos reliquias fuisse eorum, qui 
ex Europa in Asiam immigrarant: antiquiorem enim patriam 
fuisse Thraciam (VII, p. 295). Thraemer, Kretschmer cum Stra- 
bone faciunt. Unde sequitur Herodotum errasse , Mysos enim ex 
occidente orientem versus commigrasse. „Heute ist die einzig 
berechtigte Ansicht, dass die Richtung der Wanderung eine 
umgekehrte gewesen ist, dass vielmehr die Myser und die 
ihnen verwandten VOlker aus Europa nach Asi3n abergeflutet 
sind, ziemlich allgemein anerkannt". (Kretschm. p. 178) 

Paeonea quoque, quos Herodotus pro colonis Teucrorum Troa- 
dem habitantium habuit, hodierni viri docti ex Illyria provenisse 
putant. (Tomaschek, Thraker I 13 sqq.). Homerus quoque eos 
novit. Ubinam eos habitasse cecinit? In Thracia! sunt autem 
Troianorum SOCil ayxvAdioJoi, dohxeyxieg^ innoito^vaTal ^ quos agit 
rex Pekgonus * 



60 DE AIAOB. 

seruisse. Idem liber comprobat iDier Argoram incolas et Tre 
milas certa exstitisse vincula; e. g. signa illa mortifera, quae 
Proetus Bellerophonti dederat, leguntur atque intelleguntur a 
rege Tremilarum, ita ut conieceris Proeti aequales haud alienos 
a Tremilis fuisse, in utraque igitur continenti homines eitMdem 
originia consedisse. Ubi hic Lyciorum nomen? Nusquam. At 
Homerus ignorat Tremilarum nomen, cognitum habet illud 
Lyciorum. Athenis quoque Lyci priscum nomen notum erat, nam 
sic appellabatur Pandionis fllius. Pandion vero atque Pandareos, 
Lycius heros, nomine sunt coniuncti (cf. IlavSaQiov xov^i? x^oo- 
qtllg &riS6i'^ X 519, et TlavSiovlg ^(cAido&v Sappho 88). His adde 
Lycaonis fllium Pandarum, qui Lycios ante Troiam ducit: habes 
in utraque continenti gentium afflnitatis vestigia. 

Teucer (Graecus) : Lycus (Gr) = Teucri (Troiani) : Lycii (Tr.). 
Athenienses igitur, qui in Lyciam veniebant, ibi reppererunt 
Tremilas inter quos Lyci nomen — fortasse cum Apollinis cultu 
coniunctum — haud ignotum erat; id nomen iis in memoriam 
revocavit Pandionis filium neque dubitarunt flngere fabulam, 
qua hic Lycus nomen suum Tremilis impertivisse diceretur. 
Quare specie non caret, quod contendit Pick (Vorgr. Ortsn. p. 
180): „in den Namen Ilavdlmv Av%og liegt der Beweis, dass 
ein Teil Attikas insbesondere die Tetrapolis von Lykiern be- 
wohnt gewesen." 

Homerus autem ignorat nomen Teucrorum ut illud Tremila 
rum; novit Paeonum nomen ut illud Lyciorum, novit Teucrum 
ut Pandionem (Pandareum, Pandarum). 

Utrumque populum, tam Teucros quamLycios, posteri e Creta 
oriundum flnxerunt. Eodem iure, eodem errore. 

Quicumque Graeciam ipsam minoremque Asiam sub unum 
conspectum coniungere neque pro terris disiunctis habere velit, 
eum eadem nomina per utramque continentem dispersa et ab 
Homero tam Graecis quam Troianis partibus attributa minus 
moleste habebunt. Gentes emigrantes et novas sedes quaerentes 
neque a maritimo commercio abstinuerunt, neque quin ex 
Europa in Asiam vel vice versa commigrarent longiore per 



DE AIACE. 61 

Thraciam itinere se prohiberi passae sunt. Errorum suorum 
vestigia in utraque Aegei ora reliquerunt. Coloni igitur Graeci, 
qui posteriore aetate in Asiam transierunt, ibi haud dubie no- 
mina hominum atque gentium sibi ex ipsa patria notissima 
reppererunt. Quod nemo clariorem posuit in lucem quam vir 
sagacissimus, cuius studia optimae frugis iam saepius laudavi- 
mus: Augustus Fick. 

Alterum videamus exemplum. In Aeneidarum genealogia 
r 230 legimus: 

Tg&a d' ^EQix^oviog 'lixcro TQmecct J^dvaKta. 

Erichthonius igitur vel Erechtheus aQxvy^^fV^ AUicus fllium 
genuit Troem. Quis non cogitat de nominibus qualia Aeneas, 
Anchises, quae in Arcadia apud Orchomenum in colle Anchisia 
coniuncta reperiuntur (Paus. VIII, 12,8); quis non de Dardano, 
cuius nomen latet in Peloponneso (ibid. VIII, 24,3)? Caphyarum 
conditor habetur Aeneas; Aeneas apparet Sicyoniis in nummis; 
cohaeret nomen cum AlvBla (Ohalcidice), cum Aho) (Thracia, cf. 
Rhesum t&v AIvh&v nakfivv; cf. Hipponact. fr. 42). Dardani 
quorum erant reges Aeneadae illyricae sunt originis (Strabo VII, 
315; Appian. Illyr. c. 2). Satisne dispersum Aeneae nomen, 
per Peloponnesum, mediam per Graeciam, per Thraciam, per 
Troadem? Filius quoque Ascanius provenit z^ii i^ MaKavlrjg (B 
863), id est e Bithynia (Strab. XII 565). 

Quaenam causa fuit, cur talia nomina tam late non modo per 
utramque continentem, sed etiam per Thraciam, quod inter 
Europam et Asiam erat ievyfia^ essent dispersa? Ecquid coloni 
Peloponnesii Aeneae nomen secum in Troadem transtulerunt? 

Reputemus graecas colonias in Troadem deductas saeculis 
septimo et octavo non esse antiquiores, harum igitur heroes 
serius in Asiam fuisse introductos, quam qui in epicis locum 
invenire possent. Quid igitur? Faciemusne cum Bethio, qui pro- 
nuntiavit: „Ins Mutterland massen wir alsozurtickgehen,dortdie 
aolischen Stamme aufsuchen, dort nach ihren Helden forschen und 
fragen ob dort vielleicht auch ihre Feinde, die Troer und gar 
Troja selbst zu flnden seien"? (Homer und die Heldensage p. 12). 



62 DB ATAGE. 

Libenter Betbio auctore boc faciemus; non tamen ut cum 
Bethio inde efflciamus Teucrorum nomen vel ipsum Troiae 
nomen ex Attica a poetis fuisse depromptum atque in Asiam 
ad epicum carmen pangendum translatum ut aliarum gentium 
aliorumque heroum rebus gestis ornaretur. Non quod n^e- 
mus ulla beroum vel gentium certamina in Qraecia peracta Iliadis 
in contextum volventibus annis esse inserta. Optimo iure, si 
quid videmus, inter alia vir sagacissimus constituit baec : «weit 
getrennte Einzelsagen von den Heldenkampfen im Mutterlande 
entstanden und in den Grundzagen bereits fest geformt, konnten 
in Klein-Asien neu belebt und durch neue Erfahrungen berei- 
chert, aber- und abermals umgedicbtet und um einen Mittel- 
punkt gesammelt und durch ihn verbunden werden (id. p. 19)." 
Sed interdum ingenio se abripi passus est Bethius; quod valet 
de quibusdam Iliadis fabulis non valet de omni Iliade neque 
quisquam facile sibi persuadebit Andromachen — merum Ama- 
zonis nomen — Thebis Phthiotidibus venisse, neque ut Hectori 
assignetur origo graeca abutetur Plutarchi (Tbes. 84) observa- 
tione: ^EatOQa Si t^v jQoiririvlmv tioXiv Xa§6vxa diaQTtdoai xal ti}v 
AT^Qav indyeiv ixet xataXsiq>^et<Sav** (cf. F 144). 

Quaedam igitur argumenta Bethii callidiora quam veriora iure 
refutavit Grusius (Sagenverschiebungen Sitz. Ber. Mtinch. Akad. 
1905, V), quamquam dolemus hunc virum artem suam criticam 
in adversarium iusto acrius, hostilifere dixerismodo, exercuisse, 
quo suas argumentationes nequaquam stabilierit, immo lectu 
reddiderit iniucundiores'. 

Neve credat Crusius prorsus ad absurdum , ut dicitur, se dedu- 
xisse Phanodemi de Troia attica, de Teucris atticis, observationem 
allato fragmento, quod exstatProcl. ad Tim. p. 80 (97 Diehl): 
„tovg dh ji&rivalovg KalXiC^ivtig (jihv nal OavoStifjiOg natiQag x&v 
HaCt&v t0toQovai yevia%ai'\ Quibus verbis allatis gloriabundus 
exclamat: „Die Troer haben in Attika nicht mehr zu suchen 
als die Manner von Sais." Nam licet nullus non concedat Orusio 
hoc fragmentum tacite esse abiciendum, licet unus et alter 
fortasse nobiscum coniciat harum ineptiarum originem esse 



DE AIAOE. 63 

Herodoti mentionem templi H^fivalrig iv £cci noXi positi, tamen 
nuUus mortalium hucusque explicavit, cur Svnsxs^vmv potissi- 
mum cum ^ijfAoo Troes atticos coniunxerit Phanodemus. Quam 
difficultatem ipse Orusius agnovit (1. 1. p. 177), sed non solvit. 
Talia autem explicanda sunt antequam condemnentur. Nobis 
vero Troum demum fUisse in Attica haud minus verisimile 
videtur, quam extitisse locum 0Qvylav appellatum in Thessalia 
(Steph. Byz.), vel t« OQvyia in Boeotia (Thuc. III 22). 

Sicut autem insani foret contendere Phryges Asiae Minoris 
hinc nomen suum duxisse, sic serio non contendemus Troadis 
incolas nomen suum demo debere attico. Meraene igitur fortunae 
contribuendum est quod talia homonyma in utraque continenti 
reperiuntur? An quicquam valebit Erichthonius iam apud poe- 
tam vocatus Trois pater? An hic quoque sub oculis habemus 
exemplum nominis cuiusdam, quod gentes nomadum more 
vagantes per utramque continentem priscis temporibus disper- 
serint, ita ut poetae, quibus Troum demus atticus haud esset 
ignotus, sed qui optime scirent veros Troes in Troade esse quae- 
rendos, „in maiorem Athenlensium gloriam" Erichthonium Xype- 
teonum vicinum Trois patreih fecerint? 

Atthidographos inter multa inepta hic illic veri alicuius rudi- 
menta servasse, credere quid vetat? Nonnulla etiam servarunt 
quae aliis suspecta, aliis non omnino abicienda videbuntur. 
Dabimus exemplum. Leguntur apud Plutarchum in Vita Thesei 
(C. 17) haec: „0il6xogog dh nccQa UhIqov q>7i0lv i% £aXafitvog xhv 
Srioia Xa§%lv nvPeqvritriv uiv Navcl&oov ngciiQia dh Oalana^ (itidinm 
rore t&v Jid^fivatmv nQOCexSvtcav tfj d^aXaCiSy' (laQtvQSi de tovtoig 
riq&a Nav0t^6ov nal Oala%og etCa(iivov Sficicag OaXviQot n^bg t& 
tov £kIqov isQ&y Kal tiiv ioQtiiv ta Kv^eqvriCia tpriclv i%Uvoig teXu- 
tf^a*". (Cf. Clem. Al. Protr. p. 12. 7: j^tnnatai ds wg %al OaXriQoi: 
Tiata nqviivav rJQmg**). 

Nausithous et Phaeax, quorum in honorem sacra habebantur 
sacellaque posita erant ad Sciri promunturium, locum Minervae 
Sciradi sacrum, noti nobis sunt ex Odyssea. Heroes enim, qui- 
bus postea ta Kv^eqvriota habebantur, t&v Jo^tx^^irficDv Phaeacum 



64 DB AIAGB. 

fuerant heros eponymus et rex. Temerene atthidographus haec 
nomina cum loco Atticae proximo coniunxit? Non, opinor. 
Gultus enim ibi habitus flngi non poterat; immo cohaeret cum 
Salaminiorum solemni vemv afAlllji Aiaci dedicata. Pbaeacis quo- 
que nomen Athenis minime insolitum (Plut. Nic. 11; Thuc. V, 4) 
hic aliquid valet: sic enim appellatur apud Steph. Byz. Neptuni 
et Asopidis filius, apud Gononem vero tam Alcinoi quam Locri 
pater. Versamur igitur in Odysseae parte, cuius nomina Graeciam 
mediam et praesertim Atticam et Salaminem ut respicia- 
mus nos monent. Regio certe fabulosa, quam appellavit poeta 
SxBQlfiv i. e. Litus, haud procul ab Attica — si saltem certam 
quandam regionem pro oculis habuit — poetae in mente aftiisse 
videtur. Neque possumus, quin nautarum numerum 52, quibus 
Phaeacum naves compleri solebant, ob Phaeacum regum nume 
rum 13 e 4 X 13 ortum esse putemus; ita ut quattuor phylas 
Scheriae fuisse vel potius poetam sibi finxisse, systema igitur 
ionicum, verisimile ducamus. Glotz in libro, qui inscribitur 
^Etudes sociales et juridiques sur Tantiquit^ grecque" p. 239« 
omnes Phaeacum res maritimas cum atticis naucrariis compo 
suit multaque ibi sagaciter observata reperies. 

Sed, ut ad incepta redeamuS; Teucer e Locride oriundus emi- 
gravit Salaminem; ubi et ipse et Aiax, utpote qui patre care- 
rent, Telamoni cuidam addicti sunt. Graeci autem , qui inde a 
nono saeculo Cyprum veniebant ibique Teucrorum reperiebant 
nomen, effinxerunt fabulam, qua heros graecus non receptus 
a patre ob segnitiem non vindicatae fratris iniuriae Cyprum 
appulsus ferebatur. Teucrorum reges Cyprum habitantes ob 
urbis suae insulaeque Salaminis homonymiam originem suam 
a Teucro duxisse coniecit Busolt (Gr. G. I p. 821). Iniuria, 
puto: ipse enim Busolt observat urbem Cypriam Salaminem, 
Graecorum coloniam validissimam, ab Graecis ipsis fuisse 
conditam. Vestigia punica prorsus ibi absunt. Novum igitur 
oppidum quin Graeci appellarint nomine graeco, quis dubitat? 
Unde sequitur nomen Sillumi ab incolis datum e nomine 
Salaminis esse depravatum, non autem nomen Sillumi a 



DBAIAC8. 05 

Qraecis auditum pro Salamine habitum. Gur vero Graeci suam 
urbem appellarunt Salaminem? Quia Teucros in insula reperie- 
bant. Hinc autem efflci potest eo tempore, quo Salamis conde- 
batur, arcte iam Teucri nomen cum insula Salamine fUisse con- 
iunctum. Neque fortuito Teucrum Salamine consedisse dizeriS; 
reputans Teucrum venisse e regione quam antiquitus Leleges 
habitabant (vide infra), Salaminis autem nomen ad eandem gen- 
tem nos ducere. lam Wilamowitz viderat Salaminem cohaerere 
cum Salmoneo. „SakfiAvfi'\ Ita pergit Fick, „vel HaXafiAva (in 
inscriptionibus) vetus oppidum est in Elide; SaXfianlg fons est 
Halicarnassi, Lelegum in urbe; HaXfiog, n6lig Boimlag ^g ol 
noXirat 2aXfi(ovioiy &g ^EXXdvMog iv ievxiQm MvKaXimvslag**, Quo- 
modo Hellanicus Salmum cum Deucalionis nomine coniunxerit 
nescimus; hoc vero nomen revocat in memoriam tam Hesiodi 
fragm. 116 (Rz.): 

^ roi yaq AoxQog AeXiytov 'SiyiqiSaxo Xa&v 
xovg ^d note KQOvidtig Zehg aq>9ixa fiiqisa S^nimg 
Xe%xoig i% yaif^g aXiag no^e JevnaXlmv ty 
quam fr. 2: ixi nQOfifi^img »al TlaviAqag vlhg JevxaXlmvj 
sed etiam Acusilai fr. 20 (Arn. Eordt): JevaaXimv 'H^iovtig 
xilg ^SlKeavov aal 11 q ofiti&img. 
Hesiones autem nomen ad Teucrum reducit. 
Astipulamur igitur Fickio statuenti: ,,Salamis eher lelegischen 
als karischen Ursprungs". Versamur in nominum serie, qiiae 
omnia ad Leleges Graeciae mediae incolas priscos pertinent. 
Sic nullo saltu ad Telamonem venimus. 



XI. T^XaiJLwV' 

Aras habebant tam Salamine quam Athenis Aiax flliusque 
eius Eurysaces; pater autem Telamo aris carebat. Homines, qui 
ab Aiace, ab Eurysace originem suam petebant, Telamonem 

VtUlTHXIX. 5 



66 m AiAOB. 

nunquam in Attica saltein sacris placaase 3q>paret. Ubi yero Tela- 
monis cnltuSi si qui usquam terrarum ezstitit, quaerendus est? 

Sacerdotum stemma pnmo vel altero saeculo a. C. n. Hali- 
camassi compositum ut huc necnon ad eius urbis niftQinoliv 
oculos yertamus nos cogit. Yerba sunt haec (Dittenb. Syll. N^. 608) : 

H^ftaxonXiavg lutaygd^i Kix T^g iifialag ifv^>lfig x^g naqt- 

6%A6fig xotg iydXfLaCi totg %ov Ilo^siS&vog xov ^lc^fiiov tovg ysyevti- 
lUvovg ini t% xticeag %axa yivog Ui^ng xov Ilocudmvog xov xa^i- 
iifv^ivxog ifA xmv t^v inoinCKav> <&> Tffotiqvog iyayovxav 
Ilocui&vi xal MitolXmKvi^ . iiclv ie iv aix^ Ufftig xov Ilocei- 
S&vog olir 

Ttla^v Uocui&vog tx^ ift 
jivxliiog Tika^vog xi' 

* TxiQfig Tslaii&vog 9^ 
}1lxvovevg Tilafi&vog i§t 
Tilaiiatv jAvxtilov x(f 

* Tqi^g JAvxiilov if 
"Av^ag JiXxvovimg i^' x, x. X. 

Ante nomen Aristoclis legendum coniecit Boeckh: dnovxog xov 
deivog Toi^. Omnium sacerdotum anni computati efficiunt summam 
quingentorum quattuor. 

Auctore igitur Aristoclis filio e columna antiqua, quae Hali- 
carnassi iuxta imagines Neptuni Isthmii inveniebatur, transcripta 
sunt nomina omnium eorum, qui ab urbe condita xaxa yivog 
sacerdotes fuerunt Neptimi illius, quem Troezene secum duze- 
rant Halicamassi conditores. 

Fac notas numerales iam fuisse in tabula antiqua unde sacer- 
dotum nomina sunt transcripta; fac antiquam illam tabulam 
adscribendam esse saeculo quinto, quoniam tunc temporis tales 
notas usitatas fuisse Halicarnassi ostendit titulus XI apud Dit- 
tenbergium; quid inde sequitur? Sacerdotum genealogiae initium 
adscendere ad medium saeculum nonum: 500 enim annosseries 
ipsa complectitur. Hoc vero saeculo revera urbes doricae in 
Asiae litore occidentali sunt conditae. 

Beperiuntur in stemmate nostro genera quindecim. Ultimus 



DE AIAOti. 67 

igitur sacerdos Apollonides perhibere poterat; quod de se perhi- 
buit Hecataeus: proavum suum decimum seztum fuisse deum. 
Heros vero unde genus ducebant sacerdotes erat Telamo. 

Oondita est Halicarnassus a Troezeniis. Exstat stemma regum 
Troezeniorum apud Pausaniam (II 80), ubi legimus post reges 
mjrthicos — quales erant Orus, Althepus, Saro — tandem 
venisse Hyperetem et Antham. Utrumque nomen in sacerdotum 
stemmate obvium fit. Hyperes ibi Telamonis audit fllius, Anthas 
Alcyonei. 

Observat Pausanias de Hyperete et de Antha: „tovtovg dh elvai 
Iloasid&vog kuI MkKvdvrig "AxXuvtog ^vyatqhg vuA n6Xug uitohg iv 
T^ %mQcc (paclv ^Tjtiquav ts %al "Av^eiav olniaai: Mitiov Sh tbv "Av- 
9a tov natQbg Tcal tov ^tiov naqaXa^ovta ti^v iQxiiv ti^v itif^av x&v 
noXsfOV no6€id(ovtdda 6vOfid(Sai*\ 

Deest in sacerdotum stemmate nomen Aetii Anthae fllii sed 
Posidonius adest. Adest quoque Alcyoneus, cuius nomen Alcyo- 
nen a Pausania memoratam in memoriam revocat nostram. 

Qui vero saeculo nono coloniam Halicarnassum duxerunt? 
Viri nimirum ab Aetio Anthae fllio originem ausm ducentes: 
„iK TQOi^fivog ataXivteg ^XiKaQvaGov iv t^ Kagla an^MCav ot 
ysyovStsg &n Astiov toH "Av&a*\ 

Oreati igitur e sanguine regio Halicarnassi, ubi sacerdotio 
fungebantur, nomina sua regia servarunt. Pausaniae verbis col- 
latis credideris hos sacerdotes per Antham statim a Neptuno 
stirpem duxisse; invenimus autem in eorum serie inter Neptunum 
et Antham duo alia nomina inserta. Sunt Alcyoneus ab Anthae 
matre nominatus et Telamo, quem frustra in regum Troezenio- 
rum quaerimus serie. Quod plus est, ne in illa quidem urbe 
unde oriundi sunt Troezenii, Anthedonem urbem Boeotiae volu- 
mus, ullum Telamonis detegi potest vestigium, licet alia no. 
mina ibi iyxcogia, puta ^T^ievgj in sacerdotum serie reperiantur. 
Unde hic Telamo in hoc stemma irrepere potuit? 

Primum rogemus, quis Neptunus ille fuerit, quem tam Troe- 
zenii quam Halicarnassenses coluerint sacerdotibusque regiis 
curae esse iusserint. Appellatur in stemmate nostro 6 '*Ic^fiiogj 



08 DS AIAO£. 

deus igitur, cui sacra erat MQyA n&ci fiiXovaa ([Apollod.] I, 9, 27) 
dedicata ab lasone postquam e navium certamine victriz eva 
serat. Nomen verO; quod Neptunus gerebat Troezene, erat Phy- 
talmius. 

0vzdXfiiov ccirbv iTcavSfiaOav iitiidii toH q)V€0^at tic in rfjg yfig 
yiv6(i£va 7taQalu6g iottv (Cornutus 22). Numen igitur fuit vege- 
tationis. Sed pro vinculis quae inter Troezenem et Athenas 
exstabant Neptunum Phytalmium in Attica quoque honoratum 
fuisse mirabitur nemo; colebatur in gente te>v ^vtaXiS&v, quo- 
rum patronus OvvaXog Gererum primus domi excepisse ferebatur 
(Paus. I, 87, 2). In honore quoque erat Anthedone, ubi pater 
habebatur gigantum Aloeadarum. Hi in Caria quoque noti erant. 
Denique Khodi Phytalmius habebat templum. 

Quoniam Halicarnassensi in stemmate Telamo audit Neptuni 
fllius, Hyperes contra, qui apud Pausaniam ^ep^uno utiturpatre, 
in hoc stemmate Telamonia vocatur fUius; quoniam Alcyonei 
i. e. Telamonis fllii nomen ductum est ab Alcyone, ab illa igitur 
quae vulgo Neptuni habetur uxor, suspicio oritur Telamonis 
nomen ipsius Neptuni fuisse cognomen. Quaeramus num forte 
exstent argumenta, quibus haec suspicio corroborari possit. 

Telamonis nomen seiungendum non est ab aliis ex eadem 
stirpe tla ductis quale est Tlafiovldag (Xen. Hell. V, 8, 8). Com- 
ponendum igitur est cum Atlante. 

Hunc vero, cui itaofig (^aXdooi^g pivf^ea nota erant, deum fuisse 
marinum iam multi ante nos coniecerunt. Conferantur modo 
versus * 884 sqq. : 

na^kiutal tig SsHqo yiqmv &Xiog vrifieQtijg 
i&dvatog IlQmshg Alyvntiog^ Sg ts d^aldoorig 
ndorig ^iv^sa J^oiSe^ IlooeiSdavog inoS(i6g. 
Sicut a 52 de Atlante dicitur: Sxsi Si te xCovag aitbg 

(AaKQag^ a^ yaldv te Kal oiQavbv dfi(plg SxovOiVj 
sic posteri cecinerunt de Protei columnis mari in orientali 
positis : 

Atrides Protei Menelaus adusque columnas 
exulat (Verg. Aen. XI 268). 



DB AIAOE. 69 

Calypso Atlantis fllia 6Xo6g>Qovog habitat: 

i^i^cr^ iv AfKpiQVfju^ ^^^ ^' i(iq>cil6g Itfu 9aXd<5afig^ 
locus dei marini fllia dignus. 

Hanc Atlantis naturam, quam perspezerat Preller, agnovit 
quoque Berger (Mythische Oosmographie der Griechen p. 7) sic 
ratiocinatus : ^in echt mythischer Zusammenhangslosigkeit ver- 
lieh man ihm die Gewalt den Himmel, der ja auf dem fernen 
Meere zu ruhen scheint, zu tragen, und man malte dietragende 
Gewalt weiter aus^ indem man sie wohl mit Saulen verglich, 
die ein Dach tragen". 

Atlantis vera natura constituta revertamur ad Telamonem. 

Scimus Hesionam Telamonis fuisse uzorem, qua ex genuit 
Teucrum. Quis igitur non mirabundus audit scholiastam ad 
Eurip. Phoen. vs. 1129 perhibentem: Hesionam AtlantiB fuisse 
uxorem? Hesione igitur, Oceani fllia, numen marinum; tam 
Atlanti deo marino quam Telamoni, Neptuni filio, uxor ftiit. 
Mireris ni Telamo ipse numen fuerit marinum. 

Teste Yitruvio imagines illas, quae ab architectis vocari 
solent AtlanteSy Bomani appellabant Telamones (De Arch. 6; 7, 6). 

Telamonem vulgo habitum Aeaci Endeidisque fllium Attici e 
Glauce Actaei fllia natum ferebant (Pherecyd. ap. [Apollod.] III, 
12, 6). Uxor quoque Telamonis audiebat Glauce (Diod. IV, 72), 
quam ob causani T^lamo cum Glauco conferri potest, deo illo ^- 
marino, qui Anthedone natus (in urbe igitur arcte cum Troezene 
coniuncta) vitam debebat patri Anthedoni matrique Alcyonae. 
Meminimus Anthae Alcyonaeque nomina in sacerdotum serie 
Halicarnassensi reperiri. Qain etiam Telamo iuxta Glaucam v 
alter Glaucus videtur. Observas nos versari circa Isthmum et 
Boeotiae partem orientalem. 

In Euripi ripa sinistra prope urbem Anthedonem situs est 
mons Messapius Neptuni cultu celeberrimus. Hunc cultum Lo- 
crenses in Italiam transtulerunt Metapontum, sicut Ghalcidenses 
aliud nomen eiusdem dei RakavQov ob ventos secundos datam 
e regione Troezeniorum transvexerunt in Oalabriam i. e. KaXav- 
gCav (cf. KaXavQla in Sicilia, Plut. Tim. 81). In Mesi^apii autem 



l/ 



70 Dl AIAOl. 

vicinia est to naloviuvov riavxav nfiSfHia. slvai 61 aixbv ikiia, 
xal litA xf^g n6aq ig>ayg Sa£fiova iv ^aXaCCy ysvic^ai xai av^ffmnoig 
xa ioSfAeva itQoliygiv ferebant. Adstipulamur Onippio (Qr. Myth. 
p. (59) conicienti piscatoris huius m^rthum e dei Messapii cultu 
profiuxisse. Simul autem memores fimus Protei artis vaticinandi 
(S 365 sqq.), quem yiQovxa altov iam supra in harum rerum 
disputatione offendimus. Schol. Eur. Or. 818 docet Glaucum 
equas habuisse a? SiB6Ttaoa\»xo xhv fSiov Se6n6xfiv rkavnov xbv Bsl- 
UQO(p6vxov naxiga; qua narratione iterum Gorinthum et Troeze- 
nem ducimur. 

Glaucus enim piscatoribus propitius deus, qui Anthedone 
colebatur, a Corinthiis inter reges receptus xa "lo^fua in honorem 
xov 'Icf^fiCov (cf. stemma p. 66) instituisse ferebatur. Nonne 
eodem modo alterum Glaucum, Telamonem, in sacerdotum stemma 
regiorum receptum esse dixeris? Mare quoque transvectus Glau- 
cus in Lycia regium obtinuit honorem, ut Telamo Graeciae 
solo relicto in regionibus transmarinis divinitatis suae oblitus 
mortalisque factus per saecula nomen suum transmisit. Quin- 
imo Glauce Creontis filia, quae fonti Gorinthio nomen suum 
imposuity revera fuit dea marina e qua Pherecyde teste natus 

est Telamo. 

Telamo igitur Neptuni filius e dea marina natus, cui ipsi 
uxor fuit numen marinum; qui nomine Atlantem deum mari- 
num in memoriam vocat, cuius filius Alcyoneus denominatus 
est a Neptuni uxorO; qui in iisdem regionibus, quibus Glaucus, 
Phytalmius, Calaurus regnabant, honorabatur, quin et ipsefuerit 
numen marinum non dubitamus. 

Egit de Telamonis nomine Girard (Rev. d. 6t. gr. 1905) in 
disputatione inscripta „Aiax fils de T^lamon, ^tude de mytho- 
logie h^roique". Yideamus num cum auctore sagacissimo facere 
possimus, cui hac quidem in re libenter astipulamur, quod 
Telamonis nominis etymologiam vulgatam quantocius abicien* 
dam iudicarit. 

Hodiernos v. d. si audis, nomen suum Telamo accepit a scuti 
balteo, illius nempe scuti, quo filius Aiax prodibat armatusi 



DS AIAOB. 71 

sicut Aiacis fllius ob idem scutum septemplez Eurysaces appel 
latus videtur. 

Est revera Eurysaces j^Breitschild"; latet nomiuis origo in 
A 526 sq.: 

Atag il xXoviH TiXafitiviog' iv 6i (iiv iyvmv* 
siQv yicQ ifiq) &fioiaiv S%H yiQag. (Gf. P 132; Deecke, de 
Hectoris et Aiacis certamine singulari, p. 48). 
Inspiciamus quoque H 219 sqq.: 

Atag 6^ iyyv^tv f^k^s fpiqmv cinog ^vTf TCVQyov 
XdXKSov intapSuov^ S S^oi Tvytog ^twfiB tBv%mv 
6KVtox6(Mov 0% &Qi6Togj TXij Svi J-oiKia vainv 
8g J-oi iicolfiCBv cdnog aUXov iitta§6tiov 
tavQfov iatQBg>imv, iid i* Sydoov 1^Xa6B xaXx6v, 
xb JtQoC^t CxiQvoio fpiQfov TtXafiiiviog Aiag etc. 
Scutum confectum esse apparet e septem coriis bovinis, 
quibuR octavum tegumen aeneum erat impositum. Gredimus hanc 
potius ob causam — nempe ob coriorum numerum maiorem 
solito — quam ob altitudinem vel ob latitudinem xh edyLog vocatum 
fuisse jtvQyov (bolwerk); ipsa enim structura solito firmior ma- 
iorem promittebat salutem. Nam quod ad imaginem attinet; ex 
Eurip. Alc. 812: 

Ttatg aQ0fiv naxiQ l%tt nvQyov fiiyav 
apparet voce nvQyov firmitudinem magis quam altitudinem 
indicari. Quod et Homerus conflrmat, nam Graecorum ordinem 
bene confertum nvQyov vocat e. g. /i 834: 

ol^ il (livovttg^ 
tctacavj Snnoxt nvQyog }i%ai&v &XXog intX^mv 
TjpoSov iQ(i^0tit Tcal &Q^tiav noXifAoio 
et J 847: 

xffi tl iina nvQyoi }i%at&v 
ilitlmv nQondQOi^t na%olaxo vriXii %aXx^, 
Sic qui M 43 nvQytiibv 6g>iag aixovg iQxvvov6i, confertissima 
acie expectant hostem. Aiaz igitur, qui eandem ob praestantiam 
vocatur ^aog Hxoci&v (Z5), potius ob corpus robustum quam 
quia capite supra ceteros eminebat nvQyog vocari poterat. 



72 Ol AIACS. 

Attamen Yidetar Bcatum 6iu8 latius solito ftiisse, quo vel 
duo8 homines tegere posset. Sed nolite oblivisci etiam postea 
unumquemque iiuicni^T^ clipeo suo iustae formae praeter »e 
alium quoque defendere potuisse (Xen. Anab. IV, 2, 31). Quor- 
8um haec onmia? Ut probemus %b %av tfoxovg tiQog antiquos 
"^Th^8odo8 nequaquam ita commoyi88e, ut proprium nomen inde 
ducerent. Revera, aero demum Eurysacia nomen apud auctores 
graeco8 offendimua. Quinimo Sophocles, cuiua in Aiace Eurysacis 
nomen primum invenitur, qui hunc filium a patris acuto nomen 
accepiaee yoluit, ne is quidem de clipei latitudine ullum addidit 
verbum, cum diceret: 

iXi ai%6 fioi CVf naij Xapmv Imvvvfiov, 
EiQv6aKggj ^6%$, iUt noXvqqa^pov 6xQhpmv 
itSQicanog^ imdpoiov &QQfiKtov cdxog* 
xa S* aXXa Tfv%i| xo/v iftoi Xi%6fpixai, 

Videsne, qui tragicus poeta structuram, flrmitudinem clipei 
indicet, nullo verbo de latitudine ne hoc quidem loco, ubi prae 
ceteris omnibus exspectandum esset, addito? 

Stabat in KoXnv& iyoQaia^ in demo Melitensi, ara Eurysacis, 
x6 BjiQvaixiiov. Nulla autem gens Eurysacidarum unquam Atbe- 
nis fuit, ut recte observavlt Toeppfer Att. Geneal. p. 278. Nam 
qui ab Aiace se oriundos perhibebant, appellabantur Philaidae. 
Hi vero Braurone sedebant. Philaeus eponymus horum virorum 
ab aliis frater ab aliis fllius Eurysacis vocabatur. Qua ez re 
efflci potest Eurysacem heroem obscurum, de quo ante Sopho- 
clem nusquam quicquam innotuit, locum iuxta Aiacem et Phi- 
laeum non habuisse sed sibi quaesivisse. 

Post omnes heroeS; qui a factis vel e moribuB patris nomen 
suum duxerunt, ut Astyanax, Telemachus, Tisamenus, ille, qui 
a patris scvUo est denominatus, recentissimus est neque ulli non 
parvi videbitur pretii. Minime miramur talem heroem posteros 
nullos reliquisse. Habebat quidem aram in demo Melitensi, sed quae 
haud dubie temporibus recentioribus erat erecta, fortasse Sophoclis 
demum aetate, cui Eurysaces rex Salaminius fuit. Arae Melitensis 
nullus mentionem fecit ante Pausaniam et Harpocrationem. 



DE AJAOS. 78 

Eurysacis igitur nomen argumento afferri non debuit, ad 
comprobandum, illud quoque Telamonis, quod in Homericis 
iam apparet, simili modo a balteo fllii scuti esse derivatum. 
lam diximus adiectivum TtXafiAviov antiquius nobis videri — ut 
videbatur Qirardo — quam heros Ttla(i6v Quid tandem signiflcasse 
putant illi, qui Telamonis nomen a balteo Aiacis derivant, rbv Teka- 
ijuoviov AVavta? Numquid Aiaz qui fllius est eius, cui Aiacis balteus 
nomen dedit? An Aiax peculiari balteo suo insignis? Sed illud inep- 
tum esty hoc ijfivdog : nam balteus Aiacis scuti nil peculiare habebat. 

Quare obnize cum Oirardo negamus herois alicuius balteum 
nulla ez parte memoratu dignum ita antiquorum perculisse 
mentes, ut inde novum heroem crearent, vel novum flngerent 
epitheton. Nonne omnes heroes, qui scuto Mycenaeo erant 
armati e. g. Hector (cf. versus notissimos 

J-otd^ ini de£ia, J^otd^ in affiateifa viofi^tfcri §oiiv etc), 
hoc modo Telamonii dici potuerant? Tali modo voce Tela- 
monii accepta nonne hoc epitheton genus potius hominum quam 
unum certum hominem designasset? Immo, si inter cunctos 
heroes solus Aiax balteo ad scutum gerendum esset usus cum 
ceteri omnes uterentur oxdvoig^ tuuc demum Aiax ex hoc balteo 
nomen accipere potqisset peculiare. Sed res aliter se habet. 

Quid designat TeXafi6viog Alag? Nomina in (mv)iog desi- 
nentia vel indicant locum, unde quis provenit; e. g. AyKatog nUv' 
Qmviog W 635, vel deum, cui homo est dedicatus, e. g. AnoUm- 
viog, Iloasidf&viogf vel deducta a participiis personam agentem 
designant, e. g. TQO(p6viog, Feronia. De Telamonio Aiacesecunda 
modo valet ratio. Signiflcat epitheton Aiacem t& TeXa^&vi fuisse 
dedicatum, addictum, oboedientem. 
, Collato nomine MsXaveia i, e. qui dedicatus est noauS&vi, 
MeXdv^tp (schol. Lycophr. Alex. vs. 767 MiXavd^og 6 Iloaeid&v 
TtaQa Af^fjvalotg; cf. Bechtel-Fick Gr. Eigenn. p. 201: MiXav&og 
aus MeXdv^og mythischen Ursprung), quod nomen et dicitur 
MsXav^svg {q 212, ip 175), exspectari poterat iuxta TsXa(i6viov: 
TeXufimvBvg (cf. Feronia: OoQmvsvg). Cum forma TeXanmviddrig 
conferatur TaXaiovUtig; nam haec quoque vox deducta a,TaXaimv. 



74 DE AIAOB. 

vel a Talocog (cf. KqovIwv: Kq6vos) stirpem habet talj rAa, raXer. 
Dedicatus igitur erat Aiax Neptuno cuidam Feretrio, ^den tor- 
scher", nempe xfis yfjg. 

Quid mirum aliquem tam robusto deo dedicatum etipsummagnis 
viribus fuisse instructum; nam hanc ob causam infantes deo- 
rum in tutela ponebantur, ut horum donis prae aliis fruerentur. 

Prope Calauriam, ubi Neptunus Telamo colebatur, Aiaz in dei 
positus tutela Telamonius est factus ; postea eundem Telamonem 
patrem habuit. Dei marini filius factus ipse quoque statura, viri- 
bus; crescebat ita, ut Aiax Locrensis orientem versus cum emi- 
grasset mox et ipse Feretrius aliquis videretur fleretque 6 (liyag. 

Invenitur voz tsla^6v in inscriptionibus saepius miro modo 
adhibita; e. g. ivayffattfai n slg xeXafi&va XsvxoH Xl^ov vel Blg 
t6la(i&va 1/^^vov (Dittenb. Syll. 546,10; 324,31; 529,41; 545,87. 
Cf. Waldstein The argive Heraeum I p. 201; Inscript. graec. 
Solmsen p. 47,21; Herwerd. Lex. Supplet. s. v.). Quonam vero 
sensu haec vox sit accipienda magnae dubitationi est obnoxium. 
Sic in dedicatione lunoni facta Argivae legimus: (H)a atdka': 
aal ho tsXafAb(v) [i]aQa : tag Hi^ag : tag Aqyi[C\ag, 

Dififerunt igitur tfrijAi? et wiafiwv. Vertit Herwerdenus „fascia 
marmorea", quocum facere velimus, addita explicatione e Vi- 
truvio (III, 6, 10) petita „fascia: en architecture membre pro- 
duite par la division d'une surface unie en parties distinctes, qui 
ressemblent ainsi h de longues bandes plates ^tendues paralle- 
lement l'une k Tautre" (Ch^ruel p. 262). 

Girardus vertit teXa^d&i/a columnam\ quae opinio refutatur in- 
scriptione supra laudata ubi tslaiLAv et ctrilri (columna) separa- 
tim nominantur. Hoc autem fundamento debili vel potius nullo 
exstruxit aedificium ingeniosum, sed quod simul cum fundamento 
corruit. Nempe fretus argumentis petitis ex Evansii descriptio- 
nibus columnarum in Labyrintho cretensi vel alibi eflfossarum, 
probare conatus est Aiacem Telamonium fuisse ^(jtenium colum- 
nam habitantem, l'esprit du Pillier*'. Deinde ad hunc Genium trans- 
latis quae viri docti ex imaginibus cretensibus efflcere posse sibi 
visl sunt, pronuntiavit haec: ^c^^tait un g^nie de la f^condit^ 



DX AIAOE. 75 

et de la richesse particuli^rement en faveur parmi les pd.tres. 
U avait pour attributs une bag^ette, embl^me de sa puissance 
et un objet semblable k un bouclier, embl^me de la protection 
qu'il accordait h ses fldMes. D volait et parcourait les airs". 

lam prolocuti sumus Girardi aediflcium stare non posse. Ad- 
dere volumus haec. Usus est auctor ad sententiam suam pro- 
bandam vetustis aliquot imaginibus, quas vel in vasculis vel in 
parietibus ornandi causa depictas Oolumnae Genii flguram 
ezprimere sibi persuasit quasque in commentatione sua ipsis 
lineamentis reddere sedulo curavlt. 

Yereor tamen, ne alii quoque qui has imagines aspiciant mecum 
statuant auctorem laudabili studio abreptum saepius Telamo- 
nium in iis repperisse, quia Telamonium in iis reperiri vellet. 
Equidem in re tam aleae plena, quam est harum imaginum 
explicatio ; de quibus ne id quidem pro certo statuere possumus, 
utrum animi causa an serio, utrum religionis an ornandi causa 
in parietibus, in vasculis, sint delineataO; tutius duco xb inixtiv^ 
Sed si adhibendae sunt, ibi demum adhibeantur, ubi opinionem 
quandam certis argumentis atque validis substructam illustrare 
possint. Sententiam vero quae ceteris partibus, ut vidimus, ita 
claudicet, ut fundamento eam prorsus carere appareat, tali auxilio 
defendi posse, quis credit? Quamquam libentissime confltemur 
Girardum ea doctrina; diligentia, sagacitate usum essO; quibus 
vel irrita conamina harum rerum studiosis atque peritis quam 
maxime fructuosa atque utilia reddantur. Telamonis certe nomi- 
nis derivationem a balteo sano ingenio ductus impugnavit. Ipse 
Girardus confessus est disputationem suam niti xiXdt^&voq sensu 
columnae, ^Sans cette marque d'origine la recherche de la paternit^ 
d*Ajax serait une chimere; elle est possible grace a ce mot'*. 
Telttik&va autem valuisse apud Graecos columnam non probavit. 

NuUa exstat causa, cur inscriptionibus repertis Perinthi (in 
colonia Sami), Byzantii (in colonia Megarensium), Phanagorae 
(in colonia Tei), Apolloniae, Odessi, Olbiae, Panticapaei (i. e. in 
coloniis Milesiorum) vocem xiXctin&vtt aliter adhibendam esse 
putemus quam Argis, ubi inter se distinguuntur 19 axTilr^ et 6 



76 DB AIAOB. 

xelafimv, £xrikri autem est co^umna „unpillier bas, quelquefois rond 
mais plus souvent rectangulaire (Oh^ruel s. v. cippus)". Quo- 
modo Girardus ipse vertit ^argivum illum teAafi&va", qua voce 
est usus? „Basrelief". Qui Waldstein vocabulum accepit? »Bloc 
de pierre calcaire dans lequel rinscription ^tait encastr^e" (The 
argive Heraeum I p. 201). Golumna vero, Klmv, axHlog, dici 
poterat axriki], sed a ^bas-relief" quam maxime discedit. 

Quod si rogatur, qua voce substantivum grekecum jBkan&va ^ 
quod designat rem ad supportandum , elevandum, toUendum 
idoneam aptissime latine reddi possit, quis non eligit illud po- 
tissimum vocabulum, quod eidem rei aptum eademque a radice 
est derivatum, nempe tUulum. Tituli romani triumphalibus e 
pompis satis noti sunt. Gontinebant quoque epitaphia necnon 
illa omnia, quae magistratus vel privati homines cum civibus 
suis communicare volebant. ^Eunt sub titulum lares" vel ^per 
titulos memoresque fastus" vel vtituli per colla pendentes ser- 
vorum", quis quid significet nescit? Quidni igitur rtkafi&va ver- 
tamur ^une plaque de pierre ou de marbre destin^e k recevoir, 
ou qui a roQU un d^cret, une d^dicace; une liste denomsetc"? 
Vel cur non adstipulemur Herwerdeno in Lexico xska(i&vag com- 
paranti cum Sikxoig xakHotg, tabulis aeneis, quibus incidebantur 
res memorabiles? Nonne folia quoque papyracea, quae in obli- 
quum parietibus nostris affinguntur, ligaminibus, balteis (bande- 
liers) sunt similia? 

Quare xekafi&va vertas titulum, fasciam marmoream, locum in 
lapide incisum ad recipiendam tabulam idoneum, per me licet 
vertas dikxov^ ^aanplakbord"— quamquam hoc vocabulum longius 
a radice xka nos abducit — sed columna; qualibus nostris diebus 
urbes exornantur ad res publici iuris faciendas, non fuit. Guius 
rei Girardus sibi tam conscius fuit ut, cum in graecis literis 
frustra quaesivisset exemplum, quo xekafi&vog signiflcationem 
columnam illustraret, statuit hunc sensum procul dubio latere 
^dans un grec sensiblement ant^rieur aux po^mes hom^riqucs 
(1.1. p. 80)". 



DB AIAOB. 77 



XII. De Enalo deque Trambelo. 

Ad illa quae de Telamonis nomine observavimus quaedam 
sunt addenda, quibus coniecturam nostram stabiliri posse con- 
fldimus Goniecimus enim Telamonem deum marinum ad Saro- 
nicum Sinum a Graecis esse cultum. 

Narrat Pausanias (I, 85, 8): SslKvvtat Sh XU^og h HaXantvty 
ov noQQm toH Itfiivog' iitl xovxov Ka&rifiievov TsXa(i&va iqav Xiyovaiv 
ig xi^v vaHv inonksdvxwv ot t&v nalSmv ig AiklSa inl x6v koivov 
tdoi/ ^ElXrivmv axoXov. 

lacebat igitur prope a Salamine lapis, qui vulgo Telamoni 
sacer habebatur. Gonferendi sunt: lapis Aeginae, quocum homi- 
nes Phoci nomen fratris Telamonis coniungere solebant ; Tiresiae 
lapis Thebis; lapis Thesei in via qua Troezene itur Hermionen; 
lapis Actaeonis Plataeis; Orestis lapis in Arcadia, alii. 

Minime dignum foret memoratu Salamine lapidem iacuisse, 
quocum insulani herois sui nomen coniungebant, neque ad 
opinionem de Telamone nostram stabiliendam inde argumen- 
tum peteremus, nisi hic lapis in memoriam reduceret fabulam 
Lesbiacam de Enalo quodam heroe — fuit quondam deus ma. 
rinus — , quae cum fabula de Telamonis Periboeaeque amoribus 
conferri potest. Incipiamus ab hac narratione sumpta ex Areta- 
dis Cnidii Nesioticis (MQll. P. H. Gr. IV, 816). 

Telamo cum aliquando Euboeam venisset Alcathoi filiam 
vitiavit, quo facto noctu effugit. Alcathous vero, qui negaret 
filiam suam invitam rem cum heroe habuisse, uni e satelliti- 
bus suis puellam mari submergendam tradidit. At hic miseri- 
cordia motus servam eam vendere maluit. Navis appulit Sala- 
jninem, ubi puella ab ipso Telamone empta mox Aiacem 
peperit. 

Nunc conferamus fabulam quam de Enalo tradidit Plutarchus 
de SoUert. anim. 36. Oum Penthelidae Lesbi conditores oraculi 
iussu sacrificare vellent virginem, Sminthei filia ab heroe Enalo 



78 DB ATJlO£. 

amata ut in mare praecipitaretur sorte electa est. Tum Enalus 
virginem amplexus una cum ea in undas desiluit eamque ser- 
vayit. Postea vero, cum subito fluctus circa insulam attolleren- 
tur, Enalus solus ad litus accessit. Ecce e polypis, qui litori 
appropinquabant maximus gerebat lapidem, quem Enalus ibi 
deposuit Neptunoque dedicavit. Kal toCItov (Neptunum) "EvaXov 
Kakoi^iisv addit Plutarchus (YII Sapient. 80). 

Revera Enalium fuisse Neptunum docet Pindarus Pyth. IV 868 
Ivd' ayvov no0Hda(ovog ?tf- 
Oavx elvaXlov tifievog, 
Ob lapidem iactum iure fortasse contuleris noaeidava Tlexqaiov 
(Schol. Apollon. III 1243). 

Habes hic quoque ut in Salamine lapidem prope ab litore 
positum deoque marino dedicatum; hic quoque virginem a nu- 
mine aquarum amatam et servatam. Nomen puellae Lesbiacae 
Ohryse vel Apriate (hoc ductum ex A 99) erat. 

Sed negas vinculum arctius inter fabulam Euboicam et Les* 
biacam exstare ni validius afferatur argumentum. Volve Parthe- 
nium, ubi legis (Narr. Am. 26): „Trambelus TdamoYiis fllius 
frustra amabat Apriaten virginem Lesbiacam^ quam, cum vitiare 
vellet miseram, persecutus est donec in mare se praecipitaret". 

Yidesne hanc narrationem quasi ieHyiia coniungere Telamonis 
atque Enali fabellas. Telamo amabat nescientem; Enalus volen- 
tem, Trambelus nolentem; sed ter agitur de deo marino puellae 
amatore deque puella in mari vel per mare servata. 

Melius etiam perspicies congruentiam adiectis Tzetzae verbis 
ad Lycophr. Alex. 467: „^exa xiiv ^lkiov aXcoaiv xi^v yevofiivi^v inb 
^HQatiXiovg TeXa^ioiv iXape yiqag i^aiqexov Seavaiqav. aSxti Sh i^i 
xov TeXa fi&v og Sytivog yevofiivri &itidQa(iev i% xfjg veoDg nal 
flX^ev elg MiXvixov diavti^a fiivrj xi^v (lexa^v ^dXaHCav, 

Quod modo narrabatur de Telamonis fllio Trambelo nunc 
nominatim ad ipsum refertur Telamonem. Dubitari non amplius 
licet. Fabulis igitur iuxtapositis et inter se collatis non dubita- 
mus ea, quae de Enalo, de Trambelo, de Telamone narrantur, 
ad unum referre schema: deus marinus humana forma indu- 



DB AIAOB. 79 

tus amabat nympham, quae in fluctus cum desiluisset — quo 
facto semetipsam amatoris in potestatem tradidit — stirpem dei 
procreavit. Lapis prope a litore positus, quo loco virgo in mare 
se deiecit; rei memoriam servat. 

Quis non cogitat de amoribus Sapphus et Phaonis in rupe 
Leucadia (Ovid. Her. XV)? Sed observa idem episodium non 
modo narrari de Euathli et Calyces amore, sed etiam de Deuca- 
lionis et Pyrrhae (Athen. XIV 619 D, Ovid. Her. XV 167 sq.). 
Deucalionis autem nomen ad Locrenses, vel ad Leleges Locri- 
dem habitantes nos reducit. Versamur in narratione Locrensi 
de numine suo marino. Negasne? Apud Athen. II 48 B audimus 
Trambelum ab Achille occisum esse; e fonte autem Milesio 
Achillem caede peracta ut sanguinem ablueret hausisse aquam. 
Quo vero modo ibi appellatur Trambelus? 6 r&v ^eXiymv paci- 
Uvq\ Ooniunxit Pick nomina Trambeli et Trampes vel Trampyae. 
T^dfATtfi est 7t6Xig ^lmvlag. Est XQdfiimg' vaHg axarog, noQ^fiig^ xivlg 
Ttkoia §aq§aqi%d (Hesych.). Trambelus igitur signiflcat noq^^evg: 
alter Phaonl 

Nonne hoc argumento e mythis petito Telamonis divinitas 
stabilitur? Novo credo exemplo confirmavimus legem Useneria- 
nam (GOttern. p. 255): „wir darfen mit Ueberzeugung den Satz 
aufstellen, dass alle Heroen deren Geschichtlichkeit nicht nach- 
weisbar oder wahrscheinlich ist ursprHnglich OOtter waren." 



Xin. De Lociidis incolls antiqaissimis. 

Philippus Suangelensis (Suangela Gariae erat oppidum) per- 
hibebat iv x& %Bql Kaq&v nal AsXiymv Cvyyqd^^axi : „ Kaqag xolg 
AiXe^iv &g oUitaig %qviaa0&ai ndXai, xe %al vvv*\ (Strab. XIII p. 611). 

Discernebat igitur more homerico (K 428 sq.) Leleges a Cari- 
bus, inter quos eadem ratio exstitisse videtur, quae erat inter 
Spartiatas et Hilotas vel inter Thessalos et Penestas. 



80 DB AIAOB. 

Leleges aliquando Cariam habitarunt, unde pulsi septentriones 
versus emigrarunt; deinde, sicut de Teucris narratur, sedes 
novas in Troade circum Pedasum et Satnioentem invenerunt. 
Begnabat inter eos Altes, cuius flliam Laothodn duzerat Priamus 
(<l> 84). Meminimus etiam in Caria fuisse oppidum Pedasa, quod 
Mausolus cum Halicamaaso coniunzit (Herod. YIII, 104). Quid 
mirum Leleges e vicinia Halicarnassi, ut probavit Kretschmer, 
emigrantes nomen Telamonis, quod vel postea Halicarnassi 
inveniebatur — nomen dei marini cui natio maritima quam 
maxime dedita erat — secum duxisse, regem Trambelum dei 
fllium vocasse? Trambeluml, qui ut Phaeacum homines nomen 
gerebat a navibus ductum. 

Nam maritimam nationem fuisse Leleges docet Herodotus 
I 178: „07i<og Mivmg dioito inlriQovv ot xag vavg*\ Docet idem: 
„ AiXeyeg 9take6fiBvot elxov tag vriiSovg ip6(fov fiiv oidiva inoteXiovtig 
060V nal iyin 6vvat6g elfii inl (laKQ^tatov i^Mic^ai (ixof". 

Quodsi iure contendimus Telamonis nomen e Sinu Saronico 
in Asiam devenisse, oritur suspicio Leleges fuisse, qui suum 
deiim orientem versus transduxerint. Obtinebant enim antiquis- 
simis temporibus Leleges varias Graeciae regiones e. g. Megara,, 
Locridem, Laconicam. Lelex de quo Lacoiiica Lelegels appella- 
batur Spartae habebat iig&ov. &g dh aitoi AuKedai.(i6vioi Xiyovci' 
AiXi^ avTOx^cov &v i^aalXevde nq&tog iv t^ y^ TorvT^j. De tota 
Peloponneso Hecataeus Milesius tradebat eam ante Graecorum 
adventum a barbaris fuisse habitatam. Cf. Strab. YII p. 821, 
ubi exstant verba inemorabilia: ^in Milesiorum territorio quae- 
dam Lelegum domicilia ostenduntur (Trambelus ab Achille 
Mileti interfectus!) et multa in Caria sepulcra et inanes tumuli 
Lelegeia appellantur. Quae nunc lonia dicitur universa olim fuit 
a Lelegibus habitata, quam pulsis Lelegibus lones occuparunt. 
Sed et ante illi, qui Troiam ceperunt Graeci, Leleges eiecerant 
e locis Idae vicinis iuxta Pedasum et Satnioentem flumen". 
Ultima fortasse ex Iliade petita. 

Testatur Aristoteles in Republica: ^eoS; qui nunc dicuntur 
Locrenses, antiquitus Leleges fuisse nominatoS; eosdem Boeotiam 



DE AIAGE. 81 

occupasse (Strab. VII, 821). Vocat Ovidius Megaridem Lelegeia 
litora (Metam. VIII, 6); in scaenam idem ducit Troezenium 
heroem nomine Lelegem (VIII, 667). Pilius illius Lelegis, qui 
Megaris regnabat, vocabatur Kleson, quod nomen in memoriam 
reducit Klesonymum tbv nuiSa }ifig>i6difiavTog^ quem Patroclus in 
Locris inter ludum necaverat. (^ 87). Itaque non solum in 
Laconica, sed etiam per totam mediam Graeciam a Megaride 
usque ad Leucadiam reliquiae Lelegum nominis reperiuntur. 
Erat enim Lelex avus Teleboeae Teleboearum eponymi. 

Fragmentum Hesiodeum 115 (Bzach) hosce versus praebet: 
fl toi yccQ AonQog AsXiytov iiyri^ato Xa&v^ 
tovg (d noti Kqovidrig Zivg atp^ita (iridea J^eidmg 
Xixtovg i% yairig aklag itoQi JivxaXimvi, 

Deucalion apud Pindarum (OL IX, 48) audit pater regum 
omnium quotquot in Locride regnaverunt. Cyni in Locrorum 
urbe vixisse dicitur; ibi ostendebatur Pyrrhae uxoris eius afjfia. 
Erat Cynus emporium Lelegum, portus unde naves Locren- 
sium petebant altum. Memorat Strabo oppidulum Canas, colo- 
niam a Locrensibus totg i% Kvvov conditam Lesbo insulae oppo- 
sitam. Neque deest Homeri testimonium in Catalogo: 

Ao%Q&v S* 'SjyifiOViViv ^OiXrjog taxvg Aiag 
oi Kvvov t ivifLOvz ^Onoivta ti KaXXiaQOv ti. 
Sic vidimus Telamonis nomen ibi inveniri, ubi Lelegum quo- 
que nomen offendat. Locris, Troezen, Caria, Miletus, Troas, 
Lesbos antiqui dei marini servarunt memoriam. 

In ipsa vero Locride vixit quoque nympha e qua Telamo 
genuit filium Teucrum, nempe Hesione. Nam Menoetii frater 
Prometheus uxorem habuit, quam Herodotus nominat Asiam 
(IV, 45), Aeschylus vero (Prometh. 555) Hesionen. Huc fucit 
Hesychii glossa: ^Haiovitg- oi t^v Aaiav olKovvteg"EXXriveg. Utrum- 
que nomen Hesionen et Asiam Gruppius ad formam commu- 
nem AlaJ^iav rettulit. 

Fusius egit Fickius de Lelegibus. Pro sua sententia omnibus 
indiciis undique coUectis pronuntiavit (p. 107 sqq.): „DieLeleger 
stammen aus dem Nordwesten und haben sich von Epeiros aus 

VtlRTHEIM. 6 



^ 



82 DB AIAOE. 

aber Griechenland und die Inseln nacb der KtLste Kleinasiens 
hin verbreitet. In den beiden lokrischen Landschaften sind die 
Leleger als alte Bewohner bestens bezeugt. (Strab. p. 322: 
„iv dh T^ AlTtoX&v jtoXnsla roijg vHv AoKqohg AiXsyag naXei 6 

MqiazoxiXrig Sfiolmg 6i kccI iv r^ 'Ojtovvt/oBv"). Auf dem Par- 

nassos wurden die von Deukalion und Pyrrha aufgelesenen 
Steine zu Lelegern, das Gebirge lag wohl ursprilnglich mitten 
im Lelegerlande. Nach Strabo 822: ^Kaxaaxetv 8i xiiv Boimtav 
airovg (SC. AiXeyag) q>r^9i (Aristoteles), SfioCcog dh xal iv t^ Meya- 
Qi<ou'\ Yon BOotidn und Lokris aus wurden die Leleger auf die 
Inseln, zunachst nach EubOa verdrangt und von den Inseln 
auf die Westktlste Kleinasiens. Jedenfalls ist der Name der Insel 
Salamis eher lelegischen als karischen Ursprungs. UaXfiaT^lg 
Quelle und Ort bei Halikarnassos ist wohl die Lelegerstadt , 
endlich noch HdXfiog* JtoXig Boimlag^ fjg ol noXlxai HaXfidvioi^ &g 
^EXXdvMog iv devtiQfp AevxaXimvelag (Steph.)*'. 

Salmonei nomen collatum est cum illo Salaminis necnon huc 
pertinent HaXiimvri in Oreta, UaXfimuri fons in Elide. Apparet Leleges 
inter barbaros (H-raeciae antiquissimos incolas locum obtinuisse 
primarium; nec iniuria Fick investigatione habita sagacissime 
coniecit hanc gentem ex Illyria oriundam per Locridem, Boe- 
otiam, Salaminem, sinum Saronicum, Troezenem, traiecisse in 
Asiam occidentalem et primum quidem in Oariam; inde, quod 
iam ante probarat Kretschmer; Miletum et Troiam eos venisse. 
Quae omnia optime conveniunt cum illis, quae de Telamone in 
Sinu Saronico honorato atque inde Halicarnassum et in Troadem 
translato disputavimus. Neque obstant, quae nunc de Aiace Oilei 
filio e Locride, Lelegum patria vetustissima, oriundo dispu- 
tabimus. 



DE AIACE. 88 



XIY. De Alaee Oilei ffllo. 

Schol. Townl. ad O 888 observat: „t4i/ ^Odia Ztivodotog ini- 
fievog ^H6i66&i xat 2xi^6ix6q€o (fr. 84 B) %(o^i$ tov o ivoiid^si ^lkicc**, 

Proclus in Ghrestomathia habet ATag 6 'IXimg. 

[Eur.] Rhes. VS. 176: oi fiiiv xbv 'Rimg Jtaidoc (i i^airsi la§6iv ; 

Hesiod. fr. 116 Rzach: 'IXia xbv f itplXrias Mva^ Jibg vibg 
}4n6XXmv. 

Bzach cetera omnia collegit testimonia nominis formae Ilei 
pro Oilei illa. E quibus hic modo afferatur Lycophr. Alex. vs. 1150: 
nal Ttag ^08oi867ieiog ^lXimg 86fiog' 

Pater Oilei vel, ut hic scribitur, Ilei erat Hodoidokos, quem 
Argonautarum Oatalogus nominat Leodokon (Hyg. fr. 14). Monet 
hoc nomen de Axylo vel Oxylo, qui: 

icdvxag g^iXisonBv 66 & iict foinia vaimv 

T€v^Qavl8rig^ og ivaiBv ivnxifiivy iv MQicfiy (Z 18 sqq). 

Habitat Oxylus apud Homerum Arisbae, stat a partibus Troia- 
norum. Observa autem eum vocari TBv^QaviSriv ; Teuthranta 
contra apparere inter Graecos et quidem loco insigni. E 705 sqq. 
Hector prosternit: 

ivxi^Bov T€v^Qavx\ i«l 8i nXriimitov ^OQicxriv 
TQfJx^v X alxfnrixfiv AlxwXbv ro^v6(ia6v xe 
roivonl8riv ^ '^EXsvov nal ^OQiafiiov aloXofkixQriv. 

Orestes est Phocensis „den die Agamemnonsage in anderer 
(3^estalt ausgebildet aber von Phokis nicht getrennt hat" (Bethe 
Homer u. d. Heldensage. p. 15; vide me Hand. IV^e Ned. Phil. 
Congr. 1904 p. 86 sqq.); Trechus eponymus est Trachinis, 
Oresbius Boeotus, Helenus Thessalus. Teuthrantis denique no- 
men cum Teuthrone oppido apud Taenarum posito cohaeret 
(Fick Vorgr. Ortsn. p. 91). Sic suspicio oritur Oxylum quo- 
que quamvis Arisbae habitet a Graecia non fuisse alienum. 
Revera apud [ApoUodorum] (1, 7, 7) audit filius Protogeniae et 
Martis. Protogenia autem e Deucalionis gente est orta: mater 



84 DS AIAOB. 

e3t Opuntia, Sic devenimus ad Locridem. Neque mirum fuerit, si 

Hodoidokos Ilei Locrensis pater idem sit ac Oxylus 6 TQi6<p^aX- 

fiog vel 6 TQiotit vel 5 zQiSnoig. Triopium vero promunturium 

HdlicarnasBo vicinum denuo ad Asiae locum Telamonis cultu 

, insignem nos abducit. 

\ ^ Usener in commentatione utilissima „Der Stoff des griechi- 

^. V ^ schen Epos p. 26 sqq." Oxyli vel Hodoedoci naturam detegit: 

est deus q>tUl^vog^ chthonius, mortales omnes excipiens, Orcus. 

Unde sequitur Ileum vel Oileum Orci fuisse ftlium. Ubi 
habitat? In oppido Locrensi Naryce, ubi et Aiacem natum esse 
statuit Stephanus Byz. hisce verbis: n^^Q^^l' ^oXig ^oKgldog^xivig 
Sh NaQVMOV zriv itdXiv g>a6lv ig f^g Aiag*\ De hoc oppido Pick 
observat: „N&qv^ an der Heerstrasze von Trachis nach Phokis 
(cf. supra Teuthras, Trechus, Orestes E 705 sq.) enthalt das- 
^ selbe Stammwort wie Naryandus in Kari§n*'. Suspicati sunt 
V. d. hodierni e. g. Jensen (Z. D. M. Q, 48 p. 477) oppida desi- 
nentia in avSa^ ivda^ ov6a hoc sufflxo designare ^urbem, locum". 
NuQv-avdog igitur indicat locum sacrum genio cuidam, cuius 
appellativum . cum vqq& „fluvio", vaafi& „fonte" cohaeret. Quod 
ad formas N&Qv^-N&Qvg attlnet conferenda sunt nomina Aiac 
Aiag, Ulix-0dv6 6svg, Cum nomine Naryce cohaerere puto Nagmv 
flumen Dalmatiae (Strab. VII, 315), N&q flumen Italiae (Strab. 
V 227). Ab eadem radice deveniunt NriQevg (cf. adi. t/a^dg Aescb. 
fr. 347; Soph. fr. 569 (A^); neograec. vsqo aqua), Nr^QMogaBn, 
V Ni^Qitog § 201 f NrJQitov mons Ithacae B 682. Radicis forma 
simplicissima non est vag (q) sed va, vb. 

Aiax igitur natus est „loco aquae (fonti) vicino". Pons et 
locus Orco sacer saepius coniunguntur e. g. Paus. I, 88, 5 ; 
Theophr. H. Pl. I, 9, 5; Athen. XV, 62 p. 7010; Paus. III, 
26, 6; Paus. II, 87, 4. 

Ubi vero mortuus est? Secundum Odysseam interiit apud 
Myconum, quo de loco Strabo habet haec (X, p. 487): „Mvxovog 
itp ^ inv^BvovCi HH^^ai t&v yiyavtwv tovg iatatovg ig> ^HQanXiovg 
oiataXv^ivtag** (legendum censeo KataXsva^ivtag). 

Ultimi t&v iyQlmv q>vX(ov nydvtmv ibi rupibus cooperti iace- 



DE AIAGE. 86 

bant, ubi rvqaL in mari dispersae certainiDis vehementissinii 
videbantur monumenta. 

'TftiQf^v^Loi vocantur in Odyssea Gigantes (ij 59), qui in Theo- 
gonia vs. 186 ita describuntur : 

X€vjjb6i, laiifcSiisvoif SoXlx Syxsa ^e^ali/ l%ovxBg, 
Cui non ante oculos surgit imago herois, (nam, ut supra 
exposuimus, uierque Aiax antiquissimae staturae et figurae 
servat vestigia) qui 676 sqq. : 

vri&v l%qi iit&%ixo fiaKQoc §ipda&mvj 
^v6fias 6h ^vCxbv fiiya vavfiaxov iv naXdfiyai^ 
KoXkrixbv pXrjxQOiCij dvmKaiJ-siTtoalnfixv. 
^fpolxas (laxQic §ipagj gxiovii Si J-oi al^ig TKavs 
alsl 6i CiiSQdviv podmv, 
Gigantes pedibus non utuntur; desinit corpus in anguem. Aias 
ille ad fontem natus, cuius avus ipse Orcus erat, in scutogere- 
bat anguis imaginem, quinimo, quod maiorem etiam movet 
mirationem, sequebatur eum Troiam proflciscentem anguis quin- 
que ulnarum veluti canis esset (Philostr. Her. 706). 

Nonne Aiax fulmine incensus Typhoeum in mentem revocat? 
Neque nos fugit matrem eius appellari Periboeam (Paus. I, 42, 2; 
[Apollod.] III, 12, 6), Periboeam autem in Odyssea vocari filiam 
minimam natu 

lisyaXrixo^og EiQviiidovxog 
Sg no^^ vnsQ^viiot6i Fiydvxsaaiv padlXsvs (i} 57). 
A matre certe Gigantibus afflnis erat heros noster. Merone 
haec omnia debentur casui, an indicant ubi Aiacis vera origo 
quaerenda sit? Sed alia etiam exstant herois naturae indicia. 
Observavit Servius ad Aen. I 41 : „sane hic Aiax Oilei filius 
a multis historicis graecis tertiam manum dicitur post tergum 
habuisse, quod ideo dicitur factum, quia sic celeriter utebatur 
in proeiio manibus, ut tertiam habere putaretur.*' 

Tres hasce manus ad monstrum quoddam tricorpor spectare 
coniecit Usener. Simiiis igitur Aiax est Geryoni vel aiiis mon- 
stris, quae antiqui pluribus manibus instructa sibi finxerunt, 
puta Hecatoncheires. Sic mente revertimur ad Triopem, Oxylum 



v^ 



86 DB AIAOE. 

tribus oculis praeditos. Martis quoque angui «tres vibrant lin- 
guae, triplici stant ordine dentes" (Ovid. Met. 8, 84). luppiter 
gerit fulmen trisulcum, Neptunus tridentem, Hercules et The- 
seus clavam trinpdem (Ovid. Past. I, 575; Heroid. IV, 115) 
Huc quoque facit xgiaiiskig illud in nummis lyciis, syracusanis 
^jenes weithin verbreitete Symbol, das wegen seiner apotro- 
paischen Kraft ebenso wie Donnerkeil und Gorgoneion gern als 
schQtzendes Zeichen auf Schilden angebracht wurde" (Usener, 
Dreiheit). Inest in numero tres vis quaedam magica, quae 
semper naturam supra humanam, dal^oviov n, indicat. 

Sed nondum deprompsimus cuncta documenta Aiacis originis. 
Nam mater Aiacis Periboea soror est Capanei, illius herois, 
cuius imago sic ab Aeschylo depingitur: 

KaitavBhq S* iit ^HkinxQttidiv Bikri%Bv nvXctiq^ 

ylyag 8d' &kkog ToCf n^Qog kiksyfiivov 

fAel^mv^ 6 nSiinog 4' oi %ax av&Qcojtov tpqovn, (Sept. 410 sqq.) 

Bhetorice nimirum poeta hic utitur vocabulo yiyavxogj at 

observa similitudinem xoH f^^ovg inter Capaneum et Aiacem 

veri gigantis nepotem. Verba magna iacere utrique commune 

est, quod clarius etiam fit collatis versibus 414 sqq. : 

^sov x€ yaq ^ikovxog inniqcsiv n6kiv 

aal (lii ^ikovxog goi^a/v, oiSh xi^v dibg 

iqiv itidoi OKtlflfaaav ifiTtodiav axe&siv^ 
cum Aiacis verbis 8 508 sq.: 

{f7tSQg>idkov J^inog iKpaks xal (liy &d69fi' 

'g>i} ^' &fi%ifixi ^s&v tpvyi^sv fiiya kaixfia ^akdcarig, 
Capaneus vel Skapaneus (a verbo <SKdnxm ut coniecit Wilamo- 
witz) iv x& xi^g danldog afifisl&i fert gigantem: 

i%si dh tf^ficy yvfivbv avdqa nvQg)6qov ^ 

fpkiysi 6\ kafinicg 6ta xsq&v &nkiCfiivri 
vel, ut afferamus verba Euripidea (Phoen. 1181 sq.): 

yfyag iii &fioig ytiysviig Skrfv n6hv 

q>iqaiv ykoykolciv i^avaandcag §d^Qmv. 
Participium i^avaandcag, quod memorat etymon nominis Sca- 
panei, quam sint inter se similes heros ipse et gigas quem 



DE ATACE. 87 

in clypeo gerit, indicat. Nec iniuria huc attuleris, quae minatus 
est Aiax „niQyaiiov imlx Sxqav aiQ^qdsiv**, Oflfendimus etiam Her- 
culem Scapaneum quendam apud Lycophr. Alex. 652: ^ 

ToO CxiQg>oninXov £xanavimg Boayida^ 
ubi SCholiasta: „(i%a7tavBvq^ Zxi 6U^%ai\fB xiig i^6nqovg x&v xoH Aiyelov 
Po&v'\ lure autem monuit Holzinger : „den Beinamen Scapaneus 
konnte man vielleicht mit besserem Rechte auf die ZerstOrung ^ 
Troja's beziehen, so dass Lykophron mit vs. 1848 : Xl^xqoig alnvv 
fiqu^Bv itdyov, selbst die Erklarung des Epithetons liefern wtLrde.*' 

Agitur de Hercule Trojae fundamenta suffodiente; quidni 
autem idem de Aiace dici possit, ut et hic nomen Scapanei w^ 
mereri videatur? 

Unde denuo apparet quanta similitudo inter Capaneum gigan- 
tem et Aiacem intercedat. 

Praeter r^v CpqiVf quae gigantibus est propria, alia quoque res 
in eis notanda est, nempe ^ (laxXoavvfi. 

Praesertim in deas libidinem suam exercere conantur: 
illi aggeribus temptare superbis 
aethera et ahl matres ausi attrectare deorum; 
vel ut Glaudiania laudemus (Gigant. 40 sq.): 

hic sibi promittit Yenerem speratque Dianae 
coniugium casiamque cupU violare Minervam. 

Nonne haec quadrant in Aiacem, nonne in eo quoque ab 
epicis poetis vituperatur libido? Attrectavit castam Minervae 
supplicem Cassandram: „Kaaadvdqav di ATag S 'IXia^g (sic) Ttqbg 
piav &itoait&v avveg)iX%Bxai xb xl^g Ji&riv&g ^6avov*\ Ita traditum est 
in Perside. Fere dixeris ipsam' Minervam eum attrectasse. Quid 
mirum inimicam implacabilem Aiacem sibi invenisse Minervam 
xriv ytyavxoXixBiqav? 

lam computemus quae de Aiace — i. e. de antiquissimo illo 
Locrensi, e quo tam minorem quam maiorem heroem homericum 
provenisse supra fusius probare conati sumus — invenimus: 

1®. natus est Naryce prope fontem in Locride, patria Lelegum. 

2®. matrem habuit Periboeam Gigantum regis flliam, Scapanei 
herois gigantibus perquam similis sororem. 



88 DB AIAOB. 

8''. patre postea usus est Telamone, deo mariDO regionibus 
in Lelegeiis venerato, sed habuit ante (O)ileum de quo 
mox pluribus agendum erit. 

4^. avus Aiacis fuit Orcus. 

5^. statura, indole, pervicacia, libidine, magniloquentia gigan- 
tis naturam confitetur. 

6^. propter cutem ab omnibus vulneribus tutam nonnisi a 
terra remotus — ut Antaeus in aere — in mari interimi 
poterat rupibus obrutus vel fulmine lovis percussus. 

7^. interiit apud Myconum, ubi ultimi Gigantum erant 
prostrati. 

8^. tribus manibus erat instructuS; ita ut speciem Geryonis 
cuiusdam forma tricorpori praediti praeberet. 

9^. anguis immensus herois verae naturae et originis testis 

eum sequebatur. 
lO^. hasta praelonga lapidibusque se defendere vel hostes 

arcere solebat. 
ll^. prae ceteris deis Minervam tiiv yiyavtoXixBiQav inimlcam 

sibi habebat. 
12*^. Lelegeius pelle leonina — amictu gigantibus usitato — 

indutus apparet. 
18®. in heroem mutatus et Salaminius factus immanitatem 
efferatam abiecit, evasit fortissimus Achaeorum defensor, 
sed qui tarditate, pervicacia, proeliandi more, exQvtpvozrixi 
antiquam proderet naturam. Magniloquentia autem etlasci- 
via gigiEintibus propria remanserunt in altero Aiace, qui 
solum natale numquam deseruit, nisi ut Telamonium in 
bellum troianum sequeretur. Ibi vero Telamonii erat 
^umbra" originis suae bene memor, ita ut j^iavxB saepius 
in unam eandemque personam concreverint, quales Neptuni 
fllii Ay{,toql(ovB MoUove (A 750). Observandum enim est, 
hos quoque heroes giganteos marino cum numine con- 
iunctos esse. 
14''. Philostratus, ubi de Aiace minore agit (Her. 706) imprimis 
in eo notat aciem oculorum ardentem; capillorum motum 



DS AIAOS. 89 

superbiorem, t^ xfjg yvmfirig hoifiov i. e. animum qui cedere et 
flecti nesciat. Talia in Aiace maiore quoque observari poseunt. 
«Scires unde geniti essentl" 



XT. De fabula quadam Phllostratea. 

Quae supra de Aiacis forma et natura vetustissima obser- 
vavimus corroborari possunt narrationibus quibusdam ad eius 
exequias pertinentibus, quarum mentionem faciunt Philostratus 
et Tzetzes. 

lam supra obiter rem tetigimus, nunc vero fusius de ea 
agendum est. 

Apud Philostratum legimus (Heroic. 707): ^habuisse Aiacem 
mansuetum draconem quinque cubitos longum; qui una cum 
ipso bibere soleret, semper in eius praesentia esset, in via 
eum praeiret vel canis ad instar eum sequeretur." Sequitur: 

^Aiacem Cassandfam quidem abripuisse aMinervaesimulacro, 
cui supplicans virgo inhaereret sed non violasse iniuriisve affe- 
cisse, quod fabulae de eo mentiri soleant. Immo intactam vir- 
ginem ad tentorium suum abduxisse. Agamemnonem contra, ubi 
conspexisset Cassandram, quae tam venustate quam artibus excel- 
leret, confestim amore captum virginem Aiaci eripuisse. Orta 
deinde in praedae partitione controversia Aiacem postulasse ut 
sibi redderetur quam cepisset, sed Agamemnonem noluisse, 
quinimo Aiacem insimulasse, quod in Minervae aede captam 
stuprasset. Subornatos quoque esse ab Agamemnone, qui huius- 
modi in Graecorum castris dispergerent sermones: horrenda 
omnia deam ob scelus iratam portendere^exercitum, nisiAiacem 
perderet, mox ipsum periturum. 

Tunc Oiiei fiiium recordatum, quomodo alter Aiax iniquo 
iudicio periissety sapientiam autem Palamedi nequaquam pro- 
fuisse, cum iapidibus obrutus interiret, noctu parvo navigio coelo 



90 D£ AtAOS. 

turbido solum aufugisse, sed praeter Tenum atque Andrum na- 
vigantem iuxta Gyras interiisse. Guius calamitatis nuntio ad 
Achaeos perlato fere omnes cibo abstinuisse virum eximium 
deflentes manusque sustulisse in mare conversos lugentesque 
eum appellasse. Agamemnoni omnes fuisse iratos, qui tantum 
non propriis manibus Aiaci parasset perniciem." 

Sequuntur haec: 

^Aiacem ivayi^fidxmv xv%bIv^ S {Ltinm ini^vix^fi 7tQ6xsqov firjxs 
fiiiv ^0T€QOv iv^qdinm xivl^ fii}d' Sno^ovg vav(ia%lai iupavstg ic%ov' 
ig yaq Ao%ql9a vaHv ^ xhv Atavxa iiyev |vAa vridavxEgj &anBQ ig 
Ttvqdv^ iag>a^av (likava navxa Kal CxslXavxig aixi^v t^xioig (Aika^t 
xal xoig &Xlotg ZnoCa ig xi nXstv e^Qtixai^ ^vv€t%ov nst^fia^tv sdxs 
nvsv^ai. xhv anh xfig yf^g avs(i0Vy 8v nsgl Sq^qov (ndXiO^ ^ "Idiy 
&no6xiXXsi, insl d' ii(Llqa 6nq>atvsxo xol xaxi^st xb nvsH^ia niiq ig 
iiotXriv xiiv vaHv ivfi%av, inXsi xs di^ (isxsmqtiovCa ig x6 niXayog^ 
Kal oinm 'SjXtov &vta%ovxog aixri xs %axsq>Xi%&ri xal 6n6ca x& 
AXavxi ig>sqsv.** 

Eadem fere narrantur apud Tzetzam ad Lycophr. Alex. 866, 
additis verbis quibusdam memoratu perdignis. Aiacem enim post 
dolum ab Agamemnone et Ulixe sibi structum, cum in mari 
interiisset tali modo a Locrensibus esse placatum: „(ia(^oii<sa ds 
fl Aonqlg oinaCa xo av(ipav inl %q6vov SXov (jisXavrig>OQO^aa rbv av6qa 
iniv&r^as Kal itriatmg iX^dda nXriQoHaa d-vai&v (isyaXonqsn&v nal 
nvq i(ipdXXovaa tjj SXKddij i^aqx&aa xs (liXav iaxlov ai%ivG)v %(OQlg 
sns(jLns nqbg x6 niXayog Kaxanaiia^ai ^valav x3> i^qm^ 

Ai%riv hic pro toto gubernaculo accipiendus videtur (cf. Pol 
luc. I 90, ubi partem modo indicat). Navigabant itaque hae naves 
ut Phaeacum illae, quibus non 

Kvfisqvrixfiqsg saai 
ov6i w nriddXi saxi^ xd x aXXai vf^sg i%ovai' 
iXX^ aixal J-taaai voiq(iiaxa Kal q^qivag iv6q&v 
Koi ndvxfov J^taaai nSXig xal ntovag dyqohg 
av^Qmnmv^ xai Xatx(ia xd%iaS aXhg i%nsqdovai (^ 557 sqq.)* 

Locrensium autem navigium non ipsum viam sciebat, sed 
ventis tradebatur, ut quo numina marina vellent cursum teneret* 



DE AIAGE. 91 

Quod vero apud Philostratum semel factum esse videtur atque 
id in litore Troiano, hoc apud Tzetzam apparet fuisse sacrificium 
solemne non peregrina in regione, sed ipsa in patria habitum. 
Accedit quod Philostratus loquitur de ivayCcfiaai i. e. de sacri- 
ficiis oblatis illis heroibus, quorum benevolentiam sibi adsciscere 
volebant homines precantes, ut fausta omnia patriae praeberent 
mala autem et calamitates averterent. 

^Neben dem Wunsch die Wohltater des Landes zu verehren 
und sich ihres Segens tOi alle Zeit zu versichern ist die Angst 
vor verderblichen Wirkungen der Geister derer, die Unrecht 
erlitten habeU; vor allem unschuldig Gemordeter, die Veranlas- 
sung zu Heroisierungen gewesen; man hoffte so ihren Bache- 
durst zu versOhnen" (Stengel Eultusaltert. p. 125). 

''Evayliuv^ ivaytcfiata de heroibus usurpatur, {^ve^v de deis 
dicitur (Herod. Y, 47). Affert quidem Deneken apud Boscherum 
(Lexic. I 2606) ex Arriani Anabasi (VII, 14, 7) locutionem &g 
9iQm ^veiv, sed locum ipsum inspicientibus apparebit Deneken 
locum male laudasse. Verba enim sunt: 

^ivayl^eiv t€ 8xi &el &g fiQmX ixiksvBv ^Hg>ai<stlavi^ toHto fihv n^bg 
t&v itXeCctmv ivayiyQaTttai' ot Si kiyovCiv oti xorl elg 'jififKOvog 
enefvf^fev iqrfiofnivovg thv ^ehv el nai &g 9e& ^veiv iSvy%a)Qei^H<pai- 
Otlmvi' thv Sh oi tfv^cD^^tfa»." 

Tzetzes autem tb ikoKavtmfia Aiaci oblatum appellat ^valav 
t& ilQm. Non facile unius Tzetzae verbis fretus affirmarlm Lo- 
crenses Aiacem non pro heroe, sed pro 8aifiovt&i tg) habuisse. 
Sed post ea quae supra de Aiace disputavimus vel Tzetzae 
verba observatu digna videntur. Animadverte quoque tempus, 
quo navem incensam in altum inmittere solerent. Fiebat inel 
'^fiiqa dieq>atveto. Dixeris factum id esse quia venti matutini 
mare versum flare solent. At observa addita esse haec: „%al 
oiitfo ^Xtov avtaxovtog avtii 7iateg>kix&ri'\ Yidesne sacrificium factum 
esse primo diluculo brevi tempore ante solis ortum? Quid hoc 
sibi vult? Ad verba Pindari (Isthm. IV, 110): 
toioiv iv dviSfiaiOiv aiyav 
g>k6i ivatekkofiiva 6vvexig 



92 DE AIAOE. 

7tavvv%tiH^ al^iga %vi- 
a&vu Xaxxl^oiaa fianv& 
scholiasta annotat: „xoiit6 ^i^tftv &g negl t^v hniQuv tekovfiivav 
t&v vofiliifov totg }iXKatSaig^ di SXrig olv q>ri<Si vvnthg triv nvQKaiiiv 
(liveiv fiixQ^g ivatoXfig i^A/ov. i^og ngbg dvCfiitg teqovqyBiv 
toig fiQtoCt Kata tag ivatoXiig toig ^eoig*\ 

Gonfirmat haec schol. Apoll. Rhod. 1 587 : „toig fiiv olv xaroi- 
XOfiivoig &g neql 'fiXtov 6v6fiitg ivayl^ovCiVj totg ih oiqavldaig inb 
t^v ^o ivatiXXovtog Toi) ijA/oi;". (de fuxtoixofiivotg : mortuis, quos 
Philostratus vocat i(pavetg, vide Demosth. 48, 67). 

Confirmat quoque Pausanias (11,11,7): „t& filv ilAelavo^» &g 
ilQm fieta ^Atov ^vvovta ivayl^^ovCiv EiafieQlmvi 8h &g d^eA ^vova^v". 

Aiaci vero neque ut heroibus vesperi neque ut d^is sole 
oriente sacrificabatur, sed paulo ante ortum solis (oina ^Xlov 
ivhxovtog aitfi te Kateq>Xix^ri nal bnoCa t& AXavti i'q>e(^ev), Aliudne 
igitur aliquid fuit Aiax? Ita, ut capite XlV^^demonstrare conati 
sumus; quae opinio novo nunc indicio defenditur. Nam non ad 
^eovg sed ad ta daifiovia Aiax ab origine pertinet; ad daemones 
illos, qui imagine, factis, tota sua vita, exprimunt naturae vires 
indomitas, efferatas, certis a legibus abhorrentes. 

„Iisne", rogas, „sacriflcia fiebant*' ? Ita I dabimus exemplum lucu- 
lentutn. Narrat Pausanias VIII, 29: „oi ndQQm <toii }iX<peioi)> 
Ba&og ictlv ivofia^Sfievov, nriyri te aitd^i Itfrlv ^OXvfimig KaXov- 
fiivri xal nXri^lov r^g nriyfjg n^q aveici. AiyovCi ii ot Aqnideg ti^v 
Xeyofiivriv riyavtmv fiixV^ ^^^ d-e&v ivtaH^a yevi<s9ai xal 
^vov0iv iatganatg aitdd-i xal d^v iXXaig te xai 
P^ovtatg**. 

Quae vero Philostratus narrat de Aiacis corporis magnitudine : 
„diag>^aQfjval note tb totJ Alavtog ofifia inb tf^g ^aXattrig^ 6at& 
d' iv ait& g>avi^vai %a^ evdeKcinrixvv av&Q<onov** (Eleroic. 2, 8), 
eadem de aliis narrantur et de (^igantibus, puta apud Pausa- 
niam (VIII, 29). Cum Aiace nostro apte comparari possunt, quae 
de Qigante Ephialte narrantur. Habet in Gigantomachia adver- 
sarium Apollinem ([Apollod.] I, 6, 2, 2). Idem autem nomen 
gerit alter Aloeadarum, 



D£ AIAOE. 93 

ot)$ dii firinl^tovg ^d^Qifffe ieldmQog aQOVQa' 
neque origine diversos fuisse gigantem et Oti fratrem iam con- 
iecit Preller (Qr. M. I 71). Nam ut Gigantes montes evulsos in 
deos coniciunt, sic Aloei filii montibus usi sunt non ut Olympum 
attingerent sed ad deos opprimendos. Perperam enim A 815 
res depingitur. 

Mater autem Aloeadarum erat Iphimedia Triopis filia. Triops 
vel tQtoipf^alfiog vel Oxylus supra cum Hodoedoco Oilei patre 
comparabatur. luxta Aloeum Neptunus Ephialtis audit pater 
(Hesiod. fr. 9); ita ut Atavts cum numine marino coniuncti pos- 
sint cum Aloeadis fratribus e Neptuno genitis conferri. Aiax rapere 
voluit Oassandram, sed Otus Minervam, Ephialtes lunonem. 

Gum hisce comparandi sunt Oteatus et Eurytus Neptuni fllii 
ab Homero duali forma MoXIovb (A 709) vel MKtoQlmve (A 750) 
indicati. Sicut Aiante hi quoque apud poetam iam facti sunt heroes, 
quod de Aloeadis in carmine epico nondum dici potest. Sed quod 
non fecit Homerus factum est temporibus volventibus : Naxi enim 
Aloeadae heroum fruebantur cultu (Serv. Aen. VI, 582). Pausa- 
nias (IX, 22) eorum sepulcrum Anthedone memorat, cuius loci 
eponymum Antham Atlantis nepotem filium Neptuni et Alcyonae 
supra Telamonis in stemmate invenimus. Adice Aloeadas quo 
que Hygino teste, ut Aiacem, a vulneribus tutos fuisse. Iniuriane 
contendimus Aiaces et Aloeadas inter se comparari posse? Non 
opinor; neque mirum videbitur reputantibus nos hic versari in 
daemonum genere, qui ad unum omnes naturae vegetae expri- 
mant vim inexhaustam, ingentem, indomitam; hosce autem 
daemones pro deis habitos esse a Graeciae incolis, quo tempore 
Olympii imperium nondum obtinuissent ; postea vero Olympiis 
supra cetera numina elatis quasi pugnam inter novos dominos 
atque ceteros maris terraeque daemones exarsisse; hos autem 
dehinc non a ruricolis sed a poetis epicis quasi origine inferio- 
res, cultu divino indignos, terrigenas, rerum novarum semper 
appetentes habitos esse. Quae enim maioribus fuit religio super- 
stitio fit iunioribus. 



94 DE AIACE 



XYI. Quaestiones quaedam genealogieae. 

Pindaro auctore in oda Olympiaca nona inter Locridem et 
Elidem exstiterunt rationes, quas quicunque de cultu quodam 
in Locride observato vult agere impune silentio praeterire non 
potest. Nam in huiusmodi investigationibus vel levissima indicia 
sunt sequenda, licet prorsus incertum sit annon quicquam inde 
proveniat. 

Erat in Locride, ut refert Stephanus Byzantius p. 476; urbs 
quaedam ^vtfxo^, aitb Ov^mv toCI Alxmkov tov A(ig>Mxvovog xov 
JevnaXlmvog, OvCxog 6i ig> oi ol Aiksyeg ol vHv Aonqol. ^ Piavhg i\ 
Ovaniag aixoi^g xaXa, kiysxon xal Ovansvg, (Cf. Ov9%lf»v ex Am- 
phissa Collitz 2006', a>vtfxog, Ovo%Uav sacerdotes Aetoliae 
2509», 2521»). 

^v9'Kog vel Ov9%ia Lyciae quoque est urbs (Steph. Byz.); me- 
morat Diod. Sic 14, 88 urbem Physcum Cariae in ora; Theo- 
critus autem lY, 28 montem Physcum in Magna Graecia apud 
Crotonem ; Thuc. II, 99 urbem ^voxai/ in Macedonia. Admodum 
vulgatum fuisse nomen videtur, quod, ut docet Stephanus, 
Lelegum in regionibus solitum a radice tpv est derivandum. 

Narrat autem Pausanias (Y, 16, 8 sqq.) sedecim mulieres quinto 
quoque anno in Elide peplum obtulisse lunoni, deinde certamen 
eas iniisse in quo ^a^Hxo ag>iciv ^ %6fifi^ xixiov iklyov iniq y6va- 
xog Ka^fJTis^ xbv de S)fiov a;^(»t xov Oiri&ovg ig>aivov xiv de^iov. 

Quivis agnoscit Amazonum vestitum. Duos hae mulieres for- 
mabant xoQovg, alterum xbv Ov0K6ag alterum xbv 'IitTtoiafislag. 
Sequitur : 

„xriv OvCxoav di slvai xavxtiv (paalv i% xfjg "Hkidog xr^g noCkrjg^ x& 
diQfKp 8h Iv^a &Kriasv Svofia ^Oq^iav slvat*\ 

Fuitne igitur Physcoa Eliaca quaedam Orthia vel 'OQ^maia? 

Dicunt, ita pergit Pausanias, „xavxri t^ Ovanoa Ji6vvaov avyys- 
via^ai^ Ova%6av 81 ix Jiovvaov xsnstv natda Naqnalov xoHxov 
}i^r\vag Isqbv iniTikrjaiv Naq%aiag IB^vaaa^ai. Jiovvatp xs xiiiag 
kiyovaiv inb NaQnaiov xal C^vaK6ag do^fjvai tt^oStoov". 



DE AIAOE. 95 

Nuptiae Bacchi cum Physcoa unde genitus NarcaeuS; qui 
primus Minervae condidit templum, spectant ad cultum quen- 
dam Eliacum triadem deorum amplexum, quo erant coniuncti 
Bacchus, Diana (Orthia), Minerva. Physcoae vero nomen ex 
Elide ad Locrenses nos reducit et quidem ad urbem Locrensem 
Physcum, neque in hac regione Bacchi nuptiarum vestigia 
afuerunt, nam ex Homeri Hesiodique certamine (vs. 216) appa- 
ret ioQtiip Ariadnes actam esse in Locridis urbe Oivori. Nimi- 
rum agebantur ibi Ariadnes cum Baccho nuptiae. 

Exstabat quoque urbs Eliaca dialectice appellata Boivoa^ quod 
nomen quin cum Oeneo Aetolio et cum Oenomao Eliaco cohae- 
reat nullus puto dubitabit. Sed pater Oenei Phytius est, cuius 
urbs in Elide vocatur Phyteum. Contendit Luebbert (Ind. lect. 
Bonn. 1882) Phyteum idem fuisse ac Boenoam. Agnoscimus 
Pindari observationem serie nominum in utraque regione obvi- 
orum conflrmari; intellegimus nomina haec simillima similium 
cultuum indlcia continere, sed vel minima Aiacis Telamonisve 
mentio abest. Unde apparet optimo iure supra nos statuisse 
Telamonis cultum ad Sinum Saronicum esse quaerendum. Et 
revera simulac orientem versus gressus tulimus nostros vestigia 
cupita detegimus. 

Audivimus enim Bacchi sacras nuptias actas fuisse MnQidog 
iv Olv6y, Est haec urbs Locridis Ozolidis; vidimus autem supra 
ipsius Aiacis memoriam superesse in Locride Opuntia. lam 
primum introspiciamus quaenam exstiterit ratio genealogica 
hasce inter regiones. 

Opus locus erat 

tv aloXo§Q6vtcc Jthg ai6a 
IIvQQa JBvnaXitov ts Tlaqvaaov KataPcivts 
66fiov S^BVto iCQ&toVy &t€Q d* sifv&g 6fi66afiov 
KtriCcic^av Xl^ivov y6vov' 
Aaal ^' iv^fna^^^Bv. 

Horum fllius erat Amphiction, qui ipse genuit Aetolum. Ex 
Aetolo natus est Physcius, cuius nomen cum Physcoae illo co- 
haeret. Habebat Physcius fllium Locrum, qui rex erat Lelegum 



96 DE AIACB. 

Boeotiae in regionibus Euboeae oppositis habitantium. Postea 
vero a regis nomine Leleges vocabantur Locrenses. 

Hanc Scymni sapientiam (587 sqq. Mtlll. GGM I) minime esse 
abiciendam docent Hesiodus et Pindarus idem testantes. Frag- 
mentum Hesiodeum iam supra laudavimus (115 Rz.): 

fltoi yitif Ao%qhg Aekiymv ^iyr^cctxo Aa&v, 

xovq Qu noxs Kqovldtiq Zii)g &(p^ixcc (ir^Ssa ^sidAq 

XeKxoiq iK yalfiq aliaq n6qt JsvKakUnvi. 
Cecinit autem Pindarus (01. IX, 56 sqq.): 

(Zevq) ^Okviimoq aysfniv 

^vyaxQ inb yaq 'Bjit€t&v ^OitSivxoq ivaffndcaiq ^KaXoq 

liilx^fl Maivaklaiaiv iv dsiQaiq^ Kal IvsiKiv 

AoKq&j fij^ Ka^ikoi viv aUnv nSxiiov iq>i^aiq 

6Q(pav6v yive&qj Hiiv i\ aniQiia iiiyiaxov 

akoxoq, iiq>qdv^fl xi li&v fjqmq ^ixbv vUv, 

lidxQmoq S^ iKdkiCCi viv 

lcmvviiov iiiiiiVf 

iitiqtpaxov aviqa iiOQg>& xi Kai 

iqyoiCi. nokiv f &naCiv ka6v xi Staixav, 
luppitur igitur ex rapta Opuntis Epeiorum regis fllia genuit 
fllium, quem transtulit ad Locrum Lelegum regem. Hic puerum 
adoptavit nominavitque de avo materno Opuntem. 

Fuit revera urbs et flumen Elidis nomine Opuntis (schoL Pind. 
OL IX; 64, 85). Sed quodnam nomen gessit fllia illa, quam 
luppiter Epeio Opunti surripuit. Eespondet Plutarchus (Qu. Gr. 
XV): „OvCkIov j4iig>iKxCovoq vCbq fjv AoKq6q. iK Sl xovxov val 
Ku§vriq AoKq6q. 

Emendandum censeo Ix ds xovxov kuI Ka^vriq 'Onovg. Nam 
Plutarchus breviter rem expediens lovis mentionem facit nul- 
lam, e Locro vero genitum esse facit illum, quem procreaverat 
luppiter. Carmine autem Pindarico supra laudato docemur huius 
pueri nomen fuisse non Locrum sed Opuntem. 

Mirum nomen gerit mater Ka^vti quam Aristoteles appellasse 
videtur Kaii^vativ. Legendum esse crediderim Xa^^v?; nisi Ka^vfi 
alia eiusdem nominis habenda sit forma. Kaq>vri yel KdTtvri 



DB AIAGB. 97 

nympha erat sub cuius tutela florebat Arcadiae urbs prope ab 
Orchomeno Kag>vai (Paus. VIII, 13, 3). Sed in via quae Caphyis 
Orchomenum ducit Jiyxicla xs SQOg %al Ayilcov iivrjfid hxiv ini 
tov OQovg xotg noalv, &g yuQ 8ii ixoft/^CTO ig ZinilLav 6 Aivilag lc%9 
xai^g vavalv ig xi^v Aanaviniiv nal xbv naxiqa Ay%icriv aix6^i xoH 
piov Tj3 xikivx'^ ^^tf(£f*fyov l^a^iv ivxav^a, 

Scimus Anchisis patrem fuisse Capyn, nomen cum Caphya 
cohaerens : 

AaaaQanog Si Kcinvv^ i d^ aQ Ayiicr^v ^xim naida. 
Hisce perspectis inteilegitur, cur ad Maendlum montem abduxe. 
rit virginem luppiter. Hic enim patria eius erat. Item apparet, 
quod ahi alio modo probarunt, Azaniam i. e. regionem Pheneo 
Orchomenoque vicinam genealogice cum Locride fuisse con- 
iunctam. Sed ad rem revertamur. 

Locrus mox cum Opunte fllio suo discordans patriam reliquit 
et oraculo iussus urbem condidit, ubi a cane ligneo morsus erat 
{fniQPaivnv ilg t^v ixigav ^dkaccav (quod ezplicat Eustatb. B p. 
277 verbis: ilg xa n^bg icniqav rotf IlaQvacaov). Pede enim lae- 
sus rubo canino in Ozolide hxia nokitg Ovamig nal 'Tdv^nav, 
Effecerat scilicet e rubi nomine Kwoapdxm hunc esse canem 
quem oraculum volebat. 

Yidimus igitur ex hoc nominum catalogo, quod exspectavi- 
mus, utramque Locridem eandem genealogiam esse amplezam; 
hisce autem cum regionibus connectendam esse Arcadiae par- 
tem septentrionalem. Exempli causa apud Pherecydem (schol. 
X 825) Locrus audit fllius lovis et Maerae. Erat Maera illa non 
Proeti Argivifllia sed Atlantis, ^? Sii nal^^OiiriQog inoirjaaxo iiv^qiiriv 
iv 'Odvaaimg koyoig n^bg Hknivoov mgi xe 6dotf xfjg ig "Aidrjv nal 
Srtoamv i^idaaxo imt xag tf^vxdg (Paus. YIII, 48, 6). 

Ubi vero sepulta iacebat Maera? Tiyidxaig xov koyov xb iinbg 
imxaL MaiQuv xi^v 'Axkavxog naga ag>iai xag>fjvai (Paus. YIII, 12, 7). 
In ipsa igitur Maenali montis vicinial 

Stephanus Byz. habet: Kag>vai &nb Krig>i(og. Yerum an 

secus transitus flt ad Cepheum Alei fllium Tegeae natum, qui 
ut narrat [ApoUodorus] (II 143) Herculem adiuvit in expeditione 

VObthkhc. 7 



98 DB AIAGS. 

contra Hippocontidas suscepta. Sed Cepbeus ibi interiit, ut duo 
alii ioterierant heroes, qui Herculi teste Pausania (VUI, 15; 6) 
in bello contra Elidem gesto tulerant opem. Fuerunt Ghalcodon 

et Telamo. 

Sunt enim, ut Pausaniae afferamus verba, prope ab Pheneo 
sepulchra eorum, qui Herculem in expeditione adversus Eleos 
adiuti domum non redierant: 

^xi^antai di TeXaiimv (liv iyyvxava Tod notafgav tov lUfoavlav 
XaXiu&dmv dh oi ftOQQm nQ^qvtig naloviiivfig Olvotig. tiv lihf 8ii 
^EXsqyqvoQog tov Eif§oidifiv ig 'TXiov "^yfjCafUvov %al tbv j&avtog te 
xcrl TsvKQOv, tovtmv iihv tovg natiQag oi% inoiiiaito av xig iv 
tovtto ntOHv t& iy&vi. Tt&g {liv yicQ av OvvemXdfiito ^HQaitXei tov 
BQyov XaXnuadmVy ov nQ^tSQOv iti inoKtiivai MiMpitQvmv %al naQtv- 
Qiltai %al niCtiviiv fif|ta ictiv iv Sfifiaig; n&g 6i Tiii%Qog &%iOiv 
av £aXa(iiva iv KvnQm noXiv iifidivog^ &g iviotQi^piv i% TQolag^ 
i%fiaX6vtog i% tfjg oliulag; tig i* av iJ^viXaOiv akXog nXi^v i TeAafiebv 
ait6v; SrjXa ovv ictl XaX%mdovta oi tbv i^ Eifiolag %al TiXaii&va 
oi tbv Aiyivi^fiv inl ^HXilovg ^HQanfXii iiitiCxfi%ivai t% OtQatilag' 
6ii(ovviioi di initpaviciv avdQig iq>avictiQOi %al iq>* fni&v iti %al tbv 
anavxa iylvovto iiiolag %q6vov*\ 

Ad incitas igitur redactus Pausanias eo venit, ut statueret 
hunc Telamonem ab Aiacis patre plane fuisse diversum, Chal- 
codontem non fuisse heroem ex Euboea oriundum. 

Sed scholiasta ad Pind. 01. I 114 Chalcodontem numerat 
inter Hippodamiae procoS; licet eum nuncupet non XaX%(o8ovta 
sed XdXKovta, Ipsa nominis forma — recte observavit Immer- 
wahr Kulte Arkadiens p. 115 — prodit eum fuisse unum e 
SpartiS; orlum igitur Thebis. Ez angue ortus sepulcrum invenit 
iuxta fontem cui nomen Olv6fi. Hoc vero nomen in Locride 
quoque repperimus. Yersamur igitur in nominum serie media 
e Graecia in Peloponnesum translatorum. 

Neque observatu indignum est in Hippodamiae procorum catalogo 
locum obtinere Pelopem Opuntium (vid. Schol. Pind. 01. I 114), 
unde tam Robert quam Gruppe effecerunt Hippodamiae mythum 
in ipsa Opuntia natum inde Olympiam esse tralatum. 



DB AIACB. 99 

Dubitamusne quin etiam Telamo Herculis contra Eleos socius 
media e Graecia tralatus sit in Arcadiam? 

Quodsi quis rogat, cuinam populo praesertim debeatur emi- 
gratio illa nominum, quae per totam mediam Graeciam, per 
Eiidem, Arcadiam septentrionalem , insulas Sinus Saronici dis- 
persa tantum non omnia Locridem respiciant; ita ut appareat 
Iliadis heroem fortissimum e daemonibusLocrensibusprovenisse, 
respondemus fnisse Leleges. Hi quoque fuerunt, homines si qui 
alii maritimis dediti rebus, qui totum hunc cultum prae achaicum , 
qaem non iaiuria lelegeium nominaveris, secum transtulerunt 
orientem versus in Asiam Hinorem. 



XTn. Parergon mythologicnm. 

Versabamur Caphyis in Peloponneso prope ab Orchomeno 
atque statuebamus non multo hinc abesse ra AyxlGici SQtj, Sed 
in ipsa huius montis vicinia aliud nomen troianum occurrit, 
quod hisce de rebus agentibus minime silentio praetereuudum 
videtur. 

Legimus enim Paus. YIII 24, 3: „saxi dh xal ZaKvv^lav xfi 
aKQ07c6Xsi Wmg>lg Svofia^ Zxi vavclv ig x^v vi^cov insqam^ri nq&xog 
%a\ iyivBxo olKLCxiig iviiQ ^Foag^lS log^ Zdnvv^og 6 JaQ6dvov*\ 

Psophide igitur habitabat olim heros nomine Dardani. At 
quis nescit Dardanum esse heroem, quem 

itQ&xov *xi%Bxo vsg>skriysQixa Zsi}g, 
^Kxlaas Ss JaQdavCrjv^ insl oi jtoD Ftkiog iQij 
iv nsdlm ^nsnoXtaxo? 

Alibi quoque Dardani nomen vel potius Dardaniae illud flt 
obvium. Habitabant Dardani in Illyria (Athen. VIII, 343). Strab. 
(VII, 313) ibi coniunxit Autariatas et gentem Dardanicam. Con- 
iecit Fick (Vorgr. Ortsn. p. 108) Leleges ex ipsa Illyria ortos 
per Graeciam, insulas Aegaeas in Asiam minorem venisse 



100 DB AIAGB. 

neque mirum foret, si Dardani quoque nomen eadem via ez 
eadem regione in Troadem pervenisset. 

Dardaniae heros eponymus in Troade audiebat lovis et 
Electrae filius; ex insula Samothrace in Troadem emigrasse 
fdrebatur: ,'HAixT^a^ di rfjg "Arkuvxog xai Ji6g ^la^lmv Kal JdQda- 
vog iyivovTO. 'laclmv fihv ovv iQaa^elg /tfjf»,rixQog nal ^ikav %axai0)fivai 
xiiv ^ibv KSQavvoiixai^ JaQdavog dh ifcl x& ^avaxtp toi) i8ilg>ov 
kvTtovfnevog Zafio^QaKtiv ijtokmmv iig t^v ivxhtiQa i^m^QOv ^A^&e". 

Duzit ibi uxorem Bateam unde progenuit filios Ilum et 
Srichthonium ([Apollod.] III, 12, 1). lasionis Cererisque amores 
narravit Homerus e 125 sqq. : 

&g i* hitox ^lacCfovi ivnkimafiog JfifirfCfiQ 
f& ^vfi& filiaCa ^fifyri (pik6xrixi %al iiv^ 
vii& Ivi xQi7c6km' oiih iJ-iiv ^iv anvffxog 
Zihg^ 3g fiiv %axliti^vi ^akonv iQyHxi KiQavv&^ 
et Hesiodus Theog. 969 sqq., qui addidit verba 

KQfjxrig iv niovi Sififico. 

Dardanus quoque hac in insula natus esse ferebatur (Serv. 
Aen. 3, 167). Varrone vero auctore Phenei i. e. in Arcadia prope 
ab Psophide lucem aspexit vitalem. Quinimo Strabonem si 
sequimur (VIII; 846), Dardani locus natalis reperiebatur in specu 
Triphyliae ad Anigrum flumen (noxafibv Miwi^iov A 722). 

Chryse quoque Dardani uxor ex Arcadia oriunda erat (Dion. 
Hal. I; 68). Quid autem docet Schol. ApoU. Rhod. I 917? 

tfAtbg nal ^HkixxQag iyivsxo ^laclmv nal AaQSavog, KdpsiQOL 8i 
do%ov6t TtQOdfiyoQi^Oc^ai. inb KafiilQaiv x&v naxi OQvyiav 6q&v^ iml 
ivxiH^iv fiixrivix^ri0av^^\ 

Dardani igitur nomen cum Deis Magnis coniungebatur! Quod, 
ut fecit Bloch in Roscheri Lexico, non satis explicatursententia: 
jyDardani nomen tunc demum cum Cabiris associatum essecum 
Cabirorum cultus ex insula Samothrace Troiam transvexus 
esset'*; nam, ut supra vidimus, Dardani nomen in ceteris quo- 
que Graeciae partibus haud erat ignotum; neque herois eponymi 
nomen novo cum cultu coniungi potuisset, nisi certae exstitis 
sent causae, quibus talis uexus explicari posset. Nam hic non 



DB AIAOB. 101 

agitur de nominum quodam nexu docte a mythologis efflcto, 
sed de re sancta ubi nomina summi pretii haberi solent, de 
Magnornm Deorum cultu et religione. Nomina Dardani et lasionis 
simul in Gabirorum cultu nominantur, simul igitur tractanda sunt. 
Nomen lasionis (ui) secerhi non potest ab "laoov "AQyog (lai^ \/ 
appellativo satis noto ex ^ 244, ubi Eurymachus Penelopam sic 
alloquitur : 

iMvi^ FiKaQloio 7tiQlg>qov IlfivelSmuij 
sl 'JtdvxMq Ct J-ldouv &v "lacov "A^yog Mxaiolj 
fivrfit^Qeg Tcliovig nev iv ifiexiQOiCi 66(10101 
ri&^iv daivvCatj inel neQleaai yvvaiK&v etc. 
"laifov "A^yog quid potest esse nisi Peloponnesus ? praesertim 
ea parS; quae Ithacae proxima est. Loco supra laudato (b 1 25 sqq.) 
depingitur £sQbg ydfiog lasionis cum Cerere peractus. Ecce autem 
Olympiae colebatur Ceres Chamyne (xafivvri cf. homericum iv 
vB^& rQin6k(p), colebantur Dactyli inter quos "laaog (Paus. VI, 21, 1 ; 
V, 14, 7). Itaque in regione prope ab Psophide posita, ubi vige- 
bat Dardani nomen, prope etiam ab antro Triphyliae, ubi natus 
erat Dardanus, utriusque]nomen, tam lasionis illud quam Dardani, 
cum Cerere coniunctum videmus. 

Quid vero annotat Strabo ubi de antro Triphyliae sermonem 
facit? J^Eaxlv iv x^ naqaXla Svo avxqa^ xh fiiv vvfig>&p Mv^yQ^dSmv^ 
tb Sh iv & xa neql xag MxXavxldag xal xijv AaQ6dt^v yivfitftv." 
Respicit lovis cum Electra Atlantis flUa amores. Qui vero ex his 
amoribus nati erant? Nempe Dardanus et lasion! Nemo autem 
melius docuit, quid ab origine fuerint CabiriLemnii, quam fecit 
Aeschylus. Parva fragmenta Ka^slQmv, e. g. fr. 96 Weckl., docent 
fuisse eos daemones fertilitatis; qua de re optime egit Fredrich 
(Mitteil. Arch. Inst. XXXI ^»2 p^ 77. ^Aeschylos liess sie als 
freundliche Gaben der Erde spendende Damonen auftreten; dle 
Lemnos (dea) wird dabei zur Kabeiro, wie Demeter in Theben 
zur Elabeiria. Das (j^eborenwerden, Altwerdep, Sterben in der 
Natur haben naturgemd>8s alle NaturvOlker auf die Univeraal- 
potenz oder die Vegetationsdamonen tlbertragen. Wie derKretische 
Zeus (cf. KQTixrig iv niovi d^fioo apud Hesiodum), so ist Dionysos 



102 DE AIAOB. 

z. B, Eind und Zeus und gestorben, sodass nur seine Zeugungs- 
kraft im Phallos, das ist er selbst (cf. Dactylos, Hercurium 
Ithyphallum), dem Inhalt der mystischen Giste (x/tfti} x&v Ka§el- 
Qmv) erhalten bleibt." Non solum de seniore et de iuniore 
Cabiro loquuntur mythologi, sed etiam de fratribus Cabiris. 
Duo iuvenes Onnes et Tottes cistam Cabirorum Assessum 
portant (Nicol. Damasc. fr. 54). Duos fratres hic quoque reppe- 
rimus Dardanum et lasionem. Conicimus igitur Dardanum 
ob initio Cabirum quendam quales erant Lemnii fuisse; hoc 
modo atque hanc ob causam inter deos Samothracios eum esse 
exceptum. 

Sed, ut Attis in stemmate regum Lydorum invenitur, sicDar- 
danus suum sibi locum accepit in regum Troianorum serie. 
Origo autem eius latet in religione antiquissima Lelegum atque 
Pelasgorum, qui populi, sicut summa sagacitate doctrinaque 
copiosa docuit Fick, e regionibus septentrionalibus (^raeciam 
invaserunt perque insulas Minorem in Asiam transmigrarunt. 
j,Die Eeligion der Pelasger ist gekennzeichnet durch eine grob 
sinnliche Verehrung der Zeugungs- und Gebarkraft der Natur, 
wie sie sich im Phallosdienste samt seinem weiblichen (^egen- 
stacke ausspricht. Die Yerehrung des Phallosidols grenzt an 
reinen Fetischdienst, die Pelasger waren es, die diesen uner- 
freulichen Zug in die griechische Religionsabung hineingetragen 
haben. Dies hat schon Herodot (II 61) klar erkannt." (Vorgr. 
Ortsn. p. 145). 

De deis ithyphallis quomodo inter se sint coniuncti, quibusve 
variis nominibus diversis in GFraeciae regionibus indicarentur, 
quomodo ad unum omnes cultu atque reUgione cum Terra Matre 
arcte essent conexi ingeniose egerunt Kaibel et Prott. Lemni 
e. g. Vulcanus Cabirorum in cultum acceptus erat, quo de nexu 
multa optimae frugis collegit Fredrich. Sed non omittenda fuerat 
observatio Photii: „Kd§eiQor dalfioveg i% A^qiivov elcl dij f^xoi 
"Hg)cciaxot ^ Tixaveg.'* Unde discimus inter xohg ^Hg>alcxovg et xo^g 
Tix&vag certam intercessisse congruentiam. E verbis vero Luciani 
(de SaltU 21, 79) ,Priapus x&v Tnavmv elg ^ zS)v 'Idalwv JaMv- 



DE A.IA01fi, 108 

Acov" intellegimus, quaenam congruentia a Photii auctore respi- 
ciatur. Sub unum igitur conspectum collegunturDactyli^TitaneS; 
Cabiri Lemnii; Priapi; quibus addi possunt Dioscuri, daemonum 
genus nautis ut Cabiri benevolum, Satyri, Sileni, Corybantes 
(cf. Strab. X 466). Huc etiam pertinet daemon ille Hercurius 
Oyllenius (Paus. VI, 26, 5); Hercules, qui apud Plndarum 
(Isthm. IV, 89) audit (lOQfpoiv PQccxvg, sed qui Thespiis veram 
suam naturam monstravit CHqaKXia xaig ^vyaxffacL itBvxri%ovxa 
oiiSaig xatg OiCxlov Cvyyivic^ai ndcaig nXriv fiiag iv rij aix^ vvxxL 
Paus. IX, 27, 6); quare antiquis notus erat Hercules quidam 
6 naXovfisvog x&v ^ldalmv JaKXvXmv et Hercules, 6 "liaiog^ cui pri- 
mitiae omnium rerum, quotquot autumno terra producit, offere- 
bantur. (Paus. IX, 19, 5). Quoquoversus spectamus, ubique in 
Graeciae religione antiquissima detegimus daemones vegetae 
fertilitatis flgura ithyphallica conspicuos, alibi alia nomina 
gerentes, sed quibus indoles atque natura ubique una eademque 
fuit. Neque negari potest haudquaquam Dardanum illum , qui in 
antro Mercurii Triphyliae natus erat, licet in carmine epico 
veram exuerit naturam, a Dardano Samothracio fuisse dissimilem. 
Non nescimus Herodoti sententiam : „xa KafielQoav Sgyia xa Safio- 
^QTJiTisg imxBXioviSi TtaQaXafiovxsg naQa IleXaaymv** (II 51) hodie 
utpote ab Hecataeo desumptam addubitari ; optime scimus cultum 
ipsum Cabirorum, cum nomen phoenicium esse videatur, a 
Phoenicibus invectum haberi, sed iam Welcker (Gr. Gott. III 
178 sqq.) monuit discrepantiam exstare inter Phoenicum Cabiros 
(„die haifreichen Machte in der Not des Sturmes und der 
Wogen") et Cabiros Lemnios („die Gaben der Erde spendenden 
Daemonen"). Num forte Samothracii Cabiri ab initio navigationis 
fuerint daemones, non curat Robert (Preller-Robert Gr. Myth. 
p. 849: „dass zu untersuchen ist nicht unsere Sache"). Nullo 
autem luculentiore documento demonstrari potest idem numen 
tam agrorum felicitati quam fluctuum motui prospicere posse ^ 
quam Neptuno ^vxaXfilm et Neptuno aXifiidovxi, inter se coUatis. 
Sic inter se coniuncti sunt Telamo numen aquarum et Aiax 
daemon Locrensis virium terrestrium genius. Demonstrare 



104 DB AIAOB. 

YOluimus hunc nexum non modo quadrare in priscorum GFraeciae 
incolarum de sacris rebus placita, sed vinculum tale fuisse 
quale pro his placitis exspectari posset. 



XTIII. De Tlrglniim locrenslnm sacrlflelo. 

Non modo Dardanus, Aeneas, Anchises in Peloponneso inve- 
niuntur, sed in eadem regione Mercurii cultu notissima offendi- 
mus Lamedontem Sicyonium regem, quem nuUus, opinor, 
secernere vult — quod ad nomen attinet — a notiore illo 
Laomedonte Troiano. Quod si quem male habeant literae ao in a 
contractae, adeat magnam exemplorum copiam congestam a 
Bechtel-Fick (Qr. Personennamen p. 184 sqq.). Lamedon gnatus 
erat Coroni; pepererat hunc Ghrysorthe apud Apollinem. Oenuit 
Lamedon flliam Zeuxippam ex uxore cUtica, Zeuxippe autem nupsit 
Sicyoni Metionis filio. Quis vero Metion erat? Erechthei filius. 
Denuo versamur, ut apparet, in nominum serie, quae Troadem, 
Atticam, Peloponnesi partem orientalem amplectitur. Minime 
igitur miramur — docet rem scholium ad r 250 — Laome- 
dontem cum Zeuxippe ipsa in Troade genuisse filium Podarcem, 
cui postea Priami fuit nomen. 

Lamedon successit Epopeo, qui vitiavit Antiopam. Statuahuius 
Antiopae Sicyone in aede Veneris erat. Cuius rei memor sit, 
qui apud Suidam (s. v. yivxioitri) legit virginem ipso in templo 
vitiatam fuisse. Notum enim argumentum est, quod revertitur 
in fabula de Melanippi et Comaethus amoribus narrata a Pau- 
sania (VII, 19, 2). Horum quoque amores inconcessos Dianae 
in fano peractos secuta est poena deorum ; dehinc annuum puero- 
rum sacrificium ab Achaeis deae iratae offerendum erat. 

Eiusmodi sacrificium Minervae debebant Locrenses. Causa 
erat, si posteros audis, sacrilegium ab Aiace in Cassandram 
patratum. Digna autem est res, quae accuratius tractetur. 



DB AIACB. 105 

Narrat nobis PolybiusXII,5, haec: jyLocrenses siaudis, omnia 
illa quae de Locris Epizepbyriis docuit Aristoteles magis conve- 
niunt cum illis, quae memoria tenent ipsi, quam res fictae in 
medium prolatae a Timaeo". Addit Polybius argumenta. ^Locren- 
ses quoque docent Jtdwa tcc Sia iti^oy6vmv Ivdo^a naq aixoiq inb 
T&v yvvai%&v oix iati t&v iv6if&v elvai, otov ti^imgj iiyivatg itaQa 
Cq>i6i vofnlisa^ai tobg iiib t&v ixatbv oliu&v Xeyofiivovg.** Quaenam 
autem centum illae sunt familiae. Respondent Locrenses: „tav' 
tag d* elvai tiig ixatbv oinlag, tiig nqo%qi^elcag inh t&v Ao%q&v 
nglv fj TJ^v inoi%lav i^el^etv^ i$ &v ifieXXov ol Ao%qo\ %ata thv XQfic- 
fibv %lfiQoiiv tig iito^talffiofiivag nag^ivovg elg "Lnov, tovtoov ^ij 
nvag t&v yvvai%&v Cvve^&ifaL fieta t^g &noi%iagj &v toi)g inoy6vovg 
Iti vvv eiyevetg vofiliecbai %al %aXeifS%ai, tovg ino t&v iratbv olxic5v". 

Gentum igitur hae familiae prae ceteris illustres erant apud 
Locrenses priusquam colonia deducebatur; nam ex illis Locren- 
ses oraculum obsecuti sorte legebant virgines, quae Ilium essent 
mittendae. Hisce autem e familiis mulieres quaedam cum ma- 
ritis in coloniam profectae erant, ita ut ibi quoque earum 
propago nobilis haberetur et vulgo indicarentur nomine «qui e 
centum familiis oriundi sunt". 

Affirmabat igitur Aristoteles in Epizephyriorum Republica 
iam ante coloniam Locrorum in Magnam Qraeciam deductam — 
quod initio saeculi octavi factum esse videtur — virgines ali 
quot sorte ductas ex ipsa Locride certis temporibus Ilium 
missas esse. ' 

Quemnam ad flnem mittebantur? 

Habet Plutarchus haec (De sera num. vind. 557 D); „oi nokvg 
XQ6vog ig> oi Ao%qoI nifinovteg elg Tf^olav ninavvtai tag na^^ivovg 
aV %al ivafinixovoi yvfivoig noalvj i^vte ioHXaij 
ijotat 6alqe6%ov A&fivahig neql fia)fibv 
v6C(pi %^fidifivoio %al el jSa^ti yf^qag t%ivoi 
Sii T^v Atavtog i%oka6lav*\ 

Velamine nudatae nudis pedibus servarum ad instar primo 
mane solum circum Minervae aram verrebant; sic ad senectu- 
tein perveniebant. Hvafinixovoi %al fioio%ltmvig^ ut amicta erat 



106 DB AIACB. 

pulcherrima illa Melissa, quae &vox6bi t^ IleQuivdQm (Athen. XIII, 
589); poenam solvebant ob delictum quoddam commissum man 
sitque hic mos paene usque ad Plutarchi aetatem. 

Ad initium igitur tfjg iniitiQag iito%iig. 

Hisce vero si adiunxeris verba Schol. N 66 : «i^^ipa Si ov6i 
o^tm t^g 6i^g i7tav6ato, ilka xal tov^ AoxQOvg rivdyKacsv inl xikia 
hri slg iXtov ix xXi^^ot; naq^ivovg niiimiv** (Gallim. in o' AltUov), 
statuendum erit morem virginum piaculo mittendarum inde a 
Troiae exitu per millennium usque ad Ghristum natum obtinuisse. 

Versus supra allati a Meinekio Touppium auctorem secuto 
(Anal. Alez. p. 166) tribuebantur Euphorionis Chiliadibus; cogi- 
tabat et cogitat etiam nunc Herwerdenus de Iliu Perside. 
^Enixoiisv, 

Plura memorat scholiasta ad Lycophr. Alex. 1141 sqq.: ^,101- 
fiotf xataaxovtog ti^v Ao%qlia Sia ti^v elg Ka^cAvdqav a^€fitTOfit|/av 
Aiavtog MxQffiBv 6 ^ebg na^^ivovg iviavciaiag slg Tqolav t^ j4%viv& 
&7toatilkeiv inl x^^^^ ^''V' nifinSiievai 6h aitai, ig>ovevovto inb t&v 
T^mmv' nQOvnavT&vtsg yiiQ ot Tf^&Bg iXi%o§6Xovv aitdg' eC 8i itvf^ 
hxq^vyoiev &vek&ov6ai kd^Qa elg tb t^g H^tivag [e^bv tb koinbv avtai 
UQetai iylvovto' tag 61 &vaiQe^eCaag Ixatov &KdQnoig %al &yQioig 
IvAoig' ta 61 66t& ait&v &nb iQdqmvog iqovg tfjg Tqolag elg ^dkaC- 
Cav eQQintov xal ndkiv ol AoxqoI dniatekkov akkag, tavtrig 6e tfig 
toxoQiag %a\ Kakkifiaxog (Aifivtitai (nempe in a' Altimv), 

Audlmus sapientiam Callimacheam. jyPestilentia cum inter 
Locrenses ob stuprum ab Aiace in Cassandram commissum 
erupisset, Apollo iussit, ut per millennium iviavciatai virgines 
Troiam Minervae ad fanum mitterentur. Troiani autem virgini- 
bus insidiati cum telis ac lapidibus eas persequebantur. Qua- 
rum si quae Troianos effugientes Minervae templum assequi 
potuerant dehicc totam per reliquam vitam deae servitium in 
se recipiebant. Interfectas autem Troiani lignis sterilibus agres- 
tibusque comburebant, ossa lecta de monte Trarone in mare 
proiciebant. Et rursus Locrenses mittebant alias." Non omnia 
haec sunt perspicua. 'Eviavciatog vocabulum atticis inusitatum, 
sed quo recentiores pro ivtavd^ uti solebant (qua de re vide 



DE AIAOB. L07 

The new Phrynich. Ruth. p. 467) signiflcat »unum annum 
natum", interdum autem ^annuum*' e. g. Herod. IV, 180: 6^rj5 
ivittvcCrj et HesJod. O 447 : 

g^Qa^eC^ai S* eix otv ycgdvov gxov^v inaKovCing 
iilf^^sv i% veg>imv iviavCuc Mnkriyvlrig, 

In scholio nostro cum voce naQ^ivovg coniuncta vox iviavoiaiag 
haud dubie valet ^annuas." Oum igitur quotannis novae mitte- 
rentur puellae, quarum una vel altera templum assequebatur, 
non poterat, quin servarum numerus semper accresceret, plures 
quam certe binae semper in aede adessent. Etiam e verbis 
%al ndXiv ol Ao%Qol AitiiSxelXov alXag effeceris Locrenses nuntio 
virginum interfectarum audito statim intra euisdem anni spatium 
alias misisse. An forte significant haec verba: Locrenses anno 
sequenti in more virginum mittendarum perseverasse licet anno 
superiore nuntio tristissimo essent affecti? 

Inspiciamus scholium ad Lycophron. Alex. 1165: 

ffTlfiaiog LCtoQsi Zxi at naqayevonevaL noQ^ivoi iSovXsvov iv x& 
Uq& xfjg Ji^riv&g^ Svo oicat' si di xig &no^dvoy ixigav naqaylvec^ai 
&VX aifxfigf ixf/vi^v di oi ^dnxecdai inb x&v Tgamv &XXa KaUc&ai 
ay^loig ^vXoig^ %al xa dcxa avxfjg §lnxs6^ai slg OaAatftforv." 

Prorsus alia docet, ut vides, Timaeus, nempe ^virgines, quae 
ab insidiatoribus evasissent salvaeque in Minervae aedem perve- 
nissent, sacerdotio quidem esse functas, sed semper binas simul 
in aede affuisse. Quarum si altera moreretur in huius locum 
iq>sdQov missam esse, mortuam vero iustis caruisse funeribus.'* 

lam monuerat Polybius alia narrare Timaeum alia Locrenses 
ipsos et Aristotelera. Neque iniuria monuit, nam neque Timaeus 
loquitur de virginibus quotannis missis neque de virginibus 
interfectis iustove sepulcro post caedem privatis. Immo Timaeo 
auctore Locrensibus imperatura erat, ut binae semper servae in 
aede adessent, hunc vero numerum minui ne sinerent. E verbis 
autem, quae addidit Timaeus ixigav naqaylvso^ai &vx aixf^g^ 
effecerisillam virginem, quae mortuae succederet, semper vivam 
ad aedem pervenisse. 

Sed fortasse obieceris scholium brevius esse quam e quo tute 



108 DE ATAGIB. 

aliquid efflci possit Quare audiamus epitomam VaticaDam 
([ApoUod]. Wagn. VI, 20 p. 222): 

jfAoKQol (post Troiam captam) (loXig xiiv iavt&v xaraXafiovxBg^ 
iTtsl iiBxcc xqCxov hog xi^v Aoxglda xoria^e ip^oQdj dixovxai xQriC(ihv 
i^iXdaaC^ai xi^v iv ^lXltp Ji^tiv&v %ai dvo naQ^ivovg niiimiv £}cixi6ag 
inl xiXia sxri, %al Xay%dvovCi jtQ&xai IlBQi^oha %al KXBondxQa. aiTai 
di slg Tgoiav &g>iK6nsvai 6tmK6fisvai naqa x&v iyxtoqimv tlg xb CEghv 
KaxsQxovxat' xol T^ fiiv ^i& oi nQoariQXOvxOj xh dh itQhv lcaiQ6v xs 
xol iQQatvov inxhg Sh xoH vg& oi% i^rjiaav^ KSxaQfiivai 8e ifiav xoi 
fnovoxixtovBg %al ivvn^dBxoiy x&v dh nQmxmv ino^avovo&v &XXag inBfinov, 
Bio^ysCav 8h slg xi^v n6Xiv vv%xf»Q^ Tva (lii q>avBi6ai xov xBfiivovg i^m 
g>ovBv^&ai, fiBxinsixa 8i §Qi<pi'l f^f^cc xQog>&v SnBfinov. x^^^'^ 8h ix&v 
naQBX&6vxaiv fiBxa xhv OcD%i%hv n6XBfiOv i%ixt6ag inavCavxo nifinovxig, 

Observa hic conflrmari, quae supra e Timaeo effecimus. Nam 
et hic si perpendimus verba x&v 8i nQdoxmv ano%avov<s&v &XXctq 
Bnefinov^ Don possumus quin concludamus: non unoquoque anno, 
sed tunc demum, si priores virgines mortuae essent, alias e Locride 
esse missas, neque igitur unquam plures quam binas in templo 
affuisse. Accedit quod hac quoque in re epitoma cum Timaei 
verbis conveniat : persecutos quidem esse virgines missas Troianos 
at non interfecisse. Cavendum autem fuisse puellis, ne aavXov 
relinquerent, siquidem mortem violentam effugere vellent. Addun- 
tur nomina earum quae primae missae sunt, quarum altera 
Periboea appellata videtur; nimirum matris Aiacis nomine. 

Id quoque audimus tempus fuisse, quo Locrenses infantes 
cum nutricibus mitterent, nec non mirabundi docemur mori 
flnem fuisse impositum post bellum Phocaicum (+ 350) gestum. 
Quod minime congruit cum Plutarchi verbis supra allatis: 
ffOi noXvg X9^^^S ^9 ^^ Ao%qoi nifinovxBg slg TQoiav ninavvxcti xag 
naQ^ivovg*'] neque convenit cum inscriptione Locrensi ez initio 
saeculi tertii a, C. n., in qua de virginibus mittendis ut de re 
bene servata minimeque abrogata sermo flt (Anz. pbil. hist. 
Kl. Wien. Akad. 1897 XXVI p. 9). 

Fieri potest usum fuisse per tempus aliquod intermissum, 
quod verisimile flt scholio ad Lycophr. Alez. 1159 aliato: 



D8 AIAOB. 109 

f,6vvipfi fuS CVBlko(iivji ix AonQldog duKp^aQfjvai ini xivog kdipov 
tfjg TQoCag xakovfiivov TguQmvog' eha xoig Aoxgoig xiiv fi^v ^a^at 
cmitf^Cai d\ %a\ firixiti TtifiTtstv xag itaiSag^ q>dcxovxag fCinXfiQ&' 
a^at t6v t&v it&v %q6vov' ixaQnlag 6h xaxa6x6vCrig aixoi)g ndUv 
nifiTteiv oixixi dvo iXka iilav, iQxoHaav slvai SoxoHvtag xi^v tifiw- 
Qlav* i di XQfi6fihg oix $l%iv &Q^6(iivov %q6vov' HJl $lg dvo ivxl 
xfjg idixlag <elg> xi^v KaC6avdQav*\ 

Virgines igitur, licet Troiani eas persequerentur; comitum 
sagacitate et vigilantia fere semper salvae evadebant. At, sicut 
Plutarchi aetate Zoilus sacerdos Orchomenius virginem quam 
in Agrioniis stricto gladio persequebatur infeliciter necavit (Qu. 
Qr. 88)^ ita puellae cuidam e Locride missae infelici quodam 
casu evenit, ut Traronis in coUe amitteret vitam. Locrenses 
vero, quorum curae misera, ut tuta Minervae ad aedem evaderet, 
erat commissa, mortuam sepeliverunt (videsne ne verbum quidem 
fieri de consuetudine a Gallimacho memorata, qua Troiani mor* 
tuas comburere soliti fuisse dicebantur?) maestam rem parentes 
celaverunt, magistratibus solis nuntiarunt. Tunc senatores, ne 
tale quid iterum fieret, edixerunt: «populum iam satis superque 
oraculo oboedivisse, praeterlapsa esse saecula quibus sacrificium 
esset mittendum itaque placere ut mos abrogetur.'' Ecce autem 
sterilitas agros vexabat. Tum a diis admoniti morem antiquum 
Locrenses instaurarunt, sed pro duabus — duae enim mittendae 
erant quoniam longo tempore intermisso utraque serva Troiae 
mortua erat — unam modo servam Minervae Troianae devove- 
runt; sic satis esse rati. 

Monet scholium hac in re Locrenses oraculum non recte 
esse interpretatos, quod haud dubie binas servas exigeret; 
de tempore autem nil fuisse statutum. Quod scholium (exstat 
ad vs. 1159) optime coniungi potest cum iis, quae supra 
a Timaeo (Lyc. Alex. 1156) accepimus, necnon cum iis, quae 
in epitoma relata — sed haud dubie Timaeo debita — inve- 
nimus. 

Conicimus igitur paulo post bellum Phocaicum morem esse 
interruptum, postea vero in integrum esse restitutum. 



110 DE AIAGE. 

Solebant Locrenses simul cum virginibus emittere viros aliquot, 
qui ducum offlcio fungereotur. Confirmat Aeneas Tacticus 
scriptor saeculi quarti a. C. n. hisce verbis (Poliorcet. 31, 24): 
^prorsus impediri nequit ne in urbem oppugnatam dolo ali- 
quid introducatur. Nam licet vigilanter caveant Ilienses ne 
Locrides oppidum clam introeant, operam perdunt. Locrenses 
enim ita vafre prudenterque rem sibi mandatam perflciunt, ut 
iam per multos annos eorum opera virgines Troiam introduci 
potuerint." 

Non miramur Locrenses fllias suas sagacibus peritisque comi- 
tibus commendasse; res enim erat aleae plena. Hagis autem 
mirandum ac fere ridiculum vi^etur, fuisse tempus, quo non 
amplius virgines adultas sed infantes cum nutricibus mitterent. 
Quis non aliunde quoque rem quam maxime dubitationi obno- 
xiam conflrmari velit? Fierine potest, ut aliquis verba Callimachea 
(naQ^ivovQ iviavauUag schol. Lyc. Alex. vs. 1141) male inter 
pretatus, quasi valerent «virgines unum annum natas", epitomam 
praepostere supplerit, additis nutricibus, quia sola ra /S^cV^ ire 
non possent? 

Sed transeamus ad Servium apud quem legimus (Aen. I 41): 
jydicitur Minerva ob vitiatam Cassandram in templo suo solius 
Aiacis poena non fuisse contenta, ut postea per oraculum de 
eius regno quotannis unam nobllem puellam iusserit Ilium sibi 
ad sacriflcium mitti et quod est amplius de ea tribu, de qua 
Aiax fuerat, sicut Annaeus Placidus refert." 

„Unam" illud convenit cum verbis scholii ad Lycophr. Alex. 
VS. 1159 „aitohg itahv TtifiJtsiv oiKixi dvo &XXa (ilav,'* Quod igitur post 
bellum Phocaicum fleri solebat, ut una modo victima mitteretur, 
id apud Servium quasi ipso oraculo praescriptumfuissenairatur. 
Adicitur quidem ^quotannis" at post omnia illa, quae supra hac de 
re observavimus, ne Placidus quidem cum Servio inducere nos 
possunt ut credamus, virginum numerum in aede servili munere 
fungentium, si quotannis una accederet, tamen duas semper 
mansisse. Omnem enim dubitationem eximit Timaeus verbis: 
„a[ Tcag^ivoi iSovXevov 6vo oiaat". Eevertitur autem tb quotannis 



DE AIAOE. 111 

apud AeliaDum in fragm. s. v. noiviq: „6 }in6llmv g>ficl nQhg 
AoKQOvg (lii &v aixolg xh Ssivhv kmg>i^a£iv (sic)| bI ^ nifinonv ivct 
n&v Izog ivo naQ^ivovg slg ziiv **Ikiov r^ jMriv^ KacAvdQag noivriVj 
€0)^ fiv tlidarixi t^v ^cdv." Ultima verba i(og^(^e6v ex oraculo 
iv TQifAixQm r6vm composito petita videntur. 

Yenimus ad Tzetzae verba, quibus explicat Lycophr. vs. 1141. 
Sunt haec: „lxQ^^^ ^' ^ ^^^^ tkaCKiC^^at M&riv&v r^v iv 'Ikim inl 
irfj xlkuc 8vo naq^ivovg nifinovrag inl KkrJQm xal kaxiqCtt. nefinofAivag 
ih airag nQOvnavr&vng oi TQ&egj ei nariaxovj ivyQovv xai nalovreg 
aKoiQnoig xorl iyQloig l^vkoig ra icra air&v inh TQ^^QOivog Sgovg rfig 
TQolag rhv anodhv elg ^dkaaaav SQQinrov. Kal nikiv ot AokqoI iriqag 
icnkkov. il 8i rivig iKtpvyouv ivik^oHaai, kd^Qa ilg rh rf^g A^rivag 
liQhv liQiiai iyivovro. ScaiQov yaq airh Kal iqqaivov. r^ 81 %i& oi 
nqoCriQxovro oin toi) Uqoii i|i^^20VT0, il fnii vvKrmq. ficav 81 KiKaq- 
(livat fiovoxira)Vig xcri ivvn68irot. nQ&rai 8i r&v AoKql8mv naQ^ivmv 
IliQlpoia Kal KkiondrQa ag>lKOvro. Kal nQ&rov filv tcr^ naQ^ivovg 
ilra pQig>ri iviavCia fAixa r&v rQog>&v air&v Snifinov ot AotiqoL 
XikUov d' ir&v naQik96vrmv fiira rhv OmKiKhv n6kifiov inavcavro 
rfjg roiavrr\g ^v^Ung^ &g q>r\Oi, Tlfiaiog 6 2iKik6g. fiifivrirai 8i r^g 
laroQlag xoi 6 KvQrivatog Kakklfiaxog. 

Quicunque Tzetzae verba cum epitoma Yaticana et cum 
scholio ad Lycophronis vss. 1141 sqq. comparat, statim agno- 
scit apud Tzetzam unum in complexum coniuncta et conglutinata 
esse, quae epitoma et scholium dirersa breviore in forma propo- 
nant. Observandum est apud Tzetzam reverti sententiam. „Lo- 
crenses postea etiam PQig>ri misisse", quae res in scholiis ad 
Alexandram nusquam legitur at memoratur in epitoma Vaticana. 
Goniecimus supra e Oallimachi verbis „naQ9ivovg iviavaialag'* 
in scholio ad Alex. vs. 1141 servatis sed male intellectis totam 
fabulam de infantibus missis esse excogitatam. Ecce apud Tzetzam 
exstant verba n?9hn iviavaia'\ Nonne hoc adiectivo prorsus 
supervacaneo memores fimus r&v naQ^ivmv iviavai&v? Nonne 
hic perspicuum fit, quomodo e naQ^ivoig iviavcialatg factae sunt 
«infantes feminini generis ivLavcoif vel ^Qi^ri ivtavaia, deinde 
pQiq>vi, denique n^Qhn ^um nutricibus"? Errorem haud dubie 



112 DB AlACm. 

creavit scholiasta aliqais ad Callimachiim; inde in Tzetzae 
scripta traiismigrayit. 

Illa qaoqney qaae tradontar in scholio ad Lycophr. Alex. vs. 
1159, inTeniantar apad Tzetzam hisce verbis concepta: 

j,&vvipii ^ua T&p Ao7tiQi6m9 tfrclioftiry dca^af^oi hU uvog 
Xifpov %9^ TQoiag naXoviiiwav T^fo^vog. tLxu vovq Aaxpovg vqv (uv 
^dffmf tffiM^tfftf Si %al iiffuhi %iitMUv xag naiSagy Somavrtag mMlff- 
^&o^ai xhv %mv iv&p y^vw. i 6i jjfti6fL6g oi% tlxt fj^avav &^i6^ 
voy AJJm avrl xrig aSi%iag v^g Kaodwdqaq idrj^ov oxiLkiiv 6vo «o^ag. 
iiutQiUag 6t lUta ti^v navoiv tfig ^oiag ftataOxov6fig v^ AoxQiia 
naXiv ineiiLisov, oixivi 6vo iXXa idavj i^%o90av ilvai 6o%ovvxBg t^ 
tiiMHifiav** . 

GoUato scbolio ad vs. 1159 denao apparet Tzetzam eandem 
rem sed fusias descriptam praebere, stilo aatem neglegentiore 

(cf. primum 6o%o^vTag pro fpdo%ovtag; ftdUv t^v Ao%qi6a pro t^v 

A. ft. Tzetzae impatandam non est). 

Quid igitur omnes textus nostra sententia nos docent? Sem- 
per duas virgines usque ad bellum Phocalcum Minervae Tro- 
ianae in templo servili functas esse efficio, numquam plures. 
Tumdemum, sialtera esset mortua, e Locride missam essequae 
ei succederet, ita at semper duae in aede Hiensi adeBsent 
Locrides. Mortuam vero, sive in ipso templo discessisset e vita 
sive incauta extra aedem egressa obruta esset lapidibus, sepul 
tam non esse, sed combustam lignis agrestibus; quidquid super 
esset mah esse mandatum. Persecutos esse Troianos virginem 
quae Locrensibus ducibus in urbem irrepere conaretur. Antiquis 
simis fortasse temporibus virginem, si caperetur, esse obtruii< 
catam atque eodem modo combustam. Mox autem sive negle- 
gentia insidiatorum sive ducum sagacitate Locrides semper in 
templum pervenisse, donec infortunio quodam una in monte 
Trarone mortem obiret. Dehinc usum esse intermissum, sed 
oraculo monente ita instauratum, ut una modo serva in templo 
adesset, cui alia nisi mortuae non succederet. 

Duarum virginum, quae primae fuisse missae tradebantur, 
altera nomen gerebat Aiacis matris, at non Aiacis minoris, 



DB AIAOB. 113 

sed maioris. Meraene fortunae hoc tribuamus? An forte hic 
quoque parvum latet indicium illius aetatis qua nondum duo 
Aiaces sed unus modo existeret? 

Optimo vero iure Oeffcken in libro noto ^die Geographie des 
Westens" scholium ad Lyc. Alex. vs. 1159 ascripsit Timaeo, 
quod iniuria Holzinger Alexandrae editor utilissimus atque 
doctissimus negaverat. 

Fundamento certe uti licet ad Lycophronis verba sequentia 
interpretanda. Gassandra enim vaticinans sic alloquitur urbes 
Locrides (1151 sqq.): 

ifisig ifi&v %%uxi dvcasfi&v ydfitov^ 

Ttoivicg Fvyala xUtx jHyql^Y^ ^^^9 

xhv xillaqov xiig ivvfups^&tovg xqSvov 

itdXov fiifafislaig ytnfofioCKoiiCai nSQag, 

alg ixxiQi6xog iv ^iv^ ^ivatg xiq>og 

^fifi^tp KliSavog Ivitifbg innkvC^i^6ixai, 

g>vxoig ixdqnotg yvta 6Vfi(pki^ag ixav 

1158 "Hq>aiCxog tlg &alaa6av in^Qdai^ cnoi6v 

1159 xf^g i% I6(pa)v TgdQOivog ig>9n(Ofiivrig, 
&kkai dh vv%xmq xaig ^avovfiivatg fcai 
Eid(bvog slg ^vyaxqbg l^ovxat yvag^ 
ka^Qaia %d% %iksv^a itanxakAfisvai, 
fmg &v slc^qi^mCtv jiftq>slqag d6fiovg 
kixatg E^ivsuxv [%ixi6sg yovvovfisvai. 
9s&g d' Sg^skxQS^dcovCi xotffioi)tfai niSov 
6Q6cm xs g>o^pd6ov<siv, iaxs^yij x6kov 
iax&v g>vyoiiCai. n&g yaq ^lkishg iviiQ 
%6Qag do%svCstj itixQOv iv x^Qotv l%a)v, 
^ (pdcyavov %skaiv6v, ^ xavQO%x6vov 
axsQQitv %vfifikiVj ^ OaXa%Qatov '%kddovj 
fiaifi&v %0Qia6at %«fi^ di^&oav g>6vov. 
dflfiog d' ivaxsi xbv %xav6vx inaivicst 
xs9fi& %a^c^|a^, xoimkAPfixov yivog. 

Versu 1157 secuti sumus Hermannum pro vulgato corrupto: 
ixav i%dQ7toig yvia avfig>ki^ag g>vxotg. 

VaBTHBIM. 8 



114 DB AIAOB. 

Sensus hic esse videtifr: «Vos, o urbes Locrenses, poenas 
dabitis Minervae ob conubium meum cum Aiace nefarium. Vir- 
gines enim sorte ductae per millennium deae erunt sacriflcan- 
dae, huius servitudini destinatae. Sepulcrum autem omissis 
solemnibus sacriflciis aliena in terra aqua marina parabit iis 
arenoso in litore, postquam ignis lignis sterilibus nutritus mem- 
bra combusserit, cineres in mare fuerint deiecti". 

Sepulcrum enim habebunt nullum at membris combustis cinis 
deicietur in mare, cuius fluctus Traronis alluunt radices. Sic 
fluctus cineres ossaque alluentes arenam constanter erodcDtes 
quasi in sepulcro effodiendo videbuntur occupati. 

Hucusque, quantum per Lycophronem licet, clara sunt omnia. 
Sequitur vero sententia singulari numero expressa: r^g ix X6g>m 
TQccQmvog ig>(^i.Tmfiivfig. Unde pendet? GefPcken (Tim. 12) ante 
hunc versum quaedam excidisse ratus post versum 1158 statuit 
lacunam. Holzinger versum 1159 arcte cum antecedentibus 
coniungens, verba: 

qyvTOtg &KccQ7totg yvia Cvfig>li^ag oxav 
"H(paiaTog eig ^dXaaaav ixfiQaaTn anodov 
Tfjg Ix X6q>(ov TQaQmvog ig>9iTa)fiivfig 
vertit: „bi8(\) einst Hephaistos jener Maid Gebein verbrennt auf 
dttrren Reisern und als Asche meerwarts treibt, die hoch von 
Treron's Klippen sich herabgestUrzt'*. Annotat: «mit T^g ifp^nm- 
fiivfig spielt Lycophon auf einen (ihm aus Timaeos) bekannten 
Mythos an. Die erste Lokrerin rettete sich vor den Verfolgern 
durch einen Sprung von einem Felsen ins Meer". 

Huius autem mythi de prima Locride neque vola nec vesti- 
gium apud auctores exstat, neque, credo, Holzinger ad talia 
confugisset nisi vocabulum Srai* infeliciter vertens semet ipsum 
ad incitas redegisset. Nam ne apud Lycophronem quidem Sxav 
verti potest „bis einst". 

Attamen facere cum GefPcken, qui statuit lacunam, necessa- 
rium non ducimus. Nam quidni versus: 

alg &KTiQiaTog iv ^ivy ^ivaig Taq>og 
ijjafifim iiXv6a)vog XvTtQbg iKKXva^fiaeTai ^ 



DB AIAOB. 115 

(pvtoig inciQnoig yvicc avfJupXi^ag Zzctv 
''Hq>ni6xog stg %6Xa66av iit^Qaey cnoSbv, 
xr^g i% XStpmv T^dqmvog iq>^it(Ofiivfig 
verti possunt : ^UDdae sepulcrum parabunt rirglnibus simulac ignis 
membra combusserit cineresque in mare erint deiecti; unicui- 
que scilicet virgini, cuius ossa e monte Trarone, ubi ipsa ad 
nihil igni fuerit reducta, mandabuntur mari'*. 

Goncisius quidem dictum est t^^ Ix X6g>mv TQccQmvog i^&iToi- 
fiivfig pro r&v iv X6g>oig T(fdQmvog xazaKav^HO&v xot in x&v X^gxov 
KatapXri&eiomv sed alviyfiatmS&g se exprimere solere et iusto 
brevius doctum illum Lycophronem quis nescit? Incipit poeta 
numero plurali {alg ^ivaig), ut sensum exprimat generalem, 
transit ad numerum singularem (trig itpf^natfiivtig) , ut signiflcet 
Troianos tali modo egisse quotienscunque serva in aede esset 
mortua atque in monte combusta. 

Transeamus ad versus sequentes: 

aUori ih vvKtmQ talg ^avovfiivaig fcai, %. t. X, 

„Sed aliae noctu venient numero pares virginibus illis, quae 
(post hoc vaticinium) in aede morientur**. Cassandra futura prae- 
dicens participio utitur futuro ^avovfiivaig. Mirabilia vero hoc de 
futuro excogitavit Holzinger, cuius annotationem non laudabi- 
mus; sensus vero quem e versu elicuit locum hic inveniat, ut 
appareat neminem ne virum quidem sagacissimum impune 
diutius in Lycophronis scriptis versari posse: „Also heisst taig 
^avovfiivaig ftfoi: sie gehen in den sicheren Tod, sind schon so 
gut als todt": 

Valet igitur hoc loco, si audimus Holzinger, taai: so gut als, 
ut E 438 dalfiovi fioog. Sed, ut de sensu iusto intricatiore 
taceam, refutat editorem articulus xaig. Dicendum enim fuisset 
^avovfiivaig foai vel potius re&vsmOaig iCai. 

Optime scholium sensum reddiderat graece: „oaai yaq ani&vrj- 
6%ov xoaaHxai &vx aix&v iaxiXXovxo iv Tgmddi*^ (leg. elg TQcodda), 
Pro virginibus igitur ipso in templo mortuis aliae aequo numero 
e Locride mittebantur. Si utraque serva mortua erat, mitte- 
bantur — ante bellum Phocaicum — duae-, si altera demum 



116 DB ▲lAGB. 

supremum obierat diem mittebatur una. Ne Lycophron quidem 
de virginibus quotannis missis loquitur. 

Oeteros Lycophronis versus, cum satis sint perspicui neque 
quicquam novi offerant, missos nunc facimus. 

"Tararov %aTed6fi6(^a rbv ZiQdfimva^ qui de Locrensium ritu fusius 
egit libro XIII p. 600 sq. : „Xiyov6t d' ot viiv 'Risig Kai xoHto &g 
ovde xekimg avvipaivsv ii<pavl69ai r^v nokiv %axh &la^iv {mb t&v 
j4xai&Vj o\)S* i^rilslfp^ri oidiitoxe, at yoHv Aoiigldeg nag^ivoi nixQOv 
^axsQov &Q^(Xfi6vat iitifinovxo xar' Irog." «At, observat Strabo, 
haec non sunt homerica. Nihil enim de violata Gassandrae 
pudicitia apud Homerum invenis nequehanc ob causam Minerva 
Aiaci naufragium struxisse videtur." Sequitur hoc : „xag6ejio%Qi- 
dag itifig>9ilvai IleQC&v tjdri KQaxovvxoav 6vvi^rf\ Deinde: ^OfirjQog 
^rix&g xbv aipaviOfibv r^g noXmg stQriKSv** (Z 448 sq.). Denique: 
„'EXXdvt%og xaQii6fi€vog xoig 'liltfOiriv, olog inslvov (iv&ogj cvvrfyoQii 
x& Tfji/ avxiiv slvai n6Xiv x^v vvv t^ t6t«". 

Ilienses igitur aeque ac Hellanicus perhibuisse videntur, Graecos 
statim post urbem deletam locum occupasse. Demetrius vero 
Scepsius et Hestiaea oriunda ex oppido Alexandria Troade iis 
obloquuntur affirmantes Qraecos non ante aetatem Lydiam in 
loco urbis devastatae consedisse. Strabo cum Demetrio fadt; 
supra autem, cum de Lycophronis scholiis agebamuSi vidimus 
Timaeum quoque, quod ad initium sacrificii Locrensis attinet, 
facere cum Iliensibus. 

Brtlckner CTroja und Ilion II Abschnitt IX) monuit LycophrcDis 
verba necnon scholiastae illa comparata cum Iliupersidis frag- 
mentis miram ostendere congruentiam. Yerba enim scholii ad 
vs. 1157 sunt haec: „TQ&£g Xl^ovg fxovTeg %al ^lq>ri im^^' 
aav aixaig' dia xovxo oiv SdnsvSov Xdd^ga %al vv%x(oq elcigx^' 
09ai, ghtovaai 6h i^a^i^ovxo i%ixid8g inl xov tiQOV x^9 
}i(^rivag'\ 

In Iliupersidis excerpto legitur: ^KaccdvdQav 8h AXag 6 'XlM 
nQbg piav anoan&v 6vvsg)iX%exai xb xrjg M^rivag ^6avov' ifp & iwQO' 
^vv^ivxsg ot '^EXXrivsg %axaXsv6ai ^ovXsvovxai xbv AXavxa^ i ^' 
inl xbv xrjg A^rivag fi&fiov %axag>svy€i>*\ (cf. Paus. X,26,8). 



DB AIACE. 117 

Utroque loco sermo flt de victima lapidibus petita, sed quae 
Miaervae ad aram confugit auxilium eius imploraus. 

Dubitari nequit, quin inter mortem, qua Ilienses virginibus 
minitarenturi atque illam quae Aiaci destinaretur, quin inter 
modum, quo virgines salutem quaererent, atque Aiacis ne lapi- 
dibus obrueretur fugam ad aram Minervae, ratio quaedam 
intercedat. Aut ritus e narratione epica aut haec e ritu dependet. 

UUusne est, qui ambigat utram in partem inclinet? Utsaepius 
sic hic quoque ritus fuit fundamentum, quo poeta in carmine 
8U0 pangendo usus est. Fabula autem de scelere ab Aiace in 
Gassandram commisso cum iam in Oypseli cista insculpta inve- 
niatur, non multum aberrabimus statuentes hanc narrationem 
iam ante 700 a. G. n. sermone populari fuisse divulgatam. Unde 
sequitur ritum vel antiquiori aetati esse tribuendum. Quae 
concludere licet scholiis ad Lycophronem , epitoma Yaticana, non 
refutantibus. 

Quaeritur tamen ut in re perdubia, an aliunde quoque nova 
documenta erui possint ad hanc coniecturam stabiliendam. 
Revera Brackner e ruderibus fontis cuiusdam prope aram 
Minervae Iliadis positi effici posse sibi est visus hunc fontem, 
6 quo virgines Locrenses aquam hausisse dicebantur, iam 
perantiquis temporibus ibi affuisse. Qua de re lectorem ad 
BrackuQ^ri disquisitionem referre satis habebo (Troja und Ilion 
II Abschn. IX). 

Accedit quod documenta quoque literaria historiam spectantia 
imaginem praebeant Minervae cultus ita solemnis, ut suspicio 
crescat hic agi de instituto antiquissimo, cuius origo in priscis 
temporibus quaerenda sit. 

Xerxes enim cum Troiam venisset ig tb nQicc(iov niQyafiov 
&vipi/l ifiBQOv ixmv ^srjcac^ar ^6fi<fdfisvog Sh x^ H^fivali^ t]} ^lkidSi 
i^as ^oifg xiXCag^ xoag 8h ot Mdyoi xolct ^oxrt i%iavxo (Herod. VII 48)* 

Mindarus quoque Lacedaemoniorum nauarchus sacrificavit iv 
'lUw x^ M^riv& (Xen. flell. I, 4). 

Splendide Alexander Magnus &veX9a)v ig "IXiov r^ xs A^v& 
i^vCe x^ 'Hiadt xai xi^v navonklav xiiv aixo^i avi^ri%sv ig xhv vsmv, 



118 DK AIACB. 

xal xa^eilgv ivvl vawfig x&v UffAv xiva Snlmv hi i% vov T^X%ov 
ti^yov 6ioS6fi€va (Arrian. Anab. I, 11, 5). 

Idem refert Plutarchus (Alex. 15): ,ivafiag d' Big^Luov if^vcs 
vy M^fivS xal voig r^QOMiv E6iteMv*\ 

Mortuo Alexandro Lysimachus curam suscepit Troiae tem- 
plumque Miaervae condidit uarmoreum ; Augustus autem tem- 
pium a Fimbria devastatum pulchrius restituit. 

Denique scholio ad ^ 46 docemur Uium U^ov vocatum fiiisse 
etiam postea ob sacrificia per omnia saecula ibi numini oblata: 
^lUog ih vvv U^a o^ (lovov nQOCtiyoQix&g x^ xoiv^ Idym v&v nolemv 
(Sicl), HXa xal iiic xa iwav^a [ovoQfi^ivva ivielBxV ^vfiava, &v 
driiattxa Ovv aXlo&g xal ric ^llUia^ ioQVfi iyxtl^Qiog iicovvfiog T^g 'li/o)". 

Scilicet missum facimus argumentum, quo scholiasta vocem 
Uqov explicare studet; sanam enim invertit rationem, cum Ho- 
merum hanc ob causam vocem adhibuisse perhibeat, quoniam 
post Homerum ibi sacrificaretur. Sed iuxta alios auctores laudatos 
scholiasta confirmat Troianae deae sanctitatem venerationemque 
eius templi per omnia saecula observatam. Gerte hisce locis 
litterariis non impedimur, quin, quod supra declaravimus, repeta- 
mus virgines locrenses iam ante annum 700 in Troadem esse mis- 
sas. Nam Locris quoque Epizephyriis virginum sacrificii memoria 
servabatur. Nonne homines ibi loquebantur de ^centumfamiliis", 
e quibus virgines eligebantur? Nonne mulieres virique hisce e 
centum domibus ex Opuntia in Italiam transierant? Condita 
autem urbs est Magna in Graecia circiter 700 a. G. n. Ritus 
igitur in pcUria octavo iam saeculo observabatur, quod et argu- 
mentum ex Iliuperside atque illud e cista Gypseli petitum docebant. 
Millennium de quo loquitur Timaeus haud dubie plenior est 
numerus, ritus autem saeculi forte octavi initio antiquior est. 

At obicis viros de bonis literis optime meritos Eduardum 
Meyer et Ericum Bethe praefracte negasse Graecos ante initium 
saeculi octavi in Troade sedes occupasse. 

Scio, at protulimus argumentum quo haec sententia debilitari 
possit. Accedit quod felicissime, si quid videmus, hanc opini- 
onem iam impulent Brackner (1. 1. p. 5t)9); et quod plus est 



DB AIAGS. 119 

quodque maximi est faciendum, DOrpfeld ipse vir harum rerum 
peritissimus, ubi in libro suo saepius laudato egit de ruderibus 
repertis ia Troiae sede septima — vulgo nominata atque indi- 
cata yil^ — , quam sedem habitarunt homines saeculi decimi 
vel noni, ubi demonstravit hac in sede reperta esse domuum 
rudimenta ad quas construendas barbari e Thracia invadentes 
minime fuissent idonei, finem facit hisce verbis: „AlIerdings 
mOchte ich am liebsten als Erbauer der Hd.user eine griechische 
BevOikerung annehmen. Auch die TopfwaarOi die bei den Be- 
wohneren dieser Hauser zuerst auftritt, warde dan den altesten 
griechischen Ansiedlern angehOren" (p. 200). 

Saepius apud veteres auctores audimus de expeditionibus 
priscis temporibus in Troadem factis, quarum duces fuisse 
dicuntur viri ex Agamemnonis genere orti vel alii claris- 
sima gerentes nOmina. Sic apud Strabonem (XIU, p. 582) 
legimus : 

gjitQaai yitq 8ii ysvsatg n^sc^xiqav q>a6l ti^v Aloli%iiv anoi%iav 
Ttjg ^lmvMflg' iiaxQ^Pag 8h la^siv Kai XQ^vovg fiaKQOxsQovg, ^OQiaxtjv 
fisv y&Q aq^ai xoH 6x6Xi)v' xovxov 8^ iv MQtwiCa xsXsvx^^Cavxog xhv 
piov diaSi^aC^ai xbv vCbv aixoi^ Iliv^tXov %al nQosX^stv (lixQi SQaxrig 
i^^qnovxa Sxsci x&v TQoaix&v iicxsQOv iii aixi^v xi^v x&v 'HQa9iXsi8&v 
slg IlsXoitovvfiaov xd^o8ov, slx AQxiXaov vthv insCvov vcsQai&Cai xbv 
AloXinAv ax6Xov slg xi^v vHv ii[vttxi}vi^v xi^v tcsqI xb AaaxvXiov, rQ&v 
8h xbv vtbv xovxov xbv vsfhxaxov itQ0sX&6vxa fiixQ'' "^ov FQavUov 
TtoxafioH xai naQsansvaafiivov afisivov itSQat&aai xb nXiov xi}g axQaxiag 
slg Aiapov nal xaxaaxBtv aixriv. KXsvriv 8h xbv AAqov xai MaXabv 
x«i aixoi)g inoy6vovg Svxag Ayafiifivovog avvayaystv fisv xi^v axQaxiitv 
Kaxa xbv aixbv xQOvov %aff ov %al Iliv^iXog, aXXa xbv fihv xov 
IIsvHXov ax6Xov ^&^vot nsQam%ivxa i% xf^g SQaxrig slg xi^v AaCav 
xovxovg 8h nsQi xijv AoKQl8a xai xb OqUiov OQog 8iaxQl^ai noXvv 
Xq6vov' OaxsQOv 8h 8ia^avxag Tixlaai xi^v Kvfiriv xi^v OQi%(Dvi8a xiij- 
^staav iitb xov Ao%Qi%oii ^QOvg^^, 

Orestes igitur primus fuit qui coloniam deduxit; filius eius 
Penthilus annis sexaginta post Troiam captam colonos ad Thra- 
ciam duxit: huius filius Archelaus progressus est usque ad 



120 DB AIAOB. 

Dascylium in Mygdonia; Gras deoique ex Archelao natus trans- 
misit Qranicum, iter fecit per Troadem, petivit Lesbum. 

Qras eponymus urbis Graiae ad Oropum, qui primus Graecos 
in Troadem introduxit, centum viginti annis post Troiam ab 
Agamemnone expugnatam vixisse dicitur. Narrat Pausanias 
(III, 2, 1) iam Penthilum Lesbum venisse, Pindarus vero, ubi 
Tenedum laudat, addit: 

}1fiLV%la^€v yiiQ Ifia avv 'OQhta 
AloXimv axQaxiav %al%ivxia>v 8evQ &v&ymv 

(Nem. XI, 44 cf. Tzetz. ad Lycophr. vs. 1874). 

Eodem tempore quo Penthilus Aulide profectus altum petivit, 
Gleus Dori filius et Malaus oriundus ab Agamemnone aliam 
coloniam in Asiam deduxerunt; diu autem in Locride atque 
ad montem Phricium morati serius mare tramiserunt. Gondide- 
runt Gumas, ubi postea reges vivebant Agamemnones appellati 
(Polluc. IX, 88), uti Lesbi regnabant olim Penthelidae. 

Hae expeditiones a nonnullis pro rebus fictis habentur exco- 
gitatae in commodum Penthelidarum Lesbum habitantium vel 
nobilium Cumas incolentium, qui ad Orestem vel ad Agamem- 
nonem stemmata sua reducere vellent. Tutius vero statuemus a 
generibus Aeolicis, quae postea Lesbi, Gumis, regnabant, epica 
nomina hisce cum expeditionibus fuisse coniunpta, ut patres 
suos multis iam saeculis ante, statim post bellum troianum, 
in Asiam venisse gloriari possent; expeditiones vero ipsas non 
esse effictas, etsi de temporibus quibus deducerentur disputari 
liceat. Goloniam, quam deducebant Gleus et Malaus, apud Phri- 
cium montem moratam esse hanc fortasse ob causam perhibe* 
bant posteri, quoniam Kvinn 'h OQiTimvlq %aUo^ivri apparet inter 
Aeolicas urbes, quas nominat Herodotus I, 149. Nomina autem 
0qUiov oQog et OQinaivlQ haud dubie cohaerent. Quid igitur vetat 
Cumarum conditores revera e Locride venisse? 

Aliam etiam observationem continet Strabonis narratio, cui 
sigillum veri impressum esse putamus. Loquitur enim auctor 
de variis expeditionibus, quae sibi succedentes tandem aliquando 
ipsam in Aeolidem pervenerint. Id procul dubio verum est. 



DS AIAOB. 121 

Non semel vel bis vel ter Graeci e patria emigrarunt, neque 
per unum modo saeculum talia sunt conati. Immo saepius per 
duo vel tria saecula veteres Graedae incolae a novis hominibus 
e sedibus suis detrusi trans mare novam quaesiverunt patriam, 
donec duodecim antiquas illas urbes Aeolicas volventibus tem- 
poribus condidissent. «Eduard Meyer wies nach dass die &oli- 
schen Eolonidn in der Troas nicht wohl alter sein kOnnen als 
das VII oder VIII Jahrhundert; gehOren sie doch nicht zu den 
alten &olischen ZwOlfstadten", ita Ericus Bethe (Homer und 
die Heldensage p. 6). Sint igitur conditae saeculo octavo, 
at post varias expeditiones, quae varils temporibus habitae ante- 
ierant, quarum una vel altera fortasse navibus in Asiam trans- 
misit, cum ceterae usitatiore via per Thraciam orientem 
petiverint. Neque dubitandum est de itinere quod elegerint; 
servavit enim Strabo viae notitiam: transmisso Bosporo, Das- 
cylium et Gyzicum praeterierunt, Granicum flumen transierunt, 
sic venerunt in Troadem inde Lesbum atque in oram huic 
insulae oppositam. Graecos igitur colonos, puta Locrenses, iam 
ante septimum vel octavum saeculum in Troadem pervenisse, 
Troiae in colle consedisse, vestigia sua ibi reliquisse, quid vetat? 
Narrat Strabo ezpeditiones statim post bellum troianum ince- 
pisse. Quidni inde efflci liceat, populorum graecorum emigra- 
tiones in Asiam iam tunc temporis incepissS, cum Boimrol i| 
^Aqvriq &va(Sravxeg {>7cb SectSakmv ri^v vHv Boimxiav &xriaav? 

Locrensium ritum de virginibus Troiam mittendis iam ante 
annum 700°^ viguisse negari non potest; unde sequitur iam 
prius Graecos Minervam colentes in Troiae colle consedisse. Quod 
factum a DOrpfeldio verisimile habitum minime perturbatur 
historia Graecorum colonorum in Asiam emigrantium. 

Ritum igitur de quo agimus — quid enim inter tot seria 
(iv^oXoyetv vetat? — sic nobis proponimus: colebatur aliquando 
inter Locridis incolas priscos dea omnium rerum fertilitati 
prospiciens, cui agri mulieres pecus in tutela erant. luxta 
eam exstabat daemon masculini generis ipsa e terra natus, 
gigantis naturam atque indolem referens, feroz et audaz. Hic 



122 DE AfACE. 

qua erat libidine deam saepius tentasse dicebatur, licet utpote 
terrigena ipsius deae iilius haberetur. Conferri possunt, quae 
Herodotus (IX, 63) tradidit de numine aegyptiodequeeiusmatre: 
„iv [q& xm oiKinv xoH '"Ageog xi^v firixiQa ymI xhv "AQea anoxQOfpov 
yevSfievov ik^eiv i^avdQtofiivov i&iXovxa t{[ jiaijt^i avfifitiat nal xovg 
7tQoit6kovg x4^g firixQbg^ ola oix dnmnoxag avxbv nQOxeQOv oi neQtoQav 
TtaQUvai alka insQVKetVj xbv Se i^ akXtig noXiog ayayofievov &vd'Q(onovg 
xovg xs nQonoXovg XQtixicog neQiCneiv %al iaek&eiv naQcc xi^v firixeQa"^ 

Deae autem ob causam infra accuratius atque fusius a nobis 
tractandam virgines certis e generibus ortae ofPerebantur. Conferri 
possunt Agrionia Orchomeni acta, ubi Minyeides Bacchi sacer- 
dotem neab eo interiicerentur efftigere solebant. Fabula quidem 
erat Minyae filias Bacchum despicatui habuisse, deum igitur 
victima placandum esse, sed e Plutarchi verbis (Anton. 24): 
„Ji6vv6og xoig noXXotg ^v mfiricxiig nal ayQimvog*% satis apparet, agi 
de numine quodam fecunditatis cui virgines piaculo oflferebantur. 

Victimis acceptis ceteris omnibus benignam se praestabat dea, 
sacriflcio autem omisso vel intermisso civitas in periculo versabatur 
(p%ivov0a fihv KaXv^tv iy%aQnoig yPov6g 
fp^ivovOa d' &.yiXttig povv6ftoig x6%oiiSi xe 
&y6vo ig yvvaix&v. 

At sicut in Agrioniis postea nova quaesita est ratio, qua 
Minyeidum sacriflcium explicari posset, sic inter Locridis quoque 
incolas posterioris aetatis orta est fabula, cuius partes agebant 
tam ille terrigena quam dea imxtoQia: idcirco enim virgines 
ofPerendae dicebantur, quoniam terrigena, vel heros in quem 
mutatus erat (cf. quae supra observavimus de Aloeadis heroibus 
factis), in deam, vel potius in eius vicariam terrestrem, sacer- 
dotem, conamina sua libidinosa temptasse ferebatur. Nam, cum 
aliquando rem nefariam in ipso deae xefiivei perpetrare conatus 
aram, quo virgo confugisset, contemnere non dubitasset, tum 
dea terribili pestilentia agros infestarat auditaque erat vox 
placari eam non posse, nisi virgines Locrides piaculum luerent. 

Quae autem a civibus destrictis ensibus — ut in Agrioniis — 
petitae dolis vel celeri cursu manus letiferas effugientes deae 



DE AIACB. 123 

aedem intrarant genibusque submissae vitam deprecabantur, 
ea lege vitam servabant, ut per reliquam vitam ancillarum 
munere se functuras esse pollicerentur. Sin aedem egrediebantur 
necabantur. Pro defuncta virgine novam dea exigebat, mortua 
vero utpote numinibus x^ovloig sacra lignis feralibus comburenda 
erat. Binis puellis dea contenta esse credebatur. 

Si propius inspicimus morem modumque, quo virgines vita 
defuQctae e medio tollebantur, apparet duos ritus fuisse con- 
iunctos. Comburebantur enim et cineres in mare proiciebantur. 
Mos autem comburendi obtinebat in iis sacrificiis, quae rotg 
Katax^ovlotg fiebant; vocabatur iAoxovToi)v (schol. Oed. Gol. 42). 
In mare vero proiciebantur victimae roig %a&aqoioig destinatae. 
Sic initio in insula Leucade quotannis Apollini nsQliffrnia huma- 
nuin a rupibus deici solebat; postea vero navicula victimam in 
mari excipiebat salvumque trans fines comitabatur (Strab. Xp. 452). 
Uterque mos in virginibus" Locrensibus e medio tollendis obser- 
vabatur, ita ut clare appareat tam deis x^ovloig quam xa&aQahig 
eas fuisse destinatas. Tertius etiam mos in ritu latet. Cadavera 
enim illarum virginum igni mandabantur, quae a civibus extra 
templum interceptae lapidibus obrutae erant. Accedebat igitur 
ri O^^ayri vel -^ %axaktv6ig^ xo aitoag>dtrsiv Jj %atak€veiv, 

Hunc ritum Locrenses in Asiam emigrantes secum duxerunt. 
Ibi quoque mos virginum sacrificandarum semel patriae ob 
salutem institutus erat servandus, praesertim cum templum 
A^riva 'Risla — i. e. deae Locrensi — tam celebri loco positum 
omnium in se converteret oculos, talisque celebritas consuetu- 
dinem inveteratam in desuetudinem abire non sineret. Sed 
cum Aiax iam in Asiam transmigrasset, deaeque sacerdos ab 
Aiace petita pro Priami filia haberetur pulcherrima, domus e 
quibus virgines victimae eligerentur in Locride remanserant; 
ex ipsa igitur colonorum patria victimae in Asiam erant mittendae. 

Nam ut Tltyus terrigena mala actus libidine Latonam arri- 
puit; ut Pallas primum gigas ([Apollod]. I, 6, 2) deinde rex 
mythicus apud Lycabettum iuxta Minervam Pallenida honoratus 
hanc suam ipsius filiam est adortus, sic Aiax gigas locrensis 



124 DB AIAOE. 

cupivit Minervam Locrensium deam genetricem. Heros autem, 
ubi Aiax factus est, deam laedere non potuit, rapuit vero simul 
cum palladio quod virgo amplectebatur Gassandram. Homerus 
quidem hunc raptum ignoravit, sed Priami 9vyaTQ&v filSog iQlaxfij 
quam procus utpote J^ixikriv xQv6i'j^ i^^^od/r^ iviJ^eSvov ducere 
voluit, tali sorti erat destinata. Nam quis eam non cupivit? 
OthryoneuSy Coroebus, Agamemnon, ipse Apollo, Aiax? Troia- 
nam fere Helenam eam nominaveris. 

At si ritus e Locride transmigravit in Asiam, e Locride ipsa 
si est oriundus, iure quaeritur, num forte vestigia ibi servata 
sint quamvis exigua, quibus repertis sententia nostra haud 
iniirmum habitura sit fundamentum. Res certe digna est quae 
perpendatur, quamvis pro paucitate rerum Locrensium nobis ser. 
vatarum vel levissimum indicium maximi sit aestimandum. 



XIX. De Danniarum qnodam more solemni. 

In Libro duodecimo Athenaeus nobis narrat Lydos subacto- 
rum incolarum mulieres ^§Qei eximia tractare solitos fuisse, 
donec una harum mulierum regina facta vindicaret offensum. 
Lj^dorum enim filias servis tradidit. 

Intelligis aixiav hic nobis proponi moris cuiusdam Lydii ab 
Herodoto descripti hisce verbis: „zov Avd&v di^fiov at ^vyaxiqeq 
TtoQvevovtai n&aai ovkkiyovoat ag>lci g>eQvdg** (A 93). 

Pergit Athenaeus p. 516: „oi (lovov dh Av6&v ywaMsg aq>etot 
oiaai toig ivtvxoHot aXka xai Aokq&v t&v ^Entf;eq>VQlmv %al 
ndvtmv ank&g t&v itaiQiOfim tag iavt&v n^Qag &q>oaiovvtav 
nakaiag tivog 9pQeaig Momev elvat nQhg ak^ii^eiav in^ii' 
vrifia Kal tifi(OQ£a*\ 

Solebant igitur Athenaeo auctore Locrenses Epizephyrii tag 
KOQag aq>oatovv itaiQiafi&, atque id ob scelus aliquod olim com- 
missum. Sed ubi loquitur Athenaeus de Epizephyriis non pos- 



DS ATAOB. 125 

sumus, quin simul cogitemus de huius urbis ftriTQondlsi i. e. de 
Locride ipsa; ^ nalma autem CfiQig nulla alia fuisse videtur 
quam ^ toa Aucvtog, Ecce ipsa in Locride sacrificii vestigia, 
dummodo verba &g>ooioiiv tag noifag bene intellegamus. 

Virgines Babyloniae, ita refert Herodotus, „&nai iv z^ fo^ 
ifUyfiaav AvSqI ge/voi". Pergit: ^intav 6h iu%9^ inoaimCafiivfi t^fl &€& 
&naXkd6aerai ig rce oUla*\ Domum revertitur puella, postquam 
deae genitrici virginitatem suam sacrificavit. 

Itemne virgines Locrenses lege severa coactae erant deae 
fertilitatis supra a nobls memoratae se metipsas tradere? 
Fierine potest ut hac e consuetudine explicandus sit mos supra 
memoratus, quo, ut coniciebamus, virgines aliquot numini 
piaculo offerrentur? Vel, si talis explicatio nimis videtur teme- 
raria difflcultatibusque invictis obnoxia, ratione fortasse aliqua 
inter consuetudinem Epizephyriorum etmorem Iliensium exstat? 
Res certe in solo Troiano peracta philologis non videbitur in- 
digna, cuius originem altius scrutemur. 

At hic haeremus dubitabundi. Quid enim? Virgines omnea 
Locris Epizephyriis necnon fortasse ipsa in Locride numini 
fecunditatis florem suum debebant, cum patAcae in Troade ad 
deam placandam satis essent.? Diversine igitur fuerunt mores 
Locrensium in Italia et in Troade degentium, licet uterque 
ritus ad unam eandemque referretur altlav? 

An forte mos, qui in Troade paucarum exigebat sacrificlum, 
ita mutatus est e Locride in Italiam transmissus, ut tam nu- 
merus puellarum quam sacrificii genus discreparent? Aliud enim 
est virginitatem solvere, aliud semetipsam toto corpore numini 
tradere. Est; sed non ita differunt hi mores, ut nullo modo 
inter se componi possint; quaerendum est vinculum quo coniun- 
gantur inter sese. 

Auxilium fert episodium deCassandraequodamin Dauniacultu 
tractatum in Alexandra ab Lycophrone (vss. 1128 — 1141). Observa 
hoc episodium talem locum in Lycophronis carmine obtinere, 
ut nullo alio interposito statim illud, quod agat de virginibus 
Locrensibus in Troadem missis, praecedat. 



126 DB AIAGB. 

Vaticinatur Gassandra: 

vabv Si fiOi tiv^oviSi Javvlmv &%qoi 
Hdknfig itaQ o^dcri^, ot t€ Jd(fSavov ndXiv 
vai6v(Sif llfivfig iyxt^iQf^-oveg not&v, 
KO^Qai Si rcaqf^ivBiov impvynv ^vyhv 
Zzav ^ilnCi vvfuplovg igvovfiivai 
Toig ^EKtOQiloig iiyXaiCfiivovg xtffiaig, 
liOQtpfig Sxovrag al^kov fj (A&fiaQ yivovg^ 
ifibv niQMxv^oviSiv AXivaig ^qitac 
&X%aq fiiyi0TOv nxt&fiivai vvfupivfidtmv^ 
^Eifivvmv itfd^ta xai (i^ovg fiaq>ag 
itinafiivai ^qSvohSi (paQfiantrjQiotg. 
nilvaig iyin 6fivai6v aq>^itog ^iic 
(afidrig)6Q0ig yvvai&v aidri^riaofiai. 
Sensus videtur esse hic: vDaunioruin priucipes Salpes ad 
ripas urbem Dardanum prope a ]acu habitantes aedem mihi 
aediflcabunt. Sed virgines matrimonii iugum eflfugere cupientes 
aversatae procoS; qui Hectoris more cincinnati at statura et 
genere Hectori impares sint, 8kUuam meam amplectabuntur; 
sic maximum contra matrimonium aibi parantea auxilium. Furi- 
arum gestabunt vestem, membra tingent medicamine. Ab 
hisce vero mulieribus virgam gestantibus diu dea vocabor 
sempiterna". 

Apparet Diomedis in campo apud Salapiam urbem Apuliae 
fuisse templum Gassandrae sacrum. Diomedes enim cum mulie- 
ribus troianiS; quae sibi sociisque suis post Troiam captam 
sorte addictae erant, huc appulerat, Dauno regi opitulatus atque 
in partem imperii exceptus urbes condiderat. luvenes Daunii 
Hectoris dehinc in honorem; etsi statura et genere heroi troiano 
essent impares, longos demittere solebant capillos (X 401). 
Yirgines autem, quotquot matrimonium respuebant, • Gassan- 
drae in templum fugientes Furiarum vestitu amictae corpora 
medicamine tinctae virgam manu tenentes deae supplices fleri 
atque manere solebant. 
Mittimus controversias, quae his de versibus inter editores 



DB AIAGB. 127 

sunt ortae. Furiarum vestitus indicat puellas illas fuisse 
qxxioxCtmvag ^ lisXavslfAOvag ; ^^Sva q^aQiiaKTtJQM medicamina SUnt 
ex herbis floribusque confecta (cf. Nonn. Dionys. 87, 416 vel 
Theocr. 11, 59 : vDv 6i kapoica ti) tic ^QOva zav^^ {}n6fia^ov etc.) , 

quibus faciem tingebant (cf. schol. ad vs. 1188 — auctor est 
Timaeus — inalriXififAivai xb nQdaoanov nvQQ& uvi xQmfiaxi); quod 
ad itf^^ra nsnafAivat attinet, conferatur Aristoph. Av. vs. 948 in 
comm. Leeuweniana. Eodem verbo utitur Lycophron vss. 854 
et 457. Legimus quidem in Mirab. Ausc. 109 Daunios omnes 
tam viros quam mulieres atris vestibus fuisse indutos, sed 
Lycophronis textus docet eum saltem cogitasse de Gassandrae 
supplicibus. 

Talia autem nunc mittimus. Constat virgines, quae a Gas- 
sandra contra matrimonium peterent auxilium, atris vestibus 
fuisse indutas. Pro reliqua vita in aede numinis [iQodovkot 
factae manebant adfirixeg. Sed quodnam matrimonlum efftigiebant? 
Verba Lycophronis sunt: t6 na(f^ivsiov tvyovl Mira dictio: vir- 
ginale iugum pro matrimonio. At dictio est quam apud nostrum 
auctorem non mireris! Fieri potest. Neque tamen reticebimus 
aliam explicationem. Quid, si apud Daunios quoque ut apud 
Epizephyrios obtinuerit mos rotf rag %6Qag iq>oaiovv iTatifi(SfA&? 
quid, si Dauniae quoque debuerint fijra| iv t^ Srf^ fuxf^fivai viro 
alieno? Nonne tale officium potius quam matrimonium nomi- 
naveris «iugum virgincUe? Nonne virgines, quae ta]em rem 
effugere conatae Gassandrae ad aedem confugerent, ipsi Gas- 
sandrae Minervae ad aram fugienti simillimas dixeris? Morem 
solemnem infringebant, at, ne dea patriae vitio id verteret, 
semetipsas numini dedebant, tota vita, severa castitate, poenas 
solventes. Sed quod initio virginibus cunctis fuerat refugium 
volventibus annis nonnullarum fiebat &q)oal(ofAa nova ratione 
explicatum; aliquot virgines ancillarum officium in se reci- 
pientes sacrificium avertebant ceterarum omnium. 

Sic inter ritum Troianum et morem Locrorum Epizephyrio- 
rum terminus medius fit consuetudo Dauniorum. Dea fecun- 
ditatis virginum omnium exigit i^vviv inter Epizephyrios ; in 



128 DB AIAGB. 

Troade paucae solYunt pretium pro omnibus yel vita vel sacra 
servitudine, in Daunia mortis metus abest, sed plures servi 
tium T&v [iQoSovXav subeunt. 



XX. De Oileo. 

In fine disputationis revertamur ad nomen Oilei, Orci filii 
Aiacis patris. 

Vidimus hoc nomen saepius inveniri sub forma Ilei, quam 
Zenodotus vel Homeri in carmina introducere volebat (Schol. 
N 694, 697, 712). Quid hoc de Oileo nobis innotuit? 

Filius fuit Hodoedoci i. e. Orci (Eustath. ad B 581). Narrat 
Hesiodus (fr. 116 Rz.) Apollinem , Troiae cum aedificaret moenia, 
rem habuisse cum nympha quadam, quae tksmg eum acciperet. 
Idcirco Apollinis iussu filium ex ea natum nomen gessisse Ilei. 

'Ria^ z6v ff iq>lkfiGs J^dva^ Jtbg vtbg linokkmv^ 

%al J-oi toHt 6v6fifiv Svoia iiifiivai^ oCvsxa vvfi^ijv 

iig^iisvog tksmv (islx^ri igaT^ q>ik6trizi> 

i^fiavi T0&, Sxi Tiliog ivSfir^xoio ii6kriog 

iifjflkbv kolriCi Iloanddoov %al H7t6kkfov, 
Narratio satis frigida, sed illa de Ulixis nominis origine apud 
Homerum vel illa de lonis nomine apud Euripidem haud ieiu- 
nior. Amabat scilicet talia ingeninm graecum. 

lam Oraeci nexum quendam inter Ilium et (O)ileum quaesi- 
visse videntur. Nam licet fragmentum non iniuria puerile vo- 
cetur, intellegimus id voluisse poetam, e nympha ab Apolline 
amata genitum esse heroem, qui, cum sub ipsius Ilii moenibus 
esset natus, ex urbis nomine denominaretur. Antiqui t^v ixvfiO' 
koylav mythico vestitu ornare solebant. Mythum igitur mittamus 
rem teneamus ac rogemus: Yerine est simile Apollinem, si, ut 
apparet, exstitit fabula qua (O)ileus filius eius audiret, habuisse 
cognomen 'Ria vel 'Odia? Scimus enim e deorum imTckiqMi. — 
quae aliquando ipsae numinum fUerant denominationes — sae- 



DB AIACB. 129 

pius remansisse heroes; numina quae at inMliiaeig designabant 
abierant in oblivionem, ve\ aliud nomen horum numinum 
divinitatem exprimebat, ^ ijiUXticig autem reviviscebat; non ut 
deus sed ut heros. Exemplo sint nomina niQiKXviAevog, EiQvalog, 
Kd^vog, Ev(fvv6iifi, EiQVfiiSovCa^ Myafiifivmv ^ BXq>rifiog, quae Sic 
nude posita heroes vel homines indicant, sed cum deorum 
nominibus coniuncta melius intelleguntur : Z4idrig neQiKkvfievog, 
MfcSXXmv EvQvaXog, JinoXXmv KaQveiogj "AQzeiAig EiQvvofitij ^EQfAtjg 
3dQV(AiSmv, Zevg MyafAifivmv, TJoceid&v Ei^ptifiog (vide Wentzel 
EpicleseiS; qui haec et alia praebet). 

Delphicus mensis erat qui vocabatur 'IXatog, Cohaerere "IXiog^ 
'IXevg^ ^lXaiog docent comparationes : 

CKOxog: axoTiog: (SxoTatog =^IXog: ''IXiog: ^lXatog (Usener 
Archiv f. Rel. Wiss. VII, 3, 4) et 
Mevia^iog: Mevea^evg ="1X10^ : IXevg, 

Observemus Apollinem per totam Iliadem verum Iliorum esse 
defensorem. Apollo fuit qui urbem moenibus munivit, Apollo 
qui in arce templum habebat, ApoUo qui Hectorem in pugnam 
comitabatur. 

Sin vero in (O)ilei vitam accuratius inquirimus, umbrae ad 
instar sub manibus nostris evanescit. Audimus matrem eius 
fuisse Laonomam, uxorem Eriopam, concubinam Rhenam vel 
Alcimacham; e qua genuit nothum filium Medontem. Cogno- 
men ei erat ntoXUoQ^^og (B 728), interfuit — sed apud auctores 
seriores — Argonautis (Orphic. Arg. 193; Val. Flacc. I 872). Nil 
amplius. Natus est, uxorem duxit, genuit. 'Hvxe xanvbg &xexol 

Gruppe in ditissimo libro „Griech. Mythologie und Eelig. 
Gesch." pagg. 90, 809, 609, 618^^ iam coniecerat in Locridis 
parte septentrionali ApoIIinem invocatum esse nomine J^iXiatg^ 
quod vertit ^Sahner". ^Nach diesem Kultnamen heisst die 
beruhmteste opuntische Eolonie das von ApoIIon erbaute J^lXiov 
und ApoIIons in J^CXiov gezeugter Sohn J^iXevg (ionisch 'IXevg) 
oder 'OiXevg^ der Vater des lokrischen Aias". Derivat igitur Gruppe 
Apollinis cognomen a radice verbi tXdaKOfiai, ut factum est in 
Hesiodi fragmento 142^ (Rz) supra laudato. 

VilBTHBIM. 9 



130 DE AIACE. 

Nos quoque credimus Oilei nomen derivatum esse ab Apol- 
linis epiclesi locrensi "IkBvg vel fiXsvg, Aiax locrensis — priscum 
illum volumus, qui tam maiorem quam minorem amplectebatur, 
nomine suo — terrigena audiebat. Patrem non curabant homi- 
nes. Sed, cum orientem versus emigrans ad Saronicum sinum 
cum Telamone coniungebatur, non poterat, quin illi quoque 
Aiaciy qui in Locride remansisset, patris nomen quaereretur. 
Apollinis tunc cognomen ei pro patre fuit. Avi vero nomen 
Hodoedocus veram herois originem indicare pergebat. Excogi- 
tarunt deinde homines fabulam; qua explicarent ubi, unde, 
quando, heros Ileus vel Oileus natus esset. Res ipsa ferebat, ut 
cum celeberrima Locrensium colonia — quae et ipsa ab Apollinis 
epiclesi nomen ducebat — heroem coniungerent. Sero autem in 
carmine apparuit ille Oileus, ita sero ut heros magnarum rerum 
gestarum fieri non amplius potuerit. Fac enim Locrenses 
colonos decimo vel nono.saeculo deum suum J^ilia in Troadem 
secum duxisse, Troiae devastatae locum huic deo consacrasse. 
Narrarunt deinde hoc numen semper Troiam habitasse, ita ut 
in carminibus, quae Troiae oppugnationem canerent, Ilii et 
Apol]inis nomina coniuncta proferrentur. Sed cum omnes 
Graeciae populos huius oppugnationis participes fuisse memo- 
rarent rhapsoedi, cum inter heroes locum primarium attribue- 
rent Aiaci Telamonio a sinu Saronico oriundo verae herois 
patriae obliti, magnus ille Aiax SfiAwfiov suum minorem ante 
Troiae moenia secum duxit. Horum enim nomina disiungi fama 
popularis non sinebat. Unde factum est, ut Aiax minor maiorem 
fere semper in pugna comitaretur — relictis civibus suis Lo- 
crensibus. Hi enim, qui ipsi arci oppugncUae praebuissent 
nomen, sero demum in oppugnatorum catalogum (noli cogitare 
de B) recipi poterant, ducebanturque a Medonte (cf. iV686sqq.) 
arcubus , fundis armati. Qui vero Oileum in carmina introduxit, 
rationis, quae inter hoc nomen atque illud Ilii intercederet, pror- 
sus oblitus esse debebat, alioquin hunc heroem non extra sed 
intra Ilii moenia ponere debuisset. Fortasse formarum quoque 
discrepantia (OiXimg et 'lUov) hac in re aliquid valuit. 



DE AIAGE. 181 

Quod 81 quls nobis obicit haec omnia ob Iliadis perantiquam 
yivsaiv vix vera esse posse, e nostra enim sententia deducen- 
dum esse liiadis originem deberi poetis noni vel octavi saecu- 
lorum^ respondemus nobis haud inepta videri quae protulit 
Herodotus: ^OfAff^ov i^Aix/i^v Tsxifaxoaioiai htai ionim (lev nQsafiv- 
TBifov ysviabai %m oi likloaX (11 53), Tam Ilias quam Odyssea 
iusto antiquior haberi solet. 

Restat autem quaestio non neglegenda. Yeremur enim ut — 
quod perhibet Gruppe — a verbo Udaxofiat „placare" Apollinis 
cognomen deduci possit. Quid enim, ut hinc incipiamus, signi- 
flcat ^Apollo qui placat"? Placatur deus, non placat. Perfecti 
vero activi exstant formae sensu „propitium esse". Hic saltem 
sensus in deum quadrat. «Apollo qui propitius est, qui opem 
fert, sub cuius tutela arx salva videtur." Dixeris nullum fere 
cognomen aptius esse posse numini, cui urbs aliqua mandata 
sit. Revera, dum fata sinebant, Apollo Troiae propitium se 
praestitit. Quid vero de urbis nomine statuamus? Signiflcatne 
,,illa cui deus opitulatur, quae servatur"; an «illa quae 
sacra est deo qui mv i^oxtiv opem fert, servat, salvat (cf. San 
Salvadorl)? 

Sed cavendum ne grammatica arte neglecta indulgeamus 
ingenio. Nam J^Utov cum verbo tktiin cohaerere non potest 
nisi constet hoc verbum admisisse digamma. Concludamus 
ergo hoc opusculum disquisitione, quae artem spectat gram- 
maticam. 

Quid docet versus epicus? 

Yerbum IXdanofiai constanter digamma respuit. Exstant autem 
versus epici in quibus verbum Urifii, non dico admittit, sed 
poscit J^. Mittimus versus Hymn. XXIII, 4 et I, 17, qui a voce 
ikfid^ incipiunt. Versu autem q> 365: 

MnokXaiv \ 7\fiiv <&' [krjxriai nal a^dvaxoi &eol akkoi 
codices complures & omittunt. Revera vocabulo re ibi opus non 
est neque post ^fiiv positum placet. 

Hymn. Apollinis vs. 165 editur: 

&k}i ays&^ tktiHOi (iBv Mnokkoav HQxifAidt ^vv 



132 DB AIACE. 

licet &yi^^ lAijxoi defendi nequeat. Praebent cod. S et Thucydidis 
codices meliores loco notissimo III; 104 : 

iXi ,&ys d' [Ir^KOi 
ubi '&' ne ferri quidem potest. 

Nonne legendum lifiiv filri%i[)ai et &y9 J^driKoi? 
Yideamus tt 184 et ^^ 880: 

ikH tili^d', iva TOi %sx€iQmfiiv€c dmofiiv Iqa, 
alXa J=dvaaa' iJli/di, iCSm^i. ii fioi nliog iaaiSv. 
Dummodo iota corripiatur legi potest: 

&Xkcc flkri^' et alla J^avaCCa J^lkri^i,. 
Pro brevi numeratur iota verbi ikdaKOfiai, quattuor locis: 
B 550: ev^a Si fiiv xavqoiOi xai &qvBi,olc^ tkdovxat. 
A 147 : iq>q ^uiv J-$KdJ^8Qyov [kdtSiSeai ieQa (i^ag. 
A 100: ig Xjqvar^v x6xe %iv fiiv tkacadfievoi nenlboiftev. 
Hymn. XXI, 5: xal cv fiev oOxm X^^^9 ^dva^^ tkafiai di d&oii^. 
Quid igitur? Omnibus locis, quibus exstant in carmine epico 
formae verbi iXijjni, digamma restitui potest — vel debet. Cunctis 
hisce locis invocatur Deus Apollo. 

At [kdaxofiat digamma nusquam admittit. Fierine potest ut 
verbum Vktifii, quoniam saepius cum Apolline x& /lilii coniunctum 
inveniretur, digammatis vestigia servarit, licet haec litera e 
verbo ikdcKOfiat prorsus evanuisset? 

Haec vero quaestio dirimenda est antequam Qruppii inter- 
pretatione „fikevg SQhner" reiecta, accipi possit novum exvfiov 
a nobis dubitanter propositum: „An6kkmv J^de^g significat : ApoUo 
Propitius". Itaque, ut plerumque fit in quaestionibus homericis 
perpendendis, finem facimus rogando: iv y&Q xlvdoovi Kelfie9\ 
&(SneQ ola&a avl 



DB AIACE. 183 



Epilogus. 

Iliadis aenigmata Spbingis illis intricatiora ut solveret nostris 
diebus novis initis viis strenuam dedit operam Ericus Betbe; 
cuius disquisitiones togaci doctrina substructae stiloque alacri 
defensae ad nobile certamen pbilologis semper adamatum con- 
vocarunt ingenia aliorum necnon effecerunt, ut me rogarem, an 
fortasse investigatione de singulis heroibus in Iliade partes 
maiores agentibus babita documentisque de eorum patria, cultUi 
origine, coUectis melius perspici posset, quomodo variae gentes 
per carmina sua popularia ad beroem suum spectantia ad opus 
maioris ambitus pangendum contribuerint. Sic, ut et ipse pro 
viribus meis experientiam facefem , arripui Aiaces, de quibus non- 
nuUa nondum satis in lucem protracta afferre posse mibi videbar. 

Admonitos velim lectores meos, si quem alium me ipsum 
non latere quam sit aleae plenum buiuscemodi conamen; diffi- 
cultates spinosas, mibi credite, persensi cum in vepribus ver- 
sabar haerebamque in virgultis. Neque solum obstacula illa, 
quae fes praebebat ipsa, erant superanda, sed etiam sententiae 
ante me a variis criticis in medium prolatae quaeque, ut ita 
dicam, rem circumvallabant, accurate erant intuendae et per- 
pendendae. Quas autem omnes hic tractare vel laudare supersedi. 
Non quod suum cuique honorem, quantum quidem fieripoterat, 
tribuere non libenter studuerim sed cavendum erat, ne prae 
multitudine arborum silva lateret, cavendum quoque, ne ipsa re 
homines potiores ducere visus Euthydemi Platonici verbis ultimis 
parum esse obsecutus viderer. Ubicunque vero boni aliquid ab 
aliis mutuatus meum in usum converti auctorem laudavi; ubi 
forte, qui ante me mea dixerunt, non laudavi, nescius peccavi. 

Materiem undique corrasam dispositam quidem sed non orna- 
tam, ne fucatam dicam, iudicibus rem ipsam attendentibus 
proponere volui; ignota incertave omnia flosculis figurisque 
rhetoricis obtegere nolui. Saepius tramites inire debebam, ut in 
viani ipsam reverterer; iter autem per loca saltuosa, caliginosa. 



134 D£ AIACB. 

praerupta ducens magnisque obstaculis impeditum viatoribus 
voluptatem quaerentibus sterni atque aequari nondum potuit. 

Demonstrare conatus sum Aiaces, quales in carmine epico 
depinguntur, ab origine fuisse unum Aiacem, locrensem, dod 
hominem, sed daemonem quendam gigantum a natura non 
absimilem. Goniecimus hunc daemonem, cum formam humaDam 
induisset et notitia eius ad sinum Saronicum pervenisset, ibi 
factum esse Aiacem maiorem, sed apud Locrenses remansisse 
illum, qui, cum altero comparatus, minora ob facta minorem ob 
gloriam, utpote intra parvae regionis fines coercitam, ipse 
quoque minor haberetur. 

Quae de daemonis cultu apud posteros supererant vestigia, 
indicia quoque nascentis eius dualismi, conquisivimus neque 
reticuimus opinionem nostram Teucrum quoque tertiam figuram 
ex Aiace primario esse ortum et ipsa quidem in Locride, ubi 
iuxtaponebantur heros arcitenens et heros hastifer. Haec autem 
sententia ut probaretur; de nomine Teucri per Europae Asiaeque 
regiones disperso disserendum erat. Deinde indagavimus Tela- 
monis veram naturam atque patriam , impugnavimus sententiam 
eorum, qui e scuti balteo hunc heroem provenisse pro re 
haberent explorata, argumentis haud debilibus eo ducti sumus, 
ut statueremus hunc Telamonem; quasi alterum Atlantem, 
numen fuisse marinum circa Salaminem cultum. 

Tum vero de nexu, quo fuerint coniuncti Aiax et Telamo, 
egimuS; qua occasione ut de adiectivo Telamonio nonnihil obser- 
varemus necesse fuit. Denique de Oileo quoque, de virginum 
locrensium sacrificio noto, de variis Lycophronis Tzetzaeque 
locis, de Minervae inimicitiis, de pluribus aliiseratdisputandum, 
ut crimen levitatis vitaremus causamque nostram fundamento 
quammaxime firmo fulciremus. Quae omnia quatenus non male 
nobis cesserint, iudicent critici, quibus adsunt tria illa, quae 
poscit Socrates: iniGTrifiri, nuqqriclci^ iivoi(x\ 



DE AMAZONIBUS. 



DE AMAZONIBUS. 



Der weibliche Sohwarm der Artemis wiederholt 
sich in dem Amazonenheer. 

Ubsneb Oott. p. 42. 



jyi^U' SyiTBy kiVKonodsgy oineg inl Aei-ilfvdQiov ^ldo/xsv, 8;' fifASV 
hiy vvv dsi, vHv &vvi^fiam\ mulieres enim arcem obtinent, mox 
naves armatas conscendent, Athenas Artemisiae ad instar sunt 
aggressurae. Quid si equitatui quoque studebunt? Actum erit de 
equitibus nostris. An non putatis? At o boni, [nniamxaxov yuQ 
iaxi XQfiiKx K&noxov yvvri. Ridetis etiam? at inspicite mihi xctg 
j4(iai6vagf oig Mlnmv lyqai^ i(p tnnmv [laxofiivag toij^ iLvdqdaiv*\ 

Sic salse senum chorus in Lysistrata fabula, quae anno 411^ 
scenae Atheniensi mandata est. Ante sexaginta fere annos Mico 
Poecilam Stoam Amazonomachia ornarat; quae imago ab illo 
tempore nulli non civi coloribus vividissimis ante oculos stabat. 

Non quo ante Miconem Amazones Athenis ignotae fuerint. 
ImmO; familias pater nqhg nHq diilxmv ficr avSq&v iralQtov q^lkcav 
cum sera crepuscula noctem traherent, factorum fortium maio- 
rum memor semper fuerat, talium praesertim maiorum, quorum 
institutiS; fundamento solido et aeternO; civitatem niti icter 
omnes constabat. Cuius autem regis prius in mentem ei venie- 
bat quam Thesei? cuiusnam facinoris saepius quam atrocis 
proelii tot ante saecula sub ipsis Athenarum moenibus contra 
Amazones commissi? Nonne tumulos quoque apud Pnycem, 
pone Musaeum, pater filio monstrabat, ubi Amazones, quae 
Thesei manu ceciderant; erant sepultae? Quin etiam erant, 



188 DE AMiLZONIBnS. 

peregre qui cum ivissent, alibi quoque Amazonum sepulcra, in 
Boeotia; Thessalia, prope Megara, Troezena, Chalcidem conspe- 
xissent; viderant hi apud Taenarum templum Dianaededicatum, 
quod hic Yirginum erroribus flnis esset factus; sacrificaverant 
ibi fortasse in aris Apollinis Amazonii. 

Haud dubie homines antiqui, ipso ex solo Attico progenlti, 
glebae patriae coniunctissimi ac longinquis peregrinationibus 
minime assueti, mirabantur hostem ex Asiae penetralibus tot 
per terras; montes, flumina usque ad metam Peloponnesi pene- 
trasse. Magis etiam mirabantur matres familiae, quibus vita 
inter parietes erat degenda, equos autem et arma et bella 
virorum in usum a deis immortalibus creata esse autumabant. 
Theseum ad Thermodontem pervenisse ibique Antiopam Amazo- 
num reginam sustulisse, quid mirum habebat? Herculis enim 
exemplum secutus, iniuriarum simul auctor et ultor, per vias 
et invia erat vagatus. Sed feminas armatas equisque vectas 
etiam longius aliquando esse progressas quam ipsi Persarum 
regi contigisset, id humanam fldem superabat, et nisi Homerus 
testis fuisset Priamum Bellerophontemque acie pugnasse contra 
Amazonas, Asiam igitur eas habitassO; fortasse unus et alter 
iam tunc temporis de Amazonum origine orientali dubitasset et 
in Graecia potiuS; e. g. ad Boeotiae illum Thermodontem, 
earum sedem quaesivisset. 

Venerunt dies quibus Herodotus historias suas variis locis 
coram populo recitavit. Ibi tunc auditores famam de Sauroma- 
tarum mulieribus equitantibus, venantibuS; pugnantibus tam 
delectati quam admirati accipiebant avide : habitare has feminas 
in vicinia maris Caspii; nec multum discrepare ab Oeorpatum 
gentO; quae a Themiscyra ad Thermodontem oriunda; forte 
autein fortuna in Europam transvecta; ad Tanain flumen novas 
sedes occupasset; Oloqnaxa autem significare ivSQOMovovg. £n, 
cogitarunt haud dubie Graeci, quibus omnes regiones ultra 
Tanain pro Asia erant; en, Homeri fides sera aetate probata: 
sunt igitur et fuerunt verae Amazones, feminae barbarae quidem 
sed mortales ut sumus ipsi. Mox Tomyris, Cyri maioris adver* 



DE AMAZONIBUS. 139 

saria, in libris historicorum Amazonum regina fiebat; deinde 
Alexander Magnus iter in Indiam faciens cum Amazonibus non 
quidem certasse at tamen rem habuisse tradebatur. Agmina 
fabulosa ad Sangarii ripas circumvagantia et Phrygum campos 
vastantia, quae prisci vates celebraveranti certum sibi locum 
in chartis geographicis neque minus certum in operibus histo- 
ricis inveneiant et tenebant. 

Non ita multis annis post Herodoti aetatem exstiterunt 
scriptores, Ephorus alii, qui asseverabant 2avQoiiiaz8iv l^vog elvai 
ywaMoxQaxovfisvov, licet Historiae Pater talis rei nec volam nec 
vestigium apud auctores suos repperisse videretur, qui hoc 
solum narraverat apud Issedonas ItsoxqaTiag ifAolatg rcrg yvvainag 
totg avSQcici. eUat, Operae igitur pretium est indagare unde haec 
Ephori opinio oriri potuerit. 

Graeci antiquiasimi quid senserint de mulierum isocratia — 
ut mittamus nunc gynaecocratiam , — nemo Homero brevius 
expressit; Hector enim hisce verbis uxorem domum mittit: 
£XA' slg J-olnov ioiica xi aixf^g J-igya nofi^te^ 
IctSv z i^a%axii{v xt^ xai Afi.q>in6Xot6i %iX$vB 
fiqyov inoCxeff^at' itoXifiog 6* avSqeaai fnXrflBi. 
Herodoti vero temporibus mulierum quae vocatur emancipatio — 
res procul dubio in lonia nata — Athenis suos sibi defensores 
invenerat. Sophocles Antigonam naqqricla inaudita Creonti oblo- 
cutam in scenam produxerat, cum Ismena vetustioris exemplum 
modestiae e Thucydidis potius praeceptis (II 45) vitam insti- 
tuisse * videretur. Eodem modo Electra et Chrysothemis recen- 
tiorem et antiquiorem opinionem referebant. Mox Euripides cum 
in choricis, ubi saepius poeta suam ipsius sententiam aperit, 
tum in dialogis mulieres de statu suo disputantes introduxerat ^), 
quod ipse censebat minime celarat. Componat mihi benevolus 
lector Euripidis Iphigeniam, quae exclamaDs: Ja 6\ c&aal fA 



^) Leo Blochias in libeUo nAikestisstadien" fase docteqne hao de re diRserens 
BtreDnam patronam „8eqaiori8*' sexas semet ipsam ostendit. Qaamqaam hic illic 
atadio abreptas lenam risnm moyet; qniyis aatem intellegit qaam difficile sit 
modam non excedere abi amicae in honorem hoc de argamento opus oonsorfbas. 



140 DE AMAZONIBUS. 

'EXliSaV' sua sponte ad aram procedit, cum Aeschyli illa, quam 
vaccae instar vinculis capistroque cobibitam servi ad aram 
sistunt. Yidebit illic mulierem liberam, suo arbitrio, quantum 
sors sinat, res dirigentem sibique subicientem, hic infelicem 
non mulierem sed rem, qualem ne Homeri quidem aequales 
unquam cognoverant, cuius corpus artesque emebantur, quae 
patiebatur omnia, faciebat volebatve nihil : feminam Hesiodeam* 
Hominum igitur mentes cum tali contentione identidem com- 
moverentur, audita est fama mulierum libere viventium, proprio 
Marte pugnantium, virorum officia viriliter exsequentium. Ubi 
talia feminis licerent, ibi nihil non iis licere, immo muliebre 
genus imperare, clamabant quibus antiquus status unice probus 
et optabiUs videretur; historiarum autem scriptores tam sermo- 
nes aequalium quam veteres auctores pro fontibus habentes, 
nimium in historiis conscribendis rhetoricae arti indulgentes ^), 
famam parvam primum mox sustulerunt in auras graviterque 
sunt locuti de Sauromatarum gynaecocratia. Nos autem, qui e 
Tacito et Plutarcho novimus Germanorum mulieres pro viris 
contra Romanos pugnantes, castra munientes, vigilias agentes, 
necnon didicimus has mulieres ut honoratas sic nunquam civi- 
tatum principes fuisse habitas, nos gynaecocratiam illam suo 
pretio aestimantes slg 2kv&&v iQrifilav sive iocorum in regionem 
quantocius relegabimus. Fuerunt fortasse talia instituta apud 
Gares olim, Lemno in insula, Goi quoque, qua de re sententiam 
nostram caute differemus donec ai)v eeotg his quoque rebus lux 
clarior lucidiorque affulserit: nunc ad propositum redeamus. 

Quae semel per aures demissa in intimis hominum cordibus 
locum obtinuerunt, sive vera sive falsa sunt, aegre posteagenus 
hominum eripi sibi patitur melioribusve notionibus pelli. Stet 
gratia sua et honor Homeri verbis: 

Tfiv yaq aoiiriv nalkov iTtinXeloviS^ av&Qoanot 
r^ ug iKov6vxi0at vBmxaxri &(Aq)iniXriTaif — 



^) Polyb. XII, 27: ^,6 yiiq ^Expoqoi 6Hv6xat6q iattv h taX^ JtaQaxfidtaaat xal ratg if 
adtoO yytttiAoXoYiatq" 



DK AMAZONIBUS. 141 

maiore tamen auctoritate vigent florentque quaecunque seris 
nepotibus bene servata servandaque tradiderunt qui ante fuerunt. 
Sic quae opinio de Amazonum origine orientali mentes antiquas 
occupavity mansit haesitque ad nostros usque dies, licet huic 
sententiae et Graecorum religio et quae scriptores veteres tra- 
diderunt aperte refragentur, quantum quidem videam equidem. 
Sed ne materia obruamur, operam dabo ut ex ordine dispo- 
sitam lectoribus praebeam diiudicandam. Itaque quam brevis- 
sime potero varias variorum scriptorum sententias duobus capi- 
tibus complexus refutare, dein meam ipsius opinionem exponere 
conabor ^). 
Muellerus sub Amazonum personis latere statuit hierodulas 

llaSy quibus Pontica in regione mandatus erat Comanensis deae 
lunaris cultus. A cuius viri doctissimi partibus stant Prellerus, 
Gerhardus, Stackelbergus, nisi quod hi addiderunt Amazonum 
pugnas et errores significare labores, contentiones, difficultates 
deniquOy quae deae assectatoribus olim fuerint patiendae et per- 
ferendae ut eius cultum per Asiam extenderent. 

Fors autem tulit ut de vita moribusque Comanensium hiero- 
dularum docuerit nos auctor, qui cum bonae frugis plena pro- 

erre soleat et fide dignus ab hodiernis habeatur, nunc eo pluris 
sit faciendus quod Dorylai cuiusdam Comanensis sacerdotis, 
testis igitur oculati, fuerit cognatus. Strabonem dico. 

Erant eo teste duo templa eiusdem deae, unum Comanis 
Ponticis ad flumen Irin, alterum Gomanis Aureis in Gappadocia, 
utrumque plane eisdem ritibus institutum, sed hoc prius factum 
fuerat metropolisque a Ponticis habebatur. Ponticum illud fanum 
Themiscyrae in planitie uberrima, quae duobus fluminibus 
Iride et Thermodonte aspersa largissime humanum in usum 



^) Nemo, opinor, yitio mihi Yertet, qnod illa omnia qnae Klugmann in Bosch. 
Lex. de Amazonibns doote composnit hic non repetnntnr. Varios anctores tam 
antiqnoB qnam reoentea ibi landatos non frnstra adii; prae ceteris mnlta me 
docait Eldgmanni commentatio nDie Amaz. in der alt. Lit. n. Ennst." Neqne 
neglexi locos a Gmppio citatos; opinionem meam cnm Grnppii Yerbis (pag. 1 S 
oonspirare gandeo. 



142 DE AMAZONIBUS. 

quaevis praebebat, erat situm, Strabonis autem aetate contine 
bat sex milia LSQoSovXfov utriusque seams. Praeerat sacerdos sanc- 
tissimus, qui bis quoque anno, cum deae simulacrum ingenti 
pompa e templo efferebatur, diadema gestabat xol ^v SBvu^oq 
xara rifi^v (lexoc roi/ §aCiXia. Cumque Comana essent ifinoQUov 
Totg &nb zilg JigfiBvlag &ii6Xoyov, festjs illis diebus undique illuc 
confluebant mortales ut vota solverent voverentque, plures 
etiam ut temporis aliquid laete peragerent, numerum incolarum 
luxuriose viventium impense augentes. Ibi tunc ea omnia fiebant, 
quae cum orientalium cultibus ecstaticis — &Boq)6Qfixoi enim 
nuncupantur deae in publicum prodeuntis stipatores — arcte 
coniuncta esse scimus omnes, sive antiquos sive hodiernos 
spectamus. Accedebat autem ut oppidum ingenti copia mulierum 
corpore quaestum facientium redundaret, essetque harum pars 
maior ex ipsis hierodulis conscripta ^). 

Quid hinc discimus? Primum; non solas mulieres sed vitos 
iuxta feminas templi muneribus esse functos; deinde hierodulas 
illas, ut in regione uberrima, non secus ac viros a strenuo 
labore fuisse quam maxime alienas; denique templi ipsius legi- 
bus obstrictas eas minime a virorum commercio abstinuisse sed 
copiam sui corporis cuilibet fecisse, deae cui serviebant gratum 
id acceptumque ratas. 

Conferamus nunc hisce cum mulieribus Amazones, quales ex 
Hippolyti fabula nulli non innotuerunt. Quae virilem contactum 
spernunt nec nisi victae vinctaeque amorem patiuntur; vitant 
vitam quae intra urbium moenia et parietes moUiter et languide 
degitur; habent in deliciis vitam illam liberam atque laetam 
qua fruuntur aves in silvis, virentibus in campis hinnulei. 
Yagantur Amazones; sedem servant hierodulae; suntillaecastae, 
strenuae, fortes, hae autem molles, sine nervis, impurae. Quid 
igitur Amazo equo vecta, Dianae socia dignissima, commune 
habet cum hetaera orientali? 



^) Strabo p. 557: „nXfj9og yvvatxibv t&v iqya^ofiivtov itrt6 tov aAfiatog, &v al nltlov; 
»ialv ItQai:' 



DB AMAZONIBUS. 148 

At habuerit ante oculos Muellerus hierodulas Dianae Ephesiae, 
quas castissimas fuisse tradidit Plutarchus Romanis cum Vesta- 
libus eas comparans ^). Fac virum doctum — licet de Comanen- 
sibus aperte loquatur — cum apud Pausaniam ^) legisset Amazones 
errantes usque ad Ephesum pervenisse ibique coloniam reliquisse, 
Ephesias voluisse hierodulas. Tunc observo Amazonum mentio- 
nem fieri tam in mytho de Ephesi origine quam in originibus 
Smyrnae, Cumarum, Myrinae, Grynae, Pitanae, Mytilenarum, 
Amastris, Sinopae, ahorum oppidorum in ora maritima sitorum; 
cum mari quoque Myrtoo hoc nomen fuisse coniunctum ^) ; denique 
hierodularum genus eiusmodi, quale Ephesi habitabat, ne ipsi 
quidem Graeciae ignotum fuisse. 

Itaque cum tales mulieres, quae Graecis ab antiquissimis 
temporibus ante oculos versarentur, in Amazones abiisse minime 
sit verisimile, abiciamus sententiam egregii viri, quem Themis- 
cyrae et Comanorum viciniam in errorem induxisse arbitror. 

Venimus iam ad explicationem Welckeri ceterorumque viro- 
rum doctorum, qui post eum mulierum septentrionalium mores 
laudarunt, incursiones in Asiam attulerunt, pro mythi funda- 
mento habuerunt. 

Scimus Asiam Minorem olim a Scythis Cimmeriisque late 
populantibus tutam non ftiisse, Phryges, Bithynos, Mysos, 
e Thracia esse oriundos. Audimus Strabonem asseverantem ^) 
sub tumulo quem 

avdQeg BaxUiav HLKXyaxovCi^ 
i^avaxot di zs Ciifia TtolvCKaQ^fioio Mv^/vi^g, 
sepultam fuisse Amazonem quae ipsis Troiae sub moeuibus 
cecidisset; Priamum et Bellerophontem, alterum Sangarii in 
ripis, alterum in Lycia contra }iiia^6vag ivxiavslQug belligerasse; ♦^ 
securim ab Hercule Amazoni ereptam lovi Labrandeo Lyciae ^ 
numini esse traditam^. Amazonum denique nomen, quodhucus- 



») An seni . . . § 24. «) VH, 2, 7. ») Schol. Ap. Rhod. I 752. 

^) XII, 673. >) Plnt. Qnaest. graeo^ 46. 



144 DE AMAZONIBUS. 

que frustra tentatum est, linguae graecae deberi cum negent 
V. d. aliunde repeti non vetamus. Attamen, licet aliquot vestigia 
in Asiam nos ducere videantur, licet Homeri temporibus mulieres 
armatae ex equis pugnantes, in Phrygia vixisse ferantur, infltian- 
dum non est Amazones illas, quas ex Hippolyti fabula cogDitas 
habemuS; habendas esse in numero numinum cultorum a Grae- 
ciae loniaeque incolis priscis; turbas autem fabulosas quibuscum 
pugnarit Priamus vixisse in ipsis rhapsodorum mentibus. 

Minime reconditis aut abstrusis argumentis inducimur, ut 
Amazones Graeciae ipsi vindicemus. Non quod variis locis Graeciae 
Pausanias et Plutarchus viderint tumulos iugentes, ubi Ama- 
zones sepultas iacere fama ferret, in Thessalia, Boeotia, Attica, 
Peloponneso. Theseum quidem hae feminae hostiles ferebautur 
esse secutae, sed vera lux perlucet in Plutarchi Vita Thesei, 
ubi inter multa fabulosa legimus verba haec: „xiiv yivofAivniv 
Ttdkai ^vcCav tatg A^a^oCi nqh x&v StiCeCmv^^ (C. 27). 

Erat igitur Athenis sacrum solemne ad Amazones hostiles 
placandas institutum. Nullus autem populus, cuius regionem 
turba praedonum aliquando infestam reddidit, sacriflcium an- 
nuum hunc ob hostem per saecula procuravit. Cum contra 
Gallos ad Aliam foede esset pugnatum, Romani, homines reli- 
giosissimi, diem a, d. XV Kal. Sext. Aliensem appellarunt nulli- 
que rei sive publice sivo privatim agendae idoneum censuerunt 
atrum illum diem. Sacrificio quoque, quod quotannis exin fieret, 
celebrarunt? Minime; religiosus vocabatur dies, quia tum, Gellio 
teste ^), rea divinas facere temperandum erat. Item Graeci, cum 
in numinis heroisve honorem sacra instituerent vel instaurarent, 
nulla alia causa quam quae e religione proveniebat movebantur. 

E. c. Cimonis aequales, Thesei corpore Athenas translato, herois 
festum maiore quam antea apparatu agentes cum xic SriaHa 
sacrificiis, certaminibus, ludis augerent, instituerunt utConnidae 
Troezenio, quo Theseus paedagogo usus esse ferretur, quotannis 



») Gell. IV, 9, 6. 



DS AHAZONIBUS. 145 

aries immolaretur. Fuerat autem Connidas ille Troezeniorum ^ebg 
X^ovLog, ut docent Plutarchua ^) et Hesychius i. v. KovslStig ■). 

Amazonum autem sacrificium cum Theseis coniunxerunt, ea 
lege ut Thesei res tam in Europa quam in Asia contra Amazones 
gestae illo sacro celebrarentur. Nempe of iiv&onoioly Thesei novos 
errores fingentes dudum de Thesei in Asiam expeditione fabula- 
bantur, cum Graeci antiquissimi, ut videbimus infra, pugnam 
ipsa in Graecia cum Amazonibus commissam novissent solam. 
Quinimo ad Amazonomachiam apud Themiscyram habitam 
facinora herois ipsa in patria gesta iam sordebant! 

Quae autem fuerunt Amazones illae Graecae, divinae originis 
mulieres, quaruin cultum atque nomen tam tota Graecia quam 
per mare Aegaeum oramque Asiae maritimam nulli non inno- 
tuisse constat; siquidem in mythis tot urbium lonicarum, Aeoli- 
carum, Ponticarumpartes primas agunt? Quarum imago antiquis 
hominibus tam vivida ante oculos obversabatur, ut turbam 
mulierum vagantium, procul in Thracia, Asia, libere viventium, 
simulac earum fama in lonia percrebuisset, mero nomine Ama- 
zonum satis accurate indicari putarent poetae epici? Quae cum 
e caelo in terras descendissent, i. e. cum mythus factus esset 
historia, sedes domusque in Caspii maris regionibus acceperunt 
a posteris, quos nuntii praesertim de Sauromatarum mulieribus 
allati moverunt. 

lam Pindarus teste Pausania ^) Ephesiae Dianae templum con- 
ditum fuisse cecinit ab Amazonibus; accuratius autem fabulam 
tractavit poeta doctissimus, rerum antiquarum quam mazime 
curiosus, Callimachus, qui in Hymno Dianae (vss. 287 sqq.) 
deam ita alloquitur: 

Col %al Aiia^ovtSsg, noXifiov imd^vfirimQixi 
Sv xoTS TtaQQoXty ^Eipiaov Pqixctg idQvCavto 



^) Plnt. Thes. 4: „& x^t^y haYl^ovat". 

S) yivo; l9aY»v6»r i. e. aiftox96vmv. Of. Toepffer Att. Gen. p. 172, SIO. 

») VII, 2. 7. 

YtblTHIIlf. 10 



146 DS AMAZOHIBUS. 

uixul tf' yflini ivuCCa'* lu^l ngvliv AQxrfiavto, 
nQibxtc i^iv iv CamitCCiv iv6nkiov^ ai^i th nv«)Io3 
Cxtfiu{uvai xogbv iiffvv' in^toav th liyuai 
iBnxaliov ovi^tYyeg^ 7va nXrfiCmciv 6^»«^^, 

at th n6ticc&v 
oila futtenifoxaliiov^ Intpoipsov th q>aifixQai. 
En igitur vlrgines armatae, Amazonides, circum Dianae ima- 
ginem fagino sub trunco erectam ducentes chorum; deam autem 
invocant verbis ^Oim avaaaa*\ 

IJpis vel Opis illud nomen, a Oicerone quoque ^) memoratum, 
quadam tenus illustratur Athenaei observatione *), carmina Pla- 
nae in honorem cantata nominata fuisse oinlyyovg, Scholion 
autem ad Apoll. Rhod. I vs. 972 lucem affert clariorem : ^oiniyyog 
na^ic Tq otfi^v/oi^ elg "AQXBfitv Gftvog**. 
Troezene igitur Diana Oimg audiebat; ibi esercebat choros dea, 

quam mille secuiae 
hinc atque hinc glomerantur oreades: illa pharetram 
fert omero, gradiensque deas supereminet omnis. 
Nec immemores sumus ipsam Troezena fabulae Hippolyti fuisse 
scenam, hac in urbe Amazonis illum fllium vixisse mortemque 
obiisse, ibi praesertim sonuisse cantica quale fuit Euripideum: 
noxvta n6xvut Cefivoxdxa^ 

Zavbg yivB^Xov^ 
%alQi XatQi fioif i x((^a 
naXllcxa noXh nag^ivmv. 
Quid multa: Troezen urbs, si quae alia, Opis Dianae eiusque 
sociarum cultu erat insignis '). Dea illa tam terrae quam maris 
dominatrix potentissima et saevissima, naturae vim indomitam 
specie caelesti repraesentans; cuius adventum nocturnum io 
silvis significabant procellae stridentes, in mari fluctus commoti 
spumaque conspersi, licet nusquam non per Graeciam ab agri* 



1) Nat. Deor. III 28. «) XIV p. 619. 

>) Of. Griech. Peste M. P. Nilsson p. 208. 



DB AMAZONIBUS. 147 

colis nautisque honoraretur, a Troezeniis ante alios anzie culta 
esse videiur. Sed non minore honore ibi fruebatur caterva illa 
nympharum, quacum per montes et maria vagari solebat Latonae 
fllia. Vix enim nata patrem adierat virgo obsecrans: 
dbg Si fioi i^^qKOvta %0Qrivi6ag ^SlniavCvag^ 
ti^g ti (loi i(ig>i7t6lovg ^AfiviCltag sttioai vviKpag ^). 
Nec repulsam tulerat, immo: 

iv&Bv (ibat) in ^^KsavSv noXiag d' imXi^ato vvfnpag 
ndaag elvireag, niaag Jhi naltag iiilt(fovg, 

XaiQt th Tfi^vg^ 
oCvina ^vyaxif^ag ArixmCti nifintv ifiOQ^ovg '). 
Nec immerito dea virgo nymphas oceano ortas diligebat, 
quae enim: 

7eQ&tat> &oa td^a xai i(i<p* &(ioiai g>aQixQag 
lotdnovg ig>6(ffiaav' iavXmxoi ti (piv ifiot 
ti^ixSQolj nal yvfivbg iil itaQ SipaCvsxo fia^dg'). 
Suo igitur iure maritimam deam comitabantur Amazones illae 
e fluctibus ortae, nam et ipsa Opis matrem habebat Havxi^v, ^^ 
numen maritimum, invocabatur et ipsa: 

tiaftoiv iUag "Aqxsih AC(ivag *), 
templumque possidebat in litore ipso sinus Saronici. 

Optimae autem frugis sunt Strabonis haec de Elide verba: 
„(isaxii ^' iffTiiv 1} yi] n&aa ^AQxs(iialmv xs xal Nv(iq>a£mv tia xi^v 
sivtQCav^*\ 

Deam vero maritimam equo vehentem depictam fuisse, non 
est quod miremur, cum quamcunque ob causam equus et mare 
coniungi soleant. Nummus ephesius ^) exhibet Dianam in equo 
sedentem. Accedebat sane quod eadem dea lunaris fuit sed et 
illam ob causam equo albo vehi solebat Diana, ut omnla numina ^ 
lucifera^). Quod ad comites eius attinet, eas quoque eadem de 
causa equis esse usas per se intellegitur. lam vidimus unam 



Callim. H. D. ts. 18 sq. ') ibid. ▼&. 42. ') ibid ts. 212 sqq. 

«) Enr. mpp. Ts. 228. ») Vm, 848. *) Mionnet Snppl. VI, 485. 

T) Bobert Aroh: M&rchen tab. III. 



148 DB AMAZONIBUB. 

harum nympharum 'In%6 fuisse vocatam; addam autem alterum 
testimonium non minoris pretii. Legimus apud Pausaniam ^) : 
„%ci>Qiov }i^ifitdog nccl Nv(i(p&v icxlv cti KccQvai' xoQOvg 8s kvrav^a 
at AaxedaiiiovCmv naQ^ivoi Kata hog [ar&ai nal imxmQiog avxalg 
fia9iaTfi%€v SQxriaig*\ Referunt igitur virgines illae RaQvdndsg *) 
^ imaginem Amazonum circum Dianae Ephesiae aram saltantium, 
quas e Callimachi versibus notam habemus. TJvQQixriv fuisse 
illam saltationem Lucianus ^) aperte docet ; cuius haec suDt 
^ verba: ^AaxsdaifiSviot . . . .itaQa nokv8sv%ovg xal KaaxoQog TiaQva- 
xlisiv fia&ovxsg e. q. s." 

Eodem autem ritu alibi quoque Dianam et Amazones cele- 
brasse videntur virgines. Erat Pausania teste ^) Spartae templum 
quoddam Dianae sacrum, ubi sancto munere fungebantur notQ- 
^ivoi KaXo^dfisvat xara xaixa laig ^satg nal aixai . . , quomodo ? 
Asv%tnnl8sg. Quamobrem? Quoniam mbrtales speciem referentes 
Amazonum non quidem ut ipsa Dea vehebantur equia cUbis, 
sed' nomine saltem numinis formae antiquissimae servabant 
memoriam. 

Non secus ac ipsa Diana comites eius Amazones, cursu celer 
rimo campos et aequora perlustrare solitae, equis vehentes vulgo 
fingebantur. Sed et armatae erant ut ipsa Dea lunaris: peltis 
lunatis/ arcubus, securibus. Tali ornatu Amazo 

vel intactae segetis per summa volaret 
gramina nec teneras cursu laesisset aristas, 
vel mare per medium fluctu suspensa tumenti 
ferret iter celeris nec tingueret aequore plantas. 
Ceterum Crusius ^) optimo iure observavit Camillam Amazo- 
nem italicam, quam Vergilius ®) vividis coloribus depinxit, non 
solam Penthesileam sed etiam Harpalycen in mentem nobis 
• revocare. Fuit haec Harpalyce vera Amazo graeca, nomenque 
eius cohaeret cum Diana illa, cui Hippolytus, si fidesPeriegetaey 
^ vabv AvKslag MQxifiidog dedicavit. Suspicatur autem Pausanias 



1) III, 10, 7. 8) Pollno. IV, 104. ^) De Saltat. 10. *) III,' 16, 1 

«^) Lex. Bosoh. I 1886 sqq. «) VII 808, XI 570 sqq. 



DE AHAZONIBUS. 149 

hanc inUkriaiv^ quam a voce Xvko) derivat; Amazonibus quoque 
fuisse tributam. Haud iniuria, nisi quod nomen cum lucmdi 
radice Avk- cohaerere concfedimus Usenero *). Prior nominis pars 
ex aqntilo decurtata celeritatem exprimit. 

Talem autem vim Dianam cum sociis suis habuisse non facile 
refellet quicumque hanc turbam cum germanica illa, quae 
„ Wilde Jagd" appellatur, vel obiter comparaverit ^). Sic o^myyov 
fuerunt carmina liAe^/xaxa, quibus agricolae saevam mortiferam- 
que illam turbam a frugibus arcere conabantur. 

Fortes autem heroes non ad carmina sed ad gladium confu- 
giebant, certamen cum ipsis daemonibus minime detrectantes. 
Talis hero fuit Theseus, qui in eadem regione, ubi Periphetam, 
Sinim, Scironem, Cercyonem, Procrustam, tot alia monstra 
naturae vires nocentes referentia, e medio sustulit, Amazones 
quoque impugnavit. Qua de causa non modo Athenis sed et 
aliis locis, puta h AveOAtoo, cum iis certasse fertur. Nec non, 
ut magno heroi par erat, cum Amazonum praestantissimis con- 
cubuit, filiosque ex iis procreavit, quorum nomina clare indicant 
ipsarum matrum naturam. Sic e Perigone Sinis filia genuit 
Mdannippum, ex Antiope Hippolytum ^). Nonne ipse Alexander 
Magnus Thesei exemplum secutus cum Amazonum regina rem 
habuisse tradebatur? 

Antiope autem — Hippolyte quoque vocatur — postea 

pugnans OCCidit, nal rrjv atrjXriv T^v TtaQct xb trjc H}g r^g ^Okvfinlag 

tsghv iitl xavzi^ riBlo&ai. narrabant posteri. Roganti vero quae 

fuerit rfi illa'0Ai;fA7r/a Plutarchus *) respondet fuisse cognomen 

Lunae. Quae verba miranda suo pretio aestimabis. ^ar^^^ 

Fuerunt — quis mirabitur? — qui et Helenam illam, quam 
Theseus in templo Dianae Orthiae saltantem rapuit *), Amazonem 

1) Gottern. p. 211. 

') Qnod fecit Dilthey Rh. M. 25, S21 sqq. Lectn digDissima snnt qnae soripsit 
NilsBon op. land. p. 179 sqq.; prae ceteris antem Wilamowitzi praefatio ad 
Enmenidam yersionem germanioam. 

3) De qno vide S. Beinach NHippoIyte" in Arch. f. Bel. Wiss. X^ p. 47 sqq. 

^) De defeot. orao. 416 E. 

») Plnt. Thes. 81. 



150 DB AHAZONIBUS. 

fuisse putarent. Tyndareum enim, Helenae patrem, cum filiae 
procos adigere vellet ad iusiurandum, quo Helenae maritique 
vitam ab omni iniuria se defensuros promitterent iuvenes, eguo 
mackUo per hostiae xdfiw iuratos obstrinzisse ^). In Lysistrata 
autem fabula^), cum de coniurandi ratione modoque inter femi- 
nas flt sermo, una ex iis equum dlbum mactari iubet, quem 
morem ad Amazones unus e priscis interpretibus in scholiis 
rettulit. Equos autem ab Amazdnibus immolatos commemorat 
etiam Pseudo Callisth. III; 25. 

Sed Helenam et Dianam Orthiam mittimus, de qua dea 
multa bonae frugis observavit Thomsen '). Quid autem inter 
Dianam ipsam et Amazones interest? Nonne cuivis perspicuum, 
virgines illas, e quibus Dianae chorus erat constitutus, ad 
unam omnes rettulisse ipsius deae imaginem ^saepius veluti in 
speculis sibi oppositis repetitam." „Das Gk)ttliche ist seiner Natur 
nach ein IJnbegrenztes (&n€iQov), das niemals durch eine Person; 
die wirklich individuell geworden ist, ganz ausgefailt werden 
kann. Der Plural ist an sich etwas Abstrakteres" % 

Fuerunt igitur Amazones omnes Dianae, ut Diana ipsa fuit 
Amazo. Neque in Orientis angulo aliquo obscuro vel in Scythiae 
regione hibema quaerenda est earum patria, sed ibi ubi Latonae 
fllia primarium semper locum in hominum mentibus occupavit: 
in ipsa Oraecia. 



1) Pans. III, 20, 9. 

') Lysistr. ys. 191 sq. 

») Arch. f. Rel. Wiss. 1X3. 4 p. 397 gqq. 

*) Wilamowitz Griech. Trag. II p. 217. 



DE CARNEIS. 



DE CARNEIS. 



Euripidis Alcestin relegens haesi in versibus aliquot; qui iam 
ante me vexarunt permultos neque fortasse post me vexabunt 
pauciores. Non quod fugiat nos quid dicat poeta; cuius verba 
minime sunt obscura, licet constructio non ab omni parte sit 
perspicua; sed sensus^ loci penitus percipi nequit, nisi e re 
mythologica petatur auxilium. Et adierunt dudum alii editores 
fontem mythologicum — optime sibi conscii ad tragicos antiquos 
ascendere non posse, nisi qui huius fontis lympha antiquorum 
hominum de rebus sacris opinionibus sit initiatus — necnon 
fecit huius tragoediae editor, Hermannus Hayley, qui varios unde 
fabula provenit mythos afiferendo, ordinando, explicande, pro 
viribus suis facere quae facienda erant laudabiliter est conatus. 
Qui licet rem ad finem nondum perduxerit, est tamen quod 
gaudeamus, nam^multum profecimus. 
Versus, quos volo, sunt (446 sqq.): 

TioJiJid as iiovaoitokoi 

liiX^tjfovai %a^ inxdxov6v x OQslav 

xilvv £v X iXvQOig xkiovxsg Ofivoigy 

HndQxa Kvnkog avlxa KaQvelov itsqivlaesxai &Qag 

fiLflvbg isii^ofiivag 

navvv%ov cskoivag 

UnaQataC x sv hk^La^g H&dvaig. 



114 DI CAJLHXIB. 

In libris legitur ft^a, unde Yulgo e Scaligeri coniectura editur 
Kvxlag aplua Ka^tlov nt^vU^ttmi A^a; quae lectio licet adver- 
sarium habeat Hesychiam 8. y. m^vUMai &gag^ multo est 
elegantior. 

Xilvg illa igtla satis defenditur Hymn. Merc. vs. 88: %skvg 
ofi^ctftfft imavca. Quod ad verba iXv^ovg Iffftvov^, res est contro- 
versa, de qua duo viriy optOT^^ h iptloloyia, prorsus diversa 
senserunt. Yertit enim G. Hermannus .carmina epica", Valcke- 
naerius autem .carmina lugubria". Equidem illum sequi velim, 
licet lamentantium querelae ad tibiam cantatae ab Euripide alibi 
vocentur alvifoi Ikiyoi. Nam epica carmina a rhapsodis in certa- 
minibus nulla lyra adhibita recitabantur. Oerebat enim rhapsodus 
scipionem (Vide Timoth. Wiiamow. p. 76). 

Ghorus igitur Alcestin defunctam valere iubens summam ei 
apud posteros famam promittit, cum tam Athenis — in theatro 
scilicet, nam Euripidem his verbis suam ipsius tragoediam 
signiflcasse non iniuiia contenderit aliquis — quam Lacedae- 
mone mense Garueo plenilunii festo uxor optima sit auditura. 

Mense autem Cameo dies aliquot festos Apollinis in honoreiD 
egisse Spartanos iam didicimus, cum pugnae Marathoniae cur 
non interfuissent Lacedaemonii historico e libello accipieba- 
mus. At quid Alcestidi Thessaliae reginae cum Carneis? Quae 
fuit Garnei ApoUinis natura atque indoleS; ut cum huius dei 
sacris Alcestidis nomen coniungi posset? Nam, ut quivis videt, 
de carmine non semel iterumque in Gameis prolato, sed de 
carmine aolemni Euripides loquitur. 

Parum autem prodest id, quod observare solent editores: 
«mirum non esse, quod in carminibus Apollini sacris celebrata 
sit dei in Admetum benevolentia", et testari videntur poetae 
verba, fabellam in Thessalia ortam arctissimo quodam sanctis* 
simoque nezu cohaesisse cum dei peloponnesiaci cultu perve- 
tusto. Quaeramus igitur an veterum, quae ad nos pervenerunt 
de Carneo deo observationes, praebeant quod ad rem faciat. 



DE GARHSIS. 155 



II. 



Demetrius Scepsius, alterius a. C. n. saeculi scriptor, de 
Garnei diebus festis tradidit haec ^) : 

yT^v t&v KaQvslmv lopT^i/ naga Aatudaifiovloig fil(ififia ilvai CxQa- 
TiioTix^^ iyayyfjg. xinovg yag elvoL ivvia [liv t& &Qi^ii&' CMadsg dh 
oitoi xaloiivtat, 0%tivaig l^ovtsg itaQaitkfi0i6v Ti' %al ivvia %a9? 
enactov avdQSg dsmvoiioi, itavta ts iitb ieQo6tdy(iatog %fiQv6aetat' 
ixsi 6h inciatfi a»iag (pQatQlag tQsig^ %al ytvstai 1} t&v KaqvsUnv 
ioQtii inl 'lifiiQag ivvia. 

Iniuria, opinor, Kaibel quae praebent MSS. verba &nb nQoati- 
yfiatog KtiQvCCstai mutavit in &nb xriQvyfiatog nQacastai, Nam 
sensus est hic: omnia quae civibus sunt facienda fleri debent e 
praeceptis certis more maiorum consecratis (&nb nQoatdyfiatog)) 
singula autem quae his praescriptis continentur, non fiunt ante- 
quam x^^v^ vel tuba vel voce dederit signum. Conferendi sunt 
Aristophanei versus: 

&iiOvsts ks(p' %ata Ta ndtQia tovg %o&g 
nlvsiv inb adXntyyog, 
ubi Scholiasta: „ixdlovv ot %riQv%sg adkmyyag fiaatdiovtsg %al 
iariliaivov** •). 

Quod autem nil nisi signo dato in Carneis flebat, minime 
inde sequitur verum esse id quod ait Demetrius, militares hos 
fuisse ludos, nisi quis Xo&g quoque tale quid fuisse contendere 
velit. In Doriensium re publica, si quae alia Marti dedita, dies 
etiam festos disciplina militari fuisse ordinatos quis mirabitur! 
Neque at axidSsg, quasi fuerint mUitum tcibernacula, pro festi 
natura militari tesfcimonio afiferantur velim, cum ludaeorum tiiv 
a%fiv&v ioQtiiv e Libris Sacris noverimus et Romanos in Neptu- 



^) Athen. IV 141«. Excerptnm eet e Demetrii tov TQmixoC diaxdofiov libro primo. 
*) Fftoio igitor onm Widio Lak. knlt. p. 81. 



156 DE CARNBIS. 

nalibus casas frondeas ponere solitos fuisse doceat Festus s. v. 
umbrcie ^). 

Neque iure suspicetur quispiam ordinem, quo per umbras 
distribuerentur Spartani, referre similem ordinem in exercitu 
usitatum. Nam numerum novem sanctum antiquis in ritibus, 
quibus militari cum re Qommune erat nihil, permultum valuisse 
etalia^) testantur et docet Pausanias II, 81. 4: „xbv dh sfinQoa^ev 
Toi) vaov kl^ov^ KakovfiBvov dh hgov^ elvai kiyovOi i(p oi nozh 
avdQig TQOiitivimv ivvia 'O^iari^v iKa^riQav.*^ 

Difflciliora autem sunt Demetrii verba quam primo aspectu 
videntur. OQaxQlai enim illae aliunde in Lacedaemoniorum re- 
publica prorsus ignotae quae et quid tandem fuerunt? Quodsi 
scriptor, ut v. d. quidam ad incitas redacti proposuerunt, hac voce 
significarit obas laconicas , e discrepantia quae est inter phratria- 
rum numerum novem et lochorum illum quinque, iterum apparet 
Carneorum festum non fuisse ioQxiiv arporiciiTtxi^i/ xoi «ycDyr/v. 

Sed si praetermittimus quae sive Demetrii culpa sive propter 
testimoniorum penuriam sunt dubia aut obscura, manet hoc, 
quod nulli non dubitatione exemptum videbitur: Spartae per 
novem dies mensis Carnei viros 81 epulatos esse in tabernaculis 
novem casarum frondearum exhibentibus formam. Cenam vero 
fuisse sobriam frugalique antiquorum Laconum more institutam, 
inde efficere licet, quod Demetrii verba inter aliorum scriptorum 
excerpta de antiquorum more vivendi simplicissimo agentia ab 
Athenaeo sunt inserta '). Quodsi non perperam est observatum 
Demetrium descripsisse dies festos quales ma aebate agerentur, 
admiratione sane dignus est ritus immobilis sibique constans, 
qui, cum Lacedaemoniorum mores ad deteriora pedetemptim 
declinarent et dissolutiora, servarit priscam victus tenuitatem. 



^) Oonferantnr x^^^^ axukdtg ftalax^ fiQl&ovaai &ti^&(p Adonidi in honorem positae 
(Theocr. XV, 119) et mores Troezeniornm desoripti a Pansania II, 81, 8. Plnra 
praebnit Toepffer A. M. XVI, 413 aqq. 

') Hom. Y 7 sqq. Vide qnoque Paas. VII, 20, 1 ; Bosohernm in oomment. de 
Enneade eto. 

') Vide qnam sobrie frugaliterqne Dioscnrornm oonTivia Bemper snnt acta. 



DB GABNBIS. 157 

Priscum autem morem tamdiu perstitisse cur negemus, cum 
0. 1. Q. 1446& nos doceat, aUero etiam posi G. n. saeculo mu- 
lierem Garnei dei functam esse sacerdotio in familia sua here- 
ditario? E sacerdotio autem muliebri, ut in transitu hoc 
observem, luculenter apparet a Marte et re militari aliena 
fuisse Garnea. 

lam videamus quo die Garnei mensis (lul./Aug.) iogxiq initium 
habuerit. Narrat Plutarchus *) Platonem ysviad-aL 9c(gyfikloig itf-d-ij- 
vriGt, Carneadem KdgvHa KvQfivaifov icyovxmv. Addit: ipSSfiji dh 
ifAipotiQag ioQtdiovoiv. Eodem igitur die quo et ipse Apollo natus 
ferebatur — qui inde ^E§dofiayivrig audiebat — Gyrenae Garnea 
incipiebant agebanturque usque ad diem decimum sextum. 
Etiamne Spartae? Nam hanc quaestionem ne omittamus monet 
inscriptio Therae reperta, ab Hillero edita in Herme (1901): 
Mykmtikrig nQatiatog ayoQav hinddi 
Ka[Q]vijut ^ebv 6Blnv[i]^ev hoivinavtlSa 
7f.a\ Aa%aQt&g, 

Quae verba admodum obscura v. d. ita vertit: ,,Agloteles, der 
Sohn des Enipantidas und der Lakarto, allererster in der Offent- 
lichen Rede, hat am 20. [Karneios] dem Gotte ein Karneenmahl 
zubereitet." 

Mihi id modo certum videtur: vicmmo mensis die Theraeos 
deum convivio ezcepisse, rectissimeque Hillerum annotasse: 
„man weiss, dass es gerade auf dem gebiet des grlechischen 
Kalenders Hberaus misslich ist, von einem Orte auf den anderen 
zu schliessen." Sic Goi non quotannis sed tertio quoque anno 
Garnea agebant ^. 

Itaque subsidia alia ut res ad finem perducatur arcessamus 
necesse est; recenseamus locos ubi de Garneis agitur. 

Thuc. V, 54 nullam opem affert ad quaestionem propositam 
dirimendam. Gum vero hic locus observationi utilissimae prae- 
beat ansam, oblatam occasionem statim arripere mihi liceat. 



^) Qaaest. Symp. VIII, 2. 

') J. H. S. IX, 828. Sed yid. Dittenb. SyU. II. p. 408 Ann. 8. 



168 D£ CABNEIS. 

Yocabula enim tsQOfirivia *) JmQiBHot non possunt, quin lectorem 
non monitum in errorem inducant. Credet enim, atque id eo 
magis cum Thucydidem habeat auctorem et testem, Garnea ab 
origine fuisse iogtriv Doriensium, Quo nil iongius a vero abest, 
cuius rei afferam documentum hucusque nondum quod sciam 
pretio aestimatum suo. 

Inter mala enim, quibus Glisthenes, 6 ZMvmvlmv kevaxrig^ 
vexavit Dorienses nobiles, primarium locum obtinet hoc, quod 
regum Sicyonicae pristinorum recensionem habuit severissimam. 
Stemmata horum regum e variis fabellis Sicyoniis composita 
circumferebantur. Glisthenes autem ez hac serie eliminavit reges 
septem, Heraclidas, quorum nominibus freti Dorienses perhibe- 
bant se non illegitime Sicyoniae regnum affectarei immo terram 
poscere smm, quandoquidem iam ante Doriensium in paeninsu- 
lam reditum Dorienses Sicyoniam regionem habitasse doceret 
historia. In septem horum locum Glisthenes — nam tyrannus 
supra historiam — inseruit Carnei sacerdotea septem, quorum 
primus erat Archelaus Glisthenis ipsius phylae eponymus \ 
Faciamus nunc Garnea fuisse Doriensium propriam ioQrifV, quid 
tunc GlistheneSy qui Dorienses antiquitus Sicyone consedisse 
quoquomodo negare vellet, qui hanc ob rem stemmata legitima 
corrumpere, vitiare, adulterare infra se non haberet, ineptius 
facere potuisset quam pro Dorienaium regibus substituere sacer- 
dotes cultus dorici? quid magis ridiculum quam Glisthenes, qui 
Dorienses vel Afiovg <payeiv vellet, se ipsum esse e nobili gente 
dorica palam enuntians? Immo, qui recordatur Melanippum 
heroem a Glisthene e Boeotia in Sicyoniam esse introductum, 



^) Ugofirivia Stahl, Herwerdenns, sed Photii verba ^•anwp^qia' Hvofia ioQtljg. ^tofio- 
tpoQla' dtjt&tii (80. ^fiiQa), monent nt hic qaoqne soribamns hQOfu^ia, cnm de toto 
festo sermo fiat, non de nno die nt Thnc. III 66, 2. Cf. Hesyoh. Ugofirttia' hgti- 
atfiog ^fiiga. (Harpocr. i. v., Pind. Nem. II 1, 2: l»QOfiiivl<f NtfAt&dt), Eodem modo 
dlstingnantnr KdtQvtia et Kagvttat {^fiiQat). 

*) Sic cnm Busolt Gr. G. I 6661 Cf. Wilam. Herm. XXXVIII p. 680 annot 
Nilsson op. land. p. 119 annot. Herw. Append. Lez. Snppl. 8. v. Kdcgva. Nilsson 
qnoqne concedit featnm non fnisse dorioum ab origine. 



DE 0ABNBI8. 159 

Messapum item boeotum ab eo in novam regum seriem fuisse 
insertum, Adrasti cultum tyranni iussu boeoto Dionyso cessisse 
loco, xb Pqimvidteiv igitur magis quam xb lanmvliHv Clistheni 
fuisse cordi, is facile suspicabitur Carnea antiquitus ex ipsa 
Boeotia in Sicyoniam vel potius in totam Peloponnesum irrep- 
sisse. Quam suspicionem alia mox conflrmabunt argumenta. 
Nunc ad propositum redeamus atque alios ubi de Carneis 
agitur inspiciamus locos, ut certius definiri possint horum 
ludorum flnes. 

Herodotus narrat *) Spartanis quominus Atheniensibus apud 
Marathonem pugnaturis auxilio venirent obstitisse tbv vofiov. ^v 
yi(Q tiSTaiAivov xov firivbg elvaxri^ iivax^ di oilix i^sksvOBO^ai itpa- 
6av ff^ oi itkfiQSog kovtog xoH xvkXov. oixoi, pergit auctor, fiiv vvv 
xiiv ytavaikfivov Bfisvov, Quo loco Herwerdenus ^) deleto vocabulo 
Bivdxy legendum censet: ^v yag iaxafiivov xoH fMfivbg Bivdxfi, oi 61 
oi% X. T. X., hoc argumento usus quod plenilunia ezspectare 
mensis die nono, nisi miraculum fiat, xoH B%6vxog riki^idtovxog 
sit. Eam autem ipsam ob causam textum traditum servare 
velim equidem, quare hanc explicationem propono: Phidippides, 
qui SBvxBQalog iK xov A^rivalmv actBog venerat Spartam, qui 
magistratus adierat confestim, citissime — si fleri posset hoc 
ipso die — ut mitterentur auxilia enixe petebat. Spartanos autem 
callidiores quam calidiores respondisse credo his fere verbis: 
^at optime scis, o bone, esse hodie diem vix nonum mensis 
incipientis, stcUim igitur copias ut educamus nullo fleri potest 
modo, nisi (cum leni risu) miraculum flat, deaque iam nono 
mensis die orbem suum compleat. Sin minus, ut plenilunii 
tempus ordinarium expectemus iubent religio et lex.'* Nonne 
sic optime sibi opponuntur exardens impetus nuntii festinantis 
ac Lacedaemoniorum tardantium frigidissima continentia; illius 
patriae suae amor generosus, horum civitatis laconicae commodis 



') VI, 106. 10. 

*) A.nn. ad Thno. V, 76 in ed. Herw. 



160 DE CABNBI8. 

intenta mens? Servemus igitur lectionem traditam, unde disci- 
mus Spartanos ante plenilunium, i. e. ante medium mensem — 
nam mensis atque luna nascuntur simul et intereunt ') — 
exercitum educere noluisse. Cuius autem mensis? — „Nempe 
ToH KagvsCov fA7iv6g*% exclamabis, „qui cum Metagitnione attico 
congruit!" — At sunt qui aliter sentiant, inter quos Busoltius 
ratiocinatur sic ^): ^Herodotus loco nostro de mensis nomine 
prorsus silet, cum alibi (VII, 206) aperte dicat „fi£xa di, KdQV€ia 
yuf^ aq)t 7IV ifinodfov^ ifiekkov SQTCcaocvtsg . . . xaTcc Ta%og Poti^ieiv 
navdrifitU' Deinde Pausanias quoque, ubi de Marathonia agit pugna, 
Carnei mensis nomine omisso liabet haec modo: „dvai yccQ dri 
vofiov aitotg fiii ngdxsQov fiaxovfiivovg i^iivai itQlv i) nk^qgrj xbv 
Kvxkov Ti^g asktivrig ysvia&at.'' Denique Schol. Ar. Ach. 84 nude 
loquitur de itavaskrivco quam nsQUfisvov Lacedaemonii. Contra qui 
mensis nomen adiecit Plutarchus minime Metagitnionem sed 

Boedromionem nominat '): ^o^i) yaQ fiovov akkag fivQlag i^odovg ml 
fidixag nsnolrivxai firivbg taxafiivov firi rtSQifislvavxsg xi^v Ttavaiktivov j 
ikkic nal xavxrig xiig ficc%7ig %%xrig Bofidgofii&vog taxafiivov ysvofiivrig 
iklyov &7tsksl(p^fiaav^ &axs xori ^sdaaa^aL xo^g vsngovg irtsk^6vxag 

inl xbv xojtovV — „Es ist demnach sogar anzunehmen, dassdie 
Botschaft der Athener nicht in die Zeit der Karneien flel." 

Vereor tamen ut causam suam omnibus probarit Busolt. 
Nam primum, quod ad Plutarchi attinet testimonium, commu- 
tavit Plutarchus diem, quo pugna Marathonia eut commissa, 
cum illo die quo postea ad pugnam celebrandam necnon ad 
votum Dianae exsolvendum, hostiae in xrjg MyQoxigag ara 
mactabantur. Audiamus ipsum, post verba supra allata ita 
causam suam defendentem: ^oi t^v ngbg^AyQag nofiniiv iax6Qri%ag 
(0, Herodote) fjv nifinovaiv hi v-Ov t^ ^F,%dxi^ %aQiaxriQia xfig vUrig 
ioQxdiovxsg. At, rogaveris, verine putas esse simile Athenienses 
hecatombas Dianae promissas non illo anni die quo habita erat 



^) Vid. e. g. Thno. U, 4 abi oxotog nootnrnns ezplioatnr hoc modo: xal y^Q 
t§l§vt&rrog to€ fiii*6g tin yiyytt/ucva ^». 
2) G. G. II, 580, 8. 
') De Herod. mal. 26. 



DE GARNEIS. 161 

pugna egisse? Immo certum. Nam post pugnam commissam 
primum quemque, qui Dianae sacer haberetur dies, ezspecta- 
runt, quo votum si non omne at pro parte constituta deae sol 
verent, fuitque iiic dies d. sextus mensis insequentis Boedromionis. 
Mansit haec consuetudo; nec praepostere ta riviaia, die quinto 
mortuorum in honorem celebrata, cum sacriflcio die sexto 
ob victoriam reportatam il^Tifii^i t{ X^ovla oblato coniuncta 
videbantur. 

Alterum quoque Plutarchi argumeutum, si propius conside- 
ratur, fumum esse apparebit. CommiseruDt, iuquit, innumeras 
pugnas Toi) fiijvo^ laxaiiivov\ Quid ui! Hac enim de re cum 
Herodoto consentit i Xaif^viVBvgy post plenilunium Spartanis 
educere ezercitum licuisse, diem igitur mensis quintum decimum 
ultimum fuisse Carneorum. Cum vero per ferias novemdiales 
deus coleretur, apparet sex primis diebus meusis per religionem 
nihil obstitisse quominus Lacedaempnii sumerent arma. 

^At obstant etiam alter Herodoti locus, verba Pausaniae, 
scholiastae observatio.*' Non credo; nuUum enim nominarunt 
mensem. Qui si Boedromionem voluerunt, ut Plutarchus, parum 
caute ut ille historiam conturbarunt ; sin de unoquoque mense 
valuisse perhibuerunt legem qua plenilunium observare Lace- 
daemonii iuberentur, — quod veri duco dissimile, — valuit de 
Cameo quoque mense. 

Itaque tute constituere possumus Lacedaemonios Carnea egisse 
per temporis spatium novemdiale quod Metagitnionis mensis 
plenilunium antecedebat, i. e. die septimo usque ad diem seztum 
decimum. 

De tempore postquam certi sumus facti, fragmenta quibus 
agitur de ratione qua Carnea celebrabantur, e lexicographis 
praesertim collecta, enumerare, si opus sit pro viribus meis 
explicare, loca ubi deus colebatur succincte recensere pergam, 
dein de Carneorum origine, patria, historia, quatenus materia 
ac vires sinent, disputabo. Fragmenta, quae praemittam, iam 
ante collegerat S. Wide in libro utilissimo „Lakonische Eulte' ; 

VOBTHSDf. 11 



162 D£ GARNEIS. 

alia quae aliunde conquisivi loco suo tractabo. Singulas autem 
quas de Garneis protulerunt v. d. opiniones seorsum recensere, 
cura fusius hoc munere functus sit Widiusin Lexico Roscheriano^ 
ne acta agere videar, omittam. Ipsam autem rem nondum ad 
finem perductam esse Widius huius materiae indez peritissimus 
his prolocutus est verbis: ^Streng beweisend sind meine Aus- 
einandersetzungen freilich nicht .... aber die von mir vorge- 
tragenen Ansichten sind doch besser begrandet, als die jetzt 
gel£lufigen. Uebrigens bin ich zufrieden, wenn es mir gelingen 
wiirde, die Karneios- und Karneienfrage wieder im Pluss zu 
bringen" (pag. 87 Ann.). 

Bekk. Anecd. I p. 234: rvfivonaidia' iv Hnagxri naideg yvfivol 
nai&vag &dovx€g ixoQevov jinoXXmvt t& Kagvsifp nata r^v aitov 
naviqyvQiv. 

Ibid. I p. 305, 25 : I^rag^vXodgofAOi.' naxa t^v x&v KaQvslav 
ioQtiiv (Sxififiaxa xig nsQiG-iiisrog tQi%€L in€v%6fiev6g ti ty n6lei 
XQri6t6v^ ini8tcoKOv6i de avxbv vioi^ GtntpvXoSQOfioi vMkovfievoi^ %al 
iccv fiev KataXa^atOtv avt6v^ aya96v ti nQOoSon&Oiv naxa tcc inijiGiQia 
T-g nolei' ei be fi^q^ toivavtlov. 

Hesych. i. v. 2tag)vXo8Q6(ioi,' tivhg x&v KaQveat&v nagoQfi&vxeg 
tovg in) tQvy^ cf. C. I. G. 1387, 1388. 

Ibid. i. V. KaQveatai: ot ayafioi TieKkriQfofiivoi 6h inl riji/ Toi) 
KaQveiov keitovQyiav nivte 6e a(p iKaOtrig <q)vkrig?> inl tetQaettiav 
ileitovQyovv. 

Ibid. i. V. Hyritrig. 6 ieQa>fiivog' atifiog' iv 8e tolg KaQveioig 6 
ieQbifiifog tov ^eov. Sic Widius glossam attulit; apud Hesych. 
vero exstat 6 LeQcnfiivog if^g ^eov^ quod olim mutavit Meursius. 

Loca quibus deus colebatur sunt haec: 
in Laconica: Sparta, Gythium, Las, Oetylium, Leuctra, Car- 

damylae, Amyclae (C. I. G. 1446). 
in Messenia: Pharae, campus Sthenuclerus (Mysterien Inschrift 

V. Andania Collitz. 4689). 
in Sicyonia: Sicyon. 
in Argolide: Argos (C. L G. 1152). 

Praeterea: Camirus, Loryma, Thera, Cnidus (CoU. 3527), 



DE CABNBIS. 168 

Cos {Paton-Hicks 88, 10), Cyrene (Pind. Pyth. V, 75), Thurii 
(Theocr. V, 83). 

Mensis Cameus commemoratur : Calymnae, Nisyri, in Creta, 
Gelae, Agrigenti, Syracusis, Tauromenii, Tarenti *). 

Docet Pindarus 1.1. hunc cultum e Laconica Theram atque 
inde Cyrenam esse translatum; eadem fortasse via alias quoque 
in insulas pervenit ^). In Messeniam cum Spartanis penetravit ^), 
in Italiam Siciliamque simul cum colonis Doriensibus. Restant 
igitur praeter Spartam et Amyclas: Argos, Sicyon, Creta, oppi- 
dulorum series Taygeti montis litore utroque. 



III. 



De Carnei dei nominis significatione licet varias in partes 
disputari possit, festum ipsum quin cum Lunae cultu coniunc- 
tum fuerit dubitare poterit nemo. Totius enim festi ^x/iiij erat 
fl navvvxky Qua post dies novem plenissima fulgebat as^vti. 
Neque iniuria dea renata plausu effusisque clamoribus saluta- 
batur. Quanto enim nobis sub Arcto viventibus maioremque anni 
partem frigoribus, umoribus exercitis sol luna est acceptior, 
tanto sole gratior luna est iis, qui Europam meridionalem 
incolentes fere cottidie solis ardorem molestum sibi, pecoribus 
nocivum experiuntur, nec nisi die vesperascente sub lunae 
regimine dulciore atque leniore vivere se aestimant. Itaque 
solem effugiunt et metuunt, ob vim pestiferam ; orientem modo 
vel occidentem adorant, sed odio habent stantem in medio* 
caelo; pulcherrimus iis videtur sub occasum, unde 6 i^hog ^aci- 
UvBi neograece signiflcat ^sol occidit". Bene autem Graecis 



1) Byzantii? PreUer-Bobert p. 252 Ann. 2. 

*) Grappias Gr. Myth. p. 161 Ann. 16 ez Argolide repetit, argnmento adieoto nnllo. 

') Grappins p. 162 Ann. 6. 



164 DB CARNEI8. 

tuDC demum vivitur cum tardas dux gregis inter oves solis 
vehementiam nimis diu perpessus animo grato suspicit lucem 
candidam illius deae, quae astris innumeris stipata pastoris 
inter gregem versantis irnaginem referre videtur ipsa *). Ves- 
peri igitur, 

St iv <yifQav& &axQa <paetviiv iifKpl aeXrjvriv 
q>aLvex &QmQB7tia Sts x inkexo vtivefiog al^^qQ^ 
navxa d\ J^Eldsxai aaxQa^ yiyri&e di xe <pQiva Ttoifiriv, 
Accedit haec quoque res haud levis momenti ad lunae cultum 
apud antiquissimos homines explicandum, quod luna leni suo 
per caelum motu variisque suis figuris accuratius et clarius 
quam sol progressum dierum indicat. Simplicem igitur pasto- 
rem, qui suis in montibus ageret vitam modicam, lunae magis 
quam solis curasse cursum temporisque spatium diebus potius 
quam annis divisisse, quis miretur? 

Sed herbis quoque crescentibus favere luna videbatur. Nam 
cum iis noctibus, quibus caelum nubibus caret et luna claris- 
sime resplendet, tam solum quam herbae maxime refrigescere 
soleant, unde augetur roris copia et vis; cumque meridionali- 
bus in terris pluviae raro cadentis offlcio fungatur ros^), lunam 
ipsam herbas umore respergere, vim crescendi augere fama 
ferebat popularis. Unde luna apellabatur (peQinaQnog ^) ; quin et 
dicebatur: ^ asXi^vri iyQalvei *). Qua re minime miramur lunam 
deam cum Terrae numine coaluisse, ut una eademque dea tam 
in caelo quam in terra regnare naturaeque vitam moderare 
aestimaretur. Invocabatur autem nomine x^g ^eovy nam, ut rec- 
tissime observavit Herodotus *): „i9vov ndvxa nQoxeQov ol nilaayoi 
^eotai inevxofisvoi ^ ina>vv(iCriv 8i oidh oivo(M4}c inouvvxo oidevl 
avx&v'\ Paulatim, ut numinis species diversae accuratius indi- 



^) &Y'i^o atldita noifiiiv tvxitot ^a&t Synes. hymn. IX, 83 sqq. 
>) Vid. *F 697 Aesoh. Agam. 1389 sq. 
') Hymn. Orph. IX, 6. 

*) lo. LyduB p. 62 (ed. Boether.). Plnrima optimae notae hisce de rebns collegit 
Roscher „Selene eto." 
6) Herod. II, 62. 



DB CABNEIS. 165 

carentur, nata sunt nomina appellativa, quae cum moz in 
propria abiissent, etiam propriis illis promiscue usi sunt homines. 
Quinimo Lunam Terrae flliam faciebant, ut Aeschylus inoifice 

''AQzefuv slvai ^vyaxtqa JrifitixQog ^), 

Celsae huic deae in montium cacuminibus sedes struebant 
mortales. Thronum e. g. duabus instructum senibus in Ghalces 
insulae vertice invenit Hillerus '); erat dedicatus, ut monet 
inscriptio, lovi et Hecatae. Thronum simili modo in rupibus 
exsculptum sed uni Hecatae dedicatum idem repperit in cul- 
mine Rhodi. De quibus thronis audacius licet egerit Reichel ^), 
prorsus tacerem neque Therae quoque contplures inventos esse 
referrem , nisi Wolters *) docuisset prope templum Carnei Apol- 
Unis a Weilio Therae in insula repertum, plurimas eiusmodi 
sedes in rupibus ezcisas invenisse ezploratores. Qui vero reputat 
Hecaten illam, cui aummo iu monte solia struerentur, fuisse 
deam lunarem, haec autem solia reperiri in insula ubi quam 
maxime vigeret Carnei cultus, is mecum fortasse suspicabitur 
ab ipsis Carnei cultoribus sedes has sublimes esse ezstructas, 
ubi ovibus mactatis placarent numen divinum simulac ad axjii^v 
suam pervenisset. Nam hoc tempore mortalibus 

tiKfitOQ Kal <Sfj fia TitvKxaL 
Cave vero putes haec sacrificia pro veris diebus festis tunc 
fuisse temporis. Pecus enim, cum nullo die edere obliviscatur 
cottidieque in pascua educi velit, aetate pastoricia quin totum 
diem ab opere solito cessarent homines strenuo impediebat 
balatu. Neque opus pastoribus fuit tempore longiore quo vires 
quiete reficerent ezhaustas, utpote qui vitam minime molestam 
et a virium contentione alienam agere solerent. Simplicissimo 
igitur modo colebant deos et inter eos operis sui patronum, 
qui Carnei dei nomine non exiguis sacrificiis fruebatur et hono- 
ribus. Videamus quis ille fuerit et quo modo cum Luna coniungi 
potuerit. 



») Herod. II, 56. «) Arch. Mitt. XVII, 3. 

') Ueber vorhellen. Gotteroalte p. 80. ^) Ath. Mitt. 1896. p. 262 sqq. 



166 DE GARNEI8. 

Exstant apud lexicographos hae glossae: 

naQavm ' x^v alya KqrixBg. 

naga ' ai^ i^fiSQog TIolvQQfiviot. 

KOQVog ' itQo^axov. 

%aQ6g ' PoaKfifia. 

xaQ ' HQO^axov. 
Ab hac radice xa^-v (cf. cor-n-u; x6 %dQvov = i ndQw^, cornu 
Gallorum. Schol. 2: 211) plerique Carnei nomen derivant, neque 
habeo quod iis obiiciam, nisi quod illud nomen minime, ut 
illi fecerunt, interpretandum duco x6v x&u TtdQvmv sive nQopdxmi/ 
&e6v^ sed deum Gornutum, i. e. omnium cornigerorum animalium, 
tam boum quam bidentium, patronum. Quem deum, pro prisci 
consuetudine tempoiis, non specie humana indutum sed animalls 
praeditum forma sibi informabant antiqui homines, e. g. x(»t6|xo^- 
9)01/, qualis in nummis adspicitur delphicis autonomiB arietinum 
exhibens caput. Idem igitur ab origine erat atque 6 KQiOfpoQog 
i. e. deus arietis tcqoxoih^ ornatus, quem posteri — puta Tana- 
graei — appellabant Mercurium Oriophorum et arietem humeris 
gestantem sculpebant ^). 

Hinc intellegimus cur etiam postea nonnullis locis iuxta 
inventi sint xov KaQvslov ac loii KqIov cultus ^, neque nos fugit 
Periegetae verborum sensus interior cum sic scribit: „S Si Koq- 
veiog^ ov OUixav inovofidiovcij xifiag elxsv iv SndQxy xal TtQit/ 
^HQanldSag naxsX^Btv^ i6qvxo 6h iv oUla KqLov xoH SBOxXiovg j 
dvdQbg |uai/T£cog" *). 

Vidimus supra lunam in pastorum religione et cultu locum 
occupasse primarium ; conicimus autem i^v KsQaaq>6Qov ZsJii}vriv^ 
deam cornutam, a deo cornuto non esse seiungendam, et revera 
apud Andaniam, ubi KaQvaalco iv akasi stabant dydkfAaxa KaQvsiov 
Kal ^EQfiov nQM^poQovj reperta est inscriptio, qua nescio quis 
mactare iubetur }i7i6kXmvi KaQvsCm %dnQOv^ ^Ayv& 6iv ^). 

Quid inde sequitur? Hoc opinor, xd KdQvsia fuisse ioQxiqv qua 



») Paus. IX, 22, 1. «) Pau8. IV, 88, 4. 

s) PauB. III, 18, 8. «) Insor. And. 1. 84. 



DB GARNBIS. 167 

numen comibuB praeditum colebatur; deinde, hoc Numen pro 
priscorum hominum opinionibus duplici forma, altera masculina, 
altera feminina, in cultorum mentibus vixisse; denique imagi- 
nem femininam, ut erat mente concepta, iam antiquissimis 
temporibus cum Luna coaluisse. Masculina vero illa multo 
demum post formam abiecit diy^ioyrAaorov , ut dei cuiusdam 
Olympici imaginem indueret. Quod quando et cur sit factum 
infra videbimus; priscis vero. de quibus nunc agimus, tempo- 
ribus nude appellabatur 6 KaQvHog^ neque deerat mythus, qui 
cum dea cornuta afftnitate quadam coniungere eum conabatur. 
In illa certe regione, ubi Carnei sacerdotes eximio utebantur 
honore, Sicyonem dico, nata est Praxilla poetria, quae cecinit 
&i EvQ(OJifig %ccl Jibg sitj 6 KdqvBiog, 



IV. 



Aetatem pastoriciam comitabatur vel secutum est tempus 
quo praevalebat agricultura; cuius labores duriores plus quietis 
poscunt ad vires reficiendas. Agricolae igitur dies festos insti- 
tutos agebant ita, ut operibus soluti genioque indulgentes veram 
ioQxr^v tam vovfiriviuig quam navaskrivoLg celebrarent. Non quod 
lunae numini plus quam pastores debere se arbitrarentur; immo 
minus. Nam cum late vagari desiissent, glebaeque ascripti 
experientia didicissent, sive bonos sive malos fructus ferret 
ager, terrae praesertim naturae id esse tribuendum, ceterorum 
numinum cultus prae Terrae Matris illo nunquam omisso illis 
frigebat. Tamen priscam Lunae reverentiam servabant. luxta 
agnum pastorum ritu in ara deae mactatum, aper dei cornuti 
in honorem cadebat, sed cum omnes menses aeque olim essent 
observati a pastoribus, agricolis ille praesertim in honore erat 
mensis quo largam ex areis vinetisque messem ferebant domum ; 
tempus dico autumnale. 

Quid mirum cantica, saltationes, ludos, quaeque alia mes- 



168 DB GARNBIS. 

sorum, vindemiatorum, opus peractum coronare solent, tunc 
Lunae autumnalibus in festis obtinuisse locum! E. g. in pur 
cherrima Scuti descriptione homerica legimus messores solitos 
fuisse ipsis in agris parare et sumere cenas, ne domum abeundo 
tempusque illic terendo messis horas perderent. Sub arhoribus 
igitur servi mulieresque laborantibus viris navabant operam: 
xi^^vxeg S* andvtv^Bv {fnb d^vt Satx intvovxo^ 
fioiiv d' UQSvaavreg fiiyav &(Aq>€nov^ ai dl yvvaiMg 
Ssinvov iQl^oiatv Xsvx aktpixa n6XX indiXvvov '). 
Ubi vero dee^ant arbores, ponebant umbracula, ut a solis 
ardoribus tutj cenarent honiines, ut vesperam, noctem, ibi 
transigere possent. Sed mazimum commodum umbrae ^ illae 
praebebant cum instabat plenilunium, quo tempore sub divo 
pervigilare more maiorum solebant agricolae. Quin opus esse 
locis talibus ad lunae festum rite celebrandum mox putabant 
iuniores et ei quoque qui nullis messibus occupati navwxiba 
agebant, umbras utpote ludorum cenarumque scenam necessa 
riam naviter instituebant. 

Posterior aetas tam armis quam agriculturae dedita, sed in 
diebus festis servandis tenax, quomodo in Carnea irrepsissent 
umbrae fortasse est oblita, sed nihilo secius in umbris ponen- 
dis perseveravit, donec volventibus annis aliquis ratione my- 
thologica explicare tentavit, qui inter tabernacula et Garnea 
esset nexus. 

Si quis tali modo factum esse negabit, libenter audiam 
quibus argumentis explicationem refutet; at si negabit tali 
modo fleri potuisse, monebo in promptu esse exempla quae 
causam meam tueantur. 

Tres enim in Pentateucho numerantur dies festi, Massoth, 
Kasir, Asiph, vel Pesah, Schabuoth, Sakkoth, quorum secun- 
dum et tertium cohaerere cum agricultura et originem inde 



1) 2 658 sqq. 

') nDiese Festart war bei den Spartanern sehr beliebt; wir finden sie anoh 
bei den Hyakinthien nud Tithenidien; sie ist den agrarischen Festen eigen'* 
Nilsson p. 128. 



DE GABNBI8. 169 

duxisse ezpressis verbis docet Exodus 28:14, 15, 16. Easir 
festum aestatis iritio — quo secari solet triticum — agebant 
ruricolae^); Asiph, cuius Domen cum vindemia cohaeret, cele- 
brabatur autumno: itavd-qful homiDes viDeta iDtrabaDt umbrisque 
sub divo positis uvam legebant. Sed primum quoque festum, 
licet loco laudato dod commemoretur, agricolarum fuisse ioQxiqvj 
effici potest e Deuter. 16:9; tuDC eaim falx hordeo immitte- 
batur. Ritus autem huius diei festi cum ferret, ut hordei spicis 
aliquot Summo Numioi oblatis homiDes quoque spicis leviter 
tostis vesceroDtur *), volvoDtibus saeculis Data est fabella quae 
legitur Exod. 23 . 15, homiDes haDC ob causam &QTotg iSvfiotg uti 
solere, quod cum Aegyptum effUgerent tempus cibi rite praepa- 
raudi iis defuisset. -Mos igitur antiquus cum a posteris dod amplius 
iDtellegebatur, Dova quaesita est ratio qua explicari posset. 

Idem autem de tertio festo die, Asiph, usu veuisse docet 
Levit. 23 : 43. Ubi mori agricolarum vindemiae tempore umbras 
campis iu apertis poDeDdi, ratio subicitur haec: maiores Aegyp- 
tum effugieDtes cum per deserta quaererent viam, Domini iussu 
talibus tabernaculis esse usos. Ramos autem frondescentes ubivis 
potjus quam in desertis abuudare, id minus curabant boni 
interpretes. Quod ad umbrarum ponendarum morem, recordare 
sis imagiuis veDUstae apud lesai. 1:8: ^Sionis filia velut casi- 
cula in vinetis relicta" '). 

Sed de rebus hebraicis hactenus; qui plura velint adeant 
auctorem meum Wellhausen in libro classicis quoque philologis 
utilissimo, Prolegomena zur Isr. Geschichte. 

iMiadsg antiquorum Graecorum in Carneis positae eandem ni 
fallor habent originem atque Israelitarum illa tabernacula frondea. 
Meminimus Demetrii verborum: gOKvdSeg dh oixoi ot toTtot nakovvxai 
anrivaig ix^vxsg naqankriOi,6v xi^ nal ivvia xtt^' ixaatov avdQsg 



Ezod. 34 : 22. 

2) Levitio. 28 : 14. 

') „Die Laaben ein Znbehor des alten Natnrfestes den Lanbhiitten entapreohend 
welohe bei nns auf Maitag, Pfingsten, neben dem Maibaam errichtet warde. Spater 
folgte die Umdeatung in Lagerzelte." Mannhardt Wald- nnd Feldk. II p. 264. 



170 DE GABNEIS. 

6si7tvov6iv'\ Sunt 6Krivaig subsimiles; congruunt igitur prorsus 
cum casiculis de quibus apud lesaiam fit sermo. Plus autem 
docet Pausanias III, 12, 8: gixiQa dh Ix t% ayoQ&g ictlv e^o6og, 
xcr^' rjv Tceitolrital 6q>iCi fi nceXovfiivri Z%iag^ Sv^a xcri vvv iti inxkri' 
oiaiovoi*' (Spartae). Videtur fuisse vahg &oXosi6rig^ qualis Athenis 
fuit ^6Xog illa, ubi prytanes cenabant; forma aedificii antiquis- 
sima Homeri etiam aetate usitata ^). 

Magni quoque momenti glossae ifunt Hesychianae: 

i. V. Uniag: ^i^ &va6tv6Qag xcrl OKrivii a>Qoq)mfAivri xal rb 9oXoet6€g 
6xid6eMV iv & S Jiovvdog %a^ritai %a\ xo TIqvxaveiov*\ 

i. V. &6Xog: „Znov oi IlQvxaveig xai 17 §ovX^ avveicxi&vxo %ccl 
xonog iv & xa ovfinoxMa anevri a%6%eixai'\ 

Cf, Harpocr. i. v. : 96Xog : „ Mfifiwviog iv xexagxy negl Bmfi&v 
yQdq)ei xavrl' 6 6e xonog 8nov iaxi&vxat ol TlQvxaveig Y,aXeixai, ^oXog^ 
{in ivloiv 6e Z%idg^\ 

Denique Hesych. i. v. o^Meia: „aKrivonriyla eaxi 6e xonog iv 
& Ta fiei^QaKia iKa^e^exo'*. Quod ad Carnea fortasse spectat. 

Observarint mecum lectores &6Xov vel 0Kid6a apud lexicogra- 
phos vocari locum, ubi vel epulantur homines vel supellex con- 
vivalis asservatur. Tholus igitur atheniensis et Scias laconica 
non modo ipsam formam servarunt casicularum, ubi vindemia- 
tores capiebant cenam, sed eundem quoque ad usum, nempe 
ad epulandum, tam priscis quam historicis temporibus adhibe- 
bantur. Quod etiam clarius fit glossam Hesychianam amdg: 
71 ava6ev6Qdg propius considerantibus. Quid enim est dva6iv6Qdg? 
Nempe vUis arbustiva, Quid autem magis consentaneum quara 
sub ipsis vitis maritatae foliis densissimis, cum laboribus inter- 
missis famem satiare vellent, solis ardorem effugisse priscos 
vindemiatores? Sic ab ipso deo cuius dona colligebant a nimio 
calore defendebantur. 

Quid quod deus ipse tale sibi refugium quaerebat! Nam, ut 
Hesychius tradidit, OKidg vocabatur etiam „t6 OKid^iLov &oXoei6ig 
iv & 6 Jtovvaog xa^ijrat*'. 

1) X **2. 2xt<ks iam apparet A 39 cf. Leeuwen. Mnem. XXXIV p. II 182. 



DB GARNEIS. 171 

Haec sunt quae de umbris veterum observare velim. Praebetne 
fortasse talis umbrae imaginem vas pictum quod a S. Reinachio 
ita est descriptum ^): «Satyres vendangeant une treille de vigne" ? 
Hensae positae sunt sub pampinis uvis abundantibus ; dum 
absunt agricolae satyri ascenderunt in mensas vitesque fructibus 
sunt orbaturi. 



Supra vidimus in Carneis <ftaipvlo6Q6(iovg (cf. 'd^ofiag G.I.G. 
1387, 1388) iuvenes pampinos manibus tenentes persequi solitos 
fuisse hominem atififiaat TtsQiSi^Bfiivov, quo capto optima quaevis 
urbi augurabantur. £Taq>vlod(f6(ioi illi — quorum nomen satis 
superque indicat Carnea tum demum, cum e vita pastoricia in 
vinitorum transiissent, novis his caerimoniis aucta esse — elige- 
bantur e Carneatidis, quorum fuit officium ut tovg inl tgvyy 
incitarent. Unde statuere licet eum, quem sectarentur, hominem 
nimirum animalis vellere indutum, fuisse daemonem vindemiae 
propitium ^. Nam captus optima quaevis praesagiebat, si vero 
aufugiebat, malum habebatur omen. Deinde cum ex Hesychio 
discamus Dionysum 'EQitpov cognomine adorasse Lacones ^), 
verisimile videtur Dionysum Haedulum, vel potius hominem 
qui huius dei partes agebat, persecutos esse tovg ata(pvkodQ6tiovg ^). 
Sic quatuor habemus numina quarum in Carneis aliquae partes 
erant: Carneum, 2;eAi}i/ijv, X^ovlav (='ExaTijv, rfjv), Dionysum. 
Eodem modo Phlyae in demo attico coniuncti erant Ji^woog^ 
rrj iji/ Meydki^v Sebv dvofid^ovOi, "AQtEfng £eXa0q>6Qog ^). QuartUS 



Bepert. d. Vases peints T. II p. 24. 
*) Gf. Nilsson o. 1. pag. 131 sq. 
') Of. §lQa<ptAtrig Hymn. Hom. 84, 2. 

iQQa<p§(btag Aloaei fr. 90 B*. 
*) Of. Jt6if. K9ttY§iJS; MvAxiov = tQ&yoq, 
*) Paas. I, 81, 4. 



172 D& 0ABNBI8. 

accedebat Apollo, quem item in Carneis partes, neque minimas, 
egisse iam videbimus. Iterum citabo Pausaniam (III, 18, 3) 
sed nunc verbis plenioribus: 

„6 6h KoQVBiog^ 8i/ OUixav inovofid^ovisi^ ttfiag eIxiv iv HndqTjj 
Kocl Ttqlv ^HQaxkslSag Kar6l9€iVy idgvro 6h iv oinla KqIov xov Sso- 
nliovg ivdQog fidvxemg. Kdqvuov dh MitoXXmva JfoQitHci fihv xoig 
TC&6t 6ipsa9ai Ka^iaxriKiv dnb Kdgvov yivog i| AnaQvavlag fiav- 
xsvofiivov 8h i^ jinoXlcnvog ' xovxov ydg xov KdQvov dnonxuvavxog 
Innoxov xov Ovkavxog ivimasv ig xb axgaxonsSov xoig jdmQUvai 
fifjvifAa MnoXXatvog, nal ^lnnoxrig xs i'g>vysv inl x& g>6vm xat 
J(OQisiJ6iv anb xovxov xbv 'A%aQvava fidvxiv Kad^iaxrixsv tldoKsa&ai. 
&kld ydq AaKs6aifiovloig oix oixog 6 Oixixag iaxl Kdqvsiog^ 6 Sh 
iv xov fidvxsmg KqIov xififofisvog Ayai^v Sxi i%6vx(ov xiiv £ndQxriv**. 

Distincte bic Pausanias separat Carneum Oecetam, qui in 
vatis Crii Theoclis filii aedibus habitans ab AchcLeis Laconicae 
dominis antiquissimis colebatur, a Carneo ApoUine deo Dorien- 
sUms sacro, qui simul cum Heraclidis in Peloponnesum ingressus 
ob Carni vatis sui mortem postea a Doriensibus placari solebat. 
Monet nos iterumque monet Pausanias ne Kdgvsiov cognomlne 
OiKsxov appellatum cum KaQvsitp }in6klmvi conftindamus. 

lam statim intellegimus Spartae factam esse ^s&v avyKQaaiVj ^) 
cuius exempla sescenta praebet mythologia antiqua; deum enim 
Apollinem in Carnei daemonis cultum insinuasse se atque ita, 
ut Carnei nomen sibi assumeret festumque postea daemonis 
appellativo indicaretur. Idem evenit Amyclis, ubi deum chtho- 
nium Hyacinthum expulit ApoUo, unde ex illo inde tempore 
invocari solebat Apollo Hyacinthius. Vestigia autem illius inva- 
sionis apud Pausaniam etiam restant, nam „Toi) 6h KqIov'' inquit 
ny^fJi^i^iovari T^ ^vyaxgl 06ci)Q avvxvx^vxsg TcaxdaKonoi x&v Ja>Qii(ov 
aixy xs dq>l%ovxo ig k6yovg^ xat naQa xbv KqIov ik96vxsg 6i6d' 
anovxat xr^v akmaiv xfjg ZndQzrig'* (1.1.). Suum autem Carneum ut 
a novo deo Apolline Carneo Lacones exinde distinguerent, illi 
addiderunt cognomen OUixav^ quod minime significat servumf 



^) Gf. Sohoemann Gr. Alt. II 175. 



DB 0ABNBI8. 178 

sed talem, qui in ipsius familiae sinu obtineat locum, qui ad 
familiam pertineat, non alienigena. Sic Herodotus xic tiKvtc xal 

T^v yvvciiKtt appel]at oMxaq ^). 

Dorienses vero, simulac ipsorum MnoXltov Nofiiog ^ cum 
pastorum prisco numine KaQvslip coaluit, novam invenerunt, qua 
Carnei Apollinis nomen explicarent, rationem. Tradidit enim 
Theopompus, auctor tam Theocriti scholiastae quam Pausaniae, 
Garnum yivog i| MnaQvavlag fiavtevofiivov 6i i^ HTtolXfovog inter- 
fectum esse ab Hippota Phylae filio; hac de causa Apollinem 
Doriensium exercitum pestilentia vexasse, donec vatem Acar- 
nanem placarint sacrificiis, et ab illo inde tempore hunc morem 
in Peloponneso viguisse. 

Perhibuit Wilamowitz Carnum illum Acarnanum esse epony- 
mum, Dorienses autem cum diutius in regione quae Apollini 
sacra esset habitassent, deum Acarnanium secum novam in 
patriam duxisse '). Revera insula quaedam apud Acarnaniam sita 
i^ KaQvog appellabatur ^ , incolae eius oi KdQvioi^ quod nomen 
in memoriam revocat tohg Kqaviovg oppidulum tetrapolidis 
Cephallenicae ^). Repperit autem Pausanias in via qua Sparta 
itur in Arcadiam KQuviov tifisvog iniKXriaiv £tBfifiatiov ^). Exstat 
quoque apud Bekkerum "^): „at€fifiatiatov ' fiifirifia t&v ax^ii&v 
alg inksvaav ot ^HQaKlsiSai tbv fista^h t&v ^ Pimv noQov** ^) atque 
apud Hesychium S. V. atefifiatiatov * „6iKtjl6v ti iv ioQtfj nofinimv 
6aifAovog'* •). Denique docet Schol. Theocr. V, 83 daemones illos 
fuisse: lovem HyriXOQu et Apollinem. Unde apparet tempore 



1) VIII, 106. 

*) Cf. Ap. Bhod. IV, 1218. 

^) Arist. a. Athen p. 26 et 44. Sed cf. Usener Rh. M. LIII860; Ornppe Or. M. 
p. 1281 et 1282 Ann. 1 nhi aliae explicationes. 

*) Steph. Byz. i. v. Cf. Fick Vorgr Ortsn. 185. 

«) Thno. II , 80. 2. 

•) PauB. ni, 20, 9. 

"^) Aneod. I, 806. 

^) Sio. scripsi; traditnm est t6nw. 

') Proposnit O. Mneller legendnm dat/idvoiv. Nilsson: noftn»€ot pro noftnitot 
qnod minns placet. 



174 DE 0ARNEI8. 

historico a Donensibus actam esse iogt^qv quandam nomine 
}iyriTOQlmv ^)j -m qua circumferebatur rcUia, quali maiores suos 
usos esse perhiberent transmittentes sinum Corinthiacum love 
et Apolline ducibus. Fuisse hunc Apollinem t&v Kaqvlm epo 
nymum, eamque ob causam postea in via, qua Spartam petivis- 
sent Dorienses, deo Garneo vel Granio templum erexisse. yulgo 
vero hunc deum &ith tov <ST€fi(iaTialovj quod in pompa eius 
aspiciebatur, esse appellatum STEfifidTiov. Hostiis autem quoniam 
Apollo ille placari solebat, res ut infra videbimus olim in 
Peloponneso minus vulgata et solita, ut novo buic mori sub- 
strueretur fundamentum historicum nata est fabella de Garno 
vate misere interempto sed ab Apolline vindicato. Garnium 
deum facile cum antiquo pastorum deo Garneo coaluisse atque 
inde Apollinem Garneum nasci potuisse, non multis, ut opinor, 
verbis demonstrari opus est. Quinimo avpiQdasmg iUius etiam ex- 
stare vestigia quamvis exigua suspicor, cum apud [Apollodorum] ^) 
lego haec: „i(fdvfi yao avtoig (Doriensibus sinum traiicientibus) 
fAdvTig %(fri0fiovg liymv xra ivd^editovj 8v ivofAiaav ficiyov slvai inl 
kvfii^ ToH CTQaTov 7t(fbg risXonovvfiaitov amaTalfiivov*\ 

Videsne ut Gamus magus (i. e. revera Garneus deus) e Pelo- 
ponneso Doriensibus eat obviam? Intellegisne cur [Apollodori] 
narratio procedat hoc modo: ^toHtov pakmv ixkoi/t/q) ^lnnoTtig 6 
OvlavTog tov Hvtioxov tov ^HQaTikiovg tvxcdv dnixTnvsv'*? cur 
Antiochus transflgatur, magus autem salvus abeat? Nempe deum 
quocum mox ApoUo se erat coniuncturus, cuius nomen sibi 
asciturus erat, illum interficere non licebat Heraclidis Apolline 
duce navigantibus. 

Pergit Pausanias: „t6v (aIv ^lnnoTtiv i(pvyd6evaav'\ cum ApoHinem 
laesisset factusque esset «lAtTijfAwv, atifiog, Facile igitur credimus 
in HytiTOQloig hoc quoque episodion in scena esse peractum et 
fuisse aliquem, qui ^lTrTroTov — i, e. toi) f^ysfiovog — ageret partes. 

Operae nunc est pretium meminisse glossae Hesychianae, 



Vid. Hesych. i. v. 
«) n, 8. 8. 



DE CARNEI8. 175 

quae perperam, ut opinor, hucusque av. d. e&t explicata: „iyfi- 
Tiqg ' 6 UffWfiivog ' arifiog. iv Sh rotg KaqvUoig 6 tsQmfiivog rfjg ^aoi). 
Ttal fi ioQxii 'AyfixoQui'', Culus glossae ultima verba k. -^ I. A. viri 
docti ad unum omnes transtulerunt ad glossam: niyrixmi^ 6 t&v 
yi<pgo8ixrig 9vriX&v riyovfjievog iSQtvg iv Kvngtp'*; necnon sequuntur 
Meursium xrig ^eov mutantem in xoH ^soH; tum explicant: 
„6 Ugmfiivog xoH ^eov est Apollinis sacerdos." 

At cum e scholio ad Theocr. V, 83 appareat Dorienses Pelo- 
ponneBum esse ingressos ducibus Apolline et love >lyrixoQi^ 
iniuria, puto, nomen festi MyrixoQia — quam lopTiJr Dorienses coni- 
ungebant cum Carneis — loco suo moverunt hodierni. Deinde 
velim explicent, qu! sacerdos vocari possit axiiAog ^). Videamus ipsi. 

Quid est ff^cooaat? Explicat Schol. ad Thuc. V, 1: Uqhv ava- 
Ksta^at x^ ^fo^; unde effici licet xbv ieqmfiivov esse tsQhv avd- 
^flfiM xov ^sov^ illum igitur cuius vita numini habebatur sacra, 
hominem piacularem, quales fuerunt g>ag(ia7ioi ot iv SaQyriUoig. 
Sed idem est axifiog^ utpote crimini vero vel flcto cuidam ob- 
noxius. Quare suspicor illum, qui in Agetoriis sustinebat xov 
' Initoxov Toi) xcbv Jmgiimv 'fiyefAovog partes, qui ob Carni caedem 
(pvyag axtiiog i^rikd^ri xrjg xmQag, a Doriensibus voce dorica esse 
appellatum rbv dyrixiqv *). Cuinam autem numini sacer erat? ^Nimi- 
rum Apollinil", exclamat Meursius, „scribamus igitur xov ^tov*\ 
Speciem habet, non nego; sed cum recordor xa KdQvsia proprie 
esse ludum x&v KfQaatpoQmv ^ecov, sub plenilunio actum, ubi 
Luna resplendens, cuinam praecipue honores deberentur, nulli 
non in mentem revocaret, ubi Apollo, ut ita dicam, recederet 
in umbram, equidem coniecturarum in rebus tam ignotis atque 
obscuris minime amantissimus, rogare velim, annon forte 
populus verbisr „6 tegwfiivog xfig ^sov'' brevius significarit homi- 
nem, qui in Hecates lo^^ij) Hippotae ferret personam *). 



Carneoram saoerdos in Inss. semper indioatar nomine l»Q»ijg. 

*) Of. Ztitg HYtitwQ Spartae; Usener Bh. M. LIII p. 859 sq. Nano qnoqne 
Nilsson ^diesen Agetor daohte man sioh dem aasziehenden Heere yoranaohreitend 
wie der Leithammel der Herde", pg. 128. 

') Usener 1. l^ oogitabat de Proserpina. Nilsson, p. 121'. 



176 DE GABNEIS. 

Sed de hisce iam satis. 

Doriensium Apollo, qui ultimus iuxta Lunam, Garneum, 
Ghthoniam, Dionysum locum in Garneis obtinebat, audiebat 
ApoUo CarntMf donec cum Garneo, coaluit, deinde Apollo Cameus 
factus est. Iniuria igitur Bergk *) apud Praxillam poetriam 
Sicyoniam , quae — ut vidimus supra — antiquissimum Achae- 
orum canebat deum, restituendum censuit Kdgvog pro Kdgvsiog, 
Ille autem Apollo diem festum pastoricium — iam ab agricolis 
novis caerimoniis ad Dionysi cultum pertinentibus auctum — 
auxit novo more toi) [kdaxsa&ai tbv ^eov. 

Rectissime Rohdius olim observavit ^) antiquos Achaeos, 
quales depicti sunt apud Homerum, caruisse diebus festis, qui 
germana voce appellari soleant SUhnfeste. Scripsit verba memo- 
ratu dignissima haec: „Die Ausbildung und wtlcherende Aus- 
breitung der in den homerischen Gedichten kaum in den ersten 
leichten Andeutungen sich anktlndigenden VorstelluDgen von 
tlberall drohender Befleckung und deren Beseitigung durch die 
Mittel einer religiOsen Reinigungskunst, ist ein Hauptkennzei- 
chen der angstbeflissenen tlber die Heilmittel des von den Vatern 
ererbten Gultus hinausgreifenden FrOmmigkeit nachhomerischer 
Zeit". Ita est, nam qui homerica aetate quempiam necavit, 
pecunia data omni peccato absolvitur: 

xal f fihv iv Si]fi(p fiivsi ccdzo^i noXX^ dnotiaag. 
Quinimo Theoclymenus, licetTelemacho sacrificanti appropinquet 
q>6vy(ov i^ "AgyBog iivSQa xoraxTac, — nil enim solverat, — prae- 
sentia sua minime inquinat sacriflcium. Primum exemplum 
hominis ob caedem lustrati exstat in opere posthomerico; fuit 
Achilles, qui Thersita interempto ab TJlixe Lesbi lustratur *). 
Quantum aberant haec tempora ab illis, quibus Athenienses) 
caedis ab oMia perpetratae nuntio modo allato, se ipsos esse inqu- 
inatos putabant ^. Lustrationum autem ritus, cum e Greta, 
Epimenidarum patria, ortus esse videatur — Apollinem ipsum 



i) Poet. Lyr. IH» p. 568. *) Payche II p. 61. 

3) Aethiopis, Wagner p. 242. ^) Plat. praeo. ger. XVII p. 814 B. 



DB GABNEIS 177 

Pythone interfecto Tarrhae in Creta ab Garmanore lustratum 
fuisse memorat Pausanias — , Apollinis imprimis religione pro- 
pagatus in maiusque auctus est. Sic in Garnea quoque post Dorien- 
sium reditum mos insinuavit, qui deinde in dies magis invaluit, 
ut ApoUinis iram Garni ob mortem conceptam, qua caede omnes 
maculatos se putarent, certis quibusdam sacriflciis avertere cona- 
rentur; neque iniuria, cum Apollinis ira manifestaretur pestilentia 
aestiva. Hanc ob causam legibus sancitum est ut totus populus 
sacris interesset exercitusque intra fines maneret; tum demum 
Hippotam, q^agiiaKov illum, cui cottannis flnibus interdicebatur, 
omnium Doriensium culpa onustum fugiturum credebant. Epulae 
vero, quibus antiquitus utebantur omneSf umbrae quas maiores 
ponere solebant omnea, non in desuetudinem quidem abierunt, 
sed a Doriensibus ita sunt minutae, ut noveni modo e singulis 
phylis iuvenes {fistQdxia audiunt apud Hesych.) antiquum ser- 
varent morem, neque dubito quin quidquid militare in consue- 
tudines festum agentium irrepserit, Doriensibus sit tribuendum. 
Ceteris fortasse epulae communes parabantur. 

Sed Musarum quoque certamen cum Carneis coniunxerunt 
Dorienses, de quibus merito cecinit Alcman: 

egmt yag avxa t& 6i6d(ftp xh nak&g Kt^aQladHV, 
Tradidit enim Athenaeus ^) : „Tic KoQvsia ytQ&rog ndvjfov Tiqnav 
Sifog vm&^ &g ^KXXdvmog iaxoget Iv xs rotg ififAizQOig KaQVHOvlnatg 
Kal iv rotg KazaXoyd6riv*\ Secundum Eusebium ^ 6 xt^aQfpi&v dy6v 

anno demum 676 a. C. n. est institutus; haud dubie et ante 
huiusmodi fuerunt certamina, sed credo Eusebium rettulisse 
illum annum, quo victor evasit Terpander. 

Primarium autem locum inter carmina solemnia, quae ibi 
audiebantur occupasse videtur elogium Alcestidis amoris Adme- 
tique erga Apollinem hospitalitatis. De Alcestidis quidem elogio 
constat ex Euripidis versibus supra allatis. De Admeto, utidem 
censeamus, his movemur argumentis. Primum inter Praxillae 
TtttQotvta invenitur scolium notissimum: 



>) XIV 686 E. ") Enseb. Chron. I 198. 

VQbthum. 12 



178 DB CARNEI8. 

liifiiqxov loyov^ ixalQe^ fiaOmv xoig iya^oig g>llit' 
tAv Siil&v f inij^ov, yvoig Zxi ShI&v iUyri %cLQig ^). 
Fuit autem, ut vidimus, Praxilla Sicyonia, qua in urbe Garnea 
magno fruebantur honore, cecinitque ipsa deum Garneum. 

Deinde etiam maioris pretii est inscriptio Theraea aetatis 
Romanae, quae in Kaibeli exstat Epig^mm. graec. ^: ,S d&fiog 
i/iptl(fmit nai iuifucce xbv Ug^a MitoXXoivog KaQVfjov Sta yivovg 
"ASfifixov SeonleiSa itaoag i^exag eveKa nal OaipQOCvvag**. Sequuntur 
verba haec: 

ov fiovov rivxofHf^v AaneSaifiovog i% fiaCtXtjmv, 

^vva Sh Sexxalivig Ix nQoyovmv yevofiipf' 
aAim d' jiSfiLfixov xar foov iiXiog^ &g ivofi eaxov, 
el Si Sva leinovxa XQifiKoaxoH Ixeog fie 
SevxXeiSa naxQbg v6ofpi6e fAotQ oXoiqj 
xexXaia &g IlfiXevg &g ngonaxmQ xe 0igfig, 
In eundem Admetum elogium continet altera inscriptio 
Theraea '), quae post idem exordium pergit: 

ei XI ftag Aifiovie^Ci yivog noXioto ^igfixog^ 

el XI nag EiQdxat ^ndfinaCav OlfiaXidatj 
ivdQdaiv iv nQOxigoig %a^aQiixaxoVj o^ fiaCtXfjmv 

naiSeg %al fieyaXav ^aav iii i^avixaV 
xo^Oxo Xax&v "ASfifixog faov ntvvxffxi %al alSoi 
fioiQav ivinXffOev (tyeSavov fii6xov. 
Denique G. I. G. II n. 2467 paulo copiosius de Admeti paren- 
tibus agit titulus hic: „Sev%XeiSag ASfirixov %a\ Nt%6Xa KQiaifitog 
xbv aix&v vtbv 'ASfiffxov An6XX(ovt KaQvei(p'\ Suspicamur igitur 
fuisse gentem Theraeam, in qua per totam antiquitatem xov 
jKa^i/f/ov sacerdotium nomenque Admeti fuerit hereditaria. Prae- 
terea, cum nomen SevnXeiSag statim in mentem nobis revocet 
0eo%Xia xbv Kgiov patrem, apud quem i Ol%ixag Kigveiog Spar- 
tae refugium invenerat, constat hanc gentem ftiisse unam ex 
AchaeiSy Laconicae incolis antiquissimis, antedoriensibus. Gum- 
que Admetus noster a maioribus, qui claro fhierentur in Thes- 



1) Veap. 1288 o. Sohol. «) p. 70 n. 192. •) Ibid. p. 96 n» 191. 



DB CABNBIS. 179 

salia nomine ac fama, se descendere perhibeat, non sine proba- 
bilitate contendemus vetustissimos illos Laconicae incolas, quos 
hucusque Achaeorum indicavimus nomine, fuisse revera gentem 
Thessalicam, fortasse Minyas. Thessalica igitur fuit natio, quae 
navibus suis Graeciae litora legens, tandem in Laconiam 
appulsa condidit coloniam deosque suos importavit. Sic Admetus 
Pheris venit Spartam. 

Nunc intellegimus, cur maritimis praesertim in urbibus Carnei 
inveniatur cultus; cur in Sicyoniam via fortasse terrestri pene- 
traverit e Thessalia, sedibus Minyarum antiquissimis. 

Sed ne celerius agere videamur, Pindari volvamus carmen 
Pythicum quintum, ubi legimus vss. 78 sqq. 

TO f ifibv ytxQvovT &7cb Zndqxug inriQaxov 9iXiog' 

S^BV yBytvvafiivoi 

Tkovxo S^QavSs (p&x€g AlyttSai^ 

ifiol naxiQsg^ oi ^z&v axeQj &llii fioi^d xtg aysv, 

Ttolv^vxov iQavov 

Iv^ev ivadi^afisvoty 

"AnoXXov, x€& 

KaQVTif ^^ 6at>xl asfiCiofisv 

KvQUvag iyaxxifiivav n6Xiv. 
i. e. «meam gloriam omnes e Sparta esse perhibent, unde orti 
Aegidae patres mei non sine deorum auxilio Theram venerunt. 
Nam fatum eos duxit. Thera autem ex insula Gyrenam hoc 
more tralato cenam collaticiam agentes lautis, o Apollo, epulis 
urbem nostram celebramus." % 

Quis hic loquitur? Dissentiunt v. d.; sunt enim — in quorum 
numero signiferum agit Boeckh — qui putent poetam de.se 
ipso facere verba, ut ex Aegidarum gente ortum se essecoram 
omnibus pronuntiet; quibus oblocuti Hermannus et alii verba 
laudata clwrmtis de se ipsis loquentibus impertiunt. Equidem 
nullus dubitans Hermannum sequor. Faciamus enim Aegidam 
fuisse Pindarum, tunc procul dubio fuit ex Aegidis Thebanis. 



^) Of. Lnebbert de Carn. et Aegid. Progr. Bonn. 188S. 



180 DB GABNBIS. 

Sed quomodo Thebanm poterat dicere: „xh d' Ifi6v yuQvovt anb 
Zndqtaq inrigaxov xliog'*? nam licet — ut perhibet Herodo- 
tu8 — Aegidae nonnulli Thebis profecti Spartam petiverint 
indeque Theram et Cyrenam navigarint, Pindaro profecto, euius 
maiores Thebis manserant, id nuUi poterat esse honori. Accedit 

quod qui dicant: „^v9iv ivaSt^dfisvoi igavov KvQdvag noXiv Of^i- 

tofi€v*% nulli alii quam Cyrenae incolae esse possint; neque id 
fugit Boeckhianos, qui ad incitas redacti statuerunt — sed 
parum probabiliter — quo tempore festum Arcesilai in honorem 
ageretur Pindarum Cyrenam visitasse ^). 

Attamen infltiari non possum Pindari uomen, ceteroquin raris- 
simum, tribus inscriptionibus Anaphae in insula Therae vicina 
repertis esse traditum *); fleri igitur potuisse ut Cyrenae quoque 
Pindari afflnes aliquot habitarent. 

Sed missis his contro versiis , licet minime nos doceat poeta 
Aegidas fuisse, qui Thera profecti Carnea transtulerint Cyrenam, 
tamen hanc opinionem nequaquam ut absurdam reicere velim 
(vide verba ifiol naxiQegl). 

Utut id est, credimus Carnei patriam esse quaerendam in 
Boeotia et TheasoMa, quibusin regionibus olim sedebant Minyae ^). 

Nil, credo, obstat quin quomodo rem mihi proponam paucis 
indicem verbis. 

Pheris antiquitus gregum daemon ithyphallicus iuxta Brimo, 
deam Artemidi simillimam, colebatur Daemon autem ille — 
posteri Mercurium vocabant — Brimo e regis inferorum potestate 
ereptam in lucem reduxerat; nam etiam introitus ad Orcum Pheris 
erat, ubi ovibus mactatis animae mortuorum evocari poterant ^). 



^) Gf. Stndniczka Eyreoe p. 76, 77. Oni obloqnitnr Gaspar Essai de Ohrobo- 
logie pindariqne p. 148. 

*) 0. I. G. 2480, b, d. 

') Cf. Grnppe Gr. M. 1493, annot. 8. Nilsson [o. 1. p. 128, qni oalidins hio 
ratiooinatnr. 

<) Oallim. fr. 117. Prop. II, 2, 11. Cic. D. N. D. III 22. Grnppe G. M. 118. 
ann. 2; 1822. ann. 1. 



DB GARNEIS. 181 

ji^ldfig &iu£Xi%og i]S' iddfiaaTog ^) ibi audiebat Admetus; Brimo 
forte MdiiftTov KoQti *). 

Habemus in nucleo non modo Alcestidis fabulam euripideam, 
sed id quoque perspicimus, par illud deorum, Brimo et Mer- 
curium, OsQalg iv TcolvQQiqvoig — ubi regnabat rex 'EvffijAog *) — 
honoratum, revera esse xbv Kqioq>6Qov ^zov et "Aqxsnw KBQaaq>6' 
Qov, vel potius Deum Cornigerum et Deam Cornutam, numina 
igitur KoQVBia, Qua autem veneratione numina illa fruebantur 
inter pastores Peloponnesiacop, eadem in Thessalia afficiebantur 
a Pheraeis. 

Cum vero appareat Alcestin ab heroe quodam Savdx^ erep- 
tam et Brimo a daemone ex inferis in lucem reductam unam 
eandemque esse deam, neque ab Hecate diversam, clarum fit 
nexu interiore Alcestin cum Carneis esse coniunctam, Alcestidis 
laudes Carneorum fuisse partem sacram. 

Admetus autem, qui in mytho antiquissimo iuxta Brimo et 
Mercurium partes agebat haud exigui momenti, in Carneis exuit 
tam daeAcionem quam regem factusque est sacerdoa, imiQixfjg 
x&v ^e&v. Miserrima profecto usus est sorte adfAtixog ille, cuius 
divinitatis memor postea erat nemo, cuius potestatis regiae iv 
naQotvloig modo meminerant hominesl 



i) Hom. I 158. 
') Hesyoh. i. v. 
') Hom. d 768. 



DE EUGAMMONIS CYRENAEI 

TELEGONIA. 



DE EUGAMMONIS CYRENAEI 

TELEGONIA. 



Rampsinitus rex Aegypti cum tantas dlvitias coacervasset 
quantae nuUi post eum contigerunt principi, ut ingentem illam 
vim argenti tutam a praedonibus servaret, cellam lapideam a 
perito architecto aedificari curavit. Hic autem vafer homo parie- 
tem externum ita exstruxit, ut unus lapis facile extrahi posset, 
quo remoto introitus clandestinus in thesaurum regalem pateret. 
Gum in eo esset ut moreretur, duobus flliis aditum secretum 
indicavit, quo prudenter usi reliquam vitam curis vacuam 
degerent, quippe qui essent xafilai r&v puaiXiag %QfiiiciT(ov. Bex 
vero, cum cottidie opes suas imminui videret et quomodo sur- 
ripi possent miraretur, decipulam posuit, qua mox alter frater 
haesit. Qui cum expedire se nequiret, fratrem caput sibi prae 
cidere lussit, ne ipse agnosceretur illumque simul perderet. Quo 
tristi officio functus frater aufugit caput amputatum secum 
portans. Cetera huius historiae ab Herodoto (II, 121) lepide 
narratae cum minus ad rem meam faciant mitto, paucis modo 
verbis de narrationis fine adiectis; nempe regem filiam suam 
uxorem dedisse furi, qui, cum Aegyptii ceteros mortales astutia 
superarent, Aegyptiorum omnium vaferrimus esset repertus. 

Similis narratio invenitur apud Pausaniam (IX, 87, 4 sqq.), 
qui Callippum Orchomenium auctorem adhibuit secundum Ro- 
bertum (Commentat. Momms. 145). Legimus eoim Trophonium 



186 DB EUGAMMONIB TELEGONIA. 

et Agamedem, filioa Ergini regis Orchomeniorum, architectos 
celeberrimos regi vicino Hyrieo thesaurum aedificasse, et eum 
eodemmodo esse depeculatos; tandem Agamedem decipula vel 
aUa quadam machina (ndyag ^ ri nal &lko) captum esse; deinde 
Trophonium prqprio motu fratri caput praecidisse; ne hic igno- 
minia afficeretur ipse vero conscius appareret; quo facto prope 
Lebadeam terra scissa devoratum eum esse. 

Tertium mythum subsimilem tradidit Gharax sacerdos Per- 
gamenus, qui non multo ante Pausaniam sed post Neronem 
vixit. Traduntur enim in Schol. ad Nub. vs. 508 haec: «Aga- 
medes archon StymphaU Arcadiae urbis in matrimonium ducit 
Epicasten, cui filius <fK6uog erat Trophonius. Hic cum vitrico 
thesaurum aedificat regi Elidis Augiae, quem deinde eo quem 
audivimus dolo usi despoliant, comite adhibito Gercyone iuvene ex 
Epicastes et Agamedis iustis nuptiis nato. Sed Daedali auxiliO; 
qui forte ad Augiam deverterat, illaqueatus est Agamedes; 
Trophonius autem mortuo caput desecuit et cum Cercyone fugit 
Orchomenum. Quos cum Augias Daedalo monente persequeretur 
TfQog T^v tmv ai(Accrwv aKkvaiv, Cercyon Athenas evasit, Tropho- 
nius Lebadeam; ubi in spelunca usque ad mortem vixit; mor- 
tuus quasi deus colitur." 

Quid sibi velint verba nQbg x^ z&v aifidziov IxAvtfiv, non 
video; nam Augias, rex spoliatus, non erat is, qui mortemprae- 
donis vindicare deberet vel interemptorem ad piaculum lustran- 
dum cogeret. Offendit quoque plurale atiidzmv; quare propono 
TtQog tiiv zS>v xQti(idt(ov i%6o<Stv, 

Fuit haud dubie eiusmodi fabula, quam insculptam ftiisse 
cratera, qua Polyxenus Augiae nepos Ulixem donavit; legimus 
apud Proclum in Chrestomathia ; sunt verba haec: 

„TriXsyovCag ^tfiUa dvo Etitydfifimvog KvQfivaiov neQii%ovta tdda' 
oi (ivrfitfiQsg iytb tmv TCQoctiKdvtmv ^dntovtai^ Y,al ^06v6aBi)g &v6ag 
Nvfiq)aig slg ^Hktv dnonlst iniansilfdfisvog ta povndXtay xal ^svl- 
^stai naQa IloXv^sva} 6mQov ts Xafi^dvst KQatfJQay oial inl tovtm ta 
nsQl TQoq>mvtov nal jiya(iiq6riv nal Aiyiav" x.t.A. 

E tribus his narrationibus quae prima sit orta atque apud 



DB SUGAMMONIS TELBGONIA. 187 

quem populuni; utrum ez Aeg^rpto in Graeciam sit importata 
an e Graecia profecta late vagans in Aegyptum penetrarit, 
dubia res est et varie varii de ea disputarunt viri docti et 
disputant. Sunt etiam qui orientalis originis indicia in fabula 
Herodotea inveniri perbibeant; historiam enim versuti architecti 
in literis Sanscriticis, apud Turcas, apud Russos esse notam. 
Nos hanc partem quaestionis certis terminis circumscribemus; 
mittimus rogare num e longinquiore fortasse regione sive in 
Aegyptum sive in Graeciam venerit fabula, hoc modo scire 
cupientes sitne per Aegyptum invecta in Graeciam an per Grae- 
ciam in Aegyptum, an — nam tertium quoque datur — simi- 
les in Graecia et in Aegypto notae fuerint narrationes, sive ex 
Oriente et huc et illuc illatae sive in ipsis illis regionibus 
sponte exortae. 

Nam licet libenter concedamus G. 0. Muellero (Orchom. I p. 88), 
nihil obstare-quominus haec fabula origine indogermanica fuerit, 
tamen noji videmus, cur Masperonem ducem sequi recusemus suo 
iure originem aegyptiacam ei tribuentem (Cont. XXXIX sqq.). 
Neque nescimus Steinium Herod. I^ p. 186 annotasse fabellam 
origine non aegyptiacam videri, lepidum enim illum furem 
militibus, qui fratris corpus custodirent; barbam dextram rasisse 
dici, Aegyptios vero barbam non aluisse; sed adversarium ido- 
neum hic invenit A. Wiedemannum (Herodots zweites Buch 
mit sachlichen Erl&uterungen 1890), qui annotavit iam regem 
Amenophim lY milites barbatos habuisse stipendiarios, Libyos 
vero conducticios inde a dynastia XIX^ barbatos in imaginibus 
apparerO; necnon Herodoti tempore hunc morem in exercitu 
Aegyptiorum valuisse. Idem Aegyptologus alla quoque docet, 
quibus uti potest, qui originem Aegyptiacam nostrae fabulae 
defendere studeat. Nam cellae occultae, quales depingit Hero- 
dotus, ibi plurimae sunt repertae, quas intrare nisi lapide 
remoto nemo poterat; vetus quoque textus superest, cuius est 
interpretatio haec: j,Krypta profanis est ignota; qui ianuam 
quaeret non inveniet praeter deorum prophetas." Mos quoque 
obsignandorum locorum, quae inire non licebat, per Aegyptum 



188 DE EUGAMMONIS TELEGONIA. 

erat vulgatus. Fures autem, ut de rege Amasi taceamus, magno 
ibi in honore fuisse vel hinc patet; quod in Aegypto exstitit 
certus ordo praedonum, cui praefectus praeerat, qui bona sur- 
repta possessoribus redderet, si quartam pretii partem furibus 
solvissent. 

Sed hac de re iam satis est; nunc videamus et perpendamus, 
quae ab auctoribus praesertim recentioribus de nostra fabula 
sint prolata. Inter quoS; qui primarium locum occupat, C. 0. 
Mueller sic ratiocinatur (Gesch. Hellen. Stamme u. St. I p. 98) : 
j,antiquissimo tempore colonia Minyarum Orchomeno profecta 
in Triphylia consedit ibique septem urbes occupavit Eleis vici- 
nas nec dubitari potest, quin ab hisce colonis historia de furto 
a Trophonio et Agamede in Hyrimm commisso translata sit in 
Elidis regem Augiam. Quae colonia, cum in Triphylia consederit 
uno alterove saeculo post immigrationem doricam, fabula quo- 
que tunc temporia translata fuerit necesse est; unde sequitur 
hanc narrationem Graecis notam fuisse antequam melius iis 
innotuerit Aegyptus.*' 

Pergit V. d. p. 101: j,statuamus igitur iepidam fabellam 
tunc demum in Aegyptum esse transvectam, cum regio illa 
sub regibus Saiticis graecis moribus imbueretur; cum vero 
semel in annales regios irrepsisset, esse pervulgatam a sacer- 
dotibus interpretibusque qui coram peregrinis Aegypti gloriam 
quoquomodo augere cuperent." Deinde p. 108: ^Psammetichus 
lones stipendiarios in intimam partem imperii duxit, qui pueros 
aegyptios linguam graecam docerent; ex his pueris genus illud 
interpretum est ortum a quibus peregrini m^rthos aegyptios 
acceperunt. Ducentis annis post Herodotus venit in Aegyptum; 
quid mirum si fabellae graecae, quas milites illi discipulos suos 
docuissent, tunc penitus in Aegyptiorum mentes penetrarant atque 
a sacerdotibus bono Herodoto pro meris Aegyptiacissunt venditae." 

Muelleri opinio, quam alii v. d. ^) pro maiore parte sunt 



^) Gntsohmid Philol. X p. 664; Dummler Ann. d. Instit. 1886 p. 180 sqq.; 
Stndniozka Eyrene p. 6; SToronos Gaz. Aroh. 1888 XIV p. 267 sqq. 



DJB KUGAMH0NI8 TELEGONIA. 189 

amplezi, cum ob ipsum auctorem tum ob argumenta, digna 
est quae accuratius perpendatur. Minyarum coloniam Orchomeno 
profectam in Triphylia consedisse docet vel nomen fluvii Minyei 
(A 722), quod Strabo (VIII, 847) probabiliter admodum aMinyis, 
qui ez Orchomeno Minyeio cum Ghloride Nestoris matre in 
Peloponnesum immigrarunt, deducit. Nestoris vero patriam 
fuisse Pylum Triphyliae, nemo negabit, qui in Muelleri libro 
(p. 864) perlegerit disputationem de bello cum Epeisacto, elibro 
undecimo Iliadls noto. Quis, ut unum argumentum afferam, 
credat pecus, quod in Elide coegerant Pylii, una nocte in urbem 
Messeniacam agi potuisse (cf. A 683 sq.)? 

Hi igitur Minyae lepidam narrationem de rege Hyrieo secum e 
patria attulerunt et in Triphylia pro nomine Hyriei illud Augiae 
posuerunt. Esto. Sed cur fecerunt? Cur in Triphylia potius 
volebant narrare, quomodo Augias quam qu! Hyrieus esset 
spoliatus? Nemo non respondebit: quoniam in Elide easdem 
partes adversus eos agebat Augias, quibus Hyrieus in Boeotia 
semper erat functus. Erat enim uterque Minyarum hostis per- 
petuus, hostis opibus abundans. Significare igitur hoc mytho 
volebant Minyae Augiam, licet opibus praevaleret, ingenio certe 
ipsis esse imparem, quemadmodum furtum a Trophonio in 
Hyrieum commissum celebrarat maius ingenium, acriorem saga- 
citatem Orchomeniorum. Nam fabula de Trophonii astutia magis 
reconditum quidem primitus habuerat sensum, sed iuxta hanc 
significationem, quam ipsa naturae phaenomena praebebant, 
inventa est alia, quae populo pedetemptim a mythis physicis 
alienato et ad rationalismum propenso satisfacere posset. Qui 
enim erant architecti illi Orchomenii; quid sibi volebat Hyriei 
illa gaza? Thesauri e cella subterranea protracti proprio sensu 
erant fruges, quas mortales arte ac labore terrae e gremio sibi 
parabant; Trophonius vel Trephonius ab origine erat deus aliquis 
fertilitatis, qui post longam siccitatem, ut pluviam mitteret, ab 
hominibus rite orabatur. Mox Clymenus (i. e. Zsvg KXvfisvog vel 
nsQiKlviABvog) avum eius repraesentabat, ipse Trophonius antiquo 
nomine servato vates fiebat, tertius Agamedes (i. e. sagacissimus) 



190 DE EUGAMMONIS TELEQONIA. 

indolem prudentem tov x^ovlov ^eov indicabat; deinde e dis 
mutati in reges mythicos (ut Amphiaraus ille) a poeta quodam 
seriei regum Orchomeniorum sunt inserti, ut apparet inspecto 
Pausania IX, 37, 4. Narrat enim periegetes regem Orchomenum, 
Minyae filium, progeniem non reliquisse, imperium igUur transisse 
in Clymenum oriundum ex Athama Laphystii rege; postmortem 
vero Trophonii et Agamedis iterum tranmse regnum in novum 
genus ortum e Marte deo. Idem fortasse poeta quartum heroem 
invenit Erginum, patrem Trophonii et Agamedis, nec obscurum 
videtur, quare eum crearit. Qua de re paulo fusius mihi agendum 
est, cum ipsum huius quaestionis cardinem tangat. 

Inde a tempore antiquissimo Trophonius et frater structores 
periti videntur esse habiti; scriptores tamen, qui ante Pausaniam 
vixerunt, mirum de ea re servant silentium. Hymn. Apoll. vs. 296 
legimus quidem: 

Xdtvov oidhv s^tiKS TQoq>mviog rjd* Hyafivjdrig 
vtsig ^EqyLvov^ q>lkoi &d'avdxoiai d^sotciv ^), 
ubi de solo lapideo in ApoUinis Delphici sacro sermo fit, sed 
neque Herodotus, licet duobus locis (I, 46, 12; YIII, 184, 8) 
oraculum Trophonii cemmemoret, licet uberrimus sit in narra- 
tione de thesauro Rhampsiniti, quae homini vel maxime oblivioso 
historiam de architecto Trophonio in memoriam revocare deberet, 
neque tragici ullum verbum de hac Trophonii Agamedisque 
peritia dicunt. Euripides tantummodo loquitur (lon. vs. 800) 
de ariKotg TQoqxovlov^ i. e. de sacro loco. Comici quoque, qui 
vehementer in vanitatem huius superstitionis invecti sunt ^, de 
arte aedificandi oidiva Xoyov. Suspiceris fere totam antiquitatem 
versuum Apollinis Hymni fuisse oblitam usque ad scholiastam, 
qui Nub. 608 observat: „(Tp. xal }4.) rbv iv Jelfpolg yinokXfovog 
vabv TjQyokoipYiaav'', Dixeris Trophonum Graecis Periclis aetatis 
merum vatem fuisse, quinimo audacius conieceris versus lau- 



^) Of. Allen-Sikes The hom. Hymns ad loo. 

') Vid. ap. Meinekinm fragm. Oratini, Oephie>odori , Alexidis, Menandri s. v. 
Trophonins. 



DB BUGAMMONIS TELEGONIA. 191 

datos sero in hymnum esse illatos vel totam hymni partem, 
quae de deo pjrthico agat, Cynaetho {Kvvcci(^og Xtog^ og rhv flg 
jijtolXmva yeyQaniiivov ^fivov Xiysxai mjioir^iUvai Schol. Pind. 
Nera. II, 2) esse recentiorem *). Sed Pindarus secundum scho- 
lium quoddam recentiore tempore inventum tantam audaciam repel- 
lit. Scripsit enim Rohdius in Philologo XXXV p. 199 haec: ;,Im 
Godex Palatinus 78 der vaticanischen bibliothek findet sich zu 
Lucians Dial. Mort. III zuerst ein Scholion, welches mit Schol. G. 
bei Reitz I, p. 888, 11 tnbereinstimmt. Dann heisst es aber im 
Palatinus weiter: xo^xov yaq xhv Tgoqxovtov Kal xhv akXov (ecquid 
Kal xbv Myaiifldi^v?) iiiiivtixai IIlvdaQog iv r^ &8fj x&v *I<s9iiiovNi&v 
x^ slg Ka<S(ivXov ^P6Siov nvxxriv iaxoQet 6h oiixmg' 6 d' i&iXmv xe 
%a\ dvvdfisvog &pQa na6%Hv xav Myafiiqdsi TQog^mvUp ^' inaxafioXov 
Cvfi^ovXtav XapmV 6 6h t^v nBQi xaHxa q>qd6iv ^vvxd^ag Xiysi 
oOxmg cetera desunt." 

Optimo iure Rohdius observavit verba 5 8^ if^iXmv — ilajSoSv 
ipsius Pindari fuisse, confert autem Plutarchi verba in Gons. 
ad Apoll. 14 : ^Ttal tisqI }iyaiiiqdovg 8h %al TQoqxovlov q>fi6l Iliv- 
8aQog^ xhv vemv xhv iv JeX(polg olno8o(iriCavxag alxetv naQa xov 
}in6XXmvog iu<S^6v' xhv d' aixolg inayyelXa^^ai elg Sp86iitiv fifiiQav 
&no8<i<seiVj iv xo<sovx<p 8* ei<u%et<s^ai naQaKeXevCaC^ai ^ xovg 8h^ 
noiri<Savxag xh nQO<Sxa%^lvy xfj JjSdofij^ vvkxI KaxaKOifirid^ivxag xeXev- 
x^aar. (Cf. Oic. Tusc. I, 47, 114). 

Apparet igitur Pindaro fabulam de primo Apollinis Delphici 
templo vel adyto a fratribus Trophonio Agamedeque constructo 
fuisse notam, sive ex hymno, sive ex ampliore mytho; apparet 
eundem poetam hunc mythum cecinisse in oda Isthmiaca, non 
ut putabat Bergk Lyr. p. 296 in Sgrivoig. Sed oda illa parum, 
quantum quidem scimus, profuit Trophonii famae; certe Euri- 
pides, qui in lone Delphicum templum fuse describit, de Tro- 
phonii opera in eo condendo allata plane silet, licet Tro- 
phonium vcUem ter (vs. 800, 393, 406) in ea fabula nominet. 



^) Vid. Die Homerisohen Hymnen Gemoll p. 114: „Oder soUte der sogenannte 
pythisohe Hymnas erst naoh Thnoydides fallen?** 



192 D£ BUGAMMONIS TELSGONIA. 

Primi qui post Pindarum in literis superstitibus nomina ambo- 
rum Orchomeniorum cum sacro ApoUinis coniunxerunt hymnique 
versus in memoriam revocarunt, sunt scholiasta Alexandrinus 
in Aristophanem, Strabo (IX, 421), Plutarchus 1.1., Pausanias 
(X, 5, 13), Steph. Byz. s. v. dtlfpol; admodum igitur seri 
auctores. 

Sed fama deorum architectorum licet Herodoti Platonisque 
temporibus in tenebras recessisse videatur, floruit ante Pindarum , 
non tamen per totam Gh-aeciam, sed in vallibus ^bsconditis 
Boeotiae, in Arcadiae loco remoto montibusque saepto. Thebis 
exstabat Amphitryonis domus cum Alcmenes thalamo, quem 
inoirics TQoq>mviog rj8' Myafiridrig (Paus. IX, 11, 1); in vicinia 
Mantineae Ilocsid&vog icxi toH tnnlov xo Uqov^ quod ^iyafirjdijg 
Xiyovxm %cil Tqoq>aiViog noiijcaij 6qv&v ^vXa ioyaaafisvot xorl agfjio- 
aavxsg ngbg akXriXa (Paus. VIII, 10, 2); antiquissimum igitur 
exemplum delubri e trabibus confecti, quod Hadriani cura novo 
templo lapideo circumdatum seris saeculis speciem praebuit 
vetustissimae aedificandi artis. 

Quae fama Trophonio unde venerit, quis dixerit; fortasse 
originera duxite singulari structura speluncae, quam deus Leba- 
deae non modo habitasse, sed etiam construxisse dicebatur. 
Nam subterranearum praesertim cellarum aedificandarum peritus 
esse ferebatur ^). Utut id est — et nunc tandem ad propositum 
revertimur — nomen 'Egylvov utpote ab igyov derivatum tunc 
demum cum Trophonio coniunctum et seriei regum Orchome- 
niorum insertum esse videtur, cum Trophonius iam vulgo ut 
architectus celebraretur. Tunc Daedali cum iis coniunctum est 
nomen, quem prope antrum Lebadeae statuam posuisse — 
priscae religionis documentum — apud Pausaniam (IX, 89, 8) 
legiraus. 

Observaviraus deum frugum altorem *) praeditum fuisse arte 



') Of. Dioscnros, tam ob artem aedificandi qnam ob illam vaticinandi. 

^) tQicpaiv. Memoriam hnins dei servat Pansanias IX, 40; 1: cnm enim Boeotia 
din plnWa oarnisset et incolae Apollinem remedinm rogarent, ngoaita^av ij nv9la 
rtOQit TQOtptbnov ig J$(idt6aiav iX9o€atv tvgiaifat naga ixtlvov tb Xafta. 



OE BUaAMMONIS TELBGONIA. 108 

! 
! 

futura praedicendi incitatum vi illa terrae quae Pythiae quoque 
mentem divino afQatu concitabat ^). Nam sicut ceteri dii chthonii 
oracula edebant vel potius sopitis insusurrabant, sic Delphis 
ipsis ante ApoUinis adventum fuit fiavxelov x^oviovy quod | 

noiKilovwxog olvombg dqdKmv 

a7U€Q& KatdxalKog BigyvlXo) 6dq>va 

y&g mldQiov rigag &iiq>eitB ^. 
Trophonii autem oraculum mansit quod initio fuerat ac per 
omnia saecula incuhatione futura praesagiebat , Apollinis vero 
sacrum Dionysi cultum ecstaticum in se recepit et responsa 
dabat vigilafitibus per sacerdotem instinctu divino furentem '). 
Admirationem certe movet constantia Trophonii ciiltus; nam 
fuerat aequalis illius Aesculapii, quem Thessali Triccae locis 
subterraneis implorabant, saeculo autem Hadriani immutatus 
imminutus etiam apud Graecos et barbaros vixit floruitque *). 
Agamedem autem et Trophonium heroes factos et ob artem 
aedificandi apud Orchomenios celebratos a Minyis in Triphylia 
quoque esse cultos, nihil obstat quominus credamus. Atque hanc 
quoque ob causam cum Augiae nomine in nota fabula coniunctos 
eos esse arbitror, ut illustraretur Minyarum ingenium magis 
acutum, quo invisus ille Augias lepidissime esset fraudatus et 
ludificatus. Quae enim alia causa Minyas permovere potuit, ut 
nomen Hyriei cum Augiae mutarent? At Agamedes et Tropho- 
nius illi, qui Augiam deceperunt et heroes Orchomenii, qui 
dduserunt Hyrieum^ idem non fuerunt! Teste enim Charace ^) 
liyafirjdfig uqxwv JStvfiq^rilov zilg JiQKadlag iydfiei ^EniKdGXTiv^ 



*) Cioero, de DiTin. I § 88. 

*) Iphig. Taur. 1246. 

3) Cf. Rohdinm Psyohe II 69. 

^) Neqae oomicornm inseotationes ad vim haias religionis minaendam qaidqaam 
yalaisse, neqae Dicaearohi xatA/iaair tlg TQoqmviov eias aactoritati nocaieBe, docet 
G. 0. Maeller Orch. I p. 161, qai laadat oraoala data de exita pagnae Leactricae, 
de morte Philippi, de yiotoriis Sollae; neonon oommemorat lados pablicos aetate 
Hadriani Lebadeae habitos, et oracala de oiyitate romana, qaae Eatyohides in 
anam yolamen oolleota a Tr. aooepisse dioebatar. 

') Sohol. Nab. 608. 

YtlBTHXIM. 13 



194 DE BUGAMMONIS TELEOONIA. 

^g natg ^v TQoq>toviog 6K6ziog, oixot iv "HkiSi Tafimov xqv~ 
6oiiv{?) xarsaKS^ia^av Aiytla — inlznxov x&v xQfifidxmv &iia Ksq- 
Kv6vty ^g ^v yviq6iog Myafitidovg nal ^EmKciaxtig vi6g. Agamedes 
igitur Stymphdlius cum privigno Trophonio et Cercyone scelus 
commiserunt. Quid autem Minyis cum rege Stymphali, urbis procul 
a Triphylia in Arcadiae parte orientali sitae? Quid Minyis cum 
Trophonio illo non legitimo coniugio ortof Haud enim verisimile vide- 
tur Minyas Tripht/liam incolentes finxisse mythum in quo Stym- 
phcUim rex, alienae igitur gentis homo e regione quam maxime 
remota, regi Elidis thesaurum aediflcasse diceretur. Nam quocon- 
silio mum Trophonium cum filio spurio obscurae cuiusdam reginae, 
Agamedem mum cum ignoto rege urbis procul absconditae mutas- 
sent? Gloria autem quanam Minyae poterant aflftci, si Arcas quidam 
Eleum spoliaret? Immo hae mutationes, mentio Daedali forte 
fortuna apud Augiam degentis, produnt seriorem fiv^onoi^ov. 

Quis autem fuerit ille dubium esse non potest, cum ex 
Proclo constet Eugammonem Gyrenaeum in Telegonia hanc 
fabulam Augiae tractasse; ab hoc, opinor, Gharax postea materiam 
suam mutuatus est. Antequam vero efficere conemur, unde 
Eugammon argumentum petierit et cur Gyrenae potissimum 
Trophonii historia sit tractata, praemittendam puto aliam obser- 
vationem de Psammetichi stipendiariis, quos mythum Graecum 
in Aegyptum introduxisse et divulgasse perhibet Muellerus. 
Narrat enim Herodotus II, 1 54 : „xoici 61 "laxti nal xousi Kaqal 
xotat avyiiaxsQya<Safiivoi6t aix& 6 Wafifi^t^og 6l6m6t xmQOvg ivotn^- 
6at — xal 6ii xofi 7fat6ag naQi^aXs aixot6t Alyvnxiovg xi^v ^EXXd6a 
yX&66av i%6t6d6%s6f^aC\ Regnavit hic rex ab anno 664o usque ad 
610°^ a. C. n. ; stipendiarii eius lones et Cares documentum 
reliquerunt in colossis apud Abu Simbel positis ^). Aptos igitur 
fuisse hos milites, qui ludimagistrorum vice fungerentur, nemo 
negabit, nam lonice loquebantur itemque arte legendi et scri- 
bendi valebant. Addit vero Muellerus: „mythos quoque Graecos 
martiales i]los magistros docuisse", quod licet negare nolim 



^) De aetate vid. A. Eirchhoff Stnd. z. Gesoh. des Griech. Alph.^ p. 87. 



OB EUGAMMONIS TELBGONIA. 195 

c 

tamen caute accipiendum est, cum de fabulis mediae Graeciae 
num notum quid habuerint hi milites, valde dubitemus. Yali- 
diora sunt, quae de afflnitate Augiae cum Hyrieo protulit. Ob- 
servat enim roatrem Augiae H^rrminen ftiisse filiam Nyctei, 
qui ipse Hyrieo patre uteretur; deinde ezclamat: «Was kann 
offenbarer sein, als dass zwischen den Sagen von dem Schatze 
des Hyrieus und dem des Augeias ein tieferer und in alter 
Stammverwandschaft begrtlndeter Zusammenhang statt flnde." 
Quae afflnitas licet non apud antiquiorem auctorem, sed in 
scholio ad Apoll. Rhod. I 172 referatur, nimiam vim huic 
argumento tribuisse Muellerus non videtur. 

Sunt qui concedant fabulam de Hyriei thesauro spoliato a 
Minyis Triphyliae colonis in Augiam fuisse translatum necnon 
novam viam quaesierint, qua fabulae traiationem e Triphylia in 
Cyrenen atque inde in Aegyptum satis apte explicare possent. 
Legimus apud Studniczkam ^) in libro de urbe Cyrene condita: 
^Ein deutlicher Zug peloponnesischen Einflusses (sc. in historia 
tradita de urbis Cyrenes origine) ist es auch, wenn in der 
Telegonie des Eugammon die altminysche Sage vom Schatz- 
raube des Trophonios und Agamedes nicht auf das Schatz- 
haus des Hyrieus, sondern auf das des Augeias bezogen 
wird. Das hat seine Befremdlichkeit verloren, nachdem Svoro- 
nos (Gaz. Arch. 1888 XIV p. 257 sqq.) uns belehrt hat, wie 
ein gut StUck der von Eugammon verarbeiteten Odysseus-sage 
in Arkadidn heimisch war, und zwar gerade in Mantinea, 
woher sich die Kyrenaer eine (Jeneration spater ihren (Jesetz- 
geber Demonax und wohl auch den Zeus Lykaios holten." 
Videamus ipsi, rem paulo altius repetentes. 

;,Procos cum interfeceris, inquit Tiresias ad Ulixem (X 119 
sqq.), remo sumto terram perlustra, donec veneris ad eos, qui- 
bus mare, naves, remi plane sint ignota. Dabo tibi certum 
indicium, nam simulac viator aliquis dixeritventilabrum humero 



^) Eyreae eine altgriechisohe Gottin 1890 p. 120. 



196 DS BUGAMMONIS TELEGOHIA. 

te gestare, statim remum in terra infige, suovetaurilia Neptuno 
offer ac domum redi, fM omnibm diis immortalibiis qui codum 
incolufU sacra facias'\ 

In Telegoniae autem parte priore — nam Proclo teste erat 
divisa in libros duos — legimus haec: ^rrocis interfectis 
^0iv66Bhq ^vCag Nvfiq>aig sig ^Hliv anonln ini^%sfl>6(Uvog ta fiov- 
ndlia %al ^svlflixat naqa IloXv^ivm 6&qov ts lafifidvH %QaxilQa nuxl 
inl Tovxm xa nsql TQOfpmviov %ai MyafifjStiv %ai Aiytiav. Insixa 
sig ^l^dxfiv xaxanXsvCagj xag inb TsiQsalov ^ti^sicug 
xsXst ^vtf/ag" i, e.: ^Deinde Ithacam reversus sacra facit, 
quae coelicolis offerre Tiresias eum iusserat." 

„Quando vero", rogat Svoronos, ^domum redire et sacrificare 
debebat? Scilicet, cum hominem invenisset, qui rerum mariti- 
marum prorsus esset ignarus. Quare si iam nunc Ithacam reverti 
et sacra ibi facere potest, necesse est in Peloponneso hominem 
illum invenerit." 

Telegoniae igitur priorem partem sic compositam fuisse Svo- 
ronos probare studet: «Ulixes procis interfectis Nymphisque 
placatis navigat in Elidem, ut armenta sua inspiciat; a rege 
Polyxeno, qui crateram ei dono dat, comiter exceptus, denuo 
navem ascendit, ut Lebadea^ Trophonium consulat, ubinam ter- 
rarum hominem rerum maritimarum ignarum inventurus sit. 
Trophonii iussu in Arcadiam ad Agamedera Stymphali regem 
rsversus, invenit ibi hominem quaesitum ; Neptuno sacrificat, dein 
Ithacam redit, sed in itinere apud Augiam devertitur. Post haec 
Tiresiae monitorum bene memor, omnibus diis sacrificia offert'*. 

Ad hanc explicationem stabiliendam affert v. d. nummum 
quendam Mantineae, cuius imaginem interpretari numismatici 
hucusque frustra tentarant. Percy-Qardner *) autem sic eum 
describit: ,^male figure, bearded, wearing pileus, short chiton 
girt up and boots with long ends turned up, holds in eather hand 
javelin. Described as a fisherman by Imhoof % This description 



^) Catal. Greek Goins Pelop. p. 184, 6. Exstat exemplar hains nammi Hagae 
Comitis in pnlohra collectione Bibliotheoae Begiae. 
') Monnaies Greoqnes p. 201. 



OS EUGAMMONIS T£LBGONIA. 197 

cannot be considered as satisfactory, but a better ezplanation is 
not yet found/* 

Svoronos vero asseverat hominem, qui in nummo cernitur 
esse Ulizem; vestem insolitam indicio esse heroem modo in 
Trophonii antrum descendisse, %eKoa(ifi(iivov Uq& ^i^^axi^)] id 
quod sinistra manu teneat non telum esse sed remum, quem 
magna vi in terra inflgat; calceos denique recurvos esse imxm- 
qUiq illas %qvim6uq, quarum Pausanias IX, 89, 8 mentionem 
faciat. Observat deinde Epaminondam ante pugnam Leuctri- 
cam in concionem militum introduxisse virum &nh Tqmq>ovLov 
nqo6fpAtmg ivaPsPfptota , qui diceret, 3rt vUviv di6m6i 6 ^ebg toig 
oQxovct Tfjg ^c^x^g *). Mantineenses igitur, cum Lacedaemonii ad 
Leuctra essent profligati et ipsorum urbs denuo aediflcaretur, 
haud dubie novum nummum cudisse, in quo gratos se Tro- 
phonio signiflcarent. Hanc ob rem in nummo imaginem Ulixis 
videri expressam, qui et ipse — ut a maioribus accepissent — 
antiquitus eodem deo monente In Arcadiam venisset. 

Specie huius disputationis abreptus Studniczka 1. 1. pronun- 
tiat: ySvoronos nos docuU IJlixis iter in Peloponnesum (et cum 
eo historiam Augiae, priorem igitur Telegoniae partem) per 
Peloponnesum divulgatum ac praecipue Mantineensibus notum 
fuisse." Ex Herodoto autem (IV, 161) cum appareat commer- 
cium fuisse inter Cyrenaeos et Mantineenses, inventam esse 
viam, qua fabula de rege Augia in urbem Cyrenen atque inde in 
Aegyptum translata fuerit, v. d. credit. 

Sed multa obstant, quominus huic argumentationi fldem 
habeam. Nam quod Ulixes perhibetur ad Trophonium iter 
fecisse, in Arcadiam rediisse, commoratus esse apud Agamedem 
Stymphali regem et apud Augiam Eleum — dudum opinor 
vita functum, quippe cuius gener Molius a Nestore adolescente 
interfectus esset — ea omnia provenerunt ex infelici inter- 



^) Cf. Snid. 8. Y. TQo<pdinnos. 

*) Diod. Sio. XV, 68; Polyaen. Strat. n, 3, 8. 



198 DS EUG^MMONIS TELEGONIA. 

pretatione Procli verborum male distractorum. Verba enim 
„Kal ^evCistai naQa IloXv^iva) d&QOV re XafipdvH yiQaxfiQa xai ini 
xovxm xa TtBQi TQoqxoviov xai }iyttf».ri6f^v xai Aiyiav^^ 
vertit Svoronos : „ Ulixes hospitio Polyxeni utitur, crateram ab eo 
dono accipit, deinde sequuntur (scil. in Telegonia) Uinera herois 
ad Trophonium, ad Agamedem:' Quidni vero significent: ^Ulixes 
accipit crateram, deinde sequitur in Telegonia narratio de Tro- 
phonii dolis, qualem ab aliquo Den^odoco Polyxeni in regia can- 
tatam esse fingit poeta". *) Quod si verum videtur, discimus e Procli 
verbis, in priore Telegoniae parte fuisse haec: „proci sepulcro 
conduntur, sacrificat Ulixes Nymphis, in Elidem proficiscitur ad 
armenta sua visenda, hospitio excipitur a Polyxeno rege, qui 
Eleorum ad Troiam dux fuerat, dono accipit crateram, audU TiO' 
phonii fabulam; denique revertitur Ithacam, ubi Tiresiae mandata 
exsecutus omnibus caelicolis sacrificat." Plura equidem ex Procli 
verbis efflcere nequeo; nil ibi invenitur de Ulixis in Arcadiam 
itinere, nil de navigatione ad Trophonium. Concidit igitur maior 
pars explicationis, quam Svoronos de nummo Mantineensi prae- 
buit. Nam ut explicet, cur potissimum TJlixes in nummo illo sit 
depictus, e Telegonia efflcit Ulixem iter in Arcadiam ad regem 
Stymphali fecisse; porro, ut vestis insolitae, qua homunculus in 
numrao est indutus, rationem reddat, ex eadem Telegonia pro 
bare studet, Ulixem ad Trophonium profectum esse atque sacra 
veste amictum *) in Arcadiam venisse. Sed, cumiamsatisconstet 
Ulixem neque Trophonium consuluisse neque inde rediisse in 
Arcadiam, fulcra quibus Svoroni explicatio nititur concidunt. 
Nummus laudatus imaginem praebet obscuram, mira veste, 
calceis insolitis, capitis tegumine extraordinario ornatam, quae 



^) Apollodori fragmenta Sabbaitica et Vatioana (vid. ed. Wagn. Bilcheler Mas. 
Bhen. Vol. XLVI p. 161 — 192), cnm iter in Eiidem non contineant, hac de qnaes- 
tione nil nos dooere possunt. Ininria igitnr E. Meyer (Hermes XXX p. 260) haec 
fragmenta testes in indioiam vooavit. 

') Pans. IX 39, 8: „tmviatg tbv xtr&va iTtt^caa»§ig" i. e. vestes taeniis dnciat non 
Baooinctas indnebantnr Trophonium aditnri; qnare Max. Tyr. diss. 14, 2 loqoitar 
de 696vvi nodriQtt. Vid. Denbner de Incabatione p. 25. 



D£ BUGAMMOlilS TSLS60NIA. 199 

sine temeritate pro Ulize accipi nequit *). Neque satis intellego, 
quid Mantineensibus quarti saeculi cum Ulixe esse potuerit; 
cur eum potissimum post urbem restitutam nummis suis 
insculpsisse credantur, et praesertim tali veste indutum; nam, 
ut vidimus, episodium de pugna Leuctrica oidiv nQbg^OSv^cia. Ad 
quam rem explicandam minime sufQciunt, quae refert Pausanias, 
sepulcrum Penelopes Mantineae fuisse^), Ulixem autem aliquando 
Pheneum venisse et Aseae templum Minervae ac Neptuno sospi- 
tatoribus condidisse '). Nam Ulixem in Arcadia ut alibi notum 
fuisse non nego. Sed non fuit, si quid video, Augiae fabula ab 
initio coniuncta cum Ulixis erroribus ; sero demum tempore nexu 
laxiore cum Uiixe est coniuncta et ab eo quidem, qui primus 



^) Ininria Peroy-Gardner veetem nancnpat „8hort-ohiton girt np"; est minime 
lumea tueeineta, sed formam praebet illins yestimenti, qnod saltatrioes nostrae io 
theatris gemnt. Caloei vero iie sant Bnbsimiles, qnos Cioero De Nat. Deor. I, 29 
repandot Tooat. (Vid. Ch^rnei). Bemnm nnm sinistra teneat valde dnbito. Cf. Langinm 
in libro qni insoribitnr „Von Bom naoh Sardes", p. 188 de Demetrio dnoe sno ita lo- 
qnentem : „Bin breitrandiger Strohhnt diente ihm ale Eopfbedeoknng, wahrend er im 
fibrigen die kleidsame Traoht der Aibanesen, die Nationaltracht der Neugriechen 
tmg : eine dioke Banernweste fiber dem weitarmligen weissen Hemd , enganliegende 
Hosen nnd Sohnabelschnhe. Ein mehrsohiohtiger Ledergnrtel nmschlosz wnlstig 
wie ein Eammet seine Huften; nnter diesem hing ein feingefalteted, weissleinenes 
Bdokohen, die Fnstanella der Grieohen, zierlioh wie das kleid einer Ballettense 
bis aaf die Eniee herabwallend." 

*) Vni 13, 9. — E. Meyer Hermes XXX p. 264: „Die Heimath Penelopes ist 
Ja naoh der Sage zwar niobt ArkadiSn, aber das benachbarte von Arkadisohen 
Cnlten nnd Mythen stark dnrohsetzte Lakonien. In Sparta ist sie geboren, hier 
lebt ihr Vater Ikarios, hier freit sie Odyssens (Pans. III, 12, 1 — 4) In nnserer 
Odyssea ist das verdnnkelt, sie nenot zwar Penelopes Vater Ikarios oft genng , 
aber wo seine Heimath ist sagt sie nicht, oder vielmehr, sie denkt sioh ihre 
Eltern anf Ithaka wohnend. Daran haben denn anoh sohon die Alten Anstoss 
genommen; sie wnndern sioh dass Telemaoh in Sparta seinen GrogBvater Ikarios 
nnd seinen Oheim nioht besnoht, dass Enmaens ^ 68 der Helena, der Base seiner 
Herrin flnoht." 

') VIII, 44, 4. — E. Meyer p. 268: „In Arkadien besteht uberall derPoseidon- 
cnlt in voller Blfithe. Dass ist so anffallend, dass es anf die Vermntnng fuhrt, 
der Arkadisohe Poseidon, der rossgestaltige Gott der Stiere nnd Pferde, der 
Gemahl der Erdgdttin, sei nrsprunglioh nioht, oder wenigstens nioht aas- 
sohlieszlioh , der Meergott gewesen." Ita est. 



200 OE BUGAMMONIS TELEGONIA. 

Ulixis in Elidem iter fusius tractavit. Is ftiit Eugammon, poeta 
ut videbimus minime ditis ingenii, sed qui Homerum suum 
cognorat. Eugammon enim Cyrenaicus bene memor Ulixis ver- 
borum ad Penelopen i^ 864 sqq.: 

nzrifiara (ihv^ xd fioi ^6xi KOfiiiifiBv iv fieyaQOiCi^ 
fAi^la d' a fioi fivriat^Qsg imqtplaXoi naxinBiqav^ 
noXXa fABv aixog iym Xrilacofiai^ aXXa ^' ji%ai>ol 
d(&<Sov<S* slg 3 xe Jtdvxag ivmXriCtia^iv iitavXovg^ 
nec oblitus Noemonem d 635 sq. inter procos dixisse: 

XQ^l^ ^' if^h yiyvExai aixr^g (navis) 
"HXtd* "ig siQvxoQOv ^ia^rjfASvaij sv9a fAOi Vnnoi 
dmSsKa ^rjXsiat %,xX. ^) 
hoc iter Ulixis in Elidem cecinit ^), praemissis precationibus ad 
Nymphas, quas heros spoponderat v 356—360, adiecto hospitio 
Polyxeni Eleorum ducis e catalogo (B 615—624) noti. Simul 
adiunxit descriptionem craterae, quam Polyxenum Ulixi dono 
dedisse finxit, ut Menelaus Telemacho 6 616 sqq. offert x^ijtij^a 
xsxvyfAivov J^sgyov ^Hrpalaxoio. Inserto vero carmini, quod cantat 
poeta aulicus, argumentum selegit furtum Augiae thesauri a 
Trophonio cum fratre commissum. Immensae opes Augiae ex 
armentis praesertim agrisque constantes apud omnes Graecos 
inde ab Homeri temporibus {A 698) erant notae, labore quoque 
Herculis in stabulis Augiae purgandis consumpto ubique divitiae 
Elidis regis inclaruerant. Cui rei accedit, quod iam apud Home- 
rum nomen Agamedis cum Augiae nomine fuit coniunctum; 
nam filia celeberrimi regis ibi audit „Agamede*'; quinimo ut 
ultima dubitatio tollatur, ne patria quidem regis Agamedis, 
Augiae inimici, diu erat quaerenda, cum Stymphali in urbe 
Arcadiae Agamedis nomen in serie regum appareret. Huic 
autem nulla opera Trophonius filius 6%6xioq adiungi poterat. 
Quid mirum igitur in urbe Cyrene, quae commercium cum Pelo- 
ponneso habebat, poetam tale episodium composuisse, cuius 
vestigia servavit Charax? Adhibebat in componendo fabellas in 



1) Cf. o 426. 2) cf. Paus. VII, 14, 4. 



DS BUaAMMONIS TELB€K)KIA. 201 

Triphylia et Arcadia vulgatas; coniunxit vero argumenta Stym- 
phalia et Triphylica praesertim duce usus Homero. 

Quae disputatio maiorem etiam probabilitatem obtinebit si 
haec pauca subiunxero. Dissidio orto inter Dores et Minyas 
Theram insulam incolentes, hi Cretensibus nautis ducibus usi 
circa annum 680 a. C. n. Cyrenen condiderunt. Tertius rex 
Battus II Eudaemon &raecos invitavit, ut in regione Cyrenaica 
considerent, ubi agros se iis assignaturum spopondit; cuius 
consiliis cum oraculum Delphicum enixe faveret, magna vis 
colonorum e Peloponneso, Creta, aliis insulis, Cyrenen immi- 
gravit. Mox ortum est bellum cum Aegypto, quoniam Battus, 
ut omnibus peregrinis satisfaceret, Libyam spoliabat; sed cum 
anno 570 Aegyptli essent profligati, milites tumultuantes ducem 
suum Amasin regem salutarunt. Qui quomodo Cyrenaeis amicis 
usus sit, uxorem Cyrenaicam Ladicam nomine duxerit, exHero- 
doto (II, 181) notum est. 

Regnantibus autem Batto II eiusque fllio Arcesila II vixit 
Eugammon, qui quantum scimus, Telegonia carmine t& inM& 
xvxAgo flnem imposuit; hic enim cyclus «continuabatur in Procli 
^hrestomathia fisxQl rfig &no^dcBmg 'Odvaaimg r^g sig 'lOaKijv iv 
^ xal ino naidbg Trilsyovov ayvooiivtog KXslvBrai ^). 

Eugammonis opus a viris doctis cum contemptu tractari solet, 
utpote carmen sero natum; cui tamen sententiae subscribere 
nequaquam possum. Non quod Cyrenaeum poetam eum fuisse 
credam, qui merito inter priscos illos vates locum suum sibi 
vindicare possit; quid enim pro fragmentorum inopia de eius 
poesi iudicare licet? Neque quod e parvis Procli indiciis ima- 
ginem operis ab omni parte rotundi ac bene compositi pellucere 
putem; immo, contrarium defendere malim. Neque quodnesciam 
poetam nostrum dimidio plus totius materiae ab aliis esse 
mutuatum, ne gravius quid dicam. Sed quemadmodum in eius 
patria est ortum hominum mixtum genus, cum Graeci se con- 
iungerent cnm puellis Libycis, quae 



^) Phot. 289 p. 819 Bekk. 



202 DE EUaAMMONlS TELBGONIA. 

oixe Siircvav oIkoqi&v fieO' ixaiQ&v xiQ^tjjtag^ 

iXC &%6vxBCciv XB xalaioig 
fpacyavm xs fiaQvdfisvai KBQaif^ov iyQlovg ^fiQag 
quemadmodum vasa Cyrenaica, e. g. patera illa Arcesilae quam 
Welckerus ob singularem picturae festivitatem pro ^caricatura" 
habebat, graeca argumenta libycis mixta praebent; sic ars 
poetica ibi non sinceros protulit fructus, sed mixtum quoddam 
genus, tam Qraeciam quam Aegyptum sapiens. Huius autem 
speciei exemplum offert Eugammonis Telegonia, carmen quod 
iure Cyrenaei cultus imaginem voces. 

Similem narrationem de vafris furibus regem opulentum deci- 
pientibus in Aegypto quoque exstitisse, quid vetat? Fortasse id 
ipsum poetam Cyrenaeum incitavit, ut priscam fabellam grae- 
cam tractaret. Sunt quidem, qui putent fabulam via versa 
ex Aegypto in Qraeciam esse illatam, puta ab Eugammone, et 
primum quidem eam coniunctam esse cum Augia deinde cum 
Hyrieo, sed quod in fabella aegyptiaca merus videtur iocus 
popularis id in narratione graeca altiorem prodit sensum. Nam 
Trophonius, qui Hyriei regis gazam reconditam in lucem trahit, 
deus est, qui agricolis fertilem pluviam implorantibus illa cuncta 
recludit, quae Dionysus Hyriae numen ditissimum terrae in 
gremio hominibus coacervata servat. Imbuta est fabula graeca 
illis coloribus, qui fulgent in sacris historiis temporum antiquis- 
simorum. 

Quod vero ad finem Telegoniae prioris partis attinet, cratera 
accepta Ulixem rediisse in patriam, ut sacriflcia a Tiresia man- 
data omnibus coelicolis offerret, nonne cum Svorono inde efficie- 
mus Ulixem in Arcadia vel in Elide, certe in Peloponneso inve- 
nisse hominem illum rerum maritimarum plane ignarum? Haud 
dubie; inspiciamus modo quae Eugammon in parte altera car- 
minis sui narravit. Vocatur haec pars „Thesprotis", cum Ulixis 
iter in Thesprotiam contineat. Quo de libro mirum testimonium 
invenimus apud Clementem Alexandrinum Strom. VI, 751: 
„ Ejifydfifimv 6 KvQfivatog i% Movcaiov x6 nsQi SecnQa)x&v ^ipiiov 



DS EUGAMMONIS TBLEGONIA. 203 

SlonlfjQov {tq^Blofuvog &g iSiov i^r^veynivV Gompilavit igitur Cyre- 
naeus, si fldes auctori neQl xkonfjg scribenti, Musaei librum de 
Thesprotis, et licet yGlemens in odorandis veterum scriptorum 
plagiis nimis videatur sagax" ^), non video, cur nunc quoque 
Alexandrino omnem fldem derogemus. Gaveamus autem ne hic 
sicut alibi pro Musaeo Onomacriti nomen substituamus '). 

vUnmOglich, inquit Wilamowitz Hom. Unters. p. 187, kann 
diese geschichte (loquitur de Thesprotide) in Kyrene entstanden 
sein. Jedermann sieht, dass sie auf thesprotische localsagen und 
genealogien auslauft. Der dichter der Telegonie muss also seinen 
stoff, doch vermuthlich in epischer gestalt, aus fremder gegend 
erhalten haben. Die sage ist offenbar ftlter als die korinthische 
besetzimg der epirotischen kaste. Die Thesproter erhielten die 
person des Odysseus Hbermittelt von den vorl&ufern Korinths: 
das waren die Ghalkidier." 

Wilamowitz igitur nucleum Thesprotidis in ipsa Thesprotia 
natum putat; credit carmen continuisse genealogias i. e. cona- 
mina eorum, qui Ulixem a Ghalcidicis invectum cum Thespro- 
torum principum genere coniungere vellent. Videamus autem 
carminis argumentum: 

„xal fAsra xavxa (i. e. postquam in Ithaca insula sacriflcavit 
niixes ex Elide reversus) slg SeanQmxovg &g>i7ivshai xal yafABi 
KaklidlKfjv ^aOiXLBa x&v SsMqmx&v» iTtsixa nolsfiog 0vvl0xaxai 
xoig Sscni^mxoig itQbg Bgvyovg^ ^Odvoaimg ^iyovfiivov ' ivxaMa "AQfig 
xoifg nsQl xov ^OdvCaia xQinsxai^ %al aix& slg ficcxfiv Ji^fivSc Ka^l- 
Cxaxai' xovxovg fiiv Mitollmv dialvst, fisxic dh xi^v KalltdUfig 
xslsvxiiv xi^v fihv fiaailslav 8iadi%sxai IIolvTtolxfig ^Odv66img vUg, 
aitog 6^ slg 'I^aKffv iupgxvsixat ' %av xovxm Trikiyovog inl irjftffiiv 
TO«f naxQog nkimv, ino^iig slg ^l^anriv xifivst xi^v vfjaov ix/?oi}0^tfag 
d' ^Odv0asi)g inb xov naidbg ivaiQstxat aax ayvoiav. TriXiyovog 
d' iniyvohg xifv afiaQxlav xo xs xoH naxQbg C&fia %al x6v TfiXifiaxov 
Kal xi^v IlfivsXonfiv nQbg xi^v firixiQa fis^lcxrfCiv ' ^ dh i^avdxovg 
noisi^ xal 0vvoi»st r^jj fihv IlrivsXdn^j^ TrjXiyovog^ KIqti^ 8i TriXifiaxog*\ 

^) Verba snnt Lobeokii Agl. p. 810. 
«) Of. Pana. I, 22, 7. 



204 DB BUaAMMONIS TELBGONIA. 

Duas diversas fabulas hic esse coniuDctaS; quarum altera 
ipsam Thesprotidem, altera Ulixis mortem contineat, nemo 
negabit; iunctura autem cernitur anteverba aixbg d' Blg'I&cL%riv 
X. r. 1. Patet antiquum Musaei carmen, quod Eugammon com- 
pilasse vel imitatus esse dicitur, priorem modo fabulam conti- 
nuisse; hanc, si quid video, Cyrenaeus poeta, ut fuit veterum 
poematum consartor, post Ulixis expeditionem in Elidem sed 
ante herois mortem interiecit. Unde sequitur Telegoniae partem 
principalem non, ut quidam putarunt ^) fuisse Thesprotidem 
illam surreptam atque interiectam, sed ut ipsum nomen carminis 
indicat, TJlixis mortem a Telegono fUio iUatam, 

Eugammon, ut supra vidimus, argumentum itineris in Elidem 
non de suo excogitavit, sed Homeri indicia est secutus neque 
usquam a duce suo deflexit, nisi quod Augiae historiam addidit. 
Hanc rationem anxie observatam tunc quoque adhibuit cum Thes- 
protidem interponere vellet. Homerus enim pergit ;l 135 sqq.: 
^dvaxog di roi i| alog a'lfr& 
ipiriXifbg fidla rolog ilsvcsrai, Sg %i cb itiq)vy 
yrjQa inb ki7taQ& aQrjfiivov^ 

i. e.: homine illo invento, sacrisque omnibus deis oblatis mors 
tibi continget senectiUe confecto. Ulixes autem ex Elide Ithacam 
reversus nequaquam senex nedum senex confectm vocari poterat, 
HoBce igitur annos i. e. spatium temporis inter hominem a^a- 
kdtrevTov inventum et Ulixis mortem, Eugammon Thesprotide 
explevit. 

Ubi igitur Ulixes hominem illum secundum Eugammonem 
invenit? In Elide, ut quivis videt. Quod et hoc modo demon- 
strari potest: locum huic episodio praebebat vel finis itineris 
in Elidem vel finis expeditionis in Epirum. Initio vero huius 
expeditionis aptum non erat, nam homine illo invento Ulixi 
statim Ithacam erat redeundum, ut sacriflcaret omnibus coeli- 
colis; permuUos autem annos, ut Proclus narrat, in Epiro degit 
heros. Finine autem itineris Epirotici erat aptum? Sed neque e 



1) Weloker Ep. Oyol. II 802. 



DE EUGAHMONIB TELEGOKIA. 205 

Proclo id effici potest neque >rerisimile videtur TTlixem Thespro- 
torum imperatorem et regem ventilabro armatum regnum suum 
perlustrasse. Contra, nisi in Elide hominem illum invenit, non 
video quomodo Procli verba ^inma (i. e. ex Elide) Biq 'lOaxiTv 
naxanliv^uq ticg inb TeiQSCiav ^f^Biaaq xBkst ^vclag** explicari 
possint. Restat modo ut statuamus Eugammonem episodium 
illud in Elide coUocasse. 

Videtur autem exstitisse mythus, quo Ulixes hominem A^aXat' 
xBvxov in Thesprotia invenisse ferretur. 

Eustathius ad l 122 sqq. rogat: ^xLvBg S* av bIbv ot fiii Bid6tBg 
noaBi8&va**? et addit: „ol dh naXaiol f^aq(^aqoq>6vovg tinovg (HSS. 
dovnovg) iato(fovaij Bovvlfiav liyovtig ttva ^ KBlniav iv olg ^OdvC- 
OBig tbv i7otfeidc&va itliifi0B*\ 

Steph. Byz. s. V. BovvBifia: „n6Xig ^HnBlqov oiSBtiqtag^ Ktlofia 
^Odvacimg^ i^v IxtiCB nkf^alov TQafinvagj la^hv xQriCfiov^ ik&Biv n^bg 
avBqag oT oi% T6aat ^dkaaaav * fioHv oiv ^Cag, BxtuSB** ^). 

Tzetzes ad Lycophr. Alex. vs. 791: „TQdfinvia n6Ug 'HnBlqov^ 
iv^a fiBta v6atov ^OdvCCBvg infil^B^ xada xal '^OfiriQog yqdq>Bi K.t.X, 
itiiiato 6h iv ty TQafinvi^ xai 6 ^OdvaOBvg*'. 

Paus. I, 12 y 5: j^HnBiq&xai^ o? fii}dl &XovCrig 'Rlov ^dXaaaav ot 
noiXolj fifi8i &Xclv iptlatavt^ nm %Qflc9ai, (ia(ftvQBt 8i fioi kuI ^OfiiqQov 
inog iv 'OSvaCBla x. t. XV 

Ubi hic mythus plenior inveniretur nescimus, sed omnes 
auctores, qui Ulixis iter Eleum omiserunt ad mythum antiquum 
reverterunt. Sic in Epitoma Sabbaitica, ubi de Ulixis in Elidem 
itinere nuUa flt mentio, heros procis interfectis statim perEpirum 
ad Thesprotos proflciscitur, ubi de Tiresiae mandatis Neptuno 
sacriflcat. Neque me fugit E. Meyerum asseverare Apollodorum 
td iv "HXiSt fortuito transiisse, sed tale argumentum ex silentio 
paucos, opinor, inveniet admiratores. Apollodorus haud dubiesub 
oculis habuit non Telegoniam sed Thesprotidem illam, quam 
Sophocles tragoedia sua divulgavit. 

Rectissime vero Svoronos 1. 1. e Procli verbis effecit Ulixem 



') Banima, nt monet Wilam., apparnit in lapide dodonaeo. Oaner del. 247. 



206 DS BUGAMMONIS TSLEGONIA. 

antequam xag inb TeiQaalov ^fi^siaag ^vclag iv 'I^aK^g 
iTilecB, hominem maritimarum rerum ignarum iam repperisse, 
Hac tamen in re erravit, quod in Arcadia id factum esse puta- 
bat, nimio scilicet ardore hypothesin suam de nummo Manti- 
neensi defendere conatus. Profectus est Ulixes secundum Proclum 
in Elidem; de longinquiore itinere nil audimus; ex Elide in 
patriam rediit; invenit hominem suum antequam Ithacam rever- 
tit: ergo in Elide rbv idltfiv offendit. Ita voluit non Homerus 
sed Eugammon Gyrenaeus. 

Nunc Ulixis iter in Thesprotiam, quod Eugammon non de 
suo flnxit sed Telegoniae ampliflcandae causa a Musaeo est 
mutuatus, propius consideremus. ;,Heros, Proclus refert, in 
Thesprotiam venit Callidicenque reginam uxorem ducit. Oritur 
bellum cum Brygis, qui Marte duce Thesprotos repellunt, licet 
Minerva his opituletur. Apollo demum flnem bellandi facit. Calli- 
dice mortua Polypoetes fllius Ulixis regnum accipit, heros ipse 
Ithacam revertitur." Sic poetam aliquem antiquum Ulixis iter 
in Thesprotiam cecinisse, non est quod miremur. Meminimus 
enim versuum | 314 sqq., ubi heros fallacissimus errores suos 
Eumaeo describens, audacter casus Thesprotios annectit, quos 
nunquam passus erat. Hic igitur campus patebat incultus per 
quem ingenium cuiusdam epigoni libere vagari posset. Admira* 
tionem vero movet, quod Ulixis illa expeditio antiquitus sub 
Musaei nomine circumlata fuerit. Quid Musaeo, og nagttlvceig twI 
T«A«Tag xaJ xa^aiffiovg avvi^tixev (Schol. Ar. Ran. 1080), quid 
r& xQfiCfioloym , Orphei imitatori (Paus. X, 7, 2), cum Ulixis 
erroribus, cuoa carmine epico? Fere semper Musaeus cum Orpheo 
coniungitur ; etiam Platonis tempore venditabantur pipioi 'OQg>img 
xal Movaalov xa^' ag ^vfiTtolovai; quid igitur Musaeus ediderit 
nisi libros rituales, expiationes, initiationes, vel Karafiaaiv ali- 
quam sig "'A^dov? Paulisper igitur moremur et Thesprotidis argu- 
mentum exactius consideremus. 

Post mortem Callidices, ut legimus, Polypoetes regnum The- 
sprotiae in se recepit. Quis fuit ille Polypoetes? Respondet 



DB BUGAMMONIS TBLB€K)NIA. 207 

Proclus, fuisse filium Ulixis ^). Nos vero Homeri versuum B 740, 
M 120 memores scimus eum fiiisse Lapitham Pirithoi fllium 
ex Hippodamia ortum^; quod conflrmat Pausanias (X, 26, 2), 
qui in Lesches descriptione se vidisse ait Polypoetem Pirithoi 
fllium SEdsfiivov r^v xeg^al^v xaivlccj aal nag avrbv ]i%cifiag hrlv 
6 Sficimg. Erat igitur Polypoetes origine Thesmlus *). Quaeritur 
igitur, quomodo Thessalus in Thesprotiam aberrarit. 

E loco Pausaniae hucusque, quod sciam, non satis observato 
huic quaestioni responsum est petendum. Legimus enim Paus. I, 
17, 4: „ig dh t^v tilsvxiiv r^v Stiaiwg nolXa ^dij xal oi^ SfioloyoHvxa 
iX^xai' SsSic^ai xs yoQ aixbv XiyovCi ig x66e Smg itp ^H(fa9iXiovg 
ivax^sCfl, m^avAxaxa 6h &v ^xovtfa* &ifiaeig ig SeditQmxoig 
i(APaXmVj xo€ fiaCiXimg x&v SsCitQmx&v yvvaiKa aQitdamVj 
xb itoXi) xfjg cxQartag o9xmg iit6XXvCij xal aixog xs xal UsiQl^ovg 
^XmCav, xal 0q>ag 6 SsCTtQmxbg 6iq6ag slxsv iv Kixvqg)*\ The- 
seus igitur et Pirithous in Thesprotiam invaserunt regis uxorem 
rapturi; sed a rege capti in vinculis sunt servati. Unusquisque 
autem recordatus, quomodo Theseus quondam cum Pirithoo descen- 
derit ad inferos ut Proserpinam raperet, meminit heroes fuisse 
vinctos in saxo, ubi Theseus sedisset in aeternum (Verg. Aen. 
VI, 617) nisi Hercules eum i^icmes sig q>aog vskq&v ndga (Eurip. 
Herc. 1222). E quibus apparet iter illud in Thesprotiam nil 
aliud esse quam xara/Jatfiv slg '^Ai^ov, vel ut idem aliis verbis 
dicam, Thesprotiam terram fabulosam, remotam, occidentalem 
antiquis fuisse regnum Hadis inferorum regis. Quod si quis 
adhuc dubitat, evolvat mihi Plut. Vit. Thesei c. 31, ubi legun- 
tur haec: „aixbg (Sriasvg) 6s HsiQl^a} xriv inovQyiav &ito6i6oig^ slg 
"HnsiQOv avva7ts6fjfi>fi0sv inl xi^v jAi6mvimg ^yaxiqa^ xov Mo- 
Xo6a&v fiaCtXimg' 8g rj) yvvaiKl HsqCSfp^vfiv ovofia ^ifisvog, K6- 
Qf^v 61 rj) ^vyaxql^ x& 6h %vvl Kiq^SQOv^ xoig nsQi xbv HsiqI&ovv 



^) e Callidioe soilioet, onm postea in regnnm elns snooesserit. 

') Cf. argnmentnm t&v Ndatav, nbi Polypoetes Troia reversns cnm Oalohante et 
Leonteo {B 746) Tiresiam sepelinnt. (Einkel Fragm. Epio. Graeo. I ad loo.). 

') Wilam. Hom. Unters. p. 212: „Wo ein Heroenname festsitzt in der Genealogie, 
da hat man den Heros za snchen." Vide Hofer in Bosoh. Lex. s. v. 



208 DB EUGAMM0N18 TBLSGONIA. 

(i. e. Pirithoum cum Theseo) oi fivfict^gag t^iv^ &ki iQTtacofii- 
vovg nvv&avofisvog Cvvikafie, %al xhv ftiv IIhqI^ovv si^hg riq^dvias 
dta xov Kvvbg^ x6v dh Sriaia lia^eldiag ig>vXaxxev*\ C, Sb : „6^HQa%kfjg 
xbv Svicia icaQyxetxo. CvyxooQr^aavxog dh xoH Midmvimg Xv^slg 6 Sffisi^g 
inavl^We slg xag H^rivag*\ 

Quid quod ipse Homerus nunc ad partes vocari potest; apud 
quem a 79 sqq. Actinous Iro minitatur: 

7cifit|;o> tf' i^nsiQdvdB PaXiav iv vfil fieXalvi^ 
elg '^Exexov jSatfil^a, ^qox&v driX^qfAOva navxmv^ 
og % anb ^iva xd(iy6i %al oiaxa vtjXii xaXK& 
firjSed X infeqvaag 6A^ nvclv mfia Sd^aC^ai^ 
quos versus si conferimus cum 1. 1. Plutarchi, apparet regem 
illum Echetum (= qui servat nec remittit), viventem in Epiro, 
perditorem omnium hominum, qui mortales cani obicit (dxpavitei, 
6id xov xvvog), nullum alium fuisse quam l^idmvia. 

Quinimo nomina quoque fluminum inferorum antiqui trans- 
tulerunt in Thesprotiam teste Pausania I, 17, 5: „nQbg 8e xy 
KtxvQfp (Ephyra) Xlfivri xi iaxtv HxeQOvola naXovfievri Kal noxafibg 
HxiQmvj ^ei 8h Kal KtoKvxbg CdmQ dxeQnioxaxov^*. Nam supervaca- 
neum duco ostendere, quomodo intellegi debeant, quae addit 
bonus periegetes: ^OfiriQog xi fioi Soxei xa^xa ecDQaxing k'g xe xriv 
aXXriv nolriCiv dnoxoXfifjaai x&v iv '^AiSov^ xai dii %al xd dvof^axa 
xoig noxafAoig dnb x&v iv Se6nQmxl6t 9ia^at*\ 

In Thesprotia igitur, i. e. in regione ocddmtaMj iam antiquis- 
simi Graeci inferos quaesiverunt ; hinc inteUegimus Etidanum 
quoque factum esse flumen infernum ^) ; hinc xriv Aev%d6a nixQriv 
(a> 11) non solum 6b nominis sonum ab antiquis esse quaesi- 
tam in nixQa Xevn^ xriv ^^^dav nQOneifiiivii^ xf^g Aevxddog ^). Quod 
igitur fecit Sertorius sub flnem rei publicae romanae, cum xb 
'HXvctov nedlov quaerebat in mari occidentali '), iam multis 
saeculis ante cogitabant auctores, qui aliquam xttTa/3oan> eig '^^^dov 



^) Schol. Earip. Or. 981: „»lg t6v ^HQidaviv notafi6v xQiuatai 6 T6rraiog*\ Of. 
Verg. Aen. VI, 669. 
s) Strab. X, 452 A. 
») Plut. Sert. 8. Sall. fr. I, 61 Kritz. 



DB Si;aAMBtOiriS TSLBGOKIA. 209 

pio animo pangebaDt ^). In Thesprotiam igitur, i. e. in regionem 
occidentalem, ut mortuos viserent, missi sunt Theseus et Piri- 
thous vel ab Hesiodo, qui cecinit &g Sriasi>g ig tbv "AiSriv ifioii ^ 
IlBiQlf^m narafiaCfi *), vel ab incerto auctore ^), qui Minyadem 
scripsit iv ^ ig Stfiia ixovxa nal IIsiqI^ovv^), Gum magno exercitu 
heroes descendisse, ut asseverat Plutarchusl. 1., dubium videtur, 
neque tamen soli ibi erant, nam Kaxapdcsmv numerus semper 
accrescens multitudinem r&v &8oq>oir&v augebat et vel e paucis 
Hinyadis fragmentis ^) apparet hoc praesertim carmen copiam 
descendentium non parum ampliflcasse % Ideo suspicor tunc 
temporis Polypoetem quoque, Pirithoi fllium, locum suum inter 
notoa fieroes iv "Aidov degentea obtinuiase^ ita ut Musaeus, cum 
Ulixis iter in Thesprotiam i. e. desceneum ad inferoa componeret 
et solito more varios heroes novis genealogiis inter se coniun- 
geret Thessalum iuvenem cum Ithaco coniungere posset. Cum 
vero Ulixes Ithacam reverteretur, Polypoetes remansit ac rema- ^ 
nere debebat, quippe qui certum iam in Orci dicione haberet 
locum \ Nimc quoque intellegimus Gallidicen ipsam fuisse 
Eurydicen. 

Bellum denique cum Brygis a Musaei opere fortasse alienum 
erat. Sed recentior auctor Eugammon, cum Musaei carmen in 
suum verteret usum, facile adduci potuit ut de perpetuis The- 
sprotorum cum Thracibus certaminibus aliquid intermisceret ; in 
his quoque Homerum imitatus, qui N 302 describit Martem cum 
Thracibus Ephyris bellum inferentem. Brygos autem, qui Marte 



^) Cf. Grieohisohe Volksglaabe Toni Totenreich in Nekyia Dieterich. p. 19 sqq^ 

2) Pans. IX, 81, 6. 

') Prodioo Phooaeo? Cf. Paus. IV, 88, 7. 

«) Pans. X, 28, 2. 

p. O. Maellemm Oroh.' I p. 12 ininria Minyadem et 'O^^coi; xatdfiaatv §is 
*AtSov pro 1U0 eodemqne opere habnisse contendit Bohdins Psyohe I 802^ 

B) Einkel I p. 216. 

*) Bohdins Psyohe I 808 sq. 

') Oam Wilamowitzio, qni credit (oredidit?) Polypoetem pro Ptoliporthi nomine 
irrepsisse (Hom. Unters. p. 188), non faoio, neqne Hofer, alii (B. L. i. v.). 
VHbthum. 14 



210 DS BUdAMHOKlS 'TSLEGONtA. 

duce pugnant, fuisse Thraciam gentem magna cum probabilitate 
coniecit Wilamowitz *). 

Ad summam, vidimus Eugammonem, ut Ulixis annos poste- 
riores rebus gestis expleret, adhibuisseMusaeixaTcr/JotfivelgT^i^ot;, 
quae ob causas supra expositas vulgo dicebatur StcnQ&ug; Cle- 
mentem autem Alexandrinum optimo iure Eugammonem furti 
accusasse^, nisi quod vocem „6l6KXfiQov'' melius omisisset. Tran- 
seamus igitur ad partem tertiam Telegoniae, ubi Ulixis finis 
tragicus nariatur. 

Proclo teste Ulixes e Thesprotia Ithacam revertitur. Interea 
Telegonus patrem quaerens in insulam escendit, ubi XJlixem 
agros suos a populanti advena defendere conatum inscius inter- 
flcit. Sceleris autem nefarii conscius factus patris cadaver, Tele- 
machum, Penelopen secum ad matrem Circen abducit, quae 
immortales eos reddit. Deinde Penelope Telegono nubit, Circe 
vero Telemacho. 

Statim adiiciam e scholio Eustathii ad tc 118 hasce observa- 
tiones: „6 Ji toifg N6atovg noii^Cag KoXo(p6viogi!i)^) TtjXi- 
fAaxov fiiv g>fiai tr}v KlQKtjv OateQOv yrj^iai^ TriXiyovov Sb tbv 1% 
KCgKfig ccvttyfjfiai nrivsX6ni]v'\ e quibus fortasse efftcere licet 
coniugia illa non esse excogitata ab Eugammone, sed fuisse 
inventum prioria aetatis. Deinde: „i Hi t^v TriXByovEiav yQdfifag 
KvQr^vaiog in (liv KaXvtffoHg TrfXiyovov vlbv ^08vaaBt &vayQcc<pBi 
^ Tr^Xidafiov^ in 6b TlrivBXoitvig TrjXi^axov Kal MQXBalXaov** *). 

^Nomen TriXi6afiog epico versu dici nequit, levi manumutatur 
in TriXidajtog'% sic Wilamowitz 1.1. p. 183. Sed quidni TBXiSafiog, 
quod nomen exstat Paus. II, 16, 6, ubi sic vocatur Cassandrae 
filius, heros ex epico quodam carmine. Lapsus mihi videtur, quod 
Telegonus vd Teledamus hic vocatur non Circes sed Galypsus 



^) 1.1. p. 187. Kretsohmer Einl. p. 229. 

2) Vid. Diela, Fragm. Vorsocrat. 497, 6. 

') Of. Proolam: „avf6ttt9tai dh toijtoig th t&t N6Qtat fitfiZla •' Hylov 
TQoi^tivlov". 

^) Aroesilae nomen addidit Engammon nt Oyrenaeornm regnm genne exqnisite 
honoraret. 



DB EUaAlCMOKIS TBLEaONXA. 2ll 

filius. Gum vero Circes fllium duo nomina in epico carmine 
habuisse non sit verisimile, credo ^ mutandum esse in xa/, ita 
ut tam Girce quam Penelope altero donetur filio. 
Restat ut de Ulixis morte nonnulla observemus: 
Verba Homeri sunt, X 184 sqq.: 

^avatog 6i roi l| ikbg ^) aix& 

&piflXifi>g ^ (idXa toiog iXevctvaij og xi as nifpvj^ 

yiiqd Zko Xi7taQ& i(^fiivov' ifiipl dh Xaol 

oJtjSioi BCaovtai. 
Si Telegonia, si omnes fabulae de IJlixis interitu plane nobis 
essent ignotae, quale mortis genus expectaremus? Quem finem 
Homerum heroi suo post tot labores et errores destinasse inter 
omnes, nisi qui sensu poetico prorsus essent destituti, conve- 
niret? NuUa mora unusquisque exclamaret: j,mortem placidam, 
lenem : cum in ea sola lectoris animus acquiescere possit." Quid 
si Homerus tbv noXvtXritov, qui tot pericula et aerumnas exan- 
tlasset ut inter suos quietus reliquam vitam degeret, ab ipso 
fllio trucidari cecinisset? Taedii pleni ad unum omnes carmen 
e manu eiiceremus; nam licet et vita cottidiana et theatrum 
hodiernum nos doceant, improbum non semper puniri, probum 
saepe merito praemio privari, carmen epicum, quo describuntur 
res non ita ut iuntf sed quomodo poetae imaginatio eas sibi 
proponit, exigit ut ignavus spernatur, fortis celebretur, heros 
in certamine cadat vel victor merita quiete fruatur, ita ut iuniores 
rebus fortibus narrandis ac depingendis ad facta non minus 
fortia excitari possint. Et velut diem laboris et dimicationis 
plenum sequuntur &va9ri^ata tf^g Saithg %al Znvog yXvKvg^ sic 
tranquilla senectus obitusque placidus finiunt herois vitam 
laboriosam. Quod si ipsae res gestae dulce illud epici somnium 



^) ilaXoi ana Yooe Herodianns of. hfaloi, 

') ifiltixQog cl. & 178 significat .debilis, lenis": sic iam Eastathins ad i 184: 
n&fiXiJXQ^f ^^ ^(&yaro; 6 &a99viis xal ifQtfictiog di^ th ivoaov, inolo; 6 iv y^Qff fA&Xtata 
XtnaQ&*\ Est mora qaa qnis exstingnitnr omni dolore et agonia yaoaas". 

E. g. sio mortaas est Menelai gnbernator Phrontis (/ 280) qaem Apollo :„J-o7o' 
ityavolat fi§2§aatv i/roi/<J/utvo$ xatifia^ta^^. 



212 DE EUaAMMOKIS TELEGONIA. 

perturbant, herois mortem extra bellum vi nefaria allatam 
paucis sed moestia verbis refert ^) ; nam amplae huiusmodi 
descriptiones trs^corum sunt, adversam hominum fortunara, 
vanas spes, inanitatem vitae nobis ante oculos ponentium. 
Cuiusmodi moeroris cum in Homeri verbis laudatis nec vola 
nec vestigium appareat, statuendum est, Homerum ntortem 
mUimmam post aenectutem curis periculisque solutam inter popu- 
lum becUum ac prosperum actam heroi suo destinasse. Nec secus 
fecit Groethius qui Faustum suum post varios casus et labores a 
populo industrio ac felici circumdatum, dulcem mortem obeun- 
tem, pulcherrimis versibus cecinit ^. Et quis verus poeta aliter 
fecit unquam? 

Libenter igitur mea facio verba F. Gt. Welckeri (Der Epische 
Cyclus 1835 p. 302): «ein sanfter Tod auszer dem Meere werde 
dort ihn im Alter, nachdem er unter sich die VOlker gltlcklich 
gesehen, beschleichen. Diese Voraussagung verbindet sich mit 
dem Schlusse des Gedichts selbst, der sich auf das Oegenwar- 
tige beschrankt, zum erfreulichsten Ausgang, und irgend etwas 
Anders als das Gltlck der gefahrlosen Euhe auf dem Land und 
in der Heimat bis zum Lebensende nach langen Oefahren des 
Kriegs und der Seefahrten, umsste oder woUte der DicMer der 
Odyssea nicht.** 

Haec poeta voluit; expressitne quoque suis verbis? Jn 
versibus supra allatis nihil est quod tali sententiae adverse- 
tur, ne verbum nitpvy quidem, quod vel de morte mitissima 



1) Of. r 198, 6 91 sqq., X 404 sqq. 
') Faast nnd Helena sab fln.: 

Solch ein Gewimmel mdoht* ioh sehn 

Aaf freiem Grand mit freiem Volke stehn. 

Zam Angenblioke durft' ioh sagen: 

Verweile doch, da bist bo sohdnl 

Es kann die Spor yon meinen Erdetagen 

Nicht in Aeonen antergehn. 
C. Crusias Bhein. Mas. 87 p. 311: „nach Tireaias' Weissagang entsohlnmmert 
OdysBeas eines rnhigen Todes als maohtiger Volkerkonig." 



DB SUQAMM0NI8 TELBQONIA. 218 

a deo immissa adhibetur; cf. p. 211 ann. 2. At verba 1$ &X6g? 

Negare nuUus potest verba: ^f^avaxog i$ &kbg ipifixQ6g iksvcerat^* 
significare non posse: ^mors mitis e mari veniet." Nam quae 
est mors illa, quae e fluctibus aliquem arripit et tamen suavis 
audit? Num forte si x^rog imacevji (liya daififQv i^ &l6g {s. 422)? 
Num si quis aestu mergitur ; si piratae te trucidant ; si ipse fllius 
e mari veniens inscius te perimit? EstneOavaTogi5:jSAij;f^og?Immo 
omnis mors e mari vehemens est. Quid igitur? Perperam, credo, 
verba l| &l6g cum ilsvaBxat coniungi solent. Veram viam poeta 
indicat structura xoi i^ &Xbg avz&, ubi i^ &kbg inter roi et o'6to5 
posita sunt. Quid sibi vult illud a^ToS ? Oppositum est Totg ixalQoig. 
His mors venit in itinere maritimo cum essent, heroi ipsi cum 
extra mare sit obveniet. Arcte igitur coniungantur verba toi i^ 
&kbg air&, licet forte durius videatur. 

Quid enim verisimilius quam Tiresiam voluisse: j,si Neptunum 
perpetuum adversarium sacriflciis placaris, nuUum e mari pericu- 
lum tibi postea erit timendum?" Sin vero intellegimus e mari 
Ulixi mortem esse venturam, primo syntaxis offenditur, cum locus 
ipse vocabulorum 1$ &k6g positorum inter toi et aixm indicet ea 
non cum verbo ikevCBxai sed cum toi aix& esse coniungenda; 
deinde Homero obtruditur dictio pythica, quae prorsus a lingua 
eius nativa est aliena, nam cur non addidisset, quid illud peri- 
culum foret; tertio parum apte Ulixi promittitur lenis mors; 
quarto ineptissimum flt sacriflcium Neptuno oblatum. Immo, 
prorsus mente captus fuisset sapiens Tiresias, si ita esset 
locutus: „si tandem aliquando maris pericula effugeris, iterum 
tibi erit vagandum, donec in locum ubi Neptunus hominibus est 
ignotus, cultum eius introduxeris. Quod si feceris et sacra deo 
placando idonea ei obtuleris .... nefanda mors ex ipso mari 
tibi erit exspectanda." 

Certissimum igitur habeo Homerum de morte violenta Ulixi 
a fllio illata, nedum de radio raiae pastinacae, omnino non 
cogitasse. Tunc demum intellegimus quietum responsum Pene- 
lopes 1/; 285, quae postquam Ulixes Tiresiae dicta ei rettulit, 
suaviter observat: 



214 DB BUaAMlfOKIS TELBGONIA. 

„ei (liv Sii y^Qcig ys ^eol tsliovCiv Sqsiopj 
J-ElnmQij xoi insixa nan&v inaXv^iv sasc&at** ^). 

Hactenus de Homero. Apud Eugammonem autem Ulixem a 
Telegono fllio esse interfectum , Proclus tradidit. Nihil quidem in 
Procli chrestomathia inest de radio raiae pastinacae, sedposteri, 
Hygino excepto (fab. 127), iuvenem tali telo usum fuisse ad 
unum omnes asseverant; e. g. schol. ad k 184: „xbv naxiQa 
8iaxQti6aa^ai xQvyovog xivxQtp*'. Ex Aeschyli quoque parodia ^) , qui 
radium non hastae afflxum esse flngit, sed per ardeae alvum in 
Ulixis caput immittit, efflcio hoc telum non ftiisse additamentum 
recentiorum, puta Sophoclis, verum genuinam partem antiquae 
Telegoniae. 

Est quidem opinio admodum vulgata e verbis 1$ al6g perperam 
explicatis ortam esse illam fabulam de Ulixe a fllio crudeliter 
necato, sed Wilamowitz negat fabulam tam tragicam a recen- 
tiore auctore excogitari potuisse. Sunt eius verba haec: „der 
Sohn im Kampfe mit dem Vater, ahnungslos sein MOrder: das 
ist der Sage von Hildebrand und Hadubrand von Welcker mit 
Recht zur Seite gestellt, obwol die Aehnlichkeit keine inner- 
liche ist. Die Gabe der Mutter, der zauberische Rochenstachel 
verderblich dem Vater, den der Sohn auf der Mutter Geheiss 
zu suchen auszog: dass ist ein Motiv von so gewaltiger drama- 
tischer Eraft, dass ein. Spatling des Epos es nicht erdacht 
haben kann. Eben so wenig kann es aus einer Erklarung des 
i^ alog herausgekldgelt sein." 

Revera argumentum illud patris a filio inscio trucidati, neque 
ab antiquis alienum erat — ut vel docet Oedipodia — , neque 
a mythis germanicis ^jl. Necnon arbitror nimiam fldem etiam- 



^) Optime igitar schoL: „o6x otdav 6 /totijtiig ta xath titv Ttiliyoyov 7ta\ tbi xarie 
ti xivtQov t^g tQvy^vog. 

3) ^vx^r^ot fr. 275 Weoklein. 

^) A Welckero et Wilamowitzio comparatnr carmen Hildebrandi ; scimns antem 
ibi non patrem a filio sed a patre filiam esBe occisnm. 

Utiqne comparanda est Catrei mors ([Apollod.] bibl. III, 2, 16): rtKatqthg y^Q9 
xata jifd^tvo; in69»t triv ftaailtlav JiX9aiftiv§t t& naidl naQadoCtat, xal Stdt toDto ^I9at 



DE EUGAMMONIS TBLBGONLA.. 215 

nunc haberi asseverantibus, multos mjrthoS; qui tragicis fabu- 
larum materiam praebuerint, ex uno vel duobus Homeri verbis 
male explicatis fuisse ortos ^). Fuerunt sane fortes ante Agamem- 
nonem, qui vatem suum invenerunt, licet Homerus de iissileat, 
sed fuerunt res quogue ab heroibus gestae, quas Homerus non 
tangit. Sic e fabulis, quae de noXvxQOKta Uiixe in pt)puli ore 
vigebant et vivebant, partem aliquam in Odyssea sua optimi sed 
non unici poetae posteritati tradiderunt. 

Eandem materiem Sophocles tractavit in tragoedia Niptris, 
quod nomen licet semel tantum apud Suidam et Photium 
reperiatur, cum alibi tragoedia audiat 'OSvodBi^g ^xai/OoTcli^l vel 
'0. xQavfiaxiag, vulgo defenditur Ciceronis auctoritate allata, 
qui Tusc. n 48 docet, Pacuvium Sophoclem imitatum esse in 
tragoedia Niptria, Argumentum hoc est: 

Ulixes prorsus incertus de sensu Tiresiae verborum adiit 
oraculum Dodonaeum rogaturus, quaniam in regione hominem 
rerum maritimarum ignarum invenire posset. Simul responsum 
tulit, ut a filio caveret mortem. Homine illo haud dubie in 
Epiro, fortasse ad montem Oetam, invento Ulixes suis ignotus 
Ithacam revertitur, sed agnoscitur ab Euryclea, ut in Odyssea 
est descriptum. Eodem autem die Telegonus missus a matre 
ut genitorem quaereret tempestate in Ithacam est delatus ibique 
agros populari coepit. Clamore orto Ulixes cum advena arma 
confert, qua in pugna graviter a filio inscio vulneratur; saucius 
deinde domum translatus increpat oraculum Dodonaeum; se 
enim semper mortem a Telemachi manu exspectantem radio 
venenato a peregrino pirata in se coniecto laetale vulnus acce- 
pisse; quare nemo tam sit ineptus, ut divinis responsis fldem 



alg 'F66ov. &no[iicg dh tijg tiotg aitv totg ^Qcaat nat& tiva tfjg vi^aov t6itov iqnfiov ^Xavv§to 
6fi^ t&v fiovx6Xmv^ Iriathg ififiafiliixhat doxovvtotv ' xal (iri dvvafiivwv iixovaai liyovtog 
adtoD tffv iiXijS-Btav diic tiiv XQavy^v t&v xvv&v, diXXdc fiaXX6vttov x&x»lvmv, /tagaYav6fiavog 
liXSatfiivrig &xovrlaag iinixftw iiyvo&v Katgia". Eoce prorsus idem argnmeDtam : 
Telegonns qaoqne Ithaoam yeniens pro praedone habetnr. 

^) E. g. bellnm Tenthrantinm non ortnm est e verbis ndXtv nXayx^ivta^ -^ 59, 
De qaa re vid. Thraemer Pergamos p. 160, 



216 DE SUOAMMOKIS TELRGOMIA. 

habeat ^). Advenit Telegonus, fit ipoyymQt^^gj Ulixes caeca fata 
sortis humanae lamentatus e vita discedit, quo facto filius 
moestus ad matrem Gircen revertitur. 

Secutus sum tam firagmenta Sophoclis quam quae tradidenmt 
HyginuSi Oppianus, Dictys. Addit Hyginus sub finem fabulae 
apparuisse Minervam, cuius monitu heros mortuus in insulam 
Aeaeam sit deportatusi ubi sepeliretur. Eiusdem deae iussu 
Tel^onum Penelopen, Telemachum Gircen uxorem duzisse. 

Talis vero finis nonnullis, ut mihi, magis Euripideus quam e 
Sophoclis ingenio videbituri quare potius credent Sophocleae 
fabulae exitum fuisse ut apud auctorem Odysseae periochae a 
Buttmanno editae, cuius ultima sunt verba: ^iut^^mvoiv TfiXiyovog 
OTi thv juniQa avtikif fuv^iqOag aizbv ni%^g avsxm^Os xfjg 'I^i^xi^g". 

Utut id est, unusquisque iam observavit de itinere in Elidem 
nuUam apud Sophoclem fleri mentionem; hunc autem de suo 
vel ex Homero addidisse oraculum iUud Dodonaeum, quod ut 
Pythicum illud in Oedipodeai totius tragoediae cardo factum 
est. Declinavit tragicus a via quam straverat Eugammon, ut 
pro suo ingenio materiem tractaret. 



^) Audi Oedipodem inBcium patriB ^ovial 



INDEX LOCORUM. 





Pag. 






Pag. 


AonsU. fr. 20 (Kordt). . . . 


65 


Appian. Illyr. o. 2 


. . 61 


Aegim. fr. 2 (Kink.) . . . . 


10 


Arch. Mitteil. XVU, 3 


. . 165 


Aesoh. Agam. 1889 sq. . . . 


164 


Aretad. F. H. G. IV, 816. 


. . 77 


Enmen. 827 ... . 


40 


Aristoph. At. 943 . . 


. . 127 


„ Prometh. 555 . 


81 


Lysistr. 563 . 


. . 4 


, Sept. 414 sq 


86 


Nub. 417 0. 8cl 


lol.. . 32 


«522 


4 


Vesp. 1238 c. Sohol. . 178 


, fr. 88 (W.) . . . . 


8 


[Aristot] Mirab. Aaso. 10 


9 . .127 


„ . 96 „ ... 


101 


Pepl. 16 . . 


. . 48 


, „ 275 „ ... 


214 


Arrian. Anab. I, 11, 5 


. . 118 


„ „ 847 „ . . . 


84 


„ VII, 14, 7 


. . 91 


Aen. Taot. Pol 31, 24 . . 


110 


Athen. II, 43 . . . 


. . 79 


Aloaei fragm. 90 (B«). . . 


171 


IV, 141 . 




. . 155 


Anz. Ph. Kl. Wien. Ak.» 97 XXVT 


► 108 


VI, 256. . 




. . 54 


[ApoUod.] I, 2, 1 (W.) . . 


45 


„ Vni, 343. . 




. . 99 


I. 6, 2 . . . 


123 


„ VIII, 364 . . 




. . 23 


I, 6, 2 . . . 


92 


X, 456 . 




. 80 


1, 7, 7 . . . 


. 83 


„ XII, 513. . 




. . 12 


I, 9, 27 . . . 


68 


XII, 516. 




. . 124 


II, 7, 3 . . . 


97 


XII, 524. . 




. . 54 


II, 8, 3 . . . 


174 


XII, 524. 




. . . 56 


in, 4. 1 . . . 


. 58 


„ XIII, 589. . 




. . 106 


ni, 12, 1 . . . 


. 100 


„ XIV, 619. 




. . . 79 


III, 12, 6 . . . 


85 


XIV, 619. 




. . . 146 


III, 12, 3 . . . 


. 86 


XIV, 635. 




. . . 177 


III, 13, 6 . . . 


. 10 


XV, 701 . 




. . . 84 


« m, 2, 2 . . . 


. 214 


Athen. Mitt. '96 p. 252 


. . . 165 


Epit. Vat. VI, 20 . 


. lOM 






Apoll. Bhod. I, 587. . . 


91 


Beohtel. Fick, Gr. Pers. 


p. 184 . 104 


I, 972. . . 


. 146 


» n 


p. 201 . 78 


, , IV, 869. . . 


10 


Bekker, Anecd. I, 234 


. . . 162 


n IV, 1218 . . 


. 178 


« I, 805 


. . . 162 


VtiRTHEIM. 








U* 



218 



INDEX LOGORUM. 







Pag. 




Pag. 


Bekker, Anecd. I, 305 . . 


. 178 


Dorpfeld, Troj. u. 11. B. I, 63 


37 


Berger, Myth. Oosm. 7 




69 


» 11 » » s n 200 


119 


Bergk, P. L. m, 568. 




. 176 






Bethe, Hom. a. Held. 6 




. 121 


Eckhel, D. N. vet. 2, 191 


. 46 


« » » 12 




. 61 


Eurip. Alo. 812 ... . 


. 71 


» » » 16 




88 


, Alo. 446 ... . 


153 


» » « 19 




62 


, Alo. 601 ... . 


5 


Blooh, AlkestiBst . . 




. 139 


» Andr. 244. . . . 


21 


Bruohner Troj. n. 11. U A. IX 


. 116 


„ lo 800. 398, 405 . . 


191 


» »»»«!»» 


. 117 


„ Iph. Taur. 1245 . . 


193 


Busolt, Gr. G. I, 821 . . 


64 


„ Hero. 1222 . . . 


207 


» » I, 665< . . 


. 158 


„ Hippol. 228 .. . 


. 147 


, II, 5808 . . 


. 160 


„ Meleag. fr. 534 (D) . 


4 


Butm. Odyss. per. 


. 216 


„ Phoen. 1129 . . . 


. 69 






, Phoen. 1181 . . . 


86 


Callim. H. DUn. 18, 42. 212. 


. 147 


[Eurip.] Rhea. 176 .. . 


83 


„ „ 287 sqq 


. 145 


, Rhes. 870 .. . 


5 


„ fr. 117 ... . 


. 181 


Eurip. Troad. 80 , . . . 


46 


Cic. de Div. I, 88 




. 198 


Euseb. Ohr. I, 198 . 


. 177 


„ de N. D. I, 29. 




199 


Eustath. aq B 531 . . . 


128 


III, 22. 




. 181 


» X 122 sq. . . 


204 


in, 23 




. 146 


„ i 184 . . . . 


211 


, Tqbo. I, 47, 114 




190 


n n US . . . 


210 


» 11,48 . 




215 


Pestus, B. y. umbrae . 


156 


Claadian. Gig. 40 sq. 




87 


Fick, Vorgr. Ortsn. 21 . 


83 


Olem. Alex. Protr. 12, 7 




63 


» „ 76 . . 


65 


Strom. VI, 751 . 


201 


84 1S5 


79 


Collitz. B. 2006», 2509«, 8521« 


94 


n » s °*, *•»•' • 
» 99 . . 


58 


Oornntns 22 


68 


» 107 . . 


81 


CrnBias Lex. Bosch. I, 1885 . 


148 


a » „ 108 . . 


99 


, Rh. Mns. 87, 811 


. 212 


130 . . 


60 


n Sagenversoh. S.M. A. 1 906 ^ 


V. 62 


» 185 . . . 


173 


» » a » 


68 


» 145 . . 


102 


Cypria fr. 1 (Kink.) . . . 


88 


Predrioh, A. M. XXXI h « p. 77 


101 






Furtwangl. Lex. R. I, 690 . . 


35 


Deecke, de Hect. Aiac. c. s. 48 


. 71 






Demosth. XLIII, 67 . . . 


. 91 


GeflFcken, Geogr. d. W. p. 141 


. 113 


Deabner, de Inoab. 25 


. 199 


Gellius, N. A. IV, 9, 5 . . 


144 


Didymas ad Pind. 01. Vni, 80 


51 


Girard, Rev. et. gr. XVlII . 


. 70 


DielB, Pragm. Vorsokr. 497, 6. 


. 202 


Glotz, Et 800. gr. p. 239. . 


64 


Dieterioh, Nekyia 19 . . . 


. 209 


Goethe, Faust II fin . 


212 


Dilthey, Bh. Mas. 25, 821 


149 


Gruppe, Gr. M. 69 . . . . 


70 


Diod. Sic. IV, 72 . . . 


69 


„ 90, 309 sq. . , 


129 


» » XIV, 83 . 




94 


« 118 a. 3. . , 


181 


„ » XV, 53 . 




197 


» 161 a. 16 . , 


163 


Diod. Halio. I, 61 . . 




65 


„ 162 a. 6 . . . 


163 


» I, 68 . . 




100 


„ 1281 8q. . . , 


173 


Dittenb. Syll. 545, 629 




74 


• 1292. . . . 


141 


« 608 




66 


» 1498. . . 


189 



INDBZ LOCOBUH. 



219 









Pag. 






Pag. 


Harpoor. i. v. &6X09 . . . , 170 


Hesyoh. i. v. U^fOfAijvla 


. 158 


Herod. I, 46, 12 . 




. 190 


f, f, KaQv&tai 


162 


I, M . . 






6 


, Kovtidtig 


. 145 


I, 98 . . 






124 


^ „ n§laY6v§s . 


58 


I, 14». . 






. 120 


, Sxukd§ta, . . 


. 170 


I, 173. . 






80 


, Smig . . . 


. 170 


n, 51 . . 






. 103 


„ „ otaipvlodQ6noi . 


. 162 


II. 62 . . 






164 


, „ tgdtfAytig, 


79 


11, 66 . . 






165 


Hiller Hermes 1901 . . . 


157 


n, 164. . 






194 


Hipponaot. fr. 42 (B). . . 


61 


IV, 46 . . 






81 


Holzinger ad L70. Al. 1848 . 


. 87 


IV, 161. . 






. 197 


Hom. A 89 . 




170 


IV, 180. . 






107 


» » 69. 




. 215 


V, 13 . . 






56 


. „ 99. 




. 78 


V, 47 . . 






91 


, „100. 




182 


V, 122. . 






54 


n „ 147 . 




182 


V, 122. . 






66 


„ « 473 . , 




42 


VI, 106. . , 






159 


, B 406 . 




14 


Vn, 48 . . 






54 


n „629. 




16 


VII, 43 . . 






56 


. „ 650. 




. 182 


vn, 48 . . . 






117 


„ „ 656 . 




. 23 


vn, 91 . . , 






56 


„ „ 557 aqq. 




22 


Vin, 65 . , 






37 


„615 sqq. 




200 


, VIII, 64 . . , 






49 


„ „ «32 . 




84 


„ VIII, 104. . 






80 


, „ 727 . 




25 


VIII, 106. . 






178 


, „740. , 




207 


Vin, 184. . 






190 


„ „745. , 




207 


IX, 68 . . 






122 


• „830. , 




16 


Herw. Lex. Suppl. s. ▼. t 






74 


„ ,863. 




61 


„ Thnc. V, 76 . 






159 


„ r 23 eq. 




17 


„ App. Lex. Suppl. 8 


V. J 


Cd^f 


158 


, „144. 




62 


Hesiod. Theog. 186 . 






85 


, J 128 sq. 




44 


n 969 . 






100 


« » 273 . 




14 


. Op. 447 . . 






107 


„ , 295 . 




58 


Hefliod. Sont. 25 . 






16 


, „ 334 aq. 




. 71 


Hes. Gert. 0. Hom. 216 






95 


„ « 347 sq. 




. 71 


„ . n 669 . 






16 


„ E 70 sq. 




. 21 


Hesiod. fr. 2 (Bz.) . 






65 


« „ 107 eqq. 




. 33 


n „ 9. . . 






93 


• „122. . 




45 


, „ 116 . . 






65 


„ „ 466 eqq. 




. 33 


. « 116 . . 






81 


„ „ 619 . 




14 


„ „ 116 . . . 






83 


„ 688 aqq. 




51 


. „ 116 . . 






128 


„ „ 655 sqq. 




. 50 


, , 140 . . 






1 


„ „ 695 . , 




58 


Heeyoh. i. v. Aytitoqia 






174 


„ „ 706 eqq. 




83 


n ^Yn*M ' 






162 


„ . 705 8q. 




84 


„ ^Ynt^s . 


., 




174 


„ 736 sqq. 




40 


„ ^dfll^tOV KdQtJ , 




181 


, Z 6 . 




. 71 


, »6log . 






170 


„ „ 18 8q. 




88 



2^J 



13 ju locoerx. 



*»•« 



J9 IM 



• ^ 



jf 



*T1 . 
272, 
17*. 
»2 . 
2«7. 
281 
2S3. . 
1S8. . 

228. . 
428 sq. . 

44 sq.. 
»28. . 
M8.qq. 
888 aq. . 
898. . 
722. . 
722. . 
780 . . 

27. . 
175. . 
285 aqq. 
277. . 



51 

14 
128 

27 
29 

71 



44 

211 
14 

22 
:» 

181 

15 

15 

79 

44 

71 

11 
188 
200 
100 
189 ' 

88 

45 

2S 

17 

17 

13 

13 

18 

21 

57 

45 : 

52 , 

17 '■ 

15 
209 = 

15 

20 I 

15 I 

42 > 

45 I 

27 I 



- o 



41*. 
301. 
414. 

438 I 

r:4 

•78 

T27. 

117, 
IS. 



82S 

74T 
157 
558 
148 

M 
141 
391 
401 

87 
597 
835 
889 
754 
805 
821 
821 
822 
247 



■qq- 



« 38 sqq. 



52 

326 

7 

193 

280 
380 
91 
365 

884 
502 
503 
615 
635 
768 
125 
422 
57 



Pag. 

7 

42 

15 

23 

21 

49 

85 

11 

11 

71 

52 

52 

16 

17 

15 

168 

51 

80 

58 

41 

126 

81 

164 

78 

29 

28 

7 

7 

9 

7 

46 

39 

68 

33 

156 

212 

211 

132 

212 

70 

68 

33 

86 

200 

200 

181 

100 

218 

85 



335 . . 
842. . 
843 «qq. 
872. . 
^ 3 sqq. 
89 „ . 
171 . . 
197 «qq. 
201. . 
302. . 
818. . 
818 sqq. 
700. . 
789 sqq. 
821 „ . 
828 « . 



sqq. 



eqq. 



Bqq.. 



INDCX LOCOBUH. 



221 













Pag. 




Pag. 


Hom. 1} 59 83 


Kaibel, Bpigr. Or. 70, 192 . , 


178 


, & 557 sq. 










90 


. » 96,191 . 


178 


, «288. 










45 


Kinkel, Bp. Gr. Fr. I, 215 . . 


209 


, l 119 Bqq. 










195 


Kirchhofif, Btnd. Gr. Alph., 87 . 


194 


» » 184. 










211 


Klugmann, die Amazonen 


141 


, . 135 sqq. 










204 


Kretschmer, Binl. Or. 8pr. 173 


57 


, , 404 sqq. 










212 


» » » 18« . 


53 


• .553. 










52 


» » » 190 


57 


„ , 606 aqq 










12 


» » » 898 . 


64 


, V 856 sqq. 










200 






» n 429 . 










45 


Lang, Von Bom naoh Sardes 188 


199 


, ^ 68. 










199 


Leeuwen, Mnem. XXXIV», 182 


. 170 


n n 814 sqq. 










206 


Leaf ad ^ 257 


. 21 


n « 172 . 










45 


j, Proleg. ad jy. . 


45 


n »184. 










132 


, ad jy 71 . . . . 


16 


» e 207 . 










84 


Leo, Ind. aest. Oott. '94 . . 


1 


» 1. 212 . 










78 


Lobeck, Aglaoph. »10 . . . 


208 


, ff 79 aqq. 










208 


Loeschcke, A. M. IV, 305 . . 


36 


» » 244 , 










101 


Lucian. de 8alt. 10 . . . 


148 


n « 519 . 










60 


» ,, 21,79 .. , 


102 


» y 176 . 










78 


Luebbert, de Garn. et Aegid. 


179 


» » 865 . 










131 


„ Ind. Leot. Bonn. '82 . 


95 


• 2 442 . 










170 


Lyoophr. Alex. 359 .. . 


19 


„ tff 285 €. 8 


«hol 








213 


»««... 


7 


. r 854 sqq. 










200 


» 652 . . . 


87 


n « 11 . 










208 


» 1128 eqq. . 


125 


» »877. 










84 


» 1141 » . . 


106 


„ Hymnen CtemoU p. 


ll^ 


k 


191 


„ 1150 . . . 


83 


„ Hymn. Apoll. 165 






. 181 


« 1151 sqq. . 


113 


» a»6 8q. 




190 


. 1151.. . . 


. 109 


s. » I, n 




. 181 






„ , XXI, 5 . 




132 


Macrob. Sat. V, 22 . . . 


46 


„ „ xxm, 4 






131 


Mannhardt, Waid. a. Feldk. II, 264 


160 


, ^ XXXIV, 2 






171 


Meineke, Anal. Alex. 166 


. 106 


„ , Oerer. 384 






. 23 


Meyer, Hermes XXX, 260 


. 198 


Hymn. Orph. IX, 5 . 






. 164 


» 263 . 


. 200 


Hygin. fr. 14 . . . 






83 


» 264. . , 


199 


. , 116 . . 






46 


Miohel, Becueil 526 . 


. 37 


» n 116 . . 






48 


Mommsen, Feste d. st. A. 462 


. 49 




Mueller, Oroh.2 I, 12. . . 


. 209 


Imhoof-Bl. 627, 224 VUl, 8 . . 36 


» I, 88. . . 
» 1,151 . . 
„ Gesch. H. 8. I, 98 sq. 


. 187 
. 193 
. 188 


Imhoof, Monn. Or. p. 201 




. 196 


Immerwahr, Ealte Ark. 115 




98 




Inscript.- Andan. I, 84 
lo Lydus 62 . 




. 166 
. 164 


Nicol. Dam. fr. 54 (M) . . 
Nilsaon, Oriech. Feste 119 . 


. 102 
. 158 




» 121 . 


. 171 


Jensen, Z. D. M. O. 48, 477 . . 84 


. 128 . 


. 168 


J. H. 8. IX, 328 










. 157 


» 179 . 


. 149 



222 



INOKZ LOOOBUH. 











Pag. 




Pag. 


Nilsson, Grieoh. Feste 208 . . 146 


Paus. VII, 6, 9 . . . . 


. 35 


Nonn 


. Dionys. 87, 416 . 




86 


n vn, 19, 2 ... 
n VII, 20, 1 . . . 


. 104 
. 156 


OFid. 


Her. IV, 116 . . 




. 86 


, vm, 10, 2. . . . 


. 191 


» 


„ XV, 167 sq. 






79 


„ vm, 11, 1. . . . 


. 58 


ti 


Met. m, 34 . 






. 86 


„ vra, 12, 7. . . . 


. 97 


n 


. vm, 6 . 






. 81 


, VIIT, 12, 8. . . . 


. 61 


n 


, Vm, 667 . 






. 81 


, Vin, 12, 9. . . . 


. 199 


« 


Faat. I, 575 . 






86 


„ Vni, 13, 3. . . . 
„ Vra, 16, 6. . . . 


97 
98 


PanyaBB. fr. J, 2 (Eink.) 






6 


« Vra, 24, 3. . • . , 


61 


11 


Hereolea 






6 


, Vra, 24, 8. . . . 


. 99 


Parthen. N. A. 26 . 






. 78 


n VIU, 29, 1 


92 


Pans. 


1,6, 3 . . 






20 


, VIII, 44, 4. . . . 


200 


» 


I. 12, 5 . . 






205 


« vin, 48, 6 


97 


n 


I, 17, 4 . . 






207 


IX, 11, 1 


192 


» 


I, 17, 5 . . 






208 


IX, 19, 6 


108 


» 


I, 22, 7 . . 






203 


, IX, 22, 1. . . . 


166 


n 


I, 23, 4 . . 






16 


IX, 22, 6. . . . 


93 


n 


I. 26, 4 . . 






35 


» IX, 27, 6 


103 


« 


I, 81, 4 . . 






171 


IX, 31, 5. . . . 


209 


' n 


I, 86, 3 . . 


•' 




. 77 


n IX, 37, 4 


185 


« 


I, 87, 2 . . 






68 


IX, 37, 4. . . . 


. 190 


n 


I, 38, 6 . . 






84 


IX, 39, 8 


192 


n 


I, 41, 6 . . 






19 


„ IX, 39, 8. . . , . 


197 


n 


I, 42, 2 . . , 






86 


„ IX, 39, 8. . . . . 


199 


n 


n, 11, 7 . . - 






02 


IX, 40, 1. . . . 


. 192 


n 


II, 16, 6 . . 






210 


X, 6, 18 


192 


n 


II, 30, 8 . . 






67 


X, 7. 2 


206 


n 


n, 31, 8 . . 






166 


X, 26. 2 


206 


n 


n, 37, 4 . . 






84 


X, 28, 2. . . . 


209 


n 


m, 2, 1 . . , 






120 


rercy-Gardn. Gr. Coins Pel. 184, 6 


\ 197 


n 


III, 12, 1 eq. . 






199 


Pherecyd. in [ApoUod.] ra, 12, i 


\ 69 


n 


III, 13, 3 . . , 






172 


PhUoBtr. Her. II, 3 . . . 


92 


n 


m, 20, 9 . , 






150 


707 .. . 


47 


n 


ra, 26, 6 . . 






84 


706 . . 


85 


n 


m, 10, 7 . . , 






148 


706 .. . 


88 


n 


TTT, 13, 3 . . 






. 166 


706 . . 


. 89 


n 


m, 16, 1 . . . 






148 


XI, 1 . . 


5 


n 


m, 20, 9 . . . 






173 


Photius 8. y. KdfiHQot 


. 102 


n 


IV, 88, 4 . . , 






166 


Phryn. (New.) Rnth. 467 . . 


106 


n 


IV, 33, 7 . . , 






209 


Pind. iBthm. IV, 89 . . . 


103 


n 


V, 16, 6 . . . 






94 


n , IV, 110 sq.. . , 


91 


n 


V, 14, 7 . . 






101 


n VI. 53 „ . . 


1 


n 


VI, 21, 1 . . 






101 


„ Nem. n, 13 , . . . 


22 


n 


VI, 26, 5 . . 






103 


, XI, 44 „ . . , 


120 


n 


VII, 2, 7 . . 






143 


r, 01. IV, 22 , . . 


2 


n 


vn, 2, 7 . . . 






145 


n „ VIII, 30 „ . . . 


51 


n 


VII, 3, 4 . . 






66 


n n IX, 43 „ . . 


81 



INDEX LOCORUM. 



223 



814B 



7D 



Pind. 01. IX, 56 . 
„ Pyth. lY, 868 sq 
. V, 78 « 

Pisandri Heraclea 

Plato, Oritiae. 

Platt ad Hymn. Oerer. 384 

Plin. N. H. XXXV, 9. 

Plnt Alez. 15 . . 
„ An eeni $ 24 . 
„ Ant. 24 . . . 
,1 Oons. ad ApoU. 14 
„ de def. orac. 416 E 
„ de Herod. mal. 26 

n Nic. 11. . . 

„ praec. ger. XVII, p. 
, Qa. symp. Vm, 2 
„ , graec. XV 

» , , xxxvin 

» « « XLV 

„ ff Sept. Sap. 80 

9 de sera num. ▼. 55' 

» Sert. 8 . . . 

, de Soll. anim. 36 

, Bol. 10 . 

r, Thes. 4. 

n Thea. 17 

„ Thes. 27 

„ Thes. 81 

, Thes. 81 

„ Thes. 84 

„ Thep. 85 

n Tim. 31. 
Pollao. I, 90 
n IV, 101 
„ IX, 83 
Polyaen. Strat. II, 
Polyb. XII, 5 
n Xn, 27 
Preller. Bob. O. M. 252 
» I» » » 71 

» » » 849 
ProcJ. Aeth. Wagn. p. 242 

9 ezo. Iliapers . 

r, ad Tim. p. 80 
Propert. II, 2, 11 



Quint. Smyrn. XIV, 540 sqq.. 
„ XIV, 548 , . 



3, 8 



Pag. 










Pag. 


96 


Beichel, Vorh. Oott. 30 . . 


. 165 


78 


Beinach, Aroh. f. Bei. W. X^ 47S 


149 


179 


n 


Bep. Vas. p. T. U, 24 


171 


12 


Bobert 


, Arch. March. tab. III 


147 


]19 


» 


Oomm. Momms. 145 . 


185 


28 


Bohde, 


Psyohe I, 802> . 




, 209 


46 


n 


„ I, 808 sq. 




. 209 


118 


m 


» n, 51. . 




176 


148 


« 


» n, 59. . 


'' 


193 


122 


» 


in Philol. XXXV, 199. 


191 


191 


BoBcher, Selene eto. . 


164 


149 








160 








64 


Ba]l. fr. I, 61 (Kr.) .. . . 


. 208 


176 


Sapph. 


fr. 88 (B). . . . 


. 60 


157 


Sohoem. Or. Alt. U, 175 . . 


. 172 


96 


Scho]. 


ad Apo]l Bhod. I 172 


195 


109 




, » » 1752 


143 


148 




. . » I 917 . 


100 


78 




» ^n » nil243 


78 


105 




, Ar. Ach. 8. . . 


23 


208 




„ , Nnb. 608 






186 


77 




„ y, Ban. 1080 






206 


]9 




, Ear. Or. 318 






70 


145 




„ . . 981 






208 


63 




, r250. . 






104 


144 




. .^ 46 . . 






118 


149 




, M 175. . 






23 


207 




. iy^66 . . 






106 


62 




„ J»r694. . , 






128 


208 




, 833 (Townl) 






83 


69 




, V' 821 . . 






9 


90 




« A 825 . . 






97 


148 




« Lyo. Al. 455 






5 


120 




» Jt 3» » 






8 


197 




. . . 767 






. 73 


105 




» . . 1141 






. 111 


140 




. . , 1186 






107 


163 




. . , 1167 






116 


98 




» . , 1169 






108 


108 




. . . 1169 






. 109 


176 




, , . 1169 






1)2 


116 




Pind. Isthm. IV, 110 




91 


62 




. VI, 68 




3 


180 




„ Nem. n. 2 




191 






, 01. I. 114 




98 






, . E. 64 




96 


46 




. . IX, 161 sq. 


48 


4T 




, II Arg. 8op 


h. i 


i\ 


5 



222 



INDEX LOCOBUM. 













Pag. 








Pag. 


Nilsson, Griech. Feste 208 . . 146 


Paus. VII, 5, 9 35 


Nonn 


. Dionys. 37, 415 . 




86 


« VII, 19, 2 

n VII, 20, 1 . 






. 104 
. 156 


OFid. 


Her. IV, 116 . . 




. 86 


, vin, 10, 2. . 






. 191 


» 


„ XV, 167 sq. 






79 


n vm, IJ, 1. . 






. 58 


n 


Met. m, 34 . 






86 


, vm, 12, 7. . 






. 97 


n 


. vm, 6 . 






. 81 


, Vra, 12, 8. . 






. 61 


n 


„ Vlll, 567 . 






81 


„ Vra, 12, 9. . 






. 199 


1» 


Past. I, 676 . 






86 


„ Vni, 13, 3. . 
„ Vm, 16, 6. . 






. 97 
98 


Panyass. fr. J, 2 (Kink.) 






6 


« Vm, 24, 3. . • 






61 


11 


Hereolea 






6 


, Vm, 24, 8. . 






. 99 


Parth 


en. N. A. 26 








. 78 


n VIU, 29, 1. . . 






92 


Paus. 


I, 6, 3 . 








20 


„ VIII, 44, 4. . 






200 




I, 12, 5 . 








205 


, VIII, 48, 6. . , 






97 




I, 17, 4 . 








207 


IX, 11, 1. . 






192 




I, 17, 5 . 








208 


IX, 19, 6. . , 






108 




I. 22, 7 . 








203 


IX, 22, 1. . 






166 




I, 23, 4 . 








16 


, IX, 22, 6. . 






93 




I. 26, 4 . 








35 


, IX, 27, 6. , . 






103 




I, 81, 4 . 








171 


IX, 31, 5. . 






209 




I, 86, 3 . 








77 


» IX, 37, 4. . , 






186 




I, 87, 2 . 








68 


IX. 37, 4. . 






. 190 




I, 38, 6 . 








84 


, IX, 39, 8. . 






192 




I, 41, 6 . 








19 


, IX, 39, 8. . , 






197 




I, 42, 2 . 








85 


IX, 39, 8. . . 






199 




n, 11, 7 . 








92 


IX, 40, 1. . 






. 192 




II, 16, 6 . 








210 


X, 6, 13. . , 






192 




II, 30, 8 . 








67 


X, 7, 2 . . 






206 




n, 31, 8 . 








166 


X, 26. 2. . , 






206 




n, 37, 4 . 








84 


X, 28, 2. . 






209 




III, 2, 1 . 








120 


reroy-Gardn. Gr. Coins Pel. 184, 6 197 




III, 12, 1 sq. 








199 


Pherecyd. in [ApoUod.] ra, 12, 6 69 




III, 13, 3 . 








172 


PhUostr. Her. H, 3 .... 92 




m, 20, 9 . 








150 


707 . 




47 




ra, 26, 6 . 








84 


706 . 




. 86 




m, 10, 7 . 








148 


706 . 




88 




III, 18, 3 . 








]66 


706 . 




. 89 




m, 16, 1 . . 








148 


XI, 1 . 




5 




in, 20, 9 . , 








173 


PhotiuB s. V. Kifitigoi 




. 102 




IV, 83, 4 . , 








166 


Phryn. (New.) Ruth. 467. 




106 




IV, 33, 7 . 








209 


Pind. Isthm. IV, 89 . . , 




103 




V, 16, 6 . , 








94 


, IV, llOsq.. 




91 




V, 14, 7 . 








101 


, „ VI, 53 „ . . 




1 




VI, 21, 1 . 








101 


„ Nem. n, 13 „ . 




22 




VI, 26, 5 . 








103 


n » XI, 44 , . , 




120 




VII, 2, 7 . 








143 


, 01. IV, 22 , . 




2 


» 


vn, 2, 7 . 








145 


, , VIII, 30 „ . 




61 


» 


vn, 3, 4 . 








56 


n n IX. 43 „ . 






81 



INDEX LOGORUM. 



223 



814B 



667 D 



Pind. 01. IX, 66 . 
„ Pyth. lY, 868 sq. 
. V, 78 , 

Pisandri Heraclea 

Plato, Gritias. 

Platt ad Hymn. Cerer. 384 

Plin. N. H. XXXV, 9. 

Plnt. Alez. 16 . . 
„ An seni $ 24 , 
„ Ant. 24 . . . 
„ Cons. ad Apoll. 14 
II de def. orac. 416 E 
„ de Herod. mal. 26 
, Nio. 11 . . . 
„ praeo. ger. XVII, p. 
, Qn. aymp. VIII, 2 
n n graec. XV 

„ , , xxxvm 

» « « XLV 

„ , Sept. Sap. 80 

n de sera nnm. y. 

Sert. 8 . . 

„ de Soll. anim. 86 

, Sol. 10 . 

„ Thes. 4. 

„ Thes. 17 

„ Thes. 27 

n Thes. 31 

, Thes. 31 

„ Thes. 84 

„ Thes. 85 

„ Tim. 31. 
Polluo. I, 90 
» IV, 101 
« IX, 83 
Polyaen. Strat. II, 8, 8 
Polyb. XII, 5 

„ xn, 27 

Preller. Bob. G. M. 262 

» n » »» ••! 

n » » 849 
Procl. Aeth. Wagn. p. 242 
« ezc. Ilinpers . 
n ad Tim. p. 30 
Propert. U, 2, 11 



Qnint. Smyrn. XIV, 540 sqq.. 
„ XIV, 648 , . 



Pag. 






Pag. 


96 


Beiche] 


, Vorh. Gott. 30 . . , 


165 


78 


Beinach, Arch. f. Bel. W. X^ 475 


149 


179 


ti 


Bep. Vas. p. T. II. 24 . 


171 


12 


Bobert 


Arch. March. tab. HI . 


147 


119 


11 


Gomm. Momms. 146 . 


185 


28 


Bohde, 


Psyche I, 302« . . 


209 


46 


11 


„ I, 308sq. . . 


209 


118 


» 


, n, 61. . . . 


176 


143 


11 


r, 11,59. . : . 


193 


122 


11 


in Philol. XXXV, 199. . 


191 


191 


Boscher, Selene etc 


164 


149 








160 








64 


Sall. fi 


•. I, 61 (Kr.) 


208 


176 


Sapph. 


fr. 88 (B). . . . 


60 


167 


Sohoem. Gr. Alt. II, 175 . . 


172 


96 


Schol. 


ad Apoll. Bhod. I 172 . 


195 


109 




, . n I 762 . 


143 


148 




. . n I 917 . 


100 


78 




, ., n mi243. 


78 


106 




„ Ar. Ach. 8. . . 


23 


208 




„ . Nnb. 508 .. . 


186 


77 




, „ Ban. 1030. . . 


206 


19 




, Eur. Or. 318 . . 


70 


146 




„ . . 981 . . 


208 


63 




, r250. . . . 


104 


144 




. ^ 46 . . . . 


118 


149 




. M 175. . . . 


23 


207 




, iV^ 66 . . . . 


106 


62 




, iV^ 694 . . . 


128 


208 




, 338 (Townl). . 


83 


69 




. ¥^821. . . . 


9 


90 




. A 825 . . . . 


97 


148 




„ Lyo. Al. 465 . . 


5 


120 






8 


197 




' ' I 767. . 


. 78 


106 




„ . . 1141 . . 


. 111 


140 




. . n 1J65. . 


107 


163 




. . „ 1157. . 


116 


98 




n . - 11B9. . 


. 108 


108 




. „ > 1169. . 


. 109 


176 




» n n 1159 . . 


. 112 


116 




Pind. Isthm. IV, 110 . 


. 91 


62 




VI, 58 . 


3 


180 




„ Nem. II, 2 . 


. 191 






y, 01. I, 114. 


. 98 






n . IX, 64 . 


. 96 


46 




IX, 161 sq. 


. 48 


4T 




„ II Arg. Soph. Ai 


5 



224 



mOBZ LOCORUH, 











Pag. 




Pag. 


Sohol. Soph. Ai. 833 ... . 7 


Strab. XIV, 672 ... . 


64 


. 0. 0. 42 






123 


. XV, 688 ... . 


. 12 


Sohol. Theoor. V, 83 . 






173 


Studniozka, Eyrene p. 76 


. 180 


, Thuo. V, 1 








175 


Suidas i. v. Avti6n%i . 


. 104 


Soymn. Oh. I, 587 sq 


q. ( 


M[.) 




96 


, TQ0<p(i}Vl0i 


. 197 


Serv. Aen. I, 41 . 








85 


S 'oronos Gaz. Aroh. XIV, 257 . 


196 sq. 


n j» n f) • 








110 


SyneB. hymn. IX, 38 sqq. 


. 164 


» n in, 167 








100 






n n VI, 582 








93 


Theoor. II, f 9 . . . . 


. 127 


Solmsen, Inscr. Gr. si 


3l. p 


K 47 




74 


IV, 23 ... . 


. 94 


Soph. Ai. 574 sqq. 








72 


XV, 119 ... . 


. 156 


n . 756 . . 








26 


Theophr. H. Pl. I, 9, 5 . . 


. 84 


„ fr. 569 N*. . 








84 


Thomsen in Aroh. f. R.W. IXS"» 397 


150 


„ Niptra. . . 








215 


Thraemer, Pergam. 160 . 


. 215 


Stein, Herod. V p. 136 






187 


Thuo. II, 4 


. 160 


Stengel, Enlt. Alt. 125 






91 


II, 30 


. 173 


Steph. Byz. s. v. Bowtific 






206 


n, 99 


94 


V » n ^»^01 . 






192 


« III. 22 


. 63 


» 1» « KiQvog 






173 


n V. 4 


. 64 


« . « 2dcXfiog 






82 


« V, 54 


. 157 


» » > <^^vy/o 






63 


Tomasoh, Thrak. I, 18 sq. . 


. 57 


» a » ^vaxog 






94 


Toepffer, A. M. XVI, 413 sq. 


. 166 


Stesioh. fr. 84 (B) 






83 


Att. Gen. 162 a. 2 


. 19 


Strab. V, 227 . 








84 


« . 278 . . 


. 72 


VII, 296 . 








57 


Tzetzes ad Lyo. Al. 366 . . 


. 48 


Vn, 318 . 








99 


» S J» J» • • 


. 90 


VU, 315 . 








61 


«467. . 


. 78 


VII, 315 . 








84 


«791. . 


. 205 


Vn, 821 . 








80 


. 1141. . 


. 111 


„ Vn, 322 . , 








82 


. 1374. . 


. 120 


VII, 881 . 








58 






, Vm, 343 . 








147 


Usener, Aroh. f. R. W. VII, 3, 4 


. 129 


. Vin, 846 . 








100 


, Dreiheit .... 


. 24 


, VIII, 347 . 








189 


„ Gottern. 211 . . . 


. 149 


IX, 394 . 








22 


265 . . . 


. 79 


IX. 421 . 








. 192 


, Rh. Mus. 53, 359. . 


. 176 


X, 452 . 








. 123 


53, 360 


. 173 


X, 462 . 








. 208 


. Sintfl. Sag. 216 . . 


. 49 


X, 466 . 








103 


, Stoff. Gr. Ep. 25 sq. . 


. 84 


X, 487 . 








. 47 






X, 487 . 








84 


Verg. Aen. I, 42 . . . 


. 46 


Xn, 557 . 








. 142 


« VI, 617 .. . 


. 207 


XII, 565 . 








61 


, Vn, 803 .. . 


. 148 


XII, 573 . 








143 


. . XI. 263 . . . 


. 68 


, XIII, 582 . 








119 


Vitruv. de Aroh. VI, 7, 6. 


. 69 


. Xni, 600 . 








116 


, . „ m, 5. 10 . 


. 74 


., Xin, 604 . 








55 






, XIII, 611 . 








79 


Waldstein, The arg. Her. 1,201 


74 


XIV, 642 . 








57 


» » j» » » 


76 



INDEX LOGOBtJM. 



225 





Pag. 






Pag. 


Weloker, Ep. Oyol. II, 302 . 


. 204 


WUamow. H. U. 244 . . . 


. 27 


» » » » • 


. 212 


» 


. 245. . . 


18 


Gr. G. III, 178 aq. . 


. 103 


n 


Herakl.9 82 . . 


. 52 


WellhaaseD, Prol. z. Isr. G. . 


. 169 


» 


. 66 . . 


12 


Wide. Lak. Knlte 81 . . . 


. 156 


» 


Timoth. 76. . . 


164 


WiedemaDn Herod. II B 


. 187 








Wilamow. Arist. n. Ath. 26 . 


. 173 


Xanthus 6 fi»lonot6g . 


12 


, praef. Enm. (Fers.) 


. 149 


Xenoph. 


Anab. I, 10. 12 . 


4 


Herm. 88, 680, a . 


. 168 




. IV. 2, 31 . , 


72 


H. U. 187 . . . 


. 209 




Oyrop. VII. 1, 4. . 


4 


. 183. . . 


210 




Hell. I, 4 . . . 


. 117 


. 187. . . 


808 




; in, 1, 15 . . 


64 


. 188. . . . 


209 


» 


. V, 8, 8 . . , 


68 


« 212. .. , 


207 









INDEX RERUM. 



de Achilla inyiilnerabili . 
de adiectiyo hiavataiw 
Admeti elogia .... 
de aede Minervae troiana 
de Aegyptiie barbatis 
de Aiacis aqnila .... 
de AiaciB scnto .... 
de Aloestidis cantico (tb. 446 sqq.) 

de Aloeadis 

de Apolline Troiae patrono . 
de armifl Hercnlis ... 

de Atlante 

de Atihidographis 

de Angiae fabnla .... 

de Bethii commentatione «Homer 

u. d. Heldensage" . 
de Gabiris Lemniis . 
Callippi iabnla de Byrieo 
de Oapanco gigantc . 
Characis fabnla de Angia 
de Ciistbene Sicyonio 
de coloniis in Troade aeolicis 
de Crasii comm. «Sagenyerschio- 

bnng" • 

de Dardano 

de dea Comanensi apnd Strabonem 
de deis architectis 
de deis Cornntis .... 
de deis Cornntis in Thessalia 

de Jt6g xaditp 

de Echeto e a . . . . 
de Epeo disoobolo 



Pag. 

10 

106 

178 

117 

187 

4 

71 

153 

98 

41 

12 

68 

63 

186 

61 
101 
186 

86 
186 
158 
118 

62 
99 
141 
190 
166 
180 
4 
208 



de Ergana 

de Engammone compilatore . 
fabnla leebiaca de Enalo. 
de fabnlis a rhapsodis amplificatis 
de fabnlis ex Homeri yerbis per 

peram explicatis ortis . 
de fnribns Aegyptiis . 
de Gigantibns .... 
de Girardi commentatione .Aiax 

fils de Telamon" . 

de Glanco 

de Glotzii libro «Etndes fooiales 

et jnridiqnes snr Tantiqnite 

grecqne." 

de gynaecocratia .... 
de Halicaroassi conditoribns . 
de Hercnlis Xto^tfi 
de Herod. VI, 106 . . . 
Herodoti fabnla de rege Bam 

psinito 

de heroibns a patrnm armis, mori 

bns. factis denominatis. 
de heronm uominibas per utram 

qne contineutem dispersis . 
de Holzingeri in Lycophronem 

commentariis ntilissimis 
de more hominnm sacrificandornm 
de Heo yel Oileo. 
de insoriptione 608* Syll. Dittenb, 
de loFe Oomyro .... 
KdtQVBia et Kaqvla 
de Lelegibns . . .^ . . 



Pag. 
40 

202 
77 
50 

214 

188 

87 

70 
70 



64 
139 

67 

12 

159 

185 

72 

61 

114 
109 
128 

66 

7 

158 

80 



IKDEX BERUM. 



227 



de leone Nemeaeo .... 

de liberis nothis 

de loois qnibns Oarnea agebaDtar 
de Loorensium Brmis. 
de Locrensinm matris et filii oultn 
de Loorensinm more Bacrifioandi 
de Instratione antiqna 

de Lyoiis 

de mense qno Oamea agebantnr 
de Minerra Aethyia . 
de Minenra colnm manu tenente 
de Minerrae yariis imaginibns 
de more Epizephyriornm cnm Dau 

niomm et Troianornm illis oom- 

parato ; 

de Maaaei Thesprotide . 
de Myoono Gigantam sepalcro 
de nnmmo Mantineensi . 
de nammis troianis . 

de Paeonibns 

de palladiis 

de Pandione 

de Pelasgomm religione . 

de Phytalmio 

de Pindari Terbis male a scholiasta 

interprete redditis . 
de popnlis ex Earopa in Asiam 

transgressiB 

de Prooli yerbie male intelleotis 
de Psammetichi stipendiariis . 
de Pyli homerioi eitn. 
de pyrie in nayibns exstmctis 
qno diei tempore heroibns sacri- 

ficabant antiqni. 
de ratione genealogica inter Ozo 

lidem et Opuntiam. 
de ratione mythologica inter Locri 

dem et Arcadiam . 



Pag. 
6 

21 
162 

16 
121 

48 
176 

59 
160 

19 

36 

34 



126 

202 
47 

197 
34 
68 
36 
19 

102 
68 

3 

67 
198 
194 
189 

49 

91 
96 
96 



Pag. 

de mderibos Troiae YII'. . . 119 

de saorifioandi more troiano . 37 

de Salaminie nomine. ... 64 
de Boelere Aiacis in Oassandram 

oommiaao 116 

de sedeoim malieribas Eleis . . 94 

de sensa Pind. Pyth. Y, 73 sqq. 179 

de Sioyoniornm regam atemmate 168 
de Sophoolis Niptris . . . .216 

de Teledamo Oirces filio . . . 210 

de Telegono et de Althaemene . 214 

de Teaororam gente .... 53 

de Theeprotia Hadis regno . . 207 
de thronis Heoatae sacris. .165 

de Thaoyd. V, 64 ... . 157 

de Triade 24 

de Trophonio 189 

de Tzetzae yerbis oam epit. Yat 

et cam schol. ad Lycophr. com- 

paratie 111 

de Ulizia in Elidem itinere . . 200 

abi Ulixes inyenit t6v ii&a^dttt§vtov 204 
de nmbris frondeie . . . .165 

de nmbris e Pentatencho notis . 168 

de Upi Troezenia 146 

de nrbiam nominibns in vda desi- 

nentibns 84 

de yerbis &dvatog Si toi i^ &l6g aht^ 

(1 134 sqq.) 211 

de yerbis ivayi^^iv et 9v9i¥ . . 91 
de yerbo UioHOfiai digamma non 

admittente 131 

de yirga magica 45 

de yirginibns Mineryae sacris . 113 

de yirginibns itaiQtafi& traditis . 124 

de Toce ftiXtrj, ..... 4 

de yoce naQtp6tiv 22 

de yocis ttXaft&vog sensa ... 74 



CONSPECTUS OPERIS. 



Pag. 

De Aiacis origine, cultu, patria 1 — 133 

I. De Aiacis &xQfoala apud Pindarum. . . 1 
II. De Aiacis &xQmata apud Philostratum . . 5 

III. De Aiacis &xQ(acla apud Homerum et 

apud tragicos 7 

IV. AlavxB 13 

y. De ratione quae inter Minervam et Aiaces 

intercedit 26 

VI. De Minervae in Achaeos ira 30 

VII. Pauca de Minervae in Iliade partibus . 39 
VIII. De Aiacis natura, cultu, origine ... 42 

IX. TiXa^Avioi 50 

X. TBii%Qoq 53 

XI. TtXa^mv 65 

XII. De Enalo deque Trambelo ..... 77 

XIII. De Locridis incolis antiquissimis ... 79 

XIV. De Aiace Oilei filio 83 

XV. De fabula quadam Philostratea .... 89 

XVI. Quaestiones quaedam genealogicae . . , 94 

XVII. Parergon mythologicum 99 

XVIII. De virginum locrensium sacrificio . . . 104 

XIX. De Dauniarum quodam more solemni . 124 

XX. De Oileo 128 

Epilogus 133 

De Amazonibus 137—150 

De Carneis 153—181 

De Eugammonis Telegonia 185—216 

Indices 217—227 

Index locorum 217 

Index rerum 226 



Apud A. W. SIJTHOFF Lugduni Batavorum (Leiden) prodierunt : 

Prof. J. Taii Leeawen J.f., Enchiridium dtctionis epicae. Partes II, . . f 8.60 

Aristophanis Vespae. Cum prolegomenis et commentariis.. .. „ 2.90 

Aristophanis Ranae. Cum prolegomenis et commentariis „ 3.60 

Aristophanis Nubes. Cum prolegomenis et commentariis „ 3»6o 

Aristophanis Equites. Cum prolegomenis et commentariis .... „ 3.60 

Aristophanis Achamenses. Cum prolegomenis et commentariis. „ 2.90 

Aristophanis Aves. Cum prolegomenis et commentariis „ 4-25 

Aristophanis Lysistrata. Cum prolegomenis et commentariis . . „ 2.90 

Aristophanis Thesmophoriazusae. Cum prol. et comment .... „ 2.90 

Aristophanis Plutus. Cum prolegomenis et commentariis , 2.90 

Aristophanis Ecclesiazusae. Cum prolegomenis et commentariis. „ 2.90 

Aristophanis Pax. Cum prolegoinenis et commentariis „ 2.90 

Bloemlezing uit Aristophanes voor NederL Gymnasia, met 

korte inleiding en aanteekeningen. Eerste stuk f 1.20, Tweede stuk f 1.20, 

I et 11 „ 2.25 

J. vaii Leeawen, Carmina Latina. Post mortem poetie collegit filius.. „ 1.90 
l*rof« II. van llerwerden, Euripidis Helena, recognovit et adnotavit. 

Accedunt analecta tragica „ 2.50 

Aristophanis Pax, recognovit et adnotavit. 

Pars prior (Praefatio, textus cum scholiis metricis et adnotat. critica) „ 325 

Pars altera (Commcntarius et indices) »» 4-90 

Lexicon Graecum suppletorium et dialecticum „ IT-S^ 

Appendix ad Lexicon » 6.— 

Collectanea critica, epicritica, cx^getica sive Addenda ad 

Theodori Kockii opus Comicorum Atticoriim fragmenta „ 4'8o 

Viadiciae Aristophaneae »> 2. - 

Prof, H. yan Herwerdeii et Prof. J. ran Leeuwcn J.f. Aristotelis 

quae fertur ABHJ^AlSlN nOAITElA „ 3-6o 

Prof. J. J« Hartman, De Terentio et Donato commentatio „ 3-50 

Epistola Critica (continens annotationes ad Odysseam) „ 2. — 

De Emblematis in Platonis textu obviis »» 2.50 

Caroli L^v&que libellus anreus de Plutarcho mentis medico.. „ 1.50 

Genestetiana, Petri de Genestet carmina selecta ligat. „ 2.50 

Decennium Poeticum „ 1.30 

Prof. K.Kuiper, Studia Callimachea I. De hymnorum I — IV dictione epica „ 3.50 

Studia Callimachea II. De Callimachi Theologumenis „ 2.50 

Prof. C M. Franc.ken, M. Annaei Lucani Pharsalia. Adiecta sunt 

specimina phototypica Ashburnhamensis, Montepessulani, Vossiani 

primi. Vol. I (libr. I— V) „ 5.— 

Vol. II (libr. VI — X). Adiectae sunt Lucani vitae antiquae . „ 6.25 

I)r. P. C. Molhnysenf De tribus Homeri Odysseae codicibus antiquissimis. „ 2.50 
Dr« Jos» Sehrynen, Inleiding tot de studie der vergelijkende Indo- 

germaansche Taalwelenschap , 3. — 



L 



^ 




^VI^^""' 



1 



U.CBERKELEYLIBRARIES 



I 




i 



C0mi7blD7H