Full text of "De Amorum in arte antiqua simulacris et de pueris minutis apud antiquos in deliciis habitis ..."

See other formats

Google

This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct

to make the world's books discoverablc onlinc.

It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct

to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books

are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr.

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc

publishcr to a library and fmally to you.

Usage guidelines

Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc
public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing tliis resource, we liave taken stcps to
prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing lcchnical rcstrictions on automatcd qucrying.
Wc also ask that you:

+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for
personal, non-commercial purposes.

+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout thisprojcct and hclping thcm lind
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offer guidance on whether any speciflc usc of
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe.

About Google Book Search

Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs
discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb

at |http://books.qooqle.com/|

ffiartart «ollege lilitars

CONSTANTIUS FUNI).

Rcceivol h1 filK.. lS'f i^,

itf!

INDICES

10 N VM

PVBLICARVM ET PRIVATARVM

QVAE m

ACADEMIA MARPVRGENSI

PER

SEMESTRE AESTIVVM

INDE A D. XV. M. APRILIS VSQVE AD D. XV. M. AVGVSTI MDCCCXCn

HABENDAE PROPONVNTVR.

Praemissus est THEODORtBIRT P. P. 0. De Amorum in arte antiqtia simulacris et de
pueris minutis apud antiquos in deliciis hahitis commentariolus Catullianus alter

(adiectae sunt tabulae).

*MARPVRGI.

TTPIS ACADEMICIS ROBERTI FRIEDRICH.

U?^

=0 .

^'./. -^Or-

( DrC 27 U?2

} • • •'

ACADEMIAE MABPVEGENSIS

RECTOR CVM SENATV

GOHMnJTOHIBTS DILEGTISSimS

S. P. D.

JJisputare constituimus de pueris minutis, qui vocantur, apud antiquos iraperatoriae
maxime aetatis in deliciis habitis. Simul de Amorum pusillorum deorum, quos quidem
artis mouumenta adprime repraesentarunt, natura et inventione agendum esse visum est
Cum qua quaestione duplici tertiam conexuimus quae fuit de interpretatione carminis
Catulliani LV. Hoc enim carmen Camerium quendam describit, qui se subtraxerit amori
poetae; qui quis et qualis fuerit nondum investigatum est ad hunc diem. Curriculum
autem disputationis sic derigendum existimavimus, ut illud Catulli carmen LV pauUo
emendatius et castigatius, quatenus quidem conceditur, in conspectu proponeremus,
deinde ex tardiore hoc negotio ad vitae et artis antiquae considerandas delicias acce-
lerato gradu properaremus.

I. Catulli carmen LV.

Lectiones in CatuUi c. LV a librariis inprudentibus pessumdatae a nobis restituendae
hae sunt.

Aufugit Camerius; quaeritur »in campo minorec, inporticu Pompeia, alias. Tandem
apud femellas eum latere suspicio est.

6 FemeUas omnes, amice, prendi,
Quas voltu vidi tamen serena,
Auelte sic ipee flagitabam:
Gamerium mihi pessimae puellae.
10 Quaedam inquit nudum reduc
Hem hec in roseis latet papillis.

Cruciarunt criticos viros maxime versus 8 et 10. Et in versu 8 in quam diversas scripturas
vaga coniectura aberraverit, apud edilores videri potest ; ego non mutabo fere nisi imam
litteram initialem AVELTE ex PVELLE ortum esse suspicatus, atque sic legam:

»Puellae« do ipse flagitabam,
»Camerium mihi, peasimae puellae«.

Vocis pudlae iteratio quam maxime Gatulliana; vide modo 31,8 male est .., male
est; 42, 1 qtwt estis .. quotquot estis; 42, 11 sq.: moecha putida . . putida moecha; similia.
Nec minus ubera divinatio doctorum fuit in v. 10; excogitarunt:

Quaedam inquit: nndnm «tntifft redncens (Avantius)

velum sinu redncens (Baehrensias)
nudum sinum recludens (Riedufl)
nudum reducto pectus (EUis).

Quam apte autem sinus quae vestimenti pars est nudus esse praedicetur videant ipsi qui
posuerint ^). Mihi constat mutandum nihil esse omnino ; patet enim in litteris traditis sicut
sunt nihil oflFendere, sed clausulam tantummodo metri praetermissam esse a scribis; hanc
alii aliter supplebunt, is solus recte, qui quae quidem extant integra servaverit Ipsum
reduc autem si perpendimus, ad quem magis id pertinere potuit, quaeso, quam ad
fugitivum? reduci nempe is solet qui abiit. Ergo exemplum supplementi hoc dabo:

Quaedam inquit: nudum reduc et aufer.

Eodem sensu olim Handius: tu nudulum reduce, Schwabius: ntMlum reduc puellum.
Camerius autem quo iure nudus dicatur, infra reputabitur.

In versu 11 illud hem (vel em quod est in Oxoniensi) nunc quidem conservo; facile
enim in tali interiectione hiatus vocalium excusatur*). Agroecius apud Keil. VII p. 114,4:
>ew cum increpas . . . ; hem cum dolor iram moverit aut cum admiratio vel cogitatio
stuporem.« Inest itaque admiratio. Nec in v. 7 corrigendi idonea causa cemitur nisi
quod ex deterioribus membranis aut serenas aut sereno recipiendum est videlicet; et
praeoptamus quidem accusativum , quandoquidem si quis legeret vuUu sereno, de Catulli
ipsius vultu id accipi posset orereturque ambiguitas. Neque vero in eodem v. 7 otiosum
erit tamen; serenae enim dicuntur mulieres, quamquam eas prehendit CatuUus; sunt
igitur deprehensae ; »tamen« tantam de Camerii amore confidentiam habent , ut serenum
animum non exuant Denique ibidem quod etiam pro eo quod est vidi dactylicam vocem
postularunt, frustra fuerunt; soiet sane in hoc poemate altematio esse decasyllabicorum
et hendecasyllabicorum versuum; quae tamen lex exceptiones duas habet, quae invicem
defendunt, et ipsum hunc versum 7 et versum 14 versui 13 prorsus aequatum; ne
addam in carmine LXVUIb, quod quale fuerit mox exponam, hanc legem prorsus
sprevisse Catullum.

lam vero repertus quidem est amicus, tamen puellas relinquere non vult ille »seque
negat« CatuUo (v. 14) neque vero loqui occipit. Itaque adhortatur eum poeta:

15 Dic nobis ubi sis futurus, ede

Audacter [boc] committe, crede luoei;

in quibus illud crede post committe si quis debile putet, perpendat mihi quam variam
lectionem adscriptam oflfert Sangermanensis, crude; et crudus certe haud inepte puer
appellabitur, qui amori restiterit Sed enim longe haec removenda; tolerandus est et
usque tolerabitur ipse duplex imperativus committe crede ad unum dativum relatus ; quin

1) Id recte olim reiecit F. Handius »Q. Valerii GatuUi carmenLV in antiquam formam restitutumc
Jenae 1848, item BaehrensiuB in comment ad 1. tandem sese ipsum corrigens.

2) cf. 0. Bibbeck symb. ad partio. Lat. p. 80 et 85.

etiam plane cum proprio studio sic eum cumulate extulit CatuDus; quod cur ita fecerit
sub finem huius libelli exponere licebit.

Quid vero dicet Gamerius quidve luci committet? Ecce reticuit omnino; nam
in versu 17 qui sic in membranis potioribus scriptus est:

Nunc te lacteolae tenent puellae

verba agnoscimtur Catulli ; sunt autem ea prorsus supervacanea ; puellas enim esse quae
teneant Camerium diu compertum habet. Sin autem quis Num pro Nunc rescribat,
molestia haec haudquaquam tollitur. Ego credideram iocum ita constitui debere, ut
essent quidem haec Catuili verba, sed ut quasi dictaret ea et suggereret Camerio suo
pertinaciter tacenti, itaque coniectavi

»Me unctae lacteolae tenent puellae.<

Quam equidem scripturam ipsam quoque sub commentarioli exitum pluribus dilucidabo.
At vero quibus pergit Catullus v. 18 si linguam clauso tenes in ore, fructus proides
amoris omnes, ea certe concinne scripta non simt; exigebatur enim aut si tenebiSj
proicies aut si tenes, proicis. Nec id libri boni, immo vero tenens praecise scriptum
oflferunt. Ergo reficiatur:

Sic ling^uam clauso tenens in ore
Fructus proides amoris onmes.

Denique iidem libri in versu postremo 22

Dum vestri sis particeps amoris ;

id quod sensu cassum est; nostri pro vestri libri inferiores; id licet auctoritatem parvam
habeat, tamen arridere possit; nisi forte hoc contra monendum est »participem esse
amorisc satis mire dici de amato, siquidem imice hic amatus sit; etenim particeps
amoris is proprie erit, qui partem tantum amoris neque plenum ceperit. Propterea
vestri ex libris G et assumere malo, sic ut rescribam cum Scaiigero, Handio aliisque:

Vel, si vis, licet obseres palatum
Dum vestri sim particeps amoris.

Cum puellis amorem habet Camerius; in eo amore partem etiam Catullus se habere

velle profitetur. Qua lege autem Camerius inter plures communicare amorem potuerit,

mox perscipietur.

Quibus praemissis iam totum poematium ioci plenum et veneris hoc loco exhibebimus:

c. LV.
OramuB, si forte non molestum est, ')
Demonstres ubi sint tuae tenebrae.
Te campo quaesimus*) in minore,
Te in circo, te in omnibus iibellis,
5 Te in templo summi lovis sacrato,
In Magni simul ambulatione.

1) molestus es libri scripti.

2) quaesivimus libri perperam; de hac mea emendatione dubito, fadllime tamen aio ezplicari
corruptelam, si quaesimus quasi priscam perfecti formam datam esse a GatuUo supponimus ; id quaesimus
facile distrahebant librarii veri ignari sicut iidem c. 14, 14 misisti ex misH; cum ipsa autem contracta
forma talia conferantur velut nomus Enn. fabul. v. 113 Muell.; suemus Lucret. I 301; consuemus Prop.
Monob. 7, 5 ; Verg. Aen. V 57 intramus »pro intravimus< acceperunt antiqui interpretes. tristi autem
ipse Oatullus 66, 30. £t cf. L. Scheffler De perfecti in vi exeuntis formis, Marpurgi 1890 (p. 43 et 47).

I
I

FemellajB omnes, amice, prendi,
Quas vultu yidi tamen serenas;
»Puellae« sic ipae flagitabam,
10 »Camerium mibi, i^essimae puellae.«

Quaedam inquit: »nudum reduc [et aufer],
Hem — bic ') in roseis latet papilli8.«

Sed te iam ferre Herculei labos est;
Tanto te in (?) fastu negas, amice.
15 Dic nobis, ubi sis futurus, ede
Audacter, committe, crede lucei:
»Me unctae lacteolae tenent puellae.<

Sic linguam clauso tenens in ore
Fructus proicies amoris omnee.
20 Verbosa gaudet Venus loquella.
Vel, si vis, licet obseree palatum,
Dum vestri sim particeps amoris.

Strophae adoraari possunt quattuor, duae hexastichae, totidem pentastichae. De
distichis certe quas olim Handius 1. 1. p. 6 excogitavit mihi persuasum non est; caraiina
enim quae xazd attxov decurmnt, si strophicam divisionem patiuntur, in strophamm fine
interpunctio utique locum habebit, cui legi in hoc poemate adprime repugnant
versus 17 et 18.

Argumentum idem metri artificio fere eodem, sed tractatione omnino diversa iterum
aggressus est poeta carmine LVIIIb, quod quidem carmen fore spero ut nemo sanus iam
translocari mihi iubeat ita ut cum c. LV in unum consarciatur. Quid emm? nonne
etiam basiationem, ut exemplum ponam, bis tractavit GatuUus et c. V et c. VII? nec
erit haec duo qui conflari velit^). Sic autem carmen illud alteram de Gamerio
deductum est:

c.LVIIIb:

Non custos si fingar ille Gretum,
Non si Pegaseo ferar volatu,
Non Ladas ego pinnipesve Perseus,
Non Rhesi niveae citaeque bigae,
5 Adde huc plumipedas volatilesque
Ventorumque simul require cursum,
Quos iunctos, Gameri, mihi dicares:
Defessus tamen omnibus meduUis
Et multis langoribus peresus
10 Essem te mihi, amice, quaeritando.

Locum istum imitatus est Propertius II 30, 3 sq. : JSon si Pegaseo eqs. , similiter-
que etiam Ovidius Trist. III 8,1 sq.: Nunc ego Triptolemi cuperem conscefidere
currum eqs.

1) libri hec.

2) Apparet quo iure Handius scripserit p. 6: »Tantum vero abest, ut poetam de una hac re duo
carmina fecisse et ad Gamerium misisse existimemus, ut hos versus ad ipsum hoc carmen, de quo lo-
quimur, pertinere censeamus.c

Sed enim apud GatuUum rhetorica periodus una totum ecce carmen explere videtur;
de structura vero dubitationes facile moventur. Scilicet cum essetn tempore imperfecto
legatur v. 10, illegitimum est quod fingar et ferar praesentia sive futura praecedunt
V. 1 et 2; nec potest negari illud essem relationem non habere nisi ad dicares v. 7,
hoc autem solutius scriptmn esse pro si dicares; denique si fingar et si ferar protases
sunt sine apodosi. Hinc cum magna ni fallor vi necessitatis consectarium est inter
versus 1 — 5 versum unum intercidisse, apodosin qui continuerit. Et facile praesumitur
himc quoque versum olim incepisse ex vocula Non^ qua decepti oculi librariorum ad
proximum versum per lapsum lectionis aberrarint. Elegantias ego quidem non praestabo,
cogito autem sic fere processisse sermonem:

Non custos si fingar ille Cretum,

Non si Pegaseo ferar volatu,

Non Ladas ego pinnipesve Perseus,
4a Non Rhesi niveae citaeque bigae,
4b Non non inveniam tuas tenebras.
5 Adde huc eqs.

Quibus receptis tandem ut dicares et essem inter se respondent, ita etiam fingar et
inveniam. In versibus autem 3 et 4*, licet duriusculi sint, satis habeo mente supplere si
sim vel ero atque vertam: »nicht als Ladas oder als Perseus, nicht als des Rhesus
Gespann«; postremum hoc cui dictum nimis temerarie videatur, corrigat mihi: non Rhesus
nivea citaque higa.

Discernendum esse carmen hoc LVni b a carmine LV nec idoneam rationem esse cur
fidem codicum intemperantius detrectemus, supra monitum est. Scio sane clarissimos
olim viros confusionem carminum decrevisse; sed hac certe in re illi aliud egerunt; non
senserunt enim summam illam stiii diversitatem , quae inter ea intercedit. Nos neque
oleum cum aqua commiscebimus neque equinam cervicem capiti humano iungemus. Prius
nempe poema cottidiana loquella utitur, posterius rhetoricum est; alterum in argumento
simpliciter enarrando decurrit, alterum magno apparatu fabulari omatum et oneratum
est Perseo, Rheso similibus in comparationem vocatis. Quod ne sine consilio poetae
factum esse credas, etiam iterum attendas velim ad carmina parilia V et VII quae sunt
de basiatione ; ecce stili in iis discrepantia eadem ; carmen enim V cottidianum sermonem,
carmen VII plane rhetoricum afifectat; illud fabulari apparatu prorsus caret, hoc magna
illa comparatione Libyssae harenae et siderum instituta splendorem singularem accepit
adestque ibi etiam lovis et Batti et illa laserpicii memoria paene putide illata.

Sed etiam plura argumenta, ne quid contra librorum auctoritatem periclitemur,
dissuadent; eorum nonnulla scite enumeravit Riesius ad c. LVIIIb; inter quae maximi
momenti differentia metrica qua in c. LV decasyllabi forma fere in altero quoque
metro stat, in c. LVIU b multo rarius. Quid ? quod etiam dubii haerebant critici, utrum
carmen LVnib ipsi fini carminis LV adsuerent — sed sic dulcis fabellae efifectus plane
subvertitur — an insererent vel inter w. 13 et 14 vel inter w. 14 et 15; sed etiam hoc
qui probat, ineptias agit. Nam in c. LVIIIb Camerium »quaeritat« GatuIIus necdum
invenit; contra c. LV v. 13 iam apud puellas amicus inventus est et tantummodo >ferre«.

VIII

id est aufeire eum non potest poeta; hoc autem non spectat nisi ad pondus hominis
plane prodigiosum : nempe auferre eum »Herculei labos est.«

Et hactenus nugae Catullianae. lam quem et qualem hominem prodigiosum hunc
Camerium, quem frustra quaeritando et cursitando investigat persequiturque poeta, fuisse
arbitreris? In utroque carmine amicus dicitur (LV 7; 14; LVIIIb 10); in altero non nisi
summa eius vel celeritas vel certe ars fugiendi describitur, plura ex priore redundant:
amorem et Venerem cum eo habet Catullus (v. 19; 20; 22); sed crudus est (?v. 16) vel
certe negat se (v. 14), simul tamen puellas sectatur sive meretriculas (v. 6 sqq.; 17).
Denique Catulli quasi proprius Camerius est; nam hunc ille a puellis flagitat (v. 9).
Quin etiam seriptum est v. 9: sic ipse flagitaham; hoc igitur quod est ipse age ex-
cutiamus quam diligentissime ; de quo non mirabimur doctos adeo desperasse, ut con-
fidenter expellerent aut inde aut usque aut saepe substituentes. Non mirabimur inquam ; nam
si poeta sese ipsum neque alium nescio quem flagitasse Camerium memorasset, quid cogitari
posset absurdius? estque omnino a re alienissima eius generis contrapositio. At vero
unum superest refugium ; recordemur ipsimum et ipsimam Petronium dedisse pro domino
vel domina; nec aliter Plautus Casin. IV 2, 11 me ipsa misit concinitque adeo Catullus
c. 3, 7 suamque norat ipsam. Quid igitur dubitemus amplius? Hac nempe ratione et
unica et sufficienti illud ipse flagitabam defenditur, scilicet ut interpretemur: »ego qui
dominus tuus sum«, tamquam si editum sit »tuus ipse«.

Itaque amicum illum sive puerum delicatum qualem etiam luventium CatuUi fuisse
nescio an statui velint lectores; Schwabius quaest. Catull. p. 314 nil dicit nisi non
cognovisse nos quis fuerit; item Ellisius: »a person only known tu us from this poem«,
item Baehrensius comm. p. 269: »hominem nobis ignotum.« Riesius vero: »Scherz-

gedicht an einen unbekannten Freund Camerius, der sich vor CatuU verborgen hielt,

man denke sich das Gedicht etwa dem Versch\\aindenen in seine Wohnung geschickt (!)« ;
et ad V. 7: »der Scherz bedeutet, dass Camerius alle schonen Damen Iiebte.« Handius
denique adeo haec, p. 5: »quis fuerit nescimus, nec quidquam refert ad explicandum
ipsum carmen de eius genere aut persona quaerere (!). Amicus erat CatuUi et, ut
videtur, in vitae atque amoris commercio sodalis, sed tum temporis de clandestino
quodam amore suspectus. Eum aliquando visitaturus Catullus omnes urbis regiones
percurrit« eqs.

Ego paene aenigmatica poemata haec duo de Camerio et esse sentio et esse voluisse
CatuIIum confido; »amicum« vocat, »puerum« vocare anxie vitat; evidentissime autem
carmen LVnib speciem quasi griphi prae se fert. Itaque quod solet fieri in ambagibus,
primum miramur stupemusque, deinde circumspicimus solutionem et quasi exitum
labyrinthi. Tale poema alriyfiaTmdeg Meleagri est in Anthol. Pal. VII 421 de aligero
cum venabulo eqs.; tale etiam Antipatri ibidem 427 ^A axdla^ ipiQ^ Ww, %Cv' Jl%6i vixvv,
Nec fere differunt dulcissimi elegi Propertii c. II 29 ubi per plateas errans inducitur
quidem puerorum 3>turba minuta«, qui >nudi fuerant« ; Amores vero hos esse cum cura
tacet poeta; id conicere ut iucundum est, ita relinquitur lectori ')•

1) £t cf. de griphis coUectanea Athenaei X c. 69 - 89.

Ego autem de Camerio cum deliberarem , ad satis diversam et singularem inter-
pretationem deductus sum, videorque mihi ipsum aenigmatis nodum posse expedire. Gerte
quidem ad elegantias illius aevi deliciasque voluptarias, quales quaesitiores nuUum novit
saeculum, respicere conducet Quid enim, si per lusum libidinosum, sicuti passere suo
Lesbia, ita Camerio suo abutebatur Catullus?

II. De pueris minutis apud Romanos in deliciis habitis.

Nanorum sive pumilionum genus quanta gratia valuerit apud Romanos, notum est ;
homunculi ii ridiculi ac iososi propter summam parvitatem turpitudinem lasciviam ad-
prime grati habebantur, si ad virilem vel senilem aetatem accesserant. Testimonia ab
aliis congesta iterum congerere nolo *)• Populus autem in suum usum pumiliorum nomen
ita detorquebat ut propter humilitatem humiliones appellaret *).

Ad hoc genus obscaeni plerumque oblectamenti pertinet ille Bumbulus pygmaeus in
anthol. Lat. Ries. c. 190 (v. 8 te duce lascivae nocte fricantur anus) et c. 191 (v. 5 te
russeus intrat). Sed etiam adferatur ille apud Luxorium (ibid. c. 296), cuius dicitur
»forma levis, clamor et ira gravisc ; nec non Macedonia pantomima pygmaea (ibid. c. 310)
Andromacham agens, ipsa non altior quam pes Andromachae; denique ille Conopas
minimus homo, duo pedes et palmum, mulierque Andromeda apud Plinium nat hisL
7, 75. Quod vero Luxorius I. 1. de Macedonia pantomina scribit

Thersiten potius finge, quod eese soles,

id miro modo illustratur verbis Clementis Alexandrini Paedag. III 4 (p. 271 P.) de
mulierum luxurie exponentis: xal t6v fUv &€galTr]v dxovovaai YeXfaaiv* avzal Sh
noXtfTiiiiTJTOvg (ovovfisrai QhQaiTaqj ovx in dvSgdaiv ofio^vyoig, diX in^ ixelvoig avxovan*.
Nempe mercatu »Thersitas€ tales comparabant.

At vero Camerius ipse ad pumilos haudquaquam attinuisse potest; quamquam cru-
delissimum abusum eorum iam Augusti aetate receptum esse et Suetonius docet
memorans Augustum ab iis abstinuisse (Octav. c. 83) et Propertius non post annum 16 a. Chr.
n., qui in convivio nanum proprium adhibet cui ioci causa nomen Magnus dederat^).

1) cf. 0. Jahn Archeol. Beitr&ge p. 4S0 sq.; Buchenau De scriptore libri nsQl v^povg. Marpurgi
1849, p. 47 sqq.; J. Marquardt Privatleben der RGmer, ed. 2, I, p. 182. »Nanos et nanaa et moriones
.... populo donavitc Alezander Severua teste Lampridio c. 84, 2.

2) cf. Glofisae nominum ed. Loewe (1884) p. 51.

3) Quod saepe acddit usque ad hunc diem in locis difficilioribus , ut pro tradita lectione cor-
recturae obtineant inveteratae quasi panm' insuti, qui difficultatem non toUant, sed contegant, id etiam
factum est in Propertii looo IV 8, 41:

Magnus et ipee suos breviter concretus in artus
lactabat truncas ad cava buxa manus.
De nano sermonem esse in propatnlo est; cur autem pro Magnus pertinadter edunt Nanu8? an tam
turbatus animus fuit ut non sentirent iocum exquisitum hnnc fuisse, ut nanus proprio nomine vocaretur
Magnus? Ita nempe etiam Lucilius in re eadem Anthol. Pal. XI 105:

Toy fiiyay i^i^tovy Evfii^xioy og (f ixd&evdey
fiiXQ^ vn oivfiatpt^ ta^ X^Q^^ ixtayvcag.
lam utrum grandiorem homundonem fuisse credas, Magnum Propertii an toy fUyay Evfirixioy Lucilii?
Contrarius autem lusus fuit quod homines prooerissimos 'PuaioMm et StcundiUam nominabant, v. Plin. 7, 75.

In CatuUi aulem poemate vera venustas est et gratia puerilis quae a distorta pumilorum
deformitate latissime distat.

Fuit autem deliciarum huiusmodi etiam alterum genus, ad quod provoco, minus
illud, si dis placet, crudelis animi et magis innocentis. Viri, saepius etiam mulieres cum
pusionibus, qui annos aetatis quattuor vel sex haud excesserant, lusum gerebant, non
sine venere. Eos proprie vocari »delicias« olim exposuit Casaubonus ad Suetonii
Octav. c. 83.

Et primum accidebat quod hodieque accidit, ut matres suos infantes non vero
amore matemo educarent,; sed educandos aliis traderent nec nisi pro ludibrio, xui/a.^^g
naiyvia, si animus ferebat, manibus et ulnis susciperent; hoc illud est quod vituperat
Plutarchus in consolatione ad uxorem c. 6^).

Accidebant etiam talia nimirum qualia Theophrastus inter consuetudines tradidit
hominum nimis placendi studiosorum (charact. 5): ad cenam enim vocatus aliquis
hospitem iubet arcessere infantes; ubi venerunt, patri similiores dicit quam lac lacti et
ad se trahens osculatur et ad se consistit; denique cum aliis eorum ludit ipse clamans
daxocy TTtXfxvcy alios in ventre dormire sinit non sine pressu.

At vero etiam alienos infantulos lepidos venustos apud divites ali solitos et in
ornamentum vitae adhibitos esse plurimis testimoniis firmabo.

Primus adsit mihi Seneca philosophus qui senex in epist. 12, 3 de Felicione vilici
sui filio pauca comminiscitur ; nunc quidem hic Felicio decrepitus est; olim autem
»pupulus delicium meum factus est«. Vides simul et pupulum et delicium vocatum.

Talis porro infans est apud Martialem IV 87

Infantem secum semper tua Baasa, Fabulle,
CoUocat et lusus deliciasque vocat.

Talis etiam Erotion mortua fuit sex annos nata apud eimdem Martialem in epitaphio
qui legitur V 34. Et cum hac quidem pusa bene componi potest ille Amaranthio deliciii{s)
in titulo sepulchrali urbis Romae CIL. VI 3967 qui vixit annis III m. ///; item ille
>Gaius venustus« quinque annorum in titulo Romano repetito apud Duebnerum in Anthol.
Palat. tomo III append. II 699. Denique »Nicen pupamc — ddicium, vtj^it annas sexs —
habes CIL. X 5500.

Adde incerti epigramma Anthol. Pal. Vn 483 de Callaeschro, qui tijmog diem
obierit atque iam naiyviov futurus sit in domo Proserpinae. Adde bimulum infantem
{ohyov PQb(ft>g) qui mortuus memoratur a Diodoro ibid. VII 632; scilicet de scala parvula
parvulus deciderat; et ubi accurrebat »dominus« {l/f-Tog ava^), teneras manus ad eum
moriens tetenderat. Novennis puella a Crinagora celebratur ibid. 643 diciturque iQaafuov
aih' ax^vQ^m oixoYsvig^ id quod ad delicias plane spectat Nescio autem an huc etiam
referendi sint modicus ille Clitae alumnus ibid. 663^ et fiixxog MvQatvwv^ x^Q^jn/ia

1) Tug di noXXag oQto/jLey firiTSQa^ oxay vn* aXXioy ta nai&ia xaduQd'^ xai yayta&jjy xa&dncQ
naiyyia Xa/jipayovaag eig /f^^ac, elra xtX.

2) quo iure ego talia velut Anihol. Pal. VII 808 praetermittam , non est quod exponam; nec
minuB titulum GIL. II 8S54 ubi humatus esse dicitur puer seroe pronatus phu minus annorum IIL

noOeivotato^' (Anthol. Pal. append. II 170; et vide ibidem 459; 473), et illi »pusilli filii

subulci hircosi« apud Martialem X 98, 10.

Certe vero simile quid est in Bissula illa Ausonii; quam et »alumnam« suam

Ausonius vocat (XXV 1 ed. Schenkl.) et »virgunculam« (ibid. 2, 2). Et primum quidem

dominari Bissula infans dicitur »in eius deliciis cuius bellica praeda fuit< (ibid. 4, 4) ;

Sueba autem est origine, sed Latine loquens (ibid. 4, 11). Ipse vero Ausonius ad eam

haec, ibid. c. 5:

Delicium, blanditiae, ludus, amor, voluptajB,
Barbara, sed quae Latias vincis alumna pupas.

Ergo Bissula et pupa est et delicium et ludus.

Eiusdem generis pupulum Domitiani alumnum in morte Domitiani partem aliquam
egisse narrat Gassius Dio LXVII 15, ubi de imperatore haec: id ov6/xata — eorum
scilicet quos necare volebat — sg aaviiiov g^dvgivor SCO^vqov igyQdyjag vnd %6 nQog*
x€(fd3iaiov iv Tjj xXh*rj iv rj dvsnavsto inixhjxe' xal avio naidiov zt vdSv yviivtav
%(Zv ipi&VQCQV xadsvdowog avxov fi€&* rj(ibQav dfpsXoiisvov elxev^ bdx sidog o zi ifiQOi.
nQogtvxovoa Si avv^ tj JofUTia ra tc yeyQaiifiiva dviyvdo xal ifxrjvvas xtX.

Prorsus idem ilsdem coloribus in vita Commodi fusius narratum est ab Hero-
diano I 17 ubi etiam nomine Philocommodi puerulus omatur: vneQrjydna 6h 6 KofxoSog,
avio (ig avyxaO^fvdfiv noXkdxig (tfiXoxojnoSog te ixaXtuo; simul autem amabatur puer
etiam a Marcia amplexante eum et osculante ^). Eadem denique de »parvulo« hoc per
compendium repetiit Lampridius in Gommodi vitae c. 9, 3.

In Caesarum palatio haud exiguum numerum horum puerorum, unum autem inter
eos facile praedilectum fuisse iam ex his quae composui coUigitur. Idem docemur in
vita Augusti. De Augusto Suetonius haec (1. 1.): talis aut ocellatis nucibusque ludebat
cum pueris minutis, quos facie et garrulitate amabilis undique conquirehaty praecipue
Mauros et Syros. nam pumilos atque distortos et omnis generis eiusdem ut ludibria
naturue malique ominis abhorrebat. Vides principem inter »pueros minutos« detentum.
Augustus autem »undique conquirebat Mauros et Syros« ; id est coemebat nimirum ; nec
solum Mauros et Syros, sed Alexandrinos quoque emi solitos esse infra nos Statius edocebiL
Porro multos sine dubio una habebat princeps; ^undiquec enim conquisivisse dicitur.
Praedilectus autem Augusto pusioimus nomine Sarmentus memoratur apudPIutarchum in
vita Antonii c. 59: 6 Si 2dQiJisv%og fjv t(ov KaiaaQog naiyviiov natSdQioVj a SrjXixia 'PwfjLatoi
xaXovaiv, Et hoc quidem loco infantulos naiyvia nominari observemus; eandem vocem
naiyvia ex Plutarcho Ad uxorem et ex incerti epigrammate Anthol. Pal. VII 483 supra

I) Locus plenns sic procedit: rjy &i ti naidioy nceyv yijnioy^ tovraty drj tiSy yvfjiytoy fiey iad-rjtog
XQva^ ie xai Xi^ig noXvtlfiois xexoafirjfiiytoy ^ olg dei xoIqovci 'Rofiaitoy ol tQvqHoyteg. vn^Qriydna de
6 Kofiodog avto (og myxa^evdeiy noXXdxig * ^iXoxofiodog ts ixaXeZtOj Seixyvovffrig [xai\ t^g nQogriyoQlag
trjy ctoQyriy ''h^ ^^ ^^^ naXda tov paciXimg. to &ij naiiioy tovto dXXag d^vQoy, ngoeX&oytog tov
KofjLo&ov ini td cvyij^ri XovtQu ts xai xQaindXag, eigdQafioy ig toy ddXafjLoy &gnBQ ehi^eiy to yQafi-
fiateioy (in quo scilicet quos ocdBurus erat Domitianus conscripeerat) ini tov axifjinoiog xHfieyoy dyeXo-
fieroy tya dq nai^eiy ^o<, nQoeiai tov oixov. xatd dd tiya iaifioya avy^yta tj MaQxijj. ^ ii (xai
avtri y^9 Mateqye to naidioy) neQintviaaa xai ^iXovaa to yQafifiateXoy dgmiQeXtai^ ieioixvXa
1^41 (^h ^' ^^^ dyayxaiuy vno yrptUttitog \dyyoovy\ natl^oy ^iag^d-eiQjj.

attulimus (p. X); praecise idem sibi vult quod Ausonius Bissulam ludum vocat et
lu8U8 illi Bassae apud Martialem IV 87, 2.

Cum hac autem affectione, qua erga teneros infantes praeminet Augusti animus,
nexum habebat ni fallor molliculus eius et nimius amor nepotulorum. »6aium et Lucium
adoptavit domi per assem et libram emptos a patre Agrippa tenerosque adhuc ad

curam rei p. admovit neque cenavit una nisi ut in imo lecto assiderent neque iter

fecit nisi ut vehiculo anteirent aut circa adequitarent* (Suet. Octav. 64). Prae ceteris
vero digna est quae hic adferatur ex Suetonio Calig. 7 narratiuncula de filiolo Germanici
uno qui quidem cum obiret, iam »puerascebat insigni festivitate* : »cuius effigiem habitu
Cupidinis in aede Capitolinae Veneris Livia dedicavit, Augustus in cubiculo suo positam,
quotiensque introiret , exosculabaturc ^).

Hactenus de Augusto. De iisdem autem deliciis etiam certiores nos facit Suetonius
in vita Tiberii c. 44 ; nam etiam ibi sunt »pueri primae teneritudinisc ; pisciculos eos
vocabat Tiberius; quas autem nequitias in iis commisisse principem relatum sit, non
iterabo; apud auctorem videri possunt.

Denique Augustus ne primus quidem Romae extitit qui pupos alebat. lam ante
eius imperium anno 38 a. Chr. n. ibi non infrequentes fuisse suadet Cassius Dio XLVIII 44,
ubi in nuptiis Octaviani et Liviae tale naidhv ita inducitur, ut non Octaviani, sed
Liviae proprium fuisse appereat (cf. p. XVIII). Constat igitur iam tum in domo Claudii
Neronis receptum fiiisse hoc genus ludicri.

lam vero absolvimus quod erat propositum; testimoniorum certe coUationem sat
numerosam exhibuimus. Eorum agmen clauditur exemplo uno, quod reservavimus, apto
illo quidem, quo demonstretur etiam populum ipsum his venustatibus favisse videri.
Scilicet publice quoque et in harena puerulis misellis uti non dedignati sunt Romani ;
hanc tristem de iis fabellam Martialis tradidit II 75, 5 sqq. ; leo mansuetus subito in
rabiem revertit:

Nam duo de tenera puerilia corpora turba,

Sanguineam rastris quae renovabat humum,
Saevus et infelix furiali dente peremit;

Martia non vidit maius harena nefas.

Itaque tenellorum alumnorum plena »turba« sive caterva fuit in amphitheatro , fortasse
Amorum habitu exomata (solent nempe Amores ludere cum leonibus), quae harenam
leoni renovabat. Minutos fuisse etiam inde colligitur, quod cum clarissimis lupae alumnis
Romulo et Remo eos contendit Martialis versu 10. Nescio autem num simulacrum
quoddam huc referre concedatur, sculptum in marmore, quod curriculum ostendit in
circo maximo, puer autem unus cum corbe ministerium facit; an harenam renovat?
vide Gerhard, Ant. Bildwerke tb. 120 n. 2^). Nempe etiam in sarcophago Florentino
qui certamina Amorum colluctantium exhibet, unus est manibus ferens corbulam videri-
que potest harenam eflFimdere velle (cf. Duetschke, Ant. Bildwerke in Oberitalien III n. 336).

1) EfiBgiem alicuius nepotulorum Augusti agnovenmt viri periti in capite marmoreo Matritensi
de quo adeundua Aem. Huebner Die antiken Bildwerke in Madrid, p. 227, 502.

2) Beoensuit hoc monumentum Aem. Huebner in AnnaL inst. t. 35 p. 141.

III. De puerorum parvitate iocose celebrata.

lam vero in carmine Catulli de quo agitur tria sunt quae ponderare intersit. Et
primum quidem summus ibi iocus aperte in parvitate et levitate amici posita est; in-
veniri Camerius non potest, quia quo quis minutior, eo facilius absconditur. Mirati sunt
interpretes quod in libellis quaesiit eum poeta (v. 4) ; »in tabernis bibliopolarum« suppo-
nebant ; quod equidem interpretamentum praefracte reicere non ausim ') ; dubitari tamen
possit an non puer ipso librorum volumine involutus evanuisse dicatur. Quod si placebit,
plenior sensus hic erit: CatuUus omnes libelliones qui ad viam erant adiit et ibi in
omnibus voluminibus quaesivit Camerium.

Certius argumentum est quod latere eum femellae dicunt in roseis papillis (v. 12);
quae verba per se amoenissima explicatum admittunt bifarium alque diversum. Et libi-
dinosius quidem hoc erit, si quis Camerium inter ipsas papillas mulierculae eius, quae
loquitur, sese applicasse arbitretur; quod si fecit, id vel summam exiguitatem eius
denotat; inter papillas enim facilius commorabitur qui trimulus est quam qui
sexennis, a decenni iam prorsus id alienum foret Altero vero, qui admitti possit,
explicatu prorsus eodem cogimur; pulchre autem eum indicavit Ellisius. Papillae
quidem puellarum ut niveae, candidae, lactentes audire solent, ita tamen etiam
roseas vocari condonandum est; nihilominus hoc quod est rosetis de rosis ipsis
usurpatum esse potuit. Statuamus de coroUariis puellis quasve stephanopolidas
Graeci nuncupant esse sermonem*); ^papillaec vero etiam galeros florum significabant,
adprime rosarum; si dubitas, adeas Pervigilium Veneris (v. 14 et 21) et anthol. Lat.
Ries. 84, 3. Roseae papillae igitur possunt esse rosarum galeri. Flores corollasque
meretriculae in calathis habebant; atque iam ibi sub rosis vel adeo »in rosis« puerulum
celatum esse iocari videntur; nec vero ostendunt Camerium neque reddunt Catullo. Et
ambiguitatem hac quoque in re cum studio sectatum esse poetam confido; utitur enim
omnino more aenigmatico. Utramvis autem harum interpretationum sequeris: minutulus
semper evadet Camerius.

Nunc de exiguitate et harum deliciolarum et pumilionum pauUo copiosius disseren-
dum erit

1) Usum eum quo Graeci dicebant eV toT^ ix^<n (Aristoph. Vesp. 755) sim., imitatos esse
Romanos adhuc non declaratum est quod recte Handius monet 1. 1. p. 10. In Priapeo 2 v. 2 carmina
»libello non ^gna« eo sensu dicuntur ut »non digna« sint quae >in libri formam redacta publicentur« .
Locus autem Martialis V 20, 8 et 9

Sed gestatio fabulae libelli
Campua porticus umbra Virgo thermae
ita compoaitus est, ut in versu posteriore tantummodo loca amoena, in priore occupationes iucundae
componantur: ergo nullam commendationem haberet si quis »libello8« hoc loco pro tabemis ipsis aod-
peret; interpretandum est: gestatio in via, fabulae hominum notorum, libellorum lectio, deinde
campus eqs. De Virginis significatu etposuit Friedlaenderus ad 1.

2) luvat hic in memoriam revocare sarcophagum Florentinum feminae stephanopolidis , quae sic
ibi exhibita est ut lugeatur a pnsis pennatis sive Amoribus; cf. Duetschke, Antike Bildw. in Ober-
italien II n. 898.

Nec mirum ne in artis quidem operibus nugas similes iocosas prorsus deesse; ad
quod disputandum postea senno recurret, ubi de pupulorum brevitate supplementum
dabitur (p. XXIV), hic omnino in hominibus adultae aetatis facetam quandam magnitu-
dinum atque staturae contrapositionem et repugnantiam placuisse commemoro nec nisi
unius potissimum pictae tabulae minus lascivae mentionem inicio, in qua lovis cum
lunone conubium descriptum esse verissima coniectura est; et deorum quidem grandes
sublimesque figurae; ad lovis latus vero homunciones tres assederunt inmani exiguitate
insignes (v. Raoul Rochette choix de peint. tab. 1; cf. Helbig Wandgem. n. 114);
Jaxtvkovc deos agnoscimus sive Digitos, quorum parvitatem ut nomen indicat, ita ex-
pressit pictura. Simile est quod a Timanthe pictus erat »Gyclops dormiens in parvola
tabella, cuius et sic magnitudinem exprimere cupiens pinxit iuxta Satyros thyrso
pollicem eius metientis» (Plin. 35, 74).

(}uodsi ad Camerium tandem retrospectamus, fatebimur CatuUum ipsum quoque in
Camerio celebrando exaggerandi studio se dedidisse; quod enim »in libellis« vel quod »in
roseis papillis« latere eum refert, plane id risum concitat et Lucilii illas facetias paene
adaequat. Atque iam oxymoron efficacissimum et ad aenigmatis vim augendam aptissi-
mum in eo agnoscimus, quod clamat Catullus v. 13:

Sed te iam ferre Herculei labos est!

Ecce alter Christophorus. Denique non sine lepido acumine parvulus hic in »Magni«
ambulatione quaeri dicitur v. 6.

Quid vero de ipsa totius carminis Catulliani inventione censebimus? quae quidem
sic consummatur: Puerulus fugitivus est; frustra a domino suo sive altore anquiritur.
Similia circumspiciamus (nec frustra ea quidem) Cameriusque quis fuerit, etiam inde
docebimur. Et primum quidem Lucilius haec, anthol. Pal. XI 105:

T^y fieyay i^tjrovy EvfArjxioy' og d* ixu^evdey
fxtx^t^ vn o^vfidqxf tas X^9^^ ixtayvaag,

Desideratur minutus; anquiritur; sub acetabulo tandem investigatur ^.

Neque vero res humanas derelinquere haesitemus, neque reformidemus volatum
altiorem; iam enim ad Amorem deferimur pennigerum deum. Matris enim quae filio
parvulo pro naiyviqy saepe utatur, egregium atque divinum exemplum Venerem ipsam
cum Cupidine nobis proposuit antiquitas. Hic Cupido quo minutior fingebatur, eo magis
ad rem facit quam tractamus. Quoque maiorem Amorum catervam ars formabat, eo
magis etiam in hominum vita quam late harum rerum cura delicata patuerit, declaratur.
lam hoc loco cui non in mentem incidet ille »Amor fugitivus« quem claro carmine
Moschus celebravit? incipit autem hunc in modmn:

k K^qig toy ^lEqtota toy vlia fiaxgoy iptoatgei'
Et tig iyi tQtodoiai nXaytjfteyoy eldey 'Egtota xtX.

Vagatur Amor svl tQiodoiai velut per plateas Camerius. Et invenire perfugum ut Venus
desperat, ita desperat Catullus.

I) Nolo taoere etiam inter anaglypha urbis Bomae fragmentum esae ubi vir pusionem prehendere
videtur, de quo dixit Matz Antike Bildwerke in Bom sub n. 4046.

XVI

Sed etiam ex Anacreonticis carnien 19 in coraparalionis usum transcribo; quod sic
procedit :

Al Movaai toy "E^fora
Sr^aaijai img>uyoiaiy
T(ji KdXXei na^idiaxay
xai yvy 1} Kv&igeia
5 ^riTst Xvrga g>i^ovaa
Xvaaa&ai roy *T£^Ta.
xay Xvari Si xig avxoy^
ovx Heiai, fjLivBi di.
dovXev€iy dididaxtai.

In quibus non solum i^r^TsT v. 5, sed maxime ille versus 8 ovx ^eKXt^ fisve^ ii plane ei
inventioni debetur cui paruit Musa Catulliana.

Quae qui perspexerit, iam etiam ad Catulli versum 12, cuius sententiam anci-
pitem proviso fecit poeta:

Hem hic in roseis latet papillis

Amorem confidenter in auxilium vocabit. Duas huius loci interpretationes tolerari posse
dixi; utrique autem pari fere modo favet Amor; atque etiam sic aenigma illud stabit
nec solutum erit. Si enim inter papillas puellae latere Camerium sumimus, contendi
possunt quibus Amorem Meleager compellat Anthol. Pal. V 177: oii ^ie XeXrj&agj rofora,
... oinfjuxai xQvmofuvog vel quod dedit sive Plato sive Asclepiades ibid. Vn 217: eni
^v%(i(ov 6 yXvxdg il€T* "EQfog. Si, quod paullo magis animo adblanditur, papillas rosarum
interpretamur , praeclare conspirat Platonis quod ferebatur poema Anthol. Plan. 210
(32 Bergk.) v. 5 ubi deus ecce evdev er xuXvxsaai ^odtav; nec minus carmen Ana-
creonteum 5:

Hxiipog nXixtay 7to&* tvqoy
,iy toTs ^odois TS^fota.
xai ttjy nt€Q(oy xataaxoiy
ifidntia' el^ toy olyoy xtX,

quo loco quia in convivio res agitur, vix in horti rosario, sed potius in corbe rosis pleno
consedisse videatur Cupido. Neque ignotum est inter flores Cupidines quam saepe in
monumentis repraesentati sint, ea tamen condicione, ut plerumque potius ipsi nectant
coroUas vel manibus gestent: modo adeas Helbigii Wandgemaelde sub n. 799 et 800 et
alia plurima.

IV, De puerorum minutorum nuditate et de Amorum deorum inventione,

Et haec quidem hactenus. Alterum vero peculiare in carmine Catulli quod de
Camerio effertur hoc est, quod nudum esse audimus v. 11; sic certe ibi traditum est:
nndum reduc; ipsum reduc de quo aptius quam de fugitivo dici possit non video
(cf. p. IV); quodsi obiectum verbi huius Camerius est, nudum ad hunc pertineat
necesse est

XVffl

comparati apud Theocritum XV 120 et apud eundem VII 177 praedicali fnaXotair igev^o-
lA^voiaiv ofjLotoi (cf. Plato c. 32, 2 Bergk.); talis Cupido descriptus est loco celeberrimo
ApolloniiRhodi ni 114 — 160. Hinc parvm Atnor non infrequenter in carminibus obvius.

Alterum commune pusionum et Cupidinum hoc est, quod aut plerumque aut saepe-
numero gregatim habebantur. Praeplacebat enim in parvulis multitudo. Et id quoque
in Cupidinum simulacris quam spisse observetur, non est quod documentis muniam ; ex
litteris unum locum Bionis decerpsisse sufficiat qui est in Adonidis epitaphio v. 80 sqq.,
ubi septem numerantur ^) :

dfjnfi de fjLiy xXaioyreg uyaaTeyd^ovaty ISQones
xeiQdfjLByoi ^airag cti' 'Adfoytdt' ^io fiey otatag^
og <f* ini to^oy Bfiaiy*^ og <f* etJnriQoy aye tpaQiiQay^
^(o fiiy eXvae nedtXoy *A(f(6yi&og, og dc Xefiriii
^^vaei(o i^poQr^aey vdo)^, o di firj^oy eXovey^
og d" ont&ey nTeQvyeaaty (cyiifjv^ey Toy "A&toyty.

Ita Amores. Congruit vero quod etiam pueri minuti in domibus divitum gregatim
ludebant; nXijt^si dt^vgovaai rgeifovair at yiuarx^^ dicit Cassius DioXLVIII44; ^turbamc
eorum in harena apud Martialem vidimus II 75, 5 (cf. p. XII); cum pluribus una rem
habet Octavianus (Suet. c. 83), cum pluribus etiam Tiberius (Sueton. c. 44); pueruli
conlusores inducuntur apud Spartianum in Severo c. 4, 6 ; propterea collective td yvfArd
audiunt, rd xinx^vgd (vide locos infra allegatos).

lam vero tertium et gravissimum ipsa nuditas est in quo pueruli illi et vivi et
arte ficti participabant. Et in monumentis de Cupidinibus hoc valere si exponerem,
lignmn ego in silvam ferrem. Sic nimirum etiam nndus Amor scribitur apud poetas
(Propert. monob. 2, 8; Ovid. Am. I 10,5; Metam. X 516); yvfirog e. g. apud Moschum
in Amore fugitivo v. 15, apud Nonnum Dion. 7,275; 48, 107; alios^). Maximi autem
momenti est quod demonstrari potest pueros minutos quos proprie vocamus ipsos quoque
et semper quidem, ut videtur, incessisse nudos. Eius rei quamquam multa testimonia
praesto non sunt, tamen ita sunt comparata ut pro plurimis haberi possint.

Sic plane scripsit Herodianus in vita Commodi I 17, 3: i]v dh nal naidCor
ndvv vtjnior Tovioav irj t(Sv yvfAvwv f.ikv ia x/rJTog, XQ^^^ ^^ *^* Xi&oic xexoaixr^-
fjtsvfov^ olg del x^^Qovai 'Po^fAaiwv ot tgvff (SvTeg. Vides puerorum simul et numerum et
nudationem.

Idem etiam efficiunt verba breviora quibus Cassius Dio LXVII 15 in morte Domitiani
asus est: naidiov ti tmv yvfAviov tmv ipiK^vgcov; ponderandus est utique articulus Twr;
intelleges certam quasi classem sive speciem fuisse infantium, qui vocabantur ra yvfiVfi'

Explicatius Cassius Dio de re eadem feliciter dixit ad annum 38 a. Chr. n.,
XLVin 44, ubi haecsunt: naidCov ir« rwr ipid-vgcSr ola at yvratxeg yvfjtrd cig nXrjxJn

1) Sex nunierantur in pictura illa mortis Adonidis, Raoul Koch. choix tab. 9.

2) Apud Catullum 68 B 184 inducitur Amor eroeea candidus in tunica; i. e. tam soluta est
tunicula, ut candor corporis pelluceret; cf. Vergilii Aen. I 711. Ita nimirum etiam Amores saepe
chlamydem habent libere fluentem, cf. e. g. Helbigii Wandgem&Ide n. 632 sqq.

In Catulli autem poemate vera venustas est et gratia puerilis quae a distorta pumilorum
deformitate iatissime distat.

Fuit autem deliciarum huiusmodi etiam alterum genus, ad quod provoco, minus
illud, si dis placet, crudelis animi et magis innocentis. Viri, saepius etiam mulieres cum
pusionibus, qui annos aetatis quattuor vel sex haud excesserant, lusum gerebant, noa
sine venere. Eos proprie vocari »delicias« olim exposuit Casaubonus ad Suetonii
Octav. c. 83.

Et primum accidebat quod hodieque accidit, ut matres suos infantes non vero
amore materno educarent,; sed educandos aliis traderent nec nisi pro ludibrio, xaO^drrfg
naiyna^ si animus ferebat, manibus et ulnis susciperent; hoc illud est quod vituperat
Plutarchus in consolatione ad uxorem c. 6 ^).

Accidebant etiam talia nimirum qualia Theophrastus inter consuetudines tradidit
hominum nimis placendi studiosorum (charact. 5): ad cenam enim vocatus aliquis
hospitem iubet arcessere infantes; ubi venerunt, patri similiores dicit quam lac lacti et
ad se trahens osculatur et ad se consistit; denique cum aliis eorum ludit ipse clamans
daxog, nblexvc, alios in ventre dormire sinit non sine pressu.

At vero etiam alienos infantulos lepidos venustos apud divites ali solitos et in
ornamentum vitae adhibitos esse plurimis testimoniis firmabo.

Talis porro infans est apud Martialem FV 87

Infantem secum semper tua Bassa, Fabulle,
Collocat et lusus deliciasque vocat.

Talis etiam Erotion mortua fuit sex annos nata apud eundem Martialem in epitaphio
qui legiturV34. Et cum hac quidem pusa bene componi potest ille Amaranthio deliciu^n)
in titulo sepulchrali urbis Romae CIL. VI 3967 qui vixit annis III m. III \ item ille
»Gaius venustus« quinque annorum in titulo Romano repetito apud Duebnerum in Anthol.
Palat tomo III append. II 699. Denique »Nicen pupam« — ddicium, vixit annos sexs —
habes CIL. X 5500.

Adde incerti epigramma Anthol. Pal. Vn 483 de Callaeschro, qui vijniog diem
obierit atque iam nafyviov futurus sit in domo Proserpinae. Adde bimulum infantem
{ohyov ^Qbifog) qui mortuus memoratur a Diodoro ibid. Vli 632; scilicet de scala parvula
parvulus deciderat; et ubi accurrebat »dominus« (x>Hog ava^), teneras manus ad eum
moriens tetenderat. Novennis puella a Crinagora celebratur ibid. 643 diciturque cgdaiiuov
aitv ax^vg/ita oixoysv^gy id quod ad delicias plane spectat. Nescio autem an huc etiam
referendi sint modicus ille Clitae alumnus ibid. 663^) et fiixxog MvgcivcSv, x^gefifia

1) Tas <ffi TfoXXag i^fiey firixiqag otay vn aXhay ta nai^ia xad-ag&^ xai yayta&^, xad^thieQ

naiyyia XafjL^ayovaag Big x^^**^t *^^** *^^*

2) quo iure ego talia velut Anthol. Pal. VII 808 praetermittam , non est quod ezponam; nec
minus titulum CIL. II 8854 ubi humatus ease dicitur puer serve pronatus plus minus annorum IIL

noOsivoxatw (Anthol. Pal. append. II 170; et vide ibidem 459; 473), et illi »pusilli filii

subulci hircosi« apud Martialem X 98, 10.

Certe vero simile quid est in Bissula illa Ausonii; quam et »alumnam« suam

Ausonius vocat (XXV 1 ed. Schenkl.) et »virgunculam« (ibid. 2, 2). Et primum quidem

dominari Bissula infans dicitur »in eius deliciis cuius bellica praeda fuit< (ibid. 4, 4) ;

Sueba autem est origine, sed Latine loquens (ibid. 4, 11). Ipse vero Ausonius ad eam

haec, ibid. c. 5:

Delicinm, blanditiae, ludus, amor, voluptas,
Barbara, sed quae Latias vincis alumna pupas.

Ergo Bissula et pupa est et delicium et ludus.

Eiusdem generis pupulum Domitiani alumnum in morte Domitiani partem aliquam
egisse narrat (lassius Dio LXVII 15, ubi de imperatore haec: %d ovofAaxa — eorum
scilicet quos necare volebat — ig aaviitov tpiXvQivov dix^vQov dgyQaipag vtio tS nQog-
TUffdXawv iv Tfj xXn*i] iv j} d%*€nav€To iSnsxhjxe' xal avto naiiiov t$ tcSv yvfAvdSv
T(Sv ipi&VQ(iSv xai^evSovTog aihov /i^^' ijfAb'Qav d^eXofjterov slx^v^ ovx siidg o ti (f^Qo^,
nQogTVXovfSa dk avT^ ij JofUTia Ta ts ysyQafAfAiva driyvea xai ifArjvvffe xtX.

Prorsus idem ilsdem coloribus in vita Commodi fusius narratum est ab Hero-
diano I 17 ubi etiam nomine Philocommodi puerulus omatur: ineQr^ydna 6h 6 KofAodog,
avto oig (fi^xaO^fvdfiv noXXdxig ^iXoxofiodog ts ixaXnfo; simul autem amabatur puer
etiam a Marcia amplexante eum et osculante ^). Eadem denique de »parvulo« hoc per
compendium repetiit Lampridius in (^mmodi vitae c. 9, 3.

In Gaesarum palatio haud exiguum numerum horum puerorum, unum autem inter
eos facile praedilectum fuisse iam ex his quae composui colligitur. Idem doceraur in
vita Augusti. De Augusto Suetonius haec (1. I.): talis aut ocellatis nucibusque ludebcU
cum pueris minutis, quos facie et garrulitate amabilis undique conquirebat^ praecipue
Mauros et Syros. nam pumilos atque distortos et omnis generis eiusdem ut ludibria
naturue malique ominis abhorrebat. Vides principem inter »pueros minutos« detentum.
Augustus autem »undique conquirebat Mauros et Syros« ; id est coemebat nimirum ; nec
solum Mauros et Syros, sed Alexandrinos quoque emi solitos esse infra nos Statius edocebit.
Porro multos sine dubio una habebat princeps; »undique« enim conquisivisse dicitur.
Praedilectus autem Augusto pusioimus nomine Sarmentus memoratur apudPlularchum in
vita Antonii c. 59: 6 ii 2dQfiBvtog fjv twv KaiaaQog naiyvioav naiSaQtor, a irjXixia *Po)fiaioi
xaXoimr. Et hoc quidem loco infantulos naiyvia nominari observemus; eandem vocem
naiyvia ex Plutarcho Ad uxorem et ex incerti epigrammate Anthol. Pal. VII 483 supra

I) Locufi plenus sic procedit: ijr di ti naidior ndyv ytjnioyy rovtfoy drj tcoy yvfjiyojy fiBy iad-ijtog
XQvmf di xai Xi&ois noXvtifioic xexoafii^fAiytoy ^ oU ftsi j^aiQovct 1h}fiaia}y ol tQvqmyte^. vne^i^ydna di
6 Kofiodos avto tog cvyxa&evdsiy noXXdxig * ^iXoxofjLoSog te ixaXetto^ deixyvovtnis [xai\ t^g n^osriyoQiag
trly atoQYTiy t^y ig toy natSa tov paatXiiag. to djj natdioy tovto dXXms d^v^oyj n^oeXS^ytog tov
KofAodov ini ta avyij^ri XovtQu te xai x^atndXag, elgd^afioy ig toy &dXafjioy wgneQ eitid-etj to yQafi"
fiateXoy (in quo scilicet quos occisurus erat Domitianus conscripserat) ini tov axifinodos xeifieyoy dyeXo-
fi*yov tya dq nai^eiy ^o<, nqoBtct tov oixov. xata di tiya dctifjioya avyi^yta tj MaQxifi. ij di (xai
avtri y^Q icteQye to natdioy) nsQtntviaaa xai ^tXovaa to yQafifiateloy dq>atQ€ttaty dedotxvUi
Id^] firi tt tioy dyayxaiaoy vnh yrpitotritog \dyyoovy\ naV^oy dtaip^eiQfii.

attulimus (p. X); praecise idem sibi vult quod Ausonius Bissulam ludum vocat et
lu8U8 illi Bassae apud Martialem IV 87, 2.

Cum hac autem affectione, qua erga teneros infantes praeminet Augusti animus,
nexum habebat ni fallor molliculus eius et nimius amor nepotulorum. »Gaium et Lucium
adoptavit domi per assem et libram emptos a patre Agrippa tenerosque adhuc ad
curam rei p. admovit .... neque cenavit una nisi ut in imo lecto assiderent neque iter
fecit nisi ut vehiculo anteirent aut circa adequitarent« (Suet Octav. 64). Prae ceteris
vero digna est quae hic adferatur ex Suetonio Calig. 7 narratiuncula de filiolo Germanici
uno qui quidem cum obiret, iam »puerascebat insigni festivitate« : »cuius efiigiem habitu
Cupidinis in aede Capitolinae Veneris Livia dedicavit, Augustus in cubiculo suo positam,
quotiensque introiret, exosculabatur« ^).

Hactenus de Augusto. De iisdem autem deliciis etiam certiores nos facit Suetonius
in vita Tiberii c. 44; nam etiam ibi sunt »pueri primae teneritudinisc ; pisciculos eos
vocabat Tiberius: quas autem nequitias in iis commisisse principem relatum sit, non
iterabo; apud auctorem videri possunt.

Denique Augustus ne primus quidem Romae extitit qui pupos alebat lam ante
eius imperium anno 38 a. Chr. n. ibi non infrequentes fuisse suadet Cassius Dio XLVm 44,
ubi in nuptiis Octaviani et Liviae tale naiiiov ita inducitur, ut non Octaviani, sed
Liviae proprium fuisse appereat (cf. p. XVIII). Constat igitur iam tum in domo Claudii
Neronis receptum fiiisse hoc genus ludicri.

lam vero absolvimus quod erat propositum; testimoniorum certe collationem sat
numerosam exhibuimus. Eorum agmen clauditur exemplo uno, quod reservavimus, apto
illo quidem, quo demonstretur etiam populum ipsum his venustatibus favisse videri.
Scilicet publice quoque et in harena puerulis misellis uti non dedignati simt Romani ;
hanc tristem de iis fabellam Martialis tradidit n 75, 5 sqq. ; leo mansuetus subito in
rabiem revertit:

Nam duo de tenera puerilia corpora tarba,

Sanguineam rastris qnae renovabat humum,
Saevus et infelix furiali dente peremit;

Martia non vidit maius harena nefas.

Itaque tenellorum alumnorum plena »turba« sive caterva fuit in amphitheatro, fortasse
Amorum habitu exomata (solent nempe Amores ludere cum leonibus), quae harenam
leoni renovabat Minutos fuisse etiam inde colligitur, quod cum clarissimis lupae alumnis
Romulo et Remo eos contendit Martialis versu 10. Nescio autem num simulacrum
quoddam huc referre concedatur, sculptum in marmore, quod curriculum ostendit in
circo maximo, puer autem unus cum corbe ministerium facit; an harenam renovat?
vide Gerhard, Ant. Bildwerke tb. 120 n. 2*). Nempe etiam in sarcophago Florentino
qui certamina Amorum coUuctantium exhibet, unus est manibus ferens corbulam videri-
que potest harenam eflFimdere velle (cf. Duetschke, Ant. Bildwerke in Oberitalien III n. 336).

1) Effigiem alicoius nepotolorum Augusti agnovenmt viri periti in capite marmoreo Matritensi
de quo adeundus Aem. Huebner Die antiken Bildwerke in Madrid, p. 227, 502.

2) Beoensuit hoc monumentum Aem. Huebner in AnnaL inst t. 35 p. 141.

III. De puerorum parvitate iocose celebrata.

lam vero in carmine Catulli de quo agitur tria sunt quae ponderare intersit. Et
primum quidem summus ibi iocus aperte in parvitate et levitate amici posita est; in-
veniri Camerius non potest, quia quo quis minutior, eo facilius absconditur. Mirati sunt
interpretes quod in libellis quaesiit eum poeta (v. 4) ; »in tabemis bibliopolarum« suppo-
nebant ; quod equidem interpretamentum praefracte reicere non ausim ') ; dubitari tamen
possit an non puer ipso librorum volumine involutus evanuisse dicatur. Quod si placebit,
plenior sensus hic erit: Catullus omnes libelliones qui ad viam erant adiit et ibi in
omnibus voluminibus quaesivit Camerium.

Certius argumentum est quod latere eum femellae dicunt in roseis papUlis (v. 12);
quae verba per se amoenissima explicatum admittunt bifarium atque diversum. Et libi-
dinosius quidem hoc erit, si quis Camerium inter ipsas papillas mulierculae eius, quae
loquitur, sese applicasse arbitretur; quod si fecit, id vel summam exiguitatem eius
denotat; inter papillas enim facilius commorabitur qui trimulus est quam qui
sexennis, a decenni iam prorsus id alienum foret. Altero vero, qui admitti possit,
explicatu prorsus eodem cogimur; pulchre autem eum indicavit Ellisius. Papillae
quidem puellarum ut niveae, candidae, lactentes audire solent, ita tamen etiam
roseas vocari condonandum est; nihilominus hoc quod est roseus de rosis ipsis
usurpatum esse potuit. Statuamus de corollariis puellis quasve stephanopolidas
Graeci nuncupant esse sermonem*); »papillae« vero etiam galeros florum significabant,
adprime rosarum; si dubitas, adeas Pervigilium Veneris (v. 14 et 21) et anthol. Lat.
Ries. 84, 3. Roseae papillae igitur possunt esse rosarum galeri. Flores coroUasque
meretriculae in calathis habebant; atque iam ibi sub rosis vel adeo »in rosis« puerulum
celatum esse iocari videntur; nec vero ostendunt Camerium neque reddunt Catullo. Et
ambiguitatem hac quoque in re cum studio sectatum esse poetam confido; utitur enim
omnino more aenigmatico. Utramvis autem harum interpretationum sequeris: minutulus
semper evadet Camerius.

Nunc de exiguitate et harum deliciolarum et pumilionum pauUo copiosius disseren-
dum erit

1) (Jsam enm qno Graed dicebant iy toXg i^^^i (Aristoph. Vesp. 755) sim., imiiatos esse
Romanos adhuc non declaratum est quod recte Handius monet 1. 1. p. 10. In Priapeo 2 v. 2 carmina
»libello non digna« eo sensu dicuntur ut »non dignac sint quae >in Ubri formam redacta publicentur« .
Locus autem Martialis V 20, 8 et 9

Sed gestatio fabulae libelli
Campua porticua umbra Virgo thermae
ita compoflitus est, ut in versu posteriore tantummodo loca amoena, in priore occupationes iucundae
componantur: ergo nullam commendationem haberet si quis »libello8« hoc loco pro tabemis ipsis aod-
peret; interpretandum est: gestatio in via, fabulae hominum notorum, libellorum lectio, deinde
campus eqs. De Virgims significatu exposuit Friedlaenderus ad 1.

2) luvat hic in memoriam revocare sarcophagum Florentinimi feminae stephanopolidis , quae sic
ibi ezhibita est ut lugeatur a pnsis pennatis sive Amoribus; cf. Duetschke, Antike Bildw. in Ober-
itaUen II n. 898.

XIV

Et semper quidem plm^imum ioci in exaggeratione constitit. De parvitale cor-
poris a poetis irrisoriis in prodigium usque adaucta primum conferantur mihi poematia
duo barbara aetatis infimae, quae sunt De Abcare servo dominico, AnthoL LaL
Ries. c. 209; quae quidem in editionibus perperam pro uno carmine venum ire solent;
nos praefatiunculam et epigrammata duo discemimus ') :

Regios est Abcar aeryua, paltu ') hispidos ursua
Rana naniiB strobilus paJmas zelooeca cilindrua.

I.
Exigui piperis formam vix corpore comples;
PuliciB e corio vestit te gunna profusa.
5 Ad maratr08 dabitur grandis formica caballua.
Polveris ut pilula brevis es, ut glomus hic erras.
Ast ubi dormieris, caveat caatiaBima coniunx,
Erres ne subito mistus sub nocte tomento.

II.
Lendis forma tibi, statu non transilis ova,
10 Aequalis piperi, par est tibi forma cumini.
Fasciarii pondus, longi pars summa telonis.
Sic sepiam peiagus crispa!nti vertice gestat,
Sic niger inpeilit pipulas de stercore zinzar
Araneosque leves [digitisj pendens in stamine bulla.

Hic vero barbarus de Abcare versifex ex Graecorum epigrammatum irrisoriorum
conditoriis mirabilia sua prompsit; nobis ex anthologiae Palatinae libro XI haec quae
sequuntur delibasse sufHciat ; plurima autem eius generis Lucilio poetae debentur :

Lucilius c. 88 parvulam Erotion memorat, quam ludentem rapuit culex; idem c. 95
parvum Macronem quem mus pede traxit; idem c. 99 parvum Proclum qui ad ignem
accessit; fumus autem eum tollit per fenestras in aerem. Idem c. 104 Menestratum
inducit qui equitatur in formica; decidens perit sicut Phaeton (res sunilis c. 392 de
Adrasto legitur, qui Bellerophonti comparatur). Idem porro c. 106 palea leviorem
Chaeremonem, qui araneae pedibus complicatur, mox per stamen eius descendiL
Nicarchus autem c. 110 de tribus pumilis haec: Hermon transiit per acus foramen,
Demas ab aranea ex tela suspenditur, Sosipater omnino cerni nequit (cf. ibidem cc. 111
et 407). Lucilius denique c. 265 de Gaio refert tam pusillo ut militare non queat nisi
contra mures vel pulicum equitatum {ipvXXm' inmxoi).

Quae omnia qui contempletur, si etiam Massula et ^AxtdQaxoq cognomina infantulis
indita fuisse viderit (in titulo Bonnensi, v. Catalogi inscr. Bonnens., 1876, n. 116), haud
inepte coniciet his quoque cognominibus ioculariter indicari parvitatem; sic polveris
pilula et glomus de Abcare legitur v. 6.

1) Duo esse maadme demonstrat piperis mentio duplex v. 8 et 10 (alteram tollere oonatus est
Baehrensius). £t versus quidem 1 et 2 separandi quasi thema; in iis per tertiam personam de Abcare
dicitur; carmina ipsa senos quodque versus habent; in iis autem per alteram personam de eodem
Abcare agitur.

2) An tpdXXog intellegendus est, qui plurimum valuit in pygmaeis? cf. xvXirdQos v. 2.

Nec mirum ne in artis quidem operibus nugas similes iocosas prorsus deesse; ad
quod disputandum postea sermo recurret, ubi de pupulorum brevitate supplementum
dabitur (p. XXIV), hic omnino in hominibus adultae aetatis facetam quandam magnitu-
dinum atque staturae contrapositionem et repugnantiam placuisse commemoro nec nisi
unius potissimura pictae tabulae minus lascivae mentionem inicio, in qua lovis cum
lunone conubium descriptum esse verissima coniectura est; et deorum quidem grandes
sublimesque figurae; ad lovis latus vero homunciones tres assederunt inmani exiguitate
insignes (v. Raoul Rochette choix de peint. tab. 1 ; cf. Helbig Wandgem. n. 1 14) ;
Jaxtvkovc deos agnoscimus sive Digitos, quorum parvitatem ut nomen indicat, ita ex-
pressit pictura. Simile est quod a Timanthe pictus erat »Cyclops dormiens in parvola
tabella, cuius et sic magnitudinem exprimere cupiens pinxit iuxta Satyros thyrso
poUicem eius metientis» (Plin. 35, 74).

Ouodsi ad Camerium tandem retrospectamus, fatebimur CatuUum ipsum quoque in
Camerio celebrando exaggerandi studio se dedidisse; quod enim »in libellisc vel quod »in
roseis papillis« latere eum refert, plane id risum concitat et Lucilii illas facetias paene
adaequat. Atque iam oxymoron eflficacissimum et ad aenigmatis vim augendam aptissi-
mum in eo agnoscimus, quod clamat Catullus v. 13:

Sed te iam ferre Hercnlei labos est!

Ecce alter Christophorus. Denique non sine lepido acumine parvulus hic in »Magni«
ambulatione quaeri dicitur v. 6.

Quid vero*de ipsa totius carminis CatuUiani inventione censebimus? quae quidem
sic consunmiatur : Puerulus fugitivus est; frustra a domino suo sive altore anquiritur.
Similia circumspiciamus (nec frustra ea quidem) Cameriusque quis fuerit, etiam inde
docebimur. Et primum quidem Lucilius haec, anthol. Pal. XI 105:

TSf fieyay i^iJTovy EvfMijxioy' og (f* ixa^evdky
fJHXQta vn 6ivfi(iq>t^ ras X^9^^ ixtayvaag,

Desideratur minutus; anquiritur; sub acetabulo tandem investigatur ^).

Neque vero res humanas derelinquere haesitemus, neque reformidemus volatum
altiorem; iam enim ad Amorem deferimur pennigerum deum. Matris enim quae filio
parvulo pro naiyvtw saepe utatur, egregium atque divinum exemplum Venerem ipsam
cum Cupidine nobis proposuit antiquitas. Hic Cupido quo minutior fingebatur, eo magis
ad rem facit quam tractamus. Quoque maiorera Amorum catervam ars formabat, eo
magis etiam in hominum vita quam late harum rerum cura delicata patuerit, declaratur.
lam hoc loco cui non in mentem incidet ille »Amor fugitivus« quem claro carmine
Moschus celebravit? incipit autem hunc in modmn:

*A K6nqig toy lEgfota tby vlia fjLaxqoy iptoatgei'
Et tig iyi tQiodoiai nXay(6fj,€yoy eldey 'E^tota xtX.

Vagatur Amor M tgioioKn velut per plateas Camerius. Et invenire perfugum ut Venus
desperat, ita desperat CatuUus.

I) Noio tacere etiam inter anaglypha urbis Bomae fragmentum esse ubi vir pusionem prehendere
yidetur, de quo dixit Matz Antike Bildwerke in Bom sub n. 4046.

XVI

Sed etiam ex Anacreonticis carmen 19 in coraparationis usum transcribo ; quod sic
procedit :

Ai Movaai roy "E^tara
dfjattaai meq^uyoiaiy
t^ KdXXei naqiStjxay
xai yvy 1} Kvd-6^€ia
5 ^i^Tst XvTQa <p6Qovaa
Xvaaa^i roy "EqtJta,
xay Xvari di tis avtoy,
ovx Heiai, fjiiyei di.
dovXev€iy dtdidaxtai.

In quibus non solum iijrf* v. 5, sed maxime ille versus 8 ovx i^eKn, fjuvsi is plane ei

inventioni debetur cui paruit Musa Catulliana.

Quae qui perspexerit, iam etiam ad Catulli versum 12, cuius sententiam anci-

pitem proviso fecit poeta:

Hem hic in roseis latet papillis

Amorem confidenter in auxilium vocabit. Duas huius loci interpretationes tolerari posse
dixi; utrique autem pari fere modo favet Amor; atque etiara sic aenigraa illud stabit
nec solutura erit. Si enira inter papillas puellae latere Caraeriura surairaus, contendi
possunt quibus Araorem Meleager compellat Anthol. Pal. V 177: ov iab XiXr^d-aq^ xo^oTa^
... ofifiaai xQvn%6(A€voq vel quod dedit sive Plato sive Asclepiades ibid. Vn 217: inl
^vtiifov 6 yXvxvg l^f t' "Egfog. Si, quod paullo magis animo adblanditur, papillas rosarum
interpretamur, praeclare conspirat Platonis quod ferebatur poeraa Anthol. Plan. 210
(32 Bergk.) v. 5 ubi deus ecce tvSev sr xuXvxeaai ^oiwv; nec rainus carraen Ana-
creonteura 5:

2^tiq>os nXixtoy no&* evqoy
,iy toXg ^oSoig T^Qtota.
xai ttjy nte^aiy xataaxtjy
ifidnrta eig toy olvoy xtX.

quo loco quia in convivio res agitur, vix in horti rosario, sed potius in corbe rosis pleno
consedisse videatur Cupido. Neque ignotura est inter flores Cupidines quara saepe in
raonuraentis repraesentati sint, ea taraen condicione, ut pleruraque potius ipsi nectant
coroUas vel raanibus gestent: raodo adeas Helbigii Wandgeraaelde sub n. 799 et 800 et
alia pluriraa.

IV, De puerorum minutorum nuditate et de Amorum deorum inventione.

Et haec quidera hactenus. Alterura vero peculiare in carraine Catulli quod de
Caraerio effertur hoc est, quod nudum esse audiraus v. 11; sic certe ibi traditura est:
nndum reduc; ipsura reduc de quo aptius quara de fugitivo dici possit non video
(cf. p. IV); quodsi obiectura verbi huius Caraerius est, nudum ad hunc pertineat
necesse est.

XVII

lam vero nuditalem in pusionibus sive »puttis« quos hodierni vocant Itali^), quasi
primariara virtutem esse quis ignorat ? Cogitemus artem christianam et ipsum Christum
deum infantem. Saeculo decimo tertio Nicolaus Pisanus in cancella sui oppidi eum in
matris sinu parvulo chitone induit idemque sibi praescripsit Guidus Sienensis in imagine
ecclesiae S. Domenici. Anteceperat ob'm hanc verecundiam ars christiana catacumbarum.
Idem vero Nicolaus et posteriores deinceps quo magis elegantiarum antiquarum studium et
pulchri sensum excolebant et ad culmen artis adscendebant , eo magis nudum divinum
puerum repraesentare pro lege habuerunt; et tunc ipsum etiam Amorum et angelorum
geniorumve minusculorum rursus effloruit ubera conceptio; scillcet in inpubere nuditas
simplicem venuslatem sine oifensa et quasi sanctitatem habet.

Nos vero in ipsis Amoribus contemplandis diutius detineamur necesse erit. Anti-
quitas enim ut in aliis rebus multifariis, ita in hac quoque corporis infantium confor-
matione et exomatione inmortali suo exemplo praeivit. Amorum quippe populus minutus
imperatoriae praecipue aetatis monumenta plurima dulcissimis suLs simulacris exhilaravit ;
ludunt lusus sive inanes sive dissimulantes gravitatem; circumvolitant vitam humanam
geniorum instar et ipsam hanc vitam per deminutionem exprimunt. Cuius rei et notitia
et admiratio sane pervulgata est; non satis autem mirari potui, quod, qui de Amoribus
egerunt, neque quaesiverunt, unde tandem ars et poesis antiqua in eorum inventionem
inducta sit, neque omnino respexerunt vitam communem ex qua quasi unico fonte omnis
artis cogitatio redundare et emanare solet. Quin etiam ars quasi speculum vitae est-).
Amorum autem repraesentationem et usum »puerorum minutorum* artisslme nexa esse
facile apparebit.

Et primum inter ambos commune hoc est, quqd infantes sunt sextum annum haud
facile supergredientes (»nondum omni dente renato«, luvenal. 14, 11). Itaque ipsae
Cupidinum imagines quo plures sunt, eo luculentius illustrant, quantus harum deliciarum
amor etiam in vita fuerit. Et tam pusillum Amorem esse ut in rosis lateret vel in rugis
genarum insideret supra vidimus; sic etiam apud Horatium »excubat in genis«. Haec
eius staturae imminutio invaluisse fere videtur inde a Ptolemaeorum saeculo et ab arte
et poesi Alexandrina. Etenim huius prosapiae aperte sunt illi x£qoi "EQwteq cum lusciniis

1) Latinus sermo offert quidem vocem putillus apud Plautum Asin. 694, syllaba prima breviata
apud Yarronem Menipp. 568 (?), sed eam utrobique de avibus usurpatam neque vero ut puerum significet,
sed Bolam parvitatem ; praeclare conspirant glossaria in quibus cum puellus naig reddatur, pupu^ ^QBtpog^
pupior naid£vofiai (gl. latino-graecae ed. Goetz. p. 164,22; 16), 20; cf. glossae nominum II p. 590
Goetz. pupus : parvulus puer), contra puti non explicatur nisi fjiixQoi, iterum puius fxixQog^ avtog (gl*
latino-gpraecae p. 165, 43\ Ergo non pueri ipsi puti dicebantur, sed parvi omnino. Apparet etiam hac
via corroborari sententiam meam qua olim ex Yergilii catal. 9, 2 eliminari iussi vocem putm in
prooemio Marpurg. 1883/4 »De participiis perfecti« eqs. p. 13 adn. 2. Neque scio an satis iam tuta
sint quae disputavit G. Oroeber in Arch. lexic. lY p. 453 sq. (cf. etiam Eoerting Lat.-roman. Woerter-
buch a. 1891) de putio putta Italorum: >das erst in der Renaissance erscheint .... es ist offenbar das
Virgilische pUtus (!) (Plautus pUtillus) und gelehrtes Lehnwort«. Ceterum de vocum puius puiillus
mengura cf. quae iudicavi 1. 1.

2) Hunc locum communem inter antiquos eleganter dieputavit Apuleius de magia c. 14.

xvni

comparati apud Theocritum XV 120 et apud eundem Vn 177 praedicati /adXottnr dgev^a-
fi^voiaiv 6/iiotoi (cf. Plato c. 32, 2 Bergk.) ; talis Cupido descriptus est loco celeberrimo
ApoIioniiRhodi ni 114 — 160. Hinc parvus Amor non infrequenter in carminibus obvius.

Alterum commune pusionum et Cupidinum hoc est, quod aut plerumque aut saepe-
numero gregatim habebantur. Praeplacebat enim in parvulis multitudo. Et id quoque
in Gupidinum simulacris quam spisse observetur, non est quod documentis muniam; ex
litteris unum locum Bionis decerpsisse sufficiat qui est in Adonidis epitaphio v. 80 sqq.,
ubi septem numerantur ^) :

(IfjKpi 6i fiiy xXnioyrig uvaatfvdj^ovatv l^^oncg
xei^dfieyoi j^airag in* 'Admudi' ^to fiiy o/arnV,
oi cf* iTil Toioy B^aiv*^ og cf* evnre^oy aye (fa^iiQay^
^tt) fzey eXvae nidiXoy 'AdMyt&oc, og di Xi^r^zi
XQvaeito itpo^^r^aty vdco^, o cffi fir^^toy tXoviv^
og «f* oTii&iy 7iTe()vyiaaiy uyiijfvxty Toy "Adtoyty.

Ita Amores. Congruit vero quod etiam pueri mlnuti in domibus divitum gregatim
ludebant; nXrji^H d^vgovaai xQifpovaiv at yvraTxfg dicit Cassius DloXLVIII44; ^turbamc
eorum in harena apud Martialem vidimus II 75, 5 (cf. p. XII); cum pluribus una rem
habet Octavianus (Suet. c. 83), cum pluribus etiam Tiberius (Sueton. c. 44); pueruli
co7ilusores inducuntur apud Spartianum in Severo c. 4, 6 ; propterea collective xd yvfAvd
audiunt, xd ipi&vQd (vide locos infra allegatos).

lam vero tertium et gravissimum ipsa nuditas est in quo pueruli illi et vivi et
arte ficti participabant. Et in monumentis de Cupidinibus hoc valere si exponerem,
lignmn ego in silvam ferrem. Sic nimirum etiam mtdus Amor scribitur apud poetas
(Propert. monob. 2, 8; Ovid. Am. I 10,5; Metam. X 516); yvftrog e. g. apud Moschum
in Amore fugitivo v. 15, apud Nonnum Dion. 7,275; 48, 107; alios*). Maximi autem
momenti est quod demonstrari potest pueros minutos quos proprie vocamus ipsos quoque
et semper quidem, ut videtur, incessisse nudos. Eius rei quamquam multa testimonia
praesto non sunt, tamen ita sunt comparata ut pro plurimis haberi possint.

Sic plane scripsit Herodianus in vita Commodi I 17, 3: i/i' Si xal naidCov
ndvv vtjniov toviohv drj xwv yv/Avtov jiiiv ia i> r^xog^ XQ^'^V ^^ ^^^^ Xiv^otg xfxocr/ij;-
/x€V(ov, ofg dti x^tQovai 'Pm/iattov ot TQvqtovT&g. Vides puerorum simul et numerum et
nudationem.

Idem etiam efiiciunt verba breviora quibus Cassius Dio LXVII 15 in morte Domitiani
usus est: naidiov t* twi' yv/Aviav Tiav ipid^vQcov; ponderandus est utique articulus tiov:
intelleges certam quasi classem sive speciem fuisse infantium, qui vocabantur rd yvfird'

Explicatius Cassius Dio de re eadem feliciter dixit ad annum 38 a. Chr. n.,
XLVUI 44, ubi haecsunt: naiSiov xtxfov ipid-vQtSv ola at yvvatxtg yvfivd cig nXt]0€i

1) Sez nnnierantur in pictora illa mortis Adonidis, Raonl Roch. choix tab. 9.

2) Apnd Catullum 68 B 134 inducitur Amor crocea candidua in tunica ; i. e. tam soluta eet
tunicula, ut candor corporis pelluceret; cf. Yergilii Aen. I 711. Ita nimirum etiam Amores saepe
chlamydem habent libere fluentem, cf. e. g. Helbigii Wandgem&lde n. 632 sqq.

XIX

ct<>vQovaai %Qi(povfSiv. Habes ecce hic quoque nudorum multitudinem ; et apertum
est inesse in his verbis semper nudos fuisse alumnos.

Sic nudum etiam Camerium Catulii vidimus^).

Quae tandem qui cognoverit, si legerit apud Philostratum Imag. VI inductam
Yvjj^i^rjr dy^XXrjv Amorum et apud Propertinum II 29 iilam turbam mintUam, sed nudi
fuerant, nonne ad ipsa nmdia yv(Avd ipit^vgd oig dei x^'Q^^^^ Tcofnaim' ot TQvgfmvreg
mentem vel invitus referet?

Quid? quod argumenta idonea affluentia ne nunc quidem exhausta sunt Nam
etiam ipsa artis monumenta et licet et interest ad testimonium excitare. Nempe a
pictoribus sculptoribus pusi etiam sine aiis haud infrequenter formati sunt.

NonnuUa igitur pusorum alis carentium exempla ex artis inventariis hic congeram
quae fortuito mihi se obtulerunt^); qui opera dedita et cura circumspectiore venabitur,
multo plura et et aptiora ad probandum facile indagabit

Primum quidem talia simulacra apponam, in quibus de Amore quominus quis
cogitet plurimum abest Et testantur ea quidem claro concentu pusionum apud antiquos
amorem; multa autem ad fabularem historiam pertinent; alia infantes quoscumque
obgerunt; in nonnullis autem certe etiam deliciolae ipsae agnoscendae sunt Sin autem
nudos dixero, interdum etiam paene nudos tunica retecta intelleges.

Tales sunt luppiter infans cum Amalthea e. g. jn notissimo anaglypho Laterani,
Phitus infans in Pacis brachio Monacensis, Mercurius infans (Glarac IV tb. 655), Hercules
et Iphicles infantes (Clarac V tb. 781 n. 1955 sqq.; Gazette archeol. I, 1875, p. 66 sq.,
tb. 16); Romulus et Remus sub lupa (cf. Bachofen, Annal. inst t 40 p. 421 sq., 41
p. 288 sq.); Achilles educatus in tabula marmorea Musei Capitolini; Bacchus puer
(Clarac IV tb. 673—677; Engravings from ancient marbles Musei Britannici XI pl. 38);
idem educatus apud Millin M. G. t. 59 n. 229; idem apud Gerhard tb. 312 n. 1 — 13,
ubi cum lepore ludit n. 12, scalam ascendit n. 5 sicut infantulus ille apud Diodorum
(supra p. X); quamquam haecine iure ad Bacchum sive lacchum rettulerit Gerhard,
summam dubitationem habet Adde quod filioli Medeae atque Alcestidis in sarcophagis
simili modo investes cernuntur; adde Harpocratis idola (Clarac IV tb. 763; Jahrbb. des
arch. Instit. t V, archaeol. Anzeiger p. 155 sq. sub n. 1 et 2).

Et hactenus exempla divina sive fabulis debita. Ceterum pupuli omnino sine alis
nuduii si quis uno conspectu complecti velit quam saepe figurati sint, percenseal e. g.

1) Pusillus Macro apud Lucilium anth. Pal. XI 95 ilfiXog quidem dicitur:

og cf* iy tJ r^toyXj^ iffiXog tov fivv anonvi^ag,
Sed licet \piXog etiam pro yestibus carente interdum scribatur (Lucian. dial. mort. 10, 1 ; 4) , tamen
interpretandum erit nimirum >8ine armiB.« — Abcarem, de quo supra dictum est, vestit sane »gunna
profu8a« (v. 4); sed hic nanus est, non pupulus (v. 2).

2) De infantium in arte antiqua repraesentatione summatim olim verba fecit E. Levezow in
Amaltheae Boettigeri t. I p 175; postea J. Bachofen in Annal. instit. t. 41 p. 299 sq.; A. Furtwaengler
in >Eros in der Vasenmalerei« , Monac. 1875; idem in >Der Domauszieher und der Knabe mit der
Gansc, Berol. 1876 (Virchow et Holtzendorff, ser. XI).

staluaria eiusmodi opera urbis Romae quae Matzius enarravit in Antike Bildwerke ii
Rom sub n. 1115—1166, inter quae multa sunt, quae ad puteal aquasve salientes exor
nandas adhibitos demonstrent. Quae quidem singillattm in censum vocare nolo; ectypi
praestitit Clarac IV tb. 647; 64S; 650 A; 651; 666E; 755; 756; 761 C; V tb. 874(
n. 2327 A sqq. Multa etiam aliunde adici possint: pusus cum simia apud Helbigiun
I. I. 1417; infans cum bulla apud Guigniaut rel^. de Tanliqu. t IV n. 583. Gallo
g:allinaceos ad pu^am incitant apud Clarac II tb. 200 n. 225; qualtuordecim lusun
varium agentes in sarcophagi anaglypho dcdit Clarac II tb. 187 n. 223. Nudi interdun
in summo sarcopIiE^o adsident ^) ; intcrduni ab anaglyptlca compositione eos ezimeban
vel tamquam partem extraneam eius essc volebant marmorarii ^) ; item in columnai
Igelensis — apud Treveros — parastatis angularibus stantcs salientes exsculpti sunt ; ne
solet huius columnae anaglyptarius repraesentare quae a vita Secundiniorum alieni
fuerunt.

In his et similibus unus quisque secum reputet quam saepe ex ipsa vivida deli
ciarum observatione artis consilium profectuni sit; scilicet ex divitum plerumque mandati
tales imagincs perficiebantur. Eodem pertinere quam maxime videtur Boetlii clarissinm
infantulus anserem strangulans, cuius exemplum exhibui in tabula II huiu;
libelli; eodem ctiam statua elegantissiina infantis sive talis sive nucibu:
ludentis anno 1878 eruderala de qua dispulatum est in Bullett. della commiss. arch
commun. di Roma a. 1882 p. 55 sqq.; cf. Helbig Fuhrer I n. 581 ; iteravit Baumeister
unde ego desumpsi; vide tabulam meam VII; ilem Bcrolinensis statua pueruli astraga
lizontis (cf. K. Levezow in Amalthea I tab. V) ; item Viennensis statua infantium duorun
ita rixantium ut alter alteri morsu inhaereat, de qua vide Gazette arch^ol. IV, 1878
pl. 20'); adde pueros rixantes in British marbles !I n. 31; item Hgura illa dulcissimi
delineata apud Clarac IV tb. 749 C n. 1949 A. Ex terrae coctae fictilium nrnnero Pom-
peianorum unus testis producatur mihi pupus simplex stans, nulla re insignitus nis
aetatulae teneritudine et nudatione corporis*). Ipsa baec vita est simulacris condita
qui aspexerit, non dubitabit. Praeivisse autem olim fertur Polycletus qui >pueros tali
nudos ludentes fecit* ; qui quideni collocabantur in ipso Titi iinperatoris atrio (Plin. 34, 84)
et placere sane tale argumentum debuit Tili saeculo.

Utilissiina et ad nostrum propositum apposita quam maxime iniago estin anaglypho
quod extat in hortis villae Pamfili, expresso apud Gerhard. tb. 108 n. 2"), unde repeti
in tabula IX hulus libelli. Homines noveni adultae aetatis, iuvenes sex, puellae ti-e
symposium habent in lectJs reclinati; simut autem infantuli nudi sex circum^unt au
sub lectis humi degentes aut a viris vel feminis occupati; et unus quidem infans vinun

11 cf. e. g. Clarac IV tb. 762A n. 1878 et 1S73C, item tb. 762B n. 1878D.

2) Exemplo BiDt a&rcophogi apud Dnetscbke I u. 68; 70; 137; III 29; al.

3) cf. Clarac V tb. 880; siDe alis snnt oimiriim; neqne rationem omnino babet, qnod VillefoBsiiii
editor 1. 1. de Amoribng duobm, qui vocantur 'E^w; et 'Aftii/as, co^tat.

4) of. R. Kekul^ Die antiken Terracotten I tb. Si.

5) cf. Gerhord >Text< p. 331; Hotz 1. 1. n. 2SSt.

XXI

sorbet (idem faciebat Sarmentus ille Augusti, vide infra p. XXVI sq.), alteri patera
ligurienda porrigitur, alius tollitur brachiis et uvam praebet ei muliercula, quartus, ut
partieeps fiat potionis, tacitus precator manum tollit. Et iuvenes Satyros esse sollemnes
ea modestia significavit artifex, vix ut sentias. Ceterum haec quoque ipsa vita est.
Sic mihi, sic in domibus procerum ludicri causa adhibitam esse confidas multitudinem
puporum quos naiyvia dicebant. Item in convivio potans infantulus detegitur apud
Clarac II tb. 225 n. 161. IUud vero an alio verti potest, quod in ipsis Amoris et
Psyches nuptiis, ubi pennatae ad unum omnes figurae cemuntur, sub lectulo tale
naifviov alis destitutum perparvum demissum sedet uvam admordens ? vide anaglyphum
repetitum apud Guigniaut 1. 1. n. 409; Baumeister n. 1610. Qua in re recordemur
%d naidia %d yvfivd praesto fuisse etiam in nuptiis Liviae et Octaviani, quod
docet Cassius Dio XLVIII 44; ceterum de Septimii Severi epulis privatis sic incipit
narrare Spartianus c. 4, 6: in his hortis cum humi iacens epulareiur cum filiis
(Caracallo et Geta) parca cena, pomaque adposita maior filius, qui tunc quinquennis
erat, conlusoribus puerulis manii largiore divideret eqs. Habes en ad epulas admissum
gregem puerulorum, quibus mala in parca cena dividuntur. Sunt autem hi minus
deliciae domini quam filii conlusores.

Hinc vero ut orbem compleam, ad Amorum rursus similitudinem transitus conceditur.
Et primum propero ad statuam tandem Nili Vaticanam exhibitam in tabula III
huius commentarioli, in qua pusi — numero sedecim — formicarum ritu molliter ac delicate
grande Fluvii corpus circumlusitant. Cuius tamen inventionis ne Vaticanam statuam
unicum testem putemus, simillimae etiam extant Parisiis, apud Anglos, alias, asservatae :
vide modo Clarac IV tb.745 n. 1812, tb.74« n. 1811 et 1813, tb. 749 C n. 1811 B. Et hi
quidem pusi ab altitudine nrjxsig appellati sunt sicut parvus homullus Sinrjxvg Anthol.
Pal. XI 108, Abcar palmus audit 1. 1. v. 2; numerantur autem sedecim, quia Nilus
evagans totidem cubita non exsuperabat ^). Describendam huiusmodi effigiem olim sibi
elegit Philostratus Imag. V, et paucis saltem aurem ei praebeamus: n^gi tov NstXov ot
nr^X^tc dlhvQovtn (cf. dx)vQovaai apud Cassium Dionem XLVIII 44) naidia ^vjifieTQa %al
dvo/ictiiy xal 6 N^TXog avtoTg vneQYavvTai, nQogaYtTai ovv . . . PQtipi; dnaXd xal fi€idi(SvTay
furdx^iv dk oIjiaT %i avrd xai %ov XdXov xfxi ot /i^r %oTg (Ofxoig avxov s(fi^dvov(nv xvX,
Quoniam vero pusi Nilotici etiam cum crocodilis ibi rem habent, non adferre nolo imaginem
admirabilem Musei Britannici (Engravings X tb. 27), exiguam statuam dico pueri unius
investis, origine aut Aegypti aut Aethiopici, qui in crocodilo audacissime cemuat.

Deinde vero locum eundem de Nili imagine Lucianus in usum suum vertit in
Rhetorum magistro c. 6; Rhetoricam divinam personam facit; eam circumvolitant
Enaivoi quos Amorum pusillorum instar haberi vult, "EQonai fuxQoTg ioix6%€g; hinc

1) cf. Plin. n. h. 18, 168; Helbig Ftihrer I n. 47, qui etiam haec: »erg^nzt sind an dem Fluas-
gotte . . . die Finger der r. Hand , die von dieser Hand gehaltenen Aehren . . . und die Zehen , beinahe
an allen Enabenfiguren der OberkGrper, an einigen noch mehr«. Tamen alatos non fuisse abunde
constat.

xxu

autem in Mli mefxioram incidxt: tJr .tmt ror SMmt tJJs^ Tf^^n .'

jUM^ ^4 rira .Toi^ia .T«ft at'ror TOf^^orra — twt^jjh^ Ss avrov^ ot

aoior^ — r«orro4 j»i T«ft rrr '^ro^arr o« "ETairai. Hic Xili pasioaes &Lii

oareates cuni Aoioribas aeqaatos habemas: ath^que scilicet ctbii £i
pari modo oocipanntor.

Nec hoc satis. Nam infantes prDrsus eadem ratiooe. qa^ in Xikx in
aca^iTpii^ et in aliis imp^rratoria^e aetats^ artinciis saepi^umero ficti cemantar. sdiicet
alis oarentes. sini qui r^ ipisa ab Amohbus distrngai neqapeant: •^uod nwdo ita fit.
ut Anicrics inneniiiiti ccmpar^rant »:ta in Laptde 5^arato apod Miliin t 121 n. -ITi*
Amores .^miq-ie .:uni «^LaTa Hert^iLis r«i ^nmt: unos alis caret: in saicofiofo
F-ODrCinc trrrharu An:. Bild^erke tib. >0 pJi^LKS Anionis oirmuntsr. qaattoar rei
c^e :r« siiit alis: s;r: V ^^uid aicd E»»ijecschir Ant. Eildw. I n. 33: e#=c aiiier BailetL i
v^cnri. ar^jhecL ziJin:^ L IS7i a. Srcc et •XtKib. 'JyL IV n. l et i iir.i in aqoa LTSBCutJL
zicdo ita. :n rr^^To rC a^oi •iiuies zinzae dedciant: lUiTK ni haec exrzniia izisero: zl
Ea.jchi :r. a.-^ wcenli r-n: arcd \f7:^ z.fy6z^ 3:i>: iteEi in ccniniissatione Bac«:tii*:a
:>: -pi:: cLur^ iz sar^^rccai': Scartanc ed.tj ii* MLtanril ies A±*rn. IzsdiSLS H 1»>1 sqd
z. ii> ■• Tft -T. sizi-i :c«rrr Fa^rir^zz ^irris d»r -^^j a Marzi»: r»riarizi est ± Ar^:ixaeaL
ZifLrziUf 1- l>r£ 11 ul:. oi>: it£L.«r-e iz sarmcr.T^r? A*Ji*=£ii»rCjsi T:a=ci L. dje Soa

neo^rarfci. sir::ziii*i krz-Lis A:iirLiTi.sis e::v^"izi iz. liicLa ziF=a VIE
a :i*fci * .

MtcicrLiLis jcrr: s:i:ii-^ zirTi c-eri v:r:::iLis ::LLi^a::. Azicris viasi
r.ri» ircii ILiniTiiii z. 1 1.>3. lit zr^iz. zJ: Azn:c •rsse zcsEt: sze iLis nezne. Tijirf riiictaisni
■fsc il^r-'.!: -fdnjrf: Ti'..ianv:j: =«•: rfcrirr:5«iiiz^:of£z. ii=<cni«. pi:sL*-L2i in nicLa zi*=a.VL
D»ics ZQTLts sz»? liis i^ir: »ifrcari u. S,- z. 4: :i *LlLari': V ±. ssi z- ±£56 -ft iST.
Aiae ricc stofci -li Ji i»rcc_nc izoi Jtin-^ni z. ll±i =»!.''• Tei ':'iz: :ciTiizia vrt
vHiaTS iT-j.*TiLa L:i&ciiL r^rini:. J:i»i. z. 1147 — 114>* . :czi Lirc*:rf iri»! 13.'. ::zzl '»^tw
'/lari: 3" i:. r^.; z. llrr* riae :r'.'.a .L^iruiT.L^ cr:cra sjiz:- Fj:rizi iri;riziT-r :^fTSCCd*s
ziazxircs x^iLtyjmL n sLr:'.:ciM;rs TfiTz: i»:ciis r,Lr:»rrjiiiT •.V:rzari - >3 z. i: »Ll*arac II
:z. ±ftf z. li'.* :l, Xi.ti. li*fc z. ?^: Z''iifC5*:iii.f I z. 11£: l£S: H z. •:'7=: . * Lczi ■^cp^^tis
:'jc»ie:cri:L: zfjerii*: ji iir:c firiihi-r,- izcd » ^-^" 'i'' T^ :z. o.]*4 A z. Ir: 1* ■ 5
±. ?;?? z. l-^^iA ^jciknzir Azii:r jctci i,fc4!:s J:l«1 II ±. 1>1 z. !->>.

7»'nkTri.tg SkJ. ZnZjL

'/^ia; iuimF xi7ii2i: :l. Uf mnmmiacj joi: l^rsrats^it. A^aeipsr l>i^ i. ::f.

j y>fmptf bfinmni TTTrtnmmi umsjr*» 'iiLJ«H7)Kic3r. ;£ ?'fcTHk7 Lll i5. } -ngm ie ims*: t>*i»<y--^
^r^mifst.' f*sL "^ ? ML hTi>nniimxi ucaHmab iirir:i -ffc ASi&i JT;k::yi 1T ;a. "H* «ne ^omafc-i -w^
^.m&imxL JiT^-^cmm vzl iizis-iimn iL'rmuac<sxi irjKO» !i.'3iirr:n.'nc ixsAti; .irrimuTufv^TTr iifoaismk

XXffl

Hoc autem, quod alis carent hae imagines 0, sic explicarunt viri peritissimi, ut per
artificum neglegentiam alas praetermissas esse autumarent •). Id quidem minus recte;
immo operarii, qui hoc praestiterunt , ad vitam cottidianam propius accedendum esse
existimarunt; fingebant nempe in delectationem divitum pupulos ipsos quorum amplam
catervam per divitum cenacula vagari videbant

Sequitur ut evincamus non solum pusiones nonnumquam et ipsos ah*s exomatos esse
in vita, sed ne Amorum quidem alas omnino tales visas esse quae demi non possent.
Unde utrique ilii inter se quam artis vinculis coniuncti et quasi consanguinei fuerint,
eum magno lucro docebimur.

Locum de Amore utilissimum, qui in litteris extat Latinis, haud scio an satis ani-
mum adverterint artis antiquae amatores. Ascanius in Aeneidis libro primo sextum
annum certe non excessit ; nam a Didone et gremio accipi potest et dulci osculo mulceri
(v. 685 — 687); gremio toUitur ab ipsa quoque Venere (v. 692). Hic autem puer
minutus in Amorem ecce transfiguratur ; Venus ad Amorem v. 683 sqq. :

Tu faciem illius noctem non amplius unam

Falle dolo et noios pueripuer indue voltus,
685 Ut cum te gremio accipiet laetiBfiima Dido ...

Cum dabit amplexus atque oscula dulcia figet,

Occultum inspires ignem eqs.
689 Paret Amor dictis carae genetricis et alas

E X u i t.

Postea et »collo Aeneae pependit* (v. 715) et »gremio fovet« eum Dido (v. 718).
Exemplum clarissimum hoc est non solum pupuli a muliere in deliciis habiti, sed etiam
Amoris cum pupulo commutati. Ceterum illud exuU alas v. 689 in ipsa hac dei meta-
morphosi dixeris sane figurate a Vergilio esse usurpatum sic ut indue volius v. 684. At
vero magis dignum poetico ingenio phantasma fuit, si in eo potius miraculum ponebatur,
quod proprio sensu deus nescio qua vi divina illaesus alas sibi innatas exuebat; qua in
re valere aliquid potuit memoria Mercurii illius qui et induebat et exuebat talaria sua ').
Neque decet tacere quod occurrit etiam in monumentis figuratio Amoris catenati cui
alae exuuntur: id ipsum cernitur in gemma delineata apud Guigniaut tom. IV
n. 409 d*); quae ubi sit vel cuius sit fidei quod parum mihi constat aegre fero.

Is vero qui exuentem alas deum fingit, etiam postmodo rursus induere eas statuerit
necesse est. Et potuit sane ita statuere. Certe pusis etiam in vita sicut Icaro in fabula.

1) Venerem marinam in pictura Romana pusiB circumfusam infra dicemus.

2) HelbigiuB in Wandgem&lde adn. 785: >Putto, ungeflCigelt. — Das Fehlen der fieflagelung
ist muthmasBlich aus einer Nachl&ssigkeit des Malers zu erkl&renc. Furtwaengler apud Roscherum Lexici
mythol. p. 1869: »Ungeflfigelte Bildung des Eros ist nirgends als beabsichtigt , sondem nur aus Nach-
l&asigkeit entstanden und zwar namentlich in sp&trOmischer Zeit zu constatirenc (?). Unde »ungefl(igelte
Eroten« vox reoeptiBsima est omnino apud doctos. CautiuB olim Gerhard iudicium tulit >Text« p 331.

3) Fors tulit ut Cupidinibus accreviBse alas legere non meminerim; solent creacere iis potissimum
qui in veram avem transeunt. Calais et Zethes dum pueri, etiam impiumes sunt; pennae iis una cum
barba nascuntur (Ovid. met. YI 714 sqq.).

4) desumpta ex Viyenzio, gemme antiche, tab. II.

XXIV

alas adpositas esse demonstrabo. Id nempe quod vel nostri aevi mimica et saltica scaena non
sine summa iucunditate ad eflfectum perducit, an incompertum fuisse credideris sollertissimo
ingenio antiquorum V Tradit Plutarchus in vita Antonii c. 26 : Cleopatra Cydnum fluvium
navigio aurato ascendens ipsa recubabat sub velo aureo graphice adomata tamquam
Venus , naTSec Si toig yQa(f.ixoTq "EQoaaiv elxaa(X€voi naQ ixaTegov iarwveg eQQtni^ov.
Hos pueros minutos fuisse inde manifesto efficitur quod Amorum partes agunt. Et usos
hic videmus flabellis; nisi forte ipsis alis ventilabant Amorum ritu; cf. illud nTeQvyeaaiv
dvexpvxev apud Bionem epitaph. Adon. v. 85 (supra p. XVIII). Sic igituripupi in Cupi-
dines transformabantur, Et haec quidem de Cleopatra ; nec vero diflfert quod de Helio
Caesare Spartianus c. 5, 10: cursoribus suis cxemplo Cupidinum alas frequenter adposuit
eosqae vcntorinn nominibus saepe vocitavit Borean alium, alium Notum appellans.

Hoc addo. Augustus quantopere pupulos in deliciis habuerit supra expositum est;
idem princeps, cum Germanici filiolus »iam puerascens* et >insigni festivitate* obiisset,
eius »effigiem habitu Cupidinis« quam etiam Livia in aede Capitolinae Veneris
dedicabat, ipse >in cubiculo suo positam, quotiensque introiret, exosculabatur* (Suet.
Caiig. 7; supra p. XII). Vide quam facile alae adiectae sint in consecratione. lam
vero si quis egregiam Augusti statuam, quae Primae Portae dicitur, respexerit, non sine
admiratione Amorem ibi pupulum, parvulum, quin etiam debito minutiorem, ad pedes
Augusti in delphino sedentera deprehendet. Et verum hunc esse Amorem Veneris fllium
non delphinus solum , sed magis etiam Veneris cum gente lulia cognatio prodit. Quod
ut constare dico, ita tamen non sine gaudio sic exhibitum principem agnosco qui pusionum
tam amans fuerit ^).

Denique, ubi de Augusto res est, quis non gemmae splendidae recordetur » Augusteae*
Vindobonensis^), cui incisam imperatoris apotheosin esse credunt? Et in eius generis
artiflcii interpretatione magna quidem animus incertitudine obducitur; nil tamen ara-
biguitatis habet quod Augustum cum Roma dea in segmento imaginis superiore
recognorunt; ad laevam vero Augusti dea hurai consedit cum cornu Amaltheae, et
secum ecce habet ea pueros minutos duos investes sine alis; Gaeam hanc sive Tellurem esse
inde comprobatur, quod etiam alii artifices et sedentem hanc deam et comu ubertatis
tenentem et a propriis binis infantibus circumdatam fingebant; specimina videri possunt
apud Conze Heroen- und Goettergestalten tb. LVI. Amat nempe Tellus mater pusiones,
mulierum delicias, tamquam fertilitatis et abundantiae maternae testimonia. Hinc est
quod ipsa quoque »Abundantia tempomm« in moneta Corneliae Saloninae Gallieni uxoris
ita illustratur, ut puemlis nudis circumstipetur quibus aureos distribuat; adsunt autem
ibi pueri quinque numero®). Nec non indidem explicatum habet quod etiam Priapus
fertilissimus ille deorum cum iisdem deliciis lusum gerit ; vide modo formosissimos pusiones
cum Priapo in statua exhibita apud Conze I. 1. tab. LXXVII. lam vero in gemma

1) Sic lulia cum »parvo Copidine* apud Martialem VI 18 statuario opere dedicata est.

2) V. e. g. Mongez Iconograph. Rom. pl. 19; Baumeister n. 1793.

3) V. Baumeister fig. 627 ez Froehnero.

XXV

Augustea ne ex improviso a scalptore eam adornationem factam putes, qua Telluris
pueruii ad ipsum Augustum sunt adpropinquati. Ex vita enim hoc repetitum est,
quod sic cum parvulis cemitur Augustus *).

Et haec quidem hactenus. Puerorum enim pennigerorum inventionem cum deliciarum
consuetudine aliqua quacumque ratione nexam fuisse iam ex his, ni fallor, quae protuli,
cum magna specie veritatis colligi potest. Quin etiam quia commutari solebant inter se,
in puerorum sepulchris nullum aptius omamentum habitum est quam Amomm imagines.
Qua in re satis habeo demisisse iectorem ad sarcophagos quos descripsit Duetschke
Ant. Bildw. I n. 21; 33; 81; II n. 315; III n. 336; 449; et cf. ibidem IV n. 519«).
Latissime autem illa inventio patebat qua Cupido unus iacens dormiens in sepulchris
ponebatur®); reputes igitur, quod etiam alae interdum in iis omissae: vide Ciarac IV
tb. 644 n. 1459 F, 1459 G (1459 E?).

Restat abhinc ut de Amomm occupationibus sive negotiis quae lusu otioso aflfectare
assolent, cogitationem suscipiamus.

Notum est in artificiis vel Pompeianis vel alibi repertis deos minutos non solum
in iis rebus versari quae ad Venerem matrem vel ad amoris incitamentum vel ad Liberum
relationem habent (velut arcum flectunt, facem gerunt, Martis arma trahunt, lovem
taurum in Europae amore pascunt, in leonibus equitantur), sed etiam omnia fere gerere
et persequi quae sunt pueromm pusillomm oblectamenta, quin etiam omnino vitam
hominum per iusum festivum imitari. Haec omnia ne ita excogitata esse ab
artiflcibus opineris tamquam antiquam Amoris dei venerationem debitam posthabuerint,
caelestem naturam et sublimiorem notionem ei exuerint et ad humanas res saepe humil-
limas sine pietate et sine ratione eum devocarint. Immo videtur stabiliendum esse
contrarium. Certe ipsa vita pueros minutulos nudos oculis proponebat ; hi fuerunt quos
duplici et imitandj et augendi studio in formam illam divinam.ars traducebat, neque
fere diversitas est inter pueros divinos et humanos nisi quod illi pennas gerunt. In
nobilium igitur aedibus iidem pupi, qui ibi in picturis parietariis, in vasculis, in ana-
glyphis vitam alteram et supranaturalem agebant, etiam vivi per atria et cubicula
circumcursitabant puerili ludo dediti et nudi ipsi quoque; suntque hi anieQOi aXXoi
"EgtMnsgy ut Nonni felicissimis verbis utamur (Dion. 10, 199). Hoc autem loco, quo sub-
stitit disputatio, id potissimum in mentem curiose revocemus nec volvere animo cessemus,
quod tritissimum est; scilicet solent etiam pueri ipsi per lu um et remissionem
imitarivitam humanam; solent »aedificare casas, plaustro mures adiungere, equitare
in hamndine longac (Horat. Sat. 113,47); conchis canunt luduntque (Athenaei III
p. 85F); curmm flectunt quem trahit aries (v. sarcophagum in Archaeol. Zeitung a. 1885
tab. 14; Baumeister n. 1622). Quin etiam »pueri fingunt per ludibria potestates* (Treb.

1) Cetenim y. J. J. BemouUi Roem. Ikonographie II 1, p. 267, qoi Abundantiam dicit quam
ego Tellurem

2) cf. Petersen Annal. instit. a. 1860 p. 405 sqq.

3) cf. e. g. Matzium n. 275—293; Benndorf et Schoene Later. Mus. 370; Duetschke II n. 256;
III n. 141; 252; Clarac IV tb. 643 sqq.; Engravings from ancient marbles XI tb. 37; al.

XXVI

PoUio Gallieni c. 4), unde illud »rexeris« (Horat. epist. 1 1,59). Severus in prima pueritia
»nullum alium inter pueros ludum nisi ad iudices exercuit, cum ipse praelatis fascibus
ac securibus ordine puerorum circumstante sederet ac iudicaret* (Spartiani c. 1,4;
similia lulius Valerius p. 13 ed. Kuebler). Clodius Albinus fertur >saepissime cantasse
inter puerulos: Amia amens capio< (Capitolini c. 5, 2). Hinc est, quod etiam Amores
pusilli ab artificibus adhibiti sunt ad vitae labores officia studia inceptaque multigenera
lusu lepido ac venusto exprimenda.

lam vero inter pupulos mortales et immortales de his fere convenire observavi,
quae aut ad ihdolem aut ad occupationes utrorumque pertinent.

Et de rebus quidem tribus et principalibus, quibus communio proditur amborum, supra
monitum habes : de tenera aetate, de eo quod catervatim agunt, de nuditate (p. XVII sq.).
Accedit hoc. Ublcumque enim gregem infantium etiam amplissimum ars inducebat, gravis-
simum est, quod paene semper unius eos eiusdemque aetatis et magnitudinis esse destinaviL
Itaque admirabili quodam studii consensu cautum est, ne pro unius matris filiis haberentur.
Id nusquam non valet de Cupidinibus; valet pari modo de pueris minutis; modo inspice
tabulas propositas in huias libelli appendice III (et IV) et V et VIII et IX; cogita etiam
Igelensem columnam et opera quaevis eiusdem argumenti. Unde autem, quaeso, haec
artis consuetudo deduci debet? Ego equidem ad vitam communem provocare non cessabo.
Facile est enim ad credendum homines nobiles, ubi pusorum greges alebant, hos quoque
ea condicione sibi »undique< procurasse, ut aequaevi essent. Neque inconsiderate id
praesumere mihi videor et de turba minuta in amphitheatro occupata apud Martialem
(supra p. XII) et de puerulis conlusoribus Caracalli in vita Severi (p. XXI) et de
pueris cum Amorum ornatu exhibitis a Cleopatra (p. XXIV), similibus.

Puerulorum parvitatem quantopere exaggerare antiquis placuerit, supra illustravi
p. XIII sqq. Idem in Nili statua observatur; idem et alibi velut in sarcophago Parisiensi
(apud Guigniaut 1. 1. n. 523) ubi et alis carentes et nimis pro portione exigui adsunt ui Bacchi
comitatu, et in sarcophago Cassellano (apud Baumeister Denkm. n. 760). Nec differunt
Amores; nam idem in Amoribus quoque studiose interdum affectasse antiquos vel Augusti
statua docet cui talis Cupido adiectus est (supra p. XXIV); docent cognatae Veneris
statuae illustrissimae velut Mediceae vel Venetae vel Dresdensis, ubi deae Amores tam
minusculi in delphlno adludunt, vix ut oculis eos deprehendas ^) ; docent adprime
picturae Pompeianae Herculanenses , velut ille ridicule deminutus qui Hermaphrodito
adsistit (Raoul Rochette choix tab. 10) vel magis etiam ioculares Amores ingentem Her-
culem apud Omphalen inludendes (ibid. tab. 19), quod scomma pictoris qui conspexerit.

1) cf. e. g. aaracIV tb. 620 n. 1882 et 1879, tb. 627 n. 1412. Haec quae sunt de dei parvitate in
statuis frequenter obvia parum respexit Helbig in Fdhrer durch die Otfentiichen Sammlungen 1. 1 (1891)
p. 8, ubi de Amore illo in statua Augusti: >Der aufi^lige Gegenaatz, welcher zwischen der verkQm-
merten Bildung dieses Amor und dem ausdrucksvoUen Motive der Hauptfigur obwaltet, erkl&rt dch . . .
unter der Yoraussetzung, dass der fiildhauer fOr die Hauptfigur ein ftlteres Vorbiid benutzen konnte,
aber bei Gestaltung der Nebenfigur auf sein eigenes Erfindungsvermdgen angewiesen war.« An credit
revera vir eximiua schema Amoris parvi in delphino vehentis sine ezemplo fuisse Aogustea aetate?

xxvn

qais non Gulliveri mirabilium mihi reminiscetur ? Conferas quae de Timanthe rettulimus
in p. XV. Atque inde iocus etiam ille statuarii ortus est, qui Amorem ipsum stantem
finxit satis altum, in eo autem detentum, ut alterum Amorem minutissimae mensurae
humi stratum cum stupore contempletur quasi formicam in via invenerit (Clarac FV
tb. 641 n. 1454 ex coll. Giustiniani). Hoc illud ingenium Lucilii est epigrammatarii.
Unde ad pusos illos inauditae parvitatis in nidulo una positos animum reflecto, quos
repraesentavi in tabula huius libelli X.

Hinc autem deducitur quod in rosis delitescere videtur Camerius CatuIIi, in rosis
subsidere assolet Amor (supra p. XVI).

Indidem, quod aufugit Eumecius Lucilii nec inveniri potest; aufugit nec potest in-
veniri Caraerius Catulli; aufugit et Amor nec potest inveniri (supra p. XV).

Pueros minutos {mjxfic) Nilum deum circumvenire vidinius (supra p. XXI);
Nili statuae similitudinem indubitatam primum quidem Tiberis fluvii signum prae se fert,
cui adclinat se lupa cum Romulo et Remo (v. efTigiem apud Guigniaut tom. IV n. 523;
ClaracIVtb. 749 n. 1819); tum vero illa statua Ostiae reperta (in sarcophagi operculo
reposita ; v. Clarac III 448, 822) mulieris grandis staturae , vestitae quidem , sed recum-
bentis ea corporis positione, quae Nili fuit: cui feminae notionem sive inpersonalem
sive divinam docti tribuebant; >die Erde im Winterc 'vocabat Wieseler. lam non
pueruli sunt, sed ecce Cupidines adprime parvi, qui circum eam repunt, nec alis, quas
habent, utuntur. Imaginem proposui in tabula IV ').

Satis trita scaena illa est qua Amor astragalis ludit cum Ganymede plerumque
conlusore; quam in artem induxisse videri potest Apollonius Rhodius (III 114 sqq.), iteravit
Philostratos Imag. VI (cf. Lucian. dial. deor. 4, 3) ; cum Venere idem agit Amor apud
Meleagrum Anthol. Pal. XII 47 ; et idem agens cernitur in conclamata gemma Phrygilli
(v. Roscheri lex. myth. I 1356). Egregie vero concordat, quod ipsum Augustum cum
suis pueris talis ocellatis nucibusque ludere audimus apud Suetonium Oct 83
(cf. p. XI) perinde atque Aesopum apud Phaedrum III 14. Quam rem etiam illustrant
in simulacris infantes astragalis vel nucibus ingenue lusitantes velut infantes Medeae
(Helbig. n. 1262) et statuaria opera speciosissinia quae p. XX in examen vocavi, nec
non scaenae illae apud Gerhard. tb. 65 et in Atti deir acad. Rom. di arch. t. II p. 149
et 170*); cf. tabulam meam VII. Quoniam vero huius dacgayaki^ovTaiv conceptionis
olim quasi praecursor praeclarus (uit Polycletus (cf. pp. XX, XXX), patet eam ex coni-
muni vita profectam ac postmodo in Amorem translatam esse.

AugustusSarmentum suum ad symposia adhibebat lepidumque esse putabat siFalernum
bibebat pusio (Plut. Anton. c. 59); igitur si etiam potum nonnumquam fuisse Sarmentum
tibi finxeris, non repugnabo. Similes pusiones in convivio potioni dediti cemuntur in

1) Mioime integram servatam esse monendum est ; interpolanint aevo reoentiore et caput deae et
alias porticalas, quin etiam non pauca in figuris Amorum, alas et primi Amoris et secundi (ex pedibus
deae numeramus), tertium fere totum.

2) Sabido pilae lusum, quo et infantes gaudent (annal. instit. tom. 29 tab. BC) et Cupido
(Qazette arch^l. VI, 1880, tab. 4 ; et alias).

xvra

comparati apud Theocritum XV 120 et apud eundem Vn 177 praedicati /idJloicrfv igctt^i
fi^votaiv 6/iiotoi (cf. Plato c. 32, 2 Bergk.) ; talis Cupido descriptus est loco celeberriin
ApoIIonii Bhodi ra 114 — 160. Hinc parvus Amor non infrequenter in camiinibus obviu

Alterum commune pusionum et Cupidinum hoc est, quod aut plerumque aut saep<
numero gregatim habebantur. Praeplacebat enim in parvulis multitudo. Et id quoqi
in Cupidinum simulacris quam spisse observetur, non est quod documentis muniam; e
litteris unum locum Bionis decerpsisse sufficiat qui est in Adonidis epitaphio v. 80 sqq
ubi septem numerantur ^) :

dfi^i 6i uiy xXnioyreg (tyaaTeyd^ovaty "EQMteg
xeiqn^dvoi j^airag in* 'A^foyidi' ^to /ney oiaxftg^
og cf* tTii Toioy t^ctiy*^ og (f ivniiQoy nye tfa^ir^ayj
^M fiiy eXvae nidiXoy *Ad(oyt(fos, og de Xi^r^ti
^Qvaeiat iq^ofjr^aey vdotQ^ o di firj^oy iXovty^
oV d* onid-ey nreQvyiaaty dyiiljvxiy Toy "Adtoyty.

Ita Amores. Congruit vero quod etiam pueri minuti in domibus divitum gregatii
ludebant; TrXi^^fir dO^vgovaat Tgsffovair at yvraTxfg dicit Cassius DioXLVIII44; >turbarr]
eorum in harena apud Martialem vidimus II 75, 5 (cf. p. XII); cum pluribus una rei
habet Octavianus (Suet. c. 83), cum pluribus etiam Tiberius (Sueton. c. 44); pueru
conlusores inducuntur apud Spartianum in Severo c, 4, 6 ; propterea collective td yvfAv
audiunt, rd ifnO^vQd (vide locos infra allegatos).

lam vero tertium et gravissimum ipsa nuditas est in quo pueruli illi et vivi (
arte ficti participabant. Et in monumentis de Cupidinibus hoc valere si exponeren
lignmn ego in silvam ferrem. Sic nimirum etiam nudus Amor scribitur apud poeta
(Propert. monob. 2, 8; Ovid. Am. I 10,5; Metam. X 516); yv/arog e, g. apud Moschur
in Amore fugitivo v. 15, apud Nonnum Dion. 7,275; 48, 107; alios*). Maxirai autei]
momenti est quod demonstrari potest pueros minutos quos proprle vocamus ipsos quoqu<
et semper quidem, ut videtur, incessisse nudos. Eius rei quamquam multa testimoni
praesto non sunt, tamen ita sunt comparata ut pro plurimis haberl possint.

Sic plane scripsit Herodianus in vita Commodi I 17, 3: i^r Si xal naiSio
ndvv VTJnior tovkov dr) twv yv/Avtor /nir ia O^r^xog^ XQ^'^V ^^ ^"* Xiv^oig xexotr/uir^
/isvoav ^ olg dtl jjfai^^orct ^Pta/iamr ol xQViffarxsg, Vides puerorum simul et numerum e
nudationem.

Idem etiam efficiunt verba breviora quibus Cassius DioLXVlI15 in morte Domitian
asus est: natdiov t* rwr yv/iriov Tiar ipid^vgdSr; ponderandus est utique articulus Twr
intelleges certam quasi classem sive speciem fuisse infantium, qui vocabantur rd Y^ff^^d

Explicatius Cassius Dio de re eadem feliciter dixit ad annum 38 a. Chr. n.
IJll XL VIII 44, ubi haecsunt: naiSiov t« rafr xpiO-vQior ola al yvvaXxtg yv/ivd (og nXiji^t

. I I

■ ■■
ii

I ,

, I'

■ i;
■ j

1'"

.1"
I

, .1

,■

■I

1
1
I

1) Sez nunierantur in pictura illa mortis Adonidis, Raoul Koch. choix tab. 9.

2) Apud CatuUum 68 fi 184 inducitur Amor crocea candidua in tunica; i. e. tam soluta es
tunicula, ut candor corporis pelluceret; cf. Vergilii Aen. I 711. Ita nimirum etiam Amores saep
chlamydem habent libere fluentem, cf. e. g. Helbigii Wandgem&lde n. 632 sqq.

XIX

di^vQovtrai %Q€q>ovan\ Habes ecce hic quoque nudorum mullitudinem ; et apertum
est inesse in his verbis semper nudos fuisse alumnos.

Sic nudum etiam Camerium Catulli vidimus^).

Quae tandem qui cognoverit, si iegerit apud Philostratum Imag. VI inductam
yi;jwiijr dyiXXrjv Amorum et apud Propertinum II 29 illam turbam fninxUam, sed nudi
fuerant, nonne ad ipsa naidia yviAvd ipii^vQa olg asl x^^Q^^^^ Tcofiaim' ot TQvgfmvreg
mentem vel invitus referet?

Quid? quod argumenta idonea affluentia ne nunc quidem exhausta sunt. Nam
etiam ipsa artis monumenta et licet et interest ad testimonium excitare. Nempe a
pictoribus sculptoribus pusi etiam sine alis haud infrequenter formati sunt.

Nonnulla igitur pusorum alis carentium exempla ex artis inventariis hic congeram
quae fortuito mihi se obtulerunt*); qui opera dedita et cura circumspectiore venabitur,
multo plura et et aptiora ad probandum facile indagabit.

Primum quidem talia simulacra apponam, in quibus de Amore quominus quis
cogitet plurimum abest. Et testantur ea quidem claro concentu pusionum apud antiquos
amorem; multa autem ad fabularem historiam pertinent; alia infantes quoscumque
obgerunt; in nonnullis autem certe etiam deliciolae ipsae agnoscendae sunt. Sin autem
nudos dixero, interdum etiam paene nudos tunica retecta intelleges.

Tales sunt luppiter infans cum Amalthea e. g. in notissimo anaglypho Laterani,
Plutus infans in Pacis brachio Monacensis, Mercurius infans (Glarac IV tb. 655), Hercules
et Iphicles infantes (Clarac V tb. 781 n. 1955 sqq.; Gazette archeol. I, 1875, p. 66 sq.,
tb. 16); Romulus et Remus sub lupa (cf. Bachofen, Annal. inst. t. 40 p. 421 sq. , 41
p. 288 sq.); Achilles educatus in tabula marmorea Musei Capitolini; Bacchus puer
(Clarac IV tb. 673—677; Engravings from ancient marbles Musei Britannici XI pl. 38);
idem educatus apud Millin M. G. t. 59 n. 229; idem apud Gerhard tb. 312 n. 1—13,
ubi cum lepore ludit n. 12, scalam ascendit n. 5 sicut infantuius ilie apud Diodorum
(supra p. X); quamquam haecine iure ad Bacchum sive lacchum rettulerit Gerhard,
summam dubitationem habet. Adde quod filioli Medeae atque Alcestidis in sarcophagis
simili modo investes cernuntur; adde Harpocratis idola (Clarac IV tb. 763; Jahrbb. des
arch. Instit. t. V, archaeol. Anzeiger p. 155 sq. sub n. 1 et 2).

Et hactenus exempla divina sive fabulis debita. Ceterum pupuli omnino sine alis
nuduli si quis uno conspectu complecti velit quam saepe figurati sint, percenseat e. g.

1) Pusillus Macro apud Lucilium anth. Pal. XI 95 iffiXog quidem dicitur:

of d* iy rp TQtoyXji \l/iXog tov fjivy (tnonvi^ag,
Sed licet ^piXog etiam pro vestibus carente interdum scribatur (Lucian. dial. mort. 10, 1 ; 4) , tamen
interpretandum erit nimirum »8ine armis.« — Abcarem, de quo supra dictum est, vestit sane »gunna
profu8a« (v. 4); sed hic nanus est, non pupulus (v. 2).

2) De infantium in arte antiqua repraesentatione summatim olim verba fecit E. Levezow in
Amaltheae Boettigeri t. I p. 175; postea J. Bachofen in Annal. instit. t. 41 p. 299 sq.; A. Furtwaengler
in ^Eros in der Vasenmalerei« , Monac. 1875; idem in ^Der Dornauszieher und der Knabe mit der
Gansc, Berol. 1876 (Virchow et Holtzendorff, ser. XI).

staluarla eiusmodi opera urbis Romae quae Matzius enarravit in Antike Bildwerke in
Rom sub n. 1115—1166, inter quae multa sunt, quae ad puteal aquasve saiientes exor-
nandas adhibitos demonstrent. Quae quidem singillatim in censum vocare nolo; ectypa
praestitit Clarac IV tb. 647; 648; 650 A; 651; 666 E; 755; 756; 761 C; V tb. 874G
n. 2227 A sqq. Multa etiam aliunde adici possint : pusus cum simia apud Helbigium
1. 1. 1417; infans cum bulla apud Guigniaut relig. de Tantiqu. t. IV n. 582. Gallos
gallinaceos ad pugnam incitant apud Clarac II tb. 200 n. 225; quattuordecim lusura
varium agentes in sarcophagi anaglypho dedit Clarac II tb. 187 n. 223. Nudi interdum
in summo sarcophago adsident^; interdum ab anaglyptica compositione eos eximebant
vel tamquam partem extraneam eius esse volebant marmorarii ^) ; item in columnae
Igelensis — apud Treveros — parastatis angularibus stantes salientes exsculpti sunt ; nec
solet huius columnae anaglyptarius repraesentare quae a vita Secundiniorum aliena
fuerunt.

In his et similibus unus quisque secum reputet quam saepe ex ipsa vivida deli-
ciarum observalione artis consilium profectum sit; scilicet ex divitum plerumque mandatu
taies imagines perficiebantur. Eodem pertinere quam maxime videtur Boethi clarissiraus
infantulus anserem strangulans, cuius exemplum exhibui in tabula II huius
libelli; eodem etiam statua elegantissima infantis sive talis sive nucibus
ludentis anno 1878 eruderata de qua disputatum est in Bullett. della commiss. arch.
commun. di Roma a. 1882 p. 55 sqq.; cf. Helbig Fuhrer I n. 581; iteravit Baumeister,
unde ego desumpsi; vide tabulam meam VII; item Berolinensis statua pueruli astraga-
lizontis (cf. K. Levezow in Amalthea I tab. V) ; item Viennensis statua infantium duorum
ita rixantium ut alter alteri morsu inhaereat, de qua vide Gazette archeol. IV, 1878,
pl. 20^); adde pueros rixantes in British marbles II n. 31; item figura illa dulcissima
delineata apud Clarac IV tb. 749 C n. 1949A. Ex terrae coctae fictilium numero Pom-
peianorum unus testis producatur mihi pupus simplex stans, nulla re insignitus nisi
aetatulae teneritudine et nudatione corporis*). Ipsa haec vita est simulacris condita;
qui aspexerit, non dubitabit. Praeivisse autem olim fertur Polycletus qui »pueros talis
nudos ludentes fecit< ; qui quidem collocabantur in ipso Titi imperatoris atrio (Plin. 34, 84) ;
et placere sane tale argumentum debuit Titi saeculo.

Utilissima et ad nostrum propositum apposita quam maxime imago est in a n a gl y p h o,
quod extat in hortis villaePamfili, expresso apud Gerhard. tb. 108 n. 2*), unde repetii
in tabula IX huius libelli. Homines novem adultae aetatis, iuvenes sex, puellae tres
symposium habent in lectis reclinati; simul autem infantuli nudi sex circumagunt aut
sub lectis humi degentes aut a viris vel feminis occupati ; et unus quidem infans vinum

1) cf. e. g. Clarac IV tb. 762 A n. 1873 et 1873 C, item tb. 762 B n. 1873 D.

2) Ezemplo sint sarcophagi apud Dnetschke I n. 68; 70; 137; III 29; al.

8) cf. Clarac Y tb. 880; sine alis sunt nimirum; neque rationem omnino habet, quod Villefossius
editor I. I. de Amoribus duobus, qui vocantur ^THQtog et ^jre^aif, cogitat.

4) cf. R. Kekule Die antiken Terracotten I tb. 34.

5) cf. Gerhard »Tezt€ p. 351; Matz L I. n. 2331.

XXI

sorbet (idem faciebat Sarmentus ille Augusti, vide infra p. XXVI sq.), alteri patera
ligurienda porrigitur, alius tollitur brachiis et uvam praebet ei muliercula, quartus, ut
particeps fiat potionis, tacitus precator manum tollit. Et iuvenes Satyros esse sollemnes
ea modestia significavit artifex, vix ut sentias. Ceterum haec quoque ipsa vita est
Sic mihi, sic in domibus procerum ludicri causa adhibitam esse confidas multitudinem
puporum quos nafyvia dlcebant. Item in convivio potans infantulus detegitur apud
Clarac II tb. 225 n. 161. Dlud vero an alio verti potest, quod in ipsis Amoris et
Psyches nuptiis, ubi pennatae ad unum omnes figurae cernuntur, sub lectulo tale
Traiyvior alis destitutum perparvum demissum sedet uvam admordens? vide anaglyphum
repetitum apud Guigniaut 1. 1. n. 409; Baumeister n. 1610. Qua in re recordemur
%d naidia xd yvfird praesto fiiisse etiam in nuptiis Liviae et Octaviani, quod
docet Cassius Dio XLVIII 44; ceterum de Septimii Severi epulis privatis sic incipit
narrare Spartianus c. 4, 6: in his hortis cum humi iacens epularetur cum filiis
(Caracalio et Geta) parca cena, pomaque adposita maior filius, qui tunc quinquennis
erat, conlusoribus puerulis mami largiore divideret eqs. Habes en ad epulas admissum
gregem puerulorum, quibus mala in parca cena dividuntur. Sunt autem hi minus
deliciae domini quam filii conhisores.

Hinc vero ut orbem compleam, ad Amorum rursus similitudinem transitus conceditur.
Et primum propero ad statuam tandem Nili Vaticanam exhibitam in tabula III
huius commentarioli, in qua pusi — numero sedecim — formicarum ritu molliter ac delicate
grande Fluvii corpus circumlusitant. Cuius tamen inventionis ne Vaticanam statuam
unicum testem putemus, similiimae etiam extant Parisiis, apud Anglos, alias, asservatae :
vide modo Clarac IV tb.745 n. 1812, tb.748 n. 1811 et 1813, tb. 749 C n. 1811 B. Et hi
quidem pusi ab altitudine nr^x^ig appellati sunt sicut parvus homullus Sfnrjxvg Anthol.
Pal. XI 108, Abcar palmus audit 1. 1. v. 2; numerantur autem sedecim, quia Nilus
evagans totidem cubita non exsuperabat ^). Describendam huiusmodi effigiem olim sibi
elegit Philostratus Imag. V, et paucis saltem aurem ei praebeamus: neQl tor NetXor ot
nrjxetc dDvQovai (cf. dOvgovaai apud Cassium Dionem XLVIII 44) naiSfa ^vfjtfisTQa tcJ
drofiatij xal 6 NeTXog avtoig vnegYarviai. nQogaYtxai ovr . . . fiQt'(ftj dnaXd xai peidKarxa^
psT^X^iv a olfiaC t^ avxd xai rov XdXov xtd ot fih' ToTg (HfAoig avTov iqji^drovcir xvX.
Quoniam vero pusi Nilotici etiam cum crocodilis ibi rem habent, non adferre nolo imaginem
admirabilem Musei Britannici (Engravings X tb. 27), exiguam statuam dico pueri unius
investis, origine aut Aegypti aut Aethiopici, qui in crocodilo audacissime cemuat.

Deinde vero locum eundem de Nili imagine Lucianus in usum suum vertit in
Rhetorum magistro c. 6; Rhetoricam divinam personam facit; eam circumvolitant
Enairoi quos Amorum pusillorum instar haberi vult, "EQWfri fuxQoTg ioixoTsg; hinc

1) cf. Plin. n. h. 18, 168; Helbig Fiihrer I n. 47, qui etiam haec: ^erg^nzt sind an dem Fluas-
gotte ... die Finger der r. Hand, die von dieser Hand gehaltenen Aehren ... nnd die Zehen, beinahe
an allen Enabenfiguren der OberkCrper, an einigen noch mehr«. Tamen alatos non fiiisse abunde
constat.

XXII

autem in Nili memoriam incidit: rjSrj nov tov NstXov elSeg YQct^f^ (iiftufjirjfjL^vov
.... fjuxgd di ma naiiia ncQi attov naiXovta — TiijxfiQ rf^ atftovg ol Aiyvnrio^
xaXovtf^ — toiovxoi xal neQl xriv 'PrjtoQixijr ot "Enaivot. Hic Nili pusiones aiis
carentes cum Amoribus aequatos habemus; utrique scilicet cum *E7ia(voiq
pari modo comparantur.

Nec hoc satis. Nam infantes prorsus eadem ratione, qua in Nilo, in sarcophagorum
anaglyphis et in aliis imperatoriae aetatis artificiis saepenumero ficti cernuntur, scilicet
alis carentes, sed qui re ipsa ab Amoribus distingui nequeant; quod modo ita fit,
ut Amoribus intermixti compareant (ita in lapide figurato apud Millin t 121 n. 472*
Amores quinque cum clava Herculis rem gerunt; unus alis caret; in sarcophago
Florentino Gerhard Ant. Bildvverke tab. 89 pugiles Amores cemuntur, quattuor vel
certe tres sine alis; simile quid apud Duetschke Ant. Bildw. I n. 33; nec aliter Bullett. d.
comm. archeol. munic I, 1873, m. Sept. et Octob. tbl. IV n. 1 et 2, ubi in aqua lusitant),
modo ita, ut omnino et apud onmes pinnae deficiant; cuius rei haec exempla insero: in
Bacchi thiaso pueruli duo apud Millin t. 68 n. 260 ; item in commissatione Bacchica
occupati plures in sarcophago Spartano edito in Mittheil. des Athen. Instituts II 401 sub
n. 228^) vel in simili opere Patrarum urbis de quo a Matzio relatum est in Archaeol.
Zeitung a. 1872 ad tab. 59; denique in sarcophago Atheniensi quem L. de Sybel
descripsit Catalog. n. 2160. Atque ut ne hoc quidem operum genus sine exemplo
memorarem, sarcophagi similis Atheniensis ectypum in tabula mea VIII
adieci ^).

Memorabilis porro statua est parvi pueri vinculis colligati, Amoris vincti
ritu, apud Matzium n. 1155, ubi num hic Amor esse possit sine alis necne, valde dubitatum
est a Duhnio editore ; ex Claracio ego repraesentationem desumpsi positam in tabula mea VI.
Duos pugiles sine alis dedit Gerhard tb. 89 n. 4; cf. Clarac V tb. 883 n. 2256 et 2257.
Adde quod sedent illi in delphino apud Matzium n. 1122 sq. ®) vel cum coluraba vel
quavis avicula lusum gerunt, ibid. n. 1147 — 1149*), cum lepore ibid. 1120, cum leone
Clarac FV tb. 645 n. 1466, quae omnia Cupidinis propria sunt. Florum frugumve festones
manibus sufifulciunt in sarcophagis velut domus Barberinae Gerhard t. 85 n. 2 ; Clarac II
tb. 225 n. 130 (cf. ibid. 194 n. 92; Duetschke I n. 112; 128; U n. 370). Cum coronis
condecorato puerulo in hirco equitante apud Clarac IV tb. 694 A n. 1610 B (similiter ibid.
tb. 709 n. 1670 A) conferatur Amor idem agens ibid. II tb. 181 n. 158.

1) cf. descriptionem apud Friederichs-Wolters Gipsabgtlsse ant. Bildw. sub n. 1821; Baumeiater
Denkm9,ler tab. 1618.

2) quod commodante Sybelio transtuli ez photographica tabula asservata in apparatu archaeo-
logico huius urbis; cf. de monumento hoc Archaeol. Anzeiger 1855 p. 119.

8) Nempe delphini infantium amatores habebantur, cf. Pausan. III 25, 5; item de puero delphin-
eromeno Gell. VI 8; ad illustrandum aptissima figura est apud Clarae IV tb. 647 sine numero (edita
secimdum Cayaceppium) ubi puerulum dormientem prorsus libidinoso modo circumplectitur delphinus.

4) cf. Clarae V tb. 874 C, 874 D, 875, 876, 877 A, 878. Adde Duetschke Ant Bildw. II 265 de
ngura Florentiae servata quam vocat ille »£roten8tatuette«.

XXIII

Hoc autem, quod alis carent hae imagines ^), sic explicarunt viri peritissimi, ut per
artificum neglegentiam alas praetermissas esse autumarent *). Id quidem minus recte;
immo operarii, qui hoc praestiterunt , ad vitam cottidianam propius accedendum esse
existimarunt; fingebant nempe in delectationem divitum pupulos ipsos quorum amplam
catervam per divitum cenacula vagari videbant

Sequitur ut evincamus non solum pusiones nonnumquam et ipsos ah's exomatos esse
in vita, sed ne Amorum quidem alas omnino tales visas esse quae demi non possent.
Unde utrique illi inter se quam artis vinculis coniuncti et quasi consanguinei fuerint,
cum magno lucro docebimur.

Locum de Amore utilissimum, qui in litteris extat Latinis, haud scio an satis ani-
mum adverterint artis antiquae amatores. Ascanius in Aeneidis libro primo sextum
annum certe non excessit ; nam a Didone et gremio accipi potest et dulci osculo mulceri
(v. 685 — 687); gremio tollitur ab ipsa quoque Venere (v. 692). Hic autem puer
minutus in Amorem ecce transfiguratur; Venus ad Amorem v. 683 sqq. :

Tu faciem illius noctem non amplius unam

Falle dolo et notos pueripuer indue voltus,
685 Ut cum te gremio accipiet laetiBsima Dido . . .

Cum dabit amplexus atque oscula dulcia figet,

Occultum inspires ignem eqs.
689 Paret Amor dictiB carae genetricis et alas

Ezuit.

Postea et >collo Aeneae pependitc (v. 715) et >gremio fovet« eum Dido (v. 718).
Exemplum clarissimum hoc est non solum pupuli a muliere in deliciis habiti, sed etiam
Amoris cum pupulo commutati. Ceterum illud exuit alas v. 689 in ipsa hac dei meta-
morphosi dixeris sane figurate a Vergilio esse usurpatum sic ut indue volius v. 684. At
vero magis dignum poetico ingenio phantasma fuit, si in eo potius miraculum ponebatur,
quod proprio sensu deus nescio qua vi divina illaesus alas sibi innatas exuebat; qua in
re valere aliquid potuit memoria Mercurii illius qui et induebat et exuebat talaria sua ').
Neque decet tacere quod occurrit etiam in monumentis figuratio Amoris catenati cui
alae exuuntur: id ipsum cernitur in gerama delineata apud Guigniaut tom. FV
n. 409 d*); quae ubi sit vel cuius sit fidei quod parum mihi constat aegre fero.

Is vero qui exuentem alas deum fingit, etiam postmodo rursus induere eas statuerit
necesse est. Et potuit sane ita statuere. Certe pusis etiam in vita sicut Icaro in fabula.

1) Venerem marinam in pictura Romana pusis circumfusam infra dicemus.

2) Helbigius in WandgemSJde ad n. 785: »Putto, ungefltlgelt. — Das Fehlen der Befltigelung
ist muthmasslich aus einer Nachl&ssigkeit des Malers zu erkl&renc Furtwaengier apud Roscherum Lezici
mythol. p. 1369: »Ungefl(igeIte Biidung des £ros ist nirgends als beabsichtigt , sondem nur aus Nach-
l&asigkeit entstanden und zwar namentlich in spfttrOmischer Zeit zu constatirenc (?). Unde »ungefliigeite
£roten« voz receptissima est omnino apud doctos. Cautius olim Gerhard iudicium tulit »Tezt< p 331.

3) Fors tulit ut Cupidinibus accrevisse alas legere non meminerim; solent crescere iis potissimum
qui in veram avem transeunt Galais et Zethes dum pueri, etiam implumes sunt; pennae iis una cum
barba nascuntur (Ovid. met. VI 714 sqq.).

4) desumpta ez Vivenzio, gemme antiche, tab. II.

XXIV

alas adpositas esse demonstrabo. Id nempe quod vel nostri aevi mimica et saltica scaena non
sine summa iucunditate ad effectum perducit, an incompertum fuisse credideris soUertissimo
ingenio antiquorum ? Tradit Plutarchus in vita Antonii c. 26 : Cleopatra Cydnum fluvium
navigio aurato ascendens ipsa recubabat sub velo aureo graphice adomata tamquam
Venus, TTttTSsg di roTg ygaffixoTg "Egaxnv eixatfjneyoi Ttag* ixdteQov iat^xsq BQQ(ni^ov.
Hos pueros minutos fuisse inde manifesto efficitur quod Amorum partes agunt Et usos
hic videmus flabellis; nisi forte ipsis alis ventilabant Amorum ritu; cf. illud ntsQvyeaciv
dvhxpvx^v apud Bionem epitaph. Adon. v. 85 (supra p. XVIII). Sic igituripupi in Gupi-
dines transformabantur. Et haec quidem de Cleopatra ; nec vero differt quod de Helio
Caesare Spartianus c. 5, 10: cursoribus suis cxemplo Cupidinum alas frequenter adposuU
eosqne vmitorum nominibus saepe vocitavit Borean alium^ ulium Notum .... appellans.

Hoc addo. Augustus quantopere pupulos in deliciis habuerit supra expositum est;
idem princeps, cum Germanici filiolus »iam puerascens« et »insigni festivitatec obiisset,
eius »effigiem habitu Cupidinis« quam etiam Livia in aede Capitolinae Veneris
dedicabat, ipse »in cubiculo suo positam, quotiensque introiret, exosculabatur« (Suet
Calig. 7; supra p. XII). Vide quam facile alae adiectae sint in consecratione. lam
vero si quis egregiam Augusti statuam, quae Primae Portae dicitur, respexerit, non sine
admiratione Amorem ibi pupulum, parvulum, quin etiam debito minutiorem, ad pedes
Augusti in delphino sedentera deprehendet. Et verum hunc esse Amorem Veneris filium
non delphinus solum , sed magis etiam Veneris cum gente lulia cognatio prodit. Quod
ut consiare dico, ita tamen non sine gaudio sic exhibitum principem agnosco qui pusionum
tam amans fuerit^).

Denique, ubi de Augusto res esl, quis non gemmae splendidae recordetur » Augusteae«
Vindobonensis ^) , cui incisam imperatoris apotheosin esse credunt? Et in eius generis
artificii interpretatione magna quidem animus incertitudine obducitur; nil tamen am-
biguitatis habet quod Augustum cum Roma dea in segmento imaginis superiore
recognorunt; ad laevam vero Augusti dea humi consedit cum cornu Amaltheae, et
secum ecce habet ea pueros minutos duos investes sine alis; Gaeam hanc sive Tellurem esse
inde comprobatur, quod etiam alii artifices et sedentem hanc deam et cornu ubertatis
tenentem et a propriis binis infanlibus circumdatam fingebant; specimina videri possunt
apud Conze Heroen- und Goettergestalten tb. LVI. Amat nempe Tellus mater pusiones,
mulierum delicias, tamquam fertilitatis et abundantiae maternae testimonia. Hinc est
quod ipsa quoque »Abundantia temporum* in monetaCorneliae Saloninae Gallieni uxoris
ita illustratur, ut puerulis nudis circumstipetur quibus aureos distribuat; adsunt autem
ibi pueri quinque numero®). Nec non mdidem explicatum habet quod etiam Priapus
fertilissimus ille deorum cum iisdem deliciis lusum gerit; vide modo formosissimos pusiones
cum Priapo in statua exhibita apud Conze 1. 1. tab. LXXVII. lam vero in gemma

1) Sic lulia cum »parvo Cupidine* apud Martialem VI 13 statuario opere dedicata est.

2) V. e. g. MoDgez Iconograph. Rom. pl. 19; Baumeister n. 1793.

3) V. Baumeister fig. 627 ex Froehnero.

XXV

Auguslea ne ex improviso a scalptore eam adomationem factam putes, qua Telluris
pueruli ad ipsum Augustum sunt adpropinquati. Ex vita enim hoc repetitum est,
quod sic cum parvulis cemitur Augustus *).

Et haec quidem hactenus. Pueromm enim pennigeromm inventionem cum deliciamm
consuetudine aliqua quacumque ratione nexam fuisse iam ex his, ni fallor, quae protuli,
cum magna specie veritatis colligi potest. Quin etiam quia commutari solebant inter se,
in pueromm sepulchris nullum aptius omamentum habitum est quam Amorum imagines.
Qua in re satis habeo demisisse lectorem ad sarcophagos quos descripsit Duetschke
Ant Bildw. I n. 21; 33; 81; H n. 315; III n. 336; 449; et cf. ibidem IV n. 519«).
Latissime autem illa inventio patebat qua Cupido unus iacens dormiens in sepulchris
ponebatur'); reputes igitur, quod etiam alae interdum in iis omissae: vide Clarac IV
tb. 644 n. 1459 F, 1459 G (1459 E?).

Restat abhinc ut de Amomm occupationibus sive negotiis quae lusu otioso aflfectare
assolent, cogitationem suscipiamus.

Notum est in artificiis vel Pompeianis vel alibi repertis deos minutos non solum
in iis rebus versari quae ad Venerem matrem vel ad amoris incitamentum vel ad Liberum
relationera habent (velut arcum flectunt, facem gerunt, Martis arma trahunt, lovem
taumm in Europae amore pascunt, in leonibus equitantur), sed etiam omnia fere gerere
et persequi quae sunt pueromm pusillomm oblectamenta , quin etiam omnino vitam
hominum per lusum festivum imitari. Haec omnia ne ita excogitata esse ab
artificibus opineris tamquam antiquam Amoris dei venerationem debitam posthabuerint,
caelestem naturam et sublimiorem notionem ei exuerint et ad humanas res saepe humil-
limas sine pietate et sine ratione eum devocarint. Immo videtur stabiliendum esse
contrarium. Certe ipsa vita pueros minutulos nudos oculis proponebat; hi fuerunt quos
duplici et imitandi et augendi studio in formam illam divinam ars traducebat, neque
fere diversitas est inter pueros divinos et humanos nisi quod illi pennas gerunt. In
nobilium igitur aedibus iidem pupi, qui ibi in picturis parietariis, in vasculis, in ana-
glyphis vitam alteram et supranaturalem agebant, etiam vivi per atria et cubicula
circimicursitabant puerili ludo dediti et nudi ipsi quoque; suntque hi anxeQo^ aXXoi
"'EQonteq, ut Nonni felicissimis verbis utamur (Dion. 10, 199). Hoc autem loco, quo sub-
stitit disputatio, id potissimum in mentem curiose revocemus nec volvere animo cessemus,
quod tritissimum est; scilicet solent etiam pueri ipsi per lu um et remissionem
imitarivitam humanam; solent »aedificare casas, plaustro mures adiungere, equitare
in harundine longac (Horat. Sat. II 3, 47); conchis canunt luduntque (Athenaei III
p. 85F); curmm flectunt quem trahit aries (v. sarcophagum in Archaeol. Zeitung a. 1885
tab. 14; Baumeister n. 1622). Quin etiam >pueri fingunt per ludibria potestatesc (Treb.

1) Cetenim v. J. J. Bernoulli Boem. Ikonographie II 1, p. 267, qoi Abundantiam dicit quam
ego Tellurem.

2) cf. Petersen Annal. insiit. a. 1860 p. 405 sqq.

3) cf. e. g. Matzium n. 275—293; Benndorf et Schoene Later. Mus. 370; Duetschke II n. 256;
III n. 141; 252; Ciarac IV tb. 648 sqq.; Engravings from ancient marbles XI tb. 37; al.

XXVI

Pollio Gallieni c. 4), unde illud >rexeris€ (Horat. epistl 1,59). Severus in prima pueritia
»nu]Ium alium inter pueros ludum nisi ad iudices exercuit, cum ipse praelatis fascibus
ac securibus ordine puerorum circumstante sederet ac iudicaret« (Spartiani c. 1,4;
similia lulius Valerius p. 13 ed. Kuebler). Clodius Albinus fertur »saepissime cantasse
inter puerulos: Arma amens capio< (Capitolini c. 5, 2). Hinc est, quod etiam Amores
pusilli ab artificibus adhibiti sunt ad vitae labores ofiicia studia inceptaque multigenera
lusu lepido ac venusto exprimenda.

lam vero inter pupulos mortales et immortales de his fere convenire observavi,
quae aut ad iiidolem aut ad occupationes utrorumque pertinent.

Et de rebus quidem tribus et principalibus, quibus communio proditur amborum, supra
monitum habes : de tenera aetate, de eo quod catervatim agunt, de nuditate (p. XVII sq.).
Accedit hoc. Ubicumque enim gregem infantium etiam amplissinmm ars inducebat, gravis-
simum est, quod paene semper unius eos eiusdemque aetatis et magnitudinis esse destinavit
Itaque admirabili quodam studii consensu cautum est, ne pro unius matris filiis haberentur.
Id nusquam non valet de Cupidinibus; valet pari modo de pueris minutis; modo inspice
tabulas propositas in huias libelli appendice III (et IV) et V et VIII et IX; cogita etiam
Igelensem columnam et opera quaevis eiusdem argumenti. Unde autem, quaeso, haec
artis consuetudo deduci debet? Ego equidem ad vitam communem provocare non cessabo.
Facile est enim ad credendum homines nobiles, ubi pusorum greges alebant, hos quoque
ea condicione sibi >undique« procurasse, ut aequaevi essent Neque inconsiderate id
praesumere mihi videor et de turba minuta in amphitheatro occupata apud Martialem
(supra p. XII) et de pueruiis conlusoribus Caracalli in vita Severi (p. XXI) et de
pueris cum Amorum ornatu exhibitis a Cleopatra (p. XXIV), similibus.

Puerulorum parvitatem quantopere exaggerare antiquis placuerit, supra illustravi
p. XIII sqq. Idem in Nili statua observatur; idem et alibi velut in sarcophago ParisieDsi
(apud Guigniaut 1. 1. n. 523) ubi et alis carentes et nimis pro portione exigui adsunt in Baccbi
comitatu, et in sarcophago Cassellano (apud Baumeister Denkm. n. 760). Nec diflferunt
Amores; nam idem in Amoribus quoque studiose interdum afifectasse antiquos vel Augusti
statua docet cui talis Cupido adiectus est (supra p. XXIV); docent cognatae Veneris
statuae illustrissimae velut Mediceae vel Venetae vel Dresdensis, ubi deae Amores tam
minusculi in delphino adludunt, vix ut ocuh's eos deprehendas ^) ; docent adprime
picturae Pompeianae Herculanenses , velut ille ridicule deminutus qui Hermaphrodito
adsistit (Raoul Rochette choix tab. 10) vel magis etiam ioculares Amores ingentem Her-
culem apud Omphalen inludendes (ibid. tab. 19), quod scomnia pictoris qui conspexerit,

1) cf. e. g. Clarac IV tb. 620 n. 1882 et 1379, tb. 627 n. 1412. Haec quae sunt de dei parvitate in
statuis frequenter obvia parum respezit Heibig in Ffihrer durch die Oiientlichen Sammlungen 1. 1 (1891)
p. 8, ubi de Amore iUo in flitatua Angusti: »Der auf^lige Gregensatz, weicher zwischen der verktUn-
merten Biidung dieses Amor und dem ausdrucksvoUen Motive der Hauptfigur obwaltet, erkl&rt sich . . .
unter der Voraussetzung , dass der Bildhauer ftLr die Hauptfigur ein &itere8 Vorbiid benutzen konnte,
aber bei Qestaltung der NebeDfigur auf sein eigenes ErfindungsvermOgen angewiesen war.« An credit
revera vir eximius schema Amoris parvi in delphino vehentis sine exemplo fniase Augustea aetate?

xxvn

quis non GuUiveri mirabilium mihi reminiscetur ? Conferas quae de Timanthe rettulimus
in p. XV. Atque inde iocus etiam ille statuarii ortus est, qui Amorem ipsum stantem
finxit satis altum, in eo autem detentum, ut alterum Amorem minutissimae mensurae
hmni stratum cum stupore contempletur quasi formicam in via invenerit (Clarac IV
tb. 641 n. 1454 ex coll. Giustiniani). Hoc illud ingenium Lucilii est epigrammatarii.
Unde ad pusos illos inauditae parvitatis in niduio una positos animum reflecto, quos
repraesentavi in tabula huius libelli X.

Hinc autem deducitur quod in rosis delitescere videtur Camerius CatuUi, in rosis
subsidere assolet Amor (supra p. XVI).

Indidem, quod aufugit Eumecius Lucilii nec inveniri potest; aufugit nec potest in-
Yeniri Camerius Catulli; aufugit et Amor nec potest inveniri (supra p. XV).

Pueros minutos {Trrjxfic) Nilum deum circumvenire vidimus (supra p. XXI);
Nili statuae similitudinem indubitatam primum quidem Tiberis fluvii signum prae se fert,
cui adclinat se lupa cum Romulo et Remo (v. effigiem apud Guigniaut tom. IV n. 523;
ClaracrV tb. 749 n. 1819); tum vero illa statua Ostiae reperta (in sarcophagi operculo
reposita; v. Clarac III 448, 822) mulieris grandis staturae, vestitae quidem, sed recum-
bentis ea corporis positione, quae Nili fuit: cui feminae notionem sive inpersonalem
sive divinam docti tribuebant; >die Erde im Winterc 'vocabat Wieseler. lam non
pueruli sunt, sed ecce Cupidines adprime parvi, qui circum eam repunt, nec alis, quas
habent, utuntur. Imaginem proposui in tabula IV *).

Satis trita scaena illa est qua Amor astragalis ludit cum Ganymede plerumque
conlusore; quam in artem induxisse videri potest ApoIIonius Rhodius (III 114 sqq.), iteravit
Philostratus Imag. VI (cf. Lucian. dial. deor. 4, 3); cum Venere idem agit Amor apud
Meleagrum Anthol. Pal. XII 47 ; et idem agens cemitur in conclamata gemma Phrygilli
(v. Roscheri lex. myth. I 1356). Egregie vero concordat, quod ipsum Augustum cum
suis pueris talis ocellatis nucibusque ludere audimus apud Suetonium Oct. 83
(cf. p. XI) perinde atque Aesopum apud Phaedrum III 14. Quam rem etiam illustrant
in simulacris infantes astragalis vel nucibus ingenue lusitantes velut infantes Medeae
(Helbig. n. 1262) et statuaria opera speciosissima quae p. XX in examen vocavi, nec
non scaenae illae apud Gerhard. tb. 65 et in Atti deir acad. Rom. di arch. t. II p. 149
et 170*); cf. tabulam meam Vll. Quonlam vero huius daxQayaXi^orxm* conceptionis
olim quasi praecursor praeclarus luit Polycletus (cf. pp. XX, XXX), patet eam ex com-
muni vita profectam ac postmodo in Amorem translatam esse.

AugustusSarmentum suum ad symposia adhibebat lepiduraque esse putabat siFalernum
bibebat pusio (Plut. Anton. c. 59); igitur si etiam potum nonnumquam fuisse Sarmentum
libi finxeris, non repugnabo. Similes pusiones in convivio potioni dediti cemuntur in

1) Minime integram servatam esse monendum est ; interpolarunt aevo recentiore et caput deae et
alias particolas, quin etiam non pauca in figuris Amorum, alas et primi Amoris et secundi (ex pedibus
deae nnmeramuB), tertium fere totum.

2) Subicio pilae lusum, quo et infantes gaudent (annal. instit. tom. 29 tab. fiC) et Cupido
(Gazette arch^l. VI, 1880, tab. 4 ; et alias).

xxvm

tabula mea quam numeravi IX (cf. quae contuli supra p. XXI). Sic etiam luppiter apud
Lucianum dial. deor. 4 Ganymedem, puerum ibi fere sex annorum '), nectare suo
participare vult. Adde quod Ausonius suam alumnam, de qua dixi p. XI, »Bissulamc
(a bibendo sine dubio) sive "EQdtronov appellavit *) , non sine simili sensu; quin etiam
iubet lectorem, ubi eam celebraturus est: ante bibas; ieiunis nil scribo (Auson. XXV 3, 6
ed. Sch.): ergo harum deliciarum usus a comissationibus certe alienus non fuit Conferas
vero, quod etiam sarcophagi cum Amores coniissatores catervatim vagantes saepenumero
ostendunt *) tum vero ipsos pueros non pinnatos eosdemque etiam in sacrificio occupatos,
quod factum vides in tabula VIII huiusce libelli, ibique etiam unus vel duo ebrii depicti
esse solent *) — quem infantium abusum simul et festivum et indignum uno ore dixeris.

Pusionibus natantibus se oblectasse fertur Tiberius (Suet. Tib. 44). Id primum
recordationem excitat picturae parietariae urbis Romae, in qua Venerem e mari emer-
gentem pupi non alati circmndant multi, duo in aqua adnatant (v. Mittheilungen d.
deutschen arch. Inst. in Athen I, tab. 2). Ceterum natantem Cupidinem habes apud
Helbig. n. 820 b; item puerum sine alis apud Matzium n. 2789; pueros et Amores mixtim
remigantes atque natantes in sarcophagis de quibus rettuli p. XXII.

Martialis nobis etiam in amphitheatri harena cum leone monstravit pueros
teneros (p. XII); concludendum est, ni fallor, licet unum tantum huius rei nuntium
acceperimus, eos etiam saepius ad operam harenae adhibitos fuisse; etenim ne s&ael
quidem rem tetigisset Martialis, nisi eventum tunc inprosperum et miserabilem habuisset
Quodsi haec consuetudo fuit, an ex ea illud defluxit, quod Amores et in venatione
ursorum deprehendimus (Helbig. n. 817; 818) et leonis et tauri certamini adsistentes
(ibid. 819)? Leonibus autem inequitare Cupidines inter frequentissima huius generis
argumenta est (cf. Millin tb. 118 n. 454; Matz n. 293; 2258; 2274; Helbig. 783, al.).
Plura eiusmodi atque audacius inventa adferre supersedeo *).

Actum est de ahs deliciarum supra p. XXIV. Ceterum de eorum ornatu hoc unum
apud Herodianum comperimus, alumnos hosce Commodi aetate quamvis nudos auro el
gemmis fuisse insignitos (Herodian. I 17; supra p. XI); igitur torques sive catellas in
collo eos gessisse suspicio est, quae quidem in Amoribus identidem pictae cernuntur,
cf. Helbig. 1. 1. n. 614 (»Halskette«); 759; 813; 1429, al.; etiam strophium n. 770.

Per simplissimam pennarum adiectionem ad Amores in arte transferri quae puerorum
fuerunt, summa perspicuitate docet etiam puer Boethi ille cum ansere luctans. Eum
puerum volatilem esse noluit Boethus, immo vitam ac veritatem solam cum fide sectatus
est. Attamen huic quoque puero pennae succreverunt Talis est — ut uno documento

1) cf. infra p. XXXVI.

2) De hac nominis forma cf. ^Eqdmnnog Anthol. Pal. VII 285*. Rescribendum aatem esse apad
Ausonium 1. 1. *Eqdaoiyog olim monui De partic. perf., prooem. Marpurg., 1883/8-4 p. XVIII adn. 6.

8) vide e. g. Clarac II tb. 132 n. 112; cf. Helbig. n. 767.

4) HuiuB ebrietatis causam profundiorem quaerebat Petersen I. I. p. 408; et cf. Conze Ardbaeol.
Zeitung XXV p 99; Duetschke 1. 1. III n. 449.

5) Bigis yehuntur apud Clarac II tb. 162 n. 88-90; unus cum apris per circum volitana in ana-
glypho Vaticano, v. Friedericha-Wolters 1. 1. n. 1900; alia.

XXIX

defungar — Amor anserem non sine vi sub brachio portans, inter signa quae ad aquam
salientem adhibebantur (cf. Baumeister Denkm. n. 387).

Sed aliae insuper plurimae congruentiae accedunt, quas tamen ex artis operibus
crnn supra abunde contulerim p. XXII, hic iterare taedet, praecipue illa, quae in vincto
puero el vincto Amore deprehensa est (cf. tabulam meam VI). Et minus quidem for-
sitan buc referri posse dixeris conceptionem statuariam clarissimam pueri spinam sibi
extrahentis, quae quo potissimum saeculo primum orta sit, litigarunt doctissimi iudices;
concedo enim hunc quidem inter »minutos< minime esse recensendum, quippe qui
ad minimum plenum octennium viderit^); nihilominus memorabile aio, quod etiam
hanc conceptionem transferre in Amorem non dubitarunt; vide Helbig. n. 629, Annales
instit t. 48 tab.O.

Denique subicere audeo etiam hoc. Amor ubi cum papilione rem habet, sive filo
ligatum trahit sive alis prehendit sive face incendit, crudelitatem puerilem exercens, fere
semper puer minutus est ; cuius ludicri sensum metaphoricum tenerum sublimem enarrare
huius loci non est*); inventio vero ex puerorum vita manavit. Etenim papilionum
capturam et cruciatum pueris placere quis ignorat vel non expertus affirmabit? atque
etiam adferri potest quod cum scarabaeis volantibus filo nexis petulanter lusum gerunt
apud Aristophanem Nub. 703, Vesp. 1342 (ubi vide schol), Herondam (mimiamb. fr. 14
ed. Buech.). lusto iure igitur etiam non alatus puer papilionem digitis tenet in sarco-
phago edito Archaeol. Zeitung a. 1872 tab. 59.

Plura vero huiusmodi, quae quo leviora eo graviora sunt — et prae ceteris quidem
compositiones illae puerulorum in nido sedentium — etiam postraodo, ubi res feret, per
huius libelli decursum obvenient (cf. p. XXXII).

V. De Alexandrina Amorum et deliciarura origine.

Reliquimi est ut de deliciis illis, quas simul et vita Romana praestabat et artis
ingenium excolebat, consummemus tandem quae disputata sunt et de ipsis originibus
earum disquisitionem postremam, si dis placet, eandemque non supervacaneam instituamus.

Et haud scio equidem an sit, qui contrariam viam praeferat quam qua ego incessi
sumatque inventionem Amorum illorum, quorum propria sunt aetatis teneritudo, nu-
merositas, nuditas, pro ipso principio potius habendam esse, ex quo deducta sint reliqua,
inde demum infantium alis carentium plasmata esse profecta, ex hac denique artis con-
suetudine in vitam demum illatum esse deliciarum amorem de quo rettuli. Hoc vero qui
sumit, plane mihi aliena captare et a natura desciscere videtur, atque propter hanc
unam et simplicem rationem declino sententiam atque reformido. Sed etiam historiae
memoriis hoc loco paucis vacare interest, quo in negotio quod a vascularibus picturis

1) De statuis diversis disputavit C. Robert in Annal. instit. t. 48 p. 124 sqq. ; adde statuae
Parisinae BotBchildianae imagines in Gazette arch^ol. VII (1881) tab. 9 — 11.

2) cf. 0. Jahn Archaeol. Beitr. p. 143.

XXX

abstinebo, id facile vel probationem habebit vel excusationem. lam vero praecessisse in
arte constat non Amorum infantium, sed infantium alis carentium figurationem. Astra-
galizontes Polycletus olim dederat, quod signum quia delicatissima illa Plinii aetate summo
plausu exceptum est, pueros hos teneros vixdumque puerascentes fuisse veri simile dico;
ceterum austero Phidiae saeculo qua duritie et habilitatis defectione infantilia corpora
conformaverint caelatores, documento est figuratio monumenti sepulchralis
Atheniensis notissima quam exhibui in tab. P). Necmulto provectus Praxiteles est in
Baccho puero quem ulnis fovet Mercurius ; hoc idem autem argumentum etiam tractaverat
Cephisodotus, qui etiam Pacem cum Pluto ^) ; Tychen cum Pluto Xenophon. Caelo satis
prospero elaboratus pupus servulus conspicitur in stela illa Atheniensi ad llissum inventa.
lam vero ipse Zeuxis penicillo et »Herculem infantem dracones strangulantem« et »pueruni
uvas ferentem« descripsit, idem Centauros cum parva prole; porro Parrhasius >Thressani
nutricem infantemque in manibus eius«, idem >pueros duos« ex quibus spectabatur
»securitas et aetatis simplicitas< ; denique Aristides Thebanus »ad matris morientis
mammam adrepentem infantem« ; haec vero Aristidis tabula Alexandri Magni animum
adeo commovit, ut Thebis Pellam transferret. Ita factum ut ipsius Alexandri aevo
Sicyone effloresceret ars Pausiae. Hic Pausias ne ipse quidem Cupidines infantes
pinxisse traditur, traditur pinxisse >parvas tabulas maximeque pueros« iterumque idem
absolvisse »uno die tabellam quae vocata est hemeresios puero picto«. Quas quidem
Pausiae munditias vascularium picturarum comparatione illuminare conatus est Furt-
waengler ®) ; cum magna enim veri specie conicitur praecipue minutos fuisse »pueros« illos
Pausiae; secure autem saltem interfuisse minutos dixeris; id quod vel illa tabularum
parvitas commendat; quin etiam si quis in pueros pingendos totam vitam vel plurimum
aetatis impendebat, ille in eo erat sine dubio, ut certum et stabile artis et argumenti genus
(»Genre«) excoleret; ad quam rem nihil mehercule aptius pueris infantibus fuit*). Eidem
quarto saeculo etiam caput pueruli marmoreum tribuitur nuper Cypri eruderatum et
artis perfectione et laetissima vitae imitatione conspicuum*) (Amoris fuisse omnino non
constat), cuius ars affinitate quadam iuncta est cum puero exsculpto in stela illa
quam publicavit E. A. Gardner®). Secutus deinde est ipse Boethi infans anserem
strangulans quem exhibui in tabulall; in quo admirando iam opportunus Herondae

1) Desumpta ez Sybelii Weltgeschichte der Kunst p. 191.

2) De capite Pluti pueruli Cephisodotei quale primitus fuerit, nunc quidem constare videtur; v.
Mittheil. d. deutschen Instituts in Athen VI tab. 13 et quae ibi disseruit Koehler p. 368 sqq.

3) Der Domauszieher und der Knabe mit der (rans p. 57. Ceterum cf. Helbig Untersuch. p. 202.

4) Apellis nomen consulto praeterii, cuius quidem Anadjomenae num etiam Amor sive Amores
complures minuti adiecti fuerint, ni fallor, prorsus inexploratum est; memorabile, quod in pictura
urbis Romae inferioris saeculi, quam p. XX VIII significavi, ex imo mari enatanti Veneri pusiones (non
Amores) ludentes exsultantes numero quindecim circumfunduntur quasi Amoribus substituti; at vero de
Apellis tabula nihil inde conciudebat fienndorf 1. 1. p. 64. Videntur mihi fere in hac pictura lautitiae
baineorum Romanorum in simpliciorem Apeliis compositionem temere esse interpolatae.

5) cf. Joumal of Hellenic studies vol. IX p. 218 sq., tab. 10.

6) ibid. vol. XI p. 105. Monuit L. de Sybel.

XXXI

mimiambus incidit (IV 31) o^ ... ti;i' x^jvctXtinsxa wg rd nmdiov nviyei, Sic tandem
postquam pueronmi minutorum amor per Pausiae imprimis tabulas inter artifices pro-
pagatus est, etiam Amores pusos coeptos esse videmus celebrari aevo Ptolemaeorum et
Attalorum.

Et haec quidem hactenus. Iterum autem adpono inter doctos fere pro explorato
haberi Amorum horum minutulorum inventionem debitam esse Alexandrini potissimum
aevi ingenio et ipsi adeo urbi Alexandriae (cf. supra p. XVII sq.). lam vero probabile
esse arbitror delicias, quibus effusa luxuries Romanorum in vita communi oblectabatur,
ipsas quoque Aiexandria Romam profectas atque translatas esse, ita ut naiSia illa yviivd
ola %Qiifovaiv al yvvatxeg non solum in Liviae comitatu, sed iam antea in Arsinoes
similiumque reginarum et regum fuisse existumare liceat. Hoc dubitatione caret: emere
debebat si quis alumnum minutum alienigenum comparare sibi volebat; et Augustum
quidem Mauros vel Syros praecipue coemisse vidimus supra p. XI. Testis accedit Seneca
ad Serenum c. 11, 3 qui de iisdem pueris procacibus verba facit »quos mercanturc.
Alexandriae vero potissimum hunc mercatum fieri primum quidem auctor est Statius;
hic enim Silv. V 5 v. 66 ex Aegypto Romanos »delicias« , ex Aegypto >infantem qui
didic^rit Nili convicia« mercari asseverat. Deinde vero penes Quintilianmn fides est,
qui 12,7 gravissima testificatione , quam in hunc usque locum retinui, universi huius
deUdarum generis severus obiurgator, ut una voce comprehenderet, »Alexandrinas
deliciasc distincte appellavit (de hoc loco cf. p. XXXVII). Quod si ita se habuit sique
hic quaestus Alexandriae fiebat, etiam ipsum harum deliciarum studium
Alexandriae apud locupletes plurimum valuerit necesse est. Neque
igitur signum Nili cum tot pusionibus caecae fortunae donum fuit; immo Aegyptiis ipsis
nimis placebant pusiones; atque Aegyptios esse qui nomen nijx^ig excogitaverint,
expressis verbis testificatur Lucianus 1. I. (supra p. XXII). De pompa Bacchica
admirabili, quae sub Ptolemaeo Philadelpho Alexandriae acta est, haec testatur
Callixenus apud Athenaeum V p. 197 sq.: post aram maximam incedebant naTdeg ixavdv
f-Ixoatj iterum autem versus finem pompae etiam naTSeg x<'A/oi xai i^axoatoi (cf. p. 200 A);
omnes vero vestibus ornati; neque cuius aetatis fuerint, memoratur; minutos fuisse noli
credere. Magis apposite adfero quod de Cleopatrae lautitiis supra relatum est p. XXIV ;
haec certe Aegypti regina etiam minutis usa est *). Videsque conclusionem. Scilicet
Amores infantuli ab artificibus Alexandrinis propterea sunt inventi quia vita Alexandrina
infantes alumnos in deliciis habuit.

Hanc autem quaestionem cum vix confecerimus, inviti ecce in aliud artis zetema
incurrimus. Socordiae enim crimine haec disputatio sane laboraret, nisi illarum ima-

l) Hic vero cui non se inferet etiam 'ilLoyma Indaei recordatio? quem puerulum »pulchro can-
dentem corporec in Niio expositum invenit Aegyptiad regis filia:

Quae cupiens servare sibi tam dulcia formae
Gaudia et eximiae praestantem frontis honorem . . .
Imperat acciri.

8ic res narrata est in Ezodo carmine v. 47 - 68 ed. Peip.

xxxn

ginum nientionem iniceret gratia lepore hilaritate abundantium, quae ad tractationem et
doctos homines et poetas allicuerunt. Earum argumentum celebratum quidem est in
carmine experientissimi nostratium poetarum sub indice: »Wer kauft Liebesgdtterc
Imagines ipsae inspici possunt apud Millin 1. 1. t. 46 n. 193*, Guigniaut I. 1. n. 404,
Zahn Omamente II 18, Baumeister n. 545; easdem enarravit Helbig n. 824 et 825.
In iis Amores volucres complures nimia quidem minutia insignes in cavea una asser-
vantur et venum eunt; vendit vero modo muliercula, modo senex habitu operarius;
emunt fere mulieres, non viri ^).

Huius intricatioris, ut videbatur, argumenti rationem ut extricemus, iam ne ad
aliena auxilia evagemur, dehortor. Vitae cottidianae imitationem lusu exprunere solent
Amores; deme alas: habes pusionum mercatum Alexandrinimi illum de quo modo verba
fecunus. Et emere vidimus mulieres : nempe tghqovnv al yt*vatx€g, ut testatus est Cassius
Dio. Quod autem in cavea sunt, id ex avium volatilium similitudine recte quidem
repetivit lahnius^). Gonstat autem simul etiam de nanis, in »loculis€ eos crudelissinia
ratione coerceri et ^adservaric solitos esse®). Potuit id obtinere etiam in quaestu
puerorum.

Itaque tres res fuerunt quae ad excogitationem harum tabularum contribuerunt : et
ipse puerorum mercatus Alexandriae soUemnis, et avium similitudo, et illud, quod etiam
fictiles Amoris figuras operarii venum dare consuerunt; talis Amor cereus fictilis venit
in Anacreonteo carmine 10: "EgioTa xrjgnov ttg vevjvhjg inoiXH,

Abstinere autem non possum quin Meleagri carminis de Amoris mercatu part^n
luculentissimam huc transferam, quod extat Anthol. Pal. V 178:

ntoXeia&io, xai fiatQog bt' iy xoXnoiai xa&evdojy,

noiXeia^, zi &i fjioi zo &Qaav tovto ZQig^eiy]
3 Xtti yccQ aifioy etpv xai vnonr^Qoy ....
7 ndyta tiqag. xoiyaQ nenQaastar €i tig dnonXovg
MfinoQog (oyela&at naida d-iXei^ nqogito),
xaitoi XiiiiTet*^ idov, dedax^vfiiyog. ov a eti n(oX(o,
d-dqaic ZrjyogfiXcf avytQogog tode fiiye.

1) Seponendam vero esse censeo picturam vascularem delineatam apud 0. Jahn, Arch. Beitr.
tb. 7; in qua iuvenis et puella contrarii consiBtunt; puella libram dextra tenet, in cuioB lancibat
duabuB pueri alati singuli sedent. Jahnius puellam in eo esse credebat ut iuveni Amores vendefet.
Quod fieri non potuit; quis enim umquam ita mercem vendidit ut in utraque lance poneret, non in una?
£go hunc explicatum longe praefero: Amores duo "E^wg sunt et ^AytiQ^og; nempe pueruli non finBtra
invicem contuentur. Eos in trutina librat mulier; et quidem Amorum alter qui ad iuvenem pertinet,
levior est; alter, qui puellae propior, in lance alte desceodit Sic graviorem suum amorem ene dom
demonstrat puella, oculo recto austero virum aspidt; hic vero perturbatua oculos declinat.

2) Cum lusciniis Theocritum Cupidines contendere supra vidimus; oaoy oQyig Amor dicitar Hpad
Moschum 1. 1. 16; item apud Nonnum 3, 120; 10, 256; alia congessit 0. Jahn 1. I. p. 211 sqq. Ceteram
cf. Helbig Untersuchungen p. 238 et 228.

3] Plinius VII 75: Manium Maximum ... hinum cuhitorum fuisse auctor est M. Varro, el tjyxe
vidimus in loculis adxervatos ; cf. Pseudo-Longin. n£Qi v\l/ovg c.4A,b: ta yXiorroxofxa iy olg ol nvyfjucto$
xaXovfieyoi rQig>oyrai.

xxxm

Vide mihi quam curiose Meleager puerulorum similitudinem rainutorum observaverit.
Hos enim >alumnos« et esse et vocari supra apparuit; hinc Meleager et vgs^eiv scripsit
V. 2 et cviTQo^og v. 10. lam vero in v. 8 etiam de »mercatore« verba sunt »navi-
gaturoc; ergo in urbe maritima, qualis est Alexandria, res agitur. Et ille quidem iam
postulatur ut emere pusimi velit et iam accedat ad mercaium : et ng wveTc&ai natda
x^ilBt, Ttf^Nw: unde eximie illustratur, qua ratione transmarini pusiones Romam venerint;
Romam ferebat ille s^noQog dnonXovg, Harum rerum testis oculatus esse poterat
Meleager vel Tyri vel Gadaris vel in insula Coo ^).

Ceterum in isto »Amorum mercatu« etiam avicularum similitudinem obversatam
esse artificibus dixi ; eius rei nuUum clarius documentum est quam nidi Amoribus repleti
in quibus figurandis identidem sibi placuit Alexandrinum ingenium (cf. Helbig. n. 822;
823) ; sed enim illi avium nidi non solum in Amores translati sunt, sed in pusos omnino.
Pusi enim dum glomerati coniplures una subsidunt, feturae pullorum sane speciem habent ;
cuius rei exemplum dedi signum una dormientium in tabulaV*); de cuius signi
antiqua origine non prorsus constat®); utique tamen ad propositum facit Sic tandem
explicantur puerulorum alis carentium nidi in arbore marmorea illa Vaticana
(in Mus. Pio Clem. VII 9; Jahn p. 212), sic nidus similiter comparatus Pompeianae
picturae iucundissimae quam expressi in tabula X*).

Bdiro autem errore sibi persuaserunt docti Amorum nidos illos quasi magis genuinos .
prius ab artificibus inventos esse, postea demum pusorum. Equidem contendo docetque
harum rerum universarum consequentia verum esse contrarium. Quid enim? an neglegi
posse in iudicio ferendo putarunt viri optimi testiraonia scriptorum et ipsum Horatium?
Sic nempe nonne etiam Horatius claris verbis se puerulum pennas maiores nido extetidisse
dixit (epist I 20, 21)? an forte Cupidini ibi se comparavit poeta? imnio vero avibus.
Nonne idem Horatius tu nidum servas quasi ad »vetulum columbum« (epist I 10, 6)?
nec non idem de se infante et de loco suo natali carm. III 4, 14: puerum palumbes texere,
mirum quod foret omnibus, quicumque celsae nidum Acherontiae ... tenent — ne illud
adlegem quod est lobis in Vulgata versione 29, 18: in nidulo meo moriar. Nonne et
ipse Aristophanes Nub. 999: ti;v ijXtxiav i^ r^g eveoTTOTQOipij&t^g? Atque veoa^rovg nonne
infantes etiam Euripides appellaverat (cf. e. g. Alcest 403)?

Hac igitur via factum videtur ut etiam lupa cum Romulo et Rerao stans efBngeretur
in nido, qualia observantur in sarcophago edito in Annal. instit. t 40 tab. OP. Neque
mirum profecto, quod ne in illis quidem divinis infantibus, qui ex ovo Ledae pullorum
instar nascuntur, de alis omnino cogitarunt; inspice modo anaglyphum apud C. Robert
Die antiken Sarkophagreliefs vol. II tab. 2.

Sed enim plura succurrunt. Ex hac enira aviura aequatione etiara oraina illa in-
fantuUs edita explicatura accipiunt quale fuit oraen de Caracallo et Geta (Spartiani

1) cf. Anthol. Pal. VII 419, 5 sq.

2) Ex Clarac V tb. 875 n. 2236 C.

8) cf. A. Michaelis Ancient marbles p 487.

4) Ez Museo Borbonico I tb. 24; cf. Helbig. n. 821; Annales instit. I tb. £1.

XXXIV

Getae 3, 2) : statim ut natus est (Geta) nuntiatum est ovum gaUinam m aula peperisse
purpureum; quod cum allatum Bassianus frater eius accepisset et quasi parvulus ad--
plosum ad terram fregisset, lulia dixisse ioco feriur: Maledicte parricida, fratrem tuum
oceidi^ti. Sic igitur ovum qui frangit, puerum frangit. Similiter ovum purpurei coloris
imperium Alexandro Severo portendebat (Lamprid. 13, 1). Indidem autem etiam mana-
vit proverbialis locus ille summi ponderis apud luvenalem 13, 140 sq.:

Ten — deliciaB — extra communia censes
Ponendum, quia tu gallinae filius albae,
Nos viles pulli nati infelicibus ovis?

Eodem porro redit quod cum Abcare nano zinzar avicula componitur in carmine
quod supra p. XIV recensui, v. 13. Eademque ratione etiam facetiae, ni fallor, de Corace
rhetore propria vis agnoscitur, quam Cicero scripsit De oratore III 81: Coracem istum
patiamur ms qnidem pullos suos excludere in nido, qui evoletU clamatores odiosi ae
molesti. Nec non Ceres quoque filiam quaeritans cum alite comparatur aestuante, ne
»nidus fragilis« praeda colubris fiat (Claudiani Rapt. UI 141 sqq.).

Hinc vero ad vocem pullus oratio delabitur. Haec vox apud Romanos sensu
speciali ac principali ad aves attinebat (glossae Abavus: pullos filios avium); nihilo
minus — sive mavis, propter hoc ipsum — Caligula a militibus qui infantiam eius
viderant pullus tt pupus salutabatur (Suet. Cal. 13). Haec autem servavit Festus p. 245 M :
antiqui puerum queni quis amahal pullum vius dicebant, Est igitur in voce etiam caritas.
Unde tandem Horatius Sat. I 3, 45 de patre, qui filium per vitium naturae nimis
pusillum habebat: pater si cui filius est male parvus^ pullum appellat Sentis iam mihi,
sentis quo iure pupi vel sine pennis pulli videri potuerint et in nidis effingi^).

Et ipsum vocabulum quod est pullus utrum ex put-lus (putillus) ortum sit an ex
puellus elisa E vocali parum curavi. Certe is quem puellarium nuncupare videtur PetroDius
c. 43 (?), pullarius audit in glossis Graeco-latinis ubi clare respondet Graeca vox luud^
fgaarijg (ed. Goetz. p. 392). Eodemque sensu puUaria feles est apud Ausoniimri epigr. 65,5*).
Nec hoc satis; nam ecce mihi etiam confusae voces pullorum pipantium et puerorum
blaterantium pari loco habitae sunt a doctis antiquis, qui de animalium vocibus con-
fusis collectanea fecerunt: Aldhelmus ad Acircium inter avium voces recenset hoc: pulli
et pueri pipant (Sueton. ed. Reiff. p. 248; item ibidem p. 252 glossarium quod ediderat

1) Mirum est in VaiTonis Virgula divina (Menipp. 565 sqq. Buech.) quattuor fragmenta ad aves
et nidum spectare:

565: et puUos peperit fritinnientis
566: quo8 non lacte novo levata pascat
567: sed pancarpineo cibo coacto

libamenta legens caduca victus
568: ad quos cum voculcris venit putillos

usque ad limina nidi amica (?) viiis.

An haec etiam in humanam vitam vertebat Varro? id commendari possit ipso fr. 566.

2) cf. ibid. V. 8: LucUi vatis subpilo puUiitrema (?).

XXXV

Iriarte). El pipionem alitem iocose vocari novimus ; infantes vero pipiantes vocavit Ter-
tullianus monog. 16^).

Postremo autem huic disputatiunculae cumulum adferunt verba et parcissima et
explanatissima, quae ad tabulam huius libelli X plane pro indice adscribi possint; verba
sunl rsoTTtdv Ttxvtor quae inter comoediae fragmenta docti recensent (com. fr. adesp.
873 Kock.) debita illa Herodiano, qui et citabat et adnotabat: 6 yovv Xiywv voaauxv
T^xvmv dxvQokoysX xrX. Vereor itaque ne etiam pluribus recepta fuerit haec locutio.

In hac tanta pusionum atque avium conexione primum quidem iam non mirabimur,
qua lege etiam pueros alis carentes per aerem volitantes pingere ausi sint; quod obser-
vatur e. g. in tabula urbis Romae de qua supra adnotavi p. XXVIU et XXX adn. 3.

Aliud vero ac multo gravius est, quo tendimus. AIexandi'ini nempe artifices, cum
post Pausiae >pueros< ipsi quoque pusiones delicatos formare gestirent, in ingeniosam
illam Amorum inventionem et aliis fortasse rationibus et hac ipsa re quam disputo
inducti sunt; certe sollemni illa infantium et pullorum volatilium comparatione venustis-
sima inyitabantur , ut etiam pennas aptarent infantibus; qui infantes pennati dum ex-
cogitantur, eo ipso »Amores« facti sunt; tantum enim valuit nimirum ipsius Amoris dei
aligeri conscientia, qui fere mellephebus usque eo sive puer provectioris aetatis fictus
eraL Denique elegantissimae inventionis, ni fallor, origo duplex fuit: et Amoris
mellephebi tralaticia celebratio continuata et pusionum mortalium
amor, quos cum avibus aequiperabant. Sic tandem et multitudo Gupidinum
explicatum habet et parvitas. Neque umquam fere in Amoribus similitudinem avium
sunt obliti; cogitemus modo Theocriti, testis principalis, locum XV 120 sq. (cf. p. XXXII
adn. 2).

VI. De Amoris et puerorum garrulitate.

Tot tantaque in interpretatione CatuUi de Amoribus verba facienda fuerunt. Tandem
vero ad Camerium CatuIIi retro vertamus. Neque enim ab eo deerravit oratio nisi ut
ipse quis fuisset apparere posset. Quo iure CatuIIus et minutum eum esse indicarit et
nudum esse dixerit demonstratum est. Superest tertia eiusdem virtus non minus apta
illa ad commentarios conscribendos. Mirari enim possis quod CatuIIus auferre Camerium
omnino non conatur, sed tantummodo loqui eum vult et gravi cumulatione urguet edr
audacter, committe, crede lucei (v. 16); magis etiam, quod totum poema concludit haec

1) £t cf Varro L. Lai. VII 108. Consnlto talia plerumque omisi, ubi non infantes, sed homines
omnino cum avibus compositi sunt ; qualia frequenter comoedia ; Plauti Cas. 1 50 : meus pullus pcisser eqs. ;
Asin. 693: dic igitur me anaticulam ... passerculum putillum; ibid. 209: quasi columbae puUi; cf.
E. F. Wortmann De comparationibus Piautinis et Terent. (Marburgi 1883) p- 36 sqq. Ex Avibus
Aristophanis praeclare et alia huc trahi possint et vv. 1284 sqq (oQyi&ofiayovai xtX.). Denique sub-
moneo versum illum untriya tvt&6y. ceQti yvuyoy oatQaxtay non comici fuisse videri (fr. adesp. 1291
£ock.), sed Aeschyli (fr. 328 N.) neque constare de homine haec dicta esse.

XXXVI

adiciens: si lingua non utatur Camerius, fructus omnes amoris proici (v. 19);
etenim Venerem praecipue verbositate gaudere (v. 20). Quis umquam, quaeso,
id sustinuit, quis sustinebit in verbosa loquella onmem fructum amoris positum esse?
vel ea ipsa venerem effici?

lam vero de pusis hominum lautorum deliciis apud historicos feliciter etiam hoc
traditur, quam maxime eos placuisse propter garrulitatem; Cassius Dio utroque
loco quo Tcc nmdCa rd yvfAvd commemorat curiose adicit adiectivum rd tpi&t^gd, id
est garrula vel nugas loquentia (supra p. XI et XVIII fin.). Testis alter idoneus pro-
ducitur Suetonius in Octav. c. 83 verbis appositis facie et garrulitate atnabilis (cf. p. XI).
Nimirum garrulitas et puerulorum et senum propria est; scurras autem et infantes verum
dicere proverbium; sic id ipsum quod in senibus molestum, in pusionibus festivum
visum est.

Praeclarum exemplum infantis garrientis Callimachus posteris reliquit in hymno
Dianae (III v. 6 sqq.) ; ibi Diana infans gremio lovis se acclinans verba fundit vota faciens
puerili modo tamque placet patri ut nil ei deneget.

Clarum exemplum infantis verum loquentis delineavit Claudianus in Laude Serenae
V. 97 sqq.: Serenam pupam Theodosius patruus osculatur et in brachio ad sua tecta
fert; tum illa teneris querellis in matrem conversa:

»Quid me de propriis auferre penatibusc? inquit;
»Imperat hic semper*.

Hoc quod est imperat praesagium fuit imperii Theodosiani; »dedit augurium regnis in-
fantia linguaec Et infinitivus auferre fere structura caret; expectabatur aufert; sic »in-
fantia linguae« depingitur.

Nec differt fere historiola de Caracallo quinquenni puero qui vocem fatalem emi-
serit, apud Spartianum in Septimio Severo 4, 6: cuni humi iacens epularetur (Severus)
cum filiis parca cena, pomaque adposita maior filius, qui iunc quinquennis ernt, con-
lusoribus puerulis manu largiore divideret pattrque illum reprehendens dixisset ^parcius
divide, non enim regias opes possides^n, quinquennis puer respondit: ^sed possidebo^ inquid.

Sed de ipsis deliciis quae proprie vocantur exempla similia non desunt; velut in
Marco quodam parvulo laudatur quod duld sermone fritinnit (anthol. lat. Ries. 441, 5) ;
Martialis autem V 34,8 de Erotio sex annorum infante: ludat lasciva, ait, et naman
blaeso garriat ore meum.

Perspicuo autem exemplo etiam Cassius Dio XLVIII 44 illustrat quantopere »lin-
guam in clauso ore non tenuerint« alumni et verum sine consilio blaterantes attigerint;
accidit autem in nuptiis Octaviani et Liviae (cf. supra p. XII et XVIII): naiiiov xi %wv
ipiv^VQioVy 01 a al yvvaTxsg yvfivd wg nXij&ei dxh)Qovaai TQ6'(f0vaiv^ i6dv XoiQig fnh* ttjv
Awvtav fierd Tot; KaCaaQoq^ X^Q^^ ^^ ^^'' N^Q^n*a ... xaiaxff/uvovy nQogr^Xv/h^ t€ avr^
xal i(pr]' Ti noutg ivTavx^a, xvQia; 6 ydQ dvr^Q aov {deiSag athor) ixeX xaTaxfiTai,

Nihil vero eius generis in litteris mimice compositis vel dulcius vel quod magis
animum demulceat, legere memini quam confabulationem Ganymedis infantis cum magno
love institutam apud Lucianum dial. deor. 4; id enim ibi adsecutus est Lucianus, ut et

xxxvn

gratiosam vitae ignorationem et amorem fabulandi et continuum illum ac simplicem in-
terrogandi impetum puerulorum proprium graphice exprimeret cum summa veritate.
Atque ipse ibi luppiter iudicat § 3: dg d(ftXr;g 6 naig eaii xal dnXoixoc xal avro drj
TovTo natq hi. Est autem Ganymedes hic, qualem Lucianus descripsit, idem ad lovem,
quod Sarmentus ad Augustum, Gamerius ad Gatullum.

Denique si quis huiusmodi sibi pueros comparabat, linguae eorum protervitatem
primariam condicionem faciebat; id tradit Seneca Ad Serenum c. 11, 3 exponens de
pueris »procacibus< et »soIutissimae linguae« , quos non modo »mercati sint< Romani,
sed »impudentiam« eorum etiam >acuerint«. lam vero hac loquacitate quosnam pusiones
magis commendatos fuisse praesumpseris quam Aegyptios vel Alexandrinos? Id enim
ex ipsa eius gentis indole colligere sanelicebit; sed etiam testatur Statius »Ad puerum
suum« Silv. V 5 memorans v. 66 (cf. p. XXXI) ex Aegypto emi a Romanis »loquaces
delicias«, ex Aegypto »infantem qui didicerit Nili convicia, lingua salibusque protervum« *).

Egregie vero concinit Quintilianus I 2, 6 sq. castigans indulgentiam , qua sui tem-
poris nobilium filii infantes educentur: nondum prhna verba exprimit (infans) ... iam
conchylium poscit .... gaudemus si quid licentius dixerint. Verba ne Alexandrinis
quidem permittenda deliciis risu et osculo excipimus. Nec mirum: nos docuimus, ex nohis
audiunt. NuUus fere in litteris locus luculentius demonstrat et quam receptae Romae
fuerint Alexandrinae illae deliciae et quam clara in iis habita sit serraonis licentia (cf.
p. XXXI). A quibus deliciis »pueri conlusores« nimirum quadamtenus sunt diversi;
etiam hos certa consuetudine aliquid valuisse in educatione infantium idem Quintilianus
prodit I 1, 7, ubi postulatur ne vitiosus eorum sermo sit et ut recte Latine loquantur;
pari autem loco cum nutrice habentur; ergo ne ipsi quidem ingenuorum filii erant.
Tales illi conlusores sunt Garacalli de quibus diximus in p. XXI et XXXVI.

Unde ad Nili statuam rursus deferor; pueros ibi qui ttiJx^? appellantur Aegyptiacos
esse perse patet (cf. p. XXXI) ; loquacitatem exprimere non potuit quidem sculptor; nihilo-
minus Philostratus in descriptione (Imag. V) non omittit etiam hoc supponere : nQogaysTai
orr xai ofor fQXf-tat avToi (sc. rw NsiXo)) €x tov vSaTog fiQeqrj dnaXd xai fiftiidSvTaj
liSTbXHv di oiiiiai Tt avrd xai tov kdXov: propriam ecce loquacitatem expressam per-
sentire sibi visus est sophista!

Atque hic dum finem facere libello coronidemque suppingere decerno, rursus ecce
in chartulam Gupido minusculus nobis involat ; ubi enim de linguae protervitate pusionum
agitur, suam rem agi putat et ipse proterve quasi clamat atque vociferatur nefas fore,
nisi respiciatur. Et agitur sane hoc loco Amoris causa neque decebat praeterire deos
infantes. Quin immo quod antea de deliciarum mortalium et immortalium communione
et consanguinitate contendimus et plurimis argumentis munivimus, sic tandem omnibus
calculis comprobatum erit. Nempe etiam Amor naiSiov est ipix^vQov; etiam Veneris
filiolus indolem habet pueruli Alexandrini.

1) cf. de garriendo etiam Stat. Silv. II 1,47; 56; 62.

XXXVUI

His ille moribus moraius est ; in homines et deos Vcneremque ipsam modo placidus
modo petulantior vaga et puerili licentia utitur ; niater si quid vult, rogare multis verbis
et adblandiri nato debet, cf. Verg. Aen. I 663 sqq. , Ovid. Met. V H65 sqq., Nonni
Dion. 33, 149 sqq. , item Philostrati iun. imag. p. 402, 32 ed. Kayseri.

Quia autem puer est, non longas orationes habere assuevit, sed plerumque vel sine
verbis uIILs sagittis et face animos vulnerans incendens summa velocitate suam rem gerit;
saepe autem gerit insolentissime ; ix^i S' Uaixdv ro nQoaoaiinv Moschosl. 1. v. 12; &gaa()
naiSagiov audit Anthol. Pal. V 178, 4; cf. 309, 2. Eius autem insolentiae exempla facile
praetermittimus, nisi forte quod turpissimum inveni Cupidinis mingentis in podice philo*
sophi lascivientis anthol. Lat. Ries. 374 ^).

Verba ubi facit Cupido, pauca esse assolent Dulci autem loquella praecellit
et garrit semper: xaxai ifQtvtQy ddv XdXrjia Moschus 1. 1. 8; ^<rri J' o naig yknxvSaxQvg
deikalog teste Meleagro summo Amoris praecone anthol. Pal. V 177, 3; et itenim
teste eodem ibid. 178, 5: xo yJ^Qaau rovvo {naidiov) xlalov noXXd fJLna^v ytA^, axga 6*
ovv^iv xvt^fiy nQog S* in hnnov axQhnxov deiXaXov. Unde etiam de eo Constantinus
grammaticus in carmine altero (apud Bergkium p. lyr. III) v. 35:

yXvxeQtjy ona nQo^xey
dia toy nod-oy XaXoiy fioi.

Atque perpetuo sono quasi aures obsidet Amor: aUi fioi Sivsl fUv iv ovaatv ?;x'>^
"EQWTog: ita Meleager Anthol. Pal. V 212, 1.

Et ubi rosarum spinis vulneratus est, »frendens< ad matrem currit et quaerit
(anthol. Lat. 86, 7): Unde rosae, matcr, coeperunt esse nocentes eqs.?; nec aliter quenilus
est in Anacreonteorum c. 33 ubi apis digitum eius pupugit. Ceterum comitatem quan-
dam superbiae admiscet in Luciani Dialogis deorum cum love vel Venere sermonem
serens (ibi cp. 2; 12; 19); saepius minax iram adiecit superbiae. Et latiore quidem ser-
mone increpat Apoliinem Ovid. Metam. I 453 sqq., in lovem invehitur in Nonni Dion.
33, 113 sqq.; plerumque aliis insultans (v^Qianxiag innoiO^d^oiv velut ubi cum Ganymede
astragalis ludit, Philostrati iun. imag. cp. 8) pauca verba iacit: tale est eius cuni Marte
de armis colloquium Anacreont. 27 A; tale est quod ibidem c. 29

fiixiona aeitoy
anaXois nteQoTaiy elney
<rv yuQ ov dvy^ tpiXfjaai,

Tale etiam apud Moschum dicterium Amoris aratoris in lovem (anthol. Planud. IV 200) :

nXr^aoy aQovQag,
fAij ae xoy Evntanrig fiovy vn* uQoXQa ^dXto.

Excellunt autem hac quoque in re Propertii venustissimi elegi II 29, 7 sqq. ubi minuta
Amorum turba, dum nodum inicit collo poetae: arripite hunc, inquit, iam bene nostis
eum eqs.; quocum aliquatenus comparari possit c. Anacreonteum 31; Petronii epigr.
38, 3 sqq. (ed. Buech.).

1) Et iningens in potatione agnoscitur in anaglypho illo apud Clarac II tb. 132 n. 112.

XXXIX

Haec igitur illa Alcxandrina pusionum linguae proiervitas est, quae quia ipsos
decet, et veniam habet et eos quos pungit amara dulcedine demulcet. Haec denique
illa garrulitas, quam Catullus quoque in Camerio plurimi aestimavit. Tandem enim
perspici credo cur ille in gravissimo exitu poematis sic sibi adhortandum Camerium
putaverit, ut diceret: »si apud puellas mansurus es, licebit; at loquere saitem; sine
verbosa enim loquella Venus omnis perit« (cf. p. XXXV). Perspicitur porro cur ego
versum 17

»Me unctae lacteolae t«nent puellaec

ita ut dedi emendarim et accipiendum putarim (cf. p. V). Scilicet CatuUus haec verba ex
persona Camerii profatur atque Camerio suo loqui recusanti praeit ea pronuntians. Sic
enim fit; puerulus si obmutuit, digitos sugit obstinanter tacens silensqueut stipes, ut lapis.
Catullus adblandiens: loquere mihi, loquere, vel hoc saltem dic: »apud puellas manere
volo«. Denique in eo summa poetae desperatio pingitur, quod Camerio concedit: licet
obseres palatum, dummodo vestri amoris particeps fiam (v. 21 sq.; cf. p. V).

Atque sic tandem de garrulitate transactum est. Ubi vero negotium quiescit, paucis
animum reficere conceditur et ad transacta retrospectare el recolligere quae dissipata sunt.
Nec deerit fortasse qui etiam in penitissimam harum rerum cognitionem et in causam earum
si fieri possit primariam se iiisinuare velit. Quaeritur enim, unde illo aevo potissimum
non solum Amorum imaginum, sed ipsorum pusionum tanta affectatio nata sit? Cuius
quaestionis responsum quidem sibi quisque ex arbitrio excogitet , dum modo ad mores
generis humani semper quidem sibi constantes, eosdem vero per lempora variatos
sedulo respiciat. Hoc unum dehortor, ne forte libidinosam tantum voluptatem vel im-
probam luxuriem consuetudinis fontem unicum aut principalem fuisse opinemur. Ver-
samur enim in eo fere saeculo quo etiam lesus dominus infantes et ad se venire iussit
et amplexatus est.

Haec saecula, quibus originem cepit christianismus, haec ipsa sunt, ubi iam omnes
ubique mortales spem inmortalitatis animarum captabant et innocentiae plenae recu-
perandae desiderio incendebantur. Tu vero totum animum modo impende in contem-
plationem infantium ludentium garrientium profusorum vel in lacrimas vel in cachinnmn :
desubito relaxaberis ingenua illa ignoratione infortunii et sceleris per intima praecordia
delectatus et curas evanescere et animi nubila serenari persenties et infantium regnum
caeleste esse fateberis. Sic tum beatus ille videbatur qui frui aspectu eorum poterat
quam maxime.

In mortuorum vero sepulchris tum quidem etiam mortis oblivionem cupiebant, vitam
sempiternam per spem ac metum amplexabantur. Atqui huius vitae aetemae pm*a
intemerata et innocentiae plena gaudia esse credebant sperabant exigebant. Sic factum
est ut infantium ipsorum ludentium idolis etiam sarcophagos exhilarare placeret; quibus
pueris alas insuper adiciebant ut infinita sive divina gaudia haec esse significaretur.
Denique hac quoque via ex infantium amore Amorum amor derivatus est.

VI !• Conclusio.

Desinit haec dissertatio primum quidem in eonclusionem quae est de Camerio
CatuUi: Camerius quia nudus dicitur, quia exiguus describitur, quia ut gamilus sit,
postulatur, ad pueros minutos aggregandus est fuitque in Catulli consuetudine quod Sar-
mentus in Augusti. Congruit quod per vocem ipse — i. e. »dominus« — sese induxit poeta
V. 9 (cf. p. VIU). Atque non sine voluptate ut cum passere Lesbia, ita cum Camerio
Catullus ludere consuevit tum maxime, ubi »carum nescioquid lubet iocari«. Quodsi
»amicus« Camerius a Catullo vocatui', id cum risu laetissiino et eo consilio factuni
est, ut aenigmatis obscuritas adaugeretur; maiore etiam cum ironia pumilum suuin
Magnum appellavit Propertius, tov (Aiyav Evintjxior Lucilius (cf. p. IX adn. 3). Quia
autem infans Camerius fuit, propterea puellas Catullo praeferebat; solent enim magis
mulierculis adhaerere infantes, et feminas praecipue fuisse quae pusiones alerent, Dio
tradidit ^).

Sed enim unum usque adhuc intactum reliquimus, neque dum toti in CatuUo sumus,
Lesbiam elegantiarum peritissimam patronam satis curavimus; atqui ne Lesbia quidem
in passere suo se continebat; neque est cur latius evagari voJuerimus, cum quod prosit
proxime ad manum iaceat. Res est ridicula et nimis iocosa; habuit etiam Lesbia
pupulum suum. Adhuc tractavimus Catulli c. LV; procedamus ad proximum c. LVI:

rem ridicalam, Cato, et iocosam
Dignamque auribus et tuo cachinno.
Ride quidquid amas, Cato, CatuUum:
Res est ridicula et nimis iocosa.
5 Deprendi modo pupulum puellae
Trusantem; hunc ego, si placet Dionae,
Pro telo rigida mea cecidi.

\ocem pupuluSf ubi de deliciolo res est, adhibere vidimus Senecam epist. 12,3 (p.X);
neque extraordinaria vel »nimis iocosa« haec res foret si de puero ad maturitateni vergente
ageretur; immo puerulus motum turpem trudendi (v. 6), quem forte apud aHos viderat,
inscius imilatus eraf^); hinc risu percutitur Catullus. Quod autem omnino lasciviae in-
servire videmus infantem, conferatur Martialis IV 87 et indignae de Tiberio fabulae
apud Suetonium et luppiter cum Ganymede apud Lucianum dial. deor. 4, 5 et quae
Matzius I. I. exposuit sub n. 1117 ubi de infante fere bimulo res est^).

1) Supra p. XXXVI et XXXII. Ita Bassa alit infantem Martial. IV 87 (p. X).

2) Id qua ratione fieri potuerit, indicat ipse Quintilianus I 2, 7, ubi de infantium perditia moribu^s
910« docuimiM, tx nobtH audiunt. Noalras amicas, nostros concubinos vident; omne convivium obscenis.
canticis strepuit; pudenda dictu spectantur.

3) Nec mihi neglegatur, quod Cicero pro Caelio 36 ad Clodiam dicit; est vero Clodia Leebia:
ex istitt tuis sumam aliquem ac potissimum minimum fratrem . . . qui te amat plurimum , qui propter
nescioquam timiditatem ac noctumos quosdam inanis metus tecum semper pusio cum maiore sorore
cubitavit. Hic igitur et pusio est et minimus frater, et quia tam puerilis aetatis est, cum risu Socratico
praetendit Cicero eum cum Clodia non cubitare nid »propter noctumos metusc ; infans enim si solus
noctu relinquitur, timere solet.

XLI

lam vero cum cura nec sine ratione carmina minora CatulU adornata esse abunde
ab aliis demonstratum est; qua in re et variationis studium observari poluit et id con-
silium, ut argumenta cognata vicino loco collocarentur. Certe igitur coniecturae meae
quae est de Camerio CatuUi pusione id favet, quod in proximo poemate de pupuio puellae
rem esse videmus. Simul memoro , minus urgueo tamen etiam proximum carmen LIV
incipere ex Othonis caput oppido est pusiUum^ deinde in c. LIII pronuntiatum esse illud
salaputtium disertum de Calvo qui »parvolus statura* fuit. Fateor tamen etiamnum
mihi verisimile videri quod olim commendavi ad LIV 1 Othonis caput oppido est putellum^);
sic nempe putidum caput contumeliose dicitur Vergil. Catalept. 3, 2; 4, 1.

Munus vero etiam unum superest, nec id si refugerimus, vera haec conclusio erit.
Commonendum est enim inter Camerium et ipsum Amorem peculiarem parilitatem in-
tercedere nescio quam, talem vero ut conscio nec inscio poeta ortum ceperit

Similitudo tribus potissimum rebus efficitur. Et primo fugitivi sunt ambo et an-
quiruntur (cf. p. XV sq.). Deinde Camerius sive in pectoris angulo inter papillas sive
in rosis consedit, de Amore consimilia rettulimus (p. XVI et XVII). Denique Camerius
tam prodigiosa vel celeritate vel fugiendi habilitate insignitur ut nec Ladas nec Rhesi
bigae nec ventorum celerrimus eum consequi queant; celeritas vero in nuUo clarior fuit
quam in Cupidine. In postremo hoc autem diutius subsistendum est.

Et verum est etiam de homine adultae aetatis simile quid iactatum csse in Alexidis
comoediis (fr. 201 Kock.):

ifioi na^aaiteiy XQeiTioy r^y t^ nriydcf^
jj xoXg BoQBfidaig rj €i ri ikuiroy eti t^ix^i
vj Jvjfidff Adxritog 'Eteofiovtddn,
nitBtai ya^ ov^ oloy ^di^ei tag odovg,

Id quod condicionali orationis forma olim Tyrtaeus extulerat fr. 12, 4 : ovcf' t-i , . . vixiprj
.. x)^t(i)v Qgr/txiov BoQsrjv ; item Theognis v. 715. Sin autem de pusillo Camerio
CatuUus exclamat in carmine LVIIIb: etiam si Bellerophon, si Perseus ventorumve
velocissimus esset, fore, ut peresus multis langoribus deficeret amicum quaeritando,
etiam maius miraculum id esse intendebat poeta. Proprium autem hoc quoque Cupidinis
est. Qui (axvq apud ipsum Meleagrum anthol. Pal. V 177,3, ndhq cixvTvoirjg praedicatur
apud Nonnum Dion. 41, 132; Constantinus autem grammaticus c. II (Bergk.) v. 51 sqq.
et 71 sq. haec de eo:

vn€Qintato nXaytay fie
Xipddojy vne^d-e nai^ioy
MxafjLoy tQBX^y iXavytoy,
dnenavadfiriy dmxoty ....
d^oae^ag elg Xifid^ag noXXa ditoSag
toy 'S^oira fiQoxicat ovx idvytj-9-riy.

Quin etiam Propertius ad Amorem verba fere eadem detorsit quae apud CatuUiun de
Camerio leguntur, ipsius huius Catulliani flosculi rhetorici fortasse non immemor,
II 30, 2 sqq. :

1) De re libraria p. 403 adn. 4.

XUI

usque seqaetor Amor.
Non si Pegaseo vecteris in aere dorso
Nec tibi si Persei moverit ala pedes
5 Vel si te sectae rapiant talaribus aurae,
Nil tibi Mercurii proderit alta via.
Instat semper Amor supra caput eqs.

lam si imaginationi liberiores frenos dabimus, supponere possimus (id quod saepius
accidere potuisse supra monitum est) CatuUum ita cum puero suo minuto ludere con-
suevisse, ut ipsius Cupidinis ornatu eum exornaret, alis sciliceL Quod si faciebat,
Amorem tamquam vlvum alebat, facultates proprias Cupidinis Camerio in poemate
tribuebat. Et ille quoque Cupido qui in c. LXVIII v. 133 Catullum et Lesbiam hinc
illinc circumcursat , erat fortasse Canieriorum aliquis simili ratione investitus.

Quod utut est — talia enim quis refutabit? quis probabit? quis sustinebit serio? —
errori uni saltem praestruendum erit; hoc enim certe curiose cavebimus, ne forte
modico Camerio veram pedum pernicitatem atque maiorem quam ipsi Catullo in c. LVTlIb
vindicatam esse putemus; neque enim Camerius recta via sub oculis persecutoris aufugit;
immo »quaeritat« eum Catullus {defessus quaeritando v. 10); ergo si debuit quaeritari,
non per currendi velocitatem, sed per dolum tantummodo et occultandi artem salutem
petebat. Igitur muris sive mustelae instar in latibulis ad viam variis multis semperque
novis parvus ille se abdit; is qui per plateas urbis ad latibula haec omnia frustra
curret, licet Perseus sit pinnipes, tamen defatigatus desperabit; potest enimCamerius —
digitus ille, non homo — se occultasse sub rosa, sub libri pagina vel sub salino.

Nos vero et ipsi quoque >defessi omnibus medullis multisque langoribus peresi« iam
finem faciemus quaeritandi. Nec desperatione opus erit; quin immoetiam apprehendisse
abstrusum fugitivum et manibus tenere nobis videmur neque veremur, ne quis doctior
amator, quasi si umbram captaverimus, iterum eum anquisiturus sit.

Additamentum ad p. XXIII sq.

Ad ea quae p. XXIII sq. de Amore alas exuente induente adumbravi, apte ad-
ferri poterant etiam comici versus apud eroticos inferioris aevi recepti (com. fr. adesp.
172 Kock.):

ta^v ya^ iXniaag
'^QOig nT€QovTai, x(fT* dneXnLaag taj^v
nTSQOQQvety etto&ey

quamquam hic minus Amor personatus agnoscitur quam vis amoris, cui cum spe pinnae
crescunt, decidunt ubi spes deficit. Nihilominus si quis de pennis amoris verba serebat,
deum semper simul cogitaret necesse fuit; et illud nrf goQQveTv etiam de lcaro plumas
mittente usurpavit Lucianus Icar. 3.

M|HHP^Q|H^S^^^^^ -.-.'■ '^T

^BB^^^^-"'^'^' ' .'71 i

^^^^H^^'.''-''

■ [;

^BFk''

,J'

™ji;jjK^;-,;;\|A_,-;'

:i,i \ /yj ■ |V*4iJiB«£^ '."c

■ !

1 iilfei^ pc ' •■',

■■ 1;

^'■Bli^^ '" -<

.. fl^^^^^^^R^ af ffm^- ^s' '

>'^^^^KbBI irSb^i '-'-'i'

^BH iK^^Vil i

^ ^ ^^^H^^:^ M^

'^ ^^^^^JuOHHKxrafr '' v''l

U JI^HHI^^S^»'-''^"^-" - ^^^..-r-iB

! -'Via

^^ [

^hl-j

T ■. \

J. LECTIONES THEOLOGORUM.

1. PROFESSORUM ORDINARIORUM.

GEORGIUS HEINRICI, Iheol. el phil. Dr., Iheol. P. P. 0., Augustlssimo Regi a
consiliis ecclesiasticis, ordinis aquilae rubrae IV. cl. eques, IJ prieatim a) Marci
euangelium cum locis parallelis synoplicis interpretabitur quater per hebdom. h. ix,
b) epistulam ad Hebraeos dalam exponet die Mercurii h. ix et die Saturni h. viii — x;
2) publice capita selecta ex archaeologia christiana adhibitis demonstrationibus delineabit
die Lunae h. v; 3) privatissime et gratis seminarii theologici exercitationes ad
Novum Testamentum spectantes moderari perget die lovis h. vi — viii.

GUILELMUS HERRMANN, Iheol. et phil. Dr., theol. P. P. 0., seminarii theologici
Philippini ephorus, ordinis aquilae rubrae IV. cl. eques, i) publice in seminario theo-
logico exercitationes systematicas moderari perget; 2) privatim a") theologiae dogma-
licae priorem partem quater per hebd. h. xi , b') ethicam christianam qualer per hebd.
h XII docebil.

W^OLF GUILELMUS COMES DE RAUDISSIN, theol el phiL Dr., theol. P. P. 0.,
ordinis aquilae rubrae IV. cl. eques, V) privatim a) librum lesaiae prophelae Inter-
prelabilur quater per hebd. h. x, b) alteram theologiae Veteris Teslamenti partem tradet
cliebus Mercurii et Salurni h. \, die lovis h. v; 2) publice seminarii theologici exer--
citaliones ad Velus Testamentum spectantes moderari perget die Lunae h. vi — viii.

ERNESTUS CHRISTIANUS ACHELIS, theol. Dr. et P. P. 0., 1) prieatim
ii) artem catecheticam et homileticam docebit quinquiens h. vii— viii anlemeridianis,
b) de inslilutis Missionis quam vocant inlerioris et operibus operandis socialibus ecclesiae
disputabit bis h. viii — ix antemeridianis, c) pericopas ex euangeliis sumptas ter h. viii — ix
anlemeridianis interpretabitur; 2} publice exercitaliones homileticas die Mercurii h. 111 — v,
catecheticas die Veneris h. 111 — v habebil.

ADOLPIIUS lUELICHER, theol. et phil. Dr., theol. P. P. 0., ordinis theologiae
h. a. decanus, 1} prieatim a) historiae ecclesiasticae parlem primam (usque ad
sexti saeculi finem) narrabit quinis per hebdom. h. viii, b) epistulas ab apostolo Paulo
ad Corinthios scriptas explicabit quaternis per hebd. h. ix; 2} publice historiam illius
disciplinae, quae ecclesiasticam historiam tractat^ narrabit Sat. h. xi.

CAROLUS MIRRT, theol. Dr. etP. P. 0., 1) prieatim a) historiae ecclesiasticae
partem tertiam (ab a. 1517) enarrablt quinquiens per hebd. h. viii, b) historiam
dogmatum quinquiens per hebd h. vii; 2) publice seminarii theologici exercitationes
historicas moderari perget Veneris die h. vi — viii.

2. PRIVATIM DOCENTIUM.

lOANNES W^ERNER, theol. Lic. et phil. Dr., 1) privatim historiam philosophiae
religionis exponet diebus Mercurii et Satorni h. ix; 2} pricatissime conversalorium
Me historia ecclesiastica instituet diebus Mercurii et Saturni h. xi.

RERNHARDUS RESS, theol. Lic, seminarii Philipplni maior, prieatim historiae
ecclesiasticae partem secundam ab anno 600 usque ad a. 1517 quioquiens per hebd.
Ji. VII 1 enarrabit.

— 2 —

II. LECTIONES lURECONSULTORUM.

1. PROFESSORUM ORDINARIORUM.

AUGUSTUS UBBELOHDE, I. U. Dr. el P. P. 0., facull. iurld. assessor ordliiarius,
Aug. Prlnclpi ab Intimis iustitiae consiliis, ordinis aquilae rubrae III. cl. cum lemnisco eques,
\) publice disseret de selectis e iure hereditario Romanorum capitibus die Merc. h. xii;
23 priealim tractabit a} ius familiae el ius hereditarium Romanorum Dernburgio duce
quater per hebd. h. xii, 6) historiam iuris privati Romanorum ex proprio schemale
(]ed. apud Elwert.} quinquiens per hebd. h. \i; 3^ privatissime practicum quod
tocalur de iure pandeclarum duce Iheringio (CitilrechtsfUlle ohne Enlscheidung und
Jurisprudenz des tdglichen Lebens) insliluet die Merc. h. vi — viii in seminario iuridico.

LUDOVICUS ENNECCERUS, I. U. Dr. et P. P. ()., facult. iurid. assessor ordinarius,
Aug. Principi ab intimis iuslitiae consiliis, ordinis aquilae rubrae IV. cl. eques, 1) pri-
vatim a) inslitutiones iuris Romani quinquiens h. xii, 6) historiam processus civilis
Romanorum die Mevc. h. iv— vi docebit; 2) pricatissime in serainario lureconsultorum
rt} examinatorium iuris Romani habebit diebus Lunae et lovis h. vi — vm, b') arlem paH"
dectas luslinianas inlerpreiandi docebit die Martis h. vi— vni; 3) publice institutiones
lastinianas inlerpretabilur hora poslea definienda.

lUSTUS BERNARDUS WESTKRKAMP, I. U. Dr. et P. P. 0., facult. iurid. assessor
ordin. docebit Q publice ius cambiale semel h. xi; 2) pritatim a) ius pritatum
Germanicum sexiens h. vii et semel h. vni. b') ius mercatorium quinquiens h. viii.

CAROLUS DE LILIENTIIAL, I. U. Dr. el P. P. O., facult. iurid. assessor ordinarius,
1} publice de ordine iudiciorum imperii Germanici disseret die Mart. h. iv; 2} pri^
talim a} processum imperii Germanici citilem docebit (ratione concursus creditorum
non habita) diebus Mart. Merc. lov. Ven. h. ix, 6} processum criminalem diebus Marl.
Merc. lov. Ven. h. x, c) in semiuario iurldico practicum de iure criminali instituet die
Ven. h. VI — viii.

RUDOLPHUS LEONHARD, I. U. Dr. el P. P. 0., facull. iurld. assessor ordin.,
academiae h. t. rector, i) pritatim a) de iure Borussico dieb. Martis, Mercurii, lovis,
Veneris h. vii, 6) de iure pandeclarum ad res corporales et obligationes pertinente
iisdem diebus h. viii disseret, c) elememta iurisprudentiae docebit diebus Lunae et lovis
h. V, d) de concursu creditorum disseret diebus Lunae et lovis h. iv; 2) publice de
noto codice iuris pritati Germanico disseret die Mercurii h. 111.

HENRICUS LEHMANN, I. U. Dr. et P. P. 0., facult. iurid. assessor ordinarius,
ordinis iureconsullorum h. a. decnnus, 1) publice legem Salicam aliosque antiqui iuris
Germanici fontes selecios die Mercurii h. ix interpretandos otfert ; 2^) pritatim a) iuris
Gcrmanici historiam Iradet diebus Martis, Mercurii, lovis, Venerls h. x, A) ius ecclesiasli'
cum atque itts matrimonii docebit diebus ilsdem h. xi , c) collocutiones habebit de iure
Germanico pritaio, de iure mercatorum deque iure cambiali diebus Martis, lovis, Veneris
h. IX, d) exercitaiiones habebit de iure mercatorum nec non cambiali^ die Salurni h. ix — xi.

2. PROFESSORUM EXTRAORDINARIORUM.

HERMANNUS REHM, L U. Dr.* et P. P. E., 1) publice disseret iuris Germanici
fontes selectos ex libro H. 0. Lehmanni ^Quellen zur deutschen Reichs- und RechU-
geschichie^ die Martis h. v; 2) pritatim traclabil a) ius publicum Germanicum el
Borussicum quinquiens h. xii, 6) ius gentium dle Veneris h. iv — vi; 3^pritalissime
in seminarlo iuridico contersatorium et practicum de iure pubUcOj de administratieo el
de iure gentium instituet die Lunae h. ix — xi.

— 3 ~

2. PRIVATIM DOCENTIUM.

FRIDERICUS VICTOR SCHMIDT, I. U. Dr., Auguslissimo Principi a consiliis iusliliae,
in Iribunalibus quae Marpur^i florent causarum procuralor , notarius regius publicus, quid
praelecturus esset non indicavit.

BERNARDUS FRIDERICUS lULIUS WOLFF, 1. U. Dr., Augustissimo Prinoipi
a consiliis iuslitiae, in tribunalibus quae Marpurgi florent causarum procurator, notarius
regius publicus, ordinis aquilae rubrae IV. cl. eques, quid praelecturus esset non indicavit.

LUDOVICUS LASS, L U. Dr. , tribunalis regii assessor Borussicus, prieatim
exercilaliones praclicas de iure eo quod perlinel ad processum cieilem in seminario
iuridico inslituet die Saturni h. iv — vi.

FRIDERICUS WACHENFELD, L U. Dr., l')prieatim ius criminale docebil quin-
quiens per hebd. h. viii; 2) prieatissime collocutiones de iure eo quod pertinel ad
processum criminalem habebit in seminario iuridico die Saturni h. viii.

GERHARDUS ALb:XANDER LEIST, I. U. Dr., privatim de iuris pandectarum
parte generali disseret diebus Martis, Mercurii, lovis, Veneris h. ix.

111. LECTIONES MEDICORUM.

1. PROFESSORUM ORDINARIORUM.

HERj\IANNUS NASSE, med. et phil. Dr., physiologiae P. P. 0., Augustissimo Principi
ab inlimis rcrum medicarum consiliis, ordinis aquilae rubrae Boruss. IL cl. et coronae
Boruss. II. cl. eques^ IJ publice de praecipuis corporis humani functionibus seinel
h. VI p. m. cum auditoribus sermones habebit; 2} privatim physiologiam generalem
binis scholis h. vi p. m. docebit.

AKMILIUS MANNKOPFF, med. Dr., pathologiae et therapiae spec. P. P. 0., instiluU
clin. med. director, Augustissimo Principi ab intimis rerum medicarum consiliis, praetorius
militiae ad palriam defendendam evocalae medicus superior primi ordinis, cruce ferrea
decoralus, ordinum aquilae rubrae III. cl. cum lemnisco et coronae Boruss. IV. cL
eques, Saxon. Ernest. II. cl. commeudalor, V) publice examinatorium de rebus clinicis
habendum offert semel p. hebd.; 2) privatim pathologiam et therapiam specialem
quater p. hebd. h. vi — vii et dimid. docebit; 3j prieatissime clinicen medicam ab
h. X et dimid. ad xii moderabitur.

HENRICUS CRAMER, med. Dr., psychialriae P. P. 0., instituti psychiatrici director,
Auguslissimo Principi ab intimis rerum medicarum consiliis, ordin. aquilae rubrae IV. cL
eques, ordin. Saxon. Ernest. et leonis Zaring. Badensis II. cl. commendator, 1} publice
studia practica in psychiatria forensi binis horis moderabitur; 2) prieatissime clinicen
psychiatricam moderabitur bis p. hebd. hor. v — vii.

EDUARDUS KUELZ, med. et phil. Dr. et med. P. P. 0., institutl physiologici director,
Augustissimo Principi ab intimis rerum medicarum consiliis, ordinum coronae IIL cL,
aquilae rubrae IV. cl. eques, leonis Zaring. Badensis IL cl. commendalor, 1} publice
selecta physiologiae capita tractabit semel per hebd.; Z) privatim a) physiologiae
experimentalis alteram partem quinquiens p. h. h. xi docebit, b) chemiam physiologicam
quater p. h. h. xii; S) privatissime a) exercitationes physiologicas in usum tironum
una cum Sandmeyero Dr. ter per hebd. diriget, b) exercitaliones et investigationes in
usum provecliorum moderabilur.

— 4 —

FRIDERICUS AHLFELD, med. Dr., arlis obslelriciae P. P. 0. el insliluli clinici
obstetricii et gynaecologici director^ ordinis aquilae rubrae IV. cl. et Albertini Saxonici
I. cl. eques et cruce Ruthen. civ. II. cl. decoratus, ordinis medicorum h. a. decanus,

1) publice demonslrationes el obsletricias el gynaecologicas moderabitur semel per
hebd.; Z) privatim a) de morbis mulierum binis scholis h. xii disseret^ 6} clinicen
artis obstetriciae propaedeuticam moderabitur binis scholis h. vii; 3} prieatissime
clinicen obstetriciam moderabitur qualer per hebd. h. vii.

FELIX MARCHAND , med. Dr., pathologiae g^eneralis et anatomiae pathologicae
P. P. 0., instituti palhologico-anatomici director, ordinis aquilae rubrae IV. cl. eques^
cruce Terrea decoratus^ 1} publice anatomiam pathologicam systcmatis nernosi docebit
die Saturni h. ix et dimid. ; 2) pri^catim anatomiam palhologicam organorum cir-'
culationis, respirationis , digestionis et organorum uropoeticorum tradet quinquiens per
hebd. h. ix et dimid.; 3) pritatissime cursum practicum histologiae pathologicae
instituet et artem cadatera rife secandi docebit diebus Lunae Mercurii lovis h. ii — iv.

. AEMILIUS GASSER, med. Dr. et P. P. 0., instituti anatomici director, l^publice
rationem inquisitionum hislologicarum et embryologicarum docebit una cum Strahh'o prof.;*
2} privatim a) anatomiam topographicant tradet quater per hebd. h. x, b) histologiam
docebit diebus Martis, Mercurii, Veneris; 3) privatissime exercitationes microsco-^
picas una cum Strahlio prof., Zumstein Dr. in usum et tironum et provectiorum quaternis
horis moderabilur.

lOANiNES MEYER, med. Dr. , pharmacologiae P, P. 0., iustituti pharmacologici
director, i) publice incestigationes moderabitur in laboratorio pharmacologico; 23prj-
tatim pharmacologiam tradel quinquiens h. v; 3) privatissime et gratis exer^
citationes pharmacologicas moderabitur semel per h. ii.

ERNESTUS KUESTER, med. Dr., chirurgiae generalis et specialis P. P. 0.,
instituti clinici chirurg. director, Augustissimo principi ab intimis rerum medicarum con-
siliis, praetorius militiae ad patriam defendendam evocatae medicus superior primi ordinis,
cruce ferrea decoratus, aquilae rubrae IV. cl. et coronae Boruss. IV. cl. eques^
l^ publice de renum morbis chirurgicis semel per hebd. die Mercurii h. vi disseret;

2) privatim aciurgiae parlem primnm docebit ter per hebd. diebus Mart., Merc, Ven.
b. IV ; 3) privatissime a) clinicen chirurgicam moderabitur quinquiens per bebd.
diebus Lunae^ Marl., Mercur., lovis, Veneris h. viii — ix et dimid., 6) operationum in
cadaveribus cursum offerl ter per hebd. diebus Lunue, Mercurii, Veneris h. v.

GUILELMUS UHTHOFF, med. Dr., ophthalmologiae P. P. 0., instituti clin. ophthalmoL
director, 1} publice selecta ophthalmologiae capita tractabit semel per hebd. die Saturni
h. XII ; 2} privatim a') clinicen ophthalmologicam moderabitur ler per hebd. h. xn
diebus Martis et lovis, h. x et dimid. die Saturni, b) cursum practicum ophthalmoscopiae
habebit ter per hebd. diebus Lun., Mercur. et Vener. h. xii.

CAROLUS FRAENKEL, med. Dr., hygienes P. P. 0., inslituti hygien. direclor^
1) privatim a) causas morborum epidemicorum Iraclabit diebus Lun. et lov. h. iv,
h) exercitaliones hygienicas reget diebus Mart. Merc. et Ven. h. v; 2) privatissime
incestigationes hygienicas reget sexiens per hebd. ; 3} publice capita selecta de
historia art. med, tradet die Sat. h. xi.

GUIDO WAGENER, med. Dr. et P. P. 0. H., Augustissimo Principi ab InUmis
rerum medicarum consiliis, ordinis coronae III. cl. eques, praelectiones non habebiL

— 5 —

2. PROFESSORUM EXTRAORDINARIORUM.

HENRICUS LAHS, med. Dr. el P. P. E., ordinis coron. IV. cl. eques, cruce
ferrea decoratus, l^ privalim theoriam artis o6«/6/ncia6 quinis scholis docebit; 23firi-
vatissime operationes obstelricias boris binis demonstrabit ; 3} publice repetitorium
morborum genilalium femininorum semel insfiluet.

THEODORUS RUMPF, med. Dr. el P. P. E., ihstituti policlinici medici director,
1} publice therapiam generalem disseret semel h. vi ; Z) prif)atim a) policlinicen
medicam regel ter h. xii semel h. p. sl. , 6) propaedeuticen clinicam^ praecipue metho-
dologiam ad morbos dignoscendos respicientem habebit quinquiens h. tii.

lOANNES STRAHL, med. Dr. et P. P. E., \) publice ralionem inquisitionum
histologicarum et embryologicarum docebit una cum Gassero prof. ; 2} privalim
a} osteologiam et syndesmologiam (radet diebus Martis, Mercurii, Veneris h. xi, 6} anch-
lomiam organorum sensuum docebit diebus Lunae, lovis b. x.

ADOLFUS BARTH, med. Dr. et P. P. E., instituti policlinici morborum auris nasa-
pharyngis et laryngis director, 1} pubice de functione auris sanae el aegrotae dispu-
tabit semel per hebd. ; 2^ privalim clinicen morborum auris^ nasi el laryngis bis
per hebd. moderabitur.

FRANCISCUS TUCZEK, med. Dr. et P. P. E., 1) publice de vesaniae natura
disseret die Martis h. iii; 2) privatim psychiatriam propaedeulicam tractabit die
Saturni h. ii — iv.

3. PRIVATIM DOCENTIUM.

VICTOR HUETER, med. Dr. et P. P 0. H., ordinis coronae Boruss. IV. cl. eques,
1) publice examinalorium et repetiforium de rehus obstetriciis semel instituet; 2) pri-
valim exercUationes praclicas in arle obsletricia bis demonstrabit.

THEODORUS OTTO DE HEUSINGER, med. Dr. et P. P. 0. H., 1) privatim
de morbis cufis disseret (ernis scholis h. vii matut. ; 2} privalissime cursum vacci-
nationis hnbebit.

OTTO ERNESTUS DE BUENGNER, med. Dr., 1) gratis orthopaediam chirur--
gicam docebit die lovis h. ii; 2) privatim a) clinicen chirurgiae propaedeulicam
moderabitur /juater per hebd. h. xii, b^ de fracturis el luxationibus disseret die Martis h. ii.

lOANNES lACOBUS ZUMSTEIN, med. Dr., privalim anatomiam centri cerebro^
Mfinatis semel per hebd. tradet.

GUILELMUS SANDMEYER, med. Dr., IJ privatissime exercifationes physio^
logicas una cum Kuelzio prof. ter per hebd. diri^et; 2} privatim physiologiam mus^
culorum experimentis adiunctis docebit semel per hebd.

lULIUS WITZEL, inslituti odontiatrici director, privatim a') clinicen odonfiatricam
cum dentium el extrahendorum et plumbandorum exercilationibm moderabitur sexiens per
hebd., 6} cursum odontiatricum technico-practicum instituet sexiens per hebd., c) cursum
odontiatricum practicum medicinae studiosis ofFert, d} pathologiam el therapiam morborum
denlium et oris bis per hebd. docebit.

— 6 —

IV. LECTIONES PHIL080PH0RUM.

1. PROFESSORUM ORDINARIORUM.

lOANNES CAROLUS GLASER, phiL Dr., scienl. polil. el cam. P. P. 0., 1) puhlice
hisloriam oeconoiniae politicae delineabit semel per hebd. die Merc. h. ix; 2) prj-
nalim oeconomiam polilicam docebit quater per hebd. diebus Lun. Mart. lov. Ven. h. ix.

FRANCISCUS AEMIL MELDE, phil. Dr., physices et aslronomiae P. P. 0.,
instituli malhematico-physici director, Aujgruslissimo Principi ab intimis reipublicae regundae
consiliis, ordinis aquilae ruhrae IV. cl. eqnes, V) publice repelitorium el examinatorium
de rebus physices experimentalis instituet die Sat. h. vm; 2^ privatissime exercila^
tiones physicas practicas una cum Feussnero prof. moderabitur h. ii-v quaternis diebus;
3} privatim \esei primam partem physices experimentalis spectantem ad phaenomena
mechanicae et lucis quinquiens h. viii.

FERDINANDUS lUSTI, phil. Dr., j/rammatices comparatae et philologiae Teutonicae
P. P. 0.^ Augustissimo Principi ab intimis reipublicae regundae consiliis, ordinis aquilae
rubrae IV. d. eques, 1) publice a) linguam sanscritam dieb. Lunae et lovis h. ix,
6} linguam persicam dieb. Merc. et Veneris h. ix docebit; 2) privatim phonologiam
tinguarum sanscritae graecae latinae germanicae comparalione grammalica illustrabit quin-
quiens per hebd. h. vni; 3} privatissime et gratis scriptores sanscritos inter-
pretandos proponel die Mart. h. ix.

FRID. ED. GUIL. lULIUS RERGMANN, philos. Dr. el P. P. 0., Augustissimo
Principi ab intimis reipublicae regundae consiliis, ordinis aquilae rubrae IV. cl. eques,
praelecliones non habebit.

RICARDUS GREEFF, med. et phil. Dr., zoologiae el anatomiae comparatae P. P. 0.^
instituti zoologico-zootomici director, Augustissimo Principi ab inlimis rcipublicae regundae
consiliis, ordinis aquilae rubrae IV. cl. eques, Christi ordinis Lusitanici cum stella com-
mendator, l^ publice protozoorum historiam naturalem docebit semel per hebd. ;
23 privatim exercitationes zoologicas et sootomicas ternis scholis moderabitur; 3) pri-
valissime et gratis investigationes zoologicas in institulo zoologico dirigel.

lULIUS W^ELLHAUSEiN , theol. et phil. Dr., linguarum Semilicarum P. P. 0.,
ordinis aquilae rubrae IV. cl. eques, 1) publice auctorcs arabicos et syriacos cum
commilitonibus leget; Z) privatim librum Duodecim Prophetarum inlerpreiabiiur quater
p. h. h. \ii. •

EDMUNDUS STENGEL, phil. Dr., linguarum el litlerarum recent. P. P. 0., seminarii
Romanico- Anglici director, 1} publice exercitationes seminarii Romanico -- AngUci
unacum Friderico Klincksieck, phil. doctore et linguae Franco-Gailicae lectore,
moderabitur quater per hebd. h. xi; 2^) privatim historiae litterarum Franco-Gallicarum
partem priorem tradet quater per hebd. h. x; S) privatissime exercitationes palaeo^
gruhpicas moderabitur bis per hebd. h. \.

MAXIMILIANUS RAUER, phil. Dr., mineralogiae el petrographiae P. P. 0., institati
mineralogici direclor, ordinis aquilae rubrae IV. cl. eques, V) privalim a) minera^
logiae partem secundam docebit quinquiens per hebd. h. x diebas Lunae ad Veneris,
6) petrographicam cum excursionibus ter per hebd. diebus Lunae ad Mercurii h. xi ;
2) privatissime a) exercitationes mineralogicas binis horis postmodo definiendis,
6) exercitationes crystaUographicas item horis binis.

— 7 —

HENRICUS WEBER, phil. Dr., malh. P. P. 0., ordinis aqiiilae rubrae IV. cl. eques,
i') privalim a) calctUum differentialem el inlegralem per bebd. h. v, b) arilhmeticen
iublimiorem docebit p. h. h. v; 2) publice exercilationes seminarii malhematici mode-
rabitur p. h h. ii.

THEODORUS ZINCKE, phil. Dr., chemiae P. P. 0., instiluli chemici director,
i) publice repetitorium de chemia anorganica et organica instituet semel per hebd. ;
2) privatim a) chemiae experimentalis parlem primam^ i. e. chemiam anorganicam
sexiens tradet per hebd. h. i\, b) exercifationes practicas in laboratorio chemico habebit
cottidie ab h. viii ad h. v.

HERMANNUS COHEN, philos. Dr. et P. P. 0., V)prif>atim a) aestheticam Iradet
ter per hebd. h. iv, 6) historiam philosophiae recenlioris quater per hebd. li. v; 2) publice
exercitationes philosophicas de philosophia Leibnitziana binis b. p. hebd. habebit.

THEOBALDUS FISCHER, phil. Dr., geographiae P. P. ()., coronae Italicae ordinis
centurio, i) privatim geographiam Africae tradet quinquiens per hebd. h. xii; 2}pri-
tatissime exercitationes geographicas moderari perget die lovis h. vi.

HERMANNUS PAASCHE, phil. Dr., scient. polit. P. P. 0., philosophorum ordinis h. a.
decanus, l) privatim a) oeconomiae politicae parlem primam docebit quater per
hebd. h. ix, b) de redilibus puhlicis disseret quater per hebd. h. viii; 2) prieatissime
et gratis exercitaliones oeconomo-politicas moderari perget die Sat. h. viii — x.

GOSWINUS BARO A ROPP, phil. Dr., historiae P. P. 0., seminarii historici director,
i) publice exercilationes seminarii historici moderabitur die Martis h. vi; 2) pri-
vatim historiam aevi recentissimi inde ab anno huius saeculi XV usque ad annum L
enarrabit diebus Lunae Martis lovis Veneris h. iv.

BENEDICTUS NIESE, phil. Dr., hisloriae anliquae et philologiae P.P. 0., i)publice
seminarii historici exercitationibus praeesse perget die Merc. h. vi — viii; 2} privatim
a) historiam Graecam tradet ternis p. h. scholis h. viii, 6) Graeciam et Italiam anti-
quam describet binis scholis h. viii.

ERNESTUS SCHMIDT, phil. Dr., chemiae pharmac. P. P. 0., inslltuti phar-
maceutico-chemici director, i) publice rationes explorationis medicamentorum docehit
die Veneris h. iv; 2) privatim chemiae experimentalis partem primam docebit sexiens
per hebd. h. i\; 3) privatissime exercitationes practicas in laboratorio pharmceutico-
chemico moderabitur cotlidie.

FRID. HENR. EMANUEL KAYSER, phil. Dr., geologiae P. P. 0., inslituti geologici
palaeontologici director, i') privatim geologiam generalem tradet dieb. Merc. lov. Ven.
Sat. h. XI ; 2) publice de Hassiae geologia disseret el excursiones geologicas instituet
die Ven. h. ii ; 3} privatissime et gratis exercitationes geologico-palaeontologicas
instituel hora poslea definiendf.

THEODORUS BIRT, phil. Dr., philologiae et eloquentiae P. P. 0., seminarii philologi
direcfor, i) publice in proseminario philologo appendicem Vergilianam interpretandam
proponet, reliquas exercitationes adiunget die Lunae h. vi (^t dim. et vii; 2) privatim
a) Horati carmina inlerprelabitur qualernis scholis hora ix, b) Xenophontis Memora-
bitium capita selecta enarrabit, de Socrate sophistis rhetoribus Atticis disseret bis per
hebd. h. ix.

LUDOVICUS DE SYBEL, phil. Dr., P. P. 0., t) publice a) exercilationes
archaeologicas moderabitur die Lunae h. x^ b) artis antiquae monumenta gypso expressa
interprelabitur die Mercurii h. iii; 2) privatim doctrinam nummum veterum tradet dd.
Martis lovis Veneris h. x.

— 8 —

MAXIMILIANUS LEHMANN, pbil. Dr., hisforiae P. P. 0., regiae scientiarum
academiae sodalis, seminarii historici director, ordinis aquilae rubrae IV. cl. eques,
i') publice exercilationes proseminarii historici moderabitur die Ven. h. vi; 2) prj-
tfatim historiam medii aeoi usque ad expeditiones in lerram sanclam factas enarrabit
diebus Lunaci) Martis^ lovis et Veneris h. x.

EDUARDUS SCHROEDER, phil. Dr., Theodiscarum linguarum et litlerarum P. P. 0.,
seminarii Germanici director, i) prieatim a} litterarum Germanicarum quae fuerunl
saeculis XIIL XIV. XV htsloriam tradet bis p. hebd. h. viii, 6} praefatus de fabula et
comdositione Gudruniadis capita selecta interprelabitur ter p. hebd. h. viii; 2^ prita^
tissime in seminario Germanico Parzivalis selecta capita sodalibus interpretanda pro-
ponet; 3} publice in proseminario Gerinanico ScAi7/eri nec non Uhlandi carmina epica
tractabit

GEORGIUS WISSOWA, phil. Dr., philologiae P. P. 0., seminarii philologi director,
l^ publice seminarii philologi sodalibus Apulei narralionem quae est de Psyche et
Cupidine explicandam proponet et reliquas exercitationes adiunget diebus Lunae et lovis
h. VII vesp. ; 2^) privatim a) urbis Romae topographiam et monumenta inlustrabit d.
Martis lovis Veneris h. x, 6} Aristotelis librum de republica Atheniensium nuper repertum
interpretabilur diebus Lunae et Mercurii h. x.

ARTHURUS MEYER, philos. Dr. et botanices pharmacognosiaeque P. P. 0., horti
botanici et instituti botanici pharmacognosticique director, i^ publice demonstrationes
botanicas in horto botanico instituet die Salurni h. im; 2) privatim a} botanicen
generalem docebit quinquiens per hebd. h. vii, b) exercitationes botanicas moderabitur
die Mercurii h. ii— v; S) privatissime disquisUiones bolanicas in laboratorio botanico
moderabitur cottidie.

2. PROFESSORUM EXTRAORDINIARIORUM.

CAROLUS ALHARTUS DE DRACH, phil. Dr., malh. P. P. E., praelectiones
non habebit.

ADOLPHUS EDMUNDUS HESS, phil. Dr., malh. P. P. E., l) publice pro-
seminarii mathematici exercitationes moderabilur d. Merc. h. vi — vm; 2) privatim
a} trigonometriam sphaericam docebit ad astronomiam et cryslallographiam applicans
quater per hebd. h. xi , 6} selecta calculi integralis capita tractabit quaternis scholis h. x.

GUILELMUS FEUSSNER, phiL Dr., P. P. E., 1) publice disseret de diffractione
luminis semel per hebd. h. ix; 2^ privatim physices theoreticae partem alteram quater
h. IX docebit; 3} de exercitationibus physicis privatissime moderandis conf. quae
Melde prof. indixit.

GUILELMUS VIETOR, phil. Dr., philologiae Anglicae P. P. E., seminarii Romanico-
Anglici director^ l^ publice exercilationes seminarii Romanico-Anglici moderabitur bis
per bebd. h. xi; 2) privatim a} grammaticam Anglicam medii aevi docebit ter per
hebd. h. ix, 6) de Shakespeari vita et operibus disseret bis per bebd. h. ix.

FRIDERICUS BERNARDUS FITTICA, phil. Dr., chemiae P. P. E., 1) publice
chemiae historiae partem alteram semel p. hebd. enarrabit; 2) privatim a} rei chemicae
partis II (chemiae organicae) capita selecta studiosis instituti odontriatici bis explicabit^
6) chemiam toxicologicam bis docebit.

— 9 —

PAULUS NATORP, pbil. Dr., P. P. E., l^publice exercUationes phUosophicas
moderabiiur semel per bebd. binis boris; 2) prieatim a') propaedeuticen phUosophicam
f. e. inlroductionem in philosophiam universam cum elementis logices, ethicesy psychologiae
Iradet diebus Mart. et lov. b. iv, die Merc. b. v, 6) phUosophiam Platonicam docebit
terois per hebd. scbolis h. vii.

FRIDERICUS GEORGIUS KOHL, pbil. Dr., bol. P. P. E., 1) pubtice selecta
capita geographiae planlarum Iractabit semel per bebd.; 2^) privatim a} pterido^
phytorum hryophylorumque naturalem historiam docebit bis per bebd., 6} planlas offi^
cinales demonstrabit et exercitationibus praeerit semel per bebd.

ADOLPHUS ELSAS, phil. Dr. , prieatim usum aequalionum differentialium par-
tialium in physices problemalibus soloendis tractabit ternis scbolis h. x.

BEKNARDUS RATIIKE, phil. Dr., P. P. E. Halensis, publice chemiae Iheoreticae
partem secundam de corporum constitutione chemica tradet bis per bebd.

3. PRIVATIM DOCENTIUM.

lOANNES STOSCH, phil. Dr. , privatim a) grammaticam linguae Theodiscae
meridionalis priscae docebit bis per hebd., 6) Otfridi Wizenburgensis librum ecangeliorum
inlerpretabilur bis per hebd.

GUILELMUS ROSER, phil. Dr. , i) privatim de pigmentis organicis leget bis
per hebd. ; 2) gralis exercilationes de pigmentis oBerl semel per hebd.

FRIDERICUS KAUFFMANN, phil. Dr., privatim a) de heroicis Germanorum
fabulis disseret ter per hebd., 6} eeteris linguae septentrionalis exercitaliones conlinuabit
semel per hebd.

REINHARDUS BRAUNS, phil. Dr., i^privatim a") cryslallographiam docebit bis
per hebd., b) repelitorium de rebus mineralogicis habebit semel per hebd. ; 2} pri"
eatissime a) exercitationes petrographicas el microscopicas moderabitur bis per bebd.^
b) exercitationes pelrographicas macroscopicas moderabitur semel per hebd.

LUDOVICUS PLATE, phil Dr. , l) gratis a) de specierum animalium per
descensum originatione sice de Darwinismo semel disseret per bebd., b) amphibiorum
naturalem hisloriam enarrabit semel per hebd. ; 2} pritatim repetitorium zoologiae
oiTert bis per hebd.

EDUARDUS STUDY, phil. Dr., l) privatim a) geomelriae capita selecta tradet,
6) theoriam determinantium semel per bebd. ; 2) gratis geometriam cinematicam
semel per hebd.

WOLFGANGUS DE OETTINGEN, pbiL Dr., i) pricatim de pictura italica
leget h. xii Lunae, Mercurii, Veneris diebus; 2) gralis a) Raffaelem tractabit Mercurii
die h. IV, b)prif>atissime exercitationes ad artium historiam pertinenles offert semel p. b.

ERNESTUS GRAF, phil. Dr., 1) prieatim dialectos graecas explicabit bis p. bebd.;
2)gralis exercitationes metricas semel instituet.

PAULUS KEHR, phil. Dr., i) privatim a) de finibus imperii et sacerdotii medio
aeco qui fuerinl disseret Lunae et lovis dd. h. xi, 6} rem diplomaticam docebit Martis,
Veneris, Salurni dd. h. xi ; 2) gratis exercitationes historicas moderabilur die Lunae b. iv.

GUALTHERUS lUDEICH, pbil. Dr., i^privatim res Romanorum inde a Caesaris
nece usque ad Diocletiani aetatem gestas enarrabit ternis scbolis b. xii; 2) gratis
exercitationes historicas moderabitur semel per bebd.

3 2044 018 898 619

f:m

*tl\ , .- li.

*<(<*

N.V»

Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "De Amorum in arte antiqua simulacris et de pueris minutis apud antiquos in deliciis habitis ..."

See other formats