Skip to main content

Full text of "De arbitris Atheniensium publicis"

See other formats 


Google 



This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct 

to make the world's books discoverablc onlinc. 

It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct 

to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books 

are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr. 

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc 

publishcr to a library and fmally to you. 

Usage guidelines 

Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc 
public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we liave taken stcps to 
prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing tcchnical rcstrictions on automatcd qucrying. 
Wc also ask that you: 

+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for 
personal, non-commercial purposes. 

+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc 
translation, optical character recognition or other areas where access to a laigc amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc 
use of public domain materials for these purposes and may be able to help. 

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout this projcct andhclping thcm lind 
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it. 

+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you arc doing is lcgal. Do not assumc that just 
bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other 
countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offcr guidancc on whclhcr any speciflc usc of 
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr 
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite seveie. 

About Google Book Search 

Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs 
discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb 

at |http : //books . qooqle . com/| 



t 



y 



I 

\ 



De 



arbitris Memensiuin pnbliGis. 



U 



Scripsit 
Dr. Arnold Pischinger. 




PROGRAMM 

des 

K. Laitpold-GymnaslDis in H&nchen 

fiir das 

Studienjahr 1892/93. 



MUNCHEN. 
Buchdruckerei Ton J. B. Lindl (vormals Max Wild), 

1898. 



7", 



MAY 12 1921 



De arbitris Atticis Hudtwalcker ^) primus quaestionem instituit 
ineunte hoc saeculo, cum viri docti antiquitatibus Graecis diligen- 
tius studere incipiebant. Quamquam igitur in multis laudandus 
^est^), quid mirum, si non in omnibus verum invenit? Nam praeter 
oratores Atticos et grammaticorum lexica fontes antiquitatis ei 
-deerant. 

Inde studiorum materia aucta est inscriptionibus'), in quibus 
titulus a Rossio*) editus imprimis documento erat, multa in his 
<luaestionibus etiamtum obscura esse et incerta. 

Qua cogitatione motus M. H. E. Meier*) eandem rem denuo 
tractavit. Sed in exordio disputationis sua^ eis, quae profecerat, 
minime se contentum esse confitetur. Immo alios hortatur, 
nt remotis ab ipso ruinis novam quandam molem exstruere 
•conentur. 

Nec defuerunt, qui id se effecturos esse rati sententias eius 
corrigerent, velut Bergk^) et Westermann^), Qui coniecturis auda- 
cibus magis quam cauta argumentatione lacurias explere stude- 
bant. Sed ea ratione res non modo non multum provecta est, 
sed causae simplicissimae intricatae et obscuratae sunt et materia 
dispersa magis quam coUecta est. 

Itaque totam rem rursus inquirere Bernhardo Huberto^) non 
inutile videbatur. Hic maiore fiducia, quam olim Meier, in fine 



s 

N 



1) Uber die offentlichen und Privatschiedsrichter — Difiteten — in Athen 
uud den Process vor denselben. Jena 1812. 

2) cf. Meier, Privatschiedsrichter p. 1 ; Bergk , Zeitschrift f. d. Altertums- 
Wissenscbaft 1849, p. 265. 

*) Enumeratae in C. Fr. Hermann, Lehrbuch d. griech, Staatsalt. 6. Aufi. von 
Thumser, I, 2. (Freiburg l B. 1892). p. 691 adn. 1. 

*) Ross, Demen von Attica p. 20; C. J. A. II, 2, p. 356. 

*) Die Privatschiedsrichter und off. DiSteten Athens, sowie die Austragal- 
:gerichte in den griech. Staaten des Altertums. Halle 1846. 

®) Zeitschr. f. d. Altertumswissenschaft 1849 p. 265 sq., idem Rhein. Museum VII, 
p. 130 sq. 

^) Berichle tiber d. Verhandlungen der K. Sachs. Ges. d. W. zu Leipzig 1849. 
p. 432 sq. 

*) De arbitris atticis et privatis et publicis. Lipsiae 1885. 

1* 



_ 4 — 

libelli (p. 57) ad fructus laboris sui respexit. Nec immerito, Nam^ 
prudenti iudicio omnia, quae tum exstabant, in unum coegerat, 
et sic rem contemplatus, si quid certum et firmum videbatur, omni- 
bus dubitationibus exemerat, 

Quae merita magister eius doctissimus J. H. Lipsius^) non 
sine laude commemoravit. Hic enim non multo post Hubertum 
in appendice I. libri sui praeclarissimi^), quo de toto iure Attico 
et de omnibus rebus apud iudices agendis accuratissime nos 
docet, et de arbitris publicis verba fecit. Nec vero via et ratione 
rem explicavit, sed paucis gravioris momenti quaestionibus dili- 
gentius tractatis, nonnuUis leviter astrictis, cetera silentio com- 
probare videtur. Multa praeterea suis locis supra commemora- 
verat. Sed continuam de arbitris Atticis doctrinam in illo libro 
frustra quaesiveris. 

Quae autem causa est, cur tam brevi temporis intervallo poSt 
illorum quaestiones idem studium mihi proposuerim? Liceatpaucis 
ad haec respondere. 

Meier olim doluit (p. 1) quod Harpocratio^), cum Aristotelem 
in libro de republica Atheniensium de arbitris locutum esse 
diceret, locum ipsum non tradidit. 

Ecce nunc in Aristotelis libro nuper invento illum locum habe- 
mus, nunc nova lux studiis antiquitatum affulsit, nunc via per 
invias adhuc et impeditas regiones monstrata est. Toto fere 
capite LIII. illius libri celeberrimi arbitrorum munera describun- 
tur, aliis locis (cap. LV. et LVIII.) brevi commemorantur, unde 
multa, quae ad aetatem, numerum, iusiurandum, potestatem 
arbitrorum pubiicorum pertinent, nova concludere licet, 

Hoc igitur mihi proposui, ut priorum sententias cum illo 
auctore comparem , falsa corrigam, nova illustrem , vera denuo 
confirmem. 

Ac ne longut: sim, de quibus nihil novi afferre potero, ea 
brevibus aDsoivarn, quae mutanda sunt, diligentius tractabo. 

Sed priusquam ad rem propius accedam, facere non possum, 
quin de libri Aristotelici fide pauca praemittam. Nam auctores 
incertos sequi insipientis est. 

Utrum liber Aristotelis genuinus sit necne, inter viros doctos 
vehemens disceptatio orta est, non multo post primam illam' 



1) Der attische Process von M. H. E. Meier u, G. Fr. Schomann. Neu bear» 
beitet von J. H Lipsius 1883—1887 p. 1015. 

•2) p. 1009—1015. 

') Harp. s. V. Staizijtal ' ksyet de neQi avx&v * AQiaTotiktjg Iv *A&rival<ov n<y^- 
Xixeia. 



— 5 — 

'editionem a Kenyonio curatam^). Equidem fateor neminem mihi 
adhuc persuasisse eorum, qui non Aristotelem libri auctorem esse 
contendunt, sed alium quendam aut discipulum aut virum in re 
publica versatum. Sed utcunque res se habet, secundam libri 
partem summa fide dignam esse omnes inter se consentiunt, cum 
de priore historica parte dissentiant^). 

Tandem viri eisdem temporibus orti studia de re publica Athe- 
niensium inventa sunt; hoc sane summi momenti est. Adhuc 
enim plerumque ex impuris posteriorum fontibus hausimus. Nam 
■quae in Demosthenis orationibus de arbitris publicis legimus, 
•non eiusmodi sunt, ut multa inde concludere possimus. Ac 
saepe quidem in accusantium orationibus arbitrorum brevis 
mentio fit ad refutanda argumenta, quae reum prolaturum esse 
accusator existimat. Exemplo sit locus Demosthenis (or. 36 pro 
Phorm. § 18) oJjbiai d*'AjioU,6dcoQov xomovl, ovdkv ^x^vra dixaiov 
smsTv ji€qI a>v eyycaXel, Sltieq naQO, rco dvavzr}xfj Xeyeiv ixdX/xa, 
xavx eQeXv . . . Similiter or. 41 (adv. Spud.) § 12. "locog xolvvv, 
-cS &vdQeg dixaoxal, jtQds jLcev xavx ovdev dvxeQei Snovdiag, ovde 
yoLQ e^ei, xaiJteQ detvog cov, alxtdoexat de Hokvevxxov .... xavxa 
yoLQ xai JtQog xco dtatxrjx^ Xeyetv ijtexeiQet, Cf. Dem. or. 27 
*(adv. Aphob.) § 49, § 53. Hi loci documento sunt, logogra- 
phos velut Lysiam, Isaeum, Demosthenem in rebus privatis 
orationes eis accommodasse, quae reus apud arbitrum ad se 
defendendum dixerat. In rebus autem publicis pro actione apud 
arbitrum dvdxQtotg apud magistratum adversariis argumenta 
dabat, quae in iudicio impugnanda et refutanda erant. Eodem 
modo de omnibus eis locis iudicandum est, ubi accusator rei 
argumenta providere et praecipere videtur. Sed cum e plurimis 
Demosthenis locis nihil nisi singula coUigere possimus, duobus 
locis effigies certe melior actionum apud arbitros actarum ex- 
primitur: in or. 21 (adv. Mid.) § 83 — 96 et or. 54 (adv. Con.) 



1) Aristotle on the constitution of Athens, edited by F. G. Kenyou. British 
Museum 1891. 

^) Adversariorum ipsorum voces nonnullas afferre satis erit: 

Rtlhl, Rhein. Mus. XLVI p. 426 — 464. Der antiquarische Teil stimmt im 
grossen und ganzen mit der Uberlieferung , nicht aber der historische Teil 
(p. 463/64). 

Cauer, Hat Aristot. die Schrift vom Staate der Athener geschrieben? (p. 76) 
Sicheres Wissen enthalt der systematische, leider stark verstllmmelte Teil der 
Schrift in weit hoherem Masse als der historische. Wo der Verfasser die Ord- 
nung der Dinge beschreibt, die zu seiner Zeit bestand, verdient er unbedenk- 
lich Glauben. 

Similiter De Sanctis in Rivista di filologia XX, p. 147 sq. cf. Riihl, der 
Staat der Athener und kein Ende. (Neue Jahrb. fiir Philologie XVIII p. 673 sq.) 
p. 695, 706. — 



— 6 — 

§ 26 — 30. At his ipsis locis nescio quomodo viris doctis im- 
plicare placuit, quae explicare debuerunt. 

Cum igitur Demosthenis loci ad numerum, sortitionem, ius 
iurandum, denique ad constitutionem collegii arbitrorum publi- 
corum non pertinerent, haec e lexicis veteribus supplenda erant. 
Multa tamen, cum a ceteris disiuncta essent, obscura manebant. 
Ex Aristotelis libro de re publica Atheniensium multae quidem 
grammaticorum adnotationes manaverunt, sed non omnes, unde 
efficitur, ut eis ne nunc quidem supersedere possimus. Unum 
constat grammaticos Aristotelis librum novisse et excerpsisse. 
Cur autem non eos fructus inde ceperint, quos capere poterant^ 
facile intellegitur. Neque enim multo post oratorum illustrium 
aetatem arbitrorum collegium evanuit et grammaticorum tem- 
poribus antiquum et incognitum erat^). 

Quae de Aristotelis libro nuper reperto scripta sunt, omnia 
inspexi. Atque omnes quidem eos, qui in secundam eius libri 
partem studium converterunt , Lipsius longe antevenit^). Tum 
studiis meis iam ad finem perductis liber de antiquitatibus 
Graecis a Busoltio^) scriptus iterumque editus supervenit, nec 
multo post Hermanni antiquitates Graecae a Thumserio correctae 
et auctae*) apparuerunt. Quae apud hos auctores de arbitris 
publicis leguntur, plurimis in rebus mea cum sententia congruere 
equidem summopere gaudeo. Ita enim, quae ipse inveni, illorum 
quoque summa auctoritate nituntur. NonnuUa vero, quae illi 
minora putantes omiserunt, etiam nunc me suppleturum esse spero. 

Ceterorum, qui de Ar/A&, noL verba fecerunt, alii de rebus 
historicis, quae priore libri Aristotelici parte continentur, disputa- 
verunt, alii, num liber genuinus sit necne, quaesiverunt, alii 
coniecturas exercuerunt, alii epitomas scripserunt urgente tempore 
minus accuratas. Singulorum nomina afferre longum est ; quibus 
aliquid debeo, eorum suo quemque loco laudabo. 

Athenis duo genera arbitrorum fuisse^) omnium doctorum 
consensu probatur. Hudtwalckerum secuti unum publicos arbi- 
tros, alterum privatos appellare consuevimus. Sed haud scio 
an germanice aptius distinguendi sint Los- und Wahldiaeteten. 



1) Cf. Lex. Cant. p. 673. Infra § 12. 

2) Berichte tiber die Verhandlungen derK.Sachs.Ges. d. W. zu Leipzig 18^^!. 
p. 41 ff. 

^) Busolt, Die griechischen Staats- und Rechtsalterthtlmer. 2. Aufl. (Iw. Mtillers 
Handb. d. class. Altert.-W. IV, I). 

*) Lehrbuch der griech. Staatsaltert. von C. Fr. Hermann, 6. Aufl. von Thumser. 
Freiburg i. B. 1892 (I, 2). 

°) Cf. Dem. (adv. Aphob.) or. 29 § 58. 



— 7 — 

Sic enim et veterum usus loquendi^) et res ipsa melius ex 
primitur. 

Quid autem inter arbitros privatos et publicos interesset, Meier 
(p» 3 sq.) disseruit. Arbitri privati compromisso litigantium 
creabantur, plerumque complures, quorum iudicium nuUa provo- 
catione tolli poterat. Non solum cives Athenienses sed etiam 
peregrini eo munere fungebantur, nec uUo rationis reddendae 
officio tenebantur ^). Arbitri publici litigantibus per magi- 
stratus e civibus certae cuiusdam aetatis sorte dabantur, unus 
in unaquaque causa; ab eorum sententia ad iudices heliasticos 
provocatio patebat; arbitros ipsos actione, quae eloayyekla vocatur, 
persequi licebat. Ex Aristotelis de re p. Ath. libri cap. LIII. 
§ 4 praeterea apparet arbitri publici munus omnibus civibus, 
qui sexagesimum aetatis annum agebant , subeundum fuisse, 
quadragesimo secundo eodemque ultimo anno, ex quo ephebi 
rei publicae officia praestare coeperant. 

Cum igitur tantum intersit inter arbitrum privatum et pub- 
licum, quid est cur utrique idem nomen acceperint? Unum 
utrisque commune fuit, quod iidem res et instruebant et iudica- 
bant. Inde arbitrum agnoscas. Accedit, quod etiam publici 
arbitri non solum privati, antequam iudicarent, litigantes inter 
se conciliare conabantur^). Sed quae Meier (p. 26) de eiusdem 
nominis origine dicit*), partim falsa, partim non satis dilucida 
sunt. Litigantes enim arbitrum publicum non creavisse sed 
sorte accepisse contra Meierum ab Huberto et Lipsio probatum 
est^). Atque Harpocrationis quidem locus (s. v. dianrjrai) fide 
non dignus est. Nam grammaticum duplex genus arbitrorum 
confundere Hubert (p. 41) cum Bergkio probavit. Sed vellem 
Hubert commemorasset, imrQSJzeiv propriam de actione apud 
privatum arbitrum vocem esse. Inde grammaticum duas res 
falso coniunxisse clarius quam ceteris argumentis elucet. Testi- 
monium autem Dem. Mid. § 93 oXdafxev Arjjbtoo^evrjv, co [xaQ' 
rvQovfiev, xal Meidlav — ilojuevovg diainjrtjv 2rQdraiva etc. 
interpolatum est^). His locis jmprimis Meier nisus erat. IUud 

•^) Ci. Dem. (adv. Aphob.) or. 29 § 58 {xXrjgcozdg SiaizrfTi^g), 

2) Aliter C. Fr. HermaDn, Lehrbttch der griech. Staatsaltert. § 145 adn. 21. 

*) Cfr. Ar. 'A^, jioL cap. 53, 2. 

*) 1. c. p. 26. Den Namen Diateten hat man ihnen (d. h. den offentl. Schiedsr.) 
vielleicht deshalb gegeben, weil die Rechtssachen auch an sie wie an die bereits 
vorhandenen compromissarischen durch Wahl der Parteien gelangten oder ge- 
langen konnten, und in der Behandlung der Rechtssachen vor beiderlei Arten 
der Diateten manches Gemeinsame war. 

*) Nunc etiam testimonium Aristotelis accedit, cap. 53 § 5. 

®) Westermann , de litis instr. , quae exstant in Dem. or. adv. Mid. p. 12 , 
Hubert p. 41/2. 



— 8 — 

vero testimonium Midianae insertum alio loco eiusdem orationis 
refutatur. Nam § 83 haec leguntur : rrjg ydQ dlxrjg, ra^rrjg Uyco, ^g 
elXov avxbv, ylyvsral fxoL diaizrjrrjg ZxQaxayv ^aXrjQe6g, ubi ylyverac 
ad arbitrum non electum sed sorte creatum quadrare videtur, id 
quod iam Hubert (p. 42) et Lipsius^) animadverterunt. 

Sed cum de privatis arbitris ex Aristotelis de rep. Ath. libro 
nihil comperiamus, quae autem antea nota erant, Hudtwalckeri, 
Meieri, Huberti disputationibus satis explicata sint, hos omittamus. 
De publicis arbitris solis nobis dicendum erit. 



De arbitrorum aetate. 

Unam quaestionem de numero arbitrorum omnes, qui de eis 
verba fecerunt, difficillimam duxerunt, neque quisquam certi 
quidquam comprobare potuit, quamvis sententiae saepe muta- 
rentur. Numerum autem cum aetate arbitrorum artissime 
cohaerere, Aristoteles demum nos docuit. Itaque de aetate 
arbitrorum pauca praemittere liceat. 

Adhuc in eo viri docti consentiebant , omnes cives culpa 
liberos^) sexagesimo aetatis anno confecto, si apud magistratus 
se hoc munere fungi velle professi erant, arbitros fieri potuisse, 
magistratus sortitioni praefuisse, qua certus singulis annis numerus 
constitueretur. His fere locis ea sententia nitebatur: 

PoU. Vni, 126. diaixrjxal d^ex xcbv vtzeq i^rixovxa exrj yeyovoxcov 
ixXrjQovvxo, 

Hesych. s. v. diaixrjxai* oi ds jisqI i^rjxovxa exrj yeyovoxeg dirjxcov, 

Suid. s. V, diaixrjxdg • xovg vjikQ nevxrjxovxa exrj yeyovoxag xal 
xa^&OQOvg ndorjg alxiag vTzeikrjjbLJuiivovg djzd xov Xrj^iaQ)^ixov 
yQajbtjuaxeiov xkrjQCOoavxeg xd xcbv nohxcbv diaixdv ijzotovv, 

Lex. Segu. p. 186, 1 s. v. diaixrjxrjv ' vjteQ xd nevxrjxovxa exrj fjaav 
xQixai. 

Lex. Segu. p. 235, 20: — iyivovxo dk diaixrjxal ndvxeg 'A&rjvaioiy 
olg e^rjxooxov exog fjv = schol. ad Plat. iegg. XI, p. 926 C. 

Hi loci inter se comparati minime congruunt. 

Pollux, cui Hubert in rebus ad antiquitates iuris publici 
spectantibus plurimam auctoritatem tribuit, aetate supra sexa- 
ginta annos opus fuisse contendit, Hesychius aetatem circa 



1) Der att. Prozess^ p. 1012. 

2) Cf. Suid. s. V. diaixrjxdg. 



— 9 — 

sexaginta annos postulat, quod primo aspectu falsum esse 
coargui poterat ; Suidas et Lexici Segueriani adnotatio, quae ab 
altera eiusdem libri adnotatione discrepat, ad aetatem supra 
quinquaginta annos recedunt^); PoUuci fides habita est. Sed 
verum non longe aberat, ante pedes iacebat, neque uUus animad- 
vertit. Idem enim, quod ex Aristotelis libro nuper comperimus, 
in Lex. Segu. p. 235, 20 et in schol. ad Plat. 1. c. fortasse ex 
Aristotele sumptum continetur, si eos locos recte interpretamur. 
Nam olg i^rjxooTOv rog r}v (Ar. olg av i^rjxoordv Mxog fj) non ei 
asunt, qui plures qum sexaginta annos, sed qui sexagesimum 
aetatis annum agunt. 

Dudum mirandum videbatur, quod omnino nihil de numero 
arbitrorum, nihil de muneris petitione nec sortitione, nihil de 
ratione, quae intercesserit inter arbitros et tribus, veteres nobis 
tradiderunt, cum de omnibus fere aliis magistratruum vel iudicum 
coUegiis certe numerum rettulerint Nunc tandem eam causam 
intellegimus. Quae adhuc de arbitrorum aetate sensimus, falsa 
et mutanda sunt. Aristoteles enim in cap. LIII. § 4 dicit: 
diaixrjxal d^elolv olg av i^i^xooxdv Sxog fj i. e. ii, qui sexagesimum 
aetatis annum agebant (= ol i^rjxooxdv exog ayovxeg)^ arbitrorum 
munere fungebantur, nec quisquam arbiter fieri poterat, qui hanc 
aetatem nondum assecutus aut iam transgressus erat. Hunc 
locum luce clariorem non omnes viri docti recte interpretati sunt. 

Barthelemy Saint - Hilaire^) quidem arbitris aetatem sexaginta 
annos superantem fuisse putat. G. J. Schneider*) tam obscure 
de eadem re disputat , ut si verba eius sequaris , quid sentiat, 
intellegere prorsus nequeas. Errat etiam R. Dareste*), cum 
arbitros sexaginta annos natos i. e, sexagenarios fuisse censeat. 
Eadem fere Thumserii*'*) sententia est. Rectam vero interpreta- 
tionem infra accuratius probandam Lipsius^) invenit. 

Ad commendandam aetatem sexaginta annorum (confectorum) 



1) Sed ut ad origmem errorls redeamus, fortasse verba Lex. Segu. v:i£q ta 
jtsvxiqxovra etrj aliter explicanda sunt. Si enim ra nevTrjxovxa etr} cum Ungerio, 
magistro doctissimo, a L. usque ad LIX. aetatis annum numeramus, id quod nos 
dicimus „die flinfziger Jahre'% omnia optime congruunt. Ita oi vjteg tol jrevz^- 
xovra hrj sexaginta annos nati sunt. Sed unam mihi dubitationem movet am- 
biguitas verborum lexici Segu. ne hoc quidem modo sublata; uam verbis 
oi vJieQ ra 71, hri et viri longe maiores natu significar) possunt, ita ut certus 
aetatis annus ne ilia quidem explicandi ratione accepta e lexici loco eluceat. 

2) Revue bleue 1891, p. 397. 

8) Wochenschrift fur cl. Philologie VIII, p. 587. 

*) Seances et trav. de Tacademie d. sc. mor. et pol. 1891 p. 348 (II. Sem.) 
*) p. 592/3; p. 694. 

*) Berichte iiber die Verh. des K. Sachs. Ges. der Wissensch. zu Leipzig 
1891, p. 58. Cf. etiam Taylor, Classical Review VI, 4, p. 188 — Busolt p. 270/71. 



— 10 ^ 

Meier (p. 11) et Hubert (p. 31) id attulerant, quod sexagesimo 
aetatis anno confecto Athenienses militandi officio liberi erant. 
Sed quod dicunt^) Demosthenem in Mid. § 95 Stratonem arbi- 
trum ofTiciis militaribus perfunctum esse dicere, plus sumunt, quam 
concedi potest^). 

Nam Demosthenes nihil aliud dicit, nisi Stratonem omnia 
stipendia meruisse, quae ex aetate merere debuit^); qua autem 
aetate fuerit, non commemorat. Immo cum priores contenderint 
et sexagenarios et maiores natu propterea arbitros fieri potuisse, 
quod officio militandi soluti erant, nunc dicendum est, arbitrorum 
munus finem quendam officii militaris fuisse quadragesimo secundo 
eodemque ultimo publicorum officiorum anno *). Aristoteles enim 
accuratius de ea re disputat cap. 53. § 4 sq.; xovro dk drjkov 
ex rcov dgxovrcov xal rcbv iTtcovvjbiCOv • elol yaQ ijicovvjuoi dexa jukv ot 
zcbv cpvXcbv^ dvo de xal TerraQaxovra ol rcbv fjhxicbv • ol S*ecprjPoL 
iyygacpojuevoL nQoreQov fxev elg XeXevxcojbLeva yQajLLjLLareia iveyQa- 
cfovrot xal ineyQacpovro avroXg o r^&Qxcov, icp^ov iveyQdcprjoav, xal 
6 ijicbvvjuog 6 rco TiQoreQov ereL dedLaLrrjxcbg, vvv d^eig orrjkrjv 
Xakxrjv avayQOLcpovraL xal XoraraL fj orrjkrj jiqo rov ^ovkevrrjQLOv 
naQa rovg incovvjuovg. rov de reXevraJov rcbv enoivvjucov ka^ovreg 
OL rerraQaxovra dLavejuovoLV avroTg rag dLairag etc. 

Ergo Suidas ^) pro : d.nb rov Xrj^LaQXLxov yQajujuareiov rectius 
dicere debuit: dno rov rcbv ecpfj^cov yQajujuareiov, De quadraginta 
duobus eponymis, non singulis tribubus sed singulis militantium 
annis (ab ephebia usque ad senectutem) constitutis iam Harpo-f 
crationis notam ex Aristotele excerptam habebamus s, v, orQa- 
reia iv roXg incovvjuoLg^), Sed ex hoc militari catalogo etiam arbitros 
sumptos esse adhuc incognitum erat. 

Militandi igitur officio omnes Athenienses a confecto duodevi- 
cesimo aetatis anno') usque ad confectum sexagesimum annum 
tenebantur. Singuli militantium catalogi deinceps e quadraginta 
duobus eponymis singulos quasi patronos accipiebant, idemque 
patronus iis manebat usque ad eum annum, quo arbitri ex eis 
sorte sumebantur. Eo peracto ultimus eponymus rursus primo 
loco positus recenti epheborum catalogo indebatur. Si autem 
officio militari demum confecto cives annum arbitros fuisse 



1) Meier p. 12; Hubert p. 31. 

®) Idem fere accidit Lipsio in Berichte tiber die Verh. der K. S. Ges. d. W. z 
Leipzig 1891, p. 58 adn. 2. 

^) Dem. 1. c. ioTQatevfisvog Jidoag rag ecp^ fiktxiag oxQaxeiag. 

*) Cf. Kenyon, ed. II, p. 131. 

^) s, V. diaixrjxdg. 

^) Cf. Harp. s. v. ejKowfwi, Etymol. Magn. s. v. enwwfioi.. 

') Cf. Arist. lA^. TioL cap. 42, § 1. 



— 11 — 

putaremus, quadraginta tres anni essent nec plus quam qua-^ 
draginta duo eponymi, ita ut orbis non clausus esset sed 
interruptus. Neque opinio nostra cum Aristotelis verbis con- 
grueret: xal eneyQdcpovxo avroTg (sc. roig ecprjpoig) o T*aQxo)v, 
i(p^ ov iveyQOLcpYioav, xal 6 end)vvfjLog 6 rcp JtQoreQCp eret 
dediairtjxcog i. e. is, quem eponymum habuerunt arbitri prae- 
cedentis anni ^). Idem intellegitur ex cap. 53 § 5 : rov de reXev- 
ralov rcbv ijcoyvvjbiojv ka^ovreg ol rerraQdxovra diave/uovoiv avroig 
rdg diairag. Ultimus enim eponymus erat quadragesimus secun^ 
dus, quem ei habebant, qui sexagesimum aetatis annum agebant. 
Post hunc annum, ut supra diximus, primus fiebat. At si post 
stipendia emerita arbitrorum annus ponendus esset, arbitris idem 
eponymus esset, qui ephebis eiusdem anni, et Aristoteles dicere 
debuit: 6 iTKbvvpiog 6 r<p avrco eret dtatrcov, Ergo arbitri sti- 
pendia nondum emeruerant. Sed homines tam grandes natu 
raro ad bellum exciti sunt, et si summum periculum instabat^. 
iustitium intercedebat. 



§ 2, 

Num doMfiaaia arbitrorum fuerit. 

De doxtjLtaoiq arbitrorum cum nihil e fontibus antiquis haurire 
possimus, auctorum recentiorum alii alia sibi finxerunt. 

Hudtwalcker prorsus nihil de ea re dicit, Meier (p. 11) doxt- 
jbtaoiav probabilem reddit, Schomann (Philologus I, p. 729) assen- 
tire videtur. 

Hubert rem in dubio relinquit, sed ad eam negandam affert, 
quod ev^&vvat arbitrorum non erant. Quae causa parvi momenti 
est. Equidem doxtfjtaoiav ex Aristotelis verbis coUigere posse 
mihi videor, quae cap. 53 § 5 de ratione inter arbitros singulas 
res sortiendi leguntur. Nam catalogi epheborum in aere insculptl 
quadraginta uno annis post non multum valebant, cum alii 
mortem obissent, alii e patria emigrassent, alii capitis deminuti 
in exilium missi essent. Atque Aristoteles ^) quidem praeter illos, 
qui apud exteros habitabant, eos arbitrorum officio solos exemptos 
esse dicit, qui eodem anno magistratu fungebantur. Suidas s. v. 



^) Sic V. Herwerden et Leeuwen in editione Ar. lA'^, JtoX. hunc locum inter- 
pretantur. 

2) Ar. cap. 53 § 5. jiXijv iav tvxTI ^QXV^ ^QX^^ "^^^^ ^ ixsiv(p T(p iviavT<p rj 
djioSr]f4,Q)v. 



— 12 — 

diairrjrdg etiam morum integritatem ab arbitro postulat *). Quod 
quamquam Aristoteles silentio praetermittit , tamen falsum 
•esse inde colligere non oportet. Aristotelem puto rem per se 
manifestam praeteriisse, quod cuique accidere solet, qui praesen- 
tem rei publicae statum aequalibus describere suscepit. Ne 
capitis quidem deminutos Aristoteles nominatim eximit, in re non 
dubia minus accuratus. Quod vero Demosthenes in Mid. § 83 
et 95 Stratonis arbitri probos integrosque mores identidem 
laudat, optime cum Suidae loco congruere videtur. Num etiam 
vTtev^dvvoi excipiendi sint, quos Meier (p. 12) exceptos vult, 
dubito. 

Ex illo igitur catalogo, ante quadraginta unum annos facto, 
Aristotelem verbotenus sequentes arbitros sumptos esse cense- 
bimus? An recensione quadam illum catalogum correctum esse 
putabimus? Idque eos magistratus fecisse, quibus catalogo 
accurato ad sortiendos arbitros opus erat, nonne verisimile est.^ 
Hac igitur doxi/xaoiq apud iudices, praesidentibus XL viris 
instituta, ex iUo epheborum indice novus correctior arbitrorum 
a XL viris confectus est. Licet magistratus militares anteceden- 
tibus annis similia fecerint^), ultimo anno imprimis XLviris cum 
arbitris res erat, itaque illos catalogum traditum ipsos correxisse 
consentaneum est. Ex hac doxijbiaoiq parvus arbitrorum numerus, 
quem in titulo a Rossio edito reperimus, haud scio an repe- 
tendus sit. 

§3. 

De arbitrorum numero. 

• Hubert in p. 24 dissertationis suae queritur, quod hac in re 
fontibus destituamur. Nunc tandem fons inventus est, unde toto 
pectore verum hauriamus. Sed priusquam eo fonte utamur, quae 
priores de arbitrornm numero senserint, comparanda sunt. Unus 
locus, qui eo pertinet, erat adnotatio Ulpiani qui vocatur gramma- 
tici ad Dem. Mid. § 86 (p. 542, 15): ^oav d^oi dcaiTfjTal fjL& (Teooa- 
gdxovTa Teooageg) xad^ exdoTrjv cpvXi^v, Sed cum universus qua- 
dringentorum quadraginta arbitrorum numerus viris doctis nimius 

1) pcad^agovg Tidorjg ahiag vnstXrjfjLfjLsvovg. 

2) Hoc certe ineunte non exeunte anno fieri solebat; itaque falsa est Goo- 
dellii sententia (Am. Journ. of Philol. XII, 3 p. 319/20), qui anniversariis cata- 
logi epheborum correctionibus id eiTectum esse putat, ut XL viri magistratum 
ingressi rectum catalogum in manibus haberent. Sed idem, quod omnibus prae- 
cedentibus annis factum erat, etiam ultimo anno ineunte observatum esse videtur, 
idque per XL viros, qui diaiTTjraig quodammodo praeerant. 



— 13 — 

videretur, Heraldus coniecit legendum esse: ^oav d^oi diaiTrjTal 
reooaQdxovra , reooaQeg xa&^ ixdoTrjv cpvXijv. Heraldum Hudt- 
walcker (p. 5) dubitanter secutus est. Meier (p. 9) primus ani- 
madvertit, Ulpiani locum non ad arbitros sed ad pagorum- 
iudices pertinere, qui re vera quadraginta erant, quaterni e 
decem tribubus. 

Nova interea difficultas exstiterat inscriptione illa a Rossio 
edita^), quae nomina centum quattuor arbitrorum archontis An- 
ticlis anno^) munere functorum continet. Ex articulo autem 
praescriptionis dtaiTtjTal ol im lAvTixXeovg aQxovrog omnes arbi- 
tros illius anni nominatos esse intellegitur ^). Erant igitur centum 
quattuor arbitri exeunte Anticlis anno; quot initio illius anni 
fuerint, inde coUigi non potest. Quis enim est, qui numeret, 
quot eodem anno mors absumpserit? Sed hic numerus (CIV 
arbitrorum) a ceteris Atheniensium collegiis adeo abhorret, ut 
Meier (p. 9) singulis annis numerum varium fuisse coniecerit. 
Id Hubert, etsi unum Anticlis annum incerta de causa excipit^ 
ideo negat, quod arbitri coUegium erant*). Numerum autem sin- 
gulis annis certe eundem fuisse censet, si coUegium arbitrorum 
fuerit. Quae argumentatio a magistratuum coUegiis ad arbitros 
translata non ita multum valet. Hubert ipse Meierum saepe vitu- 
perat, quod arbitros cum magistratibus comparaverit. Proprium 
et singulare arbitrorum munus est, ipsum igitur per se con- 
templemur. 

Atque ea quidem, quae Bergk ^) de arbitrorum numero conie- 
cerat, Hubert (p. 25 sq.) satis redarguit. Num vero recte nega- 
verit titulum^) , quo ille imprimis nisus est , ad arbitros per- 
tinere dubito. Kohler quidem Bergkii coniecturam, qui prae- 

scriptionem TAI in AIAITHTAI suppleverat, accepit 

et O. Landwehr^) eum secutus est. Casu mea quidem sententia 
accidit, ut trium vel quattuor tribuum totidem arbitri essent^). 
Nam in illo quoque titulo a Rossio edito, qui catalogum ccntuni 



1) Demen ▼. Attika p. 20; C. I. A. II, 2. p. 356. 

2) 325/4 a. Chr. n. 

») Cf. Hubert p. 24. 26. Bergk (Rhein. Mus. VII. p. 132/3 articulo neglecto 
negavit omnes arbitros illa inscriptione contineri, quod Goodell, Am. Journ. of 
Philology XII, 3 p. 320/1 repetit, quasi nihil de ea re interea scriptum sit. 

4) Cf. Bergk, Zeitschr. f. d. A. W. 1849, p. 275/6, et' titulum in 'Eq>. olqx^ 
3818: . . . . ^ESo^ev xot^ diaiTtjTCus ijtaiveoat xal OTsq?av(boai amove '&cdXoir' 
OTeq>dvcp, 

*) Cf. Bergk, Z. f. d. A. W. 1849, p. 269. Rhein. Mus. VII. p. 130 sq. 

«) C. I. Gr. I, 172. C. I. A. II, 2, p. 359. 

') Wochenschr. f. kl. Philol. III, p. 521/22. 

") Quamquam ea res minus certa est, quam Bergk putat. Nam non plus- 
quam duarum tribuum tabulae integrae, ceterae in fine mutilatae snnt. 



— 14 — 

quattuor arbitrorum ita continet, ut singulae tribus varium arbi- 
trorum numerum praebeant, Acamantis, Hippothontis, Aeantis 
casu novenos arbitros exhibent. Unum pro certo affirmaverim, 
si Bergkii titulus mutilatus non solum tribus vel quattuor tribu- 
bus totidem arbitros tribuat, sed eundem omnibus numerum, 
Bergkii coniecturam non minus falsam esse, quam cetera, quae 
vir doctissimus de pari arbitrorum numero e singulis tribubus 
sumpto et de universo numero centum sexaginta vel ducentorum 
quadraginta vel denique quadringentorum quadraginta arbitrorum 
nimis audacter coniecit. Quae cum non argumentis modo, sed 
rebus ipsis refutentur, praetereo. Simul et Rangabei^) sen- 
tentia, qui iTtdaxovxag arbitrorum fuisse existimat*) et Wester- 
manni*) acutae illae quidem, sed artificiosae de arbitris e iudi- 
cibus heliasticis creandis commentationes corruunt et dilabuntur. 
Nobis Aristotele duce hic argutiarum nodus simpliciter solvendus 
est. Supra demonstravimus cives sexagesimum aetatis annum 
agentes arbitrorum munere functos esse. Numerus igitur singulis 
annis non semper idem manebat*). Tot arbitri erant, quot cives 
sexagesimum aetatis annum agebant, vel potius tot arbitri, quot 
ex illis sorte creabantur. 

Nam fieri potuit, ut non omnes ad illud munus destinati sorte 
lites acciperent ad iudicandum. Hoc iam Bergk*) et Landwehr ®) 
animadverterunt, quamvis falsa in universum de arbitris sentirent. 
CoUegium autem arbitrorum ex omnibus designatis constabat. 
E quibus eos solum laudatos et corona donatos esse consenta- 
neum est, qui litem vel unam sorte acceperant et diiudicaverant. 

Itaque ex illo titulo a Rossio edito, quod ad numerum desig- 
natorum arbitrorum attinet, non ita multum intellegi potest. 
Unum apparet Anticlis anno '') centum quattuor arbitros ad iudi- 
candum electos esse ; quot sorte praeteriti sint, ignoramus. Alia 
ratione Goodell®) numerum arbitrorum computare conatus est. 
Conclusit enim ex anglica quadam mortalitatis tabula^) inter 
viginti millia civium supra duodeviginti annos natorum CCXXV 
fere aetatem undesexaginta annorum habere, quem numerum si 



1) Rangabe, Ant. helleniques, vol. II, p. 767. 

2) cf. Hubert p. 24/5. 

») Bericht tlb. d. V. d. K. S. G. d. W. zu Leipzig. 1849, p. 438 sq. Cf. 
Hubert p. 25. 

*) Cf. Thumser p. 592. 

*) Z. f. d. A. W. 1849, p. 271. 

«) Wochenschr. f. kl. Philol. III. p. 621/2. 

325/4 a. Chr. n 

*») Amer^ Journ. of Philol. XII, 3, p. 320. 

®) Northampton table of mortality (1735—1780). 



— 15 — 

ad antiquitatis tempora adhibere volumus, certe minuendum esse 
putat. Sed accuratum numerum hoc modo nunquam assequemur. 
Nam scientia ut ita dicam statistica nisi ceteris paribus uti non 
iicet; Britannia vero vel Germania nostra et Graecia antiqua 
spatio et tempore nimis inter se distare videntur. Athenas 
igitur redeamusl Ibi IV. saeculo a. Chr. n. ^) viginti fere millia 
-civium fuerunt^. Quem numerum si XLII annorum serie divi- 
dimus, singuli anni quadringenos septuagenos senos cives con- 
tinerent. Seniores autem a iunioribus numero longe superaban- 
tur*), multis in bello occisis aut morbo absumptis aut capite 
deminutis. Eis denique, qui eo anno magistratu fungebantur aut 
extra patriam commorabantur , exceptis numerus multo minor 
quam CCCCLXXVI efficitur. Dimidio igitur posito eundem fere 
<juem Goodell numerum accipimus. Concedo in hac quoque 
computatione multa non satis certa esse; attamen propius ad 
veritatem accedere in praesens non licet. 

§4. 

De ratione, quae intercedat inter tribus et arbitros. 

Arbitros non secundum tribus sed ex omnibus Atheniensibus 
electos esse Hubert. (p. 28) et contendit et probavit, imprimis 
titulo a Rossio edito et Dem. Midiana nisus, ubi arbitri, accu- 
santis, rei tribus diversae sunt. Eos locos , qui obstare vide- 
bantur*), Meier (p. 24/5) et Hubert (p. 28/9) ad pagorum 
iudices rettulerunt, Et locum PoUucis VIII, 91 Hubert sic inter- 
pretatus est, ut vocem (pvk^ ad eosdem iudices referret, id quod 
Aristotelis cap. 58, § 6 comprobatur. Idem (p. 30) Schomannum ^) 
secutus universum arbitrorum numerum e cunctis Atheniensibus 
sorte sumptorum sorte quoque in decem partes ita divisum fuisse 
dicit, ut singulis tribubus singulae partes constituerentur ®). Cum 
Aristotele illam priorem quaestionem ad finem perduximus, alteram 
ab eo silentio praetermissam ob id ipsum denuo instituamus. 



^) De huius saeculi institutionibus Aristot. in ^i^ tioX. imprimis verba facit; 
itaque Thucydidis (II. 13) testimonium omisi. 

2) Cf. Busolt2, p. 199. 

') Nostris temporibus numerus eorum, qui sexagesimum aetatis annum agunt, 
dimidio f e r e minor est eorum numero, qui XVIII annos nati sunt. Cf. 
Monatshefte zur Statistik des Dcutschen Reichs 1887, XI. p. 8, 9. 

*) Lys. 23, § 2 et Harp. s. v. on, 

») Philol. I, p. 730. 

•) Idem sentiunt: Lipsius A. P2 p. 1015; Busolt* p. 178/9 adn. 11; Busolt2 
p. 271 adn. 3; Thumser p. 693, Lipsius Berichte etc. p. 58 (ambigue); Goodell 
Am. Journ. of Ph. XII, 3, p. 322. 



— 16 — 

Loci auctorum huc spectantes hi fere sunt: 

Suid. s. V. diaiTrjTdg • . . . &7id xov Xrj^tagxMov yQajujLiaTeiov 
xkrjQCooavreg tol tcov TtokiTcov diavtdv ijtoiovv: (Dem.) or. 47 (adv. 
Euerg. et Mnesib.) § 12: oi ydg ttjv Olvrjtda xal 'EQex^&rjtda 
diaiTCovTeg ivTav&a (i. e. iv fjXtaia) xd§rjvTai. 

Aristot. cap. LIII. 15: tov di TeXevTaXov tcov iTiayvvjuayv kajiovTeg 
01 TeTTagdxovTa diavefiovoiv amoXg Tag diaiTag xal imxXrjQovoiv, 
dig exaoTog diaiTrjoei. 

Suidae et Aristotelis loci difficultatem magnam praebent. Sorti- 
tiones, quibus arbitri in totum annum destinarentur, ut supra 
demonstravimus, nullae erant. Ergo Suidae xXrjQ(x)oavTeg aliter 
ac prioribus intellegendum est. Arbitri sorte in decem partes 
divisi esse dicuntur, e quibus magistratus litigantibus singulos 
arbitros sorte dabant. Sed nec Suidas nec Aristoteles has 
duas sortitiones distinguere videntur, cum aperte dicant, ex 
universo illo catalogo arbitros sumptos esse. Nec quod Aristo- 
teles distinguit : diavejuovoiv avToTg Tag SiaiTag et : imxXrjQovoiv, 
ag exaoTog diaiTrjoei ad illum sensum quadrat. An quisquam ^) 
Aristotelis verba ita interpretabitur, ut dicat pagorum iudices 
arbitros (in decem ordines) distribuisse (diave/xovoiv), tum ex 
illis ordinibus singulos ad res diiudicandas sorte elegisse (em- 
xXrjQovoiv)? Immo Aristotelem illam priorem sortitionem a viris 
doctis fictam non novisse putandum est. Accedit, quod ne 
Suidae quidem locum aliter interpretari possumus. Itaque hos 
auctores sequi non dubitarem, nisi Dem. or. 47. § 12 obstaret. 
Quem locum Meier (p. 25) et Westermann^) perverse inter- 
pretati erant, cum dicerent Tovg tyjv ^EQex^tda diaiTcbvTag eos 
Erechtheidenses esse, qui illo anno arbitrorum munere fungerentur. 
Schomann^) vero et Hubert (p. 30) eum secutus illos refellerunt 
et cum eos arbitros, qui Erechtheidi arbitria dare destinati erant, 
intellexissent, concluserunt, arbitros sorte in decem partes divisos 
fuisse, quae singulis tribubus constituerentu Tribui autem ar- 
bitria dare idem valet, quod reorum ex adem tribu causas 
diiudicare, quia forum causae plerumque adreum se applicabat 
(Hubert p. 42). Lipsius*) rem quidem probat, sed verbi diaiTdv 
cum accusativo constructionem sine exemplo esse dicit. Nam 
in epigrammate apud Pausaniam V, 19. 5: 

'EQjueiag od* 'Ake^dvdQCp deixvvoi diaiTfjv 

Tov eXdovg "Hgav xal lA&avdv xal 'Aq)QodiTav 



1) vclut Goodell, Am. Joum. of Philology XII. 3, p. 322. 
*) Berichte etc. I, p. 432 sq. 
») Philologus I, p. 730. 
♦) D. att Proc», p. 1015. 



— 17 — 

accusativum non ad diaixdv sed ad deixvvoi referendum esse. 
Sed exemplum, quod affert e Pind. Olymp. 9,66 nohv d^coTzaoev 
Xaov re diavtdv, mihi quidem non ita multum valere videtur. Hoc 
enim loco verbum diairdv in fine sententiae positum est dis- 
iunctum et absolutum, illo vero loco accusativis, a quibus minime 
abhorret^), praecedit. 

Sed ut ad rem redeam, difficultas inter Aristotelem et 
Ps. Demosthenem non ea est, ut tolli omnino nequeat, si modo 
Demosthenem recte et simpliciter interpretamur. Non ab ar- 
bitrorum coUegii decem partibus initium explicandi faciamus, 
sed a locis, ubi arbitri iudicabant. Haec loca singulis tribubus 
constituta erant vel binae tribus unum communem habebant, 
quae Schomanni^) ab Huberto (p. 30) probata sententia est^). 
Arbiter ad forum rei se applicabat. Si quis e cuncto arbitrorum 
numero sorte creatus causam acceperat, eo loco eam diiu- 
dicabat, qui tribui rei destinatus erat. Ita idem 
arbiter diversas lites diversis locis instruebat. 

Hac ratione Ps. Demosthenis verbis explicatis concidunt quo- 
que, quae Bergk*) de prytaniis coUegii arbitrorum coniecit. 
Nam si arbitrorum collegium in nuUas omnino partes neque e 
tribubus sumptas nec secundum tribus constitutas divisum erat, 
ne prytaniae quidem esse poterant. Idem priore sententia tacite 
mutata Lipsius sentire videtur. Sed tam ambigue loquitur , ut 
quid sentiat difficile intellegas *). Plura de arbitrorum collegio 
infra dicentur. 

§ 5. 

De arbitrorum iureiurando. 

Diu in hac quaestione testimonium antiquitatis desideratum 
est. Aristoteles eam quoque rem illustrat. Nec vero in capite 



1) Verbum diaixdv cum acc. vsixri coniunctum Dion. Hal. 7, 62 exhibct. 
Similiter in Ar. cap. 53, § 2 Si?ed^siv cum acc. rtjv (pvXrjv coniunctum est, qui 
usus a consuetudine linguae Graecae prorsus non alienus est. 

2) Phiiologus I, p. 730. 

') Praeter heliaeam, quam duabus tribubus destinatam fuisse ex (Dem.) or. 
47 § 12 intellegiiur, stoa poecile apud Demosthenem (or. 45 § 17) noroinatur. 
De ceteris arbitrorum locis nihil traditum accepimus. Cf. Thumser p, 594. De 
delphinio res minus certa est. Ibi enim tantummodo iura iuranda partium liti- 
gantiiim facta esse legimus. Cf. Hubert p. 46. 

4) Z. f d. A. W. p. 276. 

*) Berichie uber d. Verh. d. K. S. G. d. W. zu Leipzig 1891, p. 58: Unter 
diese verteilen die 40 durchs Los die vorkommenden Rechtsfalle zur schieds- 
richterlichen Entscheidung und zwar nach (Dem.) 47, 12 jede Sektion der 40 
getondert, aber nicht nur an Miiglieder ihrer Phyle. 



— 18 — 

LIIL, quod de arbitris est, sed in cap. LV. § 5, ubi de archon- 
tum iureiurando loquitur, et arbitrorum mentionem facit. Verba 
autem eius sunt haec: 

doxijuao^&ivreg dk xovxov rov tqojtov ^adi^ovoi TtQog rov Xi&ov, 
vcp cp rd, TOjui* iariv, stpov xal ol dianrjral djudoavteg &7io(paivov- 
xai xag dialrag xal ol juaQTVQeg i^djuvvvTai Tag juaQTVQiag, 

Primum quaeritur, utros arbitros Aristoteles significet, pub- 
licos an privatos. Atque si sententias virorum doctorum seque- 
remur, publici arbitri hoc loco nobis excludendi essent. Nam 
Hubert (p. 32/3) cum Hudtwalckero (p. 8) et Meiero (p. 12) 
arbitros publicos, priusquam magistratum inirent (i. e. initio anni), 
iureiurando obstrictos esse censet. Aristoteles vero de iure- 
iurando ante sententiam dictam praestando loquitur. Tamen 
illum locum cum publicorum arbitrorum iureiurando cohaerere 
me probaturum esse spero. 

Aristoteles libro suo constitutionem rei publicae Athenien- 
sium describit. Ibi autem arbitris privatis locus non erat, quippe 
qui non magistratuum munere fungerentur, sed compromisso a 
privatis facto e civibus vel peregrinis crearentur. Tum articulus 
in 01 diaiTTjTal documento est, omnes arbitros significari, nimirum 
«ius generis eorum, quod auctor in animo habet, sive publicorum 
sive privatorum. Privati autem arbitri iureiurando obstringi non de- 
bebant, nisi nomina eorum magistratui nuntiata erant*). Etiam 
maioris momenti est, quod arbitros privatos aliis locis iurasse aut 
arbitria dedisse nonnullis exemplis ab oratoribus Atticis traditis 
probatur^), Haec abhorrent a verbis Aristotelis, qui arbitros ex illo 
lapide iureiurando praestito^) sententias pronuntiasse tradit. Gravis- 
simum vero argumentum ex Dem. or. 54 (adv. Con.) § 26*) sumen- 
dum est. Orator de actione apud arbitrumpublicum loquitur; 



1) Cf. Hubert p. 17. 

') Is. or. 2 (de Men. her.) § 30 (iusiurandum apud Veneris aram Cephalis 
sitam), Dem. or. 36 (pro Phorm.) § 16 {yvcoiLii] ev axQOTiolei), (Dem.) or. 59 
(adv. Neaer.) § 46. {yvcjfirj ev tq5 isQ(p). 

*) Quaeritur, utrum sqp^ov cum ofiooavxeg an cum aJio(paivovxai coniungendum 
sit. Equidem persuasum habeo, £97' ov ad utrumque verbum pertinere. Nam si ar- 
chontes et testes in eo iurabant, etiam arbitros, qui hoc loco simul cum illis 
nominantur, non solum sententiam ex eo pronuntiasse sed etiam ibi iurasse con- 
sentaneum est. Hoc enim illius lapidis proprium erat, ut in eo iuraiuranda 
praestarentur („Schwurstein**). Idem Busolt p. 271 sentire videtur. Sed si quis 
dicit, sententiam non ex illo lapide sed iureiurando praestito ipso arbitrii loco 
pronuntiatam esse, ne hoc quidem certis argumentis refelli potest. 

*) Cf. Westermann, Ausg. Red. d. Dem. III. Bandchen, p. 125/6. U&ov pro 
mss. Poifiov cx Harp. p. 120, 27. Dindorf restituit. Harpocratio Aristotelem ct 
Philochorum auctores affert. De eodem lapide cf. Plut. Sol. 25. et Poll. VIII, 86. 
Ar. 'Ad. TtoX, c. 7, § 1. 



— 19 — 

^dversarii pronuntiationem sententiae ultra mediam noctem prohi- 
iDebant. 'Enoirjoav fiev ydiQ e^co juiocov vvxrcbv tyjv Sgav, ovxe xag 
juaQTVQiag dvayiyvcooxeiv i&skovreg, ovre AvziyQacpa didovai, x(bv de 
naQovxoyv fifxTv (= testes nostros ; cf. FDem.] or. 40 § 31) xad^eva 
ovxwol jiQog xov Xi^&ov ayovxeg xal e^oQxi^ovxeg .... Testibus 
dgitur singuUs adversarii persuadebant, ut testimonia eiurarent, 
id quod i^cojuooiq, apud lapidem ^) fiebat. Nonne hoc Demosthenis 
loco eundem lapidem reperimus, eosdem testes, eandem e^ayjuo' 
-oiav, quae apud Aristotelem? Quid quod praeposito articulo ol 
-certi testes significantur, nimirum qui apud arbitros paulo supra 
nominatos testimonia praebeant. Ex Demosthenis loco conclu- 
<iimus, Aristotelem de testibus apud publicos arbitros adhibitis 
loqui. Nonne igitur manifestum est, etiam arbitros, quos Aristo- 
teles in universum dicit, publicos esse intellegendos ? Demosthenis 
-exemplo sic optime illustratur, quid Aristotelis verba sibi velint. 

Etiam alii oratorum loci, ubi de i^cojuooiq agitur, hac inter- 
pretatione expediuntur et rectius illustrantur. Velut Dem. or. 
29 (adv. Aph.) § 20 xov di diaixrjxov xeXevovxog fjLaQxvQeTv tj 
i^ojuvveiv, ifiaQxvQYjoe ndvv juoyig, 

Dem. or. 45 (adv. Steph.) § 60 ^ juoQxvQeTxe fj i^ojuO' 
<jao^e. Haec quidem ad i^cojuooiav apud iudices pertinent, sed 
§ 58 orator et de i^cojuooiq apud arbitrum loquitur, cum dicat: 
vvv ^dcp &v voxeQov jiiTtvojuat, JiQog avxco xco diaixrjx^ Sxecpavov 
lovxovl avxTjV (sc. xrjv juaQxvQiav) vipijQfjjuevov evQioxco, jiQog juoq- 
rtvQiav xivd, Xv i^oQxcooaijui, dvaoxdvxog ijuov i. e. accusator testem 
adversarii eig i^cojuooiav ad illum lapidem duxerat, interea 
Stephanus testimonium surripuit, ne in ijTvov iniceretur. Huc 
pertinet Dem. or. 49 (adv. Timoth.) § 20. Antiphanes Apollo- 
«doro testimonium promiserat, sed die arbitrii non apparuit. 
Tv&ivxog de uov xrjv dQax/^rjv xov hjtojuaQxvQiov xaxd xov vdjuov, 
■6 diacxrjxrjg ov xaxedifjxa, dXX^ dmcov cpxero djiodiatxrjoag xovxov 
xrjv diaixav, eoneQag rjdrj ovorjg ' vvvi di xco 'Avxtcpdvei etXrjxcL 
^Xd^rjg tdiav dixrjv, oxt juot ovx ^ijuoQXVQrjoev ovx i^a)ju6oaxo xaxd xov 
vojuov. Lege praescriptum esse videtur, ut, si quis testandi apud 
arbitrum officio promisso se subducere vellet, id i^coptooiq in illo 
Japide fieret. Si non fiebat, actio ktjiojuaQxvQiov adversus re- 
cusantem testem patebat. Quae actio cum priore coniuncta (Neben- 
klage) non ad magistratum deferri debebat, sed illico apud eundem 
arbitrum, qui rem ipsam tractabat, institui poterat^). Parastasis 
4iova solvenda erat. Lite autem diiudicata sola ^Xd^rjg dixyj 
patebat, ut ex eodem Demosthenis loco intellegitur ^). ^E^cojuooia 

1) Articulus Tov lapidem certum notumque significat. 

2) Cf. Hubert p. 39. 

•») D. att. Process'' p. 499. 

9* 



— 20 — 

apud iudices et apud arbitros, non apud magistratum causam in- 
struentem in usu erat^). '"E^cojLtooiav autem apud iudices non in: 
illo lapide sed in ipso iudicio factam esse e Dem. or. 45 (adv, 
Steph.) § 60 apparet. 

Hic aUquis concluserit, quod de i^cojLtooia ex Aristotele com- 
perimus, etiam ad loca, ubi arbitri considebant, quodammodo- 
pertinere. Nam si testes testimonia non praestantes inter AvdxQioiv 
arbitri ad illum lapidem ducendi erant, arbitrii locum ab illo- 
lapide non multum afuisse putares. Duo loca, ut supra diximus^ 
scimus, heliaeam (Dem. or. 47 § 12) et orodv jioixiXrjv (Dem. 
or. 45 § 17) Tamen de ceteris locis quidquam pro certo affir- 
mare vereor. Nam ut in Dem. or. 54 § 26 actio apud arbitrum- 
ultra mediam noctem duceretur, fortasse eo effectum est, quod 
lapis a sede arbitri longius aberat. Veterum de hac re testimonia. 
frustra requiras. 

Sed ne longius a proposito declinemus, unum certe Aristoteles- 
docet, quod Hudtwalcker et Meier argumentis non allatis conten- 
derant, Hubert negaverat, arbitros, antequam ius dicerent, iure- 
iurando adactos esse; tum ex eodem lapide, ubi iuraverant,. 
sententiam eos pronuntiasse. Sed prius illud iusiurandum omnium 
arbitrorum, quod viri docti in initio cuiusque anni posuerunt, 
Aristoteles praeterit. Inde nova quaestio oritur, num illi erraverint, 
cum de communi iureiurando cogitarent ^). Quae sententia ad 
nostram plane mutatam de arbitris publicis opinionem minime 
quadrare videtur. Ex iis enim civibus, qui sexagesimum aetatis- 
annum agebant, arbitri sorte creabantur. Aetate ad munus arbi- 
trorum destinati nondum arbitri erant, sed fieri poterant, si sors 
eis favebat. Id autem non prohibebat, quominus omnes illius 
aetatis cives vulgo arbitri nominarentur ^) ; nam difticile erat scire, 
cuius ex omnibus destinatis sors evenisset. Sed id tenendum 
est, arbitros tum demum munus ingressos esse, cum sorte causam 
diiudicandam susciperent. Tum iureiurando opus erat, non ineunte 
anno, cum sortitionum eventus incertus esset. Diversis locis ar- 
bitri causas instruebant, in uno eodemque lapide omnes et lura- 
bant et ius dicebant. 

Hubert (p. 32) sententiam contrariam similitudine arbitrorum» 
cum iudicibus heliasticis*) probare studuit, nos Aristotelem secutt 
hac in re publicos arbitros cum privatis aptius comparandos esse 



1) Cf. D. att. Process' p. 884. 

2^) Cf. Hubert p. 32/3. 

®) Hqiot, *A^. TtoX. cap. 53. § 4. 

^) Cf. D. att. Proc» p. 161, adn. 29. 



— 21 — 

cognoscimus. Quae denique argumenta C. Fr. Hermann ^) adver- 
sus arbitrorum iusiurandum protulit , nunc non solum Meieri et 
Huberti verbis, sed Aristotelis auctoritate refelluntur. 

§6. 

De dTifiia arbitri causam suscipere recusantis. 

Ex eadem de arbitrorum muneris initio sententia, quam pro- 
xima paragrapho defendimus, Aristotelis adnotatio dc &tifiia 
arbitri causam repudiantis manare videtur : 

cap. LIII § 5 xal &vayxaiov, oig &v exaoxog XdxjJ diairag, ix^ 
-diairav, 6 yaQ vojuog, &v rig jLirj yevrjrai diairtjrrjg rfjg fiXixiag avrc^ 
^a^^xovorjg, &rijuov elvai xeXevei, nXr]v ed.v rvxfj dQX^v &qxcov rivd 
iv ixeivq) rco iviavrcp ^ djiodrjjbtcbv. ovrot d^&reXeig elol jllovoi. 

Capitis igitur deminutio ei impendet, qui causam sorte accep- 
tam diiudicare recusat. Quid autem lege ab Aristotele allata 
dubetur ? Eum capite deminui, qui aetatem praescriptam assecutus 
arbiter non fiat. Ergo arbitrum fieri et causam iudicandum accipere 
ddem valet, et is demum re vera arbiter fit, cui aliqua causa 
sorte mandatur. Hoc quidem ex Aristotelis verbis luculentis- 
sime apparet. 

Quae vero Aristoteles hoc loco docet, eadem apud PoUucem 
(VIII. 126) legimus: xal drifiia dcpcoQioro rco jurj dtairrjoavri rrjv 
imxk^Qco^eioav diairav. Sed PoUucis verba fidem non invenerunt, 
<:um viri docti locum corruptum ideoque corrigendum putarent. 
Nam ceteris grammaticorum locis comparatis Pollucis verba ad 
alteram illam drijuiav relata sunt, quae, si quis arbitri ofticia lae- 
serat, eloayyeUq irrogabatur. Nec species quaedam probabilitatis 
coniecturae Meieri defuit, qui xaXcbg xal dtxaicog supplevit. Hu- 
bert (p. 54) et Lipsius^) eum secuti sunt. Omnes erraverunt. 
PoUucis enim verba non ad etoayyeXiav adversus improbos arbi- 
tros adhibitam pertinent, sed ad eam poenam, quae arbitro cau- 
sam suscipere recusanti impendebat^). Nec mihi ea res tam fabu- 
losa videtur, quam Meiero (p. 15). Quid enim facilius erat, quam 
eam poenam atrocissimam evitare? Causam sorte acceptam si 
quis subierat, legis severitas nihil valebat. Nec vero causae, cur 
illa lex lata sit, obscurae sunt. Multos enim fuisse putandum 
^st, qui sive iudicandi laborem vel eloayyeXiag periculum artesque 
inimicorum veriti, sive propinquorum caritate vel amicorum cura 

1) Vorrede zum Marburger Lectionskatalog 1833/4, p. 5. C. Fr. Hermann, Lehr- 
4)uch d. gr. Staatsalt. § 145, adn. 20. 

2) D. att. Process2 pag. 334, adn. 384. 
«) Cf, Busolt, p. 271. Thumser p. 293. 



— 22 — 

moti arbitrorum munus, cui aetate destinati erant, inire dubita^ 
rent et excusationes fingerent, ut iudicandi ofRcio liberarentur^ 
Quare cum inopia arbitrorum exsisteret et magistratuum ofticia 
impedirentur, lex illa lata est, qua omnes excusationes non irritae 
solum fiebant, sed severissime puniebantur. Quod raro vel nun- 
quam factum esse consentaneum est. An quis tam stultus fiiit, 
ut talempoenam sibi irrogaret, .cum oboediendo facillime eam evitare 
posset ? Severa illa quidem lex erat, sed nec crudelis nee iniusta. 
Quaeritur, qua ratione illa capitis deminutio rata facta sit. 
Sine dubio ipso iure valuit, simulatque arbiter sorte creatus coram 
testibus in recusando permansit. 

§ 7.. 

De elaa//eXla et de ev^vvaig arbitrorum. 

Non solum eos arbitros, qui causam sorte mandatam disceptare 
noluerunt, capitis deminutione punitos esse, sed eandem poenam 
adversus improbos arbitros actione, quae elaayysXia vocabatur, im- 
petrari potuisse supra commemoravimus. Quae res nullam haberet 
difticultatem, nisi cum quaestione de svdvvaig dirhitroTum cohaereret. 
Ab Aristotelis cap. LIII § 6 argumentandi initium faciamus. 

' EoxL de xal eioayyekXeiv elg xovg diaixrjxdg^), edv xig ddixrj^&fj vjza 
xov diaixrjxov, xav xivog xaxayvcboiv, dxijuovo^&ai xeXevovoiv ol vojuoi* 
ecpeoig d^eoxi xal xovxoig. Aristoteles igitur arbitrum improbum apud 
arbitros accusari licuisse, capitis deminutionem poenam fuisse 
dicit.^) Haec verba primo quidem difticilia videntur sed expe- 
dita fient, simulac, quae Bergk de eioayyeXiq et de arbitrorum 
collegio coniecerit, exposuero. Harpocrationis enim lexicon s. v. 
eioayyeXia Aristotelis verba sic depravata servaverat: akXri eioay- 
yeXia xaxd xcbv diaixrjxcbv ' ei ydg xig vno diaixrjxov ddixrj^&eirj, i^fjv 
xovxov eioayyeXXeiv TZQog xovg dixaoxdg xal dlovg ^xijuovxo. Pro 
dixaoxdg Bergk^) diaixrjxdg coniecit, quam coniecturam R. SchoU*) 
aggressus est, Frankel^) defendit^). Nunc ea coniectura Aristotele 
auctore splendidissime comprobatur. Tovg diaixrjxdg Bergk ad 
coUegium arbitrorum inscriptionum testimonio confirmatum ita ret- 

1) Kenyon ex Harp. pro Siaitrjzag dixaotag falso supplevit, quia mss. lectio- 
sensu ei carere videbatur, id quod et Harpocrationi accidisse putandum est. Hardie 
(Class. Review V, 4, p. 164.) Harpocrationem (eodem quo Hubert argumento, p. 5+ 
adn. 2) iniuria defendit, Kenyonem iure vituperat, 

2) Cf. Busolt p. 271, Thumser p. 538, adn. 1. 
») Z. f. d. A. W. 1849, p. 275. 

*) De synegoris Att. commentatio p. 16. 
*) Die att. Geschworneogerichtc p. 73 'f. 
«) Cf. D. att. Process' p. 334, adn. 382. 



— 23 — 

tulit, ut singulos arbitros apud consessum totius arbitrorum coUegii 
accusatos ab eoque iudicatos esse putaret. Nec Aristotelis verba 
aliter intellegenda sunt. Num vero sic rem optime expresserit, 
inutilis quaestio est. Hoc unum si tenemus, Bergkium hac in re 
verum vidisse, facile eum in ceteris cum Huberto^) sequemur. 

Alia veterum testimonia de eioayyeXia adversus arbitroshaec sunt: 

Lex. Segu. (Bekker Anecdota I) p. 235, 24 : tov de adixovvxa 
diaiTtjrfjv i^fjv eloayyeLleiv xal ei rig edXco, dTijuta rjv t6 emTifuov 
= schol.2) ad Plat. leg. XI, p. 926 C. 

Dem. or. 21 (adv. Mid.) § 86 sq. ^ovXojuevog de to fieXXov Aa- 
'd'eXv (pvXd^ag ttjv TeXevTaiav '^jueQav tcov dtaiTrjTcbv [rfjv tov i?a^- 
yrjhcbvog ^ tov oxiQOcpoQicbvog yiyvojuevtjv^], etg Yjv 6 fxev rjXd^e tcov 
diatTfjTcbv, 6 d^ovx fjX^&ey jzeioag tov uQVTavevovTa dovvai ttjv iprjcpov 
71 aQa Ttdvtag Tovg vojbtovg, xXrjTfJQ^ ovd'6vTtvovv emyQaipdjuevog, xot- 
rjyoQcbv eQrj/btov, ovdevog naQOvtog, e^^dXXet xal dTtfioX tov dtatTrjTrjv. 

Ac Demosthenes quidem de actione adversus arbitrum, qui 
officium laeserat, loquitur, sed utrum etoayyeXiav an evdvvag sen- 
tiret, multis dubium videbatur*). 

Itaque priusquam ex hoc loco aliquid concludamus, ibi de 
etoayyeXici agi demonstrandum est. De euthynis arbitrorum nihil 
accepimus nisi Ulpiani adnotationem^), qua docemur morem luisse, 
ut arbitri mense Scirophorione in aliquem locum convenirent, ut, 
si quis eos accusare vellet, adessent et rationem redderent. Prae- 
terea nihil ex antiquis auctoribus de ev&vvatg arbitrorum com- 
perimus, eloayyeXiav solam testantur. Accedit, quod ne Aristoteles 
quidem de ratione arbitris reddenda, sed nisi de eioayyeXicx 
non loquitur^). Itaque Bergk^ grammaticum illam adnotationem 
non e certo auctore sumptam tradidisse sed ipsum invenisse i. e. 
falsa interpretatione e Demosthenis verbis derivasse putat. Et 
falsam eam esse interpretationem multi viri docti probaverunt, 
quorum haec gravissima sunt argumenta. 

'H TeXevTaia fifieQa Tcbv diatTrjTcbv ultimum diem rationum arbitris 
reddendarum significare prorsus non potest. Sauppii vero con- 
iectura^), qui dtaiTrjTcbv in ev^&vvcbv mutavit, non necessaria ideoque 



^) p. 51 sq. 

') Ruhnkenius, Hx^Xia elg Ilkdtcova p. 239. 

^) Mensium nomina interpolata primus G. H. Schafer eiecit et plerique auctores 
eum secuti sunt. 

*) Cf. Hubert p. 52, qui omnium auctorum nomina et sententias enumerat. 

*) ad Dem. 1. c. (542, 15). 

**) Cf. Ar. lAd'. noX. cap. LIV § 2, ubi de evdvvaiQ omnium magistratuum 
(non iudicum et arbitrorum) agitur. 

^) Z. f. d. A. W. 1849, p. 274. 

®) Jenaer Litteraturzeitung, 1876. Nr. 7. p. 118. 



— 24 — 

praetereunda est^), Tum verba ixfidXXei xal drijuoT xbv dianr}xi]v 
de arbitro munere fungente intellegenda sunt, qui rationem red- 
dere non debebat^). Nec non ex^dXkei de arbitro e collegarum 
societate eiecto optime dicitur. Haec sufficere videntur ad eorum 
sententiam refellendam, qui ev&vvag arbitrorum fuisse e Dem. 
Midiana concluserunt. Huberti vero argumentum a similitudine 
arbitrorum cum iudicibus heliasticis petitum, quos nullas unquam 
rationes reddidisse constat, accipere non possum. Plurimum enim 
interest inter iudicem, qui cum permultis aliis suffragia occulta 
ferebat, et arbitrum, qui solus palamque inter litigantes disceptabat. 
ludicem non facile quisquam convincere poterat, arbiter omnibus 
insidiis obnoxius erat. Quamquam igitur rationem reddere non 
debuit, tamen elaayyeUa adversus eum patebat, quae actio non 
minus improvisa et periculosa erat quam evdvvai, Neque enim 
ad deterrendos solum ab iniuria arbitrorum animos idonea erat, 
sed etiam ad privatam cladem ulciscendam. 
™Proxima quaestio est, quomodo haec eloayyeXiag actio intenta et 
peracta sit. Ac Bergk quidem^) a Frankelio, Lipsio, Huberto 
summopere laudatus X7]v TeXemaiav ff^iqav xcbv biavirj[i(bv intellexit 
ultimum consessum collegii arbitrorum. Quam significationem R. 
SchoU inauditam nominat, iure arbitror, si verba urgemus. Sed for- 
tasse nobis continget, ut, quod Bergk recte sensit , cum verborum 
usu artius coniungamus. ^H. reXevraia rifxeQa xcbv diairi^rcdv ultimum 
certe muneris diem significat. Si eodem die et ultimum consessum 
eorum fuisse probaverimus , id quod vqlumus assecuti erimus, 
Ac plures quidem consessus illi primo praecessisse docent verba : 
elg i]v 6 juev fjXd^e rcbv diacrrjrcbv, 6 S ' ovx Tjkd^e. Nam manifeste 
opponuntur priores dies , quibus omnes convenerant, ultimo diei, 
quo neglegentia aucta magna pars domi manebat. Qua vero de 
causa tot defuisse putemus? Quod hoc die raro accusator ex- 
stitit. Parvum enim temporis spatium supererat et multo diffici- 
lius habebatur, ea hora arbitrorum animos ad severitatem per- 
movere. Quis enim non animo commovetur, quis non mitior fit 
ipso anni exitu, praecipue erga coUegas, cum quibus XLII annos 
integre in pubHcis officiis perseveravit ? Midias autem, qua erat 
auctoritate *) et eloquentia, hoc ipso tempore perfecit, quod voluit. 
Multo difficilius est accuratius definire, quot consessus illi po- 
stremo praecesserint. Nam quae Bergk de singulis arbitrorum 
prytaniis et de numero consessuum singulorum in unaquaque 
prytania profert, nihil nisi coniecturae sunt fundamentis firmis 



1) Cf. Lipsius, D. att. Proc.2 p. 333/4 adn. 381. 

^) Cf. ibidem. 

«) Z. f. d. A. VV. 1849. p. 274/5. 

*) Mid. § 205 sq. 



— 25 — 

carentes et corruunt cum eis, quae de numero et sortitione ar- 
bitrorum secundum tribus sibi finxit. 

Quid autem obstat, quominus et Ulpiano, quod aequum est, 
tribuamus? Falso ille quidem Demosthenis verba ad euthynas 
refert, sed quae cetera tradit de eo mense ^), quo arbitri saepius 
convenire debebantet accusari poterant, fide mihi non indigna viden- 
tur. Ultimo enim mense (Scirophorione) actiones arbitris mandandae 
fortasse non poterant institui*) vel si instituebantur, apud XL viros 
manebant, donec arbitri insequentis anni munus ingrederentur. Sic 
arbitris ultimo mense spatium datum erat, ut causas antea susceptas 
ad finem perducerent, ne quid in proximum annum transferretur*) 
et accusatoribus occasio oblata erat quemvis arbitrum in ius vo- 
candi. Id in consessibus totius arbitrorum coUegii fiebat, qui 
mense duodecimo certe saepius quam antea habebantur. Ante- 
'Cedentibus mensibus singulos consessus*) suflecisse puto. Sed haud 
scio an mense Scirophorione non quotidie convenire debuerint^). 
Postremum autem consessum ultimo die cuiusque anni habitum 
esse ex Demosthene concludam, ita ut ultimus arbitrorum dies 
«et ultimus eorum consessus uno eodemque verbo exprimi potuerint. 

Nec non de ratione illius actionis nonnuUa e Demosthenis loco 
-citato concludere licet. Reus citari non debuit, et is, qui consessui 
praesidebat, eodem die coUegas in suffragia mittebat. Capitis 
-deminutio poena erat. Et provocationem ad iudices patuisse viri 
docti coniecerunt, Aristoteles comprobat. Sed si accuratius rem 
perspicias, multa non satis dilucida invenies, 

Ac Demosthenes quidem saepius Midiam increpat et acerrime 
in eum invehitur, quod Stratonem legibus contemptis in ius non 
vocaverit. Quod calliditati oratoris potius quam veri studio tribu- 
endum esse Westermann animadvertit, Bergk (p. 276), Lipsius 
^D. att. Proc.2 p. 335), Hubert (p. 54/5) assensi sunt. Docu- 
mento enim est, quod Strato postea fecit. Minime rem in inte- 
grum restituit (ar/ ovorjg actione^) sed ad iudices provocavit et ab 
iis condemnatus est, id quod Frankel e verbis§91 xal tovt^ lya- 
Qioao^&s avrcp recte conclusit. Sed Fr. Blass hoc loco legen- 
dum esse coniecit : xai rovr ' sxaQioa^^ avrco , qua coniectura 
sensus plane mutatur. Ego quidem mihi persuadere non possum 



*) Falso Scirophorionem undecimum mensem nominat. 

2) Causas hereditarias quidem meuse Scirophorione ad magistratum deferre non 
licebat. Cf. D. att. Proc.2 p. 607. 

9) Cf. Bergk, Z. f. d. A. W. 1849, p. 277. 

*) Eos consessus initio cuiusque mensis fuisse cum Bergkio (p. 277) veri- 
simile duco. 

*) Bergk quidem (1. c. p. 274) insidiis omnibus sic viam patefectam fuisse censet. 

") De actione fzrj ovorjg cf. infra p. 41. Hubert p. 48 sqq. 



— 26 — 

necessariam esse hanc coniecturam, quippe quae dirimat, quod 
orator simpliciter melius dicere poterat (ijisidfj y^rijucooev, 8v e^ov- 
Xij^&rj xal xom* ixoLgioad'* avrcp) et debilitet, quae orator fortius 
protulerat. Nec his verbis solis Frankelii sententia defendi potest. 
Cf. Mid. § 92 : xal rrjv juev xaxa xov diaixrjxov yvcboiv, fjv &71q6o'' 
xXrjxov xaxeoxevaoev avxog , xvgiav avxcp nejioirixev, 7]v d' avxog 
wcpXev ijuol jiQooxXYjd^eig, eldcog, ovx ajiavxcbv, axvQov jzoiel, Nam 
etsi rhetorice inter se opponuntur : xvQiog — cixvQog, &7iQ6oxXrjxog — 
TiQooxkrj^&eig, tamen fortior oppositio fit et accuratior, si xvQiav 
TieTtoirjxev ad provocationem Stratonis auctoritate et eloquentia 
Midiae reiectam referimus. Alio loco eiusdem orationis etiam 
plus confido ad probandam Stratonis provocationem. Quod enim 
§ 90 legimus .... axijuov ^A&rjvaicDv ev ' elvai del xal jLiiijxe ovy- 
yvcojurjg, /bii/jxe X6yov, jLLrjxe imeixeiag /birjdejuidg xvxslv, mea qui- 
dem sententia non de actione apud arbitrorum coUegium, ubi 
Strato non aderat nec veniam precari poterat, sed de provo- 
catione apud iudices dicitur, ubi Strato rerum agendarum imperi- 
tus ^) a iudicibus vix auditus est, nedum veniam acciperet ^), cum 
Midias civium favore praevaleret. Et hunc locum aliter, vix autem 
melius interpretari poteris^). Strato igitur, cum ad iudices omissa 
eremodicii restauratione provocaret, iure adversus se actum esse 
concessit. Sequitur citationem arbitri accusati lege non praescriptam. 
fuisse, quippe cum adesse et accusantes exspectare deberet. 
Sed multum interest inter usum humanitatis et legis severitatem. 
Midias sane dolosum et iniquum se praestitit, cum absentem ag- 
gressus est*). Sed Demosthenes, qua erat calliditate non accurate 
distinxit inter leges rei publicae et illos ayQacpovg v6juovg, quibus,. 
quodcunque aequum et honestum est, sancitur. 

Altera quaestio est, nonne praeter capitis deminutionem aliaepoe- 
nae eioayyrjUag actione potuerint irrogari. Meiero quidem (p. 15) 
incredibile visum est, etiam faciliora arbitrorum delicta tam atrociter 
punita esse, et Schomann ^) ei assensus est. Secundum Meieri sen- 
tentiam dxijuia eis arbitris solis imminebat, qui fraudis aut cor- 
ruptelae accusati et convicti erant. Ceterorum criminum poenam mi- 
norem fuisse et singulis in causis aestimatam esse. Et Lipsius^) 



*) ajiQdy^atv Mid. § 83. 

^) Cf. Dem. or. 45 (adv. Steph.) § 6 ovxoi 6i£:drjxe tovg dixaords, q>ot€ (poyifjjv 
f4T]d' ^viivovv edeXsiv dxoveiv ^ficbv. 

8) Goodell (Am. Journ. of Philol. XII 3, p. 322) voce xaOd.ia^ (Mid. § 87) nisus^ 
negat Stratonem ad iudices provocasse, iniuria ut arbitror. Nam xaddjia^ (=:em 
fUr allemal, ganz und gar) sigpificare videtur, damnum Stratonis irreparabile fuisse. 
Et profecto a iudicibus non auditus Strato xa^d^a^ diifiog eyevexo. 

•*) Cf. Bergk, Z. f. d. A. W. 1849, p. 276. 

*) Philologus I. p. 729. 

*^) D. att. Proc.2 p. 226. 



07 

poenam semper aestimatam esse et ultra capitis deminutionem ipsa 
iure irrogatam damnum accusatori restituendum fuisse censet. Lipsii 
sententiam veritatis quandam speciem habere concedo, sed Meieri 
et Schomanni argumentationem laudare non possum. Omnes an- 
tiquitatis auctores et ipse Aristoteles drijuiav actione elaayyekiag 
effectam esse tradunt, nemo aliam poenam commemorat. Itaque 
si eloayyeXia a praeside coUegii accepta erat, certe de aTijuiq 
sola agebatur. Sed sine dubio 6 TtQmavevcov potestatem habe- 
bat quamvis rem et accipiendi et reiciendi, prout delictum tam 
gravi poena dignum aut indignum videbatur. Sic leviora crimina 
per se ipsa foro collegii arbitrorum excepta erant, cum aut a 
praeside repudiarentur aut ad reum a coUegis condemnandum 
parum sufficerent. Sed ipso muneris officio laeso^) certe legum 
severitas valebat. Eandem igitur libertatem , quam in toto fere 
iure Attico, et in iurisdictione coUegii arbitrorum animadvertere licet. 

§8. 

De arbitrorum coUegio. 

Tempus est id, quod supra promisimus, praestare et de ar- 
bitrorum collegio pauca conferre, coniecturis magis inventa quam 
certis confirmata documentis. Fontes enim antiquitatis tenuissime 
manant. Etsi, quod summum est, collegium arbitrorum fuisse 
negari non poterit, singula tamen incerta sunt. Bergk primus^) 
arbitros coUegio coniunctos fuisse contenderat, id quid inscrip- 
tione^), quae decretum arbitrorum continet, demonstratur : .... 
^ Edo^ev xoTg dianrjTalg enaiveoai xal orecpavajoai avrovg '&aXXou 
oretpdvco. 

Sed non solum aliis honores arbitri decreverunt, sed ipsi mu- 
nere periuncti laudem et ornamenta acceperunt. Cf. C. L A. II 2^ 
p. 356: diairrjral ol im 'AvrixXeovg aQxovrog dved^eoav ore(pavo)~ 
^&evreg vno rov drjjuov et Ross, Demen v. Attika p. 2 1 : Aiairrjral 
ol im 0Qvvixov dQxovrog dved^eoav orecpavoyd^evreg rco di^juco xakcbg 
xal dixaicog diairrjoavreg, 

Cum his inscriptionibus Aristotelis verba de eloayyekicx apud 
arbitros (cap. 53, 6) simulque Bergkii coniectura ad Harp. s. v» 
eloayyeXia optime congruunt. 

Quae vero Bergk*) de arbitrorum ornamentis iudicavit, mihi falsa 
esse videntur. Concluserat enim e lex. Cant. adnotatione s. v. fjirj 



^) lAmtsmissbrauchc Busolt p, 271. 
2) Z. f. d. A. W. 1849, p. 275/6. 
8) "E(p. CLQX. titulus 3818. 
*) Rhein. Mus. VII, p. 135 adn. 1. 



— 28 — 

oioa dixt], iamDemetrii Phalerei temporibus arbitrorum auctoritatem 
defloruisse et decreta ex Anticlis et Phrynichi archontum annis ser- 
vata cum hac re coniunxit. Ea de causa illos honoratos esse, ut 
arbitrorum auctoritas denuo effloresceret. Sed nec quae ille vir 
doctus e lex. Cant. sibi finxit, nec quae de ornamentis arbitromm 
coUegio decretis coniecit, satis iustam causam habere videntur. 
Nam et alia coUegia (velut povXrjv) et singulos magistratus et 
sacerdotes muneris anno peracto laudare g t coronis ornare Athenis 
consuetudo erat, nec quidquam inde coUigere licet. 

Arbitrorum igitur coUegium certe exstitit. Sed quomodo id 
<livisum et institutum fuisse putemus? Falsa redarguere facilius 
-erit, quam meliora proponere. Bergk cum arbitros secundum 
tribus sorte creatos esse censeret, arbitrorum coUegium in decem 
prytanias, quae ex arbitris singularum tribuum constarent, divisum 
voluit. Quae omnia Hubert bene refellit et arbitros e cunctis 
civibus, non e tribubus, sorte creatos esse contendit, postquam 
Schomann rectam interpretationem (Dem,) or. 47 § 12 invenit. 
Sed quae Hubert (p. 30) de partitione coUegii arbitromm 
nova construxit et Lipsius ^) laudavit, nec necessaria nec meliora 
sunt. Nam. e Ps. Demosthenis verbis minime concludendum est, 
arbitrorum eoUegium in decem partes singulis tribubus destinatas 
divisum fuisse, sed singulaetribuscertalocahabuerunt, 
iibi arbitri causas eorum, quiex illa tribu accusati 
erant, instruebant. Omnium autem sententiae ex illo lapide 
ab Aristotele (cap. 55, 5) commemorato pronuntiabantur. Quae 
supra disputata latius repetere inutile est. 

Indivisum igitur arbitrorum collegium erat nec tam arte cohae- 
rebat, quam alia coUegia, quae saepius conveniebant. Unum vero 
de praeside collegii testimonium habemus, Dem. Mid. § 87 nei- 
oag Tov nQvxavevovxa dovvai ttjv rpYJcpov naqd jcavTag Tovg vojuovg. 
Qui cum 7iQVTaveva>v^ non nqmavig dicatur, non in omnibus con- 
«essibus idem fuisse videtur. Sed a quo et quomodo creatus sit, 
nisi coniecturis investigari non potest. Praeses sine dubio unus 
ex arbitris fuit^). Secundum prytanias^J eligi non potuit, quod 
prytaniae arbitrorum non fuerunt. Sed aliud mihi in mentem 
venit. Quadraginta viros catalogum arbitrorum in manibus 
habuisse et inde singulis causis arbitros sorte elegisse ex 
AristoteHs cap. 53. § 5 discimus. Quid verisimilius est, quam 
^osdem arbitrorum coUegio unum ex universo eorum numero 
sorte creatum praefecisse, quotiescunque ad consessum con- 
veniebant ? 



1) D. att. Proc.2 p. 1015. 

^) Ct. Bergk Z. f. d. A. \V. 1849, p. 276; Hubert p. 54. Busolt p. 271. 

^) Cf. Bergk ibidem et Lipsius D. att. P.*, p. 334. adn. 38. 



— 29 — 

FrankeP) arbitrorum collegium cum nomothetarum coUegio- 
comparavit. Quorum praesidem PovXyjv destinavisse constat. Itaque 
si quid simile de arbitris coniciemus, non ita longe a vero ab- 
errabimus. 

Praesidis potestas fuit ea, quae in consessu agebantur, regere 
et de etGayyeUmg ab ipso acceptis arbitros in suffragia mittere''^).. 
De numero consessuum supra disputatum est. Duodecimo mense 
plures consessus habebantur, prioribus mensibus singulos fere 
suffecisse putaverim. 

§9. 

Quibus in causis arbitri iudicaverint. 

Quibus in causis arbitris iudicandi fuerit potestas, et Meier 
(p. 18 sq.) et Hubert (p. 35 sq.) multo cum studio quaesiverunt. 
Meier incertis argumentis ductus complures causas foro eorum 
excepit; Hubert (p. 39) contendit, lege Lysiae temporibus lata 
omnes privatas civium causas praeter eas, quae diHai ijuTTOQixai 
dicebantur, apud arbitrum agi debuissse. Peregrinis autem apud 
arbitros certare non licuisse. (Cf. Suid. s. v. diairrixai et lex. 
Segu. p. 310, 17. Psellus 102 ^). 

Dividamus igitur totam quaestionem ab Aristotele splendi- 
dissime illustratam et primum loquamur 

A. De peregrinorum iurisdictione. 

Peregrinorum causas ad polemarchum delatas esse dudum cog- 
nitum erat. Cetera Aristoteles in cap. LVIII, quod de polemarcho- 
est, hac ratione explicat: 

Aixai de Xayxdvovrai TiQog amov Xdiai /lovov at re roTg jueroixoig 
xal ToTg looxeMoi xal roig jzQo^evoig yiyvo/ievai ' xal del xomov 
ka^ovra xal Siavei/iavra dexa fxeQrj ro Xaj^ov exdorrj rfj (pvkfj 
jueQog nQood-eXvaij rovg de rrjv (pv?,fjv Sixd^ovrag^) roTg SiairrjraTg 



1) Die att. Geschworneugerichte p. 74. 

2) Cf. Dem. Mid. § 87. 
») Cf. Thumser p. 592. . 

^) i. e. pagorum iudices, quorum quaterni singulas tribus iudicabant. Hos signi- 
ficari documento esl Ar. 'A'&. tioX. cap. 48, § 5 JoXg dixaozaig roTg xaxa Sijfxovg, 
oT Ttjv (pvXtjv ravTijv dixdCovoiv. Cf.ibidem cap. 53, 2. Hucpertinent duo oratorum. 
loci: Lys. 23, § 2; Isae. apud Harp. s. v. ori. Inepta est Kenyonis adnotatio- 
p. 130 s. V. xoTg eni. 



— 30 — 

anodovvai, avxog^) d ' eiodyei dixag rdg re xov djzooTaoiov xal otzqO' 
oraoiov^) xai x^iJQO)v xal kmxXriQoyv xoXg jbiexoixoig, xal xaXX^ oaa 
xoTg jzokixaig 6 aQxcov, xavxa xoTg juexoixotg 6 noXejuaQXog. 

Quem locum Pollux VUI, 91 excerptum et mutilatum servaverat, 
ita ut sensus nuUo modo recte explicari potuerit: Aixai de jtodg 
avxov Xay%dvovxai juexoixayv, lOoxeXcbv; czQ0geva>v, xal diave/Liei x6 
laxov, exdoxrj (pvXfj xi jueQog, xo fxev diaixYjxaTg JiaQadidovg, eiodywv 
6e dixag djiooxaoiov, djiQooxaoiov, xXi^qmv, /uexoixayv. 

Nam quomodo et (pvXai i. e. pagorum iudices singularum tri- 

tuum et diaixrjxai eadem in re coniungerentur , prorsus nemo 

intellegere poterat. Itaque virorum doctorum alii alia^) conie- 

cerunt, ut locum sanarent. Quae omnia Hubert (p. 29) in unum 

<:ontulit. Sed nunc inutilia et praetereunda sunt. Pollucis enim 

locus non scribarum mendis corruptus erat, sed auctor ipse rem 

ignorabat ideoque eam obscuravit et implicuit, nec coniunctis 

virorum doctorum studiis contigit, ut omnes tollerentur difticul- 

tates. Immo novae cummulatae sunt , cum PoUucis locum ad eam 

rationem, quae inter tribus et arbitros intercederet, pertinere 

putarent. Quod transpositis demum verbis in xo jbiev diaixrjTaTg 

jiaQadidovg, exdoxrj (pvXrJ xi jueQog effecta est. Haec Hubert recte 

redarguit, sed in eo erravit, quod PoUucis verba ad solos pagorum 

iudices rettulit, arbitrorum vero nomen interpolatione insertum 

esse censuit. Sed si recte interpretamur, Aristoteles de utrisque 

dicit, et pagorum iudicibus et arbitris, quibus polemarchus plu- 

rimas causas a peregrinis acceptas diiudicandas tradebat. Ipse 

autem actionum privatarum, quas solas accipiebat, non plus quat- 

tuor*) instruebat et ad iudices heliasticos ferebat. Ceteras causas 

privatas pagorum iudicibus mandabat, qui res pluris quam decem 

drachmis aestimatas arbitris iudicandas sorte distribuebant *). Si 

autem litigantes arbitrio non acquiescebant, provocatione res ad 

illos redibat, non ad polemarchum, quod verbis oppositis avxog 

S^eiodyei efficitur. Sic a polemarcho per pagorum iudices ad 

arbitros via ferebat, longinqua illa quidem sed, ut infra exponemus, 

similiter et in aliis causis usitata. 

Sed Aristotelis verba diaveijuavxa bexa jueQrj xb Xaxbv ixdoxT] 
xfj (pvXfj jueQog TiQoo&eTvai accuratiore explicatione egere videntur. 



*) Cf. Harp. s. v. jioks/naQxog. 

2) Actionem ajiQoaxaaiov adhuc publicam duximus. Cf. D. att. Proc.2 p. 388 sq. 
Aristoteles eam iiiter privatas enumerat. 

3) Hudtwalcker p. 69; Meier p. 18, 19; Schomann Philologus I,p. 729; (Schenkl, 
Wiener Studien II, p. 214 sq). 

*) sc. aJioaxaaioVf ojiQoaTaaiov, xXiJQQyv, EmxkrjQOiv. 

^) Cf. Darestii eandem interprerationem in Seances et trav. de Tac. d. sc. mor. 
•et pol. p. 353 (1891, II. Sem). 



— 31 — 

Polemarchus non, ut rem acceperat, sine mora eam sorte pa- 
gorum ludicibus alicuius tribus tradere solebat, sed quo aequior 
■esset partitio, donec complures causae (certe decem vel plures) 
cumularentur, exspectabat. Eas in decem partes divisas sorte 
inter quaternos pagorum iudices dispertiebat, qui causas mandatas 
non ipsi instruebant, sed arbitris sorte tradebant. Hac ratione 
iudicia nimis retardata esse crederes. Sed celeriter puto factum 
esse, ut decem causae apud polemarchum convenirent, nisi forte 
singulos dies numeramus. Sorte autem opus erat, quod peregrini 
tribuum non erant participes. Nam civium causas pagorum iudices 
^ius tribus accipiebant, cuius reus erat. Idem tum servatum esse 
verisimile est, si alter litigantium peregrinus, reus civis erat, quam- 
quam Aristoteles hoc praeterit. Sed haud scio an plus sumendum 
sit. Fortasse etiam is peregrinus, qui a cive accusabatur, ante 
tribum civis^) vocabatur, ita ut, nisi uterque litigantium pere- 
grinus erat, tribus iudicum non sorte electa sit. 

Sed redeamus ad virorum doctorum sententias examinandas. 
Quorum etsi complures repudiata Hudtwalckeri sententia nega- 
verunt, peregrinis apud arbitrum certare licuisse, tamen Meier 
{p. 19) et Schomann ^) recto sensu ducti id concesserunt , eis 
causis, in quibus civis peregrinum accusabat, ut ille TtQvraveioig 
liberaretur, viam ad arbitros patuisse. Sed hoc concesso tota 
sententia labefactata erat et Hubert nequiquam eam* restituere 
conatus est. Quam pertinaciam summopere miror. Nam quae 
Suidas s. v. diairr^rdg et lex Segu. p. 310, 17 exhibent, sensu plane 
carent, id quod iam Hudtwalcker (p. 40/41) recte animadvertit^). 
Sed verba ipsa grammaticorum afferre operae pretium est. 

Suidas 1. c, rovg VTtSQ nevrrjxovra errj yeyovorag — rd r(bv jiohrcbv 
diairdv enoiovv. ^evoig juevroi ye ijzl rovro ekd^eiv ov ovyxexcoQfjro 
{rovrovg ci. Hemsterhuysius, Hubert (p. 35) assensus est). 

Lex. Segu. 1. c. oi diairrjral Tidoav dixrjv dixd^ovoiv nX7]v rxbv 
. ^evixcbv. 

Cf. adversus haec Ar.^A^. noL 58, 3 = PoU. VIII, 91. Aristo- 
telis loco comparato quis dubitet, quem sequatur.f* Attamen non 
ineptum est quaerere, quibus de causis grammatici tam longe a 
vero aberraverint. 

Ac primum quidem, quod Huberti summum argumentum est 
{p. 35), apud oratores nulla causa occurrit, ubi peregrinus apud 
arbitrum certaverit. Idem fortasse veteres animadverterunt. Nam 
etsi plures orationes quam nos habuerunt, tamen numerus eorum 



1) i. e. pagorum iudices civis tribui destinatos. 

2) Philologus I, p. 729. 

^ Ne Lipsius quidem his testimoniis muitum auctoritatis iribuit. D. att. Proc.2 
p. 826 adn. 176. 



— 32 — 

librorum, qui legebantur, labentibus saeculis sic deminutus est, ut 
posteriores grammatici e celeberrimis Demosthenis orationibus 
solis scientiam suam de antiqua dudumque abolita arbitrorum 
institutione hauserint. Nobis omnino vix viginti orationes, quae 
ad arbitros publicos pertinent, relictae sunt. Minime igitur mirum 
est, quod in his paucis reliquiis peregrinorum lites casu locum 
non invenerunt. 

Alia maioris momenti causa haec esse videtur. Multum inter- 
est, quid voce peregrinorum significetur. Si sub voce ^evoi 
omnes civitatis expertes velut justoihoi, ixjoTeXeig, jtQo^evoc intel- 
legendi sunt, grammatici plane falsa tradiderunt, sin autem ^ivovg 
angustiore sensu circumscribimus et omnes modo commemo- 
ratos excludimus , ita ut soli ^evoi TzaQemdrjjuovvreg^) supersint, 
optimus sensus efficitur. Nam ^evovg sic intellectos etiam Aristo- 
teles iudicio arbitrorum exemit et Meieri coniectura, qui (p. 18) 
^evovg apud Pollucem supplere voluit, Aristotelis verbis refutatur^J. 
Quamquam igitur contendere nolim, grammaticos 
tam accurate distinxisse, tamen talem distinctionem in 
fontibus eorum causam duco, cur ^evovg omnino arbitrorum 
foro exceperint. 

Quae vero Hudtwalcker (p. 38/9) adversus grammaticorum 
errores protulit, partim falsa partim vera sunt. Illis secretis cetera 
etiam hodie valent, a posteriorum argumentationibus Aristotelis 
auctoritate defensa. Ac falso quidem vir doctus Suidae verba im 
TovTo ek^&eiv (= arbitrum fieri) interpretatus est. Sed optime illius 
legis iniquitatem illustravit, quae peregrinos apud arbitros certare 
vetaret. Nam simul cum peregrinis cives damna fecissent, quibus, 
si cum civibus litigabant, sola parastasis solvenda erat, sin cum 
peregrinis res erat, jzQVTaveia impendebant, qui sumptus multos 
a iure persequendo deterrere poterat. Hoc argumentum Meier 
non refellit, cum dicat, ea lege praecautum esse, ne peregrini 
apud iudices incommoda paterentur. Nam haec peregrinorum 
cura a veterum Graecorum consuetudine abhorrebat, civium uti- 
litas praeferebatur. Et civibus certe ea lex nocuisset, peregrinis 
commoda non parasset. Nam peregrini non minus quam cives 
TiQVTaveia solvere verebantur et saepe iniuriam pati maluissent, 
quam sumptuosam litigandi viam ingredi. 

Eaedem causae, quibus arbitrorum inter cives iurisdictio com- 
mendabatur, sc. ut sumptus et privatorum et rei publicae minu- 



1) i. e. parvum temporis spatium in urbe morantes. 

2) Cf. Lipsius, Birichte ctc, p. 53 adn. 2: Dem Gesetz nach waren Fremde, 
soweit sie n'cht in Attika ansilssig waren, nur fOr 6ixai ojio oi^^ifioXcov u. Handels- 
klagen rechtsfahig. 



— 33 — 

erentur, utque magistratuum onera levarentur, etiam ad lites pe- 
regrinorum inter se et cum civibus agendas valebant^). 

Restat ut de iudiciis servorum, qui inter peregrinos quodam- 
modo numerandi sunt, pauca addamus. Servorum causae non ad 
polemarchum deferendae erant, sed ad ipsos pagorum iudices^). 
Cf. Harp. s. v. ow on jiQog ttjv cpvXrjv zov xexrrjjLievov ai TZQog 
rovg dovkovg Xayyavovxai dixat. Trjv cpvki]v ad pagorum iudices 
referendum esse, non ad arbitros, Hubert (p. 28/9) adversus 
Schomannum ^) probavit. Sed Lipsius eum in secunda eiusdem 
libri editione*) antevenerat, id quod O. Landwehr^) vituperavit. — 
Pagorum iudices servorum causas ad se delatas sorte arbitris 
tradebant, si pluris quam decem drachmis aestimabantur. Huc 
pertinet Dem. or. 55 (adv. Callicl.) § 31: xal vvv amog iQijjbtrjv 
juov xaTadsdi^TfjTai ToiavTrjv hiQav dixrjv, KdXXaQov imyQatpdjusvog 
Tcdv ijbicbv dovkcov * TZQog yaQ ToTg akXocg xaxoig xal tovto evQrjVTai 
oocpiojua ' KaXXdQcp Trjv aircrjv dlxrjv dixd^ovxai. KaiTOi Tig av oi- 
xsrtjg TO Tov dsoTtOTOV xcoQiov JieQioixodojbtijoeie jbtrj jiQOOTd^avTog 
Tov dEOTzoTov, Ex hoc loco de universis contra servos^) actioni- 
bus optime iudicare possumus. 

Servum ipsum iure persequi licebat, si quis iniussu eri aliquid 
deliquerat '^). Adversarii saepe hac actione ad insidias ero paran- 
das usi esse videntur. Nam si servus condemnatus erat, erus dam- 
num ferre et multam solvere debebat, nisi servus eam e peculio 
restituere poterat. Itaque Tisiae filius iure dicit: iQijjbtf^v fiov 
xaTadedtriTriTai de actione adversus servum intenta, cum e verbis 
infra positis manifestum fiat, servum ipsum ob idem crimen in 
ius vocatum esse, cuius etiam dominus accusatus erat. In eadem 
causa duas actiones videmus, non coniunctas sed separatas, unam 
adversus erum, alteram adversus servum ad pagorum iudices 
delatam ab eisque arbitris traditam. 

Sed priusquam huic capiti finem imponam, totam de iuris- 
dictione peregrinorum quaestionem disputatione longiore disper- 
sam brevibus complecti liceat. 

1) Cur Lipsius (Berichte etc. p. 55) eas inquilinorum cansas solas, quae ad rem 
familiarem pertinebant, XL virorum foro attribuerit, ceteras exceperit, non intel- 
lego. Thumser p. 591 adn. 5 i/Lifj,ijvovg dixag solas excipit. 

^) Praeter dixag xoLxtjyoQiov (ag), quae apud thcsmothetas agebantur, iav dovlog 
xaxcog ayoQsvfi xov ilev^eQov. Poll. VIII, 88; cf. Arist. 'A&. jtoX. 59, 5 xal 
SovXov, av xig xov iXsv&sQov aaxcog liyrj (xiv pro xov ci. Richards; falso, ut e 
PoU. loco intellegitur). Cf. D. att. Proc.2 p. 80 adn. 105. 

^) D. att. Proc.l p 573. 

*) D. att. Proc.2 p. 766. 

*) Wochenschr. f. kl. Philol. III, p. 521/22. 

**) Servus accusari poterat, non accusare. D. att. Proc.2 p, 749. 

') D. att. Proc.2 p. 766, adn. 57. 

3 



— 34 — 

Peregrinorum lites ad polemarchum deferebantur, ab eoque 
— quattuor causis exceptis — - sorte per pagorum iudices ad ar- 
bitros transibant» Si provocatio fiebat, a pagorum iudicibus recipie- 
batur. Servi et ipsi quidem inter peregrinos numerandi sunt, sed 
eos accusantibus polemarchum adire non licebat, cum pagorum 
iudices ipsi eas lites acciperent et arbitris diiudicandas traderent. 

Haec exceptio etiam ab eis concessa est, qui sententiam tene- 
bant, civibus solis apud arbitros disceptare Hcuisse. Cui necessi- 
tati Hubert (p. 35) argumentis se subduxit, quae verba servent, 
rem deserant. Nunc autem omnia optime congruunt, postquam 
Aristotelis doctrinam accepimus. 

B. De civium causis. 

Multo difficilior altera quaestio est, utrum omnes civium causae 
privatae ad arbitrorum provinciam pertinuerint necne. Arbitros 
civium causas a pagorum iudicibus sorte accepisse omnes anti- 
quitatis auctores cum ipso Aristotele testantur. Nam omnes causas, 
quae pluris quam X drachmis aestimabantur, non pagorum iudices 
instruebant, sed arbitri ab iis sorte electi^). 

At miror, quod omnibus fere^), qui de arbitris verba fecerunt, 
et Aristoteli^) ipsi unum quasi praeterire vel brevibus verbis ab- 
solvere *) placuit, quod mihi quidem maximi momenti esse videtur. 
Non enim pagorum iudices soli, sed etiam alii magistratus arbi- 
tris causas instruendas tradebant, id quod ex orationibus Dc- 
mosthenis satis intellegitur. Eundem sensum Lipsius^) verbis 
Pollucis (VIII, 93) supposuit: eloaycoyeTg &QXV^ xkrjQCOTfjg ovojua ' 
ovroi de jdg dixag eiorjyayov nQog zovg diairrjTdg. Nam PoUucis adno- 
tationem mutilatam et confusam nihil aliud significare putat, nisi 
magistratuum suas quemque causas arbitris tradidisse. Si provo- 
catio fiebat, ipsi rem ad iudicium, cui praesidebant, ferebant 
(elofjyov), 

Sed operae pretium est, omnes eas causas afferre et com- 



^) Cf. Aristot. 'A^. nol. 53, 2. 

') Praeter Hudtwalckerum p. 64 — 74. 

•) cap. LVI, 6 legimus de archonte: yQaqyai de xai bixai ^MyxoLVOvxai Tigog 
avTOv, ag avaxQivag elg to dixaoTrjoiov siodyei etc. Hoc loco avaxQlvag non 
ad dlxag quadrat, quae ab arbitris instruebantur, sed de yQaq^alg solis intellegen- 
dum est. Hanc totam materiam Aristoteles minore cura aut scientia tractavit. 

*) Hubert p. 39. 

*) Lipsius D. att. Proc* p. 94/5, Nimis audacia et parum vera de hoc. loco et 
de collegio eloaya>yea>v Goodell construxit (Am. Journ. of Philol. XII, 3 p. 325); 
cf, infra p, 37, adn. 4. 



— 35 — 

-parare, in quibus arbitros munere functos esse e Demosthenis 
et Lysiae orationibus compertum habemus. In causis enu- 
merandis ordinem magistratuum, quorum ad forum pertinebant, 
sequemur. 

I. Archontis actiones. 

^EniTQonrjg: Lys. or. 32 adv. Diogit^). 

Dem. or. 27 et 29 adv, Aphob. 

KXrjQov^): Dem. or. 43 adv. Makart. 
In testimonio (§ 31) arbitrorum mentio fit. Quod testimonium 
si contra Wachholtzii ^) et Huberti sententiam, ut alii volunt^), 
falsum esset, tamen eo probaretur antiquitatis viros doctos 
causas hereditarias arbitrorum foro alienas non putavisse. Et 
hoc sane testimonii loco est. 

Status familiae: Dem. or. 40 adv. Bootum § 10 ^). 
Actio eig darrjrcdv atQSoiv^) item ad archontem defere- 
batur, sed singularis est nec cum his causis comparanda. 

II. Thesmothetarum actiones. 

KX o 71 rjg: Dem. adv. Androt. (or. 22) § 27/8. Hac in causa 
quattuor actiones patebant, e quibus dixt] et yQaq)rj ad thesmothe- 
tarum forum pertinebant '^) , diHYj arbitris erat tradenda. 

Status civitatis: Lys. or. 23 adv. Pancleon.®). 

Isae. or. 12 adv. Euphilet. 
(Dem.) or. 59 adv. Neaer. § 60. 

III. XL virorum actiones. 

Aixiag^): Aristoteles hanc actionem inter ejujui^vovg dixag 
-enumerat. Sed cum e Demosth. or. 37. (adv. Pantainet. a. 364/5 
a. Chr. n. habita) intellegatur , eam litem ad pagorum iudices 
delatam esse, Lipsius conclusit, forum huius actionis brevi post 
illam orationem mutatum esse^^). Huc pertinent hae Demosthenis 
orationes: 



1) Cf. Meier p. 20, adn. 4. 

2) Cf. Hubert p. 38. 

*) Wacbholtz, De lit, instr. in Dem. qu. f. or. in Macattatum, Kiel 1878, p, 12. 
*) velut Blass (ed. Teubner). 
*) D. att. Process.2 p. 530. 

») Cf. Hudtwalcker p. 69, adn. 10;Meier p. .29; Lipsius,D. att. Proc.2 p. 482 sq.; 
»Hubert p. 55/6. 

') Cf. D. att. Proc.2 p. 452. 
«) Cf. D. att. Proc.2 p. 439. 
®) Cf. Lipsius, Berichte etc. p. 57. 
-^^) Cf. infra p. 37. 

3* 



— 36 — 

or. 47 adv. Euerg. et Mnes. § 5, 12 etc. 

or. 54 adv. Con. (anno 341 vel 356/5 a. Chr. n. habita^)^ 

BXd prjg: 

Dem. or. 52 adv. Callipp. § 14. 
or. 55 adv. Callicl. 
or. 39 adv. Boeot.^) 

KaxrjyoQias^): 

Lys. or. 10 adv. Theomnest. 
Dem. or. 21 adv. Mid. § 81. 

Xgeovg: Dem. or. 49 adv. Timoth. 

Lys. frg. 10 adv. Archebiad. 

Dem. or. 40 adv. Boeot. (}) ( ^. 

Dem. or. 41 adv. Spud. (?) \ ^ 
^AcpoQfxrjg: 

Dem. or. 36 pro Phorm. (§ 18, 33). 

Dem. or. 45 et 46 adv. Steph. (or. 45 § 10, 17 etc.) 

Consulto ecoaycoyeayv actiones adhuc praeterii. In hac enim quae- 
stione complures difficultates accuratiore disputatione indigentes- 
removendae sunt. 

Eioaywyeig^) collegium erant quinque virorum, qui dixag Ifi' 
fxrivovg intra eundem mensem, quo delatae erant, ad iudices fere- 
bant Antea paene ignoti erant ; nam quae PoIIux VIII^ 101 de 
eis tradidit, apud multos fidem non invenerant, dum Pollucis 
adnotatio inscriptione (C. I. A. I, 37) confir mata est, quae nomen 
eioaycoyeojv exhibet. Nunc Aristotelis cap. LII, 2 tota de dixaig 
eju/bi^voig quaestio illustratur. Nobis autem non de eioaycoyevoi 
dicendum est, sed hoc quaerendum, num inter eos et arbitros 
ulla ratio intercesserit. Lipsius^), vir doctissimus, hoc quidem iure 
negavit ^) , cum diceret ob exiguum temporis spatium his actioni- 
bus datum arbitros non adhibitos®) esse. Cui obstare videtur, 
quod eis in actionibus, quae apud Aristotelem eloaycoyevot tribu- 
untur, duae exhibentur, quas arbitris traditas esse e Demosthenis 



1) Westermann, Demosth. ausg. Red. III. B, p. 112. 

2) Cf. Meier, p. 20 adn. 9. 

') Cf. D. att. Proc.2 p. 80, adn. 105 ; p. 628. Servi huius criminis rei a thcs- 
mothetis iudicabantur. 

*) Certe non TiQoixog ; cf. Ar. cap. 52, § 2 etLipsius, Berichte p. 57 adn. 1. 

^) Cf. D. att. Proc.a p. 94. 

•*) Berichte etc. p. 58. 

') Similiter Busolt p. 170; Thumser p. 592. 

^) Verbis autem rag dXXag dixag, cap. 53, 1 non tantum attribuam, quantum» 
Lipsius, quippe cum non ad arbitros sed ad XL viros referenda sint et mul- 
tae aliae causae non ad XL viros sed ad X archontes deferendae postea sequantur^ 



— 37 — 

orationibus concluderes, Ttgoixog dico et alxiag, Quae difficultas 
tnagis speciosa quam gravis est. 

Nam quod Lipsius de oratione Dem. 41 confirmat, eam in 
•causa TiQocxdg non habitam esse^), idem de oratione 40 (adv. 
Boeotum) dicendum est. Interest enim aliquid inter actionem 
TiQoixog, qualem Aristot. (cap. 52, 2) significat : idv rig (i. e. xvQiog 
ywaixdg) dtpellcov (sc. rco yeyafirjxoxi) ju^ djiodcp (sc. rrjv djuoXoyrj' 
^eioav TiQoTxa) et actionem v71€q vel jtsQl jiQoixog (velut jurjrQcpag, 
or. 40) multo post matrimonium initum adversus eos intenta, qui 
partem dotis antea non solutam hereditate acceperunt et reddere 
recusant. De actione aixlag supra diximus (p. 35), Testimonia 
Demosthenis et Aristotelis inter se contraria Lipsii interpretatio 
•coniungit. Idem assequemur, si aliam simpliciorem explicandi 
rationem adhibuerimus. Fortasse forum huic actioni constitutum 
non mutatum est, sed si quis dlxriv alxlag alicui intendebat, duae 
viae ac litem peragendam patebant, ejujurjvog dlxrj ad eloaycoyeag 
delata et dlxrj simplex XL viris aditis. Haec certandi ratio 
tninores sumptus poscebat, illa brevior et certior erat^). Actio 
adv. Cononem (Dem. or. 54) certe non eju/xrjvog fuit, cum toto 
fere anno post iniuriam illatam ad iudices veniret ^). 

Unum igitur manifestum est, dixag tfifirjvovg ad arbitros nun- 
qu^m descendisse*). — Idem de causis &nodexr(bv^) intra mensem 
diiudicandis dicendum est. Etiam efinoQixal dixai excipiendae 
sunt, quia eis in causis forum ad personas se non applicabat ^). 
(Hoc [Dem.] or. 34 § 18 comprobatur). Aixai juetaXhxal et dixai 



1) Berichte etc. p. 57 adn. 1. 

*) Cf. Dem. or. 22 (adv. Androt) § 27/8, ubi quattuor actiones xlonfjg 
■enumerantur. 

^) D. att. Process2 p. 649. 

*) Contraria docet Goodellius in Am. Journ. of Philol. p. 323 sqq. Sed si suis 
•quisque coniecturis plus confideret quam accurata auctorum veterum interpretatione, 
quo perveniremus ? ElaaycoysTg non a litigantibus ipsis sed per ceteros magistratns 
dcxag s^fjLrjvovg accepisse dicuntur. At desunt testimonia antiquitatis ! Aristoteles 
vero aperte dicit (cap. 52, 3) ovxoi firjv ovv ravrag dixdCovoiv sjLifiTJvovg slod- 
yovTsg nec aliter de eis loquitur ac de ceteris magistratibus, qui iuris dicendi ha- 
bebant potestatero. EloaycoysTg arbitris causas mandavisse dicuntur ; nimirum ut 
«celerius iudicarentur ! Equidem puto dixaig Sfi/Lii^votg breviorem non longiorem ad 
iudices viam fuisse. Itaque Lipsio assentiri non dubito. 

^) Cf. Ar. 'A&. noL cap. 52, 3. 

«) Cf. D. att. Proc* p. 68, 1011. Hubcrt p. 38. Goodell , 1. c. p. 323 Aristo. 
telem in cap. 52 § 2 dixag SfjjioQixdg falso omisisse putat, cum grammaticorum 
Pollucis et Harp. locis eas sf^fii^vovg fuisse intellegatur ; thesmothetas eas actiones 
accepisse (Ar. cap. 59 § 5) et sloaywysvot tradidisse. Sed in Ar. cap. 62 § 2 5. sf^jt. 
non casu omissae esse videntur , sed quia ad thesmothetarum forum perlinebant, 
qui eas eodem mense ad iudices ferebant. Cf. ea, quae Ar. cap. 52 § 3 de djzo- 
SsxTcov actionibus dicit. 



— 38 — 

CLTib GvjLifioXcov adicicndae sunt^). Quibus exceptis omnes^) privatae 
civium causae a suis illis quidem magistratibus acceptae, sed ab 
arbitris instructae et primo diiudicatae sunt; tum si provocatio- 
fiebat, ad magistratum suum quaeque res redibat. Quod si non 
omnium magistratuum, qui arbitrorum opera utebantur, exempla 
servata sunt, non multum differt, tot orationibus perditis, longe 
plurimis omnino non editis. Si vero in unum conferre licet, quos 
supra enumeravimus, hos magistratus oratores testantur : archon- 
tem, thesmothetas , pagorum iudices in privatis civium causis^ 
polemarchum in peregrinorum litibus. Sed et ceteros magistratus 
causas privatas arbitris tradidisse putandum est, quamquam nullum 
veterum testimonium affere possumus. 

Omnes eos locos, qui huic sententiae obstare videntur, Hubert 
p. 37 sq. recte interpretatus est. De uno loco Ps. Demosthenis 
(or. 42 in Phaenipp. § 12) in re non dubia dubitanter locutus 
est. Nam Heffter^) et Hudtwalcker*) e [Dem.] verbis: fiy^-iodfjLSvog 
d'iya> xai fxexQiov xal dTtQdy/btovog etvai jioUtov jbtij evdvg enl Heq)akr]v 
elg TO dixaoxriQiov ^adi^eiv concluserant, arbitrum publicum in actione 
dvTtdooeog munere non functum esse. Haec argumentatio non 
modo dubia sed falsa est, Nam orator opponit iudicium et com- 
promissum, dixaoriJQiov et dtdkvoiv ; arbitri autem publici ad dtxtjv, 
privati arbitri ad dtdXvoiv pertinent. Et si Phaenippi adversarius 
praeceps in iudicium ruisset, res ad publicos arbitros instruenda. 
transisset. 

§ 10. 

De ratione, quae inter pagorum iudices et arbitros 

intercedebat. 

Supra demonstratum est, non solum pagorum iudices sed etiam 
alios magistratus arbitris causas instruendas tradidisse. Attamen 
illi cum arbitris artius coniuncti erant, quam ceteri magistratus. 
Tota autem quaestio apud Hubertum perspicuitate caret. P. 36 
omnes fere causas privatas decem drachmarum pretium transe- 
untes apud arbitros actas esse dicit, ita quidem, ut pagorum iu- 
dices YjyeiJioveg essent. P. 39 adversus Poll. VIII, 93 eum magi- 
stratum, qui in quaque re potestatem iuris dicendi haberet, rem 
accepisse arbitroque tradidisse contendit. 

*) Cf. D. att. Proc.2 p. 68. 

2) Idem docet articulus additus in schol. ad Plat. leg. XI, p. 926 C. SiaizijTai, 
iv olg slorjyovTO al Idicoriaai difcai, id quod Hubert p. 39 animadverlit. 
') Die athenaische Gerichtsverfassung, p. 288. 
*) p. 34, adn. 34. 



— 39 — 

Haec minime congruunt. Nunc vero novis adiumentis aucti et- 
iam hanc difficultatem facile removebimus. 

Ab Arist. cap. 53 § 5 initium disputandi faciamus: Tov dh 
xeXevxaXov xcbv i7ta>vvfio)v Xa^ovxeg oi xexxaQdxovxa dcavejLiovoiv 
avxoTg xdg dcaixag xal imxXrjQovoiv, ag ixaoxog dtaixijoei, Hoc sor- 
titionis officium primum ad eas causas, quae ad forum XL vi- 
rorum deferendae erant, pertinuisse consentaneum est. Sed et 
verba Aristotelis et exemplum polemarchi ^) et fortasse euthyno- 
rum ^) colligere permittunt, ceteros magistratus arbitros sortiendi 
potestatem non habuisse sed XL viros adire debuisse, ut arbitrum, 
qui rem acciperet, sorte crearent. Sed accuratius distinguendum est. 

Polemarchum enim et euthynos res a foro suo remissas totas 
XLviris tradere videmus, ceteri magistratus, etsi arbitris causas 
instruendas et iudicandas mandaverant, tamen ecpeoiv retinebant, 
i. e. si provocatio fiebat, non ad pagorum iudices, qui arbitrum 
sorte elegerant, sed ad suum quaeque magistratum res redibat. 
Quod Harpocr. (s. v. diaixrjxai) rectius quam Aristoteles exprimere 
videtur, cum dicat : xal OYj/btrjvdjLcevoi naQedidooav xoTg ecoayayyevoi 
Tcbv dcxcbv, cum Aristoteles (cap. 52, 2/3) eius unius provoca- 
tionis meminerit, quae ad XL viros deferenda erat^). Sed ei quo- 
que magistratus, qui hoc modo rem arbitris mandatam foro suo 
reservabant, arbitros non ipsos elegisse, sed quadraginta virorum 
opera eguisse mihi quidem videntur. Qui cum soli catalogum 
arbitrorum fortasse ab ipsis doxcjuaoiq renovatum et correctum 
in manibus baberent, praeteriri non poterant. Sic viam ad arbitros 
nisi per XLviros omnino non fuisse efficitur*). Inde supra con- 
clusimus et praesides coUegii arbitrorum, qui singulis consessibus 
praeerant, a XL viris sorte destinatos esse. 

Haec ratio inter arbitros et pagorum iudices intercedebat, im- 
plicita illa quidem et annorum cursu paulatim mutata, dilucida 
vero et facilis ad intellegendum, si prioris simplicitatis vestigia 
persequaris (Cf. infra p. 47/8). 

1) Ar. 'A^. TtoX. cap. 58, 2. 

2) Aristot. cap. 48, 5. Auctor de altero genere evdvvcov haec dicit : 6 ds (sc. 
Bvdvvog) Xa^cbv rovto (!♦ e«. jiivdpiiov rov idiav evdvvav e,u^a?J.of/,evov) xai dva- 
yvovg, edv ^ev xaxayvco jtaQadldcooiv xd [xev tdia roTg Sixaoraig roTg xard drj^ovg, 
ot r7]v (pvlrjv ravrtjv Si?ed^ovoiv etc. Nil obstat, quominus et hunc libeilum, ut 
ceteros a XL viris acceptos et pluris quam X drachmis aestimatos arbitris tra- 
ditum esse putemus. 

^) Similiter Busolt p, 271.His!n rebus falsa apud Aristotelem imago exprimitur, 
quae arbitros cum XL viris tam arte coniunctos exhibet, ut, quae ratio inter eos 
et ceteros magistratus intercesserit, concludere nullo modo possemus, nisi alterum 
auctorem haberemus Demosthenem. Aristoteles autem haec omnia non satis per- 
spexisse videtur, quippe qui ne publicas quidem causas a privatis distinguere 
operae pretium duxerit. 

*) Ideo corrigenda sunt Lipsii verba in D. att. Proc.2 p. 48. 



— 40 — 
§ 11. 

Qua ratione lites apud arbitros actae sint De pro- 

vocatione ad iudices. 

De ratione lites apud arbitros agendi Meier p. 56 sq. et accu- 
ratissime Hubert (p. 42 sq.) disputaverunt. Veritus igitur, ne totam 
rem hoc loco retractare inutile sit, nihil nisi ea, quae ex Aristo- 
telis cap. LIII § 2 afferenda sunt, addere constitui. 

Aristotelis autem verba sunt haec : 01 de (sc. diaizfjral) jtaQa' 
XafiovTsg, idv jurj dvvcovxai diaXvoat, yiyvcboxovoiy xav fiev d/Kpo- 
T€QOig aQEOHYj xd yvcoo&evra xal i/bi/btev(ooiv, ^xei xeXog ij dixri. 

Hic subsistere liceat. Adhuc enim inexploratum erat, etiam 
publicos arbitros, antequam iudicarent, litigantes inter se conciliare 
conatos esse^). Conciliandi studium apud privatos arbitros in usu 
esse rati homines docti publicos arbitros iudicibus propiores esse 
censuerant 2). Ceteras formulas in ovvddoig^) arbitrorum usitatas 
Aristoteles praeterit. Quae deinde dicit, ad provocationem per- 
tinent : ^Av 6^6 exsQog eq)fj rcbv dvridixayv eig x6 dixaori^Qiov, efipa- 
Xovreg rdg juaQrvQiag xal rdg TiQoxXijoeig xal rovg vofxovg elg h/i- 
vovg, %a}Qlg /ilv rdg rov di(6xovrog x^Q^^^ ^^ "^^^ '^^^ (pevyovrog, 
xal rovrovg xaraorj/bifjvd/xevoi xal rrjv xQioiv rrjv rov diairrjrov ye- 
yQa/jL/jLevr}v ev yQa/x/xareiq) jiQooaQrrjoavreg TzaQadidoaoi Ttdhv roTg 
rrjv (pvkfjv rov (pevyovrog dixd^ovoiv. De capsulis illis vel 
exivoig praeter Demosthenem grammatici nos dudum docuerant*). 
Meier falso de una urna cogitaverat. Quae Hubert (p. 44/ 5) 
adversus hanc sententiam protulit, nunc Ar. I. c. confirmantur. 
Duas urnas fuisse putandum est, quae omnibus in litigantium 
conventibus praesto erant; certantium uterque singula litis 
documenta iniciebat , simulatque prolata et ab arbitro cognita 
sunt, ita ut ante sententiae pronuntiationem omnia, quae in pro- 
vocatione ad iudices usui esse poterant, ibi continerentur. Tum 
sententia dicebatur et, si alter litigantium se provocaturum esse 
pronuntiabat, id quod illico faciendum erat, universa documenta 
urnis in actione usitatis exempta et denuo, ne quid deesset, per- 
lustrata novis urnis condebantur. Alteri urnae, rei puto, arbitrium 
litteris mandatum annectebatur. Sic obsignatae ad eum magistra- 
tum, qui causae iiye/x(bv erat, redibant. Si neuter certantium ad 

1) Lipsius, Berichte etc. p. 59. 

«) Cf. Meier, p. 27; Hubert p. 42 § 8. 

8) Dem. 47, 14. 

*) Dem. or.'39,'§ 17; or. 54, § 27; (Dem.) or. 47, § 16; PoUux. VIII, 127 
(^locus mutilatus); Suid. et Photius s. v. s/Tvoi; Harp. s. v. diaitrjtai; Cf. Hubert, 
p. 44 sq. 



— 41 — 

iudices provocaverat, id quod raro factum esse e (Dem.) or. 40 
«(adv. Boot.) § 31 Hubert (p. 47) conclusit, sua utrique docu- 
menta reddebantur. Arbitrium nuUa provocatione solutum, archon- 
tibus eodem die subscribendum dabatur, ut ratum fieret. Omnia 
autem arbitria ab eo magistratu, cuius ad forum pertinebant, 
priusquam ad archontes venirent, subscripta esse verisimile est, 
sed certa documenta non exstant. Haec quamvis ab Huberti sen- 
tentia multum differant, ex Aristotele coUigere licet. 

Sed nunc, quae, ne sensus interrumperetur , brevi exposui, 
oratorum et grammaticorum locis comparatis accuratius probare 
suscipiam. 

Ac primum quidem Hubert (p. 45), qui provocationem ab ar- 
bitris ad iudices non eadem cura, qua cetera, tractavit ^), contra 
Meierum (p. 28) contendit, litis instrumenta semper in urnis con- 
dita et obsignata esse, sive provocatio fieret sive non fieret. 
Haec sententia non modo Aristotelis verbis, qui ixlvovg nisi pro- 
vocatione facta non obsignatos esse aperte dicit, refutatur, sed 
«tiam cum Harpocrationis adnotatione s. v. diaitrjrai, iam pridem 
nota, coniungi nullo modo potest,' Apud illum enim haec leguntur : 
xal el jukv iJQeoxe xoXg avrtdixoig, relog eJxev fj dixrj ' el de firj, 
xd eyxXrjjuaTa xal rdg TZQoxXrjOBig xal rdg jLiaQtVQiag, eri de xal 
Tovg vojuovg xai xdg dXkag nioxeig exareQa^v ijuPaXovreg eig xadi- 
oxovg xal orjjuijvdjLievoi TzaQedidooav roig elgayayyevoi rcbv dwcbv. 
'Grammaticus accurate distinguit (et de /^^)inter simplicem litis finem, 
si arbitri sententia utrique certantium placebat, et obsignationem 
ixivojv, si provocatio facta erat. Idem sensus e PoIIucis (VIII, 127) 
verbis, quamvis mutilata sint, elucet. Sed praeter veterum testi- 
monia ipsa probabilitas eandem sententiam defendit. Cui enim 
bono erant documenta certamine finito, praesertim cum Athenis 
•eandem causam plus quam semel agere lege vetitum esset? In 
aliis autem causis postea agendis certe non multum proderant. 
Nam ut Romani summa diligentia causas praecedentes inter se 
similes conferebant, ita Graeci scientiae iuris parvam operam im- 
pertiverunt. Inutile erat exempla et documenta cumulare, quibus 
nemo uteretur. 

Sed obstare videtur, quod actio jufj ovorjg, si quis absens ab 
arbitro condemnatus erat, intra decem dies post dictam senten- 
tiam institui poterat^). Quid ergo, si documenta non aderant? 
Hoc sane esset aliquid, si ad actionem jurj ovorjg litis documenta 
necessaria fuissent. At hoc unum quaerebatur, num condemnatus 
iusta de causa arbitrii die afuisset. Si hoc videbatur, res in in- 



1) Idem vituperat Landwehr in Wochenschr. f. klass. Philol. III, p. 251/2. 

2) Cf. Poll. VIII, 60. Photius s. v. /nTf ovoa dixrj. 



— 42 — 

tegrum restituta et ab eodem arbitro instructa est, qui ttjv jurj 
ovoav acceperat. 

Quae quidem coniectura simplicior est, quam Huberti de altero 
libello accusatorio tertioque arbitro sententia (p* 49). Neque Isaei 
or. 12 § 11 nostrae sententiae obstare censeo. Quae si minus 
placeant, non recusem concedere, si quis absens ab arbitro con- 
demnatus esset , etiam tum ixivovg obsignatos esse, si forte 
jurj ovoTjg actione instituta litis documenta desiderarentur. ^Ecpeoig 
autem sententia pronuntiata illico fiebat; quae si postea fieri po- 
tuisset, certe ixivoi obsignari debebant, ut litis instrumenta in 
omnes eventus integra conservarentur. Documento sunt non solum 
Aristotelis verba supra citata, sed etiam quae in (Dem.) or. 40 
(adv. Boot.) § 31 legimus. "Etc de ndvreg vjuTv ol nQog tco 
dtanrjrfj Tzagovreg juejuaQTVQi^xaoiv, (bg ovtoc naQcbv, OTe d,jze- 
difjTfjoi juov 6 diaiTYjTrjg , ome icpfjxev elg to dixaoTrjQiov, 
ivejueive Te Tfj diaiTfj. Haec omnia luce clariora sunt. Ex eo, quod 
Bootus praesens repulsus non illico provocavit, donec testes ade- 
rant, orator eum omnino non provocasse argumentatur. Bootus 
autem hac in lite non reus fuit sed accusator^). Concidunt igitur, 
quae Hubert (p. 47) ex eiusdem orationis § 55 de provocatione 
accusantis conclusit. Ibi enim haec leguntur : xaiTOi ovx loog yfjfxlv 
ioTiv 6 xivdvvog, aXXejiol jxev, idv v/ieig vvvl vno tovtcov i^ana- 
Tfj^&fJTe^ ovH e^eoTai hc dixdoao^ai neQi Tfjg nQoixog ' TOVTOvg d\ 
ei cpaoLv ddiHCjog dnodiavtfjoai juov tov diaiTrjTrjv Tag dixag^), xai 
TOT i^fjv elg vjudg ecpelvai, xal vvvexyevrjoeTaindXiv, 
Idv ^ovXcDVTai, naQ* ejuov Xa^eXv ev vjuTv to dixaiov, Haec (Dem.) 
verba mirum in modum ab eis, quae supra rettulimus, discrepant. 
Quis enim dicere potest ejujueveiv Tfj dtaiTrj de eo, cui postea pro- 
vocare in animo est? Contraria haec quidem neque ullo modo 
coniungenda. Itaque Hubert erravit, quod hac sententia nisus, 
illa neglecta contendit, accusanti diem non dictam fuisse, ante- 
quam provocaret. Sed aliter rectius hunc locum interpretabimur^). 

Ad exyevrjoerai non ecpievai sed ka^elv to dixaiov construendum 
est, idemque ad ^ovXcovTai supplendum. Non de provocatione 
sed de alia actione a Booto intenta*) Mantitheus loquitur; qua 
si vinceretur, etiam si nunc superior discessisset, damnum non 
minus sibi imminere^). 

" Ecpeoig igitur et accusantis et rei illico fiebat, et tum demum, 
si intenta erat, eyjivoi obsignabantur. 

') Cf. (Dem.) or. 40 § 30. 

2) xag biy.ag corruptum esse videlur, 

') Et Hudtwalcker param recte de eodem loco disputat (p. 120, adn. 62). 

**) Cf. § 17 eiusdem orationis. 

^) Consulto autem orator rem obscurat, quo magis iudicum animos commoveat. 



-^ 43 — 

• 

Sed ei exTvoi , qui prQvocatione facta obsignabantur , ab illis 
diversi fuisse videntur, qui in synodis arbitrorum praesto erant,. 
ubi litigantium dpcumenta conderentur. Quod non solum ultimo 
in conventu ante sententiae pronuntiationem , ut Hubert^) sibi 
fingere videtur, fieri poterat, sed omnibus diebus, quibus partes 
apud arbitrum ad causam instruendam [avdxQioiv) conveniebant^}. 
Singula documenta, simulatque allata et ab arbitro cognita erant, 
in exivovg iniciebantur. Inde dicebatur juaQTVQiav ejLifiaUoi^ai^) = 
jiaQxvQeXv i. e. testimonium praestare et statim in echinum alterius 
partis inicere vel iniciendum curare. Eos autem echinos arbitros 
clausisse et custodivisse consentaneum est. Sed cum auctores 
nostri in eo consentiant, ut provocatione facta et docu- 
menta in echinos iniec ta et echinos obsignatos esse 
doceantj hos echinos alios esse ac eos, quos supra dixi, efficitur. 
Itaque si alter certantium provocaverat, litis instrumenta ex illis 
cotidie usitatis eximebantur et denuo, ne quid deesset, perpicie- 
bantur. Tum novis echinis condebantur, Sin provocatio non 
fiebat, arbiter utrique documenta sua reddebat, isdem autem 
echinis et in aliis causis utebatur. 

Quod vero did vnoyQacpYjv xfjg diahrjg attinet, ne id quiderii 
Huberto^) assentiri possum.. Habemus adnotationem Ulpiani gram- 
matici ad Mid. § 85 (p. 542, 2) : edfi rrjv diaarj^&eioav dixrjv vnoyQa' 
(pfjvai TtaQa xicbv aQxovrwv, Hubert, cum supra dixisset, arbitrium 
litteris conscriptum a magistratu subscriptum esse, ex his verbis 
concludere voluit, a magistratu demum arbitrium litteris mandatum 
esse. Quod mihi ne tum quidem placeret, si Aristoteles 
rem praeteriret. Nunc autem dicit, arbitrum sententiam suam 
yQa/LLjuaTeicp inscripsisse et alteri echino (fortasse rei) annexisse^). 
Sic res ad riyefxova^) (vel etoaycoyea; cf. Harp. s. v. diaiTrjrai) 
rediit ad iudices heliasticos ferenda. Hoc fiebat, si certantium 
alter ad provocationem confugerat. Quam magistratui, non arbitro 
renuntiatam esse Huberto probabilius visum est. Sed si recta 
sunt, quae supra disputavimus, arbitro ecpeoig illico nuntiabatur. 
Magistratus, cum arbiter echinos et arbitrium subscribendum tra- 
deret, de provocatione certior fiebat. Eiusmodi causa nondum 



^) p. 44. 

2) Dem. or. 49 § 65 aliter explicari non potest. Cf. D. att. Proc.2 p. 903/5, 
imprimis p. 904. 

8) Dem. or. 27 §§ 51, 54 etc. 

•*) p. 44. 

^) Aristoteles jtQooagz^oavres absolute dicit. 

®) Aristoteles cap. 53 parum accurate pro omnibus rjye^ooiv solos XL viros 
nominat. 



— 44 - 

iinita subcriptionem archontum certe non poscebat. Sed longe 
aliter res se habebat provocatione non facta, documentis litigan- 
tibus redditis. Tum causae finis impositus erat, tum archontes 
sententiam arbitri sine dubio f}ye^6vi antea ostentam ab eoque 
subscriptam eodem die nomine suo sanciebant. Idem servari solitum 
€sse videtur, si quis ab arbitro absens condemnatus erat, cum 
intra decem dies, velletne provocatione uti, incertum esset. Huc 
pertinent illa Ulpiani verba supra citata. Apud Demosthenem ^) 
Strato arbitrium in causa xaxrjyoQiag, quae ad forum XL virorum 
pertinebat, pronuntiatum eodem die archontibus reddit. Eis Midias 
condemnatus persuadere studet, ut arbitrium in formam sibi pros- 
peram transscriberent et subscribendo ratum redderent. 

Eodem die etiam echinos magistratibus tradendos fuisse mani- 
festum est, quamvis saepe eam legem laesam esse existimem, cum 
accideret, ut hora arbitrii a partibus litigantibus usque ad mul- 
tam noctem retardaretur^). Cum ergo tempus deesset ad magi- 
stratus, qui vespere domum redierant, adeundos, diem insequen- 
tem expectare necesse erat. 

Haec fere de subscriptione arbitrii dicenda sunt; sed intermitten- 
tibus fontibus antiquitatis periculum est, ne coniecturis nimium 
spatium concedatur. Nunc singula quaedam adicere liceat. 

A iudicio XL virorum in rebus minoris quam X drachmis 
aestimatis provocatio non patebat. Quod Hubert (p. 37) contra 
Meierum (p. 19/20) obtinuit»). 

Idem Aristotelis verbis comprobatur, quae cap. 53 § 2 leguntur: 
xal rd juev /uiexQt dexa dQaxfJicbv avtoxeXeXg eloi xQiveiv, rd d^vjteo 
Tovxo xo xijurjiua xoXg diaixrjxalg TiaQadidoaoiv. 

Etiam de numero iudicum heliasticorum , qui res ad forum 
XL virorum pertinentes provocatione facta iudicabant, Aristoteles 
(cap. 53, 3) nos docuit his verbis: ol de^) (sc, ol xrjv (pvXrjv xov 
(pevyovxog dixd^ovxeg) naQaXa^ovxeg etadyovoiv elg xo dixaaxrjgiov, 
xd juev ivxog yjUwv eig eva xal diaxoaiovg, xd d^v7i€Q /tAias" e!g 
eva xal xexQaxoaiovg^). Scimus igitur, quot iudices in causis Aphobi, 
Timothei, Booti, Spudiae fuerint. Quae omnes causae pluris quam 
mille drachmis aestimatae erant. 

Aristoteles tum sic pergit : Ovx e^eaxi d*ovxe vojuoig ovxe tiqoO' 
xXYjaeaL ovxe juoQxvQiaig dkk'?] xaTg jzaQd xov diaixrjxov yQfja^ai xaJg 
elg xovg iyivovg iju^efikrj/uivaig. His verbis nihil novi continetur, 



») Mid. § 85. 

2) Cf. Dem. or. 54 (adv. Con.) § 26. 

») Cf. Lipsius, D. att. Proc» p. 93, adn. 148. 

*) 0? Sk falso in ed. G. Kaibel et U. de Wilamowitz-Mollendorff legitur. 

*) Cf. Lipsius, Berichte etc. p. 56. Busolt p. 271/2. 



— 45 — 

nam illud praeceptum iam pridem notum erat. Cf. Hudtwalcker 
p. 129, Meier p. 28, Hubert p. 44, qui praecipue Dem. or. 39 
(adv. Boot.) § 17 nitebantur: zavTa S^ei jbtf] oeorjjuaoiusvcov rjdri 
cvve^fj Twv exivoov, xav /uaQTVQag v/uv naQeo^/^oixYjv, Grammatici 
rem praeterierunt. 

In PoUucis^) de provocationibus adnotatione, quam Hudt- 
walcker ^) primus explicavit, etiam haec leguntur : t6 de naQa- 
TcaTajSakXojuevov em tcov e(peoea>v, oneQ ol vvv jtaQafiohov xakovoi, 
naQafiolov AQiOTOTeXrjg keyei, Hubert nescio quo 'pacto hanc naQa- 
xaTa^oXrjv in omnibus provocationibus, ergo etiam adversus ar- 
bitros factis, usitatam neglexit. Apud Aristotelem vero nomen 
naod^oXov non inveni. (Cf. Bonitz, Ind. Aristot.) 



§ 12. 

De XL virorum et arbitrorum institutionis tempore 
» et de muneris eorum incrementis. 

Quae adhuc de XL viris cognitum habebamus, maximam partem 
e grammaticis *) hausta erant. Nunc fons grammaticorum, Aristo- 
telis de const. Ath. liber, repertus est. Is haec praebet : xXyjqovoi 
de xal Tovg TexTaQaxovTa, TeTTOQag ex TYJg q^vXrjg ixdoTrjg^ nQog ovg 
Tag aXXag dixag Xayxdvovoiv ' oi nQOzeQov /urjv fjoav TQidxovTa xal 
xaTa drifJLOvg neQuovTeg edixa^ov , juerd de ttjv enl tcov TQtdxovTa 
ohyaQxiav TeiTaQdxovTa yeyovaoiv, Si Harpocrationem, qui Ari- 
stotelem auctorem nominat, cum ipso Aristotele comparamus, 
verba juerd de tyjv tojv TQidxovra ohyaQxiav TexTaQdxovta yeyovaoiv 
apud illum desideramus. Pro eis nihil nisi eha supponit, summa- 
tim locum exscribens. PoUux vero non contentus eis, quae Ari- 
stoteles tradit, causam manifestam addit, cur XXX virorum nu- 
merus auctus sit: [xioei tov aQv^fjLov tov TQidxovTa, 

Quo vero tempore et a quo pagorum iudices instituti essent, 
non minus incertum erat, quam arbitrorum institutionis tempus 
etiam hodie est, Quis auteni non miratur, quod Aristoteles tam 
accurate ad illam quaestionem respondetl Nam inter vehemen- 
tissimas partium seditiones et gravissimas rerum publicarum com- 



1) VIII, 62/3. 

2) p. 119 sq. 

*) Pollux VIII, 100. Harpocr. s. v. >caza Srjfxovg StTcaoidg, Phot. s. v. rerra' 
Qaxovra. Lex. Segu. (Bekk. Anecd.) 306, 310. 



— 46 — 

mutationes etiam XL virorum bis meminit, ut quando primum, 
quando iterum instituti sint, comperiamus. Hos autem locos dico : 

Cap, 16, 4: afjia dh ovvifiaivsv amco (sc. IleioiOTQdxcp) xal mg 
TiQooodovg ylveo^&ai /uei^ovg i^eQya^ojuivrjg xfjg x^Q^^ '■ i^Qdrrero 
ycLQ ano rcbv yiyvofjievoiv dexdrrjv ' dio xal rovg xard di^juovg xare- 
oxevaoe dixaordg xal avrog i^rjei noXXdxig eig rrjv ^(bQav ijtiaxoTicov 
xal diaXvcov rovg dia(peQOjbievovg, ojicog /lltj xarafiaivovreg elg ro 
dorv jtaQa/LteXcooi rdjv dyQOJv, Pisistratus igitur pagorum iudices 
instituit ^) eo consilio, ut rustici agros quiete exercerent et procul 
ab urbe manerent, cum lites eorum privatas et ipse tyrannus et 
XXX viri pagos peragrantes diiudicarent. Nec enim, ut aequum 
et certum ius assequerentur, in urbem ire cogebantur, nec eis 
ad rem publicam accedere in mentem veniebat. Nam plebem 
inertem et novarum rerum cupidam in urbem contrahere Pisi- 
stratus tyrannidi periculosum pestiferumque existimabat. Numerus 
iudicum xard dT^juovg iam illis temporibus XXX fuit, id quod ex 
altero Aristotelis loco intellegitur. 

Cap. 26, § 3: erei de neixTzrco /uerd ravra inl AvoixQdrovg dQ- 
Xovrog ^) ol rQidxovra Sixaoral xareorrjoav ndhv ol xaXovjuevoi xard 
Srjjuovg. Si triginta viri Lysicratis anno rursus instituti sunt, et 
primum triginta fuisse consentaneum est. Quando autem aboliti 
sint, quamquam Aristoteles omisit, sine difficultate cognoscere 
licet. XXX viri a Pisistrato tyranno instituti cum tyrannide 
evanuerunt ^). Sed sexaginta fere annis post, cum pagorum iudices 
restituerentur, non solum numerus servatus est, sed ne ratio qui- 
dem muneris fungendi mutata est. Sic Aristotelis verba optime 
explicantur. Nam ad Pisistrati institutionem solam pertinere non 
possunt, quae ibi legimus: oT JCQoreQov /uev ^oav rQidxovra xai 
xard drjjuovg neQuovreg iSixa^ov. Immo plus inde mihi concluden- 
dum videtur, ut inter se oppositos esse dicam XXX viros pagos 
peragrantes et XL viros, numero ab Euclide aucto, in urbe 
iudicantes , etsi Aristoteles supremum membrum oppositionis 
omisit. Haec Lipsii*) sententia est, qui ab Euclidis anno con- 
ventus rusticos haberi desitos esse putat. Eadem fere antea^) e 
Lysiae or. 23 adv. Pankl. § 2 concluserat, anno non definito, cum 
ab auctoribus destitueretur. 

Haec de historia XL virorum afferenda erant ; nunc quid inde 
de arbitrorum institutione colligere liceat, quaeramus. 



1) Iniuria R. W. Macan (Journ. of Hell. Stud. XII, 1, p. 38) hoc loco de 
Aristotelis fide dubitat. 

2) a. 453/2 a. Chr. n. 

*) Cf. Kenyon ed.« p. 129. 
■*) Berichie etc. 1891 p. 56. 
^) D. att. Proc.2 p. 93 adn. 148. 



— 47 — 

Arbitros privatos praetermitto, quippe qui vetustiores sint, 
quam ut originem eorum investigare possimus. Antiquitus enim 
Atheniensibus morem fuisse puto , ut in levioribus causis 
privatis rem ad aequos viros ludicandam deferrent. Quam priva- 
torum consuetudinem etiam in civitatum commercio usurpatam 
esse multi et auctores et tituli testantur. Haec omnia Meier^) 
et Sonne^) in unum contulerunt et accuratissime interpretati sunt. 

Non minus incertum est, quando illa lex lata sit, quae ab arbitris 
privatis ad iudices heliasticos provocari vetuit^). Nam eam partem 
illius legis, quae inDem. Mid, § 94 legitur*), non genuinam esse 
Hubert (p. 22) cum Westermanno^) confirmat, quamquam aliquam 
de arbitris legem exstitisse oratoris ipsius verbis : Xeye de xal rov 
Tcbv diairrjToJv vo/Ltov satis demonstratur. 

Iniuria vero Hubertum offenderunt verba i(p^ heQov dixaori^Qiov, 
quae de arbitro mire dicta existimat. Quis enim est, qui hanc 
hnguae Graecae libertatem ignoret, per quam dicere licebat : ovx 
^v ;^o^To? ovde akko devdQov ovdev. Xen. An. I, 55. vtzo rcov 
TtoXircbv xal rcbv aXXcov ^evcov. Pl. Gorg. 473» FeQcov x^Q^^ f^^^^ 
ireQov veaviov. !4^. ix. 849 (Kriiger, Griech. Sprachlehre, II 
p. 101, adn. 11). Eadem ratione dici poterat: [e(peoig] ajio [rov 
Siairrjrov] i(p^ ereQov dixaorrjQiov. Hoc excepto cetera, quae ille affert, 
ut legem spuriam esse demonstraret, mihi quoque persuadent. 
Bergk^) coniecit, ea demum lege ad utrumque arbitrorum genus 
pertinente a privatorum arbitrorum sententia provocationem inter- 
clusam esse. Quae cum demonstrari nequeant in dubio relinquam. 

Id vero tempus, quo arbitri publici instituti sunt, angustio- 
ribus finibus circumscribi poterit. Nam hoc quidem nemo nega- 
bit, ante annum 453/2, quo pagorum iudices rursus instituti sunt, 
arbitros non fuisse, si eorum meminerit, quae supra de ratione, 
quae inter XL viros et arbitrorum coUegium intercesserit, expo- 
suimus. Nec non verisimile est, causam arbitros instituendi fuisse, 
quia pagorum iudices triginta numero tot tantisque officiis onerati 
erant, ut rerum privatarum iurisdictio nimis retardata sit. Itaque 
primo haud scio an alias causas non acceperint nisi eas, quae 
ad forum triginta virorum pertinebant. Paulatim et alii magistratus 
suas causas eis tradere coeperunt. Postremo lege constitutum est, 

^) p. 29, III. Die Austraegalgerichte bei den Griechen. 

2) De arbitris externis, quos Graeci adhibuerunt ad litcs et intestinas et pere- 
grinas componendas, quaestiones epigraphicae 1889. 

9) Cf. Hubert p. 14. 

*) Orator de arbitro publico dicit, lex citata de arbitris privatis. Id Meier 
(p. 7) grainmatici errore explicare conatur, quem errorem Bergk (Z. f. d. A. W, 
1849, p, 268) nimium esse dicit. 

*) De lit. instr., quae exstant in Dem. or. in Midiam commentatio p. 29. 

«) Z. f. d. A. W. 1849, p. 266. 



_ 48 — 

sae privatae (paucis, quas supra dixi, exceptis) 
bitros agerentur. Eamque legem Euclidis anno 
ert (p. 21) et Lipsius') iure ut videntur conie- 

ad arbitros deferri debuisseeis, quae Demetrius 
X. Cant. p. 673 profert*) luce clarius efficitur; 
ad verba Lysiae in fragm. X ^igd? 'AQxe^ta&tjf 
Verba autem Lysiae sunt haec: ram' ifwu 
ovde nfonor' ri&ilijae avveX&Biv oide X6yov ;T«(>t 
aaa&ai, ovdi diatiav emzQeijjai, S<og i!/ietg rov v6/iov 
MTTjzcbv e&ea&e. 

varii auctores diversis rationibus interpretati sunt, 
7/8), Westermann (Bericlite uber d. V. d. K, S. G. 
: I, p. 438), Eergk (Z. f. d. A. W. 1849, p. 268/6Q), 
uerunt ea lege arbitros publicos anno Euclidis 

rectius Schomann in libro, qui inscribitur: Die 
hichte Athens (p. 44)'). Hic enim iure negavit 
1 quidquam de institutione arbitrorum coUigi posse, 

eorum hac lege ita amplificatam esse putat, ui 
dis causae via ad arbitros ante interclusa pateret ; 
lico causam ad iudices detulisse nec ullis adver- 
ut rem retractaret et arbitris privatis traderet, 
;. Hucusque Schomannum, in ceteris Lipsium et 
amur. Interim lege praescriptum erat, ut omnes 
m ad iudices ferrentur, a magistratibus arbitris 
■entur. Quae lex etiam ad Archebiadis actionem 
uod reus voluerat, quodammodo factum est ; res 
:st, non autem privatis arbitris e compromisso, 
)itro legis iussu. 

' illa lex impedimento est, quominus arbitros pu- 
idem fuisse coniciamus. Haec sententia etiam cum 
is (or. 1 § 88) congruere videtur: rds fiev bixai, 
d? dtaiTag ijioitjaaje xvgias elvai, 6310001 iv dtj/io- 
ji6i.ei eyevovTo'). Hoc loco de arbitris vetustiorem 
non habemus. 

lis anno arbitros pubUcos institutos esse putare- 
mc unum annum cumularemus, quam ferre posset : 
umerum auctum, munus in urbe inclusum, arbitros 
fique latam, quae omnes res privatas primo ad 
leret, An omnes res humanas a parvis principiis 

). 1012. Cf.Betichteetc. 18<)l, p. fl8; Cf. Ar.'A».^oi.c.o3,§2. 

KOi Exeico rofiOi fii} c/odyca&at Sixtjv, »' fiij ;ig6ttgoy Efciao^ci'17 
yiia. 

Pbilologo (I. p. 728 sq.) minore fiducia Meiero repugoBTerat. 



— 49 — 

paulatim crescere et augeri videmus, arbitrorum munus ab initio 
idem mansisse putabimus? Immo gradatim auctum esse consen- 
taneum est. 

Primo enim arbitri res XXX virorum solas, paulatim et aliorum 
magistratuum (per XXX viros) acceperunt; Euclidis anno lege 
iussum est, quod antea permissum erat. 

Sed his omnibus coniecturis ad tempora, quibus arbitri insti- 
tuti sint, definienda nihil profecimus, nisi ut extremos eorum 
fines (453 — 403 a. Chr. n.) poneremus. 

At fortasse plus assequemur, si deliberaverimus, quid spectantes 
Athenienses publica arbitria instituerint. 

Ac primum quidem magistratibus, imprimis pagorum iudicibus, 
magna pars nimii oneris anacrisi ab arbitro suscepta sublevata 
est. Tum minore cives pecunia insumpta ius sibi comparare po- 
terant, cum TtQvravsioig remissis sola jiaQaoraoig (l drachma) eis 
solvenda esset^). Adde quod ingent^s rei publicae sumptus ad 
constituenda iudicia heliastica minuebantur. Sed haec exspectatio 
auctores legis fefellit. Nam provocandi usus in dies percrebuit, 
nec facile uterque Htigantium sententia arbitri contentus erat. 

Haec omnia ad eiusmodi tempora quadrare videntur, quibus 
litigandi cupiditas publice provecta etiam apud inferiorem plebem 
crescebat, cum opes et civium et rei publicae sensim dilaberentur. 
Ea tempora fuerunt, cum Pericle mortuo popuii dominatio de- 
generabat et bello Peloponnesiaco divitiae Atheniensium exhaurie- 
bantur. His temporibus, post Periclis mortem et ante pacem 
Lysandri, arbitros institutos esse putaverim. 

Quando autem evanuerint e lex. Cant. concludere Hcet. Ibi 
enim s. v. jurj ovoa dixi] (p. 673) et aUa et haec leguntur: xar 
eviovg dk ri dvrikfj^ig eoriv, orq) avriXaxsiv e^rjv. xal juereygayfav i) 
oXcog ex rdjv Xoycov dveTkov, rovrov de diriov fj rov e^ovg exkeiifig, 
dv/jQrjrai yaQ jLierd rcov diairrjrcTyv 17 dvriXrj^ig. Hunc locum et 
Meier (p. 29) et Hubert (p. 57) ita interpretati sunt, ut arbitros 
non multo post iilam clarissimorum oratorum aetatem abolitos 
esse dicerent. Postremum de arbitris testimonium e Demetrii 
Phalerei temporibus in lex. Cant. l. c. nobis servatum est. 

Haec de arbitris Atheniensium pubHcis dicenda putavi. Quae 
si non sohim nova sed etiam vera esse videbuntur, id mihi sum- 
mum laboris praemium esto. 



^) Cf. Thumser p. 591. 









f 



/ I 

3 U^^ 



n 



I N D E X. 



Exordium ^ 

% 1. De arbitroruiii aaCnte ........ H 

g 2. Num Soxifiitma arbi trorum fucrit 1 ] 

g 3. De arbilrorum numero 12 

§ 4, De ratione, quae interce4ebat inter tribus et arbiiroa I .'i 

§ 5. De arbitiorum iureiurando 17 

§ 6. De atifii'/ arbitri causam suscipere recusantis ... 31 

g 1, De ciaayyeliif et de ev&Drai; arbitrorum .... 22 

§ 8. De arbilrorum collegio ........ 21 

§ ^>. Quibuii in causis arbilri iudicaverint ..... 2'-> 

A, De peregrinorum iuriwlictioue ..... 2*^ 

B. De civiuin causii ;t4 

% 10. De ratioDe, qnae inter pagorum iudices et arbitros intercedebat il'' 
§ 11. Qua ratione lites apud arbilros actae sint. De provocalione 

ad iudices 40 

§ 12. De XL virorum el arbitrorum inslitutionis tempore el dc 




r 



^ 



f