De Aureli Prudenti Clementis genere dicendi quaestiones...

Google

This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct

to make the world's books discoverablc onlinc.

It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct

to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books

are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr.

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc

publishcr to a library and fmally to you.

Usage guidelines

Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc
public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing tliis resource, we liave taken stcps to
prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing lcchnical rcstrictions on automatcd qucrying.
Wc also ask that you:

+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for
personal, non-commercial purposes.

+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout thisprojcct and hclping thcm lind
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offer guidance on whether any speciflc usc of
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe.

About Google Book Search

Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs
discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb

at |http://books.qooqle.com/|

I

i--/vy->^7

Igarbartr CoIIege ILifararQ

LANE FUND

The sum ot t;ooo was given by FRaDEHicK Ath

Lane, of New York, N.Y., (Class of 1849), <

CommeQC=in«i.t D»y, 1863. "TheHnnual

lnleteiC oiily to be eipended In Ihe

purchase of book^ for the

Ubrary."

DE ^^'^

AneELI PRnDENTI CLEIENTIS

GENERE DICENDI
QUAESTIONES.

DISSERTATIO PHILOLOGICA

QUAM

CONSENSU ET AUCTORITATE

AMPLISSIMI PHILOSOPHOEUM OEDINIS

IN

ALMA LITTERARUm ACADEMU REGU
MONASTERIENSI

AD

SUMMOS IJSr PHILOSOPHIA HONORES

BITE IMPETSAKDOS

DIE XVILL MENSIS JUNI A. MDCCCLXZJV,

IN PUBLICO DEPENDET

SCSIPTOB

ANTONIUS ERASMUS KANTEOKI

POLONUS, "

PBESBTTEB POSNANIENSIS.

M0NA8TEBIT.

EX TYPOGRAPHIA THEISSINGIANA.

MDGCCLXXIY.

miS ILLUSTE. PLTJE. REVER.

FBANCISCO A FAULA BAZYl^^SEl

SACERDOTI ANNORUM QUINQTJAGINTA MUNERE FELICIS-
SIME PUNCTO ECCLESIAE D. ADALBERTI POSN. PRAEP.
CONSIST. ARCHIEPP. POSN. A CONSILIIS ET C. ET C. DE EC-
CLESIA ET PATRU UTILISS. LIBRIS POPUL. DIVULGANDIS

OPTIME MERITO

FBANCISOO XAVISBIO MALINOWSEl

OLIM DECANO VALDOVIENSI NUNC KOMORNICENSIS ECCLE-
SLiE PRAEPOSITO ACADEMIAE SCIENT. CES. REG. CRACO-
VIENSIS SOCIO ET C. LIBRIS PERMULTIS DE GRAPHICA ET
iUBAMM. CUM POLON. TUM SLAV. ARTE ERUDITISS. CONSCR.

CLARISSIMO

»

HUNC QUALEMCUNQUE LIBELLUM

SACBUM ESSE VOLUIT

SCRIPTOR

VENERABUNDUS.

>Legendi et poetae nostrae pietatis: Pruden-
tius, Prosper, Paulinus, Sedulius, luvencus, Arator:
qui, quum habeant res altissimas et humano generi
salutares, non omnino sunt in verbis rudes aut con-
temnendi. Multa habent, quibus elegantia et venu-
state carminis certent cum antiquis, nonnulla, quibus
etiam eos vincant.« —

Ludovicus Vives Epist. II de ratione studii
puerilis pag. 10. (Opp. Basil. 1555.)

Prooemium.

Praeclare Dionysius Lambinus, vir suae aetatis illustris-
simus, in Epistola dedicatoria, M Oarolum !Nonum Begem
Ghristianissimum data, Lucretium suum commendans haec
dicit :

„Homerum propterea, quod in quibusdam fabularum,
partim turpium, partim absurdarum, involucris omnium
rerum natmtilium atque humanarum cognitionem continere
existimatur, non solum legimus, verum etiam ediscimus:
Lucretium, sine fabularum taliumque nuga-
rum integumentis, de principiis et causis rerum, de
mundo, de mundi partibus, de vita beata, do rebus
caelestibus ac terrenis non vere illum quidem, neque
pie, sed tamen simpliciter et aperte et, ut Epicureum,
ingeniose et acute et erudite et purissimo sermone loquen-
tem non audiemus?* ^)

Quam docti ejusdemque pii viri opinionem de Lu-
cretianae poesis praestantia lubentissime amplectentes, ad
alterius poetae opera aptissime applicari posse censemus,
Aureli Prudenti Clementis, qui, quamquam omnium terapo-
rum acerrima ingenia occupavit nostraque praecipue aetate
editores nactus est haud spernendos, Obbarium puta et
Dresselium nondum eo, quo dignus est praemio, ut nos
quidem putamus, donatus est. Quum enim ethnici, qui di-

1) Legimns in Siegberti Hayercampi editione Titi Lncreti
comparata Lugduni Batayoram 1725.

— 6 .-

CTintur, auctores omnium manibus terantur, quum a prima
aetate adolescentium animi in egregia ista, quod sincere
fatemur, palaestra exerceantur, in qua mentis acles auge-
tur, memoria roboratur : maxime dolendum est a Christianis
christianos scriptores, ne dicam omnino negligi — atta-
men maximam partem parvi aeatim^ri magnoque supercilio
despici. Quid? Si Lambinus Lucretium de yita beata, de
rebus caelestibus ac terrenis, non vere illum quidem, neque
pie, sed tamen purissimo sermone loquentem tanto opere
commendat, num nos christianos poetas, eosque et vere et
pie de rebus maximi momenti diss^^ntes, tanto honore
omnino indignos putabimus?

Keque in omnibus audiendi sunt ii, qui solif) paganis
imperium in scholis vindicantes, Christianos ideo expungen-
dos putant, quod incompti sint et laxi, quod leporibus, qui-
bus illi abundent saepissime careant, quod numeri eorum
claudicent, perspicua brevitas desideretur : haec enim omni^.
specie quadam veritatis potius, quam ipsa veritate fulciuii-
tur, quamvis saepe pro veris venditentur: non enim quem-
piam de trivio arreptum legeudum postulamus, sed opti-
nmm qi^emque et gravissimum, in quibus facile invenieu'^
tur nonnulli, qui, temporum ratioDO habita,, celeberrimis
antiquitatis scriptoribus digne annumerari possint et re^
vera annum^rati sunt*

Haec ideo praemittenda putabamu^, C^dide Lector,
ut ne quid praejudicati huc afferens consilium nostrum
improbes, quo commoti, observationes quasdam de Aureli
Prudenti Clementis genere dicendi communicaro tecum star
tuimus. — Hunc enim maxime idoneum puta^bamuSf quo
melius cognito adversariorum ajgumenta rationesque r^
fellantur et confutentur. Erasmus enim Roterodamus .Pin-
darum nostrum***) Caspar Barthius ^divinum Pindarum*

2) in commentario ad Catb. XI p. 458 editioni Fradenti Ba-
sileensi 1562 addito.

— 7 ^ —

euin appellat, propter carminum et metri varietatem «poe-
tamque, quo nemo divinius de rebus christianis unquam
scripserit** ^). Olaus Borrichius „supra genium saeculi sui
facundia et pia eruditione assurrexisse'* *) eum existimat,
versusque ejus, si quantitatum vitia tollas, fere sine sale-
bris, sonoros, decoros dicii, Nicolftus Heinsius, dedicatione
ad celsissimum principeifi Ferditiandum , episcopum pader-
bornensem data ^neminem veterum majore cum successu
poesim christianam dedisse excultam, aut laudabiliore exem-
plo famae et posteritati Prudentio commendavisse'* declarat*).
Sed jasi a talibiis ritis tibi eommendMiim, quanti
ipsi fadaibm audirv vMis» —

8) jiiTaraat. Ubro 7111 topv XI.

4) De Poetis p. 72.

5) cfr. editio Prndenti a Christophoro Cellario comparata
daiae Magd!brg. itOS inter testimonia , qiie atfalit rec^ntiora,
nltimxiDi.

Pars I.

I

De christianonim poetamin in universxmi, tnm de

Frudenti carmimun vi poetica.

Disputationis nostrae partem hanc meditanti in men-
tem venerunt verba Scargae, inter Polonos, saeculo decimo
septimo pedestri oratione scribentes, facile principis, qui
hoc fere inter sapientiam profanam et diyinam statuit
discrimen^):

„Philosophia et sapientia q. d. profana, quum rebus
occupentur humilibus, parvis incertis, verborum inani stre-
pitu pompaque ornare sese cupiant necesse est : divina vero
sancti spiritus doctrina, quum res tractet et maximas et
sublimes et veras et aeternas verba non curat', quin immo

6) ^Filozofija i madrosc swiecka, majac rzeczy niskie, male i
niepewne slowy dlngiemi nagradza i ndatna sio czyni. A boska
Dncha sw. nanka, majac rzeczj bardzo wielkie, wjsokie, prawdziwe i
niepojete o slowa nie dba, i owszem prostota i niska wjmowa
wielkosc i majestat prawdy pokrywa, zadnego zalecenia lndzkiego je-
zyka nie sznkajac, a raczej wiekszego sie z nich zelzenia bojac. A
ktemu iz rzeczy sa wyzsze, nizli rozam pojac a jezyk wymowic moze,
musi wielkosc ich w skapych pogrzebac slowach a wiecej dziwowaniu i
uwazaniu pilnemu i naboznemu polecac'*. Kazania na niedziele i
swieta wydanie J. K Bobrowicza Lipsk 1843 11 pag. 29. „Stary to
zwyczaj slug Bozych po prostu s Panem Wszechmocnym rozmawiac
i slowu wiecznemu niewydwomemi ale pokornemi slowy potrzeby
swe przekladac. Bo tez sam Pan s prostymi rad rozmawia i pokoma
modlitwa przenika niebiosa**. Swietego Augustyna Ksiag pie^ioro
.... przez Piotra Eazimierza Tryzne Wihio 1617 przedmowa.

— 9 —

simplici huraUique dicendi ratione magnitndinem majesta-
temque yeritatis occultare nititur, sermoque ejus haud ci-
nerem quaeritat, sed potius ne ipso laedatur pertimescit.
Quumque insuper res, ab ipsa tractatae, majores sint, quam
quas ratio intellegere, aut lingua eloqui possit, magnitudo
earum arctis yerbis occultanda magisque admiranda pieque
contemplanda, quam penitus perspicienda esse videtur/

Ex hisce nonnihil lucis attulisse putamus ad discep-
tandam quaestionem, qui fiat, ut tantum discrimen paga-
nos inter christianosque auctores legentium animis occur-
rat, in iis praesertim, quae ad orationis ornatum, dicendi
copiam, amplitudinem , magnificentiam pertineant. Similem
distinctionem Cicero statuit inter dicendi genus, quod ar-
gumentationibus et illud, quod locis communibus proprium
est: „illae tenuius et subtilius et acutius tractantur, hi au-
tem (scilicet: loci communes) gravius et ornatius et cum
verbis, tum etiam sententiis excellentibus ; in illis enim
finis est, ut id, quod dicitur verum esse videatur, in his,
tametsi hoc quoque videri oportet, tamen finis est am-
plitudo')^

Christiaui enim scriptores, quum id praeter omnia
curarent , ut revelatas a Christo veritates, * et ad fidem et
ad mores spectantes, sincerissime fidelium mentibus incul-
carent, quo et Dei Optimi Maximi gloria in terris augere-
tur, hominumque saluti consuleretur : fieri non potuit, quin
eo dicendi genere potius uterentur, quod Cicero argumen-
tationibus proprium esse declaravit, idque non solum apud
eos, qui prosa oratione scripserunt, sed etiam apud poetas,
eundem finem persequentes, saepissime invenimus®).

7) Cicero de inventione II, 16, 21.

8) Huc facit, quod Salvianns, Galliae Presby ter scribit : „no8,
qni rerum roagis quam verborum amatores, utilia potius, quam
plausibilia sectamur; . . . . in scriptiunculis nostris non lenocinia
esse volumus sed remedia**. De gubematione Dei. Beneque Presse-

— 10 -=

HiAc mmo pa^taiTnm ehristtefiotuntt paulld tetttfidwr,
arctiar, tloti vefborum exquisita pompa, sed serrtentiftTum
gi^yitftte insigi^ie, binc jejuna qtiaedaiBf ^t sieea sc*iben«H
rHtio, bitu^ etiam, si eos eunn optin&is' latinds scri^iftorffrud
comparai^e stud^s, eam, quae recte scribeffide* inrtposital est,
my^nmm saiepisBime relictam inteoies, late^ue 6os divagari fa^
tearis necesse est. Accedit, quod et lib^rtati et litteris iniqua
impmtorum aetate, lingua, optime a Ciecfrone eft a poetis, qui
Augusti tempore floruerant, exeulta in dies magis magis*
que deprayabatur, quum rostra silerent, quum senatus sen-
tentias non rogaretur, quum, ut ait Corn. Tacitus, tiiemoria
fere cum voce perderetur. Quodsi denique, uti aequum est,
colicedes, nessarium fuisse nova religione divulgata, quum
novae opiniones, ignotaeqiie usque ad illud tempus senten-
tiae hominum animis, in tantis tenebris, repente illuxissent,
ut flova quoque verba vel fingerentur, vel e graeca lingua,
latina tenninatione addita, transferrentur „(dabitis enim pro*
feeto, inquit Cieero, ut in rebus inusitatis utanaur verbis
interdum inauditis)**^), jam fere omnia hab^bis, quae te,
Christianorum poetarum carmina legentem, ofTendent ke^
dentque, nisi forte numerorum desiderds mentionem, in qui-
bus saepe peccatum esse neminem fugit. Extemum igittit
p()^is vedtitum, ex orationis pendentem c6ncinnitate, pul-
chritudine, spletidore, quibus veteres Romandrum poetae exr
cellunt a Christianis non aequari facile concedimus, at si
intemam vim et indolem, excellentiam et magnificentiam
spectabis, si sententiarum gravitatem, morum, qui vel des-
cribuntur, vel praedicantur, eastitatem, celsos animi alEf^ctus
observaveris ndn te negaturlim existimem: his dmnibus,

lins inr prolegomienis, editioni Prndenti praemissiB, pa|^. XVI de
poetiB chrlBtianifi: „pectormn ligamina iUi quaerebant, non eztemft
oraatB» pempam".

9) Ck»f& A<»td. post. I, 6, 24.

— 11 —

in lyrica praesertim poesi, Christianos longe superiorcs esse
a&tiquae Bocxiae vatibus, quorum maximos, Horatium et
Catullum, non inepte Herderus, acerrimi vir ingenii, ora,
graecam semper lyram resonatia, vocat^®).

Haec quum ita sint etiam Prudentius, qui saeculo,
quod nos quartum vocamus, exeunte, itaque infima lin-
guae latinae viguit aetate, et vitia et virtutes cum aequa-
libus suis habet communia. Hic Hispania patria oriundug,
ubi pulsae Eoma litterae ingenuaeque artes hospitio excep-
tae sunt, postquam jure dicendo regendisque urbibus bo-
nam aetatis partem consummavit ^stultitiam exuit" civili-
bus negotiis valedixit, „voce saltem Deum concelebraturus
si meritis nequiret^^)/ Ingenii autem sui fructus hos re-
liquit, quos graecis fere omnes, si contra Symmachum li-
bros excipias duos, inscriptos nominibus, ipse commemorat
praefatione generali v. 37 sqq.

hymnis continuet dies, (scl. peccatrix anima)

nec nox uUa vacet, quin Dominum canat:

pugnet contra heteses^^) catholicam discutiat fidem,

10) Herders Werke Tiibingen 1806 vol. VII. p. 241.

11) Prudenti praefatio gener. v. 35 et 36.

12) „hereses" priifta con-epta, nt 41 secnnda in «idolis" ex
licentia, qua Prud. in graec. yocc. quantitate ntitur. Dredselius. ad
h. v. Liceat hic Bernhardy'i (pace tanti viri dixerim) errorem in-
dicare, qui (Grundriss der Eomischen Litteratur. Vierte Bearbeitung"
Braunschweig 1865 p. 916. „widmete Prudentius die letzten Jahre
seines Lebens (nach 405) geistlichen (?) Arheiten") praefationem
hanc in mente habens, ubi Prudentius, Philippo et Salia coss. na-
tus (a. u. MCI 348 p. Chr. n.) septimum annum et quinquagesimum
agere agnoscitur (cfr. h. praef. v. 1—3,

nper quinquennia jam decem
«ni fallor fuimus, septimus insuper
„aiinum cardo rotat, dum fruimur sole voluMli),"
eum hoc deum tempore post annum 406 carmina sua componere
co«pisse declarat, mirum in modum deceptuB, quum unus quisque
fadle oognoseere possit poetam, quaerentem ez sese.*

— 12 —

40. conculcet sacra gentium,

labem, Boma, tuis inferat idolis, carmem martyribus de»

voveat, laudet apostolos.
Sunt autem hi

1. Cathemerinon liber, qui duodecim carmina,
vario metrorum genere conscripta, vel singulis diei parti-
bus, (unde xadrnisqivmv liber dictus) vel festis quibusdam
diebus accommodata, continet.

2. Apotheosis (^ATvod-dwaig vocem hanc primus

V. 6 „q^uid nos utile tanti spatio temporis egitnus?" respondere
enarrandis iis, quae toto vitae spatio gesserit, non quae sit gestu-
rus. Accedit quod poeta, cui instat terminus, et „diem vicinum senio
jam Deus applicaf ultimis versibus, fessus quodammodo vitae tae-
dio addat:

y. 43 „haec dum scribo vel eloquor

nvinclis utinam corporis emicem

«liber

haec enim luce clarius ostendunt minime Prudentium ad tantum
opus aggredicndum sese accingere, sed potius tanquam christianae
vitae stipendiis functum «dissolvi cupere et esse cura Christo". Tum
etiam ex libris contra Symmachum scriptis facile coUigi potest eos-
dem ante annum 405 conscriptos esse, libro enim II v. 896

„tentavit geticus nuper delere tjrannus

Italiam

Alarici PoUentina et Veronensis clades indicatur, laetaque post
tantam victoriam et exsultans Roma fortissimum principem trium-
phalem cursnm scandere jubet; eodem libro inde a v. 1114 usquo
ad V. 1132 (cfr. I, 379 sqq.) orat Honorium, ut ludos gladiatorios, in
Martis et Saturni honorem usque ad iliud tempus institui solitos
toUat vetetque, quibus precibus jam anno 404 obsecutujn esse Ho-
norium colligitur ex Theodoreto V. 26. Denique nemo est, quin
Pradentio, praefationem hanc scribenti omnia sua opera, forsan tem-
porum, quibus quodque scriptum sit serie observata, ob oculos ver-
sata esse videat. In similem errorem incidit vir doctissimus J. Al-
zog in historia patrologiae pag. 411, I»« ed. Nobiscum agit praeter
alios cl. TeufFel in ^Geschichte der Romischen Litteratur. Zwoite
Auflage Leipzig 1872 pag. 994. „Als er 57 J. alt war (prf. 1 ff)
= J. 405 gab er die Sammlung seiner Gedichte heraus".

— 13 -

inter latinos scriptores e graecis transtulit auctoribus Ter-
tullianus apolog. 34 ubi de romanorum imperatorum «apo-
theosi'* loquitur), quo libro doctrinam de sanctissima q. v.
Trinitate contra adversarios, qui in universum ^Antitrini-
tarii* dicuntur, subtiliter et acute defendit.

3. Hamartigenia i^Ai^LaqTiyevBitt) de mali
origine, contra eos, qui cum Marcione irjfuov^ov mali
principium statuebant.

4. Psychomachia {^vxofiax^cc) ubi virtutes cum
vitiis congredientes inducit, carmen epico-didacticum q. v. ^^)
quo sub imagine vitiorum, libidinis, irae, superbiae, ava-
ritiae, discordiae, ethnicorum religionem perstringi bene vi-
dit Dresselius ^*).

5. Contra Symmachum^^) libri duo, quorum
priore de diis et institutis paganorum in universum agit,
altero contra singulas partes relationis, a Symmacho ad plu-
res imperatores missae, defensionemque veteris erroris con-
tinentis, d. Ambrosium maximam partem secutus, disputat.

6. Peristephanon {1I€qI (rrfyarcor) quatuorde-
cim hymnis in martyrum honorem compositis, et varios
modos cruciandi et res miras, quae passioni eorum conjunc-
tae erant, describit.

7. Dittochaion (iiTTog et ox^ duplex refectio,
veteris scl. et novi testamenti) quaternis versibus heroicis,
quae ex veteris novique testamenti libris digniora et memo-
riae Christianorum potissimum inculcanda videbantur bre-
viter adumbravit; constat 49 tetrastichis. —

Siglorum explicatio:

Praef. gen. = Praefatio generalis.

13) M. Varro satiram inscnpsit Sxbofjutx^^^f teste Gellio K«
*A. Xni, 22, 4. DresseL

14) Prolegg. p. Xn, et nota 26.

15) Sjmmacbus ethnicorum saeculi quarti caput, urbi prae-
fectus. —

— 14 —

Cath. «X Cathemerinon Kber.

Apoth. praef. I, 11. = Apotheosis libri praefatio.

Apoth. =5: Apotheosis liber.

Ham. ^ Hamartigenia.

Psych. « Psychomachia.

Sym. 1, 11. « contra Symmachum liber. '

Perist. =3« Peristephanon liber.

Ditt. = Dittochaion.

Epil. = Epilogus. —
Argumentum omnium Prudenti poematum omnino
christianum est, et quidem ita, ut aut verae religionis pla-
cita contra paganorum atque haereticorum errores defen-
dantur, sicut in Apotheosi, Hamartigenia , libris contra
gymmachum, noDnuUis hymnis Peristephanon (11. V. X.)
aut moralis doctrinae christianae pars claris coloribus le-
gentium animis depingatur, sive ethnicorum vitiis crimini-
busque opposita^ sive per se laudata atque pro excellentia
sua commendata, sicut in Psychomachia et Cathemerinon
libro, qui exhortationibus, praeceptis, monitis utilissimis re-
fertus est ; restat tertium carminum genus , hymni Periste-
phanon libri, martyru mlaudes continentes, quibus epico more
cruciatus, multique labores, mors denique gloriosa de-
scribQQtur. Bes igitur maximam partem novas, ut videmus,
atque ad illud usqae tempus poetis non tentatas tractans,
eorum instar, qui per avios montes nemoraque iDcednnt
opaca, plenum laboris opus, proprio Marte viam sibi ape-
riendam suscepit, qua re factum est, ut, quamquam saepius,
in reddendis christianis sententiis paganorum adhibet elo-
cutiones ex gr. Cath, V, 127

illa nocte sacer qua rediit Deus
stagnis ad superos ex acheronticis.
Cath. m, 198.

De Pblegetonte gradu facili
ad superos remeasse Deum.

— 15 ^

Apoth. 749 r^M teBebwum, quibus l4mm OOOi-
morabatur, describens ait:

. . . . ubi Taenara tristia vasto

,in praeceps dejecta chao, latebrosus et ille

amnis inexpletis volvens iu^Qadia ripis,
Psych. 785:

.... lauUa hostia Christo

dulcior, (pace) hoc solo sancta ad douaria vultum

munere convertens liquido obleotatur odore.
cfr. Peristeph. X. 361

.... surgit vapor

V. 364 sublatus inde ad coelum u^que tollitur

et prosperatum dulce delectat deum" —
tamen — saepe necessitate coactus aut multa nova voca-
bula finixerit, „cinctutis non exaudita Cethegis", aut grae-
cas voces in latinam trawslulerit linguam, «quum quod non
habeas aliunde sumas** doceat Cicero^^) uequfi Prudentium
tangat, quod alio loco idem Cicero: ,serm,one, inquit, 90
debemus uti, qui notus est nobis, ne, ut quidam, graeca
verba inculcantes jure optimo rideamur'* ^"^).

Ex quibus (scl. graecis) hoc jam loco liceat adferre
e^ qu^e Prud^tius primus Ld^tinorum» quantum sqis^m,
usurpavit.

Amen Catb. IV, 72 («Atnen reddidit, Hallelnja dixit*)
voces ex hebraea in graecam et latinam linguam translatae

V^ n; thi

allophylus, a, um. Hamartig. 500 Ditt. 71.
azymon, i, Apoth. 363.

blasphemium, ii Psych. 715 (apud alios ecclesiastieos
scriptores legitur: blasphemia, ae.

' T ■ ■ * ■ ■ . I

16) De Orat. HI, 88. § 156.
11) Cicw de officiis I, 31. 111.

^ 16 —

blasphemus, a, um. Ham. 2 Apoth* 16; 772. Peristeph.

I. 75. Ditt. 157.
bravinm, ii. (fiQapdov) Perist. V. 538.
bruchus,i, Ham. 228.
Cathemerinon, Dittochaion
Hamartigenia, ae

idololatris, idis, Ham. 404. cfr. Cellarius ad hune locum.
mammoneus, a, um Ham, 428,
mastigophorus, i, Symm. II 517.
melodus, a, um Cath. IX 2. Idem nomen adjectivum le-

gitur apud Ausonium epgr. 16.
mysteriarches, ae Perist. II 350.
Peristephanon
pleurisis, is Perest. X 485.
Psychomachia, ae
rhomphealis, e. Cath. VII 93.
sphragitis, idis, Perist. X 1076.
blaspbemare Apoth. 347.
charaxare Perest. X 557.
hymnire Perest. 1 118.
stigmare Perest. X 1080.

Inveniuntur etiam duae voces hybridae, ex graecis latinis-
que, vocabulis compositae:
paradisicola, ae. Ham. 92S primoplastus, a, um

Cath. IX, 17.
Quamquam a proposito nostro alienum esse putamus de re
metrica Prudenti uberius disputare, quippe quum campus
hic latius pateat, a viris doctis adhuc fere intactus, tamen,
quia de graecis vocabulis, Prudentio plus aequo usitatis,
agimus, breviter annotamus eum hac in re (non quidem
solum, sed omnes fere hujus aetatis poetas)paullo esse re-
missiorem liberioremque in graecorum vocabulorum con-
stituenda prosodia. Non solum enim in propriis nomini-
bus metiendis fluctuat ex. gr. HadrKauique Sym. I 274

— 17 —

Marcion Ham. 66; 124, (recte metitur Ham. praef. 36
et Hamart. 502) Chalceddn Fsych. 857 lesns, quam
yocem bissjUabam facit Apoth. 222, 417, 502; conso-
nantique «j" cum antecedente consonante yim producendae
breyis syllabae denegat — alia, de quibus consulatur Jndex
III Cellari et Dressel. prolegg. nota 54 — sed etiam diph-
thongum „«#* corripit, cfr. Psych. 710, 725, Ham. 64.
prf. generalis 39 hgresis; Apoth. 331 gnigma; Cath.
VI, 141 Mgandrus Apoth. 210 sphgra; Cath. VII 93
romph^alis; similiter „oi" ^rj^ in „«• »g* corripit
Perist. XI 52 Apoth. 186 id«lium Perist. II, 484; V
13 iddla Ham. 404 idslolatris; Sym. II 52 pogsis;
Sym. II 478 mathssis, alia. Etiam in latinis yocabu-
lis metiendis aliquotiens dormitasse Prudentium et Cella-
rius IIP indice et Dresselius praedicta nota 54, prolego-
menis addita ostenderunt, nobis quoque altera hujus <Us-
putationis parte, quando de nominum substantiyorum et de
yerborum declinatione Prndentiana dicemus licentiae ejus
hac in re indicandae dabitur occasio. Qua fortuna in yer-
bis latinis fingendis usus sit Prudentius infra yidebimus,
quum suo quaeque loco, singularum orationis partium ra-
tione habita, afferentur: hic expositis quae de graeco locu-
tionis prudentianae colore dicenda yidebantur restat, ut de
poetica ejus indole generaliter addamus nonnulla. —

Ex his, quae snpra de singulorum poematum argu-
mentis diximus jam facile unus quisque cognoscere potest,
Apotheosin et Hamartigeniam, quum in christianae religi-
onis dogmatis, contra haereticorum opiniones defendendis,
yersentur «pedestris carminis^ indolem, ipso Prudentio an-
nuente ^^) yix snperare, quamquam negari non potest in
Hamartigeniae quibusdam partibus locos, poetica pulchri-
tudine distinctos, saepius occurrere, qui, si inter Vergiliar

18) Epilogos 11. „approbat tamen Deos

«pedestre carmen et benignns andit.

2

- 18 —

nos legerentur, majore forsitan laude fruerentur et admi-»
ratione, idemque do Psychomachia, nescio an jure, dixerim,
adversante Dresselio, qui librum hunc „mediocritatem vix
superare*dicit^^), ordo enim et compositio totius carminls,
granditas yerborum, crebritas sententiarum , alia, flagitare
videntur, ut aequius, aut certo non adeo acerbum, de eo
fiat jadicium, quamvis sub finem yis poetica minuatur ar^
dorque considat.

Libri contra Syramachum duo, quos Dresselius di-
cendi atque argumentandi genere praeter caeteros commen-
dari, imrao palmam postulare dicit*®), poeticis quidem le*
poribus cai*ent, quum finis eorum longe sit alius, quam
quem volunt poetae, confutandi nempe vincendique adver-
sarii: inest iis tamen quaedam vis, spe certae victoriae
incitata atque aucta, inest virtus orationis eximia et vere
christiana, qua Symmachum, timide deos suos commendan-
tem facile superat prosternitque ; prior liber antiquitatum
romanarum, praecipue ad religionem spect^ntium notitia,
alter aptissiraa materiae dispositione legentis animum de-
lectat, sermo in utroque purus, elegans, emendatus.

Quanto autem poesis christiana ethnicorum poesi, vel
ipsius Augusti aetate florenti, excellat atque emineat vel
ex solius Prudenti lyricis carminibus cognoscitur, cujus
Cathemerinon liber et maxima pars hymnorum Peristepha-
non specimen christianae lyrae jure vocantur. Hac de re
inter oranes fere doctissiraos et eruditos viros, si solum
Bernhardy'um, Prudentio plus aequo inimicum excipias *^),
una vox est. NonnuUos jam supra nominavimus ^*), acce-
dunt: Isidorus Hispalensis ^dulcem, ore eximio Prudentium*
vocans **), Bentleyus , Flaccum christianum* eum appel-

19 et 20) Dressel. prolegg. pag. JX'

21) Bcrnhardy 1. 1.

22) cfr. Dressel prlgg. pag. XIX, nota 56.

23) Ibid. apnd Dressel.

— 19 —

land ^^), aliis omissis Herdenis, eximius hujus rei judex, qui
singulari laude Frudentium cumulayit, quando de hymnis chri-
stianis agens et optimos quosque eligens, duo ejus carmina
«lam maesta quiesee querela* (Cath. X 117 sqq.) et «Salvete
flores martyrum* (Gath. XII 125 sqq.) palma donavit^'^).
Imprimis autem conspicua est in carminibus christia-
nis simplex, nulloque colore fucata pietas erga Deum con-
ditorem, et, ut theologorum dictione utar, redemptorem
mundi, tum animi ardor excellens, praecipue in gratiis
Deo agendis, pro beneficiis, humano generi praestitis, can-
dor et rubor egregius, omne, quo offendaris fugiens, et ad
sublimia divinaque lectorem abripiens, quo fit, ut quasi
terrenarum rerum oblitus altius sapias, majora petas, animo
vivas non sensibus. Tum hoc quoque magni aestimandum
esse puto, quod poetarum christianorum carminibus legen-
dis animus christianae religionis veritatibus imbuitur, ex-
emplis eorum, quos ecclesia in caelitum numerum retulit,
contemplandis ad meliores fruges redit, amor in Deum
augetur, similia, haec enim omnia uni cuique nostrum, qui
Christi doctrinam amplexi sumus et maxime necessaria vi-
dentur atque omnibus, quae a poetis et graecis et latinis
eonscripta sunt, etiam optimis et perfectissimis quibusque,
praeferenda. Haec omnia in Frudenti carminibus quavis
pagina reperiuntur: summum perfectionis assequendae stu-
dium, maxima modestia, morum castitas, martyres eximiis
laudibus decorati, Deo optimo maximo gratus semper
onimus praestitus. In depingendis poeticis imaginibus, in
sententiis, quas profert vario modo illustrandiis, explicandis,
ornandis felicissime utitur coloribus, ex sacris libris veteris

24) ad Horaii Carm. II, 2, 15.

25) Werke Tfibing. 1806 vol. VII, pag, 248. Jn diegem
tdnt die Stiinme des Betenden, jenen kdnnte nnr die Harfe beglei-
ten, in anderen schallt die Posanne, es roft nnd tdnt die tansend*
«timmjge OrgeL*

2*

— 20 -

novique tesfamenti petitis, quos omnium temporum (christ.)
poetae maximi fecerunt, quasi ex opulentissimo thesauro,
quae cuique opportuna erant, depromentes ; veteres Bomano-
rum poetas quantum adamaverit scribendi genere, autiquae
lyrae cognato, luculenter ostendit, nosque altera hujus dis-
putationis parte passim monstrabimus, yidetur enim plec-
trum suum ad vetustam poetarum dictionem non inconsi*
derate accommodasse ; praeter alios Lucretium, Yergilium,
Horatium caros habuit.

Lyricorum Prudenti carminum maxima laude digni
sunt duo hymni Cathemerinon libri, X et XI, quorum non-
nullas strophas Ecclesia christiana in suos vertit usus; Fe-
ristephanon quoque liber hymnis excellit quibusdam, ut III,
XI, XIV 2«).

£xpositis yirtutibus poesis Prudentianae, vitia quoque,
quibus laborat, a poetica elegantia et yenustate prorsus
aliena, ad calculos yocanda sunt. Hic juyat imprimis lo-
cos nounuUos indicare, yocabulis foedatos indecoris,
quae poetae, nimio fervore abrepto, aut odio, iraye incitato
fortuito exciderunt, itemque alios non yerborum sordibus
sed sententiarum yitiosos urbanitatisque coloribus destitu-
tos, qui inconditum sensum reddentes, taedium legentium
moyent atque indignationem : cfr. Apoth. 595 Perist. X,
305 Peristeph. II, 281 Psych. 316 Eam. 466 Apoth. 93
Apoth. 719. Psych. 720; alia. — Nonnunquam etiam
deprehenditur nimis numerosus, cumulandisque yocabulis
plus aequo deditus, ut neque modum neque decorum ser-

26) De iis qnae snpra diximtis cfr. F. Delavigne: De ly-
rica apnd Prudentinm poesi. Toulouse 1848.

B r 7 s De vita et scriptis Prudenti. Lovani 1855, quem ntrnm-
que librum uou potuisse inspicere valde dolemus.

Cl. BrockLaus Aur. Prudentins Cl. in sciner Bedeutnng
fur die Kirche seiner Zeit. Leipzig 1872. — et quae ipsi hac de re
in actis poL quibus tit. „Tygodnik katolicki* anno 1873 scripsimns.

— 21 —

yare pntmsse videatur, cujus rei unicum exemplum attu-
lisse suflGcit Peristeph. X, 326—335, ubi sine ulla neces-
sitate nisi, ut „yerbositati* poetae, quam ipse y. 561
fatetur, satisfiat, triginta quinque nomina uno spiritu pro-
nunciantur. — Spondaici yersus saepius occurrunt, ut Apoth.
26C Psych. 98 Sym. I, 43 Synmi. II, 856, solis dactylis
compositum unum obseryayimus Apoth. 269. —

Absolutis iis, quae quum de christianae tum de pru-
dentianae poesis indole et natura, yirtutibus et yitiis erant
dicenda, atque hoc modo excusato, ut speramus, consilio,
quo commoti in prudentianum dicendi genus inquirere sta-
tuimus, ad alteram disputationis nostrae partem progi'edi-
mur, in qua, quoniam de graecis, a Prudentio primo in
latinam linguam detortis, jam supra diximus, de solis
latinis nobis erit agendum.

Quum autem in constituendis alicujus auctoris, q. d.
neoterismis aliena ope destitutum, yix quidquam proficere
liceat auctorem secuti sumus clar. Beinholdum Elotz,
semper, ubi dubii haerebamus egregium ejus librum con-
sulentes, quem inscripsit:

„Hanw5rterbuch der lateinischen Sprache.* Vierte Aus-
gabe. Braunschweig 1866 — nonnulla etiam yiro doctis-
simo Frederico Neue, debemus, cujus librum „FormenIehre
der lateinischen Sprache'' (pars II Mitau 18G1 pars I
Stuttgart 1866), eruditissime conscriptum, diligenter con-
ferebamus cura iis, quae nostris yiribus sumus adepti.

Elotzi librum supradictum peryolyentes in multos in-
cidimuSy qui Prudenti opera spectant, errores, siye typothe-
tarum incuria, siye ipsorum auctorum neglegentia, praecipue
in afferendis indicandisque yersuum numeris, exortos. Qua
in re maxime in Apotheosis yersibus computandis erratum
est, et quidem ita, ut in vocabulis per ,F* litteram or-
dientibus rectus quidem afferatur numerus cfr. s. y. faber,
a, um; fabriliter, factura, falsiloquus, a, um,

— 22 —

figmen, flabilis, flabralis^ alia, «eepta voc«: fatna,
us, ubi typotheta pro versu 594 versum 599 posuit, (simi-
liter s. V. incomprensus, a, um 821 pro 812); aliis au-
tem vocabulis, non quidem omnibus, sed permultis, folsus
addatur, numerus, ex. gr.

prosapia Apoth. 1006 (apud Arevalum 938 apud
Dress. Obbarium omissus, apud Heinsium uneis indusus)
earnalis 1051 pro 982

peccamen 979 pro 911

sanctiloquus 1070 pro 1001
recenseo 1069 pro 1000

relido 162 pro 95

scahdalum praef. 47 pra 35
algeo 210 pro 142

dissertator 850 pro 782
inculpabilis 1015 pro 947
polus 734 pro 666

speculum 88 pro 20

eaniformis 263 pro 195
evangelicus 495 pro 427
mensurabilis 881 pro 813
8odomita 384 pro 316

sufflabilis 906 pro 838

(quem numerum ipse uncis iBclusum addit)
Syrtis 511 pro 443

vivisco 970 pro 902. alia.

Etiam cl. Neue Apotheos versus semel ita computat
libro laudato II. pag. 508 (primo versu) ubi pro ApotL 785
legendum 717.

Ex plurimis, hic allatis keis^ hiciilentissime patet^
Elotzium, aut qui eum adjuvabant, ad verum Apotheosis
versuum numerum addere solitos esse venms 68 (12 4* &6),
quibus constant duae praefationes huio caruBini praemissao,

— 23 —

esseque nnmeniin hunc subtrahendum, ut genuinmn habeas.
Ex aliis vero quae corrigenda sunt menda haec enumeramus :
s. V. aenipes Sym. I, 531 legend. 351
s. V. altar Perist. 3,112 legend. Perist. III, 212

8. ead. V. pro Vincent. 2,515 leg. Peristeph. V, 515;

est quidem hymnus hio in honorem divi Vincenti

conscrjptus et ita a nonnuUis laudatur, sed falso

omnino additur numerus 2,

s. ead. voce pro 9,212 leg. Perist. IX, 100.
8. V. brutus, a, um Perist. 2,66 leg. Perist. V, 66.
s. V. centuplico Sym. 2,2050 leg. Sym. II, 1050.
8. V. digestim Perist. 3,129 leg. Perist. II, 129.
s. V. inexplicatus qui affertur locus Cath. III, 153 ad-

dendus est sequenti vocabulo ^inexplicitus'*
s. V. interfor Sym. 2,33 leg. Syra. II, 67.
s. V. inviolabilis Prud. hymn. exseq. 119 legend. aut

Cath. X, 19 aut hymn. exseq. 19.
s. v. mancus Perist, 2,23 leg. Perist. II, 231.
8. V. noxialis Id. ibidem (cath.) 14,1107 legend. Id.

Perist. X. 1107.
8. V. obsequela Cath. 7,88 expungendum.
s. V. persulto Perist 1,77 leg. Perist. XI, 77.
s. V. pubes Cath. 7,102 leg. Cath. VII, 162 et adden-

dum Perist. XI, 190.
s. V. scabies Ham. 220 leg. Ham. 158.

(forsitan 63 versus praefationis annumerati sunt?)
8. V. votivus Perist. 10,330 leg. Perfst. II, 330.

Pars n.

Quaestio L

De nominibus,

Cap. I.
De nomine subetantivo.

§. 1.

Substantiva novata.

^Novantur verba, inquit Cicero*^), quae ab eo, qui
,,dicit ipso gignuntur ac fiunt, vel conjungendis verbis,
,ut haec:

,,,Ttim pavor sapi^ntiam omnem mi ^xanimato ex-
p^ctorat. * *

,,,An n6n novisti hujus v^rsutiloquas m&litias.*'*
flVidetis enim et ^versutiloquas* et ^expectorat* ex con-
«conjunctione facta esse verba, non nata; vel saepe sine
„conjunctione verba novantur, ut ille ,senius disertus,* ut
,di genitales*, ut ^bacarum ubertate incurvescere.* — •
Idem monet^^) in singulis verbis tria haec esse tenenda:
,ut translatis utamur frequenter, interdumque factis, raro

27) Ciecro de oratore III, 38,151.

28) id V. ibid. IH, 52,201.

— 25 —

autem «pervetustis. " Qaamquam autem idem romanae
eloquentiae princeps alio loco dicit^^) «linguam latinam
non modo non inopem, ut vulgo putaverint, sed locupletio-
rem esse, quam graecam, tamen tertio de finibus libro^^)
Goncedit «in omni arte, cujus usus vulgaris oommunisque
non sit, multam novitatem nominum esse, quum constituan-
tur earum rerum vocabula, quae in quaque arte versentur*
eodemque libro^^) Catonem ,,de inopi lingua latina* que-
rentem inducit. Lucretius quoque, Prudentio familiarissimus,
„egestatem* linguae latinae aegre tulisse videtur, ita enim
loquitur*^):

.... «Grajorum obscura reperta
difficile inlustrare latinis versibus esse,
multa novis verbis praesertim cum sit agendum,
propter egestatem linguae et rerum novitatem.*
Praecepto igitur summi oratoris licet, quum pedestri
oratione scribentibus, tum praecipue poetis, quibus licen-
tiam statuit ^majorem esse, quam in nobis, faciendorum
atque jungendorum verborum**^) verbis uti privatis ac suis,
praesertim quando de rebus agant non «pervagatis**, eaque
licentia usus Prudentius, magnam verborum vim, ut cum
Cicerone loquar, genuit, novavit, fecit, quorum plurima de-
cursu temporis ab iis, qui de theologicis rebus scribebant
civitate quasi donata, in omnium ore sunt. Fatendum vero
est, magnam eorum partem contra genium et consuetudinem
linguae latinae, nullaque urgente necessitate factam, mini-
meque adhibendam, sed potius perhorrescendam esse purae
latinitatis studiosis.

29) de finib. I, 3, §. 10.
30 de finib. III, 1, §. 3.

31) ibid. 15, §. 51.

32) I. y.l36 (ed. Laclunanii Berol. 1871) cfr. I. y. 830. m,
260. Hor. Ep. ad Pisones.

33) Gicero Orator. 20, §. 68.

— 26 —

JL« Konuwa aubcitaiitlva ame oonjiuMStione non^ta.

I. ordinis.

amjUa, $^e Parisi VI, 149.

cuOTla$, arum Cath. XI, 98,

dQfuga, ae Perisi I, 42.

duita»*), ae Ham. praef. 37.

Marcionita, ae Ham. 129,

Levita, ae Perist. II, 39. V, 30, VI, 3. 15.

Leyites, ae Perist. V, 145.

pusiola, ae Perist. III, 20.

Sodomita, ae Apotb. 316; idem nomeu adjeotiyi loco

adhibuit Psych. 42; .Sodomita Libido* Peristeph.

V, 195: ySodomita nec latet cims.'*

II. ordinis.

cinisculus i Cath. X, 143.

deliquium, ii Ham» 751. (a. verbo q. e ^deliquo*, vel

^delico*)

„sed uulla ex fluido plenae dispendia formae

sentit deliquio* . . . ,
Jembulus, i Perist. V, 455,
tutaculum, i Sym. H, 388.

III. ordinis.

depositor, oris Apoth. 179.
dissipator, , Psych. praef. 34.

34) ad h. v. Obbarins : «Ceterum boc yerbnm Pnideiitiiis ipse
fonnavit eoque solns ntitar, vide Gesner theaii 8. t.*^ Contra qnem
Dresselius ad enndem locnm: „Errat Obbarins, cnm aliis asserens,
Pfvdf Atinm ¥oc£ibnlnm illnd formasse, Jam Labeo apnd Frisc. Ja-
Yolennm Dig. 50, 16, 242 vidnam sic dictam eese pntat, qnftsi ¥6-
cors, vesanns, qni sine corde avt 8«iuMe est: sie ndna, qnippe

— a? -

dissertator,

oria

Apoth. 782.

emancipator,

91

Cath. VII. 184.

inchoator,

t

Ham. praaf. 27.

incitator,

9

Perist. X, 67.

infusor,

9

Cath. IV. 11.

lancinator.

9

Perist. X, 1057.

penetrator.

9

Ham. 875.

perdomitor.

9

Cath. IV, 12. ^

profanator,

9

Apoth. 178.

snpplicator,

9

Perist. I, 14.

trajector,

9

Ham. 875.

calcatrix.

icis

(mundi) Psych. 587.

donatrix,

9

(sacramenti) Perist. XI. 171,

inficiatrix.

9

(fldei) Psych. 630.

Q3tenlatrix,

9

(splendoris) Psych. 439-

pngnatrix,

9

(subdola) Psych. 681.

praennnciatrix,

(gloriie) Perist. II, 3a

redemptrix,

9

(membrorum) Perist. X, 774.

strangulatrix^

(faucium) Perist. X, 1103.

creamen,

inis

Ham. 505.

cruciamen.

*

Cath. X, 90,

figmen.

9

Apoth. 798. 1034 {^ Um Sym.

II, 215.)

palpamen.

9

Ham. 303.

peccamen.

9

Cath. IX, 96. Apoth. 73. Ham. 619.

Sym. n, 1043. Perist. X, 517. Ditt. j

quae sit sine dnitate." Sed errare mihi Tidettir Dresselins, quum
toco ab ipso allato inveniatar qnidem vocabnlnm «dnitas, atis* mi-
nime vero „dnitae, amm*, cnjns vociB recte Obbarins anctorem dixit
Pmdentinm; neqne minns recte addit Giselinns in Commentario
(editioni snae Antverpianae 1564 annexo): n^^ novam et monstrosam
haereseos speciem ezprimendam, novnm atqne monstrosnm vocabnlnm
efftngit" Cellarins «fictnm" vocabnlnm dicit.

— 28 —

perflamen, inis Apoth. 692.
religamen, , Psych. 359.

sinuamen, , Psych. 871. Perist. VII, 34. (Ju-

vencus I, 87.)
speculamen, , Apoth. 20.
spurcamen, „ Cath. IX, 56.

ululamen, , Cath. X, 114.

vegetamen, „ Ham. 75. 829. 871.

Alia permulta nomina substantiva, in „men* desinen-
tia, Prudentius plurimis carminum suorum locis sparsit,
ut: Fundamen Ps. 825 (abl. casu — ne) gestamen,
hortamen (Cath. IX, 92), luctamen, meditameOf
modulamen, ostentamen (Psych. 204), piamen(Cath.
IX, 33), spectamen, spiramen, sputamen quae in-
veniuntur in scriptis Plauti, Varronis, Lucreti, Vergili,
Apulei, Frontonis, TertuUiani, quibuscum Prudentius, ve-
teres plebejasque exquirens voces, libenter loquitur.
convallia, um Perist. X. 331.
natatilis, (= piscis) Perist. X, 332 (adj. apud Tert.)
respergo, inis Sym. I, 501.
transmigratio, onis Ham. 448.
verbositas, atis Perist. X, 551.

IV. ordinis.

discruciatus, us Ham. 834.
dolatus, us Psych. 835.
excussus, us Perist. V, 226.
excruciatus, us Perist. XIV, 19.
impressus, us Psych. 273.

— 29 —

B. Nomlna subtantlTa ex ooxijimotione faota,

I. ordinis.

Christicola, ae Cath. III, 56. VIII, 80. X, 57. Apoth.

485. Psych. 13. 96. 526. Sym. I, praef. 79. Sym.

I, 481. Sym. II, 1003. Perist. HI, 28. 72. VI, 25.

XI, 39. 80. XIII, 82.
Christigena, ae Ham. 787").
Nilicola, ae Psych. 655. Sym. II, 494.
nocticola, ae Ham. 634.

omnipotentia, ae Sym. II, praef. 26. (Macrob. Sat. V, 16).
Tibricola, ae Perist. XI, 174.

verbigena, ae (= verbo editas Cath. XI, 18) Cath. III, 2.
vexillifera, ae Psych. 419.

II. ordinis.

crucifer, ri Cath. III, 1.
legifer, ri (subst.) Perist. II, 363.

III. ordinis.

cunctiparens, tis Perist. XIV, 128. Ham. 931.
lucisator, is Cath. III, 1. cfr, variae lect. ap. Dress.
omnipater, is Perist. III, 70.
unicultor, is Perist. XIII, 90.

§. 2.

Substantiva inusitata terminattone.

Ana, ae (pro Anas, ae) amnis Hispaniae, nunc Guadiana
dictus Perist. III, 188.

35) falso Elotz 8. h. ▼. »von Christiis Geschlecht entsprossen*
qaam activam vim habeat : «christigenam dommn edidit* scii. Bath.

— 80 —

Arelas, atis (nrbs Galliae narbonensis pro Arelate; cfr.

Auson, in clar. urb 8, 2.) Perist. IV, 35.
Synna, ae (urbs Phrygiae, lapidibus clara, pro Synnada,

ae yel Synnada, orum) Sym. II, 247.

Duo nomina urbium, quae neutra terminatione finiri
solent, ,Saguntum^ et ,Tarentum^ Prudentius in ,U8' ter-
minavit
Saguntus, i Perist, IV, 100.

.... prope litus altae forte Sagunti.
Tarentus, i Sym. II, 748").

. . . sed iuvit amoena Tarentus.
Thybris pro Tiberis legitur Perist. XII, 29.

,dividit ossa duum Thybris sacer ....

(Gen. ^Tibris* Sym. II, 938. Vocat. ,Tibris* ibid 871).
Garamans Sym. II, 809 optimi codices exhi6ent, pro

Garamas; regula enim est, ut graecae radices in

,ant' et ,ent' desinentes recto casu ante ,s' ,n^ cum

,t' perdant; ut ,gigas* ,elephas' ,Calchas' ®^).
Cybebe pro Cybele poetico more positum legitur Perist.

X, 196.
Gorgona, ae (Phorci filia Medusa roQyoi) pro Gorgo

Perist X, 278.
GergesSi pro Gergessni (rf^etrijvoi) Ham. 413«
Larentina pro Larentia Sym. II, 563.

Nomen filii David, quod in vulgata divi Hieronymi
versione ,Absalom' scribitur (cfr. Regum II, 13, 1) noster
,Abessalon' fecit (graecam secutus LXX versionem ^/?ar-

(faXdfi) Ham 563:

«Ut genuit David, alias pater optimus, unum

crimen Abessalon*' .... cfr. vers. 577.
Ambacum pro Habacuc, Cath. IV, 59.

36) cfr. Nene 1. 1. I. pag. 668.

37) Neue ibid. pag. 148.

~ 81 —

.... dapes inemptas (Hor. Epod. II, 48)

quas messoribus Ambacum propheta

Belia (pro Belial) Psych. 714 Ham. 620 ( )

Beliades, is Ham. 610.

Deum stercoris, quem alii Sterculium, Stercenium,
Prudentius appellavit:
Sterculum Perist. II, 449:

Janum bibfrontem et Sterculum

colit senatus

Samnitis, is pro Samnis Sym. U, 516 (cfr. Neue II,

pag. 9). Perist XI, 207. Klotz s. v. Samnis, itis,

editorumque, omissis aliis, Heinsius et Cellarius, al-

tero loco (Perist. XI, 207):

^Goncurrit Samnitis atrox, habitator et altae

Campanus Capuae, iamque Nolanus adest''

supplendum esse putant «terrae^ atque distinguendum :

,)Concurrit samnitis atrox habitator, et . . .

quod jam vituperavit Dresselius in variis lectt. ad. h* 1.
cometa, ae (pro cometes, ae) Cath. XII, 21:

„Tristis cometa intercidat . . .
cuna, ae (pro cunae, arum) Ditt. 112.
audientia, ae (= auditus) Perist. X, 954:

vSurdis fruendam reddere audientiam.

(Similiter ibid. v. 498 laniena = laniatus)
jugulus, i (pro jugulum) Perist. III, 151. ibid. X, 64.
amb a g , inis (pro ambages cfr. Sym. II, 893) Sym. II, 847.
indages, is (pro indago) ibid. 846.
calthum, i (pro caltha, ae) Cath. V, 114:

„omnis fragrat humus calthaque pinguia . . . fundit
margaritum, i (pro margarita, aecfr. Nonius pag. 213,
24. Tacit Agr. 12) Psych. 873. Perest. X, 648. »»).

39) Dresselius altero, a nobis allato loco in teztn »margari-
tas'* qnidem scripsit, in indice antem verbornm et phrasinm (JS)

— 32 -

sues, is (pro sos) Sym. IT, 814:

«spurca sues nostro amne natat* ...
virginal, is (pro virginale) Perist. XIV, 8. (cfr. Neue

1. pag. 184.)
Quae sequuntur voces, vulgo in ,es' desinentes, Prud. raetri
causa in ,is* corripuit: (cfr. Neue I. pag, 180.)
caustis, Perist. X, 701.
luis, Psych. 508 (Neue falso 528) Ham. 249.
pubis, Perist. XI, 190. Cath. VII, 162.
prolis, Perist. X, 840.
famis, Psych. 479.
loannis, Cath. V, 108. Vn, 46.Ham. 911.

Vocem stips, una auxit syllaba ut sit .stipis*
Sym. II, 911.

.... quod stipis ipsis
aVirginibus castisque choris alimenta negentur.*

Nomina primi ordinis «poetico decore in levitatem
soni*, .ut ait Charisius (pag. 41) in modum quinti ordinis
posuit haec:

barbaries, ei Ham. 100, Psych. 753.
luxuries, ei Psych. 405.
maceries, ei Ham. 227.

«quamvis maceries florentes ambiat hortos.
materies, ei Cath. III, 99. Apoth. 167, 168, 250, Ham.

(quem totnm, ant fere totnm CeUario debet) «margarita" legend.
ezistimat. Praeter Heilsbronnensem nnns tantnm codex a (Alexan-
drinus 321) carroina omnia Prudenti continens, lectionem hauc (mar-
garita) tuetur, is tamen omninm romanoium Prudenti codicam opti-
mus (cfr. Dressel proleg. pag. XLVII.) saeculo Xo ineunte exara-
tus, quem secutus etiam est Weitzius, Heinsius, Cellarius, Areva-
lus; itaqae legendum putat Neue libro 1. I, p. 570 ofr. Charisius
pag. 42--4S et 83—84.

— 33 —

945. Sym. I, 326. (Psych. 600. Ham. 837. Sym. II, 258.
materiem) *^).

Weitzius in editione soa (Hanoy. 1613) Psych.
praef. y. 36:

«ne qnam fidelis sanguinis prosapiam*
emendavit «prosapiem^, adversante auctoritate codicum manu
scriptorum omnium, in quibus (uno excepto, vide infra)
nullum formae ,prosapies^ exstat vestigium.

Neue 1. 1. I, pag. 386. et Klotz s. v. ,,prosapia*
(auctoritate Heinsi commoti), qui Perist. X, 180. legere
malunt «prosapiem* :

,ut tot stuprorum sordidam prosapiam*

suffragio quidem unius codicis, oxoniensis, gaudent, criticae

autem artis regulis damnantur, qnia non licet auctoritate unius
codicis fultum, nisi forte est omnium consensu optimus ac

fonte ex quo manaverit aliis, quamvis multis praestantior,

emendationes audacter tentare. Cath. XI, 89. Psych. praef.

y. 36 in omnibus libris scriptis et editis (excepto Weitzio)

legitur «prosapia^, „prosapiam*, ergo et hoc loco codi-

cum auctoritas tuenda esse yidetur.

Syncopae, quae mediis yocibus ita adhibetur, ut ejecta
yocali duae concurrant consonantes, usus crebrior apud Pru-
dentium est, quam apud alios latinos scriptores ; cujus rei causam
in eo sine dubio quaerendam esse dixerim, quod spemenda
magis magisque in metiendis syllabis quantitatis lege, ac-
centus yero auctoritate ingrayescente, ejusdem accentus yi
proximae yocales aut corriperentur aut omnino expungeren-
tur. Itaque ,»periclum*, ^saeclum'', «yinclum*' sexcenties

40) Psych. 454 et 481 in codice Batisbonensi, qaem Mariet-
tns, celeberrimom yetustissiraiimqne appellare non dnbitat, legitnr
«avarities; ad vers. 481 annotat Mariettns: «sed recenti mann,
fortasse ad imitationem prioris (loci 454), prins fnit, tia*. —

3

— 34 —

a;pud eum leguntur ; ex minus usitatis baec obsemvi exem-
pla: Fidicla, aePerist. X, 481:

«nec distat, ignis et fidiclae saeviant. *" ibid. 550:
,»sulcosque acutos et fidiclas transferat^ (si ita legen*
dum cum Heinsio et Cellario metroque postulante; codices
.fidiculae*. — Dress. affert lectionem Pragensis ^fidiclae*
(ad. y. 481), in siglorum vero explicatione pag. LXVI in
eo codice Peristephanon librum desiderari comperimus.)

lamna, ae Sym. I, 438. Perist. X, 760.
maniplus, i Psych. 568.
opermentum, i Psych. 462.
poclum, i Cath. VI, 16. Perist. X, 740.
piaclum, i Perist. X, 219.
retinaclum, i Sym. II, 147.
tegmen, inis Perist. X, 762.

repostus, a, um Ham. 921. Sym. II, 967. Perist.
XIII, 51.

His Yocibus nonnulla exempla contractorum nominum
addimus :

acroma Perist. IT, 342.
Bethlem Cath. VII, 1. XH, 78. Ditt. 101 (BethlsSm

Perist. X, 737.)

bigus, a, um pro bijugus Sym. I, 361.

„nunc bigas frenare boves"
Denique cumba pro cymba Sym. I, praef. 12. Sym. II,

942. Perist, V. 450. XI, 69. Ditt. 138.

Induperator vetuste dixit Sym. I, 147:

„ut trausire suis cum sordibus induperator
posset in aeternum caeli supra ardua regnum*',

non sine leni, ut opinor, irrisione.

Enumeratis omnibus iis nominibus substantivis, quae
Prudentius vel finxit, vel inusitata terminatione adhibuit,
additisque nonnullis , syncopae et contractionis exemplis, no-

— 85 —

men adjectiynni mdagaBdnm snscipimiis, ea vera^ qnae de
Substantivomm declinatione et genere snnt dicenda seqnente
capite absolvemns, nt nno qnasi obtntn, recti casus ntri-
usqne nominis propridtatibns expositis, — obliqni ntriusr
casus possint obsenrarL —

Oap. II.
De nomine adjeetivo.

§. 3.

Adjectiva novata.

Bes tractatas vivis coloribus ^.florente orationis ge-
nere'^ pingere, ut quasi ante oculos adesse videantur, vere
poeticum est, quod nt assequantur poetae remm . proprietar
tes substilissimas, atque maxime ad eas pertinentes, qui-
busque aliae ab iis facillime distinguantur sedulo appo-
nunt, ,epithetis^ q. Graeci vocant, omantibus diligenter
utuntur.

Frudentium quoque huic studio maxime intentum
deditumque fuisse vel ex eo cognoscere licet, quod per-
multa nomina adjectiva finxerit, nonnunquam vero varieta-
tis causa duo, vel etiam tria ad eandem proprietatem de-
signandam; idem variandi studium jam in substantivis
nominibus observari potest, legimus enim:
Gath. X, 90, «qnod per cruciamina leti

nVia panditur ardna justis/
Apoth. 70 : „ quem contorta mbus densis cruciatibus edit. "
Ham. 834: «Yermibus et flammisetdiscruciatibusaevura
«immortale dedit."

3*

— 36 —

Perist. XIY. 19. „corpusqiie duris excruciatibus

ultro offerebat.*
(cfr. figmeu figmeutum; peccameu, peccatum;
piameu, piaclum, alia multa). Sic: terreuus,
terrestris, terreus, terruleutus:

Apoth. 46. ^terrenioculi'*, Ham. 384. ^periturater-
restria diligere.'' Apoth. 505. „Deus solvens sabbata ter*
rea, mortales in aeterna sabbata sumpsit^. Ham. praef.
5. „hic terrulentis, ille vivis fungitur" (deCainet Abel)
Perist. n, 195. „quod terrulentum ac sordidum, flam-
mis necesse est decoqui''.

carneus, carnalis, carnulentus:

Apoth. 370. „non enim caelo lex carnea fLuxit*
Apoth. 982. „omne genus carnalis stii-pis*' Perist. X,
372: „0 carnulenta nationum pectora!" —

niveus, nivalis, niuguidus:

Perist. XIII, 78. ^niveusque pulvis ardei* Sym.
II, 250. „structura nivali Consurgit pietate nitens^''
Cath. V, 97. «implet castra cibus tum quoque nin-
guidus.* Apoth. 661. «Ninguidus agnoscit Boreas
atque imbrifer Eurus nimborum dominum.* Perist. U,
540. «trans et Pyrenas ninguidos;*
occidualis, occiduus (Psych. 310.)
omnipotens, (Sym. II, 634.) omnipollens Ham. prf.
19. cunctipotens Per. VII, 56. (cfr. supra omnipater
cunctiparens); carcereus, carceralis; salutifer,
salutiger; alia permulta. Maxime autem sermonem la-
tinum ditavit Peristephanon libro, in quo substanti.vorum et
adjectivorum fictorum tertia fere pars invenitur. Inter-
dum tamen, quod jam supra animadvertimus, nimius est
in describeudis alicujus rei, vel notionis proprietatibus,
tanquam rhetor orationem variat, versat, distinguit, idem
idemque, quasi verborum quibusdam insignibus^ ter quater-

i

— 87 -

qne repetens. Ita ex. gr. Perist. X, 346 sqq. aedem, quam
Deus in mente hominis condidit describens eam vocat:
^vivam, serenam, sensualem, flabilem,
solvi incapacem posse nec destructilem
pulcram, venustam, praeminentem culmine,
discriminatis illitam coloribus,* Ham. 544:
«ignitum quoniam Deus indidit oUi (animae)
ingenium, purum, sapiens, subtile, serenum,
mobile , soUicitum, velox, vegetabile, acutum.*

A. Adjeotiva sine oonjunotione novata.

n. ordinis.

aurulentus, a, um Perist. XII, 49.

Berecynthiacus, a, um Sym. II, 51. ,

carcereus, a, um Ham. 851. Sym. H, 469. Sym. I,

491. Perist. VI, 16. XI, 53.
carneus, a, um Apoth. 370. Psych. 765.
carnulentus, a, um Perist X, 372.
fuliginosus, a, um, Perist. X, 261.
igneolus, a, um Cath. III, 186.
lucinus, a, um Sym. II, 222.
ninguidus"), Cath. V, 97. Apoth. 661. Perist. II, 540.

41) cfr. Aoson. epist. 24, 68, 124. Cath. V, 97:

97. Implet castra cibafl tnnc qaoqtie ning^idiis

98. illabens gelida grandine densinB.

Dressel ad. h. v. nnivis atqne grandinis modo manna decidens" qnod
non placet; modnm enim, qno manna de coelo lapsa sit Pmdentins
solo T. 98 depinxit: «illabens gelida grandine, densins" adjectivo Tero
«ningnidns* ad ,cibnm* pertinente designari volnit cibi illins cacles-
tis qnandam cnm nive similitudinem, si colorem spectes: appamit
enimi ait d. Hieronym. (Exod. 16. 4) ^in similitndinem prainae sn-
per terrun." (cfr. Nnmeri XI, 7.)

olybriacQS, s, um Sym. I, 554.

rosnlentas, a, imi Ferist. III, 199.

rasseolns, a, om Ferist. XI, 130.

sarculatns, a. um Ferist. X, 264.

simplas, a, nm Perist. X, 878.

terrulentns, a, um Ham. piaef. 5. Perri8t. U, 195.

testous, a, um Periat. V, 553.

turbidulus, a, um Apoth. 208.

vesperus, a, nm Ditt. 95.

yiscereus, a, nm Apoth. 1025.

viscosns, a, nm Ham. 822. (legit. etiam ^nd Palladium).

Zoroastreus, a, am Apotb. 494.

in. ordinis.

braetealis, e Perist. X, 1025.

bustnalis, e Gath. IX, 52.

oareeralis, e Perist. V, 269, 652.

columnaris, e Ham. 476.

flabralis, e Apoth, 841. (Sabrali frigore)

formabilis, e Apotb. 1033.

Levitis, idis Psjcb. 502.

meQSurabilis, e Apoth. 813.

nugatrii, icis Psycb. 433. (nugatrii acies)

obliTialis, e Cath. VI, 16. (obliviale poelnm)

oeciduaJia, e Psych. 832. Sjm. II, 598.

palpebratis, e Ham. 872.

proditrii, icis Perist I, 11.

lotatilis, e Epilog. S.

vegetabilis, e Ham. 546.

TeDiabilis,e Ham. 935.

vitiabilis, e Apoth. 1045. Ham. 215.

— 39 —

B. Adjeettva ez oonjimotioine faot*.

II. ordinis.

aristifer, a, und Cath. III, 52.
aurifluus, a, um Sym. 11, 605.
bifestus, a, um Perist. XIT, 66.
coaeternus, a, um Apoth. 795.
centifidus, a, um Sym. II, 890.
columnifer, a, um Perist. LQ, 53.
comperpetuus, Apoth. 271.
confluus, a, um Cath. Y, 76. (gurgite confluo)
dilancinatus, a, um Perist. Y^ 156.
dulcimodus, a, um Psych. 664.
falsificatus, a, um Ham. 549.
flammicornus, a, um Psych, 775.
frondicomus, a, um Cath. III, 102.
incomprensus, a, um Apoth. 812.
incorporatus, a, um Cath. XII, 80. (de Christo)
insubjectus, a, um Ham. 699.
irreraotus, a, um Peiist. V, 408.
obstrangulatus, a, um Cath. YH, 10.
praeliber, a, um Apoth. 87.
praesiccus, a, um Perist. Y, 141.
quadrifluus, a, um Cath. III, 175.
saxigenus, a, um Cath. V, 7.
sanctiloquus, a, um Apoth. 1001.
semeter, ra, um Psych. 829.
semicombustus, a, um Perist. X, 859.
spiniger, a, um Perisi XI, 120.
subtacitus, a, um Ham. 174.
subternus, a, um, Ham. 922. Sym. I, 392.
tabifluus, a, um Apoth. 891.

— 40 -

tripictus, a, um Apoth. 381. J

urbicremus, a, um Ham. 827. '

Substantivum nomen, quod apud Plautum saepius
legitur ^legirupa*' , ae, pro adjectivo posuit Ham. 238.

,»omnia legirupis quassantia viribus orbem*
omnigenus, a, um Sym. I, 13. =omnia gignens:

,quae patris ars est Omnigeni . . .*
alio sensu idem adjectivum adhibuit: Sym. II, 514.

«moUia omnigen&m colla inclinare deorum.'
cfr. Verg. Aeneis VUI, 689:

,,omnigenumque Deum mcmstra.*
conclamatus, a, um (= miser)Ham. 944:

. . . ,cum flebilis hora

clauserit hos orbes et conclamata jacebit

materies . . .^

ni. ordinis.

caniformis, e Apoth. 195.
Christipotens, Sym. II, 710.
collaudabilis, e Ham. 692.
conflatilis, e Perist. X, 295.
conspicabilis, e Perist. X, 633.
contrectabilis, e Apoth. 958.
cunctipotens, Perist. VII, 56.
destructilis^, e Perist. X, 348.
digladiabilis, e Gath. lU, 148.
invitiabilis Psych. 626.
milleformis, e Cath. IX, 55.
omnicolor Perist. XII, 39.
omnipollens Apoth. praef. 19.
resolubilis, e Sym. Sym. H, 229.
septicollis, e Perist. X, 413.
suffUbilis. e Apoth. 838.
tauricornis, e Perist. X, 222.

— 41 —

De adjectivls cnm adverbio ,,male* compositis, qub-
modo scribenda sint, equidem sententiam ferre non au*
sim, quum libri scripti et editi magnopere inter sese dis-
crepent; certo jungenda videtur vox Prudentiana „male-
faber* Ham. 714:

«respondit Domino (Eva) suadelis se malefabris
illectam suasisse viro'' ; alia hujus modi sunt:
malesuadus, a, um Gath. III, 113. Psych. 404. Ditt. 2.
malesanus, a, um Ham. 93. Fsych. 203.

§. 4.
Adjectiva inusitata terminatione.

In adjectivis, e substantivo nomine ,color^ deelinatis,
saepius formas in ,us^ desinentes posuit:
discolorus, a, um Perist. X, 302:

„quos (fatuos vulgares) lana terret discolora in

stipite. *
decolorus**), a, um Perist. I, 113:

«algidus cum decoloros horror artus concutit.*
multicolorus. a, um Cath. III, 104:

«prataquemulticolora latex

quadrifluo celer amne rigat.*
unicolorus, a, um Ham. 819.

«Sic animas caeli de fontibus unicbloras

«infundit natura solo . . .*
versicolorus, a, um Sym. II, 56.

^idque etiam paries tibi versicolorus adumbret.*
effrenis( pro — us) Syra. I, 518 (ditionis effrenis),
(mentis effrenae Perist. X, 966).

42) Cath. V, 69. «Pabes quin etiara decolor. )
Ham. 497. ,decolor Indns- |-~«iig«r.fa.oii..

Ham. 186. «decolor invidia/

— 42 —

opulens, tis (pro — us) Perist. XI, 218. (XIII, 18.

opulentus.)

dis, tis Ham 796, 859. (ditibus !<> pede hexam.)

Peristeph. X, 721. Obbarius auctoritate quattuor co-
dicum, (in quibus Ratisbon.) commotus legere mavult,
.imbecilli'* pro „imbecillo*:

,Puto imbecillo, nate, turbaris metu*. —
Equidem observavi pluribns locis Prudentium „imbecil-
lus* adjectivo uti, ex. gr. Cath. IV, 2. Cath. VII, J90.
XI, 99. XII, 207. Apoth. praef. 31. — itaque et hoc
loco legendum existimo. —
ledeius, (pro — aeus) Sym. I, 228.
romulus, a, um (pro — eus = romanus) Sym. I, 542.
n, 298. Perist. XI, 1. V, 22.
philippus pro philippeus Perist. II, 102.

Caput III.

De nominum substantivorum et adjectivbrum

declinatione.

In declinandis substantivis et adjectivis nominibus
Prudentius consuetam dicendi rationem relinquens, sive
exquisitum quid affectans atque vetustum, saepius raras
vulgaribus terminationibus anteponit. Nos quidem omnia,
quae huc pertinent, summo studio coUigere conati sumus,
iterum iterumque Prudenti scripta manibus terentes, si
quid autem forte omiserimus facile veniam et impunitatem
nobis datum iri speramus, quum in tanta verborum mole
vix omnia unius studio possint observari. —

Nomina declinationis l^.
Genetivum singularis numeri in ,ai* desinentem, ve-
teribus et Lucretio tritissimum, uno tantum loco exhibent
codices manu scripti — Apoth. 702:

— 43 —

,non dedignatum medicae pnrgamina aqnai '^

Utrum autem Prudentius, archaismi amantissimus,
una tantum hujus generis f(^ma usus sit, an plures tenta-
verit, librariorum inscitia deperditas, quod in Lucreti, vel
optimis codicibus factum esse demonstravit cL Carolus
Lachmannus (ad I, 29.) disquirendum omittimus. Eundem
casum per syncopam flectit Psych. 847 :

«. . . sive algida borrae:

aetas decrepitam vocet ad pia sacra senectam/ (No-
minativus casus Boreas Apoth. 661.)

Gfenetivum etiam, sive locativum velis, Aeoliae,'*
Aethnae pro in Aeolia, in Aethna diiit Sym. L 308:

^necnon regnare caminis
fertur et Aeoliae summus faber esse vel Aethnae''.

Accus. sing. num. in ,en^ facit:
Sym. II, 562. Persen (Macedoniae rex.)
Psych, 860. sardonychen (cfr. Neue I, 35.)
Sym. L 119 Hylan.

Genetivum pluralis numeri per syncopam saepins fe-
cit in ffUm", ^omatus gratia vel metri necessitate vel con-
suetudine vetustatis*'):*
Aeneadflm Sym. II, 542.
Anniadum Sym. I, 551.
Christicolftm Sym. II, 1002 Perist HI, 72.

(Christicolarum Cath. X, 57. Apoth. 485.)
indigenftm Sym. 11, 501.

„Perfidiane detim indigentim cecidere tot urbes?*
terrigenum, Perist XIII, 37.

«Milia terrigendm spurcissima jusserant saevari.*
Macetum Sym. II, 542.
Bomulidum Sym. I. 6.

43) FtagiD. Bob. de npm. et pronom. 3 (AnAl. Vind. pag. 128),

— 44 —

Datiynin casum plnralis nuineri substantivi, q. e.
,anima* bis in ,bus* fecit Sym, I, 531. ^tartara nigra ani-
mabus.* Perist. II, 289. Banimabus inversa vice.**

Declinationis II*®

Genetivum singularis num. substantivorum in ,ium' de-
sinentium bis per syncopam protulit:
Sym. II, 688. Capitoli.
Sym. n, 1103. Palati.

Klotz s. V. „transfugium* vocem ,sacrari*, quae
legitur Sym. II, 505. genetivum sing, num. per syncopam
factum existimare videtur, ex „transfugium* pendentem, sic
enim scribit: „b) ubertr., d. Einwandern, Uebersiedeln, Pru-
dent. adv. Symm. 2, 503. (505) sacrarii.* quod omnino im-
probandum est, quum „transfugium alicujus rei'' sensu ac-
tivo vix dici possit et evidentior fiat sententia construendo
«numina, quae (qui habet Prud.) meruere sacrari transfu-
gio* BCrottheiten, welche nur durch feiges Ueberlaufen gott-
liche Verehrung errungenhaben;* ^transfugium* enim ab-
jecta significatione hic intellegendum esse vel ex praece-
dente „traduxit alumnos Majestas infida locos*^ et ea, quae
toti loco inest sl^sitf — satis apparet.

Substantivum nomen q. e. Deus, vocativo casu bis
in ,e* flexit eodem versu Ham. 931:

,0 Dee cunctiparens, animae dator, o Dee Christe!**
Neue 1. 1. I. pag. 85 dicit vocativum casum ,Deus* non-
nisi in vulgata divi Hieronymi versione et apud ecclesia-
sticos scriptores inveniri, quum ethnici nunquam Deos suos
singulari numero appellaverint. ,Dee' vocativo casu etiam
Tertullianus advers. Marcionem I, 29. protulit, quam formam
non improbat Probus instit. art. 532 pag. 340. (Neue).

Perist. II, 530: „Laurenti

beatus urbis incola!*

— 45 —

Perisi IV, 89. ,,Nonne, Vincenti, peregri necandus

martyr, notasti.*

provocat. casu rectum posuit. Vocativum casum adjectivorum in
,ius* terminantium, qui rarius apud scriptores occurrit (cfr.
Neue II, pag. 15.) unicum apud Prudent. observavimus,
Cath. m, 2:

„omniparens, pie, verbigena.*
cfr. Charisius pag. 60. (pag. 79 ed. Keil): «opinionem de
vocativo casu infirmat, quod ,hic pius' in vocativo ,pii* faciat.*

Genetivum pluralis numeri saepissime in ,um^ ter-
minat. Sic:

barbarflm Penst. X, 708.
de6m Apoth. 508. Sym. I, 102. 187. 190. 217. 262. 563.

Sym. II, 501. 572. Penst. X, 241.
divura Apoth. 543. Ham. 97. Sym. I, 625. Sym. II, 536.

Perist. X 412.
liberflm Perist. II, 524.
Massylflm Perist. IV, 46.

(omnigenflm Sym. 11. 514.
b i j u g fl m (rorantia terga ferarum) Sym. 1. 128.
allophylflm Ditt. 71.
virflm Apoth. 712. Sym. I. 80. 549. II, 705. ffl, 35 XI,
11. XIII. 49.

Dativum pl. num. ,dis' Sym. I, 274. Perist. X.
298. 415. fecit.

Declinationis III*«.

Sym. II. 544, Vergilium imitatus (cfr. Aeneis II, 6
,duri miles Ulixi*, II, 90 „fallacis Dlixi*) genetivum casum
nominis proprii q. e. Ulixes per ,i^ terminat:

„. . . . et acris Ulixi'*.
cfr. Quint. I, 4. 63.

— 46 —

Genetivus singularis nomiBnin propriornm graecomm,
in exeuntium, in tis terminatur, efr. Charisuis pag. 48:
«declinantur secundum graecam definitionem velut: Sappho
Sapphus ,Dido Didus, Manto Mantus, Erato Eratus . . . /
Prudentius tamen Sym. I, 117. nominis graeci «Argo**
genetivo casu ,o' inmutatum reliquit:

116. «Herculeus molUs pueri famosus amore

117. ardor et in transtris jactatae eflferbuit Argo*,
sic enim «jactatae^ pro ffjactata*^ legcndum esse puto
contra Gellarium, Arevalum, Obbarium, Dresselium (insueta
genetivi ,Argo' forma commotos), ut Genetivum accipias
,Argo' non ablativum casum, magis enim ablativo geneti-
vus placet, cum „transtns* conjugendus, ut sensus sit: li-
bidinosus Hercules, famosus amore mollis pueri, effervit
aestu etiam in transtris (transtra dicuntur ligna quae ex
pariete in parietem porriguntur, Festus pag. 367, scamnum)
tempestatibus jactatae Argus.

Lectionem hanc tuentur codices : Alexandrinus (a), Pa-
latinus (P), Weitzi, Batisbonensis, qui supra Jactata* *ae"
habet, omnes bonae notae membranae, et editiones Aldina,
Lugdunensis, Fabrici, Giselini (qui tamen in commentario
,iactata' et scribit et explicat).

Heinsius sine uUa necessitate et contra omnes codi-
ces conjicit legendum esse ,Argus' — ; Argo enim saepius
apud latinos poetas ,hujus Argo' facit ut Hygin. Fabul.
14, „gubernator navis Argo;" „fabricator navis Argo* ; Prop.
in (H) 26, 39. duo codices „ratis Argo dux" (in editione
Henrici Keil Teubneriana (III, 22, 19.) legitur: rudis Argus
dux) Hygin. Fabul. 224 „Arcas, Jovis et Callisto filius** . . .
cfr. Neue I. §. 82, pag. 309.

Peristeph. XIV. 1. genetivum sing. num. nominis
proprii q. e. Agnes pro «Agnetis** ^Agnes" graeco more po-
suit, „quo et castitas martyris designaretur*, ut ait Hoin-
sius. (cfr. notam ad h. 1.)

— 47 —

Accusativos sing. num. graeco more in graecis prae-
cipue nominibus per ,a' factos, hos observavi:
aegida Sym. II. 652.
cratera Ditt. 26.
thoraca Ham. 423 Psych. 126.

Peristeph. II, 250, solus omnium latinorum auctorum,
ab eo, q. e. ,sitis' accusativum casum in ,em^ fecit:

,sitemque honoris aestuans^
Perist. vero VI, 60. „nec libare volens sitim peregit* omnes
scripti et editi libri, (cfr. Neue I, pag. 198.)

Ham. 158. febrem Perist. II, 327. securem.

Perist. X. 228 accusativo casu sing. n. ,Adonem^ fecit,
tanquam a recto casu ,Adon^ cfr. Probus inst. art. 488, pag.
332; (conlra Servius ad Verg. Ecl. 10, 18. „Adonnusquamlec-
tum esf* ; rectus casus Adon, secundum Neue I, 595. legi-
tur : cfr. Varro apud Non. pag. 158. Mart Cap. 2, §, 192.
Fulgent. Myth. 3, 8. Venant. Fortun. carm 7, 12, 18).

Apoth. 196 omnes codices contra plures editores
,,Anubem'* exhibent :

„latrantemque caeli throno praeponat Anubem*^,
quae accusativi casus terminatio legitur etiam apud TertuU. ad
nationes I, 10 Aug. confess. VIII, 2. 3. cfr. Neue I, pag. 209.

Accusativum casum nominis proprii Attidis, phrygii
pastoris a magna Deum matre sacerdotio ornati, quod alii
,Attidem" (Arnob. IV, 29) et .Attinem* (Macrob sat. 1, 21.)
declinant, Prudentius: „Attin* fecit Syra. II, 52.

„cum pulcrum poesis castraverit Attin.*

Sym. II, 900. et Cath. VI, 107. accusativus sing.
n. ,C h a r y b d e m' pro vulgato » Charybdim vel Charybdin*
legitur fide optimorum codicum.

Nomen aegyptii numinis Serapidis Sym. II, 868 acc.
casu ,Serapen' fecit:

«alliaque et Serapen caeli super asti^a locare*^.

Genetivus pluralis num. ab eo q. e. «plebs* in ^ium,
fecit Per. X, 709:

— 48 -

«scribas et ipsos et coronam plebium.*
Quiritum Sym. II, 947. Perist. U, 513. 563.
(Quiritium Perist. XIV, 4).
rudentium Sym. II, praef. 13.
infantum Sym. n, 296. Ditt. 113.
sapientum (subst.) Sym. II, 403.

Sequuntur nonnulla participia praesentis actiyi, yim
substantivorum habentia, quae contra usum et consuetudi-
nem optimorum scriptorum in genetivo pluralis numeri in
,um^ terminavit, metri plerumque causa, terminatio enim
«ium", nisi vocalis sequatur yix adhiberi heroico versu potest»
accubantum Cath. IX, 59.
commeantum Apoth. praef. 49.
congredientum Sym. II, 705.
gignentum Ham. 571.
innocentum Perist. X, 1093.
languentum Apoth. 683.
obsequentum Gath. YIII, 57.

paventum Perist. X, 54. (ubiObb. et Dress. falso ,em*) 286.
peccantum Ham. 663.
precantum Perist. V, 546. Cath. VIII, 52.
rogantum Perist. II, 181.
somniantum Cath. VI, 41.
spectantum Sym. I, 397.
utentum Sym. II, 829.
viventum Sym. II. 796.

NonnuUa etiam addimus participia cum substantivis
juncta, genetivo pluralis num. in ,um* desinentia:
anhelantum virorum Sym, II, 34.
arentum palmitum Sym. I, praef. 16.
cadentum gentium Cath. XI, 42.
crepantum verborum Perist. I, 56.
discrepantum gentium Perist. II, 421.
dissidentum numinum Perist. X, 211.

— 49 —

flavicomantum puerorum Apoth. 495.
lacrimantum hominum Perist. IIT, 181.
mirantum virorum Psych. 322.
obsecrantum christicolarum Cath. YIII, 79.
pereuntum divum Sym. I, 624.
tonantum flammarum Cath. YII, 95.
vagantum somniorum Cath. YI, 137.
volantum nervorum Apoth. 1016.

Accusativum pluralis numeri semel tantum in ,is^
fecit: Cath, YII, 212 ^indigentis'* (Psych. 910 Dressel.
unum codicem (a Alexandr.) secutus contra omnes scriptos
et editos ,omnis' pro ,omnes' scripsit.)

Accus. plur. num. per ,as' terminavit:
heroas Ham. 283 gigantas Ham. 449.
Nestoras Perist. X, 408. tripodas Apoth.
439 Senonas Sym. II, 678.

Nota:

De ablativo singularis numeri participiorum praesen-
tis activi observavimus, eum quando loco adjectivi ponitur
participium apud Prudentium constantissime in ,i' ter-
minari:

ardenti ostro Psych. 39. ardenti sulphure Psych. 43.
gemmanti auro Sym. I, 486. lege latenti Apoth. 918.
petulantia pectore Hara. 849. (quod participium esse vide-
tur cfr. D5derl. Etymol. 6, 268 CTtaTaXaa).) recalenti ad-
spergine Perist. XI, 143. redolentiin fornice Sym. II, 836
(cfr. Horat. Satir. I, 2, 30. renidentifronte Sym. II, 723.
roranti pumice Apoth. 685. spumanti rictu Sych. 113.
titubanti voce Apoth. 741 virenti colymbo Perist. XII,
36. — alia; quando vero participium genuinam vim et
significationem retinet in ,e^ terminatur:
adventante Ditt. 97.
crepitante Cath. III, 13.
informante Ham. 206.

4

- 50 -

redeunte Sym. 11, 722,
rutilante Cath, III, 142.
titubante Perist. X, 988.
trahente 82.
certante Ham, praef. 6.
degenerante Psych* 81.
exultante Psych. 604.
rimante Psych. 790.
rigante Cath. VI. 28.
ta.cente Perisi Xi 399.
trepidante Psycb. 65.

Declinationis IV.

In quarti ordinis declinaQdis nominibus quater tan-
tum insuetum quid affectavit Prudent. :

Apoth. 65 pro impetu: legitur impete(ofr. Neue I.
pag. 582.)

Apoth. 483 laurua Acc. plur. (suas) Perist. V, 111.
Qt II, 532 ,ossuum' (cfr. Priacian. 6, 13, 69. pag. 710:
^quidam veterum et hoc ossum et hoc ossu proferebant* cfr.
Neue I, pag. 358.)

Peristeph. X, 933 pecua (Sym. II, 874 pecudes) ofir.
Neue I, pag. 358.. et 586.

Cap. IV.
De §anera nominuin substantivQrum.

Narboni, qui sicut et Croto, Frijisino, Hippo, ^ul^ip
plerumque masculino genere ponitur feminini g;eneris adjeo-
tivum addidit Prudentius Perist. IV, 34;

— 51 —

speciosa Narbo«

cfr. Nene I. pag. 657.

Nomina montium primi ordinis in ,a' et ,$< desinen-
tia feminina sunt, apud Prudentium tamen Perist. II, 540.
legitur.

«Pyrenas ninguidos.*^

Nomina lapidum plerumque feminino genere usur-
pantur; apud Prudentium "chrysolithus* Psych. 854.
«nativo interlitus auro* dicitur; ^^chrysoprasum^ ibid.
865. alloquitur ,,conspicuum** :

flte quoque conspicuum structura interserit ardens

,,chrysoprase* ....

,,pulcerque topazon* (= topazus, topazios) dici-
tur ibid. 861.**).

Sym. i praef. 74 seps (serpentis genus, cujus ictus
veneno putrefacit vulneratum) feminini generis est:

„seps insueta subit serpere flexibus''
(apud Lucanum IX, 723. „tabificus seps.*^)

A s p i s vero masculini duobus locis :

Sym. I praef. 37: „excussum aspidem'' (ita omnes
scripti et editi ptaeter Obbarium) et Perist, X, 227: „sa-
cratus aspis Aesculapii'^

Sentix Sym. II, 1043; et rubus Apoth. 55. 70.
feminina sunt (spinosa malorum sentix; sentam ru-

44) Aliae qnae, apud Prud. commeniorantar gemmae hae sant :
amethystina, omm (= amethjstns) Psych. 860; heryllns 855;
chalcedon (hehes) 857; crystallns (algens) 869; hyacinthns
857; iaspis 860; sapphirns855; sardonyehes (ji) 857; sar-
dona (?) 861 sm&ragdina prata 862. De marmorihns cfr. Sym.
II, 246:

«et qnae saxa Paros secat et qnae Pnnica rnpes,
qnae viridis Laccdaemon.hahet macnlosaqne Synna,
nativnm nemo scopnli mihi dedicet o^trum. (nltimo loco
isiteUe^» pnipurenm aegyptinm marm.)

4*

- 52 ~

bum, contorta rubus). Cath. V, 31. plurimi codicis «spi-
nifero rubo^ exhibent, quod tamen ratione allatorum ex
Apotheosi locorum in ^pinifera' mutandum videtur et re-
revera mutatum est ab omnibus editoribus inde ab Hein-^
sio. — cfr. Neue I, pag. 647.

Plurali tantum numero usurpatum ,vepres*, de quo
grammaticus de gener. pag. 102 (Haupt) „vepres generis
feminini, ut Titus Livius: „has vepres** masculinum est
Sym. II, 1029: „spinosos vepres.* ibid. 1040: ^sentos
vepres** cfr. Neue I, pag. 706. —

Chalybs Sym. I, 50. masculinum; item corbis
Ditt. 147. —

scrobis, is Perist. X, 1011 Sym. I, 641 (sub ter-
ram scrobe acta; scrobis atra) femininum est; penus,
Sym. II, 918 (cfr. Perist. II, 159) masculinum est:

„penu pro virginis ulciscendo*

Neue I, pag. 590 asserit ter tantum nomen q. e.
,specus„ neutri generis scriptum inveniri, quibus addendi
sunt duo loci Prudentiani Perist. XI, 160: „per specus
ambiguum ibid. 213: angustum .... illud specus . . .
(Perist. V, 350. specum . . . . micuisse .... viderat.*
VI, 28. „adeunt specum*).

Subst. q. e. „vulgus* bis apud Prudentium mas-
culini generis est: Sym. I, 580.

^omnis, qui celsa scandit caenacula vulgus.**
Perist. V, 51. Acc. ,vu]gum' cfr. Neue I, pag. 679.

Sym. II, 505. subst. q. e. «numen'' masculinum est:
,et creditur istis numinibus, qui trausfugio meruere sacrari,^
ubi ad illos respexisse videtur, qui vocabulo „numen*
intellegendi sunt, nempe „deos.* —

Pascha, quod nomen saepissime femininum est (cfr.
Sedulius Carm. pasch. V, 1) neutrum facit Apoth. 348
^pascha tuum'' 355 pascha nostrum'' cfr. Neue I, pag. 600,

— 53 —

Commimis generis haec apnd Frudentium sunt nomina :
auriga, ae Psych. 413: «fertur resupina reductis nequi-

quam auriga loris . . . .* cfr. Neue I pag. 629.
comes, Psych. 268: «fida comes"
hostis, Psych. 280: .

«illa crnentatam correptis crinibus hostem''
eques Psych. 270: ,,hunc eques illa dolum'^
incola, Ham. 942: „corrupta incola luxu'' (Neue I, 630)
martyr, Perist. III, 122.
pedes, Psych. 321 ^non tamen illa pedes* —
,Succuba' Perist. X, 199. „florulentus* dicitur, quam

vocem pro «cinaedus*^ scripsit, Hyacinthum ab Apol-

line violatum designans.

Cap. V.

De nominibus numeralibus.

1. Numerale q. e. quadruus, a, um = quadruplex
Psych. 843 . . . „quam corpore toto quadrua vis animat*
apud alios scriptores non legitur nisi apud Ausonlum idyll.
14. 15. ^quadrua compita.'^

Genetivum nominis numeralis q. e. ,duo* ,d u u m* fecit.
Perist. XIT, 29 :

«dividit ossa duum Thybris sacer.*
(duorum Ham. praef. 45.); ejusdem nominis accusativum
casum masculino genere per ,o^ fecit.
Apoth. 706: «. . . . panes jubet 6t dii^ pisces.'*
ibid. 1005: „septenos decies conscendit Christus in ortus

«t dii5 *

ejus vero q. e. tres, in „is'^ saepius declinavit accusativum :
Apoth. 244 . . . . „ut ne separe ductu Tris faciam*

— 54 -

ibid. 132 «tris yasta ineendia anhdis

accepere viros fomacibus.''
Psych. 832. «tris occidualibns offert,

Janua triua fores.'^
Perist. ni, 12. ,tris hiemes .... attigerat.*^

2. Nnmeralia distributiva more adjectivorum q. d.
proportioualium : simplus, duplus, triplus . . . (cfr. Neue II,
pag. 121) saepius apud Prudent. singulari numero inveni-
untur usurpata:

Cath. III, 20. trina pietas.

Gath. IX, 60. qualus ter quaternus.

Catb. XII, 67. trinam indolem.

Apoth. praef. 1, 1. trinum speeim^n.

Ham. 72. trina subniius ratione.

Psych. 833. janua trina.

ibid 849: occurrit triuum quadrina ad compita numen.

Sym. I, 414. septena ex arce.

ibid II, 48. fallendi trina potestas.

Perist. VI, 6. trino martyre.

ibid XIV, 123. centenus fructus.

Ditt. 193. bis duodena sedes.

Perist. X, 78. mense bis quino.

3. Adverbia numeralia, quae vnlgo cum distributivis
junguntur, Prudentius saepius cum cardinalibus , itemque
distributiva cum cardinalibus conjungit:

Cath. VII, 38. ,decem recursibus quater volutis.*

Apoth. 739. „bis sex adpositi.*

Apoth. 454. ,ter centum^ Describendi rationc, qua nomen

hoc in codicibus exaratum sit, nihil annotat Dressel.

scripsit vero: „tercentum milia Divum*, similiteiv

que Sym. II, 573. „tercentum Pabii"; contra: Sym.

I, 605 ,ter centum . . . senes.*
Diti 69 ,ter centnm vulpes.*^
Sym. II, 462 „bis sex in tabulis''.

- 55 -

Perist. IV, 1. ,bia noTem/

P^rist. III, 12. ^tris hiemes ^ukCet iEittigerat.'

Ditt. 21. „bis septem spi<3ske/

ibid. 93. «ter quinque per annos.*

Apoth. 983. ^genus ptt sei septeiia viroruin nomina dM-

ccndens.*
ibid. 992. ,,cui nihil ex septeln septenis defoit.* —

Denique distributivft pro mdinalibud saepius adhibuit:
Fdyeh. 850. ,|discipulis duodenis.''
Sym. II, 424. duodeni fasces«
Cath. VII, 121. «trini&procdssitos.*'

Peristephanon autem libro IV, 49. prom]SC«& cairdi'»
nalibus et distribntivis utitur

„Singulis paucae, tribus aut duobus'^

forsan et quinis aliquae placebunt

testibus Ghristi.* —

,t m,

Qti&estid n.

De aliis orationis partibus.

Cap. i.

De pronomlne.

Dativum (^sutn pronominis primae personae per i26nr
tractionem factum semel observari: Perist. X, 137: „nec
mi remissu^ leiliter peperoeris*'. — Forma ,,tutd'S (de
^M agit Priscianud 12, 5, 23 pelg. 947 : ^nominativo au-
UiA (decundae persoiiaie) ideo sen additur (met), ne dubita-

— 56 -

tionem faciat, cum etiam verbum intelligi possit, si dica-

mus „tumei* Itaque brevem ,te* syllabam pro "met* ei

addere solent auctores^), quater legitur:

Apoth. 674. „tute ipse fatebere numen/

Perist. II, 261. «Tute ipse, qui Romam regis.**

ibid. IX, 69. „tute ipse magister .... dedisti.*

ibid. X, 957. „vel ipse tute. . . .*

Yetustum dativum sing. et plur. num. pronominis
demonstrativi q. e. „ille* „olli* et „ollis* quater protulit
Prudentius; et primum quidem Ham. 139 feliciter, ut
opinor; nam „magna sonante ore* ^Marcionitam Deum^
describens :

,ars olli captare feras . . .^ ait, caet; similiter eo-
dem libro 730:

j, angelus hanc hospes legem praescripserat o 1 1 i s '^ ;
ibid. 544. «ignitum quoniam Deus indiditolli Ingenium."
Apoth. 305. „primi scriptoris*, Moysis, sententiam afferens:

«Fecit, ait, condens hominem Deus et dedit olli
ora Dei. . . .*

Quae Perist. X, 265 legitur forma „ollis*:
„si numen ollis, numen et porris inest.*^
non est dativus pronominis vetusti ,ollus" ut in codice
Batisbonensi supra «ollis'' annotatum est („pro illis'*) et
secunda manu in codice a (Alexandrino), quod Giselinus
probare videtur, scribens in commentario; „si illis inest
numen, et his* — ; sed est dativus plur. numeri substan-
tivi primi ordinis q. e. „olla* cfr. Dressel. ad h. v.: „aut
quia ollae in focis stabant et foci, notante Cellario, sacri
erant, aut quia ollarum forma divorum imagines ex-
primebat.**

Quamquam Priscianus 12, 5, 22 pag. 946 dicit re-
gulam exigere, ut pronominis demonstrativi q. e. „idem*
tam nominativus pluralis masculini, quam dativi et oblativi

zzu

— 57 —

omnium pluralium per duas 4' vel per ,e^ et ,i' scribantnr,
tamen Prudentius per unam ,i* fecit nom. plur. Perist. V, 92 :

„divique et idem daemones*
et ablat. plur. Jsdem»: Cath. XIT, 86. ,Sym. II, 603.
799. 805. alia; cfr. Neue II, pag. 143.

Similiter pron. relat. „qui, quae, quod* dativus plur.
contr. ^quis** legitur: Ham. 100. 869. Psych. 545. Perist.
X, 255. (bis);

ablativus plur: Cath. III, 27. Ham. 286. Psych.
praef. 43. Sym. I, 165. Sym. II, 584. 800. Perist. X, 949.
Apoth. praef. 41.

Genitivus casus pronominis interrogativi (patrii) cu-
jas, atis, {nodanog) legitur Psych. 708: „missu cujatis
venerit?'* cfr. Priscian 17, 19, 142. 143 pag. 1095 et
Neue II, pag. 171.

Pro „quisquis* vel «quicunque* quisque saepius

occurrit, ut saepissime apud Plautum, (quem imitatus esse

videtur una cum Ausonio et Siodonio cfr. Neue II, pag.

179. — ) et Terentium fit, qui in I, 1, 7. Hecyrae:

.... „ne te cuiusquam misereat, —

quin spolies, mutiles, laceres, quemque nacta sis.*

Consilium eorum qui ,quisqui' elisa ,s'Iittera scribere
voluerant, minime mihi probanduin, aut certe supervacuum
videtur, notum enim est et Horatium Car. IV, 1, 17. 2,
34. Ep. ad Pison. 359 „quandoque* pro „quandocunque*,
et alios alia hujusmodi scripsisse.

Exempla autem, quae observavimus, haec sunt:
Apoth. 22. „Quisque hominum vidisse Deum memoratur,

ab ipso Infusum vidit natum.*
ibid. 1060. — „quisque deum Christum vult dicere,

dicaf*. . . .
Cath. YII, 216: „satis beatus, quisque dextram porrigif
Ham. 867: «Errat, quisque animas .... aestimat.*

— 58 —

P^h. 784: ^Qnisqtie litare IMo mactaidd vult holo*

caustis. '^
Sjm. II, 477: ^Quisque putat fato esse I^cum, sciat . . .''
Perist. X, 35 : ^ Christum Degaret^ q u i s q u e mallet vivere. *
ibid. 129: „Cui (Deo) quisqne servit^ ille est vere no*

bilis."
ibid. 214: „Junonis iram sentiet quisqne ut Deum

signo aut sacello consecrarit Herculem.'*

Pronomen interrog. ,quis^ saepius cum substantivo
junxit (cfr. Neue II, 160. Wagner quaestiones Vergil.
22, 3.)

quis somnus Ham. 58. (108 et 109 quis = uter).
quis honos Ham. 686.
quis furor Psych. 351.
quis novus error. Perist. X, 404.
quis locus Psych. 220.
quis vultus Perist V, 129.
quis stupor ibid 581.

(Sym. I, 43 apud Dress. legitur quis pro relatlvo qui.)
„Qui'* abl. = quo legitur Ham. 59. Perist. 524:

«qui fit, praevalidas quod ....''

Cap. n.

De verbo.

§. 1.

Verba novata.

De syntaxi Prudentiana in aliud, opportuiiiufi nobis
tempos differendam esse disputationem valde dolemus,
quippe quoe multis de causis maxime digna sit, ut diligea*

- 59 —

ter observetur ad illustrandum linguae latinae illius tem*
poris genium et ostendendum, in quibus potissimum Pruden*
tius a genuino rectoque latine dicendi genere discesserit
atque aberraverit. Ita ex. gr. si de verbis instituenda esset
quaestio, uberrimam disputationis mateiiam variae, quibus
utitur, constructiones praeberent:
per cachinnum solvi Perist. X, 226.
per coagula coire Cath. III, 68.
permeare sub bifido aequore Cath. V, 68.
yirtus sub pace cadit Psych. 699.
vanescit almo trita sub jejunio Cath. yilT, 209.
nec fatiscit unda sanctis pressa sub vestigiis
Cath. IX, 51.

stupuit tyrannus sub pudore fluctuans Perist X, 67&
numen reciso mitigans ab inguine Perist. X, 1067.
infusis ad pingue lutum mollire fluentis Sym.
n, 934.

pontum persultare Cath. V^ 86.
vox persultat Ham. praef. 10.
haec persultanti Perist. XI, 77.
alia sexcenta, quae affere longum est neque huc pertitiens.
Silentio tamen praeterire hic non possumus propriam
quandam Prudenti dicendi rationem, qua epitheton (adjec-
tivum) pro fixo, (substantivo) seu rei nomine ita adhibet, ut
plerumque id affectasse dici possit. Ex innumeris paucis-
sima annotare juvat:
prospera nostra Psych. 696.
semetra dissona ibid. 829.
tenerum decorum ibid. 886.
sua prisca Sjm. I, 293.

ne suavia fluxae conditionis amet Sym. 11, 150.
ardua caeli Sym. I, 148.
ardua famae ibid. 281.
mea frivola ibid. 645,

1

— 60 —

8ua fortia Apoth. 1061.

sua carnea ibid. 969.

grande suum Ham. 81.

sua nubila Ham. 89.

meum saerum Perist. VI, 57.

triste longum Perist. XIV, 107.

Sed jam, ne limites ' disputationi nostrae praescriptes
transgredi videamur ad propositum redeuntes, quae de verbi
usu Prudentiano observavimus, optime, quantum fieri potest,
singulas species distinguentes, proferamus. — Itaque pri-
mum verba Prudenti propria enumerare lubet. —
algesco Apoth. 142. audacter dictum :

„rabiem flamamrum algescere cogit.*
antevideo Apoth. 804.
calculo Perist. II, 131.
circumsalto Sym. I. 135.
coapto Ssych. 557.
compagino Perist. X, 890.
concrepito Perist. XI, 56.
condomo Cath. VII, 98.
confoedero Perist. II, 437.
confrequento Perist. I, 9.
effigio, Cath. X, 4. Ham. 118. Perist. XI, 126.
elaqueo Sym. II, 147.
exfibulo Psych. 633.

exsinuo Perist. XI, :^22. cfr. Auson. idyll. 14, 29.
ignio Perist. X, 1078.
oppalesco Perist. I, 92.
pullulasco Perist. X, 882.
resulco Perist. V. 144.
ustuire Perist. X, 885.

— 61 —

§. 2.

Verba inusitata terminatione et significatione.

1 . Plautqs et Lucretius verbo saepius utuntur q. e. clueo,
cluere, Prudentius cum Seneca, Symmacho, Ausonio idem
verbum secnndum teiiii ordinis verba fiectit et clugre facit.
Sic Cath. IX, 107 : (de Christo loquitur)

. . . dexter in parentis arce cluis
Psych. 2: (de eodem)

qui patria virtute cluis
Sym. I, 417: (de Boma)

„praediyite cultu IUustrata cluis''
Sym. II, 584: (de eadem) •

.... quis gloria fotibus aucta, Sic cluat . . .*"

Sym. I, 504 unus codex (Rottendorph) fluant, duo
(Bongarsianus Widmannianus) c 1 u a n t supra scriptum habent,
alii meliores:

„artificum magnorum opera; haec pulcherrima nostrae

ornamenta fuant (vel fiant)"
Neue II, pag. 327 ubi de loco nostro s. v. cluere agit:
«nach vielen Handschriften, inquit, cluant.*^
quod minime verum est, quum duorum tantum codicum lectio
sit ^cluant'' et quidem supra scripta et unius „fluant*|
quod quidem ex nCluant*" aut «fuanf^ fluxisse videtur.
Ego hic cum Dresselio „fuant** scribere malim. (Dressel.
variae lect. v. 504. Giselinum scripsisse dicit „fuant, vel
fiant*, qui tamen scripsit ^cluant*, nihil annotans.)

Si quid proprio Marte audere liceat aliud inusitatum
verbum Prudentio tribuerem, quod est ^cludere** pro vul-
gato claudere, quamquam nuUi editori probatum, neqne
manu scriptorum codicum auctoritate commendatum, quod
tamen „forte rectum esse* jam Dresselius suspicabatur
(vide notulam ejus versui, de quo infra agemus additam).

-- 62 --

Peristeph. XII, 48. omnibus scriptis et editis (si Pabrici,
Qiselin. et ed. Amstelod. 1613. excipias, ubi „clansit*)
legitnr: ^princeps bonus has sacrarit arces

,,lusitque magnis ambitum talentis.'
solus codex a (vaticanus 3859) exhibet „elusitque*,
quem Dressel. „elegantem optimasque praebentem lectiones^
dicit. Cellarius interpretans : ,,lusit, inquit, idem est quod
pinxit, versumque hunc comparat cum Perist. XI, 125,
(est vero 130) :

«Docta manus virides imitando effingere dumos
luserat et minio russeolam saniem.*'

Verum quidem est hoc loco ,ludere' idem esse quod
„pinffere** vel potius „imitari*, sicut apud Ciceronem legi-
tur: „summum luctum penicillo imitari* sed primum ad-
ditur, quo lusa sit „russeola sanies*', nempe ^minio'', deinde
utroque versu de imagine, in pariete picta agitur, ut facile
intellegas verbum ludendi quid significet ; altero tamen loco
,lusit ambitum'' et audacius et intellectu difficilius dictum
esse videtur, itaque quod in codice a scriptum est ,elusit^
in ^clusit'* facillima emendatione mutandum esse censeo,
(cujus verbi exemplum Dresselius affert ex Neronis nummo :

^Clusit Pace P. E. Ubique Parta Janum**)
non quidem sensu proprio ^obserrandi*^ sed translato „per-
ficiendi** cfr. Stat. Theb. XI, 58 «claudere bella." Gise-
linus, (qui in textu „clausit'' scripserat, in commentario
glusit'') interpretatur : „adeo liberaliter erexit, ut sumtibus
pepercisse non videatur.** —

2. Nonnulla habet verba per syncopam truncata:
porgere Sym. 1, 275. praeminere Cath. XI, 109.
Perist. X, 349. XII, 12. comprendere Apoth. 7. (com-
prendier) 25. 808. 1028. Ham. 834. Perist. IX, 23.
Ham. 92. (comprendat.) (cfr. etiam deprendere
Psych. 264. Sym. II, 430. deprendi Sym. II, 76. d^-

^ 63 ^

prenditHanL 336. cieprdnditKF Apotb, 496L <iQpren-
deret Psych. 656.)

3. Item alia inusitata ut:

vio Apoth. praef. 15:

^manus latronum quue yiantes obsidet''
(obsidet'= insidiatur viantibus).

Ham. 208 .... «cum incautum spoliare viantem
forte latro aggressus . . . .*

Sym. n, 773. ,iter viandi Cath. V, 65. ,viaatibus** efi.

Quint. VIII, 6. 33: ,,vio' pro ,00*^ infelicius fictum/
praelambo (praeterlambo Amian. Marc:) Ham. 357:
„liventes liquor incorruptus arenas praelambit*
Cath. V, 120: praelambens fluvius." cfr. Horat. Satir. II,
6, 109. Tacit. Ann. H, 6. „qua Germaniam praevehitur.*'
praeclueo Cath. IV, 37. „praecluens potestas.*

4. Simplicia pro compositis:

Cath. I, 19. suadet quietem linquere.

ibid. VII, 162. jejuna mensas pubis omnis liquerat.

ibid. X, 74. cyathos et fercula liquit.

ibid. 168. quam liquerat exul et errans.

Psych. 318. tepentia linquens Pocula.

ibid. 455. Luxus edax . . . liquerat.

ibid. 783. ne stabilem linquat sol conscius iram.

Ham. 844 liquerunt miseri . . . pericula.

ibid. 941. cum corporis hujus Liquerit hospitiunL

Sym. I, 138. liquerat incesto juvenis satiatus amore.

Perist. I, 34. Caesaris vexilla linquunt.

ibid. 109. linquit illaesam rapinam.

ibid. XI, 151 ostia linquunt.

Sequor pro assequor Sym. II, 757:

„Viva tibi princeps debetur gloria, vivum
virtutis pretium, decus immortale secuto/

— 64 —

Pando pro expando: Sym. praef. I, 483:
^vix panso poterat currere carbaso* *^).

Cath. XII, 170. «pansis in altum brachiis^

Perist. II, 513. ^sueverat.*

5. Composita pro pro simplicibus :
confieri Apoth. 1031.

conviolo Psych. 398. Perist. VI, 56.
perarmo Cath. VI, 86. VII, 93. VIII, 43.

6. Intransitiva *q. d. verba activam vim habent apud
Prudentium ut:

assuesco Sym. I, 540 . . . „remque Quirini

adsuescit supero poUere in saecula regno.*

cfr. Horat. Sat. II, 2. 109:

„assuerit mentem corpusque superbum*

consuesco Apoth. 725:

. . . „non sicut sculptor ab aeris

rudere decoctam consuescit vivere formam.*

insuesco Cath. IX, 95:

^mortuos olim sepultos, ut redire insuesceret.**

cfr. Horat. Sat. I, 4. 105:

^insuevit pater optimus hoc me.**

7. Verba impersonalia personalium loco ponit: Cath.
III, 79. loco pulcherrimo:

„Arbor onus tremefacta suum
deciduo gravis imbre pluit.*
Cfr. Apoth. 316: „A Domino Dominus flammara pluit in
Sodomitas.**

45) Mcarbaso panso*' a recto casn „carbasum pansum^ sea
carbasus pansus, quod otrumque rarius. Psych. 410 „cornibus op-
pansis." cfr. Gellius XV, 15, ,ab eo, quod est pando passum ve-
teres dixerunt, non pansum et cum ,ex' praepositione ezpassum
non expansum." cfr. Plautus Miles. gl. II, 4. 7. „dispessis
manibus.*'

- 65 -

Sym. I| praef. 84. «ImjiiSi sipotisest jam miserescito.''
Apoth. 776: «nec ferre pudescit (Christus.)"
Ditt. 28: «agnoscQnt fratrem veniaqne pudescnnt'' (cfr.
Cath. n, 26: ,piget, pudescit, paenitet*).

Eesultandi verbo transitive utitur :Perist. X, 979:
,hymnis resultat martyrem.*

sSordet'' eodem modo, quo: placet, pudet: dixitim-
personal. ,,vel si gentiles sordet venerarier umbras*
Ham. 104.

8. Vivisco pro vivesco Apoth. 902. optimarum co-
dicum lectio est; dirigesco pro derigesco Apoth. 617.
Ham. 743. omnium; dispuere pro despuere quin Fru-
dentiana lectio sit cum Obbario non dubitat Dresselius,
(cfr. notam v. 368. Psychomachiae ,ubi tamen in textu,
^despuit* scripsit; ^dispuit* Apoth. 1084. Sym. I, 579.
Perist. n, 188.)

Heinsius Apoth. 445. 528. 529. etiam ,distruere^
pro jdestruere' — alii: ,dissico' pro ,disseco^ Perist. II,
209. Cath. I, 97. ,inervo* pro ,enervo' Cath. VIII, 64
Sym. II, 143. alia, Prudentianas formas esse volunt, —
qua de re contra tanti ingenii viros disputare reverentia
vetat — , si tamen quid videmus, minutiora ea sunt, quam
quae disputatione longa digna habeantur. —

Participia perfecti temporis deponentium q. d. ver-
borum passiva significatione haec observavimus :

comitatus Psych. 163: «egregio comitata viro . . .*

(802. active: ,,Concordia germanum comi-
tata Fidem.' cfr. Cath. X, 44. «animas
comitatapriores.'') Apoth. 532: ^angelicis
coetibus comitatum templum.* Perist.
in, 48: ,angeIico comitata'' choro (virgo)
cfr. Neue II, pag. 204.

dimensus Ham. 483: «deserit adscriptam dimensa

5

— €6 — '

in iugera sortem.'^ Psych. 827: «spatiis
percurrit arundo Dimensis* cfr. Neue
II, pag. 225.
remensus Ham^ 850: «polum remensum* Venst V,

494: yvectam remenso aequore''
medicatus Ham. 538. et 539 : «medicato vulnere*

.medicata sagitta* (= infectus cfr.
Hor. Carm. III, 5, 28: lana medicata
.... fuco).
meritus Perist. XIII, 95: „meritas grates*
eineritus Sym. H, 1084: „transfert emeritas ad fulcra

iugalia rugas*"
mentitus Ham. 88: ^igne repercusso mentitos spargit

in orbes* Sym. n, 646: „mentitumque
gravis personae inducere pondus. "
nundinatus Perist. X, 969: „nundinatum hunc ar-

guit** (= pecunia corruptum.)
Quia de participiis agimus non abs re erit comme-
tnorare Ditt. 91. partic. perf. «praecepta* inusitatiufe
dictum esse pro «jussa* :

„tunc patrios cantare modos praecepta (gens He-
braeorum) — recusat.*

Perist. XI, 82. 8acranda = sacratura:
„si foret extinctum propere caput (Hippolytus) om-
nia vulgi Pectora Bomanis, sponte ^acranda Deis.*'
Apoth: 1000: „stirpe recens^ta*
Perist. XI, 147: ^cumque recensetis . . . pattibus*
multis manu scriptis codicibus legitur (Dressel. Ap.
1000. recensita P. XI, 147. recensctis)
Rarissimi quoque usus sunt participia futuri activi
^luiturus'* Psych. 535: ^obliso luiturus iugera coUo*
(Judas.) abluiturus Apoth. 684: „(agmina) . . . macu-
las puro abluitura natatu.'' cfr. N^ue II, pag. 459.
Deponens v. activa forma i^otulit:

- 67 —

.liber vagat per auras* Cath. VI, 29.
Activo deponentis terminationem addidit :
„poscunt, litantur, indicant* Perist. II, 567.
cfr. Sym. I, 237. II, 842. Perist. X, 354, 1010. PsycL 784.

§. 3.

De verborum declinatione.

Saepius jam et priore et altera disputationis nosfarae
parte monuimus Prudentium vetustae locutionis amantissi-
mum esse, cujus rei documenta attulimus: — ,aquai' ,olli*
,induperator^ alia; hoc loco ad eandem opinionem compro-
bandam afferre juvat octies decies ab eo usurpatam obsole^
tam formam infiniti\i praosentis passivi, quae in ,er* desinit.
Clarissimus Neue, vir de latino sermone explorando optime
meritus, II, pag. 309. sqq. ubi de hac inf. forma agit ne
verbo quidem hujus Prudentianae locutionis mentionem fe^
cit, praeter usum et consuetudinem, quod qui factum sit
mihi quidem non apparet.
Sym. I, 423. circumferrier

«obscuras videotibi curcumferrier umbras^.
Apoth. 7. comprendier

. . . ,nec enim comprendier illa
majestas facilis sensuve oculisve manuve*.

Peidst. XI, 86. dicier

„affirmat dicier Hippolytum*.
Apoth. 474. dispergier

,,accitas video longe dispergier lunbras*.
Psychom. 191. frenarier

„impatiens madidis frenarier ora lupatis'.
fiam. 649. grassarier

«longoque sinit grassarier usu*.

5*

- 68 —

Perist X| 345. immolarier

«qnod mandetilli nectar immolarier*.

Apoth. 905. innectier

«sed moi nt gravido jnssa est innectier arvo*.
Perist. X, 651. luctarier

«sed quia profunda non licet luctarier

ratione tecum*.

Psych. 357. innectier

,his rigidas nodis innectier ulnas.''
Perist. VII, 54. negarier

«ascensumque negarier''.
PsycL 214. popularier

«popularier hospite aratro''.
Perist. X, 939. profarier

,vel exitu oris cymbalis profarier*.

Cath. V, 148. spargier

ffpassim purpureos spargier hesperos''.
Sym. II, 587. subjungier

,subjungier uni Imperio*.
Ham. 106. venerarier

'^vel si gentiles sordet venerarier umbras''

Perist. III, 211. „sic venerarier ossalibet*.
Psych. 39. vestirier

^floribus ardentique jubet vestirier ostro.*

Notandum: circumferrier, comprendier, di-
spergier, grassarier, innectier, (bis) subjungier,
venerarier, vestirier, quinto pedo heroici versus po-
sita, addita bissylaba voce venuste et non sine quadam arte
hexametrum claudere, quod fere semper apud Lucretium
fieri Staedlerus ,De sermone Lucretiano'^ (dissert. lenae
1869.) observavit.

In declinando verbo q. e. ,sum^ et compositis vetustio-
ribus formis saepius utitur Prudentius et quidem:

— 69 —

Perisi n, 569: «ceupraesto semperadsies'', quae plenior
pristinaque forma nou solum in simplici verbo ,sumS sed
etiam in compositis Catoni, Plauto, Terentio usitata est,
cfr. Neue II, pag. 463.

Sym. I, 504: j,hBjec pulcerrima nostrae omamenta
fuant patriae* (vide supra s. v. cluere. Neue ibid.)
Apoth. 182: ,,nec vocitare patrem potis es**
Psych. 88 : „nec mea post Mariam potis es perfringere jura*
Apoth. 79, 80: „cemi potis est, qui nascitur, atnon in-
natus cerai potis est.*

Sym. II, 982: «necpotisest tenuem telluri affigerefibram''
Sym. I, 331: «nectorquere facem potis est*
Ham. 37: „nec dinumerari Tantum unus potis esf^ (de
Deo loquitar).

ibid. 534: «cujus iter nullus potis estcomprendereTisus'
ibid. 669 : „Inyitone aliquis potis est peccare Tonante*
Sym. I, praef. 84: «hujus, si potis est, jam miserescito''
Perist. III, 102: «sipotis est*

Archaismum etiam affectasse videtur primam personam
sing. futuriexacti activi in ,so^ pro ,ero^ et conjunci perf-
actvi modum in ,sim^ ,sit' pro,erim^ ,erit^ terminans: Jta:
faxo Psych. 249: «faxoegosub pedibus stipularum more

teratur.* Perist. V, 101:
,Iam faxo jus praetorium conviciator sentiat^ , quod sollem-
niter et cum firma quadam certitudine eventus utroque
loco prolatum est. Perist. X, 107. ad exprimendum summum
desiderium:„quodpater faxit Deus.* —
Ham. 80: „nec conferre Deo velut aequiparabile quidquam

ausim.''
Sym. I, 646: „non ausirn conferre pedem''
Ham. 47: «Quis dixisse . . . ausit*
Perist. V, 414: „Quis perfidorum credere ausit.*

*^ 70 -

Infinitlvus praesentis «potesse* Perist, X, 803:

«dissipare tam din

vos non potesse fabricam corpnsculi."

2. Nonnulla verba secundi ordinis more tertii declinat»
metri causa terminationem secundae personae ,es^ in ,is^
permutans :

Perist. V, 10: ^collucis insigni stola*
ibid. 393: ,sic frendit etcorpus sacrum.*

Pormam „excellet* pro ,excellit* Apoth. 560:
,duris excellet viribus istud' nonnuUi codices, in quibus
Laurentius , Puteanus (Obbario probatam) exbibent ; Dresse-
lius quidem cum Heinsio, Cellariio, Arevalo «excellit** scrip-
sit, ipse tamen conferri jubet Diomedem pag. 371. ita hac
de re loquentem: „ . . verumtamen Macer Aemilius Omi-
thogonias secundo: cum laude excellet omnis.** Ciceroni
eandem formam tribuit Priscianus pag. 869: ^Cicero vero
in primo epistularum ad filium: quare effice et elabora ut
excelleas. *

Infinitivo modo verbi q. e. «fervere** vocalem, ,5' cor-
ripit Sym. I, 162:

^quoniam regalibus aula

fervere tunc vitiis solita est.* (cfr. Quintil. I, 6, §.
7.) Similiter imperativo Ham. 624: ^sanctumlector per-
censg volumen* Perist. V, 60. .extorqu^ sipotes fi-
dem.«

Verbum ,densere', pro ,densare' his locis protulit:
Cath. V, 53: ^densetur cuneis turba pedestribus*
Eam. 408: nSurgit in auxilium Chananeus et agmina
denset/ Sym. I, praef. 21: ,et densere foci conge-
riem studet.*

Lavandi verbum tertii ordinis more declinat:
Perist. III, 190:

.giirgite moenia pulchra lavit*'
cfr. Hor. Carm. II, 3, 18:

— 71 —

«villaque flavus guam Tiberis lavit^
qua forma Hor. ubique in Ijricis utitur.

Yerbi q. e. persono perf. act. formamperaonavi
pro — u i observavimus Epil. 34 :

«juvabit ore p e r s on a s ae Christum*

Earticipium perfecti passivi pro vulgato ^increpitus**
increpatus fecit. Cath. VII, 195:

,sed increpata fraude posttergum ruit.*

Neue 11, pag. 369. haec scribit: „Wie crepui so aueh

eoncrepui, discrepui, incTepui. Doch Frudent. Peristeph.

X, 760: ,crepasset*^ — sine dubio Heinsi auctoritate

eommotus, quem Cellariuset Obbarius secuti sunt, nondum

tamen totam litem obtinuisse mihi videntur. Puteani qui^

dem codicis (inde a Perist. V, v. 142. usque ad finem Ii<-

bri Peristephanon) extrema pars misere deperiit; in Batis-

bonensi quid exaratum fuerit apud Dresselium non inveni,

qui proiime his accedunt Laurent. Prag. Alez. (a) Yatie.
(m), nonnulli alii «cremassent'* ei^hibeal;:

^videbat ipsos apparatus funerum

praesens suorum neo movebatur p^ens,

laetata quotiens aut olivo stridul^

sartago frixum torruisset puberum,

diraiaut cremass^t laminarum impressio.''

et recte quidem, nam candentes laminae oorpori impresQ^

non ,crepant* sed ,cremant*, et ad exprimendam 4uri cru-

ciatus vehementiam majoris profecto momenti erat descri-

bere, quomodo „decoqueretur exusftum Ia,tus* (Perist, JI,

398.) quam quomodo ^laminae creparenf* , — saneque ma-

jore, afficiebatur dolore mater filium crematum videns,

quam laminarum crepitum ftudiens. —

Verbi defectivi q. e, ^fari' hae apud Pr. legunturfor-

mae:Perlst. YJ, 43: nhaec fanti plaqidu^ refertsacerdos*,

ibid X, 924: .effare quidvis*,

iWd II, 357; ^baeo fafttepraefecto».

— 72 —

ibid. X, 3: ^largire comptum cannen infantissimo.'

Infit = dixit Apoth. 585. 804 Psych. 510.

Perist. X, 123. Defit = deficit Apoth. 812:
yCui linea defit nltima^.
Perist. IX, 66. «qnod d e f i t aevo snppleat cnidelitas'' .

Epilog. 16: «nec aere defit expolita pelvis.*

Bestat, nt nonnnUa addamus de ratione et modo, qno
Prudentius in declinandis yerbis breviores formas pro ple-
nioribus usurparit. Itaque, ut breves simus, plurima verba,
quae praeteritum perfectum, et quae ab eo derivantur tem-
pora et modi, in ,vi,* ,verim,* ,veram," ,vissem,* ^visse*
terminant frequenter syncopam per secundas et tertias pa-
tiuntur personas: primo ordine persaepe, tum etiam ter-
tio; rarius secundo et quarto.

DedecorastiPerist. IV, 112. effigiastiCath.X, 4.
looasti Perist. II, 418. notasti Perist. IV, 90. paraslii
Perist. m, 58. armarunt praef. gen. 14. dicarunt Apoth.
641. evolarunt Perist. I, 83. piarunt Sym. II, 678.
sacrarunt ibid. 972. vocitarunt Dltt. 181. Cognostis
Perist. X, 341.nosti Cath. VI, 147. Apoth. 899.norunt
Cath. I, 46. Apoth. 774. Perist. V, 85. spreruntDitt. 123.

Audieris Apoth. 744. calcarit Apoth.664.crearit
Ham. 647. Sym. II, 96. immolarit Perist. I, 95. labarit
ibid XI, 72. novarit Sym. II, 311. probarit Perist. X,
665. putarit Sym. 11, 163. raptarit ibid. 55. stigma-
rit Perist. X, 1080. signarint Sym. I, 596. velarit
Apoth. 333. vorarit Apoth.- 1075. Norit Apoth. 384.
969. Sym. I, 543. Perist. X, 887. —

Audierat Psych. 318. aff larat Perist. II, 493. ani-
maratPsych. 37. calcarat ibid. 269. clamarat Apoth.
417. dicarant Cath. IV, 44. fumaratPsych 808. intra-
rat ibid. 684. levarat ibid. 578. macularatibid. 101.
mandaram Sym. II, 261. monstrarant Sym. I, 201.
pararat Psych. 874. perforarat Perisi IX, 60. seda-

— 73 —

rat Sym. I, 4. simularat Psych. 266. sociarant Perist.
XI, 95. spoliarant Apoth. 326. variarat Psych. 856.
vastarat Sym. II, 701. — Flerat Perisi X, 705 Con-
suerant Sym. I, 537. decrerat Apoth. 1038. norat
Apoth. 593. 689. Ham. 829. Sym. II, 539. —

Audissent Apoth. 323. scissent Sym. I, 288. cre-
masset Perist. X, 760. forassem ibid. 986. objectasset
Psych. 503. rigassent Apoth. 321. turbasset Apoth. 494.
— Nosset Cath. VII, 103. Ham. 194.nossent Perist.XIII,
19. — Inservisse Sym. II, 339. redisse Cath. I, 68.
subisse Cath. VI, 127. servisse Perist. X, 998. trans-
isse Sym. 1,588. (periisse Cath. X, 148. periitApoth. 945).

Affirmasse Apoth. 111. calcasse Ham. 472.
conviolasse Psych. 398. damnasse Sym. I, 93. di-
casse Sym. II, 365. fragrasse Cath. XI, 68. habitasse
Sym. II, 299. illustrasse Sym. I, 553. informasse
Apoth. 304. 689. intimasse Perist. X, 1111. nasse Sym.
I, praef. 60. personasse Epilog. 34. plasmasse Apoth.
865. pugnasse Sym. 11, 652. pervolutasse ApotL 957.
radiasse Apoth. 30. remeasse Cath. III, 200. resig-
nasse Sym. I, 92. revocasse ibid. 91. sedasse Psych.
697 servasse Sym. II, 366. titubasse Sym. II, 363.
tolerasse Ham. 463. versasse Perist. X, 972. Nosse
Cath. III, 116 ibid. VI, 44. Apoth. praef. 55. Apoth. 41.
122. 162. 241. 855. Sym. II, 201. 235. 737. Perist. X,
410. XI, 12.

Barius apud Prudentium secundae personae singula-
ris numeri terminatio verborum passivorum et deponentium
,ris* in „re* mutata invenitur; et quidem temporis prae-
sentis indicativi semel tantum Perist. V, 154 :

«... si meam

te rere poenam sumere^

(cfr. Plauti Trinum. 2, 4, 14 (v. 415): nisi tu In-
mortale r^re esse argentdm tibi)

— 74 —

Gonjttnct. praes. contemplere Sym. I, 451.

mereare Apoth. 538. Perist. X, 107.
mirere Ham. 863. Perisi XI, 23.

Praeter. Imperf. rebare Per. X, 958.
Futuri temp. fatebere Apoth. 674.

mirabere Sym. II, 718.
(Notandum omnes allatas formas verborum deponentium
esse, qua de re cfr. C. P. W. Miiller Philolog. IX, pag. 598.)

feriere Perist. 111, 116.
laniabere ibid. 117.
sociabere Sym. II, 748.
vorabere Perist. X, 814.
Denique commemoranda est mutatio terminationis
tertiae personae pluralis numeri praeteriti perfecti nerunt*'
in ^ere**, quae epicis poetis et rerum gestarum scriptoribus
adamata, Prudentio praecipue in tertii ordinis verbis decli-
nandis usitatissima est. Primae conjugationis unum tantum
exemplum observavimus : informavere Sym. I, 55.
Secundae: docuere Apoth. 299. 538. 647,

meruere Sym. II, 505.
timuere Apoth. 626.
videre Cath. XII, 61.
Quartae: devenere Ditt. 53.

iniere Apoth. 713.
prosiluere Perist. XIll, 83.
sensere Cath. XII, 70. Psych. 640.
sepsere Perist. XIV, 93.
Potuere Sym. II, 361.
Tertiae: accepere Apoth. 133. adjecere Sym. I,
251. cecidere Sym. II, 501. cecinere Sym. II, 713.
cessere Cath. XII, 30. constituere Sym. I, 300. Ditt.
60. convertere Psych. 700. didicere Ham. 221. Sym.
II, 956. dixere ibid. 488. duxere Sym. I, 298. ex-
pavere Psych. 409. fixere Perist. IX, 57. gessere

— 75 -

Perist. X, 753. immersere Sym. I, 294. instruxere
Perist. XI, 105. mansuevere Apoth. 430. peperere
Cath. III, 183. pepigere Perist. II, 137. petiere Ham.
956. respexere Ham. 842. tulere Perist. VIII, 4. ve-
xere Cath. XII, 186. Sym. II, 576. vertere Psych. 631.
Perist. X, 963. vicere Sym. II, 747. vixere ibid. 198. —

Caput in.

De adverbio.

Hoc quoque capite commemorunda erunt plura a Pru-
dentio novata, quippe qui non ignorans, quantum ad poe-
sis vim augendam, ad subtiles sententias illustrandas, ad
imaginum nitorem tollendum valeat idoneus adverbiorum
usus saepissime ea adhibuerit, atque ubi se linguae latine
copia destitutum vidit, novas finxerit voces, non quidem
inaudito more, sed ad exemplum veterum recurrens. No-
tum est veteres plerumque supini vel participii perfecti
passivi terminatione recisa iu ejus locum ,im* terminatio-
nem substituere, atque hoc modo adverbia formare solitos
esse (cfr. Leo Meyer Zeitschrift f. vergl. Sprachforschung
6, 4 pag. 301. sqq.) ex. gr. statim, strictim, alia. Eodem
modo Prudentius fecit:
congregatim Cath. VII, 143.
segregatim Ham. praef. 39.
permixtim Perist. XI, 192.
digestim Perist. II, 129.
scissim Dltt. 34.

Sariores Varronis, Lucreti, aliorum, formas in „im'^
desinentes has adhibuit:
cumulatim Apoth. 717.
mixtim Apoth. 1008. Ham. 78. Sym. H, 420. Perist. VI,

141. X, 848.

— 76 —

junctim Apoth* 798.
frustatim Psych. 720.
minutatim Perist. XI, 119.
undatim Perist. X, 857.

Prudentiana insuper sunt adverbia:
extrorsum Cath. IX, 74. (cujus tamen meminit Charisius

2, 14, 18 pag. 168.)
fabriliter (artificiose) Apoth. 519.
terrulente Perist. X, 378. ab adjectivo Prudentiano ter-

rulentus declinatum.
usquequaque Perist. X, 975.

Barioris usus haec sunt:
competenter Perist. X. 118.
altrinsecus Perist. V, 53.
intrinsecus Perist. II, 240. V, 157.
peregri Perist. IV, 89.
publicitus Perist. XIV, 38.
caelitus Cath. XI, 79. Apoth. 553. Psych. 65. Perist.

X, 430. XIII, 10.
medullitus Ham. 391.

mage Sym. I, 517. II, 6. Perist. III, 9. Xni. 19.
sedule Perist. V, 407.") Gtr. Col. 9, 9, 1 «custos se-

dule debet circumire alvearia*
sectius Sym. II, 792. (non ut Neue II, pag. 521, vult

,setius* adversantibus codicibus). Ham. 925 Pu-

teanus et tres alii habent «setius* caeteri secius.'^

cfr. Wagner Orthogr. Verg. pag. 472. et Fleckeisen

Rhein. Mus. VIII, p. 221. Weihrauch Philol. XXX,

p. 631.

Neque tamen hisce adverbiis vel fingendis, vel ex ve-

48) adyerbioram in „6** exeantiam atqne ab adjectiylB se-
enndi ordinis declinatorom ,6* his corripuit Pmdeni locis :
Cath. III, 20. «trina supernS regat pietas.
Perist. XII, 39. Myitreas pictora supernS tingit undas.*

— 77 -

terum scriptis protrahendis , contentus, quum id praecipue
ageret, ut quod verbo designari vellet, id fortius legentis
animum afficeret, neutra adjectiva (sing. n.) adverbiorum
loco saepius adhibuit graecos imitatus. Neue II, pag. 504.
docet distinguenda esse adverbia in ,e^ exeuntia, quae ad
adjectiva in ,is^ desinentia pertinent ex. gr. sublime, celere,
memore, alia, a neutris adjectivis et in ,um^ et in ,e^ de-
sinentibus, quae praecipue apud poetas adverbiorum
loco ponantur, minime tamen vera sint adverbia, exem-
plumque prioris generis ex Pnident. afifert • Perist. X, 428 :
«nunquam .... aliter precabor, quam fidele ut militent"
Equidem quum, in quonam potissimum distinctio ista
posita sit, non bene videam, promiscue et «vera*^ et non
vera, si ita placet, graeco more prolata adverbia afferam;
sunt autem haec:
aeternum jacet Perist. II, 508.
castum sapere Cath. II, 32.
indomitum tumere Psych. 296.
malignum murmurare Perist. V, 417.
mancum claudicare Perist. II, 231.
longum silere Perist. X, 393.
pulcrum splendere Cath. VII, 78.
severum vivere Cath. II, 33.
sudum praenitere Cath. YII, 80.
supremum palpitare Cath. VII, 142.
taetrum flagrare Cath. IV, 22.
dulce delectare Perist. X, 365.
exile trahere Apoth. 847.
futile frendere Ham. 560.
formidabile fervere Psych. 296.
fideie militare Perist. V, 428.
grande tumere Ham. 171.
juge durare ibid. 472.

~ 78 —

ineyitabile mergere SyiiL n, 464^^).

juge vivere Perist. IV, 143.

iners jacere nescit Cath. YI, 36.

leve praenatare Perist, VII, 73.

lene jacens Ham. 769. snsurrans Apoth. 846.

molle succingi Perist. X, 281.

penetrabile durans Psych. 125.

snave recinens Sym. I, 63.

snave sonare Cath. V, 122.

triste canere Cath. V, 50.

triste intueri Perist. X, 719.

triste fremere Sym. 11, 292.

(cfr. ^altior insurgens* Psych. 31. «serenusadspice
CSath. VII, 34.* mendosus agit quid Apoth. 975. «di-
versa*®) utrosque permovet." Perist. 11, 387.)

De ,quamlibet^ conjunctione q. d. concessiva Eras^
mus Boterodamus in Commentario ad hymn. Cath. XI, v.
17 haec habet:

„Recte docet Valla, „quamquam* et «quamvis* solere
praeponi inoratione, quae constat duabus partibus : «quam-
quam alienus es, tamen te ut Christianum amo.'' ^Quam-
vis dives sis, non ideo jus habes in nos.'' Contra flt in
,quamlibetS quae proprium verbum non habet, sed subjici-
tur, sic tamen, ut oratio possit in geminam resolvi: «non
enim pili facit te, quamlibet divitem*^, vel „quamvis divitem'',

49) n. . . aat cnr rubrica minetar,

qnae probibet peccare reos, quos ferrea fata

cogont ad facinns, et inevitabile mergant,

(non enim intellegi posse existimo .mergeie ad fadxnis

inevitabile*').

50) Qnin ipsa odoris qnalitas
adnsta qnam reddit cntis
diversa ntrosqne permoyet
his nidor, illis nectar est. —

- 79 -

nam ,quamvis* utramque naturam obtmet. Hanc reguhm
videtur neglexisse trudentius. Et haud scio an alicubi re-
periatur etiam apud probatos auctores. Certe apud Aure-
lium Augustinum reperio.* — Locos quibus «quamlibet*
scripsit Prudentius pro „quamquam'* vel ^quamvis" — in-
tegros affero :
Cath. XI, 17: „Ex ore quamlibetPatris

Sis ortus et verbo editus,

Tamen paterno in pectore

Sophia callebas prius.**
€ath. yill, 53: „quamlibet spreto sine more pastu

sponte confectos tenuemus artus . . . . :

vincitur semper ....**
Sym. I, 593: „QuamIibet illustres meritis ....

praemia virtum ....

ardua rettulerint ....

(598) attamen . . . .*
Perist. XI, 163: ^Quamlibet ancipites texant ....

attamen ....''
(Ham. 936: ^quamlibet indignam venia faciamque

loquarqtie.**)
Caeterum ,quamlibet' cum proprio verbo legitur jam
apud Quint. I, 1. 18 : „quamlibet parum sit . . . . majora
tamen* ; apud Solinum 9. (14) extr.: „Quamlibet Olym-
pias . . . nobiliorem ei patrem acquirere affectaverit . . ^
(Klotz s. V. quam libet). —

Praepositionum, conjunctionum, interjectionum quum
in nuUam incidissem, quae huc referri mereretur — dis-
putationi finem facturus essem, nisi nonnulla annotanda exi-
stimarem de ea Prudenti arte, qua, Plautum, Lucretium
imitatus, uno eodemque versu plures voces saepissime po-
suit, eadem littera ordientes, («alliterationem" appellant
recentiores. — )

^yAiinoniinationis^ q. d. rariora sunt exempla:

- 80 -

Apoth. 269. „non genitus genitor generavit/
Apoth. 580. «credidit atque ideo concepit credula

Christam.*
826. « nec p r i o r aut senior quam p r i m u m plasma pu-

tanda est^
Ham.714. ^suadelis semalefabrisillectamsuasisseyiro*'
Sym. I, 17. ,penitusque putri de pure peresam*
Psych. 871. ^sinuamine subter subductus conchae in

speciem**
Psych. praef. 10. "suasit suumque suasor . . . .*
Apoth. 368. ^posteritas carnis carnaliter omnia cemens*'
cfr. Lucret. I, 826. ^sonitu distare sonanti* ITI, 993.

^anxius angor** Y, 58. ^validas Yaleanf (ed.

Lachm. cfr. ^audeo audacissume'^ Plaut. Menaech.

1005. ^memoriter meminisse.^ Captivi 247. et quae

ad utrumque locum annotavit cl. Julius Brix.

AlUterationis exempla:

Apoth. 526. (IV h.) 241. (IV n.) 391. (IV c.) 719.
(IV c.) 969. (IV s.) 1007. (IV a.) Ham. 516. (IV f.) Psych.
711. (IV m.) 770. (IV p.) Sym. II, 12. (IV v.) Perist IX,
44. (IV a.) 62. (IV s.) Perist. X, 806. (IV c) 1011 (IV s.)
Psych. 871 et 2. (IV c. IV s.) Apoth. 591 et 2. (VI n.)
Ham. 615 et 6. (VI p.) 786 et 7. (VI c.) Apoth. 374 et 5.
(Vp.) 115 et 116. (V V.) 924 et 5. (Vi.) Psych. 391 et 2.
(Vp.) Ham. praef. 53et4: «fraude floret fertili fe-
cundafundens.'* Sym. I, 298 et 9. (Vf.) Perist. X, 381
et 2. (Vs.) XI, 176. (Vp.)

Artificiose compositus est versus Perist. XI, 121.
„pars sxunxnispendetsoopalis, pars sentibus haeret.'^
(ma: Cath. IV, 35. Apoth. 296. 307. Psych. 643. Perist.

I, 18. II, 390. Perist. VIII, 18.)
mo: Cath. XI, 22. Psych. 201. 871. Sym. II. 270. 590.

611. 909. Perist. II, 14. 267. 287. V, 458. X, 490.

436. 380. XI, 57. XIV, 48.

— 81 —

(rad: Psych. 850. 287. Ham. praef. 37.)

(rae: Perist X, 109. 873.)

(raf: Sym. I, 298, Sym. II, 206. 657. 907. (. . . . fide

fruimm-que futuris). Ham. 278. Apoth. 476. Cath.

VII, 174. Perist. I, ^5, V, 492. X, 580.)
(rai: Apoth. 140. 813. Psych. 161. 181. 229. 588. 776.

Sym. II, 510. Perist. II, 8. Perist. X, 249. 811.

Ditt. 113.)
(ram: Cath. IX, 106. Apoth. 576.)
(rap: Praef. gener. 11. Cath. II, 26. IX, 58. 92. Apoth.

93. 444. Sym. I, 477. Sym, II, 470. Psych. praef.

37. Psych. 88. 391. 769. Perist. II, 32, 175. Perist.

X, 596. 696. 897. XI, 121. XIV, 49.)
(rar: Apoth. praef. 27. Apoth. 232. Perist. X, 576.)
(raq: Gatti. II, 38.)
(ras: Cath. IX, 56. Apoth. praef. I, 3. Apoth. 211. 301.

564. 758. 1059., Psych. 402. 865. Sym. H, 641.

Perist. I, 99. VII, 65. X, 47. 247. 351. XIV, 50.
(rat: Perist. 762.)
(rau: Psych. 766.)
(rav: Apoth. 115. Psych. 389. 619. 863. Sym. II, 752.

903. Perist. X, 698. Ditt. 31.

(In afferendis versuum numeris ubique Dresseli edi-
tionem secuti sumos.)

Index.

Prooemium 5

Pars L

De christianorum poetarum in nniversum, tum de Prudenti
carminum vi poetica 8

Pars II.

Quaestio I.

De nominibus.

Cap. I. De nomine Substantivo.

§. 1. Substantiva novata 24

A. Nom. Subst. sine conjunctione facta 26

B. Nom. Subst. ex conjunctione facta ...... 29

§. 2. Substantiva inusitata terminatione 29

Cap. II. De nomine adjectivo.

§. 3. Adjectiva novata 35

A. Adjectiva sine conjunctione novata 37

B. Adjectiva ex conjunctione facta . , 39

§. 4. Adjectiva inusitata terminatione 41

Cap. III. De nominum subst. et adject. declinatione .... 42

Cap. IV. De genere nom. subst 50

Cap. V. De nominibus numeralibus 53

Quaestio 11.

De aliis orationis partibus.

Cap. I. De pronomine ,55

Cap. n. De verbo.

§. 1. Verba novata 58

§. 2. Verba inusitata terminatione et significatione ... 61

§. 3. De verborum declinatione 67

Cap. III. De adverbio. (Additi sunt loci Prudentiani „annomi-

natione et alliteratione" insignes.) 75

1

1