Skip to main content

Full text of "De civili dominio"

See other formats 


Digitized  by  the  Internet  Archive 

in  2010  with  funding  from 

Boston  Library  Consortium  IVIember  Libraries 


http://www.archive.org/details/decivilidominio04wycl 


lOHANNIS   WYCLIF 

DE  CIVILI  DOMINIO 

LIBER  TERTIUS. 

WITH    CRITICAL    AND    HISTORICAL    NOTES 

BY 

D^  JOHANN  LOSERTH 

PROFESSOR    OF    HISTORY    IN    THE    UNIVERSITY    OF    GRAZ. 
(ENGI.ISH  MARGINAL  NOTES  BY  F.  D.  MATTHEW.) 


VOL.  IV. 


LONDON. 

PUBLISHED    FOR    THE    WYCLIF    SOCIETY    BY    TRLIBNER    &    Co. 

PATERNOSTER  HOUSE,  CHAHING  CROSS  ROAD. 

1904. 
JOHNSON    REPRINT   CORPORATION  MINERVA,  G.m.b.H. 

NEW   YORK   AND   LONDON  FRANKFURT    AM    MAIN 


BOSTON  COtLEGE  LIBRASY 
CHESTNUTHILL.  MASS. 
JAH       1967 


First  reprinting,  1966 


Printed  in  the  United  States  o£  America 


INTRODUCTION. 


On  the  Contents  of  the  De  Civili  Dominio. 

Among  Wyclifs  numerous  works,  even  among  those  which  taken 
together  make  up  his  Summa  Theologiae,  a  prominent  place  is  occupied 
by  his  De  CiviH  Dominio,  a  tract  in  three  books.  This  is  less  owing  to  its 
contents,  for  in  intrinsic  worth  it  is  surpassed  by  other  books,  less  on 
account  of  its  form,  which  is  rather  awkward,  than  because  it  has  already 
crossed  that  Hne  at  which  WycHfs  opposition  to  the  then  existing 
ecclesiastical  government  ceases  to  be  of  importance  only  for  his  some- 
what  smaU  country  and  begins  to  assume  an  importance  affecting  the 
entire  Occidental  Church.  Almnst  twenty  years  ago  Reginald  Lane  Poole 
in  the  preface^  to  his  edition  of  the  first  book  treated  of  its  contents, 
Six  years  ago  I  myself  discussed  the  genesis  of  the  whole  tract  and  its 
importance  in  the  development  of  WychTs  reforming  activity;^  and  now 
I  shaU  take  the  Hberty  to  give  an  epitome  of  the  remarks  I  then  made, 
which  in  EngHsh   circles  have  become  Httle  known. 

WycHfs  book  De  CiviH  Dominio  in  its  origin  is  most  closely 
connected  with  the  great  agitation  of  men's  minds  which  was  brought  about 
by  the  proceedings  of  the  Good  ParHament  (1376),  and  which  gave  a  new 
direction  to  WycHfs  Hfe  and  work.  Had  he,  in  his  teachings  and  writings, 
Tcept  to  the  same  course  as  he  did  in  the  first  two  books  of  his  Summa 
Theologiae,  the  book  De  Mandatis  Divinis  and  De  Statu  Innocentiae,  it 
is  hardly  Hkely  the  hierarchy  would  ever  have  found  occasion  to  proceed 
against    him.     To    whatever    page    we    may    turn    we    shall    vainly    seek 

1  Johannis  Wycliffe  Tractatus  de  CiviH  Dominio  Hber  primus,  preface  p.  20  seqq. 

2  J.  Loserth,  Sludien  zur  Kirchenpolitik  Englands  im  XIV.  Jahrhundert, 
I.  Teil.  Bis  zum  groCen  Schisma  (1378).  Sitzungsberichte  der  Wiener  Akademie.  Phii. 
Hist.  Klasse  LXXXVI  i  seqq.  Vienna  1897. 


VI  INTRODUCTION. 

for  any  reforming  thoughts.  But  from  the  time  of  the  Good  Parhament 
he  began  from  his  chair  at  the  university  to  defend  those  principles 
Avhich  had  been  advocated,  and  doubtless  also  attacked,  iii  the  debates 
of  that  parUament,  and  he  gave  utterance  to  them  in  his  books.  In 
them  are  precipitated  those  ideas  by  which  the  Good  Parhamcnt  was 
governed,  theses  and  dogmas  denying  the  Churcli  all  temporal  rule. 
Many  of  the  theses  seem  actually  to  have  been  taken  from  the  well 
known  Long  Bill  of  the  Good  Parliament,  for  example,  wlien  he 
complains  of  the  oppression  of  the  EngHsh  Church  by  the  Curia,  of  the 
provisions,  exemptions,  demands  for  money  and  the  frivolous  appeals  — 
formerly  unusual  —  or  of  the  conferring  of  English  bishoprics  on 
incapable  persons,  who  would  not  perform  their  pastoral  duties.  The  De 
CiviH  Dominio,  hke  the  proceedings  in  the  Good  ParHament,  made  a 
great  sensation,  despite  the  heavy  style  in  which  it  is  written,  for  the 
Reformer  is  still  burdened  with  hi.s  whole  heavy  scholastic  armour,  and 
that  makes  the  book  hard  to  read.  In  the  second  and  third  books 
besides  he  returns  to  his  former  arguments,  and  so  there  is  no  lack  of 
the   repetition  of  one  and   the  same  thing. 

The  first  book  consists  of  four  chief  parts.  In  the  first  he  supports 
the  thesis  that  no  man  that  is  in  a  state  of  sin  should  hold  offtce,  or 
have  dominion.  It  is  a  mistake  to  put  temporal  rule  into  the  hands  of 
the  unjust.  Neithcr  a  witness's  evidence  nor  a  judge's  judgment,  neither 
material  possession  nor  inheritance,  exchange  nor  donation  gives  the 
unjust  any  right  to  rule,  No  man  can  gi\  e  another  anything  without 
God's  will — he  can  only  impart  what  God  gives.  He  gives  only  to  those 
in  a  state  of  grace.  Only  to  the  just  does  dominion  belong.  But  how  is 
it  then  with  the  rule  of  the  priests?  Generally  it  is  said:  He  has  given 
them  rule  over  others.  Yet  the  priest  must  be  not  the  master,  but  the 
servant  of  his  flock.  He  is  commissioned  not  to  rule,  but  to  teach  and 
to  preach.  He  cannot  at  one  and  the  same  time  be  master  and  servant. 
Temporal  authority  he  cannot  have,  spiritual  belongs  to  every  Christian; 
in  this  way  every  Christian  is  a  priest  and  king.  There  are  secular 
rulers  appointed  for  corporal  government,  and  therefore  Gregory  the 
Great  caUed  himself  not  holiest  father,  but  servaut  of  God's  servants 
thus  pronouncing  words  that  suited  his  office.  In  spiritual  government  he 
is  the  higher  who  serves  his  neighbour  most.  and  the  richest  he  Avho 
most  despises  worldly  goods.    AII   government    must  rest   on  the  basis  of 


INTRODUCTION.  VII 

love;  St.  Paul  teaches  us   to  know  its   qualitiesj  and   by  that  we   can  see 
if  a  ruler  answers  to  its   conditions. 

The  second  part  discusses  the  relations  between  divine  and  worldly 
law.  The  former  fully  suffices  for  the  government  of  the  world,  therefore 
beside  it  neither  civil  nor  canon  law  is  needed. 

The  third  part  treats  of  poHtical  questions.  Kingship  is  necessary 
for  the  carrying  out  of  the  laws,  for  keeping  the  state  in  order,  and  for 
defending  it  against  rebeis.  The  king  must  govern  in  accordance  with 
God's  law,  must  reward  the  promoters  of  that  law,  punish  enemies  and 
preserve  peace  for  the  country.  To  that  end  he  must  know  God's  law, 
i.  e.  the  Bible.  It  would  be  best  were  the  world  governed  only  by  that 
law;  worse  is  the  government  of  kings,  worst  that  of  priests,  who 
prefer  their  hypocritical  traditions  to  God's  law.  The  question  as  to 
whether  one  may  obey  a  bad  prince,  has  already  been  answered  by 
Christ.  By  this  we  may  see  how  improperly  and  avariciously  our 
priests  resist  our  secular  princes,  when  the  latter  demand  subsidies  and 
tenths  for  the  protection  of  the  realms.  There  is  no  doubt  but  that 
it  is  their  duty  to  contribute  towards  the  defence  of  their  country,  and 
as  they  are  called  on  to  bear  the  other  burdens  less  than  others,  they 
must  in  the  first  instance  give  of  their  worldly  goods.  From  the  pre- 
ceding  it  is  clear  that  Wyclif  adopted  ideas  which  had  been  brought 
forward  in  the  parhamentary  proceedings.  The  priest  must  not  trouble 
about  earthly  goods.  "We  must  not,"  says  Wyclif,  "murmur  against 
the  laymen  when  they  exercise  their  poHtical  rights."  After  having 
spoken  about  hereditary  and  elective  monarchy,  he  draws  his  conclu- 
sions  in  the  fourth  part.  For  the  greater  part  they  are  concerned  with  the 
secularization  of  EngHsh  church-property.  Since  without  doubt  in 
parHament  great  stress  had  been  laid  on  the  Church's  always  retaining 
the  property  which  had  been  given  her,  Wyclif  teaches  that  there  is 
no  giving  for  aU  time;  aU  the  privileges  connected  with  this  matter  are 
void.  The  question  of  the  confiscation  of  church-property  is  discussed 
at  length,  and  in  several  places  the  connection  with  utterances  made  in 
parliament  becomes  clear.  If  the  clergy  misuse  their  property,  it  is  the 
duty  of  the  laity  to  take  it  away  from  them.  If  the  possessioa  of 
earthly  goods  hinders  them  in  the  performance  of  their  duties^  they  must 
be  taken  away.  The  decision  as  to  whether  or  not  that  is  the  case  with 
the  Church  must  be  made  by  the  politicians,  who  must  have  the  welfare 


VIII  INTRODUCTION. 

(jf  tbe  state  at  heart.  "I,"  continues  Wyclif,  "pronounce  these  truths 
only  conditionally,  and  represent  tliem  as  possible,  but  lea\'e  tl)e  testing 
of  the  c[uestion  to  the  secular  rulers".  God  approves  of  the  possessit)n  of 
earthly  goods  only  when  they  serve  to  make  people  obey  Ilis  law.  But 
if  the  opposite  take  place,  God's  approval  is  wanting,  and  accordingly 
also  the  right  to  the  possession.  There  is  no  doubt  about  that, 
for  the  unrighteous  possess  unlawfuUy  what  they  do  possess.  Therefore, 
on  pain  of  everlasting  damnation,  the  king  is  bound  to  take  away  from 
the  clergv  their  temporal  possessions,  owning  which  they  have  become 
hardened  in  vice.  If  he  do  not  do  it,  he  is  a  traitor  to  God,  he  works  for 
Satan,  and  is  the  enemy  of  his  own  kingdom.  If  it  be  said  that  the  king 
who  so  acts  would  be  excommunicated  because  he  is  working  at  the 
destruction  of  the  Church,  for  which  so  many  holy  martyrs  have  shed  their 
jjlood,  we  must  reply:  Only  that  man  can  be  excommunicated  who  loses 
God's  grace.  Excommunication  is  a  word  that  Scripture  dcjes  not  know. 
On  account  of  earthly  goods  nobody  must  be  excommunicated.  Nobody  is 
made  a  martyr  by  the  deprivation  of  temporalities;  but  on  the  other  hand 
tlieir  confiscation  is  an  excellent  means  for  damping  the  unbridled  rage 
of  the  priests.  "We,"  says  Wyclif,  "must  live  in  humility  and  poverty, 
and  gi\e  to  the  [)oor  all  that  is  over  from  cliurch-property  and  such  as 
is  set  aside  for  the  relief  of  the  poor".  We  see  it  is  the  Cjuestion  of 
the  secularization  of  church-j)roperty,  which  is  here  discussed  at  length. 
There  arises  the  question:  When  did  Wyclif  spread  such  teachings? 
Scarcely  had  the  Good  Parliament  been  dismissed,  when  John  of  Gaunt 
regained  the  old  influence,  of  which  it  had  deprived  him.  The  new 
parliament  —  which  assembled  on  January  27*''  1377  —  ^'^^  completely 
under  his  influence;  the  former  rcsolutions  were  formally  revoked;  those 
persons  whom  the  Good  Parliament  had  removed  from  their  offices  were 
restored  to  them.  The  situation  of  the  clergy  exposed  to  the  new 
taxation  was  by  no  means  a  fortunate  one;  but  it  became  desperate 
when  Wyclifs  blows  rained  down  upon  them.  At  this  time  it  is  that  he 
first  comes  forward  more  boldly,^  and  it  is  he  who  in  the  struggle  with 
Wykeham  lends  his  pen  to  the  Duke  of  Lancaster.  Now  he  is  no  longer 
satisfied    with    his    quiet    study    and    his    university    chair    from  which  to 


1  P'()r  ihc  proofs  see  rny  "Studien  zur  englischen   Kirchenpolitik",  p.  (ji.    Sec 
also  my  article  in  the  Enplish  Historical  Review,  XI,  319,  April   i8q6. 


INTRODUCTION.  IX 

proclaim  his  thcses.  Now  in  a  popularly  intelligible  form  they  are  spread 
broadcast  among-  the  people,  and  the  London  churches  are  chosen  as 
the  scene  of  the  struggles.  It  will  be  noticed  that  the  last  chapters  of 
the  first  book  contain  some  severe  words  about  the  Church.i^  They  stand 
out  like  fingerposts  in  an  interminable  plain.  It  is  just  these  dogmas, 
which  as  the  chief  things,  he  picks  out,  and  which,  doubtless,  in  a 
popular  form  he  proclaimed  from  his  professor's  chair  and  from  the 
pulpit.  These  are  his  eighteen  theses.^  They  are  all  directed  against  the 
prevailing  church-government.  The  first  five  theses  treat  of  the  laws 
of  inheritance  and  of  property,  particularly  with  regard  to  mortmain, 
The  rights  of  property  and  inheritance  do  not  unconditionally  hold 
good,  but  they  depend  on  God's  will  and  grace.  The  reference  to 
church-property  becomes  still  more  plain  in  the  succeeding  theses.  The 
entire  emphasis  is  laid  on  the  secularization  of  the  Church.  These  theses 
Wyclif  defended  before  his  pupils  in  the  autumn  and  winler  of  1376  at 
Oxford.  He  foresaw  that  they  would  not  remain  unassailed;  but  he  would 
have  liked  the  dispute  to  remain  a  purely  academical  one;  but  very 
soon  "it  became  the  talk  of  the  town",  and  so  learned  opponents, 
ecclesiastical  and  secular  dignitaries,  heard  of  it.  The  former  entangled 
him  in  a  literary  dispute,  while  the  latter  sought  to  set  the  royal  censor 
against  him;  but  he  recommended  himself  to  the  temporal  authorities  by 
his  lively  attacks   on  the  temporal  possessions   of  the  clergy.^ 

Thus  began  for  Wyclif  a  time  of  extraordinary  literary  productivity, 
which  ended  only  with  his  death.  He  certainly  desired  that  some  of  his 
theses  should  be  put  into  practice.  One  of  his  chief  ones  runs  thus:  The 
Church  must  be  poor,  as  once  in  the  days  of  the  apostles,  Therefore 
he  still  is  a  friend  of  mendicant  friars,  and  it  is  they  whom  Lancaster 
appoints  to  defend  the  bold  man.  Hovvever  much  Wychf,  in  the  com- 
mentary  he  added  to  the  eighteen  theses,  may  assure  us  that  it  was  not 
his    intention    to    urge    on    the    secular    authorities    to   confiscate  church- 


1  De  Civ.  Dom.  I,  25 1,  seqq. 

2  Fasciculi  Zizanniorum,  p.  245  seqq. 

3  Ista  et  plura  alia  isti  errorum  magistri  publice  ad  fidei  nostre  subversionem 
asserunt  et  affirmant,    in  tantum  quod  domini  et  magnates  terre  et  multi  de  populo 

ipsos    tamquam     sanctos    prophetas    repulent quia    tantam    potestatem    ad 

auferendum     temporalia     a    viris     ccdesiasticis     ipsis    attribuunt.      Higden     Polychr. 
Appendix. 


X  INTRODUCTION. 

property,  the  real  tendency  is  quite  apparent.  In  this  sense  he  says:  If 
the  possessions  of  the  Church  wcre  in  the  hands  of  laymen,  hovv  differ- 
ently  they  could  be  divided.  It  would  be  best  for  the  state  to  provide 
every  clergyman  with  food  and  clothin^.  If  there  is  no  government 
which  is  estabUshed  tor  all  time,  ecclesiastical  foundations  cannot  be  made 
for  eternit}':  confiscation  is  the  fate  which  will  one  day  o\  ertake  the 
estates  of  the  proud  abbeys.  What  wonder  is  it  that  the  church 
authorities  resisted  theses  which  threatened  their  possessions:  and  that  is 
the  reason  wh}^  suddenly  the  hierarchy  began  to  oj^pose  the  professor, 
who   till  then  had  been   little   enough  regarded. 

In  London  such  doctrines  soon  gained  ground  everywhere; 
members  of  the  aristocracy  joined  Wyclif;  the  people  Hkcd  to  hear  him 
speak;  and  in  manv  London  churches  he  appeared  as  a  celebrated 
preacher.  But  the  most  annoying"  thing,  as  Walsingham  tells  us,  was  that 
VVyclif  proclaimed  his  theses  briefly  and  bluntly,  as  he  had  written  them, 
without  in  anywise  limiting  them.  AU  London  was  fuU  of  his  fame.  But 
for  a  iong-  time  the  bishops  would  not  hear,  and  the  archbishop  lay 
"in   a   deep  sleep". 

Tlie  first  that  rose  against  tlie  bold  man  were  members  of  the 
possessing  orders  of  monks,  for  whom  Wyclifs  theories  could  not  but 
some  day  become  dangerous.  They  found  allies  also  among  other  orders; 
Oxford  monks  began  the  conflict.  and  introduced  into  the  polemics  that 
rude  tone  of  which  Wyclif  complained.'  Then  the  bishops  woke  up.  They 
would  have  liked  to  confine  the  dispute  to  their  own  ground.  They 
summoned  Wyclif  to  appear  at  St,  Paurs  on  February  ig**',  it  was  a 
Thursday.  He   appeared  after  Nones.  i.   e.  after    12   o'clock.2 

The  issue  of  the  affair  is  well  known.  Wyclifian  tendencies  are 
recognisable  in  the  threatening  words  which  Lancaster  addressed  to 
Courtenay,  Bishop  of  London.  He  would,  he  said,  bend  the  English 
clergy.    even    were    its    members    descended    from    the    noblest    families. 


1  Fasc.  Zii:.  239.   Loserth,  „Studien   zur  englischen  Kirchenpolitik",  p.  96. 

2  Lechler  thinks  that  the  sitting  took  place  before  9  o'cIock.  But  I  do  not 
undcrstand  how  he  reconciles  that  with  the  fact  that  before  the  proceedings  at 
St.  PauPs  on  that  same  day  a  sitting  of  parliamenl  which  Lancastcr  altcnded  had 
takcn  place.  Lechler  did  not  see  that  the  horae  by  which  thc  chronicler  reckoncd  are 
horae  canonicae,  so  that  the  Nona  is  at  12  o'clock,  which  makes  everything  fit  in:  in 
the  morning  sitting  of  parliament,  in  the  afternoon  meeting  at  St.  PauFs. 


INTRODUGTION.  XI 

Lancaster  spread  out  his  hand  to  protect  WycHf.  But  then  the  blows 
rained  down  on  WycHf,  and  to  defend  himself  he  wrote  the  second  and 
third  books  of  De  CiviU  Dominio.  The  consequence  is  that,  unHke  the 
first  book,  the  second  already  has  a  polemical  character,  akhough  the 
polemic  ahvays  remains  moderate.  Now  he  teaches  that  the  secular 
rule  of  the  clergy  should  be  aboHshed,  of  whatever  sort  it  might  be, 
that  church-property  must  be  sequestrated  or  entirely  confiscated  and 
redistributed.  NaturaUy  doctrines  which  gave  the  temporal  powers  the 
right  to  take  to  themselves  again  the  property  which  their  ancestors 
had  given  to  the  Church  made  the  worst  impression  on  the  rich  orders. 
A  Benedictine  monk  at  Oxford,  or  perhaps  one  affiliated  to  the  Bene- 
dictines,!  for  it  seems  it  was  a  mendicant  friar,  WiUiam  Wadford, 
accused  WycHf  of  blasphemy,  scandal,  haughtiness  and  heterodoxy.^  In 
order  to  defend  himself  WycHf  was  compeUed  to  foUow  up  the  first 
volume  of  his  work  on  civil  government  with  a  second.  We  should 
hardly  have  had  the  latter  but  for  that  circumstance,  as  the  subject 
was  pretty  well  exhausted.  He  resumes  at  the  sixth  of  the  theses  con- 
demned  by  Gregory  XI,  of  which  he  had  treated  in  the  35*^''  chapter  of 
his  first  book:  that  the  secular  rulers  are  justified  in  taking  away  from 
the  Church  her  worldly  goods,  if  she  go  astray.  There  have  been  examples. 
How  was  it  with  the  Templars?  As  it  could  happen  to  one  order  it 
could  be  appHed  to  all.  If  the  clergy  have  strayed  from  the  right  path 
and  the  Church's  arm  faU,  the  secular  arm  must  interfere.  From  casual 
remarks  made  by  WycHf,  we  learn  that  he  openly  advised  secularization. 
The  clergy  were  tied  in  the  bonds  of  the  world,  and  spiritual  only 
in  name.  "O  how  happy,"^  exclaims  WycHf,  "would  our  country  be, 
and    how    productive   if  every   parish  there    had,   as   formerly,   its    rector, 


1  Loserth,  Studien,  p.  96.  Cf.  below  p.  XXI,  note  3. 
.  2  De  Civ.  Dom.  II,  2. 
3  O  quam  sanctum  et  fertile  foret  regnum  Anglie,  si  (ut  olim)  quelibet  par- 
rochialis  ecclesia  haberet  unum  sanctum  rectorem  cum  sua  familia  residentem,  quod- 
libet  regni  dominium  haberet  unum  iustum  dominum  cum  uxOre  et  liberis  cum 
proporcionali  familia  residentem:  tunc  enim  non  sterilescerent  in  Anglia  tot  terrc 
arabiles  nec  rarescerent  ex  defectu  yconomie  tante  caristie  artificialium  pecorum 
terre  nascencium,  sed  regnum  habundaret  omni  gencre  huiusmodi  bonorum,  adessent- 
que  servi  atque  artifices  labori  debito  per  civiles  dominos  mancipati.  Nunc  vero 
mercenarii  .  .  . 


XII  INTRODUGTION. 

if  every  estate  in  the  land  had  a  just  owner  living  there  with  his  family; 
then  there  would  not  be  so  much  arable  land  lying  fallow,  there  would 
be  no  lack  of  corn  and  cattle,  and  there  would  be  plenty  of  servants, 
farm  labourers  and  artizans.  But  now  there  are  only  tenants  bearing  the 
rule  of  the  clergy  hardly;  they  care  not  for  the  tillage  of  the  ground, 
as  it  is  not  theirs ;  they  Hve  by  theft,  as  there  is  nobody  to  look  after 
them,  and  in  their  wantonness  they  disturb  the  kingdom.  i  The  clergy, 
overburdened  with  worldly  goods,  seek  to  equal  the  splendour  of  the 
laity,  or  to  surpass  it.  How  different  would  all  that  be  were  those 
temporaHties  in  the  possession  of  poor  owners:  more  homes  would  be 
founded,  the  population,  and  with  it  the  state,  would  grow,  but  the  priests 
could  devote  themselves  to  an  edifying  life,  as  becomes  them..  They  would 
not  need  to  fear  that  after  the  death  of  one  master  the  next  would  be 
ill  afifected  towards  them.  They  could  Hve  weU  on  alms." 

These  are  Wyclifs  theorifes  concerning  the  utiUzation  of  EngHsh 
church-property.  Against  such  ^iews  there  arose  adversaries  on  aH  sides. 
Even  people  who  otherwise  favoured  him  could  not  but  mock  at  him, 
others  again  scolded  him  \iolently,   calling  him   a  book  from  hell.2- 

But  they  did  not  reply  with  any  sound  arguments,  as  the  accu- 
mulating    of  land  in  mortmain  and  its   attendant    evils   were    too    apparent. 

Wychfs  next  attacks  were  directed  against  the  principle  of  the 
matter.  By  means  of  quotations  from  the  Bible,  Roman,  English  and  canon 
law,  from  the  history  of  former  kings  of  England,  especially  WiUiam  I. 
and  II.,  he  proves  that  the  kingdom  would  be  justified  in  that  course. 
There  are  certain  definite  cases  in  which  even  the  church  plate  may  be 
seized;  for  example  in  order  to  ransom  prisoners  from  captivity.  In 
Higden,  whom  Wyclif  quotes  as  a  source  in  his  historical  comments, 
can  be  read  what  the  monasteries  gave  up  to  obtain  King  Richard's 
deliverance:  wool,  prelate's  rings,  church  plate,  crosses,  cups;  even  the 
gold  was  scraped   off  the  shrines   and  melted  down.^ 

1  Of  the  plunderlng  of  the  monastery  at  Evesham  by  the  Earl  of  Warwick's 
men  in  July   1376,  Walsingham,  Hist.  Angl.  I  322. 

2  Hec  sentencia  licet  a  quibusdam  doctoribus  sit  derisa  et  ab  aliis  verberata, 
dicendo  quod  siim  liber  inferni,  a  nullo  tamen  efficaciter  est  impngnaia. 

3  Pro  rcdempcionc  Richardi  capta  est  tota  lana  monachorum  alborum  ct 
canonicorum,  quin  cciam  prclatorum  anuli,  vasa,  cruces,  caliccs  cum  auro  dc  fcrelris 
sanctorum  abraso  sunt  conflata.  De  Civ.  Dom.  II,  9  and  Ranulph  Higden's  Polychr, 
ed.  Lumby  VIII,   128. 


INTRODUCTION.  XIII 

And,  adds  Wyclif,  I  do  not  know  that  that  was  wrong.  Money  may 
be  taken  away  from  the  clergy  also  if  they  accumulate  it  in  an  avaricious 
manner,  but  let  the  poor,  for  whom  the  money  was  intended,  hunger. 
Nor  must  such  property  intended  for  tlie  poor  be  used  for  costly 
buildings.i  For  what  purpose  does  the  Church  want  these  riches?  If  she 
could  get  on  in  poverty  in  the  days  of  Sylvester  and  Constantine  she  can 
do  so  now.  No  emperor  had  a  right  to  make  the  church  rich.  When 
the  church  was  endowed  it  was  done  in  order  at  the  same  time  to  render 
service  to  the  state.  How  is  that  to  be  reconciled  with  the  present 
misuse  of  those  endowments?  Even  if  one  were  to  say,  not  all  monks 
are  bad:  the  just  are  punished  with  the  unjust,  if  they  belong  to  the 
same  genus.  Just  as  the  king,  and  every  other  secular  dignitary,  loses 
his  office  if  he  fall  into  sin,  remaining  king  only  in  name,  so  also  the 
Pope.  At  the  moment  when  he  wrote  that  —  1377  —  Wyclif  was  still 
far  from  condemning  the  papacy  in  principle;^  that  is  a  later  phase 
beginning  only  in  the  eighties;  but  as  in  the  first  book,  now  also  in  the 
9*^^  chapter  of  the  second  book,  he  emphatically  states  that  under  some 
circumstances  it  is  allowed  to  punish  even  the  pope,  and  so  why  should 
not  the  sinful  clergy  be  subject  to  the  secular  courts?  The  fact  that  the 
pope  crowns  emperors  must  not  lead  him  to  the  conclusion  that  he 
stands  higher  than  a  monarch;  certainly  he  would  do  so  were  he  after 
the  coronation  to  wash  the  emperor's  feet.  It  is  evident  that  emperors 
have  the  right  to  punish  and  depose  popes.  He  who  asserts  that  the 
pope  may  not  be  punished  is  a  wicked  man,  attributing  to  the  pope 
infallibility  Hke  to   God. 

In  England  there  exists  the  right  to  punish  the  clergy  under  certain 
circumstances,  and  that  right  is  not  in  opposition  to  the  Bible. 

Christ  did  not  wish  to  found  a  temporal  government,  either  for 
himself  or  his  apostles;  therefore  it  is  not  allowed  to  contend  for  earthly 
things  such  as  temporals.  Strife  is  in  contradiction  to  the  Christian  law 
of   loving    one's    neighbour,    and    least    of    all    may    the    pope   seize  the 


1  Sumptuositas  in  .  .  .  edificiis  facit  torpeiites  in  religione  Christi  .  .  .  Here 
begins  the  fight  against  the  monks'  palatial  buildings.  The  end  was  the  storming  of 
the  cloisters  by  the  Hussites. 

2  De  Civ.  Dom.  11,  il.  Non  intendo  .  .  .  in  dehonoracionem  vel  dedecus 
siatus  papalis  quicquam  asserere. 


XIV  INTRODUCTION. 

sword,  a  plain  reterence  to   Greoory  XI.,  whose  war  agaiust  the  Floreu- 
tines   was   raging  most  violentlv. 

But  jiist  that  war  agaiust  Florenoe  brought  the  pope  into  fniancial 
difficulties,  and  necessitated  his  making  the  English  clergy  contribute 
largely  "for  the  Church".  No  demand  for  payment  is  allowed  to  remain 
unmet  for  more  than  two  yearsj  Nobody  holding  a  benefice  in  England 
is  exempt  tVom  payment,  with  the  exception  of  the  cardinals.  And  just  at 
this  moment,  when  the  distress  of  the  Curia  (then  one  said  "the  Church" ) 
was  so  great,  came  the  call  to  confiscate  the  church-property,  that  source 
from  which  the  papacy  obtained  the  means  for  the  defence  of  its 
possessions.  Now  loudly  resounded  the  cry  of  the  Minorites:  The  Church 
must  be  poor,  as  it  was  in  the  days  of  the  apostles.  It  is  easy  to 
imagine  with  what  bitterness  such  cries  were  heard  at  Rome.  And  they 
appear  again  emphatically  enough  now  also  in  the  third  book.  De 
Civili  Dominio.  We  must  here  confine  ourselves  to  these  general  remarks 
on  the  contents  of  this  book,  for  details  referring  to  the  work  itself.  We 
will  only  make  some  important  remarks. 

Anybody  who  has  read  the  extremely  passionate  attacks  which  Wyclif 
made  at  a  later  time  on  the  begging  orders  ("those  sects"  is  his  standing  ex- 
pression,  showing  his  utter  contempt)  will  in  the  highest  degreebe  astonished 
at  the  good  things  he  says  of  them  in  most  of  the  sections  of  this  book. 
But  that  is  intelligible  enough.  When  he  began  this  part  there  had  not 
taken  place  the  condemnation  of  the  well  known  nineteen  theses  extracted 
from  the  first  volume,  and  so  his  attacks  were  directed  only  against  the 
members  of  the  propertied  orders,  who  assailed  his  teachings  concerning 
the  advantage  of  secularizing  church-property;  so  he  still  keeps  back 
his  attacks  on  the  papacy,  nay  he  even  opines  that  the  pope  himself 
should  take  in  hand  the  necessary  reforming  of  the  Church,  and  intrust 
laymen   with   the  management  of  the  Church's   property.- 

He  had  as  much  right  to  free  the  Church  from  the  enormous  bur- 
den  as  vSylvester  in  conjunction  with   Constantine  had  to  lay  it  on.  vSince 

1  For  the  single  passages  see  my  "Studien  zur  englischen  Kirchenpolitik", 
p.  io3.  A  papal  mandate  says:  Mandamus  quod  de  fructibus,  redditibus,  proventibus 
et  aliis  bonis  et  iuribus  quibuscunque  .  .  .  ultra  duos  annos  de  solvendis  illis  ei 
aliquam  non  concedas  dilacionem. 

2  Dominus  papa  abhas  ordinis  christiani  potens  obligare  suos  subditos ,  .  . 
exoneraret  eos  ab  illo  officio,  ut  redeant  ad  vitam  liberiorem  secundum  statum 
primitive  ecclesie. 


INTRODUCTION.  XV 

the  pope  can  simply  deprive  a  priest  of  his  benefice,  without  so  much 
as  even  raising  the  question  of  his  capacity  or  incapacityj  he  may  Hke- 
wise  restore  their  domains  to  the  laity.^  If  here  WycHf  is  referring  to 
an  incident  in  his  own  Hfe,  as  he  seems  to  be,  namely  that  in  the 
church  at  Lincoln  the  pope  deprived  him  of  a  benefice  and  conferred 
it  on  a  young  foreigner  (aHenigena  ydiota),^  yet  it  does  not  diminish 
the  respect  he  has  for  the  head  of  the  Church.  On  the  contrary  he 
still  repeatedly  uses  expressions  which  leave  no  doubt  as  to  his 
devotion  to  the  papal  chair.3  That  devotion  receives  its  first  shock 
through  the  condemnation  of  his  nineteen  theses  in  the  year  1377.  And 
even  then  for  a  long  time  he  distinguishes  between  the  present  pope 
and  the  papacy.  Not  until  the  eighties  is  his  breach  with  the  papacy 
complete,  at  the  time  when  his  fight  "with  the  sects"  is  at  its  height. 
Now  in  his  book  De  CiviH  Dominio  he  says  only  good  things  of  the 
mendicant  friars.  It  is  they  who  most  nearly  approach  his  ideal  of 
Christian  clergy;  for  imitating  the  walk  of  Christ  and  his  apostles,  they 
seek  to  attain  to  the  greatest  perfection  on  earth.  He  is  still  far  from 
adopting  the  tone  of  his  contemporary  Chaucer  towards  the  begging 
monks.  But  if  one  looks  more  closely,  one  sees  the  ftrst  traces  of 
the  cleavage  hetween  Wyclif  and  tlie  mendicant  friars^  which  however 
soon  became  too  wide  to  be  bridged  over.  In  this  book  we  find  the 
proposition:  there  should  be  only  one  order,  the  order  of  Jesus 
Christ.     Our    abbot    is  Christ,    and    in  the  strictest  sense  he  was  poor.^ 

1  Si  dominus  papa  potest  committere  alicuique  ydiote,  sine  hoc  quod  ministret 
in  suo  beneficio  secundum  aliquod  officium  clericale,  potestatem  et  officium  spoliandi 
clericos  non  convictos  ex  inhabilitate  officii,  quin  a  maiori  potest  tradere  laico 
potestatem  et  iniungere  sibi  ministerium  auferendi  bona  ecclesie  a  quocunque  clerico 
abutente,  .  .  . 

2  Et  fidem  istius  sentencie  vellem  cum  humilitate  michi  imprimere,  cum 
dominus  papa  dedit  michi  prebendam  in  ecclesia  Lincolniensi  et  facta  sollicitudine 
ad  colligendum  sibi  primos  fructus  quadraginta  quinque  librarum  contulit  uni  iu- 
veni  transmarino  eandem  prebendam  per  viam  reservacionis  abdite,  non  facta  in- 
quisicione  de  inhabilitate  persone  mee  nec  facta  instancla  ex  parte  mea  pro  huius- 
modi  dispensacione.  But  cf.  Cal.  of  Entries  in  the  Papal  Registres  IV,   igS. 

3  Ideo  absit  Romano  pontifici  imponere  hanc  avariciam,  ut  preter  questum.  .  .  . 

4  Abbas  noster  fuit  summe  pauper.  And  yet  in  the  fourth  chapter  of  the 
third  book  he  still  calls  the  order  of  the  Minorites  venerable.  Exhinc  enim  vene- 
rabilis  ordo  de  fratribus  minoribus  non  habent  (sic)  aliquid  in  proprio  vel  communi 
civiliter;  De  Civ.  Dom.  III,  p.  57. 


XVI  INTRODUCTION. 

Of  the  mendicant  friars  he  Hkes  the  Minorites  best,  but  he  says  also  a 
secular  priest   could  attain  to   their  excellencies. 

In  the  further  course  of  his  remarks  he  speaks  of  the  mutual 
relations  between  the  secular  and  the  ecclesiastical  power.  In  respect  to 
ecclesiastical  matters  the  pope  is  above  the  emperor.  in  reference  to 
secular  ones  the  emperor  is  higher.  The  former  has  to  let  all  secular 
power  alone,  the  latter  has  to  help  him  in  all  worldly  matters.  The 
popes  must  obey  the  kings  in  all  secular  affairs,  must  pay  taxes  etc.  In 
cases  of  excommunication  one  must  in  the  last  instance  obtain  the  advice 
c)f  the  gospel.  Should^  for  example,  the  pope  excommunicate  the  b^nglisli 
and  pronounce  an  interdict  upon  their  country,  because  they  would  not 
su[)ply  him  with  any  financial  help,  England  would  have  no  reason  to 
fear  those  measures.  There  must  be  good  reason  for  excommunicaticm — 
say  disobedience  to   the   gospel. 

If  it  be  said  that  the  Church  has  a  right  also  to  temporal  power, 
for  she  has  taught  that  right  and  exercises  it,  it  is  an  error,  And  then, 
what  church  is  spoken  of?  Of  the  universal  Church  the  Roman  one  is 
only  a  part  as  much  as  the  English  one  is.  Never  mind  though  popes 
and  cardinals  do  speak  in  that  way.  Is  it  then  certain  that  they  them- 
selves  are  even  Christians?  Have  they  not  perhaps  been  reprobates  from 
eternity  (praesciti)?  Here  already  we  find  the  fundamental  dogma  of 
Wyclifs  theology:  The  Church  is  the  totality  of  those  destined  to  be 
saved,  the  elect.  To-day  it  is  said:  the  monks  have  a  right  to  secular 
government!  "A  monk's  face,"  according  to  St.  Peter,  "should  be  bathed 
in  tears,  he  is  to  speak  in  sighs,  his  fare  is  to  be  scanty,  his  sleep 
short,  his  prayers  'long,  his  walk  moral,  his  demeanour  humble".  Are 
those  the  marks  of  a  man  exercising  civil  power?  It  would  be  best  to 
confiscate  the  estates  belonging  to  tlie  convents.  The  civil  authorities  should 
not  omit  to  lay  hands  on  them,  But  then  no  more  prayers  would  be 
offered  up  for  the  founders  of  the  convents,  And  is  it,  asks  Wyclif,  so 
sure  that  those  prayers  always  avail?  Do  not  trouble  about  the  pope's 
permission.  In  all  England  it  is  known  that  in  the  acquisition  of 
earthly  goods  the  monks  have  gone  beyond  the  righti  measure,  therefore 


^  llndc  postquam  preceptum  e.st  in  regno  nostro  religiosos  in  acquisitione 
teniporalium  supergredi  proporcionalem  et  prosperum  statuni  regni,  ordinaverunt 
evangelice  vel  pocius  legem  evangelicam  ab  oculis  eorum  absconditam  promqlgarunt, 


INTRODUCTION.  XVII 

Edward  I.  already  set  a  limit  to  it.i  Unfortunately  iiis  law  was  iiot  fuUy 
carried  out.  If  it  once  happen  tliat  the  king's  ahns  are  used  for  other 
purposes,  nobody  in  England  will  need  to  seek  for  decisions  at  Rome. 
Have  not  we  the  Lord  God,  whose  authority  is  greater!  In  order  that 
this  may  be  done  in  a  discreet  manner,  and  that  the  church-property 
be  disposed  of  in  a  proper  manner,  let  a  synod  be  assembled.  Then  it 
will  be  decreed  that  unworthy  clergymen  shall  not  have  a  right  to 
so  great  incomes  to  the  hurt  of  the  English  people.  AU  must  rise  up 
against  the  present  conditions  in  the  Church.  The  doctors  must  strain 
their  words  Hke  a  bow,  the  secular  rulers  must  stretch  out  their  hand 
to  banish  these  evils.  From  the  proceeds  of  the  confiscated  estates  let 
there  be  given  to  the  clergy  a  bare  sufficiency,  let  part  be  given  to  the 
poor,  and  let  churches  and  houses  for  the  worship  of  God  be  established. 
What  further  should  be  done  with  the  confiscated  estates  Wyclif  briefiy 
lays   down. 

By  no  means  any  such  foundations  as  those  of  which  England  already 
has  too  many  should  be  made  in  future.  Let  nobody  believe  that  even 
tlie  greatest  number  of  masses  for  the  dead,  those  read  for  the  repose 
of  a  potentate,  help  them;  more  is  done  by  the  prayers  of  the  poor.  It  is 
better  for  the  estate  of  a  deceased  person  to  be  divided  among  the  poor 
"like  drops  of  rain",  Even  a  man  like  Bede  in  one  of  his  letters  called 
tlie  gifts  made  to  the  Church  by  English  kings  foolish,  Having  such 
official  intercessors  only  brings  us  into  danger,  for  they  make  the  rich 
haughty  by  inspiring  them  with  too  great  confidence  in  the  power  of 
these  prayers.  These  prayers  ha\  e  \alue  only  when  the  suppliant  is  a 
worthy  disciple  of  Christ.  Gifts  to  the  Church  tie  up  property  in  mort- 
main;  instead  of  leaving  it  to  the  poor  they  increase  the  number  of 
those  useless  alms-bearers  who  bring  the  state  into  confusion.  Let  everv 
man  so  live  as  not  to  need  these  mediators,  since  Christ  is  his  mediator. 
With  this  appeal  ends  the  tract  on  civil  government,  rich  in  wards  as 
in  thoughts.  ^ 

quod  iion  permitteretur  rcdditus  devolvi  in  manus  religiosorum,  nisi  prius  diligenter 
notato,  quod  dampnum  ccderet  regi  et  regno  ex  redditibus  sic  mortificatis,  ut  vel 
sic  fiat  regi  vel  regno  ante  licenciam   recompensa.  .  .  . 

1  Here,    too,    we    see    how  exactly  Wyclif   was    informed  as   to  the    ecclesio- 
polilical  struggles  of  his  century.  Sce  F.oserth :   Engl.  Kirchenpolitik,  p.    loq. 

2  I   have   been   as  brief  as  possible,   in  order  to  give  thc  reader  a  cJear  vicw 
of  thc   Nvholc.    The   copyists   in   the   middlc    agcs   providcd    thc    singlc   books   with 

B 


XVllI  INTRODIJCTION. 

It  must  be  iu  knowleilgcd  tliuL  up  to  this  time  nuljub}"  in  Enyland 
luid  su  e,mphatical!v  demanded  the  secularizatiuu  uf  church-pruperly.  His 
were   calls   which    cuuhl   nut   but  excite   all    passiuns. 

Hithertu  |uhn  ui  Gaunt  had  held  his  hand  pi-utectingly  uver  Wyclif, 
but  it  is  a  t|uestiun  i(  it  was  struny  enuugh,  and  abuve  all  \i  it  was 
inclined   tu    nrutcct  him   h'um   the   st(,)rm   nuw   threateninii;   iVum   Rume. 


The  Manuscripts. 

The  first  and  second  books  of  De  Ci^  ili  Dominio  are  to  be  found 
in  (od.  1341  of  the  Vienna  Court  Librar\-.  As  Reginald  Lane  Poole 
gives  an  exact  description  of  this  MS.  there  is  no  need  to  sa}'  more 
about  it  here.  I  did  nut  cu[)y  the  text  of  the  second  book  myself,  but 
used  Herzberg  Frankcrs  copy,  which  was  placed  at  my  disposal  by  the 
Wyclif  Society.  But  last  October  I  had  an  opportunitv  of  looking  at 
this  MS.  and  that  of  the  third  b(jok.  The  Text  of  the  second  book 
begins  at  folio  153  codex  1341.  The  most  im|)ortant  observation  seems 
to  me  tu  be  that  the  arrangement.  of  the  tract  is  the  same  as  in  codex  1294. 
(See  De  Ecclesia,  Introduction  XVII.)  So  the  copy  may  be  by  the 
cupyists  of  this  MvS.  tliat  is  Nicolaus  Faulfiss  and  Georg"  von  Knyehnicz 
in  luigland  in  thc  year  1407,  or  as  a])pcars  more  probable  to  us,  as 
the  writing  to  all  appearance  is  a  different  one,  it  was  copied  from  a 
copy  made  by  these  two.  And  so  MS.  1341  has  the  same  character.  In 
all  are  found  similar  brief  epitomes  in  the  margin,  with  signs  to  show  to 
what  line  in  the  text  thev  refer. 

Our  supposition,  if  correct,  namely  that  De  Civili  Dominio  belongs 
to  those  works  which  were  copied  by  Faulfiss  and  Knyehnicz,  two  young 
students,  would  explain  the  flagrant  mistakes  occurring  in  the  MS.  It 
is  in  the  first  place  e\ident  that  the  copyists  liad  tu  contend  with  great 
ditficulties,  as  the  learned  terniinologv  found  in  Wyclif  caused  them 
trouble  cnough.  We  have  no  means  of  estimating  the  degree  in  which 
their  difhculties  were  increased,  when  they  set  to  work  now  at  Ox- 
ford,  now  at  Kemerton  near  Tewkesbury  in  Gloucestershire  (see  De 
Ecclesia  p.   47),    by    the    copy    from    which    they    vvorked.     But  both  the 


tablcs  n[  ctHitcnls  al  ihc  cinl,    lo   wliicii  \vc  rclcr  ihosc  dcsiring    further  inrormalion. 
Dc  Civ.  noni,   I,  p.  443-460,  II   27.^-283,  III  64.S— 681. 


INTRODUCTION.  XTX 

copyists  themselves  say  tbat  tliey  had  to  contend  with  yreat  ditTiculties. 
On  foHo  iigd  of  codex  1294  we  read:  Correctus  graviter  anno  domini 
1407  in  vigiHa  Purificationis  sancte  Marie  Oxonii  per  Nicolaum  Faulfiss 
et  Georgium  de  Knyehnicz. 

Not  only  the  contents  presented  difficulties  for  the  students,  but 
perhaps  also  the  external  form,  difficulties  not  easily  overcome,  but  it  is 
plain  that  they  vvere  in  too  great  a  hurry  to  correct  the  text  properly, 
evidently  desiring  to  take  as  much  as  possible  of  Wyclifs  writing  home 
with  them. 

If  the  students'  copy  was  copied  again  in  Bohemia,  there  would 
be  more  mistakes  in  the  latter  than  there  were  already  in  the  former. 
It  is  much  to  be  regretted  that  no  Manuscripts  of  De  Civili  Dominio 
have  been  preserved  in  England,  as  they  would  have  enabled  us  to 
obtain  a  more  correct  printed  text  than  is  now  possible.  Worst  of 
all  is  the  condition  of  the  MS.  of  the  third  book,  that,  as  already 
mentioned,  is  in  Codex  1341  of  the  Vienna  Court  Library,  and  concerning 
which  a  few  words  may  here  be  said.  Codex  1340  (from  Hne  106) 
contains  De  CiviH  Dominio  fol.  i — 266^  At  the  top  to  the  bottom 
there  are  brief  marginal  notes  of  the  contents.  Incipit:  Ut  supradicta  de 
lege  Christi  in  genere  plus  lucescant. 

The  writing  is  from  the  XV.  century,  from  the  first  decades  of  it. 
In  many  places  the  text  is  written  on  scratched  parchment,  and  therefore 
less  legible.  During  my  stay  in  Vienna  I  took  the  opportunity  myself  to 
have  a  look  at  the  codex.  It  then  came  to  me  as  an  unpleasant  surprise 
that  in  the  copy  placed  at  the  disposal  of  the  Wyclit  Society's  editor 
there  are  wanting  those  numerous  notes  which  are  to  be  found  in  the 
margins   of  the  text. 

It  is  true  that  these  marginal  notes  are  not  by  Wyclif  himself,  but 
possibly  they  are  by  some  person  connected  with  him,  and  therefore 
not  to  be  overlooked;  on  the  other  hand  in  many  cases  they  serve  as 
a  means  of  correctly  understanding  passages  in  the  text,  which  were 
obscure  expressed,  or  are  corrupt.  Here  just  one  sample  of  these 
omissions.  Page  i  Hne  7  of  the  above  mentioned  text  reads:  Omnis 
lex  bona  est  Christi  lex,  omnis  ordo  bonus  est  Christi  ordo.  Then  in  the 
first  two   columns  there  are  also  the  following  notes: 

Christus  est  prior  .  .  .  Ordo  quid  sit  et  quomodo  Christus  continet 
in  se  ordinem  ,  .  ,  Christus   prior  Jesus,    non  tempore   sed   dignitate  ,  .  . 

B* 


XX  INTRODUCTION. 

Christus  minister  .  .  .  Religiu  iti  proposito  .  .  .  Forma  religionis  in  aetu, 
Forma  religionis   in   habitu. 

These  notes  run  throughout  the  whole  volume.  Regrettable  as  it 
is  that  they  are  wanting,  the  time  required  for  collating  the  Manuscript 
anew  and  copying  the  notes  would  be  out  of  proportion  to  the  result. 
The  collation  of  page  377  of  the  text  with  the  MS.  happily  showed  that 
at  least  the  text  has  been  well  copied;  and  so  most  of  the  mistakes  it 
contains  are  to  be  put  down  to  the  account  of  the  old  copyists.  The 
text  ends   on  foHo   ^do'^, 

The  many  mistakes  in  the  MSS.  1340  and  1341  make  the  editor's 
task  a  \  ery  difficult  one.  There  are  passages  in  the  text  now  which  are 
thoroughly  corrupt,  be  it  that  the  copyists  miscopied  single  words  of 
the  text  they  had  before  them,i  or  omitted  words,^  or  portions  of 
sentences,   nay  whole  sentences. 

There  is  not  a  page  of  the  MS.  on  which  there  are  not  one  or 
more  such  mistakes.  We  learn  to  understand  their  nature  by  comparing 
the  text  with  quotations  from  the  Corpus  Juris  canonici,^  the  fathers  of 
the  church,^  the  Bible  &c.  In  some  places  the  missing  words  might  easily  be 


'  III,  p.  3,  1.  I  varia  instead  of  vana;  p.  4,  1.  12  tercium  instead  of  forcium ; 
p.  6,  I.  27  suo  instcad  of  sua;  p.  7,  1.  38  quo  instead  of  quod;  p.  8,  1.  29  ego 
instead  of  ergo;  p.  11,  1.  4  caritatem  instead  of  caritativc,  I.  8  percuciuntur  instead 
of  parciuntur  etc.  .  .  .  In  numerous  places  the  word  Assumptum  has  been  misread 
as  either  argumentum  or  assertum. 

2  Single  words  are  wanting:  p.  i,  I.  27  prior;  p.  5,  1.  3i  De;  p.  7,  1.  3i 
Domini;  p.  8,  I.  3o  after  parvitate  a  word  is  wanting;  p.  i3,  I.  11  is  wanting  pre  etc. 
Several  words  are  wanting  p.  23,  1.  20;  p.  2'?,  I.  2. 

3  Here  we  will  refer  only  to  a  few  such  cases:  IIF,  p.  1 1  5  he  quotes  Decretale 
Exiit  qui  seminat;  there  itreads:  rem  sic  declaratum  que  instead  of  rem,sitquedeclaratum 
....  abstractionibus  instead  of  obtrectationibus  ....  depravat  instead  of  damnaverit 
....  dicimus  que  instead  of  dicimus  quod  ....  quamquam  instead  of  quamque  .... 
inolentas  instead  of  volentes  ....  ac  vite  ipsorum  alutos  instead  of  ac  vita  exempla 
in  eos  facti  cum  ultimo  non  potest  carere  vita  mortalium  instead  of  facto  et  ultimo 
tamquam  necessario,  licet  primis  carere  possit  vita  mortalium  ....  Verum  condentes 
instead  of  verum  condecens  ....  Sponte  dicit  instead  of  sponte  devovit  ....  This 
one  example  suffices  to  give  an  idea  of  the  corruptness  of  the  text.  How  difficult 
would  be  the  emendation  of  the  tcxt  if  we  had   not  the  Dccretale  at  hand. 

■•  III,  p.  96  there  is  a  long  quotation  from  Hieronymus.  There  we  read 
rcdempcio  veri  instead  of  redempcio  anime  viri;  mone  non  diviciis  instead  of 
mammone   id  est  diviciis;    erogare  cepero   instead   of  egrotare  cepero;    Christus  aut 


INTRODUCTION.  XXI 

suppUed  froin  the  sense,  yet  in  others,  and  numerous  ones,  it  was  difficult 
enough,  as  besides  the  completions  proposed  otliers  were  possible.  It 
was  still  more  difficuk  wherc  obviously  several  words  luive  becn  omitted 
and  where  whole  sentences  are  wanting,  akhough  some  such  corrupt 
passages  could  be  emended  by  comparing  them  with  anakjgous  passages 
in  other  books  of  Wychfs;  yet  others  again  coukl  be  emended  according 
to  the  sense,  but  even  then  tliere  remained  a  considerable  number  of 
passages  in  which  every  attempt  at  emendation  or  interpretation  according 
to  the  sense  proved  quite  hopeless.^  Smak  aj^parent  mistakes  were 
simply  corrected,  but  in  difficuk  passages  the  corrections  were  not 
ahvays  incorporated  with  the  text;  incorporation  took  phice  only  wlien 
the  correction  was  considered  quite  certain.  I  have  thought  it  necessary 
here  to  refer  to  these  things,  so  that  the  reader  of  the  l}ook  may  not 
accuse  the  editor  of  having  passed  them  by  heedlessly.  ^  When  it  has 
been  possible  to  restore  at  least  a  number  of  the  corrupt  passages,  I 
owe  it  to  the  proved  zeal  and  faithful  cooperation  of  F.  D.  Matthew,  to 
whorti  the  editor  and  the  reader  of  the  text  owe  their  warmest  thanks. 
Likewise  such  thanks  are  here  given  to  R.  L.  Poole,  who  assisted  the 
editor  with  many  an  emendation  of  the  text,  and  who  made  the  marginal 
notes  to  part  of  the  second  book.^ 

fores  emorltur  et  decHnante  instead  of  nudus  ante  fores  earum  Christus  emoritur  .... 
ITI,  p.  58,  59  there  is  a  long  passage  from  Rernard;  p.  59  sit  itaque  instcad  of 
nasciturus  itaque  ....  eligerc  cuius  instead  of  eligere  tempus  ....  declinandum 
instead  of  reclinandum  ....  nullam  avaro  instead  of  nullam  audio  ....  Prius 
Adam  instead  of  Primu^  autem  Adam  ....  Ama  laudet  instead  of  Ama  nesciri, 
laudet  ....  ergo  plane  ut  instead  of  ergo  stabulum  elegit?  Plane  ut  .  .  .  .  Even  in 
passages  from  the  Rihle,  which  it  would  have  been  easy  to  coHate,  there  are  flagrant 
mistakes  and  oniissions,  e.  g.  p.  3b  are  wanting  the  words:  qui  in  manifesto  ludeus 
est  ne. 

1  This  is  done  by  the  words:  Hic  locus  corruptus  est  or  Hic  locus  corruptus 
esse  videtur  ....  oder  Hic  aliquot  verba  exciderunt. 

2  Stress  must  be  laid  on  some  of  Wyclifs  Latin  sermons  that  in  part 
contain  the  same  thoughts,  which  serves  to  fix  their  date.  (Wyclifs  Latin  Sermons. 
Edited  by  J.  Loserth  III,   184,  239,   248,  347,  369,  Sgo,  441   and  471.) 

3  Unfortunately  the  appendix  promised  on  p.  i  of  the  second  book,  which 
would  have  given  an  explanation  of  "Socius  de  ordine  S"  Benedicti",  was  never 
made,  and  so  the  passage  remains  as  dark  as  bcfore. 

Graz,    Christmas    1903. 

J.  Loserth. 


CAPITULUM  NONUMDECIMUM. 

Uecimo  nono  arguitur  sic:  Magi  qui  obtulerunt  Christo     Aeain  it  is 

infanti    munera    erant    tres    reges    temporales    et    civiles  tjecanjyi,;™  g^pg 

domini:     nec     habetur     quod     unquam     renunciaverunt        y?t  thex 

^  ^  ...  remained  kings 

-T  regahe,     sed     tanquam     reges     manentes    adhuc    lacent  and  lle  crowned 

Colonie  regaliter    coronati.    Cum    igitur    isti    tres    reges     ^      °  °^"^' 

erant    per    sanctum   Thomam    apostolum   Jndie   conversi 

et    per    eum    facti    episcopi    missi    in    orientern    in    pre- 

dicacionem      evangelii,      ut     narrat    Crisostomus     super 

lo  Matthaeum    et    allegat    eum   Bernhardus    super    epistola 

Epiphanie:    videtur    quod    stat    clericos    nedum   civiliter 

sed   regaliter  dominari.   Et  idem   confirmatur  ex  cronica 

132''    satis  antiqua  ad  |  huc  remanente  Colonie  in  qua   habetur 

quod  isti  tres   reges  fundarunt  fidem  Christi  in  orientali 

!  5  ecclesia  et  fundantes  multas  ecclesias,  dotarunt  eas  suis 
prediis  et  evangelisantes  Christum  fecerunt  plurimos 
sacerdotes.  Totam  istam  historiam  gratanter  admitto, 
sed  ex  illa  in  nullo  sequitur  quod  licita  sit  cum  cle- 
ricatu    civilis    possessio;     pro    quo    videntur    michi    tria 

.20  dicenda    per   ordinem:    primo,    inquam,    non    est    michi 

verisimile      quod    dicti     magi    regnarunt    civiliter,     cum    It  is  unlikely 
,     ^  .  1       •       ■      j     ]■..•  that  the 

tanquam  magi  el  prophete  contemplacioni  dediti  re-  Magi  ruled 
xerunt  se  ipsos  et  populum  pure  secundum  legem  na-  civilly, 
ture  et  epykeyam.  Sic  enim  Job  et  tres  amici  eius 
25  dicti  sunt  a  doctoribus  esse  reges  qui  verisimiliter  rex- 
erunt  se  et  populum  secundum  legem  nature,  cum 
multi  erant  populi  ante  nativitatem  in  quibus  non  fuit 
civilis  gentilitas  introducta,  ut  patet  de  Hebreis,  de 
Recabitis,   Bragmanis   et   sibi  similibus. 


10.  Cod.:  Bertrandus  super  (sic).  Cf.  Bernhardum  I.  c.  i3.  Cod.: 
ad  lioc.  14.  Cod.:  tste,  10.  Christum ;  an  christianismum  ?  24.  Cod.: 
epikayam. 

10,  Opus  Imp.  in  Matth.   Opp.  tom.  VI,  XXVIII.  12.  Cf, 

etiam  Chronicon  Clarevallense  Migne  CLXXXV,    1247. 

24a 


378  DE   CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XIX. 

and,  if  so,  Secundo   dico,   supposito   quod  hii   reges   prius   regna- 

nJI  when^^thev  verunt  civiliter^   quod  renunciarunt  seculo  facti  episcopi, 
became        aliter   enim   indebite  instructi  fuissent   a   sancto  Thoma. 
Et  sancti  sacerdotes   circumeuntes  mundum  ad  predican- 
dum  evangelium,  nisi  cognoscentes  precepta  Christi  atque  5 
consiiia   vixissent   con  |  formiter  ad  doctrinam,   tum  quia     i52" 
sciverunt  quod   status  iile  perfeccior  atque  facilior  fuisset 
incompossibilis    civili   regimini,   tum    quia    populus   suus, 
audiens   ex  uno  latere    docere   ipsos  mundum  relinquere 
et  ex  alio  videns   eos   peregrinare   ad  seminandum  evan-  lo 
gelium  non  sustineret  eos  tanquam  civiles  dominos,  quin 
pocius   ex   patrimonio   si   quod  habuerunt  dotarent  eccle- 
sias,   ut   innuit  historia.   Nec   movet  quod  sepulti  fuerant 
coronati,    quia    secundum    voluntatem    seculi    facta    sunt 
That  they      ydola    mortuorum,    nedum    in    indicium    status    in    quoi5 
^^crowned'^'^    obierant,    sed    communius    indicant    excelienciam    quam 
provesnothing.  ante   habuerant   aut  vane  fingitur  non  existens.   Sic  enim 
pictores    depingunt  Christum   in   braccis   aureis   et  Trini- 
tatem    in    figura    trium    animalium    satis    erronee;     libri 
itaque    laycorum,    ymmo    et    clericorum    sunt  plurimum  20 
incorrecti. 
Bisliops  niay         Sed     tercio    relinquendo    illam     verisimilem     topicam 

maintain  the  jj  ..  j    i-      ^         ■  ■lu  ^tu... 

rii^hts  of  the    concedendum   est,   quod  licet   episcopis   habere  quotlibet 
Churcii,  but    temporalia   ut   pecunias   et   predia   subducta  omni   civili- 

not  toi-  seifish  '  .  ^^  .  ^  _ 

aims.         tate    ex    titulo    gracie    et    elemosine    dominorum    sed   et  25 

ipsa  possunt   repetere  atque  defendere  secundum  formam 

tactam     XV     capitulo     huius,      scilicet     oculo     simplici, 

sub   racione   qua   sunt  communia  bona  ecclesie,   ut  patet 

XIV   queslione   prima  Episcopus;    non   autem   tanquam  1 

civiles    proprietarii,    vel    gracia    lucri   temporalis;     et  sic    1.^2"^ 

nostri   prelati   servando   ordinem  sacerdocii  facti  episcopi 

animarum   non   pccudum,    plus  intendentes   bonis  anime 

quam    fortune    forent     verius    et    excellencius    reges    in 

regno  Christi   quam    domini   seculares   iuxta  illud  I.  Petr. 

II,   9:    Vos  estis  genus  electum,    regale  sacerdocium.     Et  35 

si   declinant   ab   isto   officio  ad   regaliam   gentilium,  con- 

fundunt   ecclesiam. 

Objection:  Vicesimo    sic    areuitur:     Si    papa    non   sit   superior  in    B 

If  thc  Pope      ,  ,.,  .?  .     .    ^  ^     .  .       ^.   . 

is  not  overlord  temporalibus  omnibus   chnstianis,   sicut  est  in  spirituali- 

1—4.  Aliquot  verha  exciderunt.  22.  Cod.:  reliqtiendo.  27.  tac- 

tam.  Cod.:  tacitam ;  ib.  Cod.  :  lui.iusmodi. 

3o.  Decr.  Sec.  Pars,  causa  XIV,  qu.  I,  cap.  I.  27.  Aristoteles 
Eth.  Nicomachea  I,  i  (artifex  frenofactivus,  rectius:  in  frenis 
conficiendis  =   j^akLvoTTOUKi]). 


CAP.  XIX. I  l.IBER  TERTIUS.  379 

bus,   sed   habet  solum   ministerium  spirituale,   nullo  tem-  m  temporals, 

,.  .  ,  .  ^  j  '.    _    rulers  as  such 

porali,  sequitur   quod  imperatores,   duces,   reges,  comites        are  not 

et   barones   non   sunt   in    quantum  tales  membra  ecclesie,     menibers  of 
^  .        tlic  Cnurcli. 

cum     secundum     racionem     contra    tales    papa    est    eis 
.=)  superior   sive    caput. 

Hic  dicitur,   supponendo  rectitudinem  loyce  ad  sensum  The 

...  1  •  1    ..         t    ..  ■  consequence  is 

evidencie,   quod   consequencia   non  valet;    stat   enim   pa- tajsc.  the  popes 
nam   esse   caput  particularis   ecclesie  et  superiorem  civili      controi  is 

r  r         r  _  ....  otner  tnan 

domino,    licet  ipse    non   dominatur    civiliter,   sicut   patet  civil. 

lo  de  Christo;  sicut  enim  stat  militem  dirigere  artificem 
frenofactivum  in  suo  opere,  licet  non  habeat  illam 
artem,  ut  patet  primo  Ethic.  sic  stat  papam  regere 
civiles  dominos  in  suis  dominiis,  licet  non  in  ^e  taliter 
dominetur;  sicut  patet  de  Timotheo  non  dominante 
i53*  civiliter,  quem  docet  |  Apostolus  precipere  in  nomine 
Doinini  divitibus  huius  seculi  tribuere  sua  secundum 
regulas  caritatis,  ut  patet  I.  Thim.  V,  i8.  Unde  papa 
est  quoad  temporalia  imperatore  prestancior,  qua  po- 
testas  spiritualis   quam   ipse   habet  est  superior  potestate 

2o  coactiva.  Ideo  sicut  caput  non  est  brachium  nec  econtra, 
sed  habent  cum  ministerio  reciproco  officia  inpermixta, 
sic  debet  dominus  papa  subducta  omni  civilitate  mini- 
strare  ecclesie  in  hiis  que  sunt  ad  Deum;  domini  autem 
temporales   ministrare   eidem   matri   ecclesie  in   hiis    que 

25sunt  ad  mundum,  ut  cohercere  rebelles  evangelio,  ut 
ostensum  est  III  huius  XXVI  capitulo  de  duplici  regis 
officio.  Debent  enim  pape  obedire  regibus,  si  oportet, 
vectigalia,  ut  docet  Apostolus  Rom.  XIII,  cum  in  quan- 
tum    huiusmodi    sunt     membra     ecclesie     pernecessaria. 

3o  Unde  idem  est  dicere  quod  dominus  papa  non  potest 
iudicare  vel  dominari  super  temporalibus,  nisi  foret  iu- 
dex  civilis  et  civilis  dominus  et  dicere  quod  non  potest 
iudicare  de  matrimonio  vel  crimine  subditi,  nisi  ipse- 
met  foret   coniugatus,    et  in  reatu   consimili,   et   per   con- 

35  sequens  oporteret  papam  esse  monstruosissimum  mem- 
brum  dyaboli,  quod  nephas  est  dicere.  Oportet  ergo 
papam  esse  spiritualem  iudicem  omnium  generum  iudi- 
ciorum  ecclesie  militantis  et  per  consequens  oportet 
ipsum  esse  Christo  capiti  ecclesie  universalis  simillimum; 
153''  cui  repugnat  civile  dominium.  Unde  sicut  |  decime  di- 
cuntur  spirituales,   eo  quod    racio   secundum   quam   sunt 


26.  De  Civili  Dominio  I,    i85  seqq. 

243' 


380  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XIX. 

decime  spiritualis,  sic  iudicium  quod  clericus  dat  de 
temporalibus  est  spirituale  propter  spiritualitatem  ra- 
cionis  et  forme  iudicii.  Ex  quo  patet  quod  iurisdiccio 
domini  pape  est  extensior  quam  iurisdiccio  civiliter 
dominantis.  De  isto  per  Dei  graciam  erit  alias  sermo  5 
diffusior. 
it  is  not  wrong      Vicesimo   primo   sic   areuitur:   Si  ex  perfeccione  evan-    C 

to  dcsirc  q  i  c?  a 

bishopric  if  we  gelica   omnes  clerici  tenentur  renunciare   civili   dominio, 
sp]Titi\a]\\oTk  ^    V^^^     ^^    omnibus     mundanis    honoribus,     cum    eque 
and  not  for     distrahit    a    cultu     divino    temporalis    honoris    cupiditas  10 

worldly  .  .  ,.  ..,.,...  . 

honour.        sicut   cupiditas   civuis   dominn,    consequens   contra  Apo- 

stolum   dicentem   qiii  episcopatum   desiderat,  boninn  opiis 

desiderat.     Hic   concedi    debet    conclusio,    ut    declaratur 

difFuse  inferius;     nec   obviat,    sed   consonat   dictum  apo- 

stoli    dicentis    quod     condicio    episcopi    est     spiritualiter  i5 

operari   et  non  seculariter  honorari. 

Vicesimo    secundo    sic    arguitur:    Non    videtur    racio 

quare   dominacio   civilis  repugnat  clericis,   quin  per  idem 

Objcction:      dispensacio    temporalium    repugnat    eidem,    cum    tanta 

^not  di^st^ract'^^  sollicitudo   sit   circa   congregacionem    dispensandorum   et  20 

from  spiritual   circa   ipsam   dispensacionem    et  tanta    distraccio    a    vita 
Iite  more  than  '^        .  .  .  .  ...... 

dispensing      contemplativa,   sicut  toret   circa   eorum   civile  aominium, 

^'coods"'  ymmo  staret  civile  dominium  esse  in  persona  aliqua 
cum  quanturacunque  contemplacione  intensiva  et  ex- 
tensiva,  dummodo  |  haberet  sub  se  ministros  bonos  quod  i5: 
non  stat  cum  temporalium  dispensacione.  Cum  igitur 
dispensacio  convenit  statui  clericali,  multo  magis  civile 
dominium. 

Chrisfs  Hic    respondeo    negando    assumptum,     cum    a   clerico 

prohibition  is    ,.  ,      .  ...  ,      ,•  j  ,•  1 

cnough,  (m  quantum  huiusmodi)  excluditur  sordes  temporalium  .^" 
quoad  civilem  proprietatem,  ut  docet  Jeronimus  epistola 
XXXIV  ad  Nepocianum  et  epistola  CXXII  ad  Pama- 
chium,  et  Luce  XXII,  25,  26  docet  Salvator  quod  reges 
gencimn  dominantiir  eorum  sed  clerici  sui  non  sic,  ita 
quod  preceptum  Christi,  doctrina  apostolorum  et  reIi-?5 
giosorum  nos  precedencium  est  causa  sufficiens  quare 
illicitum  est  nos  clericos  civiliter  dominari,  sicut  vetacio 
pomi  vetiti  fuit  causa  sufficiens  quare  illicitum  fuit 
primis  parentibus  de  ipso   comedere;  nec   debemus  pre- 


I.  Cod.:  spirituales.      21.  Cod.:  et  deest;  ib.  distraciacio.        12.  sicut. 
Cod. :  sed.         3o.  sor  in  cod. 

5.    In   tractatu    De    Potestate    Papae.  12,    I.    Tim.    III,    i. 

32.  Opp.  tom.  I,    10  seqq.;   210  seqq. 


CAP.  XIX.]  LIBER  TERTIUS.  381 

sumere  temere  disputare  racionem  precepti  nostri  ab- 
batis,  sicut  facimus  eo  ipso  quo  negligendo  mandatum 
Domini  in  hoc  parte  ambigimus  utrum  ipsum  sit  con- 
sonum  racioni.  Sed  quia  argumentum  videtur  innuere 
r  quod  hec  ordinacio  Christi  fit  irracionabilis  vel  saltem 
quod  fuit   dispensabile   cum   ipso  vel  suo  opposito,   ideo    ,.     t'".t 

].    .  j  -c  j  r    •      j-  j    -11  dispensmg  is 

dicitur,  quod  specihcando  sohcitudinem  ad  illam  quam  not  inconsistent 
oportet  clericum  habere  circa  congregacionem  et  dispen-  contcmplation. 
sacionem    temporalium,    falsum     est    quod    illa    tantum 

lodistrahit    a    vita    contemplativa    sicut    distraheret    civile 

dominium.    Q.uod  si    clericus    male    capit    occasionem  | 

i53''    ad    solicitandum    se    inordinate   in    talibus,    lex    Christi 

manet   undique   inculpata.   Stat   enim   cum   tali  corporali 

ministeriocrebra  contemplacio,  ut  patet  pei  beatum  Augu- 

iSstinum  in  libro  De  Opere  Monachorum;  patet  eciam 
ex  precepto  Domini  Deuteron.  VI  et  tercio  patet  idem 
de  Christo  qui  fuit  minister  assiduus  frangendo  panem, 
dicendo  gracias  et  lavando  discipulorum  pedes;  ncc 
exinde  declinavit  in  sensu   vel  racione  a  cultu  dominico, 

20  sicut  nec  oportet  clericos  propter  ministerium  corporale; 
civilem  autem  dominacionem  non  decuit  Christum  assu- 
mere,  cum  sapit  inseparabiliter  peccatum  veniale  ex 
avida    ac    affidata    affeccione  temporalium   contra  legem 

D    status    innocencie.     Et    hinc    ex    afTeccione    proprietatis 

25  consequitur  inordinata  solicitudo  ultra  vite  necessitatem 
vel  meritum  ad  temporalia  conquirendum  aliquid  li- 
tigio,  pugna,  et  aliis  mediis  illicitis  defendendum,  et  cx 
defectu  vel  modicitate  fidei  ad  solicitudine  proprietaria 
providendum ;    licet    autem    casu    eveniat    dominis    tem- 

3o  poralibus  spacium  contemplandi  et  ex  subditorum  pru- 
dencia  oportunitas  dictas  sollicitudines  evadendi,  hoc 
tamen  evenit  in  minori;  nec  tollitur  exhinc  obligacio 
servilis  ad  occupacionem  huiusmodi,  si  casu  contingeret. 
Et  cum   nemo   in   efTectu   dominalur   civiliter   nisi  gratis, 

35  patet     quod    laycus    in    quantum    sic     dominans     habet 

154"    affeccionem   [  actualem    vel    habitualem    ad    temporalia 

que  dedecet  sacerdotem ;   et  sic,   si  aliquis   clericus  fuerit 

quocunque   civili   domino  virtute  inferior,    hoc  est  propter 

declinacionem   a  sua    regula,    qua   fit    inobediens    priori 

40  sui  ordinis,  cum  ipse  voluerit  sacerdotes  suos  esse  liberos 
a   mundi  solicitudine,   non  secundum  infixionem   affectus, 


28.  ad;  rectius  :  a^  =  aliquid. 


;> 


382  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XIX. 

in   temporalibus    habentes    velamen    malicie    libertatem, 

sed  se   contentantes   de  vite  necessariis,  supposito    cultu 

suo     continuo    ponere    spem     in    ipso.     Et    patet    quod 

repugnat    formaliter     tam    laudabilem    contemplacionem 

extensive    et  intensive   esse  in   civiliter    dominante  quam  3 

laudabilis   est  debita  sacerdoti. 

Obiection.  Vicessimo  tercio  sic   arguitur:    Manuales   operaciones 

inierrupts"    6^  laboricia  mechanica  tantum   retrahunt  a  vita  contemp- 

contemplation,  lativa,   a  studio   salutari  et  predicacione  verbi    Dei    pro 

yet  Paui  was  '  *^  .    .  .    .  ^ 

a  tentmaker.    tunc    quantum    pro    eodem    tempore    civile    dominium;  10 
sed   stat    perfectos  Christi    discipulos  uti    tali    laboricio, 
ut  patet   de   Paulo   qui   exercuit  artem   faciendi   taberna- 
cula   (ut  dicit  Origenes  super   epistola   ad  Romanos  libro 
XI);   ergo  stat   pure   clericos   civiliter  dominari;   sic  enim 
Paulus  fuit    solicitus    circa    pecunias    mittendas    sanctisi5 
Jerusalem.     Et    in    regula    fratrum   Minorum    precipitur 
ministris  ut  solicitam   curam  gerant  de  indumentis  frat- 
rum   et   de  necessitatibus  infirmorum. 
Tlieassutjiption      ]-[[(,  dicitur  (ut  sepe  superius)  quod  falsum  as  1  sumitur,    i-h' 

is  false;  labour  ^  }        .        "  .  ' 

and  cum  Augustinus  vere   dicit  in  De  Operibus  Monachorum  20 

contemplation  ■..    1     \t       /^      ^-  j-    •  ^  ..  -l  . 

are  compatiblc.  capitulo  V:    Lantica    divina   cantare   et   manibus  operantes 

facile  possunt   et   ipsiim    laborem    tanquam     divino    celeu- 

mate    consolari ;    et    probat    diffuse  insufficienti   a  simili 

per  experiencias   satis   certas.   Aliter   enim  Dominus  non 

precepisset  Deuteron.  VI,   7:   Meditaberis  verba  legis  se- ^i 

dens  in   domo   tua  et   ambulans  in  itinere,   dormiens  atque 

consurgens.   Cum    enim   Adam   fuit  positus   pro   statu  in- 

nocencie  in  paradiso,   ut  operaretur  et   custodiret  illum, 

in  quo   statu  non   licuit  sibi  a  meditacione  Dei   excidere, 

sicut  nec   civiliter   dominari,   patet   quod  in   manuali    la-  3° 

boricio   est   minor   distraccio   a   contemplacione  quam  in 

civili    dominio.     Quis    dubitat,    quin     plus    distrahit    in- 

teriorem  hominem  audire  vel  reddere  civilem  computum, 

coniecturare    media   ad  civiliter    dominandum   vel    actus 

huius  dominii   exercendum,   quara    corporaliter  laborare?35 

Oportet    igitur    attendere    labores   interioris   hominis   qui 

distrahunt  intellectum   et  affectum  a  cultu   divino   cuius- 


I.  velamen  deest.    Cf.    1  Pctri   V.    16.  2.  Cod.:    se    conteudentes. 

8.  tam;  cod.:  tamen.        i3,  14.  libro  XI  (sic);  liber  XI  non  extat.  Cf.  Ori- 
genes  Opp.  ed.  Bas.  i536  II.  Sg.  Cod.:  generant.  22,  23.  celeumate ; 

KsXsvfiatf^         33.  Cod.:  civtle. 

20.  Opp.  tom.  VI,  479.  In  cap.  supra  memorato  hic  locus  non 
extat.  Rectius  cap,  I. 


CAP.  XIX.]  LIBER  TERTIUS.  383 

modi   potissime  operaciones   civiles,   non  labores   serviles, 

quin    pocius   disponunt   ad   predicandum   et  contemplan- 

dum,    sicut    recreacio    naturalis;    et   super    ista    racione 

fundantur     regule    fratrum     Minorum,     monachorum     et 

154''    aliorum  j  quibus  religiose  iniungitur  manualiter  laborare. 

Si    igitur   Recabite    non    contenciose   discusserant    quare 

pater    eorum   iniunxit   eis   ne  vinum   biberent    in  sempi- 

ternum,    ut    patet    Jeremie  XXXVI,     quanto    magis    nos 

spirituales    filii    patris   Christi    observaremus    preceptum 

10  maioris    racionis    et   auctoritatis    ac    longe    facilius    sub 

obtentu  quantumlibet  maioris  premii  et  sub  pena   maioris 

pene  in  prevaricatores   consilii  intiigende. 

E        Dico   autem   quod    preceptum   Christi  de    renunciando    Tiie  wisdom 
.....  \      .       ^     .     \  •         .    •        1      .        •  of  Chrisfs 

civilitati  est  maioris   racionis,    quia   ut  impientes   ipsum      command 

iSpreceptum   conformantur  Christo,   qui  licet  vinum  biberit  ru°e'k"proved 
non  potuit    civiliter    dominari.     Secundo  ut  sic   renunc-  by  experience. 
ciantes    seculo    et    intricacioni   ac  obligacioni    pro    sus- 
cipiendo    nostro    dominio,    ponimus    unice  ac  humiliter 
spem   in   Deo    longe    alcius    quam    sufficiunt  civiles  do- 

20  mini,  quia  nolunt  tantam  temporalium  incertitudinem, 
tantam  famis,  sitis,  nuditatis  et  laboris  penuriam  pro 
ipso  suscipere,  ut  loquitur  Apostolus  I.  Cor.  IV.  Licet 
enim  civilis  dominus  ad  horam  fuerit  contemplatus, 
tamen  nec  tam   crebro  ut  pauper   clericus,   nec  ex  tanto 

25  fervore  caritatis,  cum   non   audet  se  obligare  ad  tantam 

penitenciam  propter  Christum;   et  tamen   constat  ex  fide, 

quod  nonnisi   labore  penitencie   emimus  regnum  (ut  do- 

cet  Augustinus    sermone   IX   De  Verbis  Domini).     Quod 

154''    si   cle  I  ricus   degeneratur  desperans   de  vite    necessariis 

3o  et  sic  in  penam  peccati  incurrit  adulaciones,  cupiditates 
vel  ceteras  retardaciones  citra  meritum  laycorum^  patet 
ex  dictis  VII  capitulo  huius  V  quod  hoc  fecit  occasione 
accepta  preter  ordinem   clericatus. 

Tercia   causa  est,   quia  obediencius,   compendiosius   et  Advantages  ot 

„,  ,.  .  .      .  ,.  thetrue  priest's 

3d  undique  secunus  ac   copiosms    accedimus  versus   per  se        ufe  as 
terminum,   qui   est  beatitudo  patrie,   quam   layci   civiliter  wi^th^tiie^^cfvii 
dominantes;   obediencius,   quia  implendo  Christi  consilia,        riiier's. 
compendiosius,     quia    dimittendo    temporalia  preter  ne- 
cessaria    ad    beatitudinem   acquirendam;     securius,    quia 

40  currimus  levius  dimissa  sarcina,  et  per  consequens  ex 
alciori    gradu    status    quoad    Deum     meremur     undique 


2.4.  Cod.:  tanta.        32.  dictis ;  cod. :  factis. 


384  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XIX. 

copiosius,   ut   ostensum  ex  VII  et  X  capitulis  huius  quinti. 
Non    enim    stat    civilem   dominum  tam  perfecte  habere 
tres    virtutes  theologicas,    sicut    quilibet    ^lericus    debet 
habere   ex  suo  officio;   sic  igitur  ut  clerici  sumus  Christo 
plus  assimilati,   plus  a  periculo  seculi  elongati,    plus  in  5 
amore  Christi  pauperis    profundati,  et    per    consequens 
plus  ad  interpellandum   eius   subsidium  securati;   quinto 
plus  ad  crebro    invocandum    eum    necessitati,    sexto    ad 
despiciendum     terrestria    et    appetendum     celestia    plus 
habilitati,   ut   breviter  dicatur  in   omnibus  virtutibus  vie  10 
necessariis  ad  beatitudinem  plus  ditati. 
Yet  an  Istis  tamen  non  obstantibus  |  stat  multos    civiles  do-    ib5°- 

unleanied  ruler      •  ,•  .....  '  .       .         „ 

may  have  a     nimos  tore   clericis  beaciores,    vel    quia   in    nne    renun- 

''^"eftectiv™"'*  ciantes    seculo   plus   diligunt  vel  quia   clerici    deficientes 

knowiedge  of  a   dignitate    clericali    degenerando    se  ipsos    inferiorant,  i5 

a' doctor  ot     ut  stat  laycum   vel   magistrum   nudum  in   artibus  sanius, 

divinity.       subtilius    et   efficacius    sapere    scripturam    sacram    dato 

doctore    eiusdem    scripture,    hoc  tamen    non   evenit  se- 

cundum   racionem    contra  tales,    quia  vel  oportet    quod 

doctor  deficit    in   hiis  que    spectant  ad    gradum    suum,  20 

vel   quod  alteri   donetur  supernaturaliter   ultra  pertinen- 

ciam   racionis,   qua   est  huiusmodi. 

^pf':^'°y'  Vicesimo    quarto     sic    arguitur:     Motivum    principale    F 

ceiibacy  is     quare  illicitum   est   clericis    civiliter   dominari   sive    con- 

ordered  onlv  bv  ^        ,  ^-  i-^-  j  \  ^    i  - 

canon  law;  it'  tendere    est    quia    non    licet  eis    secundum    Apostolum  23 
God's  law     implicare  se  neeociis  secularibus,  ne  retrahantur  a  spiri- 

allows  priests  ^.  p  .  '  ... 

to  marry,  it     tualibus;   cum  igitur  actus  carnales   matrimoniales  magis 

™"*tlie^m°^^      distrahunt    a    spirituali    ministerio,    sequitur    quod    illi- 

possessions     citum    foret    clericis    carnaliter    coniugari;    jconsequens 

family.        contra  Apostolum   et   consuetudinem   approbatam   orien-  3o 

talis    ecclesie,    ymmo    aliquando    fuit    licitum    omnibus 

prelatis   exempto   summo  pontifice   matrimonio   copulari. 

Unde  non  est  ex  iure   divino    sed    iure    canonico   quod 

clericus    occidentalis    ecclesie   non  utitur  carnali  matri- 

monio,   Confirmatur  ex  quo  stat   cum   lege    Christi   quod  35 

clericus  habeat  uxorem   et  prolem,    sequitur   quod  cum 

eadem  lege  stat  omne  quod  esset  necessarium   sacerdoti  | 

coniugato  quoad   se,    uxorem,     filios  et  suam   famiham ;    i55'' 

sed  magis  necessarie  forent   divicie  et  occupacio  civilis, 

cum   aliter  propter    maliciam    mundi   non   starent    paci- 40 

fice,   ergo  conclusio. 


I.  ut.  Cod. :  et. 


CAP.  XIX.]  LIBER  TERTIUS.  385 

Hic    respondeo   secundum    prius,     concedendo   primam 

consequenciam     et    consequens,     cum     repugnat    Cliristi 

militi    obligari    servo   Christi     ipso     milite    inferiori,     ad 

retardacionem   divini    officii   quod  est   negociis    seculari- 

5  bus   implicari;    et    inseparabiliter    consequitur    ad   civile 

dominium;    ideo   strenuos   milites   ut  sacerdotes   qui   de- 

bent  esse   duces   exercitus   dedecet  hec  implicacio. 

Ulterius   negatur   minor   scquens,    quod   actus   carnalis  Marriage  does 

•  •     ,.  ^  1      •  i-,       ,  j-   ^      1        ..  not  interfcre 

coniugu    (in  quantum    huiusmodi)   plus   distrahunt,   quam   ^vitli  spiritual 

10  civiiis    dominacio    vel    contencio   a   spirituali    sacerdotis    mimstry,  as 

\  .  .         much  as  civil 

ministerio.     Nam   actus  tales    cum   faissent    in  statu  in-  lordship  does^ 
nocencie,    possunt   esse   sine  peccato,    non    autem   civile 
dominium;    ideo   penes    proprietatem   et   exproprietatem 
civilem    distinguuntur     seculares    usurarii    vel    civiies    a 

i5clericis,  non  autem  penes  coniugium  vel  virginitatem. 
Ideo  dicit  Christus  clericis  notative:  Vos  aiitem  non 
dominamini  gentiliter,  Luc.  XXII,  26  et  Petri  V,  3.  Ne- 
que  dominantes  in  clero.  Et  Jeronimus  et  sancti  doctores 
dicunt    quod     clerici    debent    esse    non    domini;     quem 

20  sensum   docent   vite   sanctorum    sacerdotum    non    minus 

efficaciter  quam   scriptura,    sed   et  religiosi   usque   hodie 

docent  istam   fuisse  sentenciam    Christi. 

155"        Quantum  vero   ad  j  castitatem  dicit  Christus  Luc.  XII, 

35:    Sint    litmbi  vestri    precincti,    ubi   secundum    sanctos 

2?  doctores  precepit  castitatem,   ita  quod  abdicacio  domina-  The  pope  has 

•    •!•  ..    .-•  •    •*  ..  ..•..  cc  ..•  power  to  allow 

cionis   civilis  notative  precipitur   et    castitas   arhrmative.     a  priest  to 
Conceditur    ergo    secundum   Apostolum   II,  Thim.   III   et  ^J^rJj  ffj°"g'^ 

^ .  .     '^  .  '.  .  it  is  doubttul 

Thit.  I,    quod    licet  sacerdotibus    coniugari;    sed     orien-   it  good  causc 

talibus  usque  hodie   est  licitum,   sicut  generaliter  luit   m       why  he 

3o  primitiva   ecclesia  hiis  qui  non  voverant  extra   coniueium         should 
^        .  T  .  .0  exercise  it. 

castitatem;  et  forte  potest  contingere  quod  multis  sacer- 
dotibus  esset  minus  malum  carnaliter  coniugari  quam 
post  admissionem  continencie  extra  matrimonium  tam 
lubrice     conversari,     Utrobique    tamen    foret     perfeccius 

35  sacerdotem   servare    castimoniam   extra   coniugium;    nec 

licet  cum   nostris  sacerdotibus   sine  patente  causa  racio- 

■  nabili  quam  forte  impossibile   est  contingere   dispensare; 

Deus  autem    non  potest    dispensare  quod    quis   maneat 

simul  clericus   ac   civilis  dominus^ 

G        Nec   oportet    sacerdotem    coniugatum    dominari   civi-      Even  if  a 

liter  propter  acquisicionem  vel  defensionem  temporalium.     priest  were 
^      ^  7      .  .  married  it 

Nam   de    oblacionibus    et    decimis    potes^t    vivere,    sicut      would  not 

sacerdotes    veteris    testamenti    et  sacerdotes    orientales;     '"fn' civi™ 

defendere  vero   potest    temporalia  sua  tytulo  virtutis   et     possession. 

De  Civili  Dominip.  III.  25 


386  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XIX. 

operis  meritorie,  sicut  faciunt  hodie  clerici  et  fratres 
sine  civilitate,  et  sic  nuUomodo  est  necessarium  vel 
honestum  quod  manens  clericus  Christi  civiiiter  domi- 
netur.  Sicut  igitur  dominus  papa  non  potest  dispensare  ! 
ut  sit  quis  simul  fornicarius,  sic  multo  magis  non  potest  1-^5'* 
dispensare  ut  sit  simul  clericus  et  civilis  proprietarius ; 
cum  clerico  tamen  potest  dispensare,  si  de  possibili 
subsit  racioj  ut  sit  uxoratus. 

Ulterius    conceditur    quod    ex  iure  Christi    exemplato 
per    iura    canonica   est   quod    omnes    sacerdotes   Christi  lo 
debent  sub  pena  peccati   saltem   venialis  vivere    eiugati, 
omnes  autem  eciam   uxorati   debent  servare  castimoniam 
que  stat  cum   procreacione  carnali,   ut  docet  Augustinus 
De  Verbis  Domini    Sermone  XXIII.    Tales    autem    leges 
licet   pape  condere,  ut  patet  XXV,   questione  I,   Sunt  qui- lo 
dam.   Et   sic   sunt   iste  leges  humane,   ymrno  divine,   quia 
in  scriptura  sacra  implicite,  gracia  acquirende  beatitudinis, 
non    mundane   prosperitatis,   per   Christi    vicarium    pro- 
mulgate.    Sed    longe   copiosiores  sunt  leges   canonice   ex 
scriptura    sacra    extracte    prohibentes     clericis    domina-  20 
cionem    civiiem   et  limitantes  eis    ministerium   bonorum 
communium,    ut   patet    superius   ex    capitulo   XII    huius 
quinti. 
Reasons  why        Unde  frequenter  consideravi  quare  tam  sedule  execucio 

incoiitinence  "  _  ^  _    _ 

in  priests  is    contra    luxuriam   et  non    contra    avariciam    sacerdotum  23 

treated  more     •         ,  ■  •    •         -^  •       1      • 

severeiy  tiian    mvehitur,    cum    eorum   avancia  sit  periculosior,    paten- 
i?'j'^'!'  1      cior    atque    crebrior    nec    non    ex  maiori    copia    legum 

I.  It  disturbs  T  .  .  .  .  .  "  . 

tiie  publjc      dampnabilior.     Sed    huius   potest    poni   multiplex    racio, 

peace.  •  ....  ^      1     1 

primo    quia    iuxuria   pius    apparenter    perturbat    pacem 
reipublice;     utrobique    clericus    enim     ex     rabie    coitus  ?o 
fit  I  bellicosior    et     laycus    ex    maculacione     uxoris    vel    i56 
filie   est    longe    oftensior   quam   ex  negociacione  vel    in- 
iuriacione     sensibili     in   bonis   fortune;    et   sic  utrobique 
perturbatur    pacis    tranquillitas,    in  tantum   quod    layci 
Londoniis   et  alibi  incarcerant  fornicarios  sacerdotes.       35 
2.  Prelates  find       Secunda    causa   est   cadens    cupiditas  prelatorum   ap- 
exact'  lines  tbr  cior    ad    colligendum   palliate    pro    uno    peccato    quam 
incontineuce,   g^i^Q .   pnnio  quia  pro  peccato   carnis  sunt   homines  vera- 

especially  as       _      '    ^  t    _      r        r 

greed  is  aimost  citer    verecundiores    quam   pro   peccato    avaricie  et  per 

universal 


.imong  tlie 
clergy. 


b.  fornicarius ;  desunt  duo  verba.  11.  Cod.:  ve7iialt  vivere  eiu^ate 

(eingati  =  non  iugati).         i().  Et  sic  stait.  Cod. :  Nec  stint. 

i5.  Decreti  Secunda  Pars,  causa  XXV,  qu.  I,  cap.  VI.     35.  Cf. 
Walsineham  II,  65. 


CAP.  XIX.]  LIBER  TERTIUS.  ■  387 

consequens  plus   solverent   burse   prelati   antequam   illud 

vicium   publicelur;   non   sic   autem  de   avaricia.    Secundo 

quia  illud    peccatum   in   genere    sacerdotum   tam   paten- 

ter  prevaluit  quod  tam   sacerdotes   superiores   quam    in- 

5  feriores  inficiat   et  non  relinquitur   de  nobis  qui   rite  iioc 

puniat  vel  qui  propter  inobedienciam  tante   multitudinis 

punicionem  recipiat;    hodie  namque   est  in   ecclesia,   si- 

cut  in  tempore  Jeremie,  Jerem.  VI,  13:  A  minori  quippe 

iisque  ad  maxirnimi   omnes  avaricie  student  et  a  propheta 

10  usque  ad  sacerdotem   cuncti  faciunt  dolum. 

H        Tercio  quia  hoc  peccatum  potest  pocius  palliari   quam        3.  it  is 

luxuria,  eo  quod   ignorantes  fallaciam   consequentis  argu-     disdneaish 

unt   per  locum    ab    insufficienti   similitudine:   licet   nobis     giecd  from 
,     ,  ,.  ,  ...  lawtul  use  ot 

habere  temporaha,  ergo  quomodocunque   acquirere,  ucet        goods. 
i5nobis    emere  vite    necessaria  et  ut  distribuamus    magis 

apte    pauperibus,    licet   nobis    vendere    nobis    superflua, 
i^G**    ergo   mercari   civiliter,   et  sic  intro  |  ducitur  omne  genus 

perquirendi,    negociandi    et    contendendi    sub    ypocrisis 

fuco,   eo  quod   actus   extrinseci   super  quibus   cadit  iudi- 
20  cium  possunt  bene  fieri   et  super  intencione  faciendi   ac 

elemosine  ministracione    abscondita    non  patet    prelatis 

patens  probacio, 

Et    quarto    occasione    avaricie    sacerdotum   fit  magis   4-  Weaith  in 

,  ^  ,  ,         ,  ,  .,.  •       ,  1-  ilie  hands  ot 

bonum   de  genere    redundans    ad    utilitatem    reipubiice,     the  clergy 
25intantum  quod  artifices   propter  questum   quem   habent  ^^jg'j[j*g°JJ.j|^g^^ 
parando    clericis    omnia  genera    vestibilium,    utensilium  and  craftsmen 

'  ^  '        .      .  whom  it 

et  ornamentorum    secundum    sumptuosam    curiositatem       employs. 
approbant  et  defendunt   abusus  bonorum  in  clericis,   eo 
quod  ipsi  bonorum  pauperum   sunt  predones  participes, 

3o  sicut  Act.  XIX  Demetrius  argentarius  persequi  fecit 
Paulum,  eo  quod  predicabat  contra  ydolatria  E)yane, 
id  est  dee  lune  quam  Asyani  coluerant.  Et  in  ista  con- 
spiracione  laborant  duplices  legiste  et  aliqui  domini 
temporales    et  aliqui    propter    carnem   et  sanguinem    et 

35  alii   propter  lucrum. 

In  omnibus  istis  possumus  discernere  inter  fideles  et  The  diflerence 
infideles  secundum  quod  amor  in  eis  preponderat.  Si  '■^a|,j'^u"t^i|ht'ui 
enim   quis  non  postponit    amorem    temporalium   paren-    is  shown  by 

^  .     ^        ^      .  „,     .     .^  .  the  obiect  ot 

tum    ymmo  vite    propne   amore   Christi,    non    est    ipso     their  love. 
40  dignus,   ut  dicitur  Luc.  XIV.   Idem   autem   est  Christum 
diligere   et  diligere  sponsam   suam,    servando    eius   con- 


5.    Cod. :    iitficiens ;   ib.    Cod.:    el   deest.  7.    Cod.:    recipiant. 

18.  Cod. :  ypocrisi. 


388  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XIX. 

silia  quod   fit    potissime  servando   evangelicam  |  pauper-    i56° 
tatem.  Avaricia   quidem    sacerdotum   videtur  peior  ydo- 
latria   gentilium,    eo   quod   omnis    avarus    est    ydoloruni 
servitus  secundum   Apostolum   Eph.   V,   5,    ergo   detesta- 
bilius   avaricia  sacerdotum.   Si   igitur  fideles  omnis  sexus  3 
vel  etatis  in  tempore   persecucionis   martirum   audebant 
se  proximo  ad   mortem    exponere   pro    defensione    fidei, 
quam   infideles    sumus    nos,     qui   non   audemus   pro   de- 
fensione  fidei   in    maiori    periculo    exhortacioni    nos   ex- 
ponere  quam  vocatos  fideles.   Numquid  inordinatus  amor  10 
How  Chnsi's    temporalium   quem    amori  Christi    preponimus     nos  ex- 

laws  are  '^  ^    .  .  .  .  . 

evaded.  cusat?  Talis  enim  taciturnitas  fecit  ydolatriam  cleri  et 
consequenter  populi  continue  ampliorem,  in  tantum 
quod  reiigiosi  nostri  profitentes  evangelicam  pauper- 
tatem  dant  glosam  universalem  de  abdicacione  tem-  i5 
poralium,  quod  omnes  auctoritates  sonantes  ad  illam 
intelligunt  ut  religiosi  possessionati  non  dominantur 
civiliter  ut  tyranni.  Cum  quo  sensu  stat,  inquiunt,  . 
quod   liceat   eis   quantumlibet   civiliter   dominari. 

Et  revera  ista  glossa  est  periculosior  quam  glossa  I 
sacerdotum  lascivorum  atque  carnalium  qui  dicunt  leges 
de  venacionibus  sacerdotum  intelligi  quod  non  venentur 
nisi  quantum  pro  recreacione  delectat,  nec  cognoscant 
feminas,  nisi  quantum  ad  sanitatem  corporis  habiiitat. 
Unde  deficiente  in  eis  |  virtute  amoveantur,  inquiunt,  ne  i36'' 
peccemus;  quantum  igitur  attenderemus  ad  dicta  et 
vitam  Christi  ac  aliorum  sanctorum  religiosorum  ut 
cognoscamus  limites   evangelice  paupertatis. 

Vicesimo   quinto   sic   arguitur:   licitum    est   iure  divino 
clericos   esse  iudices  causarum   secularium,    ergo    multo  3o 
magis  pro  temporalibus   moderate  iuridice  litigare,   alias 
patet  I  Cor.   II,    15,  ubi  Apostolus   dicit  quod  spiritualis 
iudicat  omnia   et    infra   VI,   3 :    Nescitis    quoniam   angelos 
iudicabimus?  quanto  magis  secularia;  prima  consequencia 
et   consequens    conceduntur,    ut    patet    ex    capitulo   .  .  .  33 
huius  V,    sed  fallacia   est  consequentis    ex   isto    argucre 
quod   clericis  licet  iudicare  vel  dominari  civiliter;   debet 
enim   clericus  in   causa   civili  iudicare   evangelice  secun- 
dum   racionem   virtutis  vel  vicii  et  non  secundum   racio- 
nem   qua  iura   humana   dictant    temporalia   huic  vel   illi  40 
competere. 


7.  se  pro.v/mo ;  ita  cod    Rectiiis:  se  pro  Clirislo  imo  ad.  g.  Cod  : 

'xhortacionc.        10.  Cod.:  qua.  36.  Cod.:  est  deest. 


CAP.    XIX.]  LIBER  TERTIUS.  389 

Vicesimo    sexto    sic    areuitur:    Dominus    papa    habet    }^  '*,,?''fi"^:^ 

.....  ,      .         .  tliat  Chnst  111 

tam   in    temporalibus    quam     spiritualibus    plenitudinem    giving  Peter 

potestatis  iuxta   dictum   Christi   Math.   XVIII,     18     Petro  aKose"  madl 

et  omnibus  suis  successoribus:  quodcunque  lipareris  super    P?  exception 
.  .  •    1  -1  1  1-         ■  eitlier  spintual 

5  terram  etc.    Ubi  Christus  nichil  quoad   ordmariam    potes-    01- temporal ; 

tatem    excipit    in   spiritualibus   vel    temporalibus;    igitur  by"the  old^re^ply 
summus  pontifex   habet    in   utrisque   plenitudinem   pote-   l^^^  "'^  ^°P^ 

^  ,.  '^  nas  power  to 

statis.     Et    quod    hec   verba    evangelica  debent    mtelligi  judge  all  men 
157"    tam   in   temporalibus    quam     in    spiritualibus  |  patet    ex      a  spiritual 

10  diffinicione  Innocencii    III    Extra  de  Maioritate    et  Obe-     judgement. 
diencia   capitulo   Solite.    Hic    dico  ut  supra  quod  domi- 
nus   papa    habet    potestatem    tam   in   spiritualibus   quam 
temporalibus    ad    spiritualiter    iudicandum,    non    autem 
ad    civiliter    dominandum.     Unde    sicut    ex    plenitudine 

i5  potestatis  pape  non  convincitur  quod  habeat  potestatem 
ad  cognoscendum  carnaliter  omnes  uxores  super  qui- 
bus  habet  potestatem  ad  spiritualiter  discernendum 
quoad  virtutem  vel  vicium,  sic  nec  habet  potestatem 
ad  exigendum  pro  voto  dominia  temporalia   dominoruin 

20  vel  mobilia  bona  ecclesie;  sed  si  hoc  temptaverit,  (quod 
absit)  tota  ecclesia  debet  insurgere  contra  ipsum;  habet 
igitur  potestatis  plenitudinem  ligandi  et  solvendi  tam 
in  temporalibus  quam  in  spiritualibus  racione  peccati 
contracti,    non   racione   potestatis   civilis,    sicut  et  habet 

25  quilibet  sacerdos  Christi  pariter  cum  illOj  quantum  ad 
ordinem  attinet,  licet  in  papa  sit  potestas  iurisdicciona- 
liter  plus  laxata  ex  racionabili  consensu  ecclesie;  et  sic 
habet  primiciam  ad  iudicandum  architectonice  in  cunctis 
causis   sue    ecclesie    non    civiliter  sed   evangelice.    Tunc 

3o  autem    solum   ligat   vel   solvit    simpliciter,    quando    con- 

format    se    regulis    Christi;    nec    debet    christianus    sibi   ^''t''',»  '"  "^'^ 

^  "    .  .  .     .       pope  s  power 

obedire,    sed  constanter    resistere  in   hoc  quod    precipit  of  excommuni- 

quicquam   fidei  vel  scripture    repugnans,    ut  patet   alibi 

et  difFuse    ostenditur  XI,    questione  III    in   multis    capi- 

35  tulis.     Tunc,    inquit   Gregorius,    vera    est    absolucio    pre- 

iDj^    sidentis,  |  cum   necessarium   sequitur  arbitrium   iudicis;  et 

infra:   Non   debet  is  penam   sustinere    canonicam   in   cuius 

dampnacione  non   est  canonica  prolata   sentencia. 

K        Ex  quibus   dictis   et  multis  similibus    sic    epylogatur: 

40  Ex  hiis    datur    intelligi,     quod    iniusta    sententia    riullum 

10.  Decret.  Greg.  IX,  Lib.  J,  tit.  XXXHI,  cap.  VI.  35.  Decr. 
Sec.  Pars,  causa  XI,  qu.  III,  cap.  LXIL  3;.  Ibid.  cap.  LXIV, 
40.  Gratianus  ad  capitulum  Non  debet. 


390  DE  CIVILI  DOMINIO.  [^AP.  XIX. 

alligat  apiid   Deum    nec    ecclesiam    eiiis  aliquis  gravatur 

iniqua  sentencia,    siciit  ex   Gelasii  capitulo  habetur,    Non 

False  or  unjust  jn{tur    abstinendum    est    ab    eius    communione    nec   ei   ab 
exconimuni-      "  .  .... 

cation  is       ofjicio   cessandum  in  quem   cognoscitur  iniqua  prolata  sen- 

excMimunic"  nt  tencia.  Verumtamen   sicut  dixi  III  huius  capitulis  .  .  .  sen-  5 

and  excommu-  tencia   excommunicacionis  semper  est  timenda,    quando 
nicated.  ...  ...  . 

fertur  eciam  miuste,   quia  timendum    est  ne  excommuni- 

cans  se  ipsum   condempnet  et  alios  intoxicet.   Unde  XXIV 

questione  III  capitulo  Si  tabes:  Illicita,  inquit  Augustinus, 

excommunicacione    notatum    non    ledit,    sed    excommuni-  lo 

cantem,   et  idem   patet  infra   capitulo    Certutn. 

Secundo  debet  timeri  excommunicacio,  ne  excommuni- 
catus  ex  se  ofFendens  in  Deum  noviter  incurrat  ex- 
communicacionem   realem   quoad  ipsum. 

Tercia  causa,   ne   homo   incurrat   abieccionem  in  facie  i5 

ecclesie,    est    servilis   et  specialiter  quando   quis   desistit 

a   iuste   cause   prudenti   execucione. 

it  is  urged  that      Quarta    causa    est,    quando    qviis    credit   ex  occasione 
prelates  must  ^  .        .       .  .  „  .      . 

be  temporally  pretense  excommunicacionis   mmus  proncere   ecclesie. 

above  rulers  -.t-         •  ^-  -  -^  t-       •  j-    •  i 

or  they  could        Vicesimo    septimo    sic    arguitur:    Ex  lure    divmo   ha- 20 
not  excommu-  bgnt   prelati    potestatem,    quod    possunt   excommunicare 

nicate  their  .     f  ■•;      .  j      -1  r 

scrvants.  christianos  criminosos;  hoc  autem  [  non  possunt  facere  157' 
legitime  nisi  haberent  temporalem  iurisdiccionem  super 
reges  et  principes  seculi,  cum  ponendo  servos  et  mini- 
stros  ut  iusticiarios,  bellatores  et  quoslibet  alios  crimi-  20 
nosos  extra  communionem  omnium  fidelium  facerent 
preiudicium  dominis  temporalibus  sine  culpa  eorum 
quod  non  liceret  nisi  in  temporalibus  eis  essent  su- 
periores;  ergo  prelati  sunt  eciam  in  temporalibus  do- 
minis  secularibus   superiores.  3o 

Allowcd,  in         Hic  conceditur    conclusio  ut  supra,    sed    pro    minori 

the  sensc  that  ^        ,  j     ..  r-        •      •    j-      •  .^      ..     •    ..   n-    ■ 

tcrnporai  means  notandum   quod    temporalis    lunsdiccio    potest    mtelligi 
iimited  to      quecunque    iurisdiccio   que  tempore    finiente    includitur 

Tirre  but  not    ^        .       .      .      .  ...  .  . 

in  the  sense    vel  iurisdiccio   civiliter  coactiva.   Primo  modo  habet  om- 

Ihat  Ihey  mav       .  ,    ^  ...  _,     .  .... 

judge  in  civil    ms  prelatus   ecclesie  citra  Chnstum   lurisdiccionem  tem- 3.-) 

mattcrs.       poralem,   cum   ultra  diem   iudicii  non   erit  talis   exaccio. 

Secundo   modo   repugnat  temporalis  iurisdiccio   sacer- 

doti;   non  enim  debet  Christi  vicarius  iudicare   in   materia 

civili    civiliter,   ut    patet  per  Innocencium   III   in  IV   de- 


ir.  Cod.:   Certus.  38.  Cod.:  noii  deest.  39.  Recte :  per  Alexan- 

drum  III. 

8.   cap.  I.    Non  est  textus   Augustini,    sed  Gratiani  ad  textum 
Augustini  ibid.  cap.  IX. 


CAP.  XIX.  I  LIBER  TERTIUS.  391 

cretalium  tytulo  Qin  filii  siint  legitimi  capitulo   Caiisam: 

Nos,   inquit,   attendentes  qiiod  ad  regem  pertinet,   non   ad 

ecclesiam,   de  talibus  possessionibus    iudicare  ne   videamur 

iuri    illustris    regis    Anglorum    detrahere,    quia    ipsorum 

b  iudicium   ad  se   asserit  pertinere,   paternitati  vestre  man- 

damus    quatenus     regi   possessionum  iudicium   reliquentes 

ib-j"    de  causa  principali,    videlicet  spirituali,  plenius  |  cognos- 

catis.     Et   secundo    libro   De  iudiciis    capitulo   Novit    sic 

loquitur  de   causa  inter  regem   Anglie   et  regem  Francie 

L    ventilata :   ^''on,  inquit,   intendimus  iudicare  de  feodo  cuius 

ad  ipsum    spectat    iudicium    nisi  forte  iuri  commimi  per 

speciale  privilegium    vel    contrariam     consuetudinem    ali- 

quid  sit    detractum    sed    discernere   de  peccato    cuius    ad 

nos  pertinet  sine   dubitacione    censura   quam   in   quemlibet 

i5  exercere  possumus  et  debemus.  Non  enim  presumpsit 
iste  papa  dominacionem  civiiem  vel  iudicium  eius  as- 
sumere,  sed  in  qualibet  causa  in  qua  cadit  iniusticia 
nituntur  quidam  ad  forum  ecclesiasticum,  non  tantum 
propter  complementum  iusticie,  quantum  propter  lucnim 

20  attrahere  et  nisi  correpti  fuerint  accrescent  in  civilitate 
sopiiistica  super  dominos  seculares.  Nam  ubi  deberent 
in  causis  secularibus  inponere  pedem  dextrum,  sub- 
vertunt  iudicium  per  sinistrum,  quem  si  inponere  ir- 
religiose   presumpserint,   est  cum  violencia   extrudendus. 

25  Conceditur  ergo  quod  prelati   possunt  licite   excommuni-     £v^„  |-j„gj, 
care  nedum  imperatorum,   regum   et  principum  familias,  "'''■^y  b.c  c.xcom- 

.  ^  .  .  .  .         .        municated  it 

sed  ipsos  dominos  capitales   supposito   reatu  inobediencie  they  persist  in 

huiusmodi   pena  digno,   sed    tunc   oportet   precedere   cor-     ^"^v^icke'd^' 

repcionem    triplicem    legitiraam   vel   esse    equivalenciam,        servants, 

3g  ut  patet   IV  huius.    Unde  dominus  temporalis  quicumque 

158"   retinuerit    scienter  |  tales    famulos    obstinatos  post  cor- 

repcionem    legitimam,    particeps    criminis    inobediencie, 

excommunicacionis  vinculo   est  notandus;    et   ita   nedum 

unius  domini  familia,    sed  quantumlibet  magnum  regnum 

35  particulatim  excommunicari  poterit,  supposito  reatu 
inobediencie  penam  huiusmodi  exigente.  Dico  autem 
particulatim,  quia  communitas  non  debet  primo  ex- 
communicari    collectim    (ut  patet  XXIV,    questione   III), 


I.  Cod.:  non  tamen.  20.  altrahere ;  cod.:  aifi'e.  38.  Numerus 

capituli  deest. 

I.  Decret.  Greg.  IX,  lib.  IV,  tit.  XVII,  cap.  VII.       8.   Ibid.  lib. 
IV,  tit.  I,  cap.  XIII. 


392  DE  ClVn.I  DOMINIO.  [<^AP.  XIX. 

sed    quelibet  eius   persona   et  per    consequens  tota    eius 

communitas    excommunicari    poterit    separatim,    nec  in 

hoc    iniuriaretur    dominis    temporalibus     sed     caritative 

but  a  king  mav  aptarentur  illis  penitencie  salutares.    Verumtamen  reei- 

rcsist  CXCOITI-  i  -r  ^       tj 

munication  if   bus  et  dominis  superioribus  debet  prelatus  racionabiliter  5 
c"'ifpi-on^ounce'd  ^^  reverenter    parcere    nisi    immineat    maius    discrimen 

for  refusing     ecclesie:   nec  tenentur  domini  temporales  credere  quam- 
tnbutc.  '  .        .  .  ^.        .         ^  ? 

cunque   excommunicacionem   prelati  eciam  Komani   pon- 

tificis,   sed  oportet   consulere   doctores  catholicos   et  om- 

nino   legem   evangelii   super  causa  et  ordine  procedendi,  lo 

ut  si   dominus   papa  vellet    excommunicare    omnes   per- 

sonas  Anglie   et  regnum   interdicere   radicitus,   quia   reg- 

num   non   vult   sibi  conferre   pecuniam  vel   de  temporali- 

bus    vel    spiritualibus    pro    debellandis    depopulatoribus 

vocati   patrimonii   sancti    Petri,   regnum   nedum    censurasiS 

Excommuni-   huiusmodi  non  timeret,   sed  tante  vesanie  vocati   capitis 

cation  must  bc  .  ,  „        .  .  , 

for  dis-        potcnter    resisteret    nedum    suiiraguim    pecunie    et    ho- 
°God''s"k\v.°    minum   subtrahendo  sed   defensores  sacerdotalis  avaricie 

invadendo;  j  oportet    enim    causam    excommunicacionis    158" 
esse   manifestam    inobedienciam  legi  Dei  et  non  negacio-  20 
nem    temporalis    boni;    et    conformiter    dicitur    de    ex- 
communicacionibus   pro    causis  lucri    temporis   carencia 
palliatis. 

Unde  XI    questione    III     ponuntur     multa     testimonia    M 
sanctorum    quod  non    est    obediendum    cuiquam   in   hiis  25 
que   sunt   Deo   vel   scripture  sacre    contraria.     Primo   ex 
dicto   Augustini:    Non,    inquit,    semper    malum    est    non 
obedire  precepto ;  cu7n   enim    dominiis   iuhet  qiie  Deo  sunt 
contraria,   tunc   ei  obediendum   non   est.    Item   Jeronimus: 
5/  dominus  iubet  ea  que  non   sunt  contraria   sanctis  scrip-  3o 
turis,   subiciatur    domino   servus.     Si    vero   contraria  pre- 
cipit,   magis   obediat   domino   spiritus  quam     corporis.     Et 
hoc  idem   docet  Augustinus  sermone  VI   De  Verbis  Do- 
mini   ex  ista  racione.     Semper  superiori    domino   est  in 
racionabilibus   plus  parendum,    Deus   enim   summus  do-  3b 
minus  non  potest  precipere  irracionabile   sive   consulere, 
igitur  sibi  in  scriptura   sua   est  in  omnibus   obediendum. 
Cum    igitur   non    consonat   sed   repugnat   scripture    sacre 

36.    Cod.:    non   potijiis  .  .  .  consuluere.  'i-j.    Cod.:    scripture  sue; 

fortasse  :  mandatis  scrtpture  sue. 

i5.  Bellum  Gregorii  XI  contra  Florentinos.  27.  Decr.  Sec. 
Pars,  causa  XI,  qu.  111,  cap.  XCIl.  10.  Cap.  XCIII.  30.  Sermo 
LXII.    Opp.   tom.  V,  357. 


CAl'.  XIX.]  [,IBER  TERTIUS.  393 

invadere  christianos  propter   civilitatem  cleri,    patet  quod    Excommuni- 
nemo   debet  in  hiis   implicite    vel   explicite    obedire.     Et  '^disregai^J^cd'' 

idem  videtur  de   solucione  primorum  fructuum  vel  cuius-       wlien  its 

.  .  ,      ,      .         .  .  ohject  is  to 

cunque  subsidii  ad   finem  mdebitum  vel  clerico  incognito        cnforcc 

,,••  ^-j-  r^  ■        ...1  j„-  assistance  in 

D  a   suis    subditis    aut    mdigno.     Lum     enim   tales   deviare  maintainins  liic 

08''    possunt,   oportet  quod   scriptura   sacra   eos  |  dirigat,  non  civn  powers  of 

credendo    quod    dispensant    contra    scripturam     sacram  tlie  paymcnt  ot 

vel  proscribant   contra  Deum.   Unde  Augustinus   sermone     '^'*' 

XXXIV   De  Verbis   Domini:    Non   est  sub  Dei  potestate  se 

\o  habere  contra  illam  potestateyn;  multo   magis  nemo   habet 

contra  dominum  potestatem.   Conceditur   ergo,   quod   pre- 

lati  et  domini    temporales   habent    in  se  iurisdiccionem 

reciproce   et  sic   debent  se  invicem   obedire^   prelatus  in 

hiis   que    sunt   ad   Deum    et   secularis    potentatus   in  hiis 

1 5  que    spectant   ad   mundum ;    quodlibet    enim    membrum     obcdicncc 

ecclesie  habet   potestatem  a  Deo  ad  iuvandum   reliquum;'^  Tctwccn 

quodlibet   eciam    membrum   ecclesie  de  quanto  infirrnum    praiatcs  and 
"  .     -     .  rulers. 

vel    putridum     est   membro    stante   inferius   et   per    con- 

sequens,    cum    ut    sic    excidit    a    dignitate    et    potestate 
20  formata  virtute^   sequitur  quod   solum   remanet  in   prius 

prelato   status   abieccior.    Q.uod   si   quis  secundum   talem 

nudam  potestatem  fratrem  correxerit  licet  bonum  fecerit, 

tamen   male. 

In  istis   tamen    oportet    esse     crimen    notorium,    quia  Piiests  aiming 
25  ut  ego    credo    heresim,    ad    hoc    quod    communitas   in-    "faH  Vdow'^ 

sureat    contra     vocatum     superiorem.     Redeundo    igitur     laymen  and 

^  .  ...  ....     lose  tlic  powcr 

patet   quod   non  sequitur:    lure  divmo   sunt  clenci   laycis     to  bind  and 

superiores,    ergo   licet   eis   super   laycos   vel   bona   eorum 

dominari  civiliter,    quin  ymmo  hoc  temptando  deciderent 

3o  a   naturali     dominio   et   a   clericatus   ordine   inferiorando 

158*    se  laicis,  |  sicut    dicitur    de   potestate    episcopi  XI   que- 

stione   III    capitulo /j35e   ligandi:   Ipse,   inquit,    ligandi  at- 

que  solvendi  potestate  se  privat   qui  hanc  pro  suis   volun- 

tatibus   et  non   subditorum   moribus  exercet. 

N         Vicesimo    octavo    sic    arguitur:     Maiorem    potestatem      u  is  urged 

concessit    Deus    prelatis    nove    legis    quam    antique,    ut   'i"\he  o'.',!'! 

patet   ex   scriptura   multiplici;    sed  prelatis   antique   legis  c.  g.  Jeremiali 
'  .  ^  '  .     .r     .  \.         .  and  bamuel 

concessit    potestatem    atque    lurisdiccionem    ordinariam     had  powcr 

super  principes  et   dominos    temporales   in   eorum   tem-     giventiem 


8.  Cod. :  proscnbunt.       21.  in  prius ;  sic.       39.  principes;  cod.:  pei'i!. 

g.  St.  Augustini  In  Psaltn.   LXX.  Enarratio  =  Serm.  XXXIN' 
De   verbis  Domini  Opp.  tom    IV,  p.   ySo.  .^j.   Cap.   LX. 


394  I^E   CIVILI   DOjMINIO.  [CAP.  XIX. 

to  set  up  kiiigs,  poralibus,   ergo  potestatem   et   iurisdiccionem   consimiles 

prdates  i'n  thc  atque   maiores   concessit  prelatis  nove  legis;  Minor  patet, 

new  quia   dictum   fuit  Jeremie    sacerdoti    veteris  leeis:    Ecce 

dispensation     ^  .     .  ^ 

niust  havo  the  constitiii   te  sitper  gentes   et  regna,   iit   evellas   et   destruas 

same  p        .  ^^   disperdas   et  dissipes  et  edifices  et  plantes,  Jerem.  I,  lo.  5 
Secundo    patet    de    Samuele    qui    fuit    primus    prelatus 
religiosorum    qui    umquam   fuerit    in   cultu   divino.     Ipse 
enim  primo   congregavit  eos  qui   dicuntur  in  veteri  testa- 
mento   filii   prophetarum,    qui   fuerunt   primi    religiosi   et 
fuit  primus  prelatus  eoruin ;   postea  vero  Helias,  Heliseus  lo 
et    alii    prophete    prefuerunt    eisdem ;    sed    iste   Samuel 
constituit   Saulem    regem   et    postea    destinavit   ac  unxit 
David    regem,    ut    patet  IV  Reg.   X   et  XVI,    et    sic    de 
multis   aliis   prelatis   et   sacerdotibus    veteris    testamenti, 
quibus   Deus    dedit    potestatem    super    principes  |  seculi     iSo" 
in  temporalibus. 
It  is  truc  tiiat        Hic   patet    quod    prima   racio   sicut   et  eius    conclusio 

priestsliavc    concedi    debet;     nam    propter     excellencius    ministerium 

a  morc        sacerdotum  Christi  in  ministrando   sacramenta  nove  leeis 
cxcollcnt  .  .  " 

ministry,       oportet   quod   ab   imperatore    semper    augusto   tribuatur  20 

but  it  is  a      eis  potestas    amplior.     Sed   connectamus   quod    potestas 
more  spiritual  ....  r>^     •   ^-  ^  ■  ...  •    -^       i- 

one,  arismg     sacerdotum    Christi    est   eo    maior    quo    est    spiritualior 

trom  their      minus  sapiens  temporalitatem    terrestrem,   et  tunc  serva- 

tollowing  .  '  '  '  . 

Christ         bimus  potestatein    sacerdotalem     mundam   a  stercoribus 

in  pover  y.     et  percipiemus  radicem.   Unde  sacerdotes  Christi   habent  2? 

maiorem  potestatem  quam    sacerdotes  veteris  testamenti: 

hoc   enim    exhinc   oritur  quod   striccius   servant    pauper- 

tatem   evangelicam,   sequendo   propius   Christum   summe 

pauperem   et  egenum. 

Samuel  livcd         Unde  vellcm   nostros   dominantes   in   cleris    attendere,  3o 

huni^blvl  ife  was  qi-ism   humilem    et   pauperem   vitam    elongatam    a   civili- 

a  layman,  so    ^^^-g  yixit   Samuel.   Nam  I  Reg.  XII,  ^    postquam    populus 
no  prcccdent     .  .  ....  ... 

for  the  rulc  of  induxerat   regnacionem    civilem    sic   loquitur:     Loquimini, 

inquit,    de  vie  coram  Domino  et  coram  Cliristo  eius,   utrum 

bovem   cuiusquam   tulerim   aut  asinum;  'si    quemquam   ca-"}- 

lumpniatus  sum,  si  oppressi  aliquem.  Ecce  profitetur  plane 

quod   nec   exercuit  in  eis  potestateiTi    civiliter   coactivam. 

Unde  vellem    nostros   clericos   volentes   dorninari  civiliter 

coniungere   huius   professioni   professionem   Moysi.    Num. 

XVI   (exponitur  III  huius   XXVIII   capitulo)    et    professio- 40 

nem   apostoli  sacerdotis  Christi  Act.  XX  33   et   efficaciter 

II.  Cod. :  profucnait.        12.  Cod. :  continujt.       32.Cod.:  Nam  Rom  XII. 
3-|.  Cod. :  ad  me. 

39.  De  Civili  Dominio  I,    199,  206. 


CAP.  XIX.J  LIBER  TERTIUS.  395 

i5r)''    con  I  cludere   a   maiori:    Si    isti    iudices    layci    vixerunt 

vitam   tam  pauperem    elongatam   a  civilitate  in  lege   car- 

nali,   multo   magis  nos   sacerdotes  Christi,    qui  fil  genero- 

sissimus    et    pauperrimus   debemus     instar    ducis    nostri 

5  vivere   in   arciori   evangelica   paupertate.     Et   patet   quod 

argumentum    de    Samuele    militat    ad    oppositum,    cum 

ipse   non  sacerdos  sed    laycus   in   lege   propter    amorem 

Christi   vixit  vitam  tam  pauperem.    Dicimt  enim  doctores 

quod  fuit   levita  iustus,    non  Aaronita.     Et   quantum   ad 

loiiiud  Jerem.   primo,    patet   quod   non  fuit   a   Deo   consti- 

tutus   super  gentes  et  regna  ad   dominandum  eis   civiliter,     Tlic  powcr 
r^  ^-^  •        1      ■        ^  3  ^    ^  1       iiranted  lo 

quia   tunc   Deus   constituens   impievisset,   sed  patet   quod   jcpcmiah  was 

nedum   non   dominatus   fuit   sic   gentibus,    sed   nec   senti    ^pi''it.uai  not 

proprie,    cum   fuit   ab  eis   tanquam   pauper   abiectissimus 

i5  persecutus,  ut  patet  Jerem.  XI  et  infra;  et  idem  patet 
de  Baptista  et  carioribus  Christi  discipulis.  Unde  illa 
sex  officia  ad  que  Deus  Jeremiam  constituit  super  gentes 
et  regna  exponit  Lyncolniensis  in  sermone  ad  dominum 
papam   dicens  quod   prelatus   et  specialiter  papa   singula- 

2o  riter    constitutus    est   super   gentes   et    regna    iit   errores 

peccati  evellat  ne   sint   in   voluntate,    ut   destruat  ne   sint 

in  accione,    ut   disperdat   ne   sint    in    consuetudine,    et   ut 

dissipet  ne  sint  in  memoriali  intencione;    et  post  ammoni- 

\bif    cionem  |  peccati   obstantis    omnia   recta    sancta   et  salu- 

2  5  taria  edificet  in  accionum  frequencia  et  plantet  in  volun- 
tatis  memoria.  Sed  rogo  quid  pertinerent  isti  actus 
ecclesie  ierarchie  ad  civile  dominium?  Nos  igitur  sacer- 
dotes  Christi  notaremus  vitam  illius  sacerdotis  Anathot, 
in    quanta    penalitate    et    paupertate    vixerat,    ut    patet 

3o  Jeremie  XI  et  XXXVIII.  Notaremus  secundo  quomodo 
illicitum  fuit  isti  prophete  et  sacerdoti  Aaronite  domi- 
nari  civiliter,  quia  habens  Dominum  in  partem  debuit 
de  decimis  et  oblacionibus  vel  elemosinis  contentari,  ut 
patet   Deuter.  XVIII   et   exponitur   capitulo  XII  huiusV; 

35  et  tunc  non  argueremus  tam  cece  quod  dominus  papa 
debet  esse  civilis  dominus  tocius  christianismi  per  locum 
a  similitudine  regularie,  cum  scientes  historiam  legis 
veteris   sciunt,  quod   hoc   deducit  oppositum. 

Tercio   vero   notaremus   officium   limitatum  isti   sacer-   Let  us  try  to 

40  doti   a   Deo   et   in   quanta    tribulacione  ipsum  perfecerat  '"|,1]ic}i'^God'^'^ 

9.  iustus ;  cod.:  ig'.  12.   implevisset ;    hic    aliquot    vcrba    dcsunt 

26.  Cod.:  psrtineret.  87.  regularie ;  cod.:  re'^. 

17.  Jerem.   I,    10.       18.  Epistola  XXXV  ed.  by  Luard,  p.   i23. 


396  DE  CIVIIJ  DOMINIO.  [CAI'.  Xl\. 

nnposcd        et   niterem  jr   facere    similiter   sequendo   Christum,     pro- 

phetas,   sapientes,   apostolos   ac   martires,   ymmo   scribas 

Christi   ac   sanctos    doctores    legem    Christi     confitentes; 

et  tunc   indubie   non    contenderemus    circa    maioritatem 

vel    primiciam     secularem    sed    laboraremus     confitendo  5 

Christi   paupertatem   ad   evellendum   radicitus   peccata  in 

vinea  |  Domini   et   ad    destruendum     extirpata  ne   germi-     i5g'i 

nent,    ad  disperdendum  opera  nefaria  ne  tanquam  zizania, 

que   est   semen  verborum   dyaboli,   consumant  segetes  et 

ad    dissipandum    iniqua    consilia,    ne    foveant     nequiter  lo 

operantes;   quibus  quatuor  exclusis   edificanda  est  domus 

Domino  infra    animum    ex  tribus    virtutibus    theologicis. 

Et     demum     plantare     oportet      consuetudinem     virtutis 

moralis   in   orto    conversacionis,    ad   que   officia    maxime 

indisponeret    dominacio    civilis    in     clerico;    sicut    enim  i5 

oculus   icterici   erronee   iudicat   de   colore^     quia    oportet 

secundum    philosophos    omne    recipiens   denudare   a  na- 

tura   rei  recepta,   sic  oportet   clericum    iudicantem    spiri- 

tualiter    et    indifferenter  de  temporalibus    quomodo    ad 

honorem  Dei  debeant  ministrari  esse  ab  afFeccione  eorum  20 

in   animo   denudatum. 

■  "^'^^  spintual         Unde   Gregorius  Omelia   XXVI,    et   ponitur   in   decretis    P 
judge  ceases  to  .        "  '  1 

be  disinterestcd  XI   questione   III:    Judicare    dione    de    subditis    nequiunt, 
when  he  holds         .    .  ,    ,.  .  ^      ,        ,.  , 

civii  power.     ^"'   "•   subditorum    causis    sua   vel   odia   vel    graciam   se- 

quuntur.   Et   infra :  Privilegium   omnino    meretiir  amittere,  20 

qui  permissa   sibi  abutitur  potestate.   Oportet   igitur   spiri- 

tualeni   iudicantem    omnia   denudari    a   civilitate,    ne   fiat 

iudex  in  causa  propria.    Notemus  igitur  arma  sacerdotum 

Cliristi  et  portemus  labellum  sui  officii,  intelligentes  quod 

ex   hinc   est    ma  |  ioritas   ac   dignitas   quoad  Deum.   Nam     it>o" 

ideo   inter  natos    mulierum    non   surrexit  maior  Baptista, 

quia   propter   amorem  quem  habuit  ad  Christum  petendo 

heremum   reliquit   civile   dominium.     Ideo   Petrus   coiisti- 

tutus   est   capitaneus   apost-olorum,    quia   ex   eadem    cari- 

tate   reliquit   seculum,   in   tantum    quod   pecunia   non   est  35 

sibi,   ut  patet  Math.  XI  et  act.  III.    Oportet   enim   omnem 

volentem    fieri    magnum    coram    Domino  pati   penalitates 

et    abiecciones    ac    pressuras    in    seculo    instar  Christi, 

quia   aliter  regnum  celorum  non  emitur,   quod   perditum 

est  per    superbiam     atque   delicias   (ut   docet   Augustinus  40 

37.  Cod. :  valentem. 

23.  Decr.  Scc.  Pars,  causa  XI,  qu.   III,  cap.   LXI.        25.  Ibid. 
cap.    LXIII.        3i.  Matth.  Xl,   11.         40.    Opp.    tom.    IV,    997. 


CAP.  XIX.]  LIBER  TERTIUS.  397 

super  Psalmo  XCIII).  Ideo  Christus  et  duo  cariores  eius 
discipuli  sumpserunt  primo  pro  themate:  Penitenciam 
agite,  ut  notat  Augustinus  sermone  primo  de  verbis  Do- 
mini,  et  hec  racio  quare  Christus  voluit  suos  cariores 
5  mundo  esse  abiectos  et  humiles.  Unde  in  signum  quod 
Christus  milites  suos  voluit  a  civilitate  esse  seclusos^ 
non  dedit  eis  legem  ad  regendum  se  civiliter,  sed  pau- 
perem  statum  evangelicum  eis  statuit.  Lex  tamen  Christi 
fuisset  valde  incompleta,   si  legem  tam   necessariam   ob- 

lomisisset;    ex  iege    ergo   quam   Christus    dedit    apostolis, 
patet   quomodo   voluit  ipsos  vivere,   quod  et  docuit  opere 
et  sermone.  Nec  sine  tali  gladio  conquiret  aliquis  Christo 
regna. 
t6o''         Nec   moveat   quod    Christus   dicit  1  duos   gladios    apo-    Tlie  Church 

i.TStolis  suis  surhcere  i^uc.  aXII;   per   hoc   mnuens  ad  sen- swords,  but  we 
sum   misticum    quod   ecclesia    habet   utrumque    gladium,      "'"^^  "°'®' 
ut  exponit    beatus    Bernhardus    ad    Eiigenium   libro    IV 
et     dominus    Lincolniensis     epistola    XXIII.     Notaremus 
autem    textum    integrum,     quomodo    apostoli    dixerunt :  i.  the  apostios 

2o  Ecce  diio  gladii  hic,    non   dixerunt:    quod  nos   habemus  the  swords  as 
duos   gladios,    nec  Christus    dixit:    satis    est    vobis ;    sed      ^,"^^"^*'  , 

~  '  ^      .         2.  the  apostles 

similiter:    satis    est.     Notaremus    secundo    quomodo   ille  represented  the 
•11  c  ■  ^   ^   ..  1      •  -T...      .u  whole  church 

pusillus  grex  hguravit  totam   ecclesiam   mihtantem,   cum       militant, 

pauci  tunc   erant  de   ecclesia  nisi   illi.    Et   ex  istis   tercio     ^-  'j^  '^'''" 

'  .....  swords  belong 

25  convincereraus,   quod   gladius    spiritualis   et  gladius   ma-    to  the  whoie 

.    ,.  -  ^     ^    ...    T  1      •  •    -^       I  Chnrch  whose 

tenalis    satis   sunt    totali   ecclesie:    per  spiritualem   par-    spiritual  part 

tem   spiritualis  gladius   exercendus,   et   materialis  gladius    «"ouid  wield 
"  o  '  _      D  the  spiritual 

dirigendus,    nullomodo    exercendus,    cum   Christus   con-     s\yord  and 

sequenter   dicit  Petro.    Mitte  gladium   tuimi   in   vaginam.    material  one. 

Q    Unde    Bernhardus:     Qiiid    tii    denuo    usurpare    gladimn 

temptas    quem     semel    es    iussus     reponere    in    vaginam  ? 

Qiiem    tamen    qui    tunm    negat    non    satis    michi  videtur 

attendere  verbum  Doviini  dicentis  sic:   convertere  gladium 

tuum    in   vaginam;    tuus   igitur  et  ipse  forsitan   tuo   nutu, 

.^5  et  si  non   tua   manu,   evaginandus ;    alioquin  si  nullomodo 

ad  te  pertineret  et  is,  dicentibus  apostolis :   Ecce  duo  gladii 

160"    hic;  non   diceret    Christus:  satis  |  est.    Uterque  igitur  ec- 

clesie  spiritualis  scilicet  gladius   et  materialis,  sed  is  qui- 


2.  stipreserunt  iii  cod. 

2.  Opp.  tom.  V,  557.        20.  I.uc.  XXII,  38.       29.  Joh.  XVIII,  1 1, 
30.  De    Consideracione  cap.  III. 


398  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XIX. 

dem  pro  ecclesia,   ille  vero  ab  ecclesia  exercendus  respectu 

sacerdotis ;    is  militis    manu,    sed    sane  ad  nutiim    sacer- 

dotis  et  iiissiim  imperatoris.   Volunt   igitur  sancti  gladium 

This  they      materialem     esse    sacerdotum    ecclesie,    non  ut  ipsi  sic 

use^only^torthe  pugnent  vel  in   causa    propria    pugnare  procurent,    sed  5 

defence  of  the   j^j   defensionem    universalis   ecclesie   contra  infideles   (ut 

cniircii. 

patet   IV  huius  XVIII   capitulo   et  patet  inferius   diffuse). 
In  hoc  igitur  ceci   glossatores   iuris   canonici   omni   igno- 
rancia   sensus  scripture   et  legis  Christi   faciunt  ambicio- 
sos  prepositos   insanire  putantes:   si  papa  sit  imperatore  lo 
honorabilior,    superior    sive  potencior,    tunc   est    huius- 
modi   quoad   mundum,    cum   formaliter  sequitur   opposi- 
tum;   est  enim  quoad  Deum  honorabilior^   qui  est   quoad 
mundum   abieccior,    in  spiritualibvis   superior  si   sit  Deo 
et  membris  suis   obediencior  tanquam   servus   communisi5 
ecclesie.   Et  tercio  est  tanquam  anima  corpore  potencior, 
si   relictis    secularibus    negociis    in    ambicione    secularis 
honoris  tanquam   pauper   et  humilis   Christi    vicarius    et 
Petri   discipulus   sollicitat  se  circa  edificacionem   ecclesie 
et    in  virtute;    et   contingente    opposito    est    quocunque  20 
Christiano  abieccior.     Et  sic  intelligenda    est    decretalis 
In  j  nocencii   III  primo  libro  de   maioritate  et  obediencia    [SqI 
capitulo   Solite,   et   decretum   distinccione  XIX,   capitulo: 
Ita  dominus  et  XII   questione  III   in   multis   capitulis   cum 
omnibus   eis   similibus   quod   maioritas  pape   stat  inpau-2  5 
pertate,    humilitate    et  spirituali     ministracione,    non  in 
civilitate;   sed  si  a  sacerdocio   suo   degeneratur  perversus 
ad    seculuin,    pertinax    defensor    civilitatis    sue,    videtur 
A  woi-ldly  pope  michi    quod    sit    heresiarcha   et   a  cunctis    fidelibus    ex- 
is  a  heresiarch  pellendus    et    tam    dignitate    clericatus    quam   ab   occu-  3o 

and  sliOLild  he   i        _  ...  "         . 

depriyed  of  his  pacione  terreni  dominii  deponendus.  Cum  enim  defendit 
'  ^'  sentenciam  scripture  sacre  contrariam  tam  verbo  quam 
opere  pertinaci,  quis  dubitat  quin  sit  hereticus  et  eo 
capitalis  in  tali  malicia,  quo  ducens  subditos  secundum 
legem  Christi  foret  christicolis  patriarcha.  Pena  autem  35 
heresis  limitatur  pape  distinccione  XL:  Si  papa  et  XXIV, 
questione  I:  Didicimus,  inquit  canon,  omnes  omnino 
hereticos  et  scismaticos  nichil  habere  potestatis  ac  iuris, 
Et  idem   dicit  Augustinus   super  Johanne   Omelia  VI,   et 

8.  omnis  ignorancia  (sic).         37.  Cod.:  dicimus. 

7.  De  Civili    Dominio  II,    p.    261    seqq.  23.     Lib.   I,    tit 

XXXIII,  cap.  VI.       24.  Cap.  VII.       36.  Cap.  VI.      37.  Cap.  XXXI. 
38.  Opp.  tom.  III,  330  seqq. 


CAP.  XIX.]  LIBER  TERTIUS.  399 

quotlibet  leges  tam  canonice  quam  civiles.  Recognoscat 
ergo  Romanus  pontifex  suum  officium  et  condicionem 
tacite  necessario  subintelligendam  de  suo  privilegio ;  ct 
tunc  stat  honorabile  caput  ecclesie  et  tunc  ungit  reges 
5  per  verba  fidei  racionem  eorum  mulcencia  et  sic  specia- 
liter  adquirit  Ciiristo  gentes  et  regna,  habens  utrumque  | 
161*    gladium. 

R  Et  ut  videtur  michi  gladius  materialis  licet  sit  suus 
quia  ad   dirigendum,     non  tamen   est    gladius    suus    sed 

lodomini  secularis.     Sic    enim   potestas    creature    non   est 
potestas  Dei,   licet   illa  potestas   sit  Dei.   Sed  absit   quod 
ignorancia   huius    sophismatis    cecaret   Christi    vicarium   . 
credentem^,    si  potestas    coniugati    super    uxore    sua    sit 
domini    pape,     tunc    est    potestas  sua.     Christus    autem 

iSaliter  quam  papa  operatur  in  membris  suis,  ideo  habet 
maiorem  potestatem  humanitus  quam  ille  papa  potest 
suscipere;  verumtamen  in  illa  methaphisica  non  pono 
vim,  sive  dicatur,  christianum  habere  potestatem  Christi 
et   cuiuslibet   membri   sui;    non   formaliter,    sed  gladium 

20  extrinsecum   ad  tutelam   sive   dicatur  quod  talis  potestas 

est   sua,   sed  non   est  potestas  sua. 

Vicesimo    nono    sic    areuitur.     Si     propter    hoc   quod   O""'  opponent 
.  -.r   ,■  ■  ,  i^       r  -1  says  ti,at  q^^ 

Chnstus  dixit:    Nolite   possidere    aurum   et  argentum   et    texts  are  not 
propter  hoc  quod   dixit:   Nolite  resistere  malo   et  propter      °iiterany,'^" 
25  hoc  quod   dixit  ei:   qiii  viilt  tecum  contendere  et  /inn'c<3m ''"' ^'l.e  .povcrty 
,,  ....  ...  .  ot  the 

tuam   tollere,    dimitte  ei   et  pallium;    sequitur^    quod   non    clergyman  is 

sit    licitum    clericis    civiliter    dominari,   a   pari    propter  i_  by"scdpture. 

illud    quod   Christus   dixit:    si  guis   percusserit  te  in   una  -■  PX  «^ampie 

ot  Christ  and 
maxilla,  prebe   ei  et  alteram,   foret   illicitum   clerico  per-      his  saints. 

?o  cusso   in  una   maxilla,    non  prebere  alteram,   et  a  pari;     teaciVing^ot 
si  oculus  tuus  scandalisat  te  eruendus  esset  ad  litteram  et  ''"'.v  doctors. 
161^   proiciendus  abs  te;    quare   igitur  sunt  aliqua    consi  |  lia 
evangelica    observanda    ad    litteram?    hic   dico  ut  sepe, 
quod     tria     moverent     clericum    exproprietarie,     scilicet 

35scriptura  sacra  per  sanctos  doctores  ad  illum  sensum 
exposila,  conversacio  Christi  et  apostolorum  secundum 
illam  regulam  exemplata  et  doctrina  sanctorum  docto- 
rum  ac  religiosorum  isti  sentencie  conformata.  Scriptura 
sacra;    patet   per   caput    ecclesie:    Reges  gencium   domi- 


3i.  Cod.:   se   deest.        34.   exproprietarie ;    adde:   vivere. 

23.    Matth.   X,    q.         44.   Matth.  V,    39.        25.  Matth.  V    40. 
28.   Matth.  V,    39.  '    3i.   Matth.   XVIII,  9. 


4bO  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XIX. 

nantur  eorum,   i'os   auteni   non   sic  Luc.  XXII,  26;    ex  quo 
ceperunt  et  due    columpne    ecclesie    dicta    sua:    Petrus 
I    Petri  V,    3 :    Neque    dominantes    in    cleris,     et    Paulus 
I   Thim,  VI,     8:    Habentes    alimenta    et    quibus    tegamur 
hiis  contenti  simus  cum   quotlibet  similibus   scripturis,   ut  5 
patet   superius;   vita  autem  Christi  et  vita   christianorum 
post   missionem  Spiritus  Sancti   confirmant   eandem   sen- 
tenciam,    que   duo   movebant    tercio    beatos   Clementem, 
Augustinum,     Benedictum,    Dominicum    et    Franciscum 
cum    suis  sanctis   discipulis   pro   amore   Christi    dicentis:io 
>i0)i   est   discipulus    supra    magistrum    taliter    conversari; 
el   deficiente  illa  sentencia  forent  isti  patriarche  religio- 
num   et  omnes   eorum   discipuli   miserabiliores    omnibus 
hominibus,  quia  deficientes  in  fidei  fundamento;   et  super 
isto  triplici  funiculo  fundantur  quotlibet  leges   docentes  i5 
clericos,     ministros    ac   dispensatores    bonorum    ecclesie 
non  dominos,   ad  quem   sensum   de  |  cretalis   Nicolai   III     161 
dicit   Christum   ac  apostolos  nichil    habuisse   in  proprio 
vel    communi,     quem     modum     habendi    ac    dominandi 
clericis     nostris     prohibitum     videtur     michi    cum     aliis  20 
doctoribus   specificari   ad   modum   habendi  ac  dominandi 
civilem. 
Nodispensation       Hle    enim    modus    habendi    foret    a    statu    innocencie    S 
can  justity  civii  exorbitans  clericis  non   minus  superfluus  quam  onerosus 

riile  of  the  .  '^  .       "       .         . 

clergy.  et  per  consequens  ex  timore  pene  inobediencie  tam  25 
legi  nature  quam  evangelice  fugiendus;  nec  cadit  dis- 
pensacio  sive  revocacio  super  isto  quoad  clericum  secu- 
larem  cum  non  subsit  racio;  nec  mediat  illud  Augustini 
Sermone  II  De  Vita  et  Moribus  Clericorum  positum  in 
decretis  XII,  questione  I.  Certe.  Certe^  inquit^  ego  sum  3o 
qui  statueram  nulliim  ordinare  clericum  nisi  qui  mecum 
vellet  tnanere  aut  si  vellet  a  proposito  discedere,  recte 
illi  tollerem  clericatum.  Ecce  in  conspectu  Dei  et  vestro 
How  mitto  consilium.   Ex  quo   dicto  videri  potest  Augustinum 

^^i^"!^*''"'^   revocare   quod  illicitum     est   pure   clericis    esse  proprie- 35 
misinterpreted.  tarii   civiles;    et    inter    omnes    cecitates    doctorum    iuris 
canonici  hec  est  stultissima,   cum  tcxtus  Augustini  limitat 
quod   fuit  illud  consilium,   quod  sic  mittat;   nam  sanctus 
episcopus  statuit,   ne  ordinaret  aliquos  in   clericos  1  nisi    161' 


8.  duo ;  cod. :  20  =  secundo.         10.  (^od.:  dicetites.         3i.  Cod.:  sta- 
titam. 

1 1.  Matth.  X,  24,      17.  Exiit  qui  seminat.  Sexti  Decreti  V,  12,  3. 
30.  Cap.  XVIII. 


CAP.  XIX.]  LIBER  TERTIUS.  40 1 

qui  vellent  manere  secum  collegialiter,  ut  sic  posset 
diligenciorem  curam  suis  filiis  spiritualibus  adhibere,  et 
alii  clerici  qui  noUent  sic  vivere  ordinentur  ab  aliis 
episcopis.  Sed  stante  descripcione  clerici  data  ab  ipso 
5  et  beato  Jeronimo  mutavit  ex  causa  racionabili  iliud 
consilium;  descripcio  quidem  clerici  non  est  humanum 
consilium  sed  diffinicio  divina  cum  qua  non  licet  ho- 
mini  dispensare.  Voluit  igitur  iste  sanctus  post  ordinare 
indifferenter     clericos,    sive     vixerint    vitarn     collegialem 

losive  monasticam  in  paupertate  evangelica  habentes  om- 
nia  in  communi,  sive  post  ordinem  clericatus  exciderint 
ypocritice  ab  ista  regula;  possunt  enim  homines  aper- 
tissime  esse  exproprietarii  in  vita  monastica,  sicut  patet 
de  Baptista   cum   multis    sanctis  heremitis   et   monachis, 

i5sicut  sunt  rurales  presbiteri  et  curati.  Si  autem  voluerint 
habere  propria  quantum  ad  civilitatem,  tunc  non  sunt 
pure  clerici  sed  claudicantes  partim  mundani  et  ypocri- 
tice  clerici;  nec  dubium  respicienti  dictum  sermonem 
Augustini,    quin  sit  intencionis    sue   confirmare   descrip- 

20  cionem     datam    de   clerico,     cum     consequenter     eodem 

sermone  vocat  clericos  volentes  vivere    sic    proprietarie 

ypocritas,  et  per  consequens  cadentes  a  proposito  vocate 

162*   professionis  sunt  nimis   apostate:    Novi,  inq^mt,  \  quod  si 

aliquem  hoc  facientem  degradare  voluero,   non  ei  deerunt 

23  suffragatores  et  patroni  eciam  aput  episcopos.  Et  sequitur: 
Clericus  professus  est  sanctitatem,  professus  est  commu- 
niter  vivendi  societatem.  Si  a  secundo  cecidit,  dimidius 
cecidit,  si  autem  a  sanctitate,  totus  cecidit.  Et  sermone  II 
post  declaravit  quod  est  de  racione   clerici  habere  omnia 

3oin  communi  ex  scriptura  Act.  IV,  3  i  ;  et  concludit  in  fine: 
Q}ii  voluerit  habere,  parum  est  ut  dicam:  non  mecum 
manebit,  sed  clericus  non  erit.  Ista  non  sunt  verba  re- 
vocatoria  descripcionis  date  de  clerico.  Et  in  fine  reci- 
tando   quare    inmutavit    consilium   sic   concludit:     Qiiis- 

'ib  quis  inventus  fuerit  habens  proprium,  non  illi  permitto 
ut    inde  faciat    testamentum,    sed    delebo   eum   de  tabula 

■  clericorum.  Scivit  enim  iste  sanctus  quod  Dominus 
auferret  huiusmodi  proprietario  clericatum  quicquid 
doctores  canonum  sompniaverint  in  hac   parte. 


22.  Cod. :  vocati.  3o.  Cod. :  et  deest. 

23.  St.  Augustini  Sermo    CCCLVI,    Opp.  tom  V,  pag.   i383. 
3o,  Ib.    pag.    1384.         3i.   Ib.    pag.    iSgo.  34.  Ib.  pag.   1390. 

€)e  Civili  Dominio  IIL  26 


402  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XIX. 

The  rule  that        Et   quantum   ad   dispensacionem   patet   ex  sepe     dictis    T 
the  clersy  shall  ,  ....]•  •  ]•    •  i 

not  have  civii   quod  oportct   dispensacionem  divinam  omnem  humanam 

property  is  one  pj-g^-e jgj.g_     Unde    Bernhardus    ad    Eueenium     libro   III: 
that  cannot  be   ^      .  .  ...  . 

dispensed  with.  Ubi  necessitas  iirget,  exciisabilis  dispensacio  est,  iibi  utilitas 

provocat,  dispensacio  laudabilis  est.  Utilitas  dico  coininu)iis,  3 

non  propria;  nam  cum  niclnl  Jiorum   est,   non  plane  fidelis 

dispensacio  sed   crudelis  dispensacio  est.   Ex  quo  patet  (ut 

dixi   superius   capitulis  XV  et  XVII)   quod   dominus   papa 

non  I  dispensat  contra  Apostolum  dicente  Augustino   ser-     162^ 

mone  ultimo   De  Verbis  Domini:   Non,  inquit,  possumus  10 

dicere    quid     est    quod    loqueris.     Si   enim   hoc  Apostolo 

dixerimus,   ipsi   Christo   dicimus.    Unde  secundum   sanc- 

tum   Thomam    secunda    secunde :     Ad    infimum   gradum 

caritatis  requiritur  quod  non  diligatur  aliquid  supra  Deum 

nec  contra  Deum.   Si  igitur  papa  dispensat  contra  Deum,  ,3 

cum  diligit  illud  dispensatum,  diligit  aliquid  contraDeum, 

consequens  erroneum.    Unde  XI,   questione  III,  scribit  Fa- 

bianus    papa:    Qiii  omnipotentem  Deum  metuit   nec   contra 

evangelium   nec  contra    apostolos    nec    contra    sanctorum 

patrum   instituta   agere  aliquid   ullomodo    consentit.    Sicut  20 

igitur  non  dispensatur   contra  tercium   mandatum  prime 

tabule   propter  variacionem  a  septima  feria   ad  octavam, 

cum    sic    liceret    facere    contra    mandatum    per    totum 

residuum     septimane,    sic  nec  licet    dispensare    ut    quis 

simul  sit   pure   clericus   et   proprietarius    civilis,    dicente  2  3 

sancto  Thoma  secunda    secunde,    centesima   octogesirna 

octava   questione,   articulo   sexto  in  fine,   exponendo  iUud 

Jeronimi    epistola  XXXIV    ad    Nepocianum:     Qiii    liabet 

extra   Dominum   non    dignatur   Dominus    pars   eius   fieri. 

Ille,    inquit,    cum   Deo   alias  partes   habet,   cuius  studium  3o 

diminuitur  circa   ea  que  sunt  Dei,   dum   intenditur   Jiiis  que 

sunt    mundi.     Sic    autem    non    debent    clerici  vel  episcopi 

proprium    possidere.   |    Et  hoc    ostendi    sequi    ad    omnem     162' 

proprietatem   civilem   clericalem,   non  autem  ad  proprie- 

tatem   dispensandi,   gubernandi   vel  moderate   utendi.        35 

Christ's  Ulterius   quoad  omnia  Christi   consilia  dico  quod   ipsa 

counsels,  as  .  .  .  1     1  • 

interpretcd  by  omnia    sicut   et    tota    scriptura    sacra    sunt  ad    litteram 
doctoi-s'^       observanda,   cum  quelibet   scripture  particula   sit   de   vir- 

must  be 


4.    Cap.    IV.  7.    Opp.    lom    V,    620.  i3.    St.    Thomac 

Aquinatis  1.  c.  quacstio  XXV,   art.  I.        17.    Decret.  secunda   pars, 
causa  XI,  q.    III,    cap.    XCV.  2r>.  St.  Thomae  Opp.  tom.  X, 

479,  480. 


CAP.  XIX.]  LIBER  TERTIUS.  403 

tute  sermonis  infrineibiliter  vera.   Sensus  tamen  litteralis  observed  to  the 

.  .    .  letter. 

scripture  dupliciter  potest   mtelligi:   vel   pro   sensu   quem 

ignari   grainmatici  et  layci  primo   eliciunt,  vel  pro  sensu 

quem  ex  doctrina  Spiritus  Sancti  doctor   catholicus  debet 

5  primo    elicere.   Et   iste   sensus   est   spiritualis   circa  quem 

doctores  sacre   pagine   debent  specialiter   laborare. 

V         Et   sic   potest   intelligi   dictum   Apostoli   II.  Cor.  III,  6:  Thc  help  of  the 
T  •,,  ■j-t        c    ■    -t  i  ■    -j:      t       -M  ■       Spirit  is  needed 

Liltera    occidit,     !^piritus     autem     vivijicat.     Nemo     enim  to  understand 

sufficit    intelligere    minimam   scripture  particulam,    nisi      Scripture 

.         .    .      ^  ^      .  .  nghtlv. 

ioSpir)tus  Sanctus  aperuent  sibi  sensum,  sicut  Chnstus 
fecit  apostolis.  Unde  catholicus  ignarus  recti  sensus, 
pro  tempore  iuventutis  habens  sensum  erroneum,  debet 
illum  sensum  abicere,  et  sensui  recto  per  quem  scri- 
ptura    sacra   illa  sacratur  intendere  iuxta  illud  Apostoli 

i5I.  Cor.  XIII,  II:  Cuni  essem  parvulus,  loquebar  ut  par- 
vulus,  sapiebam  ut  parvulus,  cogitabam  ut  parvulus; 
quando  autem  factus  sum  vir,  evacuavi  que  erant  par- 
vuli.  Tunc  enim  cognoscimus  has  consequencias,  si  scri- 
ptura  sacra  sit  figurativa,  tunc  est  vera  de  virtute  ser- 
162^  monis;  si  scriptura  quicquam  |  de  Deo  loquitur  humanis 
vocibus,  tunc  locucio  est  figurativa.  Si  quisquam,  eciaiTi 
sanctus  ac  subtilis  doctor,  equivocando  negat  scripturam 
sacram  de  virtute  sermonis  esse  veram,  non  eo  minus 
ipsa  scriptura   manet   in  virtute   stabiliter  et   inconcussa. 

2  5  De   isto   dixi   in   fine   III    huius. 

In   isto  tamen   est  verbalis   dissensio,   ut  quidam   doc-   Some  doctors 

1       ..  -1  u-  ]  opposing  falsc 

tores   magis  volunt   sensum   puerilem   obicere,    sed   cum  interpretations 
sensu   catholico  volunt  ipsum  non  assertive  cointelligere:    of  Scnpture 

i  .  .      say  that  somc 

et  sic   dicunt    scripturam    sacram    de    virtute    sermonis    of  its  words 

ri  T  ^     i  ^  ji-  1-  1-  takcn  literallv 

To  esse   ralsam.     Istud   autem    dubmm     relmquo   loycis   per-        are  false. 

tractandum,    solicitus    ad    intelligendum     librum   vite    et 

veritates    eternas  in   ipso  fundatas;    quorum   uterque   est 

scriptura  sacra.   Codices  autem   nostros  voco   scripturam 

sacram    equivoce    tercio    modo    dictam;    equivoce    dico, 

?5  quia    non    est    nisi    pictura    remota   humanitus   inposita 

ad   significandum   scripturas   priores;    que   eo    melius   in-      This  is  a 
•  .    ,,•    -4.  ]•      •  ....         •  j     •ii  •  •       merely  verbal 

teiligitur  quo    dimissa    attencione    ad    illam     animus    m        matter. 
veritatem     debitam    intelligi    magis     unice     suspenditur; 
quod   si    dicatur    inpossibile    male    vel     inpossibile    per 
40  ipsam   intelligentibus,    sicut    vocatur  sol   et    alia    inpos- 
sibilia   ex  errore  humano   inpossibiles   complexus   signifi- 

22.  Cod.  :  quisquam. 

3.  De   Civili  Dominio  I,  437  seqq. 

26* 


404  DE   CIVJLI  DOMINIO.  [CAP.  XX. 

cancia,     non -contendo,   quia    satis    est  michi    quod   sint 
To  put  a  talse  michi  vera  et  sic  simul  vera   et  falsa.    Unde   difFormans 

sense  on        .  c      ■..  ^ 

Scripture       ipsa  per  sensum   erroneum  lacit  ea  tunc  non   esse   scn- 

niakes  it  not    pturam  1  sacram,     sicut    deturpans    ymaeinem    facit    ut     i6h° 
Scnpture.       ^  i  '  ^  ■'        ^  .  . 

tunc  non  sit  homo   pictus;    verumtamen    cathohcus  pie  5 

intelligens    habet    scripturam    sacram    in    anima.     Unde 

quantum    ad    dicta   Christi   consilia,    patet    in    IV   huius 

capitulo    XIII     quomodo     debent     intelligi;      non     enim 

debeo   carnaliter    dicta  intelligere  per  os,   brachium,   cor 

et  cetera   deitatis  que    scriptura    exprimit    membra    sua  lo 

carnalia,   sicut  intellexi    quando     fui    ignarus    gramatice 

et   equivocacionis;    quas    sancti    doctores    exprimunt  de 

scripturis,    sed    debeo    intelligere  personas  vel  nociones 

divinas  sicut  sancti   doctores   dilucidant.     Et  sic   per   tu- 

nicam,    pallium,    oculum   vel   maxillam    debent    intelligi  i5 

vires    et    habitus    interioris    hominis,    habendo    sensum 

scripture  in  dictis   consiliis,   et  non  partes  aut  vestimenta 

exterioris   hominis  que   corporaliter  intuentur. 

\Ve  are  told         Ultimo   sic  arguitur:    Si   repugnat  iuri  divino  vel  scrip-    X 
that  OLir  ,  ,      .  ^  •        1      •    •       j         •  ^ 

contention     ture    sacre    quod    prelati    aut    puri    clerici    dommentur  20 
uccuses  the     civiliter  vel    contendant,    cum    ecclesia    Romana    tenuit 

oman  cliurch  _  >      _ 

n(  hcresy.      et    defendit  tamdiu    oppositum,    dictans  quod   auferre  a 

clericis  temporalia   sit  sacrilegum,  videtur  quod  ecclesia 

Romana  iacebat   in  heresi;    quod    esset    assercio    nimis 

presumptuosa   atque  heretica.  25 

IhcChurch,         Hic  dico  quod  minor   est   falsa;    cum    enim    universalis 
of  which  tlie  ...  ,  ^  ^  n  a        !• 

Koman  and     ecclesia  sit  secundum   partem  tam  Komana  quam  Angn- 
Anshcan       cana    ecclesia,    et    sic    de  locis  in   quibus    pars    sponse 

churches  '  .  ^.    .  ^     .  , 

are  parts,      Christi  cohabitat,    patet  quod  impossibile   est  illam   Ro- 

cannot  err,    bnt  ,      .  •   ..     1  1    tt^  »  •   ».„       r..i, 

\ve  cannot  say  manam    ecclesiam    istud    asserere.    |    Utrum    autem   iste    16.-1 
as  much  ot     partes    que    vocantur    pape    et  cardinales    sic    asserant, 

popc  and         i  t  r    r  _    _  ' 

cardinais.  dubito,  quia  non  teneor  nunc  credere  exphcite  quod 
sint  christiani  vel  membra  ecclesie,  cum  ex  michi  dubio 
sint  presciti.  Verisimile  est  michi  quod  occupantes  dic- 
tam  sedem  nunquam  sic  senserant,  sed  quod  isti  sunt  :t3 
sancti  et  boni  michi  bene  dispensantes  bona  ecclesie. 
Sed  cura  dominium  ex  gracia  et  dominium  ex  elemosina 
sint  propinqua  et  similia  civili  dominio,  videri  posset 
quod  curia  illa  approbaret  in  clericis  dominacionem 
civilem,    ubi  tamen    solum   in   eis  approbat    dominacio-  40 


7.  Cod.:  huiusmoJi.  11.  Cod.:  ^rammaticus.         28.  Cod.:  sponst. 

S.  Ib.  H,,    1.19, 


CAP.  XX.]  I.IBER  TERTIUS.  405 

nem  ex  gracia  et  elemosina  secularium  dominorum  et 
sic  de  contencione,  repeticione  et  debellacione  in  qui- 
bus  bona  ecclesie  secundum  legem  evangelicam  civiliter 
cxiguntur;  et  sic  quicunque  occupaverit  bona  ecclesie 
5  clericus,  habet  ipsa  forsan  utilius  in  laycis  quam  si  ipse 
in  persona  propria  ministraret.  Unde  ne  nostri  clerici 
maniace  subvertantur  ad  seculum,  disponentes  ut  sic 
propinquissime  ad  Antichristum,  expediens  est  doctores 
evangelicos    explanare    proprietates    et    distincciones   do- 

10  minii    clericorum,    et    seculares    dominos    auferre   ab   eis 

onus   ministerii   huiusmodi,    si    viderint    eos     a    religione 

Christi    aversos,    sic    quod    ex    inordinata    affeccione    et 

abusu    temporalium    non    sit    ulterius    opus    misericordie 

1(53°    ministrare  ipsis   elemosinas   dispensandas;    primo  |  enim 

i3oportet  incipere  correccionem  a  domo  Domini,  cum 
sacerdotum  correccio  causaret  correccionem  secularium 
dominorum. 


CAPITULUM  VICESIMUM. 

Secunda   vulpis   gravior   demoliens   vineas  Christi   pro-    Anothcr  tbx 
...  ,  ^  .  •  ..  j-  ..  that  spoils  the 

2ofundius    est    clerus    noster    mpossessionatus,     dicens    et       church's 
pallians    quod    licet    eis     habere   quotlibet   dorninia   civi-  ^'o^g^esfjoneri^ 
liter  in   communi.     Et   est  ista   vulpis   parvula    bipartita: 
ut   hii   dicunt   quod   licet  communitati  dominari   in   com- 
muni   civiliter    cum  hoc   quod    nulla   eius   persona   taliter 

23  dominetur,   ut  sicut  isti  ferunt  lapidem  sed  nullus   eorum, 

sic  isti    clerici   dominantur  civiliter.    Alia  via  dicit   quod 

ipsi  possessionati  sicut  quiiibet  eorum  dominatur  civiliter 

sed   solum    in   communi. 

Contra    primam     instatur    tripliciter:     primo    per   hoc         If  the 
,  :  .  ,.  ,,  ,  ...    corporate   bodv 

3o  quod    omnis    et    singuh    conierentes    pondus    cum    ains  owns 

ferunt  ipsum,   quia  aHter  nemo  ferret   pondus  vel  f^ceret  P^^J-^'^^'^. '^j^^j"^^ 

quodvis   opus;   ut   diflfuse   alias   exposui;   igitur  sic  est   de   is  an  owner. 

dominacione. 

Item,    cum    omne    dominium    sit    dominum    dominari 

35  dato    civili    dominio    quo    talis    communitas    dominatur, 

oportet  dare  subiectum  ilUus  dominii,   quod  oportet  esse 

dominum,   et  cum  accidens  non  potest   migrare  de  sub- 

iecto   in  subiectum,   sequitur   quod    quilibet  eorum  habet 

dominium    proprium,    sicut   haberet    ipse    ipso    solo   re- 

3.  Cod.:  i7i  civiliter.        16.  Cod.:  causare. 


406  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XX 

manente    superstite;    non    enim    est    idem    dominium   in 
numero   multiplicatum   formaliter  per  quemlibet  eorum,  [     i63'' 
quia  tunc  denominaret  formaliter  quotlibet   eorum;   cum 
enim   servus   et   dominus  dicuntur   ad  aliquid,   sicut  tales 
communitates  habent   multos   servos,   sic   quilihet  eorum  5 
hahet  dominium. 

Item,   hona  tam   ecclesiastica   quam   secularia  possunt 
appropriari    coUegiis   clericorum,    ut    notum   est  mundo; 
sed    eo    ipso    quo    appropriantur    facta    sunt   eis  propria 
et    per    consequens    hahent   ea   propria;    ergo    sacerdotes  lo 
huiusmodi    possunt    cum     sua    religione    talia    hona    in 
propria,    cum   igitur   quilibet   huiusmodi   religiosus   habet 
huiusmodi  bona  ex  vi  communionis,   sequitur  quod  quot- 
libet   eorum   habet   ipsa   sibi   ut   propria.   Si   enim   haheo 
legittime   et  pacifice  tuteiam  omnium  vel  aliquid  usibile,  i? 
tunc     illud     possideo,    et  per    consequens     illud    est    de 
possessione    mea    et    per   consequens  illud    est   meum   et 
mei,    ut    noverunt     grammatici     ex  iege     construccionis 
possessorie.     Aliter    enim   foret    religiosus   possessionatus 
inprovide    fratre    pauperior,    si    non    haberet  temporalia  20 
ut  inturbate     serviat   Deo   suo;    ad    quid   (rogo)  valerent 
ille  appropriaciones   et   elemosine    facte    claustralibus,   si 
nullus  eorum  debeat  habere  partem   earum?   Nec  dubium 
quin  si  quis  habeat  aliquid  tanquam  suum   hoc   est   suum 
proprium,   et  per   consequens,   si  licet  religioso  claustrali  25 
dominari   civiliter,    licet    sibi  sicut     habere    sic   dominari 
in  proprio;   unde   dupliciter   dicitur   quis  habere  bona  in 
proprio,  scilicet  in  proprio  persone  aut  proprio  communi- 
tatis. 
The  individual       Secundo   modo    licet  I  claustralihus  possessionatis   ha-    i'u" 

miist  have       ,  ,  .  .     '  .        . 

thiiigs  of  his    bere    multa    in   propno    communitatis,    non    in    propno 

°"onivSiis'*     persone.     Sed   constat  laycis,   si  aliquis   claustralis   habet 

limbs,  and      quicquam    in    proprio,    tunc   habet    illud  in   proprio   sibi 

spcciaHy       et  sic  in  proprio  persone;   non   enini   dicitur  aliquid   esse 

'^'^^'^"usV°  '"^  ^^^"^   religioso   proprium,   nisi   propter   usum,   ministerium  35 

vel  aliam    habitudinem     quam    unus     appropriate    habet 

supra  reliquum;    cum    enim   odiunt   religiosi   dicere   alia 

est    sua,    sicut    dicere,     alia   est   eis  propria,   iuxta  illam 

radicalem   religionis   regulam :    Nec  quisquam   eorum  que 

possidebat^    aliquid    suum    esse    dicebat:    ideo    non  video  B 


II.  possunt ;  sc:  habere.        28,  29.  Cod.:  communitatt. 
39.   Act.  IV,   32. 


CAP.  XX.]  LIBER  TERTIUS.  407 

quomodo  apcius  aut  levius  possit  explicari  scnsus  iste  vvhat  hc  ha.s, 
religionis  christiane,  quam  dicendo  quod  nuUus  religiosus  |,jj,°  ^^H  l^^^.^ 
habet   aliquid    proprium   vel  suum    civiliter,    licet   habeat     ^hat  liejlias 

^        .     •'     ,  ^     .  .  '  .  ,         it  m  the 

multa  propna  ae  lure  nature  et  lure  gracie  quoad  right  way. 
3  gubernacionem,  usum  ac  ministerium;  aliter  enim  qui- 
iibet  talis  religiosus  foret  exanimis,  sine  capite^  membris 
vel  operacionibus  propriis;  quod  foret  monstruosum 
dicere.  Quia  igitur  iste  due  vie  in  sensu  coincidunt,  ideo 
arguam    communiter   contra   illas,   primo   sic:    Nulli  pure 

loclerico   licet   pro   tempore   legis  gracie  quo  est  huiusmodi 

civiliter    dominari,   ut  patet   ex  XI   capitulo   huius  V'  et 

tribus    consequentibus;    sed    omne    rronasterium    religio- 

sorum    claustralium     debet   esse  pure   clericus    quia    sa- 

[64''    cerdos  Cliristi  precipuus;   igitur  nulli   tali  |  persone   licet 

i5pro  tempore  legis  gracie,  quo  est  huiusmodi,  civiliter 
dominari. 

Suppono  autem  quod  methanomice  intelligatur  modo 
scripture  de  domo,  ecclesia  et  regno  muhitudo  perso- 
narum    inibi     contentarum;    et    patet    minor     ex     dictis 

20  III  huius  XLIII  capitulo  de  persona  ecclesie.  Licet  autem 
novicii  nunc  non  debent  esse  sacerdotes,  debent  tamen 
posterius,  et  sic  totum  monasterium  pro  suo  temporc. 
Et  iilud  argumentum  dat  michi  plenam  fidem;  nec 
videtur   michi   religiosos   debere   negore   personam  huius- 

25  modi  aggregatam^  cum  aliqua  est  proprietas,  potestas, 
accio,  doininacio  vel  forma  huiusmodi  communitatis 
que  non  est  forma  huiusmodi  sue  partis;  ideo  oportet 
ponere  communitatem  subiecti  tali  fori:ne;  sicut  ergo 
forma   est   una,   sic   subiectum    est   unum. 

5o       Item,    sicut    singulus     religiosorum     possessionatorum       ^^  ygj,), 

habet  proprium  caput,    propriam  animam,   et  sic  de  aliis    '"i^lisious  ha;; 
...  ,     ,   ^  '       '.  .      '  his  own 

membns,    ita    habet    propnam    operacionem    Donam   vel       limbs,  so 


malam  sicut  propriam  mercedem    ac   bona   propria;    qui- 


eacli  has  his 
owii  work,  his 

libet   appropriate   utitur   eis  civiliter,    sicut   dominatur   eis  "1°'''':  ^}'^^ 

,...,..                         .               .                   j  ,     ,                  •         •  demcnt, 

bd  civuiter  m  communi,   sequitur  quod  habet  dommacionem  reward  and 

propriam   civilem.   Alia   enim   est  dominacio  Petri   civilis  so"tooTa"di 

'  et    alia    cuiuscunque    alterius   civiliter  dominantis,    cum  'i'''s  liis  o\vn 

•      ,•    •  j                         ,  .                               ,                ,  .                         ,■.    •  part  m  the 

individuatur  a  subiecto;  nec  valet  sophisma  quo  dicitur:  convent 

nulla    dici    religioso    propria    nisi     parentes    et    crimina,  possessions. 
164"    nam   tanta   est   distinccio    parcium     religiosi    ipsum  j  in- 

12.   sed  onine  (sic);    hic   aliquot    verha    desunt.  3.|.  eis ;  cod.:  os. 

38.  sopliisma;  cod. :  sola. 

17.  De  Civili   Dominio  I,  p.   358  seqq. 


408  DE  ClVILl  DOMINIO.  [CAP.    XX. 

dividuancium    sicut    distinccio    parentum,    ymmo    tanta 

distinccio  premiorum  et   penarum,   cum   secundum  Apo- 

stolum     Gal.    VI     5 :     Unusqidsque     onus    siium   portabit, 

sive   in  purgatorio,   ut  patet  I.  Cor.   III,   sive  in  inferno; 

ct    ita    de    dotibus    beatitudinum    in   patria    et    per  con-  3 

sequens    de    meritis    in  via   et  per  idem   de    usibus   vite 

necessariorum,    de  penis   et  proprietatibus  aliorum   acci- 

dencium.     Numquid   credimus    hoc  sopliisma    cecare   se- 

culum,   ut   dicitur  communitatem   facere  hoc  vel  illud   et 

nuUam   eius  partem    facere    quicquam    boni  vel   mali  in  10 

eodem?  Tunc  enim  quelibet  pars  superflueret.  Numquid 

nostri    possessionati    sunt    religiosiores    Christo    et    sviis 

apostolis    quibus    scriptura    tribuit     membra,     opera    et 

temporalia    adiacencia?     Propria,    ut    patet   de   membris 

persone   Christi,    de    suis    miraculis    ac    vestibus,    quare  '  3 

ergo   non   quilibet  particeps  possessionatus   haberet   pro- 

prium   in   quolibet  tali   dominio?  Ymmo  breviter  conclu- 

dendo   patet   ex   descrjpcione  civilis  dominii,   quod  nullus 

talis   dominatur    civiliter   communicans    in    aliquo   domi- 

nabili,     quia     nec    dominatur    proprietarie,     cum    multi  20 

condominantur   ex   equo;   nec  licet   sibi   exercere   quales- 

cunque    actus    civiles,     ut     vendicionem,     alienacionem, 

belli  tuicionem  et  testamenti  condicionem  circa  bona  que 

occupat. 

Wiiat  civilly         Dicamus    igitur    bona    nature   nobis    propria   sicut  |  et     i''4'' 

is  common°"o  corum   bona   aut   fortune    faciamus   communia,    non   pre-   C 

ali  b)'  mic  of   cludendo  pauperes,  quibus  sunt  debita.  Unde  sicut  natura 

appropriat    nobis   membra   et  opera,   sic    loquamur  con- 

formiter  cum  scriptura  et  abiciamus  proprietatem  civilem 

in     bonis    fortune,     quam     gentilis    curiositas   introduxit ;  Bo 

dicant    conformiter    cum    lege    scripture   et  nature   quod 

illa    sunt    nostra;     non     enim     caput    meum    est    caput 

vestrum,    licet    illud    caput    sit  omnium   nostrum;    sicut 

enim   proprium   communitati   est  commune   singulis  eius 

personis,   sic  proprium  civiliter  uni  persone  est  commune  3.i 

evangelice  vel  ex  titulo   gracie   cuilibet  christiano. 

A  communiiy        Item,   in   quantum   persona  vel  communitas  debet   esse 
sliould  be  more        ...  ^ 

pcrfect  than  its  religiosior,    de    tanto    debet    esse    a   mundo    distraccior, 

parts;  if  its  ......  . 

nicmbcrs  mav  vite   Lhnsti    similior    et    ad   communicandum    bona  sua 

"roDcr"''^       caritative  proclivior,  sed  quelibet  talis  communitas  sacer- 40 
stiii  less  may    dotum   Christi   debet   esse  religiosior   quam   alta   simplex 
the  community.  •  •        t  •       •     j    l       ^ 

persona   pars   eius;    ergo   omni   tali   communitatt   debent 

27.  eorum;  it.  cod.  rectius:  nature. 


CAP.   XX.]  LIBER  TERTIUS.  409 

tres  dicte  perfecciones  in  cxcessu  competcre.  Assumptum 
patet  eo  quod  illa  est  per  se  condicio  et  causa  religiosi- 
tatis  christiani,  scilicet  nolle  diligere  aflFectuose  tempo- 
ralia,  sed  sequi  Christum  in  moribus,  cuius  vita  est 
3  metrum  et  mensura  tocius  ordinis  christiani.  Et  quantum 
ad  communitatem,  patet  si  communitas  non  plus  com- 
,53»  municat  bona  sua  |  membris  ecclesie  quam  vera  pars 
eius  non  est  parte  melior  in  virtute,  sed  utilius  foret 
partes  alias  prescindi  tanquam  superfluas.  Et  patet  minor 

loargumenti.  Omne  quidem  totum  huiusmodi  debet  esse 
perfeccius  sua  parte.  Cum  igitur  multe  persone  huius 
communitatis  sunt  tam  religiose  imitantes  Christum  in 
expropriacione  quod  nulla  earum  habet  quicquam  in 
proprio  civiliter,   videtur,    cum  hoc  sit  religionis  condicio, 

1 5  quod    tota   communitas    non   debet    habere  quicquam   in 

communi   civiliter. 

Item,  si  tota  communitas  religiosorum  possessionatorum     Evaiigclic;il 

dominaretur  pure   evangelice  in  se  et  qualibet  sui  parte,   ^"o^i-c^^^perfecr- 

tunc   dominaretur    perfeccius    quam    dominando   civiliter    none  may  s" 
,  .  .      back  from  it. 

20  m   communi,   sed   neque   ex   scriptura  neque   ex   auctori- 

tate   ecclesie   patet  dispensacio    quod    licet    nostris    pos- 

sessionatis  sic  in  religione  retrocedere;   ergo   illicitum  est 

eis   taliter   dominari. 

Maior  patet  ex   eo  quod  oportet  dominacionem  civilem 

25  communitatis  habere  partes  suas  integrales  in  partibus 
communitatis  ex  quibus  civilitas  totalis  componitur,  sicut 
oportet  dominium  evangelicum  habere  proporcionaliter 
partes  suas.  Ideo  (ut  patet  ex  tribus  primis  racionibus) 
quelibet  persona  talis   communitatis  dominatur   civiliter. 

3o  Quod  autem  dominium  pure  evangelicum  sine  inmixtione 

civilitatis  foret  civili  perfeccius   patet  ex  sepe  dictis  quod 

dominio   Christi   et  statui   innocencie    similius,    a   mundo 

elongacius   et   consiliis  Christi   conformius.   Minor   autem 

i63''    ex  hoc  |  quod  super  deterioracione  non  cadit  dispensacio. 

33  Ideo  Jeronimus,  Gregorius^  Bernhardus  et  alii  sancti 
monachi,  tam  Egipcii  quam  Latini,  tenuerunt  pro  con- 
stanti  sentencia  quod  ille  monachus  non  est  qui  sibi 
proprietatem  civilern  retinet,  ut  patet  superius  capitulo  VI 
huius  V;  quomodo  igitur  foret  dispensacio  sine  causa, 
aul  quomodo  foret  causa  ut  isti  religiosi  dominentur 
civiliter,  cum  dominacio  evangelica  per  se  sufficit,  ut 
in    patriarchis    religionum     et    dominacio    civilis    inficit? 

7.  quam  vero  iii  cod.         6.  Cod.:  status.        34.  ex  lioc.   Addc:  patet. 


4IO  DE   CIVIJ.I   DOMINIO.  [CAP.   XX. 

Unde  Innocencius  tercius    libro  lil  de  statu   monacliorum    1) 

Cinn    ad    monasterium :    Nec    estimet    abbas    quod    super 

habenda  proprietate  possit  cum  aliquo  monaclio  dispensare, 

qiiia   abdicacio    proprietatis    sicut    et  custodia    castitatis  a- 

deo  annexa  est  regule  monacliali^  ut  contra  eam  nec  summus  b 

pontifex   possit    licenciam    indulgere.     Super    quo    glossa 

ordinaria:    Ita,    inquit,     habes    hic    quod    papa    in   niultis 

preter    articulos  fidei    dispensare    non    potest,    scilicet   ut 

monachus  proprium   habeat    et  in   voto   continencie.     Item, 

in  gradu   secundo   consanguineitatis    supra    de   restitucione  lo 

spoliatorum  capitulo  Has.  Item,  nec  contra  Apostolum  XXV 

questione   I.    Sunt  quidam.   Item,   nec  contra   quatuor  con- 

silia    XVI    distinccione    capitulo    quod    usque     quaque.     Et 

recitando    multas   opiniones   doctorum    concludit   in   fine: 

Puto    verum   esse    quod    papa    in    hiis   duobus   non  potest  iS 

dispensare  sive  licenciam  |  indulgere    (ut    dicit  littera  ista)    i65' 

eciamsi  vellet. 

Ex    istis    p«tet    quod    plus    est     credendum    isti   pape, 

Augustino  et  aliis  sanctis  quam  Johanni  glossatori  dicenti 

quod  papa  dispensat  contra  Apostolum  eciam  contra  Deum,  20 

ut   dicturn    est   capitulo   proximo.    Omnis   enim    qui   facit 

aliquid   contra   Deum,    cum   non   sit   ut    sic   ex  parte   Dei 

est   ex   parte   dyaboli,    quia    ex    immediacione   et   univer- 

salitate   dominii  Dei   dicit  Christus  Luc.  XI,  23:    Qiii  non 

est  mecum,   contra   me  est.     Ideo    multa   dicta   sanctorum  2? 

et  decreta,    ut    patet   distinccione   X   Non   licet,    prohibent 

Christianos   aliquid   facere   contra  Deum   vel   contra   eius 

beneplacitum ;  quod  est  idem  :  Qui  igitur  dispensat  contra 

Deum   facit    contra    Deum. 

Redeundo  igitur  ad    materiam    de   proprio   oportet   nos  3o 

irreligiosos     diligenter     notare    ad    quem    sensum,     qua 

racione   et   sub   qua   pena   sancti   interdixerant  nobis  pro- 

prietatem;   proprietas   civilis   nobis   interdicitur,    eo   quod 

a    statu    religionis    exorbitat,    et   pena    que   sequitur   est 

Pcnaliies       amissio  ordinis  clericatus  cum  peccato.  Unde  Gregorius  !V  3."^ 

uga^i^nst^moiiks  Dyalogorum,    capitulo    LV^    narrat   de   quodam    monacho 

liaving         lusto    nomine,    arte   medico,    quem    propter  tres   aureos 
possessioris.  '  ;       1  x       r 

0.  Cod.:  et  decst.  12,  i3.  Recte:  XV  distinccionc.  i5.  Cod.:  essc 
decst.  ^7.  Cod.:   aliquid  ferrc.  3^—35.    Cod.:   etpcna   e.st  amissin 

ordinis  clericatiLS  cum  peccato.   Et  pena  que  sequitur.   Unde.        M).  Cod.: 
Cap.  LXXV.  Correxi.        3;.  Cod.:  quod  propter. 

2.  Et  Decret.  Gregorii  IX,  lib.  III,  tit.  XXXV,  cap.  VI. 
7.  Glossa  ordinaria  ad  vocem  abdicatio  proprietatis.  26.  Vide 
supra  p.  248  et  seqq.        34.  Cap.  II.        '!-/.  St.  GregoriiOpp.  II,  46?. 


St.  GicHorv. 


CAP.XX.]  LIBER  TERTIUS.  4II 

quo  per  germanum  suum  nomine  Copiosum  in  medica- 
mine  absconsos  invenerat,  in  fossa  sterquilinii  beatus 
Gregorius  fecerat  sepeliri  iactatisque  aureis  super  corpus  Sumv  oi 
'fiS*^  fecit  monaclios  |  clamitare:  Pecunia  tua  tecmn  sit  in  per- 
5  dicione.  Ex  regula  beati  Gregorii  fundatur  dicta  decre- 
talis:  Monasterii,  inquit,  nostri  semper  regula  fuit,  ut 
cuncti  fratres  ita  conununiter  riverent,  quatenus  singulis 
nulla  habere  propria  liceret.  Et  idem  dicit  beatus  Jero- 
nimus    de    monacho   Egypcio,    ut    recitatur    capitulo   VI" 

lohuius  V^'.  Isti  sancti  religiosi  nesciverant  fundare  pro- 
prietatem   civilem   fratribus   suis. 

E  Item,  unum  civile  dominium  persone  simplicis  in- 
perficit  rempublicam,  cum  ex  supradictis  111°  huius 
capitulo    XXVII°    expedicius    foret   ecclesiam    totam    regi 

i5pure  secundum  Evangelistam  quam  secundum  legem  ci- 
vilem  commixtam;  igitur,  si  fuerit  civile  dominium 
amplius  roboratum  et  specialiter  in  personis  incapacibus 
plus  inperficeret;  consequencia  patet  eo  quod  si  in- 
perfectum    inperficit,    tunc   plus   inperfectum    plus   inper- 

20  ficeret.  Et  alias  patet  eo  quod  ecclesia  in  statu  innocencie 
sicut  ecclesia  apostolica  fuit  perfeccior  quam  tanta 
ecclesia  civilium  dominorum,  cum  aliter  fuisset  melius 
quod  conversi  in  primitiva  ecclesia  vixissent  civiliter, 
quam   quod   conversi  fuissent  ad  vitam  apostolicam,  quod 

2b  est   inpossibile. 

Ex  quo  videtur,  cum  non  datur  sacerdotibus  Christi 
potestas  nisi  ad  edificacionem  ecclesie,  quod  non  datur  community  as 
eis  et  specialiter  religiosis  claustralibus  potestas  ad  civi-  individual. 
liter  dominandum;  sive  enim  dominetur  civiliter  in 
ihfi"  communi,  |  sive  civiliter  in  proprio  suo,  dominacio  est 
civilis;  nam  dominacio  civilis  in  communi  non  distrahit 
quin  sit  dominacio  civilis.  Cum  igitur  dominacio  sub 
racione  qua  civilis  sapiat  inperfeccionem,  videtur  quod 
fortificata  in   civilitate  plus  saperet  inperfeccionem.   Non 

35  enim  consonat  legi  Christi,  quod  dominacio  civilis  in 
communi  sit  perfeccior  quam  dominacio  evangelica  in 
communi,  dicente  Gregorio  in  III"  Dyalogorum  capitulo 
XIV"   de    Isaac   monacho    quem   ex   hoc   commendat    de 


3.  Cod.:  iactantisque.  33.  Cod.:  sopiac.        37,  38.  Cod.:  Cap.  IV- 

Correxi. 

D.  Act.  VIIJ,  20.  6.  St.  Gregorii  Opp.  II,  465.  9.  Vide 
supra  pag.  87.  i?.  De  Civili  Dominio  I,  145.  37- St.  Gregorii 
Opp.  tom.  II,  304. 


Posscssion  as 
bad  in  llic 


412  DK   CIVII.I   nOMINIO.  [CAP.  XX. 

precminencia  sanctitatis:    Ciiin,  inquit,   ci  discipuli  crcbro 

humiliter   imminerent,   ut  pro   iisu   monasterii  possessioues 

que  offercbantur  acciperet,    ille    sollicitus    sue  paupertatis 

custos  fortem  sentenciavi  tenebat  dicens :  Monachus  qui  in 

terra  possessiones   querit   monachus  non   est.  5 

Civil  posscssion       Itcm,     prccipua    causa    quare   dominacio    civilis   sapit 

bcamsc^ft      peccatum    est    quia    subtrahit    de    caritativa    paupertate 

dcpnves  ihc    propter   Christum    et    excludit    iustos    paupcres    ab   usu 
pour  ot  what     i       r  ...  .      . 

thcy  should     temporalium   sibi   debito  per  naturam;    cum  ex  dictis  XII 

'^^°'  capitulo  huius  V:    Omnia  debent  esse  communia;  sed  istud  lo 

peccatum     non     excusatur    sed    gravatur   per   hoc,    quod 

quis    dominatur    civiliter    in    communi,    igitur    existente 

illo   dominio    in    clerico   est   de    tanto   perversior.     Num- 

quid   credimus   pretensum    dominium   Romanorum    prin- 

cipum   exhinc    excusari,   quia   duo  imperatores  ut  Dyocle- i5 

tianus  et  Maximianus  vel  quotlibet  sibi  similes  in  tyrranide 

sunt   college?     Num  |  quid    genus   Caym    tanquam    alter    166'' 

Nemroth  se  invitans  reciproce  ad  civilitatem  Genes.  XI,  4 

dicens:    Venite  faciamus    nohis    civitatem    tt    turrem,    ex 

communitate   excusatur   a  peccato  proprietatis?  Et  idem  20 

est   iudicium,    si    hodie    iniustorum    clericorum    vel    lay- 

corum     collegium     invitaret    in    peccato    consocios    iuxta 

illud    Prov.     I,    13,    14:     Omnem    preciosam    substanciam 

reperiemus,  inplebimus  domos  nostras  spoliis,  sortem  mitte 

nobiscum,   marsupium   unum   sit   omnium   nostrum.  2? 

Tlic  Grc;it  Undc   (si   non   fallor)   gens  sine  capite  vel  magna  corni-    F 

Compativ  not    ^-  ,  •       r-  •  ^   r-v        ^  ui     "^     •       u-r 

so  hatcfnl  to    ^iva   predans   in   trancia  non  est  Deo  tam  abhommabilis, 

G<)d  as  a       sicut    collceium    clericorum    dominans    civiliter  in   com- 
collcge  or  .  ......  .  .       . 

posscssioncrs.  muni;   nam   talium    irreligiositas  foret  forcius,   diucius   et 

ex    inbellia    ac    ypocrisi   profundius    radicata.     Ideo   dicit  3o 

dorninus  Lyncolniensis  in  sermone   eoram    domino   papa  : 

Licet,  inquit,  mala  pretacta  proveniencia  ex  collacione  cure 

pastoralis    eam   non   agentibus,   lugenda   sunt     inconsolabi- 

liter    et    plangenda,    hic    tamen   luctus  et  planctus   in   hoc 

est  susceptibilis    alicuius   particule  consolacionis,    quia   hiis  3.^ 

aliqui    succedere    poterunt     qiii     opera     peragant     officii 

2.  Cod.:  innuerunt  ut.  i5,  16.    Cod.:  Dycletianus.  18.   Cod.: 

Geii.  X  et  XI.        24.  I.  Cod.:  mpiemjts.        3o.  imbellia;  cod.:  inbe"-  Rec- 
tius  ut  vidctur:  imbecitlttate.  35.   Cod.:    susceptibiltus.  3().   Cod. 

aliquandn  succendere ;  ih.  :  pa^ant. 

26.  Magna   Comitiva:  Cf.   Denifle,   L.a  desolation   des  eglises, 
monasteres  et  hopitaux    en  France    pendant    la  guerre   de    Cent 
.  ans,  II,  380.         3i.    Opuscula    quaedam    Roberti     Grosseteste    in 
Brown  Fascicul.  rer.  expetendarum  II,  p.  2  53. 


CAP.  XX.]  LIBER  TERTIUS.  413 

pastoralis;  ciitn  vero  religiosis  fit  ecclesiaruvi  parrochia- 
lium  appropriacio,  pretactorum  malorurn  firma  est  per- 
petuacio.  Et  cum  dominia  secularia  mortificata  debent 
1G6''  esse  bona  communia  pauperibus  ecclesie,  si  religiosi  ab-  | 
5  utantur  eis  pretendendo  eis  civilem  proprietatem,  idem 
iudicium   est   de  illis. 

Item,    esto   quod  A   monasterium   relieiosorum   habeat  ,^' ^  ™°"^,^^?'">' 

'  T  ....  'ii's  enouf;h  tor 

quothbet    tenentes    et    servos  in  caritate   et    inopia   con-       its  needs 

versantes    et    exigat    ab    eis    secundum    leges    humanas   remiM'ts"diies 

loredditus  vel  servicium   dominis   temporalibus   consuetum  *'"""'' 

'  .  .       poor  tennnts. 

cum  hoc  quod  aliunde  habeat  pro  se  et  suis  elemosi- 
nariis  copiam  temporalium,  tunc  probatur  quod  dicti 
tenentes  non  obligantur  tunc  ad  firmam  et  servicium 
eis  solvendum,  primo  quia  A  monasterium  teneretur  cum 

i5paribus  eis  communicare  bona  ecclesie,  igitur  multo 
magis  firmam  remittere,  cum  hoc  foret  levius  et  Christianis 
egenis  gracius. 

Assumptum  patet  eo  quod  omnia  bona  pauperum   sive 
sint    clerici    sive    layci    communicanda    pro  tempore  ne- 

20  cessitatis.  Cum  igitur  nuUi  sint  pauperes  quibus  apcius 
communicarentur  secundum  legem  evangelicam  quam 
dicti  tenentes,  ut  suppono,  sequitur,  quod  illis  tenentur 
tribuere.  Confirmatur  ex  illo  consilio  Luce  "VI,  30:  Omni 
autem    petenti    te    tribue,    et    qui  aufert  que    tua  sunt  ne 

2  5  repetas.   Cum   igitur  dicti  petentes   petunt  sua  in  nomine 

Domini  ab  A  monasterio,   cui  ad  hoc  donantur  elemosine 

ecclesie     ut  communicent,     et     non     mundi     potentibus, 

discolis   ac  scurris,   videtur  quod   secundum   legem  evan- 

iGo'^    gelicam    tenentur  |  in    tali    casu    redditus    non  repetere. 

3o  Et  cum  hoc  potest  contingere  per  quantumlibet  tempus, 
sequitur  quod  non  obligantur  plene  secundum  leges 
humanas  bona  sua  repetere;  sed  cum  infinitum  plus 
obligantur  legi  evangelice  quam  civili,  sequitur  quod 
tenentur    de    elemosinis    suis    facile  tribuere.     Hoc   enim 

35  tenentur  domini  seculares,  ut  patet  ad  Thim.  VI,  ergo 
multo  magis    nudi   elemosinarii    secularium   dominorum. 

G        Secundo  confirmatur  ex  hoc  quod  omnia   bona   collata  Aii  gifts  to  thc 

1      •    •  1      •  !•  1  •  1  clerev  are 

clericis  ut   huiusmodi  sunt  pure   elemosine,   sed  non   est  alms  and  it  is 
elemosina    dictos    tenentes    dare    A  monasterio    in    casu   pav^ij^j^^sycffa 

case. 


2.  Cod. :  peccatorum  malorum.  i?>.  Jp-ma,  ferm  ov  farm;  a  tixed 
sum  or  rcnt  payable  by  way  of  composition  Viz.  Stubbs  Select  Char- 
ters  540.  K).  Cod.:  commnnicando.  22,  Cod.:  supponi.  Sq.  Cod.: 
cura  pcsito. 


414  DE  CIVILI  DOMINIO.  [ 


CAP.  XX. 


posito   dictos   redditus;    igitur    deficit    eis     tytulus   vendi- 
candi;    cum   enim   omne    opus   misericordie  vel   caritatis  , 
incipit  a  se  ipso,    ut    docet  Augustinus  sermone  .  .  .  ex- 
ponens  illud:   Miserere  anime  tue  placens  Deo,    sequitur 
quod  dicti   tenentes  debent  servare  illam  prudenciam,  ut  5 
primo  sui  et  servorum  suorum  domesticorum  misereantur ; 
nec    valet    dicere    quod     domini    fundatores    dant    modo 
illam    elemosinam,    quia  iam   non   sunt    superstites,    sed 
forsan  in  inferno;   cum  igitur  non  superest  A  monasterio 
tytulus    vendicandi    talem    elemosinam    que    debet    esse  lo 
utrumque  voluntaria    secundum   legem    caritatis,  videtur 
quod    non    superest    alia    lex      secundum    quam     vendi- 
caret. 
It  is  not  alms        Tercio    confirmatur    ex    hoc    quod  non   est  elemosina 
to^the  dergyl'^  dare     clerico     pretensam     dominacionem    civilem    super  i5 
since  it  is      fratre  suo,   eo  quod  contra  professionem  suam  admittens 

againsl  tlieir  '  .         7  .    ,  ,     . 

protession.     talem    domiiiacionem   que    legi  |  nature  obviat,    ut  patet    167° 
V'o  Ethimol.  capitulo  IV°,  et  ponitur  in  decretis  prima  .  .  . 
specialiter    cum    talis    plus  seculari    dominio   opprimeret 
fratrem    suum,    iit    novi    de  qiiodam  religioso  alienigena,  20 
qiii  manens  solus  pretendebat   talem    dominacionem   super 
servos     in   Anglia.    Hoc  autem  determinatum  est  in   IIP 
huius,  XXXII°   capitulo^   esse  legi  nature  contrarium,   cum 
vix    potest    cum    peccato  veniali    sive    mortali    salvari   in 
domino  seculari,   et  aliter   nonnisi    dominus   propter  ser-  20 
vicium  reddat  dominacionem  et  gubernacionem  secularem. 
Sed  quomodo  potest  hoc  officium  spectare  ad  monachum, 
cuius  officium    secundum   Petrum    Comestorem   Sermone 
De     Anuncciacione    dominica     qui    sic     incipit:     ^"  Tulit 
Ysai  asinmn  plenum  panibus.''    Vultis  breviter  aiidire  que  3o 
debeat  esse  conversacio  monachi?    Vultus  eius     debet  esse 
suffusiis    lacrimis,    pectus  raucum  suspiriis,    victus  tenuis, 
lectiis    difjicilis,     sompnus    brevis,    oracio    magna,    leccio 
moralis,  incessus  humilis,  hec  sunt  sortes  quas  debet  habere 
monachus ;  qui  has  sortes  negligit fecunditatem  non  habebit-f-ib 
hec  simt  stercora  que  preponebat  pater  Benedictus  in  con- 
fusione  fculnie,    ut  fecundaret  ecclesiam.    Numquid   cre- 

3.  sermone  sequitur  lacuna.         6.  Cod.:  miserantur.        H.  superstit^s ; 
in  marg. :  sustites.  18.  prima  ;  distinccione  deest. 

3.  Sermo  CVII  De  Verb.  Ev.  Lucae  XII,  Opp.  tom  V,  p.  649. 
4.  Eccli  XXX,  24.  18.  Isidorus  in    libro  V  Ethymol.    cap.  IV 

et  Decret.  Prima  pars,  Dist.  I,  cap.  VII.  23.  De  Civili  Dominio 
I,  225.,  28.  Hunc  locum  in  Sermonibus  Petri  Comestris  invenire 
non  potui.  2q.  I.  Reg.  XVI,   20. 


CAP.  XX.]  LIBER  TERTIUS.  41S 

dimus  quodistesunt  condiciones  civiiiter  dominantis?  Et 
tamen  Canon  XVI",  questione  T^  Hinc  sub  auctoritate 
ii)-.^  Jeronimi  declarat  multa  talia  monachis  convenire.  Item,  | 
nemo  debet  a  seculari  vita  intrare  religionem,  nisi 
5  propter  devocionem,  propter  mundi  reliccionem,  et 
propter  cultus  divini  sinceriorem  exhibicionem ;  sed  ista 
repugnarent  dominio  civili  claustralium,  ergo  non  con- 
venit  eis  civiliter  dominari.  Numquid  credimus  quod  sit  Evils  attending 
devocio,  pauperem  inopem  et  mendicum  intrare  religionem    monasteries. 

lout  dominetur  civiliter  super  tres  vel  quatuor  baronias? 
Nui-nquid  credimus  quod  talis  dominacio  possit  facere 
ordinem  symoniace  venalem,  sicut  et  aliam  ecclesiasticam 
dignitatem?  Numquid  hoc  repugnat  iuri  nature  in  casu 
quo    filius    servi     abbacie    manuductus    sit    acceptus    in 

i5fratrem  eiusdem  abbacie,  ut  dominetur  civiliter  super 
patrem?  Nonne  de  lege  nature  in  omni  tempore  fuit 
illicitum  parentem  contrahere  cum  prole,  propter  hoc 
quod  coniugati  debent  esse  pariles;  filii  autem  sunt 
naturaliter  parentibus  subiecti   ex  VIII°   Ethicor.     Num- 

20  quid    non   foret   maius   inconveniens   quod  pater   carnalis 

foret    servus    civilis   filii   naturalis?   Lex  igitur  nature  in 

multis   casibus   dampnaret  dominacionem   huiusmodi. 

H        Ideo    signanter    dicit    beatus    Bernhardus    III    Florum 

capitulo  X,    distinguens    de    triplici    materia  obediencie, 

25  scilicet  principio,    medio    et    extremo,    quod    medium   in 

aliquibus    personis   est  licitum,    in    aliis   autem   illicitum 

ut  coniugium,  procreacio  carnalis  et  secularis  proprietas: 

iGy'^   Propria,  inquit,   possidere  |  seculari   homini  est  inedium, 

quem   et  non  possideret,   licet ;  monacho  autem,  quia  possi- 

3o  dere  non  licet,  purum  ntalum  est,  nec  video  de  illa  pro- 
prietate  intenderet  nec  de  civili.  Illa  enim  facit  mundo 
divitem  et  eius  abdicacio  mundo  pauperem ;  cum  igitur 
omnis  talis  religiosus  profitetur  pro  amore  Christi  imitandi 
castitatem,   obedienciam   et    paupertatern ;   illam   pauper- 

35  tatem  indubie^  quam  beatus  Bernhardus  describit  Christo 

infuisse,   ut  patet  IV°  capitulo  huius  V".   Aliter  enim   non 

■  sequeretur  religiosus  Christum   in  evangelica  paupertate. 


29.  Hic  locus  corruptus  est.  Recte:  quem  et  si  nonpossideret,  possidere 
licet.         33.  Cod.:  mutandi. 

2.  Cap.  XXXIX.  Gratianus  secundum  Hieronymum  ad  Riparium 
presbyterum.  19.  Eth.  Nic.  VIII,  12.  2?.  Hunc  locum  in  Flo- 
ribus  St.  Bernardi  non  inveni.  In  eundem  sensum  Ep.  VII  Ad 
Adam    monachum  pag.    i394- 


4116  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XX. 

Non   enim   habuit   Christus  vel  suum   collegium  domiiia- 

cionem   civilem    super  panibus,    pecunia  vel  fragmentis; 

et  sic   videtur  quod  repugnat  iegi  nature,   legi  evangelice 

et  legi  humane  elemosine  religiosorum  sic  dominari   civi- 

Temporal  lords  liter.   Nam  temporales  domini  dant  clericis  in  perpetuam  5 

endowmenfs    elemosinam,  servando  sibi  capitale  dominium,  non  autem 

reserve  to      ^  relieiosi  civiliter  dominentur.   Unde  in  nomine  illorum 

tnemsehes  tlie  .    °  .  ....  ,  , 

capitallordship.  dommorum    seculanum    ludices    layci   condempnant  ho- 
mines  et  suspendunt;   si  enim    talis   religiosus  sit   civilis 
dominus    super    baronias    et  comitatus   mortiticatos  suo  lo 
conventui,    tunc    est    baro  vel    comes,    cum   (ut   asserit) 
non  est  alius    baro   vel    comes  super    illo   dominio;    sed 
constat    quod  non   est  tale   dominium   sine   do  |  minante    167* 
a    quo    denominatur    huiusmodi,    igitur    conclusio;    non 
enim  dicunt  baro  vel  comes   ordinem   militarem,   nec   esti5 
racio   quare  oportet  baronem  vel  comitem  esse  dominum 
secularem   quin  per  idem   oportet  omnem  dominum   ci- 
vilem   esse  dominum,  secularem,   quia   civilitas  dicit  pre- 
cipuum  gradum  secularitatis.  Ideo  dicit  beatus  Jeronimus 
in   epistola  XXXV  ad   Paulinum :   Si  cupis  esse  qiiod  di-  20 
ceris     monachiis,    qiiid   facis    in  urbibus?     illi    ergo    cui 
negatur  civilis  cohabitacio  negari  debet  civilis  dominacio. 
Item,    ex    dictis    XIV   capitulo    huius  V^'    inpossibile    est 
dominacionem  civilem  fundari  in  pura   elemosina;   omnis 
possessio    temporalis    qua    clerus   dotatur    est  elemosinas? 
secularium    dominorum,    ergo    in  nulla  tali  possessione 
cleri  fundatur  dominacio  civilis.  Si  enim  in  tali  elemosina 
fundaretur  dominacio  civilis,    cum    omnis   dominacio   sit 
in    sua    origine    potissima,   sequitur    quod  in  primo   in- 
stanti  eius  foret  civilitas  potissima;   quia  post  non  posset  ?o 
reviviscere    ab    elemosina    in    possessionem    civilem   sine 
pacto  vel  lege  civili  causante.   Si  igitur  aliqua   elemosina 
humana  fundat  civilitatem  per  se,  tunc  idem  sit  iudicium 
de    omnibus^    sequitur  quod    quelibet;    et    sic    Christus    168^ 
habuisset   civilitatem   in  pecuniis  sibi  ministratis,    et  sic  35 
de  omnibus  apostolis  vel  elemosinariis  |  vel  eciam   mendi- 
cantibus,    quod   est    falsum,     sicut    falsum    est    quod   de 
minutis  elemosinis  est  dominacio  civilis,   deficit  enim   tam 
in    dante    quam    recipiente   forma   legis  civilis,    cum    lex 
evangelica    docet    dare    elemosinam  et  iex  nature  docet  40 
egenum   sic  petere. 

14.  denominaUir  in  marg. ;  in  textu :  dominahiv. 
20.  Opp.  tom.  1,  pag.   121. 


CAP.  XX.]  I.IBER  TERTIUS.  417 

Pro    fundamento    illius   notandum    secundum    sanctos     Every  man 
,  1-1  ,•    •  must  be  a 

quod  oportet  omnem   hommem   lapsum  divitem   et  pau-  beggar  to  God. 

perem    esse   Dei    mendicum,    cum    dicit  defectum   suum 

Deo  in  bonis  optimis  dicens  illud  Psalmi  VI,  3:   Miserere 

b  mei  Domine,  quoniam  infirmus  sum.   Ideo   ex   descripcione 

mendicacionis  posita  in  primo  capitulo  huius  V*'  sequitur 

omnem    huiusmodi    esse   mendicum;    quod    notat  Augu- 

stinus  in  De  Verbis  Domini  Sermone  XV:    Petit,  inquit, 

a  te  mendicus,  et  tu  es  Dei  mendicus;  omnes  enirn  quando 

10  oramus  Dei  mendici  sumus.  Et  sequitur:  Quid  a  te  ac- 
cipit  mendicus?  panem;  et  quid  tu  petis  ab  eo  nisiChristum 
qui  dicit:  Ego  sum  panis  vivus?  Et  sermone  XLI: 
Quamvis  habeas  quicunque  dives  es,  Dei  mendicus  es.  Et 
hoc  probat:   Cum  omnis  dives   huiusmodi  sit  necessitatus 

i5petere  panem  quotidianum.  Et  istam  mendicitatem  ne- 
cessitati  sumus  recognoscere,  si  volumus  a  Deo  quicquam 
adquirere,  dicente  Augustino  sermone  V°:  Igitur  si  vis 
habere  iusticiam,  esto  mendicus  Dei.  Unde  inculcando 
sentenciam  quam  dixi  XV  capitulo  huius  V'  de  mer- 
B'  cacione  sic  loquitur:  Consilium  do  Iti  crorum;  disce 
mercari.  Laudas  mercatorem  qui  vendit  plumbum  et 
acquirit  aurum  et  non  laudas  eum  qui  erogat  pecuniam 
et  acquirit  iusticiam.  Sermone  vero  XLI  movet  ad  mer- 
cacionem    istam    supponens    illud   I.  Thim.  VI,   7    quod 

2  5  nichil  de  nostris  intulimus  in  hunc  mundum,   cum  Dominus      We  must 
primo   creavit   mundum   et  creando  constituit  nos  super  '  o^niis^own'."' 
bonum   suum,    ut  vel    sic   discamus   mercari    cum   eo   de 
suis    propriis    et    pro    hiis  temporalibus    que   necessitati 
sumus     amittere     emamus    eterna,     que    non    possumus 

Soamittere.  Unde  ista  sunt  verba  Augustini:  Cum  igitur 
nudiis  natus  es,  jnulta  hic  invenisti.  Numquid  cum  aliquid 
attulisti?  De  meo  quero,  da  et  redde:  Habuisti  me  largi- 
torem,  facito  debitorem. 

Et  ex  istis  patet    distinccio    de  mendicacione  triplici^  Three  kinds  of 

35  quam    posui    in    primo   capitulo   huius  V;    aliqua   enim    innuffivef 'by 
est   mendicacio    realis   et  aliqua  vocalis.    Realis,    quando  *'Sn. 

•  creatura  racionalis  dicit  suam   egenciam   ad   finem    quod 
relevetur;   et  sic  Christus  indubie   frequenter  mendicavit, 


4.  Cod. :  Psalm.  V.  6.  Cod.:  ccripcion  medicacionis.         17.  Cod.: 

Serm.  IV.       32.  Cod.:  reddo. 

8.  St.  Augustini  Opp.  tom.  V,  pag.  448.  12.  Joh.  VI,  41,  5i. 

i3.  St.  Augustini  Opp.  tom.  V,  pag.  602.  17,  20.  St.  Augustini 

Opp.  tom.  V,  pag.  353.         3o.  pag.  6o3.  34.  Vide  supra  pag.  7. 

De  Civili  Dominio.  III.  27 


418  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XX. 

quia  sepe  ostendit  suam   inopiam   ad   hunc  finem.    Fuit 
enim  egenus  et  inops,  ut  dicit  sanctus  Apostolus  II.  Cor. 
VIII,  9,    et    elemosinas  accepit   a    sanctis    mulieribus  ac 
aliis  devotis  fidelibus;    et    istam    vocavi    mendicacionem 
innuitivam.    Est  enim   innuere  nutum  vel  signum   facere  5 
vel    dare    intelligi  |  quomodo    loquitur    scriptura    Luce  I     i68 
et  V  capitulis    et    Joh.   XIII;    cum    igitur    multis    signis 
dedit  intelligi   quod  fuit  egenus   et  inops  ut  relevaretur, 
patet  quod  innuitive  mendicavit.  Et  tali    oracione  docet 
Apostolus  I.  Thess.  V,  17   sine  intermissione  orare,  ut  ex-  10 
ponunt  sancti  concorditer.  lUe  enim  continue  bene  orat, 
vocal,  which    qui   continue  bene  vivit.     Mendicacio    autem  vocalis    est 
"oYindirect!^    duplex:  vel  indirecta  vel  directa;   indirecta   quando  quis 
insinuat  suam  indigenciam  per  peticionem  vocalem,   non 
directe  expressivam  indigencie;   sed  pertinenter  implicite,  i5 
ut    Martha    Joh.    XI,    21     mendicavit    insinuative    vitam 
Lazari  fratris  sui  dicens:    Doniine,   si  fuisses  hic,  frater      K 
meus  non  fuisset  mortuus.   Et  sic  Hugo  de  sancto  Victore 
vocat     terciam     speciem    oracionis    insinuacionem    quam 
dividit   in    tria:    Directa  vocalis   mendicacio   est,  quando  20 
quis     directe     petit     sufFragium ;     et     utrumque    istorum 
Each  of  tliese   membrorum   subdividitur  in   mendicacionem  corporalem 
thrce  kinds  is  g^  spiritualem.   Spiritualiter  autem   mendicamus  divinum 

subdivided  into  ^      .  *^     .  .  .         . 

spiritual  and    suffragium,  et  cum  iste  termmus  Deus  non  sit  distrahens, 
corpora .       sequitur  simpliciter:    Homo   est  mendicus  bonus,    malus  25 
vel  alicuiusmodi  quoad  Deum,   ergo  est  simpliciter  huius- 
modi.   Unde  videtur  michi   spirituali  |  mendicacione  vo-    168'' 
cali   mendicavit  tam  insinuative,   quando  insinuavit  egen- 
ciam  patri  suo  Matth.  XXVII,  46:   Deus  meus,  ut  qiiid  me 
dereliquisti?   quam  declamative,   quando  Matth.  XXVI,  39^° 
dixit:   Pater,  si   possibile    est,    transeat    a    me  calix  iste. 
Sicut   igitur  Christus   secundum   humanitatem   fuit  servus 
Dei  et  tota  Trinitas    Deus   suus,    sic  secundum   eandem 
humanitatem,    secundum    quam    fuit    minister    noster  in 
forma  servi,  pro  nobis  inops  et  egenus  fit   mendicus  Dei.  35 
Nec  est  abieccius  voeare  omnes  homines  mendicos,  quam 
(n  the  primitive  vocare  ipsos  servos  languidos  et  merentes.     In  tempore 

men  of       itaque  sanctorum  primitive   ecclesie  fuit  religionis  humi- 
religion 


7.  Cod.:  Lucae  I,  25.         16.  Cod. :  Joh.  X.         26.  Cod.:  Matlh.  25. 
3o.  Cod.:  quam  deest. 

18.  Hugonis     De     modo   orandi,    Hugonis  Opp.    (ed.    Migne) 
pag.  980. 


CAP.  XX.]  LIBER  TERTIUS.  419 

litas  Christum  profiteri  pauperem  et  mendicum   et  omnes      confessed 

tnGmsGlvcs 

christianos  miserabiles  mendicos  Dei,  ut  patet  per  Augu-  beggars. 
stinum,  Crisostomum  et  Bernhardum  in  Sermone  de 
omnibus  sanctis  confitentem  omnes  homines  esse  mendicos 
5  Dei.  Et  iste  quesivit  paupertatem  Christi  in  stabulo,  ut 
patet  IV°  capitulo  huius  V".  Modo  autem  religiosi  nostri 
profitentes  mendicacionem  et  paupertatem  huiusmodi 
stant  a  longe  cum  tribus  magis  in  civitate  Jerusalem, 
innitentes    hic   manentes    civitati     secundum     potestatem 

locivilem,   paci  vise  sophistice,     querentes    pompatice     ubi 

est  qui  natus     est     rex  Judeorum  Math.   II,    2.     Sed  uti- 

169"    nam  |  iuxta    religionem    magorum     gentilium   deferentes 

civitatem   civilem   querant  Christum   pauperem  in  oppido 

domus  panis,  ofFerentes  ei  aurum    sapiencie,    profitendo 

iSsecundum  deitatem  eius  sapienciam  increatam,  secundo 
mirram  mortalis  infirmitatis  et  inopie  secundum  eius 
humanitatem,  et  tercio  ex  illa  unione  ypostatica  thus 
sacerdotalis  oracionis  et  meriti  secundum  quod  redem- 
it  satisfactorie  genus  suum;  tunc    enim   non  solveremus 

20  Christum  ut  heretici  sed  confiteremur  eum  simul  in 
unum  ditissimum  atque  pauperimum,  non  solum  regem 
carnaliter  Judeorum  sed  omnium  ipsum  confitencium 
quo  spiritualiter  sunt  Judei.  Absit  christianum  cecari 
hoc    fuco    sophistico:    Christus  fuit  continue    rex     Jude- 

25  orum  secundum  humanitatem^  ergo  non  fuit  secun- 
dum  humanitatem  pauper,  egenus  et  inops  vel  men- 
dicus.  In  talibus  cecitatibus  cadunt  heretici,  de  quibus 
dicitur  I.  Joh.  IV  3  quod  solvunt  Jesum,  hoc  est,  negant 
humanitatem   et  deitatem    simul  in   eadem  persona,   qui 

Soomnes  sunt  ipsemet  Antichristus. 

L        Suppositis  igitur  istis   de    mendicitate  videtur  ulterius      Since  the 
quod  magis    pudenda  et  miserabilis    sit   mendicitas  lay-  rnin?s"ration  is 
corum  quam   mendicitas  clericorum,   eo  quod  layci    ero-     'ngher  than 

...  .  ...         the  layman's 

gant    clencis    corporalia,  ut  ipst   eis  reddant  spiritualia,    he  must  not 
35  utrique    ministratorie    dabitis    Deum.      Maior    igitur    est    '^by^beoging^ 

i6q''    egencia   et   dignior   ministracio  1  spiritualium    quam    cor-      except  tor 
.        '^  °     .  .'     ^  .  necessanes 

poralium,  et  quia  bona   mendicata  sunt  canora  et  maior 

mendicantis    penuria,    patet    quod  maior    est   mendicitas 

8.  Jerusalem.  Sequitur  textus  quasi  totus  corruptus:  innitentes  in  hic 
manenies  civitate  secundum  potestatem  civilem  paci  vise  sophistice. 
20.  Cod.:  conjitemur.  34.  Cod.:  et  textus   supramemoratus  satis  obs- 

curus  est. 

4.  St.  Beriihardi  Opp.  pag.  281.  9.  Hebr.  XIII,   14. 

27* 


420  DE  CIVILI  DOMINIO.  {CAP.  XX. 

laycalis  quam   mendicitas  sacerdotis;   et  ex  istis  secundo 
infero    quod    illicitum    est    Christi    sacerdoti    vel    clerico 
mendicare    a    laico    temporalia  nisi  quantum   necessitat 
vite  miseria,  scilicet  secundum  regulam  Apostoli  ad  ali- 
menta  et  tegumenta.  Nam   genus  tam  regale  plus  dedecet  5 
pudenda    mendicitas,    cuiusmodi    est   mendicitas  tempo- 
ralium   que   sunt   minima  et  per  consequens   mendicacio 
eorum    culpabilis    est    turpissima;     ideo     debet    clericus 
cavere   ab    ista  erubescenda   mendicacione   temporalium, 
ne  deferat  dignitati   sui  generis;  ymmo  sicut  mundo  dives  lo 
excusatur  a  verecundia  in  hoc  quod  mendicat  precipue 
pro  pauperibus  personis  ecclesie  quibus  dantur  elemosine 
scilicet  oblaciones   et  decime,   ymmo  elemosine  maiores, 
ut  redditus,  predia  et  castella.   Tercio  potest  colligi  quod 
indecens    foret    clerico    pro  tempore    dotacionis  ecclesie  i5 
post  vel    ante    recipere    aliquod   temporale    a  laycis  nisi 
quantum    cederet    ad    sui    indigenciam    et    conferenti  ad 
meritum;    non    enim    licet    sibi   temporale    recipere   nisi 
vel   ad  indigenciam   sui   corporis  vel  ad  indigenciam   sue 
anime,     ut    ministrando    pauperibus    membris   |   ecclesie     160"^ 
mereatur.     El    patet    quod    omnis    talis   elemosina   debet 
cedere    conferenti    ad    meritum,    si    conferat    ut  deberet. 
Et    patet,    cum    nullus    clericus    habet   potestatem   reci- 
piendi    aliquid    quod    caderet    ad    dedecus    sui    generis, 
quod  non  habet  potestatem   ad   recipiendum  temporalia  25 
ut  dominetur  civiliter.  Hoc  enim  foret  maximum  dedecus 
generi  sacerdotali  possibile,   quia   mendicacio   monstruo- 
sissima  faciens  sacerdotem   degenerem. 
It  is  not  alms        Quarto    infertur,    cum    idem    sit    elemosina    et    opus 
priest^  tlie       misericordie,  ut  docet  Augustinus  in  De  Verbis  Domini  3o 
means  of      Sermone  111°,  non  foret  elemosina  dare  clerico  temporalia 

luxunous  _  '  ....  . 

living.  ad  vivendum  voluptuose  sive  civiliter;  ymmo  eo  ipso 
quo  talis  post  clericalem  vitam  incidit  in  illam  vitam 
dyabolicam,  privat  se  iure  cuiuscunque  boni  quod  oc- 
cupat.  35 

Prima  pars  patet  eo  quod  omne  opus  misericordie 
est  opus  relevandi  miserum  a  miseria  sua;  cum  igitur 
ex  huiusmodi  ministracione  temporalium  clericus  non 
relevatur,    sed   profundatur   in    sua    miseria,    patet  quod 


10.  Cod.:  ne  faciat.         23,  24.  Cod.:  recipiendum  temperendum  tem- 
poralia.       38.  Cod.:  clerico. 

3o.  Opp.  tom.  V,   Append.  pag.  441. 


CAP.  XX.] 


LIBER  TERTIUS. 


421 


non  est  opus  misericordie  sed  impietatis  sic  facere.  Et 
pro  secunda  parte  est  Anshelmus  in  De  Excellencia 
beate  virginis  VIIP  capitulo:  Postquam,  inquit,  homo 
Deum  contempserit  et  eius  mandatis  tumidus  contraire  | 
169^  non  timuity  in  nulla  creatura  quam  ad  subsidium  eius 
Deus  instituit,  iusto  iudicio  aliquid  iuris  amplius  habere 
debuit.  Cum  igitur  et  in  contumacia  sua  contra  Dominum 
rerum  perstitit  et  tamen  usum  rerum  in  subsidium  sibi 
datum  retorquere  non  destitit,  iniusticiam  Deo,  et  Dei 
M  creature  violenciam  intulit  et  oppressionem.  Ex  quibus 
videtur  michi  cum  descripcione  operis  misericordie, 
quod  foret  opus  misericordie  auferre  a  clerico  taliter 
abusas  divicias,  dicente  decreto  III,  questione  II:  Si 
episcopus.     Si,    inquit,    male    vivendo    ecclesie  facultates 

i5  dispersit  episcopus,  ab  eius  patrimonio  quousque  de  dila- 
pidacione  rerum  ecclesiarum  cognoscatur  submovendus  esf, 
exemplo  tutorum  et  curatorum  qui  dum  fuerint  suspecti 
a  tutela  vel  cura  removentur,  donec  de  suspecto  cognos- 
catur.   Et  idem   plene  iudicium   est  de  quocunque  iudice, 

20  preposito  vel  abbate  bonorum  ecclesie. 

Ex  istis  quinto  infertur  quod  nec  in  proprio  nec  in 
communi  debent  clerici  civiliter  dominari;  omnis  enim 
civilitas  sapit  proprietatem  que  ex  superbia  mitigat  cari- 
tatem.     Unde    Bernhardus    in   libello    suo   De  Dileccione 

25Dei  probat  quod  caritati   repugnat  proprietas,    eo  quod 

caritas   non    querit   que  sua  sunt:  ubi,  inquit,  proprietas, 

ibi  singularitas ;   ubi  autem  singularitas,    ibi  anguhis,  ubi 

170"   autem  an  |  gulus,    ibi  sordes   aut  rubigo  sine  dubio  erit, 

quia   proprietarii  premuntur  sarcina   gravi   proprie  legis 

3o  qua  sunt  contrarii  sibi  ipsis,  et  illi  qui  spiritu  Dei 
aguntur,  sub  levi  onere  caritatis  respirant  dulciter. 
nemini  quicquam  debentes  nisi  ut  se  invicem  diligant. 
Cum  enim  Deus  creavit  hominem  rectum,  dans  sibi 
legem     nature    secundum     quam    sine    civilitate     rectus 

35  tenderet  ad  patriam  et  uteretur  bonis  Dei  exproprietarie 
ad  mensuram,  patet  quod  declinans  ab  ista  via  ad 
proprietatem  dominandi  secundum  leges  hominum  facit 
angulum;  in  qua  declinacione  a  lege  nature  necesse  est 


Individual 
property 
lessens 
charity. 


4.  Cod.:  timidus.         14.  Cod.:  vivendi.        28.  Cod.:  ubi  sordes. 

2.  Non  est  VIII  sed  VII  cap.  Eadmeri   lib.  De  Excellentia  b. 
Mariae,    Migne     CLIX,     569.  i3.     Cap.     VIII.     Gratianus. 

•26.  \.  Cor.  XIII,  5.         32.  Divi  Bernardi  Ep.  XI  ad  Carthusienses 
et  Guidoni   priori  pag.   1404.         32.  Rom.  XIII,  8. 


422  DE  CIVII.I  DOMINIO.  [CAP.  XX. 

esse  peccatum.   Unde  Ysidorus  De  Summo  bono  libro  111° 

capitulo  VI°,   et  ponitur  in  decretis  distinccione  VI:  Non 

est  peccatum.    Jus,    inquit,    consuetudinis   post  naturalem 

It  traces  back  legem  exordium  habuit,    ex  quo  homines   convenientes  in 

to^Cain^Tnd     unum    ceperunt    simul    habitare;    quod    ex    hoc    tempore  ^ 

Nemrod.      factum  creditur  ex  quo  Caym  civitatem  edijicasse  legitur, 

quod  cum   diluvio  propter   raritatem   hominum  fere  vide- 

batur  extinctum,    postea  a    tempore  Nemroth   reparatum, 

sive  pocius  immutatum  existimatur,   cum    ipse  simul  cum 

aliis    alios    cepit    opprimere,    alii  sua  imbecillitate  eorum  'o 

dicioni  ceperunt  esse  subiecti.    Unde  legitur  de  eo   Genes. 

X,  g:     Cepit    Nemroth  |   esse     robustus    venator    coram     170'' 

Domino,  id  est,   hominum  oppressor  et  extinctor  quos  ad 

turrim    edificandam    allexit.    Unde    ut    dixi    superius  VI° 

capitulo  huius  V^',   hec  origo  dominacionis  civilis  testatur  "5 

quod  sapit  peccatum. 

A  rightij;  Iterum,   cum   homo  interior  debet  secundum  afFectum         N 

directed  mind  .... 

cares  more     racionis    protendere    m    amorem    rerum    ut    sunt  bone, 

^'^ood^than"    communia   autem  sunt  privatis  pociora,   ut  patet  XIV  ca- 

private.        pitulo  III   huius,    patet    quod  via    recta    amoris    est  in-  20 

ordinate  plus   diligere  bona  communia    quam   privata,.  a 

qua    via    declinans    civilis    proprietarius    facit   angulum ; 

debet  enim  homo  de  lege  caritatis  111°  huius  XV  capitulo 

expressa    generaliter    plus    diligere    magis    bona    et  per 

consequens    velle    quod    omnia  bona  ecclesie  sint   com-  25 

munia,    cum    hoc    foret    melius    et  per  consequens  non 

laboraret    ad    augendum   proprietatem    in  se  ipso,    quia 

hoc    odiret,    cum    oppositum   eius   diligeret    plus  appre- 

ciando   Dei  complacenciam   quam   aliquod  temporale. 

Civil  dominion      Nec  excusat  civilitas    in   communi    peccatum,   sed  ac- 3o 

corpora^te  bod^  cusat,    quia    cum    omnis    civilitas    contra  legem  nature 

as  in  a  person ;  sapit  peccatum,   patet  quod   scrutans  corda  scit  invenire 

in    conventu    eius  subiectum.     Non  enim   acceptat  Deus 

illud  laycorum  sophisma:  totus  conventus  cathegreumatice 

intellectus    est    pravus,    sed   quelibet  eius    parcialis  per-  35 

sona  I  eius  bona^  tam  igitur  illi   clerici   qui  faciunt  actus    170° 

vocatos   civiles,    quam   sacerdotes   confratres  qui    ad  hoc 

consenciunt,   peccant  contra  professam   regulam  pauper- 

tatis.    Numquid   credimus   coniugium    seculariter   domi- 


7.  Cod.:  propter  irregularitatem.        12.  Cod.:  Nemrath. 

1.  19.    Cap.    III.  Gratianus   §1.       19.    De   Civili  Dominio   I, 
96 — io3.         23.  Ibid.  pag.   io3  seqq. 


CAP.  XX.]  LIBER  TERTIUS.  423 

nancium  excusari  a  peccato  veniali  ex  proprietate  civili 
ex  hoc  quod  ambo  dominantur  civiliter  in  communi, 
sic  enim  diminuto  conventu  claustralium  dominancium 
civiliter  usque  ad  unicam  personam  simplicem  sic  do- 
5  minantem  in  proprio  eciam  super  patre  suo  carnali 
diminueretur    peccatum    et    dampnum   rei  publice;    nec  and  a  convent 

,  ....  .  .....     offends  as  mucli 

est  mmus  peccatum  claustralium  dommancium  civiliter  in      jn  hoiding 

communi,  quam  si  quelibet  persona  illius  claustri  haberet  ^P^^P^^^J^^^^J^^ 

partem   sibi  appropriatam  civiliter  ipsis  viventibus  modo      parted  to 
„         .      .  ...  .  each  member 

lorectorum   Oxonie  in  communi;    sic    enim    appropriantur 

prepositis   et  officiariis  religiosorum  multi  redditus  atque 

ecclesie,    a    quibus  abbati  non  licet   revocare    eos,   sicut 

nec    priores     cellarum    nisi    enormiter     deliquerint,     sic 

domini  seculares  possunt  privari   suis   dominiis  per  suos 

i5  prepositos.   Notaremus    itaque  quomodo    secundum   con- 

clusionem   Christi   Math.  V,   25:    I^isi   consenseris   adver- 

sario  tuo  in  via,  ipse  tradet  te  iiidici,  tortoribiis  et  gehenne. 

Ille    autem    adversarius    est    lex   et  verbum   Domini  que 

dicit    Math.  VII,  12:    Omnia    quecunqiie    vultis    ut  faciant 

170'*    vobis  I  homines,  hec  et  facite  illis,  cuius   contrarium   facit 

omnis   civiliter  dominans. 

O        Ideo   dicit  Augustinus  sermone  primo  De  Verbis   Do- 

mini:    Si  peccas  quomodocumque  lex  est   tibi  adversaria 

dicens:  Noli  peccare;     cui    si    bene    consencias   in   via  eo 

2  5  ipso  quod  facis   te  plene    amicum    non    obvium    tibi  ipsi, 

tunc  loco  iudicis  et  tortoris ;    et  presentaberis   patri  per 

angelos  in  celum   in  loco  gehenne.  Et    istum    consensum 

exproprietatis    oportet    quemlibet    predestinatum    habere 

saltem  in  fine  huius  vite. 

3o      Sexto    coUigitur    quod    non    est   evidencia,    si  persona   Two  or  more 

,  .         .  .    .,.  .  .  laymen  may 

layca  aggregata  dominatur  civiliter  m  communi,  per  have  dominion 
idem  licet  ordini  clericorum  taliter  dominari;  persona  °''"q]J^^J^^'^ 
enim  coniugatorum  dominatur  civiliter,  licet  non  uterque 
coniugum  dominetur  ex  equo.  Ideo  ubi  vir  est  civiliter 
35  dominans,  uxor  autem  subdominans  et  per  mortem 
mariti  habet  ius  derivatum  ex  successione  pleni  dominii 
non  econtra.  Unde  licet  marito  exercere  multos  actus 
civiles  qualiter  exercere  illicitum  est  uxori,  foret  tamen 
licitum   marito   mortuo.     Ideo    sicut  non    simul  ex  equo 


8.  Cod.:  quolibet,       i3.  Cod.:  derelinquerint.         24.  Cod. :  vta  quod 
facis.        26.  Hic  locus  corruptus  est. 

23.  Opp.  tom.  V,  558  Loosely  quoted. 


':3'34  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XX. 

competit  hereditas  domino  temporali  et  suo  succedenti 
heredi,  sic  quodammodo  est  de  coniuge  et  uxore,  licet 
ipsa  de  propinquiori  adiaceat  vere  dominanti,  parti- 
cipiendo  dominio  quam   heredes  vel  liberi. 

but  it  does  not        ^         ^    ^  I  ,      ^  .  ,         .  .  . 

foiiow  that  this       Constat  |  ergo  quod  uterque  coniugum  dommatur  eidem     171* 
'^communrtv  ^  dominabili  sicut  dominus  capitalis  et  subdominus,  verum- 
of  priests.     tamen  non   ex   equo.    Unde   Sara  vocavit    Abraham    do- 
minum  suum,   Genes.  XVIII,   12.     Quod   autem   scriptura 
vocet    uxorem    dominam    viri,    non  memini    me    legisse. 
Nam  secundum   Apostolum   I.  Cor.  XI,   3   mulieris  caput  10 
est  vir,  non  econtra;  uterque   ergo  habet   dominacionem 
civilem    in    gradu    suo    et  uterque  proprietatem   civilem 
secundum   quam   dominium  suum  distinguitur  a  dominio 
alterius.    Quod    si    multi   viri    ut  Dyoclecianus    et    Maxi- 
mianus   vel  qualescunque    aut  quothbet  alii   dominenturi5 
simul,     ex     quo    super    eodem    dominabili     ad     equale, 
sicut  nescio   si  iura  civilia  hoc  permittunt,   tunc  persona 
aggregata  dominatur  civiliter   super   dato    dominabili  et 
utraque  persona  simplex  dominatur  civiliter  super  dato 
dominabili    et  utraque  persona    simplex  dominatur  civi-  20 
liter    super    eodem,      sed     non    ex    equo     cum    persona 
aggregata,  cum  licet  illi   ex  consensu  civili  multos  actus 
civiles  facere,  quos  non  licet  alteri  eorum   seorsum  per 
se.    Et    conformiter    dicitur    si   dominus    habuerit  simul 
multas  uxores^    quarum   quelibet    sit  domina    super  toto  25 
dominio     mariti,     tunc    sicut     maritus     habet     quendam 
gradum     excessus     dominii      super      personas     omnium 
uxorum,  sic  persona  uxorum  habet  quandam  preeminen- 
ciam   gradus  dominii  super  singulam    earundem,    ymmo 
sicut  quelibet    istarum   uxorum   vel    personarum  virilium  3o 
dominatur    civi  |  liter    super    eodem   dominabili,    ita  gra-    ly»'' 
datim,  habet  gradus  preeminenciam  sicut  filii  succedentes 
in  hereditate  vel  ex  paritate  temporis  vel  aliqua   digni- 
tate    sic    quod    non    ex    equo    taliter  dominentur.     Sicut 
igitur  non  sequitur  si   persona  simplex  layca  licite  civi-  35 
liter  dominatur,   ergo  per  idem   hoc  licet  et   clerico,  ita 
non  sequitur:   si  persona  aggregata  laycorum  licite  civi- 
liter   dominatur,    ergo   per   idem    comunitas  clericorum. 


A.  Cod.:  quod  heredes.  5.  Constat.    Cod.:    contra.         14.  Cod. : 

Dyoclecius. 


CAP.  XXI.]  LIBER  TERTIUS.  42-5 

CAPITULUM  VICESIMUM  PRIMUM. 

A         Q.uia    civilitas    est    differencia    distinguens    dominium   What  it  is  to 

•    •  •  •  •       cxcrcisc  civil 

clericorum  a  dominio  laicorum  multique  de  nostris  dominion, 
ignorant  terminum,  alii  autem  nituntur  tam  seculariter 
5  dominari  ut  layci  propter  confasionem  duplicis  dominii: 
ideo  videtur  expediens  preter  dicta  capitulo  XI  huius  V 
et  infra  expressius  exponere,  qitid  est  civiliter  dominari. 
Hii  enim  dicunt  quod  non  est  terminus  iuris,  et  hii 
nimis  laxant  terminum,  sicut  sub  illo  fuco  nimis  laxant 

lodominium;  dicunt  enim,  quod  civile  dominium,  civiliter 
dominarij  sicut  totum  genus  civilitatis  a  r.ivitate  trahit 
originem  et  ipsa  a  cive^  ut  narrat  Januensis  in  suo 
Catholicon  allegans  ad  hoc  Hugucium,  Papiam  et  alios 
multos  grammaticos.   Cum  igitur  civis  sit  persona  hominis 

i5in    unum    cum    aliis    societatis    vinculo    adunata,    patet 

171°    quod    civiliter  |  vivere    est   vivere  legaliter   in  comm-uni. 

Unde    ecclesia    catholica    est    celestis    civitas.  Jerusalem 

que  est  ecclesia   triumphans,    et    civitas  terrena  que  est 

ecclesia  militans  cum  suis  partibus   et  sic  secundum   duo 

20  capita  est  dare  duplicem  civitatem  scilicet  civitatem  Dei 
et  civitatem  dyaboli,  ut  patet  ex  processu  Augustini  in 
De  Civitate  Dei. 

Ex    quo    patet    quod    in    statu  innocencie  et  in  statu  The  use  of  the 
beatitudinis    est    perfectissimum    civile    dominium;    nec     ^^°nee'dr''' 

25  prima   civitas   cepit  a   Caym,  sed  ab  Adam.    Ista  autem      limitation. 
equivoca  laxacio  licet  inmisceat   multa,  vera  tamen  mere 
decipit  ex    insolita  et    inpertinenti    equivocacione    super    or  it  may  be 

.  .  extended  till 

fundamento  sophistico  fundata   et  demum   falsa  plurima      it  loses  all 
commiscet,    nam    verum    est    analogice   extendendo   ter-      meamng. 

3o  minum,  quod  quilibet  spiritus  racionalis  cum  suis  sub- 
sistenciis,  potenciis  ac  racionibus  est  quedam  civitas, 
verum  est  eciam  quod  celum  est  nativitas  sicut  spera 
corporalium  propter  inhabitacionem  ecclesie  militantis, 
ymmo    totus    iste    mundus    sensibilis   nedum   potest  dici 

35  civitas,  sed  tugurium  vel  domus  domini  iuxta  illud 
Baruch  III,  24:  O  Israhel,  quam  magna  est  domus  domini 

9.  sicul.  Cod.:  ut.  3?.  nativitas  (sic).  Cod.:  vacivitas.  Rectius:  una 
civitas. 

12.  Januensis,  i.  e.  Johannes  de  Janua,  fr.  ord.  Praedicatorum. 
Opus  supra  laudatum  Catholicon  nominatum  impressum  e^ 
Nurenbergae  apud  Antonium  Koburger.  Vide  ibidem  sub  v«ce 
Civito,  civitas,  civis.  Citantur  ibidem  Hugucius  ei  Papias. 


426  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXI. 

et  ingens    locus  possessionis  eius;    sed    insolitum    et    in- 
pertinens  materie  poletice   est  vocare  omnem   hominem 
vel    angelum  |  civitatem;    inpertinens    est    eciam    eidem     i?' 
materie  vocare  omnem  societatem  fidelium  civitatem  sic 
quod    quelibet     domus    vel     familia    vel     collegium     vel  5 
comitiva   christianorum  in  Anglia  sit    civitas.   Inpertinens 
est  eciam  iuxta   poletice  vocare  omnia  iura  iura  civilia, 
omnes  leges  vel  causas  civiles,  cum  tamen  ista  et  quotlibet 
similia  formaliter  consecuntur;   nam   iuxta  grammaticam 
allegatam   omne  tale  est  civile  quod   est  pertinens  civi-  lo 
tati.   Cum  igitur  omnis  pars  vel  forma  accidentalis  mundi 
sit  pertinens  civitati,    videtur  quod  omne  ius,   omnis  lex 
vel  causa  sit  civilis;  omnis  enim  lex  est  vel  lex  civitatis 
Dei  vel    civitatis    dyaboli.    Nec    fiet    hic    hoc  sophisma: 
Hoc  ius  est  civile,  hec  lex  vel  causa  est  civilis,  et  tamen  i5 
nec  ius  est  civile  nec  lex  aut  causa  civilis.    Idem  enim 
iuxta    fundamentum    gramaticale    est    lex    civilis    et   lex    ly^*" 
pertinens  civitati.     Cum  igitur   omne  ius,  lex  vel  causa 
sit  pertinens  civitati  celesti  vel  terrestri  vel  toti   mundo 
que   est  civitas  prima  post  Deum,  sequitur  quod  omnis  20 
lex  vel  res  nominalis  sit  res  civiHs,    sed  ista  non  videtur 
civilis  opinio. 

Item,    iuxta    illud    omnis    doctor    theologie    vel   iuris   B 
canonici    foret    doctor    iuris    civilis,    consequens   contra 
leges   Oxonie    et    per    consequens  |  contra    leges    civiles.     172=' 
Consequencia   sic  probatur:    Omnis  docens  ius  civile  est 
doctor  iuris  civilis,  sicut  patet  ex  grammatica  cui  posicio 
ista  innititur,   omnis  doctor  theologie  vel    iuris   canonici 
docet  ius  civile,   ergo  conclusio;    minor  patet  ex  gram- 
matica  doctoris  et  ex   hoc  quod   omne  ius  est  ius  civile  3o 
statutum  Oxonie,   ad  quorum  defensionem   gramaticalem 
astringitur;     loquuntur    aliter:     Q_uid    credimus?     si   ego 
dixissem  implicite  quod  omnis  sutor  vel  artifex  abiectissi- 
mus  manualis  ymmo  omnis  res   mundi  foret  doctor  iuris 
civilis  et  per  consequens  ipse  pedagogus  rudis  grammatice  35 
What  law  is.    foret  ut  sic  doctor  iuris  civilis.    lus    enim    in   sua  com- 
munitate  vel  est  constans  et  perpetua  voluntas  vel  uni- 
cuique  suum  tribuere,  vel  ars  equi  vel  boni;  que  a  iubere 
derivatur,  quia  iubet  bonum,  ideo  omne  iustum  secundum 
istam   gramaticam   foret    ius    civile,    quia    docet,    et  iubet^o 
legem   civilem,   quia   ars  est.  Nam  docere  competit  omni 
homini,   ymmo  omni  rei  et  per  consequens  omni  homini 

3o.  Cod.:  staiutatum.        32.  Hic  aliqua  deesse  videntur;  ib.  Cod.:  si  eo. 


CAP.  XXI.]  LIBER  TERTIUS.  4^7 

competit,  ut  doceat  ius  civile.  Ad  quid  ergo  laboraret 
scolasticus  pro  hoc  gradu,  vel  quis  timeret  deponere  pro 
habilitate  doctoris  civilis,  cum  omnis  homo  sit  humihs  .  .  . 

Item,    fundamentum    videtur     claudicare     ex    ruditate  We  must  not 

,.  1        .  .  ,  .        ,       .  1     be  misled  by 

172"   grammatice    putans  si  ah  |  cui   competit  ethimologia  vei    etymologier, 

derivacio,  tunc  et  species   derivati.   Et  cum  constat  quod 

diffinicio  ac  descripcio  differunt  a  specie  derivacionis  ac 

ethimologie    et    in   natura    multa   originantur  a  pluribus 

cum   quibus  non  coincidunt  in  natura  (ahter  enim  quot- 

.lolibet    esset    dominus),    non    igitur   sequitur:    lapis   dicitur 

ethimologice  quasi  ledens   pedem;   Petrus   cespitans  ledit 

pedem,  ergo  Petrus  est  lapis,   tunc  enim  omnis  scanda- 

lisans  se  vel  alium  foret  lapls,  necsequitur:  homo  dicitur 

ab   humo,   omnia  terre  nascencia  ymmo  mixta  procedunt 

i5ab   humo,   ergo  omnia  illa  sunt  homines;  nec  sequitur: 

lex  dicitur  a  ligando,  ergo  omnes  errores  lecti   sunt  leges 

et  sic  in  quotlibet  exemplis  similibus  in  quibus  gramatl- 

caliter    et    inerter    innltens    confunderet   omnes   linguas, 

ymmo   lex    inercia  verborum    confunderet    poHcias  utens 

20  terminis    cum   quibus  .  .  .  tractatus    ad    sensus   equivocos 

ex    rudi    interpretacione     ethimologica     vel     derivacione 

tunc  preter  sensum   communiter  usitatum.   Item,   ex  isto 

fundamento   sequuntur  quothbet  conclusiones  insolite,    ut 

puta  sicut  nemo  potest  dampnari  nisi  doctor  iuris   civilis,     which  may 
.  ^.  ....  ,  .  1      ■         T\   •  lead  to  absurd 

25  sic    nemo    potest  salvari  nisi  presbiter    secularis.     Fnma    conclusions. 

pars    patet    ex    hoc,    quod  doctrina   quandoque    sonat  in 

172=    malum,   ut  Deuteronom.  XX,  i  8  precipitur  |  Hebreis  occi- 

dere    sex    civitates,    ne,    inquit,    doceant  vos  cunctas  ab- 

hominaciones  quas  ipsi  operati  siint;  et  Apoc.  II,  14:  Habes 

3o  illic  tenentes  doctrinam  Balaam  qui  docebat  Balac  mittere 
scandalum  coram  filiis  Israhel.  Nec  solum  doctor  exten- 
ditur  ad  homines,  sed  principahter  ad  Deum  et  con- 
sequenter  ad  quamlibet  creaturam.  Sic  enim  loquitur 
sanctus  Job  XII,   7 :    Nimirum    interroga    iumenta  et  do- 

35  cebunt  te.  Nam  docere  non  est  aliud  nisi  movere  naturam 
disciplinabilem  ad  noticiam  veritatis,  qualiter  dicitur 
Prov.  VI,  6:  Vade  ad  formicam,  0  piger,  et  considera 
vias  eius  et  disce  sapienciam. 

C  Ex  istis  colligitur  quod  nemo  potest  dampnari  nisi 
faciat  malum  et  per  consequens  nisi  doceat  implicite 
vel  explicite  hic  vel  in  inferno  ius  civitatis   dyaboli. 

3.  God. :    humilis  te  tis  (sive  centis).        12.  pedem   in  cod.         21.  qui- 
bus;  sequitur  lacuna  trium  vel  quatuor  literarum.  23.  usitatum;  hic 

verbum  deest.  3i.  Cod. :  illuc. 


428  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXI. 

Secunda  pars   patet  ex  hoc,  quod  presbiter  dicitur   a 

prebere    et    iter,    cum    ergo    oportet  omnem   salvandum 

prebere    iter    aliis    vel    saltem    sibi,    ut    incedat    in   viis 

Domini,  patet  iuxta  dictam  grammaticalem  quod  oportet 

omnem  salvandum  esse  presbiterum,  et  secularem  oportet  ^ 

omnem   rem   esse  quia  de  hoc  seculo  vel  futuro,   sequitur 

eciam   quod  nemo   nisi  secularis  dominus,  ut  puta  rex  | 

vel  imperator    in    hoc    quod  prosequitur    secularia   desi-     172'^ 

deria  est  salvandus;  oportet  enim  omnem  talem  dominari 

appetitui  sensitivo   et  per  consequens    regere   vires  suas  10 

imperando  ipsis  ut    serviant    racioni.     Et     cum    oportet 

omnem   salvandum   habere    spem   et   per  consequens  de- 

siderium  bonorum  futuri  seculi,   patet  secundum  dictam 

gramaticalem    stulticiam    quod    nemo    nisi    prosequatur 

secularia  desideria  est  salvandus;    istam    autem    nescivit  i5 

conclusionem  Apostolus,   cum  Thit.  II,  12  docet  secularia 

desideria  abnegare,  I.  Cor.  VI,  4  secularia  iudicia  respuere, 

nullum   militem   Christi  se  in  secularibus  implicare.    Et 

ad  istum   sensum    inhibetur    in    fine    tercii    decretalium 

omnibus  clericis  negociis  secularibus  intendere;  monachis  20 

inhibetur   sub    pena    amissionis   temporalium    seculariter 

vivere;  et  tamen  iste  doctor  procreator  monachorum  dicit 

quod    oportet    omnes  vivere   seculariter.     Hoc   enim  est 

consonancius    monachis    viventibus    in    deserto   vel    sub 

divo,   quam  vivere  civiliter;   quid  ergo  valet  dicere,   quod  25 

omnis  latomus  faciens  pontem  sit  pontifex,   omnis  histrio 

vel  homo   mirabilis    sit  papa,   omnis    christianus  salvans 

se  ipsum   sit  dominus  Jesus  Christus,   omnis  natura  ra- 

cionalis  videns    sit  Deus,   et  sic  |  de  multis  que    stultum    lyS" 

foret  discutere.  3o 

Civil  rule  is  not      Dimittendo    igitur    illas  verbales    instancias    fundatur 

'^term^or^a^     simul  modus  loquendi   de   dominari  civiliter,  ut  probatur 

necessary      error    dicencium  quod    est  terminus   iuris  sicut  aliorum 
condition.  .   ^  .  ..... 

dicencium,   si  aliquid  est,   tunc  ipsum   est  civihter,  sicut 

si  aliquid  est,  tunc  ipsum   est  legaliter.  35 

Pro  cuius  declaracione  necesse  est  notare  distinccionem    D 

iuris  positam  in  principio  decretorum,   quod  iuriiim  ali- 

4.  dictam;  adde :   stulticiam  (1.  14).        6.   rem-,   it.   cod.        i5.   Cod. : 
nesciunt.       26.  Cod  :  latamus. 

20.  Rectius  Decreti  sec.  pars,  causa  XXXIII,  qu.  III,  dist.  VII 
Negotium;  sed  et  videas  Dec.  III,  part.  De  Consecr.  dist.  V,  cap. 
XXXIII.  37.  Decreti  Prima  pars,  dist.  I,  cap.  VI.  Archidiaco 
nus,  i.  e.  Guido  de  Baisio,  Rosarium  (ed.  Venet.  1^77)  Comm. 
ad  decrer.   lus  autetn  naturale. 


CAP.  XXI.]  LIBER  TERTIUS.  4^9 

quod  est  ius  naturale,  aliquod  ius  civile,  et  capitur  illa 
divisio  ab  Ysidoro  V  Etymologiarum  capitulo  IV;  non 
autem  intelligenda  est  illa  divisio  ac  si  quis  diceret 
animalium  quoddam  est  homo,  quoddam  animal  cum 
5  dyro  pertinens^  ergo  est  in  suas  species  oppositas  et  per 
consequens  non  omne  ius  est  ius  civile;  et  ideo  dicit 
Archidiaconus  quod  iste  sunt  tres  species  iuris  et  con- 
formiter  intelligitur  de  divisione  iegis  quam  decretum 
distinccione  prima  recitat  sub  auctoritate  Ysidori  V° 
:o  Etvmologiarum   IV°    capitulo:    Omnes,  inquit,    leges    aut     Natural  or 

,/ .  ^  ,  ■•    ■  .  .  7  -i.         Sospel  law  is 

divtne  sunt  aut  humane;  divine  natura  et  numane  moribus    divine,  not 
constant,    non  quod  membra  ista  ex  equo  coincidunt  sed  ^"^jg^ree^"'^ 
ex  opposito    distinguuntur,   cum   ius    nature  quod   et  ius     Tlie  law  of 

,.  ,     ,r  .  .      .  .        .       ^  ^  nations  is 

evangelicum  vel  divmum   sit  lus  pure  mstmctum  nature     founded  on 

i5  non  constitucione  humana  causatum  vel   habitum,   q^o^  j  l^ij'^^^''^"^'^!^^''^^^^^^ 

'73     ius  nedum    est    commune  civiliter    nacioni,    sed   civiliter    naturai  and 
.....  .  .  j  civil  law. 

viventi   et  civilibus  nature  cuius  species    sunt  secundum 

species   creaturarum,  ut  ius  evangelicum  est  ius  naturale 

speciei  humane,   quod  Archidiaconus  vocat  ius   racionale, 

2o  quia  ut  dicit  naturalis  racio  suadet  quicquid  in  evangelio 
continetur,  suple  de  lege  morali,  ut  dileccione  Dei  et 
proximi  et  sic  est  species  iuris  naturalis.  lus  vero  gencium 
est  ius  positivum  inmediate  ex  iure  nature  pro  neces- 
sariis      nature    lapse     humanitus     adinventum;     secundo 

25  est  proximum  post  ius  nature  medians  inter  ipsum 
et  ius  civile,  cum  non  sit  secundum  Archidiaconum 
nisi  conclusio  elaborata  ex  iure  nature  tanquam  prin- 
cipio  et  necessitate  nature  lapse  ut  minori,  cuiusmodi 
sunt     iura     humana     circa     empcionem     et     vendicionem 

3o  et  talia  que  oportet  quasi  omne  genus  hominum 
excercere.  Notandum  tamen  quod  ius  gencium  quandoque 
accipitur  tanquam  genus  iuris  civilis,  et  per  consequens 
superius  ad  quotlibet  ius  civile,  ut  videtur  Christum 
loqui  Luce  XXII,  26:   Reges  gencium   dominantur  eorum, 

35  et  consonat  signacio  terminorum ;   quandoque  vero  acci- 

pitur   pro   specie   iuris   humani   iuri    civili   opposita,    cum 

173°    sit  inmediate    ex    iure  nature  |  elicita  ad  ius    civile  fun- 

dabiliter  requisita;   et   conformem   distinccionem  oportet 


2.  Cod.:  Ethicorutn.  Correxi.  (Sic  "et  infra  p.  440.)'  5.  dyro  (sic). 
10.  Cod.:  racionabile.  24.  Cod.:  ad  iumentum.  Sy,  38.  Cod.:/a«- 
dabitur  requisila. 

\o.  Cap.  I.         26.  Archidiaconus    ad   capit.    lus   autem  natu- 
rale.  Loosely  quoted. 


430  HE   CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXI 

ponere   de  iure  nature.   Natura  enim  prius  ordinat  quot- 

libet  ius   humanum.     Unde    oportet  volentes    distinguere 

ista  iura  cognoscere    legem    status    innocencie    et  legem 

superadditam    nature  lapse,    et    secundo    notare  que  lex 

humana  primo   et  immediate   elicitur  ut  leges  hominum  5 

generales,    et  que    mediate  ut  leges    private  vel  particu- 

Civil  law  is  a    lares.  Unde  ius  civile  est  ius  particulare  positum   ex  iure 
private  law,  ^  ^    .  .  ,       ^    ,  ...        ,  .   ^   ^ 

founded  on  the  nature    et  lure  gencium,    ad    stabiliendum  propnetatem 

law  of  natuie   possessionis  humanitus  constitutum:  unde  secundum  Archi- 

and  01  nations    ^  _  _  ' 

for  maintaining  diaconum   dicitur  civile,  quia  a   duabus  civitatibus  scilicet  lo 

property       Atheniensium   et  Lacedemoniorum  duxit  originem,   et  illud 
humanly       j^g   ^g^   maeis  remotum  a  iure  nature  quam  ius  medium, 

instituted.  °  _  _  "  .  ' 

It  is  appointed  quod   est  eius    principium,    sicut   ius  nature   est  primum 

by  each  ...  .  ,.  .  ^  ■  :    -i 

separate  statc  principium    omnium    ahorum.     Ipsum    autem    lus    clvile 
or  city.        intendit  proprietati  preter  ius  nature  quamvis  gencium.  i5 
Et    iste    videtur    sensus  Ysidori     et     decreti,     quando    E 
dicunt  quod    ius   civile  est  ius  quod  quilibet  populus  vel 
civitas  sibi  proprium   divina    humanaque    causa    constituit; 
et  propter  hoc   quod   ipse  populus  vel   civitas    constituit 
differt  a   iure  nature   quod  sola  natura  constituit,  et  per  20 
hoc   quod  populus  |  constituit  sibi    proprium    distinguitur     173'' 
a    iure    gencium,    quod    est    commune     cuilibet    viventi 
politice,  et  per  terciam  differenciam  quod  divina  humana- 
que    causa    constituit    lex    civilis,     tangitur     eius     causa 
finahs,   quia  secundum  Archidiaconum    si   a  lege  nature  20 
in    aliquo   discordet  non  erit  lex    sed  legis   corrupcio,   et 
per  consequens  oportet  quod  omnis  legis   civilis   consti- 
tucio    sit    ad    reverenciam   Dei    et   utilitatem    hominum. 
Si,   inquit  Archidiaconus,  aliquid  contineat  contra  Deum 
vel  homines  est  repellendum.   Isti   doctores  iuris  civilis  et  3o 
canonici  nescieruntistam  subtilitatem  grammaticesialiquod 
est  ius  civitatis,   tunc  ipsum  est  ius  civile,   vel  quod  aliqua 
lex  aut  humana  potestas  dispensat  in  aliquo  contra  Deum. 
Unde  distinccione  II  decretum  epilogat:  Omnes,  inquit,  hee 
species  secularium  legum  partes  sunt.  Nam  ius  humanum  33 
quod  Ysidorus  vocat    constitucionem    et   legem  secularem 
habet  quotibet  sensus,   ut  patet  distinccione  II   secundum 
distinccionem  parcium  civitatis^   de   quibusVIF  Politicor. 

i5.  quam  ius.    Cod.:   quamvis.  17.  quod.  Cod.:  qxd.         18.  Cod.: 

divina  et. 

10.  Super  Decr.  I,  dist.  1,  cap.  lus  autem  nnturale.  17.  De- 
creti  Prima  pars,  dist.  I,  cap.  VIII.  2  5.  Archidiaconus  ad  capit. 
Jus  autem  naturale.         34.  Gratianus  ad  dist.  III. 


CAP.  XXI.]  LIBER  TERTIUS.  43  ^ 

et  secundum  distinccionem  policiarum,  de  quibus  111° 
Politicorum,  ut  declarat  Archidiaconus.  Et  conformiter 
ad  istam  divisionem  legis  loquitur  Aristoteles  primo 
Rethoricorum  XI°:    Lex,  inquit,   hec  p}'opria,  hec  autem 

5  commiinis,  dico  autem  propriam  secundum  quam  scriptam 

civiliter  vivunt,  communem  autem  quecunque  non  scripta 

aput  omnes  videatur.     Unde    infra    capitulo  XV°   dicit,  | 

174"    quod    lex  propria    est   singulis    determinata    ad   se  ipsos, 

sive    scripta    sive    non    scripta,    communem    autem    que 

losecundum  naturam;  quod  probat  ex  hoc  quod  illam 
amant  omnes  consencientes  in  ipsam.  Unde  V°  Ethic. 
capitulo  XII°  ponit  duplicem  differenciam  harum  legum: 
prima  quod  lex  nature  est  ubique  eadem  apud  omnes, 
lex  vero  positiva  variatur;  secunda  quia  lex  nature  per 

ib  se  videtur  ut  principiujn  demonstrandi,  lex  vero  positiva 
elicitur  opinative  ex  lege  nature  cum  circumstanciis  parti- 
cularibus  racione  quarum  capit  multiplicem  varietatem; 
et  sequitur  opinionem;  ad  istum  sensum  exponit  Aristo- 
telem   sanctus  Thomas. 

20  Ex  quibus  videtur  quod  iste  sanctus  theologus  et  iste 
magnus  philosophus  qui  tam  crebro  inculcant  civile  et 
civiliter  nescierunt  fundare  istam  arguciam :  Ista  lex  est 
pertinens  civitati,  ergo  est  lex  civilis.  Nam  lex  nature 
communis    omni    homini,    maxime     pertinet    civitati    et 

25  tamen  uterque  distinguit  cum  canonistis  inter  ipsam  et 
legem  civilem.  Sicut  ergo  non  sequitur:  homo  creavit 
mundum,  ergo  creavit  ipsum  humanitus,  ita  non  se- 
quitur:  iste  civis  celestis  vivit  inter  homines,  ergo  civi- 
liter,  dicente  Aristotele  capitulo  IX°  quod  solum  politicus 

3o  operativus  vivit    civiliter,    proptcr    quod,    inquit,    civiliter 

conversari  hos  solum  dicunt;    soli    enim    operantur    isti, 

super    quo    dicit    sanctus  Thomas   quod  solum   ipsi,   qui 

174''    subiecti  sunt  prudencie  politice,  que  |  est  circa  singularia 

operabilia    cuiusmodi    sunt     exequentes     leges    positivas 

35  dicunt   conversari   civiliter, 

F  Unde  X°  Ethicor.  VIII°  capitulo  distinguens  inter  feli- 
citatem   politicam  vel    practicam    et  felicitatem   specula- 


4.  Reth.  XI  (sic).         9.  aulem.  Adde:  dico.         i5.  Cod.:  principia  = 
p')-!"-        18.  sensum.  Adde:  quem.        21.  civile.  Adde:  ius. 

2.  1.  c.  dist.  II.  4.  Cf.  Rhetorica   ad   Alexandrum,   cap.   I 

et  Rhetorices  I,  cap.  XV.  1  3.  Arist.  Eth.  Nicom.  V,  cap.  V.  (?) 
2Q.  Cf.  Aristot.  Polit.  IV,  cap.  I  et  saepe  alias.  36.  Eth.  Nic. 
1.  X,  cap.  VIII  loosely  quoted. 


43^ 


DE  CIVILI  DOMINIO. 


[CAP.  XXI. 


tivam  (quam  probat  multipliciter)  meliorem  dicit  quod 
vita  activa  politici  que  est  civiliter  conversari  distinguitur 
a  potentatu  et  honore  tamquam  medium  a  suo  fine; 
et  ista  tria  dicta  Aristotelis  de  conversari  civiliter  docent 
quod  penes  ipsum  solum  secularis  activus  libere  subiectus  b 
He  on]y  can    ig„j   civili  vivit  civiliter.    Unde  IIF  Politicorum   capitulo 

be  said  to  iive        ...  ,  .  .  .    S 

civilly  who     primo    dicit,    quod    non     omnes     mhabitantes   civitatem 
takes  part  in  ^     ■  •        r    -^.  ..        *   «.  j  j         • 

the  action  of    sunt  cives  simpliciter,   ut  patet  de  advenis,   servis,  pueris 


the  state. 


Various  uses 
of  the  word 

'citizen'. 


et    senibus.    Civis    autem    simpliciter    est    pars   civitatis, 
habens   potestatem   iudicandi  in   eius  negociis   et  princi-  lo 
pandi  in   eadem.    Unde  illi  quibus  non  licet  assumi   ad 
talia  officia  non  sunt  cives;  civis  autem  secundum  Aristo- 
telem  dicitur  equivoce  vel  analogice  et  non  pure  univoce 
propter  equivocacionem  et  prioritatem  ordinis  quadruplicis 
policie,    scilicet    democracie,    oligarchie,    aristocracie   et  i3 
monarchie.   Est  autem  democracia  civilitas  in  qua  plures 
communes  vel  pauperes   principantur;    oligarchia  autem 
in  qua  pauci  principantur  secundum  divicias,  aristocracia 
in   qua  pauci   principantur  secundum  virtutes,  |  multitudo     '74" 
vero  non  variat  speciem   policie,    sed  paupertas,   divicie  20 
atque  virtus.  Monarchia  autem   est^   in  qvia  unicus  prin- 
cipatur,    ut    dicitur    I   Rethoricorum   VIII°    capitulo.     Si 
igitur  civis    dicatur  equivoce    secundum   gentilem   philo- 
sophum,   quanto   magis  secundum   theologum,   qui  vocat 
omnes  celestes  spiritus  cives  celorum   et  ipsos   celos  tam  25 
locantes    quam   inhabitantes    civitatem   iuxta  illud  Apoc. 
XXI,   2 :   Ego  Johmines  vidi  civitatem  sanctam  Jerusalem 
novam  descendentem  de  celo  a  Deo  paratam  sicut  sponsam 
ornatam   viro  suo;   et  illa   est  triumphans   ecclesia,    non 
solum   hominum,    sed  eciam    angelorum   qui   sunt   magis  3o 
domestici  incole  huius  regni  quam  homines  citra  Christum, 
quia  prius   et  principalius  accepti  a   monarchia  in  here- 
ditatem    huius    regni;    homines  autem   diu  preclusi  tan- 
quam    inimici    mediante    ministerio    angelorum    accepti 
sunt   in   cives  sanctorum,   ideo  dicit  Augustinus  in  Enchi-  35 
ridion,    quod    ecclesia    uedum    est    congrecacio   hominum 
fidelium,    sed    eciam    angelorum;    ipsi    enim    sunt    cives 
fidelissimi   domus   Dei;    ex   quo  patet  ignorancia  extense 
loquencium    ac    inpertinaciter    evocancium    in    dicendo, 
quod  prima   civitas  sit  in  paradiso   de  Ad^m  et  Eva   con- 40 


32.  Cod.:  accepi.       40.  Cod.:  et  deest. 

6.  Arist.  Pol.  III,  cap.   I.        22.    Rbetorices  lib.  I,    cap.   VIII. 
33.  St.  Augustini  Opp.  tom.  I,  pag.  217. 


GAP.  XXI.]  LIBER  TERTIUS.  433 

structa,    prius    enim    constructa    est    civitas    angelorum, 
174''    cum  {  Gen.   I,  i    dicitur:   In  principio  creavit  Deits  celiim     Thc  ;inf;cls 
ct  terram.   lus  vero  gencium  creditur  originatum  a  Cayn  •"('^ii"^^'jlj^^[,j'i "' 
ct   in  ipso   ius    civile,     ut    proximo    sui    principio,    quod     ^"'J  citir.cns 
5  post    perfectum    est    ab    Atheniensibus,   Lacedonibus    ct       oi  CuJ. 
Romanis.   Nec  scquitur:    cives   celestes    docent  iura  pcr- 
tinencia   civitati,   ergo  vivunt  civiliter,  vel  sunt  doctores 
iuris   civilis;   non   enim   oportet,   si   nomen  civis  aut  civi- 
tatis    sit    tam    laxum   atque   equivocum,    tunc    per  idem 

loquotlibet  ab  eo  derivatum ;  tunc  enim  Deus  foret  doctor 
primus  iuris  civilis,  vivens  summe  civiliter  sicut  sentencia 
de  proprietatibus  personarum  foret  causa  summe  civilis, 
quia  summe  pertinens  cuilibet  civitati,  cum  omnem 
civitatem  causat;   nec  est  verum,   quod  demon  est  doctor 

i5iuris  civilis  aut  vivens  civiliter,  cum  civitas  dyaboli  non 
sit  civitas,  nec  vita  sua  civilis,  cum  iniusticia  inficit 
racionalem  naturam,  ne  sit  populus  vel  vivens  legaliter, 
quod  si  inveniantur  doctores  vocare  congregacioneni 
spirituum  infidelium  civitatem  est  equivocacio  in   civitate 

20  vere  et  solum  nuncupative  dicta.  Unde  non  sequitur: 
iste  iniustus  vivit  secundum  legem  nature,  ergo  legaliter, 
sed  oportet  quod  vivat  virtuose  secundum  legem.  Ideo 
secundum  Aristotelem  policia  aristocratica  habet  quan- 
dam  prioritatem  in  aliis,  sic  quod  alie  dicuntur  postcri- 
175"  ores  equivoce  j  policie,  sicut  Augustinus  XIX  De  Civitate 
Dei  dicit  quod  Romani,  quando  iniideles  fuerant,  non 
erant  populus.  Et  patet  ex  descripcione  civis  ac  civitatis 
superius  posita  quod  infideles  aut  iniusti  non  sunt  tunc 
cives  vel    civitas,    cum    deficit    eis    vinculum    societatis. 

3o  Iniustus  enim  est  inimicus  Deo  et  cuilibet  racionali 
creature,  eciam  sibi  ipsi.  Cuius  igitur  est  socius?  Relin- 
quendo  igitur  illas  verbales  instancias  et  loquendo  iuxta 
consilium   Aristotelis  vel  plures    pertinentes   materie   sed         Civii 

,  .,  ,  ...  ,    owaership  is 

sapiendo    ut    philosophantes    rectiloqui,    suppono    quod       a  man's 

35  dominacio     civilis    sit    dominacio    propria    activi    viatoris   °,j,e^|j-|{s''„f'^ 

super  bonis  fortune  plene  secundum   leges   humanas   (ut      tortune  in 

•       17,      1      •        fTs        TT     1       •         •  j       accordance 

expositum   est   m  XI°   huius  V).     Unde    in  signum    quod    xvith  human 
dominacio   civilis   exemplata   a   iure   principante   sit  domi- 
nacio  proprietaria,  tam  Ysidorus  quam  Aristoteles  ponit 


23.  Cod.:  aristocracia.  3i,  32.  Cod.:   reliquendo.         33.  Cod. :  ut 

plures. 

25.  Opp.  tom.  VII,  p.  564,  570. 

De  Civili  Dominio.  III.  a8 


law. 


434  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXI. 

proprium   in  descripcione  legis   et  iuris   civilis;   non   enim 
fuisset  talis  civitas  vel  dominacio,   nisi  ex  defectu  caritatis, 
qua   appropriata  sunt    bona   fortune,    ut  patet   dist.  VIII, 
nec  oportet  superaddere  leges   humanas  legi  nature  nisi 
propter  affeccionem   huiusmodi   proprietariam  vel   in  do-  5 
minante  vel  in  dominando;  nec  est  homo  poleticus  secun- 
dum  Aristotelem,  nisi  fuerit  activus  plene  secundum  has  lc- 
ges.  Unde  distinccione  VP  dicit  decretum  quod  iiis  cousiie- 
tiidinis   quod  |  prius   vocatur  ius  civile  liabuit  exordium   ex     175 
tempore  Caym  (ut  superius  allegatum  est  a  sancto  Ysidoro),  10 
et   isto  modo  loquitur   decretum  de   iure   civili  XIV  que- 
stione  V^,     Neque,    ubi    sub    auctoritate  Augustini   dicitur   H 
quod  non,  si  aliquis  iuri  paterno  vel  iuste  quesito  avarus 
incumbat^    non   ideo  culpanda  est  iuris  civilis  regula.     Et 
conformiter    loquitur    decretum    XI    questione    III,     Qiii-  i5 
ciinque;  ubi  Gelasius  papa  sic  loquitur:    Qiiicunque  infra 
anni  spacium  sive  civiliter  sive  publice  causam  suam  coram 
suis  excommunicatoribus  non  peregerint,    ipsi  sibi  aditum 
audiencie  clausisse  videntur.    Oportet  enim  sive   in   causa 
civili    ut     pecuniaria     sive    in    causa    criminali    quod    ex-  20 
communicatus    infra    annum    sit    sollicitus   ad  delendum 
suam  excommunicacionem,  vel  declarando  suam  immuni- 
tatem   quoad  Deum  vel  satisfaciendo   pro   culpa. 
Civiiiy  is  a  jr^  quotlibet  talibus  dictis  legum  colligitur  nedum  quod 

term  of  law  ^       .  .  ^      .  p    ,  ^     . 

but  all  liuman  iste    terminus    civiliter    est    terminus    iuris,    ut    patet    in  25 
laws  are  not  ^  1      •  11         ..■  j  j    1      •  .. 

civii.         quatuor    locis    superius    aliegatis,    sed    nec   quod  legiste 

vel  alii  rectiloqui  extendunt  ad  verbum  omnem   modum 

sive  bene  sive   male  fuerit;   ideo   doctores  nostri  quorum 

unus    dicit  |  quod    non    est    terminus   iuris,    alius   autem    175° 

dicit    contradiccionem,   asserens  quod   implicat  quenilibet  3o 

modum  iuris,  inficiunt  modos  proprios  et  accusant  sanctos 

doctores     ut    Ysidorum,     Augustinum,     papas,     doctores 

iurium   atque  philosophos,    qui  non  sic,    sed  aliter  utuntur 

terminis.     Ponitur    enim    in    decretis    distinccione  III   sub 

auctoritate  Ysidori,  quod  constitucionum  alia  civilis  et  alia  35 

ecclesiastica,   et  ille  vocantur  distinccione  X  constituciones 

ecclesiastice     et    seculares.     Sicut    enim    ecclesia    regitur 

duabus   partibus   ex   opposito   distinctis,   scilicet   clericis  et 


3.   dist.    VIII.    Cod.:    de    8'-a.  6.    Cod. :    domante  .  .  .  domando. 

27.  ad  verbum,  Cod. :  ad  un.        34.  Cod.:  dist.  II.  Recte:  ///,  Gratianus. 

8.  Gratianus  ad  cap.  III,  dist.  VI.       12.  Cap.  IX.  Neque  enim. 
16.  Cap.  XXXVII.        36.   Gratianus  ad  dist.  IX,  cap.  XI. 


CAP.  XXI.]  LIBER  TERTIUS.  435 

laycis  vel  secularibus,  ita  oportet  quod    proporcionaliter 
constituant  leges  suas.   Unde  iste  sanctus  doctor  Ysidorus 
in  grammatica,    philosophia   et  theologia  nos  omnes   ex- 
superans  nescivit  fundare  quod   omnis  lex  vel  constitucio 
5  humana  sit  civilis.  Unde  distinguendo  divisionem  predictam 
dicit  decretum  IP  quod  constitucio  civilis  forense  vel  civile       Civil  law 
iits  appellatiir;  ecclesiastica  constitucio  canonis  noniine,  id    "'thc'"aity';  ^ 
est    regula    nuncupatur ;     forense,    id    est    seculare,    dicit 
glosa  Archidiaconi   et  Johannis,   et  sic  omne  vivere   civi- 
loliter    foret  vivere    seculariter    quod    non    licet    monachis. 
iid^    Ideo  autem  reor  legem  |  civilem  vocare  ius  forense,   quia ''^s  <='2'"S.y  lij^^ 
alienum  est  a  clericis  nedum  ad  practisandum,   sed   eciam  it  nor  to  learn 
ad  discendum    et  per  consequens    ad   conversandum   se- ciiinurisd^iftion 
cundum  illam;  aliter  enim  necesse  esset  clericum  discere     is  wrongiy 

'      .  claiined  lor 

i5et  docere  lura  civilia,    si   oportet  ipsum    civiliter  conver-         them. 

sari;    scio    tamen    quod   post  dotacionem   ecclesie,    con- 

versacionem     secularem     et     dominacionem     prohibitam 

sapienti    amplificatum    est    nomen    civilitatis    in    tantum 

quod   doctores  iuris   canonici  dicunt,   quod  iudices  eccle- 

2osiastici  debent  cognoscere  tam  in  causa  ecclesiastica 
quam  civili,  ut  patet  per  Archidiaconum  in  Rosario  XII 
questione  P,  sed  tempore  Aristotelis,  tempore  Christi, 
eciam  tempore  sanctorum  doctorum  succedencium  post 
dotacionem  ecclesie  non  prevaluit  illa  opinio;  nec  hodie 

25  admittitur  in  Anglia  vel  Francia  de  layco  feodo,  nec  leges 
fundant  nisi  quod  papa  potest  cognoscere  in  quacunque 
causa  ecclesie  racione  peccati  vel  virtutis,  ut  dicitur  supra 
capitulo  .  .  .  huius  V.  Ymmo  ista  confusio  faceret  omnem 
talem  causam  civileiii  causam  ecclesiasticam,  quia  causam 

3o  in    qua    clericus    debet    cognoscere  secundum  propriam 

fprmam  cause,  cum  tamen  decretum  dicit  XIV  questione  V 

Denique    sub    auctoritate   Ambrosii    libro   De   Officiis:   Iii 

causis,    inquit,   pecuniariis  non   est  intervenire  sacerdotale 

in   quibus  non  potest  Jieri,   quin  frequenter  alter  ledatur;  | 

176*    sacerdotis  auteni   est   nulli  nocere,  prodesse  Telle  omnibus. 

I         Ex    istis    dictis   huius    sancti   cuni    declaraclone   decima     ^'^'^  clergy 

mav  neither 


quarta  V"   huius   de  incertitudine  iudicii   secundum  leges  plead  nor  judge 

1  4.-        j        ..  j         t    •n-    •..  1    4."        1     i'i  civil  courts. 

humanas    satis    docetur  quod    est   illicitum   sacerdoti   ad- 

vocare  vel    iudicare    in   causa  civili;    debet    enin:i  omnis 


18.  Cod.:  sapientis.  27.  Cod. :  peccali  twicz.  33.  Cod.:  sacer- 

dotalem. 

6.   Gratianus  ad  dist.  III.        32.  Cap,  X. 

28* 


436  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXI. 

clericus    esse  eroycus^    ut    loqultur  Aristoteles  VII   Ethic. 

primo  capitulo,  bestialitatem  laycorum  circa  temporalium 

afFeccionem   excuciens,   ut  probatur  capitulo  XII   huius  V 

ex    dicto    Origenis    de    sacerdotibus    Egipti,    et    meminit 

Aristoteles  primo  Methaphisicorum  primo   capitulo.   Unde  5 

Aiithorii.y  of    yjj    Politicor.  V   capitulo   dicit   Aristoteles   quod   sex   sunt 
Anstotle  lor  /  .      ^  . 

keeping  tlic     partcs    civitatis    prmcipales,    quanmi    quinta    est    preapue 

^di^siiiici.       circa   divinaui   curani   quani   vocajit  sacerdocium.    Si  igitur 

secundum    philosophum    ethnicum     sex    partes    civitatis 

sunt  agricole,  artifices,  pugnatores,   opulentes,  sacerdotcs  lo 

et  iudices,   quas  oportet  in  recta  policia  esse  inpermixtas, 

ut  patet  proximo  capitulo  eiusdem  septimi,   quanto  magis 

oportet    in    lege   Christi    iudices    et    sacerdotes    esse  in- 

permixtos;    nam    magis    eroyci     et    mundum    deserentes 

debent  esse  sacerdotes  Christi,  quibus  caracter  et  potestas  i5 

clavium  regni    celorum     inprimuntur,    quam    sacerdotes 

quos    populus    gentilis    instituit.     Cum    igitur    secundum 

Aristotelem  ibidem  bellatores  constituendi  sunt  in  iuvenili 

ctate,    quando  viget   fortitudo,    consiliativi   et  iudicativi   in 

provecta   eta  |  te,    quando  viget  prudencia,   sed  honorabi-    lyi) 

lissimi   viri   in   ultima   etate,    quando   non   possunt  vacare 

nisi  contemplacioni,    instituendi  sunt  sacerdotes  ne  officia 

slnt   commixta;    sed    procedendo    ab    inperfecto   ad  per- 

fectum,   illis   qul  bene  se  gesserint  in   militari   et  in   iudi- 

cativo     officio     attribuendum     est     ultimo     sacerdocium  25 

tanquam    proximum    felicitati;    multo    magis    debet    hoc 

observari    de    sacerdotibus   Christi,   quod    habeant  officia 

inpermixta    cum    seculo.     Unde    secundum      Aristotelem 

ibidem   ista   lex  de  constituendo  civitatem  principaliter  in 

sacerdotibus   non  est   nunc   recens,   cum   Egypcii,   Cretes  3o 

et  Ytalici  ipsam  invenerant. 

Thc  lay  yL\    quo    processu     philosophico    videtur    primo    quod 

pnests  ot  thc  ^  f  t  f  i  t 

heathen  werc    policia  stat  primo   et  principaliter  in  sacerdocio  seculari, 

to  bc  civcn  to    ,  -  .       ,         .       ,  ,.,... 

conteniplation.  hoc    est    m    persoms    laycis    honorabiiionbus    et  eroycts 

doceiitibus    sacras    leges;    tales    enim  vocant  iura  civilia  ^5 
sacerdotes^   ut  patet  F  in  principio. 


Im.  Cod.:   Ylalicii.        36.  Cod.:  sacerdolis.        38.  Cod.:  ditni/nii  cultus. 

I.  Aristoteles  1.  c.           3.  Vide  supra  pag.  208,  5.  Rectius 

\  II  Politic.    VII:    JlE^mov   Ss   z<x\   TtQ&rov   ti]v   jisqI  xb    Q-slov 

STiiiislsiav  rjv  KalovGiv  IsqciTsiciv.        36.   F  =  FF  =  Pandectis. 

Tit.   I,  Dc  iustitia  ct  iure:     Cuius    merito    quis    iios  sczcerdotes 
appellet. 


CAP.  XXI.]  IJBER  TERTIUS.  437 

Secundo    patet,    si  sacerdotes  layci  debent  inpermixte 

intendere     contemplacioni     divini     cultus,     multo    magis 

sacerdotes    legis   Christi,   et    per  consequens    non  debent 

mercari,  pugnare,  operibus   civilibus  intendere,  vel    civi- 

5  liter  iudicare.  Ideo  dicit  Aristoteles  quod  neque  agricolam 

neque  banausum  licet  constituere  sacerdotem. 

170"        Tercio  patet  si  populus  I  gentilis  in   quo   regnat  optima 

^   policia^   aristocratica  vel  regalis  tantum  fuit  solicita  circa 

sacerdooium  gracia  felicitatis  et  regiminis  popularis,  multo 

10  magis  populus   christianus  post  doctrinam   summi  sacer- 

dotis  Christi,   quando  sacerdocium  est  magis  necessarium 

et  solemne.  Tres  enim  sunt  gradus  sacerdocii  ex  scriptura    Tlirec  firade,"* 

electi:   primus  confusus,   quo  omnes  venerabiles  seniores    ".scripttire"' 

docentes    cultum    Dei    et    dantes    benedicciones     populo    '•  Venerable 

.  ^    ^  men  e.  g. 

iStuerant    sacerdotes,    ut    patet     tam     de    gentibus     quam   Mclchizedech. 

Hebreis.     Sic    enim    Melchisedech    rex    Salem    erat  Dei 

sacerdos,  Genes.  XIV.  Sic  iterum  erat  sacerdos  Madyan 

Exodus    III.       Sic   Egiptus    habuit    sacerdotes,    ut    patet 

Genes,  XLVII,  22;   ymmo  inter  Hebreos  usque  ad  tempus 

20  adoracionis  vituli  erant  primogeniti  Hebreorum  sacerdotcs^ 

Jt   patet  de  iure   primogeniture,    que  consistebat  in   sex,       Till  the 

ut    meminit     Magister     Historiarum     super     illo     Genes.  ^''Golde'^i*Ca'lt'^ 

XXVII,    ^6:    Primo^emta    7nea    antetuUt,    et  est    capitulo  ;:>"''?«  Hebre^i? 

,  ..,,y     '     .      .  .       "  .  .  .  ^-       .       iTst  born  were 

LaVII    libri    sui    super    Genesim    primo    m    prerogativa        priests. 

2  5  vescione,    secundo    in   sacrificii  oblacione,    tercio   in  prima 

benediccionis  patris  recepcione,   qiiarto  in  solemnisacionibiis 

et   conviviis   benediceret   inferioribus ;   quinto    duplam    cibi 

1 7^'     porcionem  reciperet,  et  sexto  haberet  duplicem  |  hereditatis 

porcionem   quoad   alios  fratres   suos.    Unde   Christus  qui 

3o  secundum  Apostolum  ad  Rom.  VIII,  29,  est  primogenitus 
ex  multis  fratribus  habuit  graciam  unionis  pro  dispari 
vescione  iuxta  illud  Psalmi  XLIV,  3 :  Speciosus  forma 
pre  filiis  hominum;  diffusa  est  gracia  in  labiis  tuis- 
quoad    oblacionem    Hebr.    IX,    14:     semetipsum    in    obla- 

35  cionem  obtulit;  quoad  tercium  Joh.  I,  14:  Cuius  gloriam 
vidimus  quasi  unigeniti  a  patre  plenum  gracia  et  veritate; 
quoad  quartum  Psalmo  .  .  .  Etenim  benediccionem  dabit 
legislator;  quoad  quintum  simul  viator   et  comprehensor 


2().  Cod.:  qiiarto  ut. 

22.  Magister  Historlarum,  i.  e.  Petrus  Coraestor.  Vide  Pol. 
Works  II,  454.  Cf.  Com.  Historia  Scholastica  I^  cap.  LXVIII. 
37.  Psalm   LXXXIII,  8. 


438  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXI. 

habuit  duplicem   visionem  Joh,  IV,  32:   Ego  cibum  habeo    L 
inanducare  quein  vos  nescitis;    quoad    sextvim    habet   du- 
plicem     beatitudinem,     increatam     scilicet     et     creatam 
Hebr.   I,   4:    Tanto    melior   effectus   angelis,    quanto  diffe- 
rencius  nomen  pre  illis   hereditavit.  5 

2.  Priests  of  the      Secundus  gradus    sacerdocii  distinccior    fuit  post  pre- 
Aaron.        varicacionem  aliarum   tribuum  ad  tribum  Levi  derivatum, 
ubi  tamen  Aaron   et  primogeniti    sui    ac  suorum    funge- 
rentur  sacerdocio  coram  Deo,   ut  patet  Exod.  XXVIII,   et 
in  quibus  fuit  rituum   multiplex  distinccio  sacerdotum  ab  10 
hiis,  ut  patet  ibidem  Exod.  XXVIII  et  iii  processu  Levitici. 
IUis  tamen  licuit  pugnare  et  filios  |  procreare,    ut  patet     177* 
libro    Machabeorum,    et    Levit.  XXI    narratur    quomodo 
virginem   ducerent  in   uxorem. 
Priesthood         Tercius  gradus   distinctissimus  est  sacerdotum   Christii5 

instituted  by  .  ,  .     ,    ,  .       . 

Christ.        tempore   gracte,   ubi  debet   esse  maxima  distinccio  mter 

sacerdotem    et    populum   quoad  mores,    sicut  recipit  po- 

testatem    ministrandi    sacramenta    ultra    sacerdotes  ante 

legem  vel  sacerdotes  sub  lege,   et  gracia  infusa  supplere 

debet    senectutem    in    moribus    iuxta   illud  I.  Thim.  ...  20 

Nemo    adolescenciam    tuam    superat;    sicut     enim    homo 

Evolution  of    carnaliter  procreatus  primo  habet  membra  confuse  limata 

pri^estiK)od.     ^^  V^^  processum  temporis  inter  se    invicem   et  a  rebus 

aliis  distinguuntur^   ita  genus  sacerdotis  processu  temporis 

succedens    oportet   in    virtute    distingui    ab    aliis    et    plus25 

postponendo   seculum   ad  celestia   instar  capitis  aspirare. 

Aristotle's  Sed  contra  areuitur  philosophice   et  theologice;   philo- 

cquivocal  use  ,  .  .        ,         ^  ,      »    •  ,         ttt    t-.    ,-  ■  •      ,       t 

ot  'State'  and   sophice    in    hoc,    quod   Anstoteles  III   Pohtic.    capitulo   I 
citizen .       excipit  senes  a  civilitate,  in  septimo  autem  ponit  sacer- 

dotes  quos  docet  debere  esse  in  ultima  etate  esse  partem  3o 
precipuam  civitatis;  sed  vel  intelligit  senes  insensatos 
vel  laborat  in  equivocis  de  civitate  et  civibus.  Sicut  enim 
est  dare  in  viatore  felicitatem  duplicem  scilicet  practicam 
et  speculativam,  sic  est  dare  cives  et  civitatem  duplicem  j 
correspondentem.  Felicitas  enim  ex  VII'"''  Politicor.  est  177'' 
per  se  finis  civitatis;  in  congregacione  itaque  civium 
qui  sunt  active  vite  vel  praxi  intendentes,  non  sunt 
sacerdotes  vel  prophete  partes  integrantes.  In  civitate 
vero  speculativorum  vel  mixtim  ex  speculativis  et  practicis 
sunt    sacerdotes     et    prophete    precipue,    ideo    sepe    in  40 


21.  Cod. :  suam. 

21.  I.  Tim.  IV,  14.        28.  Cap.  VIII  et  X. 


CAP.  XXI.]  LIBER  TERTIUS.  439 

scriptura  veteri  sacerdotes  prophete   et  populus  ex  oppo- 

sito    distinguuntur,    ut  patet  Jerem.  XXIII,    multo  magis 

igitur  debet  esse   distinccio   sacerdotis   a  populo  tempore 

legis   Christi. 

5       Secundo  obicitur  theoloeice  per  hoc  quod  Act.  XXII,  2";      Objection  : 

01  _     T      _  '     ^         St.  Paul 

capitulo  querit  Paulus  pro  se  ipso:  Si  hoininem  Romaniim    claimed  civil 

et  indampnatiim  licuit  taliter  flagellare,   et  postquam  cen-         ""'^ 

turio  intimavit  tribuno   quod  fuit  civis  Romanus,  postea 

concessit    tribuno,    quod    fuit    Romanus.     Et    postquam 

lotribunus  dixit  quod  miilta  siimma  hanc  civilitatem  con- 
secutiis  est ;  Pauhis  ait:  ego  autem  et  natiis  sum.  Ex  quo 
processu  videtur  innui  quod  Paulus  nedum  fuit  civis 
Romanus  sed  civilitati  Romane  subiectus,  et  cum  tunc 
fuit  episcopus  Christi   precipuus   et  per  consequens  pure 

iDcIericus,    sequitur    quod  licet  pure    clericis   civiliter  con- 

versari;    non    enim    credendum    est  Paulum    pro    timore 

mortis   finxisse   mendacium. 

'77°         Hic  dicitur  [  suppositis   verbis   textus   quod  Paulus   fuit 

natus    in  oppido   Galilee  nomine   Giscallo;    quo    capto   a 

20  Rornanis  inde  translatus  est  Tharsum  a  parentibus  et 
ibi  educatus;  ct  ideo  dicitur  Tarsiensis  Act.  IX,  licet 
nativitate  fuit  Galileus,  sicut  Christus  natus  in  Bethleem 
propter  nutricionem  eius  in  Nazareth  dicitur  Nazarenus, 
ut  patet  Math.  II.   Postea  vero  missus   est  Paulus   a  patre 

25  in  Judeam  pro  studio  scripture  quod  ibi  viguit;  nec 
fuit  Paulus  multum  morans  in  Tarso  sed  in  eius  muni- 
cipiis  id  est  castris  vel  opidis  Tharsum  adiacentibus 
civitati  illi  tributariis.  Unde  pater  Pauli  potens  pecunia 
dicitur     inpetrasse     privilegium      et    libertatem      civitatis 

3o  Romane    pro    se    et   suis    heredibus.    Totum    illud  narrat 

Magister  Historiarum;  utrum  autem  Paulus  nascebatur  in  Paul's  evasive 
Tharso    prima    nativitate    vel  secunda,    ut    sonat    textus       anguage. 
Act.  XXII,  est  nobis  impertinens;   sed  constat  quod  Paulus 
non   asserit  se  esse  hominem  Romanum  tunc,  cum  querit 

35  solummodo  questionem,  nec  asserit  se  subiectum  civilitati 
Romane,  cum  nude  dicit:  ego  autem  et  natus  sum,  suple, 
ad  evadendum  periculum  per  privilegium  civium  Ro- 
manorum. 

M        Verum   est  quod   pocius    habitacione  non  civilitate  fuit 
177''   Roraajnus;  nec  obest  sanctum  equivocare  cum  perversis 

21.  tnde.  Cod.;  X  =  id  est.  27.  Cod.:  opldibus.  Sg.  pocius ; 

cnd.;  post. 

II.  Act.  XXII.  28. 


440  DE  CIVIIJ  DOMINIO.  [CAP.  XXI. 

quibus  communicat  servando  undique  veritatem.  Cum 
Christus  dixit  Joh.  II,  ig:  Solvite  teinplii>n  hoc  et  in  tribus 
diebus  suscitabo  illud,  indubie  ad  sensum  eis  equivocum, 
ita  Paulus  certus  fuit  quod  erat  civis  ecclesie  future 
Romane  et  quod  natus  fuit  in  gracia  predestinacionis  5 
preordinatus  protegi  per  Romanos,  sed  ut  dicit,  quod 
fuit  clvis  Romanus  nec  quod  natus  fuit  in  illa  civilitate, 
non  igitur  sine  ministerio  cameravit  secundum  illud  scema 
sanctus  apostolus  verba  sua. 

Redeundo  igitur  ad  propositum  relinquendo  aliis   equi-  lo 

vocacionem   signorum,    cum    ex    una   parte  antiquitus  ter- 

minus   civitatis   fuit  ad   circumstanciam  laycam  limitatus, 

in  tantum  quod  panes  sacerdotum  exclusi  sunt  a  panibus 

To  dominaic    lajeis,    ut    patet   l^om.   XXI,    cx  alio    latere   adhuc   manet 

civilly  is  to  .    .'  ^.  .        '  .    .   .       , 

exercise  a  rule  religio    Christi    de    dominacione    et    conversacione    licitis  i5 

oermitted  only  ,       '•         ^    .,1.    ■■■,..  ^        . 

■  {q  lavmen.     laycis    et   liiicitis   ciericiSj    ac   tercio,    cum  nomen  sit  vox 

significativa  ad  placitum,   supponatur  quod  dominari  vel 

conversari  civiliter  dicat  appropriate  illam  dominacionem 

ac    conversacionem    licitam    laycis    que    in    clericis    foret 

illicita.   Quod  autem  talis  modus  vivendi  sit  dandus  patet  20 

ex  allegatis  XI   huius  V    et   sepe  inferius;    per  hoc  enim 

solvuntur    scripture,    ut   Luc,  XXII,   26:    Reges   gencium 

dominantur   eoruniy    vos  autem  |  non  sic,    et    Petri  V,    3:     178* 

as  shown  by    JSleque  dominantes  in  cleris,  et  dicta  sanctorum  neeancium 

the  use  of  the  -'  . 

word  in  the     ad    hunc    sensum    clericos    esse    dominos.     Unde   videtur  25 
michi     quod     decretiste    necessitati     sunt     intendere    isti 
sentencie,     cum     aliter     non     concordabunt     decretalem 
Nicolai  III   dicentis    Christum   et  apostolos  nichil  habuisse 
in  proprio    vel  communi   et    constitucionem  Johannis    di- 
centis  hoc  esse  hereticum,  ut  patet  XVII   huius  V.    Non  3o 
enim   est  opus   decretiste  afferre  quod   dominus  Nicolaus 
fuit  votifractor,   false   cronicando   quod  fecit  frater  minor, 
cum   hoc  primo    compeciit   Nicolao   III    vel    quod   consti- 
tucio    sua   fuit    heretica    scripture    sacre    contraria;    cum 
enim    in    equivocis    non    sit    contradiccio.    non    repugnat35 
Christum    et    eius    discipulos    nichil    habuisse    in  proprio 
vel   communi,   supple  civiliter,   et    tamen  quod   discipulis 
illis  erant  omnia  communia,  ut  dicitur  Act.  IV,  32.  Nam 
habere  bona   ex  titulo   civilitatis   et  ex  puro  tytulo  gracie 

i-I.  Roin.  \XT;  ita  cnd.        3''.  (]nd.:  Nicolan  IV. 

3o.   Vide    supra    pag.    33^).         33.   Exiit    qui    seiniiiat.    Sexti 
Decret.  lib.  V,  tit.  XII,   cap.  III. 


CAP.  XXI.]  I.IBER  TERTHJS.  44I 

vel   elemosina  sunt   modi  habendi   equivoci,   et  sic  intelli- 

gendi    sunt    doctores    iuris   canonici,    ut    XII,     questione 

prima  Expedit,   queilt  Johannes  de  Deo,   quis  sit  dominus 

bonorum    ecciesic    et    recitatis    multis    opinionibus    dicit 

5  quod   dominium   eonnn   est  apiit    clericos    sicut    dominium 

reruni  universitatis  est  aput  cives.  Et  eandem   sentenciam 

dicit  Archidiaconus  in  VI  De  rebus  ecclesie  non  alienandis 

capitulo   II   super  verbo   Jpsar^im.   Ista   autem   dubitacio  | 

'7^      sicut   et   eius   solucio   foret   inpertinens,   si  clerici  domina- 

lorentur   omnimode   supcr   bonis   ecclesie,   sicut  layci    bonis 

suis. 

'^         Ideo    ad    distin^uendum     istos    modos    dominandi    dico     'ri>c  clergy 

,    ,         .     ,         .  ....  ,      .    •  ,•        li:ive  evnngelic.il 

quod   layci   dommantur  civiliter,    clerici  vero    evangelicc,      dominion 
cum  primi  habent  proprietatem  civilem,   alii  autem   occu-  th^e^occupatTo^n 

i5  pant   bona  communia   ecclesie,   ut   dicunt  quotlibet  let^es :     and  nse  ot' 
.  ,        T  ,  ,.     .         .  goods,  biit  iiot 

et  sic   concordandi  sunt  doctores   per  distmccionem  pi-o- fnii  ownersliip. 

prietatis  atque  dominii.  Nam  Archidiaconus  in  Rosario  XII 

questione   I  Episcopi  super  illo  verbo  In  iure:    Usus,  in- 

quit,   tantum   et  non  proprietas  rerum  ecclesiasticarum  tam 

10  mobilium  quam  immobilium  conceditur  clericis,  XXIII 
Decretalium  de  testamentis  Qiiia  nos.  Super  testainen- 
tacione  dicit  Bernhardus:  Clerici  de  rebus  ecclesie  nullum 
possunt  facere  testamentum,  cum  earum  proprietas  non  sit 
sua,    cum   solum    iisum  habeant.    Et  Innocencius   libro   II 

25  decretalium  capitulo  Ciim   super  verbo   Secundum:   Nota, 

inquit,    quod    non    prelatus,     sed    Christus    dominium    et 

possessionem    rerum    ecclesie   habet.     Quothbet    sunt    talia 

dicta  sanctorum   legum   dictorum,    que  sine   repugnancia 

possunt    solvi    modificando    negativas    ad     dominium    et 

3o  proprietatem   civilem.    Dominacio   enim   secularis  est  pro-  t:cclesiastical 
^      ^  ^  dominion 

prietana,    ut  patet   de   meo   et  tuo  gentiliter    introductis,     consists  in 

sed   dominacio    ecclesiastica  consistit    in   communicacione    go^fKJlfot^tlic^ 

bonorum    ecclesie,    que    ut    sic    debent  esse   communia  |       Ciiuicli. 

178°    quod  fundatur  ex  illo  Math.  XX,  27:  Qiiicumque  voluerit 

35  inter  vos  primus  esse,  erit  vester  servus.   Si  igitur  superior 

21.  Cod.:  testamentacioni.         25.  Secnndum.  Cod. :  Sciendnm. 

?.  Cap.  XIII,  sed  non  est  Johannis  de  Deo  sed  Prospcri  De 
Vita  Contemplativa  11,  cap.  IX.  5.  Loosely  quoted.  8.  Archid. 
sup.  Sexto  Decret.  uhi  supra,  pag.  97  (ed.  Venet.  1377).  18.  F"oI. 
226*'.  21.    Decrct.    Gregorii    IX,  tit.    XXVT,    cap.  IX.   \'idetur 

esse  dccretalis  Quia  ingredientibiis,  Causa  XIX,  qu.  lil,  ca];.  \\\. 
22.  Hunc  locum  apud  St.  Bernardum  invenire  non  potui. 
llic  iine  dubio  false  citatur.  Est  pocius  Innocentius  lil  in  Decr. 
Creg.   IX  lib.  III  tit,  V,  cap.  XVI. 


442  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXI. 

est  servus  cuilibet  subdito  et  omne  bonum  servi  constat 
dominO;  patet  quod  non  omnia  ecclesie  debent  esse 
communia.  Notat  igitur  scolasticus  que  dominacio  vel 
que  proprietas  est  clericis  prohibita  et  tamen  laicis  licita; 
Owncrship  fits  et  illam   intelligo  per  dominacionem   et  proprietatem  ci-  5 

only  the  laitv       -i  ^  ,  ■  '^   r  n      \  ■  ■    ^  •  i 

and  no  more    vilem  et  (si  non  fallor)  nemo  mveniet  apciorem.  breviorem 

distinctive     g)-  conformiorem  terminum  ad   exprimendum    hanc   diffe- 

word  exists  lor  ' 

it  than  civii.    renciam    quam    civilem.  Nam  XI,   questione  I   Nulliis,  sic 
loquitur  Silvester  papa:   NhUiis,  inquit,   cle?'iciis,  presbite^' 
vel  dyaconiis  propte?'  qumnlibet  causam   intret  curiani  nec  lo 
ante  civilem   iudicem  causam  suam  dicere  presumat ;   licet 
enim   dictum   illius  pape  a  modernis  false   fingatur  palea, 
tanien    modus    loquendi    de    civili    stat    aput    peritos    et 
servata  religione  Christi  staret  sentencia.   Secularitas  enim 
sacerdotum   subvertit   gramaticam,   loycam,    leges,   mores  i5 
et    ordinem    christianum;    nec    dubium    christiano    quin 
aliqua    sit    talis    proprietas    vel    dominacio,    ui  patet  ex 
auctoritatibus  allegatis.   Quia  (ut  allegavi  superius)  beatus 
Bernhardus    Florum    capitulo    XVIII     vere     dicit,     quod 
possidere    propria    seculari    honiini    est   niedium,    quia   et  20 
licet  sibi  propria  possidere,    et    licet  sibi    nicJiil  proprium 
possidere;  monacho\  autem  quia  possidere  non  licet,  purum     178'^ 
malutn  est.   Licet  igitur   sacerdoti   Christi  habere  uxorem, 
liberos  atque  familiam,    sed   dominari    civiliter  non  licet, 
cum    omnia    bona    sua     debet     occupare     exproprietarie  25 
tanquam  bona  ecclesie^  ut  dictum  est  capitulo  huius  .. .  V. 

Et    ex    istis    quasi    peticione    notis    terminis     patenter    O 
colligitur  quod  nuUi  pure  clerico  pro  tempore  legis  gracie 
que    est   huiusmodi    licet   civiliter  dominari.     Nam   sancti 
doctores    linguarum     peritissimi     ut     sanctus    Jeronimus,  ?o 
Augustinus,  Ysidorus    et  eos  sequentes    intellexerunt  per 
clericum    (quod    sonat    sors    vel    hereditas)    hominem    a 
seculari  vita  seclusum  cultui  divino  pure  deditum,  quantum 
ad  bona  adiacencia  de  puris  Dei  carismatibus  contentum; 
ideo   dicit  Jeronimus  Epistola  XXXIV  ad  Nepocianum,   ut  ?5 
recitatur    XII,    questione   I,    quod    clericus    extra    Deiim 
nichil  habere  potest  quod  si  quicquam  aliud  habuerit  preter 
Domimim,  pars  eiiis  non  erit  Dominus ;    verbi  gracia,  si 
auriim  vel  argentum,  si  possessiones,  si  variam  suppellec- 


24.  Cod. :  votis  sive  vocis. 

8.  Cap.  XXXIII.  19.  In  cap.  XVIII  Florum  hic  locus  non 

extat,  sed  et  in  aliis  capp.  Florum  non  invenitur.       36.  Cap.  V 


CAP.  XXI.]  rjBER  TERTIUS.  443 

tilem,  cinn  istis  partibus  Dominus  non  dignatur  jieri  pars 
eius.  Et  quia  iste  sermo  videtur  durus  et  incultus  in 
loyca,  cum  oportet  omnem  hominem  habere  aliquid 
contra  Deum,  ideo  specificavi  dictum  huius  sancti  de 
5  habicione  civih;  hcet  enim  clericus  potest  esse  non 
clericus  et  habere  ex  titulo  gracie  omnia  bona  mundi, 
179*  tamen  repugnat  j  clericatui  quod  illo  modo  aliquod 
temporale  possideat,  quia  secundum  Augustinum,  si  prius 
clericus   communem  vitam   deservierit,    eciam  manens  in 

logracia  dimidius  cecidit  et  per  consequens  non  remanet 
ut  sic  pure  clericus;  debent  enim  clerici  tanquam  cives 
celestes  habendo  supereminenter  dominium  habere  omnia 
in  communi,  hcet  autem  dominus  non  sit,  tamen  modus 
loquendi    scripture  verissimus    est  quod    ille    cui  deserto 

iSseculo  dominus  dignatur  partiri  sua  carismata  habet 
Dominum  partem  suam  non  in  sua  essencia,  sed  in 
divisionibus  graciarum.  Unde  quando  fui  iiinior,  ignorans 
equivocacionem  scripture  et  timens  elacionem  sophisticam 
ac   siciens   redargucionem  auditorii  apparentem,  reputavi 

20  pro    magna    victoria    deducere    quod    dominus    est  pars 

clerici,    et    tamen    idem    dominus    non    est    pars  clerici.     Wyclif  was 
T^  ,       ,  ,  ^i     ■     ■      »  ,.      led  into  folly 

Postea  autem  quando  detecta  est  loyca  Christi,  Apostoh,  in  youth  bv  not 

Augustini    et    ahorum   sanctorum,    humih'ter  et  subtiHter  ^^^^['[^"^^'"l-^gg^pj- 

asserencium  quod  in  equivocis  non  est  contradiccio  stabax.      Scripture. 

2b  Johannes  confusus  et  ignarus  idiota,  quid  ulterius  reph- 
caret,  quando  detecta  equivocacione  scripture  deduxerat 
quod  repugnaretur  inconveniens,  sed  verecunde  deficiens 
pre  ignorancia  fecit  finem.  Nec  h"cet  sic  respondere 
destruendo  scolam  arguendi  in  concedendo  contradicenda 
179''  preter  j  signa  sed  solum  quando  sufficienti  auctoritate 
scripture  equivocacio  tollens  repugnanciam  est  fundata; 
et  istum  sensum  explanat  sanctus  Thomas  secunda  se- 
cunde  questione  CLXXXV  articulo  V  in  fine  exponens 
dicta  verba  Jeronimi   sub  hiis  verbis:  Dicendum,  inquit, 

35  quod  omnis  pars  est  minor  suo  toto.  Ille  igitur  cum  Deo 
alias  partes  habet,  cuius  studium  diminuitur  circa  ea  que 
sunt  Dei,  dum  intendit  hiis  que  sunt  mundi ;  sic  autem 
non    debent   nec   clerici   nec  episcopi  proprium  possidere, 


17.  Cod.:  elacione  sophistica.        iS.  Cod.:  auditorie.       26.  scripiure ; 
sequitur;  nauci;  quid  sibi  velit  hoc  verbum  haud  apparet. 

23.  Johannes  sc.  Wyclif.        32.  Non  est  articulus  V  sed  VI. 
Vide  Opp.  tom.  X,  pag.  480. 


444  r)E  CIVIIJ  DOMINIO.  [CAP.  XXI. 

itt  diun   curant  proprhim,    defectuni   faciant    in    hiis  que 

pertinent  ad  ciiltum   divinum. 

Et  consequenter  questione  proxima  articulo  III,   deter-     p 

minando    quod    paupertas    requiritur     ad     perfeccionem 

religionis    stantis    in   quodam   exercicio    et  disciplina  vi-  5 

vendi    ad    perfeccionem     caritatis:     Necessarinni,    inquit, 

est    quod    religiosus    affectum    suum    totaliter    abstrahat   a 

rebus  mundanis.   Dicit   enim  Augustinus  X   Confessionum 

ad  Deum  loquens:   Minus  te  amat  qui  tecum   aliquid  amat 

quod  non  propter  te  amat.   Unde  in  lihro  Octoginta  trium  lo 

Questionum   dicit   quod    nutrimentum    caritalis    est  iinmi- 

nucio   cupiditatis ;    ex    lioc   autem    quod   aliquis   res    mun- 

danas  possidet  allicitur   animus  eius  ad  eorum  amorem. 

Unde  Augustinus  |  in   epistola  ad  Paulinum    dicit,    quod    i-jc/ 

terrena    diligimtur    arciiis    adepta  quam   concupita;    nam  i5 

unde    iuvenis    tristis    discessit    nisi    quia    magnas   habebat 

divicias?  Aliiid  est  enim   nolle  incorporare  que  desunt  ad 

iam  incorporata   divellere;   illa    enim    veliid   extranea   re- 

pudiantur,    ista  velud   membra  prescinduntur.     Et  Criso- 

stomus    dicit     super    Matli.    quod     apposicio     diviciarum  20 

maiorem    accendit  flammam    et    vehemencior  fit   ciipido. 

^''o/pcnect'°"  Et  inde  est  quod  ad  perfeccionem  caritatis  acquirendam 

chaiity  is       primum  fundamentum  est  voluntaria  paupertas,  ut  aliquis 
voluntary       '  .  .  ,.  ^^        •        \i,     ■,      -in-^r 

poverty.        absque    proprio    vivat,    diccnte  Dommo  Math.   XIX,   21: 

Si   vis  perfectus   esse,    vade  ei   vende  omnia:   et  da  pau- 20 

peribus  et  veni,  sequere  me.   Et   consequenter  dicit  quod 

facientes  elemosinas  corporales   offerunt  Deo  sacrificium; 

sed  simiil  offerentes  se  et  sua  offerunt  holocaustum.   Unde 

Jeronimus    in    epistola    ad  Vigilancium   asserentem     eos 

melius    vivere    qui    suis  utentes    pauperibus  bona  distri- 3o 

buunt.   Non  a  tne,  inquit,  sed  a  Deo  respondetur  eis?  Si 

vis  perfectus  esse  etc.  Ideo   dicit  in  libro  de  dogmatibus 

ecclesiasticis     bonum     est   facultates     cum    dispensacione 

pauperibus   erogare,     melius   est   pro    intencione    sequendi 

Dominum    omnia  in   simul  donare  |  et   absque  solicitudine    i^c/ 

egere  cum    Christo.     Ex    istis  videri    potest  quod  nedum 

clerico  illicitum  est  civiliter  dominari,  sed  nec  donacionem 

I.  Cod.:  du7n  errant;   ib.   Cod :   defecUim  deficiant.  11,  12.  Cod.: 

est   in    inicio    cupiditas.         16,  17-  diligenter   apcius.  18,  19.  Rectius: 

Illi  veltU  cibi  repiidiantur,  illa  velut  membra  preciduntnr.  19.  Cod.: 

va/de  membra, 

8.  St.  Augustini   Opp.   tom.   I,   184  (cap.   XXIX).       11.  Opp. 
tom.  yi,    i3.      14.  Opp.  totn.  II,   Dy.  20.  In  Matth.   Hom.  XX, 

Opp.    tom.  VII,    261.  26.    Ut   videtur   .sec.    Matth.  VI,    2—4. 

28.  Opp.  tom.  n,  i65. 


CAP.  XXI.]  LIBER  TERTIUS.  445 

ultra  necessaria  vite  recipere,  cum  necesse  est  ipsum  ut 
sic  a  statu  perfeccionis  excidere  et  turpi  lucro  ex  ultimo 
quarti  huius  intendere.  Sed  quomodocunque  sit  de  hoc, 
certum  videtur  quod  illicitum  est  clerico  usque  ad 
5  Romanum  pontificem  inclusive  dominari  civiliter,  quod 
beatus  Bernhardus  libro  II  ad  Eugenium  paulo  post 
principium  notabiliter  ostendit:  Dic,  inquit,  papa,  quid 
aliud  tibi  dimisit  sanctus  apostolus?  Qiiod  haheo,  inquit, 
hoc  tibi  do.    Qiiod  illud?   Unum  scio.   Non  est  aiiruni  neque 

\o  argentum,  cum  ipse  dicat:  argenium  et  aurmn  nou  est 
michi.  Si  habere  contingat,  titere  non  pro  libitu  sed  pro 
tempore.  Sic  eris  utens  illis  quasi  non  utens,  ipsa  quidem 
que  non  ad  animi  bonum  spectant,  nec  bona  sunt  nec 
mala;    usus    tamen   bonus,     abusio   niala,    solicitudo  peior, 

Q    questus  turpior.    Et  quia   post  dotacionem   ecclesie  papa  Lawycrs  falscly 
vendicat  temporalia   nedum   ex  elemosina   imperatoris  et  endo^wnient  of 

aliorum    secularium    dominorum,    sed  coniectores  iurium  thc  Churcli  to 
,      .        ,  .  .  .  T    ^i     •  tii2  direct  act 

sompniant,    raciendo  episcopos    msanire,    quod   Lhnstus,    of  God,  and 
Petrus    et    omnes    eorum    successores   habuerunt   ius   ad     (jo^staiuine 

20  monarchie    civiliter    dominandum,    sed    illud    ius    iacuit  merely  restorcd 
,1  ,  .     ^.,  .  .  wliat  he  luid 

180"    sopitum    usque  ad  |  tempus    beati    Silvestn    et    sic  non       unjustiy 
recepit     imperium    a    Constantino,     ut    sonat    decretum       dctaincd. 
distinccione  XCVI    Constantinus    sed    irnmediate    a   Deo; 
ad   quod  imperator  instrumentaliter  iuvit    ponendo   eum 

25  in  possessionem  illius  qitod  prius  iniuste  detinuit;  peri- 
culosum  sompnium  et  infundabile,  cum  predictum 
decretum  sonat  in  oppositum.  Iterum  distinccione  VIII 
sub  verbis  Augustini  super  Johannem  Omelia  VI  docetur 
quod    non    iure    divino    quod    in  scripturis    inseritur  sed 

3o  iure  humano  defendit  episcopus  proprium  dominium. 
Iterura  beatus  Bernhardus  ubi  supra  tractans  illam 
materiam  usque  ad  fundamentum  in  ea:  Esto,  inquit, 
ut  alia  quacunque  racione  liec  tibi  vendices,  sed  non 
apostolico    iure.     Nec    enim    tibi    dare    quod    non    habuit 

35  potuit;  quod  Iiabuit  hoc  dedit  solicitudinem  super  ecclesias. 

Nuniquid   dominacionem?    Audi  ipsum:  Neque   dominantes 

■   ait  in   clero   sed  forma  facti  gregis.     Et    ne  dictum   sola 

humilitate   putes    ne    eciam    veritate    vo.v  Domini    est    in 

evangelio :    Reges    gencium   dominantur  eorum  etc.  et  in- 

18.  Cod.:  dist.  IX.        24.  Cod.:  ad  quos.        32.    CoA.:  facti  Gregorii. 

6.  De  Consideratione  II,  cap.  VI.  2?.  Dist.  XCVI,  cap.  Xlil 
ct  XIV.  29.  Cap.  I,  Quo  iure.  32.  Dc  Consideralionc  II, 
cap.  VI. 


446  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXI. 

fe}~t:   vos  aiitem  non  sic.   Plamirn  est  apostolts  interdicitur 

dominatus ;    quomodo    igitur    tii    tibi   usurpare   audes  aut 

dominus  apostolatum  aut  apostolicus  dominatum.  Planum 

ab   utroque  prohiberis.     Si  utrumque  simul  habere  voles, 

perdes    utrumque,    alioquin    non    te   exceptum    de  illoriwi  5 

numero  |  putes    de  quibus  queritur  Dominus:  Ipsi  regna-    jgQb 

verunt  et  non  ex  }ne,  pri}jcipes  extiterunt  et  noii  cognovi 

eos.  Ia}n   si   regnare   sine  Deo  iuvat,    habes  gloria}}i  sed 

}wn     aput    Demn;     ac    si    i}iterdictu}}i    tene}}ius  audia}}ius 

edictmn:   qui   }}iaior  est   vestrm}!   fiet  sicut  )}iinor,    et  qui  lo 

precessor  est    sicut  qui  ^imiistrat;   fo}'ma    apostolica   hec 

est :  do}ni]}acio    interdicitur,   indicitur  ^ninistracio.    Qiie  et 

co}n}}iendatur  exe}iiplo  ipsius  legislatoris  qui secutus adiungit : 

Ego  aiitem  i}i  medio  vestrum  sum  tatiquam  qui  }}ii}iistrat. 

Wcight  of  Ecce  plana  sentencia  de  dominacione  Christi  et  suorum  i5 

^authorHy,-*    sacerdotum,   ut  exposui  capitulo  XI  huius  quinti,   Possunt 

enim    dominari    evangelice    ex    puro    tytulo     gracie    ac 

elemosine    gubernando,    ministrando    et    mediocriter  ac 

paupere    ad    vite   necessaria    assumendo.     Et    incredibile 

est  quod  tam   sanctus,   tam  subtilis,  tam  devotus  et  tam  20 

insuspectus  in  hoc  seminaret   heresim  vel   errorem;   tunc 

enim   non  tam   canonice  approbaretur   eius  beatitudo  ab 

ecclesia,    stante    isto    errore    scripture    sacre    que    foret 

he  is  holy,     heresis,  quem   non   legitur  revocasse.     Docet    autem   de- 

cretum  XXIV   questione  III   Heresis  quod  aliter  expone^is  25 

scripturat}!-  sacratn   qua}}i    spii-itus  sanctus  flagitat  iuncta 

pertitiacia  est  hereticus.  Ideo  est  ludus  puerilis  scripturam 

ipsam   I   ad    votum    exponere,    ideo    oportet    exposicioni    180'' 

subtilium   sanctorum   credere. 

subtile  Subtilitas   autem   huius  sancti   tam   in   theoiogia  quam    R 

philosophia  patet  respicientibus  eius  libros  in  tantum  quod 

omnes    nos  nedum    iuriste    sed    theologi    indigni    et  in- 

ydonei    foremus    nedum    corrigere    sed   intelligere    dicta 

sua.   Ideo   est   michi  verisimile  ecclesiam   non  presumere 

hereticare  eius  sentenciam   in  hac  parte.  35 

Est  tercio   insuspectus^    quia   religiosus    possessionatus 

and  free  from  scribens  pape  sui  ordinis  atque  discipulo   quem   animaret 

suspicion  of    j^j  dominandum   civiliter,   si    crederet    esse  bonum;    nec 
bias.  .  ......  . 

dicetur    que    dcJminacio    interdicitur,    nisi    secularis   que 

ex  supposicione  nominatur  civilis.   Unde  quia  iste  sanctus  40 

3.    Cod.:   aut  apostolatus.  14.  Cod.:  medio  patrum.         16.  Cod.: 

exposui  a  capilido.         17.   dominare.        25.   Cod.:    <j.   IV.        28.    Cod.: 
oportet  no7i. 

25.  Cap.  XXVII. 


CA[\  XXI.]  LIBER  TERTIUS.  447 

scivit  fucum  sophisticum  tactum  superius  de  Jeremia 
constituto  super  gentes  et  regna,  ideo  subdit:  Disce, 
inquit,  tibi  sarculo  opiis  esse,  non  sceptro  iit  opus  facias 
prophete.     Et    ille    quidcm    non    rcgnaturus    ascendit  sed 

3  cxtirpaturus.  Et  demonstrat  consequenter  illam  senten- 
ciam  per  hoc  quod  non  licet  clericum  ascendere  ad 
dignitatem  ecclesiasticam,  ut  fiat  inperfeccior  quoad 
Deum,  sed  dominari  sic  seculariter  est  status  inperfeccior 
quam  status  evangelice  paupertatis,  igitur  non  licet  sibi 
180''  a  gradu  monachatus  |  ad  taiem  ascendere.  Illud,  inquit, 
dico  indigmim  tibi  citra  perfectum  agere  de  tanta  assumpta 
perfeccione,  et  evidencius  est  argumentum  de  fratribus 
ascendentibus  ad  papatus.  Movent  igitur  exproprietarii 
post  dignitatem   adeptam   (ut  VI   libro  propono  diffusius 

i5exponere)  quod  si  quis  remanet  civilis  proprietarius 
occupando  beneficium  de  patrimonio  carnali  sub  forma 
clerici,  videtur  michi  quod  nedum  dimidius  recidit,  sed 
totus,  ut  nec  sit  civilis  dominus  nec  clericus  dum  sic 
vivit.   Patet   ex   dictis  .  .  .  capitulo  huius  quinti,   nam  fun- 

20  dans  pauperes  de  bonis  ecclesie  tanquam  ypocrita 
damnabilis  non  est  pars  populi  nisi  finaliter  resipiscat 
et  per  consequens  permanens  nec  clericus  nec  laicus 
sine  ordine  punietur.  Si  enim  layos  grece  sit  populus 
latine,  solum   illa   persona   et  quelibet  talis  est  laici,   que 

25  est  pars  populi  civiliter  conversantis.  Confirmatur  enim: 
liceret  homini  dominari  civiliter  nisi  posset  cum  statu 
habito  ad  quemcunque  magnum  gradum  civilitatis  ascen- 
dere  et  per  consequens  actus  civiles  in  quibus  incurreretur 
irregularitas   exercere;   sed  hec  repugnant  statui  clericali, 

3o  ergo   et  civiliter  dominari.   Assumptum  patet  ex  hoc  quod 

iuxta   principia   policie  quecunque  pars  populi  cuius  statui 

81"   non    repugnat    minuta    dominacio  |  civilis,   non   repugnat 

quantumlibet    maior  per  adquisicionem,    adopcionem   vel 

ad  medium   civile. 

S        Idem   est  iudicium  de  toto    et  parte  quoad   repugnan- If  ihe  pope  may 

_.     .    .  ,.  .    .,.  j         .         .    .       rule  civilly  at 

ciam    status.     Si    igitur    licet    pape    civiliter   domman   m  an  there  is  no 
■     minimo,    licet    sibi    regnare   et    imperare  super   quotlibet     ''"seca°ar'^'^ 

re^na  civiliter  et  per  consequens  bellare,  homines  suspen-  entanglements 
,  ,      ,.  .  ,  ,  r  '■        tliat  involve 

dere,  vel  aliter  occidere  secundum  omnem  rormam  mortis  i,ini. 

40  civilis,    et    multo    magis    quemlibet    magnum    patronum 

reservare  civiliter  cum  papatu.  Quod  autem  predicti  actus 


ig,  20.  fundans ;  \ege  fraudans.         26.  Cod. :  licet,        3i.  Cod.:  quem- 
cunque. 


448  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXI. 

ex    irregularitate    sequente    repugnant   clericis,    patet  per 
quotlibet    leges.     Nam    in    veteri    testamento    David    fuit 
prohibitus  edificare  templum  Domino,  quia  vir  sanguimim 
fiiit,   ut  patet  II  Paralip.   Cum  igitur  in  novo  testamento 
sacerdotes    debent    esse    spiritualiores     quia    clerici    non  5 
layci,   et  plus  est  edificare  templum  spirituale  conficiendo 
corpus  Christi  quam  templum  materiale  Salomonis,  multo 
magis    illicitum    est    sacerdoti    illud    officium.     Unde    in 
canone  XXIII  questione  VIII  ex  multis  conciliis  sunt  quot- 
Hc  may  liavc   libet  decreta  ad  illud  sonancia.  Nam  in  concilio  Tribueriensi  lo 
'?virichVany    statutum  sic  loquitur:  Qiiicunque  clericus  aiit  in  bello  aut 
'^T"bdd'^"^'^    nz    rixa    aut    in    ludis   gentilium   mortuus  fuerit  neque  in 
oblacione    neque    in    oracione    pro    eo   postuletur,    sed  in 
manus  incidat  iudicis.  \  Et  sequitur  ex  concilio  Tholetano:    181'' 
Clerici  qui  in  quacunque  faccione  arma  volentes  sumpserint  i5 
reperti,  amisso  ordinis  sui  gradu  in  monasterio  perhenniter 
detrudantur.   Et  ex  concilio  Meldensi  sequitur:  Qiiicunque 
ex   clero    videntur   esse   arma   militaria    non    sumant   nec 
armati  incedant  sed  professionis  sue   vocabuhim  religiosis 
moribus    et    religioso    hahitu     preheant.      Qiiod     si    con-  20 
tempserint    tanquam    sacrorum    canonum    contemptores    et 
ecclesiastice     auctoritatis    prophanatores    proprii    gradus 
amissione  multentur.  quia  non  possunt  simul  Deo   et  seculo 
militare.      Item    secundum    Apostolum    I.   Thim.    III,    3: 
Oportet    episcopum    esse    non   percussorem,    igitur    multo  2  5 
magis  non  hominis  occisorem.   Unde  XXIII  questione  VIII 
ex   concilio  Tholetano   sic   scribitur:   Hiis  a  quibus  Domini 
sacramenta   tractanda  sunt  iudicium  sanguinis  agitare  non 
licet;  et  ideo  magno  opere  talibus  excessibus  prohibendum 
est,  ne  indiscrete  presumpcionis  motihus  agitati  aut  qtiod  3o 
morte  plectendum  est  sentencia  propria  iudicare  presimiant 
aut  truncaciones    quibuslibet   personis  per  se  inferant  aut 
inferendas  precipiant.  Qiiod  si  quisquam  horum   immemor 
preceptorum    aut    in    ecclesie    sue  famulis   aut    quibuslihet 
personis  tale  aliquid  fecerit,  concessi  ordinis  |  honore  pri-     181' 
vetur  et  loco,  sub  perpetuo  quoqne  dampnacionis  teneatur 
ergastulo    religatus.     Item    omnes    sacerdotes    Christi    et 
specialiter    episcopi   debent  observare  Christi    consilia   de 
paciendo    iniurias,    cum    debent    esse    proximi  imitatores 
Christi,   qui    secundum  beati   Petri  testimonium    cum  pa-  40 

I.  Cod.:  repugnat.       3o.  Cod.:  agitari. 

9.    Decreti    secunda    pars,     causa    XXIII,     q.   VIII,    cap.    IV. 
14.  Cap.  V.       17.  Cap.  VI.      26.  Cap.  XXX.       40.  I.  Pctri  II,  23. 


CAP.  XXI.]  LIBER  TERTIUS.  449 

teretur  non  comminabatur ;  ergo  non  debent  esse  executores 
severissime  cause  civilis,   que  est  hominem  occidere. 

T  Unde  XXIII,  questione  VIII  in  principio,  sic  dicitur: 
De  episcopis  vero  vel  de  quibuslibet  clericis,  quod  nec 
5  sua  auctoritate  nec  auctoritate  Romani  pontijicis  arma 
arripere  valeant,  facile  probatur.  Cum  enim  Petrus  qui 
primus  apostoloru^n  a  Domino  fuerat  electus  materialem 
gladium  exerceret,  ut  magistrum  a  Judeorum  iniuria 
defensaret,  audivit:   Converte  gladium   tuum   in  vaginam, 

lo  omnis  enim  qui  gladium  acceperit  gladio  peribit,  ac  si 
aperte  diceretur  ei:  actenus  tibi  et  tuis  successoribus 
inimicos  Dei  gladio  corporali  licuit  persequi,  deinceps  in 
exemplum  paciencie  gladium  tuum  actenus  concessum  in 
vaginam  converte  et  spiritualem  tuum   gladium  quod  est 

i5  verbum  Dei  in  mactacione  veteris  vite  exerce;  omnis  enim 

preter   illum,   vel  auctoritate  eius,    qui  legittima  potestate 

181"    utitur,    qui,    ut    ait  Apostolus,    non   sine   causa  |  gladium 

portat,    cui    et    omnis    anima   subiecta  esse  debet:   ojnnis, 

inquam,  qui  preter  auctoritatem  huius   gladium  acceperit 

20  gladio  peribit.  Item  Ambrosius:  Arma  episcopi  lacrime  et 
oraciones.  Item  Apostolus:  Non  vosmet  ipsos  defendentes, 
carissimi,  quamvis  omnibus  generaliter  dicatur,  specialiter 
tamen  prelatis  dictum  intelligitur. 

Quotlibet    sunt   talia    dicta    sanctorum  et  raciones,   ut 

25patet    capitulo  XVII    et  ultimo   IV  libri  huius,   que   con- 

firmant  istam   sentenciam. 

Sed    in    excusacionem    peccati    fingitur    triplex    glosa,    It  is  said  the 
.  j  •    •  .  ^  clcrey  may  not 

prima    quod    non    per    se    sed    per     ministros     pugnant  figi^f-^jn  p/pgon 

clerici;  unde  XXIII,  questione  VIII,  Quicunque  post  predicta  ''"'jj^j.^^  '^^  ^° 

3o  decreta   allegata  sic    scribitur:    Hiis   itaque    respondetur:  their  servants. 

Sacerdotes  propria  manu  arma  arripere  non  debent,  sed     c&\m  must 

alios  ad    arripiendum    ad  oppressorum    defensionem,     ad      be  purely 

inimicorum  Dei  oppugnacionem  eis  licet  hortari.   Et  probat 

hoc    per    leges    multiplices.     Quod    si    addatur    sentencia 

35dicta  XVIII   quarti    huius,    quod    nemo    in    causa  propria 

sed    in   pure   causa  Dei   debet   sic  pugnare,    quin    pocius 

■  omnia  temporalia  mundi  relinquere  et  speciaUter  clericus 

I.  Cod.:  exactores;  corr.  in  marg.        8.  Cod.:  exercere.        u.  Cod.: 
diceret.        14.  Cod. :  convertere.        27.  triplex  (sic).  Recte :  duplex. 

3.  Gratianus  ad  q.  VIII.         9.  Matth.  XXVI,  52.         17.  Rom. 
XIII,    4.  20.    Ep.    contra    Auxentium.         21.  Rom.    XII,     ig. 

25.   De    Civili    Dominio    II,   pag.    233,    258.         3o.    Gratianus   ad 
cap.  VI.   Quicunque.         35.  De  Civili  Dominio  II,  pag.  267. 

De  Civili  Dominio.  III.  jn 


450  DE  GIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXI. 

qui  non  debet  civiliter  dominari  nec   debet  procreare  nec 
consulere   ad  bellandum,   tunc  foret  sensus   clarior,   ut  et 
diffuse  exponitur  in  ultimo  IV  huius. 
It  is  said  Secundo  dicitur  quod  opus  debellandi  inimicos  ecclesie 

again :  .        .  .     ^  '^       .  ,.    .         _, 

To  war  against  est  meritonum    in  causa   Dei,   quare    ergo    non    est  lici-    1S2" 

onhe^Church   tum  |  sacerdotl,    specialiter  cum    leges  humane  auctori- 

is  right;  why   sant   eplscopos  vel   abbates  licite  suspendere  fures? 

should  not  a  ^  ^      ,    .,,     ,  ,.  ,  , 

priest  do  it:         Q.uantum   ad  illud,   sepe   dictum   est  quod   multa  sunt 

licita    laicis    ymmo    sacerdotibus    veteris    testamenti    que 

sacerdotibus  Christi  forent  illicita.  Quantum  ad  dominium    V 

prelatorum    in    occisione   hominum,    notandus  est  Hugo 

De  Sacramentis    libro   II   capitulo  VII:    De  tempoj-alibus, 

inquit,    que    possident   prelati^    qiiedam    ecclesiis    Christi 

The  answer  is  devocione  fidelium  concessa  sunt  vossidenda,   salvo  tamen 
the  old  one  that  ,  -^  .        ^.         .        ■^      .        ,  ., 

what  is  lawful  lure  terrene  potestatis.    Si  enim   racionabile  est  et  bonum  i5 

beVrb^d^derTto  ^"o^  Deus  noster  pacis  amator  est  et  nichil  inordinatum 

a  priest.       approbare    potest    vera    iusticia:    spiritualis   potestas   non 

ideo   praesidet    ut  terrene  potestati  preiudicet,   sicut  ipsa 

terrcna    potestas    quod    spirituali    debetur    nunquam    sine 

culpa  usurpat;  et  postquam  dixit  quod  largitores  muneris  20 

solum   illud   concedunt  ecclesie  quod  possident  et  tamen 

non    habent    in    donatis    capitale  dominium,    illud    quod 

suis  superioribus  pertinet,  ut  possunt  transferre  ad  aliam 

potestatem,    ne    prelati    in   donariis    subditorum   possint 

alienos    possessores    inducere,    postmodum   distinguit  de  25 

elemosinis    imperatorum    et  principum   donatis    ecclesie: 

Notandum,     inquit,     quod    principes    terreni    in    terrenis 

possessionibus  quas  in  subiectis  vel  sine  subiectis  possident 

aliquando  concedunt  ecclesie  solani   utilitatem,   aliquando  | 

et  utilitatem  et  potestatem;   utilitatem    sine  potestate  con-    182'' 

cedunt,    quando   fructum    possessionis    ad    usum    ecclesie 

transferre    discernunt ;    sed  potestatem    iusticie   exercende 

in    ipsa    possessione    ad    eius   iurisdiccionem    transire  7ion 

permittunt,    aliquando    et    utilitatem    et  potestatem    simul 

tribuunt.    Ubi  tamen  diligenter  attendendum  quod  ecclesia  35 

licet  fructum    terrene  possessionis   in    iisum    accipiat,   po- 

testatem  tamen  exercende  iusticie  per  ecclesiasticas  personas 

aut    iudicia    secularia     exercere    non  potest,  potest  tamen 

ministros  habere  laycas  personas  per  quas  iura  ac  iudicia 

5.  Cod. :  et  causa.  11.    Cod.:    occasione.  18.   Cod.:   posstdet. 

20.  Cod.:  dixerit.         24.  Cod.:  possunt.        '5'5.  Cod.:  ad  eius  dtccionem. 

II.  Hugo  de  St.  Victore  De  Sacr.  lib.  II,  p.  II,  c.  VII,  p.  419. 
27.  I.  c.  pag.  420. 


CAP.  XXI.]  LIBER  TERTIUS.  4^1 

ad  terrenam  potestatem  pertinencia  secundum  tenorem 
legum  et  debitum  iiiris  terreni  exerceat;  sic  tamen  ut  et 
ipsam  potestatem  a  terreno  principe  se  habere  cognoscat 
et  ipsas  possessiones  nunquam  ita  a  regia  potestate  elon- 
5  gari  posse  intelligat,  quin  si  racio  postulaverit  aut 
necessitas  et  illis  ipsa  potestas  debeat  patrocinium  quod 
debitum  alteri  non  potest  dare  et  ipse  possessiones  debeant 
terrene  potestati  obsequium.  Sic,  inquit,  ipsa  possessio 
eciam  ab  ecclesiasticis  personis  obtenta;   obsequium    quod 

loregie  potestati   debetur,  pro  patrocinio    iure   negare  non 
potesty  sicut  scriptum  est:  Reddite  que sunt  Cesaris  Cesari 
et  que  siint  Dei  Deo. 
182°         Ex    istis    dictis    huius    subtilis    doctoris  |  videtur  quod   The  Emperor 

^    nec  imperator  potest    donare  pape    dum   steterit  in   suo   ^nes^ts  rfgaf 

i5  ordine  regaliam  potestatem,  imperialem  vel  dominacionem        powers. 
civilem,    tum    propter    iniuriam    factam    ecclesie    laycali, 
tum   eciam  propter    incapacitatem   Christi  pontificis;    et 
per  consequens   papa  vel  quicunque  episcopus  aut  pre- 
latus    exercendo    tales    actus    mortis  vel  mahemii   debet 

20  facere    hoc    per    laycam    personam   ministrantem   princi-    ^  '?y  ')^^^^ 

-^  .^  ...     appointed  by  a 

pahter  post  Deum  dommo  temporah  de  quo  spintuahs   prelate  serves 

•  j    ^  1  •  ^         ^    •  •..         AT..  • the  temporal 

prepositus  datas  elemosinas  tenet  in  capite.   Aiiter  enim         ]Qrd. 
dorainus   papa  foret  capitalis    civilis   dominus  Anghe   et 
hceret  sibi  introducere  quoslibet  aut  quothbet  ahenigenas 

25  in  castra  episcoporum  aut  possessiones  rehgiosorum,  ut 
patet  in  loco  suo  diffusius.  Nec  video  quin  huiusmodi 
clerici  forent  aliter  irregulares  in  occidendo  homines 
propria  potestate  ac  auctoritate  civili  in  causa  propria; 
quod  Christus    non  potest  cum   non    potuit  civiliter   do- 

3o  minari.  Si  igitur  papa  vel  episcopus  vel  abbas  habet 
dominacionem  civilem  requirentem  dominacionem  se- 
cundum  penam  incarceracionis,  exilii,  suspensionis  vel 
mortis  alterius,  patet  ex  regula  certissima  iuris  humani 
quod  debet  carere  beneficio,  si  non  potest  uti  officio, 
182''  ablata  enim  per  se  causa  \  consequitur  aufferri  et  causatum. 
Ille  igitur  qui  principaliter    domat   hostes   extrinsecos  et 

■  intrinsecos,  cuiusmodi  est  imperator  vel  rex,  est  reddituum 
ecclesie  dominus  capitalis;  oportet  igitur  in  mortificacione 
dominiorum  huiusmodi  vel  totaliter  extingui   eorum  civile 

40  dominium   vel   ipsum   penes   reges   patronum  vel   alium 


4.  Cod. :  ipsos  possessores.        8.  possessio.  Cod.:  possunt.        19.  ma- 
hemii  =  mahamii ;   mahamium  =  membri  mutilatio  vel  enormis  lesio. 


29 


452  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXI. 

secularem    dominum   removere.     Hoc   autem   esset  clero 

humili  facilius  et  utilius  et  religiosius,   cum  tunc   capiendo 

nudum    usum    bonorum    que    patronus    nomine  proprio 

defendit    ad  penam    sanguinis,    non    auctoritate,    procu- 

racione,    consensu    vel    nomine  sacerdotis,    excusatur  ab  3 

irregularitate ;    sed   tunc    oportet   sacerdotem   sine  defen- 

sione  secundum  leges  humanas  tollendo  rapinas  si  veniant 

It  is  the  duty  velle  cuncta  esse  communia.   Oportet  enim   ex  testimonio 

of  rulers  to     sanctorum   et  decretis  ecclesie  reees   et  dominos   tempo- 
defend  the  .  '-'  ' 

goods  of  the    rales  bona  ecclesie   defendere.   Sed  quomodo  defenderent  lo 

do  so^^thW  must  bona  ecclesie  civiliter  super  quibus  non  habent  dominium? 

have  power    numquid  non   maior  foret  elemosina  exonerare    clericum 
over  them.  .,...,.  .        . 

ab  irregulan  civilitate  quam  m  eius  occupacionem  bona 

ecclesie    ad    clerici  dampnum    defendere?     Q_uod  autem 

est  regum  tueri  bona  ecclesie  patet  XXIII,  questione  V,  i5 

Principes  et  Res  omnes  ecclesie  et  Regiim  est  proprium 

et    Rex    debet    cum    sibi  [  similibus.     Auctoritate    itaque    i8 

istorum  quoad  gladium  temporalem  oportet  bona  ecclesie 

gubernari,   et  cum  nemo  militat  propriis  stipendiis,   patet 

quod  oportet  eos  eciam  temporalem   mercedem   recipere.  20 

Sed  quid  facilius,  consonancius  vel  desiderabilius  eis  quam 

civile    dominium    ad    quod    consequitur    licencia  sumendi 

pro     labore     stipendium?     Unde  XXIII,     questione    VIII, 

Episcopis    postquam    ostendit    quod    non  licet  episcopis 

nisi  spiritualem  gladium  exercere,  sic  infert:   Omnis  enimib 

preter  illum,   vel  auctoritate  eius,  qui   legittima  potestate 

utitur,  qui,  ut  ait  apostolus,non  sine  causa portat  gladium, 

cui    et    omnis  anima  subiecta  esse  debet,    omnis,  inquam, 

qui   preter    auctoritatem    huius    gladium     accepit    gladio 

peribit.     Et    constat    quod    ille    non    est  papa,    ut  patet  3o 

Rom.  XIII  et  Petri   II,   sed  imperator  vel  princeps  alius 

secularis.  Si  igitur  non  sine  auctoritate  secularis  principis    Y 

debent  temporalia  ecclesie  debellando  defendi,   quomodo 

sine    eius    auctoritate    debent    a    clericis  possideri?     Deus 

igitur    et    doininus    temporalis    defendunt    bona    ecclesie  33 

gladio    corporali;    nec    sequilur    ex    isto    quod  Deus  sit 

irregularis  propter  auctorisacionem,   consensum  et  com- 


7.  tollendo.  Cod.:   colltgendo.       11.  Cod.:   habet.        16.  Rectius:  Res 
autem  humane  24.   Recte  De  episcopis,   et   est   Gratiani   ubi    supra. 

32.  Cod.:  principiis. 

i5.  Cap.  XX,  XXI.         16.  Decreti  secunda  pars,  causa  XXXIil, 
q.  V,  cap.  XXI 11.  17.  Cap.  XL. 


CAP.  XXI.J  LIRER  TERTIUS.  453 

plecionem    operis    occisionis,    sicut    non   est    adulter  vel 

homicida,    licet    perficiat    quamlibet     creaturam    et    per 

183''    consequens    omne    opus    per    quod    irregula  1  ritas   con- 

^      1  .  ■  •       TA  •         u  f     ■*       ..     God  and  his 

trahitur    m    persona    capaci.    Deus    enim    bene    racit    et  i^y  servants  do 

5  ministri   Dei    layci    quod    sacerdotes    irregulariter    perpe-    rightly  what 

trarent,    cum    usurparent    officium   Petro    prohibitum   et     irregular  in 

per  consequens  cuilibet    eius  vicario;    irregularitas    enim        P"es  s. 

solum  habet  fieri  circa  christianum,  ideo  Deo  vel  angelo 

non    competit    sicut    nec    eius    oppositum:    Nec  oportet 

losacerdotem  ex  consensu  incurrere  irregularitatem,  sicut 
nec  ex  ministracione  mercedis  exequentibus  ius  principis 
in  hac  parte,  quia  episcopi  consenciunt  omni  iusto,  sicut 
in  casu  consulunt  et  ministratorie  iuvant  ad  iustum 
homicidium,   quod   in   persona   et  causa   sua  complenda 

i5forent    irregulares,    ut    iusticiarius    iuste    condempnando 

furem   incurrit    irregularitatem   propter  secularitatem  ne- 

gocii;    multo    magis    sacerdos    Christi,    si    illud    faceret, 

cum    in    senectute    matris  ecclesie   officia  clerici  et  layci  ^^'"'^^i?  ^^*"^, 

more  distinct 

debent  esse  distincta  que  in  eius  infancia  erant  confusa,    from  laymen 
^        ^   ^  j  .        j  ,.  •  1  than  under  the 

20  ut  patet  de  mercancia,   de  carnali  procreacione,  de  causa       old  iaw. 

sanguinis    et    aliis    actibus    civilibus;    multo    magis  igitur 

in  actibus  bellicis,    in    quibus  est    maius  spirituale  peri- 

culum    et    maior    distraccio   ab  officio  sacerdotis.     Unde 

non    video    quin    sit    declinacio    a    religiositate,    quando 

183"    sacerdos  Christi   recipit  redditus  vel   procurat  |  vel  prebet 

consensum  ut  pro  elemosinis  sibi  signatis  pauperes  taliter 

puniantur,  quia  sapit  proprietatem  dominii  contra  ordinem 

clericatus;  ideo  securum  esset  clericis  omnes  dominaciones 

et  iurisdicciones  tales   abnuere   et   elemosinas   auctoritate 

3o  talium    dominorum   admittere    tanquam    neutras,    saltem 

sine  procuracione  avida,  ut  in  causa  propria  vindicetur. 

Conceditur  tamen   quod  licet   clericum  velle  per  alium 

esse   execucionem   talis  iusticie,    ut  clerico   consenciendo 

placeat     quod   alii    carnaliter  procreent,   quod  esurientes 

35  ad  tantum   et    taliter   comedant,    quod    non    celebrent  et 

quotlibet    huiusmodi    actus    ac  negociaciones   causent,   et 

tamen    dispHceret    sibi    quod  in    persona  sua   sic  faceret. 

Iterum,  placeret  sacerdoti  quod  inferiores   ecclesie  pro 

temporalibus  suis  litigent,   pugnent  et  tales  actus  civiles 

40  exerceant,  et  tamen  cum  professus  est  expropriacionem 
displiceret  sibi  quod  pro  suis  sic  faceret. 


33—34.  Cod.:  clertcus  .  .  placeatur ;  cf.  1.  38. 


454  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXII. 


CAPITULUM  VICESIMUM  SECUNDUM. 

Ex  istis  videri   potest  quod  licet  dominis  temporalibus    A 
auferre    a    religiosis    collatas     elemosinas     progenitorum 
The  heirs  of   suorum    in    casu  quo    habitualiter    eis  abusi   fuerint,   ut 
those  whjj^have^^^^^^^  est  XXXVII  tercii  huius;  patet  ex  racione  duo- 5 
endowments    jecima    decimi    capituli    huius    quinti    et    questione   eius 

are  interested  '^  ^         ,         .  ,  ,  „„^ 

in  the  proper  quarta.     Q.uod    autem    spectat    ad    dommos    secu  |  lares    io3 
use  o   t  em.    ^^^^^    ^^    dictis  quarti  huius;    ipsis    enim   iniuriatum   est 
per    abusum    sue    elemosine;    ideo    causa    sua   precipue 
agitur.  Unde  sanctus  Thomas  secunda   secunde  questione  lo 
CLXXXVII   postquam  ostenderit  quod   licet  clericis  acci- 
pere  possessiones   tam   magnas  quam   minutas  in  elemo- 
sinam    ut    hberius    insistant    religiosis    actibus,    quorum 
ministratores  debent  esse  participes,   subiungit  quod  iisus 
ipsorum   donorum  redderetur  illicitus,  si   ab  actibus  reli- i^ 
giosis    desisterent    et    quantum    in  se    esset,   defraudarent 
intencionem  eorum  qui  talia  beneficia  contulerunt.    Quare 
ergo  non   debent  seculares  domini   esse  soliciti  ad  recti- 
ficandum   tam  gravem  iniuriam?  et  super  illa  racione  in- 
vincibili   fundantur  leges  AngHe   et  civiles  reciproce  capi-  20 
tulo  quarti  huius  et  specialiter  de  lege  civili,   De  Capitulis, 
Corradi  et   de    lege    canonica  XVI    questione    VII    Filiis, 
et  infra  per  multa   capitula.  Nam  colieccione  decima  sic 
scribitur:   Si  clericiis  vel  episcopus  vel  abbas  habens  bene- 
ficium  a  rege  datum  non  solomodo  persone  sed    ecclesie  25 
ipsum  propter  suam  culpam  perdat,  eo  vivente  ad  regem 
pertineat,  post  mortem   vere  clerici  ad  successorem  rever- 
tatur.     Decretum    autem    memoratum    docet    filios    aut 
nepotes  aut    honestiores  propinquos  \  illius  qui  construxit    1^4" 
vel  ditavit  ecclesiam   circa   ipsam   habere  istam  solerciam,  3o 
ut    si    sacerdotem    aliquid    ex    collatis    rebus    defraudare 
previderint    aut    honesta    communicacione   compescant   aut 
episcopo  vel  iudici  corrigenda  denunccient.  Qtiod  si  episcopus 
fuerit  negligens,   dicatur  rnetropolitano  et  tercio  in  negli- 


ig,  20.  Cod.:   invincibile.        23.   collectio  ~  conventus  =  assemblee. 
24.  Cod. :  vel  uti. 

5.  De  Civili  Domini  I,   265  seqq.         6.  Vide  supra  pag.    148. 
10.    St.  Thomae    Opp.    tom.   X,    pag.    5i3.  21.   De  Civili  Do- 

minio  II,  cap.  V.         22.  F.  2.  40.  (Feudorum  libri.)         22.  Decreti 
secunda    pars,    causa    XVI,    q.  VII,    cap.    X.XXI.  28.    Decreti 

causa  XVI,  q.  VII,  cap.  XXXI. 


CAP.  XXII.]  LIBER  TERTIUS.  455 

gencia  sua  dehet  regis  auribiis  intimarij  qui  debet  salu- 
tarem  correpcionem  adhibere,  que  correpcio  non  est 
specificanda  ut  regi  pertinens  nisi  submovendo  eum  de 
elemosinis  quarum  rex  est  dominus  capitalis,  ut  dicit 
5  canon  III,  questione  II,  Si  episcopus,  ut  recitatur  II  ca- 
pitulo    huius    V,     Quamvis    enim    doctores    dicunt    quod  ^^^  lulers  must 

.  ,  .....  ^  supply  the 

pnmo  debet  proban  dilapidacio  et  ea  probata  dari  sibi       defect  of 
adiutor  ad   finem   litis,   tamen  iste  fucus  excluderet  cor-       ^^^  ^^^^' 
reccionem    domini    secularis,    ideo    oportet   ipsos   exequi 

loin  defectu  spiritualis  prepositi,  vel  saltem  elemosinas 
suas  subtrahere  quod  nemo  potest  legaliter  prohibere. 
Cui,  rogo,  foret  pertinencius  disponere  pro  elemosinis 
progenitorum,  pro  bonis  regni  sic  abusis,  que  eo  ipso 
debent  confiscari,    quam    regi?    vel    quis    infidelis    non 

i5dubitat  quin  patroni   ecclesiarum  maiorem  solicitudinem 

apponerent    pro    elemosinis    rectificandis    in    manu    reli- 

giosorum   abusis  quam    pro  temporalibus  proprie   super- 

184''    flue   cumulandis?  |  Quanto    enim    anima    est  prestancior 

corpore    et    bonum    patrie  prestancius    bono  vie  toto  in 

20  genere    suo,    debet    fundatoris    solercia    circa    talia   esse 
maior.   Sed  quia  temporalis  iviris  vel  commodi  adquisicio 
acuit  operantes,  notat  Archidiaconus  ne  patroni  in  tam 
necessaria  causa  ecclesie  ex  defectu  stipendii  sint  segnes 
vel  desides,   quod  hoc  facient  expense   ecclesie. 
B         Preterea    debent    fundatores    considerare    quod    bona    Endowments 
coUata    ecclesie    sunt    quasi    thesaurus    depositus    quem  jaid  up^^whkh 
licet  eis  in  tempore  necessitatis  repetere,   quod  probatur    ^^^  founders 

.....  .  .  ^    ~i  f  ijiay  claim  in 

lege  triplici;    primo    ex  testimonio    Leonis  IV    posito    in        case  of 
decretis  XVI,  questione  VII,  Contra  sanctorum;  Si,  inquit,      "ecessity. 

3o  fundatores  ecclesiarum  ad  inopiam  vergere  ceperint,  ab 
eisdem  ecclesiis  temporalis  vite  suffragia  percipiant.  Item 
XVII,  questione  ultima,  capitulo  finali:  Qiiicumque,  narrat 
Augustinus,  quomodo  quidarn  cum  heredes  non  haberet, 
constituit  ecclesiam  beati  Aurelii  Carthaginensis   episcopi 

35  heredem  bonorum  suorum  servato  sibi  usu  pro  tempore 
vite  sue,  sed  natis  sibi  filiis  episcopus  reddidit  sibi  bona 
data.  In  potestate,  inquit  Augustinus,  habebat  episcopus 
non  redderCj  sed  iure  fori,  non  iure  poli.  Si  igitur  iure 
poli  non  habuit  episcopus  ius  retinendi  donata,  cum 
184°  illud  ius  sit  ius  divinum  |  contra  quod  non  cadit  dispen- 
sacio,    sequitur  quod   domini  temporales  habent  ius  po- 


5.  Cap.  VIII.  29.    Cap.   XXIX.  32.  Q.  IV,   cap.  XLIII. 


456  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXII. 

tissimum   in   elemosinis    ab  ipsis  vel   suis  progenitoribus 
collatis    ecclesie.    Unde  Archidiaconus    dicit    quod    epis- 
copus   non   illegittime   alienavit    bona  ecclesie  tum  quia 
casus  hic  sub  pietate  comprehenditur  in  quo  bona  ecclesie 
licite   alienantur,  XII,    questione  II,  Sacrorum,  tum  eciam  5 
quia  iuste  alienum  restituit. 
Authorities  in       Tercio  confirmatur  ex  decreto   consilii  Tholetani    po- 
support  of  this.  g.^^  -j^yj^   questione  VII :  Quicunque,  inquit,  fidelium  pro- 
pria    devocione   de  facultatibus   siiis   aliquid   ecclesie  con- 
tulerint,    si  forte  ipsi   aut  filii   eorum    redacti  fuerint  ad  lo 
inopiam,  ab  eadem  ecclesia  suffragium   vite  pro  temporis 
usu    percipiant;    aliter    enim    non    animarentur    domini 
temporales  ad  dotandum  ecclesias  nisi  possent  tempore 
necessitatis  subtrahere  suas  elemosinas,   et  illud  non  dare 
secundum  Archidiaconum    in   Rosario    XII,    questione    I,  i5 
capitulo    Certe    super   verbo    aufferre.    Est    aufferre.    Ex 
quo    patet     quod    domini    temporales    possunt    aufferre 
temporalia    ab    ecclesia  quantumlibet    regulari    et  multo 
magis  ab  ecclesia  habitualiter  delinquente.   Et  super  lege 
illa  fundat  Archidiaconus,   cum  ecclesia  tenetur  subvenire  20 
pauperibus  et   maxime  a  quibus  beneficium  recipit,  quod 
tenetur  subvenire    filiis    patronorum.   |  Unde  notaremus    li. 
argumentum  Augustini  secundum   II   De  Vita  Clericorum 
quod  ponitur  in  decretis  XIII,   questione  II,   Si  quis,  ubi 
Augustinus    dicit,    cum    sacerdos    debet    patrem    iratum  ib 
filio  et  volentem  ex  hinc    exhereditare    placare   filio   re- 
conciliando,    quomodo,    inquit    Augustinus,    ergo    ut    cum 
filio  suo  habeat  pacem    cuius  appeto  hereditatem.  Videtur 
michi    revera,    quod    illud    sit    turpe    lucrum,    ut   patet 
III   decretalium  titulo  finali.  Verumtamen  ne  talis  ablacio  3o 
sit    inprovida,    modificat  decretum :    Hic,  inquit,    distin- 
guendum    est,    quid    iuris   fundatores    ecclesiarum    in  eis 
habeant  vel  quid  non.   Habent  ius  providendi,    consulendi 
et    sacerdotem    inveniendi,    sed    non    habent   ius    vendendi 
vel  donandi  vel  utendi  tanquam  propriis.  35 


5.    Cod. :    Sacramentorum.  8.    Cod. :    quicunque    inquit    twice. 

9,  10.  Cod.:  contulerunt.       19.  Cod. :  deliquente.       27.  ergo.  Cod.:  volo. 

2.    Archid.    Sup.     Decr.     causa    XVII,    q.     IV,     cap.    XLIII. 
8.  Cap.  XXX.  16.  Archid.  Sup.  Decr.    causa  XII,    q.  I,    cap. 

Certe  hunc  locum  non  habet.  24.  Cap.  VIII.  3o.  Rectius 
De  Poen.  dist.  V,  cap.  II.  Qualitas.  3i.  Decreti  secunda  pars, 
causa  XVI,  q.  VII,  cap.  XXX. 


CAP.  XXII.]  LIBER  TERTIUS.  457 

Ex  quo  patet  quod    habent    ius  et    potestatem   utendi 

in   necessitatis  tempore  pre  aliis    tanquam   communibus 

bonis  ecclesie. 

Secundo     moveret     reges    ad    ordinandum     de     bonis     Example  of 

■  ,,-  Christ  clearing 

0  ecclesie    pacis    et   prospentatis   regni    tranquiilitas,    que     the  temple. 

secundum    dictum    proximo    capitulo    potissime    stat  in 

religionis     observancia  sacerdotum,     et    declaratum    est 

capitulo    XVII    IV  huius    ex    testimonio    beati  Gregorii; 

Crisostomus    eciam    In   Inperfecto    Omelia    XXXI    docet 

loidem    exemplo    multiplici,    primo    ex    hoc  quod  Christus 

ut  rex  ascendens    Jerusalem   primo    omnium   rectificavit 

i85°    templum    eiciendo    ementes    et    ven  |  dentes,    ut    patet 

Math.  XXI,   ut  sepe  exposui,  exempHficavit  in  hoc  regibus 

et  dominis  secularibus,    ut    ipsi  vadant    et  faciant  simi- 

iSliter.  Ad  hoc  enim  Deus  dedit  eis  potestatem,  ut  patet 
Rom.  XIII. 

C        Secundo    ponit  Crisostomus    exemplum    de    stomacho       Parallel 

'^  .  ,.  .  •        •     j-      ..      between  the 

qui    existens    cocus    universalis    tocius    corporis    inaiget  ciergy  and  the 
rectificacione    assidua,    ne  ex  eius    discrasia  propter  de-   or^/hg^^root  of 

2ofectum  alimenti  residuum  corporis  paciatur;   sic  in  cor-         a  tree. 
pore  Christi   mistico  est  clericus  preparans  populo   tan- 
quam  stomachus  spiritualia  alimenta.  Tercium  exemplum 
ponit   de  arbore   quam   videntes   in  ramis  arescere  statim 
convincunt  defectum  esse  originaliter  in   radice;    sic   qua- 

25  cumque  parte  populi  peccante  est  evidens  quod  causa 
huius  sit  vel  omissio  vel  commissio  sacerdotis.  Totum 
enim  corpus  ecclesie  quod  tenetur  se  iuvare  reciproce 
debet  secundum  partem  sanam  corripere  huiusmodi 
sacerdotes.   Unde   Luce  XIX,   46,   47    postquam   Christus 

3o  flevit  destruccionem  Jerusalem  statim  ascendit  in  templum 
et.  cepit  eicere  vendentes  in  templo  et  ementes,  dicens 
illis:  Scripturn  est:  Domus  mea  domiis  oracionis  est.  Vos 
autem  fecistis  illam  speluncam  latronum.  Et  erat  quottidie 
docens   in    templo,   principes  autem    et   scribe  sacerdotum 

35  et  principes  plebis    querebant    eum    perdere.     Super    quo 

dicunt    sancti    doctores    et    specialiter    beatus  Gregorius 

185^"    Omelia  XXXIX  libri   II;   quod   maxima   ruina  populi  \  ex 

culpa     sacerdotum    fuit,     ideo     primo     omnium    arguere 

illos    cepit;    omnis    autem   Christi     accio    est    nostra    in- 

40  struccio. 


8.  De  Civ.  Dom.  IF,  238.       g.  Chrysostomus  1.  c.        37.   St. 
Gregorii   In   Ev.  lib.  II,  Hom.  XXXIX,  Opp.  tom.  I,   1646. 


458  DE   CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXII. 

Q_uotlibet  sunt  talia    scripture,    racionis,    doctorum  et 
legum   testimonia    que  sepe    repecii    et    sunt  in  practica 
sepius    repetenda.     Et    sic    intelligendus    est   Augustinus 
Epistola  XXXIII   ad  Bonifacium.    Qiiis,  inquit,  mente  so- 
briiis  nostris  dicat  regibus:  Nolite  ciirare  in  regno  vestroS 
a  quo  teneatur  vel  oppugnetur  ecclesia  domini  nostri,  non 
ad  vos  pertineat    in   regno  vestro  quis  velit  esse  sive  reli- 
giosus  sive  sacrilegus;  quibiis  dici  non  potest;  nonne    ad 
vos    pertineat    in    regno    vestro,    quis    velit   esse  pudicus, 
quis  inpudicus?  ac  si  Augustinus  argueret:   cum  adulteria  lo 
pro    pacificacione     populi    humanis    legibus     puniuntur, 
quomodo    sacrilegia    que    eidem  paci  plus  obviant  per- 
mittuntur?    Unde    ponit    exemplum    de    quinque  regibus 
qui  blasfemiam   punierunt,  ut  patet  III   huius,   et  VI  ca- 
pitulo.    Et  super  isto  fundamento  fundatur  dictum   Ysi-  i5 
dori  III  Ethimologiarum  in  fine;  quod  ponitur  in  decretis 
XXIII    questione  V:   Principes    seculi    nonniinquam    infra 
ecclesiam,  inquit,  potestatis  adepte  culmina  .enent,  ut  per 
eandem  potestatem  necessarie  non  essent  nisi  ut  illud  quod 
non    prevalet    sacerdos    efficere  per    doctrine     sermonem  20 
potestas   hoc   impleat  per  discipline  terrorem;   sepe   enim 
per  regnum  terrenum   celeste  regnum  proficit  iit  qui  intra 
ecclesiam  positi  contra  fidem  et  disciplinam  j  agunt  rigore    i85° 
principum    conterantur.     Ecce    quomodo    principes  seculi 
debent  de  infidelitate  punire  et  per  consequens  cognoscere  ib 
quam  noticiam  habere  tenentur  a  Christo,    si  non  habent 
ab  aliquo  sacerdote.  Unde  subditur:  Cognoscant  principes 
seculi  Deo  se    debere    esse    racionem    reddituros  propter 
ecclesiam    quam    Christo    tuendam    accipiunt,     Nam    sive 
augeatur  pax   et    disciplina  ecclesie  per  fideles  principes  3o 
sive    solvatur,    ille    ab    eis    racionem     exigit    qui    eorum 
potestati  suam  ecclesiam   credidit.   Unde    (ut  alias  diflfuse 
ostendi)    iurisdiccionis  confusio  non  impedit  quin  domini 
seculares    tenentur    in    causa    Dei    eciam    quoad    vocatos 
sacerdotes  cognoscere;  nam   secundum  sentenciam  huius  35 
sancti    doctoris    omnis    sacerdos    peccans   mortaliter  in- 


7.  Cod.:  ad  nos;    ih.  Cod.:   in   ref^no   vestro   deest.        8.  Cod.:   }ion 
deest.  9.    Cod.:    pertinet.  17.    Cod.:    secitli   nonurnquam    deest. 

18.  Cod. :  po'lestates.        18— lo-  Cod.:  adepte  —  potestatem  deest.      20.  Cod.: 
prevalent  sacerdotes. 

4.  St.  Augustini  Opp.  tom.  II,  65  i   (Ep.  CLXXXV).       14.  Rec- 
tius  (ut  videtur)  De  Civ.  Dom.  I,  44.  i5.  Cap.  XX.  Et  est 

Isidori  lib.  III   de  summo  bono  cap.  LIII. 


CAP.  XXII.]  LIBER  TERTIUS.  459 

iuste  occupat  quicquid   habet  et  per  consequens  pertinet 

ad    regis    officium    de    temporalibus    regni    sui    iusticie 

complementum. 

D        Unde  Ysidorus  V  Ethimolog.   capitulo  XXIII:   Res,  in- 

5  quit,  a  recte  possidendo,  ius  a  iiiste  possidendo;  hoc  enim 

iure  possidetur  quod  recte,  hoc  recte  quod  iuste,  hoc  iuste 

quod  bene;  quod  autem  male  possidetur,  alienum  est.  Male 

autem  possidet,    qui  vel  suis  male  utitur  vel    aliena  pre- 

iSS"^   sumit,    possidet    autem    iuste   qui   non    utitiir  |  cupiditate; 

lo  qui    autem    cupiditate    tenetur  possessus   est   ut  possessor. 

Ex     qua     sentencia     bene     rimata    videri    poterit     quod    Tiie  greater 
piorum  principum  foret    maior  pars  possessionum   quas     enSowments 
clerus   dotatus  occupat,  si   cum   paribus  iusticia  canonica  torfgftg^f  to^^^iie 
debite  fuerit  executa.     Nam   omnis   clericus    plus  amans  rulcr. 

i5  teinporalia  quam  pacienciam  vel  aliam  virtutem  quam- 
cunque  in  se  vel  populo  ut  sic  cadit  ab  eorum  dominio, 
sicut  omnis  religiosus  vivens  seculariter  qui  vel  querendo 
vel  mercando  innititur  turpi  lucro,  ut  patet  III  decre- 
talium   in   fine.   Est   autem   lucrum  nimis  turpe  clericum 

20  de  bonis  pauperum  perquirere  sibi  redditus  per  se  vel 
alios.  Et  istud  ut  videtur  michi  pertinet  ad  dominos 
discutere,  cum  habent  bona  illa  dirigere,  et  si  oportet 
racione  capitalis  dominii  pugnando  defendere.  Ad  quid, 
queso,    diceret  canon  XVI  questione  WllFiliis,   quod   post 

25  desidiarn  episcopi  et  metropolitani  in  corripiendo  sacer- 
dotem  patronus  conqueri  debet  regi,  nisi  ad  regem 
pertineret  ipsum  corripere?  Ad  quid  diceret  beatus 
Jeronimus  super  Jeremiam  illud  positum  in  decretis  XXIII 
questione  V,   ut  tetigi  proximo   capitulo:     Regum,   inquit, 

3o  est  proprium  facere  iudicium    atque    iusticiam   et   liberare 

de    manu     calumpniancium     vi    oppressos    et  peregrino,  | 

186"  pupillo    vidueque    qui  facilius    opprimuntur    a    potentibus 

prebere  auxilium.     Et   infra  sub   auctoritate   Cipriani   sic 

dicitur:   Rex  debet  furta  cohibere,  adulteria  punire,  impios 

35  de  terra  perdere;  parricidas  et periuros  non  sinere  vivere, 

filios  suos  non  sinere   impie   agere,    nisi    dicta    execucio 

extendi   posset  in   casu  ad   clericos. 

Nec  presumpserunt    aliqui   doctores    docere   quod   iste        Folly  of 

,  ,  ,  ,1  •  ^  teaching  that 

leges  sunt   abrogare  vel  quod  non    debent    in   quantum-    tiie  King  has 
40  cunque   magna  desidia  prelati  ad  clericos    se  extendere,  "°th  °  derg^y!^"^ 
cum   contra  ius  nature    foret  quod    rex  debet    pacificare 

2)2.  Cod.:  pupilloqtie  vidue  qui 
29.  Cap.  XXm.  34.  Cap.  XL. 


460  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXII. 

rempublicam  et  iustificare  iniuriantes  pauperibus  regni 
sui,  et  tamen  non  differt  habere  potestatem  super  ne- 
cessariissimum  antecedens,  cuiusmodi  foret  rectificacio 
facinorum  et  abusuum  sacerdotis,  puniat  igitur  rex 
tales  dimissos  a  pontificibus,  de  quanto  perturbant  rem-  5 
publicam,  sicut  papa  punit  eos  de  quanto  committunt 
contra  Deum  iniuriam,  nec  videtur  quod  aliter  stabit 
regnum. 
To  correct  the       Tercio   moveret  reees  lex   caritatis  communissima  que 

clergy  is  an  .       .  .  .         °  .  ^ 

aims,  and      est    indispensabilis  lex  nature  qua  tenentur  egenis  opera  10 
bodily  one.     misericordie     impendere,     ut     patet     Math.    XXV.     Cum 
igitur    alia   sint    opera   misericordie    corporalia  que  sunt 

Visito,  poto,  cibo,  redimo,  tego,  colligo,  condo, 

alia    autem    opera   misericordie    que    ultra    omnem    pro- 

porcionem    ra  |  cionabilem    sunt    operibus    misericordie    18 

corporalibus    meliora    et    ab     omni     homine    districcius 

requisita,    patet    quod   domini    temporales  tenentur  ipsa 

clericis    in    tempore    necessitatis    impendere    iuxta    dicta 

.  .  .  capitulo    huius  V.     Elemosina    foret  docere   clericos 

per    ablacionem    temporalium    occasione    quorum     abu-  20 

sorum     peccant     gravius,     igitur     seculares     domini     sic 

tenentur. 

The  spiritual        Sunt  autem  septem   opera   misericordie  spiritualia   que    E 
worksof  mercy.  ,.,  ,^  ■r-...j 

corporalibus   correspondent,    scilicet    docere  ignorantem, 

consulere  dubitanti,   consolari  tristem,   corrigere  peccan-  23 

tem,    remittere    offendenti,    portare    pacienter    molestias 

iniuriantis  et  generaliter    orare    pro   omnibus    sed  speci- 

aliter  pro    mortuis   iuxta   hoc   metricum: 

Doc,  consul.,  castig.,  solare,  remitte,  fer.,  ora. 

^^'c^\t\'ot\.\'ittn      jg^,^  a^tem  opera   misericordie  sunt  in  potestate  cuius-  3o 

bodily  and       _  ...  .     .  .    .  ^ 

spiritiiarworks.  libet    viatoris,    ideo     de    istis    requirit    Deus    districtum 

iudicium   et   specialiter  de  correpcione  fraterna,   ut  patet 

Math.  XVIII    et    exponitur  .  .  .  Sicut    tota    miseria    cor- 

poralis  viatoris    lapsi    reducitur    ad  tria  genera^  scilicet 

ad    defectum    in  alimento,    ad   defectum   in  tegumento   et  33 

Giving  meat    defectum    in    accidentali    corporis    nocumento,     propor- 

corresponds     cionaliter    est    in    homine    interiori    licet    subtilius.      In 

to  teaching  and  alimento  enim  sunt  esuries  et  sitis,   quibus  correspondent 
counsel.  .  .  .  .^  .  ^  . 

pastus  doctnne  catholice   et  consilium   recte  vie;    pnor 


i.  Cod. :  rc  pauperibus.        33.  exponitur.  Se.q\i\tav  \a.cuna..        38.  Cod.; 
correspondenter. 


CAP.  XXII.]  LIBER  TERTIUS.  46 1 

iSG"   est  I  generalior  et  grossior  quam  alii  et  posterior  spiri- 
tualior  atque  subtilior  in  arta  semita  quasi  potus. 

In  tegumento  sunt  induicio  et  hospitacio,   quibus  cor-     Clothing  to 
respondet    correpcio    superinducens     virtutem    que     est     conTolatton, 
5  vestis  anime,   et   consolacio  oriens  super  fidem^  spem  et 
caritatem,    que    constituunt    domum   anime  et   alias  vir- 
tutes   morales. 

Accidentale  vero  corporis  nocumentum  stat  in  duobus,     visiting  the 
scilicet    in    infirmacione    et  incarceracione;    sed    duplex  forgiveness  ot 

10  principium   nocendi  ab   intrinseco,   quibus  correspondent        injury. 
iniurie    dimissio    quoad   visitacionem    infirmi    et  tribula- 
cionis  virtuosa    passio    quoad    recepcionem   incarcerati; 
quando   enim  quis   miti   modo   dimittit   iniurias,   sanat  se 
a    livore    et    ira    intrinsecus,    quia    Proverb.    XVII,   22: 

1 5  Animus  gaudens  etatem  Jloridam  facit;  et  sanat  vulnera 
ac  discrasiam  in  animo  inimici,  quod  est  spiritualiter 
visitare;  pati  autem  iniurias  hostium  est  dare  precium 
pro  spirituali  incarceracione,  cum  Romanor.  XII,  20 
dicitur:   Si  esurierit  inimicus  titus,  ciba  illum.   Et  sequitur: 

20  Sic  carbones  ignis  congeres  super  caput    eius;    quod    est 
magnum     precium     redempcioni     spirituali     conveniens. 
Oracio  vero    abscondita    correspondet    fossioni   et  omni    .^"1^'"^  tiie 
186"*    ministerio   mortuorum,  |  cum    non  superest    de  sex  aliis         prayer. 
eorum    directum    sufFragium.     Et    omnia  ista  fundata  in 

25  caritate  impendit  christianus  proximo  eo  ipso  quo  debite 
conversatur.  Ideo  de  istis  fundatis  in  lege  nature  com- 
missiva  examinabit  Deus  bonos  et  malos  in  finali  iudicio; 
et  sicut  amor  istorum  operum  traxit  iudicem  ad  in- 
carnacionis    adventum,    sic    amor    et  odium   eorum   erit 

3o  materia  ad  finaliter  iudicandum.  Cuius  triplex  racio 
ponitur,  quia  iudicium  misericordie  consequitur  opera 
misericordie,  ut  dicit  Christus  Math.  V,  7:  Beati  miseri- 
cordes,  quoniam  ipsi  misericordiam  consequentur,  et  Jacobi 
II,  13:  Judicium  sine  misericordia  illi  qui  non  facit  miseri- 

35  cordiam.  Consonum  est  igitur  quod  iudex  iustissimus 
ostendat  sic  iusticiam   sui   iudicii. 

Secunda  causa  est:  Sicut  nemo  intrabit  ad  cenam 
novissimam  nisi  superinduerit  caritatem,  sic  nemo  ex- 
cludetur    nisi  propter  defectum   vestis  huiusmodi    nupci- 

4oaIis;  cum  igitur  perfeccio  illorum  operum  vel  defectus 
eorum  et  caritas  vel  eius  privacio  consequuntur,  signanter 
explicantur  hec  opera  que  sunt   manifesta    iudicia   cari- 

6.  que.  Cod.:  quem.        20.  Cod.:  sic  aut. 


462  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXII. 

tatis.   Nam   I.  Johannis  III,   17:    Qiti  vidit  fratrem  situm 
necessitatem    habere   et   claiiserit  viscera   sua  ab  eo,  quo- 
modo  caritas  Dei  manet  in  illo?    Qiii  non  diligit  fratrem 
suum  I  quejn  videt,   Deum    quem   non    videt   quomodo  po-    18 
test  diligere?  5 

Tercia  causa  est  quia   iudicium   sicut  erit  manifestum,    F 
ita  erit  eius   iusticia   manifesta,   unde   et  inspecta;   nunc 
autem    testes    copiosissimi    de  operibus,    nunc    et  eorum 
defectibus,   ideo   iudex  non  iudicabit  in   causa  pure  pro- 
pria^    sed    in    causa  sui  popuii,    quem    debet   in  iusticia  10 
regulare;    propter    tales    causas    requiret  Deus    in   finali 
iudicio    districtissime    ab    omnibus    christianis    de     istis 
septem   spiritualibus   operibus   misericordie,   ideo  illi  qui 
presunt    tenentur    ad    illa    precipue.    Unde  Ecclesiastici 
XVII,  12:   Deus  mandavit  illis  unicuique  de  proximo  suo.  i5 
God  has       Quilibet  enim  christianus  tenetur  indispensabiliter  proximo 

chareed  us  to  •        •         j-  j  ^-  ^  j  .. 

have  care  one  suo   opera   misericordie  rependere  pertmenter    ad  potes- 

of  another.     tatem   et  dona  que  Deus  ad  hoc  prestiterit.     Et    sic  lex 

canonica    de  insolencia  refrenanda,    lex    civilis    de    pace 

stabiHenda    sed    precipue    lex    evangelica    de    dileccione  20 

fraterna   moverent  reges  ad  ecclesiasticos   misericorditer 

castigandos.     Nec    movet  fucus    sophisticus    quo    dicitur 

dominos     seculares    non    debere    clerum    corripere    nisi 

it  is  the  duty  fuerint    iusti    volentes    melius    expendere    bona    ecclesie 

of  aii  rulers,    quarn   tales   clerici;    sed  ista  disposicio   deficit,    igitur  etaS 

righteous  or     ^      .  .  /  -^  . 

unrighteous,    debitum   corrigendi.    Patet    quod   falsum   assumitur;   de- 

to  do  justice.    ,  •  •  •         i    r        •    ^  ••.••••      *•  o 

'  bent   enim   cornpere  sive  |  tuerint  lusti  sive  miusti,  non    18 

debent  corripere  ut  iniusti,  quia  debent  esse  iusti  sed 
servata  iusticia  iustum  opus  faciunt  eciamsi  iniuste. 
Unde  si  iste  fucus  moveret  nos,  per  idem  non  mini-  3o 
straremus  sacramenta  nec  reciperemus  a  subditis  bona 
ecclesie,  quia  non  sic  faceremus  nisi  iuste,  sed  sumus 
plurimum  iniusti,  sicut  supponimus  dominis  secularibus, 
igitur  conclusio.  Sicud  igitur  in  faciendo  opus  miseri- 
cordie  vel  elemosine  tribuendo  debet  caveri  ypocrisis,  35 
sic  in  faciendo  opus  misericordie  vel  elemosine  auferendo 
debet  caveri  fastus,  zelus  vindicte  atque  cupiditas  et 
intendendi  caritative  misericors  relevacio  proximi,  quoad 
intellectum  speculativum  per  doctrinam,  quoad  intellectum 


8.  Hic  locus  corruptus  est;  Fortasse:  sicul  testes  .  .  ,  sic  .  .        i3.  Cod. 
diligenter;  suprascriptum;  misericorditer.         22.  Cod. :  quod. 

3.   I.  .loh.  IV,   20. 


CAP.  XXII.]  LIBER  TERTIUS.  463 

practicum  per  consilium,  quoad  affectum  deponendo 
tristiciam  per  consolacionem,  quoad  operacionem  in- 
iustam  in  quantum  procedit  ab  inordinata  voluntate 
per  supernam  correpcionem,  in  quantum  secundum  talem 
5  iusticiam  respectatur  in  proximum  per  debiti  dimissionem, 
quoad  gravamen  conveniencium  preter  peccantis  inten- 
cionem  per  prudentem  supportacionem  iuxta  illud 
Rom.  XV,  I :  Debemiis  nos  firmiores  infirmitates  aliorum 
portare,  iuxta  illud  Gall.  VI,  2 :  Alter  alterius  onera 
iSj'  portate  quod  consistit  non  in  assensu  ad  facinus  |  sed 
in  continua  et  solida  meditacione,  sufferendo  recal- 
citrantis  iniurias,  sicut  medicus  ligat  amicum  et  scindit 
vel  cauterizat   eciam   exprobrantem. 

Sed  quia  offendimus  in  Deum,  cuius  offense  inpertinens 
i5est  nobis  remissio,  nec  superest  pertinencius  suffragium 
mortuo  quam  devota  oracio,  ideo  debemus  pro  singulis 
per  devotam  oracionem  petere  auxilium  a  Domino,  ut 
ipse  iniciet  auxilium  et  suppleat  defectus  reciprocos 
membrorum  ecclesie. 
20      Ex    istis    alias:    Si   Deus    voluerit,    diffuse    fundabitur  It  is  wrong  to 

j     •    •      ^  ^  rc  M  ..■•  ...•    take  from  kines 

quod    iniustum    est    aufterre    a   regibus  et  piis   patronis  an^  patrons  the 
ius  presentandi   sacerdotes  ydoneos   ad   curam   et  prepo-        '^'g'^.  °f  „^ 

t  ...  .  presenting  fit 

situram     spiritualem     in    suo    dorainio;     tenentur    enim      persons  to 
reddere    racionem.    Igitur  iniquum    est    ineptos    ipsis  in- 

25vitis  inducere.  Unde  iura  limitant  eis  ius  presentandi 
ydoneos,  ut  patet  XVI   questione  VII  Decernimus  et  ca- 

G  pitulo  Monasterium  cum  multis  similibus.  Consideret 
igitur  rex  et  quicunque  secularis  prepositus  quomodo 
durissimum   iudicium   hiis   qui  presunt  fiet    in   die   iudicii, 

3o  specialiter    de    doctrina  vite  verbi   et    operis;    consideret 

secundo  quam  faciliter  et  tute  debet  et  sufficit  subtrahere 

suam    elemosinam  vel    defensionem    a  clerico  iniuriante 

187''   pauperibus,    ne    peccatis    eius    consenciens  |  pregravetur 

crimine  alieno.   Et  credo   quod  exasperabitur  ad   abusas 

35  elemosinas  subtrahendura.  Nara  nec  vetati  sacerdotis 
dignitas  nec  excoramunicacio  nec  aliqua  ecclesiastica 
censura,  cura  non  ligat  in  casu  isto  quoad  Deum,  debet 
retrahere  alieni  execucione  huius  et  legali;  sic  enim 
David  ampliavit  cultum  sacerdotum  quem  Saul  extinxerat, 

5.  respectatur,  sic.  God.:  repeltalnr  sive  repeclatur.  6.  grava- 
men{?)  cod.:  gramen.  20.  alias ;  sic  in  cod.  rectius  elicias  aut  ali- 
quod  huiusmodi.  38.  alieni  e.xecucione ;  ita  cod.  3o.  David ;  Cod. : 
aando. 

26.  Cap.  XXXII  et  XXXIII.         29.  Sap.  VI,  6. 


464  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXII. 

Exampie  from  ut  patet  I.  Paralipom.  XXIII  et  infra,    sic  Salomon  de- 
deposing"^^  posuit    ad    stabilimentum    regni    sui  Abiathar    summum 
priests.       pontificem,  ut  patet  III    Reg.  II;    sic  Ezechias  IV    Reg. 
XVIII,    sic  Josias  IV    Reg.  XXII    destruxerunt    errata    a 
suis  progenitoribus  et  rectificarunt  in  sacerdotibus  cultum  5 
Dei.   Et  demum  Christus  omnium  illorum   filius   destruxit 
blasfemos   presbiteros  Judeorum   XLII    anno  post  ascen- 
sionem  per  Titum  et  Vespesianum  principes  Romanorum, 
dicente    Gregorio    Omelia    IX    ubi    supra:    Post    domirii 
ascensionem  et  post  necem  Jacobi,   qui  Justus  est  appellatus,  10 
suscitavit  Dominus  adversum  Judeos  Romanorum  principes 
Vespesianum  et  Tytum,  patrem  et  Jilium  iusto  Dei  iudicio 
agentes  ut  qui  patrem  et  filium   necaverit  a  patre  et  filio 
necarentur.     Unde    in     historia    horum     legitur    devotus 
Tytus  dixisse  cum  vidisset  cadaveribus   mortuorum   valles  i5 
repletas   et  totam   patriam  ex  eorum  fetore  |  corruptam:    18 
Flens,    inquit  historia,    levavit   manus   ad   celum    dicens: 
Domine  Deus,    tu    scis,    quod  ego  hec  non  facio.     Et  sic 
post  dotacionem   ecclesie    legitur    muUos    devotos    impe- 
ratores    rectificasse   Romanos    pontifices,    et    forte    si    in-  20 
grata  irreligiositas  nostrorum  pontificum,  secundum  quam 

The  penalty  of  Jeclinant    a  Christo,    vergentes    ad  seculum,    foret  cum 

withdrawing     .  .  .  "  .„  . 

endowment    irreligiosilate     predictorum     pontificum     mposita,     eque 

would  not  be  a  i-i  •  ui      •       •  1    j    ..         ■       •      .. 

grain  too  heavy.  hbere  ex  opposito  pena  oblacionis  vel  detencionis  tem- 

poralium  iuxta  posita  pene  quam  predicti  pontifices  25 
sustulerunt  non  in  minima  arena  maris,  hec  pena  sua 
culpa  gravior  appareret.  Considerarent  igitur  reges, 
principes,  ymo  milites  ut  sunt  tales  quod  ex  voto 
tenentur  defendere  matrem  suam  gladio  corporali.  Con- 
siderent  secundo  quod  maius  periculum  matris  sue  stat  3o 
in  sacerdotibus  abalienatis  retrorsum,  qui  bona  pau- 
perum,  ymmo  ecclesie,  tanquam  alieni  filii  ecclesie  ma- 
lignancium  rapiunt  et  disperdunt,  ut  dictum  est  capi- 
tulo  XIV  huius  V.  Et  ex  illis  concludant  zelo  prosperi- 
tatis  vie  et  patrie  debitum  sui  officii  in   efFectum.  35 

No  wrong  Sed    contra    istud    arguitur    tercio    obiectu    promisso    H 

to  thefounders.  superius  XXXVIII  capitulo  III  huius.  Videtur  enim  quod 
domini  seculares  superstites  iniuriarentur  progenitoribus 
suis  fundantibus  illas   ecclesias  spoliatas  et  hoc  in  bonis 


9.  Cod.:  ubi  deest.  Non  est  Homilia  IX  sed  XXXIX;  sed  et  hic  iocus 
ibi  deest.       39.  Cod.:  spoliare. 

37.  De  Civili  Dominio  I,  pag.  274  seqq. 


CAP.  XXII.]  LIBER  TERTIUS.  4  65 

S*"  optimis  quia  in  oracionum  suffragiis  |  et  in  elemosinis, 
quibus  pauperes  recrearentur.  Sic  ergo  propter  honorem 
Dei  et  amorem  parentum  in  purgatorio  indigencium 
istis  sufFragiis  spiritualibus  differrent  domini  ecclesiam 
5  istis  temporalibus  spoliari;  hic  dicitur  quod  ista  evi- 
dencia  rimata  radicitus  moveret  dominos  seculares  contra 
aliam  fugam  sentenciam  ad  exonerandum  suos  elemo- 
sinarios  de  temporalibus  secundum  formam  et  ordinem 
supradictos,    tam    racione  capta    ex  parte  progenitorum 

lomortuorum  elemosinas  tales  fundancium  quam  ex  parte 
heredum  superstitum,  quam  tercio  ex  parte  utilitatis 
universalis   ecclesie. 

Ad     declarandum      autem      istam      sentenciam     sup- 
ponende     sunt    tres     conclusiones     note     theologo,     pri- 

i5ma;     Inter     omnes     disposiciones    quibus    ecclesiasticus 

indisponitur    ad    orandum    effectualiter    est    avaricia    ac    Avarice  and 
culpa  carnalis  una  de   maximis,  Patet    sic:    Ad    edifica-    disable  from 
cionem  oracionis    oportet  orantem  converti  ad  Dominum,  effectual  prayer. 
sed   illa   maxime  avertunt,   ut  patet  primo  huius  XVI  ca- 

20  pitulo,    ideo    maxime    indisponunt;    nisi    enim   quis   con- 

vertatur  ad  Dominum  non  diligit  eum   implendo   primum 

mandatum;  quod  si  non  fecerit,   non  impetrat  pro  quo 

orat,  igitur  conclusio.   Quis,   rogo,   dominus  non  dedigna- 

8''    retur    ad    servum    suum    miserum    qui    rogat    dominum 

25  applicando  sibi  dorsum  et  faciendo  sibi  derisiones  |  multi- 
plices  et  despectum  ?  Sic  autem  est  de  omni  preponente 
Deo  suo  temporalia  in  amore,  ut  alibi  diffuse  exposui. 
Unde  videtur  michi  quod  sentencia  ista  innuitur 
Ezechiel.  VIII,   16,    ubi  per    abhominacionem    maximam 

3o  narratur  quomodo  viginti  quinque  viri  inter  vestibulum 
et  altare  erant  dorsa  habentes  contra  templmn  Domini  et 
facies  ad  orientem  et  adorabant  ad  ortum  solis.  Contra 
quos  dicit  Dominus  Jerem.  XVIII,  17:  Ego  dorsum  et 
non  faciem    ostendam    eis.     Nam    creature   conversio  ad 

35  Deum  sicut  et  eius  aversio  ab  eodem  infert  propor- 
cionaliter  conversionem  Domini  ad  ipsam  et  aversionem 
Domini  ab  eadem,  cum  Zach.  I,  3  dicitur:  Convertimini 
ad  me  et  ego  convertar  ad  vos.  Unde  Origenes  super 
Exodum   Omelia   XII   sic  loquitur:   Si,   inquit,   nos  Deum 

40  deprecemur,  ut  velamen  de  corde  nostro  dignetur  auferre 

7.  fugam;  ita  cod.  anfalsam?        23.  Cod.:  exclusio. 

38.  Origenis   In  Exodi    cap.  XXXIV   Hom.  XII,   Opp.   tom.  I, 
pag.  III   (Ed.  Basil   i536). 

De  Civili  Dominio.  III.  3o 


466  bE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXII. 

capere    possumus    intelligenciam     spiritualem;    si    tamen 

convertamur  ad  Dominum  et  libertatem  sciencie  requiramus. 

Sed    quomodo  possumus  invenire  libertatem   qui  servimus 

seculo,  peccunie?  qui  servimus  desideriis  carnis?  Ego  me 

ipsum    corripio,    ego   me   ipsum    iudico,    ego    meas  culpas  5 

arguo.    Videant  qui  audiunt  quod  de  semet  ipsis  senciant ; 

ego  interim   dico  quod  donec  alicui  horum  servio  non  sum 

conversus  ad  Dominum,    non    sum    consecutus  lihertatem, 

donec  talia   me  negocia  et  solicitu  |  dines  stringunt:  Illius    i^ 

enim   a   quo  constringor  negocii  et  solicitudinis  servus  sum.  lo 

Scio    enim    scriptum    esse    quia    unusquisque   a    quo    con- 

vincitur  huic  servus  addicitur.   Unde  licet  }ne  amor  pecunie 

non    superet,    licet   possessionum    et  diviciarum    cura  non 

stringit,    laudis    tamen    cupidus    sum    et    gloriam    sector 

humanam.    Si  de   vultibus    hominum   pendo,    quid    iste    de  i5 

me  senciat,  quomodo  iste  me  reputet  et  ne  illi  displiceam 

si  illi  placeam;  donec,   inquit,   ista  requiro,  servus  horum 

siim  et  per  consequens  proditor  Dei  mei. 

Ex  istis  patet  conclusio  supposita,  ideo  signanter  pre-    I 

cipit  Christus  suis  discipulis   quod   caveant  a   crapnla,  ab  20 

ebrietate  et  curis  huius  vite,   Luce   XXI,   34. 

The  prayer  of       Secunda  conclusio:   Oracio  viatoris  dum   peccat   mor- 

a  wicked  maii  ^.^r*^  j    ^  -^  j 

does  harm.     taliter   nedum   caret  merito  quoad    oracionem   et  quem- 

cunque  alium  pro  quo   orat  verum  iniuste  subtrahit  ab 

aliis  bona  gracie  vel  peiorat.   Patet  ex  hoc  quod  omnis  25 

talis  peccat  continue  quicquid  facit,   ut  patet  XLII  capi- 

tulo    libri    III;    sed    omnis    peccator    iniuriatur    Deo    et 

proximo,    ut    patet  primo    libro    et   XXVIII    huius  V  ex 

dicto  Anshelmi,  ergo  conclusio.   Si   enim   is  pro   quo   orat 

perstet  in   gracia,   tunc   non  deteriorat  ipsum  sed  minuit  3o 

vel    subtrahit    augmentum    gracie   quod    iuvando  deberet 

superaddere,   iuxta    illud  Rom.  XIII,  8:  Nemini  quicquam 

debeatis  nisi  ut  invicem   diligatis.    Nam  |  omnis  pars  in-    i^ 

tegralis    debet    iuvare    reliquam,    ergo   multo   evidencius 

quecunque    pars    ecclesie    debet    quamlibet  adiuvare.     Si  35 

autem    is  pro   quo   talis   orat    sit  prescitus    crimine  pre- 

gravatus,    tunc    huiusmodi  orator   aggravat    peccatum   et 

per  consequens  penam.  Et  illa  est  sentencia  beati  Gregorii 


3  and  4.  Cod.:  servivimus.  4,  5.  Cod.:  egomet  ipsum.  10.  Cod.: 
a  deest.  11,  12.  Cod.:  convicitur.  i3.  Cod.r  superat.  28.  XXVIII  sic 
cod.  Rectius  XVIII  vide  supra. 

26.  De  Civili  Dominio  I,   335  seqq. 


CAP.  XXII.J  LIBER  TERTIUS.  467 

in  De  Cura  Pastorali  capilulo  X,  ubi  docet,  qviomodo 
persona  Domino  incognita  vel  cont?^a  qiiam  irascitur,  non 
est  aptus  mediator  ad  impetrandum  alteri  quidquam  a 
Domino  nec  eciam  sibi  ipsi.  Si,  inquit,  homo  apiit  ho- 
5  minem,  de  qiio  minime  presutnit,  fieri  intercessor  erubescit, 
qua  mente  aput  Dominum  intercessionis  locum  pro  populo 
arripit,  qui  familiarem  se  esse  eius  gracie  per  vite  meri- 
tum  nescit?  Aut  ab  eo  quojnodo  aliis  veniam  postulat, 
qui  utrum   sibi    sit  placatus   ignorat?    Qita    in    re   est  ad- 

10  huc  aliud  solicicius  formidandum  ne  qui  placare  posse 
iram  creditur  hanc  in  se  ex  proprio  reatu  mereatur. 
Cuncti  enim  liquide  novimus,  quia,  cum  is  qui  displicet 
ad  intercedendum  mittitur,  irati  aiiimus  ad  deteriora  pro- 
vocatur.    Qiii  igitur  ad  hoc  terrenis  desideriis  astringitur, 

i5  caveat  ne  districti  iram  iudicis  gravius  accedens,  dum 
loco   delectatur  glorie  fiat  subditis  auctor  ruine. 

Solerter  igitur  se  quisque  jneciatur,   ne  locum   regiminis 

»9''    assumere  |  audeat,   si  adhuc  aliquod  vicium  in  se  dampna- 

hiliter    regnat,    ne    is    quem    crimen    depravat  proprium, 

20  intercessor  fieri  appetat  pro  culpis  alioruni.  Unde  Registro 
libro  primo  epistola  XXV  conqueritur  Johanni  Constan- 
tinopolitano,  Eulogio  et  aliis  de  pondere  officii  pasto- 
ralis:  Qiiid,  inquit,  antistes  a  Domino  nisi  pro  delictis 
populo   intercessor  eligitur?    Qiia^  inquit^  fiducia   ad  eum 

ibpro  peccatis  alienis  intercessor  venio  aput  quem  de  pro- 
priis  securus  non  sum?  Esse  igitur  mediator  populi  ad 
Deum  timeo,  cui  familiarem  nie  esse  per  vite  meritum 
non  agnosco.  Sed  adhuc  superest  gravius  formidandum, 
quia  sicut  cuncti  liquido  novimus,   cum  is  qui  displicet  ad 

3o  intercedendum  mittitur  irati  animus  ad  deteriora  provo- 
catur.  Et  valde  pertimesco  ne  commissa  michi  plebs 
fidelium  reatus  mei  additamento  depereat,  cuius  delicta 
hucusque  Dominus  equanimiter  tollerabat, 

K         Ex  illa  sentencia  huius  sancti  videtur  tercio  per  modum      Whence  it 

35  correlarii    quod    expedicius    foret   ecclesie   carere   huius-  .^PP'^^'.'*  ^^^*- ^ 

modi  papa,    episcopo,   curato,   quocumque   preposito   vel    bishops  etc, 

,  K    ^   !      ^  '     '  '    ^,         .,.^.\^.  .    whomightwell 

elemosmario  oratore,   convertendo   sibi   mmisterium   coi-    ^e  dispensed 

latum  in  alios  pios  usus  quam   habere  talem  perversum         '*'^'''''- 

in    diviciis    et   gloria   seculi   quantumlibet    habundantem. 


10.  Cod.:  aliud  sollicitus.        21.  Cod.:  XXIV.        22.  Cod.:  Eulegio. 

I.  St.  Gregorii  Regulae  Pastoralis  I,  cap.  X,  Opp.  tom.  11,  10. 
17.  I.  c.  cap,  XI.         20.   Ibid.  pag.  Soy.  26.   Loosely  quoted. 

3o* 


468  DE  CIVILI  DOMINIO,  [CAP.  XXII. 

Their         Omnis    enim  talis    nocet    ecclesie,  1  ut  patet    ex    dictis.    i8q' 

endowments  .       '     .  . 

might  be  Ministenum  autem  conversum  in  alios  pios  usus  pro- 
"  p"ious  uses.^'  desset  ecclesie  non  nocendo,  sed  omnis  nocumenti  spiri- 
tualis  carencia  foret  expedicior  vel  minus  mala  ceteris 
paribus  quam  eius  posicio,  ergo  conclusio.  Scio  quidem  5 
quod  omnes  mali,  eciam  dyaboli  per  accidens  prosunt 
ecclesie,  quia  Rom.  VIII,  28  timentibus  Deum  omnia 
coopej~antur  tn  bonurn.  Sed  nec  debent  taliter  preesse 
ut  prosint,  nec  tantum  prosint  sicut  debite  ministrando, 
quia,  licet  recipientes  ab  eis  sacramenta  merentur,  non  10 
tamen  tantum  sic  in  casu  quo  ipsi  ministrantes  merendo 
superadderent  adiutorium  personale,  nec  tantum  quan- 
tum  merentur  in  casu  quo  ministeria  eis  impensa  forent 
collata  aliis  piis  prepositis;  et  sic  meritorium  est  obe- 
dire  eis,  non  in  quibuscunque  sed  solum  in  Christi  i5 
consiliis  vel  preceptis;  in  aliis  autem  istis  contrariis 
debent  christiani  ipsis  resistere;  et  sic,  licet  melius  sit 
ecclesie  predestinatorum  habere  tales  prepositos  quam 
foret  omnino  a  malis  et  bonis  deficere,  tamen  melius 
esset  habere  bonos  prepositos;  isti  enim  simul  nocent  20 
et  prosunt  secundum  duplicem  racionem  incomparabilem 
comparacione;  in  genere  nocent  in  quantum  peccant  et 
prosunt  in  quantum  bonos  exercitant,  numerum  humani 
generis  augmentant,  et  ad  augmentum  beatitudinis  pre- 
Although  God  parant.  I  Licet    enim     melius    sit    esse   malos  prepositos    189' 

ordains  sood      ^  ,  •  ^  •    ^-  1        • 

out  of  sin   vet  ^t   populum     prescitum     mixtim     cum    bonis    quam   non 

sin  should  be   gggg   huiusmodi   (ut   patet  capitulo  X,   tercii   huius),    cum 

reproved.  .  \         r  r  ;  j-> 

melius    est    bonos    esse    quam    malos   esse   et   cum  pars 
mundi    proporcionaliter    prodest    ecclesie     ut    est    vera, 
patet  quod   omne   malum    minus  prodest    ecclesie  quam  3o 
bonum    simpliciter.     Aliter    enim    peccatum   Luciferi   et 
prothoplasti  tantum    prodessent   ecclesie    sicut   meritum 
Christi;     ad  tantum   siquidem   bonum    prosunt,    quia   ad 
totale   bonum    domus   Domini   sed  non  tantum;    et  sicut 
prodest   et   per   consequens   est  bonum    quod  sint  prelati  35 
reprobi    non    quidem    illis  utile  sed   matri   ecclesie,     sic 
est  bonum   quod   iste  Judas  et  iste  quicunque  perversus 
prepositus  sit  in   mundo,   quia   longe   melius  quam  foret 
ceteris  paribus  ipsum  non  esse;   sed   cum   nec   sit   bonum 
sibi  quod   sic  peccet,    nec  Deo  placitum,    nec    ipse  nec  40 
alius     debet     velle     ipsum     sic    peccare,     sed     imitando 


27.  De  Civili  Dominio  I,  66  seqq. 


CAP.  XXII.]  LIBER  TERTIUS.  469 

Christum     simul     dolenter    et    gaudenter    eius     maculas 

toUerare;   dolenter,   quia  ut  sic  deficit  ad  sui  dispendium, 

et  gaudenter,   quia  Deus  ex  omnipotencia    sua  occasione 

talis   macule  pulcrificat  universam.     Sic  enim   peccatum 

5  est    bonum,    quia    felix    eius    esse    secundum    quod    est 

occasionaliter    perficere,    sed    non    secundum    eius    esse 

190*    primum,    quia    esse  primum   peccati    non  vocatur  |  nisi 

equivoce     esse     sed     magis    deesse;     manifestum    igitur 

quod  omnis   malus  prepositus,  licet  facit  bonum  ecclesie 

10  et  per  consequens  expedit  talem  esse,  tamen  ut  sic  peccat 

continue;    nam    omnis    talis    tenetur    sub    pena  peccati 

sui   et  populi   ad  observanciam    mandatorum   quam  non 

tenet  nisi  ipsam   cognoverit,   ergo   etc. 

L        Unde    secundum    Gregorium     abstractus     per     mundi   ,    Worldly 

r    ,■    ■    ■  ,      .  ,•        1  V-  clergy  do  harm 

odivicias,   per  gloriam  seculi  vel  peccata   carnalia,   ut  non     and  rulers 

«•    ..  j    •  !_•..  cc    •  ..      •  ..      -j  sliould  take 

ciat  quod  incumbit  suo  orncio,    ut  sic   nocet,    ideo     a^vay  their 

(ut    sepius    dixi)    domini    seculares    in    defectu    aliorum       power  of 

^  ^  ^  .  mischief. 

debent  abstrahere   a  suis  miunantibus    occasionem   talis 

facinoris.   Unde  iniuriam  istam  maxime  precavendam  de- 

20  clarat  beatus  Gregorius  in  Registro  libro  VII  sub  hiis 
verbis:  Ita,  inquit,  sibi  regencium  merita  et  plebium 
connectuntur  ut  sepe  ex  culpa  presidencium  deterior  fiat 
vita  subditorum  et  sepe  ex  culpa  plebium  deficiat  vita 
pastorum;    quod  autem   mala  accio   presidentis   valde  no- 

20  ceat  subditis,  testatur  Christiis  de  phariseis  dicens:  Clau- 
ditis  regnum  celorum  ante  homines,  vos  non  intratis,  nec 
introeuntes  sinitis  introire.  Q.uis  igitur  dubitat  quin  ex- 
petencius  vel  minus  malum  foret  cum  bonis  carere 
huiusmodi  presidente.    Nam  quantumcunque  bonum  opus 

3o  de    genere    fecerit,    gravat  culpam   ecclesie    peccansque  | 

190''    multo   magis  vivendo   pompatice,    lubrice,    bestialiter  at- 

que    rapaciter;    sic    quod    principes    populi    pertinenter 

possunt    dicere    tali  oratori  sive    preposito    illud     Num, 

XXIII,   25,   quod  Balaac  dixit   Balaam   ariolo:   nec  male- 

35  dicas  ei  nec  benedicas,  quia  revera  talis  benediccio  foret 
indigenis  raalediccio  in  eflfectu  et  malediccio  ad  quam 
talis  est  pronior  non  deteriorat  nisi  prius  deteriorantem 
se  ipsum,  ut  patet  libro  proximo  de  excommunicacione. 
Unde  Malach.  II,  i,  2:    Et  nunc  ad  vos  mandatum  hoc, 


855. 


24.  Cod.:  valde  twice.       25,  26.  Cod.:  Claudistis. 

21.  St.   Gregorii  Registr.  Epp.  lib.  VII,  Ep.  VII,  Opp.  tom.  II, 


470  DE   CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXII. 

0  sacerdotes.  Si  nohieritis  audire,  et  si  nolueritis  ponere 
siiper  cor,  ut  detis  gloriam  nomini  meo,  mittam  in  vos 
egestatem,  et  maledicam  benediccionibus  vestris.  Et  patet 
tercio  notando  quomodo  in  festis  vel  ex  lucro  vel 
ecclesiastice  ministracionis  precipue  pascunt  ventres;  5 
plane  sed  verecunde  loquitur :  Dispergam,  inquit,  super 
vultum  vestrum  stercus  solennitatuni  vestrarum;  et  sequitur 
pro  officio  sacerdotum:  labia  enim  sacerdotis  custodient 
scienciam  et  legein  requirent  de  ore  eius^  quia  angelus 
Domini  exercituum  est.  Aliter  enim  non  est  sacerdos  lo 
nisi  equivoce.  Unde  videtur  esse  de  affectantibus  tales 
Preferring  a  prepositos,  sicut  foret  de  stulto  qui  habens  inimicum 
bad  pnest  is    capitalem   gratis   corruens  se  subiceret  sue  potestati;   est 

like  sending  a         '  "  .      .  .  .  ^ 

discredited     autem    peccator    el  specialiter  qui   ex     alciori   dignitate    190*= 
ambassador.  •  r-  ^  •  ...  .  .... 

magis    pronceret    maximus  inimicus   eciam  sibi  ipsi,    et  o 

patronus    vel    promotor    peccato    suo    consenciens    facit 

peccatum    symoniacum,    secundum    quod    prestatur  esse 

suum ;   quod  autem   non  sentit  hoc   gravamen,   est  spiri- 

tualis    insensitas    vel    prurigo,    ideo    more    scabiosi    aut 

vulnerati  scalpit  vulnus  quod  post    mortem   sentit  asper-  20 

rime:    Subicit    autem    se  iurisdicioni    talis  prepositi   qui 

suam    iniusticiam    et    legem    dyaboli    dicit    sibi   assidue 

postposita   lege   Christi.     Q.uis    igitur   non    insons   consti- 

tueret  talem   nunccium    ad    domum   cui    scit  ipsum   do- 

minum    summe    oflfensum     sicut    et   sibi,    quia  hunc   sic  25 

destinat    ad    placandum ;    ad    tantum    quidem   dominum 

destinandus    est    non    scurra,     non    hostis    domini,     non 

nadus,    deturpatus,    deformis    vel    notorie    furiosus,    sed 

honorabilis    virtute,     condicionis     opposite,     quia     aliter 

peccatum  suum   gravaret,   ac  si  quis  se  ipsum  in  lascivia  3o 

voluntate   profundaretur. 

Et   conformiter  est  de   divite  procurante  vel  sustinente    M 

huiusmodi    elemosinarium    oratorem,     nam    uterque    ex 

consensu  peccati  peiorat  reliquum  et  dampnificat  matrem 

ecclesiam,    cum  procurat  dampnacionem  propriam   gratis  35 

et  ofFendens  Deum  ut  puniat,   ac  si   uxor  adultera  gratis 

irritet    somp  |  num   ut    percuciat.     Grave    itaque    videtur    190* 

preter  offensam   propriam   oflfensionem  Dei   et  deteriora- 

cionem    maximam   et  aliorum   facinus  procurare. 

2.  Cod.:  in  vobis.  8.  Cod.:    custodiunt.  16.    Cod.:    consencies. 

23.    insons.    Cod.:  in  sanis.  3j.  sompnum.    I   suppose  =  citatorem; 

Anglice  sompnour  (Matthew). 

6.  Malach.  II,  3.         8.  Ibid.  II,  7. 


CAP.  XXII.]  LIBER  TERTIUS.  47 1 

Ex  istis  patet  quod    sive   progenitores   defuncti  domi-    Whether  the 

^•.  •    .     •  r         •         •  ,.      ■         •  founders  are 

norum   superstitum   smt  m   celo   sive  m  purgatorio,  sive   j^  heaven  in 
in    inferno    expediens     foret    in    casu    quo    elemosinarii   pu.rgatory  or 

^  .    .  ,  .  .        in  hell,  to 

eorum   abutantur    elemosmis   earum   subtraccio;    nam   si    withdraw  ili 
5  sunt    in    celo,    de    tanto    est  illis  beatitudo   accidentalis    endowments 
intensior,  de  quanto  opus  elemosine  quod   ipsi  inceperant    profits  them. 
ad    communem    utilitatem    magis    fructificat.     Patet    ex 
XXXVI   capitulo    libri  III,    quod    si    sunt  in  purgatorio, 
non  dubium   quin  bonorum   suorum    avara  detencio  vel 

lo  prodigalis  consumpcio  non  eos  alleviat,  sed  retardat  in 
tantum  quod  parentes  pertinenter  dicere  possunt  here- 
dibus  illud  Job  XIX,  2 1  :  Miseremini  meiy  miseremini 
meif  saltem  vos  amici  mei.  Affeccio  ergo  pro  genitoribus 
in  purgatorio   moveret  superstites  ad  rectificandum  suas 

i5  elemosinas,  cum  debent  scire  quod  ex  hinc  tota  ecclesia 
triumphancium  militancium  et  dormiencium  melioraretur 
et  per  eius  oppositum  dampnificaretur,  ut  bono  acci- 
dentali  careret;  beati  quidem  in  celo,  licet  necessario 
ex  supposicione  tamen  contingenter  ad  utrumlibet  habent 
iqi"  beatitudinem  accidentalem  ex  profectu  sui  me  |  riti  in- 
choati  et  per  suos  heredes  vel  filios  in  Christo  conti- 
nuati;  correspondenter  si  progenitores  fundantes  talem 
elemosinam  sint  dampnati,  gravatur  eorum  pena  ex 
negligencia   filiorum   superstitum   qui  non  minus  peccant 

25  mortaliter,  obmittendo  emendare  defectus  quos  debent 
corrigere,  quam  committendo  opera  que  non  debent; 
unde  filii  eorum  presciti  fuerint  in  occasione  elemosine 
paterne,  de  ingenuitate  generis  sui  ipso  paverint^  si 
elemosinarios     scurrarum     corrodiis,     equorum,     canum 

3o  sustentacionibus  iniuste  gravaverint  vel  quomodocunque 
gravandi  peccata  occasionem  sumpserint,  alleviamen  foret 
utrisque  quod  bona  huiusmodi  forent  expropriata  et 
sicut  ante  mortificacionem  vel  appropriacionem  ecclesie 
catholice  communicata.  Et  hoc  notatur  plane  in  parabola 

33  Christi  Luce  XVI,  28,  ubi  dives  sepultus  in  inferno  ro- 
gavit    Abraham,    ne    eciam    quinque    fratres  venirent    in 

■  locum  illum  tormentorum  non  propter  caritatem  quam 
ad    ipsos    habuit  sed    propter  gravamen  pene,    quod   ex 


I.   Cod.:  progenitoris.         9.   avara.   Cod.:   a»'a   pro  av^a.         22.   si 
Cod.:   sic.  26.  Cod.:    obmittendo.  sy— 28.    Hic   locus   corruptus 

esse   videtur;   fortasse  Vnde  si . .  .  ipsa.       29.  canum.  Cod.:  camium. 

8.  De  Civili  Dominio  I,  pag.  257  seqq. 


472  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXII. 

peccatis  vie    et    ex    assistencia    cruciante    eis    inferrent. 

Sicut    enim    beati    se    iuvant  reciproce    consolandO;,    sic 

dampnati  se   dampnificant  reciproce  desolando.   Et  patet 

quomodo    elemosinarum    cleri    rectificacio   per  dominos 

seculares  superstites    proficeret  in  beatis,  |  in  punitis  in    191' 

purgatorio   et  dampnatis. 

.,?"'^^  ,  .         Ex    quo    patet    quod  domini   superstites    sub   obtentu    N 
withdrawal  is  .  .  ^  .  .  , 

binding  on     eterni  premu  debent  posita  necessitate  hoc  opus  precipue, 

suc«ssors.     diligenter    et  prudenter  perficere;    precipue  quia    in  hoc 

stat   capitalis  rectificacio   ecclesie;   diligenter  quia  in  hoc  10 

stat  precipuum   meritum   dominorum;  ipsi   precipue  ob- 

ligantur  ad  opera   misericordie,    de  quibus  Math.   XXV; 

sed  quod  maius  opus  misericordie  quam   bona  pauperum 

incastrata   tanquam   nidus  vacandi   ac  peculandi  genera- 

cioni   adultere   egenis  dispendere?   Sic  enim   perficeretur  i5 

opus   misericordie   tam  carnale    quam  spirituale  in  parte 

ecclesie   maxime  indigente.   Prudenter  dico,  quia  oportet 

ex   caritate  Dei    et    proximi    non    ex  zelo    vel   cupiditate 

bona    sua    de    abutente    subtrahere,   proporcionaliter  ut 

prodest  ecclesie,   et  tunc  opus   filiorum  delectaret  patres  20 

in   celo  et  purgatorio,   si  secundum  caritatis  regulas  opus 

eorum    obliquatum    rectificant,     ad    fructum    uberiorem 

adiuvant  et   sic   matrem   ecclesiam  edificant;   et  per  con- 

sequens  habent  patres  suos  ex  hinc  precipuos  oratores. 

Cum    enim   Deus    premiat    pro   quocunqu&    opere   quod  25 

predestinatus  facit  in  gracia  (sed  dicti  patres  iam  mortui 

faciunt  esse  opus  originatum   ex  operibus  |  suis   in  via,  ut    191' 

patet    ex    XXXVl    tercii    libri),    manifeste    videtur    quod 

inde    reciperent    accidentale    gaudium    et    premium   pro 

tali   opere.     Quis    ergo    dubitat  quod    beatus  in   celo  et  3o 

purgatorio    gauderet    quod  opus  suum   plus    ad   edifica- 

cionem   ecclesie  fructificet,   et  displiceret  sibi  quod  proles 

sua  ex  commissione  vel  obmissione  de  tali  fructificacione 

subtraheret?    nam  viator    affectans    oppositum    laboraret 

invidia,   existens   igitur  in   purgatorio,  qui  caritate  magis  35 

accenditur,   et  diflferencias  ac  excessus  boni  et  mali  nobis 

insensibiles    acute    percipit,     gauderct    nimirum     ex  tali 

opere  €t  per  consequens   beati  in  celo  forent  talis  viatoris 

procurantis    pro    ecclesia    oratores    precipui   et   (ut   dixi) 

pro  tali  dampnatorum  opere  pena  foret  micior,   quia  per^o 

omne  peccatum   ecclesie  eorum   pena  acuitur.   Sic   enim 


9.  Cod.:  diligentis  et  prudentis.        i5   Cod.:  disperdere.       3i,  32.  edi- 
ficacionem  in  marg.  al.  manu;  in  texta  fructiyicacionem. 


CAP.  XXir.]  LIBER  TERTIUS.  473 

dicit  beatus  Bernhardus  quod  incertum  est  nobis  de 
quantitate  pene  Petri  Abellardi  propter  heresim  qua 
seduxit  ecclesiam,  quia  ignoramus  quot  homines  ex 
illo  dogmate  seducentur.  Et  patet  quod  precepti  Dei 
5  implecio  de  honorando  matrem  ecclesiam,  premium  pre- 
destinatorum,  placacio  de  rectiticando  suam  elemosinara 
et  beatorum  interpellacio  prosit  implentibus  voluntatem  | 
191''    divinam   moverent  superstites  ad  hoc  opus. 

Tercio   colligitur  quod  operis  huius  implecio  extirparet      it  would 

10  errores  ab  ecclesia,   dilataret  ipsam  intensive  et  extensive     and°enlarge' 
et   undique   pacificaret   rempublicam,     Error   quidem   est     ^he  Church. 
quod  pacificacio  ecclesie,  de  qua  scriptura  loquitur,   stat 
in  temporalium  accumulacione  (ut  patet  XXXIX  capitulo 

O    III   huius),    Error    est    quod   ecclesia  honestius,   securius 

i5  ac  utilius  disponitur  post  eius  dotacionem  in  tempo- 
ralibus  quam  in  sua  paupertate  evangelica  quam  Christus 
instituit,  ut  patet  ex  XIII  huius  V.  Error  est  quod  vo- 
cata  perpetuacio  dotacionis  teraporalium  in  dominium 
sacerdotum  per  se  sufficiat   progenitoribus   cum    toto   suo 

20  genere  ad  salutem,  cum  vix  potest  fundari  talis  elemo- 
sina  absque  tumore  superbie.  Nam  ubi  Veritas  nos 
docet  attendere  ne  iusticiam  nostram  faciamiis  coram 
hominibus,  ne  videamur  ab  eis,  alioquin  mercedem  non 
habebitis  aput  Patrem  qui  in  celis  est,  Math.  VI,  i,  moderni 

25  potentes  ad  perpetuam  nominis  sui  et  generis  memoriara 

utuntur  superfluistemporalium  adiacenciis,  ritibus  vivendi, 

extraneis   et  aliis  supersticiosis  observanciis  nomen  suum 

solemnisare    ubique    orbe  terrarum.     Sed   audi   Veritatis 

192*   sentenciam  Math.  VI,  2:  Cum,  inquit,  facis  |  elemosinam, 

3o  noli  ante  te  tuba  canere  sicut  ypocrite  faciunt  in  syna- 
gogis  et  vicis,  ut  honorificentur  ab  hominibus.  Amen,  dico 
vobis,  receperunt  mercedem  suam.  Unde  verisimiliter 
credi  potest  quod  fundatores  volentes  exhinc  noraen 
suum    dilatari,    quoad  terapus   et   locum   in   terris,    sunt 

35  percussi  ista  ypocrisi,   specialiter   cum   cupiunt  esse  novi 

ordinis    fundatores,    non  antiqui    relevatores,    novi  ritus 

■  inventores,   non  religionis  Christi  continuatores,   non  ab- 

sconditi  Dei   rainistri  ne  vana  gloria  raercedem  evacuet, 


29.  Cod.:  V. 

I.  Cf.    Epp.    St.    Bernardi    CXCI    et  CXCHI.  i3.  De  Civili 

Dominio  I,  pag.  280  seqq.  17.  Vide  supra  pag.  217  et  seqq. 


474  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXII. 

sed    capitaliter    preconisati    ut    principalis  nominacionis 
frequencia  famam   continuet. 

Et    hinc    credo    inter    alias    causas    quod    fundaciones 
multorum   secularium   iusto   Dei  iudicio    dissipantur,    di- 
cente   Christo  Math.  VI,   3,  4:    Te  autem  faciente  elemo- b 
sinam,    ne    sciat  sinistra    tua  quid  faciat  dextra    tua,    ut 
sit    elemosina    tua    in    abscondito  et  pater   tuus  qui  videt 
eam  in  abscondito   reddet  tibi,  id   est,   non  se  immisceat 
intencio  vane  laudis   cum   opere  bono   de  genere,   aliter 
enim    oculus    tuus    non  est  simplex  sed    nequam  totum  10 
corpus  operum   tuorum   inficiens. 
Afiiverhas;        Ouartus   error  quod   creditur  eo   ipso  quo  quis   mini- 

not  always  ^  ^  .  r         -1  -1 

more  merit     strat  egeno   bona    fortune  in  gracia  plus   meretur   quam 

'.han  a  receiver,  •  •    •  •  .,  •,  ,•    ^.      1    ^ir  t, 

nor  has  the     ipsa  accipiens,   consequens  mpossibile  ex   dictis  j  XV   ca-    192* 
greatest  gift     pitulo   de   dacione  celesti   evaneelica  et  civili.  i5 

always  the       ^  .  ~  . 

most  merit.  Quintus  error  est  quod  omnis  magnitudo  ministrati 
et  meriti  correspondent;  stat  enim  hominem  ministrare 
bona  Dei  improvide  et  exhinc  mereri  dampnacionem 
perpetuam;  stat  eciam  duorum  existencium  in  gracia 
unum  in  quacumque  proporcione  volueris  plus  mini-  20 
strare  quam  reliquum  cum  hoc  quod  parcius  ministrans 
in  quacunque  proporcione  volueris  plus  meretur.  Patet 
ex  hoc,  quod  quantumcunque  parvum  fuerit  donum, 
gradus  meriti  mensurabitur  penes  gradum  intencionis 
fervide  caritatis;  patet  primo  ex  hoc  quod  ministerium  25 
bonorum  Deo  sicut  quodcunque  opus  extrinsecum  est 
inpertinens  merito,  nisi  de  quanto  caritate  potencie 
volutive  respicitur.  Cum  igitur  caritas  merentis  sit  per 
se  causa  meriti  que  potest  esse  quantumlibet  intensior 
in  parcius  conferente,  patet  conclusio;  sicut  ergo  potest  3o 
fieri  bonum  demeritorie  eciam  ad  perpetuam  dampna- 
cionem  facientis,  sic  potest  malum  fieri  meritorie  ad 
premium  perpetuum  operantis,  ut  potest  contingere  fa- 
cientibus  elemosinam  pro  vana  gloria  et  appropriantibus 
temporalia  intencione  simplici  honoris  divini  et  utilitatis  33 
ecclesie;  dum  tamen  ignorancia  divini  excusabili  talis 
appropriacio  cedat  ad  dampnum  publicum. 

Secundo  patet  idem  |  in  exemplo  palpabili.   Nam   con-    192° 
tigit    quod    Petrus    servus     domini     temporalis    sit    sibi    ^ 
gracior    ex    ministerio    munusculi    gratis    dispensati    ad^o 
honorem  domini  quam  Paulus  ministrans  centuplum  non 


2.  Cod. :  continet.        23.  In  textu  :  magnum ;  parvumm  m?t.Tg.  3.].  mnn. 
24.  Cod.:  mensuraliter. 


CAP.  XXII.]  I  IBER  TERTIUS.  475 

eque  grato  animo  et  specialiter  si  honorem  domini  sui 
minuerit  vendicans  grates,  quanto  magis  est  sibi  hoc 
possibile  quoad  Deum,  cum  omnis  homo  sit  servus  Dei 
ministrans  vel  dispensans  bona  sua  longe  servilius  quam 
5  aliquis  ballivus  distribuit  bona  domini  temporalis  et 
Deus  non  egens  bono  tali  vel  fama  vel  laude  que  inde 
evenit  preponderat  gratitudinem  operantis?  Nam  se- 
cundum  Apostolum  I.  Cor.  XIII,  3:  Si  distribuero  omnes 
facultates     meas    in    cibos    pauperum    sine    caritate    non 

10 prodest  michi  ad  saliitem;  proporcionaliter  igitur  ut  actus 
meritorius  viantis  est  Deo  plus  placidus,  est  plus  meri- 
torius  et  econtra. 

Tercio    patet    idem    ex  diffinitiva    sentencia  Salvatoris  Example  of  the 
Marc.  XII   et   Luce  XXI,    ubi   instruit    suos  discipulos  in  ^^'  °^  ^  "*'  ^' 

i5oppositum   erroris    scribarum    dicencium,    quod    propor- 

cionaliter  ut  quis  amplius  obtulerit  plus  meretur.   Sedens 

Jesus,  inquit  Marcus,   contra  ga:^ofilacium  aspiciebat,  quo- 

modo  turba  iactaret  es  in  ga:^ophilacium   et  multi  divites 

y()2'^    iactabant  multa.    Cum   venisset  autem  una  |  vidua  pauper, 

20  misit  duo  minuta,  quod  est  quadrans,  et  convocatis  disci- 
pulis  suis  ait  illis:  Amen,  dico  vobis,  quoniam  hec  vidua 
pauper  plus  omnibus  misit  qui  miserunt  in  ga:^ophilacium. 
Et  probat  hoc  quoad  quantitatem  meriti  quam  signat 
plus    in    sentencia   Ghristi;    omnes,    inquit,    ex    eo   quod 

25  habundabat  illis  jniserunt,  hec  vero  de  penuria  sua  que 
habuit  misit  totum  victum  suum,  quasi  diceret:  hec  dacio 
tam  egene  vidue  mittentis  totam  pecuniam  quam  habuit, 
que  sit  causaliter  victus  suus,  attestatur  super  maiori 
dileccione  quam   fuit  in  eis  qui   dederunt  solum  partem 

3o  pecunie  superhabundantis;  factum  quidem  extrinsecum 
est  signum  dileccionis  et  per  consequens  meriti,  quia 
secundum  Gregorium  dileccio  operatur  magna  si  est  et 
potuit  illa  sentencia  derivari  eo  quod  aliter  deesset 
pauperibus  precium  ad  emendum  regnum  celorum;  aliter 

35  enim  Deus  nimis  necessitaret  ad  mundi  divicias  perr 
quirendas    et    abiceret    pauperes    suos  quos  tam   crebro 

•  commendat  supra  divites,  cum  tamen  ex  fide  cognosci- 
mus  quod  divites  plus  egent  pauperibus  quam  econtra, 
ut  dicit  Augustinus  in  De  Verbis  Domini  Sermone  XXV. 


21,  22.  Cod.:  mulier  pauper ;  corr.  in  marg. 

16.  Marc.  XII,  41 — 4?.         24.  Marc.  XII,  44.  Sg.  St   Augu- 

stini  Opp.  lom.  V,  pag.  1453  (Serm.   CCCLXVII). 


476  DE  CIVILI  nOMINIO.  [CAP.  XXII. 

Et  si   ista  sentencia  catholica  fuerit  debite  predicata  divi- 

tibus,     credo     quod     clerici    nostri   non    tam     venenose 

apostemarent  bona  ecclesie. 

Endowment         Sextus     error  |  esl     quod     elemosine    vocate    perpetue    igS' 

tliought^to  be  humanis    adinvencionibus    confirmate    sunt    eo    maiores    Q 

better  than     q^Q  diuturniores  quam    alie   temporales    elemosine  bre- 
other  alms.      ^.  ^  . 

viores;    patet    error  ex  proximo,    cum    amor  sit  per  se 

causa  magnitudinis  elemosine,  ymmo  ex  causa   multiplici 

communiter    contingit    oppositum,    nam  fundantes  tales 

elemosinas  incidunt  coramuniter   in  vanam  gloriam,    ut  lo 

patet  errore  tercio. 

Secundo,  ordinacio  eorum  non  explicans  excepcionem 
deterioracionis  ecclesie  et  indignitatem  persone  elemo- 
sinarie  est  seminarium  contencionis  perturbantis  eccle- 
siam,  i5 

Tercio,  dotati  visi  securati  et  ex  perpetuitate  elemosine 

ponentes    spem    suam   in  temporalibus   communiter  dis- 

colisant,    quia    Moralium  XXIV    securitas    est  mater  ne- 

gligencie. 

Undue  heaping      Quarto,  bona  ecclesie  que  debent  esse   communia  sunt  20 
of  wealth  makes  ^   ■,-,  j-        i-^  ■    ^         ...  ...... 

thieves.        talibus    discoliter    appropnata   et  predonice    in  niiunam 

pauperum    incastrata.     Sicut    ergo    pluvia    et    infiuencia 

celestis  producentes  bona  ecclesie   non  incarcerantur,   sic 

nec    debent    illa    bona;    in    cuius    signum   Christus    bis 

coramunicavit    sub    divino   populum ;    quod    autem   sunt  25 

tot    latrones,     inequa    distribucio,    incastracio    et    mon- 

struosa    congregacio    bonorum    ecclesie    est    causa  pre- 

cipua. 

Quinto,   elemosina  Christi  secundum  legem  Christi   est 

particulatim  distributa,   cum  sit  I^eo  accepcior,   est  com-  3o 

munitati   uti  |  lior  et  per    consequens    ad    continuandum    19? 

diucius,    facilius  et   copiosius  opus  sui    generis   ad   utili- 

tatem   ecclesie  est  disposicior;   in   cuius  signum  Christus 

in   cuius  potestate  fuit  facillimum  fundare  quantumlibet 

ampla  sacerdotum   coUegia,   appropriando  illis  quotlibet35 

temporalia,    nichil    talium    attemptavit,    sed    non  utitur 

christiano  indubium  quin  modus  suus  faciendi  elemosinas 

sit  regularior,   utilior  et  diuturnior   quam    modus  super^ 


17.    Cod.:     communitar.  25.    Cod.:     comminavit   sub  dominio. 

26.  Cod.:  incaustracio.         35.  Cod.:   quidlibet.         3/.  Hi.c  aliquot  verba 
desunt. 

17.  St.  Gregorii  Moralium  lib.  XXIV,  cap.  XXVI  Opp.  tom.  I, 
pag.  772. 


CAP.  XXII.J  LIBER  TERTlUS  477 

additus  humanitus  adinventus.  Unde  affeccio  proprietatis 
superbe  ex  elemosina  et  grossa  attencio  ad  sensibilia 
est  in  causa,  quare  decepti  putamus  quod  elemosina 
conglobata  plus  prodest  ecclesie  quam  elemosina  plurior 
5  in  proporcionales  minucias  distributa,  ac  si  erronice 
crederemus  quod  doleum  aque  unice  effusum  in  pratis 
aridis  magis  proficeret  quam  centuplum  temporanie 
irroratum;   et  hoc  confundit  rempublicam. 

Sexto,  periculosa  accumulacio  temporalium  facit  clerum    It  makes  the 

10  inermem  redire  ad  seculum  virtutibus  spoliatum.  Nam  ^'"By  ' 
inpugnando  ecclesiam  facit  eam  recalcitrare  contra  sti- 
mulum  penitencie  et  desidem  in  labore;  in  cuius  signum 
ecclesia  apostolica,  ecclesia  martirum  et  ecclesia  pau- 
perum  confessorum  fecit  magis  gloriosa  miracula,  plus 
193°  ampliavit  |  fidem  ecclesie  convertendo  christicolas  quam 
posterior  ecclesia  temporalibus  sic  dotata.  Nam  Luce  XII 
dixit  dives:  Anima,  habes  multa  bona  reposita  in  annos 
plurimos;  requiesce,  comede,  bibe,  epulare. 

R        Septimus  error  est  qviod  putantur   claustrales  vel  ritus  The  ciaustral 

20  sensibiles    observantes    in  quantum   huiusmodi  esse  effi- such,  no  belter 
caciores  ecclesie  oratores;  constat  autem  ex  fide  scripture,     '"^^"  others. 
sive  sint  fratres  sive   monachi,    sive  regulares    canonici, 
non  in  signis  extrinsecis,  nisi  forte  per  accidens,  sed  in 
legis  Christi    observancia    stat    religio    christiana,    sicut 

aSnotatum  est  in  capitulo  III  huius  V.  Nam  apostoli,  mar- 
tires,  exproprietarii  et  exclaustrales  confessores  ut 
monachi  cenobite  et  heremite  vixerunt  pauperius  et 
observaverunt  perfeccius  legem  evangelicam,  quam  clau- 
strales,  dicente  Augustino  in  epistola  ad  cives  Yponenses, 

3o  quod  vix  vidit  meliores  claustralibus,  sed  ut  Deum  in 
testem  invocat,  nunquam  noverat  plus  perversos.  Unde 
beatus  Gregorius  II  Dyalogorum  capitulo  Ilf  notat  quo- 
modo  beatus  Paulus  qui  plus  omnibus  laboravit  noluit 
inclaustrari.-    Fortis,    inquit,    preliator    Dei    teneri   infra 

35  claustra    noluit,    certaminis    campum    quesivit.     Et    patet 

193*    fuci  I  dyabolici  destruccio,   quo  dicitur:    licet    isti    clau- 

■  strales    sint    mali,    tamen    eis    possunt    boni    succedere, 

ideo  non  est  bonum   per    ablaciones    temporalium    suas 


28.  legem    suprascriptum:  regulam. 

2  5.  Vide   supra   pag.    3o.  29.    In   epistola   supradicta   hic 

locus  non  extat,  sed  comp.  Ep.  LX,  Opp.  tom.  II,  148.        32.  Opp. 
tom.  II,  220. 


47§  DK  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIt. 

insolencias   castigare,   nam   iuxta  illud  nunquam  punirent 

homines  alios  propter  culpam  sed  consenciendo  facerent 

mala,  ut   evenirent  bona.   Notaremus  igitur  quod  ablacio 

vel    limitacio    temporalium    foret    claustralibus     occasio 

resurgendi.  Secundo  notaremus   quod   claustrorum  dissi-  5 

pacio    et    temporalium    appropriacio  posset  verisimilius 

esse   eorum   correccio,   ecclesie   ad  primam  perfeccionem 

restitucio  et  tam   vivorum  quam   mortuorum  melioracio.- 

Si     igitur    hoc    sit    maximum    inconveniens    illatum    ex 

correpcione  huiusmodi    et  per  illud  tenditur  ad  statum  lo 

primitive  ecclesie,    patet  quod  seculares  non   exinde  di- 

mitterent  rectificacionem   apponere. 

Pnvate  prayer       Octavus    error    ex    oculo    proprietatis    pululans    plus 
is  not  better  ....  r      r  f  r    _ 

than  general.   sapiens  invidiam   et  per   consequens  plus  attenuans  can- 

tatem  est  de  spiritualis  oracionis  suffragio;  putant  enim  i5 

mundi   divites  quod  spiritualis    oracio    facta  singulariter 

vel    capitaliter    pro    persona    ut  sic  sibi  plus  proficeret 

quam    oracio    generalis;      et    exhinc    aspirant     potentes 

seculi    ad    habendum    oratores    proprios    qui    pro    ipsis 

orent  privatim   singulariter  et  publice  nominatim  et  in-  20 

nitentes  |  similitudini    in  proporcione  peticionis  domino    194" 

temporalis;    nam    multum    confert    quod  persona  inter- 

pellans   particulariter,    principaliter    et  expresse  suggerat 

vel  exponat  peticionem   persone  indigne  in  persona  pro- 

pria    expedire;    et    quantum   persona  media  est   domino  25 

accepcior    et    ad    instandum    pro    peticione    procurantis 

diligencior  et  affecfuosior,   de  tanto   est  spes  impetrandi 

evidencior. 

Sed    primo  ostendendum   est  quod  illa  similitudo  ex-   S 

orbitat,    nam    pater    celestis   qui    non  potest   moveri   vel  3o 

fiecti    prece  vel  precio    eque    cognoscit    quid    peticione 

generali    sicut    peticione    speciali    concedi   debet,  et  per 

consequens  equi  ponderat  peticionem  incultam,  pauperem 

vel    submissam     sicut    peticionem     solennem,     ornatam, 

altissimam   vel    instantem,    dum    eque    caritative  petitur35 

pro    tam    digno^    quia    racionabilitas    est    per    se   causa 

exaudicionis    aput   Dominum   quem   nichil  potest  latere; 

cum    enim    sit  inmutabiliter  omnipotens,    omnisciens  et 

omnivolens    ut    res  se   habet  in  ordine    bonitatis,     patet 

ex    primo    quod    nec    movetur    nec    confunditur    verbis^o 

communibus    nec    inmutabiliter  sciens  omnia   ab   eterno 


9.  Cod.:  illetum.        3;.  Cod.:  que. 


CAP.  XXII.]  LlBER  TERTIUS.  479 

excitatur  verbis  rethoricis   altis  vel  instantibus,  sed  pro- 

porcionaliter  ad  meritum  persone  pro   qua  petitur  audit 

preces;   ipsum  enim  in  quantum   huiusmodi   efficacissime 

orat  Deum.     Ideo    potest  contingere   quod    persona  pro 

194''    qua    I   specialiter    oratur    exhinc     acucius    crucietur     et 

persone  sibi  odibili  specialiter  sufTragetur. 

Patet  prima  pars  ex  hoc,   quod   contigit  procurantem  It  may  happen 
.    1  t  •  1  u-  j  •  ...     'hat  persons 

taiem    elemosmam     personalem    exhinc    dampnan,      ut     for  whom 

posito    quod    hoc  faciat  pro  inani  eloria  ex    rapina  vel  speciai  prayer 

^  .  T       .  .  ^  .      ^'  .  .  ^.  .     is  made  sufier 

loelemosina    indebite    occupata;    si    enim    cum    istis  assit the  more,  whiie 
finalis  obstinacia,    patet  quod   elemosina  Dei   et  ecclesie    those°whom° 
cadit  sibi  in  dampnacionem   et    acuciem    pene    sue.     Et      ^'^h^t'^°^'^ 
secunda  pars  patet   ex  hoc  principio  quod  proporciona- 
liter  ut  persona  purganda  post    habitum    decedit  in  ca- 

i5pacitate  et  gracia  ampliori,  sic  de  suffragiis  ecclesie 
magis  participat,  etsi  extra  graciam  vel  capacitatem 
huius  tunc  nichil  participat;  cum  igltur  potest  contingere 
quod  persona  omissa  in  oracione  servata  sit  oracionis 
capacior    ex    superhabundancia     caritatis,      patet    quod 

20  potest  contingere  quod  persone  mundo  diviti  odibili 
specialiter  suffragetur;  nec  miremur  quod  predestinatus 
pauperrimus  sit  capacior  elemosine  divitis  quam  sit  ipse, 
quia  ex  dictis  capitulo  VII°,  III  huius  talis  quantumlibet 
pauper  vel    reputatus    in    facie    seculi  quantumlibet  ex- 

25traneus  quoad   bona  divitis,    fuit  vere    eorum    possessor 

et  dominus;  quomodo  ergo  non  participaret  post  mortem 

194"=    eorum   fructu,  |  quando   sine   errore   ministri  tota  distri- 

bucio   fit   per  Deum;   tunc  enim  verificatur  illa  sentencia 

Luce  XIX,   24,   26:    Aiiferte    ab    illo    mnam    et  date  illi 

3o  qui  decem  habet  mnas,  quia  omni  habenti  dabitur  et  ha- 
bundabit,  ab  eo  vero  qui  non  habet  et  quod  videtur  habere 
auferetur  ab  eo.  Quam  sentenciam  exponit  beatus 
Gregorius  primo  libro  Omeliarum  Omelia  IX,  ostendens 
quod    ad    caritatem    secuntur    aliqua  dona  et  dum   illa 

35  deficit,  subtrahuntur,  inquit,  quisquis  non  habet  omne 
bonum  amittit  quod  habet;  et  ipsam  ponit  in  IV  Dyalo- 
gorum  capitulo  VI  mensurare  suffragia  defunctorum.  Et 
patet  quam  cece  mundo  divites  opinantur  post  mortem 
appropriate    habere    fructum   diviciarum,    quibus  ig  via 


3.  ipsum:  meritum?       24.  seculi;  suprascriptum :  ecdesie. 

24.  Dc  Civili  Domini  I,   cap.  VII.         33,   Opp.  tom.  I,  1249. 
37.  Ibid.  tom.  II,  :?8o. 


480 


DE  CIVILI   DOMINIO. 


[CAP.  XXII. 


ut  plurimum  sunt  abusi,  quando  enim  post  mortem 
cessabit  civilitas  et  pauperes  predestinati  ex  maiori 
gracia  habebunt  verius  dominium  bonorum  Domini,  sicut 
el  in  via  habuerant  ac  usum  eorum  plus  Deo  placidum 
quam  predestinati  divites  occupantes.  Quomodo  igitur  5 
staret  cum  iusticia  Domini  quod  distribuat  carioribus 
servis  suis  verius  dominantibus  et  regularius  utentibus 
exiliorem  usum  suorum  bonorum,  quibus  sibi  usi  pla- 
cencius  fuerant? 
Bede's  De   oracione    dictum    est   primo  libro    capitulo  XX  et    T 

p^roposeci 'to    de    aliis    difficultatibus,    que  oracio  j  est  purgandis  pre-    ig4<» 
put  bishops  in  stancior    patet  inferius;   abiectis   igitur  istis  fucis  dyabo- 

the  place  ot      ,.    .  .^  ,         •    •  1  1  •  ^ 

abbots         licis    rectificent    dommi    temporales    suas    elemosinas   et 
quecunque  temporalia   bona    ecclesie  cavendo  ne   clerici 
qui   debent    esse  vita    populi  cadant  ab    evangelica  pau- i5 
pertate.   Unde   magnam   partem   istius  sentencie  inculcat 
venerabilis  Beda  in  Epistola  ad  Egbertum  archiepiscopum 
Eboracensem,    que    sic  incipit:   Dilectissimo    ac  reveren- 
dissimo  antistiti,  ubi  postquam  hortatus  est  cum  evidencia 
multiplici    cum    rege   Coluulfo    statum   ecclesiasticum  in  20 
melius  instaurare   ordinando  plures    antistites  respondet 
quadruplici     obiectui    quorum    primus     dicit    quod    non 
superest    locus    sedis    episcopalis.    Sed    ad    illud  sic  re- 
spondet:    Eqnidem   riovimus    quod  per     incuriam     regum 
precedencium    donacionesque    stultissimas  factum    est,    utib 
non  facile  vacans   locus  ubi  sedes  episcopatis  fieri  debeat 
inveniri    valeat.    Quapropter  commodum   duxerim,  habito 
maiori    consilio    et    consensu    pontifcali    simul    et    regali 
edicto,  prospiciatur  locus  aliquis  monasteriormn,   ubi  sedes 
episcopalis  fiat    et  forte  abbas  vel  monachi   huic   decreto  3o 
contraire    ac    resistere    temptaverint  detur  eis   licencia   ut 
de  suis  eligant  eurri  qui  episcopus  ordinetur\et  adicencium    iqS" 
locorum    quotquot    ad    eandem    dyocesim  pertineant,    una 
cum    ipso    rnonasterio    curam    gerat    episcopalem;    aut  si 
forte  in  ipso  monasterio,    qui    episcopus    ordinari  debeat  35 
inveniri  nequeat,   in   ipsorum   tamen  iuxta  statuta  canonum 
pendeat    examine    qui    de  sua  dyocesi  ordinetur  antistes. 
and  so  Secundus  obiectus   est  quod  oportet  episcopum  dotari 

with  raw      .^  temporalibus    et  cum  factus    secularis  episcopus  non 


20.  Recte:  Ceolwulfo.        24.  Cod.:  incuram:        26.  Cod.:  vacans  vir 
sedis;  locus  deest.        3i.  Cod.:  temptabunt. 

l8.  Bedae  Ep.  sec.  ad  Eggbertum  antistitem  Migne  tom.  XCIV, 
pag.  656. 


CAP.  XXII.]  LIBER  TERTIUS.  48 1 

simul  communicabit   cum   claustralibus  in  temporalibus,       monastic 

'^  l     endowments 

ne  aretur  in  bove  et  asino,  oportet  episcopum  dotari  for  tiie  support 
de  temporalibus  dominorum.  Ad  hoc  respondet:  Sunt^  bishops. 
inquit,  loca  inniwiera,  ut  novimus  omnes,  in  monasterioriim 
5  asscripta  vocabiilum  sed  nichil  prorsus  monastice  con- 
versacionis  habencia,  e  quibus  velim  aliqua  de  luxuria 
ad  castitatem,  de  vanitate  ad  temperanciam,  de  intempe- 
rancia  ventris  et  gule  ad  continenciam  et  pietatem  cordis 
synodica  auctoritate  transferantur  atqiie  in  adiutorium 
10  sedis  episcopalis  que  nuper  ordinari  debeat  assumantur. 
Et  quia  huiusmodi  plura  et  maxlma  sunt  loca  que,  ut 
vulgo  dici  solet,  neque  Deo  neque  hominibus  utilia  sunt. 
quia  videlicet  neque  regularis  secundum  Deum  ibi  vita 
servatur,  neque  illa  milites  sive  comites  secularium  po- 
iq3''  testatem  qui  |  gentem  nostram  a  barbai-is  defendant  pos- 
sident:  si  quis  in  eisdem  ipsis  locis  per  necessitatem 
temporis  sedem  episcopatus  constituat  non  culpdm  pre- 
varicacionis  incurrere  sed  opus  virtutis  magis  agere 
probabitur.  Sed  quia  tercio  obici  poterit  contra  idem 
2o.per  hoc  quod  non  licet  quidquam  auferri  ab  ecclesia 
alciori  et  specialiter  a  religiosis  ad  episcopum  plus 
declinans  seculum,  facit  ad  hoc  quadruplex  argumentum 
iustificans  idem  factum.  Primum  procedit  ex  hoc,  qtiod 
opus  virtutis  est   errata   corrigere.     Quomodo,   inquit,   in  Bede  asserts  the 

...  .      .  •    j-    ■  s     liglit  of  princes 

25 peccatum  reputari  potest,   si  miusta  principum  ludicia  recto      to  correct 

meliorum    principum     examine     corrigantur    ac     7nendax       abuses, 

stilus    scribarum    iniquorum     discreta    prudentum     sacer- 

dotum   sentencia   deleatur  ac   redigatur  in   nichilum. 

V        Secundum   argumentum   procedit  ex  loco  a  siniili  cum  and  pleads  the 

,  ,.  ^        1       example  of  the 

3o  m    veteri     testamento,     quando     temporalia     erant    plus  jewish  kings. 
annexa     sacerdotibus,     lecta     est     facta    talis   translacio. 
Exemplum,    inquit,    habemus    sacre  historie  que  tempora 
regmn    Juda    a    David    et   Salomorie    usque    ad    ultimum 
Sedechiam    describens   nonnullos   quidem    religiosos   in  eis 

35 pluresque  reprobos  extitisse  designat  vicibusque  alternan- 

195°    tibus    nunc    impios    bonorum    quo  ante  |  se  fuerant  facta 

reprobare,  nunc  e  contrario  iustos   impiorum  qui  se  pre- 

cesserant  gesta  nociva  prout   iustum  erat   iuvante  se  Dei 

spiritu  per  prophetas  sanctos  ac  sacerdotes  omni  instancia 

40  correxisse    iuxta    illud    beati    Ysaie    precinentis  atque  di- 
centis:  Dissolve  obligaciones  violentarum  etc.  qiio  exemplo 

12.  Cod.:  a  vulgo.        21.  Cod.:  alciori  after  rcligiosis.  39.  Cod.: 

cum  instancia. 

2.  Deut.  XXII,    10. 

De  Civili  Dominio.  III.  3l 


482  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXlI. 

tuam  quoque  sanctitatem  decet  tamen  religioso  rege 
nostre  gentis  irreligiosa  et  iniqua  priorum  gesta  atque 
scripta  convellere, 

Iste    sanctus    et    profundus   doctor  scivit  ex  scriptura 
sacra  fundare,   non  obstantibus    cartis   et  ordinacionibus  b 
temporalibus  priorum,  mutanda  esse  decreta  et  auferenda 
esse    temporalia    secundum    variacionem     temporum    et 
morum    hominum.     Unde    III.  Reg.  II,   26    legitur    quod 
Salomon    in    confirmacione    ac    pacificacione    regni   sui 
deposed       dixit    Abvatar    sacerdoti:    Vade    in    Anathot    ad    agriun  10 
lat  ar.      inuyij^  equidem  vir   mortis   es.   Et   sequitur:   Eiecit   igitur 
Salomon  Ahiathar,  ut  non  esset  sacerdos  Domini.   Si  igitur 
rex    tam    sapiens    tam    laudabiliter    deposuit     summum 
pontificem    ex    hereditate    Domini    constitutum     et     per 
consequens  abstulit  ab   eo  temporalia  que  ex  lege  Moysi  i5 
sequerentur,   modicum   videtur  pios  principes  subtrahere 
suas  elemosinas  quas  [  Beda  dicit  secundum  dominaciones    195" 
regum   stultissimas   collatas  ecclesie,   cumimmineat  tan- 
tum   peccatum   et   tantum   periculum.    Sic  eciam   Yosias, 
Ezechias  et  ceteri  reges  rectificarunt  opera  progenitorum,  20 
ut  alias  particulatim  declaravi.  Qua  igiturfronte  auderemus 
hodie  cecare  dominos  temporales  quod  hoc  eis  non  liceat? 
Tercium    argumentum   procedit  per   locum    a    maiori 
ex  hoc   quod  licet  auferre  pro  tempore  necessitatis  bona 
religiosorum    et    dare    in    manus    militum,    ergo    multo  25 
magis    licet    mutare    ipsa    ad    episcopum    perficiendum. 
Ea,  inquit,   que  provincie  nostre  sive  secundum  Deum  sive 
secundum     seculum    sunt    utilia     oportet    prospicere,     ne 
nostris  temporibus  sub  religione   cassante   amor  timorque 
interni  deserantur,  vel  rarescente  copia    milicie  secularis,  3o 
absint  qui  fines    nostros  a   barbarica    incursione  tueantur, 
qiiod  enim  est  turpe  dicere:  tot  sub  nomine  monasteriorum 
loca  hii  qui  7nonachice  vite  prorsus  sunt  expertes  in  suam 
diccionem  acceperunt,  sicut   melius  ipsi  nostis,    ut  omnino 
desita  locus  ubi  filii  nobilium  ac  meritorum  militum  pos-  33 
sessionem    accipere   possunt.    Ideoque    vacantes     ac    sine 
coniugio  tempore  pubertatis  transacto  nullo   continencie 
proposito  perdurent  atque  ob  hanc  causam  nunc  |  patriam    196* 
incurrunt  ex  appropriacione  huiusmodi  excessiva;  primum 
est    quod    nobiles    depauperati    commixti    monachis    vel^o 
data   regi  pecunia  vel    impetrando    corrodia  vel  missi   a 
fundatore    ad    recipiendum    vite     necessaria    religionem 

u.  Cod. :  Fecit  tsiitur. 


CAP.  XXII.]  LIBER  TERTIUS.  4^3 

X  distrahunt  et  confundunt.  Secundo  huiusmodi  non  mo- 
nachos  illi  congregant  sed  quoscunque  ob  culpam  in- 
obediencie  errasse  invenerint  aut  de  suis  sathalitibus  in 
peccatis  consociis  rasuram  monachicam  procurant.  Tercio 
5  uxores  suas  ac  famulas  claustralibus  commisceri  necessi- 
tant;  sed  et  ministri  regis  idem  attemptant  in  tantum 
quod  de  laicis  effecti  abbates  vel  prepositi  religionis 
ignari  sese  ministros  regis  ac  famulos  appellant.  Quarto  Avarice  of  the 
tam    episcopi    quam    claustrales    tanta    philargiria    sunt 

locapti  ut  utrobique  res  ecclesie  sint  venales.  Ubi  enim 
Christus  dicit  nisi  quis  renunciaverit  omnibus  que  pos- 
sidet,  non  potest  meus  esse  discipulus,  tradicio  quorundam 
est,  qui  se  esse  Dei  famulos  profitentur,  non  solum 
possessa    non    vendere,    verum     eciam     comparare    non 

iShabita.    Q.ua  igitur    fronte  audet  quisquam  ad  servicium 

Domini    accessurus    vel  eas  voluptates   quas  in  seculari 

habitu    obtineret    admittere,    multo    magis    igitur  debet 

196*   lauciores  respuere,   propter  illa  |  mala  removenda;  hor- 

tatur  ille  sanctus  archiepiscopum    fundamentum   erroris 

20  dissolvere,  cuiuscunque  gradus  vel  ordinis  viri  nitantur 
istud  propositum  impedire.  Scio,  inquit,  nonnullos  huic 
nostre  exortacioni  contradicturos  et  maxime  illos  qui 
illis  facinoribus  a  quibus  te  prohibemus  sic  senciunt  irre- 
titos  sed  meminisse   te  docet  apostolice  responsionis,   quia 

25  obedire  oportet  Deo  magis  quam  hominibus.  Hec  sentencia 
erit  longe  plurior  atque  fertilior;  patet  in  dicta  epistola. 
Ex  quibus  videtur  quod  non  oportet  dominos  temporales 
et  suos  episcopos  expectare  decretum  pape  de  suis  ele- 
mosinis;  ymmo  non  oportet  propter  eius  contradiccionem 

3oet  excommunicacionem  correccionem  iustam  omittere, 
nec  oportet  leges  aut  vota  visa  contraria  formidare, 
quia  omnes  leges  temporales  simul  intelligunt  quod 
earum  praxis  non  contraveniat  legi  Dei.  Unde  postquam 
preceptum   est  in  regno  nostro  religiosos  in  acquisicione 

35  temporalium    supergredi    proporcionalem    et    prosperum 

statum    regni,    ordinarunt    evangelice  vel    pocius    legem       A  statute 

rGStrEininff 

•    evangelicam  ab  oculis  eorum  absconditam  promulgarunt,     endowment 
quod  non  permitteretur  redditus   devolvi  in   manus  reli- 1^3^^^^^^^^  f°l'^'^ 
giosorum    nisi    prius    diligenter    notato  quod   dampnum       England. 
ig6°    cederet  |  regi    et  regno   ex  reditibus  sic   mortificatis,    ut 

3.  Cod.:  invenerit.         10.  Cod.:  sunt.  i5.  Qua.  Cod.:  quia.    Hic 

locus  corruptus  esse  videtur.        16.  quas.  Cod.:  que. 

II.  Lucae  XIV,  33.         38.  Cf.  Statutum  de  viris  religiosis  in 
Stubbs,  Select  Charters  p.  458. 

3i* 


484  r^E  CIVILI  DOM^NIO.  [CAP.  XXIt. 

That  law  needs  vel  sic  fiat  regi  vel    regno    ante  licenciam  recompensa. 

Tnforcemenr  0."^  ^ex  si  foret  radicitus  rimata   et  debite   executa,  non 
foret  tanta   monstruositas  diviciarum  religiosorum  super 
nostros  seculares  dominos;    sed  ipsa  supposita    foret  in 
brevi  legaliter  dissoluta.    Patet  tam   de   dampno  tempo-  5 
rali  quam   spirituali,   quod  infinitum   excedit  omnia  nu- 
mismata  que  rex  vel  regnum   accipit  pro   compensa.    Si 
igitur  oportet  Deum  in  omnium   donacione  subintelligere 
condicionem    (ut  patet  per  dominum   Ardmachanum   in 
De   Questionibus  Armeniorum  libro  IV,   capitulo  XIV  et  10 
alias   diffuse  exposui),   multo  magis  hoc  erit  in  donacione 
cuiuslibet  creature. 
All  things  Unde    capitulo  XVI  huius  V  exposui    quomodo   papa   Y 

ordered^^under  i"  qualibet    ordinacione    sua  subintelligit    nisi   contingat 

the  condition    ecclesiam  Romanam  aliter  ordinare,   ita  quod  secundum  i5 
oi  Cihrist  s 
approval       iura,   sicut  in  voto  et  promissione  quacumque  claustralis 

monachi  vel   uxoris  subintelligenda    est  approbacio  pre- 

positi  vel    mariti;    sic    dicunt    quod    in  omni   contractu 

persone   ecclesie  subiritelligenda  est  condicio:    nisi  papa 

aliter    dispenset    vel    abroget    ordinatum,    quanto    magis  20 

ergo    subintelligenda    est     condicio    |    approbacionis    vel    196'' 

retractacionis  domini  Jesu  Christi,  qui  eo  ipso  approbat 

factum    quo    est    racionabile    et    reprobat  quo   est  irra- 

cionabile,    dispensatque  ut  rectificetur  et  auctorisat  fieri 

in  iusticiam  legem   prius  antequam   papa  dispenset,  cum  2  5 

sit    dispensacionis    divine     solicitando     promulgator.     Si 

igitur  sit  racionabile  ut  retrahatur  elemosina  regis  nostri 

in    alios    pios    usus,    non    oportet    currere    Romam    ad 

and  if  we  haye  habendum   consensum   sui  pontificis,   cum    summus  pon- 
that  we  need  .      .  ^.       .  .  .      .  ,  . 

not  run  to     tifex    longe    maioris  auctontatis   assit  nobis   illud  preci-  3o 

°™op°'s/  ^    piens,    cui    secundum   Bedam    oportet    amplius  obedire, 

ne  tamen  illud  fiat,   indiscrete  congreganda   est  synodus 

auctoritate  regis,  ut  docet  beatus   Gregorius,   sicut  patet 

in  primo   capitulo.  Notemus  igitur  legem  XVII  questione 

ultima    Quicunque,  in  principio  huius   capituli   allegatam  35 

et    pensemus    si    ex    decreto    sanctissimi    et  subtilissimi 

Augustini     sanctus      Aurelius     Cartaginensis     episcopus 

non    habuit    iure    divino    potestatem   reddendi   collatum 

ecclesie    propter    indigenciam    filiorum ;    et  ex  porrecto 

animo    cogitemus    qua  lege  nos  clerici  Anglicani    petu-40 


37.  Aurelius.  Cod.:  Aurelegius.        38.  Cod.:  non  reddendi. 
19.  Supra  pag.  3o5.  35.  Quaest.  IV,  cap.  XI. III. 


CAP.  XXIII.]  LIBER  TERTIUS.  485 

lantes    et    superhabundanter    possessionati   habemus   po-  The  gentry  of 
testatem   attinendi   temporalia  a  genere  fundatoris,   quod  impoverished 
ex    defectu    temporalium    necessitatur    furari    vel    alteri  ^V  endowment. 
197'   turpitudini  |  impHcari,   aut  quod  periculosius  videtur,   ut 
5  meminit  venerabilis  Beda,    depauperato  regno   a  milicia 
que   defenderet  ipsum   a  barbaris  arcetur  genus  nobilium 
et    aliorum    corpore    procerorum    proprium   regnum   di- 
mittere  et  aHenis  adversantibus  proditorie  copulari;  racio 
autem    maioris    indigencie    pro    bono    publico  ut  regni 

loAnglie  est  prestancior  quam  racio  dictans  reddendos 
redditus  pro  bono  utili  private  familie.  Si  igitur  sanctus 
episcopus  non  habuit  potestatem  de  aliquo  bono  iure 
detinendi  redditus  ad  eam  privata  familia,  multo  magis 
indigni    clerici    non    habent    de    iure  aliquo  potestatem 

i5detinendi    tam    multos  et   magnos    redditus  ad   iniuriam    The  English 
tocius  populi  Anglicani.  Videtur  enim   magis   dampnum   P^ople  suffer. 
Anglie  ex  numero   et  qualitate  nostrorum  clericorum   et 
aliis   malis  scatentibuS  que    omnia  in    affluencia  tempo- 
ralium    radicantur    quam    fit    dampnum    ipsius   persone 

20  quam  canon  recitat  dotasse  ecclesiam.  Si  igitur  ex  vi 
dampni  debuit  ipse  de  iure  nature  restitui,  multo  magis 
ubi   cum   paribus  imminet   maius   dampnum. 


CAPITULUM  VICESIMUM  TERTIUM. 

A        Quia    dictum    est    capitulo    XX    et    sepe    alibi     quod    Ail  civii  rule 

•    .,•      j        •         •  •..  .  -1  ..    ^     has  about  it 

20  omnis  civilis  dommacio    sapit    peccatum   veniale,    restat    a  savour  of 

197*    parumper  disgredi   ad   istud  ulterius  |  declarandum.     Et 

primo    quod    omnes    hic  viantes    peccamus  continue  et 

consequenter,   quoraodo  peccata   mortalia   et  venialia   di- 

stinguuntur    ac  tercio   quomodo    peccata    in    purgatorio 

3o  sunt  purganda.  Ad  primum  sic  proceditur:  Eo  ipso  quo 
aliquis  deficit  in  moribus,  defectus  huiusmodi  est  pec- 
catum;  sed  onmes  deficimus  hic  in  moribus  continue, 
cum  minus  amamus  Deum  quam  debemus^  ergo  pec- 
camus    hic  continue,    Supposita    maiori  patet    minor  ex 

35  hoc  quod  omnis  homo  debet  diligere  Deum  super 
omnia,  eciam  quantum  sufficit,  dum  hic  viat;  sed  ad 
hoc  continue  omnes  deficimus,  ergo  continue  hic  pec- 
camus.  Minor  patet,   cum   post  annos  discrecionis  posse- 


sin. 


i'?.  aJ  eam;  ita  cod.  recte:  ad  iniuri:im  private  famiUe.         2b.  Cod. 
discredi. 


486  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIII. 

We  sin        mus    esse    per    contemplacionem     tantum    Deo    inserti, 

noTfov^ng^Go^  quod    omne    tunc    a    nobis    cognitum    et  amatum   foret 

as  we  ought.    Deus  ipse,  ut  puta  cogitando    de  Deo   quoniam    bonus, 

suppeditando  omnem  noticiam   et  afFeccionem   rerum  in 

proprio    genere,    concipiendo    res    pure   secundum    suas  5 

raciones  exemplares;    sed  omnis  talis  dileccio  Dei  foret 

quantumcunque  dileccione  nostra  viando  perfeccior,  quia 

dileccioni   Dei    et    dileccioni    comprehensorum    similior, 

ergo     continue    viando    deficimus    a    dileccione    Dei    in 

quam    hic    sufficimus    et    per    consequens    continue  hic  lo 

peccamus.    Ideo    beatus  Augustinus    in    sermone  De  di- 

stinccione    peccatorum  |  qui    sic    incipit:    Fundamentiim    197° 

aliud  nemo  potest  ponere,  postquam  recitavit  18  peccata 

venialia,     sic    subinfert:     Hec    et    hiis    similia    adminuta 

peccata  pertinere  cognoscimus,  que  vix  enumerari  possunt,  i5 

et    a    quibus    non    solum    omnis   populus    christiamis  sed 

eciam    niillus    sanctorum    immunis    esse   potuit   aliquando 

aut    poterit.     Qiiibus    peccatis    licet    occidi    animam    non 

credamus,    tamen  eam   velud  quibusdam  pustulis  et  quasi 

horrenda  scabie  replentia  deformem  faciunt  et  amplexum  20 

sponsi   prepediunt.     Et    idem    dicit    in    De    Natura  Boni 

capitulo  VI    et    in  Epistola    ad  Jeronimum    que  sic  in- 

cipit:    Allegans    ad    hoc    scripturas    multiplices.     Ex  ista 

radice   secundo   arguitur    quod    omnis  civilis   dominacio 

The  aftections  habet  mortale  peccatum  concomitans.  Nam  omnis  talis  25 

rule^civijl/are  viantis   dileccio   ex  dileccione  proprietaria  sui  et  suorum 

scattered,       dispersa  in   Deum   et  alia  non   est  tanta   sicut    foret  di- 
instead  of  being ,      ^  .       .  ... 

united  on  God.  leccio   in   Deum   unice   collecta,    cum    per  se  notum   sit, 

quod  virtus    unita    sit    forcior    se    dispersa.     Cum   ergo 

omnis  viator    sufficit    deserere    proprietatem    civilem   et  3o 

intellectum   ac   affectum    magis  unice  in   Deum  coUigere, 

sequitur  quod  omittendo    istud   consilium   ut  sic  peccar, 

dicente  Augustino    super    Math.   Sermone  III:    Ipse    sibi 

infert  interitum  qui  medentis  |  domini  contempnit  consilium.    igy^ 

Contemptus    enim    videtur     omittere    Christi     consilium  35 

quod    scitur    salubre    et  facile   adimplendum,    ut  saltem 

sic  ponamus  quartum   signaculum   cordi  nostro.   Constat 

quidem   tanquam   per  se  notum,    quod    cogitando  magis 


19.  Cod.:  credtmus.        20.  Cod.:  replentes. 

12.  I.  Cor.  III,   II,  i3.  Est  Sermo  CXIV  Appendicis  Opp. 

tom.  V,   App.   p.    186.  21.    tom.  VIII,    5o3.  22.   tom.    II, 

583  (?)         ?3.  Opp.  tom.  V,  App.   118. 


CAP.  XXIII.]  LIBER  TERTIUS.  487 

soUicite  et  attente  de  Christo  vel  quocunque  diligibili 
sub  racione  qua  diligibile  plus  affigeretur  amor  in 
ipsum  quam  attencione  ac  affeccione  huiusmodi  pretei'- 
missis. 

B        Actus    enim    potencie  indebilitabilis   et  incorruptibilis         Habit 
ex  vehemencia  et  assiduitate  fortificatur  in  posterum,  ut    ^affeftion"* 
patet  III   De    anima    et    certa    experiencia.     Ad    tantum 
enim   potest  homo  assuefieri  ad  diligendum  turpe  odibile 
quod  ex  diuturnitate    usus    inseparabiliter    diligatur;    et 

lohec  racio  quare  Christus  tam  secundum  divinitatem 
quam  secundum  humanitatem  precepit  habere  sui 
memoriam;  et  ista  scola  profundat  multos  in  amore 
divino. 

Confirmatur  ex    dictis    quod  dominans   civiliter  ut  sic     Evangelical 

,.  .  ,  .....  poverty  helps 

i5  necessitatur  pro  alia  parte  vite  sue  plus  solicitan  circa  to  a  more 
temporalia  querenda,  regenda  aut  exponenda  quam  pertect  lite. 
pauper  evangelicus  ut  huiusmodi  et  per  consequens 
integra  vita  in  actu  civiliter  dominantis  est  necessitata 
esse  imperfeccior  quam  integra  vita  pauperis  evangelici, 
8*  quia  plus  haberet  de  |  solicitudine  inperfecta;  cum 
quibus  iuncto  quod  consideraciones  ac  afifecciones  tem- 
poralium  et  celestium  mutuo  se  distrahunt  sequitur 
concludendum.  Nam  omnis  activus  habens  discrecionem 
est  sufficiens  indisposicionem  istam  excutere   et  aliam   le- 

25  viorem  paupertati  Christi  plus  similem  sine  difficultate 
assumere.  Et  hec  est  racio  quare  Augustinus  Octoginta 
trium  tricesima  sexta  questione  vere  dicit  quod  nutri- 
mentum  caritatis  est  minucio  cupiditatis,  perfeccio  autem 
nulla   cupiditas. 

3o      Item,  omnis  obliquans  vel  declinans  a  Christi  mandato  Every  owner, 

•  •  3.S  sucli    docs 

sive  consilio  ut  sic  peccat,    ut    patet    racione    proxima.   not  love  God 
Omnis    civiliter    dominans    (in   quantum   huiusmodi)  ita    j^eart  ^iljin^ 
facit;   ergo   conclusio.     Minor  probatur    ex  hoc  quod  ut      and  soul. 
talis  proprietarius   non   diligit  Deum    ex  toto    corde,    ex 

35  tota  anima,  ex  tota  mente,  sicut  precepit  primum  et 
maximum   mandatum,     Math.   XXII,   37    includens  in   se 

■  omnia  mandata  atque  consilia.  Cum  ergo  idem  sit  Deum 
diligere    et    mandata    eius    observare,    ex  XLII  capitulo 


18.  Cod. :  actu.       20.  Cod.:  habere.       24,  25.  Cod. :  alta  .  .  simile. 

7.  I.  e.  Aristoteles,  De  Anima  III,  cap.  III  (?)         27.  St.  Au- 
gustini    Opp.    tom.  VI,    pag.  i3.  38.    De    Civili    Dominio    I, 

cap.  XLIII. 


488  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIII. 

tercii  huius,  sequitur  quod  civiliter  dominans  (in  quantum 

huiusmodi)    obliquat   a    mandatis  Dei,   ymmo  facit  contra 

■mandata   Dei,    cum    secundum    beatum   Bernhardum    in 

De   Dispensacione    et  Precepto  VIII   capitulo    Omne  pec- 

catum   contra   Dei  mandatum  presumitur ;    sed    hoc    con-  ^ 

tingit  dupliciier  scilicet  scienter  vel  |  ignoranter.   Scienter    ^9^ 

et    explicite    faciens    contra   Dei    mandatum   declinat   et 

alius  obliquat.   IUe  autem  declinat  qui  deorsum  terminat 

amorem   suum  precipuum  citra  Deum;  qui  est  jnaledictus 

ex   Psalmo  CXVIII,   21,   sed  ille   obliquat  qui  penetrante  10 

He  who  loves  perpendiculari    radio  amoris    irrefracti    ad    Deum,     alii 

God  perfectly   radii  secundarii  oblique  circa    temporalia    disperguntur; 
loves  noihing         .        .  -  _^    ^         ,.,.    .....  --^ 

else  except  fcr  qui  enim  perfecte  Deum  diligit,   nichil  amat  supra  Deum, 

God  s  sake.     ]-ii(.|-,ii  contra  Deum  nec    aliquid  preter  Deum   nisi  quod 

amat  propter  eum,   ut  dicit  Augustinus  X  Confess.  XXX,  i5 

et  per  consequens  plene  scit  quomodo  per  se  vel  per  alios 

honorificetur  Deus;  et  sic  tam  plene   inclinatur  in  Deum 

quod    non    habet    affectum    inclinatum   vel    ligatum    se- 

cundum    racionem   generis  ad    aliam   creaturam,    et  per 

consequens  in  nulla  delectatur  nisi   de   quanto  complacet2o 

Deo   suo.     Si   enim   delectatur  de  aliquo,    quia    proprie-    C 

tarie    vel    principaliter    placet  sibi,    tunc   diligit  plus  ut 

sibi  placeatur  quam  Deo  et  per  consequens  proprietarie 

diligit  aliud   a  Deo  non   propter  Deum.    Cum  ergo   debet 

scire    quod    voluntas   Dei    foret    ut    omnia    forent  com-  25 

munia,   ut  in  statu  innocencie,   ipse  debet  hoc  velle  et  per 

consequens  non   debet  appetere  esse  civilis  proprietarius. 

Et    cum    nemo    sit    in    actu    civilis    proprietarius   |   nisi    igS'^ 

volens,   patet  quod  perfecte  diligens   Deum   mallet  quod 

possessio    sua    foret  Christo    proprium    secundum   suum  3o 

modum   habendi   quam   quod   foret    sibi   seculariter  pro- 

prium.     Cum     ergo    modus    habendi    Christi    in    cunctis 

talibus    sit    ut    toti    ecclesie    sint    communia    secundum 

uniuscuiusque    dignitatem    quoad   Deum,    sequitur  quod 

perfecte   diligens   vult  sic   esse.   Si  enim  plus  amo  Petrum  35 

amicum    meum   in  omnibus   quam    me  ipsum^   tunc   plus 

placet    michi    quod    voluntas    sua    consiliativa    et    quod 


II.  Cod.:  amore.  27.  debct.  Cod. :  de ;  non  deest.  3/.  quod.  Cod.: 
quam. 

4.  Rectius:  De  modo  bene  vivendi  Sermo  XXXVII:  Quid  est 
omne  peccatum  nisi  Dei  contemptus  quo  eius  praecepta  con- 
temnimus    Opp.    pa§.    1281.  i5.   Rectius    cap.    XXIX,    Opp. 

tom.  I,   184. 


CAP.  XXIII.]  LIBER  TERTIUS.  489 

honor  suns  et  quod  bonum  suum  undique  proficiat  Christ  should 
quam  bonum  meum  proprium.  Taliter  enim  tenetur  frie^nd°  wliose 
quilibet    christianus    esse    amicus   Christi.     Et    tunc    (ut  '^'!'  ,'1^^  ^°'"^ 

"  ....  weiglit  vvnh  us 

loquuntur  doctores)  imitatur  ipsum  Christum,  et  hec  than  our  own. 
5  imitacio  dextre  excelsi  qua  amicus  sit  civiliter  ipse 
extinguit  omne  vicium  immutato  et  inducit  omne  genus 
virtutis;  deservit  enim  superbiam  cum  utrobique  appetit 
humiliacionem  ut  honor  et  excellencia  Dei  clarescant, 
cum  nichil  diHgit  nisi  Deum   et  si  non  Deum   principa- 

loliter  ut  sic   diligit  aliquid  creatum ;  hoc  ideo  quia  placet 

Deo,    et    si  unum   plus  alio  hoc  ideo,   quia    plus  placet 

Deo.    Cum    ergo    non    plus    placet  Deo  quod  quis   plus 

vivat  civiliter  quam  exproprietarie  sed  econtra,  videtur  | 

198^   quod  factus  sit  unus    spiritus    cum   Deo    non  ultra  tunc 

i5  civiliter  dominari;  quod  si  facit,  minus  diligit  Deum 
quam  deberet.  Et  cum  omnis  viator  in  quantum  peccat 
et  deficit  a  dileccione  Dei,  minus  prodest  proximo, 
patet  quod  omnis  huiusmodi  peccat  in  proximum,  eo 
quod   minus   amat  proximum   prodessendo   sicut   de  lege 

20  nature  deberet  iuxta  hanc  maximam:  hoc  facias  alii 
quod  tibi  vis  fieri,  non  solum  temporalia  que  debent 
esse  communia  naturaliter  sequestrando,  sed  (quod  in- 
finitum  maius  est),  spiritualia  suffragia  subtrahendo. 
Cum    ergo    debet    scire    Deum  velle    quod  iocundius   et 

25  plenius  proficiat  sibi  et  aliis,  patet  dum  vuh  sic 
magis  vivere  quam  Deo  placencius,  quod  ut  sic  deficit 
a  caritate.  Non  cnim  vult  sic  remisse  diligere  propter 
Deum,  eo  quod  nec  Deus  approbat  illam  eleccionem, 
nec    finis    eius   est  ut  Deus  plus   honorificetur,    sed    di- 

3o  recte  oppositum.  Quomodo  ergo  diligit  quis  illam  elec- 
cionem  propter  Deum?  Cum  ergo  tota  nostra  premiacio, 
tota  peccati  evacuacio,  et  per  consequens  tota  religio 
stat    in    caritate    que    est  Dei   dileccio;    patet    quantum 

n    christianus   ad   ipsam   intenderet.    Stat   ergo   Dei   dileccio 

35  in  Dei   contemplacione,     arduorum    pro   eius   amoris   ag- 
gressione   et  in  temporalium   abieccione.  Ille  ergo  Deum 
199-*    alcius  contemplatur  qui  [  sincerius  ipsum  videt,  ex  dulcore   He  who  truiy 
devocionis    plus   afficitur  sibi   et  igne    amoris   magis   ac-  ]o's°s^alM^ar 
cenditur,    que   si   habentur  fortificatur    ingressus   ad   ter- 

40  ribilia  pro  fide  Christi  et  utilitate  ecclesie  sustinenda, 
cum   caritas  foras    mittit  ruborem   et  titnoreni;    et  quic- 

16,  17.  Cod.:  deficit  et  peccat.  25.  Cod.:  patet  quod. 

41.  I.  Joh.  IV,  iS. 


490  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIII. 

quid    credit  Deo    plus    placens    postposito    metu   mortis 

constanter    aggreditur,    quia    scit    ex    uno    latere    quod 

omnis   mors   de  beneplacito  sponsi   sui,   et  ex  alio  quod 

mors    est    necessarium    medium    ad  amovendum  inper- 

feccionis     tedium     diligentis     et     ad    plane    copulandum  5 

languidum     cum     dilecto.      Ista     armatura    armati    sunt 

cuncti     martires     et     doctores     pro    defensione    veritatis 

evangelice   decertantes,     (Jnde  iste  amor  extinguit  in  eis 

carnis    libidinem,    mundi    voluptates    et    calidas    superbi 

God  gives  all   astucias:    abicit    enim    omnem    mundanam    eloriam  vel  lo 
things  in  such       „       .  ,.  .  ^  . 

measure  that,'  afreccionem    temporalium    pro   eternis.     Unde  considera 

distnbuted,     quod   Deus  sub    tanta    mensura    preparat   bona  fortune, 

there  is  enough  supnonendo  capiti  ecclesie  militantis,   quod  si  secundum 
tor  all.  ^^  \.  .  ^   . 

regulam    apostolicam    unusquisque    precise    tantum    de 

illis    arriperet    quantum   cuique  opus   esset,    moles  tem-  i5 

poralium   plene  eis  sufficeret.     Aliter    enim  sponsus  de- 

ficeret  sue  ecclesie  ordinando  sibi  temporalia  in  numero, 

pondere  vel   mensura., 

Plague  and  Ex  quo  coniectu  I  rat  ulterius   quod   omnis  pestilencia,     199'' 

famine  come     r  1  u         ■    •  ^  ^  u 

from  abuse     lames  vel    pena    hommis   est  propter    abusum   tempora-  20 
of  God's  gitts.  ijym.     Nam     quisque     existens    in     mortali     consumendo 
bona    fortune    abutitur    bonis   Dei,    cum    ergo    non   nisi 
propter  peccatum   infligitur  talis   pena,    patet    conclusio. 
Aer    itaque    pestilencialis    causatur    ex    fetore    gule,    ex 
infeccione  loquele    expirate    et   aliis   discrasiis  orbis  sub-  25 
lunaris  in   proporcionabilibus  speciei   humane. 
Thc  more  Secundo   contemplatur  quod  cum    omnis  abutens   hiis 

man^ livesf  the  temporalibus     iniuriatur    Deo     et    cuilibet    creature,     ut 
morepleasantiy.  s,.2j.yg^    gj^j   pj-Q  regula   de   massa    temporalium   que  est 

bonum    commune    toti    ecclesie    precise    tantum    stricte  .'^o 
accipere   quantum   est  iustum  vel  necessarium   ad  finem 
ultimum     adquirendum,     Omnis     enim     abusus     excedit 
iusticiam   et  sic   de   quanto   parcius  viat  cum  plenitudine 
caritatis,   de   tanto   iocundius. 
Clergy  claiming      Ex  quo    tercio   probabiliter    coniecturant    quod  omnis  35 
"^"^moTta^ly!"    nuncupative  clericus  simplex  vel  aggregatus  approprians 
sibi   cum   illo   clericatu   pretensam  dominacionem  civilem 
peccat   mortaliter,   sicut  eciam  omnis  homo  ex  curiositate 
abutens  bonis   Domini. 

Dico    autem     mincupative    clericus      et    dominacionem    E 
pretensam,    quia    iuxta    predicta    purus    clericus    ut    sic 


5.  Cod.:  copulandi.        3o.  tantum;  Cod.:  tam. 


CAP.  XXIII.  ]  LIBER  TERTIUS.  49 1 

decidit  a  suo  officio  et  adquirit  solutn  falsum  et  nomi- 
199°  netenus  pretensum  |  dominium,  dicente  decreto  XXI, 
questione  III  Credo:  Apostolorum  statuta  sunt  que  di- 
cunt:  Nemo  militans  Deo  implicat  se  negociis  secularibus, 
5  proinde  aut  clerici  sint  sine  actionibus  domorum  aut 
actores  sine  officio  clericorum.  Vult  dicere  quod  talis 
militans  et  solicitudo  repugnat  clericatui. 

Unde  Jeronimus  ad  Eliodorum  de  morte  Nepociani: 
Sunt  clerici  qui  addunt  nunmimn  nummo  et  marsupium 
10  suffocantes  matronarum  ope  venantur  obsequiis  et  incipiunt 
diciores  esse  clerici  quam  erant  seculares;  et  possident 
opes  sub  paupere  Christo  quas  sub  locuplete  dyabolo  non 
habuerunt  et  suspiret  eos  ecclesia  divites  quos  tenuit  ante 
mundus  mendicos.  Et  prima  si  ad  clericatum  perveneris 
i5eorum    sectare  vestigia    quos    sacerdocium    et  pauperes 

fecit   et  humiliores.   Intelligo  autem  abusum  temporalium       Abusc  of 

°  .  •        ]       u       •  temporals 

ex  curiositate  quomodocunque  quis  consumit  de  bonis  through  being 
ecclesie,  superflua  edificia  construendo,  tegumenta  vei  dre^^^s^^jj^r^cd. 
ornamenta    superflua     adinveniendo    vel    cibaria     nimis 

20  delicata  propter  ventris  ingluviem   commiscendo   et  voco 

omnem   gradum   superfluum   qui  non  est  necessarius  ad 

beatitudinem  adquirendam;   nec  fallat  nos  ista  gulosorum 

199*   argucia:   Deus  ordinavit  |  talia  cibaria   ut  edantur,   ideo 

licet  nobis  habentibus  ad  ipsa  in  facie  ecclesie  pretensam 

25iusticiam  consumere  ipsa  ad  libitum.  Debemus  primo 
placari  capitali  domino,  ne  ex  abusu  cadamus  a  do- 
minio.  Secundo  debemus  notare  defectum  membrorum 
universalis  ecclesie,  quomodo  ex  qualibet  castrimargia 
commissa  in  Anglia   iniuriatur   cuilibet   membro  ecclesie 

3o  egeno  eciam  invidia;  discrasia  enim  unius  membri 
ecclesie  facit  influxum  in  quocumque  membro  viante 
plus  debilem,  ubicunque  terrarum  fuerit  nisi  caput 
ecclesie  supereroganter  et  graciose   expleat. 

Unde    debemus    tercio   cavere,    ne    ex    curiositate  fa- 

35  ciamus  intra  corpus  vel  extra  viciosas  cibarii  commix- 
turas  sed  precise  quantum  et  qualiter  movent  ad  divinum 

■     officium   peragendum. 


5.  aut.  Cod.:  aulem  clericisunt  sive  actoribus.  6.  Cod.:  sitie  in 

officio.        8.  Cod. :  de  morbo.        10.  ope.  Cod. :  tipes.  i3.  Cod. :  suspirat. 

14.  et  prima;  ita  cod.        23.  edantur.  Cod.:  edant.  33.  Cod. :  infra. 

3.  Cap.  II.         9.  Opp.  tom.  I,  pag.  29. 


492  DE  CIVILI   DOMINIO.  [CAP.  XXIII. 

Unde  Augustinus  super  sermone  Math.  V:  Si  specularia 
in   ventre  haberemus,    de  omnibus   preciosis    cibis  erubes- 
cerennis,    et    declarando   quod    necessitas    preciositas  ci- 
borum   ex  consuetudine   mala  contrahitur  sic  subiungit: 
videlicet  hoc  dixi  iit  divites  cogam   cibis  pauperum  vesci.  ^ 
Utuntur  divites  consuetudine  infirmitatis  sue,  sed  doleant 
aliter  se  non  posse;  meliiis  enim  possent,  si  aliter  possent. 
Et    quia    multi    pompant    quod  racione  ingenuiatis  non 
pos  I  sunt  talibus   cibis  vesci;   infert  Augustinus:   Si  ergo    200* 
non  extollitur  pauper  de   mendicitate,  tu  quare  extolleris  10 
de  infirmitate? 
We  should  not      Unde    in    De    Conflictu    Viciorum    et    Virtutum    facit    f 

desire  dainty      ... 

food,  which  is  a  Augustmus    in  persona  gule  supenus  argumentum  :     Ad 

'n™t  of  natureV  ^•^"'"   Deus  otnnia  condidit    et    qui    cibo  saturari  respuit, 

quid  aliud  quam  muneri  concesso  contradicit?  Sed  ciborum  i^ 

parsymonia    respondet:   primum    quod    dicis    verum  est; 

ne  homo  pre  fame  moreretur,    sed    ne    mensuram  come- 

dendi  excederet,  abstinenciam  imperavit.  Et  post  specificat 

abstinenciam :    Sicut,  inquit,   eger  ad  medicinam,    sic  ad 

sumendas    dapes    quilibet    debet  accedere,  nequaquam   vo-  ^o 

luptatem    in    eis    appetens  sed  necessitati  succurrens.     Et 

patet  quod  in  cibacione  peccamus  nimis  communiter  sub 

fuco    sophistico.     Curiositas   enim    in  lautis   cibariis  non 

est    ut    sic    opus    nature    sed  artis    humane,    ideo  Deus 

non   ordinavit  illum   modum    cibarii  sed  culpabilis  curio-  ^5 

sitas    humana;    et    ideo    condicio    religiositatis   est   vesci 

integris;   quamvis   enim   secundum   philosophos  simplicia 

elementa     non     nutriunt,     tamen    omogenia     ut     herbe, 

pisces,   carnes   et  aque  sine  commixtura,    frixura,   condi- 

tura  vel    curiositate    alia,    sanius,    validius   et  virtuosius  ^^ 

paverunt  patres  sanctos,    et    cum    quilibet  |  recessus  ab    ^oo 

istis    mediis     facit    vel    mortale    vel    veniale    peccatum, 

patet    quam    assidue   inniteremur  vie   medie,    ne   appro- 

pinquantes  ore  labili   prolabamur. 

The  best  staie       Ex  istis   colligitur  veritas  quam   sepius  inculcavi,  sci-  •'^ 

is  that  of       ,•      ,  ,  ^  ,.    .        ^  .  ^       .  ' 

religious  living  ^'cet     quod     status     religiosorum     vivencmm     secundum 

in  poverty.     paupertatem    evangelicam   est  perfectissimus    in  ecclesia 

sancta  Dei.     Probatur:    status    plus    disponens    ad   cari- 

3.  necessitas,   preciostlas  ha.  cod.;    recte:   preciosorum.  i5.    Cod.: 

ciborum  d^iest.       2S.  elementa.  Cod.:  ela.       3i.  Cod.:  paverant.      34:  oris 
labili  in  cod. 

I.    Sermo    LXI    in    Matth,    Opp.  V,    356.         9.    St.    Augustini 
Opp.  tom.  Vf,   App.  pag.  224 — 22.5. 


CAP.  XXIII.]  LIBER  TERTIUS.  4^3 

tatem  que  est  Dei  dileccio  est  perfectissimus,  cum  per 
se  in  illa  consistit  tota  christiana  religio;  sed  huius- 
modi  est  status  vivencium  secundum  paupertatem  evan- 
gelicam,  ergo  conclusio.  Minor  patet  ex  hoc  quod  iuxta 
5  dicta  Dei  dileccio  stat  in  eius  assidua  contemplacione. 
Attencio  vero  ad  temporalia  nedum  suffocat  verbum, 
sed  preoccupat  mentem  ne  ascendat  in  Deum.  Quantum  Care  for 
ad  arduorum   aggressionem,   quis  est  magis  pusillanimis     •^uY^'^'^    ^ 

'^^  ^    "  "        ^  .  withdraws  the 

quam     mundanus?     cum    nedum     non     audet    corripere     mind  from 

lopropter  timorem  amissionis  temporalium  sed  nec  propter  makes  us"more 
Christum    corpus    proprium    ieiuniis    castigare,    sed  vo-  '^ependent  on 
luptatibus  deditus  necesse  habet  mundialibus   adulari   et 
irreligiosis   contractibus  implicari.     Quid   ergo  facit  talis 
pro  Christi  nomine    quem   oportet  ad    minimum   si  sal- 

i5vari   debeat    tollere  crucern  suam  et  agendo  penhenciam 

200°    sequi  Christum?  |  Non  ergo  dubium  quin  status  pauperum 

evangelicorum   est   disposicior  ad  hec   duo.   Et  quantum 

ad    renunciacionem    temporalium,     patet    quod     pauper 

evangelicus  ut  sic  voluntarie  renunciat  pro  amore  Christi 

20  diviciis  et  deliciis  mundi,  quibus  mundialis  ex  carnali- 
tate  innititur.  Unde  ne  ponat  spem  in  temporalibus  vel 
in  mundo,  sed  pocius  in  Deo  qui  non  deserit  sperantes 
in  se  prescindit  sibi  occasionem  saturitatis  mundane. 
Unde  in  predicacionibus,  ieiuniis  et  oracionibus  vixerunt 

25  Christus    et    sui    discipuli     ac     religiosissimi     christiani. 

Postquam   autera   dediti  sunt  mundo  tepebat  religio. 
G        Unde  signum   evidens  est,    quod   observantes    pauper-  The  chief  thing 
tatem    evangelicam    in    ieiuniis    et    oracionibus    et   aliis       poverty"^ 
penalitatibus    cum    sanctis    exhortacionibus  sint   reliquis       outward 

....  j.  j       poverty  may 

3o  religiosiores,  ut  ostendit  sanctus  Thomas  secunda  secunde    be  deceptive. 
questione  CLXXXVI    et    CLXXXVIII.     Paupertas    autem 
mentalis  quam   dixi   sepius  esse  signatam  per  hec  signa 
extrinseca    est    per    se    causa    religionis    Christi.     Unde 
quia  hec  signa    extrinseca    possunt    fallere    in  signando 

35  animi   caritatem,    nec  non  stat  conversantem    in   seculo 

vocatum    religiosum   precellere   caritate,    ita   quod   signa 

extrinseca    non    demonstrant    gradum    caritatis  vel  eius 

200*   oppositum,     sed    solum     dant    signum    topicum;    |    ideo 

contendunt  possessionati    et    mendicantes  altrinsecus   de 

4operfeccione  suorum  statuum,  de  fallaciis  suorum  argu- 
mentorum   et  de  irreligiosis  operibus  que  committunt:   ut 


22.  pocius;  in  marg.  al.  manu  :  sincerius.        28.  evangelicam ;  \n  marg. : 
extrinsecam. 


494  DE  GIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIII. 

hii  dicunt  quod  fratres  necessitati  sunt  adulari,  mentiri 
et  solicitari  pre  defectu  temporalium,  ubi  dotati  seclusi 
ab  istis  quiecius  possunt  contemplari.  Hii  autem  econtra 
dicunt  quod  propter  divicias  defendendas,  acquirendas 
et  dispensandas  incidunt  possessionati  in  mendacia  et  3 
adulacionem,  in  mundanas  solicitudines  et  ventris  in- 
gluviem  et  demum  in  prodigalem  ac  irreligiosam  bo- 
norum  ecclesie  dispensacionem  vel  avaram  detencionem; 
et  utrumque  contingit,  licet  non  per  se  ex  temporalium 
appropriacione  vel  voluntaria  expropriacione.  Sed  non  lo 
dubium  quin  status  exproprietarie  vivencium  sit  quantum 
ad  maiorem  religiositatem  evidencior  et  de  facto  reli- 
giosior,  si  illa  signa  extrinseca  fuerint  actibus  animi 
coequata,  quia  intrinsecus  in  actibus  animi,  in  sensibus 
stat  per  se  religio  christiana;  et  multiplicatur  hinc  inde  i5 
fermentum  phariseorum  quod  est  ypocrisis  ut  vestes, 
visio  et  alii  religiosorum  ritus  stant  cum  quantalibet 
mentis  spurcicia;  et  utinam  secundum  propheciam  Christi 
et  Pauli  non  eveniat  ecclesie  in  diebus  novissimis  |, 
sicut  evenit  tempore  Christi  de  phariseis,  quia,  ut  dicit  201' 
metricus: 

Lata  corona  satis,  nigra  vestis,  botta  rotunda^ 
Non  faciunt  ynonachum,  sed  mens  a  critnine  rnunda. 

The  dress  and  Et  Anshelmus  inculcat  metrice  multa  similia.  Ritus 
clergy  proclaim  siquidem  clericorum,  sicut  ritus  phariseorum  fuerant  ^5 
holiness,  devote  inducti,  quod  si  generacio  adultera  signa  que- 
sierit  et  non  fructum,  folia  infatuant  undique  christianos. 
Quod  notat  Jeronimus  in  Epistola  ad  Pamachium:  Sed, 
inquit,  nos  clericatus  honore  non  abuti,  sed  diligenti 
custodia  mandatorum  hoc  esse  quod  esse  videmur.  Omnia  H 
enim  insignia  clericorum  virtutes  in  nobis  representant, 
virtutes  pollicentur,  virtutem  clamant;  clamat  corona 
paupertatem,    clamat    vestis    animi    honestatem,    clamat 


I.  Cod. :  quem  fratres.       3i.  Cod. :  virtutes  esse.       32.  Cod.:  pollicent. 

24.  Cf.  Anselmi  Admonitio  morienti,  Opp.  tom.  I  (Migne)  686 
et  de  Contemptu  Mundi  ib.  688: 

Non  tonsura  facit  monachum,  non  horrida  vestis; 
Sed  virtus  animi  perpetuusque  rigor. 
Mens  humilis,  mundi  contemptus,  vita  pudica, 
Sanctaque  sobrietas;  haec  faciunt  monachum  .... 

28.  Hieronymi  Opp.  tom.  I,   210. 


CAP.  XXIII.]  LIBER  TERTIUS.  495 

status  puritatem,   clamat  cultus   castitatem,    clamat  pro-      and  if  the 
fessio    religionem,    clamat  officium   devocionem,    clamat  g^i^fifp  to°them 

studium    contemplacionem ;    et    ideo  nisi  virtutibus  pol-    t''^?*^  ^'''".^fu 

'^  '  .  ^j      are  Iies  and  the 

leamus    tota    vita    nostra   mendacium   est  et  ymago   de-         clergy 

5  formis,    quia  nisi  virtutibus   polleamus,   mentitur  caput,    ^^™^^  ^®^ 

mentitur     habitus,     mentitur     status,      mentitur     cultus, 

mentitur  professio,   mentitur  officium   et  mentitur  ipsum 

studium,    ac    per    hoc  non  sumus  nisi  clericus  fictus   et 

clericus   mentitus;    et    licet  scribitur  quod    omnis   homo 

201''    mendax,   non  tamen  |  scribitur  quod  omnis  homo   men- 

dacium.   Seculares  namque  homines  mendaces  sunt,  quia 

mendacium   dicunt,   sed   mendacium   non  sunt,   quia  non 

vivendo    dififormiter    suo    habitu    contradicunt.     Si   ergo 

Deus  perdet  omnes   qui  locuntur  mendacium,   quomodo 

i5putas    perdet    eos    qui    sunt    ipsum   mendacium?     Unde 

Anselmus    in    De   Similitudinibus    capitulo   CLVI:    Unus- 

qidsque  sui  07~dinis  gerat  officium,    ne    totum    quod  vivit 

deputetur  mendacium ;  si  enim  quod  ordinis  sui   est,   non 

egerit,    omnis    eius  exterior  habitus   mentitur,    qui   eum 

20  ordinis  esse  illius  testatur.  Actus  quoque  illius  et  verba 

ipsaque  cogitacio  menciuntur,   quia  mendacium  testantur 

pro  vero;  cum   enim   quispiam  agit,   dicit  vel   cogitat  sic 

esse  faciendum,   dum   ut  sic   ceteris   manifestat,    si   male 

vivit,    dicit    mendacium.     Cum    ergo   secundum   sanctos  The  meaning 
..,..,...  .         •  .   .  u        of  the  tonsure. 

2D  capitis  abrasio  in   clencis  signat  in  eis  precisionem   bo- 

norum  fortune,   cum  bona  illa  sint  minima,  et  ab  homine 

maxime    aliena,    sicut    pili    sunt    partes    hominis   magis 

superflue  et  remote;   inde   religiosi  habent   latas  coronas 

et  rotundas,    circulumque    sensuum    strictissime    decer- 

Sotatum   ad  denotandum  quod   renunciarunt  temporalibus, 

ne  racio  aspirans  ad  celestia  pregravetur,  sed  influencie  | 

20 1'^    celestis  radii    propter  nuditatem    affeccionis  a  tempora- 

libus    instar    circuli    forent    capacissimi,    abdicaruntque 

pro   cauda  superflua  omnia   temporalia  preter  necessaria 

35  ad    sustentacionem    sensuum,    de  quanto  promovent  ad 

Deo     debite     serviendum     iuxta     regulam      apostolicara  Significance  of 

™.  .  „       ^^  ,  ,.  •,  f  •■       the  cloister. 

LThim.VI,  8:   Habentes  ahmenta  et  quibus  tegamur  Ims 

contenti    simus;    et    sic    claustrum    erga    quatuor  plagas 

seculi  preclusum   signat  seculi  abrenuncciacionem  preter 

40  ingressum   et  mundum   egressum   medicinalem  ad  cibum 


16.  Non  est  cap.  CLVI.  Cf.  1,  c.  pag.  689.  (Ed.   Migne   tom. 
CLIX).  Cf.  cap.  LXXXVII. 


496  DE  CIVII.I  DOMINIO.  [CAP.  XXIII. 

et  ingressum  in  templum;  apercio  vero  claustri  versus 
celum  signat  liberam  eorum  contemplacionem  et  affec- 
cionem  celestium,  dormicio  vero  in  vestibus  calligatis 
signat  memoriam  sepulture  et  sic  de  quotlibet  signis 
religionis  virtutum   indiciis.  5 

Too  often  these       Quod  si   ista  siena  preter  institucionem  primam  men-    I 

signs  indicate      .  .  ...  .  .  , 

the  opposite  of  ciantur    sibi    propter    iniquitatem    oppositam    ita    quod 
^^sh^ould^^      corone     nuditas      significet     avidissimam      temporalium 
affeccionem     pretextu     indigencie     paliiate     sub     circulo 
sensuum,    pilorum   abrasio  significet  spoliacionem   stric-  10 
tissimam    subditorum,    corona    vero    sensuum    significet 
fastuosum   ac  voluptuosum   fomentum   potencie  sensitive, 
claustrum    vero    incastratum     significet     avaram     deten- 
cionem    bonorum   temporalium,    apercio  ]  versus    celum    201'' 
hyatum    temporab'um    sub   palio    sanctitatis   et  dormicio  i5 
in  vestibus   circumcinctis    significet   continuam   prompti- 
tudinem   ad    laborandum   pro    temporalibus  perquirendis 
et    ceteris    signis    que    olym    fuerunt    religionis  indicia: 
quid  terribilius  huiusmodi  Antichristo    ymmo    ipso   dya- 
bolo  inter  homines  agitato?    per  eius  interludium   Deus  20 
ipse    quia    sua    religio    deridetur,    pars  laycalis  ecclesie 
illuditur  et  plebs  eis  subiecta  scopis  asperrimis  spoliatur; 
quod    nedum    est  contra  scripturam    sacram,    sed  ipsas 
religiosorum    regulas  et    sacros    canones,    ut   patet  XVI 
questione  I   et  III   decretalium   tytulo  ultimo  et  in  Sexto25 
libro    de    statu    monachorum   et  alibi    satis  spissim.     Si 
ergo   de  facto   clerici  seculares  amoti  sunt  de  monasteriis 
et   monachi  introducti  propter  secularium  irregularitatem 
qua     declinaverunt  ad     seculum,    ut    patet    VI    capitulo 
IV  libri,    quanto   magis   claustrales    sub  professione  pre-  3o 
tense  religionis  iniquitatem  secularium  ex  ypocrisi  gemi- 
nantes   digni  sunt  ab  elemosinis  seculari  spoliari,   dicente 
decretali   in  III   libro  de   clericis  vel   monachis:   Relatum 
est    quod    monachi    de  H.  seculariter  vivunt  et  alios  suo 
exemplo    corrumpunt,    Ideo    mandamus    quatenus   eos  ad  3b 
regule    observanciam    apostolice    redire  |  compellas    et  si   202" 


7.    Cod.:    oppositum.  27.   amoti.    Cod.:    ammonitt.  36.    regule- 

Cod.:  regulam. 

24.  Cap  XI  et  saepe  alibi  X;  2  5.  Titulo  ultimo,  i.  e.  de 
Consecracione.  26.  De  statu  monachorum,  i.  e.  regularium 
III,  XVI.  29.  De  Civili  Dominio  II,  cap.  VI,  pag.  47.  Non  est 

De    Consec.    di?t    II,    cap.    XI,    sed    Decret.    Greg.    IX,    lib.    III, 
tit.  L,  cap.  VII. 


CAP.  XXIII.]  LIBER  TERTIUS.  497 

restiterint  ausu  temerario  eis  eiectis  fratres   alterius  or- 

dinis,  si  non  potest  prescriptum  monasterium  in  suo  ordine 

reformari,  in  illud  inducas,  ut  labores  impiorum  iusti  edant. 

Cum    ereo    in  tali  casu  iustum   sit  sic    fieri    et  sit  cum   Lay  lords  are 
°         .    .,  ,    ,  .  .  ...  interested  in 

5  hoc  compossibiie  quod  de  propositis  ecclesiasticis  omnes  cnforcing  duty 

a    minimo     usque     ad    maximum     pecunia    vel     desidia  *'"  ^'^^  clergy. 

corrumpantur;  nonne  caritas  urgeret   seculares  dominos 

hoc    supplere?    Ipsi    enim    ex    proximo    capitulo  habent 

multiplex  interesse,    cum  habent    curare    de   salute  pro- 

lopria  et  salute  ac  pace  populi  que  per  huiusmodi  pseudo- 

antichristos  acutissime  perturbantur. 

K         Ut   autem  coenoscaraus  huiusmodi  notandus  est  sermo      Unfaithful 

.     .  .      ,r  ,  ,.  .  .  /■   t   •  pnests  are  talse 

Christi    Math.  VII,  15:    Attendite,    inquit,    a   falsis   pro-      prophets; 

phetis  qui  veniunt   ad   vos  in  vestitu  ovium,    intus   autem  ^u^^again^s"^'^ 

\b  sunt    lupi  rapaces;    a   fructibus    eorum    cognoscetis    eos.         such. 
Quia  enim   Christus  scivit  ecclesiam   suam   passuram   ex 
ypocrisi    sacerdotum,    ut    prophetat  Apostolus  I.  Thim. 
IV,   I,    2:    Spiritus    manifeste    dicit     quia     in     novissimis 
temporibus  discedent  quidam  a  fde,  attendentes  spiritibus 

20  erroris    et    doctrinis    demoniorum,    in  ypocrisi    loquentes 

mendacium,  ideo  docet  Christus  totam  ecclesiam  ab  eis 

attendere.     Omnes    enim   nominetenus    clerici     infideles. 

202''   ypocrite,   heretici,   quia  veritatem  cum  |  condicione  operis 

palliantes  sunt  falsi   prophete,  falsi,  quia  vita  et  doctrina 

25  discordant,  et  prophete  quia  (ut  dicit  Origenes)  veritates 
propheticas  de  preterito  et  futuro  commiscent  cum 
falsis,  ut  sic  coloracius  pallient  falsitatem.  Si  enim  ex 
integro  falsum  proferrent,  nemo  crederet  vel  attenderet, 
cum    in    natura  sit  hominum   gaudenter    suscipere  veri- 

Sotatem.  Et  notat  Crisostomus  in  Inperfecto  Omelia  XX 
quod  Christus  movet  nos  illos  attendere,  id  est,  caute 
considerare,  non  solum  aspicere;  ubi  enim  res  est  in- 
certa  et  dubitabilis,  attenditur;  quia  ergo  dicti  falsi 
prophete     quoad     corporalem     aspectum     sunt     similes 

35  christianis,  ymmo  seminant  multa  dicta  et  opera  bona 
de  genere  que  sunt  vestimenta  ovilia,  ideo  debent  cau- 
cius  precaveri.  Vestimenta  ovium  sunt  species  religionis 
verbo,  gestu  vel  opere  simulata,  ipsa  autem  induunt 
heretici    tanquam    oves    ovilis    Christi    agnos    simplices 

4opreceIIentes;  nec  est  periculosius  malum  ecclesie  quam 

2.  Cod.  ••  possunt.     12.  huiusmodi;  deest  verbum.     3i.  quod.  Cod. :  quo. 

?o.  Rectius  Omelia  XIX,  Opp.  tom.  VI,  pag.  XCIII  seqq. 
De  Civili  Dominio.  III.  33 


498  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIII. 

How  dangerous  huiusmodi    simulatum,    quia    dum  non   cognoscitur  non 
'  ^^^h^urch.    ^  cavetur  sed    ex  spissa   et  inprovisa    mixtura    cum   agnis 
exterminant  religionem  Christi,   quia  iuxta  conclusionem 
Chrisostomi    tunc    servi  dyaboli    pessime  christianitatem 
corrumpunt    quo  se    simulant    christianos.     Ideo   debent  3 
doctores  |  ecclesie    linguam  tanquam   arcum  tendere  ad   202 
huiusmodi     hereticos     destruendum,      domini     seculares 
manus  operantes  extendere  ad  huiusmodi  destruendum; 
simplices    autem    debent    in  fugam  tendere,    iranseundo 
de   medio   eorum,   et  sic  ecclesia  debet  tripliciter  de  illis  10 
attendere.     Noticia    autem    propter  sophisticacionem   est 
valde  difficilis,  ideo   dicit  Veritas  secundo  descripcionem 
eorum,    dum    dicit    quod    veniunt    in    vestimentis  oviinn, 
sed  intrinsecus  sunt  liipi  rapaces.    Omnis  enim   talis  du- 
plicitas  et  solum   talis  facit  hereticos;   unde  omnes  tales  i5 
non    pocius    sunt    christiani    quam    truncus    vestimento 
hominis    indutus  vel    lupus  ovis    pellibus    involutus    est 
homo  vel    ovis,    et    per    consequens    perversi    prelati    si 
sunt  huiusmodi  non  sunt  pape,    episcopi   vel    clerici  vel 
sacerdotes  sed  dolosissimi  Antichristi.  20 

Quia  autem  homo  non  intuetur  cor  in  quo  latet  lupa- 
citas,   ideo  Veritas  tercio  docet  medium   cognoscendi  cum 
dicit:   A  fructibus  eorum   cognoscetis  eos. 
Error  is  the         Primo  autem   omnium   secundum  Crisostomum   atten-    L 
result  of  sin.   jenda  est  conversacio  virtuosa,  quia  non  possunt  errores  25 
prevalere    in    homine,    nisi  peccatum   precesserit,    prius 
enim  peccatis  excecatur  homo  et  post  dyaboli  seduccione 
decipitur,   sicut  sole  lucente  nox  non  prevalet,  si  tamen 
occiderit  nox   mundum   occupat.     Primo    ergo    est  bonis 
operibus  vigilandum,  ut  sic  sciamus  discernere  fru  |  ctus    :o2 
virtutum   a  foliis  vel   malis  fructibus  viciorum. 
A!l  Christians        Q_uia  ergo  omnes   christiani  sunt  prophete,  quia  uncti 
true^^or^faLe.   ad   fides  absconditas  predicandum,   et  sic  non  solum  falsi 
doctores  Judeorum  sive  gentilium,  sed  ipsi  nominetenus 
christiani,   sive   clerici  sive  laygi,   qui  veniunt  ad  vos  ut35 
vos   perdant,  signanter  vocantur  falsi   prophete  a  capite 
prophetarum ;  per  hoc  autem  quod  veniunt  in  vestimentis 
ovium,    id    est    doctorum,    qui    debent    esse    maturiores 
agnis,    notatur    quod    isti    pseudodoctores    sunt    precise 
precavendi.     Licet    enim    quilibet    christianus    peccando  40 


8.  huiusmodi.  Cod.:  huius.        i3.  Cod.:  dicunt.        3o.  sic.  Cod.:  sicut. 
24.  1.  c.  pag.  XCIV. 


CAP.  XXIII.]  LIBER  TERTIUS.  499 

mortaliter  excidit  a  nomine  ehristiani,  eciam  nostri 
doctoreSj  non  tamen  oportet  quod  intrinsecus  sint  lupi 
rapaces,  quia  non  veniunt  cum  rethe  et  dente  dyaboli 
ut  rapiant  christianos,  sicut  faciunt  doctores  heretici. 
5  IUi  autem  sunt  maxime  precavendi  de  quibus  scripsit 
Apostolur,  Actuum  XX,  29 — 31:  Ego  scio  qiiod  intrabunt 
post  discessionern  meam  liipi  rapaces,  non  parcentes  gregi, 
et  ex  vobismet  ipsis  exsiirgent  viri  loquentes  perversa, 
ut    abducant    discipulos   post    se\    propter    quod  vigilate, 

\o  memoria   retinentes   quod    per  triennum    nocte  et  die  non 

cessavi    cum     lacrimis     ynonens     unumquemque     vestrum. 

Possunt    autem  fructus  huiusmodi  pseudodoctorum   dis- 

cerni  tripliciter,   scilicet  verbo,   opere  et  exemplo.  Verbo 

2o3*   si  non  confitentur  |  Christum  pauperem  et  egenum,   cum 

iShoc  secundum  divinitatem  divitem  eternis  diviciis,  sicut 
docet  Apostolus  II.  Cor.  VIII,  9.  Ideo  dicitur  I.  Joh.  IV,  2  : 
Omnis  spiritus  qui  confitetur  Jesum  Christum  in  carne 
venisse  ex  Deo  est.  Et  omnis  spiritus  qui  solverit  Jesum 
ex  Deo  non  est   et   hic  est  Antichristus.    Si    autem   quis 

20  fuerit  christianus,  tunc  tam  voce  fideli  quam  opere 
imitacionis  confitebitur  patrem  suum;  non  enim  nudum 
nomen  sed  talis  confessio  efficit  christianum,  quia 
Rom.  X,  10  scribit  Apostolus:  Ore  autem  confessio  fit 
ad    salutem;    oportet    enim    naturam    nostram    infectam 

25  esse  mulierem  que  sanguinis  fiuxum  passa  est  duodecim 
annis,  consumens  omnem  substanciam  suam  in  medicis, 
accedit  retro  et  tanget  fimbriam  vestimenti  Christi  et  tunc 
cessabit  fiuxus  sanguinis,  id  est:  a  carnalium  voluptatum 
fluxu     sanabitur,    ut     exponit    Augustinus    super     Math. 

SoSermone  VI:  Fimbria  vestimentorum  Christi  sunt  humilia 
et  novissima  humanitatis  sue  tegentis  divinitatem,  quam 
fimbriam  qui  imitando  Christum  efficaciter  tetigerit. 
virtus  a  divinitate  eius  exibit  et  sanabit  morbum  anime, 
qui    in    circulo    mundi    et    carnis  per  magistros   eorum 

35  sanari  non  potuit. 
M        Oportet  enim   efficaciter    confiteri  Christi  penalitatem      We  mast 

.-•  ._  ,  •  ,-  -^xj     confess  Christ's 

•    atque  inopiam   et  non  solum   eius  regaliam,   sicut  /«"'oe  poverty  as  weli 
que   Christum    comprimunt  quibus  non    est  virtus  anime  ^^  ^'*  royalty. 


10.  per.  Cod. :  post.  14.  ejj;enum.  Pi.dd<i:  elll.  Cor.  VIII,  y :   egenus 

factus  est,  cum  esset  dives.         27.  Cod.:  tangat.         35.  Cod.:  poluerunt. 

25.  Lucae  VIII,  43  3o.  Cf.  Aug.  Opp.  V,  p.   ii32,  Serm. 

CCLXXIX. 

32* 


Ditlercn 
between  slicc) 


500  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIII. 

derivata,    ut    patet  Luc.  VIII,    45.     In    ista    confessione 

operosa  instructi  |  apostoli  distinguebantur  a  lupis  tam    203* 

per    voces    quam    per    opera,     ut    exponit    Crisostomus. 

Sicut  enim   lupus   indutus  pelle  ovina  vel  voce  vel  actu 

discernitur,   sic   et  hereticus.    Ovis  enim  inclinata  deorsum  5 

balat,  lupus  autem  convertens  caput  in  aere  contra  celum 

ululat.   Sic  doctor  christianus  confitetur  Christi  mititatem 

et      humilitatem,     imitans     magistrum     verbo   et     opere, 

pseudo     autem     doctor     inpugnans    veritatis     doctrinam 

ululat  blasfemias  contra  Deum,  iuxta  illud  Psalmi  LXXII 8 :  10 

Iniquitatem   in  excelso  locuti  sunt^  posuerunt  in  celum  os 

suum.  Secundo  ovis  herbas  manducat,    lupus    avide  car- 

nibus  delectatur ;  sic   doctor   christianus   de  campo  scrip- 

turarum   colligit   herbas  florigeras  iusticie  et  virtutis,   ubi 

pseudodoctor    secundum    suas    tradiciones    carnales  pro  i5 

stercore    temporalium    persequitur     subditos     usque     ad 

sanguinem. 

Tercio    considera  utilitatem   et  inutilitatem  prodeuntes 

and  wolvcs;'    ab    istis   doctoribus;    ab   ove   enim   procedit   utilitas  car- 

doctors.  ''^  nium,    pellium,    lane,    vellerum   atque   fimi,    econtra    de  20 

lupo.     Sic    quidam    prelati    innitentes    humanis    legibus 

contendunt    circa    magnitudinem     sue     potestatis    atque 

dominii,  quod    tanquam   alter  Deus  in   terra   dispensare 

possunt    contra    Apostolum     et    contra   Dominum   fidem 

catholicam   transmutando;   sed   que  utilitas  in  istis  con-25 

tencionibus  maioritatis  ad  edificacionem  |  matris  ecclesie?    2o3' 

Nec   enim   dant  carnes   suas    pro    fide    ecclesie    fidelibus 

manducandas    nec  pelles   conversacionis  sue   miraculosis 

operibus    exorandas    nec    vellera    caritativorum    operum 

ad  sponsam   ecclesie  vestiendam,    nec    interiora  suorum  3o 

sensuum   tanquam   liras  scripture,   ut  ex   eorum  postilla- 

cione    possit    ecclesia    fidem    christicolis    resonare,    nec 

demum    stercora  temporalium   ad    fructificacionem   pau- 

perum   subministrant;    et  sic   nec   sermone  se  ostendunt 

Christi   discipulos  neque  actu.  35 

How  to  know        Sed   tercio  videamus   exemplariter    si   prepositi  nostri 
true  from  talsc.  ^  •      ^       /^i     •  ^-  i  •  ,•        • 

pascunt  oves  instar  Christi  et  apostolorum  m  predicacione 

assidua,   in  paupertatis  penitencia  et  oracione  continua. 

Per  hec  enim   docet  Apostolus  ubi  supra  lupos  subintra- 


iS.  Cod. :  prodeutitihus.        20.  Cod.:  vellerum;  in  marg.:  viscerum, 

4.  Op.  Imp.  pag.  XCIV.        18.  Et  quae  secuntur,  deprompta 
sunt  ex  hom.  XX  .Matth.  Op.  Imp.  pag.  XCIV. 


CAP.  XXm.]  [JBER  TERTIUS.  501 

turos  cognoscere;  patet  ex  tribus  distinccionibus  lupi 
ab  ove  et  modo  vivendi  prepositorum  quod  plus  simi- 
lantur  lupis  quam  ovibus;  et  sic  patet  quomodo  con- 
fessione,  operacione  et  exemplacione  debemus  distribuere 
5  nostros  prepositos  precipue  ex  affeccione  vel  deiestacione 
pecunie.  Si  enim  prepositus  ecclesiasticus  vivit  secu- 
lariter  Christo  contrarie,  si  obmittit  facere  subditis  suis 
opera  bona  de  genere^  si  palliat  officium  gracia  con- 
gregande  pecunie,  indubie  hic  est  lupus,  quia  si  plus 
203*  laborat  ut  rapiat  pau  |  perem  quam  ut  ex  caritate  pro- 
creet  sibi  anime  salutem  nedum  perdit  nomen  christiani 
propter  subversionem  ordinis   caritatis  sed  induit  nomen 

N  lupi  rapacis.  Et  ideo  protestatur  Apostolus  Actuum 
XX,   26,    ubi    prophetat    adventum    luporum    rapacium; 

i3  Mundus,  inquit,  ego  sum  a  sanguine  oniniuni;  et  sequitur: 
Argentum  autetn  et  aurum  nec  vestem  nullius  concupivi, 
sicut  vos  ipsi  scitis;  numquid  credimus  religiosos  nostros 
sic  rapere  lupaciter  labores  tenencium  simplicium  et 
vorare  bona  pauperum?   Conclusio  catholica  indicet  cum 

20  opere  si  est  ita.  Nam  si  quicquam  capiunt  eciam  pre- 
textu  elemosine  ab  aliquo  seculari  nisi  ob  amorem 
maiorem  ad  secularem  a  quo  bonum  illud  recipiunt 
quam  propter  affeccionem  ad  iliud  bonum,  sic  quod 
maius  spirituale  bonum  intendunt  reddere,  peccant  m.or- 

25  taliter  et  sunt  lupi;  patet  ex  defectu  caritatis  in  faciente 
oppositum,  si  indicet  affeccio  quam  habemus  ad  que- 
rendum,  ad  consumendum  et  ad  retinendum  temporalia, 
si  est  ita.  Numquid  credimus  nostros  possessionatos 
elemosinas  quantumcunque  magnas  renuere?  Ubi  est  illa 

3ovox  Augustini  posita  in   decretis    causa  XVII,    ultimo   in 

fine:    Quicunque    exhereditato   filio    heredem    vult  facere 

ecclesiam  querat  alterum   qui  suscipiat^    non  Augustimim, 

ymmo  Deo  propicio,  neminem  inveniat.  Unde  in  XIII  ca-  The  Saints  did 

204"    pitulo   V    huius     ostendi  |  quam     fugibilem     gravedinem     endmvment 

35  sancti  reputarunt    ecclesiam    dotari   temporalibus  sed   et    ^"'^  willingly 
.  .  ^  .  .  ^  .  let  it  go. 

acquisita  sunecerunt  ipsa  sine  dolore  amittere.   Ex  tali- 

bus    nempe    possumus    evidenter  discernere    si   ipsorum 

temporalium   diuturna  adhesio   fecit  vasa  Spiritus  Sancti 

ex  quieta  adhesione  putrescere    et    plus    dolere  propter 


34.  Cod. :  fugubilem. 

i5.   Act.   XX,    33,    34.  3o.   Decreti   Secunda   Pars,    Causa 

XVII,  qu.  IV,  cap.  XLIII. 


502  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIII. 

amissionem  temporalium  quam  gracie  vel  virtutis.  Scribit 
enim   beatus  Gregorius  XXXI^  i6Moral.,   exponens  illud 
Job.  XXXIX,  i6:  Friistra   laboravit  nullo  timore  cogente, 
postquam   adduxerit   multa  Christi    consilia  de  tolerando 
temporalium    rapinas    atque    iniurias    (ut  exposui    capi-  5 
tulo  XIV  quarti  huius):   Pliis,  inquit,   Deo  se  amare  con- 
vincitur  qui  neglectis  hiis  que  propria  sunt  tuetur.    Per- 
fectus     igitur     christianus    quomodo    debet    res    terrenas 
iurgando   defendere  quas  precipitur  non  possidere?  Itaque 
cum   res  proprias  amittimus,  si  perfecte  Deum  sequimur,  lo 
in  huius  vite  itinere  a  magno  onere  levigamur.    Ex  sen- 
tencia,   reputata  insania,    istorum   sanctorum    et  ex  per- 
turbacione   mentis  pro  amissione  temporalium   ac  tercio 
ex  laboriosa  sollicitudine  pro  adquisicione  et  defensione 
eorum    docetur    si    preponamus     amorem     temporalium  i5 
Deo    nostro.     Ibi,    inquit   Gregorius,    est   grande  studium 
defensionis,    ubi    est    gravior    vis    amoris.     Na^n    quanto 
magis  quis  terrena  diligit,    tanto  privari  eis  vehemencius 
pertimescit.  Religio  igitur  munda  |  est  quod  plus  timeamus    204'' 
et    doleamus    amissionem    cuiuscunque    gradus    virtutis,  20 
quam    omnia    bona    fortune    que  nobis   adiaceant.     Sed 
perturbacio    ex   loquela    abbatis    temporalium   indicat  si 
sit  ita. 
Dangers  of  Ex  istis   colligitur  quam   periculosum  sit  dotare  eccle-    O 

en  owment.    ^-^g  temporalibus  elemosinis  perpetuis  absolute.  Ex  hinc25 
enim  assecurati  nostri  clerici  capiunt  audaciam  deserendi 
penitenciam,  divinvim  obsequium  et  religionis  dulcedinem 
temporalibus    innitendo    et   per    consequens   minus  aspi- 
rarent  ad   celestia,    cum    in    negociis    ac  contencionibus 
sese  involverunt  ac  si  hic  sibi  statuerunt  perpetuam  civi-  3o 
tatem ;  ubi  religiosa  mens  cogitans  quod  hec  temporalia 
non    sunt    sibi   donata  nisi  ad   utilitatem    ecclesie,    dum 
The  truly      Christo    et    sponse    ministrat    in    gracia^    ex   uno    latere 
"^^  afM^heir"^"   plus   pavida  retrahit  spem   ab  hiis  temporalibus;   ex  alio 
**'5"|'^^*i°     latere  plus  Deo  innixa   implorat    eius  iuvamen  frequen-35 
heaven.        cius   et  quoad  vescibilia  vivit  parcius^  sciens  quod  omnia 
temporalia    non    sunt    nisi    umbre  ad  bona  patrie,    que 
istis    dimissis   desiderat,    sic    quod   quicunque  religiosus 
vel  laycus  plus   appeteret  perpetuo  vivere    istam  vitam, 

9.  itaque.  Cod  :  ita.        17.  Cod.:  vir  amoris.        18.  Cod.:  gravari  eis. 
3o.  Cod. :  ac  deest. 

3.  St.   Gregorii   Opp.   tom.   I,   p.   1006.  6.   De   Civili   Do- 

minio  II,  p.  166. 


CAP.  XXIII.] 


I.IBER  TERTIUS. 


503 


quam  dissolvi  et  esse  cum  Christo,  ut  ego  credo,  peccat 
mortaliter.  Et  hec  est  racio  quare  religiosi  in  primitiva 
204'  ecciesia  aspirantes  |  ad  Christum  sedentem  in  dextra 
Dei  patris  disposuerunt  prospera  mundi  despicere, 
5  securitatem  contempnere  et  in  futuris  bonis  spem  in- 
figere.  Ideo  dicit  Gregorius  XXIV  Moralium  quod  se- 
curitas  miindi  est  mater  negligencie;  nec  repugnat  istis 
sed  consonat  quod  monasteria  claustralium  sint  fundata ; 
dum     tamen     persone     religiose     inhabitantes,     odiendo 

lomundum  sanctificent  loca,  plus  appreciando  contemptum 
mundi  et  quamcunque  virtutem  quam  quotlibet  opera 
edificii  curiosa  vel  quotlibet  temporalia  adiacencia;  et 
si  pascendo  sensus  ab  istis  distraxerint  temporalia  talia 
omnino   dimitterent,   ut  recitavi  VI  capitulo  quarti   huius 

i5*de  Lanfranco  et  Wlstano ;  paupertas  igitur  in  monasteriis 
est  diligencius  attendenda.  Ideo  fundatores  debent  atten- 
dere  ad  rectitudinem  intencionis;  possunt  enim  homines 
fundare  monasteria  mediocriter,  proporcionabiliter  et 
sapienter;   jnediocriter,  ut  temporalia  adiacencia  non  sint 

20  nimium  sumptuosa,  proporcionabiliter,  ut  non  dissolvatur 
armonia  inter  religiosos  et  laycos,  ut  puta  quod  nimium 
de  bonis  fortune  eis  adiaceat  et  laycis  nimis  parcum. 
Ex  hinc  enim  multiplicarentur  irreligiosi  claustrales 
nimis  multi  respectu  populi  et  aggravarentur  hinc  inde 
204''  pro  diviciis  iniurie.  Et  tercio  sapienter  quojad  personam 
fundantem  ut  pure  intendat  honorem  Dei  et  utilitatem 
ecclesie  laude  nominis  terreni  postposita;  et  propter 
defectus  illarum  circumstanciarum  dicit  venerabilis  Beda, 
quod   donaciones  regum  Anglie  qnibus    dotarunt  ecclesias 

3o  erant  stultissime,  sic  quod  in  casu  donarent  Deo  aufferendo 
a  dyabolo,  expellendo  apostatas  a  loco  ubi  est  nidus 
dyaboli. 

P  In  priori  mensura  fundarunt  monasteria  Benedictus, 
Gregorius    et    alii    multi  sancti,   sed  supposuerunt,   sicut 

35  sequitur  de  natura  rei,   quod  hec   habent   monastici  sub 

condicione   quod  Christo   ministrent  in  gracia,   servando 

■  paupertatem,  communicent  egenis  residuum  et  secundum 

discretum    examen    acceptent    regulares    qui    in  illa  vita 

magis  proficerent;   perfeccior  autem  est  status  vivencium 

40  in     solitudine    vel     in     mundo    ad    maiorem    profectum 


Conditions 
needed  in 
founding  a 
monastery. 


10.  Cod.:  apprecianda. 


i5.  in  Cod. :  et. 


I.  Phil.  I,  23. 

pag,  47,  53. 


6.  1.  c.  pag.  772.  i5.  De  Civili  Domini  II, 


504  DE  CIVILI  DOMINIO.  |  CAP.  XXIII. 

ecclesie,  quam  possessionatorum  vivencium  claustraliter 

in   communi. 

fight  agafnst°        Unde    beatus    Gregorius    II    Dyalogorum    capitulo    III 

evil  in  the      ostendit    ex    factis  Apostoli    quod   Benedictus    meritorie 
world  than  to  .  .       ^  ^  .  i-       ■■• 

take  refuge  in  volentes  ipsum  extinguere  veneno  deseruit  et  solitudmem  5 
oister,      peciit.  Fortis,  inquit,  preliator  Dei  teneri  intra  claiistra 
noluit,     sed     certaminis    campum    quesivit,     ubi    maiorem 
laborem   cum  fructu  credidit,  quia  (ut  recitavi  in  III  ca- 
pitulo    huius    V)    senciens    se    sufficientem     ad    validius 
aggrediendum     exercitum     Antichristi     sine     vallacione  lo 
sociorum   tanquam   alter  Eleasar  cum   hostibus   caritate  j 
duce    commixtus,    extinguendo    inimicos     crucis    Christi    2o5' 
validius    plus    mereretur    quam    magis    timidus    stans  a 
longe  insufficiens  dictos  cuneos  penetrare  ex  tanto  fer- 
vore    gracie.     Unde    si    non    obesset   inbecillitas,    utilius  i5 
esset  pugiles  Christi    dispergi    inter    peccatores  ad   miti- 
gandum    mundi    maliciam   quam    sic    claustraliter    con- 
gregari,   quia  applicacio  ad    purgandum    ecclesiam   foret 
maior;   et  sic  dicitur  de  petentibus    solitudinem   in   qua 
est    exercitus    demonum;    nec    oportet  christianum  pre- 20 
sumere    sic  vivendo,    ex  superbia    eligendo  vitam   magis 
ambiguam,   sed  instar   Christi,   Baptiste    et  aliorum   apo- 
stolorum    deserens    mundum    in    quo    conversatur   vivit 
securius;    conceditur    tamen    quod    conventualis   conver- 
sacio    est    sancta    multos    habilitans,    dum   sunt  boni  et2  5 
alios   multos  pervertens,   dum   sunt    malicia    indurati;   et 
talis  societas  debet    fugi    exemplo  beati  Benedicti,    spe- 
cialiter    dum    in    eis    regnat   cupiditas,   quia   iuxta  dicta 
beati    Isidori    tunc    non    possident    que  videntur  habere 
sed   e  contrario  sunt    possessi;    ideo    securitas    vite    ne- 3o 
cessariorum   secundum  titulum  iusticie  moveret  religiosos 
comitivam   talem   deserere. 
but  for  a  Et  ista  est  sentencia  sancti  Thome    secunda    secunde 

life"soTitudeTs  questione  CLXXXVIII  articulo  VIII,  ubi  determinat  quod 
best.  perfeccior  est  religio  vivencium  vitam  solitariam  quam  35 
religio  in  societate  vivencium,  quia  status  ille  vite  con- 
templative  est  apcior.  Unde  Augustinus  libro  De  Operibus 
Monachorum  dicit  |  illos  sancciores  qui  a  conspectu  203* 
hominum  separati  nulli  ad  se  prebent  accessum  viventes 
in  magna  intencione  oracionum;  et  in  collacionibus  patrum^o 

3.  Opp.  tom.  II,  pag.  220.  11.  II.  Reg.  XXIII  10,  I.  Paral. 
XI,  12.  33.  St.  Thomae  Opp.  tom.  X  (ed.  Rom.  1899),  pag.  534. 
37.    St.  Augustini  Opp.    tom.  VI,  pag.  492. 


CAP.  XXIII.]  r.IBER  TERTIUS.  505 

dicit  abbas  Moyses,  quod  pro  puritate  cordis  solitudo 
sectanda  est  sicut  ieiunium  atque  oracio;  et  sic  est 
solitudo  instrumentum  congruum  contemplacioni  que 
est  melior  vita  activa   ex  III   huius  XXIII   capitulo. 

Q  Unde  Osee  II,  14  dicitur:  Ditcam  eiim  ad  solitudinem 
et  loquar  ad  cor  eiiis;  nemo  tamen  debet  hoc  temptare 
nisi  inspiratus  ut  Baptista  vel  in  contemplacione  robo- 
ratus  ut  sancti  heremite,  et  sic  vita  socialis  est  neces- 
saria  ad  exercicium   perfeccionis,    sed    solitudo   competit 

loiam    perfectis,    quia  secundum   Gregorium   III  Moralium 

super  illo  Job:    Dedi  iyt    solitudine  domum,  quia  prodest 

solitudo    corporis,    si  defuerit   solitudo  spiritus?    Videtur    Wyclif  ihinks 
•    1-  j  p..--  ..»  ••  »    the  best  state 

tamen   michi  quod   periectissimus  status  securissimus   et  js  that  of  livjng 
plus    meritorius    sit    perfecte    relinquere  seculum,    con- ^'"''"S  ™?"  ^"'^ 

*  .  /  .   ^  '  preaching, 

i5versando    inter    homines    et  predicando  verbo   et  opere  but  giving  time 
vitam  Christi,   alternare  in   contemplacione  et   oracione;   contemplation 
nam    sic  vixit  Christus,    sic    Baptista    et    omnes   Christi     ^nd  prayer. 
apostoli.     Cum    igitur    status    viantis    sit    eo    perfecciov 
quo  est  conversacioni  Christi  similior,   patet  prima  pars; 

20  et  secunda  pars  patet  eo  quod  conversans  inter  homines 

habet  emolumentum    ex  societate    aliorum    pro  necessi- 

tatis  tempore  relevancium,   ut   dicitur  Ecclesiastes  IV,  i: 

2o5''    Ve  soli;  |  ymmo  alternacio  operum    taliter    conversantis 

acuit  devocionem  et  contemplacionem ;  et  quoad  terciam 

25  partem  patet  quod  talis  plus  disponitur  ad  edificandum 
ecclesiam  ex  maiori  fervore  caritatis  et  per  consequens 
ad  plus  merendum.  Ideo  Luc.  XI,  33  dicitur;  Nemo  accendit 
lucernam  et  in  abscondito  ponit  neque  sub  modio,  sed 
super  candelabrum,   talis  igitur   habet  oportunitatem  con- 

3o  templandi,   orandi,   ieiunandi  et  populo  predicandi.   Scio  Each  must  live 
tamen    secundum    disposicionem    quam   Deus    seminavit  ''*  '^iim. 
pro   varietate    sue    ecclesie    quod    uni   est  expedicius   ut 
sit  monachus,   alteri   ut  sit  frater.    Tercio    ut    pure  ser- 
vando    religionem    apostolorum    peregrinetur  in   seculo; 

35  quod   credo   esse  simpliciter  perfectissimum   viatori. 

Sed  arguitur  communiter  de  fratribus  quod  ipsi  possunt     It  is  argued 

•  ^        !•  ..  !••  .,  j-         ••    that  the  friars' 

•  intendi  contemplacioni,   oracioni,  leiunio  et  predicacioni  ijfg  jg  ^  perfect 
eque    libere    sicut    apostolici    supradicti    et    preter    hoc  °"^; 


iQ,  20.   Cod.:  patel  priiva  pars  22"  par  patet.         21.   Cod.:   emoli- 
virntum.        27.  Cod.;  Luce  XII. 

II.  Job  III,  3q.    Non    est    III    sed    XXJL    Mor.   Opp.   tom.  I, 
pag.  980. 


5o6  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIIl 

habent  iuvamen    ex  societate    et    cumulacione   meriti   ex 
obediencia;  igitur  est  simpliciter  perfeccius   esse  fratrem. 
Dicitur    quod    non  sequitur  sed  bene  concluditur,    quia 
but  this  does    contingit  aliter  plus  esse  utile  quam  quod  sit  frater,   nam 
"dars"are'often  ^^lis  perfeccio  per  accidens  evenit  tali  ordini,   cum   stat  5 
sinful.         quod     ex     inproporcionabilitate     numerositatis     fratrum 
vel  aliquo  peccato  quod  percuciantur  avaricia,  adulacione, 
mendacio    et    quod    maxime    timendum  j  est   quod  non    205" 
assit  illis  libertas  ad  corripiendum   et  vicia  ecclesie  ar- 
guendum.     Et  quantum   ad  obedienciam    et  votum   pro-  10 
fessionis,  dictum   est  capitulo  III  huius  V,   quod  ipsa  non 
prosunt    nisi    de    quanto    moverent    ut     plus    obediatur 
Christo  qui   est  abbas  nostri  ordinis,  sic  quod  quicunque 
obedierit    plus  Christi    consiliis    sive    in    ordine  privato 
sive  extra  est   magis   religiosus.  i5 

Cum    igitur    contingit    privatos    prepositos  esse  occa-    R 
sionem     unde    declinetur     a    mandato    Domini    propter 
humanas    cerimonias    introductas,     patet  quod   contingit 
vitam    huiusmodi    socialem    esse  causam    quare    Christi 
religiositas    minuatur.     Scio    quidem    quod    multi   sancti  20 
et    gloriosi    doctores    de  claustris  processerant   sed  non 
pervenerunt    exclaustrales    circueuntes  per  patrias,    edi- 
ficando  ecclesias,  et  sicut  pro  varietate  temporis  et  circum- 
stanciarum   ecclesie  hos  expedit  vivere   conventuales,  sic 
tunc    vel    alias     plus     expedit    hos    vivere    exclaustrales  23 
cum     obediencia    Christo    sit    per    se    causa     religionis 
christicole. 
Vows  are  not        Quantum    ad    votum    tractat    dominus   Ardmachanus 
necessary.      ^^    Pauperie  libro  VI  capitulo  XXXIV  et   infra,  notans 

primo  quomodo  in  scriptura  sacra  non  legitur  de  Christo  3o 
vel    suis    apostolis    quod    tale  votum    commiserant   pro 
observancia  paupertatis  evangelice  vel  cuiuscunque  con- 
silii,  ymmo  arguit  quod   in  Christo  fuisset  votum  super- 
fluum,  I  cum    in    nullo    auxisset   meritum    nec    sanxisset    206* 
observancie    religionis    propositum;     cum    igitur    tantus35 
doctor  non   omisisset    in  regula  sue  religionis  tam   pre- 
cipuum  genus   meriti  nec  requisivisset  hoc  ab   aliis  nisi 
in  se  vel  suis  apostolis  observasset,  videtur  quod  votum 
non  sit   tam   necessarium   ad  ordinem   christianum. 
Christ  counsels       Item,   videtur  Christum  dissuadere  votum,   cum  Math.  40 
against  t  em.  y^  ^^^   ^^   precipiat:   Ego  autem   dico  vobis  noJ7  iurare, 


4.  Cod.:  quam  deest.  12.  Cod.:  moveret.  23.  sicut;  cod.:  sic. 

25—26.  Cod.:  processerant  simu!  non  pervenerunt  exclaustrales.  Vid.  I.  21. 


CAP.  XXIII.]  LIBER  TERTIUS.  50? 

omnino  sit  sertno  vester  est,  esty  non,  non;  quod  abun- 
dancius  est,  a  malo  est.  Cum  autem  votum  sit  iura- 
mentum  vel  ipsum  concomitans,  videtur  quod  non 
oportet  christianum  vovere  ad  observanciam  legis  Christi, 
5  ymmo  statuendo  penes  se  ad  eius  observanciam  et  im- 
plens  statutum  hoc  facit  liberius,  dicente  beato  Bernhardo 
in  De  Dispensacione  et  Precepto  VIII  capitulo;  bonus, 
inquit,  obediencie  gradus  est,  si  iuxta  magistri  nostri 
sentenciam    propter  metum  iehenne   seu  propter   sanctum 

lo professiottem  quam professus  est  quispiam  obedierit,  melior, 
cum  ex  Dei  amore  obeditur;  illa  quippe  obediencia  ne- 
cessitatis,  ista  caritatis  est.  Illum  autem  optimum  dixerim 
obediencie  gradum,  cum  eo  omnino  opus  invictum  re- 
peritur    quo    et    precipitur    ac     impletur.      Cum    igitur 

i5Christus  Deus    noster    intencione  optima  precepit  salu- 

berrima,    videtur  quod    libere  obedire  Christo  pura  in- 

tencione  sibi  placendi   sit  obediencia  perfectissima.   Ideo 

206''    sepe  re  |  citat  Bernhardus,  cum  precepta  maioris   auctori- 

tatis  et  utilitatis  diligencius  sunt  observanda,  quod  non 

20  est  obediendum  homini  nisi  de  quanto  prius  obediendum 
est  Christo  hoc  idem  precipienti  quod  homo;  sufficit 
igitur  servare  votum   sepius  factum   Christo. 

S  Confirmatur  ex  hoc,  quod  Matth.  XIX^  11,  12,  post- 
quam  hortatus  est  ad  castitatem  propter  regnum  celorum 

2  5subdit:  non  omnes  capiunt  verbum  istud  sed  quibus  datum 
est;  et  scquitur:  Sunt  eunuchi  qui  castraverunt  se  propter 
regnum  celorum ;  qui  potest  capere  capiat 

Ex  quibus  verbis  videtur,   quod   non  votum   suadetur, 
sed  observancia  castitatis. 

3o      Item,  si  vovere    preposito  sit  meritorium   et  pcr  con-     if  the  vow 
sequens  vovere  Deo,  sicut  christiani  faciunt  in  oracionibus  ^tsdt  u^wouid" 
et  baptismo  ....  quod  votum   sine  fundacione  scripture      be  weii  to 

^  ■•  ...  .  -  repeat  it  as 

humanitus  introductum.  Si  igitur  vovere  taliter  loret  tante       often  as 
perfeccionis,  iterum  vovere  foret  iterum   tante  et  sic  in       P°^^*   °" 

35infinitum;   et  sic  religiosus  voveret  in  dies  ad  augendum 

meritum.     Si    enim    ipsum    primum  votum    foret  super- 

■  fluum,  tunc  evidencius  postvotum  quo  quilibet  christianus 

in    baptismo    profitetur  se   Christi   militem    pugnaturum 

contra  dyabolum  foret  superfluum^  nam  cum  non  ex  voto 

40  caracter  imprimitur,    videtur  quod  post   primum  votum 

32,  33.  Hic  aliquot  verba  exciderunt.  34.  Cod. :  foret  iterum  foret 

tante.  "i/.  in  deest. 

7.  Cap.  X,  Opp.  pag.  927. 


508  DE  ClVIf.I  DOMINIO.  |'CAP.  XXni. 

factum   homini   manet   capacitas  voti  secundi,   sicut  post 
votum   factum   Deo;    nec  videtur    quare  primu_pi   votum 
sit  meritorium,    quin  secundum   et  quotlibet    replicatum 
ex    tanto    fervore  |  caritatis    sit   tam   meritorium.     Unde    206'' 
Apostolus  I.  Cor.  VI,  12    excludens    a    se  votum    huius- 5 
modi    eciam   quantum   ad  questionem   de  ydolatricis  sic 
dicit,    ovmia    licent   sed   non    omnia    expediiint.     Et  con- 
sequenter  explicans   eius  libertatem   quoad  obligacionem 
fiendam   homini,   subdit,   omnia  michi  licent  sed  ego  siib 
nullius  redigar  potestate.   Si   igitur  obligacio   facta  uxori  10 
retardat  a   cultu  divino   quem   solutus   libere  potest  im- 
pendere   (ut   patet    I.    Cor.  VII),     manifestum    est    quod 
consequenter   obligacio    de    obediencia    facta  imprudenti 
preposito     esset     tam     a    latria  retardandi.    Potest  ergo 
dici   quod  vovere    sit    creaturam    racionalem   se  obligare  i3 
suo    superiori    ad    aliquid    difficile   observandum,   et  est 
vel    sensibile  vel    insensibile,    circa   perpetuum   vel  tem- 
porale,    providum    vel    improvidum;     providum     autem, 
AU  vows  must  cum    sit   Deo    sonans    secundum    legem   ad  Dei   cultum 

be  subiect  to       ^  •  ,  ....... 

the  approval  of  ^^  voventis  commodum.   Unde  quia  m  votis   lacet  magna  20 
tiie  higher     ambiguitas,  subintelligenda  est  ista  condicio,   et  per  con- 

powers.  .  .  .  '  r 

sequens  in  quolibet  iuramento  humano  vel  voto  ex- 
ctpienda  est  superiorum  auctoritas,  ut  patet  XV  que- 
stione  VI  auctoritatem  per  Archidiaconum;  et  hinc  vovens 
illegitimum  et  inutile  non  tenetur  solvere.  Unde  videtur  23 
salubre  quod  vovens  habeat  primo  fervorem  amoris  ad 
Hence^iisdess  Oeum,  secundo  quod  votum  sit  circa  utile  et  legale, 
vows  are  not  to  tercio  vero  quod  vovens  nitatur  perficere  votum  suum 
iuxta  illud  Psalmo  LXXV,  12:  Vovete  et  reddite  Domino 
Deo  vestro;  et  de  illis  loquitur  Salomon  Prov.  XV,  8  3o 
Vota  iustorum  placabilia.  Sic  enim  Jacob  Genes.  XXVIII,  22 
vovit  Deo,  quod  solveret  sibi  decimas  de  omnibus  que 
Dominus   ei   dare  volebat  in  itinere;   quod  agebat. 

Et   quantum  ad  racionabilitatem   in  voto   scribit  Eccle-    T 
siastes  V,  i :    Ne    temere    quid    loquaris   neque   cor  tuum  33 
sii   velox   ad  proferendum    sermonem    coram   Deo.     Deus 
enim  in  celo  et  tu  super  terram,  ideo  sint  pauci  sermones 
tui.    Et    in    isto    deficit  Petrus   Math.  XXVI,   35   dicens: 


10.  obligacio  in  marg.  al.  man.  i3.  Cod.:  obligacionem.  14.  Cod.: 
esse ;  ib.  tam;  cod.:  tamen;  hic  verbum  deest.  17.  perpetunm  in  marg 
al.  manu;  in    textu :    propositum.  21.    voventis    in    marg. ;    in    textu: 

moventis,        27.  circa ;  cod.:  cura.        3i.  Cod.:  .9/  enim. 

23,  Cap.  II  Guido  a  Baiiso  1.  c.  pag.  212. 


CAP.  XXIII.J  LIBER  TERTIUS.  5<^9 

Et  si  oporluerit  me  mori  tecum,  non  te  negabo;  nec  valet 
totum  sed  aggravat  nisi  cum  fervore  deYocionis  com- 
missum  fuerit.  Et  hec  racio  quare  religiosi  ex  voto 
merentur  (ut  dictum  est  capitulo  .  .  .  huius  secundi). 
5  Nam  ficte  vel  timore  servili  voventes  ut  positi  in  peri- Mischief  of  rash 
culo  nedum  propter  defectum  fervoris  libere  voluntatis,  vows. 
sed  quia  communiter  post  non  solvunt,  remissio  in- 
ducitur  vel  simpliciter  demerentur.  Contra  quos  dicitur 
Eccles.  V,  3,  4:   5/  quid  vovisti  Deo,  ne  moreris  reddere, 

10  displicet    enim   ei  injidelis  et  stulta  promissio,  quia  multo 

melius   est   non    vovere,    quam   post  votum  promissa  non 

reddere.     Et   Prov.  XX,   25:    Ruina   est  homini  devorare 

sjnctos  et  post  vota  retractare.   Ideo  Psalmo  LXV,  13,  14 

:o7*    dicit   David:  |  Reddam    tibi    vota    mea    que    distinxerunt 

\b  labia    mea.     Est    enim    difficultas    clericis  possessionatis 

voventibus  paupertatem   ad  quam   bona  sua  debent  esse 

communia.   Et  videtur  michi  quod  sicut  duplex  est  usus 

bonorum   ecclesie,    sic    debet    esse    duplex    eorum   com- 

munitas.    Aliquis  enim  usus    est    spiritualis,    insensibilis  Thepossessions 
,    ., .  .  .       .  .....  ,  of  claustra] 

20  et    subtihs,    qui    competit    interiori    hommi,    secundum   bodies  should 

quod  saciat  vel   terminat  voluntatem    (de  quo   dixi  XIII  ''^^^'^"ho^need' 

capitulo   huius  V).  Alius  autem  usus  est  corporaHs,  sen-         them. 

sibilis    sive     grossus;     competit     exterior'    homini,    dum 

saciat  vel   terminat   appetitum.     Primus    usus    bonorum 

23ecclesie  debet  ad  totam  ecclesiam  se  extendere,  dum 
sanctis  viantibus  complacet  ad  bonum  de  omni  usu  vel 
consumpcione  bonorum  ecclesie,  et  multo  magis  sanctis 
in  patria  et  beatis  in  celo,  quibus  propter  inperfeccionem 
usus    secundo    modo    non    competit.     Quoad    secundam 

3o  communicacionem  bonorum  in  secundo  usu  palpabili 
notandum,  quod  sicut  omnia  bona  ecclesie  debent  esse 
•toti  ecclesie  quoad  spiritualem  usum  communia,  sic 
debent  esse  quoad  corporalem  usum,  quia  cuicunque 
indigenti  assistente   eius   capacitate  vel  dignitate  cognita. 

35  Sicut  enim  dominium  gracie  se  extendens  ad  omnia 
bona  fortuna  presupponitur  ut  fundamentum  ad  strictum 
■  civile  dominium,  sic  usus  correspondens  priori  dominio 
secundum  proporcionalem  extensionem  presupponitur 
ad  usum  palpabilem.  Aliter  enim  est  abusus.  | 
207''  Ex  quo  videtur  michi  ulterius  quod  totus  clerus, 
omnes    et    singuli    habentes  superhabundanciam  tempo- 


21.  Cod. :  faciat. 


5IO  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIII. 

Endowed      ralium     debent    primo    capere    eis     parcum,    pauperem, 
taklascanty    sed  honestum   usum,   quantum  est   medium   necessarium 

living;  then     ad    finem    quo  tendunt,    scilicet  beatitudinem   mediante 
distnbute  .„         .         ^         ,.        „  ,        ,,  .  

I  to  their     edincacione  ecclesie.  Secundo  debent  inpertiri  ministris 

2.  to^t^rpoor,  sibi    necessariis    ad    hunc    finem  secundum    eandem  re-  5 

3.  in  necessary  o-uiam,    Tercio    debent    inpertiri    extrinsecis    pauperibus 
building  and     "  ,  .    .  .      ^    .  .         „ 

rcpairs.  secundum  noticiam  exigencie  sue  egencie.  ht  quarto 
debent  edificare  et  reparare  domos  et  instrumenta 
materialia  necessaria  ad  suum  officium  omni  fastu  et 
curiositate  subductis.  Quod  si  una  persona  cleri  vel  una  V 
ecclesie  non  fiat  ad  hec  omnia,  iuvet  alia  et  omnes  ac 
singule  sese  reciproce,  quia  totus  globus  bonorum 
ecclesie  debet  esse  communis  cuicunque  fideli,  quantum 
requirunt  regule   caritatis   et  indigencie. 

Patet  ista  sentencia  in  decretis  XII,  questione  II  per  i5 
multa  capitula,  sed  in  communicacione  secunda  est 
difficultas  scolastica.  Videtur  enim  quod  pure  clericus 
non  ex  occupacione  bonorum  ecclesie  sit  secundum  ali- 
qualem  tytulum  proferendus;  cum  enim  habet  solum 
nature  ius  vel  gracie,  et  multi  sunt  egentes  pociores  in  20 
gracia,  videtur  quod  de  lege  caritatis  debent  esse  pociores 
in  usu.  Iniuriaretur  ergo  eis  negando  usum  vel  pre- 
ferendo   alium    minus   dignum. 

Hic    dicitur    quod    prima    conclusio    est    falsa;    habet 

enim  occupans  rite  bona  |  ecclesie  quandam  sollicitudinem    207'= 

corporalem  cum  tytulo  specialis  elemosine  (racione  cuius 

debent     preferri     quoad     usum    sensibilem,     non    autem 

quoad  dominium)    et   quidem   secularem,    cum    paracior 

in    gracia    sit    paracior    in    iure  nature  atque  dominio, 

ymmo  in  usu    spirituali  fructuosissimo,    cum    utilior  sit  3o 

sibi   esus  proximi  quam  si  cum   datis  paribus  in  propria 

persona     consumeret,     cum   Rom.  VIII,   28    dicitur:     Ti- 

mentibiis  Deum  omnia  cooperantur  in  bonum.    Sed  diffi- 

cultas  stat  de  usu  sensibili:  utrum  occupans  bona  ecclesie 

videns    proximum    ecclesie    indigentem,    debet    eo   ipso  35 

The  poor      impertiri    de    bonis   ecclesie.    Et   constat  quod  non,    in- 
neighbour  has        ,,-  ,         ,  .  .  .    .         ^  .... 

not  aiways  the  telligendo     bona     fortune    et    mperticionem    sensibiiem ; 

first  claim.     pQtest  enim   esse   quod  sit   indigens  spiritualiter,    ymmo 

corporaliter    sic    quod    affluencia    bonorum   fortune  sibi 

dampnata    et    penuria    meritoria    posset    esse;    secundo  40 

quod    occupans    bona    ecclesie    foret    indigencior  altero 

mendicante,  vel  quod  bonum  occupatum  fuerit  inpertibile 

12.  Cod,:  beatorum,       3o,  Cod. :  utilis. 


CAP.  XXIII.]  LIBER  TERTIUS.  5 1 1 

quoad  sufficienciam  utriusque;  vel  semotis  istis  omnibus 

impedimentis    et  supposita    facta   revelacione    quod   pro- 

ximus  mendicans   sit  in   minori  gracia,   adhuc  stat  quod 

extinccio  corporalis  existentis  in  maiori  gracia  sit  utilior 

ao^*    ecclesie    quam    extinccio  alterius    occupantis,  |  sic  quod 

facta  revelacione    uterque    pro    maiori    utilitate  ecclesie 

quam   alterius    gracioris  gratis  cederet    minus  grato,    et 

ille  gratis  ac  meritorie  detinet  ab  altero  bona  ecclesie. 

Sed   posito  quod   quecunque  persona   ecclesiastica  occu- A  man  may  be 

,     .  ,.    ,  ,      .  ,  ,     ,  .i-^        bou.id  to  help 

lopans  huiusmodi   bona  ecclesie   cognoscat  vel  probabuiter  anothcr  at  the 

credat  aut  dare  debeat  alium  plus  se  indigere  quocunque  <^°^*  °Hfe'^  °^" 

bono  quod  occupat    et   esse     usu     eius     sensibili     magis 

dignum  tenetur  ex  lege   caritatis  sibi  cedere,  eciam  licet 

ex    cessione    huiusmodi    mors    sequatur;    patet    ex    hoc 

i5quod  dato  assumpto    scit  vel  credit  quod    foret    de   Dei 
beneplacito  ut  alius  preferatur. 

X        Ideo    resistente    pro    vita  vel    aliquo    temporali    plus  Such  cascs  are 
amat  quod  sua  quam  Deo  placencia  impleantur,  ymmo  ' 

grati.s     detinet    ab     alio    quod    credit    sibi    debitum    de 

aopociori  iure,  vel   (ut  verius  loquar)   quod  de  iure  divino 

tolleret  suo  usui  ius  pretensum.   Tales  autem  casus  nun-       ^^^  ^^  j^ 

quam    vel    raro    contingerent;     sic    raro    vel    nunquam   seldom  that  cf 
.     1      •  •         ^  •  r^        •    ..      two  objects  both 

contmgeret  clencum  possessionatum  poni  equaliter  inter       ^,3^2  an 

duos  egentes    et   dignos  equaliter  relevari,   subducta  ex-    equal  claim. 

25  cusacione     aliunde    vel     mocione    divine    influencie    vel 

limitate  alterius  illorum   tribueret.   In  quo  casu  queritur 

communiter,  quem   cum   illis  paribus  relevaret.    Gertum 

est  quod  neutrum  cum  illis  paribus,  verumtamen  deberet 

208*    ex  determinacione  |  racionis    cum    primo    instinctu    in- 

3o  fluencie    divine     alteri   eorum   tribuere,    dimisso  reliquo, 
assistente    facultate    imperciendi  utrique    successive  pru- 
denter  tribuere.  Nos  autem  qui  gravamus  conscienciam      ^e  excuse 
vel  occupacionem    circa  tales  casus  qui    nunquam  con-    ourseives  by 

.  .  ^  .     ■•  putting  fanciful 

tingunt    in  practica,    quomodo   excusamur    in  hoc  quod      cases  and 
35  occupamus    pro    fastu    seculi    et   carnis  voluptate    bona  ™'^in"uixury.'^'^ 

ecclesie,  dum  credere  debemus  quod  multi  sunt  pauperes 
•  quibus   dignum   foret  illa   distribuere?   Licet  enim  scimus 

multos    esse    discolos    indigenciam    fingentes    sophistice, 

multos  egentes,   quibus  expedit  indigere,  et  sic  indigencia 
40  nostra    sit    nobis  nocior  quam  aliena^    cum    secura  vita 

extinguens  scrupulum  consciencie  est  servare  nos  in  arta 


12.  Cod.:  sensibili  et.         i3.  tenetur.  Cod.:  tuentur.  18.  Cod.:  im- 

pleatur.       3i.  utrique  t^ice.       38.  Cod.:  indigencia. 


51-2  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIV. 

paupertate  evangelica  relinquendo  aliis  distribucionem 
bonorum;  qui  debent  primo  notare  quod  in  persona 
sua  vivent  in  dileccione  strictam  vitam,  secundo  notare 
circumstancias  personarum  quibus  debet  fieri  et  negari 
distribucio,  et  tercio  sine  thezaurizacione  dampnabili  -'' 
The  higher  distribucionem  exequi  cum  fervore;  debent  enim  pro- 
ciergv  should    videre     pauperes     invalitudine     corporis     inpotentes    ut 

give  the  work  .  .  .,  .    .  .  ^ 

ot  distribution  ceci,  claudi,  vel  debiles,   et  vin  speculativi  vel  scolastici, 
to  ot  ers.      pi-ophete     et     predicatores,     ac     illis     debent     moderate 

distribui     elemosine    corporales.     Illud     autem     officium  lo 
propter  erroris  facilitatem  visum  est  antiquitus  patribus  j 
onerosum    et    sic    ad    inferiores    ecclesie    secundum   in-    208'' 
formacionem  membrorum  ecclesie  spiritvialium  pertinere. 
Unde  Act.  VI,  i  :  Factiim  est  murmur   Grecorum    contra 
Hebreos,  eo  quod  vidue  eorum   e.v  oneracione  illius  mini-  i5 
slerii  sunt  contempte.   Ideo  ostendit  dominus  Armachanus 
libro   II    De  questionibus  Armeniorum    capitulo  X  quod 
dominium    aut    ministerium    temporalium    non  est   apud 
ecclesiasticas   dignitates,   licet  aliquos   comitentur. 


CAPITULUM  VICESIMUM  QUARTUM. 

bifference  Ulterius    restat    iuxta  promissa    discutere  differenciam    A 

between  mortai  Jnter    peccatum    veniale     et     peccatum    mortale,     quam 
and  venial  sin.       .  '     .  .  .  ^  '      t 

differenciam  quidam  exprimunt  per  hoc,   quod  pro  omni 

mortali    per  se   est  peccator    dampnabilis,    sed  non  pro 

aliquo  veniali.   Contra   istam   differenciam   replicatur  per  25 

hoc    quod    non    est    possibile    pro   aliquo    peccato   citra 

peccatum  finalis  inpenitencie  aliquem  per  se  condempnari 

et  per  consequens  solum    illud  foret    peccatum   mortale, 

eciam    pro    omni    peccato   quantumcunque   veniali,    nisi 

Mortal  sin  is    contritus    peniteat,    est    dampnandus.     Secunda  via   dicit  3o 

resiWV'acc.    quod     quodlibet     peccatum     repugnans     gracie     gratum 

facienti    et    solum     illud     est     peccatum     mortale.      Sed 

videtur  quod  gracia  predestinacionis    stat    cum   mortali, 

ut  patet  de  Petro   et  quolibet  predestinato,    quoad  pec- 

catum  originale;  preterea  cum  noticia  huius  distinccionis  35 

sit  tam  necessaria,  videtur   quod  expressius  est  loquen- 

dum,   cum  proposito  particulari  peccato  nescitur  per  hec 

dicta  I  utrum    sit    mortale    aut    veniale,     quia     nescitur    208'- 


18.   Cod.:  apud  deest.        19.   Cod.:   diguitas ;  ib.   Cod.:  comittentur. 
38.  Cod.:  nescit. 


CAP.  XXIV.]  LIBER  TERTIUS.  Sl^ 

utrum  resistat  gracie;  ymmo  videtur  quod  omne  peccatum 
repugnans  gradui  gracie  repugnat  gracie.  Aliter  enim 
non  diminueret  graciam  nisi  foret  sibi  opposita.  Et 
dato  quod  peccatum  mortale  et  gracia  opponuntur 
b  sicut    habitus   et   privacio   et  visus   et   cecitas,    peccatum  We  cannot  teil 

.    ,  .  ,  ,  II-  ^  wliether  we  are 

autem    veniale    et    gracia    quoddammodo    relative    sunt      in  grace ; 
magnitudo    et  parvitas,   et  cum   gracia   non  sit  res  pal-  ■'^o't{iers"sav*i\'^ 
pabilis    vei    a  nobis   perceptibilis,    nemo    sciret,  quando  may  bc  proved 
esset   in    gracia   vel    culpa.     Ideo   dicit  Augustinus  super  God°"biu°h1s°is 

loPsalmo   capitulo  .  .  .  et   concordat  cum   eo   Lincolniensis  "°^  ^  true  test. 
et  alii   quod  per  actum   dileccionis  qul  est  nobis    maxime 
notus  coi>iiosce}'e  possumus  si  siimus  in  peccato  vel  gracia. 
Si   enim   diligirnus   aliquid  plus  quam  Deum,   tunc  sumus 
extra    graciam    in    peccato,    si    ipsum     diligamus    supr.i 

ifisingulas  creaturas,  tunc  sumus  in  gracia.  Sed  videtur 
illud  dictum  esse  falsum  et  diminututn,  falsum  quia 
philosophi  infideles  ut  Aristoteles,  Plato  et  ceteri  voluerunt 
plus  boni  Deo  quam  potuit  inesse  creature,  eo  quod 
hoc   demonstrarunt   et   placuit   eis   de   conclusione.     Cum 

2oigitur   velle    bonutn    alicui    sit    ipsum   diligere,    sequitur 

quod  dicti  philosophi  Deum  suum  super  omnia  dilexerunt, 

aliter    enim    non    essent    philosophi.     Et     idem    videtur 

08''    necessario    concedendum    de    quolibet    viatore :   |   omnes 

appetunt  et  diligunt  bonum   et  per    consequens,  volendo 

25  confuse  omnia  esse  bona  in  suo  ordine,  volunt,  licet 
confuse,  pure  naturaliter  quod  Deus  suus  sit  summum 
bonum  et  per  consequens  super  omnia  amant  ipsum. 
Videtur  eciam  quod  dicturn  illud  sit  diminutum,  quia 
sepe    sunt    infantes    et    adulti     in     peccato    vel    gracia, 

3o  quando  non  habent  actum  dileccionis  et  specialiter 
dileccionis  Dei,  quem  secundum  philosophos  est  diffini- 
tivum  distincte  cognoscere.  Et  constat  quod  noticia 
communis  non  sufficit  ad  meritorie  ainandum  nec  quic- 
quam    amatur    nisi    cognitum;    preter    istos    modos  lo- 

35  quendi    sunt    quotlibet    alii     magistrales,    ut    hii    dicunt 

iuxta   dictum   Augustini   Enchiridion   LXII   quod   convenit 

•  nos    peccare    ex    causa  secunday    aut    non  faciendo,  quod 


37.  Rectius:  duabus  ex  causis.  Cf.  Aug.  Opp.  1.  c;  ib.  aut ;  ut 
iii  cod. 

36.  In  cap.  LXII  hic  locus  noii  extat.  Cf.  St.  Augustini  Opp. 
toni.  VI,  219,  sed  est  cap.  LXXXl  cf.  etiam  Serm.  CLXXII  Opp. 
tom.  V,  873:  Omne  malum  hominis  error  et  infirmitas. 

De  Civili  Dominio.  IIL  33 


514  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIV. 

facere  debeamus  vel  non  faciendo  qiiod  debet  fien  cum 
sic  debere  fieri  cognoscamus;  primum  quod  Augustinus 
notat  peccatum  ignominie  est  veniale,  sed  secundum  quod 
notat  Augustinus  peccatum  infirmitatis  est  mortale;  et 
propter  ista  dicitur  Psalmo  XXVI,  i  :  Dominus  illuminacio  5 
mea  et  salus  mea,  quem  timebo?  Si  enim  illuminacio 
detrahit  ignoranciam  et  salus  intirmitatem,  subtrahitur 
quilibet  timor  mali.  Scientes,  inquit,  et  videntes  peccando 
sumus  non  solum  peccatores,  sed  eciam  cramus,  cum  per 
ignoranciam  peccabamus,  verum  eciam  prevaricatores  lo 
legis  vel  cum  id  non  facimus  |  qiiod  faciendum   esse  iam    200" 

Ignorancc  does  scimus    vel   cum  facimiis. 

0°^ wc^^shouTd        Contra    istud    videtur    quod    omnis    infans    peccando 

wiscly  avoid    orieinaJiter  non  peccat   mortaliter,  nec  eciam  quantum- 
learning  our  '^  .  ^  ,.  ;  7 

duiy.         cunque  graviter  peccando  actualiter,    dum    racione  pec-  lo 

cati  fuerit  ignorans,   sicut  convenit  secundum  Aristotelem 

omni  malo,   ignorancia  vero  culpabilis  non  excusat,   quia 

tunc   expediret  non  addiscere   quid   fieri  debeat,   ne  quis 

Knowlcdge  oi   racione  incidat  in   mortale. 

s^in  make7us*        Item,   quilibet  clericus   sciens   quod   continue   deficit  a  20 
careful.       yita    perfecta    qua    sub   pena    peccati   debet  vivere   con- 
tinue  peccaret  mortaliter;  quod  videtur  nimis  grave,  cum 
tunc    nunquam    celebraret,     sed    insolubiliter    perplexus 
tam   omittendo   quam   committendo    necessario  peccaret 
continue.     Et   cum   scimus    ad  imitacionem    scripture  et  25 
sanctorum   doctorum   quod  necessarium   est  nobis  grave- 
dinem     peccatorum     cognoscere    ut    caucius    caveantur, 
quia  secundum  Augustinum  Enchiridion  LXII    ex  igno- 
rancia   peccatorum   accidit  quod  peccata  quamvis  magna 
et  horrenda  cum   in   consuetudinem  veniunt  aut  parva  aut  3o 
77iilla  esse  creduntur,   usque  adeo  ut  non  solum  non  occul- 
tanda,   verum   eciam  predicanda  et  diffamanda   videantur, 
quando^  sicut  scriptiim  est,   laudatur  peccator  in  desideriis 
anime    sue    et    qui    inique    gerit    benedicetur.     Cum   ergo 
clamor    illius   generis    peccati  gravissime    inolevit    hodie  35 
in  ecclesia  sancta  |  Dei,  videtur  quod   doctorum   est  trac-    209"' 
tando    peccata   detegere  et  confessorum  gravedinem  ipso- 
rum   discutere.   Aliter  enini  nesciunt  quomodo  adhibeant    B 
medicamen.   Sed  hii  quinto  dicunt  quod   omne  peccatum 
preter  peccatum   in  Spiritum  Sanctum   est  veniale,   quia  40 

11,   12.    Rectius:    Cum  id  non  facimm    qiiod  faciendian  vel  facimtis 
quod  non  facie7idum  esse  iam  scimus.        3-j.  Cod.:  confessores. 

28.  Rcctius  Ench.  I  XXX  1.  c.  227.         33.  Psalm.  IX,  24. 


CAP.  XXIV.]  rJBER  TERTIUS.  515 

non    solum    remissibile,    sed    oportet    quod    data    venia  Tlie  sinugainst 
remittatur,    ut    patet    ex  testimonio  Veritatis  Math.  XII,    ""  is^^tm^'"* 
Marc.  III  et  Luce  XII.  Solum  ergo  peccatum  continuatum    impcniicncc;. 
usque  ad   mortem   est  dampnabile  simpliciter,   licet  alia 
5  sint  condicionaliter,   cum  sint  gravia  peccata  pro  quibus 
peccator    darapnabitur    nisi    penitens  resipiscat.     Solum 
ergo    peccatum    continuatum    in    fine    est    peccatum   in 
Spiritum  Sanctum   et  irremissibile  vel   mortale,   ut  innuit 
prima  responsio. 

10      Sed    iuxta    istud    videtur    quod    nullus    predestinatus     Objeciions: 
peccavit   mortaliter  et  per  consequens  cum  solum  mor- 
tale  extinguit  graciam  vel  virtutem,  sequitur  quod  nuUus 
predestinatus   cadebat  a   gracia  vel  virtute, 

Item,    tunc    foret    omnis   homo  ambiguus,    cum   esset  No  one  ivnows 

i5in  peccato   mortali   continue,   quia  quilibet  nostrum   scit  in'moriai.'sii? 
quod   est  in   peccato    et   nescit    utrum   est  predestinatus 
vel    prescitus    aut    utrum   de  peccato    suo   ante   mortem 
erit  contritus,   ergo   etc.   Si  enim   homo   sit  in  quantum- 
cunque    levi    peccato,    dum  inpenitens    finierit  vitam  in 

20  illo,   ipsum   est   murtale  et  econtra.   Sed  antecedens  est  | 
iu<.f    cuicunque  ambiguum,    ergo    et  consequens   convertibiie. 

Item.    cum   quilibet   existens    in  quantumcunque  gravi  ;<nd  '0  bclievc 

,    ,  ,  ,  ,      ,  .  .      tliis  mav  make 

peccato   debet  credere   quod  resurget   et  salvabitur,   quia  him  carelcss  ot 
aliter  desperaret,    et  si   resurget   ab   illo  peccato,    ipsum     conicssion. 

25  non  fuit  mortale  secundum  posicioneni,  ergo  omnis 
viator  quantumcunque  graviter  peccans  non  debet  credere 
quod  peccat  mortaliter  et  cum  non  oportet  confiteri 
pro  veniali  vel  subire  penitenciam  preter  aspersionem 
aque  benedicte  et  alia  levia  opera  pietatis,   videtur  quod 

3o  non  oportet  aliquem  confiteri;  quod  est  periculosum 
dicere,  quia  sic  fucus  dicencium  peccatorum  quod  di- 
mitterent  malam  consuetudinem  in  extremis  tolleret 
omnem  accusacionem  qua  sacerdos  redargueret  pecca- 
torem. 

35      Item,   multi  presciti  cadunt  a  gracia  et  post  resurgunt  Difiiculty  as  to 

.  ,.  /-^     ,•  •      ,  •         ^         'hc   piinishmcnt 

per  penitenciam,  licet  erunt  nnaiiter  mdurati.  Cum  of  thc 
ergo  secundum  opinionem  soium  peccatum  finaiis  in-  rcprobate. 
penitencie  sit  mortaie,  sequitur  quod  omnes  tales  ante 
finale  peccatum  non  peccarunt  mortaliter;  quod  videtur 
4oerroneum,  specialiter  cum  in  prescito  peccata  mortalia 
reviviscent^  sic  quod  pro  omni  mortaii  quod  commiserat 
punietur,  quia  de  omni   taii  doiebit. 

11.  Cod.:  non  soltim.  '56.  Cod.:  erant. 

33* 


5l6  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIV. 

Obiections         Item,  iuxta  ponentes  opus  nepharium    esse  peccatum 

Gontinue  .     ^,^^  peccatum   quod    est  de  facto  individuari  a  tempore, 

manifestum    videtur    quod   multi   presciti   dampnabuntur 

pro    multis  peccatis   pro   quibus  |  nunquam   penituerant,    209* 

que  tamen  non   durabunt  in    eis   usque   ad  mortem,   eo  b 

quod   in  prescito  continuantur  opera  eius  nepharia,   sed 

pro   quolibet    instanti    temporis    habitus    peccati   desinit 

unum    pcccatum    individuatum    a    tempore  in  desinente. 

Item,   stat   peccatum  veniale  manere  usque   ad  mortem 

sine  dampnacione    sequente,    ut    patet  in  omnibus  pur-  10 

gandis,    ergo    non  omne  peccatum   continuatum   scilicet 

usque    ad    mortem    est  peccatum   in  Spiritum  Sanctum 

irremissibile. 

Venial  siii  may      Item,   iuxta  hauc  viam   nulium   orieinale  deletum   fide, 
be  pcrsisted        .  '..  ,,.  c  ,  ,  r  ,  ■ 

in  till  death     circumcisione  vel  baptismo  roret  mortale,  quod  est  lalsum,  lo 

damnation.     '^^^"^   V^^'   illi-^d   mors   et   dampnacio   intrarunt  in   orbem ; 

peccata   enim   que   tollunt    vitam    anime    dicuntur   mor- 

talia    et    letalia    secundum   Augustinum   super  Johannem 

Omelia    XII.    Venialitas    autem     peccati    contrahitur    ex 

modo  loquendi  scripture  Gen.  IV,  13:   Maior  est  iniqidtas  20 

mea  qiiam  iit  veniam  consequar ;    iuxta    quam   Apostolus 

loquitur  I.    Cor.   VII,   3     quod    secundum    indulgenciam 

excedit  viro  reddere  debitiim  uxori  pro  excusanda  libidine, 

ut    meminit  Augustinus   Enchiridion   LXI,    ubi    capit  ex 

textu  apostoli  veniam   pro   indulgencia    distinguens  inter  25 

genera   peccatorum. 

that  veniaf^and       Alii    autem    sexto    dicunt    quod    veniale     et     mortale 

mortal  sin      differunt  in  subiecto,    cum    omne  veniale    sit  subiective 

difter  in         .  ^  .  . 

substance.      in  sensu,  omne   autem    mortale  in  racione   et  voluntate; 

quod  videtur  ex  hoc    falsum   quod   peccatum   originale  ;  3o 

quod    est    privacio    iusticie    est    in    eadem    potencia  in    210* 

qua    nata   est   inesse    iusticia,    et   tamen    nec  racio  nec 

voluntas  ipsum   principiant. 

Item,  defectus   observancie  consiliorum   Christi   est  in 
potencia    intellectiva    et    non    sensitiva.     Scimus   tamen  35 
quod    aliquod    peccatum   contra  talia    consilia  in   inper- 
fecto  non  est  mortale. 

Item,   multi  peccant  venialiter,    omittendo    iliud   quod 
racio    et  voluntas    facerent    sub    pena    augmenti  meriti. 
Ista    autem    peccata    sunt  subiective  in  parte  racionali,  40 
sicut  et  talis  omissio. 


18.  Opp.  tom.   III,  2,  38j.         24.  1.  c. 


CAP.  XXIV.]  LIBER  TERTIUS.  5 1 7 

Item,    peccala    mortalia    causant   denominacionem  in     objections 

,         •   •  1-        ^      ■      •     •i'i  continued : 

opera  extnnseca,   ut  in  coitu,   homicidio   et  eis  simuibus  some  outward 

operibus    viciosis;    ergo    multo    magis    possunt    c^usare  ^^'^^'*^^^®j^^l'^|l*^^^'* 

denominacionem  in  potencias  assensitivas  sibi  propriores.    much  more 

,„...,  ,.  j  .  ,  ^  inward  assent 

0  Sic    enim    viaere    mulierem    ad  concupiscendum  eam  est       to  them. 

peccatum   mortale,  ut  docet  Christus  Math.  V,  28,  et  sic 

de  irasci,   de  verbis  derisoriis  et  aliis   per   que  Christus 

exponit  legem. 

Septimo  et  ultimo  dicunt  quidam  quod  solum  illud 
lopeccatum  quod  peccator  vellet  iustum  esse  et  inpunitum 
ac  perpetuo  permansurum  dicitur  mortale,  ut  Lincolniensis 
loquitur  dicto  IV. 

Sed  videtur  quod  multi  vellent  peccata  tam  spiritualia      Answer: 

p  1«  1  1  ^  T^^     ■   1  All  sin  deserves 

*-    quam  carnalia  solum  durare  pro  tempore.  Et  si  loquamur     punishment 

iSdevelle  implicite,  omnis  voluntarie  peccans  vellet  opera      lor  evcr. 

sua  esse  iusta  et  inpunita,    que  si  essent,  forent  peccata 

perpetua.    Omnis   eciam   peccator  positus  in  adopcione  | 

210''   vel    ut    moriatur    et    peccata  sua  purgentur,    vel  ut   sic 

vivat  in  veniali,  preeligeret  hic  vivere  perpetuo,  antequam 

20  peccata  taliter  punirentur  in  purgatorio,  ut  patet  de 
mundialibus  specialiter  et  de  nobis  omnibus,  quorum 
nullus  appetit,  sed  quasi  naturaliter  odit  mortem.  Gum 
ergo  pro  omni  tali  obliquacione  a  voluntate  Dei  eterna 
sit  digna  pena  perpetua,  videtur  quod  omne  peccatum, 

2.^cum  sit  voluntarium,  sit  dignum  pena  perpetua  et  per 
consequens  mortale. 

Item,  sit  A  peccatum  veniale  quod  Petrus  peccans  vult 
efficaciter  finiri,  tunc  Petro  tantum  displicet  de  A  quod 
positus  in  adopcione  continuandi  A  non  continuaret. 

3o      Ex    quo  videtur  quod    nullum    est    peccatum   nisi  sit      de^{"oifed 
voluntarium,  quod  contricio  delet  a  peccato.  Cum  enim  when  we  truiy 

_  .  .  ,  j  .  ,    ^  j        •      »  desire  to  cease 

Deus  sit  pronior  ad   acceptandum,  videtur    quod,    sicut  fpom  jt^  but  we 
homo    eo    ipso   peccat  quo  intime  vult  peccare,   sic  eo   d^s"reU^and 
ipso    desistit    a    peccato    quo    intime  vult  sic  desistere.  not  dally  with 

35  Continuacio    ergo    cum    pendet  ex  libera   voluntate   non 

habet  excusacionem  sed  mentimur  de  voluntate  coacta. 

Pro  quo   declarando  suppono,  primo  quod  si  volo  me 

velle   aliquid   tunc   volo   illud.    Secundo   suppono    quod 

displicet  michi  modo  quod  umquam  pecco,  si  conteror 

40  de  peccato.  Et  tercio  suppono  me  velle  usque  ad  B 
instans  solum  peccare.  Et  patet  quod  nunc  volo  pro  B 
instanti    me    canterere    de    peccato    et    per   consequens 

3i.  Cod.:  debet.        33.  Cod. :  eo  ;V/o. 


5l8  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIV. 

nunc  volo  ]  quod    dlspliceat    michi  pro  B   instanti  quod    210"= 
umquam   pecco   ex  supposicione  secunda. 

Ex  quo  sequitur  quod    nunc  volo   me   velle  nunquam 
peccare  et  per  consequens   iuxta  primam  supposicionem 
nunc  volo    nunquam   peccare,    consequens   falsum,   quia  5 
volo   peccare  usque  ad  B  instans. 

Videtur  ergo  omne    peccatum   voluntarium    esse  illius 
malicie,    quod    includit     in  se    perpetuitatem  voluntatis, 
saltem  implicite   ad   peccandum.     Et    ille  videtur    sensus 
Augustini  in  De  Verbis   Domini    sermone  XXVIII,    quod  10 
qui  semel  indisponitur  ad   hodie  celebrandum,   pro  quo- 
cunque    tempore  racione   contrarie    voluntatis.    Qui,    in- 
quit,  non  J7ieretu7~  hodie  accipere,  7io7t  jneretur  post  a7t7iu7ii 
accipere,  accipe  pa7ie7n  quotidia^timi  quotidie,  cum  sit  contra 
quotidia7ta    vuhiera    77iedici77a,    sed    sic     vive    ut    quotidie  i5 
merearis    accipere.     Et    in    perversione  voluntatis   pecca- 
toris  patet  secundum  Lincolniensem   divina  iusticia  qua 
pro  pena  honorabili  dampnat  peccatorem  pena  perpetua ; 
implicatur  enim  voluntas  peccandi  perpetue;  ideo  iustum 
est  quod  proporcionaliter  puniatur.    Et   in    isto  peccato  20 
cecantur    multi    adulteri    eciam    sacerdotes    et    alii    qui 
volunt  servare  accionem   peccandi. 
Discussion  as        j^      ista    materia    videtur    michi    quod    non    superest 

to  degrees  ot  .  ....  ;  .       ^ 

sin  are  vain;    nobis  viantibus  nisi,  diligendo  Deum,  timere  omnia  genera 
^^  aU°sin.  '^^'  peccatorum    et    non    nimis    curiose    discutere    proposito  2  5 
peccato   de  gradu   sue  gravedinis;    licet  enim   secundum 
Augustinum  Enchiridion  XLIII  77on  inutiliter  \  exercentur    210'' 
ivgenia  si  adhibeatur  deceptacio   moderata;    tamen    peri- 
culosum    est    quicquam    asserere     quod     non     convincit 
sensus,    racio    vel    scriptura.     Qj^iid    opus  est,    inquit,   ut  3o 
hec  atque  huiusinodi  affiriiie^ztur  vel  negentur,  vel  affir- 
777antur  cujit  discrimine,  quando  sine  discrijnine  7tesciuntur? 
Cum   ergo    secundum    eundem    sanctum   Enchiridion   ca- 
pitulo   LXI    que    sint  levia,    que  gravia  peccata,  non  hti- 
77iano   sed    divi^io  iudicio  sint  pensanda,    ad    quid   sollici-  35 
taret    securiosus    in  talibus,    cum   certum  videtur    quod 
omni  peccato   de  quo   peccator  contritus  non  absolvitur 
in  via    dampnabitur,    ut    dicit    prima    posicib;    et    ideo 
multa    sunt    peccata    que    fuissent    venialia    contricione 

12.  qu!.  Cod. :  guid.         24.  nisf.  Cod.:  a.        34.  Cod.:  gue  simt. 

12,  Opp.  tom.  V,  App.  pag.  i53.  27.  Cap.  supra  mem.orato 
hic  locus  nou  extat,  rectius  cap.  LIX,  Opp.  tom.VI,  218,  33.  Et 
hic  error  scribentis:  est  enim  cap.  LXXVIII,  Opp.  tom.  VI, 
pag.  226. 


CAP.  XXIV.]  LIBER  TERTIUS.  519 

adhibita,  que  propter  continuacionem  sunt  mortalia  et 
irremissibilia,  ut  innuit  quinta  posicio;  oportct  ergo  se- 
cundum  sanctos  doctores  concedere  quod  aliqua  peccata 
sunt  aliis  graviora  et  sic  aliqua  mortalia,  que  Augustinus 
5  vocat  gravia,  in  quibus  sunt  quotlibet  gradus,  alia  vero 
venialia,  que  Augustinus  vocat  levia,  ut  patet  in  sermone 
De  Distinccione  Culparum.  Et  eundem  modum  loquendi 
habet  Ysidorus  in  libello  suo  De  Ordine  Creaturarum 
XIII   capitulo  et  beatus  Bernhardus  in  De  Dispensacione 

10  et  Mandato  VIII  capitulo.  Et  hic   fundatur  opinio  quinta 

ad    distinguendum     notabiliter     inter    peccata     mortalia 

ac     venialia;     notandum     est     secundum    Lincolniensem 

dicto   IV  quod  Deus    noster    est    summus    paterfamilias, 

211*    cuius  magna   domus   est  iste   mundus;    habet  |  autem   in 

i5illa   domo    racionales    creaturas    ut    angelos   et  homines 

servientes.   Sed   cum   sit  omnisciens,    predestinat  aliquos  Predestination, 
ad  beatitudinem,  qui   ministrant  sibi  ut  filii  et  heredes, 
alios   autem   prescit    ad  dampnacionem   quibus    cum   dat 
pro    statu    vie    libertatem    arbitrii,    secundum    quam  ut 

20  filii  salvari  poterunt  et  filii  condempnari,  cum  predesti- 
nacio  et  presciencia  sit  contingens  ad  utrumlibet;  licet 
autem  Deus  continue  eque  amat  predestinatos,  cum 
volicio  sua  qua  vult  omnes  beatificari  sit  inmobilis, 
quamvis    possit    aliter    esse,     cum    sepe    cadunt    in    via 

25secundum  ingratitudinem  a  dignitate  et  nomine  filiali, 
ut  patet  de  Adam,  Petro,  David  et  eis  similibus,  quos 
Deus  misericorditer  destinans  ad  salutem  graciose  re- 
vocat  tamquam   pius   pater   filios  puniendo. 

D        Et  istum   sensum   exprimit  Apostolus  Hebr.  XII,  5 — 6: 

3o  Obliti,  inquit,  estis  consolacionis  qiiam  vobis  tanquam 
filiis  loquitur  dicens:  Fili  mi,  noli  negligere  disciplinam 
Domini,  neque  fatigeris  dum  ab  eo  argueris;  quem  enim 
diligit  Deiis  castigat,  fiagellat  autem  omnem  filium  quem 
recipit.  Et  sequitur  de  prescitis:  Qiiod  si  extra  disciplinam 

35  estis,  ciiius  participes  facti  sunt  omnes,  ergo  adulteri  et 
non   filii    estis.     Unde   ergo   dictus    sapiens  paterfamilias 

.    quedam    in    domo    sua    sic  statuit    observanda,    ut  qui- 

2  11*'    cunque    de    racionabilibus    servitoribus  |  contravenerint, 

eiciantur  de  domo  speciali  atque  familia,  quedam  autem 

II.  Cod.:  ac  notabiliter.  34.  Cod.:  dili^it  recipit,  35.  Cod.: 

omnes  Jilii. 

8.  Isidori  Opp.  ed.  Migne  tom.  LXXXIII,  pag.  944.         9-  St. 
Bernardi  Opp.  pag.  925.         ?4.  Hebr.  XII,  8, 


520  DE  ClVirJ  nOMINIO.  [CAP.  XXIV. 

sic    statuit    ut    contraveniens  non  ob  hoc  eiciatur,    sed 

penam   sustineat  infradomum;   patet  quod   est  notabilis 

difFerencia    inter    hos    defectus,    proporcionaliter   ut  est 

diflferencia   inter  penas.    Contraria,    inquit   Lincclniensis, 

primo  modo  statutis  voco  illicita  et  prohibita  que  secundum  5 

eum  sunt  mortalia;   contraria  vero  secundo  modo  statutis 

Difference  of  nominat  difFusa,   que  vocat  venialia.   Cum  ergo  peccatum 

°   with'""^  ^^  gracia  opponuntur,    patet  secundum    regulam  Aristo- 

predestinate    iq]\^  quod,    sicut    prescitus    caret    perpetuo    illa    eracia, 
and  reprobate.     .  ^         '  ^  .  „,..  ^      '  ... 

sic    caret    perpetuo    nomine    hni     predestmacionis    vel  lo 

adopcionis,  licet  quandoque  habeat  graciam  et  per  con- 

sequens   nomen  filii  secundum  presentem   iusticiam.    Et 

sic    secundum    tytulum  valde    equivocum    est    de  domo 

Christi  sive  familia;    econtra    autem  predestinatus  licet 

quandoque   expellatur   ad  tempus    extra  ecclesiam,    dum  i5 

desinit  esse  in  gracia  et  filiacione  secundum  presentem 

iusticiam,   manet  tamen  semper  filius  adopcionis,   gracie, 

predestinacionis    indelebilis   et  sic    intra    ecclesiam,    que 

est  numerus  predestinatorum,  licet  sit  extra  particularem 

ecclesiam    observantem    caritatem    secundum   presentem  20 

iusticiam;   et  conformis  est  distinccio  de  peccato  veniali, 

de    filio,   de    ecclesia,    de    gracia.     Distincciones    in  ista 

materia  sunt  notande.  Unde  patet  quod  eqviivoce  insunt 

peccata  venialia  et  mortalia  in  predestinatis  et  prescitis 

correspondenter  |  ad  gracias  et  ad  penas.  21 

Mortal  sin  is  of      Ex    quibus  videtur    posse    colligi    quod    tripliciter    in 

I.  Gr\^ve'sin^of  genere   dicitur  peccatum  mortale,   sicut  tripliciter  dicitur 

tiie  reprobate,  yeniale.   Primomodo  omne  peccatum   presciti  quod   tollit 

of  the         graciam   gratificantem   secundum   presentem  iusticiam   et 

which^is  mortal  ''cpugnat  gracie  predestinacionis,    quia    inducit    mortem  3o 

only  for  the     secundam ;   et  sic   intelligo  illud  I.  Toh.  V,  18:    Qui  natus 
moment,  '  °  . 

3.  Venial  sin  oi  est  ex  Deo    nort    peccat,    sea    generacio    conservat    eum. 

i  e  repro  a  e.  ggcm^do    modo  omne  peccatum    in  predestinato  tollens 

graciam   temporalem   qua  gratificaretur  aniraa  ad  vitam 

spiritualem  dicitur  peccatum  mortale,  quia  infert  mortem  35 

spiritualem     licet     momentaneam;      et    omne    tale    non 

videtur  pena  dignum   eterna,    cum   Deus  ordinavit  illud 

filialiter  et  temporaliter  castigari. 

Teicio  modo  dicitur  quodcunque  peccatum  antecedentis 

inducens  mortem  anime  primam  vel  secundam   peccatum  40 

mortale,  sicut  vulnus  dicitur  letale  quod  inducit  mortem. 

Et  istomodo  veniale  per  consuetudinem   fit  mortale. 

19.  Cod.:  particulatim ;  correxit  in  marg.       25.  Cod.;  correspondens. 


CAP.  XXIV.]  LIBER  TERTIUS.  521 

Correspondenter    potest     intelligi     peccatum     veniale  Threc  kinds  oi 
tripliciter;   primomodo  quando  ex  ordinacione  Dei  eterna  i/Grave^^si^n  of 
eraciose    preparatur    venia    pro    eodem :    et    isto   modo  "i"^,  pr^^^^^^^^te 
omne   peccatum   predestmati  origmale  vel  actuale  dicitur    malces  venlai. 
5  veniale.     Si    enim    homo    dicitur    inmortalis    pro    statu 
innocencie    in    quo    potuit    nunquam   mori,    quare    non 
magis    dicitur    peccatum    veniale    quod    Deus    ordinavit 
2  11«   remittere,  dando  veniam?  Etsic  omne  |  peccatum  mortale 
secundo  modo   dicitur  veniale;  nec  hoc  videtur  plus  re- 
lopugnare  quam  eadem  peccata  sunt  simul  gravia  et  levia. 
Et  isto  modo   allegat   sanctus  Thomas   in  De  Malo  parte 
septima    questione  I    beatum    Ambrosium    dicere    quod 
peccatum   mortale  per  confessionem   fit  veniale. 

Secundo  modo  dicitur  peccatum  veniale,   quando  stat  ^-  ^in.tii-^^.may 

.  .„  .  .    .  coexist  with 

i.TCum  utraque  gracia,    gracia    gratincante    simphciter  ad  grace  present 
beatitudinem    et    gratificante    ad    tempus    que  vocantur      ""    ''"''' ' 
gracia    predestinacionis    et    gracia  secundum  presentem 
iusticiam.   Et  isto   modo  loquuntur  communiter  theologi 
de    veniali,     ponendo     ipsum     distingui     ex    opposito    a 

20  mortali,   saltem   primo   et  secundo  modo   dictis. 

Tercio  modo  dicitur  peccatum  veniale,  quod  stat  cum  3.  Sin  which 
gracia  secundum  presentem  iusticiam,  licet  repugnet  wuh  p°*esent 
gracie  predestinacionis:   et  sic  peccat  prescitus  venialiter,    S^'^<:s  but  not 

j  '  ^  V    ,.         .  ,  .    '        wilh  final. 

non    secundo    modo    loquendo    de  veniali,    videtur  enim 

25quodIibet  peccatum  veniale   presciti    esse   mortale  tercio 

modo  dictum.    Nec  non   predestinatus  inductus   ad   pec- 

candum  mortaliter  ex  quantumcunque  levi  peccato  peccat 

illo    peccato    effective    mortaliter,    cum    illud    peccatum 

inducit  niortem;  et  sic  possunt  intelligi  doctores,  dicentes 

?o  quod   non  est  aliquod   peccatum   tam   veniale   quin   dum 

placeat    sit  mortale,    ut  dicit  glosa  super    illud   Psalmi: 

Beati  qiiorinn  tecta  sitnt  peccata.  Et  Lincolniensis  dicto  IV 

cum  quotlibet  sanctis  doctoribus.     Sic  eciam  potest  in- 

2  12"   telligi  dictum  Augustini  ad  litteram,  quod  |  multa  levia 

35peccata  constituunt  mortale,  sicut  multa  grana  vel  arene 

constituunt    pondus    quo    iumentum    deprimitur,    multe 

gutte  paulatim  ingredientes  carinam  submergunt  navem, 

ut  dicit  super  Joh.   Omelia  XII.   Et  idem   patet  de  igne 

purgatorio.   Et  in   li|bro   De  decem   Chordis  capitulo  VI: 


27.  /m(?)  Cod.:  boni. 

32.  Psalm.  XXXI,  i.         38..   St.  Augustini   Opp.   tora.   111,   2, 
pa^.  390. 


522  DE   CIVILI  DOiMINIO.  [CAP.  XXIV. 

Mimita,  inquit,  peccata  plura  si  negligantur  occidunt; 
ideo  dicit  quod  equivalenter  grandibus  et  letalibus  pec- 
catis  non  solum  ex  illis  venialibus  effective  resultat 
Venial  sin  mortale,  sed  quod  quilibet  illorum,  postquam  primo 
^be^comes'"  fuerit  veniale,  ex  mora  et  complacencia  fit  mortale,  quia  5 
mortai.  inducens  mortem ;  et  sic  idem  peccatum  potest  infinitum 
crescere  gravedine  ex  circumstancia  aggravante.  Nam 
omne  peccatum  in  eodem  subiecto  peccatum  mortale 
concomitans  est  mortale,  sed  peccatum  prius  veniale 
concomitatur  in  eodem  subiecto  peccatum  mortale.  Nam  lo 
iuxta  dicta  criminosus  peccat  continue  quicquid  fecerit 
vel  omiserit,  licet  fuerit  bonuni  de  genere;  sed  non  est 
fingibile  quod  peccet  ex  defectu  gracie  nisi  mortaliter, 
et  continue  dum  est  criminosus  peccat  mortaliter,  sicut 
continue   demeretur,  i5 

Similiter,    posito    quod   Petrus    existens  in   gracia   de-    E 
ficiat    omittendo    certum    cultum    Dei,    sic    tamen   quod 
ignorancia    invincibilis    ipsum    excuset   a   mortali,    pono 
quod    interim    innotescat    sibi    quod    tenetur    sub    pena 
dampnacionis  interrumpere  omissionem  et  colere  |  Deum    21 
suum,   pono  tamen   quod  omittat   ex   malicia  sicut  prius, 
quamvis     tum     incipiat    novum    peccatum,    cum     conti- 
nuatur  eadem  omissio  successiva,  sicut  et  idem  eff^ectus 
in    numero  quoad  subiectum   et   obiectum;    et   cum   ille 
defectus  secundum  unam   partem   successivam   fuit  prius  25 
veniale  peccatum   et   postmodum   peccatum   mortale,   ex- 
tincta  gracia,  sequitur  probandum.   Ponendo  autem  actus 
et  opera   peccata   vel  subiecta   peccatorum   aut  sacrificia 
pro  peccatis,    sicut    scriptura    persepe    loquitur,     minor 
videtur  difficultas  probandi  quod  peccatum  nunc  veniale  3o 
erit    alias    mortale    et    econtra.     Supposito    igitur    quod 
loquamur  formaliter  de  peccato  et  distinguamus  peccatum 
iMtficulty  of    veniale  a   mortali  iuxta   differenciam   secunde    opinionis, 
distinguishing  g|-   tercio  quod   mortale  inducit   mortem  anime  privando 

between  venial  ^       .  ..... 

and  moita].     graciam,    veniale    vero     non,     sed     dimmuit    cantatem :  3:^ 
videtur    difficultas    ex    quo  signo  debet  cognosci  eorum 
distinccio.    Videtur   enim   differenciam   Lyncolniensis  de- 
ficere,   cum   omne  peccatum    sit   multipliciter  dissuasum 
atque    prohibitum;    sicut  enim   in  statu    innocencie,    sic 


16.  Similiter;  in   maig. :  siciit.        20.    Cod.;   interrupere.       22.    um. 
Cod. :  tamen. 

i.  Ibid.  tom.  V,  pag.   53. 


CAP.  XXIV.]  LIBER  TERTIUS.  523 

postmodum  omne  peccatum  fuit  prohibitum  et  pene 
minacio  fuit  dissuasio,  ut  patet  Genes.  II,  ubi  vetatur 
esus  pomi  sub  pena  duplicis  mortis  humane  nature,  et 
Joh.  VIII,  II  dicitur  eidem  nature:  Vade  et  iam  noli 
3  ampHiis  peccare.  Sed  forte  iste  sanctus  restringit  prohibi- 
212'  cionem  ad  vetacionem  sub  pena  mortis  spiritualis  [  et 
dissuasionem  ad  vetacionem  solum  sub  pena  amissionis 
gradus  gracie.  Sed  adhuc  stat  difficultas,  cum  nullum 
eiusdem   speciei  specialissime   excedit  aliud   infinite,    sed 

10  veniale    ac    mortale  sunt    eiusdem   speciei   specialissime, 
cum   veniale  potest   esse   mortale,   ergo   mortale  non  ex- 
cedit  veniale  in   malicia  infinite.   Hinc  potest  dici  quod,  , 
sicut  Christus    infinite    excedit    in  bonitate    alios    fratres 
suos    eciam    secundum     humanitatem     propter    graciam 

i5unionis,  sic  peccatum  mortale  excedit  veniale  infinite 
in  malicia  propter  extinccionem  caritatis  simpliciter 
dileccionem  preposteram,  qua  creatura  in  amore  pre- 
ficitur  creatori;  nec  est  putandum,  quod  multa  venialia 
manencia  pure  venialia  integrant  mortale,   cuius  malicia 

20  in  proporcione  racionabili  maioris  inequalitatis  se  habeat 
ad  singulum  eorum,  sed  quod  unumquodque  eorum 
quod  prius  fuit  veniale  factum  est  mortale  propter  in- 
tluccionem  mortis  anime.  Et  tercio  sic  obicitur:  Omne 
veniale  huiusmodi  est  tante  malicie,  quod  propter  nullum 

25  possibile  foret  committendum,  cum  nulla  racio  potest 
fundare  eleccionem  super  peccatum,  eo  quod  tunc  esset 
iustum  ac  racionabile  quod  homo  peccet;  consequefts 
contradiccio,  cum  tunc  peccator  faceret  ut  deberet,  Ex 
quo  videtur   quod  omne  peccatum   eciam  veniale   sn  in- 

3o  finitum   malum,   quia  supra  omne   malum   pene  fugibilej 

212''    sed  infinitum   malum   potest  esse  |  aliquod   malum  pene. 

Confirmatur:    Peccatum    quantumlibet     leve     immediate 

sequens   statum   innocencie  foret  peccatum   mortale;   nec 

excusatur  aliquod  peccatum   racione  lapsus  ne  sit   mor- 

35  tale,  ergo  omne  peccatum  quantumlibet  veniale  fuerit 
est  mortale.  Assumptum  videtur  ex  hoc  quod  omne 
peccatum  primi  parentis  excluderet  ab  eo  statum  inno- 
cencie  et  induceret  statum  lapsus  tollendo  graciam 
innocencie,   que  non  componitur  ex  partibus    intensivis; 

40  pena   enim   talis  peccati   induceret   mortem. 

2.  minatio  in  marg.  alia  manu;  in  textii  minahim.  y.  Cod.:  seriet. 
16.  simpliciter;  rectiiis:  seciindum.  \~.  dileclionem  na.  tpitus;  in  niaig.: 
diminucionem.  24.  Cod. :  veniale  'in.  36. .  Assumptum.  Cod.:.  argu- 
menlum. 


524  I^E  GIVILI  DOMINIO.  [t^AP.  XXIV. 

Hic  potest  dici  quoJ  assumptum  est  verum,  sed  con- 

clusio   non  sequitur   ex   illo;    nec  sequitur  si  omne   pec- 

catum    sit    infinaliter    peiiis    quam     malum    pene    quod 

sit     in     se    infinaliter    malum,     sicut    patet    de    compa- 

Adam'sfirstsin  racionibus    rerum    disparium    specierum;    et    sic  videtur  5 

''^irior'ta"as"he^  pi'obabiIe    quod    omne    peccatum   sequens   statum   inno- 

could  not  atone  cencie   foret   mortale,  quia  aliter  posset  Adam   quociens- 

tor  it.  ,.,         .  '    ^  .  -  .  .  ^  . 

cunque    libuent    peccavisse    et  ruisse  punitus    usque   ad 

mortem    sine    satisfaccione,    quia    pena    sua  non  fuisset 

sufficiens     pro     minimo    veniali    nisi    in    virtute     meriti  lo 

Christi.  Si  igitur  perfectus  post  lapsum  tenetur  observare 

Christi   consilia  sub   pena   mortalis,   multo   magis  primus 

parens     perfeccior     qui     ex     statu    suo    facillime    posset 

declinare  quotlibet  veniale;   si  enim  non  fuerit  instructus 

a  Deo  ad  declinandum  peccatum  quod  perpetravit,  tunc  i5 

non  foret  sibi  imputandum  pocius  quam  itnputatur  bruto; 

ex    hoc   enim    excusat  [  nos    ignorancia    quod  in   penam    2  13' 

peccati    ignoramus    quid    et    qualiter    agere    debeamus. 

Si  igitur  non    previe  peccaremus    culpa    ex    pura    igno- 

rancia,     si     contigerit,     inputabilis    foret    Deo;     oportet  20 

igitur,    si     innocens    peccaret     quod    racio    et     voluntas 

consenciant    convetitum,    quod    foret    omnino    mortale, 

cum    sciens    voluntatem    Domini    tam     explicite    videtur 

inexcusabilis    si    ofFendat.     Et    illam  sentenciam    de   in- 

possibilitate  primi  parentis  in  peccando  primo  venialiter^? 

post    statum    innocencie    tenet    sanctus   Thomas    in   De 

Malo,   parte  II  questione  III.   Nota  tamen  quod  quando- 

cunque  intelligunt  doctores  peccatum  mortale  et  veniale 

simpliciter,  ut  dicunt   mortem   et  veniam;  et  sic  negant 

quod  veniale  fiat  mortale,  sed  gravabitur  nomini  genus  3o 

peccati,    sed  non  oportet  sic  intelligere,    cum  per  idem 

negandum  esset  album  foret  nigrum,  eciam  sicut  idem 

dictum    vel    factum    quod    secundum    Augustinum   XXII 

contra   Faustum    est    peccatum     potest    alias    esse    non 

peccatum,    sic    idem    defectus    citra    mentis    consensum  35 

potest  esse  cum   pleno   mentis   consensu. 

Hoc  ergo  supposito  videndum  est  a  quo  signo  nota-    F 

bili   discernere   possumus    si  ofFendimus   in  mortali,  de- 


I.  assumptum.  Cod.:  assertum.     3.  4.  infinaliter.  Cod.:  infitat\     32.  ne- 
gandum  esset;  hic  aliquot  verba  desunt. 

33.  Cf.  St.  Augustini  Contra  Faustaum   lib.  XXII,  cap.  XXVI 
et  XXVII  Op.  tom.  VIII,  378. 


CAP.  XXIV.]  IJBER  TERTIUS.  525 

ficientes  a  caritate  vel    gracia.     Et    videtur    quod     sicut  Signs  by  whicli 
ofFendimus  in  Deum,   in   proximum   et  nos  ipsos,   sic  ex  conj^ecture^^liat 

triplici     sieno    probabilitatis    coniecturare    possumus    si '^^'^. ?,•''=•"  sra^^c: 
^,  .  .      i  .  '■  We  must  not 

2i3     sumus  in  gracia  |  et  per   consequens  excludimur  a  mor-       -willingly 

5tali:   primo  quoad   Deum.   si  tantum   amorem   habuimus     '^°  ^^ 

in    actu    vel    in    iiabitu,    quod    posita    nobis    adopcione 

cuiuscunque    boni    possibilis  non    offenderemus  scienter 

explicite  pro  ipso  ]~)eum   in   minime   contraveniendo  eius 

consilio  vel   precepto.     Si   enim   Deum    sic  offenderemus 

Topro  aliquo  bono  possibili,  tunc  preponeremus  amorem 
creature  amori  Dei.  Et  hinc  dicit  Augustinus  LXXXIH 
questionum  questione  XXX  quod  totiim  maluni  hominis 
est  iiti  fniendis  vel  frui  utendis.  Quodcunque  enim  homo 
summe   dilexerat  illo    fruitur.    Et    ex   isto  videtur    michi 

i5quod  eo  ipso  quo  quis  quicquam  facit  vel  quomodolibet 
conversatur  non  ea  intencione  recta  ut  Deo  placeat, 
que  intencio  videtur  Math.  VI,  22:  Oculus  simple.v,  peccat 
mortaliter,  sed  sicut  peccatum  dicitur  voluntarium  tri- 
pliciter,    scilicet  antecedenter,    concomitanter    et    conse- 

2oquenter,  ut  patet  de  peccato  originali,  de  fornicacione 
et  de  peccato  posterius  approbato,  sic  intencio  potest 
dici  tripliciter  ut  Deo  debite  serviatur.  Et  iste  videtur 
sensus  Apostoli  I.  Cor.  X,  31:  Sive  mandticaveritis,  sive 
biberitis,    sive    aliquid    aliud   faciatis,    omnia    in  gioriam 

25  Dei  facite.     Ex    quibus  videtur    quod    solus    ille   peccat 

pure  venialiter  qui   cum   intencione  qua  recte  servit  Deo 

deficiat    a    mediis    efficacissimis    ad    hunc  finem.     Nam 

iuxta  sepe  dicta,  quandocunque  homo  deficit  ab  intencione 

21 3°    cultus   I   divini     quem     correspondenter     ad     tempus     et 

3o  circumstancias  in  statu  innocencie  irapenderet,   peccat  ad 

minus  venialiter.  Secundo  palpemus  nostras  consciencias,    2.  We  must 
....  ....    .    ^     ^  ,  .  love  our 

si   inmiicos  tantum    duigimus   quod,    quantumcunque  in-    enemies  and 

iurianti    nobis    fuerint,    parati  vere  simus    dimittere    eis  offcncfragainst 
rite  rogantibus  veniam   de   commissis,   dicente  Augustino  "s. 

35  Enchiridion  LXXIII:  Qiiisquis,  inquit^  roganti  peccati  sui 
veniani    et   penitenti    non  ex    corde    dimittit,   nullo    modo 

■  existimet  a  Domino  sua  peccata  dimitti;  quoniam  mentiri 
Veritas  non  potest;  qui  cum  docuisset  oracionem  dominicam 
in  ea  positam  sentenciam  qua  petitur;  dimitte  nobis  debita 


3.  (^od.:  coiiiectiira.  12.  Cod.:  questionum  decst.  i3.  Cod.:  qui- 
cunque.  35.  Cod. :  Enchiridion  LVII.  36—3/.  Cod.:  millo  —  dimilli 
deest.  Addidi. 

II.  Opp.  tom.  VI,  pag.  8.         35.  Opp.  tom.  VI,  pag.  224. 


526  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIV. 

nostra,    sicut  et   nos   dimittimus   debitoribus  nostris,    vehe- 
menter    commendavit     eam     dicens:     Si    enim    dimiseritis 
hominibus    peccata    eorum,     ditnittet    vobis    pater    celestis 
debita  vestra.  Si  autem  non  dimiseritis  hominibus,  nec  pater 
vester  dimittet  peccata  vestra;  ad  tam  magnum  tonitruum  5 
qui  non  expergiscitur  mortuus  est.  Si  autem  fideli  examine 
libramus    conscienciam    nostram    et  opera,    credo    quod 
plures  nostrum   reperirent  se   mortuos  in  hoc  vicio,   cum 
oportet    ad    dimissionem    veram    peccati    proximi   quod 
postpositis  cupiditate,  zelo  vindicte  et  libidine  vindicandi,  lo 
non    prosequamur    eos,    nisi   pure  vel    precipue  propter 
amorem   fraternum,   intendendo   eos   ad  commodum   cor- 
rigere.    Unde    quia    hoc    nunquam   vel  raro  |  evenit  (ut    21 3** 
ostendi     capitulo  ...  IV  libri),     ideo     docet    Augustinus 
Enchiridion  LXXVIII,   quod  Christianwn   habere  iudicium  ib 
adversus  alterum  intra  ecclesiam  dicit  peccatum  ad  7nini- 
mum   veniale,   cum  Apostolus  dicat  I.    Cor.  VI,  i   omnino 
delictum  est    quod  iudicia  habetis  vobiscum.     Et   ne  quis- 
quam  hoc  excuset    dicendo    se    habere    iustum   negocium, 
continuo  tali  excusacioni  occurit  dicens:   Qiiare  non  rnagis  20 
iniuriam    patimini,    quare  non  pocius  fraudatnini;    iit   ad 
ilhid  redeatur  quod  Dominus  ait:  Si  quis  voluerit  tunicam 
tuam    tollere  et    iudicio  tecum  contendere,    dimitte  illi  et 
pallium.    Et    alio    loco:    Qiii  abstulerit^    inquit,    tua,  noli 
repetere.   Et  sequitur  conclusio  Augustini :  prohibult,    in- 25 
quit,   suos   de  secularibus  rebus  cum  aliis  hominibus  habere 
iudicium. 

Ex  qua    doctrina    dicit  Apostolus   esse   delictum,    licet 
intra    ecclesiam    secundum   veniam    conceditur  infirmis. 
Et  hec  racio   quare  Christus  tam  signanter  docet  Petrum  3o 
Math.    XVIII,    22      usque    septuagesies    sepcies     remittere 
fratri  suo,   hoc  est^   quocienscunque  in  ipsum  peccaverit, 
ut  exponit  Augustinus    super    Math.   serraone  XV.     Cum 
enim    offendens    in    uno    preceptorum    decalogi  offendit 
in  singulis,    et    in   quemlibet  fratrem    signanter  per  un-  35 
decim  signatur  prevaricacio   decalogi,   undenarius    autem 
multiplicatus  per  septem  qui  est  numerus  universitatis  con- 
stituit  septuaginta  septem  [   et  ne  credatur  soli  Petro  pre-    214" 
ceptum,  nota  Augustinum  quomodosecundum  geneologiam 


■  6.  Cod.:  expergiscit.        9.  Cod.:  peccatc.        i5.  LXXVIIl.  Cod.:  LA7. 
33.  ul.  Cod. :  ue.        36.  Cod.:  Augustini. 

33.  Opp.  tom.  V,  pag.  448. 


CAP.  XXIV.]  LIBER  TERTIUS.  527 

Enchiridion  III  septuaginta  septem  siint  gradus  a  Christo 
usque  ad  Adam,  ut  sciamus  quod  totum  humanum  genus 
astringit  ista  precepcio. 

Tercio   examinemus  atfeccionem   propriam,   si  nos  aut    3.  We  must 
5  nostra  diligimus,  quod  plus  timeamus  eorum  perdicionem   oarsei^e"and 
quam   defectum   defensionis  vel  observancie  leeis   Dei  et  *<^<^  ''''If  "■"^  ^^t 

.        .  .  .    .  .  .         '^  .  oiir  anections 

tunc  non  cantative  diligimus  nos  ipsos,  quia  preponnnus  on  obeying  God 
in  amore  secundum  afFeccionem  proprietariatn  tempo-  an"yt°iiiig^el"e. 
ralia  Deo    nostro.     Et    iste  videtur    sensus   Christi   Luce 

10  XIV,  26:  Si  quis  venit  ad  me  et  non  odit  patrem  suum  etc. 
Odire  autem  istum  septenarium  signantem  universitatem 
temporalium  est  postponere  parvipendendo  ipsa  in  com- 
paracione  ad  amorem  Dei,  nam  facientem  oppositum  dicit 
Matth.   XVII    non  esse  ipso  dignum,    et    per    consequens 

i5cum  Deus  caritas  est,  non  est  dignus  caritate  qui 
oflFendit  in  primum  et  maximum  mandatum  de  diligendo 
Deum  super  omnia.  Et  sic  in  isto  gradu  caritatis  de- 
bemus  a  nobis  incipere,  dicente  Augustino  Enchirid.  59: 
Qiii,    inquit,    vult    ordinate    dare  elemosinam,    a   se  ipso 

20  debet  incipere  et  eam  sibi  primum  dare.  Est  enim  ele- 
mosina  opus  misericordie,  verissimeque  dictum  est:  Mi- 
serere  anime  tue  placens  Deo.  Oportet  ergo  quod  homo 
ad  sensum  expositum  odiat  animam  suam,  si  vult 
custodire  eam  in  vitam  eternam;  nimis  autem  odit 
2iJ^  animam  |  qui  propter  bonum  momentaneum  perdit 
eam. 

G  Unde  false  fingimus  nos  diligere  Deum  super  omnia, 
cum  postposito  bono  virtutis  bonis  privatis  fortune  vel 
nature    intendimus.     Oportet    enim    ad     illum     amorem 

3o  cavere  peccata  et  bonum  facere,  cum  iste  sint  due 
partes  iusticie,  quarum  primam  oportet  naturam  pre- 
cedere,  quia  aliter  odit  homo  animam  quoad  Deum, 
quia  qui  diligit  iniquitatem.  quomodolibet  mixtam  cum 
bono   de  genere  prepostere   facit  bonum. 

35  Primo  ergo  secundum  doctrinam  Christi  Luce  XI,  41 
oportet  quod  mundetur  consciencia  que  deintus  est,  et 
consequenter  date  elemosinam  ac  omnia  quecunque  con- 
tigerint  erunt  munda.   Nam   inpossibile  est  inmundiciam 

12.  est.  Cod. :  et.       21.  Cod.:  verissime  quia.        37,  38.  Cod.:  contin- 
gerint. 

I.  Recte  Serm.  LXXXIII  De  Verb.  Evaiig.  Matth.  XVIII  Opp. 
tom.   V,    pag.    449—450.  14.    Recte:    Matth.    X,    37,    38. 

19    Recte  cap.  LXXVI  Opp.  tom.  VI,  pag.  225. 


528  DE  ClVir.I  DOMINIO.  [CAP.  XXIV. 

inesse  homini  nisi  primo  originetur  in  anima,  et  si 
ibi  prefuerit  inmundicia,  quicquid  affuerit  maculatur, 
sicut  econtra  si  ibi  insit  spiritualis  mundicia,  quicquid 
contigerit  erit  mundum;  fruslra  ergo  facit  elemosinam, 
hoc  est  opus  misericordie,  qui  contempnit  mundiciam  b 
anime  proprie,  quia  eius  misericordiam  debet  cognoscendo 
primo  omnium  relevare,  quia  aliter  facit  bonum  pre- 
postere  a  maximo  indigente.  Et  ista  perversio,  ut  sepe 
dixi,  excecat  potentes  seculi,  ut  notat  Augustinus  Enchi- 
Aims  can  be  ridion  LX :  Si,  inquit,  ^»/5  vellet  dare  elemosinam  \  per  214" 
inm^wiio  iias^a  ^"^'"  '^/'  muiida  essent  omnia,  odisset  eam  secundiim 
purc  hcart.  seculum  et  diligeret  secundutn  Deum.  Nemo  enim  dat 
elemosinam  quamlibet  nisi  iinde  det  ab  illo  accipiet  qui 
non  eget.  Si  ergo  non  valet  ad  meritum  spoliare  Paulum 
et  relevare  Petrum,  multo  minus  valet  detrahendo  pro-i3 
prii  cordis  miserum  proferre  bona  de  genere  et  ipsum 
contemptum  ac  peioratum  relinquere.  Oportet  ergo  ad 
dileccionem  Dei  habere  rectum  ordinem  omnem  spiri- 
tualem  inmundiciam  postponendo,  quod  credo  notari 
per  scripturam  dicentem  quod  diliges  Deum  ex  toto  20 
corde.  Ille  enim  qui  divisus  est  vel  secundum  unam 
racionem  analogam  preponat  creatorem  et  secundum 
aliam  preferat  creaturam,  non  diligit  Deum  suum  toto 
corde.  Hinc  Deus  inpartibilis  gracia  cuius  omnia  nostra 
debent  tieri  nimirum  offenditur.  Et  utinam  nos  possessio-  10 
nati  non  simus  in  ista  dampnacione,  pugnando  et  con- 
tendendo,  laborando  et  solicitando  pro  terrenis  que  plus 
diligimus   quam   virtutes. 

Ex  istis  colligitur  quod  communiter,   licet  cece  contra- 
dicamus,    involvimur  in   mortali,   ideo  non   superest  nisi  3o 
rectificando    intencionem,    que    est    oculus    mentis,    Dei 
misericordiam    implorare,    quia    conclusio   est  Augustini 
Enchiridion  XV,    quod    sicut  nemo   nisi  per  in  |  debitam    214'' 
misericordiam    liberabitur,     sic     nisi    per    debitum    nemo 
dampnabitur.     Et    intelligo    misericordiam    indebitam   de  33 
condigno;   et  illud   sensit  sanctus   David   dicens:    Miseri- 
cordiam    et    iudicium    cantabo    tibi   Domine.     Ex    quibus 
patet:   cum  peccamus  continue,   debemus  continue  con- 

4.  Cod. :  cojitingermt.  11.  Cod.:  odissent  animam.  16.  Cod.: 
vroferte. 

10.  Recte  cap.  LXXVIl,  Opp.  tom.  VI,  pag.  226.  20.  Matth. 
XX,  II,  37.  33.  In  cap.  supra  memorato  hic  locus  non  extat. 
Rcctius  cap.  XCIV,  pag.  23 1.         36.  Psalm.  C,  1. 


CAP.  XXIV.]  LIBER  TERTIUS.  529 

teri  de  peccato,  quia  dampnaremur  pro  minimo  veniali, 
nisi  foret  misericors  satisfaccio  domini  Jesu  Christi. 
Ipse  enim  excusat  nostram  ignoranciam  et  fragilitatem 
tam  in  omissione  quam  in  commissione  declinante  a 
5  medio,  dum  intencionem  diligencie  apponimus,  ut  sibi 
secundum  nostram  sufficienciam  serviamus  et  de  hoc 
quod  deficimus  condolemus.  Tale  enim  peccatum  est 
ex  gracia  dignum  venia  sicut  quodlibet  grave  peccatum, 
si    assit    contricio;    omne    quidem    mortaie    vel    veniale 

lovidetur  in  hoc  convenire  cuilibet,  quod  Deus  de  potencia 
sua  absoluta  non  posset  sine  contricione  ipsum  re- 
mittere,  quia  quantumcunque  venialiter  quisquam  pecca- 
verit^  cum  hoc  quod  nunquam  sibi  displiceat  de  eodem, 
maneret    inobedienter    perpetuo    obstinatus.     Non   enim   xo  call  a  sin 

i5  convertitur  quis  ad  Deum  secundum  volitivam  potenciam  Jiat^JheTinnr 
nisi  velit,  nec  beatificabitur  sic  peccans  nisi  convertatur  is  contiite. 
ad  Dominum ;  ideo  quoad  obligacionem  ad  penam  non 
difFerunt  hec  peccata  nisi  secundum  magis  et  minus, 
licet  cum  hoc  quod  unum  stat  cum  vita  spirituali,  cum 
5"  aliud  repugnat  veniale,  et  videtur  de  racione  |  sua  for- 
mali  includere  contricionem;  non  autem  mortale,  et  sic 
mortale  potest  remitti,  cum  hoc  veniale  remaneat,  sicut 
unum  veniale  committitur  stante  i-eliquo.  Sed  mortalia 
more  virtutum  sic   convertuntur    adinvicem    quod  unvim 

2  5  non  remittitur,  nisi  remittatur  omne  mortale  concomitans, 
eo  quod  non  remittitur  nisi  per  induccionem  gracie 
que  repugnat  cuicunque  mortali.  Nec  stat  veniale  remitti 
mortali  concomitante,  nisi  ipsum  mortale  remissum 
fuerit,  quia  venenum   suum   facit,   ut  omne  concomitans 

3o  sit  mortale. 

duantum   ad  dignitatem,   debitum  vel  ablacionem  pec-  The  judgment 
cati  sepe  dixi  quod  attenditur  penes  taxacionem  Dei,  sic    whoiiy  with 
quod    proporcionabiliter    ut    Deus    eternaliter    ordinavit         ^"'^- 
peccatum   quodlibet  puniri   est  dignum   et  iustum  et  de- 

35  bitum  ut  ipsum  taliter  puniatur,  et  precise  tante  tenetur, 
obligatur  et  est  debitor  peccator  ad  penam.  Ipse  enim 
est  regula  prima  per  se  mensurans  omne  creatum  de- 
bitum  sive  iustum,  omne  tamen  peccatum  mortale  vel 
veniale  puniretur  perpetuo   nisi  sua  infinita  misericordia 

40  mitigaret,  peccatum  tamen  veniale  (in  quantum  huius- 
modi)  inportat  racionem  venie;   sed  nullum  mortale  (in 


8.  quodlibet.  Cod.:  sicut  qua  sicut  quclibet.  36.  Cod.:  ipsa. 

De  Civili  Dominio.  III.  34 


530  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIV. 

quantum  tale),  licet  multa  mortalia,  quia  omnia  mortalia 

in   quantum   peccata  predestinati   sunt  venialia. 

Venial  sin  of        Ex  istis  patet  quod  infinitum  maior  pena  debetur  pro 

is Vo^rse"than  ^li  |  ^^o  veniali   quam   pro  isto   dando   mortali  humano    2i5'' 

r"°'"''*'  ^'"  °f  iudicio  quamlibet  graviori ;    patet    de  veniali  presciti  et  5 

mortali    predestinati,     ut    de   veniali    Scarioth    et   Pauli 

blasphemia;  et  ita  Deus  non  remittit  peccatum  infinitum, 

licet  commutat  perpetuam  in  temporalem,  cum  illud  quod 

non  est  non  remittitur  nec  mutatur,    sed  remittit  reatum 

et  culpam,    reservando    penam    temporalem,    ubi   si  de-  lo 

fuerit  Dei    misericordia,    perpetuo    puniretur.      Et    cum 

peccata  ac  pene  in  gravedine  correspondent,   patet  quod 

omne  peccatum   presciti   est   quantumlibet  gravius  quam 

aliquod  peccatum   predestinati.    In  dampnatis  vero  dicit    H 

Augustinus  Enchiridion  LXXIV,   quod  mitissima  omnium  i5 

pena  perpetua  erit  eorum  qui  preter  peccatum    originale 

nullum  actuale  insuper  addiderunt  et  in  ceteris  qui  addi- 

derunt  tanto   qiiilibet   ibi  tollerabiliorem   habebit  dampna- 

cionem,    quanto  minorem  ad  maximum    hic  habuit  iniqui- 

tatem.  Et  patet  concordancia  sensus  cum  aliis  doctoribus  20 

in    ista    materia,    licet    parumper    discordetur   in  loyca. 

Alii   autem   dicunt    quod    remittitur  peccatum  et  solvitur 

debitum,    non    quod    est  in   actu    sed    in  potencia   pro- 

pinqua,   iuxta  modum   loquendi  Christi  Luc.  VII,  47:  Cui 

minus  dimittitiir  minus  diligit;  nec   est  vis  in  ista   vocali  2  5 

discrepancia  sed   in  sensu. 

Objection:  ^q^     arguitur     contra     primum     sensum     datum     ad 

Men  are  not  ^'  .  ^  .  . 

bound  to  follow  cognoscendum,     si     homo    habuerit    caritatem :    Videtur 

coun"els^as     enim    iuxta    illud   quod  nemo  |  foret    in   gracia  nisi  ob-    21 5' 

well  as  his     servaverit    tam   consilia  quam   precepta,    ymmo    quilibet  3o 
precepts.  .  .  .  ^  . 

Answer:      positus     in     adopcione     duarum     conversacionum     eque 

°ta°idard  ^   possibilium  teneretur  sub  pena    peccati  mortalis  eligere 

increases  sin.    nieliorem;   et  sic   quilibet  tenetur  esse  religiosus. 

Hic    dicitur    salvo    iudicio    meliori    quod    omnis    qui 

scienter    in    particulari   et  sufficienter   incurrit    ofFensam  35 

Dei  pro  quocunque   bono  creature  possibili  ut  sic  peccat 

mortaliter,    quia    diligit    creaturam    super    Deum,     cum 

preponderat  dampnum  carencie  dati  doni  dampno  ofFense 

Dei  et  per  consequens  amorem  dati  boni  amori  Dei.   Et 

sic  quilibet  tenetur  observare  tam  Christi  consilia  quam  40 


8.  perpetuam,  i.  e.  penam.       i5.  Cod.:  onifit.       ig.  amore  .  .  .  atnore. 
i5.  Recte  XCIII,  pag.  23 1. 


CAP.  XXIV.]  LIBER  TERTIUS.  53  ^ 

precepta,  quia  diligere  Deum  ex  omnibus  viribus  suis 
sic  quod  nichil  diligat  extra  ipsum,  sed  quicquid  aliud 
dilexerit  hoc  foret  in  ordine  ad  ipsum  finaliter  diligendum. 
Et  sic  nimis  crebre  peccamus  mortaliter  nitentes  publice 
5  peccata  nostra  defendere  in  tantum  quod  quidam  de 
clericis  nostris  incidentes  in  capitulum  peccatorum  Ysaie 
III,  9  peccatiim  suum  quasi  Sodoma  predicaverunt  nec 
absconderunt.  Et  ad  tantum  invaluit  ista  macula  quod 
iuxta  sentenciam   Commentatoris   in  prologo  tercii  Phisi- 

lo  corum  peccatores  consuetudine  accipiunt  ut  cibum  anime 

2:5'*    que  aput  |  divinum    iudicium    sunt    venenum,    sicut   con- 

tingit    capitulo    Augustini,     dicentis    Enchiridion    LXIV: 

Nostris,    inquit,    temporibus  multa   mala   in   apertam   con- 

suetudinem    iam    venerunt,   ut  pro    eis  non  solum  excom- 

10  municare  aliquem  laycum  non  audeamus  sed  nec  clericum 
degradare.  Et  istam  defensionem  conqueritur  Gregorius 
XXXIII  Mor.  super  illo  Job  XLI:  Ibi  habiiit  foveam 
hericius:  sicut  esse  noxium  solet,  si  unitas  desit  bonis, 
ita    perniciosum  est  si  non  desit  malis,  perversos  quippe 

2ounitos  corroborat  dum  concordat,  et  tanto  magis  in- 
corrigibiles  quanto  unanimes  facit.  Et  ideo  dixi  capi- 
tulo  .  .  .  huius  V,  quod  communitas  perversorum  gravat 
maliciam.  Unde  comparat  Gregorius  excusantes  se  in 
peccatis    herinacio,    per    quem    maliciosarum     mencium 

25  defensio  designatur.  Hericius,  inquit,  cum  comprehenditur 
caput  eius,  pedes  et  totum  corpus  conspicitur,  sed  mox 
cum  apprehensus  fiierit  corpus  eius  in  speram  colligit  et 
intra  tenentis  tnanum  quoad  sensum  totum  amittitur  qiiod 
antea    videbatur;    sic    maliciose  mentes,    cum  comprehen- 

3o  duntur  in  suis  excessibus,   quia  quo   inicio   tanquam  capite 

ad    culpam    accesserunt,    iam    videntur;     quibus    vestigiis 

tanquam  pedibus   nequicia  perpetrata  cognoscitur  et  tamen 

216"    adductis  repente  excusacionibus\maliciosa  mens  introrsum 

se    colligit,    dum    omnia    opera   mala   velamine   sanctitatis 

35  obiecta  intra  manum  corripientis  quasi  spera  spiritu  Dei 
summe  ducibilis  repente  se  colligit  et  perversos  consimilis 
reatus  in  defensionem  sui  recolligit.   Sibi,  inquit,   quisque 


14.  Cod. :  nam  venenint.  i5.  Cod.:  amodo  laicum.  17.  Recte; 
super  illo  hai.  XXXIV,  14,  iS.  21.  facit.  Cod.:  facti.  3o.  Cod.: 
guia  deest^ 

9.  Commentator.  Cf.  De  Ecclesia  p.  q5,  ubi  et  hic  locus 
citatur.  1 3.    Recte   cap.    LXXiX,    pag.    227.  16.    Gregorii 

Opp.  tom.  I,  pag.  1 107 — 1 108. 

34* 


532  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIV. 

eoriim  metuit,  diim  corripi  alterum  cernit,  et  ideo  contra 
corripiencium  verba  unanimiter  assurgit,  qui  omnia  divisi 
corrigi  poterant  iniquitatum  suarum  pertinacia  uniti  per- 
durant.    Talis  conneccio   est  hodie  in   filiis  sceleratis,   et 

The  evil  forces  (si  fas   est  dicere)   capitaliter  in   Romano   pontifice,    sed  .=> 
'"  *h^         pedetentim  in  suis  satellitibus  et  difFuse  per  totum  corpus 
organized      membrorum  dyaboli,   qui  nunc  per  spinas   censure  eccle- 

un  er  i  e    ope,  gjgg^j^g    fulminande    nunc     per  aculeos   conducti  brachii 

secularis    nunc     quoque    per  funiculos   de    omni    genere 

peccatorum     extinguunt    eis    contrarios    et    corroborant  lo 

ypocrisi  phariseica  partem  suam,   dicentes    instar  hericii 

quod    omnia    faciunt    propter    honorem   et   defensionem 

iuris    evangelici.     Nec   habent  alii    potestatem  eos  corri- 

pere  vel  de   eorum   operibus  iudicare,   sed   residet  in  illis 

solis    plenitudo     potestatis     scripturam   sacram,     sanctosi5 

doctores    et    leges    interpretari   ad  votum   et   dispensare, 

nedum    contra    apostolum^    sed   eciam    contra  Deum,  in 

tantum,  quod  non  pos  j  sunt  committere  symoniam  sed,  ut    216'' 

and  claim  to    blasfeme  proclamant,    si    quidquam    approbant  vel  sen- 
speak  for  the  .  ^  .  ^        ^    .  F^^.         .  ,  . 

Church        tenciant,   tunc  ipsum   est  sentencia  ecclesie  triumphantis.  20 

tnumphant.     g^.  ^^^j  Augustinus  dicit  Enchiridion  LXI    ex  testimonio 

scripture  quod  omne  delictum  est  contendere  pro  tempo- 

ralibus    non    paciendo  iniurias  instar   Christi,    in  sacer- 

dotibus  autem  Christi   qui  debent  scire  hoc  esse  melius 

est  mortale;   isti   econtra   dicunt  et  statuunt  quod  eccle- 23 

siasticus  nedum   debet  pro  temporalibus   contendere  sed 

pugnare;   quod   est   contra  legem   Christi,   ut  patet  XVII 

et  XVIII   capitulis  IV  libri.  O  si   videbimus    illam   vora- 

ginem   obturatam !   timeo  nempe   quod  necesse   est  illam 

meretricem   preparare  orbita  Antichristo    et  tunc   primo  ?o 

extingui,    durantibus    usque  illuc    preliis    inter   gentes  et 

regna.     Cum     enim     bella     originantur     ex     frigescencia 

caritatis,     quomodo     cessabunt    bella,     quando    populus 

sequendo    Christi    consilia     non    vult    pati    iniurias    sed 

supprimi  in  ecclesia  et  inpetuosissime  pro  temporalibus  35 

persecuntur?     hoc    quidem    non    est    in    duce    exercitus 

christiani  pacis   iudicium,   cum  Job  IX,   4   dicitur:    Qiiis 

resistet  ei  et  pacem  habuit?   Sed    cum    merita  atque  de-    I 


6.  CoA. :  pedetenenli.       n,  8.  Cod.:   ecclesiastico .        29.  Cod.:    times. 
34 — 36.  Hic  locus  corruptus  est. 

21.  Rectius  LXXIII. 


CAP.  XXIV.]  LIBER  TERTIUS.  533 

merita  prepositorum   et  plebium  sint  connexa,   caveamus 
nos  subditi  peccata   quantum   sufficimus. 

216°        Redeundo  ereo  conceditur  quod  positus  1  in  adopcione  ^"  "^*^ '^hoosing 
"  .    .  .  ^  '.  .     .  the  course 

duorurn    bonorum    eque    possibilium    et  sciens   distmcte  which  we  know 
T^  •  ■       j-      -..^       ]       •  to  bc  most 

0  unum   eorum     esse  Deo   accepcius    m   dimittendo  ipsum   acceptable  to 

et     elieendo     aliud     peccat    mortaliter,     quia     committit       G°il  ^^  .  , 
o    .  .         .    ^  .'      ^    .  commit  mortal 

crimen    inobediencie   contemptu.    Et  iste  videtur  sensus  sin. 

beati    Bernhardi    in    De   Precepto    et  Dispensacione    ca- 

pitulo  X:    Si,    inquit,   iubente  seniore    ut    sileam   verbum 

\omichi  forte  per  oblivionem  elabitur,  reum  me  fateor  in- 
obediencie  sed  venialiter;  si  ex  contemptu  sciens  et  de- 
liberans  sponte  in  verba  prorumpo  rumpendo  legem 
silencii,  prevaricatorem  tne  constituo  et  criminaliter,  et 
si    inpenitens   persevero    usque  ad  mortem,  peccavi  eciam 

1 5  dampnabiliter.  Cum  ergo  secundum  istum  sanctum 
VIII  capitulo  tam  qualitas  preceptorum,  quam  auctoritas 
precipiencium  obediencie  prefigit  metam  et  inobediencie 
terminat  culpam,  sic  quod  inobediencia  prelatis  gra- 
vioris    auctoritatis,    maioris  utilitatis    culpa    gravior    in- 

20  curritur  ex  contemptu,  patule  videtur,  quod  quando 
Deus  summe  auctoritatis  precipit  utilissimum,  est  magis 
delictum  scienter  illud  omittere  quam  si  actum  neu- 
trum  prelati  reiigiosus  negligit  vel  contempnit.  Cum 
ergo  secundum  istum   sanctum  in   operibus   mediis  sub- 

25  ditus  tenetur  sub  pena  peccati   mortalis  obedire   prepo- 

216*    sito,    sic    quod    scienter    et    ex    deliberacione   j   consilio 

divino   resistitur,    ideo   conclusio   huius  sancti  XIV  capi- 

tulo    est:     Cum    omne    peccatum    contra    Dei    mandatum 

presumitur,  eo  quod  Deus   prohibet  omne  peccatum,  que- 

3o  cunque  venialia,  cum  vertuntur  in  usum  et  consuetudinem 
fiunt  crimen  gravis  rebellionis,  que  prius  erant  venialia 
simplicis  transgressionis.  Quis,  inquit,  sane  dicat  plus 
tribuendum  humanis  quam  divinis  tradicionibus,  plurisque 
quod   per     suos     Deus    quam     per    semetipsum     imperat 

35  estimandum?  Nec  refert  sive  Deus  mandet  nobis  per 
auctores  novi  vel  veteris  testamenti  vel  per  quemcunque 

■  prepositum  precipientem  Christi  consilium  velmandatum, 
quia  Luce  X,  i6  dicit  Christus:  Qui  vos  audit,  me  audit 
et  qui  vos  spernit,  me  spernit,   et  per  consequens   Deum 

7.  Cod.:  conceptu.  9.  Cod.:  ut  subeam.  i3,  14.  Cod.:  ut  si. 
i8.  Cod.:  inobedienter.  26.  Cod.:  scient.  27.  ideo  conclusio.  Cod. : 
Joh.  q°  huius  sancti  VIII  capitulo. 

9.  Non  cap.  X  sed  XV.  Opp.  (ed.  Basil.  1640),   pag.  gSB. 


534  JJE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIV. 

patrem,   quia  non  obeditur  tali  ut  homini  sed  ut  ministro 
Dei   cui   principaliter  obeditur.   Ideo  nemo  debet  obedire 
homini    in    aliquo    quod  obviat    divino    mandato  eciam 
minimo,   quod  vocatur  a  beato  Bernhardo  divinum  con- 
silium,    cum    Act.  V,    29    dicit    Petrus:    Obedire    oportet  5 
magis    Deo     quam     hominibus.     Unde     sicut    precipimur 
obedire    prepositis  in  licitis   et  honestis,    ita  precipimur 
in  facie  eis   resistere,   quando  ambulant  contrarie  divinis 
consiliis,    cum   Paulus    precipiens   quod    simus  imitatores 
Dei  sui   I.  Cor.   XI,  i     propter    levem    culpam    in  facie  10 
resistit  Petro,  ut  dicitur  Gal.  II,  11.  Magis  autem  tenemur 
obedire    Paulo    et    cuicunque  |   auctori    scripture    quam    217" 
isti  Romano    pontifici    in    operibus    mediis   sive  neutris. 
We  should     Cum    ergo    non  tenemur    sequi  quemcunque  apostolum 
not^obey  a     j^jgj  ^jg  quanto   ipse  sequitur  dominum  Jesum  Christum,  i5 
so  far  as  his    sicut    patet    ex    limitacione    Apostoli,    patet    quod    nulli 
agree  with      prelato  post   sanctos  apostolos   tenemur    obedire  nisi  de 
Chnst's.       quanto  precipit  aut  cpnsulit  Christi  consilia  vel  mandata. 
Ideo  sanctus  Apostolus   I.  Cor.  IV  et  XI,  i    quando   con- 
sulit    ut    sint    imitatores  sui  statim   innectit   formam   se-  20 
quendi,    cum    infert:    Sicut,    inquit,    ego   Christi;    aliter 
enim    ovis    cece    errat    ex    devio   pastoris  se  stulte  pre- 
cipitans,    ut    patet   capitulo   III   huius  V.     Probat    autem 
beatus      Bernhardus     quod     grave     delictum     sit     con- 
tempnendo    non    obedire    prepositis     per    illud    I.    Reg.  25 
XV,   22,  ubi  Samuel    precepit  Sauli   percutere  Amalech 
et    demoliri    universa    eius    a    quo,     quia   Saul  in  parte 
defecit,     audivit     sentenciam     Domini     per     prophetam: 
Melior    est  obediencia  quam   victime,  et  auscultare  magis 
quam    offerre    adipem  arietum.     Quoniam  quasi  peccatum  3o 
ariolandi    est  repugnare,    et  quasi   scelus  ydolatrie  nolle 
aquiescere.     Notat    autem   iste  sanctus,    quod   dicitur  re- 
pugnare  et  nolle  acquiescere,  quia  ista   dicuntur  scienter 
rebelliones,    que  facta   in   Deum   sive   quoad   mandatum, 
sive  quoad   consilium,   sive   per  inpossibile  quoad  actum  35 
medium  sive  neutrum  semper   sunt  mortale  |  peccatum;    217 
nec    possumus    excusari    de    negligencia    et    contemptu, 
dum   scimus   expresse  quod  Deus   hoc  consulit   et  tamen 
ex    deliberacione    ipsum    omittimus  faciendo  oppositum 


12.  cuicunque ;  in  marg. :  circumquaque.        34.  Cod.:  rebellionem. 

4.  Cf.   De   Praecepto   et  Dispensatione   cap.   XII.         23.  Cap. 
XiV  1.  c. 


CAP.  XXIV.]  LIBER  TERTIUS.  535 

magis  difficile;  consilium  itaque  Dei  et  per  consequens 

Deum    contempnimus,    dum    alii    consiliario    adherendo 

consilium  suum  omittimus.  Neglectus,  inquit  Bernhardus, 

languor  inercie  est,  contemptus  vero  tumor  superbie.    Et 

5  ita   credo  originaliter    omne  peccatum   ex  deliberacione, 

dicente  Augustino  in  De  Mendacio  versus  finem:   In  hoc 

errant  homines  qui  subdunt  preciosa  vilioribus,    et   Bern- 

hardu.s  in  De  diligendo   Deum,  capitulo  IV:    Inest  omni 

iitenti  racione  naturaliter    pro  sua  semper   estimacione  et 

lointencione  appetere  pociora.     Cum   ergo   scimus  hoc  esse 

de  voluntate  Domini   quia   de    lege  nature  quam   per  se 

ipsum  docet  servos  suos,   videtur  servum  qui  scit  volun- 

tatem  Domini   in  isto   et  tantum   contempnit  dignum   ex 

crimine  inobediencie  vapulare,    quia  Luc.  XII,  47   dicit 

K    Christis:   Servus  sciens  voluntatem  Domini  et  non  faciens 

plagis  vapulabit  multis.  Nec  sequitur  ex  isto  nos  peccare     Defect  and 

continue   mortaliter  ex  hoc  quod  omittendo  Christi   con-    judgmen°  do 

silium    non  tantum   nobis  et  ecclesie    proficimus,    quam   "°^  constitute 

^         .  .  ..  ^  mortal  sin. 

sufficimus,    quia    multa    sunt  Christi    consilia    aliis  que 

7"^    non    sunt    consilia    nobis  ex   fragilitate  vel  |  ignorancia. 

Ideo  continue  debemus  instanter   operari  bonum  inten- 

cione  recta  et  orare  ipsum,  ut  doceat  quid  foret  nobis 

utilius    ut    unus    sine  peccato  mortali  nubit  in  Domino, 

dum    tamen    melius    esset    sibi    servare    virginem    suam 

2bcastam;  sed  hoc  ignorat  credens  oppositum.  Ideo  dicit 
Apostolus  I.  Cor.  VII,  7:  Unusquisque  proprium  donum 
habet  a  Deo,  alius  quidem  sic,  alius  vero  sic.  Et  sequitur: 
Quod  si  non  se  continent,  niibant ;  melius  est  enim  nubere 
quam  uri.     Et    hinc    credo   Christum   dicere   Math.   XIX, 

3o  II,  12:   Non  omnes  capiunt  hoc  verbum,  sed  quibus  datum 

est.  Et  sequitur:   Sunt  eunuchi  qui  se  castraverunt  propter       some  ot 
regnum  celorum;    qui  potest  capere  capiat.     Alia  itaque    counsefsare 
sunt  aliquibus  magis  utilia,   que  forent  aliis  minus  utilia.  meant  for  one 
Unde  error  foret  notabilis    credere  quod    omnia  Christi       another. 

35  consilia    forent    quibuscunque  utilia  ut  impleat  ipsa   ad 

litteram;    semper  tamen   debet  eligere  sibi   utilius,   sicut 

•   intelligo    dictum   Jeronimi   quod   ponitur    in  decretis   De 

Consecracione,     distinccione  V:   Non,   inquit,   mediocriter 


4,  5.  Cod.:  et  ista.       9.  racione.  Cod.:  recte. 

3.  Cap.  XII  1.  c.  6.  Opp.  tom.  VI,  pag.  446  (?)  8.  Opp. 
pag.  950.  24.  I.  Cor.  VII,  37.  28.  1.  Cor.  VII,  9.  38.  De- 
creti  tertia  pars  De  Consccrat.  dist.  V,  cap.  XXIV. 


536  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIV. 

peccant  qui  magno  bono  preferiint  mediocre  bonum.  Nonne 
racionabiliter  homo  dignitatem  amittit,  qui  vel  ieiunium 
caritati  vel  vigilias  prefert  sensus  integritati  ut  propter 
abstinenciam  inmoderatam  atque  indiscretam  psalmorum 
vel  officiorum  decan  |  tancium  aut  amencie  aut  tristicie  217" 
notam  incurrat?  Numquid  verborum  flecti  multitudine 
Deus  ut  homo  potest?  Non  enim  verbis  tantum  sed  corde 
orandus  est  Deus.  Quapropter  melior  est  quinque  pres- 
biterorum  cantacio  cum  cordis  puritate  ac  serenitate  et 
spirituali  hilaritate  quatn  psalterii  modulacio  cum  10 
anxietate  cordis  atque  tristicia.  Intencio  igitur  est  scripture 
et  sanctorum  quod  illa  prosunt  aliquibus  que  aliis  forent 
God  bas  obnoxia.  Ideo  cum  Deus  non  potest  consulere  homini 
variously,  and  ^id  sui  deterioracionem,  patet  quod  senciens  vel  pro- 
each  shouid     babiliter   credens  ex  sui  fraeilitate    esse  sibi   non  utilius  i5 

lead  the  hfe  .         .  .  .       " 

that  is  best  for  obligari     ad     alia    consilia     quam    vivendo     communem 
vitam     observare     decem    precepta   decalogi.    Deus    non 
consulit  tali  ut  precipitanter  se  obliget  ad  observanciam 
stricciorem,   sed  quemlibet  si  non   ponat  obicem  inclinat 
ad  sibi  utilius,    dando    unicuique    tali  spiritum    consilii.  20 
Sicut    enim    figulus    libere    facit    ex  eadem    massa  vasa 
varie    disposita    ad    contumeliam    vel  honorem,    ut  patet 
I.   Cor.   IX,   sic  Deus  dat  unicuique    naturalia    secundum 
capacitatem   disparem    meriti    et    beatitudinis,    ita    quod 
neminem   potest  inhabilitare  simpliciter  ad  beatitudinem  25 
vel    ad    media    necessaria  ad    eandem.     Quamvis    enim 
unum  vocet  in  gradu  |  bassiori,    quemlibet    tamen   chri-    218" 
stianum  vocat  in  gradu  sufficienti  sic  quod  totus  defectus 
redundat   in  hominem   Christi   consilia    dimittentem.     Et 
patet  quod   contingit  sine  peccato  mortali   ludere,  come-  3o 
dere    et    letari    sed    in   Domino,    ea    intencione    ut   Deo 
apcius  serviatur,   et  sic    stante  intencione  recta  peccatur 
sepe  venialiter   in   mediis,    ut   notat  Augustinus  Enchiri- 
dion   LXI    probans    ex    textu  Apostoli   I.   Cor.  VII    quod 
quandocunque   coniux  reddit    debitum    gracia   excusande  35 
libidinis   et  non  gracia   procreande  prolis  peccatur^  non 
obstante  bono  coniugali,  saltem  venialiter.   Et  ita  credo 
ego   hominem   peccare,   quandocunque  est  delectacio   in- 


4.  Cod. :  abstinenciam  deest;  ib.  Cod.:  atqiie  indiscretam  deest;  ib. 
psalinorum.  Cod. :  priorum.  8.  quinque.  Cod. :  quandoque.  10.  Cod.: 
modidacione.        (2.  Cod. :  presunt. 

23.  Rectius  II.  Tim.  II.  20.  Cf.  et  I.  Cor.  III,  5.  33.  Rectius 
cap.  LXXVIII  Opp.  tom.  VI,  pag.  226. 


CAP.  XXIV.]  LIBER  TERTIUS.  537 

moderata  in  procreacione  matrimoniali  ultra  quam  fuit 
in  statu  innocencie  propter  lapsam  discrasiam  nature 
lapse.  Posset,  inquit  Augustinus,  primum  putari  non  esse 
peccatum  nisi  Apostolus  addidisset,-  hoc  autem  dico  se- 
5  cundum  veniam  non  secundum  imperium.  Quis  autem 
neget  omne  peccatum,  cum  dari  veniam  facientibus  apo- 
stolica  auctoritas  fateatur.     Et    patet    secundum    sanctos  ^'^"y  ?."V'^  ,^''^^ 

•^  .'^  arc  ligntly 

quotlibet    peccata    esse   mortalia  que  reputantur  nedum  thought  of  arc 
venialia  sed   opera   meritoria,   ut  quando  clericus  repetit       "^^^  ^ ' 

loin  foro  contencioso   bona  sua  vel   facit    quicquam   aliud 

contra  Christi    consilia    ex    sciencia    deliberata,    videtur 

michi    quod    peccat    mortaliter,    ymmo    quantumcunque 

218''   venialiter    peccaverit,    si  |  super    illud    peccatum   actum 

complacendi   ei  addiderit,    videtur  iterum    peccare    mor- 

otaliter,  quia  contemptus  displicendi  de  peccato  et  gau- 
dendi  de  commisso  est  nedum  culpa,  leve  peccatum, 
offensa,  inobediencia  et  cetera,  que  possunt  esse  pure 
venialia,  sed  prevaricacio,  gravius  crimen,  et  peccatum 
grande    que    doctores  vocant    mortaliter.     Et    sic  tercio        Such  is 

j  ...    •      TA  ...         !•  murmurine  at 

20  quandocunque  remurmurat  m,Deum  pro   eventu  aliquo,         God's 
videtur  peccare  mortaliter,   iuxta  illud  Proverb.  XII,   21:      ordinancc. 
Justus  non  conturbabitur  quicquid  et  acciderit.   Debet  enim 
secundum   Christi    consilium    conplacendo    de   voluntate 
Dei   vertere   eventum   in   bonum,    dolendo   de  peccato    a 

25  quo  scienter  deficit.  Nec  valet  dicere  quod  nemo  vult 
peccare,  quia  tunc  inpertinenter  preciperet  Christus 
Joh.  VIII,  II  adultere:  Vade  et  amplius  noli  peccare,  et 
Psalmo  X,  6 :  Qui  autem  diligit  iniquitatem,  odit  animam 
suam.  Quandocunque   enim  quis   distincte  scit  se  peccare 

3o  et  cum  hoc  ex  deliberacione  continuat  vult  peccare; 
videtur  eciam  quod  quantumcunque  levi  passione  quis 
irracionabiliter  irascitur  fratri  suo  peccat  mortaliter.  Et 
probatur:  Nam  talis  est  appetitus  vindicte  cum  displicencia 
cursus    quem    Deus    instituit.     Sed    iuxta     conclusionem 

35proximam   iustus  non  sic  contristatur   quicquid  acciderit, 

218=    ergo    nec    irracionabiliter  |  irascitur    pro  eventu.     Unde 

■  Augustinus  Enchiridion  LXII  sunt  quedam  que  levissima 

putarentur    nisi    in    scripturis     demonstrarentur     opinione 

graviora.  Quis  enim  dicenti  fratri  suo  Fatue  reum  gehenne 


I.  fuit,  Cod.:  fuis.         18.  gravius  ;  cod.  suavius. 

28.  Psalm.  LXXVIII.  37.  Recte:  Enchiridion  LXXIX,   Opp. 

tom.  VI,  pag.   227. 


538  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIV. 

putaret,  nisi  Veritas  diceret?  Videtur  iterum  quod  loqui 
verbum     ociosum    ex    deliberata    sciencia    sit    peccatum 
mortale,    ut    dicit    Bernhardus    in    De  Dispensacione    et 
Precepto  capitulo  VIII,   probans   per  illud  Math.  XII,  36: 
De  omni  verbo  ocioso   reddent    homines  racionem    in   die  5 
iudicii,   ideo   ista  videtur  esse   dampnacionis    accepcio  si 
non    intersit  contricio,    quia    sequitur:     Ex    verbis    tuis 
condemnaberis.    Heu  nobis,    inquit  Bernhardus,   que  po-    L 
terit  racio  reddi  de  ocio,  alioquin  ocium  non  est,  si  non 
omnino    racione    vacuum    est,     Quid   credimus    de  verbis  10 
adulatoriis,  mendacibus,  detractoriis  et  irritatoriis?  Omnia 
enim    ista    videntur     superaddere     ocium    in    gravedine. 
Wyclit        Unde    de    verbis    huiusmodi    scandalosis    tam   loquendo 
"^Te^fns  by^'  quam   scribendo   peccatum   meum  dolens  confiteor,  quod 
anger.        sepe    lapsus    sum    pocius  indignando,    irritando  vel  me  i5 
ipsum  exaltando  quam  proximum  spiritualiter  adiuvando. 
Sed   rogo  Deum    meum   pro  gracia,   ut   de  cetero   ponam 
custodiam   ori   meo.    . 
Every  act  not        Sexto    videtur    in    genere,    quod    omnis    actus  anime 
'^intenTion  of^  intrinsecus,  omnis  actus  lingue  vel  corporis  extrinsecus,  |  20 
pleasing  Christyn-)n-,o  omnis   vite  nostre  omissio,    dum     non    sit  inten-    ^iS'^ 

is  a  mortal  sin.  •'.  ..       ,         .  ,  ^,     .  .  j    i-l        ^ 

cione  placendi  dommo  Jesu  Lhristo  sed  ex  deliberata 
sciencia  ultimate  pro  fine  alio  temporali,  est  naturaliter 
peccatum  mortale,  nam  omnis  talis  abicit  caritatem.  Et 
sic  intelligo  dictum  Apostoli  I.  Gor.  XVI,  22:  Si  quis  10 
non  amat  dominum  Jesum  Christum  sit  anathema.  Cum 
ergo  amare  eum  preexigit  noticiam  vite  sue  et  stat  in 
observacione  consiliorum  evangelistarum  (ut  patet  capi- 
tulo  ...  IV  libri)  patet  cum  quanta  diligencia  debemus 
ad  ista  attendere.  Et  hec  racio  quare  evangelium  Christi  3o 
quotidie  legitur  in  ecclesia.  Dimittamus  ergo  locuciones, 
cogitaciones,  operaciones  et  omissiones  vanas,  quia 
nullum  tale  est  medium  placendi  sapiencie  increate. 
Nam  Sapiencie  XIII,  i  scribitur:  Vani  sunt  omnes  homines 
in  quibus  non  subest  sciencia  Dei.  IUa  quidem  sciencia35 
est  sapiencia  incarnata,  quam  oportet  iuxta  Apostolum 
I.  Cor.  III,  1 1  esse  fundamentum  in  sciencia  et  amore. 
Et  hec  credo  est  racio,  quare  Christus  Math.  V  con- 
dempnat  iam  verbum  irritatorium  et  cetera  irraciona- 
bilia,    nam    passio    non    excusat    quantumcunque    breve^o 

8.  Cod. :  commendaberis.  g.  ocium.  Cod.:  continm.  36.  Cod.: 

qiia.  3g.  iam ;  cod.:  nam. 

4.  Recte  cap.  XII,  Opp.  pag.  928. 


to 
we 


CAP.  XXIV.]  DE  CIVII.I  DOMINIO.  539 

fuerit  opus  inordinatum,  quin  sit  mortale  peccatum, 
dum  deest  intencio  recta  placendi  Deo  et  proficiendi 
ecclesie.  Sed  que  rectitudo  intencionis  in  talibus  irrita- 
219''  cionibus,  derisionibus,  |  ludicriis  et  vanis  occupacionibus. 
5  Ideo  Apostolus  Gal.  V,  20  recitat  que  dicit  mortalia 
peccata  quorum  septem  sunt:  inhnicicie,  contenciones, 
emulaciones ,  ire,  rixe,  dissensiones  et  comessaciones.  Qui, 
inquit,   talia   agunt   regnum   Dei  non   consequentur. 

Septimo  videtur   quod    contempnens    necessaria   saluti  uiop^a]\in  "f 
losue    addiscere    vel    coenita     operando    proficere    peccat  ,''0  "ot  try  to 

°        .         '^  .    '^  .  learn  tlie  right 

mortaliter;   probatur:   ut  sic  contempnit  dominum  Jesum     way  and  to 
Christum.  Necesse  quidem  est  omnem  viatorem  volentem    ^^'*  '  m  \ . 
se  dignificare  ad  patriam,  excusso  ocio   quod  ars  summi 
opificis  tantum  odit,  proficiendo  procedere,  quia  ociositas 

i5  stacionis  et  quietis,  retrocessio  et  declinacio  a  rectitudine 
vie  sunt  sibi  odibiles.  Ideo  non  superest  nisi  ut  caritas 
magis  ac  magis  habundet,  quia  aliter  non  est  caritas 
viatorum.  Cum  ergo  debet  scire  quod  ipsum  addiscere 
sit    utilius    quam    ignorare,    vel  (ut  placet  loycis)  valde 

20  utile,  et  ignorancia  proprie  salutis  omnino  inutilis,  patet 
ex  secunda  conclusione  quod  contempnens  hec  mala  ut 
minima  decidit  in  mortale.  Ut  si  plus  amo  mundi 
divicias,  formas,  bona  nature  vel  ipsas  sciencias  quam 
virtutes,   videtur  michi   quod   si   ex  noticia  mea  explicita 

25  ac  deliberativa  processerint,  ex  negligencia  ac  contemptu, 

pecco   mortaliter;   debeo   enim   scire   quod  minima  virtus 

219''    moralis    vel    gradus    est    utilior     atque    Deo  |  accepcior 

quam   omnia   dicta  bona.   Quomodo  ergo  sic  postponeret 

tantum  bonum?  Merces  enim  vel  premium  per  se  dignum 

3o  cuicunque  virtuti  huiusmodi  est  beatitudo,  si  non  pec- 
cato  dignitas  huiusmodi  sit  extincta.  NuUum  autem 
illorum.  bonorum  per  se  contingit  ad  tantum  premium ; 
ideo  quelibet  virtus  moralis  est  dignior  aput  Deum  quam 
aliquod  predictorum.   Curiosus   itaque  peccat   mortaliter 

35  ex  superbia,  dolosus  ex  invidia,  contenciosus  ex  ira, 
torpens  in  consiliis  ex  accidia,  mundo  dives  ex  avaricia, 
fugiens  maceracionem  corporis  ex  gula  et  inaniter 
ymaginans  ac  senciens  actus  venereos  peccat  luxuria; 
cuius    causa    precipua    sunt    negligencia    et  contemptus. 


2.    Cod.:    placendo.  7.    Cod.:    quarunt.  12.    God.:    valentem. 

i5.    Cod. :    stationis   guietis.  23.   formas.    Cod. :  fomas   (famas  ?) 

26.  Cod. :  debeo  stare. 

16.  Cf.  Rom.  VI,  I   et  saepias  alias. 


540  DE  CIVILl  DOMINIO.  [CAP.  XXIV. 

Ve  nobis    curatis,     qui    nedum    symoniace    perquirimus 
prelaturas  sed   dimittendo  vitam  apostolicam  securiorem, 
nedum   eligimus   curari,    sed   pocius   propter  questum   et 
fastum   quam  propter  salutem  anime    subditorum.     Non 
enim    videtur    quin    quilibet    nostrum    sit    negligens    et  5 
contempnens    et    per  consequens    preponderat    consilium 
instigantis    ad    hoc    consilio   Domini    in   amore.     Nonne 
sciens  Christi   consilium   et  ipsum   abiciens  occupatus   in 
opposito  negligit  verba  Dei?   Patet  ex  parabola  Salvatoris 
Math.  XXII  de  vocatis  ad  nupcias  quod  sic;   ex  Joh.  XIV  lo 
patet  (quod  idem  est):   Deum  diligere  vel  contempnerej. .. 
et    sic    affici    verbis    suis;    ista    dixerim    licet  videantur    219° 
dura  ut  ego   cum    michi    consentire    volentibus    timeam 
plus    peccare.    Scio   quidem  quod    minimus  locus   datus 
dyabolo  debilitat  viatorem.   Ideo  expedit  cognoscere  pec-  i5 
cata  ac  eorum   maliciam,   ne   scabies  a  persona  surrepat 
in    populum    et    demum    in   maiori   parte   intoxicet  oves 
Christi. 
Ignorance  Ex  istis   colligitur  quod  ignorancia  peccati  non  excusat    M 

'^an"cxcuse.'^    simpliciter  sed  in   parte;   quod  autem    in  parte  excusat,  20 
patet  ex  hoc   quod  omnis  peccans  venialiter  est  ignorans; 
nec     est     talis     ignorancia    dampnabilis,     sed    peccatum 
ipsum   consequens  est  dignum  venia  I.  Thim.  I,  13:   Prius 
blasfeinus  fui  et  persecutor  et  contumeliosus,  sed  miseri- 
cordiam  Dei    consecutus  sum^    quia  ignorans  feci   in  in-  2  5 
credulitate.     Nam    Act.  VIII,   3    dicitur    quod    erat    con- 
senciens  neci  Stephani.   Confirmatur  tercio   ex  hoc  quod 
Luc.  XXIII,   34  orat   Christus   patrem    dimittere  ignaris, 
quia    nesciunt    quid  faciunt.     Non    ergo    oravit    pro  illis^ 
nisi    qui    erant  digni  venia   et  misericordiam    consecuti,  3o 
ut  dicit  Bernhardus  VIII  capitulo  libro  De  Dispensacione: 
Si    enim  cognovissent,    nunquam    dominum    glorie    cruci- 
fixissent,    ut    dicit  Apostolus  I.  Cor.  II;    et    hinc  beatus 
Petrus  Act.   II   38    predicans  Judeis    qui    opere  vel   con- 
sensu   Christum   crucifixerant,   dum   consulit   eis  ut  peni-  35 
tenciam  agerent  baptisati;  \  Act.   III   subiungit:   in  remis-    219"* 
sionem    peccati.     Q.uod    autem    ignorancia    non  excusat 
simpliciter,  patet   ex  hoc  quod  tunc  nemo  dampnaretur, 

6.  Cod. :  concilium.  ii.  contempnere ;  sc.  mundum.  23.  Cod.: 
primus.  28.  Cod- :  Luce  XXII.  36.  Cod.:  in  deest.  36,  3/.  Cod.: 
remissibilitatem . 

3i.  De  Praecepto  et  Dispensatione  cap.  XII,  pag.  929. 
36.  Cf.  Act.  III,  17. 


CAP.  XXIV.]  LIBER  TERTIUS.  54 1 

cum  omnis  malus  sit  ignorans;  consequens  contia  Apo- 
stolum  I.  Cor.  XIV,  38  dicentem:  Si  quis  ignorat,  igno- 
rabitur.  Si  enim  Christus  dicit  in  die  iudicii  fatuis 
continentibus  a  malo  extrinseco  propter  defectum  olei 
5  devocionis  in  tantum:  dico  vobis,  nescio  vos,  multo  magis 
non  sciet  approbando  ad  gloriam  eos  fatuos  qui  per 
ignoranciam  commiserunt  manifesta  facinora;  aliter  enim 
expediret  omnibus  malis   amplius  ignorare. 

Istam    materiam    tractat    beatus  Bernhardus    in  libro  St.  Bemard  on 
10  De  Mandato   et  Dispensacione   capitulo  XII;   movens  per  ^hjch^fequircs 
modum    questiuncule    ex    textu    Apostoli    Rom.    XIV  et  both  zeal  and 

knowledfie. 

I.  Cor.  VIII,  quomodo  omne  quod  est  contra  fidem  vel 
conscienciam  est  peccatum:  Si,  inquit,  malum  est  uni- 
cuique    eciam    bonum    quod  agit  si  malum    esse  creditur, 

10  videtur  quod  tam  malum  est  unicuique  erranti  opus  quod 
agit  quam  malum  esse  creditur,  et  per  idem  tam  bonum 
est  unicuique  eciam  malum  quod  operatur  quam  bonum 
esse  sibi  false  crediderit.  Non  enitn  videtur  racio,  quare 
plus     in   malo  quam    in  bono    valeat    humana    intencionis 

20  opinio;    ymmo    cum    Deus    sit    pronior  ad   premiandum 

quam    puniendum,    videtur    quod    prestancior    sit    falsa 

boni     opinio.     Et     respondendo     secundum     sentenciam 

Christi    Math.  VI,    22,   23    quod    oculus    simplex  facit  | 

220"    totum  corpus  operum   lucidum,    sic    oculus    nequam  facit 

2  5  totam  congeriem  operiim  tenebrosam,  dicit  quod  duo  sunt 
necessaria  ad  oculum  vere  simplicem,  scilicet  caritas  in 
intencione  et  veritas  in  eleccione.  Nam  si  quis  bontim 
diligit  et  verum  non  eligit  habet  quidem  i^elum  Dei  sed 
non  secundum  scienciam;  non  igitiir  vera  potest  esse  cum 

3o  falsitate  simplicitas.  Et  illud  intendebat  in  gracia  Veritas 
Math.  X,  16,  quando  dixit:  Estote  ergo  prudentes  sicut 
serpentes  et  simplices  sicut  columbe.  Prudencia  informat 
intellectum  et  simplicitas  affectum;  itaque  oculus  cordis 
nec  est  pius  si  male  intenderit,    nec   cautus   si   a   veritate 

35  erraverit,    et  sicut  ad  oculum  simplicem    requiritur  amor 


II.  Cod.:  Joh.  XIV.        34.  Cod. :  inlenderat.        35.  Cod.:  et  sic. 

5.  Matth.  XXV,  12.         9.  Recte  cap.  XVII,  pag.  934  sed  non 
ad  verbum.  i3.  In  textu  St.  Bernhardi  hic  locus  sic  habetur: 

.  .  .  In  generalem  regulam  trahi  possit,  quatenus  malum  cuique 
sit  bonum  quodque  .quod  agit  si  malum  esse  crediderit  ac 
tantum  malum  quantum  crediderit,  quod  si  annuero  rursum 
pergitis  inquirere,  cur  non  e  contrario  tantum  cuique  bonum 
sit  quod  operatur  quantum  vel  falso  opinatur  etc. 


542  DE  CIVILl  DOMINIO.  [CAP.  XXIV. 

boni    et    cognicio    veri,     sic    nequam     ociilum     duo    mala 

a    regione    constituunt,    scilicet    cecitas    secundum    quam 

ignorat  veritatem,    et  perversitas  secundum   quam    diligit 

iniquitatem.    Unde   inter  hec  duo  extrema    quorum  unum 

est  bonum  simpliciter,  scilicet  oculi  mentis  simplicitas,  et  5 

aliud  est  malum  simpliciter  scilicet  oculi  mentis  nequicia 

est    dare    duo  mediocriter  mala,    primum    quando  oculus 

cecatur  ignorancia  manente  cum  ^elo  boni,  sic  quod  ma- 

licia  non  intendit,  secundum  assistente  veri  noticia  deficit 

amor  boni.     Et  sic  quadrupliciter  est   oculi  interioris  di-  lo 

visio:   primus  qui  bonum  libenter  agit  et    verum  libenter 

intelligit;  et  talem  oculum  simplicem  |  cui  nec  deest  ^elus    220" 

nec    sciencia    requirit  Deus,  cum  respicit  super  filios  ho- 

minum    ut    videat  si  est  intelligens   aut  requirens  Deum. 

Secundus,  qui  bonum   diligit  et  malum  nescius  odit,  tercius  i5 

ex  malicia  perversus  prudenciam  habet  ut  faciat  bonum, 

sed  deest  affeccio,  quartus  ciii  deest  tam  prudencia  quam 

affectus,    et    iste    dupliciter  maliis    dicitur  habere   oculum 

nequam    simpliciter,    quia    nequaquam    habet   lumen  oculi 

sive  i^elum.  De  talibus  autem  dicit  Apostolus  Rom.  I,  21,20 

quod    obscuratum    est   insipiens  cor   et  propter   maliciam 

eorum  tradidit   eos   Deus  in  reprobum   sensum.   De  qui- 

bus    scribitur    Prov.    XVIII^   3 :    Impius    cum    venerit    in 

profundum   malorum    contempnit.  Et  sic  dicentes  se  esse 

sapientes  stulti  facti  sunt,   quia    I.   Cor.   VIII,   2    dicitur:  25 

Si  quis  autem  se  existimat  scire  aliquid,  nondum  cognovit 

ignorance      quomodo  oporteat  eum  scire.   Deus    autem    respiciens  ad 

n'of^so"bad"    modum     vult     quod     secundum    scienciam     datam     sibi 

as  a  perverted  humiliter    serviatur.      Et    sic    de    duobus    malis     mediis 
■wiil.  ...  .  ... 

primum  habet  m  parte  excusacionem,  quia  non  directe  3o 

abutitur    sciencia  sibi  data,  sed  ex  alio  latere  habet  ra- 

cionem     culpe    plus   periculose,     cum    ignorancia    facit 

securiorem  et  securitas  segniorem.   Sed  cum  voluntas  sit 

superior  intellectu,  videtur  secundum  mediorum   carente 

zelo  nequiorem   carentem   nudo  iudicio;   conceditur  ergo  35 

quod    malum      est    unicuique    habenti    oculum    nequam    220^= 

eciam    bonum    quod   agit,   econtra    habenti  oculum   sim- 

plicem   eciam   malum   quod   agit  in  bonum   vertitur.     Et 


2.    Cod.:    e    regione.  i3,    Cod. :   Jilium.  16.    Cod. :    habent. 

24.  dicenies;  cod  :  divites.        26.  autem.  Cod. :  talim.       3^,  35.  Hic  locas 
corruptus  esse  videtur.        35.  ^elo ;  adde:  facere. 

4.  Et  quae  hic  sequntur  dicta  non  sunt  ad  verbum  St.  Bernardi. 
10.  Cf.  cap.  XVIII. 


CAP.  XXIV.]  LIBER  TERTIUS.  543 

sic  ex  oculo    nequam   tenebrante  totum    corpus  operum 

malum    quod    agit     cedit    in    tantum    vel   maius    malum 

quam    credidit,    sic    in    habente  oculum  simplicem  tam 

bonum  vel  maius  bonum  eciam   malum  quod   agit,   quia 

5  Rom.  VIII,   28     dicitur:    Timentibns  Deum    omnia   coope- 

rantur  in    bonum.     Q.ui    ergo    credit    se  agere    bona  in- 

tencione  rectum  opus   dum   cecatur  ignorancia  dampna- 

bili,  non  est  iustum   quod  reportet  lucrum  ex  fide  falsa 

et  ficta.  Ignorancia  quidem   inficit  voluntatem. 

N        Sed    notandum   quod   cecitas  inseparabiliter   inducitvtr  Sin  is  a  cause 

,  «  1        n  of  blindness. 

per  peccatum,   in  tantum   quod  sanctus   Apostolus  K.om. 

VIII,   26   dicit:    Quid  oremus,   sicut  oportet,  nescimus,  et 

Eccles.  IX,  I :    Nemo   scit  utrum  amore   vel  odio  dignus 

sit,  et   Math.  XXIV,   36   dicitur:    De    die  illa    nemo   scit 

i5  neque  angeli  celorum,  et  Marc  XIII,  32  patet  eadem 
sentencia  quod  licet  sunt  talia  saluti  pertinencia  que 
oportet  nos  miseros  ignorare;  ideo  dicitur  communiter, 
quod  duplex  est  ignorancia,  scilicet  invincibilis  et  per 
consequens   excusabilis    et  ignorancia  dampnabilis  quam 

2oquidam  vocant  crassam  et  supinam ;   crassa  quia  sepum  | 

220*   temporalium  fluxibilium   ad  tantum  inpinguat  memoriam, 

que    est    venter    anime,    a    dono    sciencie    quod    oculus 

mentis  non   sufficit  ad  pedes  affeccionum  attendere,   sed 

supine   precipitatur   in  foveam   peccatorum  impotens   ad 

25surgendum.  Et  patet  quod  ista  ignorancia  non  excusat 
sed  accusat.  Ignorancia  vero  prima  non  excusat  a  pec- 
cato  veniali,  dum  ignorans  in  minimo  deficit  ab  illo 
cultu  quem  solveret  in  statu  innocencie.  Et  per  idem 
videtur    quod    ira    quantumlibet    levis   ex  passione,  non     Passionaie 

3o  pia    intencione    colendi  Deum    et    edificandi    proximum,     .^"^?!, ''*:  f 
sit    mortale,    quia    nec  ignorancia  nec    fragilitas  sic   ex- 
cusat,      cum     tunc      reportaret     homo     commodum     ex 
peccato,  quia  in  statu  innocencie    pro   quolibet    peccato 
huiusmodi   moreretur;    mora  itaque   in  ira  gravat   mor- 

35  tale,  sed  brevitas  eiusdem  more  non  excusat  servitutis 
a  mortali,  quia  tunc  mora  instantanea  post  moram 
notabilem  temporalem  verteret  in  mortale  quod  videtur 
irracionabile,  cum  mora  diuturnior  plus  gravaret.  Quando 
ergo  est  consensus   racionis    in  quicquam   mandatis  Dei 

40  contrarium,  sicut  est  in  quolibet  irracionabiliter  irato, 
peccatur  mortaliter,  quia  omnis  talis  cadit  a  dileccione 
debita   proximi  in  qua  consumatur  et  instauratur  tocius  | 

35.  servilutis ;  ita  cod. 


544  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIV. 

legis  servacio^    ut    dicit  Apostolus  Rom.  XIII,  lo,    quia    221" 

ut  dicitur  I.  Joh.  IV,   20:  qui  non  diligit  fratrem  suum 

quem  videt,  Deum  quem  non  videt  quomodo  potest  diligere? 

ymmo  cum  Jinis  precepti  sit  caritas,   ut  dicit  Apostolus 

I,  Thim.   I,   5   et  Gal.  V,  14:    Omnis  lex  in  uno  sermoneb 

impletur:  Diliges  proximum  tuum  sicut  te   ipsum,    patet 

quod    irracionabiliter    irascens    fratri    suo    prevaricator 

legis    censebitur;    quando    autem  quis  irascitur  propter 

but  itthe  angerhonorem  Dei  et  emendacionem  proximi,  sed  ignoranter 

directel^^good  excedit  modum,  recta  intencio  salvat  ipsum.  Sed  videtur  10 

intention  will   quod  quicquid  homo  fecerit,    dum   deest  recta  intencio, 
excuse.some    ^  ^        ^     ,.  ,  ...  ,  . 

excess.        peccat  mortahter;  quod  evenit  nimis  crebro;    nec  ferat 
pius    christianus    graviter    quod    tam    stricte    sencio   de 
mortali,  quia  ex  alio  latere  laxo,  quod  omne  peccatum 
mortale    adiuncta    penitencia    cum   amore  Christi    sit  ex  i5 
sua     misericordi    gracia    veniale.     Quod    notat    beatus 
Johannes  I.  Johannis  II,  l,  2:   Si  quis,  inquit,  peccaverit, 
advocatum  habemus  aput  patrem.  Jesum  Christum  iustum 
et  ipse  propiciacio    pro    peccatis    nostris.     Sic    igitur   se- 
cundum  Bernhardum  non  inobediencia  sed  inpenitencia  20 
consummat  peccati  maliciam,    ideo    doleamus    de  com- 
misso     et     speremus     in    advocato,    quia    I.    Joh.  V,   14 
scribitur:   Hec  est  fiducia  quam  habemus  ad  Deum  quia, 
quodcunque  pecierimus  secundum  voluntatem  eius,  exaudiet 
nos.    Licet    igitur    stante    pia  intencione    ex  misericordi^S 
satisfaccione  Christi  peccatum   nostrum   fit  stante  gracia 
veniale,    cum  aliter    foret  simpliciter  |  mortale.    Tamen   221" 
repugnat    legi    cuiusdam    mediatoris     quod     sit     caritas 
cohabitans    cum    homine,     cum    iniuste    oderit    fratrem 
suum  vel  contra  Deum  distincte  intenderit.  Unde  beatus  3o 
Gregorius   XXV   Mor.    super   illo  Job  XXXIV,   27    quasi 
de  industria  recesserunt   a  me.     Sciendum,    inquit,    quod 
peccatum  tribus  modis  committitur,  ignorancia,  infirmitate 
et  studio.   Ex  ignorancia  quod  est  peccatum  levius  Paulus 
peccaverat   I.   Thim.  I,  IJ,    sed     ex     infirmitate    gravius^S 
Petrus  peccavit,  quando  Christum  negaverat  Math.  XXVI. 
Unde  Paulus    sciendo    se    correxit,    Petrus  vero  lacrimis 
penitendo,    sed    tercio  gravissime  peccarunt  Judei   ex  in- 
dustria    de    quibus   Christus    dicit    Joh.   XV,  22:    Si  non 
venissem  et  locutus  eis  non  fuissem,  peccatum  non  haberent,  40 


16.  Cod.:  sui.        17.  Cod.:  Johannes  Jo^  2. 

20.  Cap.  XX.         3i.   Cap.  XI,  Opp.  tom.  I,  pag.  8o3. 


CAP.  XXIV.]  LIBER  TERTIUS.  545 

nunc    autem    excusacionem    non    habent  de   peccatis  suis; 
peccantes  itaque  ex  studio  sunt  periculosissimi  peccatores, 
qui  non  solum  bona  non  faciunt  sed    odiunt,   et  facientes 
bona  que  ipsi  negligunt  persecuntur.  Sed   pro  ignorancia      Diftcrence 
5  notat  Greeorius,    quod   aliud   est    nescire    et   aliud  nolle  .     between 

.  ...  •        ,-  •  •   igiiorance  and 

scire ;  nescire  autem   excedencia  vim   sciendi,    cuiusmodi   unwiiiingness 
sunt  preter  necessaria  ad  salutem,    capit    excusacionem      ^°  know. 
sed    noUe    scire    faciliter  scibilia  necessaria    ad  salutem 
provenit    ex  superbia  et  est  dampnabile,    cum  sit  igno- 

lorancia    crassa    et  supina  ex  superbia,    que    est  primum 

221°    vinculum  dyabolicum  ligans  |  supinum   ad  sui  dampnum 

quicquid  fecerit  laborantem;   ideo   non  superest  nos  vasa 

fragilia  et  ignara  et  per  consequens  ex  defectu   humili- 

tatis,     mititatis     et     caritatis    coUisa     nisi    recurrere    ad 

i5sapienciam  patris  contra  ignoranciam,  ad  verbum  Domini 
in  eternum  permanens  contra  fragilitatem,  et  discere 
ab  eo  qui  est  caritas,  miticiam  et  humilitatem,  ut  docet 
Math.  XI,  28,  29:  Venite  ad  me  omnes  qui  laboratis  et 
qui    onerati  estis,    et    ego    reficiam   vos;    et  discite  a  me, 

20  quia  mitis  sum  et  humilis  corde,  ita  quod  miticia  tollat 
asperitatem  ollarum  figuli  se  collidencium,  humilitas 
sit  quasi  fenum  propriam  fragilitatem  memorans  inter- 
ceptum,  et  caritas  sit  vinculum  colligans  hec  membra 
et    eorum    opera    super    hominem  interiorem   et  senciet 

2  5  suave  ac  leve  quicquid  sibi  contigerit.  Ideo  dicit  Augustinus 
super  Math.  Sermone  X:  Discite  a  me  non  mundum 
fabricare,  non  creare,  non  mirabilia  facere  vel  mortuos 
suscitare,  sed  quoniam   mitis  sum  et  hutnilis  corde. 

O        Cum  enim  humilitas  sit  fundamentum  spiritualis  fabrice  Humiiityshoulc. 

3o  et  quanto  quis  disponit  maiorem  inponere  molem  edificii,  recognise*?!!"! 
de    tanto  iacit  alcius  fundamentum    huius  fabrice,    per-  ^e  is  nottiing 
tingat  usque  ad  tercium   celum    quod  oportet    hominem 
221''    humiliter  se  recognoscere  |  quoddam  nichil,   quia  quoad 
materialem    essenciam    que    est    materia    prima    est  se- 

35  cundum  philosophos  ipsum  nichil.  Ipsa  enim  ex  septimo 
Methaphisice  nec  est  quid  nec  quale  nec  aliquid  aliorum 
encium  et  secundum  Augustinum  est  verius  prope  nichil; 
secundum  vero  speciem  est  homo  vel  accidentaHs  species 
ad  simiHtudinem   Dei  facta,    accidencia  vero  nichil  sunt 

4orespectu  substancie;  ideo   dicit  Apostolus  Gal.  VI,  3:   Si 


26.  Opp.  tom.  V,    pag.  380.    Serm.   LXX   De   Verbis   Matth. 
XI,  25.         36,  Metaph.  VII,  cap.  III. 

De  Civili  Dominio.  III.  35 


54^  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIV. 

quis    existimat    se    aliquid    esse,    cum    nichil   sit,     ipse  se 

seducit;    nam    valde    equivoce    creatura    est    aliquid   re- 

spectu  entis  simpliciter;    et    sic    videtur    satis    addiscere 

de    magistro    leccionem    virtutis    misericordie.     Sciamus 

igitur  oracionem    dominicam,    decalogum    et    simbolum  5 

cum    mediis    facilitantibus    ad  eorum    noticiam,    et  que- 

cunque  alia  noticia    viancium    nedum    est    superflua  sed 

nociva,   quia  ex   curiositate  retardat    ab    istorum   noticia. 

Et    ista    videtur    sentencia    Apostoli  I.   Cor.   II,   2:    Non, 

inquit,     iudicavi  jne    scire  aliquid     inter    vos    nisi   Jesum  lo 

Christiim    et    hunc    crucijixum.     Noscamus    igitur   vitam 

cum    doctrina  evangelica  quam   exequamur    in    practica 

et   est  satis.    Patet  igitur  quod  ignorancia   mandatorum 

pro    tempore    quo    homo    debet    servire    secundum    illa 

We  are  bound  mandata    non     excusat    ignarum    ne    peccet     mortaliteri5 

'"command-'''*  ^'^'^  gravat    cecando  oculum.     Ponunt    tamen  philosophi 

ments.        quod  alia  est  ignorancia  disposicionis   et  alia  ignorancia 

actualis     apprehensionis.      Ignorancia    disposicionis     est, 

quando    persona    capax  noticie  cuiuscunque  scibilis  de- 

ficit  ab  disposicione  |  et  habitu  quo  ipsum  cognosceret;    222' 

et    taliter    est    homo    ignarus    ante  doctrinam;     sed  se- 

cundo  modo  homo   habens  habitum  sciencie,   dum  deficit 

actualis   consideracio,   dicitur  ignorare  in   actu  quod  scit 

in    habitu,    et    taliter    est    omnis    malus  ignorans,    cum 

perpetrando    peccatum    apparet    sibi    bonum ;     ideo    vel25 

deficit    sibi    habitus    veritatis    vel    habitus    quiescens    in 

anima  ligatur  ex  passione  vel  alio  obstaculo,    ne    regat 

actualiter  delinquentem,   sed   cum   sciencia  et  ignorancia 

dicantur  ad  aliquid,   oportet  ulterius  considerare  quorum 

habet  peccator  ignoranciam:    si  sunt  de  numero   eorum  3o 

que  sunt    a  Deo    precepta    sive    prohibita    vel    non;    et 

ignorancia    circa    talia    que  sunt   mandata   Dei,    virtutes 

et  vicia  non  excusat  simpliciter  sed  accusat,   cum   homo 

debet  habere  ignorancie  illi  oppositum   et  hoc  sub  pena 

mortalis,   cum   caritas  si   inest   docet  hominera   Deo   ser-  35 

viendo  diligere.   Unde  infans   in  baptismo  dicitur  habere 

infusum  habitum  excedentem  istam  ignoranciam  crassam 

dampnabilem. 

know^wha°^        ^^^^  autem   est  ignorancia  inpertinencium  ad  salutem, 

does  not       ut  multe  conclusiones  doctrinales  et  multe  leges  humane^o 
pertain  to  ....  .  ... 

salvation.      sunt  saiubriter  ignorate;    et    ignorancia  talium   non   ac- 


2,  3.  Cod.:  respeclum. 


CAP.  XXIV.]  LIBER  TERTIUS.  547 

cusat  nisi  forte  per  accidens  inducat  ignoranciam  dili- 
gendi  Deum  et  proximum,  quia  solum  talis  est  accu- 
sabilis  et  per  consequens   solum  ignorancia  caritatis. 

Ouandocunque     ieitur     ex     ienorancia     habituali     vel  Good  intention 

....  .1  isa  better 

2*'    actuali    quis    facit  a  Deo  sibi   prohibitum,    si  |  ex    certa     excuse  than 
sciencia,   non  intencione   diligendi  Deum,   peccat  morta- "^^re  ignorance. 
liter,    et    si    ignorancia  intencionem    concomitans   fuerit 
de    sibi  necessariis  ad  salutem,    cuiusmodi  sunt  articuli 
fidei,    non    excusat    simpliciter    a    mortali,    ut  patet  de 

lo  apostolo  et  ceteris  blasfemis  qui  persecuntur  infideliter 
christianos,  putando  se  plurimum  promereri;  et  sic  in- 
tencio  pocius  excusat  quam  nuda  ignorancia;  ideo  in- 
telligo  quod  ignorancia  aggregata  ex  illa  intencione 
bona    de    genere    excusavit  Apostolum    et    ceteros  peni- 

iStentes.   Unde  non  video  quod   mala  passio  excusat  irra- 

cionabiliter    iratum    ne    peccet    mortaliter   pocius  quam 

passio   excusat  victum   concupiscencia  ad   cognoscendum 

mulierem   extra   matriraonium;    passio   enim    concupisci- 

bilis  minus  declinat  a  naturalitate  quam  passio  irascibilis. 

2o  Et  sicut  philosophi  dicunt  quod  una   irundo  non  facit  ver  A  single  lapse 
,  .    .  •      j-  ^  1  ..•  into  sin  may 

nec  unicus  actus  malus  vicium,  sic  dicunt  quod  continens      bg  mortal. 

superatus   ex   passione   propter  cognicionem   unicam  non 

fit  incontinens ;    sed    aliter  locuntur  theologi,    ponentes 

virtutes  supernaturaliter   et  vicia   dyabolice  subito   gene- 

25  rari  et  distingui  ab  habitibus  consuetudinalibus  de  quibus 
locuntur  philosophi,  sic  quod  cum  virtute  stat  habitus 
inclinativus  ad  prevaricacionem  et  cum  peccato  stat 
habitus  inclinativus  ad  meritorie  operandum,  ut  patet 
tam  racione  quam  experiencia;  sicut  igitur  in  isto  pre- 
2°  cepto  I  negativo:  Non  mechaberis,  prohibetur  secundum 
exposicionem  Christi  consensus  animi,  sic  in  isto :  Non 
occides  prohibetur  irracionabilis  ira  et  in  utrumque 
mandatum  pro  semper  obligans  subito  offenditur  secun- 
dum  virtutes  irascibilem    et  concupiscibilem  et  peccatum 

35  mortale  subito  contrahitur  expulsa  gracia;  dico  autem 
irracionabilis  ira,  quia  constat  quod  contingit  irasci  pro 
peccato  ad  Dei  iniuriam  vindicandam  et  personam  aut 
populum  emendandum,  que  ira  est  meritoria  vel  saltem 
racionabilis    quoad  substanciam   operis,    licet    irraciona- 

40  bihtas  sit  in  modo;  quando  autem  quis  appetit  vindictam 
in    proximum    utroque    istorum    postposito,     non    video 


5.  actuali;  in  textu:  accidentali;  corr.  in  marg.         20.  Cod.:   Et  sic. 
37.  aut ;  textus:  et  suprascript. :  aut. 

35* 


548 


DE  CIVILI  DOMINIO. 


[CAP.  XXIV. 


Habitual 

passion  and 

drunkenness 

aie  mortal 

sins. 


quin  cadat  a  caritate  non  diligendo  proximum  ut  se 
ipsum;  nec  video  quomodo  talis  ira  irracionabilis  sit 
meritoria  aut  propter  honorem  Dei  finaliter  elicienda. 
In  ista  tamen  materia  dicunt  quidam  doctores  mo- 
derni  quod  ira  ex  passione  tanta  cito  transiens  sicut  5 
ebrietas  tracta  in  consuetudinibus  sunt  solum  venialia; 
et  forte  intelligunt  quod  non  sunt  vicia  consuetudinem 
concomitancia  sed  ex  displicencia  consequente  finicionem 
actus  passibilis  veniam  consequencia;  Deus  enim  est 
lux  que  peccatorem  tociens  irradiat  quociens  conver-  lo 
tatur. 

Sed    caveat     dolens    de    commisso    ne    menciatur    se    P 
conteri,    cum    vix    ateratur,    qui    diligenter  non  removet 
occasionem   peccandi.   Unde  non  videtur  michi  scripture 
vel  racione   consonum  |  quod   quotidie  inebrians  se  cum    22: 
circumstanciis  gravantibus  usque  ad   sabbatum  et  minus 
inebriatus   in  sabbato   ex   consuetudine  tracta  tunc  primo 
in  gula  peccet  mortaliter,    quia    frequencia    peccatorum 
precedencium   de  quibus  est  confessus   contritus,    et  non 
videtur     extinguere     caritatem     pocius    quam     quodlibet  20 
eorum;    predictum   igitur    precedens,    licet    non  sit  con- 
suetudinaliter  habituale,  videtur  michi  tamen  esse  mor- 
tale,     quia     contra     preceptum     negativum    pro  semper 
obligans   sub  pena   mortalis;    et    de    tali    vicio    locuntur 
theologi.  25 

Et  istam  sentenciam  declarat  difFuse  Augustinus  in 
libro  suo  De  Ebrietate:  Si  enim  tunc  mandatum  nega- 
tivum  pro  semper  obligat  sub  pena  mortalis,  sed  pre- 
ceptum  secunde  tabule  est  non  iniuste  concupiscere  rem 
proximi:  videtur  quod  omnis  gulosus  peccat  mortaliter,  3o 
nam  omnia  sunt  iustorum  et  omnis  peccandi  concu- 
piscencia  non  est  iusta,  quia  contra  Dominum,  cum 
Math.  XII,  30  dicat  pertinenter:  Qiii  non  est  mecmn 
contra  me  est. 

Item,  secundum  beatum  Bernhardum  ubi  supra  scienter  35 
contraveniens   consilio  abbatis    terreni    peccat   moi-taliter 
ex  contemptu,   igitur   multo   magis  scienter  contraveniens 
consiliis  abbatis  primi:   Quomodo  rogo,    non    foret  con- 
temptus      postponere      suum      consilium      saluberrimum 


I.  non.  Cod.:  nam. 


27.  In  ebrietatis  malum.  Duo  sermones  Opp.  tom.  V,  Append. 
pag.  490,         35.  De  Praecepto   et  Dispensatione  Opp.  pag.  928. 


CAP.  XXIV.]  LIBER  TERTIUS.  549 

propter    consilium    vel    instigacionem    abiecte    creature; 

quod  non   fieret  pro   toto   mundo,   cum   proporcionaliter 

amatur  instigans   ut   obeditur  eius   consiliis ;    non    igitur 

223"   sonat  1  in  honorem,   sed  dehonoracionem  Dei  contempnere 

5  taliter    eius    monita,     quia    si    umquam    amor    creature 

preponitur  amori  Dei,   in  tali  casu  preponitur.   Item  iuxta 

diffinicionem  Christi  Math.  VI,  23:   Si  oculiis  hominis  sit 

nequam,  totum  corpiis  hominis  tenebrosum  est.  Sed  oculus 

sic  scienter  postponentis  Dei  consilium  est  tunc   nequam,  neglectrGod^s 

10  quia   deficit  a   simplicitate,    cum   nequicia    et  simplicitas    counsels  has 
T  ^         .  .    .  .    ^  .  .  ,  not  a  single 

sint  mmediate  contrana,     igitur    inncit    totum   residuum  eye. 

tenebra  peccatorum,   habet   enim   talis  duos  oculos,   cum 

habet  duo  obiecta    finaliter  terminancia,    scilicet    inten- 

cionem    declinantem    a    mandato    dileccionis   Dei   et  in- 

1.5  tencionem  qua  Deus  naturaliter  diligitur  super  omnia,  et 
talis  dualitas  oculorum  videtur  reprobata  Math.  XVIII,  9: 
bonum  est  tibi  ad  vitam  intrare  cum  uno  oculo,  quam 
duos  oculos  habentem  mitti  in  iehennam  ignis.  Ista  du- 
plicitas    oculi  videtur    dampnabilis,    cum     duo  radii  in- 

2otencionum  egredientes  a  voluntate  ad  obiecta  non  sub- 
alterna,  causant  angulum  et  offendunt  in  primum  man- 
datum,  cum  sic  finaliter  diligens  creaturam,  non  propter 
Deum,  fruitur  utendis,  committens  blasfeme  ydolatriam ; 
ideo    cum   illud  peccatum    pervertit  ordinem   amoris  in- 

25  finitum   magis  fugibile  quam    pena  aliqua,   videtur  quod 

sit  crimen    extinguens    graciam,    cum    debita   Dei   dilec- 

^^S*"    cio      repu  |  gnat      cuilibet     dileccioni    creature    que    non 

est    ad    ipsum    finaliter  diligendum;    quando    enim   quis 

habet    intencionem   vel  opera   circa   mundum,   dum  non 

3o  sunt  finaliter  propter  Deum,  videtur  michi  Christum 
intendere  quod  tunc  habet  infamem  binarium  oculorum 
vel  manuum,  sicut  habent  prosperitatibus  mundi  indebite 
adherentes;  ideo  esset  melius  habere  oculum  simplicem 
nichil  intendendo  aut  diligendo,  nisi  Deum  vel  in  ordine 

35  ad  ipsum,  eciamsi  hic  assit  adversitas,  quam  habendo 
hic  intencionem  generalem  ad  Deum  et  cum  hoc  in- 
tencionem  specialem  et  finalem  ad  aliquid  citra  ipsum, 
et  si  inde  arrisit  mundi  prosperitas.  Et  iste  videtur 
sensus     Augustini     in     De    Sermone    Domini    in    monte 

4oiibro    II    capitulo    XIX.      Et    beatus    Gregorius    XXVIII 

26,  27.  Cod.:  Dei  dileccione. 

39.   Opp.   tom.   III,    2,   pag.   226.  40.   Opp.   tom.   I,    pag. 

900. 


55°  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIV. 

Moral.  super  illo  Job  XXXVIII,  5   vel  qiiis  tetendit  super 

eam    lineam    exponit     conformiter.      Unde     quantumlibet 

mundialis    habens    quantumcunque    inordinatum    propo- 

situm   dicit,   quod  sic  intendit   finaliter  propter  honorem 

divinum,   licet  fiat  expresse  in  Dei  contemptum,   sicut   fit  5 

omne    factum    contra  Dei   consilium    vel    mandatum   ex 

certa  sciencia,    quia  secundum   beatum   Jeronymum   epi- 

stola   LXXXV,    apertiis    contemptiis  Dei    est  facere  pro- 

hibita  aut  iiissa   non   facere.     Gum    igitur    Deus  precipit 

simplicitatem  oculi  et  prohibet  eius  duplicitatem,   videtur  10 

quod  in  altero  istorum  delinquere  sit  Deum  contempnere; 

cum     igitur     omnis     diligens     aliquod     creatum     extra  | 

ordinem    ad   Deum    finaliter    diligendum    habet    oculum    223" 

duplicem,  videtur  omnem  talem  delinquere  ex  contemptu, 

quia    contra    primum    mandatum,     dum     diligit    aliquid  i5 

contra  Deum   in  peccando   supra   Dominum    in   amorem 

suum  postponendo   et   extra  Dominum   in   amorem  talem 

ad  Dei    dileccionem    non    ordinando.     Deus    enim    dicit 

michi    quod    pro    amore  suo   non  sic    faciam,    creatura 

inducens   rae  si  ei  consencio  dicit  michi  quod  ob  amorem  20 

sui    sic    faciam,    ideo    consenciendo   creature  Deo    post- 

posito     incido     in     istam     triplicem     maneriem     pecca- 

torum. 

■^^."^*"  f„i       Ex  istis  videtur    quod  omnis   expresse  sciens  vel  scire 
commits  mortal  ^         _  _  ^ 

sin  if  he  rejects  debens  sub  pena  mortalis  quicquam  esse  sibi  faciendum  25 
'^of  Chrisi.  '^^  Christi  consilio  vel  mandato  non  faciendo,  peccat 
mortaliter;  illud  patet  eis  qui  dicunt,  quod  omne 
Christi  consilium  est  mandatum  et  econtra,  eo  quod 
omne  consilium  Dei  continetur  ut  pars  alicuius  decem 
mandatorum,  ut  consilium  Christi  loquentis  in  apostolo  3o 
est  quod   omnia  nostra  fiant  in  caritate   ad  gloriam  Dei 


I.  Cod.:  tetendi.  7.  Cod.:  bcatiim  P^nm.  Error  pro  J'nim  =  Jero- 
nymum.       20.  cod.  tibi  concencio.        22.  Cod. :  incidendo. 

8.  Sine  dubio  hunc  locum  in  Epistola  St.  Jeronymi  ad  Celan- 
tiam  invenies:  Ex  quo  apparet  nec  honorari  ab  eis  Dominum 
nec  timeri  qui  eius  praecepta  non  faciunt.  Etinfra:  Duo  autem 
sunt  genera  mandatorum  in  quibus  clauditur  tota  iustitia  pro- 
hibendi  unum,  iubendi  alterum  .  .  .  Hoc  duplex  diversumque 
praeceptum  prohibendi  scilicet  et  imperandi  aequo  omnibus  iure 
mandatum  est  .  .  .  In  quovis  proposito  .  .  .  aequale  peccatum  est 
vel  prohibita  admittere  vel  iussa  non  facere.  Et  sane  nescio, 
an  possimus  leve  aliquod  peccatum  dicere  quod  in  Dei  con- 
temptum  admittitur.  Opp.  tom.  I,  pag.  128 — 129.  31.  I.  Cor. 
XVI,  14. 


CAP.  XXIV.]  LIBER  TERTIUS.  55 1 

secundum    ordinem     in     edificacionem    ecclesie,     ut    patet 

II,   Cor.    X,    8    et    I.    Cor.    XIV,   40    et    alibi    sepius    in 

scriptura;   sed  quandocunque  quis  sic  exorbitat  peccando 

contra  Christi   consilium,   non   sic  facit  ad   honorem  Dei, 

5  sed  eius   contemptum,    igitur  quandocunque   sic   peccat, 

facit  contra  Dei   mandatum.    Nam   idem  videtur  tantum 

223''    dominum   servo  suo  |  quicquam    consulere    sub  pena   et 

illud  sibi   precipere. 

Q        Unde  stultum  videtur  dicere  quod  nemo  peccat   mor- 

lotaliter,   faciendo  contra  Dei   consilium,   cum   Psalmo  CV, 

13,    43,    quod    filii    Israhel    non    sustinuerunt    consilium 

Domini,   sed  exacerbaverunt  eum  in   consilio  suo;  et   patet 

ex    processu    exodi,    quod    ideo    criminaliter    peccarunt. 

Videtur    enim    quod  Deus    nichil  precipit    nature  libere 

i5nisi  per   modum    consilii    nec    aliquid  consulit    nisi    di- 

leccionem   Dei   vel    proximi,    igitur    sub    dileccione    Dei    All  counsels 

...  ■  •  ^      !•  1    summed  up  in 

contmetur  omne   consihum,    nec  ignorancia    actualis  vel    loving  God. 
habitualis    de    diligendo   vel  serviendo  Deo    sic    excusat, 
quia    iuxta    proxime    dicta  homo  peccat    mortaliter    in- 

20  cidendo  in  talem  ignoranciam,  cum  sub  pena  mortalis 
tenetur  homo  aliquid  scire;  sed  necessarium  ad  sciendum 
est  ars  amandi  Deum  et  cognoscendi  in  quibus  ofFen- 
ditur,  cum  aliter  deficeret  homo  a  debito  Dei  servicio. 
Ideo     omnis     homo     tenetur     sub     pena    mortalis    illud 

25  cognoscere  et  per  consequens  cognoscere  omnia  Christi 
mandata  sive  consilia  et  in  particulari  omnia  sibi  man- 
data  vel  consulta  a  Deo  sub  pena  criminis;  nec  est 
hoc  inpossibile,  cum  omnia  sunt  hoc:  tuum  diligere 
Deum  oculo   simplici  super  singulas  creaturas.   Quando- 

3o  cunque    ergo    quis    ex    ignorancia    aotuali  vel    habituali 

ofFendit    in    hanc    maximam,    ignorancia    accusat.     Ideo 

224*   sicut    quedam    ignorancia    prodest    ut    ignorancia  |  tar- 

dancium   aftectum   ab  isto  servicio,   sic  ignorancia  huius 

maxime  sentencie  nocet,   et  ita  sicut  ignorancia  diligendi 

35  Deum  non  per  se  excusat  a  crimine  sed  concomitancia 
talis  ignorancie  cum  zelo  placendi  Deo  excusat  a  pec- 
cati    eravedine,    sicut    patet    de    apostolo    et    multis  in-    Frailty  is  no 

„  ,    ,.,  .        '         ...  ,  ,  excuse  unless 

fidelibus,    sic    fragihtas    ad    peccandum    non    per    se  ex-    foiiowed  by 
cusat  a  crimine,  sed  concomitancia  talis  fragilitatis  cum  ^■'"^  pemtence. 
4overa     penitencia     excusat    a    peccati    gravedine,     et    sic 
intelligo  scripturas    et    dicta   sanctorum  in  ista  materia. 


2.  Cod.:  /.  Cor.  X.         i5.  Cod. :  consuluit.         16.  Cod.:  ignorancia. 


552  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIV. 

Nec  excusaret   alterum  istorum   bonorum   malum  con- 

comitans  nisi  in   virtute   domini  nostri  Jesu  Christi,   qui 

est  virtus   et  sapiencia  Dei  patris,   docens  nos  inducendo 

virtutes    excutere  ignoranciam    et   excuciendo  voluptates 

et  sequendo  ipsum   induere   penitenciam.   Et  sic  iste  due  5 

To  serve  God  partes    iusticie:    servire    Deo    in    gracia    et    non    facere 

'"obey^hfs"      contra    eius   mandata  videntur  esse    omnia   Christi   con- 

commandments  siiia     y^i     rnandata:    quas    duas     premissas     quiscunque 
is  the  sum  of  .'^.  ^..  ...^ 

Christ's       nnahter  servavent,   quocienscunque  in  via  ceciderit  con- 

teac  ing.       clusionem    finalis   beatitudinis   consequetur,    ad    que   ne-  lo 

cessitando  precedit  graciam   predestinacionis;   que  si  in- 

fueritj  videtur  michi   quod  dignificat  ad  beatitudinem  et 

per    consequens    ad    non    punicionem    perpetuam,    cum 

Predestination   dignum   est  ipsum   non  sic  puniri  quem  Deus  eternaliter 

worthy^o^f      ordinat    non    sic    puniri,    eo  quod    dignum    est   tantum  i5 

reward.        dominum  habere  in   propria  domo  |  de  sua  familia  pleni-    224'' 

tudinem    voluntatis.     Ex    qua    dignitate    de    congruo    et 

iusticia    ex    amore    eterno  videtur   indignum   quod  eter- 

naliter  puniatur,   cum   sit  contra  ordinacionem  divinam. 

Arguitur    sic:    videtur  dignitas  secundum    presentem   in- 20 

iusticiam,   quando  est  in   mortali  inducere  dignitatem  ut 

perpetuo    puniatur,  quia  tunc  duo    contradictoria  essent 

simul    digna    et    iusta    et    per    consequens    simul    vera, 

nam  nunc    et  semper  Deus    ordinat    quod    non  sic  per- 

petuo     punietur,    ideo     eius     contradictum      cum     nun-  2  5 

quam   est    iustum;    nec     valet     dicere    quod     pro     nunc 

est  dignum   quod   sic  premiabitur,    sed    ipse     nunc    non 

est    dignus    sic    premiari,      quia    gracia    predestinacionis 

a  qua  non     potest    excidere    usque     adeo    ipsum    digni- 

ficat,   cum   inseparabiliter  facit  eurn  adopcionis  filium  et  3o 

heredem;    non    enim    potest  admonitive    huiusmodi   im- 

pedire    vel    ipsam    perdere,    ideo    nec    potest    cum    illa 

stante    titulum    perdere    consequentem;    cum    enim   illa 

gracia  infinitum  sit  melior  quam  gracia  presciti,  videtur 

quod  infinitum   plus   dignificat.  35 

Similiter,    si  vere    est    dignum    quod  sic    punietur  et 

tamen    ipse    est  dignus  non  sic  premiari,    tunc   dignum 

est  quod  non  sic   premietur  et  per  consequens    non   est 

dignus  dampnari,   cum   sit  dignum  quod  dampnetur;   et 

ista  duo  contradicenda  sunt   in  Deo  digna  et  iusta;    non  40 


20.  Cod. :   Arguit.       22.  duo  contradictoria .  Cod. :   gd"-       28.  Cod. : 
se  premiari.       34.  Cod.:  presciia.       40.  Non  Cod.:  omnino. 


CAP.  XXIV.]  LIBER  TERTIUS.  553 

enim   est  dignitas  vel  iusticia  in  creatura  nisi  secundum 

exemplar      dignitatis     et     iusticie    quoad    Deum,     ut    si 

224"    Petrus  I  sit    dignus    mercede    aliqua,    tunc    dignum    est 

aput  Deum  ut  ipsam   habeat.   Si   enim  Deus  scit  Petrum 

5  esse     dignum    tanta    pena,     tunc    scit    dignum    esse    ut 

habeat    huiusmodi    penam,    quia    aliter    creatura   posset 

dignificare  contra  ordinacionem   Dei,  cum   dignificat  ad 

dampnacionem   pro  peccato  infinitum,  pro  quo  Deus  non 

potest  dampnare. 

10       Similiter,    capto    Petro    peccante    peccato    finalis    in-  Any  sinful  act 

■..•^..01  j      ..•       ..  ......  ]•..       is  worse  in  tlie 

penitencia    et  raulo  predestmato    peccante  temporaliter  reprobate  tlian 

resipiscendo,   infinitum  gravius  est  peccatum  Petri  quam         ^"  ^}}^  ^ 
^.        .        '  ^    .  '^  ^  predestinate. 

Pauli,  sicut  patet  de  penis  quas  Deus  adoptat  eis  qui 
semper  punit  proporcionaliter  ad  gravedines  peccatorum; 

iSigitur  dignum  est  infinitum  gravius  puniri  peccatum 
Petri  quam  peccatum  datum  Pauli,  sed  non  intensive 
neque  durative  et  per  consequens  peccatum  Pauli  est 
dignum  solum  puniri  temporaliter  et  per  idem  persona 
illi    peccato    subiecta.     Non    enim  valet    hoc  sophisma: 

2oIIIud  peccatum   est  dignum  sic  puniri  et  non  est  dignum 

illud    peccatum    sic    puniri,    cum    dignum    sit  venia   ex 

remissibilitate    quam    Deus    videt    in    ipso    et    aliud    ex 

perpetuitate  sit  omnino  indignum    venia,   cum  Deus  non 

potest  ipsum   remittere. 

25      Similiter,  omnis  talis  dignitas  non  est  nisi  condicionata      Desert  of 

j-  •    •  •  u •      ...       •  ■     n      i-^       piinistiment  or 

ponens    disposicionem    m    subiecto    m    qua    si    finaliter  ^  reward  is 

perseveret    sic  vel    sic   mercedem    recipiet;    sed    ex    tali  conditioned  by 
.    .  .  .  .....         the  disposition 

224*    condicione    non    sequitur  |  quod    sit    dignus    simpliciter    of  the  agent. 

aput  Deum;    igitur  nec  quod  sit  sic  dignus  simpliciter; 

3otunc  enim  omnis  peccans  venialiter  foret  ut  sic  dignus 
dampnari  quia  sic  dampnari  nisi  afifuerit  gracia  Jesu 
Christi,  cum  aliter  fuisset  omne  peccatum  mortale. 
Ymmo  iuxta  evidencias  partis  apostolice  sicut  illud 
veniale    est    infinitum    fugibilius  quam   pena,    sic    habet 

33  dignitatem  ut  puniatur  supra  omnem  penam  finitam; 
sicut  igitur  creditur  hoc   mortale  esse  tam   dignum  gra- 

.  viter  puniri,  sicut  si  Deus  inmisericorditer  ipsum  puniret, 
ita  videtur  dicendum  de  quolibet  veniali;  sed  cum  tunc 
dampnabiliter    puniretur,    videtur    quod    omne    tale    sit 

40  dignum  dampnabiliter  puniri;  sic  enim  puniretur  nisi 
Christus  genus  humanum   redimeret;  nec    dicetur  quam 


7.   Dei.  Cod. :   dicitur.        i5.   Cod. :   puniri  est.        17.  neque.   Cod.: 
(sic).        3i.  Cod.:  dampnare. 


554  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIV. 

dignum   ad  maximum   est  aliquod    peccatum   puniri  nisi 
recurrat     ad    ordinacionem    divinam,    quia    adnichilacio 
non  potest  esse  penalis   et  omnis  misericors  punicio  qua 
oportet   Deum   punire  vel   extinguere  scilicet  sanctum   est 
citra  condignum    ut  sic.   luxta  hanc  viam    peccatum   est  5 
dignum     plus     puniri     quam     omnis    alia    pena    a    Deo 
noscibilis   et  quotlibet  eque   dignum;    nec   Deus  nosceret 
peccati  gravedinem   maximam;    idem    igitur  est  dignum 
esse  peccatum   sic  puniri,   et  peccatum   esse   dignum   sic 
puniri,    sicut  patet    scrutanti   illas   dignitates    et  subiecta  lo 
que  dominant. 
Our  judgments       g]x  talibus   evidenciis  alias  sepe  dixi,    cum   nemo   sit  1    R 

ot  men  are  tull  .    .  .         ^.  '.  ..       .^       ' 

of  error,  God   dignus    nisi     ut    Deus     omnia    videns     ipsum     dignincat    225" 
""^traV"  ^^  iudicando,    sed    non   dignificat  iudicando    prescitum    ad 

gloriam      nec      predestinatum      ad     penam      perpetuam,  i5 
ideo    nullus  talium   est    dignus    tali   mercede;    sed    quod 
nos  reputamus  tales  sic  dignos  esse^    quia  non  videmus 
nunc    finem    meriti,     ideo    dicimus     predestinatis     quod 
dampnabuntur    nisi    resipiscant    et    prescitis   quod  salva- 
buntur     nisi     continuant     et     sic    iudicamus    dignitatem  20 
contrarie  divino  iudicio  ex  ignorancia  ut  tempore  populus 
David     iudicavit     post     adulterium,      quod      fuit     dignus 
mori   corporaliter    sine  regeneracione    vel  Christi    gigni- 
cione,    Deus    autem    plene    sciens    eius    ydoneitatem    et 
predestinacionem     adiudicat     eum     non     sic    puniri    sed  26 
dignum    beatitudine;    ideo    tantum    dilexit  eum,    ut  un- 
quam,   eo  quod  Deus  non  potest    eum  vicissim    eundem 
hominem     magis     diligere,     ut     ostendit     Bradiwardensis 
Correlario   23   capituli  primi  libri;    et    ista  videtur  sen- 
tencia  Augustini  V  De  Trinitate  in   fine.   Si  igitur  Deus  3o 
tantum    amat    hunc    hominem    et  iudicat   eum  dignum, 
ipse    est    sic    dignus    pro    omni    mensura    pro    quo    est 
similis   cum    Dei   iudicio   et  amore.   Si   enim   voluntas  et 
iudicium   domini   pape  possunt    dignificare   hominem   ad 
beneficium,    multo   magis  iudicium    et  acceptacio   divina  35 
iuxta   illud    Apok.   III,    4:     Ambulabunt  meciim,    quoniam 
digni  sunt.  |  Et  Sapien.  III,   5   Deus  temptavit  eos  et  in-   ^^^*" 
venit    illos    dignos    se.     Peccatores    igitur    sunt  digni   ex 


26,  27.  ut  niinquam  eo  .  .  .  Hic  aliquot  verba  cxciderunt.  Sensum  huius 
loci  in  libro  Dc  Ecclesia  pag.  79  habes.  29.  Cod.:  capitult  decst.  Addidi 
e  textu  De  Ecclesia  pag.  79. 

28.  See  De  Ecclesia  pag.  79. 


CAP.  XXIV.]  LIBER  TERTIUS.  555 

gracia  predestinacionis,  licet  non  secundum  peccata  pre- 
sencia. 

Ex   quibus  videtur    sequi,     quod    nullus    predestinatus  The 

potest  cadere  a  iure  ad   beatitudinenn,    quia   non  potest  canno^forfelt 
5  cadere    a    eracia    predestinacionis,    ad    quam    ius    illud     their  nght 

o  f  '      .         ^      .  j  to  bliss, 

consequitur,     ex     quo    Deus     eternaliter,     dicendo    quod 

beatificabitur,    obligavit  se  ad  illud,    constituens    se  de- 

bitorem   donatorie,   ut   declarat  Augustinus  in  De   verbis 

Domini  Sermone  LXXXI  super  illo  Apostoli  Rom.  VIII,  38 

to5z   Deus  pro    nobis,    quis  contra  nos?    Et    sic  potest  in- 
telHgi   dictum    Apostoli   ibidem    quod    niilla    creatura   po- 
terit   eos  separare  a  dicta  caritate  quam  per  revelacionem 
scivit  ipsos  habere.   Ex  istis  videtur  sequi   quod  existens   but  they  may 
in    peccato    mortali    et   per   consequens    carens   dominio  bg  incapable  of 

i5  est  dignus   habere  beatitudinem  et  per  consequens  omnia      dominion. 
bona  Dei     habere;    existens    enim    indispositus  ad   nunc 
regnandum    est    dignus    regnare    pro    suo    tempore,     et 
licet    videatur    legis    ignaris    exhereditandus     ex  sua    in- 
solencia;   aliud  igitur  est   dicere:   Petrus  nunc  est  dignus 

20  habere  hereditatem  pro  suo  tempore  et  nunc  est  dignus 
habere  hereditatem  illam  nunc,  nemo  enim  est  dignus 
habere  regnum  pro  tempore  antequam  de  facto  habeat 
illam.  Ideo  multi  existentes  in  disposicione  repugnante 
possessioni  rei  habent  ius  ad  illam  et  sunt  digni  habere  | 
5"  illam  pro  suo  tempore;  et  per  idem  sequitur  quod 
nulius  predestinatus  meretur  penam  perpetuam  nec  ali- 
quis  prescitus  vitam  perpetuam.  Nam  nemo  meretur 
vitam  nisi  de  congruo  ex  grato  testamento  eterno  quo 
Deus   instituit  merentem  esse  filium  regni  sui,   sed  nullus 

3o  prescitus  habet  secundum  hunc  titulum  Deum  debitorem, 
ergo  nullus  prescitus  dignificat  se  ad  tantum  ex  defectu 
finalis  perseverancie  et  per  consequens  non  meretur 
beatitudinem.  Et  per  idem  predestinatus  non  meretur 
dampnacionem,  amicitiam  aut  et  inimiciciam  essencialiter 

35  consequentes  ad  meritum  presciti  et  demeritum  pre- 
destinati;  merentur  vel  ad  commodum  aut  incommodum 
temporale:  sunt  tamen  in  disposicione  tali  quod  si  in 
illis  finaliter   perseverent,    tunc   merentur    premium   per- 

16.  Cod.:  habere  enim  existens.  Rectius  (ut  videtur)  legendum:  bona 
Dei.  Hereditandus  (vel  heres)  enim  existens  ....  24.  Cod. :  possessione. 
3o.  seaindtim;  sed  in  cod.  correxit  in  margine.  36.  Hic  locus  corruptus 
esse  videtur. 

9.  Cf.  St.  Augustini  Serm.  CLVIII  et  CLIX  Opp.  tom.  V, 
pag.  765,  766.  II.  Rom.  VIII,  Sg. 


556  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIV. 

petuum   atque  penam ;   et  sic  intelligo  modernos  doctores. 
Deus     enim     est     paterfamilias     conducens    omnes    pre- 
destinatos  pro  denario   diurno,    sic     tamen^    quod    qua- 
cunque     hora  diei    inceperint,     consument     in    dignitate 
operis  sui  in  vespera,   tunc  illos  qui  ociantur  deficientes  5 
ante     vesperam     non     gratificat     ad     tantum     denarium, 
quia    videt    quod    sunt    indigni    non    implentes    conven- 
cionem. 
All  desert  rests      Ex    istis  videtur    michi    quod    nemo    est    dignus  vita 
or"dinance.      eterna,  sed  quilibet  punitus  pro  peccato  suo  est  dignus  lo 
infinitum   graviori  pena  quam  punitur;  vel  aliter  omnis 
dignitas  peccati  vel  |  meriti    taxari    debet    penes  quanti-    izb^ 
tatem    mercedis  quam   Deus    ordinat    pro  ipso  retribui; 
nemo   enim   est  dignus  vita    eterna    nisi  ex   graciosa  or- 
dinacione   divina;    sed   Deus  non  ordinavit  prescitum   ad  i5 
beatitudinem  quantumlibet  mereatur,   ergo  non  est  dignus 
illo  premio.   Deus   enim   ordinavit  dignitatem  in  prescito 
ad  dampnacionem,   a   qua  dignitate  non  potest  excidere, 
sicut    nemo    potest    excidere    a    gracia  predestinacionis; 
cum   ergo  omne  peccatum    fit  in  Deum,    gravitas   cuius-  20 
cunque    peccati    taxari    debet    penes    hoc   quod  ipse  re- 
putat     ipsum     esse    puniendum,     eo    quod    si    ipse    non 
reputaret    aliquid  ad  peccatum,    non   foret   peccatum   et 
quantumlibet  leve  peccatum,    si   ipse   reputaret   ad    pec- 
catum  gravissimum,   ita  foret.    Cum    ergo    proporciona-  25 
liter    ut    reputat    peccati    gravedinem    ita    punit    et  per 
consequens  secundum   hoc    est    dignum    puniri,   sequitur 
quod  gravedo  peccati,   dignitas   eius  ad  penam   et  repu- 
tacio    eterna  Dei,    suum    iudicium  vel    ordinacio    ipsum 
puniendi,     proporcionaliter     correspondent.     Sicut    ergo  3o 
peccatum   reputatur  grave  aput  Deum,    sic    est  grave  et 
sicut  est  grave  sic  et  punit. 
^!'  si",  Confirmatur:  precise  tantum  peccatum  est  punibile  quan-   S 

receives  tne  ^  .   .  ^ 

punishment     tum   debet  a  Deo  puniri  de  congruo,   sed  quantumcunque 
"^  °  '  ■       peccatum   debet  a  Deo  puniri  de  congruo,  tantum  punit,  35 
ergo  quantumcunque  peccatum  est  punibile,  tantum  Deus 
ipsum   punit. 

Assumptum   patet  eo  quod  omnis  aptitudo   sonans  in 
bonum  iusticie  non  dependens   a  |  libero  arbitrio  nature    226" 
peccabilis  debet  esse   executa  a  fonte  iusticie;   cum  ergo  40 
punibilitas  peccati  sit  huiusmodi,   sequitur  quod  oportet 


34.  congruo ;  cod.  hic  et  lin.  35  como  (gvoj. 


CAP.  XXIV.]  LIBER  TERTIUS.  557 

Deum    ipsam    exequi;    aliter    enim     superflue    ordinaret 
illam    punibilitatem.     Et    minor  patet  ex  eo   quod   Deus 
foret  culpabilis  contraveniens  legi  proprie,  si  debet  puniri 
peccatum   et  non  punit. 
5       Item,    Deus    non    potest    omittere    peccato    supposito   God  must  do 
punire    ipsum    pena    essenciali,    ut    patet  III   De   Libero        '^^ ' 
Arbitrio  XXIV,   cum   tunc  deficeret  homo  a  Dei  servicio 
sine   dampno;    cum  igitur  tanta    sit  iusticia  in  illacione 
pene  sensus    sive    et  pene  dampni    et  Deus  tam   potens 

lo  per  se  ipsum  inferre,  videtur  quod  necessitate  ex  suppo- 
sicione  sit  pena  sensus  infringibilis,  quantum  contrivit 
pro  peccato.  Sicut  igitur  deliberative  peccans  non  potest 
habere  veniam  nisi  penitens  conteratur,  sic  finaliter  in- 
penitens  non  potest  debite  puniri  pro    illo  peccato  per- 

iSpetuo,  nisi  perpetuo  secundum  sensum  intrinsecum 
puniatur.  Item,  Deus  non  potest  dimittere  meritum 
hominis  inpremiatum,  sed  par  est  iudicium  de  pena 
cuiuscunque  peccati,  igitur  nec  peccatum  aliquod  in- 
punitum;     quamvis     enim    doctores    dicant     quod    Deus 

20  sit  pronior  ad  premiandum  quam  ad  puniendum, 
tamen  non  potest  esse  quod  Deus  omittat  de  quan- 
tumcunque  iniuria  iusticie  complementum;  tunc  enim 
excideret  a  sua  iusticia,  ymmo  cum  non  sit  iniusticia 
nisi  fiat  contra  Deum,  de  quanto  ipsam  ponderat  de- 
226''  core  vindicte,  iniuria  quam  Deus  omitteret,  |  non  foret 
iniuria.  Est  igitur  lex  Dei,  si  aliquis  meretur  vel  de- 
meretur  aput  Deum,  proporcionabiliter  ad  meritum 
mercedis  recipiet,  quia  aliter  Dominus  foret  impotens, 
inscius   sive   malivolus;   quod  repugnat  passionibus  Trini- 

Sotatis.  Ideo  inpossibiles  sunt  casus  quibus  ponitur  quod 
Deus  ordinet  quemcunque  in  via  servientem  sibi  fideliter 
consumate  in  gracia  perpetuo  dampnandum  et  quem- 
cunque  offendentem  usque  ad  finem  contra  iusticiam 
salvandum    perpetuo    pro    mercede;    sicut    enim    passio 

35  sequitur  ad  subiectum,  sic  merces  secundum  penam  vel 
premium  consequitur  ad  meritum  vel  peccatum.  Ideo 
alias  dixi  in  isla  materia,  sicut  Deus  omnem  creaturam 
racionabilem  potest  non  punire,  cum  libere  contradictorie 
ipsam  punit  quamcunque  punierit,  sic  peccato  in  Spiritum 


4.    non;    supra    linea:    modo.  11.    contrivit    (sic).    Cod.:    con^a. 

25.  Cod.:  amitteret. 

6.  St.  Augustini  Opp,  tom.  I,  pag.  639. 


558  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIV. 

Sanctum  non  potest    dare  veniam    de  sua   potencia  ab- 

soluta    nec    obmittere    aliquod    peccatum    quantum    est 

punibile  inpunitum,   et  non  quadam  .  .  .;   et  voco   puni- 

bile     non     quod     potest     puniri^     quia     sic     omne     pec- 

catum    foret    eque  punibile    secundum    quod   est  dignum  5 

puniri. 

Man  may  pass       jn  jsta   matcria  audivi   distinccionem   de  dignitate  pu- 
over  an  oflence     ...  ...  .  '^ 

altogether,     nicionis  peccati,   scilicet   de   congruo  vel   condigno;   Deus 

do^^so""^     igitur    licet    sic    puniat    peccata    misericorditer    ex    sua 

gracia,   sicut  ex  gracia  peccata   dimittere  .  .  .  simpliciter  lo 

inpunita,     cum     posset     punire     peccata     quantumlibet 

amplius   de   rigore  iusticie   et  de  tali   dignitate  pena  se- 

cundum   securitatem  Dei  subducta   misericordia  locuntur 

doctores  |  ponentes    omne  mortale  dignum    puniri  pena    226" 

perpetua;    videtur    enim    quod    Deus    foret    inpotencior  i5 

homine,    nisi    posset    animo    remittere  offensam   factam 

in    eum    simpliciter  inpunitam^    cum    homo  potest  sine 

hoc  quod  puniat  remittere    iniuriam   fratri  suo.     Primo 

tollendo  hanc  evidenciam   dico,    quod  nullum    positivum 

potest  homo  facere  nisi  Deus    ipsum    prius  fecerit  cum  20 

aliquo   modo,    quia   defective    potest    homo   facere,    quo- 

modo   Deus   non   potest  facere.     Et  ita  non    sequitur,   si 

homo  potest  remittere  suam  iniuriam,  ne  omnino  puniat, 

tunc  et  Deus,   quia   homo   habet  Deum   superiorem,    cui 

debet  reverenter  deferre  iudicium,  iuxta  illud  Rom.  XII,  19:  25 

Michi  vindicta  et  ego  retribuam ;  Deus  autem  non  potest 

habere  iudicem  superiorem ;   ideo  periret  iusticia,   si  ipse 

dimitteret  peccatum   aliquod  inpunitum,    tunc    unde  non 

misericorditer,     sed    summe    crudeliter    remitteret    suam 

fabricam      deturpatam     et     iniuriam    creature    sine     de-  3o 

core  vindicte;    et  periret     legis     cuiuslibet    certitudo,    si 

ex  nulla  lege  vel  promissione  Dei    certificari   possumus, 

si  sic  serviendo   meruimus,  tunc  sic  premiabimur,  habito 

quod  evidencia  a  simili  non   movet  ad  credendum   quod 

Deus  posset  remittere  peccatum   aliquod  inpunitum.  35 

Restat  videre  de  evidenciis  quibus  creditur  quod  omne 

Some  say  that  crimen    est    dignum   puniri    perpetuo,    primo    proporcio- 

^'the"s^eve^reYt^^  nabiliter  ut  persona  contra  quam   peccatur  est  |  gravior,    ^^^^* 

punishment,    est  peccatum    gravius    dignum     maiori  pena;     sed  Deus 

contra    quem     cum    peccato    peccatur    est    persona    in-  40 

3.  non  guadam.    Hic  verbum  excidisse  apparet.         4.   Non.    Et   hic 

verbum    dcesse   videtur.  10.   diniittere.  Hic   quaedam    verba   desunt. 

28.  tunc  unde ;  ita  cod.  Rectius:  quia  tunc.  3o.   Cod.:    iniuriam   cum 

creature. 


CAP.  XXIV.]  LIBER  TERTIUS.  559 

finitum   gravis,   igitur  omne  peccatum  est  dignum  infinita 
pena. 

Item,  quam  malum  vel  fugibile  est  aliquod  peccatum 
tam  punibile  est,  sed  infinitum  malum  atque  fugibile 
5  est  omne  peccatum,  eo  quod  pro  nullo  cogibili  com- 
mitteret,  ergo  infinitum  est  punibile  omne  peccatum  et 
per  consequens  dignum  infinitum  puniri.  duantum  enim 
quis  obligatur  non  facere  peccatum  tanto  obligatur 
fugere    peccatum,    sed   ad  non  peccandum   obligat  Deus 

lo  infinite. 

Item,  omnis  culpa  pro  qua  datur  venia  est  digna 
maiori  pena  quam  infligitur  post  datam  veniam,  quia 
aliter  venia  non  haberet  racionem  remissionis  vel  venie, 
sed    cum   venia,    misericordia  vel    indulgencia    Dei    sunt 

i5infinite,  non  superest  quod  digna  pena  foret  culpa  huius- 
modi  nisi  pena  infinita,  cum  misericordia  infinita  in 
infinitum  dimittit  de  culpa,  quia  aliter  Deus  nichil 
posset  dimittere  de  pena  peccati,  sed  omne  peccatum 
indispensabiliter  secundum  ultimum  puniretur;  quod  per- 

20  turbaret  leges   et  fidem   ecclesie. 

T        Quantum   ad  ista  videtur   michi   quod  oportet  omnem    tut  we  must 

fidelem    concedere     quod     unum     peccatum    sit    reliquo     admit  that 

^  .    .  ^  ^         some  sins  are 

gravius;    quia    aliter  Deus    iniuste    puniret   peccata   tam         worse 

j.  .,  ^  ^  tiian  others. 

dispanter,    ymmo    cum    aput  eum   non  potest   esse  per- 

25  sonarum  accepcio,  non  pocius  remitteret  unum  peccatum 

nature    peccabilis     quam     quodcunque,     cum     ex    parte 

227''   peccati    non    potest    poni    iuxta  |  hanc    viam   disparacio 

remittendi;     consequens    contra    scripturas    allegatas    de 

ignorancia    et    fragilitate    adiuncta    contricione,    racione 

3o  quarum  Deus  se  habet  dispariter  ad  peccata.  Ideo  patet 
quod  assumptum  primi  argumenti  peccat,  cum  tunc 
omne  peccatum  foret  eque  grave  cuihbet,  eo  quod  non 
potest  committi  peccatum  nisi  principaliter  committatur 
in    Deum.     Sed    ista    similitudinaria    maxima    capitur    a 

35  poleticis,  qui  unum  senciunt,  quod  omne  peccatum 
factum  in  Deum  est  infinite  gravius  quam  foret  aliquod 
factum  solum  in  creaturam,  si  per  inpossibile  poterit 
esse  tale,  et  per  consequens  omne  peccatum  secundum 
racionem    qua    fit    in   aliam    creaturam.     Sed  longe  .  .  . 

40  hoc  ad  concludendum  quod  omne  sit  infinitum  grave 
vel  dignum  infinita  pena. 


g.  Cod.:  obligalur;  sequitar    r-f  (sic).       i5.  Cod.:  injinita.       3o.Cod.: 
yuorum.       39.  longe.  Hic  verbum  deest. 


560  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXIV. 

We  must  flee        Ad  secundum   dicitur  quod   minor  est  impossibilis  nec 

doe*s"not"make^sequitur:     pro     nullo    cogibili    faceret     homo     peccatum 

all  sins  equal.  huiusmodi,     igitur    est    infinitum     malum    vel     infinitum 

fugibile,    quia    in    fugibilitate    peccati   est    duplex    racio, 

scilicet     racio     obligandi    ad    penam    et    racio    fugiendi  5 

quoad   personam   ofFensam;  secundum   primam  racionem 

sunt  quotlibet  gradus  fugibilitatis  in  peccatis,  correspon- 

denter  ut  peccata  sunt  ceteris  graviora;  quoad  secundum 

est    paritas    utrobique,     cum    pro    nullo    bono    possibili 

debet    homo    eligere  peccare   sed  fugere;    et    ita    omnis  10 

homo    secundum    omnes  vires    suas    fugeret    omne  pec- 

catum,   cum   a   Deo   habet  ipsas  ad  Deum   diligendum   et 

per  consequens  |  ad  offensam  Dei  fugiendum  et  peccata   227* 

declinandum,    cum    per    se    et    ex  equo  ofFensa  Dei  in- 

curritur    per    peccatum.      Et    patet    quod    obligacio    ad  i5 

fugiendum   quecunque   peccata  vel  eorum   fugibilitas  sive 

malicia  non  attenditur  absolute  penes  dona   Dei   collata 

ad  hoc    cum     tunc     omnes    obligaciones    ad    diligendum 

vel  peccata  fugiendum,     et  sic  de  ceteris   peccati  passi- 

onibus     forent    pares,     eo    quod    mensura    penes    quam  20 

omnia    ista    atienderentur  foret  eadem,    nam    secundum 

omnes  vires  suas   debet  omnis  homo  fugere  quodcunque 

peccatum,    sed  aliquod    sub    maiori    pena,    aliquod    sub 

minori,   et  sic  obligacio  ad  non  faciendum  vel  fugiendum 

peccatum,    cum    obligacione  ad  penam   si  in  ipsum  in-  20 

currit,    correspondet    ex  equo  peccati    malicie  quod  per 

se     mensuratur     penes     divinum     iudicium     et     peccati 

odium    quod    ut    plurimum    est    in    particulari   nobis   in- 

cognitum. 

Sed    cognito    gradu    gravedinis    pene  quam   Deus  pro  3o 

peccato  inflixerit  convincimus  peccati  gravedinem,  scientes 

ut    proximum    per    se    notum    quod    proporcionaliter  ut 

Deus  punit  pro  peccato  aliquo  sic   et  odit;  nec  sequitur 

ex    isto    quod    non    facere    peccatum    et    fugere     ipsum 

peccatum   sunt  paria,   sed  obligaciones  ad  ista  sunt  pares  35 

que   attenduntur  penes  vires   datas   et  divinum   iudicium 

.    ^    ,,        de  peccati   malicia. 
In  God  s  ... 

judgments  Ad  tercium   dicitur  quod  falsum   assumitur,   cum    tam 

'mVrcyTre      dignum   sit  Deum   punire   misericorditer  quam  |  dignum    227'= 

inseparabiy    gg^    ipsum    punire    iuste    vel    severe;    nec    est    possibile^o 

de  Dei    potencia    absoluta    ipsum    punire    iuste   vel   se- 


i3.  Cod. :  fugiendam.        35.  Cod.:  peccatum  parta.         40.  Cod.:  7iec 
to  iuste  twice. 


CAP.  XXIV.]  LIBER  TERTIUS.  56 1 

vere,  nisi  Je  taiito  puniat  misericorditer,  non  quod  uni 
parti  quantitativc  aut  qualitalive  penc  corrcspondeat 
pars  per  se  et  appropriate  misericorJia  ct  altcri 
iusticia,  sed  quoel  in  omni  pena  mixtim  concurrant 
r  misericordia,  iudicium  atque  iusticia  super  singulas 
penas,  eo  quod  sicut  Trinitas  est  inseparabilis  sic 
inseparabilia  sunt  opera  Trinitatis,  sic  quod  quam 
iustum  est  quod  Deus  sic  puniat,  tam  misericors 
est    quod    sic    puniat    et     econtra,      sicut     tres     personc 

lu  sibi  invicem  sunt  equales.  Si  enim  Deus  puniret  pec- 
catorem  iuste  et  non  misericorditer,  tunc  non  puniret 
illum  miserum  ad  decorem  universi  pro  rectificanda 
iniuria,  diligendo  naturam  punitam,  eo  quod  dato  oppo- 
sito   pena  foret  opus   misercordie,    quia   in    misero   recti- 

i5ficacio  turpitudinis   atque   iniurie.     Sicut    igitur   est   opus  To  piuiisli  tlio 

misericordie    premiare    iastos    sic    et   punire    peccatores  mVrciful  asTo 

et  utrobique    iusta   mercedis   distribucio,    nam    idem    cst     rewaid  the 

.  ...  J"st. 

punire  graciose  et  misericorditer  peccatorem.  Unde  Deus 

est   absolute  et  necessario   quia    per  se   misericors,   et  si 

227'    non    esset  |  peccati    miseria,    tunc    non   esset   miserator, 

scd  graciosus  beneficii  retributor^   ct  sic  licct  sit  per  sc 

misericors   est  tamen  per  accidens   miserator. 

Sed    supposito    peccato    misericordia    Dei     extenditur       Clirist's 

super  omnia  opera   eius,   eo  quod   passio  Christi  omnem     ^^m^a^dc  tho.^ 

25partem    mundi  restituens    ad   perfeccionem    secundam   et    ^^^g°fg|^t"y,'^,^ 
ultra  quam    fuit   perfeccio   quam    prius   habult  a  qua   cc-  betore  the  lail. 
cidit  per  peccatum.   Unde  non  dubium  quin  Deus  miseri- 
corditer  punivit  totumnumerum  dampnatorum,  et  miseri- 
cordius  si  puniret  acucius,    supposita  paritate    gravitatis 

M»  peccati,  quia  magis  bonum  pene  inferret  pro  minori 
dignitate  peccati;  quod  non  posset  facere  nisi  ex  amore. 
Unde  quando  Deus  dat  veniam  pro  peccato,  prius  digni- 
ficat  peccatorem  ad  consequendum  veniam  et  conse- 
quenter    post   dignitatem    contricionem   suggerentem   dat 

35  veniam,  ita  quod  inpossibile  est  Deum  remittere  pec- 
catum,  nisi  prius  sit  dignum  venia.  Racio  itaque  re- 
nfissionis  vel  venie  stat  in  isto  quod  pro  peccato  culpe 
pro  quo  peccator  non  posset  per  se  satisfacere  Christus 
satisfecit  merendo   et   emoUit   cor  peccatoris  ut    penitens 

40  convertatur,  et  sic  illud  peccatum  ire  quod  foret  per- 
petuum  vel  peccatum  perpetuum  comitans  nisi  inter- 
cederet    misericordia    redemptoris     factum    est     veniale; 

3.  Cod.:  par  per.        20    Cod.:  seJ  tnnc.        23.  Cod.:  extendalur. 
De  Civili  Dominio  111.  36 


562  DE  CIYILI  DOMINIO.  [CAP.  XXV. 

idem  enim  peccatum  quod  iam  est  veniale  in  prede- 
stinato  potest  esse  faciliter  dignum  per  omnia  eterna  | 
in  dampnato,  quamvis  enim  illud  peccatura  potest  fieri  228^ 
tale,  non  tamen  potest  commutari  a  tali  in  tale;  et  sic 
dixi  superius  quod  Deus  non  dimittit  aliquod  peccatum  5 
quantum  est  punibile  inpunitum,  non  quin  peccatum 
quod  potest  continue  puniri  perpetuo  potcst  remittere; 
sed  limitato  peccato  in  sua  gravedine  necessc  cst  quod 
proporcionabiliter  puniatur. 

CAPITULUM  VICESIMUM  QUINTUM. 

'Sin'  is  uscd         Pro     maiori     declaracione      misericordie     de     pcccato    A 
sciis^es:       oportet    per    dubia    tacta    ct    alia    omissa     transcurrere, 
supposito   primo   quod   peccatum  quandoque  sumitur  pro 
hostia  vel  sacriiicio,   quomodo  Apostolus   vocat  Christum 
peccatum,    ut    patet    Rom.   VIII    et    II.    Cor.  V,    21:    eti5 

1.  Tlie  victim    primo   modo   loquitur  propheta   Ozee  1\',    8    dicens   quod 
or  ortering  for  _,    ,  .  ,.  ,       ^  ,  , 

sin.  sacerdotes  peccata  popiih   comedunt;   secundo   modo   ac- 

2.  Tlie  act  of   cipitur  peccatum   materialiter  pro   dicto  vel  facto,    quod 

quis    peccando   perpetrat,    ut  F^rov.   XXIV,    Deutron.  IX 

j.  Tlie  waiit  of  gj.   gepg  alibi    in    scriptura:    sed    tercio    modo    accipitur  20 
nshtcousness.  ^  _  -t      .      '     .  .  -f 

formaliter  pro  defectu  iusticie,   ut  Joh.  primo:   Sine  ipso 

factum    est    nichil.     Ille    enim   defectus    in    moribus   non 

est  res   per  se  vel  per  accidens    in  genere  nec   creatura 

alia,  sicut  privacio  que  reducitur  ad  rem  generis  secundum 

ordinem    naturalem,   ut  tenebra,    silencium,    ieiunium,    ct25 

talia    sunt  Dei    creature   informantes    substancias   in   or- 

dinem   naturalem;    peccatum    autem   nec   est  principium 

rerum     in    genere    ut  Deus,    punctus    etc^    que    per    se 

causant   res  decem   generum,    nec  res   per  se   in   genere 

ut  substancia,   quantitas,   qualitas   etc,  |  nec   res   natura-    228'' 

liter   consequentes    ad    rein    per   se    in   genere   sicut  pri- 

Sin  is  not  a    vacio,   nec  est  negacio  vel    ens  lovcum.    Sed    (ut  loquar 

want  of  ,,  .  ,       ^  .  ,      .  •  , 

righteousness    contormiter   ad   scnpturam )    ipsum    est  secundum   Augu- 

of\hat  waiu'^    ^^^"^^  testimonium  peccatum,   nichil  cst  enim  res  et  aliquid 

equivocando    sicut    est    unum    verum     et     bonum     sicut33 

habet  causam   efficientem   que    non  potest  nisi    equivocc 

deficiendo    ipsum     efficere;     non,    inquam,     est    privacio 

gracie  caritatis  sive  iusticie  tum  quia  precedit  causaliter 

privacionem  huiusmodi  sive  carenciam,   tum   eciam  quia 

omnis  talis  privacio  sive   carencia  est  per  se  iusta,   cum  40 

34.  peccatiim  (?)  Cod.:  pun. 
21.  Joh.   I.   3. 


CAP.  XXV.]  IJBHR  TKRTIUS.  563 

Deus  in  penam  peccati  ipsam  instituit,  ideo  videtur 
michi,  ut  dicit  Augustinus  in  De  Vera  Religione  I.XXIV 
capitulo  quod  apcius  cst  ponere  ut  genus  illius  forme 
maledicte  sit  defectus;  et  sic  peccatum  in  moribus  est 
5  defectus  creature  racionalis  inmoribus;  i]i  tota  iiiiifer.si- 
tate,  inquit  Augustinus,  non  est  niahnn  nisi  peccatuni  et 
pena  peccati,  hoc  est  defectiis  voluntarius  a  suninia  essencia 
et  labor  in  nltima  non  voluntarius  quod  alio  modo  potest 
dici    libertas    a    iiisticia    et    servitus  sub  peccato.     Et   sic 

:o  loquitur  Augustinus  de  defectu,  octoginta  trium  questionum 
questione  vicesima  prima  et  secunda,  ut  dignatus  sicut 
Deus  ostendens  magis  aptum  genus  peccati  modo  quo 
oportet  loqui  vocante  deformitate  que  est  formam 
deticere,    unum    facere    et    equivocando    oportet    vocare 

i5unum    nichil    aliquid,    sic    igitur    omnis    declinacio   vel     Wilful  lallini; 
28°   voluntarius    defectus    a    summo    bono    est    peccatum   et  '^hi'ghest's'ood'^ 
omnis    inordinata    adhesio   voluntatis    bono   commutabili        '^  ^'"- 
est   vicium    et    sic    omnis    virtus    consistit    in    adhesione 
ordinata   voluntatis    summo    bono    contrarie    ad  vicium; 

20  ct  sic  vicium    est   habitus  non  peccatum,   licet  se  invicem 
consequantur,    et   ita   culpa,    reatus,    delictum   et   similia 
sunt    quasi    passiones    peccati.     Crimen    vero    secundum     Djsiiactioiis 
beatum    Gregorium    XXl    Mor.    capitulo   .   .   .   est    quasi       „„j|t  (<^^_ 
species    peccati,    cum    sit  mortale    peccatum   ex   defectu 

25  notorio  originatum;  et  dicitur  a  caducia  fan:ie;  facinus 
auten:i  est  peccatum  sub  racione  qua  fertur  in  proxinium 
et  flagicium  sub  racione  qua  nocet  homini  in  se  ipsum. 
Unde  Augustinus  III  De  Doctrina  Christiana  capitulo  III: 
quod    autem    agit    indoniita    cupiditas    ad  corrinnpendnm 

3o  animuni   et  corpus  suuni  flagicium   vocatur;    quod    autem 

agit    ut    aliis    noceat  facinus    dicitur.     Et    hec    sunt    duo  All  sin  oilends 

genera  omnium  peccatorum.   Ista  autem  non  distinguuntur  oursehes  and 

ex   opposito   sed   habent    dispares    raciones;    nemo    enim  °"''   "'^i8''''°"''' 
^  \  .   .  ^      .  '     ,  but  sonie  siiis 

oftendit   peccando   nisi   peccet  in  Deum^   proxinium    et   se    are  specially 
.S^ipsum;     et    primo    omnium    in     Deutn,     secundo    in    se    one  of  these. 

ipsum,   tercio   in   proximo,   quia   sic   stat   ordo  dileccionis 
■     et    per     consequens     ingratitudinis;     appropriate     tamen 

2.  LXXIV  cap.  Rectius:  A7..  23.  capiluln;  numerus  capituli  deest. 
29,  10.  Cod.:  corrigcndum  animum.  3i.  ut.  Cod.:  ne ;  ib.  Cod. :  facimus 
igitur. 

2.  St.  Augustini  Opp.  tom.  I,  pag.  775.  0.  Sf.  Augustini 
Opp.  tom.  I,  pag.  5.  23.  St.  Gregorii  Mor.  XXI,  cap.  XII. 
28.  De  Doctrina  Christiana  lib.  III,  cap.  X,  Opp.  tom.  lil,  i, 
pag.   5o. 

36* 


564  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXV. 

peccatur  in   personam  ut   defectus  immediate  terminatur 
ad  ipsam,   ut  triplex   blasfemia  dicitur  peccatum  |  appro-    228'^ 
priate  in  Deum,  et  flagicium  ac  facinus  dicitur  peccatum 
in   se  vel  proximum;    omnia    tamen    ista  tria  genera  se 
invicem   consecuntur,    iicc    satisfacit  peccator  Deo,    sibi  5 
ipsi  vel    sancte    ccclesie    nisi    satisfaciat  cuilibet  horum 
trium;  sed  satisfaccio  uni  corum  satisfacit  cuilibet  eorum. 
Oportet  igitur  primo  Deo   satisfacere,   quia  aliter  oportet 
inevitabiliter  satis  pati,  ut  docet  Augustinus  III  De  Libero 
Arbitrio  XXIV,    et   nemo  nostrum  nisi  qui    ille  redemp-  10 
cionem     suam     graciose     reddiderit,     ad     satisfacienduni 
graciosius    adiuverit    et    tercio    meritum     momentaneum 
graciosissime  acceptaverit,  potest  dileccionem  peccati  sui 
et   beatitudinem   promereri. 
Originai  sin.         Sed    pro    planiori    et    idteriori    sentencia    de  peccato  i5 
habenda   scolastice    transeundum   est  breviter    per  dubia 
consequencia    de    peccato,    ponendo   a  peccato  originali 
tractatus    originem.     Scribit   enim    Subtilis   Doctor   super 
distinccione  XXXII  secundi  Sentenciarum,   quod  peccatiim 
originale    est    carencia   fonnalis   iusticie  originalis   debiie  20 
sed  non  quaHtercunque  debite,  sed  debite  quia  accepte  in 
prinio    parente    et    in     ipso   adniisse.     Et  ideo  Adani   non 
habuit    peccatuvi    originale,    quia    illud  debituni   non  fuit 
ad  ipsum   traductum    per    aliqueni   parentem,    sed    ipse   in 
se  accepit  illam   iusticiam   et  actu  suo   amisit.  25 

Faiiit  m  tlic         Contra  istam   descripcioncm  videtur  primo  quod  genus 
^'prfvai']o'ii'^o1'^^^  P'^''''^^^   positum  ab  Augustino  sit  consonancius  positum ;  | 

grace.  nam  carencia  iusticie,  cum  ponit  subtraccionem  divine  229" 
gracie  et  per  consequens  per  defectum  peccantis  pre- 
cedere  est  iusta,  sicut  iustum  est  quod  sic  deficiens  3o 
careat  gracia,  sed  peccatum  non  est  sic  iustum,  ergo 
peccatum  non  est  forrnaliter  illa  carencia,  sed  defectus 
precedens,  nam  Deus  permittit  multas  iniusticias  quas 
iniustum  est  esse,  sed  iustum  est  Deum  ipsas  permittere 
et  punire,  35 

Item.  videtur  quod  quilibet  debeat  habere  propriam 
iusticiam,  sic  quod  non  foret  eadem  in  numero  accepta 
in   primo   parente   et  traducta    in   quoscunque    iustos   sui 


10.  Cod.:  qui  deest.        i3.  poiest.  Cod.:  pust  dileccionem.        16.  Cod. 
pro  dubia.        'i..\.  Cod.:  tpsam. 

0.  Opp.  toni.  I,  pai;.  Ojq.  i5.  Id  cst  .lohannes  Duns  Scotus 

In  Scntcniias  II,  dist.  XXXII.   Cl'.  Trialogum  pag.  219. 


CAP.  XXV.]  LIBER  TERTIUS.  5^5 

generis,   quia  sic   accidens   mitigaret   de   subiecto   in  sub- 
iectum;    vel   aliter  foret  in   primo   parente    infinitus  cu- 
mulus    iusticiarum,    quia    tot    quot  iusti    possunt   ab   eo 
procedere;   et  sic  forent  parentes  nimis  iusti  naturaliter. 
5  Nec    pertinet    loqui    solum    de    universali   specie  peccati 
originalis,  tum  quia  species  illa  non  recipit  predicaciones 
huiusmodi    personales,    tum    eciam    quia    difficultas   est, 
unde    et    quomodo    contrahitur    hoc    genus    individuum 
peccatorum,   specialiter   cum  doctor  negat  adesse  id  quod 
lonunc  est,   videtur   quod  peccatum    originale   non   sic  con- 
trahitur   a  non    ente;    et   in   hoc   videntur   homines   illius 
opinionis  incarcerari  loquendo  in  ista  materia. 
B        Item,    quihbet  filius  Ade   caret  iusticia  que    debet  ac-  Original  sin  is 
cipi  a  primo  parente;  et   breviter  est  carencia  iusticie  sic    '    'moral 
22q''    modificate  in  omni  1  homine,  nam  Adani  et  Eva  carebant   ngiitemisness 

-  I  '  wliich  \ve 

perpetuo  tali  iusticia,   et   si   dicatur  quod  non  debuerunt    sliould  liave 
,     ,  ....  j    ,  /21  •■  r     ..•  inlieiited  from 

habere  talem  lusticiam,    ad   hoc  omnes    nhi  eorum   racti    Adam,  if  he 

ex  traduce  debuerunt  habere  talem  iusticiam  et  perpetuo  ''-''^  "o^  lailea. 

illa  carent,   sicut   et   caret  Christus   et   careret  quicunque 

2o  preter  naturalem  propagacionem  humani  generis  gene- 
ratus,  sicut  et  cuihbet  Deus  remitteret  hoc  debitum  pro 
primo  instanti  sui  esse;  sed  non  docetur  quin  sic  eter- 
nahter  remittit  cuihbet  viatori  et  per  consequens,  sicut 
dixit  Pelagius,  non  foret  necesse  ponere  ahquod  peccatum 

2  5  originale  ex  peccato  primi  hominis,  quia  si  nec  ipse  nec 
genus  suum  debuit  creari  in  iusticia  vel  gracia,  tunc 
nec  haberet  in  sui  inicio  defectum  talem  tunc  debiti  et 
sic  non  haberet  defectum  dampnabilem ;  videtur  igitur 
probabile    (ut   dixi   superius)    quod  descriptive    peccatum 

3o  originale  sit  defectus  originalis  moralis  iusticie,  que  debet 
inesse  creature  racionabili,  et  sic  primus  parens  non 
peccavit  originaHter,  quia  non  pro  sui  inicio,  sed  post 
actuaU  deliberacione;  quod  peccatum  potest  dici  origo 
locius    posterioris    peccati    humani    generis;    non  tamen 

35ipsum   vocamus    peccatum    originale,    quia    non  infuit  a 
prima   origine   sic   peccantis. 
229°        Pro   declaracione  vero    videtur  1  michi   (ut   sepe   ahas)  We  are  born  in 

,  .       ,  ,    ,  '  .  u  orieinal  siii. 

quod    omnis    homo    debet    pro    suo   perpetuo   observare 

iusticiam.     Ex   quo  videtur,   quod  necesse    est  Deum   in- 

40  fundere    graciam    cuicunque    homini  pro    suo  primo  in- 

stanti,   nisi  ipse  vel  principium  suum  impediat,  nam   cum 


i5.  Cod. :  carebiinl.        21.  Cod.:  cnilibct  tibi. 


566  DE  CIVILI  DOMINIO. 


CAP.  XXV. 


iustum   et  iniustum    sunt  quoad   creaturam    racionabilem 
immediate   contraria,   patet  quod   pro  primo  suo  instanti 
necesse  est  alterum   inesse  in  iusticia  aut  cum  ipso  non 
potest    per    se   et  immedlate  inesse  adeo,     cum   sit  pec- 
catum,    patet    quod    si    iure  hoc   est  a  natura    peccabili  5 
et    cum    nulla    persona    creata    meretur   vel    demeretur 
pro  primo   instanti  sui   esse,    patet  quod    cuiuslibet  per- 
sone  peccantis  originaliter  oportet   esse   defectum   in  sua 
origine.   Si   igitur  omnis  homo  pro  sui  inicio  debet  haberc 
iusticiam  que  non  potest  esse   gracia,   vel  sine  illa,  patet  lo 
conclusio  supradicta;    cum   igitur   ex    fide   et  experiencia 
cum     racionis     adminiculo     patet    quod    descendimus    a 
parentibus    nobis    precludentibus    istam    iusticiam,    patet 
quod  nascimur  in   peccato   originali. 
No  man  is  Dimitto    autem    cecas    instancias    quod    sicut    catulus  i5 

yincapa   e  j^^j^   dicitur   cecus  vel  videns   ante  novem  dies,   quia  non 
righteousness    habet  tunc    ad    alterum   istorum    contradictorum   aptitu- 

but  ali  innerit  ^ 

a  defect.  dinem  naturalem,  sic  est  de  anmia,  antequam  gracia 
infundatur;  quod  stat  esse  cicius  vel  diucius  ut  Deo 
placuerit,  nam  non  potest  fingi  talis  naturalis  inep  |  titudo  229'' 
in  anima  ad  observandum  iusticiam,  quia  sic  posset 
totum  genus  humanum  conversari  ut  bestia  pro  suo 
perpetuo  sine  debito  observacionis  iusticie  et  per  con- 
sequens  sine  obligacione  ad  merendum  vel  demerendum, 
quod  est  contra  legem  naturalem  utriusque  tabule.  Si  25 
enim  voluntas  tenetur  servire  Deo,  sicut  et  alia  quelibet 
creatura^  tunc  tenetur  Deum  diligere  semper  in  actu 
vel  habitu;  videtur  michi  secundo  quod  supposita  fide 
de  lapsu  primi  parentis  et  supposita  illa  philosophia 
quod  quilibet  post  genitus  secundum  raciones  seminales  3o 
sui  parentis  fuit  in  ipso  parente  participacione  anime 
parens  ipse,  ut  patet  per  venerabilem  Anselmum  in  De 
Conceptu  Virginali  VIII  et  alias  diffuse  exposui,  tunc 
necesse  est  ut  genus  suum  naturali  propagacione  ab  eo 
discedens  a  sua  origine  culpabiliter  sit  infectum,  nam  35 
culpa  mortalis  inficit  spiritualiter  totum  corpus  et  ani- 
mam  cum  omnibus  viribus  suis,  quia  omnem  talem 
parentem  vel  potenciam  obligat  ex  reatu  condicionaliter 
ad   iehennam ;    sed    secundum    Jesum    nostrum    qui    se- 


2—5.  Hic  locus  corruptus  esse  videtiir.        10.   vel  sine  illa ;  ita  cod.; 
21.  Cod. :  ad  deest. 

32.  Anselmi   Opp.   ed.  Migne  lom.   CLVIII,  pag.  442. 


CAP.  XXV.]  i.iBER  tp:rtius.  567 

cuadum  nudam  materialem  essenciam  translatam  in 
corpus  suum  dicimus  esse  lilium  Adam^  David  et  aliorum 
parentum,  non  quod  immediate  ab  eis  secundum  carnem 
descenderat  et  fuit  immediatus  filius  Marie,  cum  ex  ea 
230"  carnem  assumpserat,  sed  non  ex  commixtione  |  virilis  se- 
minis  nec  ex  culpa  concupiscencie  carnalis  nec  ex 
formacione  racionis  seminalis;  nam  sicut  natus  est  di- 
vinitus  ex  patre  sine  matre  nativitate  eterna,  sic  natus 
est  humanitus  ex  matre  sine  patre  nativitate  temporali, 
lonon  quin  liabuit  virum  patrem  sed  mediatum,  cum 
Maria  genuit  ipsum  virgo;  et  sic  licet  beata  virgo  habuit 
delectacionem  mentalem  in  ministerio  sanguinis  vel 
sanctis  ex  quo  Christus  factus  est,  non  tamen  con- 
cupiscenciam    carnalem,    nec    formavit     racio     seminalis 

i5beate  virginis  materiam  fetus  sui,  sed  subiecta  virtute 
divina  formata  ac  de  magno  amore  Sancti  Spivitus  com- 
putata  post  eum  recepit  caro  Christi  in  utero  nutricionem 
et  formacionis  complecionem  ex  materia  et  virtute  anime 
matris    sue.     Et    hec    racio   quare  secundum  Apostolum 

20  Hebr.  VIII,  10:  Levi  fuit  decimatus  in  linnbis  Abrahe, 
sed  non  Christus,  quia  illa  materialis  essencia  que  non 
immediate  racione  feminea  traducta  est  in  Christum 
inpertinens  fuit  ad  eius  meritum  sive  demeritum  in  eius 
filium     derivandum;     sed    necesse    est    ut    proles    quam 

2.T  presentaremus  generat  sic  ex  reatu  patris  obnoxia,  quia 
quamvis  delictum  personale  generantis  dimittltur;  et 
licet  per  inpossibile  parentes  procreent  omnino  sine 
peccato^  adhuc  non  tollitur  quin  remaneant  defectus  in 
prole^     ut    continue    minus    quam    in     statu     innocencie 

3o  serviat    Deo    suo;    et    illum    defectum     qua    hic    a    suis 

^''o''    parentibus.  Videtur   tamen   quod  parentes  lapsi  |  generare 

possent  innocentem    simpliciter   ut  Mariam    virginem   de 

Dei  potencia  absoluta. 

Et   tercio   colligitur  ex   dictis    quod    omnes   filii   Adam  This  defect  of 
„.  ,  *-      .  .  .  ,  righteousness 

^■0  secundum   propagacionem  communem   geniti   contranunt  is  common  to 
culpam   originalem   a  suis   parentibus,   quia  racione  pec-  ^"  'Adam"^  °^ 
cati  parentum   habent  defectum  iusticie^   pro  quo  Christo 
non  satisfaciente  perpetuo  dampnarentur;   et   sic  intelligit 
Apostolus  Rom.  V,  18:   Sicut  per  unius  delictum  in  omnes 

40  hcmines  in  condempnacionem,  sic  per  unius  iusticiam  in 
omnes   homines   in    iustificacionem   vite ;    repugnaret  enim 

12.  sanctis;  ita  cod.  16,  17.  computata.  Cod.:  compuia.  25.  pre- 
sentaremus ;  pTitare''  in  cod.  3o.  gua  liic  etc.  Hic  lociis  corriiptus  est. 
4.1.  Cod. :  in  deesl. 


568  DE   CIVILI  DOMINIO.  [^AP.  XXV. 

Dci  iusticie  quod  homo  vcl  per  instans  deficiat  a  iuslicia 
debita  Deo  suo  nisi  vel  perpetuo  puniatur  vel  satisfaciat 
in  se  vel  in  natura  que  est  ipse.  In  se  autem  et  per 
se  non  potest  peccator  satisfacere  pro  commisso,  quia 
remanet  debitor  servicii  futuri  quantum  sufficit,  ideo  5 
nemo    potest    salvari    nisi    baptizetur    baptismo  flaminis. 

Necessity  of    Et    supposita    lege    Dei    et    lapsu    hominis    necesse    est    C 
^oimvrrdan*d    omnem    peccantem    originaliter    et    salvandum    baptisari 
spJiiiiKil.       aqua   et  sanguine   effluxis  de  latere   crucifixi.   In  signum 

autem   huius  oportet   post  publicacionem   evangelii  quod  lo 
homo  baptisatur  aqua  propria  haptismi  nisi  aliunde  fuerit 
excusatio  accepta  a  Deo,    ut   conlingit  de  gloriose   marti- 
risato  vel  mortuo  in  caritate  quod  non  imputetur  sibi  ad 
dampnacionem    quod  non    baptisetur  baptismo  fluminis. 

How  origina!    Et  patet  quod  inpossibile    est  peccatum  |  originale  sub-    23o' 

transmitted  Jectari  in  semine  dum  non  actualiter  per  animam  hu- 
manam,  eo  quod  nichil  peccat  originaliter  nisi  homo 
et  non  est  homo  nisi  per  animam  intellectivam,  ideo 
non  pocius  peccat  talis  materia,  quam  limus  vel  truncus; 
peccatum  autem  originale  non  est  nisi  defectus  culpa-  20 
bilis  iusticie  moralis  ab  origine  persone  humane,  sic 
quod  omne  peccatum  originale  presupponit  personam 
hominis  pro  subiecto;  et  patet  quod  exempla  quibus 
manuducimus  homines  ad  credendum  peccatum  originale 
sunt  multis  occasio  ad  errandum;  dicitur  enim  ad^S 
sensum  misticum  quod  genus  humanum  in  sua  succes- 
l^araiiois  tVom  sione  est  arbor  erecta  a  radice,  primo  hamine  humani 
a  tree,  generis  usque  ad  novissimum  generandum.  Et  sicut 
radice  arboris  infecta  inficitur  residuum  quod  pululat 
ex   radice,   correspondenter  est   de   humano  genere.  3o 

a  spring  Secundum    exemplum   est  de   fonte    infecto,    ex    cuius 

veneno  rivuli  sunt  infecti;  talia  exempla  possunt  sane 
intelligi.  Et  contingit  capere  occasionem  errandi,  cre- 
dendo  quod  peccatum  originale  sit  res  positiva  que 
subiectatur  in  semine  per  generacionis  lineam  derivatam.  35 

a  forfeiture.  Tercium  exemplum  est  de  legibus  humanis  in  quibus 
pater  forisfacit  in  regem  racione  cuius  tota  sua  gene- 
racio  est  digna  exhereditari,  igitur  multo  magis  foris- 
faciens  in  regem  regum.  Sicut  enim  |  generacio  parti-  2?o'' 
cipat  merito  patris  sui  sic  participare  debet  demerito.  40 
Sed  exemplum  illud  trahitur  a  posteriori;  et  sepe  fit 
iniusticia,   credendo   undique  similitudinem   sufficere. 

II.  hiptfsti\n  cnj.        iG,  17.  C.od.:  tin7!  —  Jiumanam  twice.       35.  Cod.: 
utbiecia. 


CAP.  XXV.]  I.IBER  TERTIUS.  569 

Ex  istis  patet  via  solvcnJi  obiccciones  et  conclusioncs  Objcctions  of 
ractas  m  ista  materia.  (^uerunt  enim  Pelagiani  utrum  answcrcd. 
anima  vcl  caro  prius  inficitur  originali  peccato.  Si  caro, 
tunc  pro  illo  priori  peccat  corpus  in  anima  mor- 
5  taliter  et  per  idem  omne  opus  humanum  peccaret 
mortaliter  vel  foret  peccatum  mortale.  Si  anima,  tunc 
pro  illo  priori  non  contrahit  peccatum  a  corpore,  ipsa 
crearetur  a  Deo  inmunda;  nec  valet  sophisma  magistri 
quod  Deus    creat    animam    mundam,    sed    ipsa   creatur 

loinmunda,  cum  quia  qualemcunque  Deus  creat  animam, 
ipsa  creatur  a  Deo  et  per  consequens  si  creatur  a  Deo 
immunda  Deus  creat  eam  immundam,  et  sic  Deus 
approbaret  quod  homo  peccet  mortaliter,  ut  videtur 
Doctorem  Profundum  dicere;   tum   eciam  si  Deus  creavit 

i.Tipsam  mundam,  tunc  ipsa  pro  suo  primo  instanti  fuit 
munda;  et  tolleretur  omne  originale  peccatum.  In  ista 
materia  non  oportet  considerare  prioritatem  temporis 
in  qua  altera  istarum  naturarum  prius  peccat  quam 
reliqua,   quia  pro  quo  instanti   esse  utriusque  et  nature 

20  composite  peccat  originaliter  quodlibet  horum  trium, 
quia  persona  hominis  que  est  communis  ad  eorum 
quodlibet  tunc  sic  peccat;    loquendo    autem    extense  de 

i*  prioritate  nature  ut  dicit  analogice  |  causacionem  vel 
consecucionem,    sic  videtur    michi     concedendum,     quia 

25  persona  hominis  secundum  naturam  compositam  ex 
corpore  et  anima  prius  naturaliter  peccat  quam  corpus 
vel  anima,  quia  sicut  meritum  sic  et  demeritum  inest 
primo  per  se  secundum  naturam  integram ;  et  ulterius 
videtur     michi     quod     prius     naturaliter     peccat    anima 

3oquam  corpus,  quod  est  pars  qualitativa  hominis,  quia 
sic  anima  peccat  originaliter  ex  unione  nature  infecte 
in  parente,  cum  illa  sit  natura  carnalis,  peccat  origi- 
naliter  ex  personaiitate  quam  contrahit  ab  anima,  et 
sic  una  est  tanquam   causa    materialis    et  alia  tanquam 

35causa  formalis  extrinseca  peccati,  prius  tamen  est 
utrumque  eorum   natura  antequam  causat   peccatum. 

Et  ad  conclusionem  qua  queritur  utrum  Deus  creat 
animam  mundam  vel  immundam,  dico  quod  duplex 
potest   esse   intellectus   equivocus  in  proposicione   huius- 

4omodi;  vel   quod  Deus  facit  animam  que  est  immunda  vel 

2.  Cod.:  Pelagini.  4.  Cod.:  anima  ciim.  8.  sophisma.  Cod.;  sola. 
37.  Cod.:  contra  queritur. 

14.  Doctorem    Profiuuium   sc.   BradwarJinam. 


570  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXV. 

quod   Deus  facit  animam   esse  immundam.   Prior  sensus 

est  verus    et    secundus    est    falsus;    nec    est  divisio  im- 

mediata,    sed    utraque  pars  falsa,    quando    dicitur  quod 

Deus    facit    animam   esse   mundam   vel    inmundam,    sed 

in    sensu    composito   Deus    facit    animam    mundam    vel  5 

immundam,     quod    est    prius    naturaliter    quam     altera 

istarum   parcium. 

Et    ulterius    oportet    loycum     discurrere    quando     est 

naturalis   prioritas  quoad   consequenciam   et  quando   est 

simpliciter    convertibilitas    seu   prioritas   quoad   causam;io 

et  patet  quod  ignorancia   methaphysice   et  loyce  cecavit 

Pelagium;  as  [  sumpsit   enim    quod  animo   pro  primo  sui    231'^ 

instanti  est  natura   munda;    quomodo    ergo    ex    eis  ad- 

equate  componeretur  aliquid  nisi   mundum.    Constat  ex 

dictis    quod    tam     anima   quam    corpus   est   pro   illo   in-  i5 

stanti  natura   munda   moraliter,   nec   est  prius  naturaliter 

munda  quam   est   immunda,   quia   stat  quod  sit  perpetuo 

immunda;    ymmo    admisso   quod   anima  sit    munda  pro 

mensura    nature,    sed    pro    nuUo   instanti    temporis  non 

procederet,   ideo  ymmo   ex   duobus   prius   natura  niundis  20 

componitur    unum    immundum     ex    defectu     habitudinis 

ut  ex  gladio    et   collo    fit   opus   monstruosum    ex   defectu 

carnificis. 

Which  sinned        Secundo   obiciendo   queritur   quis  primorum  parentum    D 

^^"orEve?*™    peccavit   gravius.     Sed   nota   triplici   distinccione   de   gra- 2  5 

vedine    peccati   dicto    libro   III^    capitulo   X,     patet    quod 

in  Adam   fuit  una   racio    maioris   peccati    gravedinis;    in 

Eva    autem    fit    aliqua    racio    maioris    gravedinis   culpe 

sue;    Adam    enim    habuit   maiorem    noticiam,    maiorem 

graciam    et    minorem    evidenciam   ad   peccandum,    ideo  3o 

magnitudo    lapsus    et   culpa   de   tanto   fit  maior  et  pena 

gravior.     Mulier    autem    prius    tempore   ex   pluri   errore 

et    ampliacione    sue    nequicie    tenuit    priraatum    in  ne- 

quicia  culpe.   Unde  sicut  iste  raciones  gravedinis  peccati 

sunt  equivoce    et    in   equivocis  non    est   contradiccio  vel  35 

distribucio,  nichil  videtur  obesse  et  concedere  quod  Eva 

gravius    peccavit  |  quam   Adam    et    quod  Adam   gravius    23 1' 

peccavit  quam  Eva;   et  sic  tollitur  discrepancia  doctorum 

Wyclif  thinks  qui    videntur     in     ista    materia    discordare,     Sed    michi 
Adam  did.         .,   ^  j     »   i  •        i-    •  •^  •  ^        1 

videtur  quod  Adam    smipliciter    peccavit  gravius,   et  ad  40 

evidencias    in    oppositum    patet    quod    non    sequitur    si 

prius  tempore   mulier  peccavit,   quod  tunc  gravius,   quia 

20.  De  Civili  Dominio  I,  pag.  0('). 


LAP.  XXV.]  rJBER  TERTIUS.  57 1 

tunc  pcccarct  qravius  quam  Cayn  qui  finaliter  desperavit;  Discussion  of 

.  ^        ,   .       ,  ^  .        ,.    .  '  ^  ^  llie  conditions 

et  31  multitudo  crrorum  simpliciter  aggravat  peccatum,  wiiicii  are  said 
tunc  Eva  peccaret  gravius  quam  Lucifer,  quia  Eva  se- 'o^ssravatesin. 
ducta  est  secundum  plures  potencias;  tercio  vero  si 
5  amplior  infeccio  arguit  simpliciter  et  absolute  maiorem 
peccati  gravedinem,  tunc  primi  parentes  multis  pre- 
scitis  quantumlibet  gravius  peccarunt  quoad  peccata  sue 
finalis  inpenitencie^  quia  plures  infecit  utrumque  pec- 
catum     priorum     parentum     quam     fmalis     inpenitencia 

loultimi  prescitorum  quod  repugnat  divino  iudicio  iudi- 
cantis  peccatorum  penam  correspondenter  ad  suam 
gravedinem.  IJnde  mensurantes  sic  peccati  gravedinem 
attenderent  ad  profectum  qui  ex  gracia  Dei  et  occasione 
illius   peccati   contigerat,   nam  occasione  pcccati  priorum 

irhominum  totus  mundus  recepit  perfeccionem,  sic  quod 
plus  profuit  quam  nocuit ;  et  sic  vocatur  a  beato 
Gregorio  felix  culpa;  non  tam.en  ex  hinc  sequitur  quod 
non  fuit  peccatum,  vel  quod  Adam  debuit  sic  pecca- 
visse;  nec  movet  quarto  quod  peccatum  Ade  sit  levius 
23 1"  vel  peccato  Eve  excusa  |  bilius  propter  multitudinem 
temptatorum,  sicut  dicitur  peccatum  dyaboli  inexcusa- 
bile  et  insuffragabile,  eo  quod  non  habuit  excitantem, 
sed  sicut  peccavit  ex  pura  malicia  sine  aliquo  comi- 
tante,    sic    punietur    ex    pura  pena    sine    aliquo    suffra- 

25gante;  nam  iuxta  istam  racionem  sequitur  quod  qui- 
cunque  ex  se  primo  peccaverit  sine  concursu  alicuius 
trium  hostium,  necessario  dampnaretur.  Sequitur  eciam 
quod  quicunque  foret  finaliter  inpenitens  ex  seduccione 
multorum    hominum    non    peccaret    tam     graviter   sicut 

3o  Eva,  et  sic  multitudo  hominum  in  quantum  maior 
fuerit  in  temptando  de  tanto  est  indisposicior  ad  culpe 
maliciam  aggravandum;  quod  est  inpossibile  quod  cum 
multitudo  temptancium  sepe  aggravat  peccatum,  ideo 
videtur    pocius    quod  Adam   sit  ex   hoc  accusabilis  plus 

35  quod  ex  leviori  temptacione,  ex  maiori  delibera-cionis 
oportunitate  et  ex  minori  adiutorii  amocione  vecorditer 
cessit  Eve;  ipsa  aiitem  sediicta  est  in  profundiorem 
ignoranciam  intellectus,  ut  dicit  Apostolus  I.Thim.Il,  14, 
et    sic    intelligendus    est   Hugo   de   Sancto  Victore    libro 

5.  Cod.i  in  factn  art.       7.  Cod.:  peccaret.       21.  Cod.:  temptatmum 
temporum. 

?C).  Hugo,   De  Sacramemis  I,  pars  VII  (non  VI),  cap.  X,  Migne 
tom.  CLXXVI,  pag.  290. 


572  DE  CIVILI  DOMiNIO.  [CAP.  XXV. 

prinio   Dc  Sacramentis   parte  VI   capituio   X:    Sicut,    in- 

Judgment  of    quit,   dicit  Apostolus :    Mulier  seducta   cst,    non   vir.     Eva 

S.  VicK)r°who  q^i-ipps  seducta  est,   quia  verwn  esse  credidit  quod  dyabolus 

tliinks  Eve      dixit.   Et  idcirco   non  soliim    siniilitudinern  Dei  inordinate 
tlie  worse  ,  .  ....  .         - 

sinner.        cum    sciencia    boni    et  mali  appeciit  sed   in  tantam  eciatn  ^ 

prolapsa    perversitatem    putatur,     ut  |  Deum    ex    invidia    232" 
ligmim  sciencie  boni  et  mali  homini  vetuisse  crederet,  ne 
ipse  homo    ex  eo  gustando  ad  equalitateni  Dei  proficere 
potuisset.     Hec     enim     est     illa    perversa    similitudo    que 
creature  non  convenit,   qiie  ex  imitacione  non  componitur  10 
sed  ex  comparacione.     Hanc    igitur  miilier   in  superbiam 
elata  appeciit;  et  ne  hanc  habere  potuisset,  ipsum  creatorem 
invidia    tactum    lignum    hoc    vetuisse    putavit.    Voluntaria 
igitur  malicia   se  contra   creatorem  sinim  erexit,   perverse 
contra    ipsum    volendo  et   de  ipso   impie   senciendo;  Adam  i: 
vero  non  est  seductus,  quia  quod  dyabolus  promisit  falsum 
esse  sciebat;  neque  idcirco  pomum   vetitum   comedit  quasi 
per   illam    comestionem  Deo   se  parificari  posse  crederet 
sive  vellet,    sed  tantum  ne  mulieris   animum  que  sibi  per 
affectum   dileccionis  sociata  fuerat  eius  peticioni  et  volun-  20 
tati  resistendo   contristaret;    maxime    quia    putavit    se    et 
miilieri  morem  gerere  et  postea  per  penitenciam   et  venie 
postulacionem   creatori  posse  placere.    Vere  igitur   dictum 
est  quia  minus  peccavit  qui  de  penitencia  et  misericordia 
cogitavit,    peccavit    tamen   quia  peccanti   consensit   et  pec- 10 
cantem    non    correxit.     Hic    videtur    Evam    non    tantum 
seductam   ut  dicitur,    sic    quod  vel    credidit  explicite  se 
parificari    posse  Deo    in    sciencia  vel    Deum    hoc    esum 
vetasse  ex  invidia,    cum    tamen  nos  non   possumus  hoc 
credere;    ideo  |  dicit   Hugo    opinative    quod  verisimiliter   232'' 
putatur  sic    peccasse;    ex    textu    tamen  Apostoli    oportet 
Wyclifs       dicere   quod  aliquo  gradu  ignorancie  seducta  est  mulier 

^^^^'  qua  Adam  non  est  seductus;  sed  que  fuit  illa  ignorancia 
esl  nobis  ambiguum.  Potest  autem  esse  quod  Eva  cre- 
didit  ex  esu  vetiti  se  esse  notabiliter  sancciorem  ut  35 
angelos  et  quod  preceptum  soluin  comminatorie  fuit 
datum  et  quod  non  percepit  versuciam  serpentis;  Adam 
autem  omnino  econtra,  eo  quod  ipse  scivit  nuUam 
creaturam  posse  inpugnare  providencfiam  vel  sentenciam 
Dei.  Nam  et  sic  non  credidit  serpenti  quoad  repugnanciam  40 
divine  sentencie  nec   credidit  Deura  solum  comminatorie 


27.  vd  \n  marg.  alia  manu.         35.  Cod.:  sa^t^ciores.        38,  39.  Cod. 
nunitm  creatam. 


CAP.  XXV.]  LIBER  TERTIUS.  573 

precepisse.  slc  quod  non  foret  peccatum  a  mandato 
dominico  declinare;  sed  credidit  Deum  ofFensam  illam 
statim  remittere  et  non  tantum  Adam  et  suos  poste- 
riores  sic  punire;  nec  credidit  esum  illum  tantum  valere 
5  eis  ad  scienciam,  ged  forte  ex  ccca  amicicia  prevaricatus 
est  in  Deum,  ne  uxorem  ofFenderet;  et  ita  seductus  est 
peccato  (ut  dicit  Hugo)  sed  non  prius  quam  Eva  nec  ita 
profunde  nec  immediate  pcr  serpentem ;  peccavit  autem 
gravius  quia   maiorem  graciam  prodidit,   cum  per  pecca- 

lotum    mortale   introductum   ob   affeccionem   femine  quam 

plus  diiexerat  quamDeum  suum,  ingracius  quam  Eva  Deum 

232°    prodidit.     Et    patet  |  quod    pena    essenciali    plus   punitus 

est  quam   Eva,   sicut  Christus   plus   meruit   quam    Maria. 

E        Sed   tercio   dubitatur  de  ordine  temptacionis  et  peccati    Excnses  that 

i5primorum    hominum.    Videtur    enim    quod   sensus   primo     migVriiavc^ ^ 
deceptus    fuerat    et    cum    in    illa    decepcione    non    con-        urgcd. 
sistit  culpa,  ut  patet  de   errore   circa   communia,   videtur 
quod    error    et    sic    pena     culpam     precesserat;     et    sic 
videtur   utrumque  parentem   causam  peccati  sui  raciona- 

2o  biliter  retorquere  in  Dominum,  Eva  excusando  se  pcr 
serpentem,  et  vir  per  feminam  obiective  temptantem 
et  per  Uominum   sociatam. 

In    isto    sepe    dictum   est  quod   cum  pcccaturn   primo      Such  are 
subiectatur    in    spintu     secundum    potenciarn    volitivam 

25  et  intellectivam,  patet  quod  primum  peccatum  non  est 
primo  in  sensu   sed   in   potencia  superiori. 

Iterum   patet,   cum   omne  peccatum   formaliter  sit  de-      All  sins  oi 

r     .  ]        •  ..IV  1   /    ^  •        1  \  commission  are 

rectus  quod  prius  naturahter,  vel  (ut  consonancius  loquarj     ji|.^t  sjps  ot 
prius    naturaliter    est  peccatum    obmissionis   quarn    pec-      omission. 

1-io  catum  commissionis;  non  enim  potest  esse  quod  quis 
peccet  committendo  nisi  peccet  obmittendo,  quia  eo  ipso 
quo  quis  cotnmittit  quod  non  debet  ornittit  servare 
modum  vel  servicium^  eo  quod  debet  cavere  defectum 
et  permanere  in   castitate.   Unde  orntie   peccatum  huius- 

35  modi   potest  pertinenter  vocari   peccatum   omissionis;   et 

patet  que  fuit  priir.a  culpa   in  utroque   parente;     debuit 

232'!    enim    pro    morula    temptacionis  |  consuluisse   Dorninutn 

et  in    ipsum    affeccionem   viriutn    suspendisse;    nec    fuit 

temptacio     sensus     culpabilis,     antequatii    intellectus    et 

40  affectus  obmiserant^  et  ideo  accidia  vel  ocium  habet 
racionabiliter  prioritatem   ordinis  peccotorutn. 

7.  prius  quam  Eva ;  scquuntiir  vcrba  in  textu  ■  conc/uxio  ad  intcllcclum  ; 
scd   quid   sibi   velint  ncscio.         12.   Cod.:  perdidil.  i5.    Cod.:   vidctur 

primo.       28.  Hic  unum  vcrbum  deesse  videtur. 


574  DE   CIVII.I  DOMINIO.  [CAP.  XXV. 

Ignorance  a         Ex  quibus   patet   quod    primo    deceptus  fuerat  intelli- 
cause  of  sin,  •  ^      •  j-         ..      i  -i  i  •  3  ■  1 

in  what  way  jt- g^i^cia;  et  sic  vere   dicunt  philosophi   quod  ornnis  malus 

self  sinfui.      ignorans.    Sed    est    dare    in    homine  ignoranciam   nega- 

cionis  in   qua  non   est  peccatum   formaliter,    et  ignoran- 

ciam    afFectatam;     primo    sequitur    ex    natura    creature  5 

intellectualis,     qua  J)eus    ordinavit    tam   angelum     quam 

hominem   in   principio  plurima  ignorare,    ut   vel  sic  in- 

nitendo    prime    sapiencie    usque    ad    summum    in    ipsa 

proficiat;   quando  igitur  animus  ociatur   a   colendo  Deo, 

quando  debuit  in  sapiencia  profuisse  ignorancia  sequens  10 

ex   illa  omissione  dicitur  ignorancia  affectata.   Illa  autem 

ignorancia  culpabilis  inseparabiliter  consequitur  ad  pec- 

catum.    Et  patet   (ut  sentenciat  Augustinus  I   De   Libero 

Arbitrio^  quod  onme  maluni  culpe  processit  a  natura  bona 

et  inculpabili  ignorancia   naturali  et  sic  non   habet  per  se  ib 

causam    efjicienteni   sed  dejicientem,    ut   dicit  Augustinus. 

Unde    querenti    que    fuit    causa    primi    peccati,    dicitur 

quod    primus   angelus  malus^   quia  Joh.  .  .  .  dicit  Veritas, 

quod    inendax  cst    et    pater    eius;    et    si    queritur   quare 

pocius    pro   illo  instanti   quam    antea   dicitur  quod   quia  2« 

ille  vult  tunc    primo    apostatare.     Unde    creditur  |  quod    233° 

Veritas    in  verbis    istis    innuit    nobis  quod    causa  prima 

illius    mali    sit    natura    creata    bona,    et   reciproce  illud 

peccatum    facit    naturam    malam;    et    sic    non  est  dare 

Deum  malum  ut  sic  sompniaverant  Manichei  sed  naturam  20 

God  is  not  thc  creatam    bonam   in   qua  sit  de   facto   ex   se;     et    sic   dico 
cause  ot  the  sin.  .    .  ^  .        .  . 

non     est    causa    illius    mali,    licet    causa    inter    causam 

illius    mali,    quia    causacio    peccati    est    extra     ordinem 

causandi    qui    potest  Deo    competere;    nec  sequitur:    si 

Deus   causat  penam   peccati   et   bonum  quod  convertitur,  3o 

inde  sequitur    quod    causat    iilud    peccatum,    quia   tunc 

causaret    illud    quoad    suum   deesse  quod   Lyncolniensis 

vocat  esse  principium  peccati  et  penas  ac  profectus   con- 

vertibiliter  ex  peccato   sequentes    dicit    placere   Deo;    et 

sic    peccata    secundum    suum   esse  secundum;    et    iuxta  ?.^ 

illud   esse   est  verum   ipsa   esse  et  per  consequens  bonum 

utile  ac  Deo   placitum;    et    tamen  Deus    non    est  causa 

eorum,   quia   causare  rei  fertur  super  suum  esse  primum, 

sed  velle   fertur  indiflferenter  super   esse  primum  vel  esse 

secundum.     Unde   Deus  vult   consequenciam   in   signo   et  40 


I,  2.  Cod.:  iiitclligenciam.       32.  quoad ;  ad  in  marg.  alia  nianu. 
13.  St.  Augustini  Opp.  tom.  I,  pag.  569.         ig.  Joh.  VIII,  44. 


CAP.  XXV. J  LIBER  TERTIUS.  575 

suo  signato  esse  bonam  et  vult  antecedens  et  consequens 
converti  et  esse,  et  tamen  non  vult  primum  illius  ante- 
cedentis,  ut  patet  de  ista  consequencia:  Petrus  peccat, 
ergo  punitur;  Deus  enim  vult  peccatum  Petri  quod  est 
b  antecedens  sed  non  vult  Petrum  peccare,  licet  velit 
peccatum  suum  esse  et  informare,  quia  quoad  esse 
secundum,  ct  sic  hcc  proposicio:  Deus  vult  peccatum 
Petri  cst  equivoca  ad  istum  sensum :  Deus  vult  quod 
Petrum  peccare  sit  bonum.  Primus  sensus  est  falsus, 
22,3^  quia  aliter  Deus  necessitaret  totum  j  corpus  dyaboli  ad 
peccandum  et  ordinaret  eternaliter  ut  totus  dyabolus 
sic  peccaret,  qui  in  quantum  sic  peccat  non  facit 
contra  Dei  beneplacitum  vel  preceptum,  cum  tunc  pre- 
ciperet  et  vellet   contradiccionem;   et  sic   de   multis   aliis 

1 5  inconvenientibus  que  reduxi  contra  opinionem  quam 
videtur  Doctorem  Profundum  debere.  Secundus  autem 
sensus  est  verus,  cum  Deus  eternaliter  ordinat  omne 
peccatum  proficere  et  sic  esse;  nec  aliter  posset  hominem 
permittere  peccare,    nisi    placuerit    sibi    peccatum    esse, 

2oymmo   non   foret  verum   vel   a  Deo    cognitum   quod   quis 
peccat,   nisi   peccatum   haberet    esse  secundum   quod   est 
proficere    a    Deo    ordinatum    eternaliter    atque    placens. 
Unde  vani    svuit    casus    quibus    ponitur  quod    peccatum        Sin  has 
servetur  in    esse   suo,   primo   quod    est   deficere   sine  csse    spoaiiinp  no 

25  suo,    secundo    quod    est    proficere,    quia   esse  illud  non  bcmg^,  but  is  a 
est    esse,    sed    peccatum    esset  et    non    esset,   prevaleret 
eciam     contra     Deum.      Unde     logici     contendunt     circa 
dictum    domini     Lyncolniensis    de    esse    primo     peccati. 
Videtur   enim   quod  non   sit  esse   sed   deesse   et   sic  illud 

3o  quod  vocatur  esse  secundum  peccati  foret  eius  esse 
primum.  Et  iterum  videtur  utile  fore  peccatum  deesse 
sive  deficere.  Tales  sunt  multi  obiectus  incertantes  tam 
scolastice  quam  moraliter,  quia  materia  peccati  est 
magis  insolubilis   inter   omnes.   Dicitur  igitur   quod   esset 

35  equivocum   primum   esse    et  deesse  peccati;    et  sic  illud 

primum   esse  peccati  non  est  esse,    sed    deesse  sive  de- 

ficere,    et  ita  est  unum   esse  prius    ante  profectum   pec- 

233''    cati,    de   quo   sine  |  contradiccione    conceditur  quod   est 

non  esse;    et    sic   deesse  vel  deficere    peccati   potest  in- 

40  telligi  transitive  ut  est  peccatum  vel  subiectum  deficere 
vel   a    subiecto    ordinem    deesse,    vel    potest    proposicio 


27.   Cod.:   lofiice.        34.   esset.   Cod.:    esse.         35.  primum  esie  (sic). 
Cod. :  p'u!i»>. 


576  DE   CIVILI  DOMINIO.  [(^AP.  XXV. 

asserta    intelligi    transitive    ut  dicat  subiecto    deesse  vel 
deficere  peccatum,     quod    fit    quando    subiectum    caret 
peccato;   et  sic  ad  utrumque  sensum   est  utile  peccatum 
deesse   sive  deficere. 
Though  s.iii  is       Sed  licet  sit  utile  quod   quis  peccet,   tamen  Deus  non    F 
do°s^n"ot*"cause  ""'^^^    ^^^    '^^^'^^    quod    peccet    sed    facit    illud    expedi^ns 
it  or  wiii  it  to  quod     inde     sequitur,     et     sic    ncc    Deus    nec    raciones 
exemplarcs  in   Deo   causant    peccatum,    cum    nullas  ha- 
beat;    nec    videtur    quod    veritates    eterne    ut    futuricio 
peccati,   possibilitas  loyca  ad  peccandum  et  alie  veritates  lo 
consimiles    causant    peccatum,    cum    Deus    non    requirit 
ipsas  ut  homo  peccet,    sed    bene    causat   cum   Deo   esse 
secundum    peccati.     Verum    tamen   natura  culpabilis    et 
omnia   eius    accidencia    que  inficit,  ut  pronitas   ad  pec- 
candum,    peccabilitas    et    similia    fuerunt    causa  peccati  i5 
non    Deus,     quia    tunc    posset    licenciare    hominem    ad 
peccandum    et    beatificare    eum    quia    peccavit.     Mereri 
quidem    potest    homo    in    serviendo   Deo    et    eius   bene- 
placitum  adimplendo.   Dimissis  autem  istis  dicitur  utrum- 
que  parentem   gravasse  peccatum    in    hoc  quod   culpam  20 
suam   nitebatur  in  Deum   retorquere,    quia   l^eus   creavit 
eos  liberos   et  potentes  ad   resistendum   pcccato    cuilibet 
et    temptacioni    cuilibet    ad  j  hoc    facto;    non    enim   ne-    2? 
cessitat  Deus  hominem   ad    peccandum    nec  voluit   quod 
serviret  sibi   secundum  racionem  qua  peccat,   licet  voluit  23 
quod    peccando    serviret    sibi    paciendo    quod    debuit  et 
peccanti  atque  ecclesie  prodessendo.  Oportet  enim  omnem 
hominem    servire  Deo    vel    agendo    vel    paciendo    quod 
debet    sed    non    in  quantum   peccat,    licet    eo  ipso   quo 
peccat  secundum   racionem   aham   servit  Deo.  3o 

Wliat  thc  siii  Sed  quarto  ulterius  dubitatur,  quis  fiat  primus  actus 
ot  Adam  and  pgccati  in  quo  Adam  vel  Eva  peccaverat;  ab  actibus 
orgrecd?  enim  sumuntur  species  peccatorum,  et  videtur  sapientem 
dicere  Eccli.  X,  15  quod  sit  actus  superbiendi:  Inicium, 
inquit,  peccati  omnis  est  siiperbia,  sed  videtur  Apostolum  ?5 
I.Thim.VI,  10  dicere  quod  sit  cupiditas:  Radix,  inquit, 
cupiditas  est  omniiim  malorum.  Verumtamen  ante  istos 
actus  peccabiles  est  apostasia,  que  est  a  bono  aversio, 
quam  oportet  fieri  omissione  Deo  debite  adherendi.  Ideo 
Eccli.  X,  14  prius  dicitur  inicium  superbie  liominis  est  :\o 
apostatare  a  Deo;  et  ista  vocatur  pes  superbie.   Psalmo 


3y.  Cod. :  adherendo. 


CAP.  XXV.J  LIBER  TERTIUS.  577 

XXXV,  12  petitur:  Non  veniat  michi  pes  superbie.  Gene- 
raliter  ergo  loquendo,  quicunque  actus  quo  quis  primo 
criminaliter  averterit  a  bono  incommutabili  ad  bonum 
commutabile,  est  primus  actus  quo  peccat  mortaliter; 
5  et  omnis  talis  actus  potest  vocari  actus  superbie  atque 
cupiditatis|  actus  superbie,  quia  illo  actu  supergreditur 
limites  creature  que  (in  quantum  huiusmodi)  debet  Deo 
234"  servire  ante  omnia  et  [  sibi  subici,  finaliter  pro  se  ipso 
in  quo  deficit  quicunque  in   servicio  vei  affeccione  pre- 

loponit  bonum  aliquod  ante  Deum;  et  omnis  talis  actus 
potest  vocari  inordinata  cupiditas.  Sic  igitur  quicunque 
actus,  quem  primi  parentes  elicuerant  deficiendo  culpa- 
biliter  ab  adhesione  Deo  suo  fuit  primus  actus  quo 
peccarunt  mortaliter.   Patet  ex  dicto  sepe  exposito  quod 

1 5  existens  in  peccato  mortali  quodcunque  cum  hoc  fecerit 
peccat  mortaliter,  quod  peccatum  per  Augustinum  super 
Joh.  Omelia  XXVII:  Omnibus,  inquit,  bonis  Dei  ut  per 
singula  currere  longum  sit,  male  utitur  malus  et  si  male 
utitur  substancia   actus   et  quolibet    alio    bono    quod    cum 

2omalicia  morali  habuerit,  tunc  male  et  culpabiliter  facit 
eciam  quantumcunque  bonum  de  genere.  Et  eadem  est 
sentencia  Augustini  super  Psalmum  CXLVI  satis  difFuse, 
ubi  postremo  sic  loquitur:  Si  modum  nature  debitum 
inmoderacione  voracitatis  excedis   et   vinolencia    te  ingur- 

25  gitaSj  quantaslibet  laudes  de  lingua  tua  sonat,  vita  blas- 
femat.  Et  racio  sua  est,  quia  omnis  homo  tenetur 
laudare  Deum  in  perfecta  caritate  a  qua  omnis  crimi- 
nosus  in  quantum  talis  deficit,  ideo  oportet  defectum 
huiusmodi  esse  crimen. 

3o      Ex    istis    colligitur    quod    primi    parentes  primo  pec-     All  sins  are 
caverant  omni  genere  peccatorum;  sicut  enim  est  connexio      'toget^hcr, 
virtutum,    sic  est  connexio  peccatorum.   Ideo  Jac.  II,  10 
234''    dicitur:    Qui  offen\derit   in  uno  factus  est  omnium   reus. 
Pro   cuius  declaracione    suppono    quod  omnis  virtus  vel 

35  culpa  sit  originaliter  in  voluntate.  Secundo  suppono 
quod  alia  sit  volucio  confusa  et  inplicita,  alia  autem 
distincta  et  explicita,  et  patet  tercio  quod  omnis  crimi- 
nosus   est  superbus,   quia  supergreditur  limites  suos  per 

i5.  Cod.:  quicunque.  17.  Omelia  XXVIl  deest  verbum.  3i.  omni. 
Cod. :  cum.  Vide  pag.  578,  1.  10. 

17.  Non  est  Omel.  XXVII,  sed  comp.  Ennar.  in  Psalm  CIV 
Opp.  tom.  IV,  pag.  1184  et  Serm.  XV,  Opp.  tom.  V,  pag.  87, 
et  in  Psalna.  GGGII.         :z3.   Opp.  tom.  IV,  pag.  i638. 

De  Civili  Dominio.  III.  3.7 


578  DE  CIVILI   DOMINIO.  [CAP.  XXV. 

obedienciam  Deo  suo,   et  sic  est  invidus,  quia  nedum  vult 

inordinate  malum   proximo   sed   eciam   sibi   ipsi. 

and  our  first         Ex    quibus    sequitur    quod    inordinata     volucio    sapit 
parenls  were         i^  •         i-    -^      •  j-  •  j^ 

involved  in  all  saltem  impiicite  iracundiam;  accidiam  oportet  necessano 

kinds  of  sin.    jnesse,   cum   pro  tempore   peccati  negligit  in  divino  ser-  5 

vicio   mancipari.    Inordinata  vero   affeccio   boni   commu- 

tabilis  inducit   avariciam;    pastus    eciam   quo   anima  in- 

gurgitatur   circa  temporalium   amorem   causat  gulam   ad 

quam    oportet    spiritualera    luxuriam    cum   hoste  sponsi 

ecclesie  comitari  et  sic  primi  parentes  erant  omni  genere  lo 

peccatorum   irretiti.   Nec  oportet  nos  solicitare  quis  actus 

anime  fuit  in  eis  primo  illicitus,  sed  satis  est  generaliter 

opinari  quod   fuit  quidam    inordinatus    amor  ad  bonum 

commutabile,  ut  puta  ad  sciendum  vel  placendum  homini 

contra  Deum.   Credo  tamen  quod   uterque  parens   habuit  i5 

obiectum   aut   quod    errando    cepit    occasionem   ad  pec- 

candum,    et    quod    illud    obiectum    cum   vicit  racionem 

clariorem   in  illis   quam   iam   est  in  nobis   multo   forcius 

quam    posteri    sunt    temptati;    verumtamen  |  ante  illam    234" 

temptacionem   quoad  ocium   culpabile  fuil  eis  facillimum  20 

declinare.    Ideo  necesse  fuit  eos  primo   peccasse   morta- 

liter,   cum   declinando   a   mandato   dominico   necesse  fuit 

quod    defecissent    a    gracia.     Ex    quibus    sequitur    quod 

necessitati  erant  se  corrigere  divina  influencia.  Deus  enim 

est  lux  que  ex  se  non    potest    occidere,    sed   necessario  25 

irradiat    omnem    hominem    secundum    sui   capacitatem ; 

homo    igitur  aversus   a   Deo  necessario    indisponitur  ad 

recipiendum    ab    eo  influencias   quoad    animum   et   con- 

sequenter  quoad   omnes   alias  potencias   animales. 

The  Fall  Ex  quibus  sequitur  quod  ob  defectum  regiminis   cor-    G 

destroycd  the  .      ^  .       ^  ^    ,  .  "        .    . 

harmonic      poris  per  animam   secundum   armonicam  proposicionem 

betwe^en°soul    1^^™  Deus  instituit  necessitati   sunt  mori,   et  secundum 
and  body  and   carnem   anime  rebellare,   nam   discrasia  proporcionis  in- 

so  caused  death.   ,       •  ,  • 

ducitur,  secundum  quam  proporcionem  partes  corporis 
respicerent  sese  et  celum  ut  in  esse  perpetuo  servarentur,  35 
et  lex  nature  dissolvitur,  secundum  quam  corpus  anime 
inpeccabiliter  ministraret;  et  sic  rebellio,  fomes  peccati, 
corrupcio  nature  vel  quomodocunque  aliter  nominetur 
inducta  est^  racione  cuius  necesse  est  animam  deficere 
a  lege  regiminis  et  potencia  sibi  data  primarie  ut  corpori  40 
sic    disposito    necessario    insit    mortalitas,    nam   regnum 

16.  quoJ.  Cod.:  quo.  17.  Hic  locus  corruptus  esse  videtur.  2i.Cod.: 
declarare.  24.  Cod.:  se  deest;  ib.  corrifiere.  Cod. :  corrc.  3q.  Cod.: 
indicta.       40.  corpori.  Cod.:  cor''  disposita. 


CAP.  XXV.]  LIBER  TERTIUS.  579 

corporis  in  statu  immortalitatis  dependebat  a  celesti  in- 
fluencia,  ab  anima  et  a  corpore,  cum  acciones  activorum 
^^^**  recipiuntur  in  passivis  j  secundum  disposiciones  eorum; 
cum  igitur  corpus  ex  rebellione  ad  animam  frustratum 
5  est  ab  eius  naturali  regimine,  patet  quod  necessario 
tam  quoad  corpus  quam  quoad  animam  sequitur  in 
corpore  perpetuo  discrasia;  aliter  enim  ageret  utrumque 
in  corpus  tam  continue  quam  egisset  in  statu  innocencie 
racione  varie  disposicionis  subiecti,  sed  tunc  quomodo  re- 

logulassent  secundum  remississimura  gradum  immortalitatis 
corporis;  igitur  oportet  quod  nunc  regulent  indisposicius 
quam  tunc  racione  indisposicionis  subiecli,  et  sic  in  via 
generacionis  oportet  propter  variacionem  tam  agentis 
quam     passivi    quod    indisposicius    continue    generentur 

i5semina  et  corpora  filiorum ;  et  sic  ex  rebellione  cor- 
poris  ad  animam  dissolvitur  armonia  secundum  quam 
continue  servierunt  Domino  inculpate;  nec  restat  ab 
ista  discrasia  evasio  nisi  vel  reducendo  principia  ad 
statum    innocencie,    faciendo    quod    sit    defectus    huius- 

20  modi,  vel  secundo  variando  genus  accionis  nature,  vel 
tercio  creando  unum  novum  hominem  qui  sit  principium 
generis  humani  spiritualis  per  graciam ;  quod  est  eidem 
magis  conveniens,  quia  toilere  totum  genus  hominis 
cum   lege  agendi   et  procreandi  instinctis    non    convenit 

25auctori;    et  cum   remanet  remissibilitas  peccati,    necesse  The  remedy  for 

^       •       ,  ,  •       •  •    •       this  was  the 

est  sapienciam   incarnan  ut    sit  abbas  generacionis  spiri-  incarnation  of 
tualis,    ut    patet    alibi;    et    sic    licet  Christus    nunquam       wisdom. 
235"    infirma  |  retur    vel    moreretur    ex    inobediencia    corporis 
ad    animam,    vel    excessu    alimenti    aut    eius    carencia, 

3o  tamen  necesse  fuit  ipsum  occidi;  et  creditur  quod 
corpus  eius  ex  dislocacione  a  paradiso,  ubi  susciperet 
influenciam  plus  congruam,  ex  suscepcione  aure  et  cibarii 
disconvenientis  susciperet  discrasiam,  sed  quoad  Deum 
et  regimen  anime  habuit  indefectibiliter,  ut  parentes  in 

35  statu  innocencie,  regimen  corporale  et  a  regimine  spiri- 
tuali  non  posset  deficere. 

Q.uinto     dubitatur     si     peccatum    originale    magis    et    Original  sin 

.    .  .  j  .  .  admits  of  more 

mmus   suscipiat;    et  videtur  quod   sic.   Nam   ipsum   pec-       and  less. 
catum   est  originalis   defectus    sed   aliquis   magis   et   alius 
40  minus     deficit     originaiiter    in    moribus,     igitur    aliquod 
peccatum   originale   est  reliquo  inequale.   Minor  suadetur 


I.  Cod.:  immortaliter.        3.  Cod. :  possis.        7.  Cod.:  aget.        9.  Cod.: 
tunc  quo.        12.  Cod. :  et  dic.        14.  Cod. :  passi.       32.  Cod. :  aure  et  cibari. 

37* 


58o  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXV. 

ex  hoc,    quod  ille  qui   habet  naturalia  indisposiciora  et 
plus    eiongatur    a    cultu  quem   in    statu  innocencie  Deo 
persolveret,     magis    deficit    in    moribus,     sed    homo    in 
pluribus   a  sua   origine   multipliciter  variatur;  licet  enim 
homo    non    meretur  actualiter    pro  primo    instanti   esse  5 
sui,  tamen  tam  meretur  quam  demeretur  a  particulariter 
pro    illo    instanti;    Christus    enim    tunc    meruit    propter 
aptitudinem  unionis;  et  sic  creditur  de  primis  parentibus, 
licet  non  tunc  elicuerint  actum  meritorium  deliberativum; 
ilie  ergo  qui  habet  maiorem  ineptitudinem  ex  naturalibus  lo 
in  factis   parencium    ad    promerendum,    tunc  videtur  in 
hoc    habere     maiorem    |   defectum.     Confirmatur:     Unus    233' 
parens   sufficit    inducere    talem   defectum   in  prolem,    ut 
patet  de  primis  parentibus;   nec  precluditur  sed   aperitur 
via  posteris  ad  inficiendum   suas    posteras    proles,    ergoi5 
quilibet  talis   adderet  ad  infeccionem  prolis  sue;   peccata 
enim   concurrencia  non   excludunt  suas  infecciones,    sed 
God  preserved  promovent  vel  adaugent.   Similiter,  stat   de  Dei  potencia 

tlie  Vircin'  .  .  .  . 

Mary  trom*     absoluta   prolem   descendere   ab   infectis    parentibus    sine 

originai  sin.    n^acula    originalis    peccati,    ut    patet   de   matre  Domini,  20 

quam   omnes    dicunt  Deum   potuisse  preservasse  ab   ori- 

ginali   peccato,   licet  parentes  proximi   sint  infecti.   Sicut 

ergo   Deus  potuit  simpliciter  preservasse,    sic  potuit  se- 

cundum    plus  vel    minus    preservasse    a  gravedine  quod 

non    fingeretur    apcius    quam    secundum    ineptitudinem  25 

contractam   a  parentibus;    quia   maior   carnalis  contagio 

In  like  way  he  magis    inficeret.     Et    hoc    foret    patens    eis    qui    dicunt 
could  preserve  ...  r       ■  ■         ••i-  a 

others  partially.  peccatum   ongmale  esse  romitem   peccati;    similiter  Au- 

gustinus  Enchiridion  XXXIV  videtur  movere  hoc  dubium, 

ubi    primo    ostendit     quod    in     peccato    primi    hominis  3o 

erant  omnia  genera  peccatorum,   scilicet  superbia^  sacri- 

legium,    homicidium,    fornicacio,    furtum,   avaricia  et  si 

quod     aliud     sit     peccatum ;    parentum,    inquir,    peccatis 

parvulos     obligari    non    solum    primorum    hominiim    sed 

eciam   suorum   de  quibus   ipsi  nati  sunt,   non   inprohabiliterob 

dicitur.     Illa  |  quippe    divina    sentencia:  Reddam   peccata    235" 

patrum    in   filios    tenet    eos  utique,    antequam    per  gene- 

racionem  ad  testamentum  novum   incipiant  pertinere.   Cum 

ergo    peccata    parentum    traducta  in    filios  non  possunt 


6.  a  particulariter  ita  cod.:  (a  ptW ). 

29.  Opp.  tom.  I,  2,  pag.  i3;  non  cap.  XXXIV  sed  XLIV. 


CAP.  XXV.]  LIBER  TERTIUS.  58 1 

dici  in  illis  nisi   originaiia,   videtur  quod   ex  multitudine 

parentum   sint  originalia   cumulata. 

In  oppositum    sunt    doctores    multi    et  specialiter  illi      Objections. 
,.  ,  ^  •    •       1  ^  .         •        I.  Original  sin 

qui  dicunt  quod    peccatum   onginale    est  pura  pnvacio,        is  mere 
5  Nam   nec  privacio    nec    negacio    potest   magis  et  minus      pnvation. 
suscipere,  ut  oranes   qui    carent    vel    non    habent    iusti- 
ciam,   cum    aliter  foret    medium   inter   contradicta. 

Similiter,    iuxta    hanc    viam    sequeretur,    quod    genus  2.  lilegitimate 

,  .  .  ..  •  1      r*       children  would 

humanum  continue  in  processu  peccaret  gravius  vei  aiiter     iiave  more 

loquod   proles  posset  naturaliter  non  peccare,  ymmo  nati    .°^"^' ^^1  *'" 
de    adulterio  vel    incestu    propter    maioritatem  bonitatis 
complexionis  parentum  peccarunt   minus  graviter  in  sua 
origine,   cum   tam    peccatum    parentum  et  proiis  videntur 
habere  maiorem  connexionem  quam  parentis  complexio  et 

i5prolis  peccatum.  Ex  quo  videtur,  quod  ubi  est  maior  culpa 
in  procreando,  foret  originalis  culpa  gravior  in  procreato. 

Similiter,  captis  duobus  infantibus  qui  nunquam  addi- Caseof  children 
derunt  ad  peccata  originalia  sic  defunctis,  videtur  quod  ^lf^f^  bTrthl^ 
pariter  punientur  et  per  consequens  eque  graviter  pec- 
13'*  caverunt  et  per  idem  |  omnia  originalia  forent  eque 
gravia.  Nam  nullum  peccatum  est  grave  nisi  de  quanto 
fuerit  voluntarium;  sed  utrumque  istorum  peccatorum 
habet  tantum  de  voluntario,  ergo  et  tantum  de  grave- 
dine    pene.     Nam    omnino    est    extra    potestatem   prolis 

25  complexio  vei  peccatum  parentuiTi.  Deus  ergo  qui  non 
potest  personas  accipere  differenter^  non  puniret  pariter 
sibi  ingratos  dispariter,  nec  pariter  sibi  ingratos  puniret 
tam  dispariter;  ad  quid  ergo  crearet  summe  iustus  et 
misericors  animas  tanquam  creaturas  suas  ad  tam  diffe- 

Sorenter  dampnandum,   specialiter  cum  naturaliter  diligunt 

Deum    et    nullam    actualem   ingratitudinem   addiderunt? 

H        In    isla    materia    stat   magna    nominis   variacio  in   di-    The  first  sin 
.    .       .       ,  .     ^  •    ■       !•  ..•      ij        was  voluntary: 

versitate  opmionis  de  quantitate  originaiis  peccati.   Ideo  sq  ^^erefore  are 

supposita  descripcione  predicta,   videtur  michi  probabile  ^''ygn^thQ^^tT' 

35  quod    unum   peccatum   originale   sit  reliquo    maius.    Pro      caused  by 

quo  notandum   quod  primum   peccatum  hominis  fuit  sic'"^^'^'^    nature. 

voluntarium    quod    precessit    peccatum    nature,    ut   tota 

culpa  redundet  in   creaturam,   Deo    manente  inseparabi- 

liter  inculpato,    et  omne    sequens    peccatum   hominis   et 

40  ex   infeccione   nature    necessitatum   voluntarium    dicitur, 

sicut  opus  hominis  voluntarie  inchoatum  quantumcunque 

successerit  dicitur  voluntarium;  quia  aliter  nullum   opus 

39,  40.  Cod.:  hominis  et  dicitur  voluntarium. 


582  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXV. 

extrinsecum  fuerit  voluntarium.   Et  patet  eis  qui  noscunt 

quod    aput  Deum    sunt   omnia   preterita  vel  futura   pre- 

sencia  quomodo    a  voluntate   inordinata  primi  |  hominis    236" 

est    omne    peccatum     originale    voluntarium,     quia     illa 

voluntas  que  olym  non  est  causat  mediate  hoc  peccatum,  5 

et  sic   hoc  peccatum    est  nunc  voluntarium   a   voluntate 

que  non  nunc  causat  hoc  peccatum,   quia  illa  non  nunc 

est  sed  prius  pro  suo  tempore  causat  hoc  peccatum   et 

sic  denominacio  passiva  nunc  est  a  denominacione  activa 

que  olym   desiit  esse.   Et   cum   peccatum  nature  sequitur  10 

totum   genus  peccatorum   descendencium    ab   illo   stipite, 

patet     quomodo    ex    peccato    nature    et    triplicis    hostis 

suggestione  necessitati  sunt  ad  peccandum;   necessitatem 

dico   ex  supposicione  non  absolutam  tollentem  libertatem 

arbitrii.  i5 

Reply:  ^^  primam  instanciam  negatur  assumptum,  cum  pec- 

Sin  is  defect,   catum    sit    defectus    et   non  privacio;    multa   autem   que 

not  privation,    .      ,     .  .         .  ^  ,.  .    .  .  ^ 

moreover,     mcludunt    pnvacionem     tormaliter    suscipmnt    inagis    et 

''of  morVand'^  minus,  ut  patet   de  parvitate   et  remissione,   de  tarditate 

less.  et    eis    similibus;    et    sic    est    de    defectibus   vel  peccatis.  20 

Aliter  enim   nullum   peccatum   foret   reliquo  maius,   cum 

secundum    hanc    viam    omne    peccatum    foret    privacio, 

ut  omne  crimen  foret  carencia  iusticie  et,    sicut  omnes 

carentes     iusticia     vel     gracia    eque    carent,      sic    omne 

peccatum     mortale     foret    eque    grave    peccatum,     sicut  25 

est  eque  grave   mortale;   mors   enim   non  suscipit  magis 

et    minus,    cum    omnes    mortui    sunt  eque   mortui.    Ideo 

loquendum  est  de  peccato,   ut  dicit  defectum  in  moribus, 

licet    carencia    virtutum    vel    non    habere    graciam    con- 

sequatur  vel  precedat  eter  |  naliter.  ^S^*" 

A  son's  Ad  secundum  dicitur  quod  prima  pars  assumpti  non 

disposition  to  sequitur,   quia  sicut  sepe  contingit  fiiium  esse   maiorem 
serve  God  is         ^  ^  .  ^  '^ 

not  determined  et   mehus   complexionatum  parente  proximo,   sic  et   con- 

o^flisVarents^.^tingit  quod   sit   corpore   disposicior    ad  serviendum  Deo 

et  preveniente   gracia   de   facto  addat  mentis  diligenciam  35 

ad    perfeccius  serviendum;   nam   naturalis   disposicio  vel 

indisposicio    non    est    per    se    sufficiens    ad    causandum 

meritum   sive  demeritum   actuale,    sed    requiritur  gracia 

et  operacio,   ad   quam   disposicio  vel   indisposicio  nature 

facilitat  vel  difficultat,    sed    non    per  se  necessitat;    nec  40 

indisposicio  pro  primo  instanti    prolis  per  se  necessitat 

ad  maioritatem  peccati  originalis,   sed  cum  hoc  peccatum 

9.  Cod.:  a  denomitiancia.        16.  negaiur.  Cod.:  nature. 


cAP.  XXV.]  LIBER  TERTIUS.  583 

primi   hominis   quotlibet,    cum    liabet  disposicionem   na- 

turalem,      secundum     quam      salvari     poterit     secundum 

libertatem     arbitrii    unus    facilius   et   alius   difficilius. 

Ulterius    concedendo    quod    licet    proles  post  lapsum 

5  posset  necessario   non   peccare,   tamen  necessitatur   con- 

tingenter  ad  peccandum,   cum  iam   sit   indisposicio  posita 

cum   qua   non   stat   quin   nascamur    filii    ire.     Sed   dispo- 

sicio   alia   posset  inesse;  ideo  ut  noverunt  loyci,   quamvis 

otnne  quod  evenit  necessario  eveniet,     omne    tamen  quod 

loeveniet    contingenter    eveniet,    quia    posset  non  fore,   et 

sic  licet  Deus  posset  eciam  post  iapsum   reducere  prolem 

ad  temperamentum  in  natura  et   moribus,   sicut  in  statu 

236"    innocencie,     lioc     tamen    foret    supra    naturam  |  grande 

miraculum,    sic    quod  discrasia  parentum   in  natura  nec 

i5in   moribus  absolute  necessitat   filium   ad  peccandum,  ut 

patet  Ezech.  XXXIII.    Utraque  tamen  parentum   indispo- 

sicio  sepe  gravat  peccatum   originale  in  filio  et  continue 

est  ac  nobis  incongruum   que  indisposicio   magis   gravat. 

Ad  tercium   dicitur  quod  pro   primo  instanti  producti     We  cannot 
,  '■''....  ,  .  admit  the 

20  ex     traduce    est    peccatum    onginale    minus    vei    maius    possibility  of 

secundum    indisposicionem     quintupliceiTi :     et    illud    est  ^ '^'^'''J  ^'"^'^'"S 
.  .       .  .  .      .  .       .        only  one 

peccatum  levissimum  in  illo  supposito,   cui  videtur  michi        ins  ant. 

continue   superaddi  alia   peccata  personalia,    dum    homo 

deficit  continue   a   cultu  quem   in   statu    innocencie  Deo 

25  impenderet;  quando  autem  elicit  actum  vel  opus  in- 
ordinatum,  tunc  peccat  actualiter;  ideo  non  admittam 
casum  hic  positum  nisi  probatur  michi,  quia  cum  anima 
potest  sub  remissiori  gradu  perseverare  in  subiecto 
quam    noviter    copulari,     difficile     videtur     quod     homo 

3o  solum    hoc   duret   per  instans. 

Sed  hoc   dato   dico   quod  uterque  puniretur  in  genere    How  infants 
...  \  ^        ^  ,.  ^     .  will  be 

suo   mitissime   et    cum   hoc  unus  in  casu  reliquo  gravius;      punished. 

aliis    autem    prescitis    superaddentes    nova    peccata    in- 

stantanea  oportet  superaddere  penas  sensus,   nemo   qui- 

35  dem    dampnabitur    nisi    pro    peccato    proprio   quod   hic 

fecit;    nec    sequitur    per    locum    a    simili    quod    omnia  They  wiiigrieve 
.    .      ,.       ~  ...  ..  .  .        for  the  loss  of 

,   originalia  rorent  eque  gravia.   Inrantes  igitur  qui  gravius         biiss. 

peccarunt     originahter    gravius     punientur,     non    solum 

236*    quia   perpetuo   deerit  |  eis   maior  originalis  iusticia,    sed 

quia    perpetuo    habebunt    sensus    vivaces    qui     dolebunt 

perpetuo     de     suo     dampno;      nec     aliter     video     quod 

dampnacio  foret  illis  penalis,  eciam  non  tantum  quantum 

1—3.  Hic  locus  corruptus  esse  videtur.       26.  Cod.:  admittantur. 


584  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXV. 

penalitas    dormientis.    Oportet    ergo    sensus    tam    vigiles 

elicere  actum   complacendi  vel  displicendi,   sed  quomodo 

non  langueret   concupiscibilis    et  doleret    de    perdicione 

tanti  gaudii,   quantum   scit  saltem   confuse  inesse  beatis; 

aliter     enim     foret     viante     beacior     habendo     quicquid  5 

voluerit    et    nichil    mali  vellet    nisi    peccaret    actualiter 

infinite.    Volunt    igitur    doctores,    quod  non  per  se  pro 

originali    infligitur    perpetua    pena    sensus     sed    oportet 

omnem  dampnatum  habere  gravissimam  penam  omnium 

sensuum   aliunde.  10 

Degrces  of  Unde   ad  concipiendum  quomodo  una  iusticia  vel  in- 

'i." irmusTbe'  iusticia  sit   maior  reliqua,   oportet  notare  quomodo  equi- 

full  (paying  God  voce    alia    est    creata    iusticia,    alia  increata,   et  utraque 

his  due).  j         1-  ,11       •    •  •  ,      • 

dicitur  relative  ad  reliquam.  Ille  igitur  qui  complecius 
reddit  Deo  quod  debet  est  iustior,  et  sic  oportet  notare  i5 
datum  tempus  et  habitum  in  comparando  iusticiam 
Domini,  sic  quod  correspondenter  ad  receptum  a  Deo 
reddat  sibi  pro  quolibet  plenam  laudem,  sive  fuerit 
donum  naturale  sive  superadditum,  sic  quod  iusticia 
consistit  in  reddicione  debiti  quoad  Deum.  20 

2.  continuous,        Secundo  oportet  notare  de  tempore  iusticie  per  inter- 
cisionem    temporum :    sunt    ut  pannus  menstruate   pluri- 
mum   maculate,    sic  quod  aliqui  |  habent    plus    de   con-    237° 
tinuitate  temporum  et  aliqui   minus,   interpolando  plures 
iusticias.  2  5 

3.  steady.  Tercio  vero  oportet    notare    firmitatem   habitus  quem 

homo  habet  ad  servandum  iusliciam  et  quolibet  istorum 
trium    modorum   est  unus  reliquo  iustior;  et  sic  Christus 
est  infinitum   iustior  humanitus  quam  aiiquis  frater  suus, 
cum   sit    tam    plene,    tam   continue    et  tam   firme  iustus  3o 
quod  in   eo   non  potest  aliquo  istorum  modorum  reperiri 
defectus.   Q.uilibet  autem  nostrum   deficit   pro  primo  in- 
stanti    sui    a    reddicione  Deo  laudis   debite    preceptis  et 
post,    quando    fit    particeps   meriti   Christi,    incorporatus 
ecclesie  crebro  deficit.   Aliter  autem  est  homo   indebitatus  35 
pro    statu    innocencie    et    aliter    pro    statu  lapsus,    cum 
minus    habet    de    donis    naturalibus    et  magis  de  donis 
superadditis  et  omnino  oportet  computare  Jesum  fratrem 
nostrum   ad  suplecionem  nostre  iusticie.     Nec    repugnat 
sed  consonat  quod   ad   complementum  iusticie  caveamus  40 
iniurias  quoad  proximum. 


20.  in.  Cod.:  et.       21.  Cod.:  de  deest.        22.  Hic  locus  corruptus  esse 
videtur.        33.  Cod.!  laudis. 


CAP.  XXV.J  LIBER  TERTIUS.  585 

Unde  manifestum  est  quod  sicut  non  possumus  habere  A  rightcons 
iusticiam  nisi  ex  gracia,  sic  habemus  inperfecte  iusticiam  'venia^iy! 
hic  in  via;  unde  solet  esse  contencio  inter  loycos,  si 
quis  simul  sit  peccator  et  iustus;  sed  patet  ex  fide 
5  scripture  quod  multi  sunt  iusti  viatores,  ut  patet  de 
Job,  de  parentibus  Ghristi  et  Baptiste;  et  iterum  certum 
est  quod  cum  hoc  peccarunt  venialiter,  Ideo  patet 
quod  iusticia  et  peccatum  veniale  compaciuntur  se  simul 
^Sy*"   in    eodem    subiecto    et,    cum     iniusticia  |  sit     contraria 

loiusticie,  patet  ex  regulis  philosophicis  (quas  hic  suppono) 
quod  peccatum  veniale  non  infert  subiectum  suum  tunc 
esse  iniustum;  tunc  enim  idem  foret  simul  iustum  et 
iniustum  moraliter,  simul  virtuosum  et  viciosum,  simul 
dignum    et    indignum    eodem    premio.      Ideo    solet    dici 

iSquod  iniusticia    et  peccatum   mortale    consecuntur  se   et 

iusticiam ;    gracia    et    peccatum   veniale    stant    simul  et  Sin  is  a  defauit 
.    .       ^  .  •  •  ....  ..      which  is  not 

suscipiunt  magis   ac   mmus  sine  participio  sui  contrarii,     inconsistent 

nec    est    peccatum  veniale    iusticia  vel    iniusticia,    cum  witli  a  habit  ot 

r'     _  )  nghteousness. 

illi  sint  habitus  et  peccatum   defectus;    nec    est    iustum 

20  quod  Petrus  sic  peccat  nec  iniustum  quod  sic  peccat, 
sed  non  est  iustum  quod  sic  peccat;  ex  quo  non  se- 
quitur  quod  sit  iniustum,  cum  multa  sint  neque  iusta 
neque  iniusta  moraliter,  nam  secundum  Boetium  in- 
iusticia    non    privative  sed   contrarie  apponitur    iusticie; 

25  et  sic  malum  culpe  sed  veniale  est  quod  Petrus  sic 
peccat.  Sed  sicut  non  omnis  recessus  a  medio  facit 
hominem  viciosum  secundum  philosophos,  sic  non  omne 
peccatum  inducit  crimen  vel  iniusticiam;  iustum  enim 
et     iniustum    sunt    contraria    immediata    sicut  virtus   et 

Sovicium;  et  sic  iustus  peccando  male  sed  non  viciose 
nec  dampnabiliter  nec  virtuose  peccat,  non  enim  oportet 
immediate  quod  virtuose  aut  viciose  faciat  leve  malum, 
et  tale  malum  remittit  iusticiam;  nec  est  iustum  nec 
iniustum  moraliter,  sicut  oportet  omnem  hominem  esse. 
237"  Sophista  autem  |  arguit,  cum  solum  quomodo  iustus 
est  peccat,  et  solum  iuste  est,  videtur  quod  solum 
iuste  peccat ;  sic  enim  iuste  et  meritorie  facit  malum 
degenere;  quare  igitur  non  excusat  gracia  ne  male  faciat? 

Sed  redeundo   dico  ulterius  de  voluntario,   ut  videtur  originai  sin  is 

40  michi,    quod    omne  peccatum  originale    sit  voluntarium  yoluntary,  since 

^  ....  .7  .  't  comes  or  the 

voluntate  inordinata  primi  hominis,  sed  ipse  non  peccat    voiuntary  sin 

of  Adam. 

4.  Cod.:  similis  sit.        g,  10.  Cod.:  contrarie  iniusticiae.        14.  Cod.: 
et  deest.       36,  37.  solum  iuste;    ita  cod. 


586  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXV. 

formaliter  quocunque   peccato    sui    generis,    licet    faciat 

mediate  tale  peccatum  sicut  generans  vel  accipiens  facit 

hominem   vel   mortem    hominis   sequentem    post   mortem 

facientis,   sed   facit   illa  antequam   moriatur  et  antequam 

sint    facta,    et    sic  Adam    nec    nune    peccat,    nec    nunc  3 

vult    aut    facit    hominem    peccare,    sed    quando  vivit  in 

terris,   et  sunt  ista  sibi,    et  de  omnibus  illis   accipit  in- 

dulgenciam.     Infans    autem    vult    peccare  voluntate  im- 

plicita    et    confusa    nec   habet   maioritas    peccati   attendi 

A  thing  has  a  penes    magis    voluntarium.      Et    quantum    ad   materiam  lo 

created^being;  ^^  potestate   prolis   dicitur  communiter   quod    res   habet 

I.  in  its  causes,  trinlex     esse     creatum,     scilicet     in     causis     creatis,     in 

2.  m  its  ^  .  . 

existence,      esse  individuo  existencie,   et  in  fructu  vel  effectu;  primo 
3.  in  its  effect.  p-,Q^Q    omnes    homines    fuerunt    in    specie     humana    et 

primordiali    materia,     sicut    et    totum    genus    hominum  i5 
fuit  in  Adam,   et   sic   dicitur    fuisse  in    potestate    cuius- 
libet  peccatoris  declinasse  peccatum,   sicut  dicitur  omne 
peccatum    sequens    in    homine    fuisse    in   peccato  primi 
hominis  |  tanquam    in  sua    causa,    et     omne     peccatum    237'' 
causaliter  precedens   fuisse  in  peccato  sequente  tanquam  20 
suo    fructu.     Sed    detecta  illa   equivocacione   et  limitato 
sensu  ad   esse  individuum  rei,   videtur  quod  sicut  proles 
est    laudanda    propter    illud    quod    est    extra   suam  po- 
testatem,   ut  patet  de  originali  iusticia,   sic  est  culpanda 
propter  originalem   iniusticiam,   quia  scit  per  ipsam  vel  25 
suum   creatum   principium   quod   est  idem  cum  ipsa  quo 
minus   habeat  talem   iusticiam.     Ideo   vel  non  laudemus 
hominem    propter    originalem     iusticiam    vel     culpemus 
eum   propter  originalem    iniusticiam.     Sicut   enim   proles 
participat   merito  sue   originis,    sic  participabit  de   pena.  3o 
Specialiter  contrahit  peccatum  proprium  quod  est  funda- 
mentum  in  esse  naturali  contracto  a  sua  origine.   Verum- 
tamen  aliter  sumus  iaudandi  atque  culpandi  adeo  propter 
tale  originale    et    aliter    propter    maculam   vel  virtutem 
elicitam ;     ideo    laudem     illam    vel    vituperium     ignorat  33 
Aristoteles,     et  sic    gravius    peccantes    originaliter    sunt 
Deo   magis  ingrati.   Ideo  sicut  beneficencia  sua  precedit 
beneficenciam    humanam,    sic    prius    laudat    vel    culpat 
quam    homo,    cum    debet    prius    homine    exigere  servi- 
Why  the       tutem     ex     prioritate     sui     dominii.     Ad    ultimam    con- 40 

reprobate  wcre     1      •  •  j-    •..  j     r^  •..  • 

created.       clusionem    manem    dicitur    quod    Deus    creavit    animas 
quas     scivit     esse    dampnandas    ad    benefaciendum    sue 

42.  Cod. :  sui. 


CAP.  XXV.]  LIBER  TERTIUS.  587 

universitati,  eciam  ipsis  dampnatis  et  ad  ostendendum 
secundum  diversos  gradus  suam  sapienciam,  In  hoc 
238"  enim  ostendit  dampnatis  |  suam  misericordiam  et 
sic  utrobique  servat  Deus  suam  iusticiam,  sapienciam 
5  et  misericordiam,  neminem  premians  vel  puniens  sine 
causa  sed  indifferenter  secundum  quod  convenit  sue 
misericordie  utrobique.  Unde  sicut  dampnati  naturaliter 
diligunt  Deum,  sic  superhabundanter  et  previe  dat  illis 
esse,  ymmo  omnes  dampnati  superaddunt  ingratitudinem, 

K  sic  quod  misericorditer  puniuntur.  In  omnibus  istis 
oportet  cavere  de  loco  ab  insufficienti  similitudine,  ut 
hii  arguunt  ex  similitudinibus  predictis,  quod  fons  vel 
radix  purgata  non  inficeret  quod  exinde  producitur,  nec 
heres    reconciliatus     de     forisfactura     non    exhereditabit 

i5amplius  genus  suum.  Igitur,  cum  Christus  purgavit  et 
reconciliavit  perfecte  genus  humanum,  videtur  quod  non 
forisfaciet  amplius  pro  suo  genere ;  cum  enim  omne 
generatum  sit  quodammodo  a  suo  simili,  videtur  quod 
parentes   mundi   ab   originali   non  generabunt  originaliter 

20  maculatum.  Pro  talibus  oportet  notare  similitudinem 
quantum  pertinet  veritati;  nam  aliud  est  solvere  reatum 
hominis  reducendo  ad  primam  innocenciam  sine  vesci- 
mento  pene  vel  culpe,  et  aliud  est  solvere  reatum  quo- 
ad    dampnacionem    pena    in    memoriam  remanente;    et 

aSisto    secundo   modo    redemit   Christus   genus   humanum. 

Non    enim     restituit  hominem   immediate   ad  immortali-        Chrisfs 
^    .  ^        I  .    ^  ■  •  j  ■    •  redemption   did 

tatem    et    plenum   statum  innocencie,    sed    quasi  incar- not  restore  men 
ceratum    posuit    eum    in  valle    lacrimarum   cum    multis  ^°.  ^*'*^  ^^^^^  °^ 

1    .        .  .  .  innocence 

238*    pena  |  Iitatibus  et  fomite  peccati,   sic   quod   in   isto  libero 

3o  carcere  positus  necesse  habeat  venire  ad  finale  iudicium, 
secundum  quod  se  gesserit  salvandus  finaliter  vel 
dampnandus.  Et  hec  racio  quare  oportet  nos  incar- 
ceratos  dolendo  continue  conteri  de  peccato,  et  ita, 
sicut  persona  cui  reatus  dimittitur  habet  in  se  discrasiam 

35  mortalitatis  et  fomitem  peccati,  sic  necesse  est  quod 
generet  prolem   leprosam    et  insufficienlem   servare   ori- 

,  ginalem  iusticiam  et  per  consequens  oportet  prolem  sic 
lapsi  deficere  a  iusticia  originali;  et  sic  patet  quod 
primus    peccans  originaliter  vel    actualiter  generat  pec- 

40  catorem,  sed  non  oportet  quod  immediate  sit  talis 
qualis    immediate    producitur.    Et    si    queritur   cur   Deus 


3.  dampnalis.  Cod.:  dampnabilitas.       b.  puniens.  God.:  premens. 


588  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXV. 

The  actual     tam   incomplete  redemit  genus  humanum,    melius    enim 

redemption  is   fuisset    quod    singulos   ad   statum    primevum   innocencie 

better;        reduxisset:    hic    dicitur  quod  iste   modus  redimendi  est 

I.  because  the  .         .  ■*  . 

world  is  more  conveniencior    propter    multa,    pnmo    quia   mundus  est 
2   becau^se  it    exinde  perfeccior,   cum   dampnati  augent  ad  mundi  per-  5 
does  not  break  feccionem,    ut  alibi   explanavi:    secundo  quia  consonum 

the  laws  ot  '  "^  i  ,• 

naturc  at  first  fuit    quod    auctor    nature    servaret  leges    agendi   nature 

3   becausTman  quas   dissolvisset,    si  vel    corpus    inobediens    anime  non 

is  sater.       secundum   disparem   influenciam   regulasset  vel  si  discra- 

siatum   agens   corpoream   non  discrasiatam   sobolem   sed  lo 
simile    ut    in   statu  innocencie  procreasset;    tercio    quia 
status  iste   est  securior  atque  complecior;  securior  quia 
tunc  I  homo  fuisset  tam  labilis  vel  audacior  ad  peccandum    238" 
quam   in  primo  statu  innocencie  in  quo  non    stetit  nisi 
per   morulam.   In  isto   autem   statu   est  genus  humanum  i5 
penalitate  domitum,   timore  iudicii  concussum,   ex  pugna 
cum   hostibus   meritum   suum   auctum  et  quocienscunque 
peccaverit  ex  verbi  rncarnacione  remedium   est  paratum, 
fundamentiim  autem  dliud  redempcionis  nemo  potest  po- 
nere  preter   Christum   qui  semel  positus  est  pro  semper.  20 
Ideo    sicut  Dei    perfecta    sunt    opera    creacionis    sic    et 
recreacionis. 

Sed    notandum   quod,    sicut    nemo    gaudet  hereditate 
paterna    carnali    nisi    fuerit    ab   eo  legittime    generatus, 
sic     nemo    gaudebit    hereditate    secundi    Adam,    Christi  ib 
Dei   nostri,   nisi   ex  eo  fuerit  legitime  generatus.     Et  de 
illa  generacione  ex  Deo  loquitur  scriptura  Jac.  I,  X,  XXI, 
III,  IV  et  V,  et   quamvis  Cesar  noster  semper  meliorando 
procedit,   tamen  ad  illam  generacionem  generatum  active 
concurrere,    quia    aliter    non   foret  vita   meritoria,    ideo  3o 
sicut  Deus    non    potest    statuere    talem    legem   quod   eo 
ipso    quo    quis    fuerit     filius    Ade     habebit    hereditatem 
regni,   sic  nec   potest  deficere  quin  spiritualiter  legittime 
generatus  sit  filius  regni,    aliter    enim    destrueret  liber- 
tatem     arbitrii.    Ideo    successio  hereditiva  christiana  se-  35 
cundum    patrem   Christum    nostrum    est    longe    alterius 
perfeccioris  modi  |  quam  successio   hereditiva  temporalis    ^^S'* 
generacionis   humane,  ut  patet  alibi. 


i5.  Cod.:  merulam.        27,  28.  Cod.:  Jac.  pnmo  W;  sequitur  lacuna; 
2/")  J^i  4"  et  50.       io.  concurrere.  Adde:  oportet. 

19.  I.   Cor.  III,  1 1. 


CAP.  XXV.]  LIBER  TERTIUS.  SSQ 

Sexto  et  ultimo  dubitatur  de  legitimitate  generis  spiri- 

tualis   et  de  peccato  in   Spiritum   Sanctum,    nec  non  de 

dignltate  ad   mercedem. 

Ouo   ad   primum   notandum   quod  eeneracio  spiritualis      No  one  is 
^  ,..  ••r^  ,•  ■  ,j         •!•      legitimafely 

3  non   est  legittima  nisi  Deus    predestmavent,    dando  sibi    born  of  God, 

potenciam  correspondenter    ad  Deum    patrem;    secundo  "^|.^g^j^g^^j°<^j^^s 

nisi  Deus  graciose  donaverit  sibi  sapienciam  ad  actualiter  him  and  given 

1  j    T^  /-,•  _    ^        •        1'™  power, 

merendum    correspondenter    ad  Deum    tilium,    et  tercio    wisdom  and 

nisi  Deus    graciose    donaverit  sibi   filialem   caritatis  per-  '""^^- 

lo  severenciam  correspondenter  ad  Deum  Spiritum  Sanctum  ; 
et  sic  quicunque  caruerit  ista  terna  generacione  peccat 
in  Spiritum  Sanctum,  quod  est  peccatum  finalis  in- 
penitencie,  durans  usque  ad  mortem.  Et  sic  intelligo 
dictum  sancti  Evangeliste  I.  Joh.  V,  i6,  i8:   £"5^  peccatiim 

li  ad  mortem,  non  pro  illo  dico,  ut  rogel  quis.  Scitnus 
quia  omnis  qui  natus  est  ex  Deo  non  peccat  sed  gene- 
racio  Dei  conservat  eum  et  malignus  non  tangit  illum. 
lit  prima  Joh.  III,  6,  g:  Omnis  qui  in  eo  manet  non 
peccat,  et  omnis  qui  peccat  non  vidit  eum,    nec   cognovit 

^o  eum.  Et  sequitur:  Omnis  qui  natus  est  ex  Deo  peccatum 
non  facit,  quoniam  semen  ipsius  in  eo  manet  et  non 
potest  peccare  quoniam  ex  Deo  natus  est.  Talia  sunt 
multa  dicta  scripture  nimis  subtilia  que  homo  non 
concipiet    nisi    intelligat    generacionem    istam;     et     hoc 

23  peccatum  quod  autonomatice  dicitur  peccatum,   quia  est 

239*   infinitum   gravius  |  quam   aliquid  reliquorum.   Et  sic  in- 

telligo  beatum  Bernhardum  in  De  Amore  Dei  capitulo  V, 

ubi    exponendo  predictam   auctoritatem   Johannis    Omnis 

qui  natiis  est  ex  Deo  peccatum  non  facit:  Petrus,  inquit, 

3o  cwm  peccavit,  caritatem  non  amisit,  quia  peccavit  pocius 
in  veritatem  quam  in  caritatem.  Ille,  inquam,  peccat  in 
veritatem  qui  peccat  ex  ignorancia  sapiencie  opposita, 
et  hoc  in  medio  vite  non  obduratus  usque  in  finem. 
Ille    autem    peccat    in    caritatem    et    Spiritum    Sanctum 

33  qui  usque  ad  finem  vite  remanet  obduratus;  nam  Spiritus 
Sanctus  qui  est  persona  ultima,  qua  nec  est  nec  potest 
esse  persona  origine  posterior  in  Deo  .  .  .  et  patet  ex 
istis  iuxta  dicta  proximo  capitulo  quod  caritas  quam 
habet    quicunque    generatus   modo  predicto   ex   Deo   qui 

40  solus    est    filius  Dei    simpliciter    sicut    stat  cum   mortali 

L    peccato     citra    peccatum    in  Spiritum   Sanctum,    sic  re- 

27.  Non  De  Amore   Dei   sed   De  Natura   et  Dignitate  amoris 
divini,  non  cap.  V  sed  VI.  37.  In  Deo;  hic  aliqua  desunt. 


590  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXV. 

The  reprobate  pugnat  peccatum  in  Spiritum  Sanctum.   Prescitus   autem 

^Holy^Ghost^  sicut  est  in   gracia   et  caritate   momentanea   que  vocatur 

and  cannot     eracia  secundum   presentem  iusticiam,    sic    habet  iniqui- 

obtain  grace.     '-'  ...  .  '  . 

tatem  momentaneam  sibi  oppositam.   Sed  sicut  nunquam 
excidit   a   peccato   in  Spiritum  Sanctum,   nunquam   habet  5 
caritatem    consummatam.     Et    sicut    non    potest    ab    illo 
peccato  excidere,   sic  non  potest  graciam  illam  adquirere. 
Et   hec   est   causa   (ut  arbitror)  quare  Deus  ordinavit   ista 
duo   esse   mundo   abscondita  ut   tollat  ab   eo  occasionem 
temerarii    iudicii    et    non   cece   excommunicet  filios  Dei,  lo 
quos   malignus  non  potest  tangere  vel  |  nocere  secundum    239* 
faciem  et  signa  sensibilia  temeritate  phariseica  iudicando. 
Caveat  tamen  fidelis  ne  dividat  opera  Trinitatis,   credendo 
quod   una  persona   facit  aliquid  quod  non   facit  reliqua, 
vel  quod   homo   potest  peccare    in  unam   personam   non  i5 
peccando    in    reliquam,    cum    omnes    sint    una  simplex 
essencia,   sed  idem   secundum   alium  modum  personalem 
facit  una  persona   opus   extrinsecum   et  secundum  alium 
modum    idem    secundum    aliam   racionem   facit  reliqua, 
sic  secundum   disparem    racionem    peccatur  appropriate  20 
in  secundam   personam   vel   terciam ;    et  tamen  quolibet 
tali  peccato   communiter  peccatur  in  quamlibet. 
It  is  objected        Sed    obicitur    communiter  quod    nemo  potest   mereri 
our  creation  we  beatitudinem,     quia    non    potest    mereri   filiacionem,    eo 
are  predestinate  q^-,Q(j  jjQ]-j  potest   mereri   predestinacionem   et,   cumDeus25 

or  reprobate,      \  .      '^  ^  .         '  . 

wecannot  merit  sit   pronior  ad  premiandum  quam  ad  puniendum,  videtur 

quod    nemo    potest    mereri    dampnacionem;    cum   enim 

personam   mereri  sibi  sit  dignificare  se  ad  premium,   et 

quam    primo    persona    creata    est    est    predestinata    vel 

prescita  et  per  consequens  digna  beatitudine  vel  dampna-  3o 

cione,   videtur  quod   non   est  in   potestate  creature  istam 

mercedem   mereri;   quicunque  enim  facit   dignitatem   vel 

quicquam  aliud  tam  ipse  quam  accio  sua  precedit  factum. 

Et  eodem  modo  videtur  quod  nemo   meretur  filiacionem, 

cum  sit  proprium  Dei  adoptantis  in  prima  gracia  dare  35 

filiacionem   adoptivam   et  per  consequens  nemo  meretur 

beatitudinem   convertibilem.  | 

We  merit  bliss       Hic  sepe   dixi   quod    extendendo    mereri   ad  bonum   et    23q° 
throuch  ,  ,  ^  ....  . 

prevenient      malum  quod  vocatur  speciaiiter  demeren,   homo  meretur 

grace,  or  heU   ^^j^     beatitudinem    quam    dampnacionem;    beatitudinem  40 
by  our  own  .  _        "  /  '         .  _    .       ^ 

lolly.         preveniente  gracia  et  dampnacionem  ex  propria  stulticia; 
et   sic  ut  dicitur  communiter    homo  non    meretur  ex  se 


16.  Cod. :  in  deest. 


CAP.  XXV.]  LIBER  TERTIUS.  59 1 

sed  exprevencione  gracie  beatitudinem  iuxta  illud  Apostoli 

Rom.   IX,  i6:    Non   volentis   neque  currentis  sed  Dei  mi- 

serentis  est;  sed   ex  se  peccat,   cum  Deus  nec  auctorisat 

nec  necessitat  hominem   ad   peccandum;    sed    ex    se   est 

b  nichil    secundum   Apostolum   Gal.  VI,  3    cum    ex    se   est 

peccator  quod   est  quodammodo   esse  nichil. 

Sed    ulterius    notandum    quod    non    oportet    si   homo    Ihe  iimits  of 
.,  ...  ]  desert ;  how  far 

meretur  unum  convertibilium,   tunc  meretur  quodcunque     the  gifts  of 


secum    convertibile,    ut  Petrum    habere    B    prem.ium   et 

loDeum  scire  velle  vel  ordinare  quod  habeat  datum  pre- 
mium  sunt  convertibilia  quoad  consequenciam,  et  Petrus 
meretur  primum  et  super  secundo  non  cadit  meritum 
cum  sit  eternum.  Nec  oportet  si  Petrus  meretur,  quod 
sic  punietur;   et  hoc   est   causa  efficiens,   quare  Deus  scit 

iSipsum  sic  premiare,  ergo  Petrus  meretur  Deum  scire 
ipsum  sic  premiari.  Oportet  enim  quod  premium  illud 
tempore  sequatur  meritum.  Et  patet  quod  non  sequitur : 
Petrus  non  potest  mereri  sibi  filiacionem  quod  requiritur 
ad    beatitudinem,    ergo    non    potest  mereri   sibi  beatitu- 

2odinem;    conceditur   ergo,    quod  nemo  potest  sibi   mereri 

239"^    predestinacionem   cum   sit  eterna  ]  si  est;  nec  quisquam 

potest   mereri  sibi   primam  graciam  vel   filiacionem   Dei, 

licet  possit  mereri  sibi  beatitudinem,    que    finaliter  tem- 

pore   consequetur.   Unde  solebam  dicere  quod  mereri  est 

25  creaturam  racionalem  singulariter  dignificare  se  ad  mer- 
cedem  tempore  consequente;  quamvis  enim  extense 
loquendo  debet  facere  predestinatus,  continue  facit  quod 
sit  predestinatus,  sicut  continue  facit  quod  beatificabitur. 
Verum  tamen  illa  non  est  faccio  simpliciter  sed    faccio 

3o  incompleta,  cum  veritas  contingens  facta  vel  causata 
precessit  eternaliter  factibilitatem:  faccio  autem  simpli- 
citer  est,  quando  agens  pro  mensura  temporis  facit 
effectum,  quando  ille  effectus  non  est.  Sic  ergo  pre- 
destinacio  beatitudinis,   futuricio   et  similia  non  poterunt 

35  esse  merces,  licet  sint  concomitancia  cum  mercede; 
loquor  autem  de  illis  formaliter,  ut  sunt  res  racionis; 
essencialiter  autem  loquendo  Deus  dicitur  merces  vel 
premium,  quia  est  obiectum  quo  beatus  essencialiter 
premiatur,    sed  non  est  formaliter  premiacio,   quia  omnis 

40  talis  est  contingens  et  temporalis  presupponens  meritum 
precedens  tanquam  causam  simpliciter;  nec  est  incon- 
veniens  quod  unum   eternum   dependeat  ab   effectu  tem- 

3q.  Cod.:  puniatur. 


grace  are  a 
reward. 


592  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXV. 

porali,  ut  preordinancia  divina  dependet  a  preordinato 
in  racione  obiecti,  non  in  racione  cause  formalis  vel 
efficientis  simpliciter,  ut  hic  supponitur;  et  sic  unus 
potest  mereri  alteri  primam  graciam  sed  non  predesti- 
nacionem;  et  sic  cause  quare  Deus  predestinat  Petrum  5 
est  Petrus,  racione  quod  facit  ad  |  hoc.  Causa  autem  240* 
finalis  per  se   est  solus  Deus. 

Sed    ulterius    dubitatur,     quomodo    quilibet    prescitus 
infinitum    gravius    peccat    quam    predestinatus.    Videtur 
enim    primo    sequi    ex    hoc  quod  nemo    cui  non  sit  ad  10 
hoc    specialiter    revelacio     excommunicaret     alium    vel 
puniret    pro    crimine    quod    nescit    utrum  faciat  contra 
decretum   Dei.   Sed   dicitur  quod  licet  ex   caritate  punire 
predestinatum     et     precludere     sibi     communicacionem 
fidelium    et    recepcionem    ecclesiastici    sacramenti,     sed  i5 
oportet    omnino    quod    hec    fiant    intencione  proficiendi 
punito    et    ex    pura  caritate  Ghristo  ecclesie  et    punito; 
nec  hoc  obest  predestinato  sed  proficit,  cum  Deus  con- 
tinue  eque  diligit    eum    eciam   et  peccantem   mortaliter. 
Periculosum    est   autem   aliter  excommunicare.    Secundo  20 
obicitur    per  hoc  quod  iuxta    istam   sentenciam   quilibet 
predestinatus    mereretur    beatitudinem    eciam    peccando 
mortaliter  et    quilibet  prescitus  demereretur    eciam   pro- 
merendo,    quod  videtur  repugnare  omni  scole.     Et   con- 
sequencia  sic  probatur:   Gracia  momentanea  facit  presci- 25 
tum   mereri   quicquid  in   ea   fecerit,  sed  infinitum   maior 
est  gracia  predestinacionis   eciam  in  peccante  quam   est 
aliqua  gracia  in  prescito,   igitur  multo  magis  ipse  meretur 
beatitudinem    cum    tanta  gracia    quicquid   fecerit.     Gon- 
firmatur    ex   dicto  Augustini  dicentis    quod   expedit  tales  3o 
incidere  in    peccata  notoria.    Si    ergo   expedit    ad  beati- 
tudinem   acquirendam  |  sic  quod  exinde  sunt  beatitudini    240'' 
propiores,  videtur,  quod  ut  sic  beatitudinem  promerentur. 
Hic   dicitur  notando   assumptum,    cum   mereri    sit   digni-    M 
ficare    ad    premium,    suspenditur    ergo   caritas  predesti-  35 
nacionis   in    peccante    mortaliter    et  excludit    actum   me- 
rendi,   et  sic  intelligo  Bernhardum  ubi  supra  capitulo  VI: 
David,    inquit,    cum  peccavit  caritatem   non  perdidit,  sed 
obstupuit    quodammodo     in     eo     caritas    ad    vehementem 
temptacionis  actum    et    caritatis    in    eo,   nequaquam  facta  40 
est  abolicio,     sed   quasi  quedam    soporacio.     Garitas  ergo 
predestinati  peccantis  non  minoratur,  sed  per  peccatum 

37.  Cod.:    cap.   Xi.   Correxi.   ib.    Bernhardt.  41.   Cod.:    obelicio. 

42.  Cod. :  predestinate. 


CAP.  XXV.]  r.lBER  TERTIUS.  593 

momentancum  supcradditum  suspenditur  a  merito  ac- 
tuali;  et  correspondenter  cx  opposito  jieccatum  prcsciti 
suspenditur,  cum  actualis  criminis  racio  cst  sopi'a  ct 
racio  meriti  momcntanci  introducta;  habitualc  tamen 
5  meritum  sivc  demerilum  manct  continuc.  Kt  pro  dicto 
Augustini  notandum  quod  duplicitcr  aliquid  cst  cxpedicns, 
scilicct  per  se  et  directe  ut  opera  virtuosa  et  per  accidcns 
ac  indirccte  ut  peccatum  et  alia  mala  moris.  Et  proptcr 
talem   expedienciam   non  oportet  crimen  tolli   cum   mala 

loexpediunt;     sed    virtus     foret    tunc    vicium     et     meritum 

hominis  foret  demeritum,    ideo  dicitur  quod  predestinatus 

criminosus  demeretur,   sed  virtute   gracie  predestinacionis 

140"    illud   peccatum    est  |  occasionaliter  sibi   expediens,   sicud 

prescitus    meretur    sed   occasione   peccati    finalis   inpeni- 

i5tencie  meritum  illud  nocet,  verumtamen  peccati  conti- 
nuacio   plus  noceret. 

Sed    tercio    obicitur    contra   vicesimam    quartam    quc-    Jt  is  objcctcd 

,.  .      .  ...  ]  n  tliat 

stionem    capituli    proxuni    qua    dicitur    quod   nullus   pre-  p,-edestination 
scitus    meretur    beatitudinem,    nec   aliquis    predestinatu.s  g,,^,.^'^^^^^'^^  3,,^ 

20  dampnacionem,    nam     lunc   nullus   predestinatus   haberct     even  God's 
peccatum   originale,    cum     salvarentur    necessano   eciam     supcrfluous. 
sine  baptistr.o,   nec   originalc   presciti  baptismate  deletur, 
cum    sit    infinitum    gravius    quam    originale   predestinati. 
Similiter,   tunc  toUeretur  absolucio  et  peccati  remissio. 

25  cum  omne  peccatum  predestinati  sit  per  se  remissibile 
et  nemo  scit  utrum  tali  amore  vel  odio  sit  dignus  et 
per   consequens   utrum   absolvit  vel  absolvitur. 

Similiter,   tunc  toUeretur  evidencia  sanctorum   de  im- 
mensitate    divine    gracie   et  omnipotencie    in   remittendo 

Sopeccata,   cum  omne  peccatum  predestinati  oportet  remitti 

de  rigore  iusticie,  eo  quod  J)eus  non  posset  pro  illo  damp- 

nare  vel  prescitum  salvare;  quod  videtur  utrobique  sonare 

blasfemiam    et    repugnare    lcgi    ecclesie    de    indulgenciis. 

Ilic   supponitur  sentencia   dicti   proximo  capitulo  quod 

33  gravitas  cuiuscunque  peccati  attenditur  penes  taxacionem 

240''    divinam   sic  quod   proporcionalitcr   ad    eius   grave  '  dinem 

punietur,   nec   est  dignum   plus   puniri   quam  Deus   decre- 

verit,    quia  tunc   aliquid   esset    iustum    quod    est  decreto 

])ei  contrarium,   cum  omne  dignum  sit  iustum  et  econtra, 

40  licet  secundum    disparem   racionem. 

Ad  primuin   dicitur  negando   consequenciam,   curn   se-   r.aptism  is  as 
,     ^     ,  ,  "^  ..    :  ...  much 

cundum  Apostolum  peccatum   transnt  m  omnes  hommes,  ppedestined  as 

salvation. 

(i.  Cod.:   csl  dccst.        22.   hdptisiiuile.   Cod.:  baplisaiUc.        37.  quam. 
Cod. :  quod. 

De  Civili  Dominio.  III.  38 


594  I^E   CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXV. 

conceditur    tamen    quod,    sicut  omnis    predestinatus  ne- 

cessario   salvabitur   sic    necessario    baptisabitur  baptismo 

flaminis    et    tamen   contingentissime  potest    dampnari   et 

non   baptisari;   et  sic  peccatum  originale  presciti  deletur 

incomplete  cum   reddit  racione   finalis  inpenitencie,   licet  5 

non  secundum   ultimum  singulare.  Nec  est  defectus  huius 

dileccionis    simpliciter    in  sacerdote  baptismi  sed   in  ve- 

cordia  baptisati  qui   tinaliter  perseveraret. 

No  sin  is  lo  be       Et   quantum   ad   gravedinem    peccati   dicitur    quod    du- 

'^sraxMty^tith'    pHciter    mensuratur,    scilicet    per    se  vel    per    accidens;  lo 

that  of  final     quantum   ad   racionem    generalem  peccati  originalis  nude 
impenitence      ^  .  '^         .  .  ... 

which  aione    et  per  se   consideratam    nullum   m   gravitate   excedit   re- 

dampnaTLn.    liquum    quamvis   diversificentur   secundum    raciones   spe- 
ciales;  nec  habet  aliquod  peccatum  citra  peccatum  finalis 
inpenitencie    gravedinem   vel    dignitatem    ad   penam   peri5 
se   preter   penam    essencialem   que    est  privacio   amicicie 
Dei   et   privacio   boni  virtutis   et  meriti,   quam  philosophi 
non   considerantes  de  dampnacione   perpetua  posuerunt; 
ipsum   autem   peccatum   in  Spiritum   Sanctum   habet  per 
se  dignitatem  vel  gravitatem,   ut  perpetuo  puniatur.   Ideo  20 
ipsum   est    sic    per  se   dampnabile,  |  alia    autem   pcccata    241' 
ipsum     concomitancia    per    accidens    accipiunt    ab    ipso 
gravedinem    et  dampnabihtatem    et   sic   quodcunque   pcc- 
catum     presciti    est    in    infinitum    gravius   quam   aliquod 
peccatum   predestinati  concomitans  per  accidens  ad  pec-  2? 
catum    finalis     inpenitencie.     Unde    Deus    non    dampnat 
aliquem   perpetuo  nisi  superaddat  ad  peccatum   originale 
vel    temporale    peccatum    finalis    inpenitencie    sicut    nec 
beatificat   aliquem   nisi    filium   communiter   ad  Trinitatem 
tripliciter  adoptatum.  3o 

All  sins  of  tlie       Ad  secundum  patet  quod  oppositum  sequitur  ex  dictis, 

are%ard'oned.  ^um   omnis  predestinatus  necessario  absolvitur  simpliciter 
a  quocunque  peccato  quod  fecerit,  sicut  et  omne  peccatum 
suum    de  necessitate   et   supposicione   remittitur.     Sed    et 
presciti   habent  absolucionem   et  rcmissionem  peccatorum  35 
suorum   Hcet  inperfecte   racione   sue   finalis   stulticie. 

Tiie  pardon  is       Ulterius   dicitur  quod   omne   peccatum    predestinati   cst 
acddent  of     P^r  accidens   remissibile,    quia   ex   gracia  predestinacionis 

prcdestination;  q^^j^  peccator  potest   carere  sed  non    ab   ea  cadere,   cum 

the   sni  in  ilselt  ?         ^  ^ 

is  as  great  as   illa  non  potest  desinere.   Ex  quo  patet  quod   predestmatus  40 
if  committed  bv        ..      ..    1  ■  ..   i-  j  •        •.. 

the  reprobate;  potest  dampnan  pro  quocunque  mortali  quod  commisent 

sicut    prescitus    de  quocunque  peccato    temporali   potest 

i3.  Cod; :  dwis(ficentur.  Cf.  De  Civ.  Dom.  I,  74  I.  4  et  not.  crit. 


distributes 
grace  so 
variouslv. 


CAP.  XXV.]  I.IBER  TERTIUS.  595 

sinipliciter  absolvi,  cum  potest  esse  predestinatus  et 
predestinatus  potest  esse  prescitus,  cum  sint  contingenter 
huiusmodi  sed  non  accidenter  loquendo  de  accidente 
separabili.  Et  patet  quod  falsum  assumitur,  quod  omne 
5  peccatum  predestinati  est  per  se  remissibile,  cum  non  sit 
remissibile  nisi  per  accidens,  qualiter  tam  peccatum  | 
241''  presciti  quam  peccatum  predestinati  remitti  poterit  ex 
gracia  Spiritus  Sancti  dantis  perseveranciam  finalem  in 
bono.     Sed    mussitatur    quare   Deus    tam    diflferenter  dat    ,  Why  God 

losuis  hanc  graciam;  ad  cuius  solucionem  valet  dictum 
Apostoli  Rom,  IX,  21  quod  sicut  figulus  habet  potestatem 
de  eadem  massa  facere  iiinwi  7'as  vineum  et  aliud  uri- 
nativum,  sic  Deus  de  massa  terre  et  genere  anime  facit 
inculpabiiiter   et  racionabiliter   alios    filios   regni   et  alios 

i5  dampnabiles  induratos;  igitur,  inquit  Apostolus,  quem 
vult  indiirat  et  cuius  vult  miseretur.  Notandum  tamen 
quod  neminem  sic  indurat  in  via  citra  peccatum  finalis 
inpenitencie  quin  posuit  in  sua  libera  potestate  utrum 
salvari   voluerit  vel   dampnari;    nam    preordinacio    dura 

20  non  absolute  necessitat^  sed  necessitate  ex  supposicione 
cum  qua  stat  potencia  ad  oppositum;  et  summa  radix 
continencie  est  in  voluntate  divina  cuius  non  est  causa 
ulterior  querenda;  verumtamen  nichil  fit  a  Deo  ex  in- 
difTerencia    sed  ex  racione    certissima,    ut   Deus    indurat 

25  hominem     hoc    est    gravat     eum    vel     impossibilitat     ad 

N  resipiscendum  ex  peccatis  prioribus  hoc  exigentibus.  Illa 
autem  induracio,  cum  sit  iusta  difficultacio,  non  est 
peccatum  sed  pena  peccati  et  sic  neminem  ordinat  ad 
penam  vel  gloriam  nisi  propter  perfeccionem  ordinis 
241"  universi;  et  sic  tale  est  causa  |  sciencie  Dei  et  illud 
absolutum  in  divina  sciencia  est  eius  causa  et  sic  Deus 
prima  causa  omnium,  ut  sepe  exposui.  Et  ita  sicut  No  one  can 
nemo  scit  nisi  cui  revelatum  est  distincte  utrum  sit  predcstinate, 
predestinatus  vel  prescitus,    ita    non    scit   hic  utrum   sit    ''g^^ns^  whiclf 

35  simpliciter  absolutus  sed   spem    debet   habere   et  signum  mav  give  liim 

,,  ,  •  •  hopc. 

lirmans  spem  talem  ;  signum  est  sj  post  soporem  tempta- 
cionis  redeat  penitencia  fructuosa,  vigil  reminiscencia  de 
hora  mortis  et  die  iudicii,  et  tercio  si  habet  zelum 
iusticie  et  processus  prosperi  domus  Dei;  talis  enim  licet 
4opermittat  eum  Deus  cadere,   non  tamen   exhereditat  eum 


it_).  posuit.  Cod. :  po'.        2G.  hnmiiwiu.  Od.:  phoem  =  pliilosophantem. 

16.  Rom.  IX,    18. 

38* 


596  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXV. 

sed  castigat  ut  filium.  Et  ne  quis  presumat  ex  scintilla 
istorum  signorum  peccare  audacius,  posuit  Deus  probabili- 
tatem  in  hiis  signis  et  non  absolutam  veritatem  conncxionis. 

Forsiveness         Ad   tercium   dicitur  quod  falsum  assumitur,   nam   solus 
^iheic^somxc^^n  J-^e"s    potest    autonomatice    peccata    dimittere,    graciam  3 
God  onl}'.      dare   pro  peccato    per    se    satisfacerCj    aut  a  pcccato   ad 
iusticiam   revocare;   quando   autem  tales  dcnominaciones 
attribuuntur  eius  vicariis,   hoc   est,    ut    eius  instrumentis 
valde   equivoce.     Racio   primi  est :    Nemo  potest  pcccarc 
nisi    principaliter    peccet    in    Dcum,    ideo    nemo    potest  lo 
peccatum  remittere  nisi  principaliter  remittatur  peccatum 
in   Deum,   cum   illo  remanente  nullum  peccatum  mortale 
dimittitur;   quia  auctorisans  omnem    remissionem   offen- 
His  vicars  arc  ditur.     Sed   quis    tantum    insaniret  |  ut    dicat   creaturam    241'' 

instiM.iments.  autonomatice  remittere  Dei  iniuriam,  ymmo  in  quantum  i5 
Deus  concedit  vicario  suo  potestatem  ad  hoc  ipsemet 
prevenit  remittendo,  cum  remissio  stat  in  sola  accepta- 
cione  divina,  et  conformiter  solus  Deus  dat  sic  graciam, 
quia  acceptat  creaturam  ad  suam  amiciciam,  quod  si 
eius  vicarius  ut  rex  vel  episcopus  facit  instrumentaliter  20 
quevis  signa  et  Deus  antecedenter  vel  consequenter 
remittit  peccatum  vel  dat  graciam,  non  propter  ea  re- 
mittit  peccatum  vel  dat  graciam,  sed  sicut  saira  non 
intelligit  vel   edificat  licet  instrumentaliter  ad  hoc  iuvat, 

No  nian  can    sic   est  de   l^ci  vicariis.    Nolo  tamen    offendere   doctores  25 

malic  .  .  11-^  1  •        ,      •       1 

satistaction  tor  q^i  equivocando  aliter  sunt   locuti.   et  sic  de  per  se  satis- 

liimselt,  mucli  faccione   constat  quod    omnis   pure   homo   in   statu   inno- 
lcss  tor  otliers.  .  "  '  ^^ 

cencie  teneretur  Deo   quantum   sufficeret    reddere   eciam 

pro  se  ipso;   multo   magis  tenetur^   quando  ita  lapsus  est 

noviter  offendens   impotens  et   negligens.   Quomodo  ergo  30 

sufficeret    per  se    satisfacere    pro    se  et  aliis,   ymmo   (ut 

sepe  dixi)   quod   talis  satisfactor  sit   Deus  et  homo? 

Justification  is        Quantum    ad    quartum    dicunt    sancti     doctores    quod 
a  areater  ,..,,..  , 

exercise  of     pli-is   est  lustihcare  impium  quam   creare  mundum;   quia 

power  tlian     utrobique    requiritur    tanta    potencia    et    in   primo  non,  35 
creation.  .    '  ^  .  /  ... 

sed   in   secundo   est   resistencia.     Unde    hii    dicunt    quod 

peccatum  infinitum  distat  a  iusticia  et  a  qualibet  creatura; 

ideo  oportet   quod   sufficiens   hanc  distanciam   toUere  sit 

potencia  infinita,   hii   dicunt,   quod  solius  Dei   est  facere 

Dei   filium,   cum    adopcio   que  ad   hoc  |  requiritur  sit   in-    242" 

communicahilis  creature,   et   hii   dicunt  quod    nedum   re- 

quiritur    peccatorem    noviter    creari,    sed   fieri   quodam- 

23.  saira;  an:  scrra. 


CAP.  XXV.]  LIBER  TKRTIUS.  591 

modo  Jesum  Christum,  ad  quam  ydemptitatem  requiritur 

potencia  infinita.     Unde  quicunque  non    dilexerit  Deum  If  a  man  does 

i^  r       ,■  ■  •  ■  •    •       r      not  finally  love 

ut  Deum,  nnaliter  omnia  peccata  eius  sive  originalia  God,  ali  his 
sive  personalia  redeunt  quoad  fructum  perpetuo  con-  ^'"^  ^°"]'^.  ''"<='' 
5  dempnanda,  eo  quod  per  nuUius  talium  peccatorum 
debite  satisfactum  est;  quod  patet  per  deducens  ad  in- 
possibile  ut,  posito  quod  Petrus  prescitus  peccet  gravius 
originaliter  et  actualiter  quam  Paulus  predestinatus  et 
recipiat     uterque     baptismum     et     penitenciam,     Paulus 

lofructuose  penitendo,  Christum  induendo  et  cum  adiutorio 
Trinitatis  quantumlibet  promerendo,  tunc  arguo  sic: 
Paulus  vix  satisfecit  pro  peccato  suo  cum  toto  adiutorio 
quod  habuit  ex  Deo,  sed  Petrus  gravius  peccavit,  nec 
tantum  adiutorium  habuit  ad  satisfaciendum,   ergo  Petrus 

i5non  satisfecit  pro  peccato  suo,  ideo  cum  stulte  recidivat 
et  ingrate  perseverat  eciam  infinite,  non  restat  nisi  ut 
perpetuo  satispaciatur;  non  enim  consonat  divine 
iusticie  ut  exigat  maiorem  satisfaccionem  remittendo 
peccatum   levius   filii  gracioris  et  pro  minori  satisfaccione 

20  dimittat  peccatum   gravius   filii  plus   ingrati;    tunc    enim 

plus  iuvaret  inimicum  quam  filium;   et  patet  quod  Deus 

ante    cuius  oculos  sunt  omnia  preterita  et    futura,    non 

dimittit  peccatum  simpliciter,   nisi  vere  penitens  habeat  | 

242*    saltem  in  fine  verum   propositum   amplius  non  peccandi. 

23AIiter  enim  remanet  hostis  Dei  implicans  invasionem 
potencie  Dei  nolens  recognoscere  humiliter  eius  peccatum. 
Inpugnat  eciam  sapienciam  Dei  filii,  cum  nunquam 
habet  nisi  falsum  propositum  amplius  non  peccandi; 
ideo  cum  Spiritus  Sanctus  discipline   efuget   fictum,   talis 

?o  nunquam  sperans  nisi  false  beatitudinem  non  est  dignus 
ad  tantum  finaliter  adiuvari;  debet  enim  omnis  homo 
eciam  prescitus  vere  sperare  beatitudinem.  Unde  quia 
continue  credit  falsum  sic  sperando,  continue  peccat  in 
spe;  ideo   talis  mendax  nunquam  fuit  dignus  beatitudine, 

35  cum    predestinatus    condicionis    opposite  vix  sit  dignus. 

Nam    lex    dignitatis    ad    tantum    premium    limitatur  ad 

filios  Dei  in  gracia  finaliter  consummantes.     Unde  licet      The  good 

prescitus    raereatur  ad  tempus,    Deus   tamen,    qui   novit  r^probate  ai-e 

qui    sunt    eius,    et    quomodo   talis  in  fine   deficiet,    non  rewarded  by  a 
,.,.    .  ,  ,.       .^  .      ^.r.      ^         ,     mitisation  ot 

40  diligit    eum    ad    tantum    ut    dignincet    et    mstmcet    ad    punishment. 
beatitudinem,    dat  tamen  mercedem    magnifice  pro  ista 


20.  Cod.:  dimitas.        29.   efuget  fictum  etc.  Hic  locus  corruptus  esse 
videtur. 


59^  DE  CIVILI  nOMINIO.  [CAP.  XXV. 

temporali    vlrtute,     cum    preter    premium    ad    virtutem 

essencialiter     consequens     dat     mitigacionem    pene    per- 

petuam ;    unde    signanter    dicit   Veritas,    Matth.    XX,    4: 

Ite  et  vos  in   vineani   vieam   et    non    eo   ipso   dabo  vobis 

denarium,    sed   quod   iustuni  fuerit   dabo   vobis.     Et   patet  5 

quod    omne    peccatum     predestinati    oportet    remitti    ex 

immensitate    divine    gracie;    cum   Deus    posset    pro    illo 

dampnare    sicut  prescitum  |  potest    salvare,    licet  unum    242° 

in    alterum    non    posset  vertere    propter  distanciam  in- 

finitam.     Nam    linea    recta  infinita    non  posset  girari  in  10 

God  forgives    vacuo    infinito.     De    indulgenciis  vero    est    sermo    alibi;    O 
the  sinner  nol  j      /  -      ^  ^   ^-    •  •      x  ^-    j^         ..  i^  j^      ■.... 

oniy  for  actual,unde  (sicut  tetigi  superius)   sancti  dicunt  Deum  dimittere 

but  aiso  for    peccatori    non    solum    peccata    que    habet    in    actu    sed 

potential  sins.    ^         .  ^  ^     . 

omnia    que    habet    in    potencia,    sicut    Petrus    et    ceteri 
apostoli    omnia    temporalia    que  habere  potuerunt  reli-i5 
querunt;  ideo  habuerunt  immensum  premium,  ut  notatur 
Math.  XIX.   Et   sic   cui   magis   peccatum   dimittur    magis 
diligit,   ut  patet   Luc.  VII;    nam    aggregatum    ex  peccato 
actuali    et    toto    peccato    potenciali   est  obiectum   beati- 
tudinis    ad   diligendum    Deum,    qui    omnia   ista  graciose  20 
dimiserat;    cum   sciunt  se  fuisse  in   confinio    inter  bara- 
trum  prescitorum   et   celestem  vitam  predestinatorum,   et 
ubi    fuit    summa   contingencia    ad  lapsum    in   baratrum, 
Deus   eos   ex  sua   misericordi   gracia  preservavit;    verum 
tamen   inter   dimissionem   peccatorum   actualium   et  pec-  25 
catorum    potencialium    est    quedam   diversitas,    cum   se- 
cundum    racionem    qua    peccata    illa   incusserunt   maius 
periculum   propter   eorum   actualem  gravedinem,   videtur 
esse    maior    racio    dileccionis    iuxta     parabolam     Christi 
Luc.  VII  de  Maria;   et   Luc.  XV,  7  dicitur  quod  gaudiuju  3o 
est  in  celo  super  uno  peccatore  penitenciam  agente  quam 
super  }  nonaginta    novern    iustis    qui  non   egent  penitencia.    242'' 

In  oppositum  videtur  racio  maioris  dileccionis;  nam 
plus  foret  misericordie  et  amoris  graciose  preservare 
reum  a  periculo,  ne  actualiter  puniatur,  quam  per-  33 
missum  incidere  relevare.  Sic  enim  mater  Dei  magis 
dilexit  propter  preservacionem  huiusmodi,  quam  Mag- 
dalena  propter  liberacionem   a   crimine   actuali. 

Hic  videtur    michi    quod    utrobique   est   racio    summe 
diligendi  Deum;    sicut    beati  tam   angeli    quam   homines^o 

35,  36.  premtssum  in  cod. 

II.  De  Ecclesia  cap.  XXIIl. 


CAP.  XXV.]  LIBER  TERTIUS.  599 

contitentur    Domlno^    quoniam    bonus    secundum    istam 
duplicem  racionem.   Verumtamen  tota  ecclesia  est  unus       Forgiven 

sinners  and  tlie 

peccator  agens  penitenciam;   super  quo  cum   capite  suo  lighteous  have 
est  maius   eaudium   quam   super    tota  multitudine  ange-/l"a'  grounds 

"  "  ^    .  -   .  ,     .  ^      lor  lovmg  God. 

5  lorum.   Peccator  autem  eiusmodi  non  fuit   Chnstus   et  ut    The  various 
creditur  nec   mater  eius   habet  istam   racionem   super  se  ^^'^- q',";^^  "'^' 
gaudendi;    illi    autem    beati  quorum   voluntas  secundum      redeemed 

°  '.  ^  .  ,.  .  manidnd. 

alteram     istarum     racionum     magis     attenditur,      magis 
gaudent,   ut  Maria   magis  attensa  est  Symone,  quia  licet 

louterque  pariter  possit  peccare,  tamen  dimissio  actualis 
plus  proficit  sibi  per  accidens;  et  sic  licet  in  se  sit 
utrobique  par  racio  diligendi,  tamen  contingit  quod 
alteruter  aliunde  ex  accensione  spiritus  plus  diligat,  Ef 
istam    continenciam    racionis    innuit    Christus    subtiliter 

iSreprimendo  superbiam   et  iudicium  temerarium  pharisei; 

nec  dissonat  creatorem   dirnittere    quod    non   facit,    cum 

homo    dimittit    debitum    quod    debitor     nec    solvit    nec 

243"    sufficit  solvere,   sic  Deus  |  dimittit  omne  quod   peccator 

predestinatus  sibi   solveret   nisi  illud   ex  sua  misericordia 

2orelaxaret,  quod  est  nobis  incognitum;  ideo  debemus 
ipsum  diligere  quantum  sufficimus;  ipse  enim  novit 
peccabilitatem  a  cuius  actu  liberati  sumus  sicut  novit 
multitudinem  defectuum  originalium  iusticiarum,  qui 
omnes    defectus,    licet    sint    multa    originalia    in   eodem 

25homine,  sunt  tamen  unum  peccatum  originale.  Et  patet 
quod  sicut  tam  Deus  quam  homo  dimittit  debita,  que 
nunquam  fuerunt,  et  per  consequens  que  nunquam 
fuerunt  debita  vel  debuerunt  solvi,  sic  redimit  et  liberat 
hominem   a  pena  et  morte  eterna  quam  nunquam  meruit. 

?oPotestenim  debitum  dimitti  dupliciter,  vel  quod  moveat 
res  debita  et  eius  solucio  remittatur  vel  quod  fiat  miseri- 
corditer,  ut  suo  tempore  non  sit  debitum.  Primo  modo 
equus  vel  aliud  usibile  est  debitum  et  creditor  miseri- 
corditer  dispensat  ne  sibi  reddatur;  secundo  modo  creditor 

?5  dimittit  debitum  quod  nec  fuit  nec  erit  dum  miseri- 
corditer    dispensat    cum   in  potente  vel  non   habente  ne 

'  sibi  imputetur,  licet  non  reddat;  et  patet  quod  non 
oportet  si  Petrus  diinittit  debitum  quod  illud  debitum 
fuit  vel   erit  aut  debuit  dari,   dimittere   enim  est  verbum 

40  ampliatum. 

Et  secunda  pars  conclusionis  patet  de  homine  Christo 
qui  ineffabili   commercio   redemit   genus   humanum    tam 

5.  Cod. :  modi  deest. 


6oO  DE   CIVILl  DOMINIO.  [CAl'.  XXV. 

varie   a   pcna   ct   a    mortc.    quibus   nunquam   fuit  dignus; 
redemit  enim  Ciiristus  quosdam  j  ad  beatitudinem,  quosdam     243'' 
ad  pene  perpetue   mitigacionem    et    quosdam    ad  secun- 
dariam    perfeccionem.     Primomodo    solum   redemit   pre- 
destinatos;    secundomodo   redemit   dampnatos    et  tercio-  5 
modo  videtur  redimere  totum   mundum,   ut   patet   alibi ; 
nec   est  putandum,   quod  predestinati   quos  redemit  per- 
diti   erant   ab   eo   simpliciter,   cum  semper  habuit  ut  suos 
filios,  sed  perdiderunt  beatitudinem  vie;   et  ipse  perdidit 
in   eis   ministracionem   innocencie   et  ad  tantum  dicuntur  10 
perditi  et  redempti,   quia  Christus  tradit  pro   eis   precium 
racione   cuius  servient  sibi   in  libertate  primeva  et  resti- 
tuentur    ad    beatitudinem   plus   perfectam.     Ideo   oportet 
notare   a   quo   et  ad   quid    homines    sunt  redempti;   non 
enim   sequitur:   Petrus   est  redemptus   ab  hac  pena,   ergoi3 
habet    eam    vel    dignus    fuit    habere   eam;    potest    enim 
homo   redimi   a  pena   dupliciter  vel    postquam   infuit  ab 
illa   exui   vel  ab  illa   possibili    misericorditer   preservari; 
et  sic   dicitur    homo    dupliciter    liberari.     Unde   non  se- 
quitur:    Petrus  liberatus  est  a   morte  perpetua    passione  20 
Christi,    ergo    illa   mors   fuit  vel  Petrus   eam     meruit  vel 
unquam   fuit   illa   dignus,   quia   satis   est   quod  Petrus  fuit 
tam     reus    quod   puniretur    perpetuo    subducto   sufFragio 
mortis   Christi. 

No  power  of  a       Ex    istis    scquitur    quod    nuUius    sacerdotis   virtute   in  25  P 

priest  can  ,1  .    ^  m  r 

commute      penam   temporalem  :  pena   perpetua   commutatur.     INam    243' 
tternal   ^     signata    illa    pena    perpetua    per  A    et    pena   temporali 
into  temporal.  per  B;    patet:   si   A    commutatur   in   B,     tunc  utrumque 
fit,   est,  vel   eril,   eo   quod  non  entis  non  est  commutacio. 
Si    A   pena    perpetua    fuit,    tunc    fuit    perpetua    et    per  3o 
consequens  semper  erit    pena   perpetua;    non    enim    est 
lingibile    quod    pro    dato    instanti    A    mutetur    in   B    et 
tamen  Deus  voluit  quod  A  nunquam   fit;   non  enim   est 
fundabile   ex  racione,    loyca  vel   scriptura    quod  A  pena 
mutabitur  et  tamen  non  fuit.   Nec  valet  ficcio  qua  dicitur  35 
quod   A  habuit    esse    possibile    et    sic    fuit  primo,    quia 
iuxta  hoc  A   absolute  necessarie  semper  est  et  per  con- 
sequens  non   mutatur;   nam   si  Deus   potest  A   penam   in- 
fiigere,    tunc    ipsa    est    ad    sensum   expositum,    secundo 
quia    nedum  A    pena  sed  infinicies  infinite  fuerunt  per-40 
petuo    in    beatis,    ymmo    difficile    foret    signare  omnem 
penam    possibilem,    eo    quod    immensa    pena    possibilis 

3X.  CoJ.:  peitd. 


CAr.  XXV.|  r.IBER  TERTIUS.  6oi 

prcccssit    etcrnaliter    omncm     culpam;     tercio    quia    sic 

pena    inlinita    et  beatitudo   intinita  foret    simul  subiecto 

et  a  pari   beatitudo   perpetua    commutaretur    in    penam 

vel  commodum   temporale,   et  hoc  commutacione  eterna, 

5  ymmo  iuxta  hanc  viam  duo  contradicta  forent  simul  vera, 

ut  puta  Petrus  perpetuo  punitur    et    ipse   non   perpetuo 

243''    punitur;    nec  valet  secunda  |  licticia    qua    dicitur,    quod 

non   solum   pena  perpetua  possibilis   sed   pena    perpetua 

de  iure   debita  commutatur  in  penam  temporalem;   nam 

10  illa    pena    perpetua    debita   non   fuit   vel   erif,    ideo   non 

pocius   est  dicenda   perpetua   quam   qualiscunque. 

Simiiiter,  si  A  pena  perpetua  de  iure  debetur  ct  de 
iure  pociori  non  dehetur,  ergo  duo  contradicta  sunt 
debita   et   sic  iusta.    Minor  probatur   ex   hoc,   quod  Deus 

i5  eternaliter  determinat  quod  A  non  insit  Petro  et  per 
consequens  iustum  et  debitum  est  quod  non  insit^  et 
sic  non  debetur,  cnm  nemo  debet  ea  puniri.  Non  enim 
sequitur:  si  Petrus  deberet  ea  puniri^  nisi  Deus  miseri- 
corditer    ageret    cum    eo,    ergo  ipsa    debetur  sed   pocius 

2ovidetur  sequi  quod  A  pena  deberetur  nisi  sic  esset, 
quia  aliter  quelibet  pena  possibilis  vel  inpossibihs  debetur. 

SimiHter,   cum  Deus  necessario   punit  citra  condignum  God"s  mercy  in 
vel   misencorditer,    videtur    quod   cuuibet    dampnato   di- 
niittit   penam  infinitam  commutatam  in  penam  miciorem. 

25  Non  enim  stabitur  in  gradu  finito  A  pene  de  rigore 
iuris  debite,  quia  stante  conservacione  puniti  miseri- 
corditer  puniretur,  et  sic  citra  condignum  ut  adversarii 
locuntur  et  si  adnichiletur,  cessat  punicio  quia  pena 
vel  aliud  iu.stum   non  fundatur  innichilo;   innumerabiles 

?o  sunt    tales    deducciones    destruentes  hanc  logicam,    que 

244"   ad  blas  |  pheme    magnificandum    potestatem   pontificum 

creditur    infundabiliter    introducta;    nam  virtus    infinita 

non   sufficeret  sic   mutare    penam    perpetuam    in   penam 

temporalem. 

?5       Ex  istis  tercio  sequitur,   quod  nichil  factibile  est  iustum  Nothing  is  due 
vel    debitum    nisi    quod    eterno  Dei    consilio   disponitur  by  {he  eteinai 
esse     iustum;     Deus     enim     necessario    de    cuiuscunque '^"""''^' °^  ^'°'-'*- 
contradiccionis  altera   cogitat  efficaciter  iusticiam  et  non 
de    utroque,    quia    tunc    desperet    ipsum    esse   verum   et 

40  honum,  eo  quod  disponeret  ipsum  esse  iustum.  Et  patet 
quod    nuHum    prescitum     est    iustum     esse    filium    regni, 


3.  (^od.:  commuldrcl.        7.  Cod,  :   Sdcinidii  ejjicacia  ficticia ;  efjicacia 
supra  liii.  ai.  inaii.        'iV,.  altdia;  ita  cod. 


6o2  DE  ClVir.I  DOMINIO.  [<:aP.  XXV. 

sed  omnis  talis   est  perpetuus   filius   dyaboli    propter  in- 

delebile     peccatum     tinalis     inpenitencie;     habet     tamen 

quoddam    bonum    perpetuum   virtute   temporalis    meriti, 

virlute     baptismatis    et    virtute     penitencie     incomplete; 

ymmo   quamvis  Deus  neutram   istarum:   Petrus  peccat  et  5 

ipse  non  peccat   cogitat  esse  iustam,   tamen  de  punicione 

peccati  Petri    cogitat    et    sic    ipsuni   peccatum   facit  per 

accidens   et  secundarie  esse  iustum.    Non  tamen  iustum 

est  Petrum    peccare,     quia     tunc   de   esse    peccati    foret 

iustum;   pena  autem   est  iusta,  sed  non  placet  Deo  con-  lo 

sequencia  illius  peccati   ex  pena   illa  vel  alia   sui    causa. 

Nam   illa  consequencia    non   est  veritas    connexionis  sed 

temporalis  sequela   culpabilis;    et  patet    quod    non  que- 

libet    gracia    gratificans    immediate    ordinat    et    disponit 

subiectum   suum   ad  |  vitam  eternam  sibi  consequendam ;    244'' 

patet  de  prescitis   in    gracia  secundum   presentem    iusti- 

ciam,   quos  Deus  nec  ordinat  nec   disponit  ut  sint   beati; 

nec  unquam   erant    filii   Dei   adoptivi,    sicut  nec   presciti 

filii   dyaboli,   quia   non   est  possibilis  transitus  a  membro 

unius   corporis,   ut   convertatur  in  membrum   alterius,   ut  20 

patet  alibi.     Predestinati    autem   sunt  per    peccatum   filii 

ire  et  presciti   filii  amicicie,    sed   sola   gracia   predestina- 

cionis   facit  filios  regni  et  finalis  induracio  filios  gehenne, 

multe    itaque   anime  prescitorum    coniunguntur  Deo;    et   M 

cum  Deus  non  ordinat  illam   coniunccionem   ut  socialiter  25 

et   beatifice  videant  Deum,   quia  tunc  Dei  ordinacio  foret 

frustra,    nec  Deus    dat    illis    libertatem    arbitrii    ad  hoc 

sed   ut  possint   et   sufficiant  ad    illud   attingere   quod  im- 

pletum     est,    sed     actus    meriti   beatitudinis   nostre   est   a 

Deo  volitus,    sed   a  line  illo  in  sui  desidiam  sunt  frustrati.  3o 

it  is  the  giacc  Unde  nunquam   erant  sponse  Christi  vel   membra  sancte 

predestination,  matris   ecclesie,    quia   nunquam    habuerunt  graciain    prc- 

not  tempnrary  Jestinacionis  vel    caritatem     que    nunquam    excidit;    illa 
crace,  tliat  ..... 

divides  thc     enim    dividit     inter     filios     regni     et    filios    gehenne     et 

children  of  the  .  •  -^    ■    n     -^     -^- 

kingdom  from  noii   per  se  gracia   momentanea,    cutn   prima   sit  inhnite  c^o 
the  children  ot  perfeccior  longe  disparis   racionis,    sic  quod    facit  omne 

peccatum   sui  subiecti  |  esse   quodammodo  veniale    sicut    244" 
finalis    inpenitencia    omne    peccatum    sui    subiecti    esse 
mortale,    cum    sit  per  accidens  infinitum   gravius  quam 
aliquod  peccatum   predestinati;    tante    enim    est    malicie^o 
quod    non    sinit    subiectum    suum    finaliter    decedere   in 
gracia  baptismali,    quia    tunc    non    foret  prescitus;    ideo 

2.  Cod  :  Jilialis.        29.  nostre.  Cod.:  nos. 


CAP.  XXVI.]  r.IBER  TERTIUS.  603 

predcstinatus  habet  in  baptismo  graciam  racionc  con- 
comitancie  alterius  racionis,  cum  una  necessitat  ad 
actuale  meritum  et  aliam  oportet  excidere  propter  de- 
meritum  actuale,  sicut  patet  ex  diffinicionibus  graciarum; 
5  nec  credo  quod  theologus  vel  Trayanus  fuit  ad  dampna- 
cionem  perpetuam  obligatus;  quilibet  autem  peccator 
est   quodammodo   obligatus   dyabolo. 


CAPITULUM  VICESIMUM  SEXTUM. 

Ex   istis    patescit,    ut    dictum     est    in    principio    XXIII     We  cannot 

lohuius    quinti,    quod    necessitati     sumus     peccare    saltem     continualh'" 
venialiter  continue  hic    in  via;  vel    obmittimus    gradum 
servicii    quod    deberemus    in   statu    innocencie  deservire 
vel  committendo  obliquamus   a   mediis  simpliciter  magis 
aptis,    et    sic    ignorancia  necessitat  nos  viantes    ad   pec- 

i5candum   continue,    quia    ad  vivendum    contra  Dei   man- 

datum   precipientis  nos   esse  sanctos,   Levit.  XI,  44.  Ideo 

dicit     Bernhardus     in     De     Dispensacione     et     Precepto 

VIII  capitulo,   quod  Dens  prohibet  omne  peccatum;  aliter 

244**    enim   non   esset  |  peccatum^  nisi   esset  a  Deo   vetitum   in 

20  isto  mandato  maximo:  Diliges  domimim  Deiim  tmim  ex 
toto  corde  tuo  etc.  Et  sic  in  hoc  quod  docet  nos  debere 
custodire  nos  a  simulacris  I.  Joh.  ultimo:  Omnia  que- 
cunque  volumus  nobis  racionabiliter  fieri  facere  et  pro- 
A"/m/5,  Matli.VII,  12;  que  excluderent  peccatum  simpliciter. 

25jNemo   quidem   est  qui  non  vellet  proximum    tantum    si!)i 

proficere   merendo   aput  Deum   quantum   deberet    ex    in- 

stitucione  primaria,    quod   non   faceret    nisi   preservando 

se     simpliciter     a     pcccato;     non    enim    toUit    meritum        ciirisfs 

domini    nostri    Jesu    Christi,    quin    debemus    viare    sine  •"^^"^'"^"^ '^°^'' 

'       •■  .  not  give  us 

3o  peccato,  quia  aliter  excusaret  ne  predestinatus  peccaret  licence  to  sin. 
quomodocunque  vixerit  et,  cum  non  sit  personarum 
accepcio  aput  Deum,  per  idem  virtute  passionis  Christi 
licenciarentur  omnes  homines  ad.  peccandum  vel  (ut 
.  loquar  secundum  errores  sic  opinancium)  ne  peccent 
35  quicquid  fecerint.  Ille  igitur  qui  venit  implere  legem 
non  toilit  legem  secundum  quam  pro  statu  innocencie 
debet  omnis  homo  peccare  simpliciter,   quia  licencia  ad 

5.  Trajaiuis.    Cf.  De   Ecclesia   pag.    53l,    533,  534,   Serm.  IV, 
3i— 33.  17.  Non  cap.  Vill  sed  XIV.         20.  Matth.  X.XII,  37. 

22.  I.  Joh.  V,   21. 


6o4  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXVI. 

peccandum    non    potest    a   Deo    procedere.     Hoc    igitur 
facit    Christi    passio    quod    nemo    dampnetur    quantum- 
cunque  peccaverit,  si  assit  consummata  contricio.  Si  enim 
Christus  tantum   doluit  pro  peccatis  nostris,   oportet  nos 
ab   ipso  avcrsos  de  peccatis  nostris  dolere  et  satisfactorem  5 
redimentem  diligere,   si  volumus  salvari,   quia  j  umisqiiis-    24.^' 
qiie  onus  suum   portabit.     Unde   Augustinus   super  Math. 
Sermone  VI:  Opus  te  terret,  mercedem  vide;   i'is  delicatus 
perveuire  ad  eam   rem,   ad  quam  non  perducit  nisi  labor. 
Sed  times  ne  perdas  aurum  tuum,    ad  quod  cum   magno  10 
labore  pervenisti.     Si,   inquit,   ad  aurum   quod  quandoque 
amissurus  es  non  pervenisti  sine  labore,  ad  vitam  eternam 
vis  sine  labore  pervenire?   Carior  sit  tibi  merces  ad  quam 
post    omnes    labores     sic  pervenies  ut    nunquam    amittas. 
Credo   quidem  inpossibile   nos  lapsos  venire    ad  beatitu-  i5 
dinem    sine    magno    labore    restituente    nos    ad    statum 
innocencie  cum  in  illo  homo  debuit  operari;  ideo  oportet 
nos  violentare  nos  ad  rapiendum  illud  regnum    ad   quod 
non  fuisset  innocens  sine   opere   translatus. 

Nec  valent  excusaciones  in  peccatis  quas  false  flngimus.  20 
Arguitur  enim  communiter  isto  modo:  multa  que  facimus 
post  lapsum   forent  peccata  mortalia,   que  iam  sunt  yeni- 
alia,    ut    patet    capitulo    proximo;    si   Christus    non    ex- 
cusaret  satisfaciendo   pro  peccato  humani  generis^   igitur 
passio  Christi   nedum   potcst  sed  de  facto  delevit  aliquam  2  5 
partem    peccati,     dando    excusacionem     et    indulgencias. 
Cum  igitur  idem   sit   iudicium    de    toto    et    parte  quoad 
omnipotenciam  Salvatoris,  sequitur  quod  meritum  Christi 
potest  tollere   quodcunque  peccatum   simpliciter  et   cum 
agit    secundum   sui  ultimum,   quia  aliter  Deus    esset  in- 30 
vidus,   sequitur  quod  omne    peccatum   tollit;    non   enim 
est  Dei  ]  impedire    meritum    ab    accione    sua    naturali;    245'' 
meritum    autem   Christi    sufficeret  satisfacere    pro  infini- 
torum   mundorum   criminibus. 
Christ  did  not       Hic  dicitur  quod    conclusio   est    concedenda;    verum-    B 
'"'*m)t^'sin° '"^ '■^™^'^  non   est  ymaginandum  peccatum  componi  ex  suis 
partibus   intensivis  vel  quod   meritum  Christi  faciat  illud 
non   esse  peccatum  quod  fuisset  peccatum,   si  non  taliter 
meruisset,   quia  si  delet  vel  excusat  peccatum,   tunc  illud 
prius    est    peccatum ;     hoc    igltur    facit    passio    Christi,  40 


6.  Gal.  VI,   5.         8.   Sermo  VI   De  Verbis   Dom.   Opp.  tom. 
V,  364. 


CAP.  XXVI]  LIBER  TERTIUS.  6o5 

quod  multa  peccata  mortalia  et  venialia  fuissent  dampna- 
bilia  quia  mortalia,  primomodo  si  meritum  passionis 
Christi  non  satisfaceret,  quia  omne  peccatum  humani 
generis  non  fuisset  redimibile  sine  illo;  nec  toUit  dicta 
5  medicina  peccatum  aliquod  nisi  in  subiecto  capaci,  hoc 
est  in  homine  qui  vult  accipere  medicinam,  cum  sit 
tota  natura  illius  medicine  et  morbi,  quia  medicina  non  Our  wiii  must 
applicelur  nisi  admissa  vel  quod  morbus  sanetur  nisi  '^chris^rs^^worV 
coopcrante  vulnerato   displicendo    de    illo    quod    inordi-  °'  ledcinption. 

lonate  complacuit,  cum  averti  a  peccato  diligendo  Deum 
non  poterit  nisi  volens.  Sicut  igitur  medicina  corporalis 
non  sanat  nisi  cooperante  virtute  sanandi,  ut  patet  de 
medicinis  appositis  morbis  et  calore  extinctis,  sic  in 
medicina    spirituali;    licet  igitur   meritum   Christi  sit  in 

i5se     sufficiens     ad     tollendum     omne    peccatum     humani 

245"    generis,  dum  peccator  apte  j  admiserit  medicinam,  verum- 

tamen    continuacio    finalis     inpenitencie    inpossibilitatur 

quoad    multa     peccata     perpetua.     Videtur    igitur    quod 

meritum   Christi    non    agit    aliquid,    cum    sit   de  genere 

20  respectivorum  sed  facit  quantum  sufficit;  nec  inpeditur 
a  Deo  sed  dirigitur,  ita  quod  tota  culpabilitas  redundat 
in  inobedienciam  obstinati.  Sic  igitur  meritum  sapiencie 
incarnate  facit  ex  summa  gracia  et  misericordia  quod 
illa  peccata    que    facimus  ex    ignorancia  invincibili   non 

25  sint   mortalia,   dum  voluerimus  penitere;   et  sic  quamvis 
totum   attribuamus   divine   misericordie,   debemus  tamen 
in   hoc  totum    attribuere    nostre  penitencie    licet  secun- 
darie.    Et  sicut   Dei   misericordia   nichil  potest    sine  sua     God  cannot 
iusticia     communicata,     sic    Deus     non     potest    quodvis   ^"xvx^rcp^ent?^ 

30  peccatum  remittere,  nisi  peccator  conversus  voluerit 
penitere.  Sic  igitur  passio  Christi  alleviat  peccata  in 
inferno,  sed  nuUam  partem  illorum  tollil,  sed  omne 
peccatum  predestinati  tollit.  Ex  quo  sequitur  infinitas 
potencie  et  misericordie  sic  tollentis,   cum  racione  volun- 

35tatis  perverse  ad  peccandum  perpetuo  pro  quolibet 
peccato  aliter   perpetuo  puniretur.   Ostensum  quidem  est 

•  capitulo  XXIV,  quod  omnis  criminosus  vult  peccare 
perpetuo,  virtus  igitur  que  sufficit  tollere  obligacionem 
perpetuam  est  potencie  infinite.  Item,  eo  ipso  quo  crea- 
2|5'>  tura  I  peccat^  peccat  in  Deum;  igitur  si  aliquis  dimittit 
peccatum,  simpliciter  oportet  quod  remittat  offensam  Dei, 
sed  hoc  solus  Deus  potest;   non   est  enim  servi  remittere 

7.  Cod  :  non  dccst.        21    Cod,:  culpabilis.        -10.  Cod. :  aliquid. 


6o6  DE  CIVILI  DOMINIO.  [t:AP.  XXVI. 

offensam    sui    doraini;    in    tantum   quidem    tidem   sumit 

ista    conclusio    catholica    nota    eciam   infidelibus,    quod 

imposuerunt     Christo     sepe     blasfemiam,      quia     dimisit 

peccata,   ut  patet  Math.   XIX  et  Luc.  VII. 

Sin  can  he  Item,   nullum   peccatum   mortale   potest  deleri  nisi  per    C 

by"grac!Avh'ich  infusionem  gracie,   sicut  tenebra  non  potest  toUi  nisi  per 

is  the  sift  of    induccionem  lucis;  sed  solusDeus  potest  infundere  graciam, 

God  aloiic.       .    .  ,         ...^  11 

igitur  solus  Deus  potest  peccata  tollere;  non  enim  con- 
sonat  quod  servus  Dei  concedat  proditori  domini  beni- 
volenciam  Dei,  que  est  gracia;  solus  igitur  Deus  tollit  lo 
peccata,  sicut  dat  graciam  saltem  autentice,  quia  cum 
oportet  Deum  in  omni  opere  principaliter  agere,  non 
permittit  concursum  pure  creature  ad  virtutem  iusticie, 
licet  creatura  agat  dispositive  ad  iustificacionem  hominis. 
It  is  said  falsely  Per  hec  patet  responsio  ad  secundum  argumentumiS 
airwfu  bes^l\^Jd  factum   communiter  in  ista  materia;   dicitur  communiter 

01- a  part  of    quod   supereroeata   merita   passionis  Christi   non   possunt 

Ciinsfs         T  '  ^  .    .  '.    .  .  .       . 

merits  would    esse  superflua ;  cum  igitur  mmima  parcio  passionis  sue  per 
be  supcrfluous.  ^^  sufficeret  pro  salvacione  peccatorum,  quos  solos  ponunt 

theologi  salvandos,  videtur  quod   residuum   passionis  ex-  20 
cusabitur  a  superfluitate   per  hoc   quod    salvabit    omnes 
alios;   et  sic  nemo   dampnabitur,   cum  omnis   homo  |  sit    246 
redemptus,    et  Deus   mercator    prudentissimus    non  vult 
perdere  quod  tam   care   redemit  pro  tanto  precio. 

Et  confirmacio  illius  est  prima  ad  Thim.  II,  4  dicentis,  25 
quod  Deiis  vult  omnes  homines  salvos  fieri.  Solucio  istius 
sepe    tacta   est,     concedendo   quod    nullum    opus   Christi 
et    per    consequens    nuUum    eius    meritum    potest    esse 
simpliciter  superfluum,  cum  iuxta  principia  philosophorum 
Deus    et    natura    nichil   agunt   frustra,    in    tantum   quod  3o 
Deus  neminem   dampnare  potest,    nisi  occasione  peccati 
dampnabilis    et    gracia   pcrfeccionis   sue  universitatis   ad 
sui  honorem. 
Christ-s  merits       Sed   minor  argumenti   facti   deficit,   cum   quelibet  pars 

^''^  '??^  .      quantitativa  meriti  passionis  Christi  delet  omne  peccatum  35 
assignable  m     "  ^  .^ 

paits.         quod  Deus  condonat   et  non   una  pars  appropriate  unum 

peccatum    et    alia    appropriate    aliud,     sed    tota    passio 

Christi  libratur  in  tanta  mensura  armoniaca,   quod  cuius- 

cunque   partis   defectus  faceret    totum   corpus   sui   meriti 

defectivum;     et    sic    quamlibet    partem    sue   operacionis  40 

meritorie    est    necessarium    necessitate    ex   supposicione 

totum    Christi    meritum    integrare;    nec    admitto    casus 

35.  Cod.:  debet. 


CAP.  XXVr.]  LiBER  TERTIUS.  607 

superfluos,  quibus  ponitur  quod  Christus  precise  sub 
duplo  vei  alio  proporcionali  merito  meruisset;  satis  est 
quod  posset  sic  fecisse,  si  voiuisset  quam  condicionatam 
potenciam  doctores  vocant  quandoque  potenciam,  sed 
5  expecto  probacionem  potestatis  talis  simpliciter.  Unde 
246''  si  ista  argucia  moveret,  sequeretur  quod  ac  hoc  |  que- 
libet  particula  passionis  Christi  foret  superflua,  quia 
cum  tota  passio  Christi  sufl^ecisset  pro  quotlibet  universi- 
tatibus     redimendis,     videtur     quod     quelibet    pars     eius 

losignabilis  sufficeret  pro  plena  redempcione  huius  mundi 
et  sic  per  reduccionem  tactam  sophisticam,  cum  non 
produceretur  alius  mundus,  cum  capitur  totus  mundus 
salvandus,  sequitur  quod  quelibet  pars  passionis  Christi 
ad  hoc  secundum   istam   infidelitatem   superfluit. 

i5  Et  per  hec  dicta  capitur  via  ad  destruendum  ficta 
de  potestate  pape  ad  absolvendum  a  pena  et  a  culpa 
per  apostolicam  supererogatorum  meritorum  ad  ma- 
culas  absoluti;  de   hoc   alibi. 

D         Et  patet   quod   Christus  non    redemit  omnes    homines     ^tqi  ;,ii  ^jh 

20  a   dampnacione   ad   regnum,    cum    multi    sunt    qui    non  ,  '7*'' ''\"'?, 
resurgent  in   iudicio,   sed   manebunt   in  perpetuo  carcere    cxccllciu  and 
peccatorum   cum   prescitis   quos  non  redemit  ad  gloriam    ^'jJJve  bcen 
sed    tantum    excellenter    bonos    qui   coniudicabunt  cum  i^dgcd  aircady. 
Christo,  ut  dicitur  Math.  XIX,  28:   Vos  qiii  me  estis  seciiti, 

20  sedebitis  super  sedes  iudicantes  duodecim  tribus  Israel, 
ut  dicit  Psalmista,  resurgere  in  iudicio  et  excellenter 
ynalos  non  resurgere,  sed  mediocriter  bonos  et  mediocriter 
malos  dicit  iudicari  ad  salvacionem  vel  dampnacionem 
sui,  nam  predestinatos  mediocriter  bonos  qui  vixerunt 
246"  plurimum  seculariter,  salvati  |  per  ignem  et  prescitos 
mediocriter  malos  qui  fecerunt  multa  bona  de  genere 
dicit  sensibiliter   iudicari. 

De    istis    quatuor    generibus    facit    glossa   mencionem 
super    illo    Psalmi    primi:    Ideo    non    resurgent    impii  in 

35  iudicio.  Et  capitur  ista  sentencia  a  beato  Gregorio  XXVI 
Moralium    super   illo  Job  XXXVI,  6:   Et  pauperibus   iudi- 

,  ciuui  tribuit.  Due,  inquit,  sunt  partes  in  iudicio,  electorum 
scilicet  et  reproborum;  et  utraque  altrinsecus  est  divisa. 
Alii  namque  iudicantur  et  pereunt,  alii  vero   non   iudicantur 

3.    Cod.:    conditionata.  17.    apostolicam ;    ;iIiqiiot    vcrba    dcsuiit. 

22.  Cod. :  presciti. 

18.  Est  (ut  videtur)  tractatus  de  Potestate  pape.  26.  Psahn. 

I,  5  loosely  quoted.  34.  Psalm.  I,  5.  35.  St.  Gregorii  Opp. 

tom  I,  835. 


6o8  DE   ClVn.t  DOMINIO.  [CAF.  XXVI. 

et  pereiint,  alii  iudicantiir  et  reguant,  alii  non  iudicantur 
et  regnant.  Et  ponit  exemplum  de  mediis  et  extremis. 
Nam  cum  semper  infideles  iam  iudicati  sunt,  ut  dicit 
Christus  Joh.  III,  i8,  ideo  non  illis  dicetur  cxpiobracio 
operum  misericordie,sed  finaliter  inpenitentibus  christianis  5 
nec  pauperibus,  qui  se  totos  pure  inpenderant;  nam 
duo  extrema  non  ibi  sensibiliter  iudicabunt  scilicet  boni 
sequentes  Christum  in  altissima  evangelica  paupertate 
et  mali  qui  nunquam  receperant  fidem,  sed  duo  media 
mediocria  ibi  iudicabuntur :  scilicet  predestinati  salvati  lo 
a  dextris  pro  complecione  operum  misericordie  et  presciti 
a  sinistris  dampnati  ex  hoc  quod  post  gustacionem  fidei 
ingrate  renerant  eius  perfeccionem  in  complecione 
operum   misericordie. 

Et    quantum    ad    illud  ad  Thim.   II  j  dictum   est  scpe    2^6'' 
quod    intelligitur    de    voluntate    signi,     quia    ].)eus     dat 
mandata    ab    omni   homine  observanda,    que  si   finaliter 
servaverit    salvus    erit,    et    sic  Deus    vult,    quod    omncs 
homines  salventur,   sed  non   quod  salvabuntur,  ut  dictum 
Ei  roiicous      est  capitulo  primo  huius.   Ex  istis  patet  medium  solvendi  20 
Jeromc°bv     t:ei"ciam    excusacionem    quam    fingit    Johannes    de    Deo 
Jolin  dc  [)co.   super  decreto   de   consecracione  distinccione  V,   proximo 
capitulo    allegato,    quando    enim   Jeronimus    dicit,   quod 
nO}i   niediocriter  errat  qui  inagno   bono  prefert    mediocre 
bommij    hoc    secundum    glossatorem    debet    intelligi    de^r 
magno    bono    sine    quo  non    potest  habere  salus  eterna; 
et  ita  videtur  innuere  in  omni  alio  bono  mediocre  bonum 
sine  errore  licere  preferre. 

Contra    istam    glossam    sic    arguo:    Solum    Deus    est 
bonum   nobis   eligibiie,    sine  quo  non   possumus  salvari;3o 
et   per   consequens  iste  foret  sensus  sancti  doctoris  quod 
ille    multum    peccat    qui   mediocre   bonum   prefert  Deo. 
Nam    quocunque    creato    extra  hominem   signato  preter    E 
Deum,   sine    illo   potest  haberi  salus,   ut  noverunt  loyci, 
super  anima  vero  hominis  vel  super  se   ipso,  non  cadit?5 
sibi   eleccio;   et  patet  nuditas  glose,   cum   nuUus   dubitat 
esse  illicitum   hominem   preferre  aliquid  Deo  suo. 

Similiter,  .  .  .  beati   Jeronimi   destruunt  istam  glossam, 
cum    dicitur    quod    illi    graviter    peccant    qui    ieiunium 

i3.    Cod.:   remunerani.         20.   est ;   scqiiitiir   lacuna.         33.   Nani.    Hic 
vcrbum  dcest.        38.  Similiier,  et  liic  vcrbum  dccst. 

24.  Dc  Consecr.  cap.  XXIV,  dist.  V.         26.  Vidc  Glossam  m 
decrct.  Non  mediocritev. 


CAP.  XXVI.]  r.iBER  tp:rtius.  609 

preferunt  caritati,  vigilias  sensus  vivacitati  vel  conti- 
247'  nuacionem  |  o^acionis  discrecioni.  Et  constat  quod  nec 
caritas  creata  nec  sensus  integritas  nec  prudencia  vitans 
amenciam  sive  tristiciam  est  magnum  bonum,  sine  quo 
5  non  potest  haberi  salus  eterna.  Ideo  beatus  Jeronimus 
non  habuit  solummodo   illum   sensum. 

Et  si   dicatur  quod  sine   specie    talium    bonorum   non  'A  great  good' 

,     ,       ■         1  •  ,  •  -1  inav  mean 

potest   haben   salus,  per  idem   nec  sme   specie   bonorum    „^^,1^  things. 
mediocrium,    cum   oportet    ieiunare,    vigilare    et    iugiter 

loexorare:   ideo  Archidiaconus    bene    dicit   quod    magnum 
bomnn   sunt  bona  virtutis,   mediocre  bonum  bona  de  genere 
morum   que  possuut  male  fieri^   ut  peregrinacio   et  oracio 
sed  minimum   bonum   ut  pulcritudo   corporis  atque   divicie  ' 
et    magnum    bonum    potest    dici    bomim    nature  quod  est 

\bin  casu  mediocri  bono  utilius.  Similiter,  esto  quod  Petrus 
scienter  eligat  A  minus  bonum  dimittendo  B  melius, 
dum  scit  B  fore  sibi  utilius  et  eque  possibile,  tunc  patet 
quod  Petrus  fatue  elegit;  omnis  fatuitas  sive  stulticia 
sapit    peccatum,    igitur    Petrus    peccat.      Nam    faciendo 

20  oppositum  melius  faceret  et  per  consequens  summe 
bonitati  placencius  et  per  consequens  deficit  a  gradu 
caritatis  et  gracie  quem  haberet  faciendo  oppositum; 
igitur  cum  omnis  defectus  huiusmodi,  eo  quod  est  de- 
fectus   in   moribus,    sit    peccatum,   sequitur    quod   Petrus 

23  ut  sic  peccat.   Que  rogo   fingi  posset  excusacio  Petro   ne 
peccaret    in    proposito.     cum    excluditur    tam    ignorancia 
247*    quam  |  difficultas,    eo   quod   scit   H    melius   et   eque   faci- 
liter  factibile. 

Similiter,    omnis   homo   sciens   aliquid   esse   de  volun- 

3o  tate  Domini  ut  ipsum  faciat  tenetur  virtute  obediencie 
ipsum  perficere,  sed  Petrus  in  casu  posito  scit  esse  in 
voluntate  Domini  quod  eligat  B  dimisso  A,  igitur  tenetur 
virtute  obediencie  sic  eligere. 

Maior    patet    per    illud   Luce  XII,   47:    Servus    sciens 

35  voluntatem  domini  et  non  faciens  plagis  vapulabit  multis 
et  per  consequens  est  culpandus;   et  minor  patet  ex  hoc 

•     quod  Petrus    iuxta    positurn    scit   quod   B    foret   melius, 
et    omnis    homo    debet    scire    quod     nichil    est    reliquo 
lelius  nisi   foret  Deo   accepcius.   Ideo  Petrus  scit  impli- 


m( 


10.  Cod.:  tinde  dicit. 

10.  Guidonis    a    Baisii)   archid.    Boiion.    Rosarium    ad    decret. 
Non  mediocriter. 

De  Civili  Dominio.  III.  39 


6lO  DE   CIVII.I  DOMINIO.  [CAP.  XXVI. 

cite    et    debet    scire    explicite,    quod    eligere   B  est  Deo 
accepcius.    Aliter    enim    non    foret   melius,    sicut    igitur 
Deus  vult  quod  homo  perficiat,    licet  non   proficiat,    ita 
vult  quod  Petrus   eligat   B,   licet  non    ipsum   eligat,   quia 
ordinavit    lcgem    eternam    quod     positus    in    adopcione  5 
duorum    bonorum    eque   possibilium  eligat  magis  bonum; 
ideo    contraveniens     isti     'egi    nature    peccat    in   Deum, 
proximum   et   se   ipsum. 
Danger  of  slotb       duinto    confirmatur    ex    hoc    quod   homo   accipiens   a    F 
'serv?cef       ^^o    scienciam     et    potenciam     ad    serviendum     sibi     in  lo 
ampliori  gracia  in  vanum  accipit  eam  peccando  accidia,  ! 
quando     contra    Christi    consilium     retrocedit,     sic    facit    24-j'- 
omnis   sic   fatue   eligens;   igitur   etc.     Nam   sufficiens   ad- 
quirere    lucrum    temporale    et    ipsum    obmittens  ad   sui 
dampnificacionem   est   culpandus;   igitur   multo  magisdei5 
lucro    spirituali    perpetuo    fortificante    hominem    contra 
hostes  in  Dei  servicio.  Aliter   enim   liceret  laxare   in  Dei 
servicio  usque   ad  non  gradum.   Unde  in  confirmacionem 
opposite  sentencie   dicit   Christus  Math.  VIII,   22   cuidam 
discipulo  quem  sic  vocavit:   Sequere  me,  permitte  ^nortuos  20 
sepelire    mortuos    suos.     Quod    exponit    Augustinus    ser- 
mone  VII,  notans  quomodo  scriba  dicens:   Domine  sequar 
te  quocunque  ieris,   reprobatus   est,   quia  Christus  vidit  in 
animo    suo    non    esse    locum    requiescendi  per   graciam 
propter  superbiam  atque  avariciam;   secundus  autem   qui  25 
non  audebat  hec   promittere  excitatus  est,  et  tercius  qui 
deferebat    culpatus    est,     ut    patet   Luc.   IX,   quia  in   hiis 
duobus   eternaliter   vidit   disposicionem   ad   discipulatum. 
Unde  quando  prior  dixit:  Domine,  permitte  rneire  primum 
et   sepelire    patrem    meum,    ait  Jesus:    permitte    mortuos 'io 
sepelire  mortuos   suos,    hoc    est    secundum   Augustinum : 
occupentur    mortui    caritate    circa    minora    de    genere; 
Christus,     inquit,     nullam     excusacionem     vult    interponi, 
carnalis  huius  temporalisque  pietatis,  ut  dimittatur  bonum  | 
prestancius;    nolite,   inquit,   anteriora  posterioribus  sub-    247* 
dere,  quia  aliter  contra  mentem  ecclesie  Canticorum  II,  4 
deficit   caritas   ordinata ;    et   ad    idem   vadunt  raciones   et 
testimonia   proximo   capitulo   allegata. 

Item,   omnis   christianus   tenetur  in  virtute  proficere  et 
per  consequens  in   caritate  et  gracia,    sicut    progreditur  40 
in   etate,   sed   dimittendo  scienter  sibi  utilius  retrocederet 


20.  Scrm.  C,  Opp.  tom.  V,   527.         33.  1.  c.  pag.   528, 


CAl^  X.KVI.]  I.IBER  TERTIUS.  6ll 

vecorditer,    ergo   peccaret  contra    obligacionem   Dco   de- 
bitam. 

Assumptum    patet    eo    quod    homo    ut    continuat    in  We  cannot  be 
gracia  recipit  ampliora   Christi   carismata    et    ut  sic   est  wrmusTgrow 
.^  Deo   ohligacior   ad   amandum;    nam    ars   precipua   quam  '"  Si'^^e  o'' '»'1 
in   scola   virtutis   adiscimus   est    ars    diligendi   Deum,    ut 
hic  supponitur;   sed  nimis   discohiret  qui  in  lcccionc   tam 
necessaria    non    continue    proficeret.     Ideo    dicit  beatus 
Bernhardus    Epistola  ad    Garrinum    abbatem:    Qiiomodo, 

To  inquit,  ipsiim  corpiis  vestnim  continue  aiit  cresce}~e  constat 
aut  deficere,  sic  necesse  est  et  spiritu  aut  proficere  semper 
aut  deficere,  et  paulo  ante  contra  fingentes  quod  satis 
est  eis  stare  in  moribus,  licet  non  crescant,  sic  loquitur: 
Si    dicis    nec    peior    fie?'i   pacior,    nec  melior  cupio,    hoc, 

i3inquit,    vis    quod    esse    non    potest.     Sicut    enim    opoitct 

stantem     in    gracia    continue    recipere    ex   gracia   perse- 

verancie  graciam    ampliorem,    sic   tenetur    conlinue   ser- 

vire    placencius,    quia    non    potest    esse    quin     meritum 

248"    servatum    per    tempus    ut    sic    crescat  |  et    sic   quamvis 

20  actus  intenduntur,  remittuntur  et  repellantur  sucessive 
per  vices,  tamen  tota  conversacio  predestinati  intenditur 
pro  quolibet  instanti  vie  quo  est  gracia;  quantum  ad 
racionem  meriti,  non  igitur  licet  pro  statu  vie  quiescerc 
a  profectu. 
G  Similiter,  in  statu  innocencie  foret  omnis  talis  ceca 
eleccio  peccatum  eciam  mortale,  sed  non  cxcusatur  ex 
lapsa  et  multiplicacione  peccati  humani  generis  ne 
omnino  sit  peccatum,  quia  tanc  melior  foret  condicio 
peccatoris,  ideo  remanet  ad  hoc  peccatum  mortale.  Debet 

3oenim  homo  diligere  l^eum  ex  toto  corde;  sed  quomodo 
diligit  ita  Deum  qui  scit  quod  est  homo  austerus  re- 
quirens  cuiuslibet  sui  operis  racionem,  et  tamen  est 
superatus  propter  bonum  creatum  dimittere  illud  quod 
scit    esse    contra   Dei   voluntatem.     Si    non    fallor   nichil 

^.■^  excusaret  a  Dei  severo  iudicio  nisi  (ut  ironice  loquar) 
accidia.     Si    enim     ignorancia    magis    boni    non   excusat 

.  simpliciter   quin   obmittens   debitum   servicium    pro   statu 
innocencie  peccat    continue,    multo   magis    defectus  sive 
desidia    huius    cultus    ex    ceca    sciencia.     Videtur    enim     Thoss  who 
4oquod    patris    sapiencia    excusans    veniale    commissum   ex        against 

^  '  '  conscience 

28    Cod. :  xint. 

n.   In    cpislola  CCI.III    ad    Guarinum    abbatcm    Alpcnscm    hic 
lo,cus  non   cxtat. 

39* 


6 12  DE  ClVir.I  DOMINIO.  [CAP.  XXVI. 

choose  thc     ignorancia    ne    sit    mortale    non    sic   excusat  peccantem 
''be°elcu''sed  "for  ex  certa  consciencia  et  ideo,    ut   dixi  proximo   capitulo, 

ignorance.      Jeronimus,  Augustinus,  Bernhardus  ponderant  istam  cecam 

eleccionem   tanquam   matrem   peccaminum;    et  hec  |  est    24S'' 
racio  quare,  dimittendo  statum  nobis  securiorem  ut  statum  5 
pauperem  vite  Christi  conformiorem,  vivendo  proprictarie 
in    opulencia    peccamus    continue,    quia,   ut  dicit  Bern- 
hardus  in   l~)e   Dispensacione  capitulo  X,    i'ita  monachica 
eo   est  securior  quo   arcior,   eo  cercior   quo   magis   ardua. 
Nam  pauper  est  securior  quoad  mundum,  quoad  carnem  10 
atque  dyabolum,  ideo  peccamus  graviter  accipiendo  super 
nos   gravedinem  vite  secularis  dimittendo   facilius,   3'mmo 
omnes  peccamus  ignorando   quid   est  nobis  utilius.    Sed 
criminaliter  damus    locum    dyabolo,    quando   gratis  de- 
sistimus  operari    bonum     imitando    viam    Christi,     quiai5 
Psalmo   XVII,   4    dicitur:     laudans    invocaho  Dominum   et 
ab   inimicis   meis  salvus  ero.    Ille   autem   non   laudat   Do- 
minum   qui  negligit    eius   consilium   sed  voluntarie   cedit 
hosti;  periculosa  igitur  est  hec  glossa.   cum  ex  fide  nichil 
debemus   diligere  nisi  Deum  vel  in  ordine   ad  eum,  non  20 
est   autem   ordo    ad    dihgendum   Deum   precipientem   se 
diligi  ex  toto   mente  ut  scienter    postponamus  Deo   pla- 
cencius;   hoc   enim   declinat  a  via   diligendi   Deum. 

Sed  contra  illud  primo  obicitur  per  hoc  quod  omnis 
viator  eciam  in  statu  innocencie  peccaret  continue,  quia^S 
deficit  a  gradu  altissime  caritatis;  sed  patet  ex  sepe 
dictis  quod  non  est  color  in  ista  [  argucia,  nam  falsum  248' 
assumitur  pro  causa  ad  falsum  inferendum,  ut  innocens 
non  deficit  ab  opere,  licet  deficit  sibi  opus  pro  suo 
tempore    successurum,    defectus    enim    sonat  in   culpam  3o 

i)cf;rccs  ot     cleficientis    in    illo    quod   debet   facere.    Ideo   cum   omnis 

pcrfection.  ^  .       ^  .  , 

homo  pro  statu  innocencie  faceret  contmue  plene  pro- 
tunc  debitum,  licet  cresceret  in  virtute,  patet  quod  non 
peccaret.  cum  non  sit  idem  deficere  et  deesse.  Et  sic 
licet  sint  quotlibet  gradus  pcrfeccionis  moralis  in  homine,  35 
tamen  tres  famosiores  notari  poterunt  ex  scriptura,  prima 
quando  christianus  est  mundus  a  quolibet  peccato  mor- 
tali;  de  qua  perfeccionc  intelligi  potest  illud  Gen.  VI,  g : 
Noe  vir  iitstus  atque  perfectus  fuit  cum  multis  dictis  H 
similibus;   secunda   quando   excluso   omni   peccato   homo  40 


2-|.  Cod.:  abicitur.        3i.  Cod.:  debent. 

N.  Nt)n  cap.  X.,  scd  XV.   Opp.  pag.  ci?3. 


Cap.  XXVI.]  LIBER  TERTIUS.  615 

habet  quicquid   de   iure  competeret  suo  statui  pro  signo 

dato,   ut  fuit  de  Adam   et  Eva  in  paradiso  et   de  Christo 

et  Maria    in    hoc    seculo    et    forte    de   multis   sanctis   in 

mortis    articulo.     Et    de    illa    potest    intelligi   illud  Math. 

5  XIX,  21:   Si  vis  perfectus  esse,   vade  et  vende  omiiia  que 

habes.     Civile    quidem    dominium    non   stat    sine  veniali, 

ut  patet  ex    dictis,    ideo    nemo    continuans  in   civilitate 

usque  ad   mortem   suam   immediate   post  eam   ad  celum 

advolat;     tercio     dicitur     creatura     perfecta    simpliciter, 

loquando   est   in   summo  gradu  perfeccionis  sibi  possibilis,  | 

248'^    ut  beati  in   patria.   Pro  qua  perfeccione  scribitur   I.  Cor. 

XIII,  10:     Cum    venerit    quod    perfectum  est,  evacuabitur 

quod    ex   parte    est.     Tunc    enim   occurremus   omnes    in 

virum  perfectum   Eph.   IV,  13. 

i5       Secundo    obicitur    per    hoc,     si    nos     lapsi    peccamus  Vciiial  sin  does 
.  ,  .  not  cause 

continue,   tunc  contmue   demeremur,   ymmo  cum  non  sit    demerit,  but 

possibile,    nos    tantum    mereri  vel  Deum   diligere,    quin  '«ssens  ment. 

plus  possumus,   videtur  quod  necessitati  sumus  ad   pec- 

candum.     Hic  dicitur    negando    primam   consequenciam, 

20  cum  nudum  peccatum  veniale  non  inducit  demeritum 
sed   minuit   meritum. 

Et  obicitur  quod,  si  homo  sic  peccando  meretur,  tunc 
plus  peccando  plus  meretur.  Dicitur  quod  gerundium 
huiusmodi    potest    intelligi    dupliciter,    vel    temporaliter 

25  vel  causaliter;  temporaliter  est  verum  quod  homo  dum 
peccat,  meretur  et  dum  diucius  peccat  venialiter,  diucius 
meretur,  sed  causaliter  non  est  verum  quod  quia  peccat 
venialiter,  ideo  mereturj  licet  enim  omne  peccatum 
veniale    predestinati    necessario    concomitatur    meritum, 

3otamen  non  illud  peccatum  sed  gracia  excusans  illud 
peccatum  causat  meritum.  Ulterius  quoad  assumptum 
de  termino  meriti  viatoris  dicitur  quod  sicut  est  dare 
quanlum  ad  maximum  mereri  possumus,  sic  est  dare 
maximam   capacitatem    premii    in    merente,    sicut  patet 

35  de  Christo    cuius    tota    capacitas  possibilis    est  impleta. 

Ex    quo    patet    quod    non    est  simpliciter  impossibile  .    It  is  not 

^  t  ~L  r  i  impossible  tor 

2  j.c)"    viatorem     post     lapsum     colere   |   atque     duigere    Deum  a  man  to  serve 
quantum  potest,   quia  secundum  ultimum  potencie  diligit  ut^T^^ost^^ot^ifis 
Deum  qui   subducta  ignorancia  omnes  vires   et  data  sua        power. 
4opro    tempore    signato  secundum   estimacionem   suam  et 
sui  sufficienciam   ponit  in  Dei   servicium,   sicut  Christus 
fecit  loquendo   de  posse  loyco,   beata  virgo  loquendo  de 

26.  After  venialiter,  diuciuf:.  Cod.:  dicimus.       So.  dalci ;  ita  cod. 


6 14  DE  ClVir.I  rjOMINIO.  [CAP.  XXVI, 

posse  naturali  et  beati  secundum   ultimum    possibile   de 

ordinacione   Dei   eterna.    Taliter  enim   tripliciter   dicitur 

ultimum    potencie^     scilicet    secundum    ultimitatem    ab- 

solutam,    secundum    ultimitatem   pro    tempore  vie  ordi- 

natam    et    secundum   ultimitatem   vie  pro    tempore  per-  5 

petuo  ordinatam,   sicut  contigit   beatis.     Ex  quo  videtur 

quod  nullus   christianus  habet  morulam  viacionis  in  qua 

non  superest   aliquid  de  possibilitate  simpliciter  ulterioris 

premii   et  sic  licet  omnis  predestinatus  tantum  meretur 

pro    toto    tempore    sui    meriti    et    pro  nulla  eius  parte  lo 

quantum    est    possibile    de    data  Dei  potencia   ordinala, 

tamen    probabile    videtur     quod     nemo     citra    Christum 

tantum    meretur  quantum   est  possibile    de   Dei  potencia 

No  nian       absoluta;    cum   igitur  viator  progrediens   in   merito   con- 

a  state  of  sin-  tinue  plus  et  plus   meretur,  quia  meritum  suum  continue  i5 

lessness.       ggt    maius    et    maius,     licet     idem    maximum    premium 

mereatur  continue,   patet  quod   non   est   dare  in  viatore 

citra  mortem  statum   inpeccabilitatis  pro   aliqvio  instanti 

sensibili  ultra  quod  non  potest  merendo   proficere,   sicut 

imponitur  Begardis    dicere    et    sic    de    intencione  actus  20 

raerendi  est  dare  intensissimum  pos  |  sibilem   pro   instanti    249'' 

proximo    ante    mortem,     qualera     intencionem    Christus 

habuit   et  continue  sancti  evadentes  purgatorium  habent 

pro   morula   ante    mortem;    et    sic    utrobique    est    dare 

maximum   gradum   meriti  secundum   duplicem    possibili-  25 

tatem   absolutam   et  ordinatam,  nec  non  secundum  dura- 

bilitatem  et  intensionem.   Quandocunque  igitur  deficimus 

a  gradu   caritatis,   quem   in  etate    et  statu   proporcionali 

habuissemus    pro   statu    innocencie,    peccamus    unomodo 

vel  alio.  3o 

The  infant  Tercio   arguitur  per  hoc  quod    infans  in  baptismo  et   l 

commits  venial  pQg^    peccaret    continue   et  sic   baptismus    non   sufficeret 
Rin,  since  he  is  -f^  ^  .... 

not  in  such     simphciter  delere  peccatum  veniale,  nec  infans  baptisatus 

'^ '^"^state^  of "  ^  statim  sine  purgacione  advolaret,  cuius  oppositum  ponunt 

innocence.      doctores  communiter,   ut  patet  per  Augustinum  in  Enchi-  35 

ridion   capitulo  XLIX;   hic  dicitur  quod   duplex  est  pec- 

catum      veniale      scilicet     omissionis     et     commissionis, 

originale  vel  actuale.   duandocunque  autem  post  lapsum 

viator    in    alia  etate  obmittit  occasione  carnis    corrupte 

vel  excitacione  temptantis  gradum  caritatis,  quem  deberet^o 

habere  pro  tempore  proporcionabili  in  statu  innocencie, 


35.  St.  Augustini  Opp.  tom.  VI,  pag.   2i5. 


CAP.  XXVI.]  LIBER  TERTIUS.  615 

ut  sic  peccat,    et  sic,    ut   communlter  infans  unius   dlei 

eciam  baptisatus  peccat  venialiter  iuxta  illud  Prov.  XX,  9: 

Qiiis  potest  dicere  mundum   est  cor  meum,  purus  sum  a 

249°  peccato.  Et  ista  est  sentencia  |  Augustini  in  De  Baptismo 

5  parvulorum    et    ponitur    in    decretis    De    Consecracione 

distinccione  IV.    Non    ex    quo,     ubi    dicitur    quod    post 

baptismum  remanet  corrupcio    in    anitna,    que    corrupcio 

secundum  Archidiaconum    est    peccatum,    et    tamen    est 

plena    remissio    peccatorum   quoad   culpam    dampnabilem, 

10  et  illa  est  magna  remissio,  qua  virtute  baptisml  peccatum 

fit    veniale.     Aliud    igitur    est    omne   peccatum   baptisati  To  remit  sin  is 

..       ^       !•     j         ^    -  ■        1-    •..        ..    11-  j       A  not  the  same 

remitti    et    aliud    est  ipsum   simpliciter  tolli,    unde  Au-    as  to  take  it 

gustinus    primo   Confess.   capitulo  VII    confitens  peccata         away. 

sue    infancie    sic    effatur:    Qiiis    michi    commemorat  pec- 

\b  catum  infancie  mee?  quoniam  nemo  mundus  a  peccato 
coram  te,  nec  infans  cuius  est  unius  diei  vita  super  terrayn. 
Et  recitans  inordinatos  inhiatus  uberibus  et  ploratus, 
tunc,  inquit,  reprehendenda  faciebam  et  sequitur:  Imbe- 
cilitas  membrorum    infantilium  innocens  est,    non  animus 

ioinfancium.  Vidi  ego  et  expertus  sum  ^elantem  puerulum; 
nondum  loquebatur  et  intuehatur  pallidus  amaro  aspectu 
collactaneum  suum ;  vult  enim  iste  sanctus  doctor  asserere 
quod  eciam  in  utero  materno  peccavit,  cum  defecit  a 
noticia-  et  laude  Dei  quam   in  statu  innocencie  pro  illa 

25  etate    habuisset.    Et    non    est  quod   excusaret   illum   de- 

249''   fectum   in   moribus,  ne   sit  peccatum  }  veniale,   nisi  forte 

lapsus   hominis  quem  nemo   dicit  excusare  simpliciter  a 

peccato.  Sicut  igitur  homo  dormiens  peccat  eciam  mor- 

taliter    in    casu    quo  racio  consentit  vetito   et  venialiter 

3oin  casu  quo  dormit  in  gracia  et  aliquis  sensus  evagatur 
a  laude  Dei  quam  in  statu  innocencie  habuisset,  sic 
infans  post  lapsum  obnubilatus  in  penam  peccati  a 
noticia  et  laude  Dei  quam  in  statu  innocencie  habuisset, 
vel  committendo  vel  saltem  obmittendo  peccat  continuc. 

35  Unde    Augustinus    dolens     istam     necessitatem     in    fine 

capituli  septimi  sic  subiungit:  Qiiod  si  in  iniquitate  con- 

ceptus  sum  et  in  peccatis  mater  mea  me  in  utero    aluit ; 

ubi  oro  te,  Deus  meus,    ubi^  Domine,    ego    servus    tuus, 

'^    ubi  et  quando  innocens  fui.   Conceditur  igltur  quia  fomes 

40  peccati    est    pena  et  non  peccatum   formaliter,    licet   de 

I.    Cod.:   sicut. 

6.   Cap.   CXLVI.  8.    Archid.    ad    hunc    locttm    pag.    408. 

14.  Opp.  tom.  I,  pag.  73. 


6l6  DE  ClVir.I  DOMINIO.  [CAP.  XXVI. 

necessitate   habeat  veniale   concomitans   et  sic   peccat  de 
communi  cursu  infans  post  baptismum  etante;  baptismus 
itaque  delet   omne   peccatum  originale,   actuale,   mortale 
aut  veniale  quod  invenit,   sed   de  veniali  omissionis  non 
oportet;  et  illud  videtur  Augustinus  innuere  Enchiridion  5 
XLIX:  Baptismus,  inquit,  queciinqite  originalia  peccata  et 
accidencialia  peccata,  quecunque  corde,  ore  et  opere  com- 
missa   invenerit,    tollit;    et    loquitur    de  peccato  veniali  | 
commissionis  quod  vocat  actuale;    videtur  ex   hoc   quod    2  5o° 
subiungit   in   fine   capituli:    Sanctorum,    inquit,    hominiim  \o 
vitam   quamdiu    in    hac   mortali  vivitur  inveniri  posse   di- 
cimus  sine  crimine;    peccatum    autem    si    dixerimus    quia 
non  habemus,   ut  ait  Apostolus,   tantum  nosmet  ipsos  sedu- 
cimus,    et    veritas    in  nobis   non    est  I.  Joh.   I^,   8.     NuUus 
igitur  christianus  plenc  obedit  Deo,   dum   deficit  a  cultu,  i5 
quem   sibi  impenderet  subducto  tardante  peccato.    Ideo 
dicit  beatus  Bernhardus  in  De  Dispensacione  capitulo  XI: 
Fateor    sane    inpossibile    cuivis    mortalium    vel   venialiter 
interdum    non    delinquere  in  preceptis  obediencie.     Et  se- 
quitur:    Verum  est :  a    nullis   posse  servari    ad  integrum  20 
quicquid  a   magistro  precipitur. 
Since  we  all         Ex    istis    patct    ut    in    principio    huius   capituli  quod 
^continually     omnes   christiani  viando  peccant   continue  vel  mortaliter 

implore  mercy.  yei    venialiter;     ideo    non    superest    nisi     misericprdiam 

sapiencie  sue  que  supplet  nostram  ignoranciam  penitendo  25 
continue  implorare. 
Baptism  Et  si   queratur  quare    baptismus    non    delet  peccatum 

"^grace^^^^ut^not  veniale  omissionis   sicut  peccatum  veniale   commissionis, 

to  a  .staie  of    quod   est  gravius,    dicitur  quod   hoc   ideo,    quia  restituit 
innocence.       ^.  °  .  .^.„,.  .. 

hominem   ad  graciam   si   non  sit   nnaliter  inpenitens,   ne  3o 

dampnetur,     sed    non    restituit     hominem    ad    integrum 

statum    innocencie    eo    ipso    quo   baptisatur,    quia    tunc 

tolleret    omnem    fomitem    peccati,    ponendo    baptisatum 

in  tam  perfecto  |  statu  colendi  Deum,   sicut   fuisset  positus    25o'' 

in    statu    innocencie;    quod  est    contra    experienciam    et35 

scripturam.     Nec    obest    sed   convenit   medicinam   tollere 

defectus  graviores   remanentibus  peccatis   minoribus;  sic 

enim   continue  de   medicina   corporali;    baptismus  eciam 

in  iudice  adulto  delet  peccatum  originale  et  irregularitatem 

8.    Cod.:    et   quod  lo^uitur.  11.    Cod.:    hac   morte.  20.    Cod.: 

Uninn  est.        24.  Cod.:  jvisencordia.        35.'Cod.:  est  deest. 

6.    Rectius    LIV,    Opp.    tom.   VI,    pag.    220.  17,    Rectiu^ 

cap.  XVI,  Opp.  pag.  934. 


CAP.  XXVI.J  MBER  TERTIUS.  617 

non  delet,  et  confessio  delet  mortalia  peccato  veniali 
remanente,  quantumcunque  quis  contritus  confessus  fuerit, 
nisi  ad  tantum  penitens  colat  Deum  quod  pro  illa  morula 
non  deficiat  vel  in  minimo  cultus  Dei  sed  statim  decedens 
oadvolaret;  pro  peccato  vero  actuali  fundato  in  appetitu 
puniuntur  homines  in  purgatorio  et  non  nude  propter 
omissionem  ex  ignorancia  perpetratam;  illa  enim  est 
peccatum  levissimum,  ymmo  expedit  nobis  occasione 
accepta  ex  gracia  quod  remanet  fomes  peccati  ignorancia 

10  et  fragilitas,  racione  cuius  necessitati  sumus  continue 
implorare  divinum  auxilium,  ponendo  spem  in  illo  solo 
et   coronari   gloriosius   pro   triumpho. 

I.        Sed  dubitatur  de  peccato  veniali    utrum    possibile   sit       Donbts: 

suppositum    nature    humane  lapse  pure   naturaliter  pio- 'oss|{,fe''fo,.'\iJg 

i5pagatum   originaliter  non   peccare:   et  videtur  quodnon:    substance  of 
.  .  .         '  .     '  .....  luiman  nature 

pnmo,   quia  post  baptismum  cuiuscunque  christiani  sicut  to  be  free  from 

25o''    remanet  fomes  peccati,  [  sic  peccatum  omissionis  veniale    °"8'"^'  *'"■ 

concomitans;    quod    non  potest  deleri    baptismo;    igitur 

multo   magis  originale  est  inevitabile.     Confirmatur    per 

20  illud  Apostoli  Rom.  III,  23 :    Omnes  peccaverunt  et  egent 

glojua  Dei. 

Similiter,  peccatum  originale  non  ponit  nisi  descensum  2.  Original  sin 

secundum    naturalem    propagacionem    a    stipite  viciata;  '"^from 'ff""^ 

sed  hoc  est  inevitabile  in  quolibet  tali:   erco  et  peccatum  infccted  siock-, 

...  r-       n  i--»  ••r,i         1-       wliich  none 

2oorigmale.     Confirmatur    ex    dictis    Augustini,    Bernhardi,  can  avoid.  (The 
sancti  Thome  et  aliorum   qui  asserunt  beatam  virginem     ^conceptiolf 
ex  illa  inpossibilitate  esse  conceptam  in  originali;   quod    qnestioned.) 
stultum  foret  asserere  sine  scriptura  autentica;   scriptura 
igitur  allegata  ad  illum  sensum  exposita  per  istos  sanctos 

-lo  docet  quod  oportet  de  beata  virgine  quod  fuit  origi- 
naliter  maculata,  quia  aliter  cum  paribus  forent  ipsi 
heretici. 

Similiter,  per  idem  Deus  posset  preservasse  quodlibet  3.  It  God  couid 
suppositum    humani    generis    post    primos    parentes     a  mTirt^^rom^sin" 

35  mortali,    nec    dicetur    ex  scriptura  vel  experiencia  quin  '^u^^'°"¥  ''''y^ 
sic  fuit;   igitur  nullum  esse  peccatum  originale  est  simpli-  than 

.    citer    asserendum,    ymmo    cum     modus    salvandi     genus    '^  emption. 
humanum  per  talem  preservacionem  fuisset  conveniencior, 
compendiosior,  obligacior  atque  perfeccior,  videtur  philo- 

4osophicum  et  theologicum  quod  Deus  qui  semper  agit 
melius   ita  fecit. 


25.  Cod.:  Beinhardun- 


6l8  DE  CIVII.I   nOMlNIO.  [CAI\  XXVI. 

God  may  liave       Primo     restat     videre     si     superposita     prevaricacione 
°the'first  tliat^  primorum  |  parentum   compossibile  fuit  beatam  virginem    25o" 
tiie  Virgin      f|.usse  inmunem   simpliciter  a   peccato;    et  videtur    quod 

should  be  .  '^     ,.,'..  . 

sinless.  sic,  quia  Deus  summe  libere  contradictorie  agens  omne 
opus  suum  ad  extra  potuit,  prevaricacione  et  naturali  5 
procreacione  virginis  supposita  pro  primo  creacionis 
instanti  anime  sue,  concreasse  originalem  iusticiam  in 
eadem,  quo  posito  fuisset  beata  virgo  immunis  a  peccato 
originali,  igitur  potuit  cum  procreacione  a  peccatoribus 
fuisse  inmunis  ab  originali;  non  enim  est  fingibile  quod  lo 
Deus  potest  pro  instanti  posteriori,  cum  peccatum  sit 
inductum  graciose  inducere  originalem  iusticiam  et  non 
pro  primo  instanti  illius  anime,  quando  nuUum  peccatum 
obviat;  sic  enim  dicunt  sancti,  quod  maior  est  difficultas 
iustificare  impium  quam  creare  mundum,  qui  sola  i5 
potencia  infinita  potest  in  utrumque;  et  in  priori  est 
resistencia  sed  non  in  secundo;  quod  autem  beata  virgo 
non  fuisset  in  peccato  originali  concreata  sic  originali 
iusticia  non  oportet  dcducere,  quia  ista  iusticia  et  pec- 
catum  originale  repugnant  formaliter.  Quod  autem  beata  20 
virgo  potuit  cum  sua  procreacione  fuisse  sic  esse  dis- 
posita  et  servata  quod  non  peccasset  actualiter,  sed  eque 
plene  coluisset  et  amasset  Deum  sicut  in  statu  inno- 
cencie,  nuUus  dubitat,  cum  de  lapidibus  potest  Deus 
conpaginare  corpus  |  tam  proporcionabile  servituti  anime,  251" 
sicut  fuisset  aliquod  corpus  in  statu  innocencie,  sicut 
patet  de  creacione  primorum  parentum  ex  valde  in- 
perfecta  materia,  Sicut  igitur  primi  parentes  potuerunt 
stetisse  in  statu  innocencie  sine  lapsu,  sic  beata  virgo 
in  casu   possibili   lapsu   humani  generis  posito.  3o 

As  to  doubts:        Et     quantum     ad    tria    argumenta    superius,     caperet   M 
I .  It  is  possible  jj5g^^p-,pj-^^,fjj  primi  argumenti  instanciam  de  beata  vireine, 
that  grace  made  ^  .'  .     "        .  .  n        ■    ■       a        •    • 

ttie  Virgin  cleaf  sed  cum  triplex  sit  baptismus,   scuicet  rlaminis,   fluminis 

°  *'"■        et  sanguinis,  possibile  fuit,    quod  spiritus  beate  virginis 

fuit  per  graciam  spiritus  factus  mundus.  Talis  enim  35 
locio  vel  baptisacio  per  originalem  iusticiam  fuisset 
in  statu  innocencie  cum  sit  aque  virtutum  infusio,  non 
sordis  prioris  extersio.  Et  illum  baptismum  significat 
baptismus  Christi  sensibilis,  qui  licel  baptismus  verissimus, 
nuUas  tamen  sordes  in  ipso  abluerat;  lavamus  enim  40 
nos  ut  mundius  fiat,  ut  feditatem  fugiat  et  ut  maculas 
contractas  proiciat.  Textus  autem  Apostoli  capit  instanciam 

3o.  Cod.:  lapsui.        36.  Cod. :  iniustici.nit. 


CAP.  XWT.]  \A\m\  TERTIUS.  6ig 

dc  persona  Christi,  et  ut  sic  opinans  asserit  eciam  de 
persona  matris,  ideo  oportet  quod  (iat  distribucio  accom- 
moda.  Et  licet  beata  virgo  fuerit  in  originali  peccato,  non 
tamen  obviat,  quin  potuit  fuisse  simpliciter  preservata. 
5       Ouantum  ad  secundum,  patet  quod  falsum   assumitur,     The  second 

.  ...        ,  .,,,.,         doubt  would 

quia    tunc    omne    peccatum    origmaie    toret    indelebue,   rnake  original 
cum   post  baptismum   est  eque  verum  quod  persona  illa  |    •'^'"  '"'^elibie. 
25 1''    descendit    sic   a  parentibus    infectis    sicut    et   ante,    sed 
iam   est  remedium    inductum,    scilicet   originalis   iusticia 
locontra   originalem    culpam. 

Et  quantum  ad  sanctos  tenentes  quod  sit  concepta 
in  originali  peccato,  videtur  quod  locuntur  opinative 
vel   reputative,   non  autem   assertive  vel  diffmitive. 

Quoad  tercium   conceditur   maior    et    negatur    minor,     As  for  tiie 

,  ....       third,  it  is 

i5quia    experiencia    cum    sapiencia    de    mandatis    J)ommi       only  the 
docet  quod   nimis   multi  peccant    actualiter;    nec    credo     2f)pfs°"|,°t 
fuisse    possibile    aliquem    satisfecisse  pro    lapsu   humani         makes 

...„,.  .  ,     ,    ^  •i_-i  1       delelion  of 

generis  nisi  Christum,   sic  quod  dato   per  possibile   quod     original  siu 

Deus  infundisset  cum  creacione  anime  graciam  originalis       possible. 

2oiusticie,  sicut  fecit  in  Jeremia  et  Baptista  statim  post 
nativitatem,  adhuc  in  utero  fuisset  tota  iustificacio  in 
pendulo  determinanda  per  passionem  Christi.  Sic  enim 
in  virtute  passionis  Christi  future  salvati  sunt  patres 
veteris    testamenti,    eciam    ante    legem    Mosaicam.     Re- 

25  dempcio  enim  humani  generis  facta  per  Christum  fuit 
prius  dignitate  et  intencione  quam  iustificacio  patrum 
veteris  testamenti,  sic  quod  Deus  qui  prevenit  omnem 
hominem  merentem  iuvando  et  inicialiter  premiando 
prevenit  totum   humanum  genus  post  lapsum  resipiscens, 

Soremittendo    in  virtute  passionis   Christi,    que   eternaliter 

es.t    sibi    presens    secundum    esse    intelligibile    et  deter- 

minata  in  tempore  suo  succedere  secundum   esse  effec- 

251°    tuale,  I  ita    quod  nullum    meritum    christiani    vel    salus 

Iiominis    posset    originari    post     lapsum    nisi  in    virtute 

35  Christi.  Ideo  non  sequitur  ex  isto,  quod  humanum  genus 
posset  redimi  sine  plena  recompensa  facta  per  Christum, 
ut  per  elevacionem  straminis,   per  nudam  acceptacionem 

N    divinam  vel  quodlibet  aliud  opus  neutrum. 

Et    patet    quod    non    superfluit    Christum    fuisse    in- (^|,r:st's  passion 

4ocarnatum,    cum    omnis  salus  peccatori^    fuisset    indeter-      necessary. 
minata,     nisi     per     suum    meritum;     nec     fuisset    aliter 
exemplacio    ad  vivendum,    propiciacio    contra    hostes   el 

(3.  Cod. :  indelibile.        7.  Cod^:  eque  uniim. 


620  DE  CIVILI  DOMINIO.  [(^M^-  XX\'L 

Even  the  angels  plena  medicinalis  satisfaccio  pro  delicto,   sic  quod   omnes 

^''^'^  'tcfYt. ''''**  sancti   salvati  in  celo,   eciam  angeli  qui  non  peccaverant, 

non  fuissent   sic  salvati  nisi  fuisset  Christus  passus.  Ideo 

repugnat  aliquem   peccatorem   fuisse  salvatum    cum   hoc 

quod    non    sit    meritum    passionis   Christi,    et  sic   beata  5 

virgo     eciamsi     non     peccasset    fuisset     redempta     sicut 

non    Christus    vel    angelus.     Dupliciter    enim     contingit 

personam   redimere  a  captivitate,   scilicet  supposito  reatu 

dare    precium  ne  liberatus   in   captivitate  veniat   vel    se- 

cundo     in     captivitate    detentum    satisfaciendo    ab    ipsa  lo 

lis  power  is     extrahere;   el  hoc   contigit  dupliciter,   vel  liberando  pec- 

p^reservinc      catores    de    Inferno    et  peccato  vel  liberando  a  peccato 

from  siii  as     et  prescrvando  ab  inferno,   sicut  fuit  de  patribus  veteris 

well  as  in  .  ,  .  ... 

atoning  tor  ii.  testamenti    et    nobis    pro    tempore    gracie;    prnTiomodo 

fuit  beata  virgo  redempta  |  eciamsi  non  peccaverit,   sicut    25i' 
fuisset   Baptista,    quia    racione    peccati    sui   generis    fuit 
obligata    ad    carcerem    nisi    intervenerit    remedium   Re- 
demptoris.   Sic   enim  videtur  quod  peccata  maxima  sunt 
sibi   dimissa,   ut  videtur  sanctos  innuere  super  illo  Luc. 
VII,    47 :     Citi    minus    dimittitur     mimis    diligit,     ut    dixi  20 
proximo  capitulo.     Omnes  enim    defectus  quos  creatura 
predestinata  peccabilis  posset  committere,  vel  extinguendo 
graciam   sibi   datam   vel  vetando  ne  donetur  vel  ociando 
in   vacuum    cum   donata,    omnis,   inquam,    talis  defectus 
sibi    dimittitur    et    sic    plus    dimittebatur    beate    virgini  2.0 
quam   Magdalene   proporcionaliter    ut  fuit  in   dileccione 
vel  gracia  ampliori.   Est   enim  dare  totam  peccabilitatem 
cuiuscunque  nature  peccabilis  et  totam  caritatem  conti- 
nuam  vel    intercisam    huiusmodi  nature   cui    donata  est 
gracia;    et    tunc  notata  tota  gracia    quam   habuit  beata  3o 
virgo  in  preservacione  a  peccato  et  merito  et  tota  gracia 
quam    habuit    Magdalena  vel  alius   sanctus  quantitative 
et  qualitative    et    proporcionaliter    ut  gracia    se    habuit 

Had  the  Virgin  ad  graciam,   dimissio  se  habuit  ad  dimissionem,   suppo- 
Cluis't^she'^    sito  quod  potuissent    eque  graviter  peccavisse   et  sic  in  V? 

would  have    singulis    predestinatis    peccabilibus    dimissio    peccati    et 
nict  hiiTi  in  thc        t-»  i  i  ^    ^  i  ^ 

hcavenly       dileccio  correspondent.  Supposito  igitur  quod  beata  virgo 

entYi^ed'^heaven  ^^^^  immunis  a   peccato,   tunc   dicitur  quod  mortua  ante 

wiih  iiim.      Christum   fuisset  in  paradiso   celesti  cum  divinitate   filii, 

sicut  latro  |  et  post  intrasset  cum  filio  celum  corporeum.    252' 

De  angelis  vero   est   difficultas  sophistica  utrum  dimissa 

sint  eis  peccamina;  et  videtur  quod  sic,   cum  sint  pec- 

7.^od.:  contigil.        ^3,  Qod. :  Magdalene. 


CAP.  XXVf]  LIBER  TF.RTIUS.  62 1 

cabiles  a  peccatis  maximis  preservati.  IUi  autem  qui 
ponunt  quemlibet  angelum  esse  disparis  speciei  cum 
alio,  dicunt  quod  angeli  stantes  nec  in  se  nec  in  sua 
natura  specifica  peccaverunt.  Ego  autem  dico  quod  licet 
5.sanctis  angelis  sint  peccata  dimissa,  cum  pro  morula 
sue  peccabilitatis  fuerunt  graciosissime  preservati,  tamen 
aliter  beata  virgo  que  fuit  inpeccabilis  et  descendit  a 
genere  infecto  sicut  non  angeli. 
O        Notandum     tamen    quod     tripliciter     persona     dicitur  Three  kinds  ot 

,-,•  •  j  •        ..^  fu^        ]•  •  pcccabilitv  and 

10  peccabilis,  primomodo  quia  stat  cum  quahbet  ordinacione  impeccability. 
divina    quod    peccet;    et    sic    sumus    nos    miseri   cuncti 
peccabiles;    secundomodo    quia   est   in   statu   quo  posset 
peccare    ut  primi    parentes,    quos    sancti    concedunt  ad 
sensus    equivocos    fuisse    tunc    mortales    et  immortales, 

i5sed  tercio  amplissime  dicitur,  nam  peccabilis  quando- 
cunque  potest  peccare.  Correspondenter  tripliciter  dicitur 
persona  impeccabilis,  primo  quando  repugnat  Dei  ordi- 
nacioni  quod  tunc  peccet  ut  sancti  in  via  confirmati, 
secundo    quando    est    in    statu    cui    repugnat   peccatum 

20  succedere  ut  beati,  tercio  quando  non  potest  peccare 
simpliciter  ut  Christus;  et  consequenter  dicitur  de 
mortali  et  similibus. 

Habito  itaque  quod  beata  virgo  posset  lapsu  supposito  It  is  better  to 
fuisse     immunis    simpliciter    a    peccato,     videtur     michi  q;f^.sfi(5^„  of  thc 
2'    sanum  1  consilium   nichil  temere   diffinire  quoad  dubium       yn-g!n's 

I  .  ....        sinlcssncss; 

de  inesse;   tum  quia  non  occurrunt  michi  modo  evidencie  howcver  it  was, 
patule    necessitantes    ad    partem    alterutram,    tum   quia  be^ng  ciirist''s 
illud     problema    videtur     neutrum    quoad     substanciam      ordinancc. 
fidei,  tum  tercio^  quia  in  istius  assercione  iacet  periculum  ; 

3o  et  videtur  quod  pro  morula  peregrinacionis  mee  possem 
aliunde  melius  occupari.  Sunt  autem  auctoritates  scripture 
sacre  que  videntur  imponere  peccatum  omni  homini 
citra  Christum,  ut  illud  PsalmiXIII:  Nou  est  qui  faciat 
boniun,   non  est  usqiie  ad  unum,  quod  intelligitur  exclusive 

35  usque  ad  Christum,  quam  scripturam  allegat  Apostolus 
Rom.  111,  9 — 12:  Causati,  inquit,  sumus  Judeos  et  gentes 
omnes  sub  peccato  esse,  sicut  scriptum  est,  non  est  iustus 
quisquam,  non  est  intelligens  nec  requirens  Deum,  omnes 
declinaverunt    sit^iul,    non    est  qui  faciat  bonum,    non   est 

.^ousque  ad  uniim.  Et  Rom.  V,  18:  Sicut  per  unius  delictum 
in   omnes  homines   in   condempnacionem,    sic  et  per   utiius 


i5.  dicilur.  Hic  aliqua  vcrba  dcsmu. 


622  DE  CIVII.I  DOMINIO.  [CAP.  XXVI. 

histiciam  in  omnes  honiines  in    iustijicacionem.     Quotlibct 
sunt     talia     dicta     scripture     ex     quibus    videtur     michi 
temeraria  presumpcio,    quod   scilicet  sanctus  intendebat 
sensum   quem   ego  fingo  de  modificacione  distribucionum 
et  negacionum,   cum   ignoro  nunc,   unde  dicte  glose  effi-  5 
caciter  fundarentur,  Et  quoad  sanctos  doctores  utrumque 
asserentes   dicitur  ut  supra  quod  intelligunl  |  condicionem    252 
probabilitatis,   vel  possibilitatis  nichil  temere    asserendo; 
credo    quidem    quod   Christus    fecit    quicquid    foret  de- 
cencius    matri    sue,    ut    si    congruebat    quod    solus    ille  lo 
fuisset    sine    peccato    simpliciter    et  ad   gloriam    matris, 
quod  gracia  infusa  expelleret    ab   ea  peccatum,    servato 
dicto   privilegio  filio  tunc  sic   fuit.   Si   autem   congruebat 
quod    uterque  decorasset   hoc   privilegio    sexus  hominis, 
tunc  sic  fuit  quod  sciemus   postea;   nec   verecundor   me  i5 
ignorare    sensum    scripture   quiescendo    in    fide   Domini 
Thai  iiiis  poiiit  Jesu   Christi.     Et    si    arguatur    quod    per  idem   quelibet 
^docs  not       pai's    scripture    foret   ambigua,    eo   quod   nescimus    eam 
imply  that  ail   pjgj   pgj.  sanctos  doctores:   doctores  igitur  sancti  reddunt 

Sciipturc  is  '  ....". 

doiibtfiil.       nos  perplexos,   senciendo   in  istis  scripturis  opposita;   et  20 

si    videtur     quod    Romana     ecclesia     posset     quamlibet 

partem    scripture    diffinire,     habere    sensum    oppositum 

sensui  actenus  acceptato,    dicitur  quod  prima   conclusio    P 

Holy  doctois    non  sequitur,    nam   Spiritus   Sanctus  docet    nos    sensum 

^thc  Spid\      scripture,    sicut   Christus   aperuit  apostolis  sensum   eius;25 

teaches  us  ail   ^^^^    sancti    doctores   elosati   ut  supra    reddunt  nos   per- 
that  \ve  need  ^  .     '  .      .  ^ 

licie.  plexos    sed    docent     nos     curiositatem    dimittere    et    ad 

sobrietatem    sapere;     nec    habet    creatura    auctoritatem 

sensum   fidei   christiane  subvertere.     Inde    curia  vel  per- 

sona  que  tractarel  herescs  foret  non  minus  conversacione  3o 

sancta    quam    sapiencia    illustrata,    quia  |  (ut  sepe   dixi)    252'' 

conversacio    sanctorum    quam    ex    fide   credimus,    docet 

quomodo    ipsi   intellexerant   regulam   vivendi    christicole, 

et    illa    servata    in    nobis    docebit    sensum    scripture  in 

aliis  quantum   est  necessarium   ecclesie  hic  in  via.   Unde35 

videtur    michi    quod    sicut    omnes    homines   debent  vir- 

tutibus  intendere,  sic  omnes  theologi  debent  specialiter 

intendere  gramatice,   loyce  et  methaphisice  scripturarum, 

tum  quia  illa  est  utrobique  rectissima,  a  statu  innocencie 

per    sanctos    ut    instrumentum   Sancti   Spiritus  derivata,  40 

ut  utamur  illa,   tuni   quia   declinacio   a  scriptura  in  istis 


21.  Cod.:  sic  viUelur,       28.  Cod.:  sobietalcm. 


CAP.  XXVI.]  LIBER  TERTIUS.  623 

posset  pericLilosissime  pertuibare  ecclesiam.  Si  igitur  in 
omni  genere  est  unum  primum  quod  est  metrum  et 
mensura  omnium  aliorum,  non  restat  quod  foret  per- 
tinencius  principiura  sermonialis  et  realis  philosophie 
5  quam  scriptura  sapiencie  incarnate.  Si  enim  ex  fide 
Spiritus  Sanctus  docuit  apostolos  auctores  huius  scripture 
omnem  veritatem,  quem  doctorem  sequerentui:  in  v^ri- 
tate  vocali  vel  reali,  si  non  istum  magistrum  optimum; 
alie  autem  loyce  et  sapiencie  evanescunt  sed  os  et 
iDsapiencia  quam  dedit  apostolis  in  die  Pentecostes  manet 
in  eternum,  cui  non  poterunt  efficaciter  resistere  et 
contradicere  omnes  adversarii.    Teneamus  igitur    nos  in  i-ct  us  hoid  to 

•      •  •  •  •         •        tticItiMdiniic 

lingua  et  philosophia  rectissima  scripture,  quia  dechnacio  aud  philosopiiv 
ab    illa    posset    esse  tanta   quod   maior  pars  hominum  |    "*  Scnpturi;. 
ij>"    abnueret    sensum    scripture    quam   Spiritus  Sanctus    in- 
tenderat;    quam    caribdim   rogo  Deum   meum    excludere 
a  sua  ecclesia.  Credamus  igitur  dominum  Jesum  Christum    Christ  is  thc  • 

,     ,.    .  ,  ,      .  .  .,  .  wav.  thc  tnilh 

esse  viam  ad  dingendum  deviantes  in  moribus,  ventatern     and  tlic  nic. 
ad  instruendum   ignaros  in  veritatibus,  ut  sic  repleat  tam 

2oaffectum  quam  eciain  intellectum,  et  demum  credamus 
eum  vitam  ad  vivificandum  mortificatos  spiritu  ut  fina- 
liter  sint  beati.  Ideo  quia  est  media  persona  in  Trinitate, 
fuit  conveniens  ut  reduceret  peculium  suurn,  quod 
erravit  in  medio;   quia  esl  sapiencia  Dei  patris,   fuit  con- 

25  veniens  ut  mitteretur  ad  reducendum  ex  ignorancia 
lapsos  in  devio,  et  quia  est  vita,  actus  vel  forma  deitatis, 
consonum  fuit  quod  vivificaret,  actuaret  et  reformaret 
mortuos,  resuscitando  eos  a  mortuis  sopore  ad  beati- 
tudinem  que  consistit  in  viacione  ac  quieie  in  verbo. 
Q  Willehnus  vero  Altissiodorensis  dat  quinque  alias 
raciones,  prima  ut  eadem  sit  ymago  creacionis  et  re- 
creacionis;  secunda  quia  substancia  Dei  debet  manifestari 
per  verbum,  sic  quod  idem  sit  filius  ad  extra  qui  ad 
intra;    tercia    quia    nisi    hereditas    promissa    patribus   a 

35  patre   promitteretur  et  recuperaretur  per  filium,    posset 

fatue  suspicari   quod   fiiius   rebellaret   patri,   ex  hoc  quod 

■  hereditas    est    sua;    quarta    ut    ostendatur    nobis  patris 

dileccio,   quia   dedit  nobis   filium   naturalem   et  sic  idem 

foret  principium   filii   ad   extra,    qui    ad  intra  sine   con- 

4ofusione  vel  dissonancia;  quinta  ut  filius  hominis  et  filius 
Dei  naturalis  assimilaret  sibi  servos   exilio  perditos  tam- 


6.  Cod.:   decuit.        8.  Cod.:   magnum  optimum.         10.   Cod.:  1'cntc- 
cuslis.       2\.  in  meo  111  cod.  Ovis  aberrans  a  recta  \ia. 


624  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXVI. 

quam     primoge  |  nitus     ex     multis    fratribus     quomodo-    253'' 
cunque  protervit  emulus;   certum   est  ex  fide  quod  tanta 
fuit  conveniencia   redempcionis  hominis  per  filium,   quod 
inpossibile    fuit    eum    per    aliam    personam    fuisse    tam 
convenienter     redemptum,      sic      enim      formaliter     vita  5 
patris  origine  prioris  quasi     materia    dedit    reverenciam 
videlicet    patri    suo    et    stat    sine   confusione  vel   incon- 
veniencia    distinccio     personarum.     Verbum     itaque     est 
personaliter  vita  et  forma   que   essencialiter  est  Trinitas, 
ideo    fuit    consonum    ut  mortuos   vivificet.     Sunt  autem  lo 
alia  septem   signa   consequencia  carnaliter   mortuos  pro- 
porcionaliter;    consecuntur    mortuos  in  anima,    quorum 
omnia     opposita     relucent     in     Christo,     qui     secundum 
testimonium   sui  Johannis  XIV,  6   est  via,   veritas  et  rita, 
nam    mortuus  corporaliter    rigescit,    frigescit,    horrescit,  tS 
sensuacione  privatur,   corpore  gravatur,   suis  spoliatur  et 
CoTrespondencc  corpus    in    marceracionem    resolvitur.     Correspondenter 
pbyskardea^h^  mortuus    spiritualiter    habet    septem     mortalia     peccata 
signauter  istis   correspondencia,      Nam    primum   signum 
competit  superbis,   qui   sunt   inflexibiles   more   quercuum  20 
per  inobedienciam;   Exod,  XV,   15    dicitur:    Obrigiierunt 
omnes  habitatores  Canaan ;  secundum  signum  correspondet 
invidis    qui    frigescunt    et    palescunt    privacione    caloris 
caritatis;    iMath.  XXIV,   12    dicitur    quoniam    habundabit 
iniquitas,     refrigescet    caritas    multorum ;     tercium     cor-  25 
respondet     ire     que     est     aspectu    terribilis    et    horrore 
fugibilis.  Nam   Prov.  XXII,   24:   Noli  esse  am'cus  homini 
iracundo,     neque     ambules    cum    viro    furioso;     quartum 
correspondet    accidie,    cum    spiritualiter    mortui  |  instar    2  53'^ 
ydolorum   videntur    habere  sensum,    sed   deest   officium;3o 
Psalmi  CXIII,  5:    Os  habent  et  non   Inquuntur.  Nam  tales 
nedum    peccant  quicquid   fecerint    sed   a  bono   opere   de 
genere    ociantur;    quinto   correspondet    avaricia,   de   qua 
Psalmo   IV,   3    dicitur:    Filii    hominum    usque    quo  gravi 
corde    ut    quid    diligitis   vanitatem.     Sextum    correspondet  35 
gule,    quia   Prov.   XXI,  17,    qui  diligit  epulas  in  egestate 
erit,   et   qui  amat   vinum   et  pinguia  non   ditabitur,   ymmo 
de   facto   nullus   avaro   pauperior,   quia   quicquid  occupat 
iniuste  detinet,  ut  sepe  ostendi.  (^uomodo  rogo  teneremus 
nomen    verbi  Domini   qui    privamur    nomine   christiani?  40 
Septimum  vero   correspondet  luxurie  fetenti   coram   Deo 


21.  Cod.:  E.vod.  XXXIl.        36.  Cod.:  epistolas  in  necessiUle. 


CAP.  XXVI.]  r.lBER  TERTIUS.  625 

per  carnis  dissolucionem ;  Ysaie  XXXIV,  3  scribitur: 
Interfecti  eorum  proicientur  et  de  cadaveribus  eorum 
ascendet  fetor. 

R  Istam  mortem  septuplicem  figuravit  citaredus  noster 
5  David,  id  est  Christus,  manu  fortis,  quando  a  Saul,  id 
est  abutente,  fugavit  septem  demones  per  memoriam 
vite  sue.  Christus  enim  habuit  fontaliter  septem  dona 
peccatis  istis  opposita  nec  non  in  cruce  tanquam  cithara 
septem  armonias  insonuit  per  quas  (ut  narratur  I.  Reg.  XVI 

10  de    David    et    Saul)    fugat     a    Christiano    septem    vicia. 

Verba  autem  que  in  cruce  protulit  in  istis  versibus  sunt  ^u^^?^  °^ 

T  ^  Christ  s  seven 

COntenta:  words  on[tlie 

cross  was 
TT-      ■  j.  1     j-  ■  directed  asainst 

Hts  ignosce  pater,  hodie  mecum   requiesces,  a  particular 


Filius  ecce  tuus,  Eloy,  sicio,  satis  est  iam, 
i5    Me  tibi  mando  pater  Deus;  hoc  ait  in  cruce  pendens, 

ita    quod    illud    Luce  XXIII,   34    dictum:    Pater   ignosce 

253'*   illis,  tollit   rancorem  |  iracundorum,    qui  nolunt  peccata 

dimittere;    per    secundum  verbum   Hodie  mecum  eris  in 

paradyso,  quod  scribitur  Luce  XXIII,  43,  fugavit  invidiam 

20  que  odit  communicacionem  in  bonis.  Unde  de  isto 
citaredo  scribitur  in  persona  Sapientis:  Sine  ficcione 
didici  et  sine  invidia  communico;  proprietarii  vero  labo- 
rant  invidia.  Per  tercium  verbum:  Mulier,  ecce  filius 
tuus,   quod  scribitur  Johannis   XIX,   26    fugat    luxuriam; 

25  cuius  oppositum  est  castitas  que  in  hoc  notatur  quod 
virgo  virgini  tradebatur.  Per  quartum  verbum,  scilicet 
Eloy,  quod  scribitur  Marc.  XV,  34  fugavit  spiritum 
accidie;  tam  fervens  fuit  in  merito  quod  in  articulo 
mortis    oravit    pro    genere    suo    exemplans   quomodo   in 

3o  temptacione  et  tribulacione  orandus  est  dominus,  ponendo 
firmiter  spem  in  illo.  Per  quintum  verbum,  scilicet  Sicio, 
quod  scribitur  Joh.  XIX,  28  fugatur  gula;  ad  cuius 
exemplum  et  fecerunt  eius  apostoli,  ut  Paulus  meminit 
I.  Cor.  IV,  II  — 13:    Usque  in  hanc  horam   et  nos  sitimus 

35  et  esurimus  et  nudi  sumus  et  colaphis  cedimur  et  in- 
stabiles  sumus  et  laboranius,  operantes  manibus  nostris; 
maledicimur  et  benedicimus,  persecucionem  patimur  et 
sustinemus,  blasphemamur  et  obsecramus  tanquam  purga- 
jnentum  huius  tnundi  facti  sumus  omnium  peripsima  usque 

40  adhuc.   Hec  vita  sacerdotis  Christi  exemplata   est  ab  ipso 

i3.  Serm.  IV.  33o.         21.  Sap.  VII,   i3. 

De  Civili  Dominio  III.  40 


sin. 


626  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXVII. 

et  suis  apostolis,  pati  penas  et  obprobria  pro  magistro; 
per  ipsos  vero  ecclesia  religionis  sumpsit  exordium,  Per 
sextum  verbum,  scilicet  Pater  in  manus  tuas  commendo 
spiritum  meum,  quod  scribitur  Luce  XXIII,  46,  fugatur 
superbia,  quia  |  vere  humilitatis  est  indicium  proicere  204" 
spem  christiani  in  Dominum.  Per  septimum  verbum 
scilicet:  Consumatum  est,  quod  scribitur  Joh.  XIX,  3o, 
fugatur  insanabilis  avaricia  que  nescit  consumacionem 
iuxta  illud  Eccl.  V,  9 :  Avarus  non  implebitur  pecunia, 
et  qui  amat  divicias,  fructus  non  capiet  ex  eis.  Spes  itaque  10 
christiani  infallibilis  stat  in  isto  quod  effectualiter  diligat 
mores  Christi.  Si  enim  patriso  patrem  carnalem  et  in 
eius  commendacionem  refero  mores  suos,  defendoque 
quod  ipse  iuste  instituit,  quanto  magis  de  patre  celesti 
dicente  Math.  X,  37:  Qui  amat  patrem  aut  matrem  plus  i5 
quam  me,  non  est  me  dignus  et  per  consequens  sit  iuxta 
dictum  Apostoli  I.   Cor.   ultimo  anathema. 


CAPITULUM  VICESIMUM  SEPTIMUM. 

Various  uses        Ulterius    iuxta    premissa    videndum    est    de    suffragio 
of  the  word    existencium  in   pureatorio,   In  qua  materia  oportet  primo  20 

'testament'.  r      d  n  r  r 

tractare    de    testamento.      Sumitur    autem    testamentum 
secundum    scripturam    primo    pro  veritate   eterna  quam 
deitas  testatur  ad  profectura    ecclesie,   ut   Eccli  XLV,  8: 
Statuit  illi  testamentum  eternum.  Veritates   enim   ille  in- 
scribuntur    eternaliter    libro  vite,    ut  patet    de   mandatis  ^5 
decalogi.     Secundo    accipitur    pro    sacramento    sensibili 
quod  Deus  ordinat  ad  testandum  veritatem  salubrem,  ut 
patet  I.   Cor.  XI,   25:    Hic  calix  novum  testamentum  est 
in  meo  sanguine.  Tercio  famosius  accipitur  pro  scriptura 
quam   moriturus  condidit  ad  testandum  voluntatem  suam  3o 
de  bonis  sibi    pertinentibus    postquam    obierit,    de    quo 
loquitur  Apostolus   Gal.  III,   1 5 :    Fratres  (secundum  ho- 
minem    dicoj    tamen     hominis     confirmatum     testamentum 
nemo    spernit    aut  |  superordinat,    multo    minus    subaudi    254* 
testamentum    confirmatum    a    Deo.    Unde  Hebr.   IX,   16  33 
ostendendo   quod   Christus   est  mediator  novi  testamenti 
sic  subiungit:    Ubi    enim    testamentum    est,    mors  necesse 
est    ut    intercedat    testatoris.     Quod  autem    testamentum 

12.  partriso;  ita  cod.        38.  Cod.:  intercidat. 
17.   I.   Cor.  XVI,  22. 


CAP.  XXVII.]  LIBER  TERTIUS.  627 

accipiatur  in  malutn  pro  quacunque  iuracione  vel  con- 
testacione  perversa  ut  primo  Machab.  1°:  Eamus  et  dispo- 
namus  testamentum  cum  gentibus^  est  preter  nostrum 
propositum.  Unde  colligendo  sensus  grammaticales  dicit 
5  metricus: 

Testor,  si  facio  testamentum,  sive  iiiro, 

In  testem   ducens,  vel  si  testimonium   do,  disposed  of  no 

Coniurans  te  rogo.  Sex  hos  sensus  tibi  dono.  ^^°b'*'wu°°'^^ 

Christus  autem  Deus  noster  non  condidit  testamen- 
lotum  de  bonis  fortune  (ut  patet  IV  capitulo  huius  V), 
quia  noluit  esse  civilis  proprietarius,  habendo  quit- 
quam  unde  tale  conderet  testamentum,  sicut  et  reli- 
giosi  usque  hodie  observant  in  religione  perpetua, 
ymo    et    reges    non    subiecti    legi    humane  non   condunt        but  he 

-  ,      .  ,.  .  ....       bequeathed 

lohumsmodi    testamenta,    quia    non    superest    (ut    dicitur)   gifts  of  grace. 
qui  dominaretur  civiliter  in  bonis   regis   mortui  propter 
heredem   superstitem,    ideo  sibi  soli  in  solidum   pertinet 
de  bonis  suis    disponere;    de    bonis  vero  nature,   gracie 
et  amicicie  Christus   dominus  noster  condidit  testamen- 

20  tum,  cum  corpus  suum  tradidit  ad  sepeliendum  in 
orto  Joh.  XIX  et  animam  suam  Deo  Luc.  XXIII;  vesti- 
menta  autem  sua  permisit  parcienda  militibus  Joh.  XIX. 
De  bonis  vero  amicicie  adquisitis  commendavit  matri 
discipulum  Joh.  XIX  et  e  converso   matrem   dedit  disci- 

25pulo;    omnes    autem    apostolos    dedit    ecclesie    ad    eius 

2.H°   utilitatem  tamquam  oves  |  laniandas   a  carnificibus  velud 

lupis  ad  obsequium  spirituale  ecclesie.   Sic  enim  oportet 

omnem   salvandum  manducare  carnem   Christi  et  bibere 

eius  sanguinem   pie  recolendo  Christi  passionem,   ut  ip- 

Sosemet   testatur   Joh.   VI,    bona    autem   gracie  ut  virtutes 
dedit  apostolis,   ut  patet  Johannis  XV  capitulo    et   qua- 
tuor  sequentibus,    ubi   condendo  testamentum   moriturus 
in   crastinum.   dedit  eis   humilitatem,   pacienciam,   carita-  christ's  doublc 
tem  et  omnia  genera  virtutum,  tam  opere  quam  sermone.     a^s^God^^anci 

B        Et     patet     quod    Christus     secundum     duplicem    eius  man. 

naturam  duplex  condidit  testamentum:  scilicet  eternum 
secundum  deitatem,  de  quo  Psalmo  CXXXI,  12:  Si 
custodierint  filii  tiii  testamentuni  meum  et  testimonia  mea 
hec  que  docebo  eos.    Aliud   autem  testamentum   condidit 


8.  fortune ;  in   marg.  al,  manu;  textus :  fruitive. 

1.  I.  Macc.  I,   12. 

40' 


628  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXVII. 

perpetuum  et  novum   secundum   eius    humanitatem;    de 

quo  I.  Cor.  XI   et  quinque  capitulis  Joh.  evangelii.  Unde 

Augustinus  in  De   Sermone  Domini   capitulo  VI:  Auctor 

pietatis    in    cruce  pendens  testamentum    condidit,    singulis 

pietatis  opera  distribuens ;  apostolis  persecucionem,  Judeis  5 

corpus;    patri    spiritum,     virgini    paranimphum,     latroni 

paradysum,  peccatori  infernum,    christianis  vero  peniten- 

tibus     commendavit    crucem    promittens    premium.     Istis 

exemplariter  premissis  restat  videre  utilitatem   meriti  in 

A  work  ot     condicione  testamenti  secundum  leges  humanas,   pro  quo  lo 

in^^Ufe^s  mme  primo    videtur    quod    minimum    opus    misericordie   pro 

meritorious    tempore    viacionis    factum    in    gracia    a    testatore    pre- 
than  anythmg  f  ....  .  , 

done  through  destmato     sit     sibi     prestancius     quoad    meritum    quam 

executors.      quQtlibet  facta  a  suis  executoribus  ipso  mortuo.   Probatur 

sic:   Omne  tale  opus  predestinati  viventis  est  cum  gracia  i5 

per    se    meritorium   |  vite    eterne,    nullum    autem    opus    254'^ 

factum   post   mortem   huiusmodi  predestinati  est  sibi  tam 

meritorium,    ergo   conclusio,     Maior  patet  ex  hoc,   quod 

omnis  predestinatus  diim  manet  in  gracia  viando  meretur 

de  congruo  vitam   perpetuam,   iuxta  illud  Math.  X,   42:20 

Quicunque   potum    dederit    uni    ex    minimis  istis  calicem 

aque  frigide,  tantum  in  nomine  discipuli,  Amen  dico  vobis, 

non    perdet    mercedem    suam.     Et    loquitur    de   mercede 

vite  perpetue,    que    tantum   valet    quantum    habes  iuxta 

dicta  .  .  .  capitulo  huius  V.    Minor  autem   ex  hoc  evidet  25 

quod   opus    quodcunque  factum   pro   raortuo,    dum    pre- 

terit    statum    merendi,    non    prodest    sibi    ad  maximum 

nisi    accelerando  ipsum  ad  gaudium  quod  prius   meruit 

vel    diminuendo    eius    penam    in    purgatorio.     Sed   cum 

omne  premium   perpetuum    in   celo  vel    premii  talis  in-  3o 

tensio  sit  infinitum   prestancius  quam  bonum  huiusmodi 

Bequests  part  temporale,  patet  conclusio. 

°"thei7owner^        Ex  qua  videtur  sequi  ulterius,  quod  inutile  est  plurimum 

can  no  longer  condere  testamenta:  probatur:  huiusmodi  testacio  testatur 

testatorem   percussum  avaricia  que  tolht  statum  merendi,  3d 

ergo   cum  talis  testacio  non   prodest  sibi  pro  hoc  seculo 

nec   eciam   pro  futuro,   racione  mortalis  peccati,  sequitur 

conclusio. 

Assumptum   patet    pro   secunda  parte  ex  illo  Apostoli 

Ephes.  V,   5:    Hoc   enim  scitote  intelligentes,  quod  omnis  4.0 

25.  Numerus  capituli  deest.        25.  Cod. :  Maior. 

3.  In  capit.  cit.  Sermonis  Domini  hic  locus  non  extat.  Cf.  De 
Verbis  Domini  Serm.  VI,  Opp.  tom.  V,  3^7. 


CAP.  XXVII.]  LIBER  TERTIUS.  629 

fornicator  aut  inmundus  aut  avarus  quod  est  ydolorum 
servitus  non  habet  hereditatem  in  regno  Christi  et  Dei. 
Et  prima  pars  assumpti  ex  hoc  evidet,  quod  omnis  sic 
testans  non  gratis  dat  pro  amore  Dei,  sed  tanta  affeccione 
255*  datorum  percutitur  quod  convalescendo  vult  sua  |  repe- 
tere    et    sic  quocienscunque   post  testacionem   convaleat. 

C  Ex  quo  videtur  quod  ea  intencione  et  racione  dat 
legata  quod  non  potest  illa  datis  paribus  in  persona 
propria  possidere. 

10  Ex  quo  patet  quod  testans,  si  perpetue  viveret  cum 
isto  amore  temporalium,  nunquam  ipsa  in  elemosinam 
Deo  daret.  Ex  quo  videtur  quod  amor  istorum  tempo- 
ralium  preponderat  amori  quem  talis  habet,  ut  recreet 
membra  Christi,    quia    aliter  gratis   donaret  simpliciter. 

loAddo  ergo  ut  plurimum,  quia  multi  sic  testantes  in 
temporalibus  superhabundantes  non  darent  simpliciter 
egenis,  eciam  cognita  egestate  in  articulo  quo  condunt 
huiusmodi  testamenta,  sed  secundum  vocem  sancti 
Evangeliste    I.    Joh.    III,    1 7    caritas    Dei    non    manet    in 

20  talibus;  non  negatur  tamen,  quin  licet  meritorie  de  iuste 
possessis  testari  postposita  avaricia  et  assistente  recta 
intencione  proficiendi   ecclesie. 

Ex  istis  videtur  tercio  quod,   licet  talis  testacio  prosit     W\\\s  are  a 
ecclesie,   tamen  ut  plurimum  conturbat  ipsam  et  dampni-      ^"en^^e^and 

25  ficat  testatorem;    prodest  autem,    cum    timentibus  Deum        waste. 
omnia  cooperantur  in  boniim^  Rom.  VIII,   28.    Et  iterum 
sepe  contingit,   quod  bona  defuncti  prius  distribuerentur 
pauperibus     non     interveniente     huiusmodi     testamento. 
Causa  turbat  autem  ecclesiam  per  fallaces  testamentorum 

Soprobaciones  et  per  palliatas  bonorum  defuncti  con- 
sumpciones,  cum  in  placitis  ex  lege  testamentorum 
originatis  tam  ex  parte  executorum  quam  ex  parte 
legistarum  consumuntur  bona  ecclesie;  et  ex  parte  testa- 
toris    est    error    multiplex:    primo    palliat  avariciam   ex 

35  hoc  quod  colligit  bona,   sicut  fingit  ut  post  mortem  sint 

255''    pro   se  et  animabus  ami  |  corum    ac  ceterorum   fidelium 

copiosius   distributa.   Sed  prima  conclusio   destruit  hunc 

errorem.   Secundo  legat  bona  amicis  carnalibus  et  com- 

muniter  potentibus,   qui  in  vita  fuerunt  socii  in  peccatis; 

40  cum  autem  ut  sic  iniuriatum  est  pauperibus,  quorum 
sunt  bona  huiusmodi,  patet  gravitas  huius  peccati. 
Tercio  disponitur  per  temporalia  huiusmodi  in  exequiis 
defuncti  sumptuosa  consumpcio  heredum  venenosa  di- 
tacio;    ymmo    utrumque    dampnosa  bonorum   colleccio; 


630  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXVII. 

cuius    causa  videtur   fame  fastuosa  dilatacio    et  nominis 
quoad    mundum    contaminacio.     Tales    enim     defunctos 
commendant  mundanis,  dicentes  quod  potentes  et  gloriosi 
vixerunt  in  seculo,   mortui   sunt  pleni  diviciis  cum  hono- 
rabilibus  exequiis,  non  autem  immemorabiles  ut  mendici.  5 
Quotlibet  talia  peccata  ingeruntur  ex  hoc  quod  nomine- 
tenus   Christiani  bestialiter    et  infideliter    advertuntur  ad 
sensibilia     pro    pompa    seculi    requisita    dimissis    bonis 
spiritualibus,  que  de  substancia  fidei  et  necessitate  salutis 
mortui    requiruntur;     talia     enim     communiter    gravant  10 
mortuos,    cum    faciunt    ipsos    originasse    totum    malum 
culpe   quod  inde  sequitur. 
At  death  Secundo  accusando   testantur  quod  defuncti  erant  per-    D 

^not^be"       severanter  mundo  dediti  et  quod  est  maximum  periculum 
occupied  with  \^    articulo    mortis  secundum   affectum    in  temporalibus  i5 

worldly  things.  .  .  .... 

mstare.     Q^ui    emm    non     postponit     omnia     temporaha 
eciam   usque  ad  contemptum  in   mortis   articulo,   dolens 
quod   sic  splendebat  in  seculo,   ponendo  principaliter  et 
integraliter    spem    in  Christo,    non  video,    quomodo  sit 
de  numero  salvandorum,    quia    iuxta    dicta  capitulo  IV  20 
huius,  oportet  salvandum  ad  ultimum  renunciare  |  cunctis    255' 
que  possidet,   et  sic  in  pauperie  sequi  Christum,   dicente 
Augustino  in  De  verbis  Domini  Sermone  XV:   Si  imitari 
patrein  non  vis,  exheredari  disponis,    ideo   dictum   est  in 
fine   capituli   proximi,   quoraodo  omnes   grati  filii  debent  25 
sequi   patrem   Christum.   Unde  Augustinus  I   De  Civitate 
Dei    capitulo   V    commemorans     totam     istam     pompam 
gentilem   postquam   ostenderit  quod  mors  La^ari  mendici 
inter    lingencium    canum    linguas   famelici  fuit  preciosior 
in    conspectu    Domini    quam    mors  divitis   epulonis  induti  2,0 
purpura  et  bysso  et  epulati  quotidie  splendide,  ut  dicitur 
Luc.  XVI,  20;   ex  hoc  quia  concluserit  quod   mors   media 
inter  duas  vitas  non  posset  esse   mala,    si    vita  virtuosa 
precesserit    et   tantum   alleviamen   ac   ministerium    ange- 
licum    sequatur,    sic   concludit:    curacio  funeris,   condicio  35 
sepulture,  pompa  exequiarum,  magis  sunt  vivorum  solacia 
quam  subsidia  mortiiorum;  aliter  enim   non  preciosa  sed 
abiecta  foret  in  conspectu  Domini  mors  sanctorum    eius 
quorum    carnes    date    sunt    bestiis  terre,    nec  ipse  cum 

6,  7.  Cod.:  ingerunt  .  .  .  advertunt.        16.  Cod.:  et  instari.       24.  Cod. : 
exhereditare. 

23.    Opp.    tom.  V,  45 1.  27.    Non    cap.  V,    sed    XI    Opp. 

tom.  VII,  pag.  12.         35.  Cap.  XII. 


CAP.  XXVII.]  LIBER  TERTIUS.  631 

matre  sua  forent  simpliciter  funerati.     Exemplum    enim 

dedit   nobis    ut   faciamus  similiter.     Ceca    igitur   adepcio 

et  inexcusabilis   christianum  in  mortis  articulo  pro   bonis 

mundi    sollicite   disponere   et  vanam   famam    nominis   in 

5  mundo     relinquere;     ubi     faciiius    et    meritorius    posset 

omnem   sollicitudinem    suam   in  Christum   proicere,   tem- 

poralia   contempta  ne  distrahant  mundo  relinquere,    vel 

si  facultas   adiacet   bona  sua    pure  pro   Christo   absolute 

distribuere,     ut     sic     exoneratus     habendo     meritum     in 

255''    disposito    in  |  quo    posset    spem   suam  infigere    gaudeat 

in    finali    iudicio    Christo    obviam    occurrere.     Si    igitur 

oportet  in  via  continue  penitere,   quanto  magis  in  mortis 

articulo,   cum   inpenitencia  pro  illa  morula  sit  peccatum 

in    Spiritum    Sanctum    irremissibile,     ut     dicit    Christus 

i5  Math.  XII,  31.   Et  dififuse  exponit  Augustinus  in  De  Verbis 

E    Domini  Sermone  XI.   Est  igitur  signum  inpenitencie   de 

secularibus  desideriis,   quibus  prius  sumus  implicati,   per 

cartas  notare  quod    adest   voluntas  nobis  pro    illa   hora, 

si     adesset     possibilitas     ulterius    seculariter    conversari. 

20  Ideo   (si   non    fallor)    quicunque    non    habuerit    pro    illa        His  one 

hora  voluntatem   eligendi   appropinquare  Christo  in  celo    be"tliat  he^i^s 

vel   purgatorio    dimissa    conversacione    seculi    non  video    approacinng 

j     .  .  Chnst. 

quod  sit  de  numero  salvandorum,   quia  aliter  inpacienter 

et  inpenitenter  difformat    scienter  voluntatem    suam   vo- 

25  luntati  divine  eligendo  irracionabile;  quod  ego  nescio  a 
peccato  irremissibili  excusare.  Cum  igitur  tota  doctrina 
vie  tenderet  ad  finem  ut  sciamus  bene  mori,  quante 
niteremur  perfecte  istam  leccionem  cognoscere.  Ista 
autem    leccio    requirit    pro  tunc   perfectam   penitenciam 

3o  de  commissis  et  firmam  spem  in  Domino  de  promissis, 
ideo  tunc  non  superest  tempus  intendendi  huic  seculo, 
proponendi  vindicari  pro  debito  vel  attendendi  cuiquam 
nisi  Christo,  nec  potest  illa  leccio  cognosci  sine  previo 
exercicio     virtuoso,      quia     vita     viciosa     necessitat     ut 

35  plurimum,   ut  diligens   mundum  dampnabiliter  moriatur; 

quo    contra    consuetudo   virtuosa  necessitat    ut  vita   ista 

256°    contempta  cum  sancto  desiderio  |  finiatur,  quia  secundum 

Augustinum  in  De  Vita  Christana  non  poterit  male  mori 

qui  bene  vixerit.  In  illo  igitur  articulo  est  periculosissimus 

4otriumphus    milicie;    sed    quia  gracia  domini   nostri  Jesu 


i5.  Opp.  tom.  V,  pag.  384.         38.  St.  Augustini  De  Disciplina 
Christiana,  Opp.  tom.  VI,  pag.   588. 


632  DE  GIVHJ  DOMINIO.  [CAP.  XXVII. 

Christi    subito    posset    quoscunque  peccatores  pro   quo- 

cunque    instanti    vie    respicere,     ideo    de    nullo    viatore 

secundum    Augustinum     sermone    XI     super    Math.    est 

simpliciter  desperandum    nec  temere    iudicandum;    con- 

cedat  igitur  nobis   Deus  ne   ex  eleccione   tali  fatua  con-  5 

dempnemur    nec    ab   eleccione  felici  propter  mortem   in 

peccatis    et    indisposicionem    conversionis   ad  Dominum 

imminente   mortis  periculo   perturbemur;    et    hec  racio, 

quare  Christus  tam  crebro  mandat  pro  ista  finali  victoria 

vigilare.  10 

What  we  can        Habito  sic  superficialiter  de  efficacia  testamenti  restat 
do  to  help  the  ^  .  ...  ,    _  . 

dead.         videre    de    suftragiis  factis  a  militantibus   pro  defunctis. 

believ"that    ^"    1"^    materia  oportet  primo   ex  fide  supponere    per- 

man  is        petuitatem    humane     anime,     secundo     remuneracionem 
immoital  and    '.  .      .  .  j 

that  he  is      eius  secundum   quod   meruit  m   corpore.   Ex  quo  videtur  i5 

good^^or  6^?^    tercio    quod    anime    defunctorum   habent    post   exitum   a 

corpore  triplicem   mansionem.   Alique  quidem   ut  anime 

sanctorum   martirum   et  confessorum   sic  accenduntur  in 

amore    Christi    pro    mortis    articulo,     quod    statim    re- 

ponuntur    in    celesti    paradiso,    non    relicta   macula  ex-  20 

purganda;   secundi  habentes  amorem   dispersum  ad  tem- 

poralia,    licet    amor  Christi   in  eis   preponderat,    habent 

venialia    expurganda;    tercii    vero,   qui    finaliter  diligunt 

temporalia     plus     quam     Christum,     statim     perpetuam 

dampnacionem    recipiunt,     cum    extra    statum    merendi  2? 

positi  sunt  peccato  finalis  inpenitencie  pregravati.   Prima 

supposicio  patet   per  illud   Math.  X,  28:    No\lite  timere   256'' 

eos  qiii  occidunt  corpus,   animam  aiitem  non  possiint  occi- 

dere  sed  pocius  timete  eum  qui  potest  et  corpus  et  animam 

perdere  in  gehennam ;   quod  non  foret  dictum   pertinens  3<) 

nisi  homo  haberet  animam   immortalem. 

Secunda    supposicio    patet     per     idem    Hebr.    XI,    6:    F 

Credere   enim    oportet  attendentem  ad  Deum   qiiia  est  et 

inquirentibus    se    remunerator   sit;     et  Math.  XXV    patet 

idem    cum    quotlibet  racionum   testimoniis    et  scripture.  35 

Deus  enim   foret  iniustus   dominus,  nisi  daret  mercedem 

hominibus     correspondenter     ad     merita.     Tercia     vero 

supposicio  sequitur  ex  duabus  proribus,   supposita  forma 

peccandi    hominum.     Nam     finaliter    bonos    et    finaliter 

malos    oportet    in    celo    et    inferno    mercedem   recipere,  40 

27  et  32.  Cod.:  suppo.  3o.   Cod.:    non  decst.         3.)..   Cod  ;  fuit. 

38.  Cod. :  siippono. 

3.-I.   c.  tom.  V,  pag.   394 


CAP.  XXVII.] 


LIBER  TERTIUS, 


633 


sed  cum  alii  salvandi  decedunt  in  peccatis  qui  non 
satisfecerant  pro  commissis,  alii  autem  pleni  purgati, 
et  in  utroque  sunt  quotliloet  gradus,  Deus  aput  quem 
non  est  personarum  accepcio  ordinat  libramen  iusticie 
5  pro  utrisque;  cum  igitur  non  sit  homini  tempus  merendi 
sibi  post  separacionem  sui  a  corpore,  eo  quod  oportet 
naturas  conbeatificandas  antea  commereri.  Et  iterum 
cum  non  erit  purgacio  peccati  in  beatitudine,  quia  pena 
que    est    medicina    peccati   est  illi  opposita,    patet  quod 

looportet  esse  statum  et  locum  medium  inter  beatitudinem 
et  locum  meriti  quem  purgatorium  nominamus.  Et 
istam  sentenciam  inculcat  Apostolus  I.  Cor.  III,  8:  Unus- 
quisqiie,  inquit,  propriam  mercedem  accipiet  secundum 
suum   laborem   et  quia  Christus  dominus  noster  est  basis 

i5tocius   meriti  membrorum   ecclesie,   subiungit  Apostolus, 

fundamentum    aliud    nemo    potest  ponere  preter   id  quod 

2  56"    est    Christus  Jesus.     Si    quis  |  autem    superedificat    supra 

fundamentum   hoc    aurum,    argentum,    lapides   preciosos, 

lignum,  fenum,  stipulam,    uniuscuiusque  opus  manifestum 

20  erit ;  dies  domini  declarabit,  quiain  igne  revelabitur;  imius- 
cuiusque  opus  quale  sit,  ignis  probabit.  Si  cuius  opus 
manserit  quod  superedificavit  mercedem  accipiet,  si  cuius 
opus  arserit  detrimentum  pacietur,  ipse  autem  salvus  erit, 
sic    tamen    quasi    per    ignem.     Quem   textum   Augustinus 

25  frequenter  et  ceteri  doctores  concorditer  exponunt.  De 
purgatorio  patet  Enchiridion  XII,  super  Psalmo  LXXX, 
XXIII  De  Civitate  Dei  capitulo  XXVII  et  alibi;  vult 
enim  sanctus  Apostolus  quod  solus  Christus  est  homo 
fundamentaliter  promerens  humano  generi  beatitudinem, 

3o  sic  quod  nemo  alius  meretur  nisi  in  virtute  huius  lapidis. 
Sed  alii  superedificantes  ad  utilitatem  ecclesie  tanquam 
Dei  adiutores  super  hoc  fundamentum  sunt  secundum 
Apostolum  bipartiti,  ut  alii  faciunt  opus  Dei  tam  pura 
intencione    quod  afFeccio   eorum   in  nullo    affigitur   citra 

35  Christum,  sic  quod  nullius  alterius  adquisicio  vel  de- 
perdicio  perturbaret  vel  dirimeret  affeccionem  ad  eum, 
cuiusmodi  sunt  speculativi  omnem  solicitudinem  et 
affeccionem   proicientes  in  ipsum. 

G  Alii  autem  vite  active  intendentes,  licet  afficiantur 
circa  secularia,    tamen   amor  Christi  utrobique   prepon- 


Proof  that 
there  is  a 
purgatory. 


16.  I.  Cor.  III,  II  — 14.         26.  Rectius  Enchiridion  cap.  LXIX, 
Opp.   tom.  VI,    p.    222.  26.    Rectius    in    Psalmum    CIII    et   in 

Psalm.  XXXVII.         27.  Recte  De  Civ.  Dei  XXI,  cap.  XIV,  XVII. 


634  DE  GIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXVIl. 

derat,  sic  quod  omne  temporale  possibile  amitterent, 
antequam  prevaricando  ofFenderent  Salvatorem;  ambos 
autem  istorum  continue  probat  ignis  quem  ignem  videtur 
Augustinus  vocare  iudicium  temptacionis  vel  probacionis 
iuxta  illud  Eccli.  XXVII,  6:  Vasa  figuli  probat  for  \  nax  ^oG** 
et  homines  iustos  temptacio  tribulacionis.  Iste  autem  ignis 
non  habet  in  opere  aliquid  prioris  concremandum,  cum 
opus  suum  manet  purum  terminatum  ad  obiectum 
eternum;  ideo  secundum  Apostolum  opus  tale  manet 
innixum  lapidi  fundabili.  Opus  autem  activi  ardet,  quando  lo 
displicencia  de  operibus  inutilibus,  ut  ametur  Deus, 
purgat  ad  puram  dileccionem  Dei;  et  iste  ignis  pur- 
gatorii  salvat  inperfectos  incipiens  in  hac  vita  et  finiens, 
quando  peccatum  veniale  vel  pena  pro  mortali  com- 
missum  plenarie  est  contritum.  Et  est  utrumque  istorum  i5 
membrorum  secundum  Apostolum  triplicatum;  nam  con- 
templativorum  alii  edificant  aurum,  alii  argentum  et 
Those  who  alii  lapidcs  preciosos.  Aurum  edificant  mundi  cordis 
eold^^^sUvTr^and  '1'^^  doctrinam  sapiencialium  ut  deitatis  ac  celestium 
precious  stones  seminant  ad   ediiicacionem   ecclesie.   llli  autem  argentum  20 

are  the  saints        ,.  „  ...  ,  . 

who  go       edihcant     qui    doctrmam    creaturarum    determinant,    ut 
ParadTse'^\h°  se  ^^^'^^'^^'■^^^^   Christi    et   aliarum   creaturarum,   per  quam 
who  build  of   ascenditur  ad   Dei  noticiam   et  amorem;   sed  tercii   edi- 
wood  &c.  the    r-  i-j  •  -j  ..  •....  ..• 

souls  that  need  hcant    lapides    preciosos    qui     edocent    ventates    et  eius 

purgation.     potencias  perornantes;  purgandi  vero  in  purgatorio  sunt25 
secundum  lignum,   stipulam   et  fenum  triplicati,   per  que 
aUqui     intelligunt      maiora     peccata     venialia,      peccata 
media    et    peccata   minora,    alii   autem   amorem   tempo- 
ralium,   amorem  carnis  et  amorem  vane  glorie.    Primum 
ardet  diutissime  tanquam   lignum   quod  habet  maximum  ."^o 
de    terrestritate    compactum.     Secundum    fenum     carnis 
ardet    medio    modo,    sed    tercium    stipula    fame   mundi 
transit  cum   vento,  ut  dicitur  Sapien.  V,   1 5 ;     et   sic  im- 
miscent     hii     cum     intencione    |    recta     docendi     seculi    257" 
questum,    hii     carnis    pastum   voluptuosum    et   hii  seculi  35 
fastum;  vel  per  lignum  intelligitur  penitencia  pro  mortali, 
per  fenum   penitencia  pro   actuali   et  per  stipulam   peni- 
tencia  pro  omissis  per   ignoranciam.   Quiscunque  autem 
fuerit    sensus    Apostoli,    certum    videtur    quod    remanet 
pena  purgatorii  post  hanc  vitam,  quia  aliter  inpertinenter  40 
diceret  Veritas  Math.  XII,  32   quod  peccatiti  in  Spiritum 


4.  Cod.:  temperacionis.        iS.  Cod. :  mimdi  cordes.       21.  Cod.:  defe- 
minai2t.        27.  Cod.:  aliquid. 


CAP.  XXVII.]  LIBER  TERTIUS.  635 

Sanctum    non    remittetur    nec    in  hoc  seculo    nec  futuro. 

Et    istam    racionem    tangit    Gregorius   IV   Dyalog.  XLI. 

Nisi  enim   remaneret  sufFragium    penitencium   in  futuro, 

superflue   diceretur  II.   Machab.  XII,   46    quod   sancta  et 

5  salubris  est  cogitacio  pro   defunctis  exorare  ut  a  peccatis 

solvantur.     Nec    foret    bona    conneccio   dormiencium    in 

purgatorio   ad   duplicem  ecclesiam  extremalem,  nisi  dor- 

mientes  possent  mereri   in  personis  viantibus  continuan- 

tibus  opus  suum,   ut   dictum   est  XXIII  capitulo  huius  V. 

H    Hoc    igitur  supposito  videndum   est  de  corpore,  loco  et    Corporeally 
,.  1-      ^  ^  -^        •       •      r  purgatory  is  a 

ordme  expurgandi.   Corpus   autem   ponitur  ignis  tumosus     smoky  fire. 

qui     habet     convenienciam    ad    sensum     misticum    cum 

omni  genere  peccatorum,    ascendit  cum  superbo,    ardet 

cum    invido,    ebulit     cum     iracundo,     caret     operacione 

iSfructuosa  cum  accidioso,  crescit  quantumlibet  per  apposi- 
cionem  combustibilium  cum  avaro,  pascitur  insaciabiliter 
instar  gulosi  per  pabulum  huiusmodi  unctuosi,  sed  et 
inordinate  accendit  propriam  maliciam  ad  similitudinem 
luxuriosi;    locus    autem    ponitur    remotus  a  celo,    quod 

2ospiritus    racionalis    naturaliter   appetit.     Nec   mirum,    ut 

dicit    Gregorius    IV    Dyalogorum   III    de    tali    colligancia 

ad    locum   quod,    cum    spiritus  teneatur    de  lege  nature 

257''    in  cor  j  pusculo  quod  vivificat,   quod  de  lege  Dei  teneatur 

ubi  mortificatur;   forma  vero  puniendi  ponitur  secundum 

25  esse    intencionale;    ignis   materialis  non    potest    cremare     It  is  not  a 

.  ,  .       .  -i  •!•  1   •    !•      material  firc, 

spiritum    racionalem,    cum    sit    incorruptibilis    multipli-  fo,-  that  couid 


catus,  non  expectans  corpoream  accionem  nec  aliquam 
transmutacionem  abicientem  de  sua  substancia,  cum  agit 
secundum    esse    intencionale     speciem    vel    intencionem 

3o  omnium  dictarum  proprietatum  ignis  et  reducit  ad 
memoriam  omnes  operaciones  stultas  et  Deo  suo  in- 
gratas,  quas  in  via  peccando  exercuit;  et  in  huiusmodi 
displicencia  senciet  penam  quodammodo  infinite  ex- 
cedentem    penam    corpoream,    quia    ultra    omnem   pro- 

35  porcionem  racionalem  que  est  pene  corporee  ad  aliam, 
que  pena  subiectatur  in  potencia  volutiva  et  sparsim 
in  omnibus  viribus  spiritus  quas  secum  tulit  a  corpore. 
Et  ista  videtur  sentencia  Augustini  XII  super  Genes. 
ad  litteram  .  .  .  dicentis  quod  corpus  non  agit  in  spiritum, 

40  quia  generaliter  agens  est  prestancius  paciente,  sed  spiritus 

3g.  ad  literam;  sequitur  lacuna  (cap.  XVI). 

2.  Opp.  tom.  II,   445.         21.  Opp.  tom.  II,  SyS.         Sg.  Opp. 
tom.  III,  p.   3o8,  31 1. 


not  scorcli  the 
soul. 


636  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXVII. 

mira  celeritate  rapit  vel  elicit  intencionem  vel    speciem 

a    corpore    obiecto  quod  apprehensum   sub   racione  dis- 

conveniencie    aut    displicencie    causat    penam.     Et   ideo 

docet  XXI    De  Civitate  Dei   capitulo  X:    Spiritus   incor- 

poreos  separatos  posse  pena  corporalis  ignis  affligi  sicut  5 

possunt  in  corpore.  Et  beatus  Gregorius  IV  Dyalogorum : 

Ignem  spiritus  eo  ipso  patitur  quo  videt   et  quia  concre- 

7nari  se  aspicit,  concrematur.    Et  probat  penam  spiritus 

per  ignem  ex  illo  Luc.  XVI,  ig:  Crucior  in  hac  flamma  et 

Matth.  XXV,  41  :   Ite  maledicti  in  ignum  eternum,  qui  pre-  10 

paratus  est  dyabolo.   Et  asserit  ignem  illum  esse   corpo- 

reum.     Nec   miretur  philosophus   de  hac  pena,  cum  ex-    I 

perimur     nos    secundum    ymaginativam    per    sompnia   | 

quantumlibet  terrena  et  non   minus   quam  vigiles  quoad    257'' 

animam     cruciari,    quanto    magis    cum    erimus    in   pur-  i5 

gatorio  omnino  vigiles  per  soporem   sensus  corporei  non 

distracti,    sed    clare    cognoscentes    ad    esse    quod    tante 

it  is  more     nobis    displicet.     Et    isto    modo  intelligendi    sunt  sancti 
severe  than  ^         .       ,  ■  ..  °        .     . 

any  natural     dicentes  quod  ignis  purgatorii  tantum  excedit  in  operandi 

acucie    ignem  nostrum   quantum   ignis  naturalis  superat  20 

ignem    pictum ;    intelligunt   ut   estimo   secundum   penali- 

tatem     accioi^is     intencionalis     que     racione     capacitatis 

spiritus  superat  omnem  penam  corpoream  quodammodo 

infinite.     Videmus     enim     quod    melancolici    naturaliter 

timidi,    cum    melancoliam    que    est    obiectum    timorem  25 

efficiens   portant  secum;   magis  vigil  spiritus  in  tetro  ac 

fuliginoso    loco  violente    intrusus    in    quo   reducetur  ad 

eius   memoriam  tam  recenter  illud  quod  tantum  displicet 

sensui  tam   capaci,    appetit  enim  naturaliter  libertatem, 

langwet    circa    beatitudinem   speratam,    quam   cognoscit  3o 

ex   culpa  vie  stultissime  et  cum  gracia  Christi  paratissimi 

ad  evitandum  facillima   ad  sui  vituperium  et  dispendium 

It  includes  the  retardata ;   et  sic  punitur  tam   pena  dampni   quam   pena 

pain  of  loss  .  j  i^  •    ^  i    c     ^  \ 

with  that  ot    sensus   et  quod   multum  cruciat   pena   ex   derectu  volun- 

sense.         tatis   et  corporis  non  est  meritoria.   Consideremus  itaque  35 

cum   quanto  languore  atque  molestia  ferimus  carenciam 

commodi    temporalis    et   arbitramur   secundum    propor- 

cionem   sensus   et  beatitudinis  penam  spiritus  sic  purgati 


4.   Cod.:    Dei  deest.         8.  aspicit.  Cod.:   afjicit.         24.   naliiraliter ; 

adde:  sunt.        33.  Cod. :  reiardatam.  35.  Cod.:  Consideremur. 

4.  Opp.  tom.  VII,  pag.  63 1.  6.  St.  Gregorii  Dist.  IV,  cap. 
XXIX,  Opp.  tom.  II,  pag.  42^. 


CAP.  XXVII.]  LIBER  TERTIUS.  637 

omnem     penam     corporalem   excedere,      Quotlibet     sunt 

dicenda    scolastice    in    ista    materia    que    omitto    gracia 

brevitatis,    nec    tracto    particularius    de    igne,    de  loco  j 

^Sy"*    aut  mora   pene,   quia  scio   quod  aput  summum  iudicem 

5  super  omnia  intuentem  libratur  diuturnitas  pene  et  eius    The  duration 
,  ■i-^  j     j    !•    ...  T  ]  -r^  and  sharpness 

acucies  proporcionabihter  ad   dehctum.    Ideo  cum   Ueus         of  the 

vult    quod    ienoremus    taha    singularia,    videretur    ceca     punishment 

T  o  _  _        0  _'_  _  vary    according 

presumpcio     inevidenter     talium      noticiam     sompniare.      to  the  sin. 

Dicit    autem    Thomas    in    De    Veritate    Ubro  VII    quod 

looraciones,   ieiunium   et  oblacio  eucaristie  sunt    medicine 

precipue  pro  purgatis;  ymmo   (si  non  fallor)  omnis  vita 

viatoris   meritoria  valet  illis    et  de  quanto   cum  paribus 

meritorior    maeis  valet,    et  (ut  dicit  doctor)   prosunt   eis     tTayers  and 

"  '  ^  .   .     '    F  masses  may 

non  ad   meritum  vite  eterne,   sed  ad   mitigacionem  pene     lessen  their 

,  •  ,      .  j  •  •        j*    •<.    punishment  if 

i5et    acceleracionem    glone,    unde    per    viam    gracie    dicit  ^  they  are 
valere  eis  oracionem   capitis  in  eukaristia  vel  oracionem  "worthy  of  help. 
membrorum   in  ecclesia  per  viam,    et    redempcionis  vel 
gracie    dicit    valere    eis    per    modum    solucionis    debite 
penitencie  elemosine  vel  ieiunium  in  corporis  maceracione. 

20  Stat  autem  valor  huius  sufFragii   in  purgandi   capacitate 

et  in   merentis  habilitate.  Oportet  autem  quod  purgandi 

capacitas  procedat  ex  propria  dignitate. 

K        Pro   cuius  declaracione  supponitur  quod  nemo  recipit    Only  in  this 
,  1  ,  •^  •   ■  ]  j  •.,.     life  can  one 

de   mercede  post  hanc  vitam  nisi  secundum  quod  meruit     iiave  merit. 

25  in  hac  vita.  Patet  ex  hoc  quod  solus  status  viacionis 
est  status  meritorius  premii  beatitudinis  sic  merenti, 
vel  ut  deducit  beatus  Gregorius  Dyalogorum  XLI  capitulo 
per  illud  Joh.  XII,  35:  Ambulate,  dum  lucem  habetis,  et 
Ysaie  XLIX,   8 :    Tempore   placito    exaudivi    te    et  in  die 

3o  salutis  auxiliatus  sum  tui,  quod  Apostolus  exponit  II.  Cor. 

VI,  2 :  Ecce  nunc  tempus  acceptabile,  ecce  nunc  dies  sa  | 

2  58*   lutis;    et    Eccle.   IX,   10:    Quodcunque    potest    manus    tua 

instanter    operare,    quia    nec  opus  nec  racio  nec   sciencia 

nec    sapiencia    erit    aput    inferos  quo  tu  properas.     Unde 

35  sequitur  conclusio  huius  sancti.  Ex  quibus  nimirum 
sentenciis  constat  quod  qualis  hinc  quisque  egreditur, 
talis  in  iudicio  presentatur.  Et  patet  de  racione  quod 
oportet  naturas  simul  mereri  que  debent  premiari,  ita 
quod   premium   in   beatitudine  attenditur   penes  gradum 


g.  Cod.:  et  dicit  autem. 

9.  St.  Thom.  1.  c.         27.  St.  Gregorii  IV,  cap.  XXXIX,  Opp. 
tom.   11,  pag.  441. 


638  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXVII. 

gracie  in  quo  vita  ista  finitur;   beati   enim,  licet   dicantur 

mereri   sibi  premium   accidentale  usque   ad  diem  iudicii, 

sicut    merentur     nobis,     tamen    illi    non    merentur     sibi 

premium    essenciale,    sed  totum   taxatur  penes   meritum 

hic  in  via.  5 

A  man  in  Ex    quo    sequitur    quod    sufFragatur    homini    in    pur- 

^hdped'^"In^^    gatorio  proporcionaliter  ut  meruit  hic  in  via,   quia  solum 

proportion  to   i;^;^  est  locus  merendi  ex  conclusione  proxima:   loquimur 

his  ment  on  .  .  .  .,  .      .       .^         . 

earth.         enim   de   merito  proprio  quod   est  libera  sui  dignihcacio 

ad  beatitudinem.   Unde  beatus  Gregorius  IV  Dyalogorum  10 
XLI    loquendo    de    purgatorio    sic    effatur:    Hoc    tamen 
sciendum   est  quod  illic  saltem   de  minimis  nichil  quisque 
purgacionis    obtinebit    nisi    bonis    hoc  actibus  in   hac  vita 
adhuc   positus,    ut    illic  obtineat,    mereatur.     Et    capitulo 
finali:    Sciendum,    inquit,    est    quod    illis    sacre    victime  ib 
prosuntj    qui    hoc    vivendo  obtinuerunt  eciam   ut  eos  post 
mortem  bona  adiuvent,    que  hic  pro    ipsis  ab  aliis  fiunt; 
et  beatus  Augustinus  Enchiridion  CX:   Neque  negandum 
est  defunctorum   animas  pietate  sociorum    vivencium   rele- 
vari,    cum    pro    illis    sacrijicium    mediatoris    offertur  vel  20 
elemosine  in  ecclesia  fiunt,    sed  eis  hec  prosunt  qui,    cum 
viverent,    hec  sibi  ut    postea  possent  prodesse  meruerunt. 
Et  patet  ex  racione  divine  iusticie,   Deus   enim    non  est 
personarum     acceptor,     sed     unumquemque     secundum 
dignitatem    meriti    premiat,    mitigat    sive    punit.     Aliter  2  5 
enim    falsum    diceret    Apostolus    II.   Cor.  V,   10:    Omnes, 
inquit,    nos  manifestari   oportet  ante  tribunal   Christi,   ut 
accipiat  unusquisque  propria  |  corporis,   prout   gessit  sive    2  58" 
bonum  sive  malum.     Ex  quo   patet,   quod  oportet  quem- 
cunque  in  gracia  Dei   racione   meriti  sui  confidere,   cum  3o 
nemo    potest    mereri    alteri    nisi    merenti    ut  sibi    taliter 
mereatur. 
He  who  would       Quantum    ad    secundum   quod   est  merentis   habilitas,    L 
^Mi  grace.  ^    patet    quod    multum    prodest    merentem   esse  in  gracia, 

nam   tunc  merendo   sibi  ipsi  amplificat  meritum  ecclesie  35 
militantis   et  per  consequens  purgandorum  meritum.   Et 
hinc,   ut  sacerdos  caveat  peccata  caucius,   ordinatur  pro 
lege    quod    plebs   obsequens   dominicis  preceptis    a  pec- 


18.  Cod.:  cap.  g.  Correxi.  20.  Cod.:  offerunt. 

lo.   Non    cap.    XLI    sed  XXXIX    Opp.    tom    II,     pag.    444, 

i5.  Capit.   LVII,  Opp.   1.   c.  p.  472.         18.  St.  Aug.   Opp.  tom. 
VI,  pag.   238. 


CAP.  XXVII.]  LIBER  TERTIUS.  639 

catore    preposito    separare  se  debet  nec  se  ad  sacrilegi  It  is  the  duty 

,      .      ^-^    .  .  .  ■  ,    ,  •  of  the  laity  to 

sacerdotis  ofncium   miscere,   quoniam  ipsa  plebs  maxime      ^eep  aloof 
habet    potestatem    et    eligendi   dignos    sacerdotes    et  in-  ^'"pj^^ggt  or^^o'^ 
dignos  recusandi,     Et    potest  fundari    racione,    cum  qui-    depose  him. 
5  libet  debet  esse   memor  et  sollicitus  circa  salutem  anime 
que  consistit  causaliter  in  suo  proposito  qui   debet  esse 
fidelis    procurator,    actor    natus  vel    mediator  plebis  ad 
Deum.     Magis    autem    caveret  de    isto  procuratore  terre 
vivencium,    quam    procurare    redditus    temporales;    nec 

locaret  ista  lex  racione  scripture,  cum  talis  proditor, 
adulator  atque  ypocrita  debet  ex  lege  Christi  Math. 
XVIII,  17  esse  Christiano  tanquam  ethnicus  et  publicanus 
et  per  consequens  debet  privari  beneficio  (ut  notatur  V 
capitulo  IV   huius).   Unde  XXXII  distinccione  Nullus  sic 

i5loquitur  Nicholaus  papa:  Nullus,  inquit,  missam  audiat 
presbiteri  quem  scit  concubinam  indubitanter  habere  aut 
subintroductam  mulierem.  Unde  eciam  ipsa  sancta  synodus 
hoc  capitulum  sub  excommunicacione  statuit;  et  Alexander 
secundus  ibidem   sic  loquitur:   Precipiendo  mandamus  ut 

20  nullus  missam  audiat  presbiteri  quem  scit  concubinam 
habere  et  sequitur:  Nam  et  ipsa  sancta  synodus  hoc 
sub  excommunicacione  statuit  dicens:  Quicunque  sacer- 
dotum,  dyaconorum,  subdyaconoriim,  post  constitutum 
bone     memorie    predecessoris     nostri     sancti    Leonis     et 

20  Nicolai  de  castitate  clericorum,   concubinam  palam  duxerit 

vel    ductam    non    reliquerit  ex   parte  omnipotentis  Dei  et 

auctoritate    principum     apostolorum    Petri    et    Pauli  pre- 

cipimus    et    omnino    contradicimus    ut    missas    non  cantet 

2  58°    nec    evangelium  \  legat    neque  epistolam    ad   missam    nec 

3o  maneat  cum  clericis  neque  partem  ab  ecclesia  suscipiat. 
Sed  heu  post  declinacionem  ecclesie  ad  peccata  suscepit 
ista  lex  glossas  multiplices,  ut  hii  dicunt,  quod  intelligitur 
de  iusticia  iuris  non  facti,  hii  quod  clericus  debet 
moneri    tantum    ab    episcopo   et  hii   quod  layci  possunt 

35  a  talibus  subtrahere  decimas  sed  tantum  voluntarias. 
Veritas  est  enim,  ut  recitat  archidiaconus  ex  Hugucio, 
quod  sufficit  monicio  cuiuscunque,  ymmo  post  notorie- 
tatem  facti  que  est  maxima  cum  sit  suspensus  a  Deo 
et    excommunicatus    horribiliter  debet  subire  penas  pre- 


9.  Cod.:  temporalis. 

i5.  Dist.  XXXII,  cap.  V.         19.  Ib.  cap.  VI.         36.  i.  e.  ad 
decret.  supradictam. 


640  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXVIl. 

dictas,  ut  dicit  Hostiensis  IH"  decretalium  De  decimis  et 

Oblacionibus;    quamvis    enim   Archidiaconus   dicat  quod 

dura    sit   illa    sentencia,    tamen    videtur    concordare,    eo 

quod  qui  non  facit  officium,   non   debet  percipere  bene- 

ficium.     Et   patet    ex    racione    scripture    racione  periculi  5 

talis  clerici  quod  debet  sic  puniri,  licet  papa  dampnabitur, 

quod  scienter  faciat  tales  omnes  transire  in  penas.   Unde 

A  bishop  who  beatus  Gregorius,  ut  recitatur  LXXXIII  distinccione,  dicit 
does  not  ....  ...... 

enforce        quod  si  qiiis  episcoporum  fomicaaoni  clericorum  consenserit 

'^^ht't''"b     pf^<^^    ^'^^  precio    non    inpugnando    auctoritate    sui    officii  10 

deprived.      debet  suspendi    a   suo  officio;    que    suspensio    secundum 

Archidyaconum    debet    esse    perpetua    equivalens    depo- 

sicioni  propter  vendicionem  iusticie,  ut  tercio  Decretalium 

De  Cohabitacione  clericorum   et  mulierum,   ubi  notantur 

tres  casus   deposicionis,   quorum  iste  est  unus.  i5 

Yet  the  Nec    obest   isti  correccioni    quin   mali  faciant  bonum,    M 

wickedness  ,  ^         .  ,         ,  ,••  •  j      u    i 

of  the  minister  cum   prodesset  eciam   malus  homo  aliis,   eciam  dyaboius 
does  not       occasione   temptacionis    superatus.     Nam    licet  se  ipsum 

prevent  the  .  -^  .  ^  .  .    .  ^ 

faithful  from    dampnificet,    tamen  tamquam   publicus   minister  prodest 

^  °    ^"^'       per  accidens   exorando.    Malicia  quidem   ministri  20 

non  I  officit,   quin  dona  Domini  prosint  dignis;    et  ideo    ib%'^ 
expedit  multipliciter,   eciam  quod  presciti  extra  caritatem 
faciunt    opera    bona    de    genere,    licet    taliter    operando 
noceant    sibi    ipsis.     Et    ut    michi    videtur,    nichil    tunc 
merentur   sed    iniuriantur   vivis  et  mortuis;    licet  autem  25 
prosint  per  accidens,   tamen  longe   minus  quam  adhibita 
correpcione.   Tam  pronus  est   enim  Deus  ut  bonum   per- 
ficiat     quod     meritum      ecclesie     miJitantis     videtur     ex 
sentencia    Augustini    Enchiridion    IX     se     extendere     ad 
dampnatos;  licet  enim   nemo  mereatur  eis  beatitudinem,  3o 
cum    oportet    illud   meritum  incipere    a  se  ipsis,    tamen 
meritum    ecclesie    facit,    quod   micius  puniuntur.     Aliter 
enim   plures   dampnarentur  et  consorcium  dampnatorum 
dampnificando    se    invicem    facit    se    penaliter   desolari^ 
sicut    patet    de    divite    sepulto    in    inferno,    quia   exinde  35 
rogavit  Abraham   ne  fratres  sui  venirent  in   hunc  locum 
tormentorum     Luc.    XVI.     Unde    Augustinus    ubi    supra, 
postquam     distinxit     de     valde     bonis     et     valde     malis 

17.  Cod.:  prodesset  enim.        19.  Cod. :  prodes spatium  duarum 

linearum  et  dimidiae  vacuum.        29.  Enchir.  IX  rectius  ut  supra  CX. 

I.   Est  ut  videtur   Archid.   super   Sexto   Decret.  8.   Dist. 

LXXXUI,    cap.    I,    sed     non     ex    autoritate    beati    Gregorii      sed 
Gregorii  VII. 


CAP.  XXVII.]  LIBEK  TERTIUS.  64 1 

ac     mediis     mortuis,      ut     ostendat     quomodo     meritum  Thc  Cluirch's 
ecclesie   prodest  eis:    Cuni,    inquit,    sacrijicia  sive  altaris    a?r'cvcn°thc 
sive  quarumcunque  elemosinarum  pro    baptisatis  defunctis       damned. 
omnibus  offeruntur,    pro    valde   bonis   graciarum  acciones 
3  sunt,    pro  non    valde  malis  propiciaciones.    Quibus  autem 
prosunt,    aut   ad   hoc  prosunt    ut   sit  plena    remissio  aut 
certe    ut    tolerabilior  jiat   ipsa    dampnacio.     Licet    autem 
hoc  dictum    posset    intelligi    de  dampnacione  temporali 
ad  carcerem  in  p;irgatorio;  videtur  tamen  iuxta  racionem 

lopredictam  posse  se  extendere  ad  dampnatos  in  inferno, 
non  quod  pena  eorum  toUitur  sive  remittitur  ad  suum 
meritum  vel  gaudium,  sed  acucies  pene  cavetur,  quam 
aliter  incurrerent.  Non  enim  videtur  aliquos  esse  tam 
malos  quin  fecerint  occasionaliter  bona  de  genere  vel  in  se 

i5vel    in    suis^    unde    sint    digni    taliter    a     pene     malicia 

mitigari;    ympo    dyabolus    prodessencia    qua   servit   Deo 

videtur     micius     cruciatus.      Nam     malum     perpetratum 

amplius  visum  in  condempnatis  amplius  puniretur  quam 

invidia     habita      de     profectu     quem      reportant     beati 

20  occasionaliter  ex  dampnatis.   Ideo  dicit  sanctus  Thomas     Sf.  Thomas 
,,  .,  .....  .,  ,  says  we  help 

quod  valent    merentibus    ad    beatitudmem   accidentalem   oniy  those  we 

acquirendam,    valent    purgatis    ad    penam   delendam    et  but^th^sTsln 

valent  dampnatis    ad    penam    minuendam    vel  ut  loquar         enor. 

verius  precavendam.    Sed   preter  caritatem  in  purgando 

25  et  promerente  in  via,  ponit  sanctus  Thomas  in  De 
Veritate  Theologie  libro  ultimo,  oportere  quod  promerens 
dirigat  intencionem  ad  illos,  quibus  vult  ut  opera  sua 
prosint,  sed  videtur  quod  non,  nam  tunc  solum 
prodessent    opera    meritoria   vie    ipsis    purgandis,    quibus 

3o  et  quante  intencionaliter  ad  eorum  suffragia  diriguntur; 
aliter  enim  non  foret  intericio  promerentis  per  se  causa 
suffragii.  Sed  consequens  \  idetur  erroneum  propter  multa; 
primo  quia  tunc  intencio  generalis  solum  inferret  suffragium 
generale;     quod     est     inpossibile,     quia     oportet     si     est 

35  suffragium  quod   sit  singulare. 

Item,  tunc  nulla  proporcione  racionali  foret  suffragium     This  error 
ex    intencione    generali    procedens    minus    bonum  quam  contradictions. 
suffragium    ex  intencione  singulari,   cum   confusio  inten- 


2.  Cod. :  sacrificio.       12.  Cod. :  qua.       i3.  Cod. :  esse  deest.       14.  Cod. 
ecerunt.        18.  Cod.:  puniret.        22.  Cod. :  valent-adquirendum  twice. 

2.  I.  c.  cap.  CX.         25.  St.  Thomae  De  Veritate  Theol. 


De  Civili  Dominio.  III. 


41 


642  DE  CIVI[.I  DOMINIO.  [CAP.  XXVII. 

cionis   generalis  in   nuUa   proporcione   racionali   se  habet 

ad   distinccionem   intencionis  singularis. 

We  may  Item,   ad  hoc   quod  quis  mereatur  sibi  ipsi  non  oportet 

for^oursefves'  continue  concomitari  intencionem  sic  merendi,   quia  tunc 

without  thought  oporteret    semper    actu    intendere    mereri,     ergo     multo  5 

of  doing  so,       ^     .  •.  j  u  j         •        u     • 

much  more  for  magis  hoc  non  sequitur  ad  hoc  quod  quis  alteri  mereatur. 

others.        Nam   mereri  alteri   est  facilius,   cum  extra  graciam  positi 

merentur   nobis  licet  non  sibi  ipsis   essencialiter. 

Item,  viator  non  inducit  meritum  in  spiritum  defuncti,    N 

sed    accepcio     divina,     nec    distribucio   Dei    requirit    sic  10 

intencionem    merentis,    ergo    nec  suffragium   expurgandi. 

God  distributes       Item,   posito  quod  Petrus  promerens   spiritibus   expur- 

merit,  not  we.  gandis    remittatur    in    intencione    meriti    usque    ad  non 

gradum    et    intendatur    in     caritate     quousque     habuerit 

gradum   caritatis  sine  intencione  merendi  spiritibus,  tunc  i5 

cum    ecclesia    sit    unum    corpus,    cuius    caput    incorrigi- 

biliter     intendit     suffragium     purgandi      secundum      eius 

dignitatem,   et  ecclesia   militans  iam    plus   meretur  quam 

meruit,   quando   datus '  promovens  singulariter  intendebat 

purgati     suffragium ;     videtur     quod     ecclesia    non     plus  20 

meretur  dormientibus  in  purgatorio  quam   tunc  |  meruit.    259° 

A  poor  and         Item,     aliter     sequeretur     inconveniens    multiplex,     ut 

wouid^^eeTrio   P^^^'    quod   Petrus    pauper    quantumlibet  Deo   accepcior 

help,  but  it     ex    paupertate    sua,    oblitus     in    oracione     ecclesie     non 

WOUld    SO    tO    a  ^-     ■         ^  rr  •  1        •  I  ..  TL     ^ 

rich  man      participet  sunragiorum  ecclesie,  vel  quantumhbet  remisse,  2.1 

though  less    ^^j,     Paulus     mundo     dives     aput    Deum     indignior     ex 

speciali    clamore    ad  Deum   quantumlibet  amplius   mere- 

retur ;      scimus    tamen    quod    non    est    Dei    sic    partiri 

merita    qui    non    potest  moveri  vel  flecti  vocibus.     Ideo 

credibile  videtur    quod   multi  pauperes    mundo    incogniti  3o 

magis    participabunt  suffragiis    ecclesie   post  hanc  vitam 

quam    dati    potentatus    secundum   elemosinas   perpetuas, 

quantumlibet  solemniter  declamati. 

The  Church         Item,    esto    quod    ista    ecclesia    militans    non     credat 
might  cease  to  ,.    .  ,  .  .  •  1  „r 

believe  in  the  explicite  quod    nunc    sit  purgatorium,    cum    non  videtur  35 

^purg^atcfrv°^    aliquis   articulorum    hdei,    vel   aliter  credat   quod  omnes 
which  is  not    anime    in  purgatorio  sunt  plene  purgate  faciendo   multa 

an  article  of  .       ^  .      .  .  ,  , 

laith,  yet  if  opera  meritona  pro  se  ipsis,  tunc  videtur,  cum  multe 
^''^souh^'^'^  anime  in  purgatorio  meruerunt  suffragari  per  opera 
in  purgatory    meritoria,    que  antecedenter  causarunt  hic  in   via,    quod  40 

they  would  ,  ,  ,  .  _,        . 

stiii  profit.     non  abstraherent  eorum  determinatum  sunragium  propter 


27.  Cod.:  quamlibet.       3i.  Cod.:  participabant. 


CAP.  XXVII.]  LIBER  TERTIUS.  643 

negligenciam  vel  errorem  superstitum;  aliter  enim  foret 
indeterminate  verum,  quod  mortui  taliter  meruerunt; 
cum  hoc  dependeret  ab  intencione  vivencium  et  tunc 
non  bona  opera  sequerentur  promerentem  orando  pro 
5  eo,   licet  non  ponat  obicem. 

Item,     maior     est     communicacio     felicititatorum     in  The 

purgatorio     et     maior     conveniencia     cum     statu     inno-     ^^of^Saints" 
cencie    et    beatitudinis    quam    est    pureandorum    super- imp''"  that  all 
_,,.  .  ..,  II-      members  have 

239'    stilum,    sed    ex    vi    communionis    membrorum  |  ecclesie  their  share  in 

loomnia    hic  participant  merita   singulorum,    igitur    multo    ^i'e"church. 
magis     in     purgatorio     dormientes.      Non     igitur     unum 
raembrum      ecclesie     militantis     prodest     privatim     uni 
dormiencium   in  purgatorio  et  reliquum  incommunicative 
et  appropriate  alteri,    quin    pocius    singulum   membrum 

1 5  ecclesie  militantis  prodest  communiter  singulo  dor- 
miencium;  sic  enim  illi  superstites  singuhs  fratribus 
secundum  suam  capacitatem  spiritualiter  profuerunt; 
non  igitur  distribuit  Deus  unam  partem  operis  meritorii 
uni  appropriate    et    aliam    alteri,    sed    cum   racio   meriti 

20  sit  quoddam  spirituale  quod  non  minuitur  ex  vi  com- 
munionis,  patet  quod  gracia  communicatur  singuhs 
secundum  suam  capacitatem;  aliter  enim  laborarent 
dormientes  invidia  propter  subtraccionem  elemosine,  ut 
accidit  in  mendicis. 

25      Item,    ad    meritum    viatoris    requiritur    quod    habeat  Those  who  try 

O    ordinatam  caritatem,  sed  potentatus  ementes  in  hac  vita    suftVag^s^for 

appropriata  sufFragia  intendentes  alios  postponi  deficiunt  themselves  are 
,  ,.  .       .         .    .  .         '^  acting  against 

ab    ordine    cantatis,    igitur    non    ut    sic    merentur    post        charity. 

mortem  suffragium  sed  pocius  deinerentur.  Minor  patet 

3o  ex  hoc  quod    secundum    legem    caritatis    maius    bonum 

debet    plus    appeti.    Cum  igitur  profectus   communitatis 

sit  prestancior    bono    eius    privato,    videtur  quod  debet 

plus  appeti.  Videtur  igitur  quod  fundantes  lales  elemosinas 

privatas  ymaginantur  quod  post   mortem   erunt  proprie- 

35  tates  civiles  correspondenter  ad  questum   civilem  in  via; 

sed    quomodo    participabunt    Christus,     apostoli     et    alii 

sequaces    eorum    qui    reliquerant    omnem    possessionem 

huius     mundi      propter     Christum,      cum      in     via     non 

inpetraverant  suffragia  illo  modo;   deliramenta  sunt  ista 

259°   et    opinionibus  |  puerorum    similia,    cum    viator  meretur 

communicando  bona  ecclesie;  et  orando  pro  communitate 

et  non  providendo  taHter  annonam  in  temporalibus  pro 

6.  cuTO  spe  felicitatorum  (sic)  in  cod.       37.  Cod.;  que. 

41  * 


644  HE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXVII. 

vita  futura;  omnis  providencia  stat  in  bono  virtutis 
tanquam  per  se,  tam  quod  bonum  virtutis  tollit  talem 
afFeccionem   ad  temporalia   et  innititur  lege   Christi. 

Item,  impetrans  suffragium  per  elemosinam  vie  debet 
cognoscere  quod  non  minor  procuranti  ymmo  utilior  ? 
foret  elemosinarii  oracio;  quodcunque  profuerit  igitur 
hoc  homo  debet  appetere  subducta  afFeccione  inordinata 
commodi  personalis.  Antecedens  probatur  primo  ex  hoc 
quod  in  quantum  meritum  hominis  prodest  pluribus  in 
tantum  habet  promerens  maiorem  laudem  a  Deo  et  lo 
singulis  fratribus  quibus  prodest,  cum  de  tanto  sit 
meritum   suum   extensius. 

Ex    quo    videtur    quod    utilius    foret    sibi   quod    plures 
merito  oratoris  sui  participent^  cum  de  tanto  non  arcius 
sed    fecundius    sibi    prodesset.     Secundo    confirmatur    ex  i3 
hoc    quod    meritum   Christi    et    cetera   merita  sanctorum 
prosunt    posteris,    ut    patet    ex    fide  ecclesie;    et   non  ex 
hoc    colligitur    a  Christo    vel    aliquo    sanctorum   merces 
pro   merito  quin  non'  eo   minus   sed   amplius  premiatur, 
cum   beati  non  errantes  ad  bonum   suum   hoc  appetunt,  20 
ergo     per     idem     quilibel     in     purgatorio      conformiter 
appeteret   de   merito  sui  suffragatoris. 
Merit  is  not         Tercio  confirmatur  ex  hoc  quod  ecclesia  prius  merelur    P 

because  many   quocunque  mcrito  partis  sue  quam  aliquod  eius  membrum 
participate      gj.    pgj^,    consequens    prius    distribuit    meritum    membris  25 
dignis,   qviam   aliquod  eius   tnembrum   et  per  consequens 
non  oportet  divitem   aspirare  pro   primiciis   meriti  |  sui,    25q' 
cum  exuens  se  illo  errore  amando  communia  participaret 
eis    uberius.     Non    enim    est    meritum   Christi  vel   beati 
exhaustum    propter    hoc    quod    plures   ipso    participant,  3o 
cum   non  dirimitur  instar    pecunie    solute,    sed    quelibet 
pars   meriti  predestinati   prodest  singulis  a   mundi   prin- 
cipio,    quia    aliter    beati    non    plene    communicarent  in 
Common  errors  gaudiis.   Q.uid   igitur  valct  procurare  speciale  suffragium 
indulgences.    pro  loco  et   tempore,    ubi  de  lege  Dei   invincibili   erunt  35 
secundum  capacitatem  omnia  bona  communia  singulorum? 
Ex    islis   videtur  quod  error  latet  in   opinionibus  indul- 
genciarum   ecclesie. 

Every  soui  in        In    ista  materia  videtur  michi  probabile  quod   omnes 
''"o^f°'n      '^   purgatorio    comunicative    participant    meritis    ecclesie^o 

proportion  to   militantis  proporcionabiliter  secundum  suam  capacitatem, 

his  capacitv.       •  j   -11  •   j  •..  •  ■      •  •  •  ..-•... 

sic  quod  iUe  qui  decessit  in  maion  gracia  magis  participat 

I.  Cod.:  omnt.       4.  Cod.:  vie  £;  fortasse:  variter. 


^r^A 


CAP.  XXVII.]  LIBER  TERTIUS.  6^5 

et  cicius  liberatur.  Ideo  (ut  dixi  in  fine  XX  capituli 
huius)  multi  divites  mundi  errant  in  isto,  plurimum 
putantes  quod  ipsi  singulariter  habebunt  de  bonis  ab 
executoribus  suis  distributis  appropriate  sufFragium; 
5  contigit  enim  pauperes,  quantumlibet  illis  incognitos, 
plus  illis  participare,  ex  quo  fuerint  aput  Deum  veriores 
domini  et  plus  ad  honorem  Dei  usi  fuerant  de  dictis 
bonis,  ut  patet  ex  condicione  dominii  gracie  exemplata 
.  •  .  capitulo  huius  quinti.   Ideo  (ut  tangitur  isto  capitulo) 

lo  magna    videtur    stulticia     quod     divites     superstites    non 

distribuunt    pauperibus   bona  sua,    quod   meminit  beatus 

Gregorius    IV    Dyalogorum    capitulo    ultimo:     Inte^-    hec 

inquit,     sciendum     quod    tucior    via    sit    ut    bonum    quod 

260*    quisque  post    mor  |  tem    siiam    sperat    agi  per  alios  agat 

\b  dum  vivit  ipse  per  se.  Beacius  est  quippe  liberum  exire, 
quam  post  vincula  libertatem  querere;  debemus  itaque 
presens  seculum  vel  quia  iam  conspicimus  defluxisse  tota 
mente  contempnere,  quotidiana  Deo  lacrimarum  sacrificia 
quotidianas    carnis    eius    et    sanguinis    hostias    ymolare; 

20  hec  namque  singulariter  victima  ab  eterno  interitu  animas 
salvat ;  sacerdoti  autem  prodest  si  se  ipsum  Deo  in 
cordis  contricione  et  corporis  maceracione  mactaverit, 
et  specialiter  si  delicta  in  ipsum  dimiserit.  Qiii,  inquit 
Gregorius,  passionis  dominice  misteria  celebramus,  debemus 

2  5  imitari,  quod  agimus.    Et   hec  efficax   memoria  passionis 

et     imitacionis     passionis     Christi     est     causa     precipua 

ministracionis  huius  venerabilis  sacramenti.   Unde  subdit 

Gregorius    in    fine  fidenter  dico  quia   salutari  hostia  non 

indigebimus,  si  ante  mortem  Deo  hostia  ipsi  fuerimus. 

Q        Nec  sequitur  ex  dictis  istis  quod  superfluunt  oraciones  Special  prayers 

speciales,  quia  per  illas   mens    orantis  caritate  ampliori  exckinc  chanty 

accenditur,    et  sic   prosunt  per  accidens,    sed    non    plus  in  the  mind  of 
....  ,•  •  •        him  who  prays. 

quam   oracio  generahs,   si  m  generali  assit  tanta  cantas 

utrobique;  et  sic  prodest  intencio  oratoris,  cum  hinc 
35  accenditur    in    amore    et  devocione  et  sciens  quod  non 

meretur  eis  quos  tantum  diligit  nisi  sit  in  gracia 
.     precavet  peccata  sectando  frequenciam   bonorum  operum 

et  virtutes;  ad  talia  requiritur  privata  intencio  oratoris, 
260''   ut  dicit  sanctus  Thomas,  non  quod  |  nemo  in  purgatorio 


9.  Numerus  capituli  deest.        18.  Cod. :  quo  Deo. 

12.  Non  cap.  ult,  s?ci  LVHI,  Opp.  tom  II,  471.       24.  Cap.  LIX, 
38.  Cap.  LX, 


646  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXVII. 

participabit    merito    nisi    cogitetur    private    de  illo  et  ut 
specialius  cogitatur,   sic  ille  singulariter  alleviatur.    Non 
sic,   sed  meritum   ecclesie  et  capacitas  vel  dignitas  pur- 
gandi  mensurant  participium  alleviacionis  et  abbreviacionis 
pene,    sic    quod    assistente    maiori     merito     ecclesie     et  5 
maiore   capacitate  purgati  plus  participatur  de   thezauro 
ecclesie,    licet    promerentes    nichil    cogitaverint    de  pur- 
gando,   quia  quodlibet  meritum  ecclesie  prodest  omnibus 
et    singulus    secundum    suam   dignitatem.    Et   sic  intelli- 
gendum    est    dictum     Jeronimi    positum    in    decretis  de  10 
Consecracione    distinccione   V.     Non    mediocriter ;     cum, 
inquit,  pro    cunctis   animabus  psalmus  vel  missa  dicitur, 
nichil  minus  valet  quam  si  pro  quolibet  ipsorum  diceretur. 
Nec  obest  hiis  dictis  quod  accelerentur  cum  discrecione 
elemosine    pro    defunctis,    quia    de    tanto    plus    meretur  i5 
ecclesia  et  per  consequens  redundat  bonum  omni  ecclesie 
et  dampnatis.   Sed  non   est   credendum   quod    specialiter 
anima  potentatus  liberabitur  per  huiusmodi  multitudinem 
missarum  vel  elemosinarum  aliis  capacioribus  participan- 
tibus^   cum   communiter  pauperes   mundo  incogniti  erant  20 
maior  causa  huius  boni  operis,   quam  dictus  potentatus, 
nam   dominacio   civilis  non  tantum   promovet  ad  dictam 
capacitatem  suffragii,  sicut  paupertas  evangelica. 
Founders  of        Ex     quo    patet     quod    fundantes    perpetuas     elemo-    S 
h^ntrfes^are   ^'"^^    ^^    abbaciis,     cantariis     et    elemosinis    huiusmodi  25 
mostiy        ex    aflfeccione    proprietaria    ut    plurimum    sunt   decepti. 
Christus     enim     et     sui     apostoli     docent     melius    esse 
quod    temporalia    minutim    more    pluvie    sint    dispersa. 
Ideo     dicit     Beda    |    in    Epistola     ad     archiepiscopum  260' 
Eboracensem    quod    donaciones    regum    Anglie    bonorum  3o 
ecclesie  erant  stultissime.  Et  si  obicitur  quod  non  prodest 
iuxta  istam  sentenciam  habere  privatos  oratores,  dicitur 
probabiliter     quod     plus     officit    ecclesie    quam    proficit 
Evils  caused  by  pfoptcr  multa.   Primo   quia  facit  superstites  fastu  percuti 
such         in  ordinando  post  se  elemosinas  tales  perpetuas,  secundo  35 

foundations.  ■        r     ■       ,  1      •       •     j    -•         j-       •.     •  •, 

quia    racit    bona    ecclesie   indebite    distnbui    pauperibus 

propter   appropriacionem  temporalium   ad   manum   mor- 

tuam,     tercio     quia    facit     divites     dimittendo     meritum 


12.  Cod.;  psalmus  vel  missa  dicUur  deest.       29,   3o,  Cod.:   Arche"* 
Eborum. 

II.  Decreti  tertia  pars,  dist.  V,  cap.  XXIV.         29.  Epist.  ad 
Egbertum  antistitem,  Migne,  tom  XCIV,  p.  622. 


CAP.  XXVII.] 


I.IBER  TERTIUS. 


647 


proprium,  de  oracione  elemosinarii  fiicte  confidere,  cum 
omnes  oraciones  mundi  non  prosunt  nisi  ex  dignitate 
meriti  sui  capacibus  et  ille  qui  plus  fervide  imitatur 
Christum  in  moribus  est  meriti  Christi  et  sui  corporis 
5  mistici  magis  capax.  Et  quarto  quia  multiplicat  discolos 
elemosinarios  qui  ex  inproporcione,  ypocrisi  et  aliorum 
viciorum  generibus  perturbant  rempublicam,  ut  ostendit 
beatus  Gregorius  in  De  Cura  Pastorali,  II  capitulo.  Tales 
enim     circumveniendo     scandalisant     simplices.      Netno, 

loinquit  Gregorius,    amplius    in    ecclesia    nocet,    quam    qui  Thosa  men  are 
perverse  agens  habet  nomen  et  ordinem  sanctitatis.  Delin-  have^  the^how' 
quentem,     inquit,     hunc    redarguere    niillus    audet    et    in     °^.u^"f''// 
exemplum    ctilpa  vehementer  extenditur,    quando  peccator        reality. 
pro   reverencia    ordinis    honoratur.     Tales    tanti  ponderis 

iD pericula  fugerent,  si  veritatis  sentenciam  solUcite cogitarent. 

Qiii  scandalisaverit,     unum,     inquit,     de   pusillis    istis  qui 

in  me  credunt,    expedit    ei   ut   suspendatur  mola  asinaria 

260''    in   collum   eius  et  demergatur  ]  in  profundum   maris.  Per 

molam     quippe     asinariam    secularis    vite    cruciatus    ac 

20  labor  exprimitur  et  per  profundam  maris  extrema 
dampnacio  designatur.  Qui  ergo  ad  sanctitatis  speciem 
deductus  vel  verbo  ceteros  destruit  vel  exemplo,  melius 
profecto  fuerat  ut  hunc  ad  mortem  sub  seculari  habitu 
terrena   acta  constringerent,   quam  quod  sacra  officia  in 

25  culpa  ruinosa  mutabilem  ceteris  demonstrarent.  Q.uia 
nimirum  si  solus  caderet,  hunc  utrumque  pena  inferni 
tollerabilior  cruciaret.  Confidamus  ergo  de  propriis 
operibus  nostris  meritoriis,  diligendo  Christum  et  ecclesiam 
sponsam  suam,   habeamusque  ipsos  et  membra  eorum  in 

3o  cupida  ex  dignitate  meriti  oratores  et  sic  perveniemus 
ad  statum  in  quo  non  sit  necesse  procuratorie  sic  orare. 


3i.  in  cupida;  ita  cod. 

8.  Opp.  tom.  II,  pag.  4;    et   cst    dist.  III,    cap.    Nemo  quippe 
corp.  iur.  can. 


INCIPIUNT  CAPITULA  LIBRI  QUINTI. 

Summary.  Capitulum   primum   premittit  supposicionem  triplicem, 

Chap.  I.       quarum  tercia  est:   quid  est  ordo  atqiie  religio ;  dividitque 
totum  ordinem  christianum  in  tres  partes;   et  declarando 
membra    probat  quod    seculares  sunt  religiosi;    secundo  5 
obiciendo    tripliciter    quod    non    sit    licitum   mendicare, 
ponendo    quid   nominis    terminorum   servit  obiectus.     Et 
tercio  postquam   declaravit  quod   Christus  mendicavit  et 
per  consequens   quod  Fratribus  licet  sic  facere^,  ostendit 
que  mendicacio  sit  detestabilis  tam  in  possessionatis  quam  lo 
in  Fratribus. 
Chap.  II.  Capitulum   secundum   obicit  tripliciter  quod   non  licet 

supra  religionem  Christi  in  scriptura  sacra  traditam  novam 
superaddere  et  commentando  religiones  privatas  ponit 
tres  conclusiones:  Prima:  nisi  fuisset  christianorum  i5 
desidia,  non  oportuisset  sectas  privatorum  ordinum 
introduci;  secunda  conclusio:  NuUi  privati  ritus  preter 
illos  qui  in  evangelio  fundantur  implicite  constituunt 
novum  ordinem   laude   dignum. 

Tercia:  nichil  est  essenciale  alicui  ordini  nisi  declinacio^o 
a  peccato    et  conversacio  virtuosa.     Ex  quo  primo   con- 
cludit     correlarie     quod     omnis     rehgiosus     incidens    in 
mortale    ut    sic    apostatat    a   suo   ordine;    secundo  quod 
domus    religiosa,    dum    est    in    mortali,    iniuste  occupat 
quidquid  habet  et  quod  omnis  peccator  ut  sic  apostatat.  35 
Confirmat  tripliciter.  Tercio  infert  correlarie  quod  nullus 
est  prior  vel  alicuius  dignitatis  in  ordine,   dum   fuerit  in 
mortali;    quod    probat    per  Bernhardum   et  Augustinum 
de    connexione    virtutum.     Quarto    infert    quod    licet  |  a    261' 
domibus  religiosis  post  apostasiam   cognitam  et  tempore  3o 
prohibitam   incorrectam   auferre  temporalia,  quod  probat 
scriptura   autentica,    dictis   beati   Augustini    et  evidencia 
naturaliv 


37.  servit;  ita  cod.         12.  triplici ;  in  cod.        27.  Cod.:  est  deest. 


CAP.  XXVn.]  LIBER  TERTIUS.  649 

Capituliim  tercium  adicit  tres  conclusiones  alias;  Summary. 
quarum  prima  dicit  quod  pure  religio  Christiana  est  Chap.  III. 
quacunque  privata  perfeccior,  quod  probat  tripliciter; 
secunda  conclusio:  nulla  obediencia  facta  preposito  in 
5  religione  privata  prodest  ad  meritum  obedienciarii,  nisi 
de  quanto  inclinat  ad  principaliter  obediendum  Christo 
in  observancia  mandatorum,  quod  et  probat  tripliciter, 
inferens  correlarie,  quod  prepositi  debent  diligentissime 
notare  in  onerando  suos  subditos  consilia  evangelica  et 

loprecepta;  tercia  conclusio  dicit:  licet  votum  obediencie 
factum  privato  preposito  prodest  plurimum,  tamen  per- 
feccius  foret  simpliciter  pure  sub  Christo  unanimiter 
militare.  Et  declarat  tripliciter  periculum  hodie  intrandi 
religiones    privatas.     Contra    vero    obicit:    primo,    quod 

iSstrenuus  miles  intraret  religionem  ad  destruendum 
errores  claustralium  et  declarando  oppositum  ostendit 
quiditatem  et  formam  obediencie  et  quomodo  vera 
humilitas  habet  octo  condiciones  sufficientes  pro  regula 
cuiuslibet    ordinis  christiani;    secundo    obicitur   per  hoc 

20  quod  secundum  doctores  oportet  subditum  obedire  in 
actibus  neutris  suo  preposito,  et  declarando  sensum 
huius  ostendit,  quod  in  actibus  vocatis  neutris  obedire 
debet  subditus  solius  Christi  consiliis  et  quod  resistendo 
inprudenti    preposito    obeditur;    tercio    obicitur    per  hoc 

2  5  quod    ingressus    in    religionem    delet    peccata    et    habet 
161"    multa  I  alia  comoda;    sed    declarando    modum    quo  hoc 
proficit,    ostendit   quod    stat    secularem    ex  lam   perfecta 
obediencia  tante  vel  amplius  promereri. 

Capitulum   quartum    premittens   hanc   maximam   fidei,      Chap.  IV. 

3o  quod  oportet  omnem  christianum  in  moribus  sequi 
Christum,  secundo  supponens  tres  supposiciones  de 
ChristO;  probat  tercio  tripliciter  quod  fuit  humanitus 
summe  pauper.  Prima  racio  tenet  ex  hoc  quod  venit 
ad    destruendum    gentilitatem    civilem^    secundo    ex    hoc 

35  quod     vixit     vitam     perfectissimam     viatoris,     tercia     ex 
efFectu    quomodo    vixit    totam   viacionem    suam   in   artis- 
.   sima    paupertate    et    confirmat    ex   dictis   beati  Augustini 
et  Bernhardi. 

Capitulum     quintum     dubitat     si    Christus     dominatus      Chap.  V. 

40  fuit  civiliter,  et  secundo,  principaliter  recitando  quinque 
modos    regnandi    Christi,     exponit    evidencias    et    oppo- 


16.  Cod, :  ostendunt- 


650  DE   CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXVII. 

Summary.  siciones  domini  Ardmachani;  secundo  toUit  evidencias 
quibus  credi  posset  quod  Christus  habuit  ius  ad 
regnandum  civiliter;  secundo  arguit  tripliciter  contra 
illud,  et  tercio  suadet  simpliciter  quod  impossibile  fuit 
Christum  habuisse  ius  ad  regnandum  civiliter,  osten-  5 
dendo  quod  regnacio  Christi  humanitus  fuit  solum 
regnacio  spiritualis.  Et  ultimo  solvit  tres  obiectus 
sophisticos  concludens  quod  Christus  fuit  optimus  homo 
possibilis  faciens  cuncta  opera  sua  ad  regulam  non 
declinando  vel  in  minimo  a  medio  iusticie  vel  virtutis,  10 
ut  predicitur. 

Chap.  VI.  Capitulum  sextum  declarat  primo   ex  processu  actuum 

apostolorum,  quomodo  christiana  religio  ab  abbate 
Christo  pro  |  cesserat,  exponens  regulam  octuplicem  261'* 
christiane  religionis  Actuum  IV.  Secundo  ostendit  i5 
secundum  regulam  beati  Augustini  quod  regulat  clericum 
regularem  esse  proprietarium;  et  tercio  ostendit  idem 
ex  regula  beati  Benedicti  addiciens  quid  dicunt  Lincol- 
niensis  et  Jeronimus  in  hac  parte, 

Chap.  VII.  Capitulum  septimum  introducit  regulam  beati  Francisci  20 

in  testimonium  evangelice  paupertatis  et  premittendo 
descripcionem  eius  quid  nominis  declarat  per  ordinem 
eius  excellenciam  ex  natura,  ex  scriptura  et  ex  gracia. 
Ex  natura  tripHciter:  Primo  quia  illa  est  statui  inno- 
cencie  conformior,  secundo  quia  ille  est  status  compendio-  2  5 
sissimus  beatitudinem  acquirendi,  et  tercio  quia  ex 
methaphisica  Deus  cui  est  cura  de  omnibus  non  potest 
servis  suis  in  utilibus  eis  deficere.  Et  firmando  ex 
dictis  Augustini  et  Jeronimi  declarat  quod  voluntarie  sic 
pauper  non  temptat  Deum,  sed  quid  se  sollicitat  citra  3o 
mundum.  Ex  scriptura  ostendit,  primo  quando  Christus 
predixit  paupertatem  evangelicam  ex  illo  Math,  VIII: 
Vulpes  foveas  habent;  secundo  ostendit  ex  superadditis 
sanctorum  testimoniis  quod  fuit  in  persona  propria 
vere  pauper  et  tercio  quod  apostoli  et  eius  discipuli  35 
conceperunt  sequendo  eum  se  oportere  profiteri  pauper- 
tatem.  Tercio  vero  ex  gracia  declaratur  tripHciter,  primo 
ex  vindicta  capta  in  contravenientes  huic,  secundo  ex 
inspiracione  apostolorum,  quando  sensum  istum  docuerant 
et  tercio  ex  mirabilibus  factis  per  observanciam  huius  40 
sensus;  ex  quibus  concludit  quod  omnes  religiosi  | 
tenentur    profiteri   et  defendere  huiusmodi   paupertatem.    262" 

3i.  Cod.:  ostendit  quod.        37.  Cod. :  Tercia. 


CAP.  XXVII.]  LIBER  TERTIUS.  65 1 

Capitulum  octavum  declarando  concordiam  sentencie  Summary. 
domini  Archidyaconi,  declarat  primo  quomodo  dives  Chap.  VIII. 
pauper  accipitur  multipliciter  in  scriptura;  secundo 
declarat  sex  conclusiones  per  ordinem:  prima  quod  in 
5  Cliristo  fuisset  superfluum  civile  dominium,  secunda 
quod  utentes  eisdem  ditandi  principiis  positivis  formalibus 
servant  pro  statu  presentis  miserie  altissimam  pauper- 
tatem,  quibus  innocenter  viventes  in  statu  ingenue  sue 
primeve  originis  ditissimi  extitissent,  tercia  quod  Christus 

10  nedum  sit  pauper,  sed  eciam  summe  pauper,  quarta 
nedum  est  catholicum  quod  Christus  fuit  pauperrimus, 
sed  pertinaciter  defendere  oppositum  ex  maxime  here- 
ticum  et  allegat  ad  hoc  decretalem  Exiit ;  quinta  cum 
Christus    nedum    non  iudicavit  civiliter,    sed  impossibile 

iSfuit  ipsum  civiliter  iudicare,  asserere  quia  iudicavit 
civiliter  est  error  periculosus  religionis  Christi  secvilariter 
tardativus.  Sexta  conclusio  quod  paupertas  evangelica 
inpertinens  possessioni  temporalium,  sed  modum  habendi 
respiciens,   potest  cum  augmento  diviciarum  nunc  augeri, 

20  nunc  minui,  sicut  econtra  potest  cum  privacione  eorum 
nunc  minui,  nunc  augeri.  Ultimo  declarando  quomodo 
oportet  vitam  Christi  esse  exemplar  cuicunque  vite 
Christiani  laudabili  obicit  tripliciter  contra  Christi 
pauperiem   et  dissolvit   etc. 

25       Capitulum  nonum   declarat  quomodo  non  est  consilii      Chap.  ix. 

evangelici     quod    persona    ecclesie    obliget    se    perpetuo 

262"    ad  carenciam  possessionis  vel  usus  singularis  temporalium, 

quem   non  licet    pro   loco  et  tempore  variare,    sed  satis 

est  Christianum    cum   Deo  pangere  quod   non   consumat 

3o  vel  occupet  bona  ecclesie  nisi  de  quanto  opus  est  ad 
suum  officium.  Et  inferendo  tres  conclusiones  declarat 
triplicem  usum  possessionum  atque  dominii,  secundo 
movendo  dubium  si  Petrus  fuit  proprietarius  post  apo- 
stolatum   ex  hoc,   quod  legitur  habuisse  navem,  dissolvit 

35  dubium  et  recitando  glossas  palliatas  conciliorum  ipsas 
specificat  et  confirmat  ex  sentencia  Bede  quomodo 
proprietatis  aflfeccio  est  dissolucionis  Christiane  religionis 
causa  precipua,  tercio  arguit  tripliciter  contra  fucum 
dicentem   quod  consilia  non  obligant  generaliter  et  pro 

40  semper,  detegendo  sensum  istorum  Jteqiie  duas  tantum 
tunicas  habeatis,  addendo,  quod  de  quanto  Christianus 
vivit  striccius  in  esculenciis  et  tegumentis  cum  corre- 
spondencia  habitus  mentis,  de  tanto  vivit  religiosius; 
quarto    obicit    tripliciter    probando    sollicitudinem   licere 


652  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXVII. 

Summai-y.  clericis,  cum  Apostolus  fuit  sollicitus  et  declarando 
quodlibet  sollicitari  circa  communia,  ostendunt  quomodo 
meum,  tuum  et  suum  sapiunt  in  scripturam.  Secundo 
arguendo  ex  oracione  dominica  et  gestis  patrum  utriusque 
testamenti  ac  probando  et  respondendo  ad  duplex  argu-  5 
mentum   movet  dubium,   si  licet  pape  civiliter  dominari. 

Chap.  X.  Capitulum  decimum   arguit  quintupliciter  contra  evan- 

gelicam   paupertatem.   Primum  argumentum  inducit  quo- 
modo  secundum   Aristotelem    divicie    sunt    necessarie  ad 
felicitatem   et   distinguendo   de    felicitate   ti-iplici  ostendit  10 
quod  philosophi  iudicarent  paupertatem  esse  necessariam 
Christiano    cuilibet   in   puro  |  lumine  naturali.     Secunda    262' 
racio    movet    per    hoc    quod    omnis    virtus    consistit    in 
medio  et  declarando  distinccionem  virtutum  theologicarum 
ab    aliis,    declarat    quomodo    paupertas    tenet    medium;  i5 
tercia     racio     arguit     compossibilitatem     diviciarum     et 
felicitatis    de    Abraham,    Job    et    David,     et    declarando 
quomodo    isti    tres    precipue    ex    imitacione  paupertatis 
Christi  erant  adeo  gl6riosi;    declarat  hoc  singulatim   de 
quolibet  et  specialiter  de  David,   movendo  dubium,   quare  20 
David  figuravit   regnum   Christi,    licet  ipse  non   regnavit 
vel  iudicavit    civiliter,    quod    probat   ex    sentencia    sancti 
Thome.    Quarto    arguit    tripliciter    ex    sentencia    domini 
Ardmachani    quod    divicie    plus    sonant    inperfeccionem 
evangelicam    quam    paupertas.     Et    detegendo    equivoca-  25 
cionem  probat  quintupliciter,   quod  paupertas  evangelica 
est    perfeccior    quam    divicie    seculares,    secundo    quod 
carencia  civilitatis  est  perfecta  simpliciter,  carencia  autem 
paupertatis  est  illius  perfeccionis,   quod  si   est  perpetua, 
condempnat    subiectum.    Tercio    probat    quod    carencia  3o 
possessionis    civilis   est  perfeccior  quam    civilis  possessio 
et    declarando    quomodo    una    paupertas    excedit   aliam 
secundum     speciem     vel     gradum    in     specie,     declarat 
quomodo     paupertates     reponuntur     in     genere;     quinto 
principaliter     arguit:     Si     civile    dominium    sapit   inper- 55 
feccionem,  tunc  maius  saperet  maiorem  inperfeccionem, 
et  negando  consequenciam  declarat  conclusionem  quintu- 
membrem,    ostendendo  |  quod    canonisacio    divitum   non    262* 
arguit     sanctitatem     eorum     super     pauperes;     secundo 
principaliter    arguit:    si    bonum     est    dominari    civiHter,  40 
melius  foret  extensius  dominari;   et  negando  consequen- 


8.  Cod,:  tnduet,        10.  Cod,:  f(licem,        19.  Cod.:  sifilaltm. 


GAP.  XXVir.]  LIBER  TERTIUS.  653 

ciam,    declarat  quomodo    oportet  dominiura    poner^    in     Summary. 
mensura;    tercio   principaliter   quod   dominium    civile  sit 
naturali     perfeccius,     quia     est     sibi     superadditum;     et 
declarando  oppositum  diffuse  declarat  commendacionem 
5  evangelice  paupertatis. 

Capitulum     undecimum     dubitando     si     licet     clericis      chap.  XI. 
dominari  civiliter,   ponit   conclusionem,   quod  nulli  puro 
clerico    pro    tempore    gracie     que    est     huiusmodi     licet 
civiliter     dominari.     Pro     cuius     declai-acione     premittit 

loprimo  quid  nominis  clerici  ex  testimonio  Augustini  et 
Jeronimi  cum  deteccione  equivocacionis  termini,  ponit- 
que  quid  nominis  dominacionis  civilis,  cum  declaracione 
parcium  descripcionis.  Et  tercio  fundat  sentenciam  ex 
illo    Luc.    XXII     Reges    dominantur    eorum,    ex    quo    et 

i5sentencia  Crisostomi  concludit  triplicem  veritatem,  prima 
quod  humilitas  sufficit  pro  regula  christiana,  secunda 
quod  correpcio  est  illicita  nisi  correptus  inferior  fuerit 
correptore;  et  tercia  estquod  habere  primatum  secularem 
est    civiliter    dominari;    et    annectit  quomodo    dupliciter 

20  equivoce  convenit  hominem  habere  civile  dominium, 
scilicet  formaliter  et  materialiter  multis  modis. 

Capitulum    duodecimum     probat    quintupliciter    quod     chap.  Xll. 
illicitum    est   clerico   dominari   civiliter;    primo  ex  sen- 
tencia    Jeronimi     et     aliorum     sanctorum,     qua    ponunt 

25  clericos    per    hoc     differre     a    laycis;     secundo    ex    hoc 

263*    quod  civile  |  clericorum   dominium  non   est  fundabile  ex 

scriptura    quod    probat    duplici    racione   yronica,    tercio 

per    hoc    quod    omnis     clericus    debet    esse    precipuus 

sequax  Christi  summe  pauperis  et  confirmat  hoc  tripli- 

Sociter;  quarto  per  hoc  quod  civilitas  fuit  preclusa  a 
sacerdotibus  veteris  testamenti;  et  cOnfirmat  hoc  multi- 
pliciter  exemplo  beati  Clementis,  probans  incidentahter 
quod  omnia  debent  esse  communia  et  quod  hec  sen- 
tencia  debet  omnibus  predicari;   quinto  arguit  hoc  idem 

35  per  locum   a   maiori   de  sacerdotibus  Pharaonis  allegans 
ad     hoc     originem     et     confirmans     illud     tripliciter    de 
.  omnibus  bonis  ecclesie  universaHa  communia. 

Capitulum  tredecimum  obicit  per  hoc  quod  a  tempore     chap.  Xiii. 
beati  Silvestri  stetit  dotacio  ecclesie  per  sanctos  plurimos 

40  confirmata  et  concedendo  quod  dotacio  ecclesie  est 
meritoria,  distinguendo  de  dotacione  triphci  ponit 
triplicem  causam  quare  dotacio    in   temporalibus  potest 

42.  Cod.:  quare  mer.  (scn  mer-). 


654  DE  ClVILl  DOMINIO.  ||GAP.  XXVII. 

Summary.      esse   meritoria,   et  declarando   quomodo  occasione  huius 
secundum    tres    gradus    clerici  declinarunt   ad  seculum, 
ostendit  ex  sentencia   Ardmachani    et  racione    octo   con- 
clusiones,    quarum    una    est  quod    stat    clericum    habere 
quotlibet  temporalia  atque  dominia  sine  clerici  domina-  5 
cione  servata  altissima  paupertate.    Et  ultima  conclusio 
est  quod  omnes  sancti  clerici  renuent  dotacionem  civilem, 
de  usu  et  naturali  dominio   contentali,  quod  probat  tam 
racione    quam    cronica    de    vita  Augustini   et  Bernhardi. 
Et  post  ponit  septem  differencias  inter  naturale  dominium  lo 
et  civile;  ostenditque  quomodo    dominium  dicitur  tripli- 
citer,   et  facta  distinccione  multiplici  de  partibus  dominii 
concludit    finaliter,    quod    licet    dotacio  |  ecclesie    cleri-    263'' 
corum    cum    temporalibus     sit    licita,     utrobique    tamen 
status  primevus  fuit  securior,  meritorior  atque  perfeccior;  i5 
quod  probat  specialiter  ex  sufficiencia  naturalis  dominii. 

Chap.  XIV.  Capitulum  decimum  quartum  allegat  primo  legem 
Anglie  de  forma  dominandi  ecclesie  in  perpetuam 
elemosinam  quod  licitum  est  clericis  civiliter  dominari; 
secundo  allegat  iura  civilia  quod  res  sacre  nuUius  in  20 
bonis  sunt,  tercio  allegat  triplicem  legem  canonicam 
tripartitam,  et  confirm.ando  ex  dictis  doctorum  iuris 
canonici  quarto  obicit  et  solvit  per  hoc  quod  licet 
clericis  habere  patrimonium  cum  beneficio  ecclesiastico, 
et  in  illa  materia  elicit  quatuordecim  conclusiones;  25 
notabiles;  quarum  quinta  est:  si  per  possibile  bona 
ecclesie  dedicata  forent  melius  per  laycos  quam  per 
clericos  distributa,  foret  ecclesie  utilius  et  legalius,  quia 
complacencius,  quod  ablata  forent  a  clericis  et  limitata 
ministerio  laycorum.  Et  alia  conclusio  est:  quicunque  30 
clericus  habitualiter  proprietarie  abutitur  bonis  ecclesie, 
debet  redargui  tanquam  hereticus,  ex  quibus  elicit 
correlarie,  quod  nedum  licet  dominis,  sed  tenentur 
auferre  a  sic  abutentibus   bona   ecclesie. 

Chap.  XV.  Gapitulum    decimum    quintum    venatur    primam    vul-  35 

peculam  qua  arguitur  omnes  actus  civiles  competere 
licenter  clericis,  et  tenendo  contrarium  describit  actum 
civilem  et  docendo  tres  conclusiones  detegit  equivoca- 
cionem  dacionis  et  accepcionis  et  quod  officium  sacer- 
dotum  Christi  nominatur  tripliciter  in  scriptura  et^o 
specialiter     per     ministerium,     quod     probat     scriptura 


39.  Cod. :  et  quo. 


CAP.  XXVII.]  LIBER  TERTIUS.  655 

263°  multiplici,  eliciens  distinccionem  triplicem  |  actum  evan-  Summary. 
gelicum  et  civilem.  Secundo  ponendo  difFerenciam  inter 
prestare  ac  repetere  evangelicum  ac  civile  declarat,  cum 
quibus  circumstanciis  licet  clericis  bona  sua  repetere  et 
5  obiciendo  quod  dominus  papa  potest  dispensare  contra 
apostolum  infirmat  illud  tollendo  evidencias,  tercium 
par  actuum  est  venditacio  et  empcio,  quorum  equi- 
vocacionem  detegens  declarat  qualiter  et  quomodo 
civilis   mercacio   clericis  inhibetur,    et  solvendo  obiectus 

lodeclarat  quomodo  homo  potest  peccata  remittere,  quinto 
docet  quod  clerici  debent  mercando  sequi  Christum 
dando  prestancius  pro  viliori  et  quomodo  ex  mercacione 
vie  taxatur  merces  in  die  iudicii.  Sed  sexto  exponit 
mercacionem   monachi  secundum  sentenciam  beati  Bern- 

iShardi  exponendo  sermonem  Domini  in  monte  de  octo 
beatitudinibus. 

Capitulum   decimum    sextum    tractat  primo   de  locare     Chap.  xvi. 
atque    conducere,     secundo    de    accomodare    et  mutuare, 
exponens    illud   Luc.  XI :     Amice,     accomoda    michi    tres 

20 panes,  tercio  tractando  de  promissione  facit  sex  evi- 
dencias  ad  suadendum  quod  illicitum  est  clericis  in 
foro  civili  sua  repetere.  Ex  quibus  concludit  triplex 
correlarium,  quod  fundatores  debent  de  zelo  domus  Dei, 
qui  debet   comedere,   divicias  abusas  clericorum  repetere, 

2  5  quarto  ostendit  quomodo  fideiussio  nature  racionali 
conveniat  et  discuciens  de  fideiussione  triplici  declarat 
quomodo  Deus  fideiussit  homini  et  quod  fideiussio  sua  fuit 
stipulacio  et  quomodo  fuit  mediator  Dei  et  hominum 
scribens  cyrographum  decreti,  dequoColocens.il*  et  quo- 
263''  modo  oportet  nos  crucifigere  carnem  nostram  |  secundum 
crucem  simplicem;  demum  redeundo  ad  actum  depo- 
sicionis  detegendo  eius  equivocacionem  triplicem  ex- 
planat  quomodo  deposicio  celestis  tam  Deo  quam 
creature    conveniat     et    congrue    quomodo    pignus    tam 

35  divinum  quam  humanum  datur  in  contractu  inter  Deum 
et  hominem. 

Capitulum   decimum   septimum    nititur  colorare   repu-   chap.  XVJl. 
gnancias  inter  Nicholaum  III  et  Johannem  XXII;   quarum 
prima    stat    quod   Nicolaus    reservat    racione    ecclesie    in 

4ohonestum  et  declarat  ex  lege  repugnancium  ac  regula 
Augustini    primo    De    Libero    Arbitrio    quod    questiones 


23.  Cod.:  debet. 


656  DE  GIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXVII. 

Summary.      iUc    non    repugnant,    concludens    ex    hoc  triplex   corre- 
larium.     Primum,     quod     licet    papa    habet     potestatem 
condendi    leges    contrarias,     non    tamen     oppositas     vel 
moraliter    contrarias;     secundum,     licet    quis     dispenset 
contra  leges  alterius,   non  tamen  ex  hoc  dispensat  contra  5 
ipsum ;    ex    quo    infert    simpliciter    quod    dominus  papa 
non  dispensat  contra  apostolum ;  tercio   infert  ex  pleni- 
tudine  potestatis  pape,   quod  potest  dispensare  ut  layci 
auferentes    ab    eis    ministrent     bona     ecclesie;     secundo 
concordat    sentencias    Nicholai    dicentis    Christum    nichil  10 
habuisse  in  proprio  vel  in  communi  et  Johannis  dicentis 
hoc    esse    hereticum    et    allegando    confessionem    domini 
Ardmachani    de    Christo    exponit    ipsos    probans    tripli- 
citer    quod    est    distinccio    inter  dominium   et  usum;    et 
obiciendo     tripliciter     contra     glossam     dicto     Johannisi5 
inpositam,     fingit    triplicem     eius    seiisum;     tercio     dat 
triplicem     radicem     ex     qua     possunt     pape    concordari 
recitando    tres    errores    Johanni   prepositos    et  quomodo 
stat  papam  cum   corisilio  suo  errare  etc. 
Chap.  XVIII.        1  Capitulum  decimum  octavum  respondet  ad  undeviginti    264' 
argumenta  magistralia  quorum   primum  tangit  quomodo 
Christus    condescendit    infirmis    in     lacione    loculorum, 
tercium    de    habitacione    Christi,    quartum    de    dignitate 
mercedis    predicancium   supra    de   furto  Jude,    decimum 
tercium     de     sentencia     Johannis     XXII     dicentis     quod  2? 
Christus  non  aliam   legem   dedit  apostolis  quam  quibus- 
cumque    aliis    fidelibus;     decimum    quintum    et    sextum 
tangunt  ex  decretalibus  quam  plurimis  quomodo  apostoli 
erant    proprietarii;    decimum    septimum    tangit    quatuor 
conclusiones   humanas  ex  tractatu  Quoniam  vir  reprobus;?>o 
et     decimum     octavum     tangit     quomodo     prelati     sunt 
superiores   dominis    secularibus   et    in  temporalibus   cum 
aliis  incidenciis   non  dignis   etc. 

Chap.  XIX.         Capitulum     decimum     nonum     tangit     alia    duodecim 

argumenta;  primum  quomodo  tres  magi  ofFerentes  35 
Christo  munera  erant  civiles  domini  et  tamen  episcopi, 
secundum  quomodo  papa  est  superior  in  temporalibus 
imperatore,  tercium  quomodo  clerici  debent  renunciare 
seculari  honore,  quartum  quomodo  dispensacio  tempora- 
lium  et  non  earum  dominacio  pertinet  clericis,  quintum^o 
quomodo    laboricia    sunt    clericis   debita,    sextum    tangit 

10.  Cod.  sentencias  deest.       24,  25.  Index  secundi  et  quarti  usque  ad 
duodecimum  argumentum  excidit. 


CAP.  XXVII.]  LIBER  TERTIUS.  657 

de  carnali  copula  clericorum,   et  quare  eorum    avaricia     Summary. 
non  punitur  ut  sua  luxuria,  octavum,  nonum  et  decimum 
tangunt    de    potestate   ad  dispensandum   et  excommuni- 
candum,    sentencia  vero  de  obediencia   pape  multa  alia 
5  notabilia  inferuntur. 

Capitulum  vicesimum  introducit  secundam  vulpeculam     Chap.  XX. 
dicentem,  quod  licet  clericis  civiliter  dominari  in  com- 
muni,    contra  quod  facit   duodecim   argumenta,    quorum 
duodecimum    tangit    materiam   de    mendicacione  et  ele- 

10  mosina  eliciens  sex  notabiles  veritates. 
264*        Capitulum    vii   simum    primum  |  recitat   ficciones   di-     Chap.  XXI. 
cencium    ex  fundamento  grammatice,    quod   nemo  vivit 
vel  dominatur  nisi  civiliter;  secundo  arguit  quadrupliciter 
contra  ipsum  ad  verba,  deducendo  ad  multiplex  incon- 

i3veniens,  tercio  tangit  realius  de  distinccione  iuris 
secundum  iuristas  et  philosophos,  ut  sic  eliciatur,  quid 
sit  civiliter  dominari.  Quarto  colligit  de  philosophia 
Aristotelis  et  legibus  quod  sacerdos  Christi  non  debet 
civiliter    iudicare    et  narrando    de  triplici    gradu   sacer- 

20  docii  secundum  tria  tempora  inculcat  quomodo  Ghristus 
excellebat  alios  secundum  sex  primogeniture  insignia; 
quinto  movet  duplex  dubium;  primo  quomodo  senes 
non  sunt  pars  civitatis  secundum  Aristotelem  et  dissolvit, 
secundo    quomodo    Paulus    fuit    civis   Romanus    et    per 

25  consequens  vixit  civiliter  et  dissolvit;  sexto  ex  triplici 
evidencia  petit  quid  est  civiliter  dominari,  probans  quod 
ex  hoc  quod  omnia  bona  ecclesie  debent  esse  com- 
munia,  quod  illicitum  est  cuicunque  pure  clerico 
civiliter  dominari  propter  defectum  paupertatis  evangelice 

3o  que  diminuit  caritatem,  ut  probatur  ex  sentencia  beati 
Thome  et  sancti  Bernhardi  quod  illicitum  est  pape 
civiliter  dominari.  Et  ultimo  probat  illud  tripliciter  ex 
irregularitate  quam  civilis  in  casu  contraheret.  Et  reci- 
tando  duas  responsiones  sophisticas  excusat  irregularitatem 

35  clericorum  possessionatorum  per  hoc  quod  dominacio 
civilis  et  auctorisacio  actus  sui  residet  aput  dominos 
seculares  quod  ex  hoc  sunt  irregulares  et  non  religiosi 
consencientes  vel  permittentes  execucionem  iusticie. 

Capitulum  vicesimum  secundum  probat  ex  lege  civili,    Chap.  xxir. 
264''   lege   canonica  |  et  lege    gracie    cum    exemplis   quod  ad 
reges    et  dominos  temporales  pertinet  abusa  subtrahere 


37.  Cod.:  quid. 

Pe  Civili  Dominio.  II  42 


658 


DE  CIVILI  DOMINIO. 


[CAP.  XXVII. 


Summary.      et  inculcat  duplicem   septenarium    operum   misericordie, 
narrando    duplicem    causam     quare    ipsa    opera    in   die 
iudicii     renitant;     secundo     obiciendo     de     subtraccione 
elemosine    progenitorum   retorquet  instanciam   ad   oppo- 
situm,    declarando    primo    quod   avari    sunt   maxime   in-  5 
dispositi   ad   orandum,   secundo   quod  talis  nocet  sibi  et 
universali   ecclesie   et  dampnatis,  tercio  quod   expedicius 
vel  minus  malum   foret   non  habere  huiusmodi  oratores. 
Ex    istis    infert    conclusio    naturaliter    quod    ubicumque 
fuerint    progenitores    dominorum    superstitum    expediens  lo 
foret  omniquaque  elemosinarum  rectificacio;  tercio  docet 
quod  talis  rectificacio  extirparet  errores  ecclesie,  narrando 
in    quos    communiter   incidunt  fundatores  de  coUacione 
elemosine,     quorum     quintus     est     quod     plus     prodest 
fundatori    quam    alii,    et    octavus  quod  specialis  oracio  i5 
plus    prodest    ut    sic  quam   oracio   generalis;    et  quarto 
confirmat  sentenciam   de  ablacione  ex  sentencia  venera- 
bilis  Bede  etc. 
Chap.  XXIII.        Capitulum  vicesimum   tercium   probat  tripliciter  quod 

necessitati  sumus  in  via  peccare  continue,   et  ostendendo  20 
quod  omne  peccatum  est  contra  mandatum  Dei,   ostendit 
qui  obliquant    et  qui    declinant    ab    eius    mandatis,     Et 
secundo   declarando  quod  tota  religio   christiana  stat  in 
dileccione  Dei,  ostendit   in  quibus  tribus  stat  Dei  dileccio 
et  concludendo    tres    veritates  quarum    tercia    est  quod25 
omnis  pretensus  clericus  abutens  |  bonis  ecclesie,  ut  sic    264* 
decidit  a  suo  nomine;    quo  probato    triplici    auctoritate 
narrat    multa  de  castrimargia  clericorum.    Tercio  infert 
quod    stalus    pauperum    sequencium   Christum    est  per- 
fectissimus    et    recipiendo    obiectus  possessionatorum   et  30 
mendicancium    narrat    multa    signa   religionis   et  sensus 
eorum    duplices    cum    regula  Christi   ad  cognoscendum 
tales  falsos  prophetas.   Quarto  inferendo  pericula  dotandi 
ecclesias  discutit,  quomodo  contingit  constituere  abbacias 
et  quis  status  sit  reliquo  perfeccior  et  quomodo  obediencia  35 
confert    ad    meritum,     et    suadet    tripliciter    quod    per- 
feccius    est    non    vovere    privato    preposito,    declarando 
quid    est    votum    et    forma    voti.    Quinto    dubitando    de 
modo    percipiendi    bona    ecclesie,      distinguendoque    de 
usu    ponit    pro    conclusione,     quod     sicut    omnia     bona^o 
ecclesie    debent    esse    toti    ecclesie    quoad    spiritualem 


.■?.  renilant:  ita  cod. 


CAP.  XXVIl.]  LIBER  TERTIUS.  659 

usum    communia,     sic    debent    esse     quoad    corporalem      Summary. 
usum     communia     cuilibet     digno     assistenti     et     solvit 
flnaliter  obiectus,    quomodo  in  casu  ymaginabili  debent 
liberales  bona  ecclesie  dispertiri. 
5       Capitulum     vicesimum     quartum      recitando     septem    (jhap   XXIV. 
opiniones     inter     peccatum     mortale     et    veniale     obicit 
contra  illas;  primo  dicit  quod   pro  omni   mortali  per  se 
est  peccator  dampnabilis,  non  autem  pro  veniali,  secunda 
via  dicit  quod  omne  peccatum  repugnans  gracie  gratum 

lofacienti    est  mortale  et  omne   aliud    veniale;    tercia  via 

dicit  quod  solum   illud  est  peccatum   mortale,   cum  quo 

diligitur    aliquid    plus    quam    Deus;    quarta    dicit    quod 

omne     peccatum     infirmitatis     est     mortale     et     omne    | 

265"    peccatum    ignorancie    veniale;     quinta     via    dicit,    quod 

i5omne  peccatum  preter  peccatum  in  Spiritum  Sanctum 
est  veniale,  sexta  via  dicit,  quod  omne  peccatum  mortale 
est  in  intellectu  et  omne  veniale  in  sensu,  alia  via  dicit 
quod  solum  illud  peccatum  quod  peccator  vellet  esse 
iustum   et  perpetue  inpunitum   est   mortale.   In  solvendo 

20  declaratur  quomodo  tripliciter  dicitur  peccatum  mortale 
vel  veniale,  et  ostenditur  quod  idem  est  mortale  et 
veniale  et  quod  omne  eciam  peccatum  prius  veniale 
mortale  concomitans  est  mortale,  ymmo  quod  omne 
peccatum    est    quodammodo    mortale,    cum   status  inno- 

25  cencie  excludit  quodlibet  veniale,  consequenter  narrat 
triplex  signum  per  quod  possumus  cognoscere  si  sumus 
expertes  mortalis  et  exponens  illud  Math.  usque  ad 
septuagies  septies  et  Luc.  XIV.  Qui  non  odit  hec  septem, 
non  potest  meus  es$e  discipulus,  et   narrat  ordinem   dandi 

3o  elemosinam  quo  modo  debemus  continue  conteri,  et 
narrat  triplicem  conclusionem  de  remissione  unius 
peccati  cum  alio  posterius  contra  primum  signum 
mundicie  a  mortali  per  hoc  quod  oportet  singulos 
servare    tam    consilia  quam    precepta  evangelica,    quod 

35  concedendo  declarat  excusaciones  nostras  in  peccatis 
erisii  et  narrando  factum  Romane  curie  infert  viginti 
sex  conclusiones  morales  exponendo  illud  Math.  VI 
Si  oculus  tiius  fuerit  simplex,  et  declarans  multiplicem 
ignoranciam   probat  in   conclusione  vicesima    quadrupli- 

40  citer    quod    predestinatus     nunquam     est     dignus     pena 
265''   perpetua  nec  |  prescitus  vita  eterna.    In  penultima  con- 


3G.  Cod.:  infert  erisii  (sic). 

42' 


66o  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXVII. 

Summary.  clusione  determinatur  tripliciter,  quod  gravitas  peccati 
attenditur  penes  inputacionem  pene  quam  Deus  sibi 
limitat;  et  in  ultima  conclusione  obicitur  tripliciter, 
quod  omne  crimen  sit  dignum  puniri  perpetuo  et 
dissolvit  declarans  quomodo  Deus  misericorditer  et  5 
iustissime  punit  peccata  etc. 

Chap.  XXV.         Capitulum    vicesimum     quintum     premittit     quomodo 
peccatum    accipitur    tripliciter    et    quid    est    peccatum 
formaliter  intellectum,  quomodo  eius  sensus  distinguitur 
et  omnia   sunt  facinus  atque  flagicium;   secundo  descen-  lo 
dendo  ad  quidditatem  peccati  originalis  arguit  tripliciter 
contra    hoc;    peccatum    originale    est    carencia    iusticie 
originalis  debite,  et  describendo  peccatum  originale  quod 
sit  originalis  defectus  moralis  iusticie  que  debet  inesse 
creature  racionali.    Ex   istis   docet  primo    quod  primus  i5 
parens  non  peccavit  originaliter;  secundo  quod  necesse 
est  Deum  infundere  graciam   homini  pro  primo  instanti 
sui  esse  nisi  ipse  vel  principium  suum  impediat,  tercio 
quod    oportet    omnes    filios    Ade     secundum     raciones 
seminales  productos  peccare  originaliter;  et  quarto  quod  20 
Christus    non    fuit    in    lumbis    Abrahe    decimatus,    ut 
ponendo  tria  exempla  quibus  manuducimur  in  noticiam 
peccati    originalis  removet  errores;    consequenter  solvit 
primum  obiectum,   utrum   caro  vel  anima  prius  inficitur 
originali    peccato;    secundo    solvitur   difficultas,    utrum  25 
Adam    vel    Eva    peccavit    gravius    exponendo    quomodo 
Adam   non   est   seductus;    tercio   solvitur   difficultas    de 
ordine  temptacionis  et  permittente   errorum  |  atque  de-    255= 
fectus   cum  logica  de  accusacione   et  volicione    peccati, 
quarto  solvitur  difficultas  quis  fuit  primus  actus  peccati  3o 
ponendo  sex  conclusiones;  quinto  obicitur  tripliciter  ad 
partes,    utrum    peccatum    originale    suscipiat    magis    et 
minus    et    solvendo    tractat    de    iusticia;    sexto  obicitur 
quomodo  grano  spiritualis  filii  foret  legittima  de  peccato 
in  Spiritum  Sanctum  et  de  dignitate  ad  mercedem,  quod  35 
tractatum  est  in  fine  precedentis   capituli,    et  obiciendo 
tripliciter  de   mereri  inculcat  dubia  multa  et  sophistica, 
et  specialiter  quomodo    pena   perpetua   non  mutatur  in 
penam  temporalem. 

Chap.  XXVI.        Capitulum    vicesimum    sextum.    declarat    primo    quod^o 
omnis  viator  citra  Ghristum  peccat  continue  et  obiciendo 


34.  grano ;  ita  cod. 


CAP.  XXVII.J  LIBER  TERTIUS.  66 1 

dissolvit,  primo  quomodo  meritum  Christi  toUeret  omne  Summary. 
peccatum,  in  quo  ostendit  tripliciter  quod  solius  potencie 
infinite  est  peccata  potestative  remittere,  dissolvit  quod 
minima  pars  passionis  Christi  super  errogata  merita 
bsanctorum,  tolleret  omnia  peccata  mundi  et  declarat 
quadruplex  genus  hominum  in  iudicio,  exponens  quo- 
modo  Deus  vult  omnes  homines  salvos  fieri,  tercio  vero 
obicitur  sextupliciter  glosando  sanctum  Jeronimum ;  non 
mediocriter  peccat  qui  prefert  minus  bonum,  concludendo 

loquod  possessionati  peccant,  que  posterius  obicit  contra 
tripliciter;  primo  quod  homo  iuxta  hanc  viam  peccasset 
in  statu  innocencie  et  negando  hoc  distinguit  de  triplici 
perfeccione;  secundo  arguitur  per  hoc  quod  nos  lapsi 
demeremur  continue   et  negando  consequenciam  declarat 

iSmaximum     secundum     triplicem      possibilitatem     nostri 

265*    meriti,     tercio  |  arguitur     quod     baptismus     non     delet 

omnem  culpam;  declarat  quomodo  infans  lapsus  peccat; 

conclusio  et  quomodo  peccatum  originale  stante  fomite . . . 

Ulterius  dubitatur,    si    supposita   prevaricacione  humani 

20  generis  beata  virgo  potuit  sine  originali  a  parentibus 
infectis  naturaliter  propagari  et  obiciendo  ad  partem 
tripliciter,  tenet  partem  affirmativam  et  respondendo 
ad  tres  obiectus  declarat  primo  quod  in  statu  innocencie 
homo  fuisset baptisatus,    et   dicto  quod  angelis 

25  dimissa  sunt  peccata,  declarat  quomodo  dicitur  tripli- 
citer  natura  peccabilis  et  inpeccabilis;  postremo  relinquit 
dubium  de  inesse,  docens  quomodo  oportet  intendere 
sciencie  scripture  et  quomodo  Christus  est  via^  veritas 
et  vita,   et  ex  causa  septuplici,    quomodo  ipse  fuit  per- 

3o  tinencius  incarnatus  et  sic  narrat  septem  signa  in 
mortuis  et  septem  opposita  in   domino  Jesu  Christo. 

Capitulum    vicesimum     septimum     ostendit     quomodo  Chap.  XXVII. 
testamentum   sumitur  tripliciter  in  scriptura  et  quomodo 
Christus    multipliciter    condidit    testamentum ;     secundo 

35  ponit  tres  conclusiones;  prima:  infinitum  utilius  est, 
unum    predestinatum    facere    elemosinam    quam  testari; 

.  secunda:  inutile  est  ut  plurimum  condere  testamentum; 
tercia:  licet  talis  testacio  prosit  ecclesie,  tamen  ut 
plurimum  conturbat  ipsam  et  dampnificat  testatorem  et 

40  inculcat  noticiam  moriendi;  tercio  tractando  de  sufFragiis 
premittitur  triplex  supposicio,     quarum    tercia  est  quod 


8.  Cod.:  glossantis.       23.  Cod.:  auo.        24.  fuisset;  sequitur  ve  ^am 
baptisatum  sit.       24,  25.  Cod. :  angelus  dimissa  sua.       33.  Cod.:  sumit. 


662  DE  CIVILI  DOMINIO.  [CAP.  XXVIl. 

Sumniary.  anime  defunctorum  habent  post  exitum  a  corpore  tres 
mansiones  et  exponitur  dictum  Apostoli  Cor.  III  de 
purgandis;  quarto  tractat  de  igne  purgatorii,  de  loco  | 
et  accione  docens  quod  valor  purgacionis  stat  in  ?G6" 
purgandi  capacitate  et  in  mentis  humilitate;  pro  utroque  5 
adducitur  multiplex  testimonium  et  lex  multiplex  de 
sacerdote  fornicario  et  episcopo  hoc  fovente;  quinto 
arguit  per  decem  raciones,  quod  non  requiritur  ad 
meritum  mortui  intencio  cuiuslibet  promerentis;  finaliter 
vero  declarat  quomodo  oracio  specialis  prestat  generali 
nisi   de  quanto   mens  orantis   magis   attenditur  etc. 


I.  Index  of  Bible-Quotations  (tom.  I — III). 


G.  n.  I,  I III,  433 

-  I,  16 III,  230 

-  I,  28 III,   i85 

-  I,  3i I,     18 

-  II,  22 I,  286 

-  III,  7     III,   i39 

-  III,  9     I,  238 

-  III,  14,  1 5 I,  420 

-  III,  16,  17 I,  356 

-  III,  19 III,   146 

-  m,  23,  24 I,    38 

-  IV,  3,  4 I,    64 

-  IV,  4—8 I,  295 

-  IV.  9 I,   145 

-  IV,  10 I,   145,   146 

-  IV,  II I,   35i 

-  IV,  i3 III,    5i6 

-  IV,  17 I,   i52 

-  IV,  23,  24 I,   168 

-  IV,  25 I,   2i3 

-  V,  3 I,   2i3 

-  VI,  12 I,  239 

-  VII,  23 I,  2i3 

-  VIII,  6 III,  226 

-  IX,  1—3 I,    64 

-  IX,  25 I,  229,  356 

-  X,  6 I,  229 

-  X.  9 III,  422 

-  XI,  3,  4 I,  257 

-  XI.  4 ni,  412 

-  XII,  3 I,  356 

-  XIV,  20 I,   3i7 

-  XV,  2 I,  207 

-  XV,  6 III,       2 

-  XVII,  8     ....  I,  206,  292 

-  XVII,  8,  9 I,  224 

-  XVII,  14 I,  295 

-  XVII.  19-21      ...     I,   2i3 

-  XVIII,  4-6    .   .   .   .III,    i53 

-  XVIII,  6-7    ....     I,  229 

-  XVIII,  12 III,  424 

-  XVIII,  20,  21     .1,    145,   146 

-  XVIII,  32     .   .   .1,    173,  474 

-  XX,  I III,  3o2 

-  XXII  12 I,  294 

-  XXII  17,   18    ...    .     I,    l52 

-  XXV,  3i I,     28 

-  XXVII.  36 I,   176 

-  XXVII.  37 I,   2i3 

-  XXVIII.  4 III.  3o2 

-  XXVIII,  i3     ....     I,  224 

-  XXVIII,  20    .   .   .   .III,    97 

-  XXVIII,  22     ....     I,  317 

-  XXVIII.  29     ....     I,  356 

-  XXIX,  20,  3o    .   .   .     I,   174 

-  XXXI,  46-48   ...     I,  256 


Gen.  XXXII,  24-^2    .     I,  176 

-  XXXVII,  3     ....     I.  173 

-  XXXIX,  1-6     ...     I,  171 

-  XL,  I III,  i53 

-  XL,  1—3      III,  129 

-  XLVII,  19 III,  278 

-  XLVII.  22   .   .  III,  208,  437 

-  XLVII,  36 III,  437 

-  XLIX,  10 III,  177 

-  XLIX,  14 I,  i57 

-  XLIX,  17 III,  218 

Lxod.  I,  II  — 14    ....     I,  226 

-  II,  14 II,  85 

-  III,  18 I,  243 

-  XII,  35     II,  24 

-  XV,  i5      III,  624 

-  XVII,  10—12    ...    1,  573 

-  XVIII,  17 II,  393 

-  XVIII,  18 I,  95 

-  XX.  3 II,  234 

-  XX,  5 III,  309 

-  XX,  8-10 I,  280 

-  XX,  16 II,  228 

-  XXI,  I,  2 I,  228 

-  XXI,  17 II,  3i 

-  XXII,  29 L  317 

-  XXIII,  8 I,  2o5 

-  XXIV,  14 II.  187 

-  XXV,  40  .   .  II,  70,  III,  358 

-  XXVIII,  43     ....     I,  415 

-  XXX,  12 I,  io5 

-  XXXII.  10 I,  io5 

-  XXXIII,  II,  19  .   .   .III,  3i8 
Num.  II,  3 I,  214 

-  III.  9,  10     I,  206 

-  XVI,  i5 I,  2o3 

-  XVIII,  20,  21    .    .   .III,    201 

-  XVIII,  23  .   .   .  III,  259,  266 

-  XVIII,  -26-28    ...     I,  320 

-  XIX.  20 I,  287 

-  XXIII,  8 I,  357 

-  XXIII,  21 I,    121 

-  XXIII    23,  24    .   .   .  III,  202 

-  XXIII,  25 III,  469 

-  XXIV.  4 III,    i34 

-  XXV.  8 I,  186 

-  XXVII,  8-11     ...     I,  206 
Lcvit.  IV,  I II,       5 

-  XI,  44  .  '. III,  6o3 

-  XI,  45 II,  102 

-  XII,  16 III,     53 

-  XXIV.  10-23    ...     I,   186 

-  XXVII    3o-32      .   .    I,   3i8 
Deut.  IV,  2    ....  I,  43o,   43i 

-  V.  20 II.  232 

-  VI,  6,  7 I,  403 


Dcnt.  VI,  7 III,  382 

-  VI,  16 m,    92 

-  XI,  28 I.  276 

-  XV,  4 III,      7 

-  XVII,  6    .   .  I,  332,  II,  232 

-  XVII,  16,  17  ...   .     I,   197 

-  XVII,  18,  19  ...   .    I,    197 

-  XVIII,  I III,    201 

-  XX,  18 III,  427 

-  XXI,  21 I,  434 

-  XXII,  10 III,  481 

-  XXV,  5,  6  ...    I,  i6q.  214 

-  XXVII,  12-16  ...     1,  356 

-  XXVIII,  48     ....     I,  225 

-  XXXII,  4     I,  349 

-  XXXII.  7      I,  376 

Jonie  VIII,  I,  21    ...    I,    i5i 

-  VIII.  19—28    ....    I,   186 
Judic.  I,  2     I,    i5i 

-  XI,  37,  38 I,   i63 

-  XV.  8-1 5 I,   186 

-  XIX,  22 I,    i35 

I.  Reg.  II,   12,   l3,   16    .      I,   279 

-  II,  3o I,  292.  4i5 

-  II,  3o— 34 I,  291 

-  VIII,  3  .......  II,  234 

-  VIII,  5-7 I,    194 

-  VIII,  11-17    I.  197,111,      28 

-  VIII,  i5 I,  200 

-  VIII,  19 I,    198 

-  VIII,  20    .   .  I,    198,  III,    68 

-  XII,  2—4     .....     I,  2o3 

-  XII,  3 III,  394 

-  XIII  I I,   i35 

-  XIII,  14 III,   i55 

-  XV,  22     III,    33 

-  XV,  26     1,198 

-  XVI  11 I,   210 

-  XVI,  II— 13    ....     I,   214 

-  XVI.  20 III.  414 

-  XX  XVII,  47    ■   •   •     I,  287 

-  XXI,  6  ....  I,  64,  II,     28 

-  XXII,  2 III,    i56 

-  XXIV,  i5 III,   i56 

II  Reg.  II,  26 III,  482 

-  VI.  22 I,   210 

-  xn,  1-14 I,  393 

-  XXIII,  10 III,  5o4 

III  Reg.  III,  II    ...   .     I,  191 

-  III,  12    .   .   .    I,  191,  III,  65 

-  IX,  22 I,  228 

-  X,  27 III,  232 

-  XII,  14 I,    211 

-  XIX,  iio,  18  ...   .     I,  420 

-  XXII,  5o I,  262 

-  XXIV,  17 I,    43 


664 


INDEX  OF  BIBLE-QUOTATIONS  (TOM.  I— III). 


IV  Ree.  XVIII,  4  .   .   .     I,    190 

-  XVIII,  75 II,     27 

I  Paralip.  XI,  12    .   .   .III,  504 

-  XXIX,  I I,  287 

II  Haralip.  I,  12  ...   .  III,    65 

-  XIX,  2 II,  228 

Esdrae  VII,  25    .   .   .   .^111,    28 
Tobiae  I,  20 I,     61 

-  IV,  23 III,    log 

Job  I,  14 I,  329 

-  I,  21 I,     61 

-  III.  39 III,  5o5 

-  VII,  0 I,    181 

-  IXj  4 III,  532 

-  XII,  6 I,     42 

-  XIl,  7 III,  427 

-  XIV,  14 ni,  355 

-  XIX,  21 III,  471 

-  XX,  5 I,     55 

-  XXIV,  3o I,    53 

-  XXVII,  19 I,    116 

-  XXIX,  2 III,     17 

-  XXXI,  16 I,    161 

-  XXXI,  24 I,   140 

-  XXXIV,  3o,     I,  22,  43,  196, 

209 

-  XXXV,  27 III,  544 

-  XXXVI,  16     ...   .III,  607 

-  XXXVm,  5    .   .   .   .111,  55o 

-  XXXIX,  16     ....  III,  5o2 
Fsalm.  I,  2 I,  438 

-  I,  4 I,  327 

-  I,  5     ....  I,  406,  III,  607 

-  L  i5 III,  607 

-  II,  2 I,   184 

-  IL  6 III,   61,     67 

-  IV  3 III,  624 

-  IV,  5     II,     32 

-  V,  6 III,    64 

-  V,  7 I,  342 

-  VI,  3 III,   417 

-  VII,  14 I,  421 

-  VIII,  6     I,     65 

-  VIII,   8 III,   129 

-  IX,  24 III,   5i4 

-  X.  6  ...   .    I,  89,  III,  537 

-  XIII,  3 m,  621 

-  XVI.  i5 III,  293 

-  XVII,  4 III,    612 

-  XVII,  27 II,     26 

-  XVIII,  3 III,     14 

-  xvm,  8 I,  399 

-  XIX,  16 I,       q 

-  XXI,  7 III,   i55 

-  XXI,  21 III,   144 

-  XXII.  4 II,     96 

-  XXXIII,  8 III,  64 

-  XXIV,  I I,  i54 

-  XXIV,  2,  3    ....    II,  191 

-  XXV,  6 I,  116 

-  XXVI,  I III,  514 

-  XXVI,  12 I,  343 

-  XXIX,  10 II,    128 

-  XXXI,  I III,    521 

-  XXXIII,  9 I,  385 

-  XXXV,  12 m,  577 

-  XXXVL  2 I,  421 

-  XXXVII,  27  ...  .    I,  188 

-  XXXVHi,  7    .   .   .   ,     I,  i83 

-  XXXVIII,  12  ...   .     I,  i83 

-  XXXIX,  18     .   .    III.  8,  106 

-  XLI.  3 III,  294 

-  XLIl,  I I,  293 


Psalm.  XLIV,  2     .   .   .III,  372 

-  XLIV,  14 III,     17 

-  LXIV,  17 I,  376 

-  XLV.  II III,    3ii 

-  XLVin,  i3     ....     I,    179 

-  XLIX,  12     I,  382 

-  XLIX  16,  17  .1,  341,111,     79 

-  XLIX,  20 I,  382 

-  LVI,  I L  414 

-  J  IX,  i3 II,  200 

-  LXI,  1 II,    32 

-  LXI,  9 II,   146 

-  LXV,  i3,  14  •   •   •   .  III,  509 

-  LXVII,  3i II,     96 

-  LXVUl,  9 II,  200 

-  LXVIII,  10  II,  207,  III,  3o9 

-  LXX,i5 III,   3ii 

-  LXXl.  I III,     65 

-  LXXli,  8 III,  5oo 

-  LXXIII,  2 III,    120 

-  LXXIII,  21 III,   167 

-  LXXV,  5 I,   116 

-  LXXV,  12 III,  5o8 

-  LXXVII,  19     ....  III,    97 

-  LXXVII,  39    •   .   .   .III,  3i9 

-  LXXXIII,  8    .   .   .   .  III,  427 

-  LXXXIX,  9     ....     I,   182 

-  XC,  5,6 I,  325 

-  XC,  6 III,  268 

-  XC  II Ui,    92 

-  XCIX  I II.   149 

-  CI.  I 528 

-  CIV  10,  II I,   i52 

-  CIV,  44,  45    ...   .     I,   35i 

-  CV,  i3 III,   55i 

-  CV,  3o II,    90 

-  XVI,  24 I,   351 

-  CVlil  7 I,  342 

-  CVIII,  8  .   .    ....  III,       8 

-  CVIII,  16,  17     .   .   .III,       8 

-  CVIII,  28 I,  277 

-  CXIII,  5 III,  624 

-  CXin,  i3 III,  3i2 

-  CXV,  12,  i3  .   .   .   .  II,   198 

-  CXVIII,  21 488 

-  cxviii,  21 I,  433 

-  CXVIII,  63     ....  II,    27 

-  CXVIII,  85 I,  400 

-  CXVIII,  86     ....  I,  294 

-  CXVm,  97 I,   191 

-  cxviii,  126  I,  i3i,  n,  179 

-  CXXXI,  12 III,  627 

-  CXXXIl,    I III,    202 

-  CXXXII,  I,  2     .   .   .III,     i5 

-  CXXXII  II III,       7 

-  CXXXVIII,  16  .  .  .    I,  379 

III,    14 

-  CXLIII    i3,  i5  .   .   .     I,  354 
Prov.  I,  i3,  14    .   .   .   .III,  412 

-  VI,  6 III,  427 

-  VI,  6-8 III,   146 

-  Vlil,  i5 I,    191 

-  XI,  24 I,   102 

-  XL  28 I,  140 

-  XII,  21    ...  I,  85,  III,  537 

-  Xlli,  7,  8 I,  80 

-  XIII,  22 I,  io3 

-  XVI,  12 L  191 

-  XVI,  16 I,  94 

-  xvn,  17    I,    91 

-  XVII,  22      .  I,  i58,  III,  461 

-  XVII,  23 I,  2o5 

-  XVIII,  3 III,  542 


Prov.  XX,  8 I,  i35 

-  XX,  9 I,  6i5 

-  XX,  25     III,  509 

-  XXi,  17 III,  629 

-  XXI,  3o I,  i3i 

-  XXI,  7 I,  148 

-  XXII  I I,  54 

-  XXII,  6 n,  195 

-  XXII,  3i      III,  624 

-  XXX  5,  6 I,  43i 

-  XXX,  6 I,  43o 

-  XXX,  8    .   .   .  III,    i52,   159 

-  XXXI,  10 III,   149 

Eccle.  I,  9,  10     ....     I,  359 

-  I,  18 III,  293 

-  li,  18 I,   210 

-  IL  26 II,    147 

-  IV,  I III,  5o5 

-  III,  I I,  87,   219 

-  V  I     III,  5  08 

-  VI  9 III,  626 

-  IX,  I III,  543 

-  IX,  10 III,  293 

-  XXXI III,  349 

Cantic.  I,  14 II,  206 

-  IV,  4  III,  238 

-  VI,  8 I,  362 

-  Vlil  6 I,    ii3 

Sap.  I,  4 III,  294 

-  I,  5  .   .   .   .     I,  342,  III,  195 

-  lil,  5 III,  554 

-  IV,  6 I,  262 

-  V,  7 I,    i58 

-  VI,  4,  5 I,  434 

-  VI,  6 I,    i34 

-  VII,  7,  8 I,     5i 

-  VII,  i3 III,  625 

-  X,  19 io3 

-  XI,  21 I,  3i9,  405 

-  XIII,  i m,  538 

Eccli.  II,  II II,  260 

-  II,  14     I,  239 

-  X,  8 I,   i3o 

-  X,  14 III,  576 

-  X,  i5     ...  I,  107,  III,  576 

-  XVII,  6 III,  634 

-  XVII,  12  .   .   .   .1,  404,  464 

-  XVIII,  23 I,  342 

-  XIX,  2  .   .   .  I,  159,  III,     23 

-  XX,  3i I,  2o5 

-  XXill,  28 I,     32 

-  XXIV,  3i     .   .   .1,  43i    442, 

III,   144 

-  XXVII,  6 III,  634 

-  XXIX,  i3 I,    191 

-  XXX,  24     .   .  III,  288,  414 

-  XXXVL  8-10  ..   .     I,    i58 

-  XXXVII,  23   ...   .     I,  202 
Isaiae  I,  24 II,  206 

-  II,  14 L  234 

-  III,  10,  II I,  344 

-  III,  18 II,  164 

-  V,  4 I,  io5 

-  V,  5 n,  179 

-  Vi,  5 II,    65 

-  VII,  i5 Ui.     VI 

-  IX,  6.1,  40,  67,  in,  6i,  65 

-  IX,  7 III,    i55 

-  IX,  26 I,  349 

-  X,  I,    .     l,    120,    396,   III,    328 

-  XI,    2       I,    287 

-  XI,  2,  3 III,  321 

-  XL  3     III,  i57 


INDEX  OF  BIBLE-QUOTATIONS  (TOM.  1-lIIj. 


665 


Isaiae  XIV,  12     ....  I,  283 

—  XIV,  i2-i5    ....  I,  373 

—  XIV,  i3 I,  238 

—  XVI,  5i III,   i55 

—  XX,  2 I,  257 

—  XXIV,  5 I,    i3i 

—  XXVI,  2 I,  383 

—  XXIX,  8 I,    116 

—  XXXIII,  I I,   148 

—  XXXIII,    2  2       ....      I,    349 

—  XXXVIII,  I    ....     I,  424 

—  XXXVIII,  5    .   .   .   .  III,  424 

—  XXXVIII,  12  ...   .     I,    181 

—  XXXVIII,  17  .  .1,  396,  434 

—  XLII,  I     II,  262 

—  XLVI,  8 III,  299 

—  XLVlil,  II I,  352 

—  XLVIII,  22     .   .  I,  157,  437 

—  XLIX,  8 III,  637 

—  XLIX,  22 II,     46 

—  LIII,  2 III,     65 

—  LV,  I     ...  I,  246,  III,  278 

—  LV,  3 III,  278 

—  LVI,  10     .   .1,  143,  III,   217 

—  LVIII,  6 1,  248 

—  LVIII,  7 III,  341 

—  LIX,  2 I,  348 

—  LIX,  5 I,   184 

—  LXI,  6 III,  266 

Jerem.  I,  10  .    I,  73,  II,  65,  III 

394,  395 

—  II,  i3     i,  i3i 

—  III,  I I,   169 

—  VL  i3 III,  387 

—  VII  7, I,  382 

—  VIII,  II I,  437 

—  XI,  4,  5 III,  317 

—  XII,  i I,  42,  354 

—  XVIL  i3      I,    106 

—  XVIII,  17 III,  465 

—  XVIII,  18 I,  383 

—  XXVII,  2 I,  257 

—  XXVII,  6 II,     5o 

—  XXIX,  23 I,   147 

—  XXXli,  9,  10  ...   .    1,  25o 

—  XXXII,  9-1 5     ...     I,  256 

—  XXXIV,  8,  9     ...     I,  247 

—  XXXV,  3-7  ....  III,     33 

—  XXXVill,  3    ....  II,     5o 

—  XXXVIII,  18-23     .     I,  226 

—  XXXIX,  40     ....    II,  1 34 

Thren.  IV,  5 II,   ii5 

Bar.  I,  II I,   188 

—  III,  i3 I,   i57 

—  III,  24 III,  425 

Ez.  III,  17 II,     3i 

—  III,  26 II,  209 

—  IV,  I I,  21 5 

—  IV  4 I,  257 

—  VIII,  16 III,  465 

—  XIII,  10 I,    157 

—  XVI,  19 II,  253 

—  XVI,  49 I,    i59 

—  XVIII,  20   ...    I,  219,  241 

—  XLVI,  18 II,     39 

Dan.  II,  34 II,   195 

—  II,  40 II,   195 

—  II III,     61 

—  II,  44,  45 III,     69 

—  III,  96 I,   190 

—  ^,=^24.   .   .   .1,  16,  III,  286 

—  VII,  i3     III,      61 

—  IX,  26 III,     65 


Dan.  X,  i3 III,     63 

-  X,  20 III,     63 

-  XIV,  25,  41    ....     I,    iqo 
Oseae  I,  23 I,  257 

-  II,  14 III,  5o5 

-  Ili,  IV 111,   io5 

-  IV,  8 III,  562 

-  VIII,  4  .   .   .   .     I,  8,  23,  42 

-  XIII,  9— II  ...  I,  194,  432 

-  XIII,  II     III,    76 

-  XIII,  14 1,   ii3 

Amos  I,  3     I,  334 

Jonae  III,  4 I,  424 

-  IV,  6     1,   190 

.Michaeae  V,  2     .    .   .   .  III,    68 
Zachariae  I,  3     ....  III,  465 

-  IX,  9     .    .   .111,  61,  loi,  ii3 

-  IX,  9,  10 III,    65 

-  XI,  12 III,    65 

Malachiae  II,  i-3  .   .    III,  469, 

470 

-  II,  7 III,  470 

I  Macc.  I,  12 III,  627 

V,  19 II,     28 

H  Macc.  XII,  46    .   .   .111,  635 
Matth.  II,  2 III,  419 

-  II,  II III,    54 

-  n,  16 I,  295 

-  III,  2 m,  172 

-  III,  4      11,     57 

-  IV,    2       III,      93 

-  IV,  5,  6 III,    92 

-  IV,  20 III,  io5 

-  V,  I III,  291 

-  V,  2    .   .   .   .    I,  loi,  II,  242 

-  V,  3      I,  48,    io3,   III,  104, 

120,  160,  294 

-  V  3-10 III,  321 

-  V,  4 III,  128,  292 

-  V,  5 III,  293 

-  V,  6 III,    172 

-  V,  7  .   .    III,  288,  294,  461 

-  V,  9,  10 fll,  295 

-  V,  10    .    I,  48,  293,  II,  208 

-  V,  II     I,     54 

-  V,  i3 III,   199 

-  V,  17      I,  119.  75o,  III,  178 

-  V,  18 I,  120 

-  V,  20 I,     20 

-  V,  21,  22    .  1,  43o,  II,  237, 

III,  119 

-  V,  25    .   .   .     I,  33,  III,  3i9 

-  V,  26 I.     i34 

-  V.  28 III,   5i7 

-  V,  29 II     148 

-  V,  34    .   .     II,  162,  III    5o6 

-  V,  37 III,  5o6 

-  V,  39 111,    i3i 

-  V,  39,  40    .    1,  268,  II,  399 

-  V,    40 III,    207 

-  V,  44    . 1,  104,  143,  II,  248 

-  V,  45 I,     10 

-  VI,  I     II,   162 

-  VI,    I,    2 III,    473 

-  VI,  2—4      III,  444 

-  VI,  3,  4 III,  474 

-  VI    5      I,  i83 

-  VI,  10  ...  .  m.  258,  339 

-  VI,  12    .   .    II,  108,  III,  320 
--  VI,  14 I,  117 

-  VI,  19 1,  268 

-  VI,  20  ■    .   .    I.  142,  II,  164 

-  VI,  21 II,  259 


Matth.  VI,  22   I,  2,  180,  II,  242, 
III,  43,  339 

—  VI,  23  52  5,  541       I,  2,  111, 

243,  540,  541 

—  VI,  24 III,  5,  80 

—  VI,  26,  28     1,  326,  II,  145, 

III,  91 

—  VI,  33    I,  47.  11,  247,  m,  91 

—  VI,  34    II,  146,  149,  111,  143 

—  Vll,  I II,  224 

—  Vll,   2     .     .     .     .    III,    289,    294 

-  VII,  5  ...  II,  16,  iri,  192 

-  VII,  II I,    49 

-  VII,    12        I,     228,    349,    398, 

111,  260,  423,  (Dl3 

-  VII,  i3,  14 1,   281 

-  VII,  i5     111,  497 

-  VII,  16     II,     5i 

-  VII,  17 11,  241 

-  VII,  21  ...  1,  III,  III.  293 

-  VII,  22     11,  228 

-  VII,  29.   .     1,  43o,  III,  118 

-  VIII,  4 III,      4 

-  VIII,  19    ....  III,  55,  98 

-  VIII,  20    111,  47,  55,  98,  90, 

ii3,  i3o,  202,  359 

-  IX,  9 III,  5o,  102 

-  X,  9    III,  99,  198,  324, 367, 

399 

-  X,  9,  19 1,  324 

-  X,  10    1,  74,  324,  328,  339, 

III,  140,  207 

-  X,  12 I,  324 

-  X,  14 I,  327 

-  X,  i5 1,  327 

-  X,  16   ....  III,  339,  541 

-  X,  23 III,     16 

-  X,  24    .   .   .    1,  77,  III,  400 

-  X,  24,  26 111,   198 

-  X,  27 III,     35 

-  X,  28 III,  632 

-  X,  34    ...   I,  434,  II,  259 

-  X,  37    ....   Ill,  626,  527 

-  X,  38    ...  III,  5i,  74,  527 

-  X,  42 111,  628 

-  XI,  8 II,    164 

-  XI,  II 111,  366 

-  XI,  10 III,    123 

-  XI,  2li 111,  545 

-  XI,  29    1,  332,  III,  2q8,  545 

-  XI,  29,  3o    I,  184,  J^g,  m, 

40 

-  XII,  1—4 II,     28 

-  XII,  7 I,  332 

-  XII,  18     II,  262 

-  XII,  19     II,   i5o 

-  Xll,  3o III,  5,  48 

-  XII,  3i      111,  63i 

-  XII,  32     III,  634 

-  XII,  34     ......     I,  336 

-  XII,  36     .   .  I,  i55,  III,  538 

-  XII.  42 III,     66 

-  XII,  48 II,   144 

-  XIL  5o    I,  52,  65,  168,  228 

-  XIII,  12 I,     12 

-  XIII,  22 III,  146 

-XIII,  24 1,      II 

-  XIII,  25 I,  236 

-  XIII,  39 1,  236 

-  XIII,   44 I,     112 

-  XIII,  54 II,  204 

-  XIII,  55 1,  232 

-  XV,  3      ....    1,  i3i,  400 


666 


INDEX  OF  BIBLE-QUOTATIONS  (TOM.  I-III). 


Matth.  XV,  4,  5  .   .    III,  14,  35 

-  XV,  12,  i3  .  .    I,  54.  II,  64 

-  XV,  14     III,    38 

-  XV,  24 III,    63 

-  XVI.  3 I,  257 

-  XVI,  4 I,  69,  70 

-  XVI,  15-19  ....  r,  281 

-  XVI,  18 III,  187 

-  XVI,  18    .  I,  285,  286,  288 

-  XVI,  19 I,  281 

-  XVI,  21—23     I,  263,  II,  63 

-  XVI,  22,  23   .   .  I,  283,  370 

-  XVI,  24 III,  320 

-  XVI.  26 I.     82 

-  XVII,  3 I,  223 

-  XVIl,  19 II,    63 

-  XVII,  23     m,    loi 

-  XVII,  24—27     .    I,  loi,  188 

-  XVII,    26 I,    200 

-  XVII,  27 I,  201 

-  XVIII,  2,  3     ...   .III,  i8q 

-  XVIII,  2—4     .   .   .    .III,  189 

-  XVIII,  6  .   .  I,  434,  II,  238, 

m,  364 

-  XVIII,  7      II,  23q 

-  XVIII,  8  .   .    I,  273,  II,  2i3 

-  XVIII,  9  .   .   .    III,  399,  549 

-  XVIII,  i5     I,   3o3,    ir,   120, 

270,  III,  16 

-  XVIII,  15-17     I,  3ii,  433, 

II,  II 

-  XVIII,  i5-i8    ...    I,   3o6 

-  XVIII,  17     .  I,  3ii,  III,  63q 

-  XVIIl,  18       I,  282,  II,  17J, 

III,  i8q 
— -  XVIII,  20 I,  383 

-  XVIII,  21 m,  294 

-  xvm,  22    I,  3o3,  m,  526 

-  XVIII,  38 II,   188 

-  XIX,  5 III,   i38 

-  XIX,  6 m,  119 

-  XIX.  6—8 I,  43o 

-  XIX,  9 169 

-  XIX,  II,  12     .  III,  5o7,  525 

-  XIX,  12 n,  161 

-  XIX,  21     I,  321.  II,  161,  181, 
214,  III,   80,    104,  128,  292, 

444,  6i3 

-  XIX.  22    ...  I,  17,  II,  iq8 

-  XIX,  23,  24    I,  i38,  II,  198 

-  XIX,  24 III,  loq 

-  XIX,  27      m,  102,  172,  197 

-  XIX,  28    .   .  I,  24q,  in,  6b7 

-  XIX,  29    .   .    I,  52,  m,  io3 

-  XX,  4 m,  598 

-  XX,  8      I,  76,  III,  265,  266 

-  XX,  20 I,  292 

-  XX,  21 III,     66 

-  XX,  27  ...   .   m,    iqo,  441 

-  XX,  28 m,  298 

-  XXI,  5 III.     61 

-  XXI,  12 I,  186 

-  XXI,  17  ...  .  m,  93,  loi 

-  XXI,  19      I,  257,  276.  356, 

m    q3 

-  XXI,  33 III,  2q7 

-  XXI.  43 II,  i3o 

-  XXII,  4 II,  248 

-  XXII,  ii-i3  .   .   .   .    I,    117 

-  XXII,  12 I.     8q 

-  XXII,  14 I,     fo 

-  XXII,  16 II,  2o5 

-  XXII,  21  .    I,  i35,  188,  200 


Matth.  XXII,  28     ...     I,  347 

-  XXII,  3o I,    167 

XXII,  37  .   .   .  III,  487,  6o3 

-  XXII,  39 I,    127 

-  XXII,  40       I.  121,  35o,  399 

-  XXIII,  3  .   .II    162,  III,  loi 

-  XXIII,  10    ....   .     I,    78 

-  xxm,  i5 III,  37 

-  XXIII,  23    .  I,  3i7,  III,  341 

-  XXIII,  25 I,   148 

-  XXIII,  26 II,    29 

-  XXIII,  27 m,   2! 

-  XXIII,  34,  35    .   .   .     I,  2q5 

-  XXIII,  34-36    ...     I,     5q 
xxm,  35 I,  295 

-  XXIII,  37 III,   3oi 

-  XXIV,  6 II,  25q 

-  XXIV,  12    I,  II 5,  396,  624", 

II,  259,  III,  18,  iqq 

-  XXIV,  34 I,     69 

-  XXIV,  36 III,  543 

-  XXIV,  47 I,     64 

-  XXV,  II,  26  .   .   .   .III,    124 

-  XXV,  12  .   .   .    III,  i35,  541 

-  XXV,  14 I,  q,  94 

-  XXV,  i5 i:     94 

-  XXV,  28 I,  12,  42 

-  XXV,  29 I,  12,  85 

-  XXV,  34 III,     69 

-  XXV,  35'.   .   .    III,  5i8,  5i9 

-  XXV,  40 III,    i58 

-  XXV,  41 III,  636 

-  XXVI,  38 m,  354 

-  XXVI,  39 III,  418 

-  XXVI,  55 I,     8q 

-  XXVI,  52     II,  263,  III,  449 

-  XXVI,  60 I,     20 

-  XXVI,  61 II,  2o5 

-  XXVI,  65 II,  204 

-  XXVI,  6q-75  ...     I,   371 

-  XXVII,  23 III,    loi 

-  XXVII,  24 II,  229 

-  XXVII,  28,  29  .   .   .    II,  2o5 

-  XXVII,  34 III,  343 

-  XXVII,  40 II,  2o5 

-  XXVII,  46 III,   418 

-  XXVII,  57 III,    109 

-  XXVII,  60 III,     57 

-  XXVIII,  8,  9     ...     I,  268 
Mnrci  I,  43 III,     55 

-  II,  14     ....    III,  io3,  104 

-  II,  20 II,  i3o 

-  II,  43 III,  i55 

-  m,  35 III,  214 

-  IV,  25 I,     12 

-  VI,  7 I,  269 

-  VI,  8      I,  74,  26q,  328,  III, 

197 

-  IX,  40 III,  278 

-  X,  29,  3o    ....   I,  5i,  87 

-  X,  36     ....    m,  128,  2i3 

-  X,  45     I,  75,  77 

-  X,  47,  4q     .   .  m,  265,  266 

-  XII,  41-44    ■  •  •    iii,  475 

-  XII,  42    m,  278 

-  XII,  43 m,  356 

-  XIII,  27 I,  404 

-  XIV,  5 III,  352 

-  XIV,  3o I,    26 

-  XVI,  6 I,  424 

-  XVI,  14 11,       8 

-  XVI    17    18    ....     I,  419 
Lucac  I,  2  5 I,  i63 


Lucae  I,  27 III,     61 

-  I,  32 III,  64,  i55 

-  I,  35 I,  173 

-  I,  52 III.  322 

-  II,  7  ...   .    I,  214,  m,  53 

-  II  14      ...  II  243,  III,  295 

-  II,  21     II,  202 

-  II,  24 III,    53 

-  II,  35 I,  329 

-  II,  42 III,   102 

-  III,  2     I,  195 

-  III,  7     II,       8 

-  m,  14 II,  20,  276 

-  III,  38 I,  233 

-  IV,  17 II,      7 

-  IV,  18,  19 III,     64 

-  V,  3,  8 III,    i3i 

-  V,'3o I,  334 

-  VI,  12 I,    17 

-  VI,  27 II,  i53 

-  VI,  3o    II,  162,  166,  II,  207 

4i3 

-  VI,  34-38 III,  268 

-  VI,  38    I,  249,  II,  287,'  288 

-  VI,  41,  42 J,  333 

-  VII,  2 III,     41 

-  VII,  47     .   .   .  III,  53o,  620 

-  VIII,  1-3 III,     54 

-  VIII,  10 III,     55 

-  Vm,  14    ...   .    I,  83,  273 

-  Vm,  18 II,  i3o 

Vm,  43    ...   .  III,  43,  499 

-  VIII,  45 III,  5oo 

-  IX,  3      I,   74,   328,   II,  169, 

III,  197^  33o 

-  IX,  25 II,  161 

-  IX,  26 I,  232 

-  IX,  54 III,    93 

-  IX,  55  .   .   .    I,  3o5,  II,  255 

-  IX,  58 III,   100 

-  X,  4 m,   197 

-  X,  7   ....  I,  324,  III,  35q 

-  X,  16 Iir,  533 

-  X,  28—20 I,     57 

-  X,  19 1,  277 

-  X,  20 I,      21 

-  X,  28 I,    121 

-  X,  37 I,   160 

-  X,  42     ...    162,  i65,   166, 

III,      52 
-  X,  44 II,  147 

-  XI,  3      1,  288 

-  XI,  9 m,  228 

-  XI,  i3 I,    49 

-  XI,  23 III,  400 

-  XI,  33 III,  5o5 

-  XJ,  41 III,  527 

XII,  iq III,  477 

-  XII,  i3,  14-11,  211,  m,     56 

-  XII,  i5 J,    44 

-  XII,  16-21     ....     I,   i5o 

-  XII,  19 I,    140 

-  XII,  20 I,     82 

-  XII,  20,  21  .  I,    80,  III,    52 

-  XII,  33  ...  I,  126,  m,  237 

-  XII,  47  .  I,  178,  II,  157,  227 

III,  535,  609 

-  XII,  49     ...     I,     107,  346 
XIV,   14 III,    118 

-  XIV,  18-20  ....     I,    III 

-  XIV,  22 m,    84 

-  XIV,  23   .   .     I,  186,  II,     10 

-  XIV,  26    I.  257,  III,  144,  200 


INDEX  OF  BIBI.E-QUOTATIONS  (TOM.  1—111). 


667 


Lucae  XIV,  27     .   .   .     III,    180 

-  XIV,  27-33  .     I,  208,  272, 

II,  iq,  61,  179,  III,      5i 

--  XIV,  33  'III,  6,  52,  98,  197, 

2  38,  483 

-  XV,  7   .   .   .     I,  68,  III,  5q8 

-  XV,  8 I,   3'i9 

-  XVI,  2      I,   i34 

-  XVI,  3 II,   i3o 

-  XVI,  9  .   .    142,  249,  II,   16, 

214 

-  XVI,  10 II,    23 

-  XVI,  i3    .   .    I,  35,  III,     52 

-  XVI,  14    II,  i5,  217,  111,  92 

-  XVI,  i5 III,    56 

-  XVI,  19 III,  636 

-  XVI,  iq,  22  .  I,  159,  II,    64 

III,     12 

-  XVI,  27 II,  234 

-  XVI,  28 III,  471 

-  XVI,  3o III,       9 

-  XVII,  3 III,  3 18 

-  XVII,  5 II,    62 

-  XVII,  12 III,   3oi 

-  XVII,  37 II,  266 

-  XVIII,  II III,  397 

-  XVIII,  12 I,   317 

-  XVIII,  23 III,     52 

-  XVIII,  24    .   I,  i58,  m,    52 

-  XVIII,  24,  2  5    ...     I,   i38 
XVIII,  25 I,   i58 

-  XVIII,  29,  3o    .   .   .     I,     87 

-  XVIII,  3o    .    I,  52,  III,    128 

-  XIX,  5 m,  8,     10 

-  XIX,  8  .   .   .1,  320,  III,  278 

-  XIX,  9 III,  207 

-  XIX,  f3-23    ....     I,    i55 

-  XIX,  24 I,  249 

-  XIX,  26    I,  12,  17,  i35,  iir, 

26,  479 

-  XIX,    41      .     .      I,    195,    II,    200 

-  XIX,  46,  47   ...    .  III,  457 

-  XX,    26 JII      210 

-  XX,  27    m      I 

-  XXI    10 11,  239 

-  XXI,  19  I,  104,  23o,  m, 

40,  290 

-  XXI,  34.1,  116,  268,  III,  i?4, 

466 

-  XXII,  8 III,     55 

-  XXII,  17 III        3 

-  XXII,  24-27  I,  75,  III,      14 

-  XXII,  25     .   .  i35,   187,  192, 

206,  227,  243,  3'8o 

-  XXII,    26    I,    192,    383,   III, 

3 80,  400,  429,  440 

-  XXII,  27  .   .   I,  78,  III,  187, 

190,  2d6 

-  XXII,  32 I,  383 

-  XXII,  34 III,    186 

-  XXII,  35  .   .   .    III,  io3,    126 
XXII,  35,  36     ....  I,  324 

-  XXII,  36  .III,  i38,  33o,  352 

36i,  364,  370,  176,  378 

-  XXII,  38  .   .   .  III,  239,  397 

-  XXII,  42 III,  354 

-  XXII,  44 II,  202 

-  XXIII,  2 II,  204 

-  XXIII,  16      II,  229 

-  XXIII,  28 II,  2o5 

-  XXIII,  33 II,  202 

-  XXIII,  34  ....  I,  204,  III, 

363,  540 


Liicae  XXIII,  35     ...   II,  2o5 

-  XXIII,  43     III,  625 

-  XXIII,  46 III,  626 

-  XXIV,  21     III,  66 

-  XXIV,  45 III,  107 

Jahannis  I,  i    .   .    441,  III  5i 

-  I,  3 I,   7,  III,  214 

-  I,  3,  4 I,  349 

-  I,  9 I,  404 

-  I,  II m,  180 

- 1,  12 I,  212,  220 

-  1,  14  .  .  .  .1,  220,  III,  437 

-  I,  i5 III,       I 

-  I,  16 III,     78 

-  I,  38 III,  358 

-  11,  14-16 II,    73 

II,  19 II,  207 

-  III,  5 I,  2i3,  220 

-  III,  i3    .   .     I,  359,  364,  369 

-  III,  i5 :   .     I,    114 

-  III,  34 I,  406 

-  IV,  6  - III,     93 

-  IV,  8 m,  278 

-  IV,  9 I,  334 

-  IV,  16 I,  49 

-  IV,  32 III,  438 

-  V,  19 II,  207 

-  V,  22 II  172 

-  V,  27-34 III,  i57 

-  VI,  i5 III,  55,  69 

-  VI,  41 III,  5i,  417 

-  VI,  59 I,  288 

-  VI,  71 I,  187,  362 

-  VII,  28 I,  408 

-  VII,  35 I,  214 

-  VIII,  II     .   .   .  III,  523,  537 

-  VIII,  24-26  .   .   .   .III,    i54 

-  VIII,  33 I,  226 

-  VIII,  34   .   .  I,  36,  242,  348 

-  VIII,  44    .   .    I,  236,  III,  574 

-  VIII,  48 II,  204 

-  VIII,  5o I,     55 

-  VIII,  52 I,  423 

-  IX,  3     I,    i5o 

IX,  5     II,    74 

-  IX,  14 II,  204 

-  IX,  22 I,  275 

-  X,  8   ....  I,  102,  III,  362 

X,  9 I,     28 

-  X,  28 I,     58 

-  X,  3o     II,  2o3 

-  X,  35 I,  441,  II,  58 

-  XI,  21 III,  418 

-  XI,  35 II,  200 

-  XI,  42 II.  225 

-  XI,  48 i;  296 

-  XII,  5 III,  56 

-  XII,  6 III,  196 

-  XII,  i3 III,  68 

-  XII,  25  .   .   .1,  384,  III,  144 

-  XII,  26  .    .   III,  5o,  loi,  102 

-  XII,  35  ....  •       .  III,  637 
XII,  36 I,  2i5 

-  XII,  42,  43     ....     I,  275 

-  XIII,  4,  5        .     232,  II,    74 

-  XIII,  i5 III,    i5 

-  Xm,  34 II,    25i 

--   XIV,  2 I,  406 

XIV,  5  ...   I,  346,  II,     38 
XIV,  6  .    .    .   .    III,  i5o,  624 

-  XIV,  16 III,  3oo 

-  XIV,  17 I,  44- 

-  XIV,  23    ....  I,  i57,    184 


Johannis    XIV 

-  XIV,  3o 

-  XV,  5  . 

-  XV,  10  . 

-  XV,  12  . 

-  XV,  i3  . 

-  XV,  13,  I 

-  XV,  18  . 

-  XV,  19 

-  XV,  20 

-  XV,    22 

-  XV,  23  . 

-  XVI,  i5 

-  XVI,  2  3 

-  XVII,  3 

XVII,  10 

-  XVII,  12 

-  XVII,  14 

-  XVII,  i5, 

-  XVII,  17 

-  XVII,  22 

-  xvm,  10 

-  XVIII,  II 

XVIII,  i3 

-  XVIII,  18 

-  XVIII,    20 

-  XVIII,  23 

-  XVIII,  35 

-  XVIII,  36 


-  XVIII,  37 

—  XIX,  I    .   . 

-  XIX,  5      . 
XIX,  6      . 

-  XIX,  7  • 

-  XIX,  8,  12, 

-  XIX,  II 

-  XIX,  12 

-  XIX,  i3 

-  XIX,  23 

-  XIX,  27 

-  XIX,  28 

-  XIX,  3o 

-  XIX,  34 

-  XIX,  39- 

-  XX,  23 

-  XX,  29  . 

-  XXI,  3  . 

-  XXI,  19 
.\ct.  I,  20'— 26 

-  II,  I   .   .    . 

II,    A  . 

-  II,  38  .  . 

-  II,  41  .  . 

-  '11,  6, 

-  III,  17  •  • 

-  IV,  2  .  . 

-  IV,  4  .  .  . 

-  IV,  12    .    . 
IV,  26       . 

-  IV,  3 


26    . 


11, 

I, 

•  •     I, 
.III, 

-  .  II, 
.   .    II, 

206,  III, 
.  .  III, 
.  .III, 
.   .III, 

286,  II, 
.  .III, 
■   •     I, 

•  •  I, 
.  .  III, 
.   .  III, 

•  ■  I, 
.     III, 

•  •  I, 
.     III, 

III, 

56,  q6, 

.  .  rii, 

.  .  III, 

416,  III, 

II. 

I, 

I,  36o,  II, 
III,   i38,    178,    196, 
23o,  401,  406, 

-  IV,  32-34 III, 

-  IV,  32-37 ni, 

-  IV,  34        ....  Ill,  7, 

-  IV,  34,  35 III, 

-  IV,  35  .   .   .     I,  97,  III, 
-    V,  I     10 I, 

-  V,  29    .   .   .II,  23i,  III, 

-  V,  41     II, 

-  VI,  I m, 

-  VI,  2  .  .   .    II,  177,  III, 


•I, 
III, 

58, 

I, 

II, 

I, 

I, 

III, 

III, 

III, 

III, 

II, 

III, 

III, 

I, 

III, 
I, 
I, 

III, 
I, 
I, 

III 

25(5 
I, 

III, 
I, 

II, 
III, 
II,    190,   III, 


III,    67 
•    •     11. 


II, 


40  5 

lOI 

439 
i3 


89 

198 
198 
544 
208 
212 
299 
240 
212 
383 
446 
67 
440 
366 
353 
263 
198 
352 
362 
148 

60, 


III 


200 
202 

i83 
i59 
204 

229 

i38 
180 
625 
626 

232 

57 
282 

376 
l32 

5o 

371 

77 

416 

540 

77 
172 
540 
148 

P 

189 
192", 
219, 
44'o 

203 

3!? 

125 

280 

534 

256 

5l2 

56 


668 


INDEX  OF  BIBLE-QUOTATIONS  (TOM.  I— III). 


Act.  VI,  S     I,    99 

—  VIII,  3      III,  540 

—  VIII,  18,  19  .  I,  28,  III.   195 

—  VIII,  20    .   .  I,  356,  III,  411 

—  VIII,  20,  21    ....  III,   195 

—  IX,  4 ]II,   i58 

—  X,  34,  35    .    I,  383,111,    48 
-  XI,  26 III,     i5 

—  XI,  28 III,   142 

—  XI.  29 III,       9 

—  XIII,  46,  47,  5i    .    .     I,   327 

—  XIV,  21 II,  208 

—  XV,  7— n I,  428 

—  XV,  39      III,    33 

—  XVI,  36 II,   167 

—  XVII,  28 II,     69 

—  XVII,  29 I,  236 

—  XVIII,  3 I,  277 

—  XX,  19 III,   142 

—  XX,  26 III,   5oi 

—  XX,  28 I,  288 

—  XX,  29-3 1     ....  III,  499 

—  XX,  33     .   .11,  i5i,  III,  394 

—  XX,  34 III,   143 

—  XX,  35    •  .   .1,  33 1,  III,     10 

—  XX,  33—34    ....  III,   5oi 

—  XXII,  25 III,  439 

—  XXII.  28,  29  ...   .  III,  439 

—  XXIII,  3  .   .    I,  276,  II,   149, 

III,      2  5 

—  XXIV,  10 II,   167 

—  XXV,  10 III,     28 

—  XXV,  16 III,    i59 

Rom.  I,  14 III,   3i7 

—  I,  16  ....  I,  232,  III,  266 

—  I,  21 III,  542 

—  I,  25 I,    35 

—  I,  26 I,  i35 

—  I,  32  .   .    I,  201,  II,  87,  228 

—  II,  18,  19 III,    64 

—  III,  8      I,  275 

—  III,  9—12 III,   621 

—  III,  23 III,   617 

—  IV,  16 I,   217 

—  V,  17 I,     3o 

—  V,  18 III,   621 

—  V.  iq     III,  567 

—  V,  20 I,     68 

—  VI,  17 I,     77 

—  VII,  14     I,  246 

—  VII,    22 I,       73 

—  VII,  23 I,  406 

—  VIII,  8 III,  216 

—  VIII,  9 I,  63 

—  VIII,  i5   .   .     I,  48,  III,  I 

—  VIII,  15-17   ....     I,  65 

—  VIII,  17 I,  216 

—  VIII,  18 III,  94 

—  VIII,  21 I,  77 

—  VIII,  23 I,  86 

—  VIII,  26  .  .  I,  95,  III,  593 

—  VIII,  28    ....  I,  48,  4o5, 

III,    128,   468,  5io,  593 

—  Vni,    29     ....    I,    220,    283 

—  Vm,  3i I,     5o 

—  VIII,  32   .   .    I,  5o,  III,  i85, 

212,  216,  3i8 

—  VIII,  38   .   .  I,  369,  n,    106, 

III,  555 

—  VIII,  39    .  .    I,  369,  II,  106, 

m,  555 

—  IX,  6-7 I,    217 

—  IX,  6—8 III,     64 


Rom.  IX,  7 I,  377 

-  IX,  16 in,   591 

-  IX,  21 III,  595 

-  X,  10    m,  499 

-  X,  14-17 I,  476 

-  X,  17 I,  377 

-  XI,    2 I,   420 

-  XI,  i3 III,  266 

-  XI,  19—22  .   .       .   .     I.  414 

-  XI,  22 i;   3i 

-  XI,  33 I,  4o5 

-  XI,  33,  34 I,    218 

-  XI,  96 ],  405 

-  Xll,  4,  5      I,  3 60 

-  XII,  4-8 I,  383 

-  XII,  5 I,  273,  36o 

-  XII,  8 II,    146 

-  XII,  11 III,   146 

-  XII,  14 I,  355 

-  XII,  i5     I,    100 

-  XII,  16 JI,  272 

-  XII,  18 II,  236 

-  XII,  19      II,   263,    271,   III, 

449,  558 

-  XII,  20     .   .   I,  144,  111,  461 

-  XII,  21     II,   148 

-  XIII,  I      I,  28,  II,  242,  III, 

28,  188,  36o 

-  XIII,  I,  2 I,  188 

-  XIII,  1-4    .   I,  187,  III,  188 

-  XIII,  4     I,  75,  270,  434,  II, 

97,  III,  375,  449 

-  XIII,  7 I,   201 

-  XIII,  7,  8 I,  200 

-  XIII,  8     .   .II,   i58,  III,  421 

-  XIII,  9,  10 I,  23o 

-  XIII,  lo    1,121,  35o,  III,  544 

-  XIII,  12 II,  247 

-  XIV,  5 I,    94 

-  XIV,  7     III,     78 

-  XIV,  17,  19    ....     I,  285 

-  XIV,  23  .   .II,  226,  III,  145 

-  XV,  I III,  463 

-  XV,  1—3  .    II,  235,  III,  143 

-  XV,  4 I,  257,  440 

-  XV,  6 III,  78,  i38 

-  XV,  8    .   .  I,  67,  III,  2,  265 

-  XV,  26,  27    ....     I,  278 

-  XV,  27  ...  I,  33o,  II,  27 
I  Cor.  I,  5  ...  I,  81,  III,  109 
I  Cor.  I,  II  ...    I,  II,   111,  14 

-  I,  14 III,      14 

-  I,  20 I,  382 

-  I,  23 II,    66 

-  I,  24 III,     5o 

-  I.   27,  28 I,  232 

-  It,  2  .   .   .   .  I,  122,  III,  546 

-  II,  i5     II,   86,   91,    173,   III, 

3^i 

-  III,  3     III,     14 

-  III,  6     I,  33o 

-  III,  8     III,  633 

-  III,  9     I,     89 

-  III,  II    .    II,    190,   III,   486^ 

53§,  5Si 

-  111,  11-14 III,  633 

-  iii,  12 m,  121 

-  III,  19 I,     63 

-  Ill,  22    I,  66,  100,  369,  III, 

371 

-  III,  22,  23  .    I,  io3,  III,  2i3 

-  IV,  I     .   .    III,  80,  218,  265 

-  IV,  3 K,    172 


I  Cor.  IV,  5 II,  224 

-  IV,  7    .   .   .   .    III,  120,  292 

-  IV,  ii-i3     ....  m,  625 

-  IV,  12 I,  277 

-  IV,  14 I,  2x5 

-  IV,  i5  .  I,  2i5,  367,  ni,  35 

-  IV,  21 I,  328 

-  V,  3-5    .   .    I,  277,  II,  172 

-  V,  12 II,   172 

-  V,  i3    .  I,  434,  II,  i3o,  171 

-  VI.  I     III,  526 

-  Vi;  3 III,  388 

-  VI,  4    III,  56,  119,  i85,  428 

-  VI,  5 11,    173 

-  VI,  7 II,   i5o 

-  VI,  9 III,       6 

-  VI,  10  .   .   .   I,  355.  III,  128 

-  VI,  12  ...   .    III,  36o,  5o8 

-  VI,  19 II,   173 

-  VI,  20 III,  277 

-  VI,  26,  28 III,     58 

-  VII,  3 III,    5i6 

-  VII,  7 III,  535 

-  VII,  9 III,  535 

-  VII,   21      ....   I,   2o3,   232 

-  VII,    21,    23       ....       I,    228 

-  VII,  23     I,  228 

-  VII,  25 11,    i59 

-  VII,  32     .   .    II,  146,  III,  46 

-  VII,  37     III,  535 

-  VIII,  2 III,  62,  542 

-  VIII,  9 III,  272 

-  VIII,  9,  i3  .    I,  280,  III,  52 

-  IX,  4 I.  269 

-  IX,  7 I,  328 

-  IX,  Q I,  329 

-  IX,  ii III,  261 

-  IX,  II,  12 IIL     62 

-  IX,  12     I,  339,  III,  72,  273 

-  IX,  i3,  14    .   .    III,  195,  196 

-  IX,  16 fll,  36o 

-  IX,  18 I,  24,  i35 

-  IX,  25,  26 I,     68 

-  IX,  26 II,  247 

-  IX,  27 I,  62,  342 

-  IX,  29 III,     63 

-  X,  4 I,   281 

-  X,  17 I,  3 60 

-  X,  22 III,  36o 

-  X,  24 III,     78 

-  X,  25     ...    I,  292,  II,  i65 

-  X,  27 II,  232 

-  X,  3i    I,  379,  439,  III,  262, 

525 

-  X,  32,  33 II,  240 

-  X,  33     III,    78 

-  XI,  i      ....    III.  5o,   534 

-  XI,  3      ....     III,  61,  424 

-  XI,  19    .   .   .1,  406,  III,  26^ 

-  XI,  20 III,    180 

-  XI,  22 I,  287 

-  XI,  27,  29 I,  342 

-  XII,  12  .   .    I,  36o,  36i,  366 

-  XII,  17 I,    179 

-  XII,  27 I,  273 

-  XIII,  3  .    I,  5,  III,  167,  475 

-  XIII,  4 I,   i36 

-  XIII,  5     I,  432,  III,  37,  78, 

249 

-  XIII,  7 I,  4o5 

-  XIII,  8 I,     93 

-  XIII,  10 III,   6i3 

-  XIII,  II III,  4o3 


INDEX  OF  BIBLE-QUOTATIONS  (TOM.  I— III). 


669 


I  Cor.  XIII,  12  ...  .  I,  376 

—  XIV,  38 III,  541 

—  XIV,  40  .  .  .  III,  275,  55i 

—  XV,  14 III,  79 

—  XV,  20 I,  283 

—  XV,  22   ....  I.  216,  220 

—  .XV,  24  I,  iq3,  254,  III,  6q 

—  XV,  47 I,  235 

—  XV,  5o I,  252 

—  XV,  55 I,  112 

—  XVI,  1,2 1,  278 

—  XVI,  14  .  .  I,  65,  III,  55o 

—  XVI,  22  .  .  .  III,  538,  621 

II  Cor.  I,  17 III,  53 

—  I,  19 III,  100 

—  I,  22 III,  323 

—  III,  6 III,  4o3 

—  III,  8,  9 I,  28 

—  IV,  3,  4 I,  240 

—  IV,  5  III,  79 

—  IV,  7 I,  88 

—  IV,  8 III,  io3 

—  IV,  8,  9 III,  94 

—  IV,  9  III,  10 

—  IV,  16  ....  I,  61,  II,  259 

—  V,  I I,  285 

—  V,  10 III,  638 


V,  21 

VI.  2 


.  III,  3io,  56 
m,  637 


VI,  4 III,  262 


—  VI,  7 

—  V,  10 

—  vm,  2 


II,  247 

III,  i37 
III,  i3o 


VIII,  9  III,  8,  ii3,  418,  49C 

—  IX,  5,  7  .  .   .  .    I,  278 

—  IX,  7 I,  142 

—  X,  4  •  •  •  •  II,  247,  III,  67 

—  X,  8  .  .  •  .  I,  389,  III,  55i 

—  X,  i3 I,  54 

—  X,  18  .  .  .  I,  53,  III,  191 

—  XI,  2  .   .1,  367,  m,  219 

—  XI,  3 III,  266 

—  XI,  29  .  I,  100,  III,  79,  293 

—  XII,  8,  9 I,  95 

—  XII,  i3  III,  274 

—  XII,  i5 III,  288 

—  XIII,  3   III,  329 

Gal.  I,  7—9  .   ...  I,  427 

—  I,  8 I,  121,  357 

—  I,  II III,  534 

—  I,  II,  12 I,  428 

—  n,  I II,  63 

—  II,  9 I,  63 

—  II,  II  I,  393,  II,  18,  III,  534 

—  II,  6 III,   2 

—  II,  17 I,  349 

—  IL  20 III,  287 

—  III,  i3  111,201,111,277,284 

—  III,  16 I,  l52 

—  III,  19 11,  18 

—  III,  28  .  I,  36o,  366,  III,  7 

—  IV,  I I,  86 

—  IV,  5 I,  2i5 

—  IV,  12 I,  107 

—  IV,  28  .1,  217,  III,  64,  3o2 

—  IV,  29 I,  217 

—  V,  i3 I,  79 

—  V,  14 III,  544 

—  V,  18 II,  18 

—  V,  20 III,  539 

—  V,  24  .  .  II,  190,  III,  320 

—  VI,  2  ...  I,  77,  III,  463 

—  VI,  3  .  .  .  .  III,  545,  591 


Gal.  VI,  5 III,  408 

—  VI,  6  I,  28,  142,  III,  265, 

273 

—  VI,  10  ....  I,  141,  II,  10 

—  VI,  14 II,  ii3 

Eph.  I,  6 I,   I 

—  I,  14 III,  323 

—  I,  20—23  I,  368 

—  II,  3 I,  242 

—  II,  19-21 I,  286 

—  II,  22 I,  286 

—  III,  17 III,  3oi 

—  IV,  3  I,  260,  II,  146,  III,  145 

—  IV,  6  I,  383 

—  IV,  i3 III,  6i3 

—  IV,  24 III,  322 

—  V,  I I,  2i5 

—  V,  5  I,  23o,  III,  i34,  386, 

628 

—  V,  6 I,  23o 

—  V,  18  I,  116 

—  V,  21  I,  77 

—  V,  25 I,  288 

—  V,  25,  27 I,  36i 

—  V,  32 I,  168 

—  VI,  5,  6 I,  2o3 

—  VI,  9  I,  23i 

—  VI,  II,  i3 III,  63 

—  VI,  17 III,  353 

—  VI,  18 11,  62 

Phil.  I  9 I,  117 

—  I,  23 III,  169,  5o3 

—  II,  2,  3  I,  78 

—  II,  7  I,  loi,  232,  369,  II, 

201 

—  II,  9 III,  372 

—  III,  8 I,  ii5,  i58 

—  IV,  12  .  .III,  120,  126,  128 
Col.  I,  16 I,   7 

—  I,  18  I,  222,  III,  II,  62,  37 

—  i3-i5 III,  3i8 

—  III,  I,  2 I,  266 

—  m,  3  I,  88 

—  III,  i5 I,  368 

—  III,  17 I,  253 

—  IV,  22 I,  2o3 

I  Thess.  IV,  6  ...  .III,  3ii 

—  V,  14 II,  71 

—  V,  17 I  I,  418 

II  Thess.  II,  2  ....  III,  263 

—  II  8 I,  38o 

—  III,  10  I,  346,  III,  79,  196 

I  Tim.  I,  5  .  .  ri,  18,  m,  544 

—  I,  9    II,  18 

—  I,  i3 III,  540 

—  I,  20 I,  277 

—  n,  I,  2 I,  188,  192 

—  n,  2 I,  190 

—  II,  4 III,  606 

—  m,  I .  .11,  184,  m,  38o 

—  III,  2 m,  275 

—  III,  3  .  .  II,  256,  III,  448 

—  III,  12 m,  275 

—  IV,  I   III,  497 

—  IV,  7,  8 III,  35 

—  IV,  14 IIl,  438 

—  V,  8 III,  261,  262 

—  V,  17 II,  173 

—  V,  18 m,  379 

—  V,  19,  20 II,   5 

—  V,  20 III,  323 

—  V,  23 III,  349 

—  VI,  I I,  199 


I  Tim.  VI,  2  .  .  I,  332,  n,  12 

-  VI,  7  ...  II,  60,  III,  417 

-  VI,  7,  8 III,  80 

-  VI,  8  I,  269,  II,  21,181,111, 
37,  81,  i34,  217,  219,  239, 

400,  495 

-  VI,  9  ...  .1,  161,  II,  i5o 

-  VI,  9,  10,  I,  i59,  270,  432 

-  VI,  10  I,  370,  III,  i35,  576 

-  VI,  i5 I,  459 

-  VI,  17  I,  i39,  45o,  III,  128, 

339  375 

-  VI,  18  .....  .  .111,  207 

-  VI,  10  .  .  r      ...  I,  328 

II  Tim.  1,  12  ....  .  III,  322 

-  II  4  ....  I,  -268,  III,  i85 

-  II,  i3  ...  I,  io5,  m,  3i7 

-  III,  14  .  .II,  i5o,  III,  571 
-  II,  20 III,  536 

-  III,  I III,  i35 

-  III,  2 I,  118 

-  III,  16 I,  440 

-  IV,  5  ......  .JII,  266 

-  IV,  8  III,  323 

-  IV,  14 II,  172 

-  VI,  20 III,  56 

Tit.,  I,  6 III,  275 

-  I,  i5 I,  343 

-  II,  9,  10 I,  2o3 

-  II,  II,  12 III,   5l 

-  II,  12  ....  III,  i85,  428 
Hebr.  I,  4  II,  200,  III,  5i,  438 
--  I,  14 I,  67 

-  II,  12 I,  332 

-  II,  16 III,  5i 

-  II,  17 II,  201 

-  III,  I I,  265 

-  IV,  12 III,  353 

-  V,  8 II,  207 

-  VI,  I II,  196 

-  VI,  18    I,  io5 

-  VI,  19 III,  3oi 

-  Vn,  5-10 I,  262 

-  VII,  14 I,  2i3 

-  VIII,  I III,  3q 

-  vm,  6 III,  265 

-  Vm,  10  ....    III,  367 

-  IX,  i3 II,  2o3 

-  IX,  14 III,  437 

-  X,  34 I,  60,  200 

-  XI,  6  .  I,  376,  437,  III,  632 

-  XI,  8  .......  I,  223 

-  XI,  8,  9  .  .1,  223,  III,  i53 

-  XI,  9 I,  223 

-  XI,  10 I,  224 

-  XI,  33 I,  61 

-  XI,  37 I,  86 

-  XII,  I II,  273 

-  XII  4 .  II,  55 

-  XII,  5-6 III,  5i9 

-  ■XII,  8 III,  5i9 

-  XII  14  .  .  1,  224,  29,  II,  i5, 

III,  4,  419 

-  XIII,  17 III,  33 

-  XIII,  19 III,  197 

Philem.  XVIII  .  .  .  .III,  3i8 
Jacob,  I,  5 I,   9 

-  I,  10,  21 III,  588 

-  I,  17 I.   7 

-  I,  25 I,  »  56 

-  I,  26 III,  ,  i3 

-  I,  27 m,   2 

-  II,  5,  6 ra.  58 


670 


INDEX  OF  BIBLE-QUOTATIONS  (TOM.  I— III). 


Jacob.  II,  6,  7  .  .  I,  i38,  160 

-  II,  10 I,  347 

-  II,  i3 III,  2g4,  461 

-  II,  17 III,   2 

-  II,  24 m,  2 

-  V,  I  ....  I,  161,  III,  109 

-  V,  3,  4 I,  146 

-  V,  4 I,  145 

I  Petri  I,  8 II,  66 

-  II,  2 III,  189 

-  n,  9  .  .  I,  75,  288,  II,  ii3 

m,  378 

-  II,  i3  .  I,  77,  III,  38,  39 

-  II,  i5  ......  II,  II 

-  II,  16 I,  237 

-  II,  18  1,  i35,  199 

-  II,  19  ...  I,  23o,  II,  240 

-  II,  23 III,  448 

-  III,  II III,  238 

-  III,  16 m,  34 

-  IV,  8 I,  222 

-  IV,  10 III,  265 

-  IV,  II  .  .   I,  439,  m,  267 


I  Petri  V,  2  1,73,111,  25i,  263 

-  V,  3  .  .1,  268,  III,  81,  218, 

400,  440 

-  V,  7  .  .  .   II,  146,  III,  147 

-  VI,  4 II,  167 

II  Petri  I,  14 I,  181 

-  II,  10 I,  203 

I  Joh.  I,  I,  2   ....  I,  376 

-  I,  8    III,  610 

-  II,  I,  2  m,  544 

-  II,  3,  5 I,  347 

-  II,  i5  .  .  ,  .   .  III,  i5i 

-  II,  16 I,  i59 

-  III,  27  .   ...  III,  78 

-  III,  i   I,  235 

-  III,  2  .  .    I,  86,  II,  i56 

-  III,  17  .  .  .  III,  78,  79,  629 

-  m,  24 I,  347 

-  IV,  I II,  207 

-  IV,  2 III,  499 

-  IV,  18 III,  489 

-  IV,  20 III,  462 

-  V,  I I,  216 


I  Joh.  V,  3 I,  347 

-  V,  5 III,  58 

-  V,  14 III,  544 

-  V,  16  ...  I,  334,  III,  58q 

-  V,  18  .  .  I,  69,  216,  III,  520 

-  V,  21  III,  6o3 

ApOC.  II,  4 III,  IQQ 

-  II,  6 I,  99 

-  II.  14 III,  427 

-  III,  4 III,  554 

-  III,  16 III,  199 

-  III,  17 III,  109 

-  m,  17,  18 I,  81 

-  III,  18  ...  I,  iio,  III,  278 

-  III,  ig  .   .  I,  32,  III,  106 

-  VI,  10,  II I,  147 

-  VII,  7 II,  118 

-  XIV,  3 m,  289 

-  XIV,  i3   I,  66 

-  XIX,  16  .  II,  191,  III,  372 

-  XXI,  2 III,  432 

-  XXII,  9 I,  77 


II.  Index  of  Names. 


A. 

Aaron  I,  304. 

II.   187,   223. 

m,  78,  79,  201,  202,  266,  438. 
Aaronita  III,  3^5. 
Abel  I,  64,  145,  295. 

II,  242. 

III,  283. 
Abelardus  III,  473. 
Abiathar  1,  291. 

II,  63. 

III,  323,  464,  4B2. 
Abraham  I,  io5,  i52,  160,  207, 

2i3,  214,  217,  218,  223,  224, 
226,  229,  250,  252,  256,  262, 
317,349,356,377- 

II,  57,  201,  204,  247,  261. 

III,  41,  5i,  64,  106,  i52,  i53, 
i54,  i56,  i58,  3o2,  3i7,  3i8, 
424,  471,  640,  65i,  659. 

Achab  II,  228. 
III,  171. 

Achaia  I,  278. 

Achar  I,  i5i. 
III,  134. 

Achimeleli  I,  64. 

Achior  I,  i5i. 

Adam  I,  38,  41,  68,  70,  i35, 
210,  216,  217,  219,  220,  233, 
234,  238,  242,  248,  261,  262, 
286,  3i7,  366,  377,  4o5. 

II,  200,  201. 

III,  5q.  104,  147,  162,  228, 
3i9,  336,  337,  338,382,425, 
433,  5i9,  524,  564,  567,  ^70, 
571,  572,  573,  576,  586,  588, 
6i3,  659. 

Agapitus-papa  II,  117. 
Agar  I,  293. 
Albani  abbacia  II,  5i. 
Albericus  II,  117. 
Aldelmus  II,  48. 
Alexander  I,  277. 

II,  171. 

Alexander  magnus  II    182. 
Alexander  papa  III,  348,  639. 
Airedus  III,  102. 
Amalech  II,  249. 

III,  534. 
Amasias  I,  261. 
Ambrosius  I,  3o4,  126. 

II,  28,  67,  71,  99,  212. 

III,  47     66,    loi,    i63,    200, 

,354,    435,   449,    521. 


i55, 
386. 
,  39, 


Ananias  I,  280. 

II.  121,  172,  271. 

III,  47,  85,  io5,  106,  i35, 
195,  2o3. 

Anastasiiis  papa  II,  ii5,  116. 
Anathot  III,  482. 
Andreas  II,  256,  269. 

III,  102,  io3. 
Anglia  I,  37,  49,  74,  '53, 

i85,  2Q0,  292,  299,  3o9, 

II,  6,  7,  II,  14,  33,  35 
40,  41,  42,  43,  44,  45, 
48,  49,  5i,  52,  75,  76,  q8, 
ii3,  126,  i33,  i34,  i36,  i38, 
267,  276,  277. 

III,  100,  128  235,  3i3,  3qi, 
3q2,  414,  426,  435,451,459, 
485,  491,  5o3,  646,  653. 

Angli  Iir,  391. 
Annas  l,  184,  195. 

II,  65. 
Anselmus  I,  141,  25i,  3^3. 

II,  2,  4,  58,  201. 

III,  45,  102,  160  3i8,  421, 
466,  494,  495,  566. 

Antichristus  I,  410. 

II,  240. 

III,  18,  74,  199,  263,  4o5, 
419,  496,  498,  504,  532. 

Antiochia  III,  i5. 
Antonius  beatus  III,  25i. 
Apollo  I,  63. 

II,  i65. 

III,  14. 
Apollonius  III,  14. 
Ardmachanus    I,    38,    63,    72, 

2q5. 

Ill,  60,  74,  99,  108,  iio,  ii3, 
114,  116,  118,  122,  125,  i3o, 
i3i,  i33,  i35,  142,  145,  148, 
i57,  159,  176,  177,  179,  181, 
i85,  186,  193,  202,  2o3,  2o5, 
220,  222,  270,  277,  304,  324, 
326,  337,  345,  347,  348,  35o, 
484,  5o6,  5i2,  649,  652,  653, 
655. 
Aristoteles  I,  3,  11,  14,  17,  5i, 
54,  92,  99,  100,  ii3,  1281 163, 
180,  191,  193,  2o5,  212,  319, 
344,  3o3,  357,  401,402,404, 
448. 

II,  6,  9,  14,  58,  59,  85,  86, 
102,  i3o,  214. 

III,  23,  75,  125,  i36,  148, 
i5o,  17«,  i83,  189,  273,  328, 


342,  43i,  432,  433,  434,  435, 

437,  438,  5i3,  520,  586,  65i, 

656.  657. 
Armeni  I,  29S. 

III,  3o4,  484,  5 12. 
Artaxerxes  III,  28.  • 
Asael  II,   27. 
A'-sirii  I,  i52. 

II,  99. 

III,  177. 
Astarothll,  234. 
Athenienses  III,  4^0,  433. 
Augustinus  I,   3,    5,    6,    18 

25,  35,  44,  53,  58,  5q, 
65.  74,  79,  80,  81,  87, 
io3,  io5,  108,  112,  117, 
128,  129,  i3o,  139,  141, 
i5i,  i53  i56,  166,  167, 
175,  187,  189,  190,  193, 
214,  2i5,  229,  236,  265, 
288,  293,  294,  29Q,  3o3, 
319,  326  327,333,  343, 
35o,  35i,  352,  354,  357, 
364,  369,  371,  394,397, 
399,  408,  410,  411,  412, 
420,  423,  439,  441,  442, 

452,   457. 

II.  4,  10,  23,  24,  3o, 
45,  5i,  57,  58,  61,  64, 
70,  71,  76,  81,  89,  93, 
110,  112,  128,  i38,  148, 
i53,  175,  190,  192,  193, 
198,  218,  224,  228,  229, 
241,  252,  253,  254,  268, 

III,  3,  4,  17,  18,  19,  24. 
27,  3o,  47,  49,  5i,  57, 
67,68,  69,  73,74,  76,81 
83,  91,  94,  95,  97,  102, 
107,  109,  121,  122,  13», 
141,  144,  149,  i5i,  i52, 
i58,  i59,  164,  175,  176, 
178,  182,  193,  194,  199, 
208,  2i3,  216,  224,  225, 
227,  23o,  238,  241,  245, 
249,  25o,  255,  258,  259, 
266,  267,  269,  272,  273, 
278,  281,  282,  288,  289, 
299,  3oo,  3oi,  3o8, 
3i6,  3i4,  3i5,  3i7,  3i9, 
325,  32^,  328,329,332, 
344,  345,  346,  347,  349, 
354,  356,  361,365,  366, 
374,  382,  383,  386,  390, 
393,  396,  397,  398,400, 
410,  414,  417,  4'9,  420, 


60. 


127, 
149, 
168, 
196, 
269, 
3o7, 
349, 
358, 
398, 
414, 
443, 

43, 
66, 
106, 

l52, 

194, 

26, 
66, 
,82, 
io5, 
140, 
i56, 

177, 
202, 
226, 
248, 
264, 
274, 
298, 
309, 
323, 
343, 
353, 
367, 
392, 
401, 
423, 


672 

432,  433,  434,442,443,444, 
445,  455,  456,  458,  475, 
477,  484,  486,  487,  488,  492, 
499,  5oi,  504,  5i3,  5i4,  5i6, 
5i»,  5ig,  521,  524,  523,  526, 
527,  528,  53o,  53i,  532,  535, 
536,  537,  545,  548,  549,  554, 
555,  562,  563,  564,  574,  ^77, 
592,  593,  604,  610,  612,  614, 
6i5,  616,  617,  628,  63o,  63i, 
632,  633,  634,  635,  638,640, 
648,  649,  65o,  653,  655. 

Augustinus    Anglorum    ap.   II, 
i3,  100. 

Augustus  I,  210. 
II,  i56. 

Aurelius  III,  455,  484. 

Auxentius  III,  449. 

Avicenna  II,  149. 


Baal  I,  420. 

—  II,  234. 

Babel  I,  i52,  257. 

Babilonii  II,  5o,  ig6. 

III     lOI. 

Babilonia  I,  194,  247. 
Balaam  I,  16,  i5i,  357. 

II,  63,  95. 

III,  i34,  427,  469. 
Balac  III,  427,  469. 
Baptista  I,  173,  292,  2g5. 

II,  8,  20,  21,  52,  57,  65,  252. 

III,  I,  48,  85,  g4,  i55,  172, 
364,  5q5,  396,  401,  504,  5o5, 
585,  6ig. 

Barnabas  I,  327. 
III,  9,  33,  62,  142. 

Baruch  II,  96,  282. 
III,  425. 

Basiliiis  II,  56. 

Beda  I,  195. 
III,    5o,    64,    loi,    io3,    104, 
lo^,  i34,  i35,  i38,  i56.  365, 
480,  481,  482,  484,  485,  5o3, 
646,  65i,  657. 

Beghardi  I,  177,  179,  373,  45i. 

II,  i36,  i58. 

III,  614. 
Belial  I,  2i5. 

III,  22. 
Belus  I,  i52. 
Belzebub  II,  16. 

m,  198. 
Benedictus   II,    3,    3o,    38,    56, 

117,  118,  i58. 

in,  17,  i8,  21,  34,  68,  84,  85, 

122,  227,  400,  414,  5o3,  504, 

649. 
Beniamin  l,  173,  174. 
Bernhardus,  I,   260,   325,   390, 

Il^  2,  3,  4,  25,  3i,  39,  53,  56, 
60,  61,  ijg,  212,  268,  275, 
276,  282. 

III,  II,  19,  20,  21,  25,  44, 
48,  49,  54,  58  71,  87,  QO 
102,  io5,  119,  i35,  i36,  i56. 
193,  2i3,  237,  234,  241,  243. 
249,  255,  2go,  291,  292,  296, 
299,  339,  397,  402,  409,  41 5! 
419,  421,  441,  442,  445,  473, 


INDEX  OF  NAMES. 


488,  507,  5i9,  533,  534,  535, 
538,  540,  541,  544,  548,  589, 
592,  6o3,  611,  612,  616,  617, 
648,  649,  653,  657. 

Bethania  II,  loi. 

Betleem  III,  68,  3g. 

Boethius  I,  56,  go,  392. 

Bonaventura  III,  89,  112,  ii3. 

Bonifacius  I,  io3,  127,  187,  ig^, 
35o. 

II,  10,  241,  254. 
m,  241,  367,  458. 

Bonifacins  VIII,    papa   II,    118, 

iig,  264,  268. 
Bradwardensis  III,  5  54. 
bragmani  II,  182. 

III,  g3,  377. 
Britania  III,  292. 
Britones  I,  148. 


Caldei  11,  47,  48,  5o. 

III,  53. 
Calvaria  II,  200,  202. 
Canaan  III,  g7,  3o2. 
Cantuaria  II,  48. 
Carolus  magnus  II,  117. 
Caym  I,   64,  6g,  146,  i52,  219, 

356,  527.  ■ 

II,  i6g. 

III,  176,  177,  184,  283,  412, 
422,  425,  433,  434. 

Caymite  I,  335. 

Cavphas  I,   i83,  184,  ig5,  2g6, 

II,  765. 

m,  171. 
Celestinus  V.  papa  II,  118. 
Cephas  v.  Petrus. 
Cesar  I,    i35,    i83,    188,    200, 

43 o,  440. 

II,  21,  68,  69,  70,  167,  170, 
2o3,  2o5,  252,  271. 

III,  28,  66,  i59,  45i. 

Cham  I,  i52,  229,  23o,  236, 
356. 

II,  88,  gi. 

III,  1^3. 

Chanaan  I,  i52,  22g.  23o,  356. 
Charmi  n,  245. 
Cheriptus  haer.  II,  171. 
Chore  I,  2o3. 

Chrysostomusl,  21,  58,  6g,  274, 
3o4,  325,  38i,  43o    4^1. 

II,  go,   2l5,   23o,    230,   261. 

III,  17,  4g,  g8, 199,  io3,  118, 
i34,  141,  149,  i57,  i58,  170, 
172,  176,  188,  189,  190,  191, 
192,  197,  201,  3i2,  3i3,  419, 
444,  457,  497,  498,  5oo,  652. 

Chusas  III,  54. 

Ciprianus  III,  549. 

Clastonia  11,  47,  48. 

Claudius  III,  142. 

Clemens  b.  III,  ii5,  117,  175, 
179,  202,  204,  206,  207,  208, 
210,  248,  25g,  255,400,653. 

Clemens  II,  pap.  II,  118. 

Clemens  V,  papa  II,  33, 
m,  107. 

Columpnenses  II,  119. 

Coluulfus  III,  480. 


Comestor  III,  igg,  414. 
Constantinopolitani  II,  117. 
Constantinus  II,  57,  77,  88,  gi, 

108,  ig6. 

III,   2i5,    216,  220,  236,  445. 
Copiosus  III,  411. 
Corinthii  I,  63,  277,  357- 

III,  14,  72. 
Cornelius  II    g3. 

III,  48. 
Crescentius  II,  117. 
Cretenses  III,  436. 
Crispus  III,  14. 
Cuthpertus  III,  211. 
Cyprus,  II,  8g. 
Cystrensis    (=    Cestrensis)    II, 

277. 

D. 

Damasceni  I,  397. 

II,  119. 
Damascus  I,  207,  234. 
Hamasus  III,  25o,  281. 
Dani  II,  48. 

Daniel  II,  18,  88,  196,  197, 
220,  221. 

III,  91,    i54,   177,   286,   323, 
368. 

David  I,  43,  64,  160,  161,  177, 
i85,  191,  210,  214,  255,  276, 
2g3,  3g3. 

II,  27,  28,  32,  8g,  92,  160,  161, 
204,  247,  249,  256.  258,  269. 
III,  61,  64,  65,  68,  76,  77, 
loi,  i52,  i54,  i55,  i56,  1^7, 
i58,  162,  238,  394,  481,  5i9, 
528,  554,  567,  5g2,  625, 
65i,  652. 

Decius  I,  3i2. 

Demagus  II,  go. 

Demetrius  III,  387. 

Diana  III,  387. 

Dioclecianus  III,  412,  424. 

Dionisius  II,  3,  17. 

Dioscorus  II,  120. 

Dominicus  III    17,  18,  400. 

Duuelmia  II,  5i. 

Dunstanus  II,  48,  52. 

E. 

Ebel  mons  I,  356. 
Eboracum  II,  5i. 

III,  480,  646. 
Ebyon  haeret.  II,  171. 
Edgarus  II,  5i,  52. 
Edigan  II,  48. 
Edmundus  II,  48. 
Edwardus  sanctus  I,  i55. 

m,  i6g. 
Egbertus  III,  480. 
Egvpcii  I,  io5,   226,    22g,  243. 

III,    5,   6,   35,    i53,  i54,  409, 

436. 
Egyptus  III,    54,  100,  146,  436, 

437. 
Elbidius  III,  io5. 
Eleazar  I,  ig5. 

III,  504. 
Elias  II,  262. 

III,  gi,  171. 
Eliezer,  I,  207. 


INDEX   OF  NAMKS. 


673 


Eliodorus  II,  iSq. 

III,  401. 
Eliseus  II,  207.  235. 

III,  46—48,  171,  394. 
Elizabcth  I,  i63. 

III,  53. 
Ephron  I,  256. 
Epicurci  I,  354.. 
Esaii  I,  28,  2i3. 

m,  8«. 
Essei  III,  17. 
Ethelwaldus  II,  52. 
Ethiopissa  II,  91,  92. 
Eiieeniu.s  papa  I,  3c)o    393. 

II,  212,  263. 

III,  25,   193,   240,   397,    402, 
445. 

JLulogius  III,  467. 
Eustochius  III,  87,  95. 
Eva  I    422. 

II,  201. 

III,  433,    565,  570,  571,  572, 
573,  576,  6i3,  659. 

Evangelista  II,  3,  18. 
III,  2o5,  411,  589. 
Exuperancius  III,  106,  109. 
Ezechias  I,    181,  i85,  190,"  396. 

II,  27,  28. 

III,  464,  482. 


Faustinus  III,  226. 
Faiistus  II,  241,  242. 

III,  524. 
Florentini  II,  90. 
Franci  I,  3^3. 

II,  119,  245,  246. 

Francia  II,    4,    ii3,     119,    i33, 
i34,  239. 

III,  391,  412,  435. 
Franciscus  II,  i56. 

III,    12,    17,  18,  88,  166,  400, 
649. 
Fndcncus  nep.  Innoc.  IV,  I,  385 
et  scqq. 

G. 

Gabaa  II,  92. 
Gabriel  II, '201. 

III,  64. 
Gaius  lil,  14,  226. 
Galati  I,  437. 
Gaiileus  III,  439. 
Garisim  I,  356." 

II,  262. 
Garrinus  III,  611. 
GeJasius  III,  279,  390,  434. 
Gelboe  I,  276. 

Germani  II,  33. 
Giscallus  III,  439. 
Gloucistria  II,  41. 
Gomorrha  I.  146,  4^4. 
Gracianus  II,    4,    5i,    63,    118, 
257. 

III,  240,  248,  249,  449. 
Greci    I,    i52,    377,    38i,    4i3, 

420. 

II,  33,  58,  196. 

III,  i5.  63.  177,  202,  5i2. 
Grecia  III,  142. 

De  Civili  Dominio.  III. 


126, 
181, 
352, 
45i, 

104, 
i83, 
238, 

i36, 
3i3, 
411, 
47*', 
5o5, 
607, 


Grcgorius   I,    68,    76,   94, 

i57,  171,  .!74,  ,i7?,.i7t>, 
209,  3o5,  307,  320,  329, 
357,  359,  393,  394,  42'i, 
459. 

II,  63,  82,  87,  94,  100, 
117,  144,  149-  175,  176. 
184,  i8g,  190,  191,  195, 
245,  247,  248,  261,  282. 

III,  36  88,  io3,  119, 
175,  211,  244,  261,  283, 
355,  389,  396,  409,  410, 
457,  464,  466,  469,  475, 
477,  484,  5o2,  5o3,  5o4, 
53i,  544,  545,  549,  563, 
635,  637,  640,  645,  647. 

Gregorius  VI  papa  II,  2  53. 
Gregorius    VII    papa    II,    104, 

III,  245,  640. 
Gregorius  IX  papa  III,  ii5. 
Gregorius  XI  papa  II,  94. 
Gundoforus  I,  3i2. 


H. 

Haino  II,  209. 
Hanan  II,  228. 
Haudan  (Howden)  II,  5i. 
Hebrei  I,  60,  65,  67,  228,  220, 
234,  256. 

II,  6,  84.  90,  198. 

III,  177,'  377,  427,  437,  5l2. 
Helia  I,   177. 

II,  206. 

Helias  I,   223,  420. 

III,  96,  292,  294,  394. 
Hellodorus'II,  93. 
Heliseus  v.  Eliseus. 
Hely  I,  279,  291. 

II.  65.     ' 

III,  235. 

Hcnricus  III  imp.  II.  118. 
Henricus  VII  imp.   II,  33.    118. 
Henricus  III  rex  Analie  II,  52. 
Heiiricus  Bastardus  II,  34. 
Hertordia  II,  47,  52. 
Herodes  I,  199,  292. 

II.  23 1,  2  55.       ' 

III,  67. 
Herwinus  II,  48. 
Hesichius,  III,  18. 
Helh  I,  25o. 
Hibernia  I,  75. 

II,  33,  34. 

Hostiensis    I,    3 10,    3i3,    3^3, 
427,  757. 

III,  239,  25o,  353,  254,  256, 
259,  640. 

Hugo   de  S.  Victore  I,   65,  94, 
104,  iio,  112,  359. 

II,  83. 

Itl,  42,    355,    571,    572,    573. 
Huaucius  II,  i32,  3o6. 

III,  254,  425,  639. 
Hyda  II,  5i. 
Hymcneus  I,  277. 
Hyspania  II,  84. 

I  et  J. 

Jacob  I,   28,   33,   82,    114,    i5i, 
i52,    168,  173,  174,  176,  2l3, 


214,. 2l5,    22.-^,_224,  237, 

224,  237,  264,  3i7,  356, 

II,  204,  262. 

III,  2,  3,  4,  i3,  23,  64, 
io3,  i56,  169,  177,  192, 
3i5,  461,  364,  5o8. 

Januensis  III,  425. 
lconium  I,  327. 
Jeconia  III,  loi. 
Jephle  I,  i63.   , 
JcremiHs    I,    42,    43,    73, 

247,  256,  253,  295,  437, 

455. 

II,  5o. 

III,  33,  loij  387,  387, 
3()4,  395,  4^9,  619. 

Jcrouimus  I,  20,  47,  65,  79 
232,  275,  291,  326,  335, 

410,  437. 

II.  93,  loi,  189. 

III,  17,  29,  5'5,  87,  94, 
ti7,  98,  104,  io5,  114, 
i38,  'i5o,  i53,  i54,  173, 
178,  188,  193,  184  195, 
249,  25o,  25i,  255,  272, 
366,  38o,  385,  401,  402, 

411,  4i5,  442,  443,  444, 
459,  486,  491,  494,  535, 
()09,  612,  646,  649,  65o, 
660. 

Jerusalem     I,     94,     i38, 
173,  224,  247,  278. 

II,  27,  29,  92,  126,  200, 
262. 

III,  9,  18,  61,  69,  126, 
142,  143,  i35,  i56,  202, 
232,  359,  432,  457. 

Jessc  I,  21 5. 
Jesus  I,  II,  III,  1   scqq. 
Jcsuani  III,  i5. 
Jctro  I,  393. 
Jezabel  III,  171. 
Ilias  III,  338. 
Ina  II.  48. 
India  I,  3 12. 

III,  292,  377- 
Innocentius    lll,    papa    1, 

3  09. 

1I.'33,  256. 

III,  270,  410,  441. 
Joachim  I,  325,  4i3. 

111,  258. 
Joas  II,  4(). 
Job  I,  61,   i5o,   160. 

II,  72,   175. 

III,  12,  162,  i54,  160, 
5o2,  5o5,  53i,  532,  55o, 
65 1. 

Johanna  III,  54,  78,  223. 
Johannes,    I,    3,    114,    195, 

232,  233,  262,  295,408, 

441. 

II.  65,  66,  ii3,  159,  164, 
199,  229,  23o,  23i,  262, 

III.  3o,  5o,  56,  102,  io3, 
169,  171,  180,  184,  187, 
209,  3o8,  352,  355,  368, 
,4.32,  440,  445,  462,  5 16, 
589,  608,  624,  627,  655, 

Johannes  VIII  papa  II,  90. 
Johaiincs  XII  papa  II,  117. 
Johannes  XIII  papa  II,  52. 
Johannes  XVII  papa  II,  u 

43 


238, 


123, 

447- 


,  81, 
462, 


y5, 

i36, 
176, 
200, 
3i4, 
409, 
437, 
608, 
653, 

140, 


129, 
206. 


3o6, 


292, 
607, 


216, 
429, 

17', 
268. 

i34, 

544, 
656. 


674 


INDEX  OF  NAMES. 


Johannes  XXII  papa  III,  i33, 
3o4,  324,  335,  336,  338,  340, 
342,  345,  347,  348,  358, 
370—373,  440,  443. 

Johannes  rex  AngHae  II,  33, 
III,  100. 

Johannes  Constantinop.  III,  467. 

Johannes  Damascenus  I,  397. 

Johannes  monachus  III,  248, 
249,  410,  435. 

Johannes  Teutonicus  I,  3o5, 
II,  121. 

Jonadab  III,  33. 

Joram  I,  261. 

II,  27. 

Joseph  I,  71,  i52,  173,  174,  u)o, 
226,  247. 

III,  57,  62,  67,  106,  14O. 
Joseph    ab   Arimathia   III,    57, 

36o. 
Josepiius  II,  4,  6,  46,  20?. 
losias  I,  i85,  261. 

II     27,    63,    245,    247,     249, 

259. 

III,  464,  482. 
Josue  I,  148,  194,  440. 
Josaphat  II,  27,  228. 
loyada  II,  63. 
Ipponenses  II,  57. 

III,  47,  175. 
Isaac  I,  '52,  2i3,  214,  217,  223, 

224,  294,  256. 

II,  201. 

III,  64,  88,  i56,  317. 
Isachar  I,  157. 

Isaias  I,  io5,  i3i,  210,  2i5,  2^7, 

2q5,  424. 

ir;  74. 

III,  59,  71,  217,  358,414,  481, 

637. 
Isidorus  I,  271,  3o5,  394. 

II,  loi,  127. 

III,  422,  429,  43o,  434,  435, 
458,  459,  519. 

Ismahel  I,  2i3. 

Israel  I,  i5o,  i5i,  i52,  160,  176, 

206,    208,    210,    2l5,    217,    223, 

228,  23o,  243,  265,  279,  332. 

II,  9,  3i,  34,  174,  25o., 

III,  61,  63,  64,  65.  66,  68, 
76,  io5,  i56,  177,  201,  259, 
425,  427. 

Israeljtae  I,    no,    3q^. 

II,  2  5o. 
Ralici  I,  412. 

.  III,  436. 
Juda  I,  175,  2i3,  214,  243,  247. 

II     27,    5o,   93. 

III,  33,  177,  195,  481. 
Judaea  I,  200,  247,  420. 

II,  20,  46,  loi,  207. 

III,  9,  72,  76,  loi,  142,  216, 
371,  439. 

Judaei  I,    169,    i83,    188,    226, 

257,    275,   2Q2,   334,382,420. 

II,  9,  3o,  "5i,  60,  64,  65, 
66,  08,  96,  202,  2o3,  2o5, 
206,  229,  240,  247,  253,  254, 
255,  255,  272. 

III,  10,  12,  i5,  17,  28,  63,  64, 
66,  67,  68,  77,  log,  142,  262, 
3i7,  355,  419,  464,  540,  575, 
621. 


Judaismus  I,  295. 

Judas  I,  16,  405. 
III,  73,  84,  i35,  171,  194,  196, 
35i,  352,  354,  361,362,  268. 

Julianus  II,  i65. 
III,  lo5. 

Julius  III,  280. 


L. 

Laban  I,  2  56. 
Lacedemonii  III,  4^0,  ^33. 
Lanfrancus  II,  48. 

III,  5o3. 
Laodicea  I,  81. 

III,  109. 
Lateranense  Conc.  I,  3i5. 
Latini  I,  377,  420. 

II,  59. 

III,  409. 
Laurencius  I,  294,  3i2. 

II,  116,   117,   l32. 
Lazarus  II,  200. 

III,  9,  12,  21,  loi,  366,  418. 
Leo    II,    70,    85,    94,  112,    117, 

120,  124. 

III,  104,  329,  332,  455. 
Letus  li,  190. 

III,  144,  228. 
Levi  I    206,  262. 

II,  io3. 

III,  201,  438,  567. 
Levitae  I,   223,    3i8,   3i9, 

322. 

III,  28. 

Ligures  II,  80. 

Lincolniensis  I,  3o8,  309, 
341,  342,  344,  374,  384, 
386,  387,  388,  389,  3qo, 
392,  393,  394,  397,  457, 

II,  17,  19,  25,  58,  61, 
124,  i5o,  212,  263. 

III,  284,  320,  334,  395, 
412,  5i3,  5i7,  520,  522, 
575. 

Linus  I,  39,  244. 

III,  4*3. 
Liihostrotos  II,  229. 
Londonienses  II,  7,  ji,  245. 

III,  236. 
Loth  III,  3oi. 
Lucas  I,  2i5. 

n,  256. 

III,  io5. 
Lucifer  I,   238,   283,  373,  374, 

388,  389,  4o5,  420 

II,  19,  141. 

III,  io5. 
Ludwicus  imp.  II,  94. 

Lya  I,  i63,  173,  174,  175,  176, 
"356. 


320, 


3i8, 
385, 
3q., 
459. 


397, 
574, 


M. 

Macedones  I,  189,  35i. 

III,  i3o. 
Macedonia  I,  278. 
Macedonius  III,  282. 
Machabei  I,  148,  292,  295. 

II,  247- 

III,  438. 


Macharius  II,  56. 

m,  88. 
Machometus  I,  410. 

n,  i65. 

III,  74. 
Maaian  III,  437. 
Madianita  II,  249. 
Magdalena  II,  161,  2  58. 

III,  54,  366,  620. 
Manichei  III,  574. 
Marcellinus  I,  265,  411. 
Marcellus  II,  148,  i52. 
Marcus  I,  52,  53,  41Q. 

II,  29. 

IIIj  loi,    io5,   128,    141,    142. 

47-^. 
Maria  I,  162,  16.-1,  16:),  173,  392. 

II,  2.  19,  91,  201,  204. 

III,  52,  53,  54,  61,  62,  64, 
127,  iq5,  366,  567,  598,  599. 
6i3. 

Martha  I,  162,  i63,  175. 

II,  19    147. 

m,  359,  418. 
Martinus  I,  320. 

II,  48. 

III,  211. 

Martinus  papa  II.  246. 
Maitinus  papa  III,  325. 
Matathias  II,  2^7. 
Matthaeus  I,  21 5,  368,  383. 

II,  90,  261. 

III,  99,    102,    104,    i38,    141. 

321.  / 

Maximianus  I,  79. 

III,  412,  424. 
Maximus  III,  104. 
Medi  I,  i52. 

II,  iq6. 

III,  177. 
Melchiades  III,  213,  220. 
Melcliisedech  1,  75,  3i7. 

m,  437. 

Mendicantes  III,  12,  35o. 
Messias  II    60,  198. 
m,  i5,  53,  61,  65. 
Mi^^hael  I,  355. 

n,  7^. 
m,  63. 

Micol  I,  210. 

Milo  III,  125. 

Moabiti  I,  i5i. 

Moabitides  II,  90. 

Moyses  I,  94,  95,  io5,  i63,  173, 
177,  2o3,  218,  223,  243,  277, 
279,  304,  317,  377,  393,  428, 
43o. 

II,  17,  65,  91,  92,  126,  128, 
187,  206,  233,  i^^S,  247. 

III,  loi,  146,  i54,  201,  202, 
2i5,  294,  3i8,  394,  482,  5o5. 


N. 

Nabal  I,  21 5. 
Nabuchodonosor  I,  16,  23,  i3o, 

i3q,  161,  188,  191. 

II. "4,  i5,  5o,  5i,  277. 

III,  167,  287. 
^■'alhan  I,  3q3. 
Nazareth  III,  439. 


INDEX  OF  NAMES. 


6T5 


Nemroth  I,  i52. 

III,  412,  422. 
Nepotianus  III,   lyS,   188,  25i, 

38o,  402,  442,  491. 
Nicholaite  1,  qg,  100. 
Nicodemus  IIl,  17,  57. 
Nicolaus  diac.  I,  99. 
Nicolaus  papa  I,  412,  448. 

II,  75,  93,  ii5,  261. 
Nicolaus  III,  papa  III,  107,  ii5, 

204,  224,  270,  324,  326,  335, 
336,  338,  339,  342,  347,  348, 
355,  400,  440,  639,  655. 
Ninive  I    424. 

III,  177,  184. 
Ninus  1,  i52. 

Noe  I,  2i3,  214.  217,  229,  256. 
Normanni  I,  148. 
Normannia  II,  48. 


O. 

Ochosias  1,  261. 

II,  27. 
Octavianu.s  I,  289. 

II,  117. 
Olofernes  I,  i5i. 
Onesimus  III,  3 18,  323. 
Oriuines  I,  74,  375,  440. 

III,  200,  208,  261,  382,  436, 
465,  497- 

Oseas  I,  257,  44.-1. 

III,  5o5. 
Oswaldus  II,  53. 
Otho  II,  117. 
Oxonia  II,  i,  5,  245. 

III,  423,  426. 
Oza  11,  95. 
Ozia  I,  261. 


Pamachius  III,  195,  38o,  494. 
Fapias  III,  425. 
Parisiensis  I,  3oi. 
Pascha  II,  200. 
Paschasius  II,  117. 
Paulinus    I,    20,   47,   i23,   227, 
232,  404. 

n,  79- 

III,  14,  94,  95,  416,  444. 

Paulus  I,  17,  28,  38,  39,  63, 
66,  186,  244,  245,  258,  25g, 
276,  3oQ,  3io,  327,  344,  356, 
393,  ^il. 

IL  3,  18,  56,  63,  68,  81,  94, 
95,  144,  149,  i54,  i55,  157, 
i65,  167,  172,  182,  219,  220, 
221,  23o,  2^4,  271,272.280, 
III,  9,  II,  14,  22,  32,  33,  44, 
45,  46,  116,  147,  149,  134, 
i58,  209,  212,  216,  200,  273, 
3oo,  3i7,  329,  338,  352,  35^, 
355,  36i,  382,  387,400,438, 
444,  474,  477,  494,  ^28,  53o, 
544,  553,  597,  611,  625,  642, 
657. 

Pechamensis   archiep.  Cant.    I, 

321. 

Pelagiani  III,  569. 


ius  II,  80,  i65. 
III,'  565    570. 

Perse  I,  n2. 
III,  177. 

Peterborough  II,  5i. 

Petrus  I,  4,  5,  8,  i5,  17,  25 
26,  34,  38,  39,  61,  71,  72 
75,  98,  100,  107,  i3o,  i3i 
177,  178,  200,  204,  209,  212 

2l3,  221,  222,  228,  230,  232 
234,    244,    245,  248,  25l,  252 

258,  259,  263,  264^,  281,  282 
283,  284,  297,  298,  3o2,  3o3 
309,  3io,  3i2,  343,  344,  347 
356,  370,  38o,  38i,  382,383 
3g2,  393,  4i3,  4i5,  416,  417 
418,  428,  429. 
n,  II,  18,  26,  34,  63,  66,  78 
81,  85,  87,  88,  93,  94,  95 
109,  ii3,  114,  119,  120,  121 
i39,  140,  141,  142,  148,  i53 
i54,  i55,  157,  161,  179,  180 
199,  219,  220,  221,  23o,  253 
2'56,  258,  263,  271,  272. 
111,15,18,22,32,33,44,45,46 
48,  5o,  56,  77,  98,  loi,  102 
io3,  i3i,  i54,  i65,  166,  172 
i85,  187,  188,  189,  195,  198 

203,    209,   212,    216,  220,  223 

239,  260,  281,  3oo,  3o5,  341 
353,  366,  389,  392,  397,400 
407,  414,  427,  444,  449,  352 
453,474,  5o8,  5i2,  5i7,  519 
522,  526,  528,  534.  540,  544 
553,  555,  575,  585,  589,  591 
592,  597,  600,  601,  602,  609 
642,  6'5i. 

Petrus  vide  Comestor. 

Pharao  I,    190,   224,   229,  243, 

III,   i53,   i54,  207,  208,  209, 

217,  653. 
Pharisaei    I,    21,    54,    55,    144, 

148,  173,  i83,  195,  275,  304, 

3i7,  428,  43o. 

III,   17,  47,  91,  92,  118,  157. 
Philemon,  II,  317. 
Pilatus  I,  i83,  199. 

III,    39,    40,    06,    67,   68,  94, 

i55,  r59. 
Placcntinus  II,  117. 
Plato  III,  178,  5i3. 
Pontinus  II,  78. 
Porphyrius  III,  179. 
Possidius  III,  225'  227. 
Prosper  III,  196,  233,  242,  245, 

25o. 
Ptolemeus  III,  128. 
Pyiatus  II,  202,  2o3,  229,  23o. 

Q. 

Quiiinus  I,  4  52. 

II,  169. 

R. 

Rabanus  II,  88,  209. 

III,  io5,    i38,    149,  i57,  176, 

321. 

Raeliel  I,    i63,  173,  174,  176. 


Reblatha  I,  247. 

Recab  III,  33,  85. 

Recabita  III,    33,  48,   o3,   377, 

383. 
Richardus  Angl.  rex  II,  98. 
Robcitus  V.  i-incoln. 
Roboam  I,  i5i,  211. 
Rogerus  com.  II,  47. 
Roma  II,  117,  118. 

III,  198,  240. 
Romani  I,    i52,   i83,    184,  igb, 

208,  293,  296,  353,358,370, 

373,  374,  38o,  38i,  382,  384, 

392. 

ir,  117,  118,  167,  196,  223, 

229,  253. 

III,'   67,    107,    177,   2i6,   392, 

412,  433,  43q,  440,  464. 

Ruben  I,  2i3,  356. 

Rufus  II,  47. 

Rusticus  lit,   106. 

Ruth  I,  194. 


Sadoch  1,  21)1. 
Saaucei  II,  65. 

III,  17. 
Salem  III,  4^7. 
Salomon  I,    80,    87,    102,    i^g, 

igi,   210   211,   228,  291,  43o. 

11,4,  63,  102,  23i,  245,  269. 

III,  65,  66,  118,  149,  i54,  157, 

i59,  2i5,  .323,  464,481,482, 

5o8. 
Salphat  I,  206. 

III,  61,  76. 
Samaritanus  I,   3o5.    334,  423. 

II,  82,  204,  255,  262. 

III,  36i. 

Samuel  I,    194,    197,   198,   2o3, 
210,  277. 

II,  35,  204,  245. 

III,  17,  33,48,  393,  394,  3q5, 
534. 

Saphira  I,  280. 

II,  121,  271. 

III     47,    84,    io5,    106,    i3'5, 
195,  2o3. 
Sara  I,  229,  293. 

III,  i53,  3o2,  424. 
Saraceni  II,  160. 
Sareptana  vid.  III,  96. 
Sarum  11,  48. 
Sathanas  II,  88. 

Saul  I,  i35,  i5i,  102,  198,  202. 

III,  i35.  '        '    -^       -        ^ 
Saulus  II,  22,  92. 

III,  9,  142,  394,  534. 
Saxoncs  I,  148. 

11,  117. 
Scarioth  I,  36i,  371. 

II,  1,  181,  206. 

III,  56,   194,   352,   362,   366, 
53o. 

Scotus  III,  157. 
Sedechias  I,  247. 

II.  5o. 

III,  481. 

Sem  I,  214,  234. 

III,  i53. 

Servius  II,  i65. 
Seth  ],  234,  261. 

43* 


676 


INBEX  OF  NAMES. 


Sicilia  11,  33. 

Silvester  II,  3,  107,  117. 

III,   108,   2i5,  275,  333,  442, 

445,  653. 
Simeon  I,  195,  256. 
Simon  I.  28. 

"'  52.  .,         ,  c 

III,  84.  q8,  l.M,  l32,  195, 
253,  366,599. 

Simplicianus  I,  196. 

Smyrna  III,  109. 

Socrates  1,  99,  100. 

Sodoma  I,  434. 

II,  254. 

Sodomile  I,  i35,  i^S,  146,  17.V 
Solippus  I,  195. 
Stephanus  I,  294,  295. 
II    93._ 

III,  24b,  540. 
Stoici  I,  354. 
Susanna  I,  26. 

II,  221,  23l. 

III,  54. 
.Svmmachus  II,  116,  117. 
Syon  III,  61,  64,  67,  i56. 
Syri  II(,  96. 

Syria  II,  27,  28. 


Tarantasia  III,  348. 
Tarraconensis  III,  279. 
Taurus  II,  248. 


Templarii  II,  4,  ii3,  279. 

Tharsites  II,  26. 

Tharsus  III,  439. 

Theodoricus  rex  II,  11 5,  116. 

Thobias  I,  61,  3i3,  314. 

Tholomeus  III,  339. 

Thomas  I,  248,  274,  289,  291, 
292,  293,  294,  295,  296,  20Q, 
3i2,  33i,  339,  423,  457. 

II,  12,  63,  04,  139,  220. 

III,  i57,  159  168,  377,  378, 
402,  43i,  443,  454,493, 504, 
521,  524,  637,  641,  645,  652, 
657. 

Timoiheus  II,  186,  187. 

III,  63,  378. 
Ticonius  I,  412. 
Titus  I,  i3i,  226,  355. 

II,  4,  253. 

III,  464. 
Trayanus  III,  6o3. 
Treverensis  ep.  III,  270. 
Tur  II,  47. 


U. 


Ur  II,  187. 
Urbanus  II,  34. 

III,  175. 
Ursus  II,  48. 


Valerius  III,  175,  281. 
Vespasianus  I,  i3i,  226. 


n,  4,  253. 

III,  464. 
Victor  III,  42. 
Vigilancius  III,  444. 
Vitiilo  I,  237,  238. 
Volnsianus  I,  397. 

W. 

Wadtord  II,  i. 

m,  35i. 
Walluses  I,  3i4. 
Wenletum  II,  52. 
Westmonasterium  II,  3g,  40. 
Wilhelmus  v.  Wadtord. 
Wilhelmus  II,  47,  49,  5i,  277. 
Wilhelmus  Altissiod.  III,    623. 
Wilhelmus     de    Longareto    II, 

119. 
Wintonia  II,  48,  5i. 
Wolstanus  II,  53. 

III,  48,  5o3. 


Z. 

Zabulon  I,  356. 
Zacharias  I,  igS. 
Zacheus  I,  32o. 

II,  180. 

III,  8,  10,  195,  207,  25o,  278, 
359,  366. 

Zebedeus  II,  198,  199. 
III,  66,  187. 


III.  General  Index, 


A. 


De  ablacione  temporalium  IT,  i. 

Areumenta  pro  ablacione  temporalium  a  clero 

II,  2-35. 

Ablacio  temporalium  persuperstites  fuiidatorum 

extirparet  errores  ecclesie  III,  473 — 486. 
Ablacio  temporalium  excmpio    iSiaburliodono- 

sori  approbatur  II,  5o. 
Non  quelibet  ablacio  civilis  dominii    religiosis 

est  penalis  II^  100. 
Possibilitas  ablacionis   temporalium    secundum 

iura  civilia,  can.  et  Anglicana  II,  36—48. 
Melius  est  Deum   auferre  corporalia    bona  sua 

a  peccante  I,  45. 
Homo  si  bonis  abutitur,  deticit  iusta  vendicacio 

ex  titulo  donacionis  divine  I,  45. 
Distinctio  inter  actum  evangelicum  et   civilem 

III,  265,  268—276. 

Melius  est  esse  in  amicicia  proximi  fundata  in 

caritate    quam     habere    bona   naturalia   I, 

gi,  92. 
Lex  Anelie  de  forma  dominandi  in  ecclesia  III, 

235. 
Necesse  est  a  quocunque  iadice  terreno   appel- 

lare  ad  sumiuum  iudicem  I,  145. 
Artare  licet  rebeiles  ad  fidem  II,  10. 
Communitate  vej  persona  ecclesiastica  habiliter 

abutente  diviciis,  reges,  principes  et  domini 

temporales    possunt  legitime    et    meritorie 

ipsas    auferre,    quibuscunque  tradicionibus 

sint  confirmate  I,  266 — 274. 
An  licet  ab  ecclesia   auferrc  aliqua  consecrata 

II,  97,  seqq. 
Licet  auferre  ab  ecclesia  vasa  templi  in  tribus 

casibus  II,  iii,  112,  ii3. 
Heresis   periculosissima   sequitur    ex    avaricia 

sacerdotum  II,  59.  60. 
Quare  avaricia  clericorum  non  punitur  ut  sua 

iuxuria  III,  386,  388. 


De  argucia  Beghardorum  quod  nemo  debet 
curis  vite  active  intendere  I,  177  seqq. 

Omnia  bona  Dei  debent  esse  communia  I,  t)(") 
seqq. 

Ecciesie  bona  debent  esse  communia  et  in 
quantum  aliquis  appropriat  decidit  a  vero 
istorum  dominio  II,  107. 

Omnia  bona  sunt  iustis  communia  1,  47—53. 

Bona  infima  dominus  temporalis  in  nomine 
Domini  ordinat  I,  258  et  committit  mini- 
stro  suo  dacionem  ministerialem  I,  258. 


Bona  communia    racionc    praestancie  bonitatis 

debent  maxime  ponderari  I,  96. 
Bona  clericis   appropriata   tempore   necessitatis 

sunt  cunctis  communia  II,  101. 
Sacra     quomodo     dicuntur    bona    sacerdotum 

II,  io3. 
Non    licet   superbe    expendere  bona  pauperum 

in  edificiis  sumptuosis  II,  101,  102. 
De  diversis  partibus  boni  I,  88  scqq. 
Ablacio    bonorum   fortune  non   tantum  imper- 

ficit    hominem   sicut  ablacio    bonorum   na- 

ture  I,  90. 
Pecuniis  et  aliis   bonis   fortune  in   monasteriis 

congregatis    domini  temporales  possunt  in 

usus  quos  limitant  sacri  canones   impertiri 

II,  lOI. 
Bonum  virtutis   est   melius  quam  bonum  ami- 

cicie  humanc  I.  62. 


De  canonizacionibus  III,  i63. 

Carte  humanitus  adinvente  de  hereditate  civili 

perpetua  sunt  inpossibiles  I,  252. 
Ad  rectificacionem  conquestus  requiritur  caritas 

conquestorum,  auctoritas  creatoris  et  indig- 

nilas  intrusorum  I,  i5o. 
Signa  cognoscendi  si  homo  habeat  caritatem  I, 

iio— 118. 
Que    impediunt    et    promovent    ad    caritatem 

I,   IIO. 

Summa  libertas  christiani  est  observancin  cari- 

tatis  I,  233. 
De  sedecim  caritatis  condicionibus  I,  io3 — iio. 
Nec  Christas   nec  eius   discipuli   obligarunt   se 

continue    ad    sineularem   gradiim   carenci.e 

vel  usus  temporalium  III,  125—127,  129. 
Carencia  civilitalis   est  perfecta  simpliciter  III, 

161. 
An    Christus    ci\iliter    dominatus    fuerit    III, 

60-77. 
Christus   non   regnavit  seculariter  III,    67— go. 
Christus    fuit    humanitas   summe    pauper   III, 

5i,  53-60,  ii3. 
Christus  vixit  vitam  humanam  perfectissimam 

III,  52. 
En  testimoniis  sanctorum   dominorum  negatur 

Christuni  fuisse  proprietarium  civilem  III, 

88—100. 
Tempore   apostolorum    servabatur   pro   regula 

quod   sit  in   tota   religione  christiana  unus 

abbas  Christus  III,  35. 
Observantes  reguiam  Christi  sunt  vere  religiosi 

m,  5. 


678 


gEnEral  index. 


Supra  religionetn  Ghristi    non    licet    fundare 

novam  III,  i3— 3o. 
Oportet  omnem  christianum  in  moribus  sequi 

Christum  III,  52—60. 
Fideles  elegerunt  in   primitiva  ecclesia  vocari 

Christiani  non  Jesuani  111,  i5. 
Oportet    omnem    christianum    profiieri     cari- 

tatem  III,  5. 
Nullus  est  prior  in  ordine  christiano,  dum  est 

in  peccato  mortali  III,  laS. 
De  potestate  clavium  I,  282. 
Clericus  non  debet  pugnare  in  propria  persona 

II,  260. 

Omnis  pretensus  clericus  abutens  bonis  ecclesie 
decidit  a  suo  nomine  III,  490/1. 

Clerus  et  omnes  liabentes  superhabundanciam 
temporalium  debent  capere  parcum  pau- 
perem  honestum  usum,  impertiri  ministris 
et  pauperibus  et  edificare  et  reparare  domos 

III,  5io. 

Clericus  sollicitans  se  ad  cjuerendum  securita- 
tem  temporalium  excidit  ab  eorum  dominio 

III,   320. 

Clericus    bona    sua    repetens    debet    attendere 

quod   non  propter  affeccionem  proprietarii 

dominii     sed    propter    utilitatem    ecclesie 

prosequitur  III,  271. 
Clericus  si  furatur,  occidit  etc,  ad  forum  civile 

in  defectu  fori  spiritualis  debet  trahi  III, Sog. 
Clericus    in    peccato    mortali  est   nominetenus 

clericus  II,  93. 
Nullus    clericus   debet  per  coactivam  ablacio- 

nem   bonorum    corripi  per  brachium  secu- 

lare    nisi    auctoritate    ecclesie    in    defectu 

spiritualis  propositi  II,  60  seqq 
Clerici   debent  renunciare  seculari   honore  III, 

375,  80. 
Clericj     doctrinam    Christi     attendentes     non 

exigerent   redditus  crudelius  quam  domini 

temporales  II,  21. 
Clerici  in  Anglia  solvunt  regi  decimas  II,  7. 
Doctores  quomodo  interpretandi  sunt,  dicentes 

quod    clerici    non    debent    puniri    a    laicis 

II,  83. 
Clerus  potest  conveniri  coram    triplici    iudice 

II,  82. 

Illicitum  est  clericis  in  foro  civili  sua  repetere 

III,  3o2,  3o3. 

Carte  clericorum  possessionatorum  superfiuunt, 

cum  carte  caritatis  per  se  sufficiant  III,  3o7. 
Impossibile  secundumleges  humanas  vel  divinas 

dotacionem  cleri  in  temporalibus  quoad  ci- 

vilitatem  perpetuam  stabiliri  III,  3io. 
I)e  carnali  copula  clericorum  III,  384—6. 
De  potestate  clericorum   ad   dispensandum    et 

excommunicandum  III,  38o— 4o5. 
Dispensacio  temporalium  et  non  eorum  domi- 

nacio  pertinet  clericis  III,  38o. 
Illicitum    est    cuicunquc    clerico    actus    civiles 

exercere  111,  265. 
Negociis    secularibus     principaliter     intendere 

clericum  in  heresim  inducit  II,  60. 
Modus  emendandi  clerum  abutentem  II,  11. 
Si    non  licet  clerico  dominari  civiliter,   a  pari 

episcopi  tenentur  esse  pauperes  III,  36o. 
Prophetacio    Coelestini    V    de    Bonifacio    VIII 

II,  118. 
Vita   contemplativa  an  sit  melior  quam  activa 

I,  162— 1O9,  172—176. 
Nemo  debet  dimittere  correctionemevangeiicam 

propter  timorem  excommunicationis  I,  275. 
Correpcio  est  illicita  nisi  correptus  fuerit  in- 

ferior  quam  correpto  III,  192. 


Tam    in    causa    civili    quam    criminali   clerici 

corripi  debent  a  domino  seculari  II,  79—81. 
Regna  Anglie  et  Francie  in  Templarios  correp- 

cionem  exercuerunt  II,  4. 
Correpcio    cleri    sequi  debet    regulam    Christi 

II,  74. 
Modus    et    cause    correpcionis    cleri   II,   1—8, 

63-68. 
Ordo  in  correpcione  fraterna  II,  70. 
Nullus  christianus  corripi  debet  per  ablacionem 

bonorum  nisi  incidit  in  mortale  II  72. 
Nec  Deus  nec  creatura   potest   ordinare   quod 

non  liceat  homini  in  temporalibus  fratrem 

suum  corripere  II,  26. 


D. 


De  modo  dandi  Christi  et  politici  III,  268. 
Dator    evangelicus    dat    ut   servicium   ecclesie 

ministretur  III,  268. 
Utrum  decime  debeantur  sacerdotibus  sicut  in 

veteri  testamento  I,  3i7  et  seqq. 
Nisi  fuisset   christianorum    desidia,    non  opor- 

tuissetsectas  privatorum  ordinum  introduci 

III,  18. 
Deus  non  potest  donare  homini  quodvis  donum 

quod  quid  auferat   vel   quod    iustus  perse- 

verans  privatur  dono  aliquo  nisi  Deus  re- 

compenset  I,  60  seqq. 
Deus  nihil  dat    nisi  optimo  modo  dandi  I,    49 

seqq. 
Deus  non  potest  dare  bona  ad  abusum  I,  41. 
Licet  Deus   sepe  dispensat   contra   legem   pro- 

priam,    nec  tamen   potest   esse    contrarius 

sibi  ipsi  III,  328. 
Non  est  possibile  Deum  prestare  alicui  aliquod 

nisi  aigno  I,  9 
Septuplex  doctrina  divitum  I,  i39 — 142. 
Quomodo  debemus  imitari  divites  veteris  testa- 

menti  I,  161. 
Divicias  civiliter  habere  est  onerosum'  et  peri- 

culosum  I,  i55,  i58. 
Duodecim  argumenta  contra  dicentes  quod  licet 

clericis  civiliter  dominari  III,  377,  424. 
Quatuordecim   conclusiones    contra    civile   do- 

minium  clericorum  III,  257 — 261. 
Diversitas   inter   civiliter   et   evangelice    domi- 

nantem  1,  I25— 133. 
De  actibus  dominii  III,  265,  268,  276,  296  seqq. 
Ablacio  civilis  dominii  prodest  religiosis  II,  111. 
Omnis  civilis  dominus   peccat  venialiter  in  cu- 

riositate  superflua  III,  169. 
Historia  majorum  nihil  confert  pro  civili  do- 

minio  clericorum  111,  377. 
Dominium  civiie  sapit  peccatum  III,  167. 
Deus    non   potest  dare  homini  pro  se  et  suis 

heredibus  in  perpetuum  civile  dominium  I, 

Homo    potest   solum    ministratorie    filio    dare 

temfjorale  dominium  I,  253. 
Dominium     naturale     presupponitur     dominio 

civili  I,  I. 
Omnis  iniustus  pretense  dominans  est  infamis 

hypocrita  I,  53. 
Bonum    fame    est    melius    quam   civilis  domi- 

nacio  personalis  I,  54. 
Omnis  creatura  eciam  natura  angelica  est  solum 

administratorifl  (in- dominio)  I,  259. 
Justificato  restituitur  dominium   sicut  et  gracia 

I,  62/3. 
Humanum  dominium  racione   lapsus    hominis 

est  extensius  et  graciosius  quam  fuisset  toto 


GENERAI.   INnEX. 


679 


liumano  genere  statum  innocencie  conser- 

vante  1,  56—68. 
Ut    discamus    servare    dominium    necesse    est 

observancia  caritatis  1,  io3,  110. 
Omnisiustus  custos  temporalium  est  evangelicc 

sed  non  civilitcr  dominus  eorum  I,  ib.|. 
Quid  sit  civiliter  dominari  III,  42S— 435. 
Nulli    pure    clerico    pro    tempore    legis    gracie 

licitum   est   civiliter  dominari  III,  iy3~'Aj'3, 

442  seqq. 
I-icciones  dicencmm  quod  nemo  dominatur  nisi 

civiliter  III,  425—428. 
Laici    dominantur  civiliter.    clerici  evangelice, 

primi    habent    proprietatem    civilem,     alii 

occupant  bona  ecclesie  communia  III,   .141. 
Non    licet   civiliter   dominanti    uti    bonis    suis 

quomodocunquc  voluerit  I,  i36. 
Sicut   fuit    Christus    optimus   homo   possibilis, 

sic  non  habuit  ius  ad  civiliter  dominandum 

III,  76/77. 
Cliristus   noluit    nec   se   nec  suos  apostolos  se- 

culariter  dominari  II,  209  seqq. 
Dubitacio    si   expedicens    sit    civile    dominium 

iure    hereditario    vel     eleccione     procedere 

I,  206-212. 

Titulus  conquestus  non  est  sutliciens  ad  iustum 

dominium  I,  i^8  seqq. 
Adversus   civile   dominium  presupponitur  dis- 

posicio  virtutis  iusticie  in  dominante  I,  6. 
Omnis  iniustus  caret  vero  dominio  I,  38.^ 

—  —  non  iiistc  simpliciter  dominatur  I,  33. 
Omne   dominium    hominis    naturale    vel   civile 

est    principaliter    a    Deo    collatum    homiui 

pro  reddendo  servicio  debito  I,  3/. 
Nullum    civile    dominium    est   iustum    iiisi    in 

naturali  dominio  sit  fundatum  I.  3/,  38. 
Justus  dominatur    toti    mundo    sensibili    I,    47 

seqg. 
Nemo    iuste    dominatur    riisi    e.\   lege   perfecte 

libertatis  l,  )55  seqq. 
Ex    sentencia    beatornm   Thome   et   Bernliardi 

evidet,  quod  illicitum  est  civiliter  dominari 

III,  ,m5. 
Clerum     dominari     civiliicr    quintupliciter   im- 

probatur  111,  i()3— 2i5. 
Aliud   cst  habere   civile  domiuiiini  materialiter 

et    aliud   civiliter   dominari    formaliter   III, 

223. 
Nec   impcrator  potest   donare   pape    impciiiim 

vel  dominaciouem  civilem  III,  150,  453. 
Xiilla    creatura    potest    esse    dominus    aliciiiiis 

nisi  Deus  ipsimi  donaverit  I,  39 
Domini   temporaies    possunt  a  clericis   teinpo- 

ralia  auferre  II,  33,  II l,  27. 

—  —  pos.sunt  legitime  aufcrre  divicias  a  clerico 

Iiabitiialiter  abuteutc  If.  127—1.45. 

—  —  debent  tfiictus   meiere   de   usu   tempora- 

lium  regni  sui  III,  27. 

—  —  tenentur  defendere  libertates  ecclesie  II,  45. 

—  —  obligantur  ad  correptionem  fraternam  II. 

■M- 

—  —  possunt  ecclesiasticos  corrigere  II,  5. 

—  —  tenentur  inlidelcs  corrigere  II,  879. 
non   possnnt   dotare  ecclesiam   nisi  sub- 

conditione  subducta  quod  domino  serviatur 

II,  107. 

Domini   civiles  sunt  accomodatarii  et  procura- 

tores  II,  188, 
Dona    tortune    vel     nature    suut    in    potestate 

creature  ut  virtutes   morales  sunt  Dei  pro- 

prie  II,  188. 
Dona  gracie  Deus  donat,    creatura  administrat 

I,  258. 


Non    est    possibile   hominem   dare  donum  nisi 

Deus  ipsum  donaverit  I,  259. 
Deus  non  potest  quicquam  donare  homini  nisi 

sub   condicione  quod  serviat  sibi  in  gracia 

I,  353. 
Pcriculosum  est   dotare  ecclesias  temporalibus 

elemosinis  perpetuis  III,  5o2. 
Omnes  sancti  clerici    rcnuunt   dotacionem  civi- 

lem  III,  229. 
Licet  dotacio  ecclesie  clericorum  per  temporalia 

sit  licitaet  meritoria,  tamen  status  primevus 

fuit    securior,    meritorior  atque    perfcccior 

III,   232/3. 

Occasione    dotacionis    ecclesie    clerici   declina- 
riint  ad  seculum  III.  215—227. 

E. 

Ecclesia  quot  modis  sumitur  (,  287/8. 

De  ecclesie  audoritate  I,  35S. 

Lcclesie   auctoritas  est    nulla     nisi    de   quanto 

emanat  a  Cliristo  I,  377. 
Non    omnes  qui    nuncupantur    partes    ecclesie 

snnt  christiani  II,  bi. 
Ecclesia  Chri.^ti  decrevit,  quomodo  It,  60. 
E.vpedicius  foret  ecclesie  regi  secundum  legem 

Dei    per  apostolos   quam    per   reges  I,  192 

seqq. 
Niilla    persona    citra    Cliristum    necessaria    rc- 

qiiiritur  ad  componendnm  dictam  ecclesiam 

1,  3Si. 
Edilicacio   ecclesie   nou   consistit  in  accumula- 

cionc  bonoriim  fortune  sed  virtutum  I,  285. 
Inferiores   ecclesie   possunt  decimas  repetere  1, 

353/4. 
15ona  ccclesie  melius   per  laicos  qiiam  per  cle- 

ricos  distribuantur  III,  258. 
Christiani      obedire     debent    Romane    ecclesic 

de   quanto   dirigit  secundum  regulam  legis 

Christi  I,  3S4. 
Ecclesie    construccio   non    consistit    in   mundi 

diviciis   sed   in  observancia  lcgis  Christi  I, 

280. 
Coiidiciones   quibiis   eoclesia   Anglicana    potest 

legitime  ac  meritorie  a  clericis  et  religiosis 

auferre  bona  pauperum  1,  345. 
Exacciones  ecclesiastice  non  (iant  quin  per  illas 

serviatiir  ecclesie  1,  202 
Oinnis  ccclesiaslicus  in  mortali  (pcccalo)  distri- 

buendo  bona  ecclesie  malc  facit  I,  345. 
Ecclesiastici  peccant  qiii  se  obligant  ad  primos 

fructus  I,  201. 
Ecclesiastici     e\equaiitur    excommunicacionem 

pocius    propter  amorem  excommunicati  ac 

ecclesie   quam    propter  pecuniam  sive  que- 

stum  I,  357/8. 
Nemo  cui  non  lit  specialis  relevacio  debet  pre- 

sumere  se  esse  clcctiim  I,  3iSi. 
Ubicumque    fuerint     progenitores    dominorum 

superstiium,  expedicius  foret  elemosinarum 

rectiiicacio  III,  471. 
Episcopi  debciu    liatiere    temporalia    ex    titulo 

gracie  III,  379. 
Condicio   episcopi    est   spiritualiter   operari  et 

non  seculariter  honorari  III,  38o. 
De  excommunicacione  I,  274—285. 
De  falsa  excommunicacione  I,  290. 
Excommunicare   quare    non   licet   pro   decimis 

I,  335-358. 
In   excommunicacione   pro    decimis   excedimus 

limites  potestatis  I,  336. 
Nemo  debet  excommunicare  quemquam  propter 

pecuniam  vel  decimas  1.  3of). 


68o 


GENERAL  INDEX. 


nisi  ex  amore  I,  ^299. 

Nemo  debet  excommunicari  propter  pecuniam 

I,  277-282. 
— -  —  nisi  in  causa  Dei  I,  276. 
Non    cst    possibile    hominem    excomm.unicari 

nisi  excommunicatiir  a  se  ipso  I,  274  seqq. 
Si  Romana  ecclesia  ex  ignorancia  scripture,  zelo 

vindicte  vel   appetitu   commodi   temporalis 

quemquam  excommunicat,  excommunicacio 

erronea  est  I,  374. 


Omne  ens  est  fides  credenda  I,  407. 

De  defectibus  fidei  II,  61 — 63. 

Fratres  qui  sunt?  III,  6/7. 

Fratres  possunt  legitime  mendicare  III,  8. 

Fratres  Minores  in  lioc  conveniunt  quod  repug- 

nat  religiohi  sue  habere  quicquam  civiliter 

III,  349. 
Fratribus  (Minoribus)  reservacio  dominii  facta 

per  Nicolaum  III  non  profuit  III,  324. 
Fundatorcs  dcbent  de  zelo  domus  Dei  divicias 

abusas  clericorum  repeterc  III,  3o8. 
considcrare    quod    bona    collata    ecclesie 

sunt  quasi  thesaurus   depositus  quem  licet 

eis  in  temporc  necessitatis  repetere  III,  455. 

G. 

De  duobus  gladiis  ecclesie  III,  397 — 400. 
Deficiente  gladio  corporali  recurrendum  est  ad 

gladium  spiritua)em  JI,  11. 
Boiium    glorie  intinitum    minus   quam    bonum 

increatum  I,  93. 
Bona  gracie  que  sunt  I,  92. 
Omnibus  bonis  melius  est  bonum  gracie  I,  qS. 
Bona  gracie  pullulant  ex  virtute  I,  91—3. 
Bona  gracie,   bona  nature,    sciencie,   potestatis 

et  fortune  distribuit  Deus  servis  suis  in  via 

I,  93. 
Oportet  preter  i^uccessionem   hereditariam   ca- 

pere  titulum  gracie  Domini  I,  153. 
Nec  testium  deposicio  nec  iudicis  sentenciacio 

neccorporalis  possessio  nec  descensus  here- 

ditacio,    donacio  etc.    dant  homini  verum 

dominium    sine    gracia   super  quoquam  I, 

23-25. 

Unccio   gracle   predestinacionis  salvat  omnem 

predestinatum  I,  5. 
Quilibet  existens  in  gracia  habct  ius  ad  doniim 

Dei  et  omnia  bona  Dei  I,  seqq. 
Resurgens  post  lapsum  a  gracia  redit  ad  tantam 

graciam  vel  maiorem  F,  70/1. 
Papa  Gregorius  XI  conccssit  mvadere  Floren- 

tinos  II,  90. 


H. 


Heresis  quid  est  II,  58. 

Homo  ut  est  virtuosior,  nobilior  est  I,  234. 

Homo  non  potest  proprie  donare  sed  in  spiri- 

tualibus  accessorie  ministrare  I,  258. 
Om.nis  homo  est  solum  praestarius,  accommo- 

daiius  et  ballivus  Dei  sui  I,  259. 

debet  esse  theologus  et  legisia  I,  403. 

An  homo  dare  possit  alteri  pro  se  et  heredibus 

in  perpetuum  quodvis  dominium  I,  249 — 257. 
Totum    genus    liumanum    complecius   per  me- 

diatorem  Dei  et   hominum  est  redemptum 

quam  fuit  perditum  I,  68. 


— non  itabet  potestatem  ordinandi  quod 

Petrus  et  genus  suum  dominetur  politice 
super  datum  I,  25i. 

Nullius  est  hominis  fama  laudabilis  nisi  ubiqnc 
fuerit  promulgata  I,  55/5. 

Humilitas  sufficit  pro  regula  christiana  III,  192. 


Omnis    iniustus   dc    divino    beneplacito    habct 

quidquid  est  iustum  quod  babeat  I,  20. 
Iniustus  non  habet  ius  ad  dominium  i,  18. 
Iniustus     quidquid     fecerit     continue     peccat 

mortaliter  I,  i5. 
ludices  docentur  iudicare  secundum  exemplum 

novi  et  veteris  tcstamenti  II,  85. 
Quantumcunque    foedus    vel    pactum    fortune 

formatum  fuerit  iuramentis,  munimentis  etc. 

potest  solvi  I,  264. 
Duplex  iurisdiccio  in  temporalibus,  evangelica 

et  civilis  III,  375. 
Jus  divinum  presupponitur  iuri  civili  I,  1/2. 
Jus  paternum  non  dat  titulum  iiereditatis  I,  218. 
Nemo  habet  ius  super  quemquem  nisi  habucnt 

ad  hoc  beneplacitum  Dei  II,  7- 
Jura  humana  non  sunt  superflua  I,  129. 
Justitia  est  virtutum  preclarissima  I.  3. 
NuIIum    est    civile   dominium    nisi    in   iusticia 

evangelica  sit  fundatum  I,  22. 
Nemo  perdit  possessum  nisi  dum  eius  privatur 

iusticia  I,  3. 

L. 

Laboracio  est  clericis  debita  III,  382, 

Laici   habent  iurisdiccionem  circa  ecclesiastica: 

II,  80. 
Distincciones  inter  legem   evangelicam,    can'o- 

nicam  et  civilem  I,  i25  seqq. 
Multe  sunt  leges   cum  quibusnon  poterit  dis- 

pensari  I,  265. 
Lex  Christi   sufticit  regere  totam   ecclesiam  I, 

35o. 
Lex  Christi   est  omnium   legum   completiva  I, 

118  seqq. 
sine    lege    humana    superaddita    sufScit 

dirigere  religionem  christianam  I,  393—442. 
— -  —  sufficit  dirigere  sponsam  suam  I,"  3^5. 
per  se  sufficit  sine  lege  civili  vel  canonica 

ad  regimen   ecclesie   militantis  I,   119 — 124, 

^48-  ^     . 

Solum    legem  Christi  licet    practizare,    disccre 

vel  docere  I,  402—403. 
Non  licet  christiano  post  plenam  publicacionem 

cvangelii  extraneas  legesconderel,  425 — 429. 
Sine  lege  cvant;elica  non  potest  aliquis  civiliter 

dominari  I,  i56. 
Non  potest  esse  pax  homini  sine  lege  evangelii 

I,  157. 

Periculosum  est  hereticare  legem  humanam  nisi 

forte  patenter  possit  doceri  quod  sit  Scrip- 

ture  sacre  contraria  I,  35i. 
Omiies  leges  humane  quas   lex  evangelica  non 

docet  sunt  superflue  et  inique  I,  399. 
Leges  iheolf^gice  non  sunt  superflue  I,  124. 
Leges  diaboli  legi  Dei  contrarie  I,  143/4. 
Totum    corpus    humanum    debet    inniti    legi 

evangelice  I,  i3q. 
LegeSj    ruciones,    auctoritates,    que    prohibent 

laicos  corrigere,  quomodo  intelligende  sunt 

II,  74/5. 

Lincolnicnsis   quomodo    respondit  bullis    pape 
I,  38.^-3c,3. 


GENERAL  INDEX. 


68 1 


M, 

De  martyrii  c-ondicionibus  I,  285— 2fig. 

Ad  martyrium  requiruntur  iusticia  cause,  mar- 

tyrizati  pacieucia  ct  persequentis  iniusticia 

I,  293. 
De  mendicacione  et  elemosina  III,  4i3— 120. 
.Mendicare  dupliciter  vel  spiritualiter  vel  corpo- 

raliter  II],  7. 
Que  mendicacio  sit  detestabilis  III,  11. 
Alendicus  quis  est  III,  8. 
Alinister   Dei    nihil   donat  alteri  sed    ministrat 

I.  25o. 
Venerabilis  ordo  Minorum  consequitur  regulam 

Christi  III,  57. 
Nemo    meretur    aliquid    nisi    habuerit    ius    ad 

illud  I,  ]?. 
Monachus  qualiler  debeat  esse  II,  10. 
Monachi    secundum    suam    protessionem   nihil 

habere  debent  II,  53—58. 
Monachi   contra   professionem    suam    pecunias 

sibi  accumulant  III,  i. 
De  diflerencia  monachorum  III,  6. 
Genus     moralium     est     melius    quam    genus 

naturalium  I,  go/i. 
Non   licet   doctori   catholico  laxarc  vel  palliare 

dicta  scripture  de  mundi  reliccione  lll,  i35. 

O. 

Nulla   obcdifncia   facta   preposito  in   religione 

privata    (ordine)    prodest.    nisi   de    quanto 

inclinat  ad  obediendum  Christo  III,  36. 
Omnes   private   observancie  religionum  preter 

illas   in    scriptura   fundatas   difticultant   ad 

observanciam  mandatorum:  ergo  sunt  illi- 

cite  III,  i5. 
Melius   est   homini   nunc  contemplari    et   nune 

intendere  opcribus  misericordie  I,  179. 
Valor    boni   operis    et     dotarium    iniqui    sunt 

pro  statu  vie  nobis  incognita  I,  2O0. 
Nulla  ordinacio,  dacio  vel  concessio  esl  lauda- 

bilis   nisi   de   quanto  Deus  ipsam  legitimat 

I,  263- 
In  omni  ordinacione  hominis  debet  subintelligi 

condicionaliter  conformitas  legis  Christi  I, 

264. 
De  ordinibus  tractatur  III,  i  seqq. 
Tres  partes  ordinis:  seculares  possessionati,  re- 

gulares  et  mendicantes  III,  4. 
Diiferencia     inter    ordines    possessionatos    et 

Mendicantes  III,  4. 
Unde    possessionati    ordines    cxigunt    decimas 

per  censuras  et  tamen  negatur  fratribus  hu- 

militer  petendi  III,  9. 
Ordines   Benedicti,    Dominici  etc.  quare  intro- 

ducti  sunt  III,  18. 
Solum    ordo    observans    caritatem    est    bonus 

ordo  III,  1. 
Nulli    privati   ordines   preter  illos  qui  in  evan- 

gelio  fundantur  constituunt  dienum  ordinem 

fll,  19,  20. 

P. 

Papa  est  caput  particularis  ecclesie  et  qua  talis 

superior  civili  domino  JII,  379. 
Debet    supponi   de   papa   quod    sit  caput  parti- 

cularis  ecclesie  I,  4i5. 
Papa  debet  subducta  civilitate  ministrare  eccle- 

sie  in  hiis  que  sunt  ad  Deum  III,  379. 
Papa   non    debet   dispensari   contra  apostolum 

III,  328-330. 

De  Civili  Doniinio.  III. 


Papa    licet    habet    potestatem    condendi    lcpes 

contrarias,  non  tamen  oppositas  vel  mora- 

liter  contrarias  III,  317. 
Papa  debet  esse  humillimus,    bonorum  fortune 

strictissimus  abdicator  II,  17. 
Utrum    seculares   papam  corripere   possint  II, 

114—127. 
Si  papa  ab  aliquo  iudicari  possit  II,  120. 
Propter     deviacioncm     a    fide      papa     deponi 

potest  II,  121. 
Quomodo   pape   per  imperatores  depositi  sunt 

II,  116. 

Laici  debent  se  opponere  heresi  papali  II,  124. 
Pape  debent  obedire  regibus,  vectigalia  solvere 

etc.  III,  370. 
Papa  habet   potestatem   ligandi   et  solvendi  ra- 

cione  peccati  non  potestatis  civilis  III,  389. 
Necesse  est  papam  esse  tlicologum  I,  124. 
Non    est    possibile    quod    papa   in    bullis    suis 

quemquam  inhabilitet  I,  255. 
lurisdiccio    domini    pape    est    extensior    quam 

iurisdiccio  civiliter  dominantis  III.  38o. 
In  quibus  pape  obediendum  sit  III,  43,  44. 
Quomodo   papis  vita  contemplativa   sit  melior 

quam  activa  I,  170—176. 
An    licet    credere  quod   dominus  papai    et  Ro- 

mana  curia  predestinandum  excommunicat 

mlnus  iuste  I,  370. 
Dicentes   papam   iion   posse  committere  simo- 

niam     attribuunt     creature    quod    Deo    est 

proprium  1,  372. 
Destruccio  glosse  quod    papa  nec  peccare  nec 

errare  poterit  I,  372  seqq. 
Nullum     papam    cum    cetu    cardinalium    citra 

Christum  esFe  absolute  necessarium  capita- 

liter  regere  ecclesiam  probatur  I,  38o. 
Pape    credendum    est,    in    quantum    ipse   cum 

suo    collegio    recipit   influenciam   a   capite 

ecclesie  Chrisfo  I,  384. 
Non   est    articulus  fidei,    quod,    si   papa  quid- 

quam  in  bullis  sive  literis  dictaverit,  Spiritus 

sanctus  assit  I,  410. 
Papa   non   habet  potcstatcm  interpretandi  quo- 

modocunque  voluerit,   si    in   hoc  erraverit, 

resistendum  est  ei  III,  33i. 
Pape  dispensacio  non  potest  eximere  a  practica 

legis  Christi  II,  16. 
Quomodo  ius  papam    eligendi   ad    imperatores 

devolutum  sit  II,  116 — 120. 
Signa  infirmitatis  capitis  pape  11,  i23. 
Constituliones  papales  conditionaliter  date  sunt 

in,  347. 

non  sunt  paris  auctoritatis  cum  Scriptura 

IIL  347- 
De   repugnancia   inter  bullas  paparum  Nicolai 

III  et  Johannis  XXII,  in,  324— 35o. 
Privilegium  Martini  pape  concessum  Minoribus 

redundat    ad    dampnum    et    dedecus  Roni. 

ecclesie  III,  325. 
Paulus     accusatus    ad    laicum    iudicium    pro 

libertate  ecclesie  appellavit  III,  29. 
De  paupertate  evangelica  III,  108—124,  148—173, 

III,  194. 

Pauperta.s  evangelica  est  scola  Christi  reductiva 

hominis  ad  statum  innocencie  III,  172. 
De  gradibus  paupertatis  III,  120—122,  348— 35o. 
Status    pauperum    est   statui   innocencie    con- 

formior  III,  89,  161. 

est  perfectissimus  III,  492 — 496. 

Professorem   christiane  religionis  oportet  pro- 

fiteri  paupertatem  III,  5,  6. 
Pauper  evangelicus   est  perfeccior  quam  civilis 

dominus  III,  it8. 

44 


682 


GENERAL  INDEX. 


Plus  necessarium  est  et  condecens  specialiter 

philosopho  commendare  paupertatem  evan- 

gelicam  quam  divicias  seculares  III,  170. 
Pertmaciter  defendere  quod  Christus    non  tuit 

pauperrimus  est  heresis  III,  114 — 117. 
Carencia    possessionis    civilis     est     perfeccior 

quam  civiUs  possessio  lil,  161/2. 
De  peccato  III,  562  seqq. 
De  peccato  originali  I,  219. 
De  gravedine  peccati  I,  71. 
Nemo    peccans    mortaliter    habet    corpus  vel 

animam   nec  aliquod   bonum  nisi  equivoce 

I,  3,  8  seqq. 
Domus   religiosa   dum    est   in   mortali   peccato 

iniuste  occupat,  quidquid  habet  III,  24. 
Omnis  homo  qui.est  mortali  peccato  non  do- 

minatur  iuste  simpliciter  II,  io5. 
Omnis    peccans    abutitur    bonis  Dei   ct   deficit 

sibi  verum  dominium  I,  45. 
Utrum   expedit  peccatori  pro  tempore  quo  est 

in   mortali  peccato  facere   bonum   opus  de 

genere  I,  i3  seqq. 
Quis  primorum   parentum  peccaverit  gravius 

III,  170. 
Non  est  possibite  diffamare  iustum  nisi  peccando 

excidat  a  virtutc  I,  5^. 
Peccata  religiosorujn  III,  i5,  16. 
Sancti    dicunt    se  peccatores    abiectissimos  II, 

224. 
De  optima  policia  in  terris  1,  iq2— igg. 
Populus  debet  providere  sacerdotibus  de  neces- 

sariis  vite  II,  6. 
Melius  occuparetur  populus  domi  in  precepto- 

rum   observaneia   quam   in  peregrinacione 

III,  164. 
Possessio  triplex,  civilis,  viantis  et  celestis  III, 

128. 

An   christianus   debeat  potestatibus  tyrannicis 

obedire  I,  199. 
Proprietatis  atfeccio  est  dissolucionis  christiane 

religionis  causa  precipua  III,  i38. 
Predestinatus   nunquam    dignus   cst  pena  per- 

petua    nec    prescitus   vita    eterna  III,    53o, 

554  seqq. 

—  solum  iiabet  preterita  et  futura  I,  66. 

—  non  meretur  penam  perpetuam  I,  i5. 
Nullus  prescitus   meretur  regnum  vel  graciam 

finalis  perseverancie  I,  i5. 
Nemo  habet  bonum,    nisi  Deus  id  sibi  presti- 

terit  I,  8  seqq. 
Prelati    debent   digniores  in  ecclesia  proficere 

I,  204.. 

Prelatis  deficientibus  domini  corrigunt  clerum 

II,  45. 

Habere  primatum  secularem  civiliter  est  domi- 

nari  III,  192/3., 
Avare  murmurant  ecclesiastici  contra  principes 

seculares  colleftas   vel    decimas  pro   regni 

tuicione  exigentes  I,  200. 
Racio  principandi  stat  in  gracia  Dei  I,  212  seqq. 
Differencia  inter  promissionem  evangelicam  et 

civilem  III,  3i5/6. 
Si  licitum  sit  clericis  pugnare  II,  258—275. 
Illicitum     est     christianos    pro    temporalibus 

pugnare  II,  233—258. 


R. 


Pro    statu    vie    optimum    est    reges     esse   I, 

198/9. 
Rex   habet  universalem    potestatem    regnicoias 

suos  corripere  II,  84/5. 


Rex  habet  patestatem  coactivam  humanaui 
universalissimam  regni  sui  I,  270. 

Reges  et  alii  tenentur  observare  processum 
evangelicum  in  correpcionibus  II,  11. 

—  habent  ius  et  potestatem  utendi  in  necessitatis 

tempore  bonis  ecclesie  III,  457. 

—  Anglie   tenentur   facere   inquisicionem    dili- 

genciorem  de  numero  ct  honestate  clerico- 
rum  II,  42. 

—  corripuerunt  summos  pontifices  II,  46. 

—  veteris    testamenti    abstulerunt    bona    cleri 

II,  4- 

Si    episcopi    desiint  in   officiis  suis,  ad    reges 

pertinet  eos  corripere  I,  29. 
Ad   regem  pertinet  clerum   diviciis   abutentem 

per  subtraccionem  castigare  I,  270 

defectum  cleri  emendare  II,  43. 

clericos  corrigere  II,  75  seqq. 

Ex  jege  civili,  canonica,  lege  gracie  et  exemplis 

probatur   quod    ad    reges    pertinet    abusa 

clericis  subtrahere  III,  45.1—485. 
Utrum  expedicius  sit  regi  secundum  legem  Do- 

mini    qnam    secundum    legem    civilem    a 

regibus  I.  185—192. 
De  ofticio  regis  i,  1^8—192. 
Officium  regis  est  divinis  legibus  appropriatum 

I,  188. 
Regis  officium  est  iustas  leges  condere  etc.   I, 

180. 
Incompletum   est  regis  dominium,  quando  sui 

servitores  diviciis  abutuntur  il,  22. 
Regula  octuplex  religionis  christiane  III,  177 — 180. 
Regula  Christi    sufricit  discipulis.  per  trecentos 

nonaginta  quinque  annos  III,  18. 
Regula     religionis    Christi     est     perfectissima 

III,  20. 

Regula  Augustini  de  vita  et  moribus  clericorum 

III,  81-83. 
Regula  Benedicti  de  vita  clericorum  III,  85. 

—  Francisci  de  vita  clericorum  III,  88/9. 

—  Lincolniensis  de  vita  clericorum  III,  85/6. 
Religio    est    forma    secundum    quam    persona 

ordinis  dicitur  religiosa  III,  2. 
Religio   irregularis   monastica  unde  habet  ori- 

ginem  III,  5. 
Religio  christiana   est   quacunque    privata  per- 

feccior  III,  30—49. 
Quomodo   christiana  religio  a  Christo  et  apo- 

stolis     in    succedentes     est    derivata    III, 

77-88. 
Nec  in  vestimentorum  varietate  nec  in  corporali 

observanciastat  habitus  religionis  sed  quoad 

cultum  anime  III,  21. 
Religiosi  in   primitiva  ecclesia  servarunt  regu- 

lam  paupertatis  III,  io5 — 108. 
Quomodo  disponi  debeat  de  religiosis  posses- 

sionalis  in  Anglia  II,  14. 
In  primitiva  ecclesia  oportuit  laycos  renunciare 

omnibus    suis    ut   intrarent   in    religionem 

Christi  III,  3i2. 
Superstites    debent    elemosinas    progenitorum 

suorum  clericis  datas  repetere  III,  464 — 474. 
Quomodo    de    male   quesitis   restitucio  sit  fa- 

cienda  1,  i54/5. 
Omnis  ritus  dans  occasionem,   ut  fiat  divisio 

in  ecclesia  est  illicitus  III,  14. 
Romanus  episcopus  (Leo  IV)  submisit  se  imper- 

ratoris  iudicio  Ii,  95. 
Superiores,   eciam  Roinanus  pontifex,  possunt 

legitime   a   subditis   accusari  et  corripi  II, 

94/5. 
Credere  possumus  quod  pontifex  Romanus  sit 

caput  particularis  ecclesie  I,  382. 


GENERAL  INDEX. 


683 


An  dabeat  credi  quod  si  quis  sit  rite  electus 
in  Romanum  pontiticem,  tunc  est  caput  uni- 
versalis  ecclesie  I,  416. 


^>acerdotes   sunt    superiorcs   dominis   civilibus 
III,  375. 

—  frangentes  ordinem  vocacionis  sue  non  sunt 

nisi    nuncupative    de    ordinc    ecclesiastice 
hierarchie  II,  18. 

—  conliciunt  corpus  Christi,  i.  c.  faciunt  mini- 

strativc  quod   corpus   Christi   sit  sub  acci- 
dentibus  per  verba  sacra  I,  260. 

—  sunt  domini,    spiritualiter  dominantes   ani- 

mas  I,  73—80. 

—  Christi    nedum    sunt   domini   sed    reces  I, 
73-80. 

—  debent   nominari   ministri    non  domini  III, 
266/7. 

lUicitum   est    sacerdoti    advocare  ve!    iudicare 

in  causa  civili  III,  435—440. 
De  reverencia  sacerdotibus  exhibenda  II,  88/u. 
Sacra  vasa  pro  necessitate  e.xpendi  possunt  II, 

27,  28. 
!\linus     provide     accipitur    sacramentum     pro 

sacramentali  gracia  II,  25q. 
Multi    sunt    sancti    in    beatitudine    quam    dati 

sancti  III,  164. 
Scriptura  ad  regimen  sufhcit  1,  427. 
Sola    scriptura    sacra    est    summe  auctoritatis 

I,  416. 
In  scriptura  sacra  que  est  unicus  liber  vite  non 

est  error  possibilis,  licet  in  nostris  codici- 

bus  incorrectis  sint  errores  plurimi  I,  378. 
Nulla  communitas  potest  regi,   prosperari   etc. 

sine  scriptura  regulante  I,  43o. 
t^ericulosum  est  quidquam  (preter  Scripturam) 

de  novo  statuere  I,  426,  428. 
Nihil  licet  homini  facere  nisi  auctoritate  Scrip- 

ture  I,  438. 
Testimonia,  quod  non  est  obediendum  cuiquam 

in    hiis,    que  sunt  Deo   vel  Scripture  Sacre 

contraria  III,  3o2. 
Pcriculosum   est  secularibus  ncgociis  implicari 

I,  32. 

Nemo  condicionem  servilem  equanimiter  tolle- 

rare  debet  I,  232. 
Cause   quare    liomines  servituti  subiciantur  i, 

225— 23l. 

J.eges   hominum    de  servitutc   hereditaria   legi 

evangelice  non  sunt  conformes  I,  240. 
Civilis  servitus  non  est  liereditaria  nisi  genitus 

conformis  sit  patri  et  causa  huius  servitutis 

I,  241. 
Sicut    Silvester    habuit    potestatem     onerandi 

ecclesiam  cum  temporalibus,  sic  papa  hodie 

habet  potestatem  excuciendi  illud  onus  III, 

333-335. 
Sup-eriores  dcbent  subditos  dirigere  secundum 

consilia  evangelica  III,  33/4. 
De  suffragiis  mortuorum  III,  032  seqq. 


Farabola  de  talentis  explicatur  I,  94,  99. 

Sicut  Templariis  sic  aliis  ecclesiasticis  aiiferri 
possunt  temporalia  II,  5. 

Temporalia  bona  civiliter  regere,  regna  con- 
quirere,  tributa  exigere  pertinet  ad  terrenum 
dominum  non  ad  papam  I,  124. 


Temporalia  cleri-abusive  vocaiitur  sacra  II,  27. 
Temporaha    ab    ecciesia    possunt    alienari   II, 
107. 

—  per  censuras  exigi  non  debent  I,  278—280. 
De  temporalium  ablacione  I,  266—274. 

Cura  circa  temporalia    est  causa  exterminandi 

ecclesiam  I,  i8o — 184. 
Omnis    relinquens  univcrsitatem    temporalium 

propter  Christum  habet  omnia   illa  melius 

1,   5i. 
Quicunque  inordinate  amat  temporalia  odit  ea 

I,  84. 

—  moderate  odit  temporalia,  amat  ea  I,  88. 

—  ordinate  odit  temporalia,  est  dominus  eorum 

I,  85. 
Dogmatizare    quod    nulli    domini    temporales 

possunt    iuste    auferre   a  clericis   bona  est 

heresis  non  minus  pcriculosa  quam  heresis 

Beghardorum  II,  i3o. 
Non  licet  pro  temporalibus  pugnare  II,  145. 
Sanctus   Thomas   non   obiit   pro   temporalium 

appropiacione  sed  legis  Christi  defcnsione 

I,  289. 
Utile    foret    temporalium     provisionem    laicis 

committere  II,  14. 
Si    in    manu    dominorum    essent   temporalia, 

regnum  Horesceret  I,  14/5. 
Historia  quomodo  ablacio  temporalium  a  clericis 

in  Anglia  sit  practizata  11,  147—153. 
ADutens   temporalibus  est  spoliandus   bonis  I, 

104. 
Officium  theologi  I,  i3g. 
Tcstamentum    tripliciter   sumitur  in  Scriptura 

III,  636. 
Christus     multipliciter    condidit    testamentum 

III,  627. 
Inutile    cst   plurimum    condere   testamenta  III, 

628. 
Licet  testacio   prosit  ccclesie  tamen   plurimum 

conturbat  ipsam  III,  62Q. 
Nulia     tradicio     humana     est    licitia    nisi    de 

q^uanto    facilitat     ad     observanciam     legis 

Christi  III,  20. 

U.  V. 

Cuilibet  licet  habere  aliquem  usuni   utilem  de 

bonis  fratris  sui  I,  99. 
Omnis  veritas  est  catholica  I,  404. 
Quelibct    virtus    morajis   cst   infinitum   viatori 

prestancior    quam    omnes    divicie   terrene 

possibiles  III,  296. 
Omne   bonum  lame   oportet  fundari  in  virtute 

I,  i53— 160. 

W. 

VVadford  (William)  adversarius  Johannis  Wvclif 

II,  1,  III,  35i. 

Argumenta  Guilellmi  Wadford  contra  negacio- 

nem   civilis   dominii  clcricorum  refutantur 

et  solvuntur  III,  35i — 370. 

Protestacio  Johannis  Wyclif  II,  114. 
de    prebenda    Lincolniensi    sibi    per 

papam  ablata  III,  334. 
Wiclif  a  quibusdam  dicitur  liber  inferni  II,  i5. 
Wiclif    instruxit   Johannem     de    Gaunt    quod 

esset  expediens  si  monachis  subducta  cura 

scculi  necessaria  vite  ministrarentur  II,  i3. 
Deridetur  sentencia  Johannis  Wiclif  de  correp- 

cione  clericorum  et  ablacione  temporalium 

II,  i5. 


44^ 


CORRECTIONS. 

ni  p.  6q     1.  8     for  coadum  read  coacHvam. 
III  p.  433  1.  41   for  23  read  25. 


DATE  DUE 

GAYUORD 

PRINTEDIN  U.S.A. 

BUblON  COLLEGE 


3  9031    01415626  9 

374341 


BR 
75 
.W8 
v.2,pt.if 


Wycliffe. 


Bapst  Library 

Boston  College 

Chestnut  Hill,  Mass.    02167