De corinthiacis tabellis fictilibus ...

Google

This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scanncd by Googlc as part of a projcct

to make the world's books discoverablc onlinc.

It has survived long enough for the copyright to cxpirc and thc book to cntcr thc public domain. A public domain book is one that was never subjcct

to copyright or whose legal copyright term has expircd. Whcthcr a book is in thc public domain may vary country to country. Public domain books

are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discovcr.

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from thc

publishcr to a library and fmally to you.

Usage guidelines

Googlc is proud to partncr with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to thc
public and wc arc mcrcly thcir custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we liave taken stcps to
prcvcnt abusc by commcrcial partics, including placing tcchnical rcstrictions on automatcd qucrying.
Wc also ask that you:

+ Make non-commercial use ofthefiles Wc dcsigncd Googlc Book Scarch for usc by individuals, and wc rcqucst that you usc thcsc filcs for
personal, non-commercial purposes.

+ Refrainfivm automated querying Do nol send aulomatcd qucrics of any sort to Googlc's systcm: If you arc conducting rcscarch on machinc
translation, optical character recognition or other areas where access to a laigc amount of tcxt is hclpful, plcasc contact us. Wc cncouragc thc
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout this projcct andhclping thcm lind
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatcvcr your usc, rcmember that you are lesponsible for ensuring that what you arc doing is lcgal. Do not assumc that just
bccausc wc bclicvc a book is in thc public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countrics. Whcthcr a book is still in copyright varies from country to country, and wc can'l offcr guidancc on whclhcr any speciflc usc of
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearancc in Googlc Book Scarch mcans it can bc uscd in any manncr
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite seveie.

About Google Book Search

Googlc's mission is to organizc thc world's information and to makc it univcrsally acccssiblc and uscful. Googlc Book Scarch hclps rcadcrs
discovcr thc world's books whilc hclping authors and publishcrs rcach ncw audicnccs. You can scarch through thc full icxi of ihis book on thc wcb

at |http : //books . qooqle . com/|

Ja^ f hl -i^.^Q

gitANSFERRED TO
UBRAR»

SacbarU CoUefle ].it)rai:5

SALISBURY KUND.

ireek nnd Latin

iHfii

THESES COITROVERSAE

QUAS UNA CUM

COMMENTATIONE ARCHAEOLOGICA,

QUAE INSCRIPTA EST

" DE COmTHIACIS TABELUS

ncTniBTrs

GONSENSU ET AUGTORITATE

AMPLISSIMl PHILOSOPHORUM ORDINIS

IN

ALMA LITTERARUM ACABEMIA REGIA MONASTERIENSI

AD

SUMMOS IN PHILOSOPHIA HONORES

RITE IMFETBANDOS

DIE XIV. MENSIS MARTII A. MDCCCXC

HORA XI

IN PUBLICO DEFBNDBT

ALBERTUS WOBMSTALL,

GUE8TPALUS.

ADVERSARIORUM PARTES SUSGIPIENT:

ADOLPHUS BEDENING, GAND. PHIL.
HERMANNUS LEPPERMANN, GAND. PHIL.
lOSEPHUS FRANKE, DR. PHIL.

MOIfASTERII &TJESTP.

EX TYPOGRAPHIA ASGHE N D RF FI A N 4.

MDCCCXC.

A.PR 23 19C ;

Theses.

1. Verisimile est in Gypseli arca non mediam, sed seciin-
dam et quartam zonam ceteris altiorem fuisse.

2. Interpretatio imaginum pharetrae illius Scythicae (v.
Gompte rendu 18()8 tab. IV), quam nuper Robert (v. Jnhrb, des
arch. Inst., Archaeol. Anz. 1889, pag. 151) proposuit, admodum
dubia est.

3. Brunnii interpretatio prostyporum, quibus sarcophagus
ille clarissimus asservatus Wiltonhusiae decoratus est, ea quam
Foerster praebet, probabih*or videtur esse.

4. Vasa quae vocantur Protocorinthiaca Gorinthiacae ori-
ginis esse nego.

5. Gymnasiorum discipulis, quo melius cognoscant antiquo-
rum vitam atque mores, electae vasorum imagines intontius,
quam adhuc fieri solet, demonstrandae sunt.

Vita.

Natus sum Albertus Wormstall Monasterii Guestf. Kal.
Juniis anni huius saeculi LXVII, patre Josepho, matre Elisa-
betli e gente Koppers. Matrem praematura morte mihi erep-
tam esse lugeo ; pater integris adhuc viribus utitur. Fidem pro-
fiieor catholicam. Litterarum elementis imbutus per septem
annos discipulus fui gymnasii Monasteriensis. Testimonium
quod vocant maturitatis assecutus per sex menses in universitate
Rerolinensi, in academia Monasteriensi per septies senos mensos
studiis archaeologicis et philologicis operam dedi. Beroiini scholis
interfui virorum doctissimoruin Furtwaengleri, Robcrti
Maassii; Monasterii medocuerunt VV.DD.Milchhoefer, Storck,
Stahl, Langen, Hagemann, Bartholomae, Wuellner.

Omnibus viris bene de me meritis, imprimis Michhoefero
et Furtwaenglero, gratias ago maximas.

1 (?enus illud monumentorum lictilium, quae Graece nivaxag-

! mrdxia, Latine tabulas-tabellas vocamus, non ita diu viris, qui

artis antiquae studio dediti sunt, notum est. Cum antea vix
i suspicarentur tabulas ex argilla fictas et picturis ornatas esse,

i primum maiore earum numero in acropoli Atbeniensi detecto

eliam in tabulis sive tabellis figlinis a Graecis pictum esse ap-
I parebat. De quibus Benndorf^) bene atque docte disputavit.

Gui contigit, ut nonnulla scriptorum testimonia ad id tempus

neglecta afferret, quibus usus ille eiusmodi tabellas dedicandi

illustratur.

Usque ad initium huius decennii tabulae Athenienses solae
erant notae, dum apud Corinthum perraultae eius generis effos-
sae sunt. Postero tempore Eieusine^) quoquejfragmenta tabel-
larum fictilium in iucem prodierunt. Sed inter omnes cum nu-
niero, tum magna picturarum copia, quae in historia artis et
culturae summi sunt momenti , tabellae Corinthiacae valde
eminent.

Vere anni 1879 illae apud vicum, cui nomen est Pente-Scu-
phia, haud procul ab Acrocorintho situm, a rustico quodam
repertae, tum Neacorinthum atque inde Athenas transportatae
ibi veniemnt.

Anno insequenti locum, quo effossae erant, perscrutatus est
Arth. Milchhoefer. Qui animadvertit eas e spatio haud ita magno

^) Benndorf, griech. u. sicil. Vsb. pag. 3 sqq.

2) '%, dQx^ 1885. .itv, VIII 4; IX 12, 12a. 'fc>. dgx- 1889. mv. XII, 2.

erutas atque vasorum testas perpaucas iis admixtas esse; aedi-
ficiorum reliquias invenit nullas. Unde a multis conclusum est
tabellas non in templo, sed in arboribus luci cuiusdam sacri
suspensas fuisse. Quae coniectura, etsi niagnam veritatis spe-
ciem prae se fert, mihi tamen duWtationem movet. Nam fieri
potuit, ut sacerdotes eas, cmn viies et obsoletae esse viderentur
et numerus earum aequo maior atcumulatus esset, e templo^)
tollerent atque, ne, 0t sacrae, violarentur, in regione illa remota
sub terra conderent. Fortasse etiam ligneo sacrario ^) perantiquo
fuerunt ornamento. Atque incertior tota res eo fit, quod tabel-
lae in faucibus angustis abditae erant, ubi imbribus hiemalibus
atque tempestatibus magnae soli eommutationes effici solent.

Qua de re cum pro certo iudicare non possimus, nobis non
dubium est, quin locus, quo tabellae collocatae erant, qualiscun-
que fuit, Neptuni, honoratissimi illius Corinthiorum dei, sacer
fuerit; quod crebris Neptuni simulacris et verbis inscriptis dedi-
cantium demonstratur.

Tabellarum numerus maximus est, sed pleraeque fractae at-
que contusae sunt neque colores bene permanserunt. Praeter
duodecim, quas museum Parisinum nactum est, ceterae omnes
a museis regiis Berolinensibus acquisitae ibi in antiquario asser-
vantur. Quarum cum quadringentae adeo dirutae sint, ut nihil
iam in iis cognosci possit, sexcentae plus minusve incolumes
sunt. Quas Ad. Furtwaengler diligentissime doctissimeque dis-
posuit atque descripsit in catalogo thesauri Berolinensis vasorum
fictilium sub. num. 347— 955 et 3920 — 3924; quinquaginta circiter
earum bene atque pulchre in „Ant. Denkm.** vol. I, tab. VII, VIII
depiclas esse gaudemus. Tabellas autem, quae Parisiis sunt, in
libris Francogallicis *) descriptas atque depictas invenies.

^) Quae opinari non vetamur eo, quod magna tabellarum pars utrimque
decorata est; nam tales ad clavos in parietes adactos aut ad partes prominen-
tes simulacri dei etc. alligari potuisse non est negandum.

») Gaz. archeol 1880 pag. 101 sqq; Rayet - Mon. grecs 11—13 (1882—
1884) pag. 23—32; Gollignon. — Rayet et Gollignon, hist. de la c6r. grecque

pag. 143 sqq. Praeterea de tabellis conferas: Annales des facult6s de

Bordeauxl882; Gollignon. — Gaz. des beaux arts XXVI, 1882 pag. 248; Rayet.
— Ann. deir Inst. 1882 tav. d'agg. U, pag. 182, Donner-Richter. — Deutsche
Revue 1882 pag. 220 sqq , Arth. Milchhoefer. — Mitt. des ath. Inst. 1886, pag.

Tabellae formani habent quadrangulam, plerumque oblon-
gam, rarius quadratain; pleraeque planae, paucae curvatae sunt.
Altitudo et latitudo earum, ut sunt maiores minoresve, inter 5 — 30
cm. variat; crassitudo 0,15 cm. non transgreditur.

Partim unum, partim utrumque latus picturis ornatum est.
Cum in uno imago apparet, pars angustior aut pars latior, prout
magnitudine poscitur, superior est; cum aliter, saepissime fit, ut
imago in altero latere per altitudinem, in altero per latitudinem
tabellae porrigatur.

Tabellae foraminibus instructae sunt. Quae terebrabantur
per argillam modo, dum mollis erat, quod e marginibus forami-
num turgidis cognoscitur, modo cum iam siccata vel cocta esset,
sed anie picturam descriptam, ^) modo post imaginem perfectam
atque id quidem nonnunquam ita , ut figurae ipsae magnopere
sint laesae. Quae foramina (unum aut plura) saepissime in media
parte superiore sunt vel in uno vel in utroque angulo superiore,
rarius in quattuor angulis aut in parte inferiore. In tabellis au-
tem utrimque decoratis pars superior eius lateris perforata est,
quod insigne esse artifex voluit. Rarissirae margo dexter aut
laevus, cum picturae utrimque aeque directae sunt, forami-
na habet.

lam quaeritur, utrum tabellae clavisafflxae anfuniculis sus-
pensae fuerint. Sine dubio per foramina earum, quae in utroquc
latere picturam praebent, funiculi transmittebantur. Idem de
ceteris tabeilis crediderim, cum pierumque foramina earum ita
disposita sint, ut verisimilius esse videatur eas alligatas fuisse.
Ac ne quattuor quidem foraminibus per angulos lerebratis de-
monstratur clavos fuisse adbibitos, quia quattuor foramina etiam

329 sqq; P. J. Meyer. — Hugo Bluemner, Techn. u. Term. der Gew. u. Kflnste
bei Griechen u. ROmern vol. IV pag. 203 sqq. - Arch. epigr. Mitt. aus Oster-
reich XI pag. 206; Klein. — Baumeister, Denkm. des klass. Altert. s. v. ^See-
wesen*; Assmann. — Boehlau, quaest. de re vestiaria Graecorura. pag, 33
et 68. — De inscriptionibus tabellarum: Roehl, inscr* gr. ant. 1882 n 20 pag.
5 sqq; cf. Add. — Cauer, del. inscr. n. 81 i— ii>. — Gollitz, Samml. der gr.
Dialectinschr. III, 3119a — k; Blass. — Arndt, Stud. zur Vskunde, pag. 5—7.
— Klein, Meistersignaturen pag. 15, 28 sq.

*) Gonferas tab. 764, in qua pictor foraminum margines nigra linea
circumscripsit.

8

in tabellis ^) utrimque decoratis inveniuntur. Quare improbandum
est, quod Benndorf 1. c. pag. 16 dicit: „die erstere (Art der Be-
festigung durch Bander) ist fiir diejenigen Exemplare undenkbar,
welche auch im unteren Rand ein Bohrloch zeigen. Dieselben
konnen schwerlich anders, als durch Stifte befestigt gewesen sein."

Color argillae tabellarum varius est, modo flavus vel subviri-
dis, modo rutilus; superficiem nonnullarum, quae increscentis artis
temporibus perfectae sunt (cf. tab. 486), rubro colore infectam
cemis. Materia argillae saepius tenuis est et diligenter efficta,
rarius asperior et parvis silicibus mixta. Latera tabellarum, etsi
crebro non satis plana et aequa sunt, crebro etiam accurate at-
que pulchre polila apparent. Addo superficiem tabellarum ple-
rumque non eadem cura tractatam esse, ac vasorum.

Pigmentum,*) quo imagines obductae sunt, non minus va-
rium se oflfert; aut nigrum est aut fuscum aut rubrum propterea
quod igne combustum est. Saepius pictor pigmentum tam tenue
illevit, ut flavum esse videatur.

Golor modo ruber, modo violaceus ad faciem, collum, hi-
matium, partes corporis prominentes coloranda pigmento sae-
pissime inductus est. Colorem album, qui ubique fere deletus
est, raro tabellarum pictores adhibuerunt. Qui color vix inveni-
tur, nisi in iis tabellis, quac recentiore tempore factae sunt (cf.
tab. 486, 764). Quibus in picturis si re vera feminarum nudae
partes eo insignes fuerunt, non argillae, sicut erat mos artiflcum
Corinthiorum, sed pigmento ilHtus fuit. Singulari autem colore
rubro pictor ad carnem colorandam usus est in tab. 387 ; similis
color chitonis atque himatii in tab. 393 et puppis(?) in tab. 661
conspicitur. In eiusmodi picturis lineamenta pigmento diluto
sunt ducta.

Pingendi tria genera discernimus:

picturas ad modum sciagraphicum factas, leviter atque in-
accurate pictas, in quibus intus Hneae duetae non sunt (Sil-
houettenmanier);

picturas, quarum maiores partes colorem argillae habent.
(Thongrundige Manier) ;

^) cf, tabellam, quae in Gaz. arch 1880 pag. 105 — 106 depicta est.
*) Hoc nomine nostrum ^Firniss'* appello.

picturas, quales in plurimis vasis Corinthiacis conspiciuntur,
in quibus pigmento nigro vel rutilo color ruber persaepe illi-
tus est.

Quamquam i>aec tria genera internoscimus, tamen unum-
quodque eorum ccrto tempori attribuerc non licet. Primi enim
generis imagines per omnia tempora antiquae figlinae Gorinthio-
rum pictae videntur esse et in secundo et tertio caremus adhuc via
et ratione de tempore pro certo iudicandi. Hoe unum autem
constat vix ullam tabellam ante septimam vel post sextum sae-
culum a. Ghr. n. factam esse.

Tabellarum maior numerus eadem ratione depictus est, (jua
vetustiora vasa Gorinthiaca. Eius auteni artis disciplinae, qua
feihiinarum nudae partes albo colore insignes sunt factae, perr
paucae tabellae adnumeranda sunt; picturae, quales, ut exemplo
utar, in vase Berolinensi Amphiarai profectione ornato videmus;
in tabellis paene frustra quaeruntur. Res certe mira est. Utrum
igitur iis temporibus, quibus artifices albo colore libenter ute-
bantur, hoc Neptuni sacrarium non iam ita, ut antea, frequen-
tatum est, an artificiosior haec pingendi ratio in tabellis ornan-
dis nimis pretiosa apparuit?

Hoc loco de nonnullis proprietatibus, quae in carne humana
coloranda conspiciuntur, pauca addere mihi liceat. Plerumque
virorum et mulierum membra diversum habent colorem; illorum
caro nigra atquecolor ruber, idquod saepissime fit, faciei, collo,
aliis corporis partibus illitus est (cf. tab. 347, 348 etc. etc. etc).
Rarissime virorum nudae partes colorem argillae habent, ut in
tab. 385, 496. In una tabella (387) facies Neptuni infecta est
colore, qui similitudinem coloris pellis humanae habet. Mulie-
mm contra facies, coUum, brachia, pedes ubique fere eundem
ostendunt colorem , quem argilla (cf. tab. 475, 477, 487 etc. etc. etc.)
Raro ab hac pingendi ratione pictores tabcllarum discesserunt.

Sed redeamus ad rem. Lineamenta picturae interiora, non-
nunquam etiam exteriora in argilla incisa sunt. Quod vix in
primo genere picturarum fit, raro in secundo, atque id quidem
in iis tantum partibus, quae coloratae sunt.

Perpaucae inveniuntur tabellae pro pictura prostypo e forma
non ita alta expresso decoratae. Guiusrnodi ornatum tabella 541

10

gerit, in qua eques, et tabella 761, in qua leo apparet. Lineae
paululum eminentes atque eadem ratione factae, quae in orna-
menta compositae sunt, in marginibus tabellarum valde fracta-
rum 935, 936 exstant. Latera quoque aversa tabellarum 435,
539 lineis parallelis leniter ereclis instructa sunt.

Singulari vero, ne dicam unica, ratione tabella 615 decorata
est; artifex enim lineamenta picturae inculte et inscite in argilla
molli incidit.

Crebro picturae tabcllarum simplicibus limitibus modo latis
modo angustis aut lineis circumcluduntur. Nonnunquam etiam
artificiosis oniamentis (om. Maeandrio, spirali, undulato, aliis)
margines instructi sunt. In parte superiore tabellae 905 B limi-
tem latissimum cernis, quem explent viri Gorinthiaco modo las-
cive saltantes. Commemoratione autem dignissimum est marginem
superiorem tabellae pulchrae 486 in formam cymatii Dorici pro-
minentis coloribus ornati effictum esse.

Omnes fere tabellae inscriptionibus signatae sunt, quibus
Neptuno dedicabanlur, et varia multaque nomina virorum pio--
rum leguntur. Neque tamen ex inscriptionibus cognoscimus,
qualem vitae condicionem illi habuerint. Licet tamen opinari
pauperes et ignobiles liomines deo vilia illa dona dedisse; nam
parva tabella fictilis etiam iis temporibus haud raagni aestima-
batur. Accedit, quod tabellarum imagines ipsae in partem do-
cere videntur, quales fuerint donatores. Neque enim, ubicumque
officina figularis, fornaces, metalla, naves apparent, dubitandum
est, quin in eiusraodi tabellis ii qui eas dedicaverunt opera in
quibus ipsi versabantur expresserint , quin , ut exeraplo utar,
tabella figuli imagine omata a figulo quodam suspensa fuerit.

Transeamus nunc ad describendas tabellamra picturas. Rem
ita instituara, ut in magna variaque earum raultitudine certa
picturarum genera discernam. Dicam enira de nurainibus heroi-
busque — de nietallis aerarioruraque arte — de fornacibus —
de figlina — de navibus - de equitibus, militibus, venatoribus

de bestiis omamentisque — de inscriptionibus. Quibus pauca

de nonnuUis picturis raris vel singularibus aliisque rebus addam.

11

!♦ De niiminibtts et heroibus.

Persaepe in tabellis Neptuni simulacrum apparet, qui anti-
quissimis temporibus Gorinthi summo loeo habebatur Corinthio-
rumque clarissimus erat deus. Ut erat numen grave et venerabile,
antiquitatis more tabellarum artifices eum longa veste, chitone
et himatio indutum plerumque depinxerunt; capilli taenia oohi-
biti longe per cervicem dependent et facies barba ornata^est.
Tranquille stans tridentem modo directum manu tenet, modo
declivem allevat. Nonnunquam altera manu coronam (cf. Gaz.
arch. 1880, pag. 104) gerit aut piscem (in tab. 460, 810 A) hic
in palma prostratum, illic erectum; oenochoa autem, quae cum
parte brachii in fragmento tabellae 461 conspicitur, Neptuni fuisse
pro certo afarmari non potest. Is, quem dixi, Neptuni habitus
in tabellis longe usitatissimus est. Rarius ille brevi tunica vest-
itus vel nudus incedit aut in equo sedet. Qui Neptuni equi-
tantis typus iam e nummis Potidaeae urbis notus erat. In om-
nibus his figuris facies Neptuni barbata est; nonnullas autem
tabellas imberbis Neptuni imagines prae se ferre Furtwaengler
contendit. Res non indigna est quae accuratius examinetur,
cum adhuc non confirmatum sit antiquissimis temporibus Neptu-
num etiam imberbem descriptum esse. Qua in quaestione nurn-
mi urbis Posidoniae, in quibus Neptunus nudus .tridentem vi-
brans apparet, vix momentum faciunt; licet enim in nonnullis
Neptunus barba paene carere videatur, hoc tamen nihili est
propterea quod nummi illi parvi signa gestant, quae ueque aCute
cusa et temporum iniquitate depravata de hac re nihil certi db-
cent. In omnibus autem aliis monumentis, quantum equidem
scio, non est dubilandum, quin Neptunus barbatus sit. Sed ac-
curatius inspiciamus tabellas illas 471, 472, 474, 840 A, 841 A, in
quibus Furtwaengler Neptunum imberbem se agnovisse arbitra-
tur. Nihil valent in hac re diiudicanda picturae tabellarum 474,
840A, 841 A, quia in modum sciagraphicum inaccuratissime de-
signatae facultatem non dant internoscendi, utrum facies barbata
sit an imberbis. Itaque tabellae 471, 472 solae respiciendae sunt.
In tab. 471 vides vh^um nudum qui longos crines habet taenia
cohibitos, pleno gradu tendentem ac tridentem sublato brachio
vibrantem; in tab. 472 superiores tantum partes exstant. Cum

12

quaerimus, num Neplunus in his picturis appareat, tabellae 480
ratio habenda est, in qua depictus est Neptunus longa veste in-
dutus habitu vulgari, cui praecedit vir nudus,^) qui hastile eo-
dem modo atque supra dixi vibrat; caput viri et cuspidem has-
tilis deleta esse dolemus. Cuius viri cum dexterum corporis la-
tus, laevum autem viri huic simillimi in tab. 471 conservatum
sit mensuraeque corporum eaedem fere sint, forsitan putaveris
ambas tabellas unius tabellae reliquias esse, quo certo demonstra-
tum esset virum illum nudum non esse Neptunum. Sed frag-
menta, quae in museo Berolinensi comparabam, inter se adaptari
non posse cognovi. Nihilo setius ambas partes corporis ita for-
matae sunt, ut allera alteram suppleat. Ilaque verisimile est,
ne dicam certum virum nudum et in tab. 471 et in tab. 489 eun-
dem deum vel heroem significare. Atque cum in tab. 489 vir
ille Neptunus esse non possit, etiam in tab. 471 et 472 eum esse
Neptonum negaverim. *)

Hos igitur Neptuni typos in tabellis conspicinius : 1) typum
Neptuni longa veste induti, tridentem directe et tranquille tenen-
tis; 2) Neptuni aequalis tridentem paululum declivem gerentis;
3) Neptuni nudi aut brevi tunica induti modico gradu tendentis.
Frustra autem quaesiveris Neptunum longa veste amictum, qui
celeriter incedat, qualis in vasis Atticis occurrit.

Neque ubique Neptunus solus est, cum saepe ei coniunx
Amphitrita adiuncta sit chitone longo et himatio induta, quo
nonnunquam occiput habet velatum; aut contra aut una consi-
stunt aut curru equis iuncto vehuntur. Rarius Amphitrita sola
depicta est et aliquoties sceptrum aut coronam gestat.

Neptuno propinquus est Triton, cuius simulacrum bis in ta-
bellis se praebet; Tritonis flgura accurate descripta permansit in
pictura tabellae paene integrae 485, in qua praeter eum etiam
Neptunus, Amphitrita , alia femina apparent; caput longe et
fluctuatim, ut deum marinum decet, crinitum et barbatum est

*) Furtwaengleri descriptio in parte falsa est; neque enim veredicitvirum
nudum respicere neque animadvertit certa vestigia hastilis, quod manu vibrat.

') Etiamsi in tab. 540 eques tridente armatus re vera non barbatus sit,
tamen meam opinionem sustineo. Nam cum maiore verisimilitudine contendi
possit viris in tab. 471, 472 conspicuis nomen Neptuni non attribuendum esse,
quid est cur equitem iilum imberbem Neptunum esse putemus?

13

atque corpus humanum in piscis caudam pinnis instructam de-
sinit. Aeque memorabilis eius imago in tab. 781 est; vides enim
reliquias iacentis, ut videtur, viri, qui habet corpus squaniis ob-
ductum.

Non omittendus est hoc loco Melicertes, qui brevi tunica in-
dutus atque in delphino sedens in tab. 779, 914 A. apparet. Idem
typus in nummis Gorinthiacis Romanorum temporibus cu-
sis exstat.

Inter deos, qui mare obtinent, ille quoque numerandus est,
quem capite privatum in tab. 780 videmus; nudus et dextera
tridentem vibrans in bestia fabulosa sedet, quae draconis corpus
et caput canis distenso rictu atque hirci barbam habet. Quam
barbam ille manu non tenet, ut Furtwaengler putat, cum res,
quam manu circumcludit, a barba omnino separata sit. Equi-
dem Milchhoeferi opinioni publici iuris non factae assentior,
cui illa concha videtur esse. Quod vero nomen viro dandum
sit, adhuc minus constat. Furtwaengler eum non sine magna
dubitatione Melicertem nominat; sed delphinus, ut mea fert opi-
nio, Melicertis proprius est, non draco marinus; in similibusau-
tem monstris saepius Nereus equitat, qui in hac quoque tabella
haud scio an agnoscendus sit. Qua in quaestione formae cor-
poris magis iuvenih haud ita multum tribuendum est, quia ve-
teres vasorum pictores discrimen in corpore iuvenili, virili, senili
designando non satis exprimere poterant.

lovis nomen in tab. 490 figurae praeter scipionem et partem
himatii omnino deletae additum est. Paulo pius, quam in hoc
fragmento, in tab. 768 de lovis forma exstat, ubi reliquias viri
nudi conspicimus aita statura insignis, qui sublevato brachio ful-
men vibrat longeque procedit; hunc sagittarius arcum tendens
sequitur. Cuius imaginis interpretationem, quam Furtwaengler
proponit, comprobaverim. Putat enim altera figura lovem, altera
Herculem repraesentari ambosque in gigantomachia versari. In
hac igitur tabella antiquior iile typus lovis nudi apparet pleno
gradu tendentis fulmenque vibrantis.

Miserae reliquiae simulacrorum Mercurii una cum Neptuni
et Amphitritae figuris in duabus tabellis (486, 494) temporum
iniquitates pertulerunt; in tab. 486 nihil permansit, nisi manus
et caduceus ea specie, qua in vasis nigri generis esse solet; e

J4

tabella 494 hoc solum cognosci potest Mercurium, ut antiquitatis
more depingebatur, barbatum atque pallio indutum fuisse ; manu
dextera caduceum gestat forma singulari: in inferiorem enim
circulum cuspidis, quae usitatam formam habet, ornaraentum
immissum est, quod cum trifolio confeiTe licet.

Minervam inter heroes belli Troici versantem in pictura ta-
bellae 764 videmus, quae potius Atticae quam Gorinthiacae ar-
tis est. Induta longo chitone, apoptygmate(?) instructo, et dextera
hastam tenens curru vehitur; neque galeam neque aegida gestat.
Magna quoqne figura, quae in tab. 801 B. apparet, Minerva
habenda est; longa veste araicta et parma hastaque armata in
praefumio fomacis stat modice pedem proferens. Palladii au-
tem certa imago in tab. 840 B. ceraitur.

Neque Dianae illius ^Persicae" imagines, quae ab artificibus
vetustissimis saepissime pingebantur, frustra quaerimus; in tab.
enim 907 A partes eius superiores, caput dico calatho orna-
tum, alas praecurvatas, " manum laevam, quae anserem tenet, in
tab. 908 A inferiores reliquae sunt.

Sed hace hactenus. Transeo a deis deabusque maioribus
ad semideos heroesque atque primum quidem dicam de Hercule.
Guius simulacrum modo in fragmento 768 agnovimus, ubi sagit-
tas emittens Jovi contra gigantes auxilium fert. Accedunt duae
imagines Herculis Gercopes ad palum aUigatos portantis (in tab.
766, 767). Sed quidquam certi de eius figura dici nequit, quia
tabellae illae inaccuratissime pictae sunt. E numero duodecim
Herculis factorum caedem leonis Nemeaei in tab. 910 B descrip-
tam invenimus. Guius tabellae alterum latus certamine Hercu-
lis et centauri cuiusdam ornatum erat; centaurus, cuius totum
corpus crinitum est, quod punctis incisis significatur, antiquioris
artis ritu pedes humanos habet. Quamquam utrimque Herculis
figura deleta neque quidquam rehctum est praeter partem infe-
riorem leonis et centauri, tamen ex habitu eorum pro certo col-
ligere hcet Herculis certamina ibi depicta fuisse.

Bellerophontis, clarissimi ijlius herois Gorinthiorum, in Pe-
gaso sedentis forma tabellae 909 A omamentum est; mimm vi-
detur, quod in hac una Pegasus depictus est, etsi tamquam sig-
num urbis Gorinthi erat et in antiquioribus nummis saepissime
invenitur.

Ac ne Troici quidem proelii imago in tabellis deest. In ta-
bella 764 enim, de qua iani in pag. 14 mentioneni fecimus,
certamen Pandari et Diomedis vides, cui intersunt Sthenelus et
Teucer sagittarius atque Minerva^).

Postremum de tabella 769 hoc loco pauca commemorave-
rim. Furtwaengleri enim descriptioni non plane assentior. Nam
affirmo hominem imberbem non clavam gestare, sed ramum
nodosum, cuius folia in extremo laevo angulo conspiciuntur
atque suspicor id^ quod Furtwaengler „einen unklaren Ansatz
im Riicken* nominat, fortasse initium corporis equini esse ita
ut hac tigura centaurus quidam significetur, qui ramum, ut sae-
pius in vasis vetustis videmus , manu teneat. Neque minus du-
bium est , num alter vir tegumentum in capite habeat. Nam
cum facies adversa depicta sit, mala pictoris arte mihi efifectum
esse videtur , ut crines ipsi capitis tegumenti speciem spectan-
tiura oculis praeberent.

II. De 'nietallis aerariorumque arte.

Non ita saepe metallorum imagines in tabeUis inveniuntur.
Quae quamquam arte non sunt perfectae, tamen plurimi sunt
aestimandae, quia solae inter magnum numerum monumento-
rum Graecorum metalla effingunt. Sed inspiciamus singulas ta-
bellas. Insignis est tabella 871 B. Utrimque rupes vides ab-
scissas; complures metaliici in labore sunt; unus malleo, qui in
altera parte acutus, in altera obtusus est, saxa aggreditur, aUi
confossa in corbibus ponunt et e fodina expromunt; desuperne
dependet oenochoa, apta, si vere opinor, ad aquam operariis
demittendam; dexterum latus asperum malleorumque ictibus di-
laceratum; laevum aequaliter declive parvis procursibus pari
intervallo inter se distantibus — id, quod Furtwaenglerum eflfu-
git — instructum est. Quos esse factos^ ut operarii in fodinam
descendere vel ex eo escendere possent, pro certo habeo. Eius-
modi fodinae iis locis fodiuntur, quibus aes in formam nidorum
conglobatum non aUe sub terra conditum est.

*) cf. Schneider, der troische Sagenkreis pagr. l^.

16

In tabella valde laesa 872 B conspicis saxa imminentia, duo
brachia, quibus malleus tenetur, iuvenem pleno sacco oneratum;
in tab. 638, 639, 831 A., metallici vulgari habitu operantur. Quae
tabellae omnino fere perfractae sunt. Hoc autem in tab. 639
cognosci potest metallicum non in fodina aperta laborare, sed in
cuniculo subterraneo. Metallunii quoque, cuius reliquias Milch-
hoefer apud Corinthum vidit, puteus erat declivis in rupem in-
fossus. Itaque a Gorinthiis et in fodinis apertis et in cuniculis
lapides aerosi videntur eflfossi esse.

Iniuria autem Collignon picturas, quas dixi, non ad metalla,
sed ad fodinas, in quibus argilla effossa sit, pertinere existimat.
Nam latera eiusmodi fodinarum alia sunt forma alioque habitu
atque earum, quae in tabellis occurrunt; harum latera sunt as-
pera et dilacerata atque saepius suflfossa, illarum mollia et ae-
qualia. Accedit, quod argilla non malleis, sed aliis instrumentis
tractatur. Ceterum in illis tabellis pictores metalla pingere vo-
luisse tam clare elucet, ut non intellegam, cur Collignon^) metal-
Iicos dixerit ^occupes sans doute a extraire Targile destinee a la
fabrication des vases.**

Hae picturae summi sunt pretii ea quoque de causa, quod
iis luculentissime apparet, apud Corinthum atque in vicinis re-
gionibus etiam perantiquis temporibus aes eflTossum esse. Atque
cum antea non satis staret opinio eorum, qui idem propter aeris
vestigia in raontibus reperta et propter copiosum commercium
operum aeneorum, quod Corinthii antiquitus faciebant, arbitra-
bantur, nunc detectis tabellis repertisque a Milchhoefero anti-
quorum metallorum reliquiis res omnino patet.

Praetermissis ad tempus imaginibus fornacum aeris, hoc loco
tabellam memorabilem 891, quae ad artem aeris fusorum aut
fabri aerarii spectat, descripserim. Cuius in altero latere senex
nudus albis capitis et barbae capillis laqueam ambabus manibus
detrahere studet. Juxta eum mulier sedet longo chitone induta,
quae crines habet breves. Nigrum quoddam et rotundum ma-
nibus tenet. Praeter haec nihil exstat. Quin vir folles moveat,
quod suspicatur Furtwaengler, non dubitandum est. Quare of-
flcinam aut aeris fusoris aut fabri aerarii agnoscimus. Mulierem

') Rayet et Colignon, hist. de la cer. grecque pag. 147.

17

vero in ea adesse nobis non mirum erit, cum imaginem vasis,
quam Jahn ^) in lucem edidit, respexerimuS; in qua mulier in of-
flcina aerariorum apud fomacem stat. Quid autem sit quod in
tabella mulier raanibus tenet, e Plinii libri XXXIV capite 107
intellegitur, ubi de ^panibus aeris" sermo est.^) Talem aeris
panem mulierem in tabellae imagine ad manus habere mihi ve-
risimile videtur esse. — Alterius lateris picturam, in qua duo viri
nudi, proni instrumenta incerta gerentes depicti sunt, explicare
non audeo.

IIL De fornaclbus^

Fornaces, quas iterum iterumque in tabellis vides, plerumque e
tholo magno, cuius in acumine ostium patet, et praefurnio minore
forma quadrangula, in quo ignis ardet, consistunt; in tholi la-
tere foramen semicirculatum, rarissime rotundum aut quadratum
(cf. tab. 615, 623) apparet, quod tabula, quae ansa instructa est,
praecluditur. Ignis longis lignis alitur. Dum flammae praefurnium
lambunt atque exsuperant, operarii aut lignum in fornacem im-
mittunt aut longo ferro vel rastro ignem incitant. Tholi ostium,
per quod ignis exitum petit, hic atque illic simplici neque ita
alto fumario circumdatur. Pro quo partem superiorem magni
vasis, quod nix^ov formam habet, mirum in modum immissam
bis cernis (in tab. 631, 802 B). Operarii in praefurnio aut in scala
aut in tholo ipso stantes (cf. tab. 867 B) atque ferrum modo directum
modo praecurvatum gerentes tholi ostium curare student. In
pictura autem tabellae 800 B vir longa veste indutus, qui taber-
nae magister videtur esse, desuper in fomacis ostium introspicit
persuasurus sibi omnia accurate esse effecta.

Utrum hae fornaces sint fornaces figulares, an ad metalla
Uquefacienda aptae, viri docti inter se dissentiunt. Quas cum
Rayet^) „fours de poterie" nominaverit, Furtwaenglero *) veri-

^) Ber. der Sachs. Ges. d. W. 1867, tab. V, 3; cf. Bluemner Term. und
Technol. IV, pag. 364 sq.

*) cf. Bluemner 1. c. pag. 203, 203,»
») Gaz. arch. 1880, pag. 104.
^) Gat. Berol., pag. 70.

2

18

milius videbatur in illis metalla concocta esse. At argumenta,
quae ab hoc allata sunt, non satis valent. Prlmum enim Furt-
waengler propter magnitudinem fornacum, pro qua homines
plerumque minores appareant, eas esse fomaces figulares negat.
Sed eius opinio hoc argumento ita non fulcitur, ut contra debi-
litetur. Nam quantum scimus, fornaces, in quibus lapides aerosi
conflabantur, antiquitatis temporibus humiles magnaque parte
sub terra erant atque certe non magnitudine excellebant. Gontra
equidem arbitror fornacem figularem superantem hominis statu-
ram unius vel duorum capitum longitudine inusitatam formam
non praebere ; saepius tamen fornaces operariis non altiores sunt.
Sed huic rei maior vis non attribuenda est, cum plerumque ve-
tusti artifices singulis picturae partibus iustas inter se mensuras
dare nequirent. Neque res eo diiudicatur, ut infra videbimus,
quod in perpaucis tabellis fossores et metalla apparent. AH-
cuius autem momenti esse forsitan videtur, quod saepissime ope-
rarii ferrum longum tenent et tholi ostium purgant „ein Verfah-
ren", ut ait Furtwaengler in cat. Berol., pag. 70*, „welches bei
einem Topferofen unverstandHch, bei einem Hochofen sehr natiir-
Hch ist." Quo non convincor. Nam haud scio an figuli ar-
doris corroborandi frigidaeque aurae arcendae causa ostium for-
nacis terra, argilla, aliis rebus in partem obturaverint atque eo
tempore, quo vasa satis percocta erant, aperuerint. Fortasse
etiam ostium simplici machinatione instructum erat, quae illis
ferris, prout res postulabat, regebatur.

Gum Furtwaengleri igitur argumentis nihil certi efficiatur,
me probaturum esse spero Gorinthios fornacibus illis non ad
metalla conflanda, sed ad vasa concoquenda usos esse atque id
quidem his de causis.

Fornaces sunt eadem forma, qua fomax figularis vasis re-
ferta, quae in tab. 893 A apparet; ut ceterae, illa c praefurnio et
tholo constat. Sed etiamsi unica illa tabella deesset , tamen in-
opia has fornaces cum aliis comparandi non laboraremus. Nam
in Gallia, Britannia, Bavaria, '), aliis regionibus^) fornaces figu-

^) cf, Bluemner 1. c. II, pag. 23 sq.

2) Mentionem hic fecerim reliquiarum fornacis, quas ad oppidum Iburg,
in provincia Hannovera situm, in vico, qui vocatur Laer, cum iam nonnullis

_ J9

lares exstructae imperatorum Romanorum temporibus repertae
sunt, quibus fornaces tabellarum sunt simillimae.

Vasa fictilia prope fornaces saepius inveniuntur (in tab.
608, 610 etc). Quo indicari videtur flgulos illas in usu habuisse.

In fornacibus antiquis lapides aerosi, id quod etiam hodie
fit, per ostium, quod in suramo cacumine patebat, iniciebantur.
Ad quod omnino non aptum est ostium fornacum, quas in ta-
bellis vides, cum angustius sit. Neque credi potest per portam
illam scmicirculatam aeris materiam esse immissam. Praeterea
foramina, per quae aes liquidum profluat, frustra quaeruntur.

In latere adverso tabellae 885 vir vas formans, in averso
fornax vulgari habitu apparet. Quam esse fornacem flgularem
vix negandum est. Nam picturam alterius lateris ad flglinam,
alterius ad artem aeris fusorum spectare non credibile est, cum
non dubium sit, quin flgulus quidam hanc tabellam dedicaverit.
Gum in hac igitur pictura fornax flgularis agnoscenda sit, in ce-
teris tabellarum fomacibus, quae eadem forma sunt, idem valet.
Neque vero quantum scio, tabella exstat, cuius in altero latere
fodina vel aerariorum opus, in altero fornax ilHus formae de-

annis ante colonus eius regionis parem fornacem detexisset, Jostes et Effmann
efifoderunt. (cf. Z. f. vaterl. Gesch. u. Altertumskd., her. von dem Verein fur
Gesch. u. Altertumskd. Westfaiens 1888, pag. 85 sqq., tah. VI.) Sed iis viris
non contigit, ut probabiliter docerent, ad quem usum apta fuerit illa fornax.
Postquam autem fornaces, de quibus dico, in comparationem vocavi, mihi
non iam dubium est, quin etiam in fornace Laerensi, quia cum ceteris struc-
tura plane consentit, vasa vel lateres concocta sint. Atque cum fractorum
vasorum testae, quae apud fornacem figularem reperiri solent, adhuc non oc-
currerint, melius fortasse est putare lateres ibi esse adustos, praesertim cum
priore tempore a rustico quodam in ea regione vetustissimi lateres aliena
ab iis, quibus nunc utimur, forma eruti et cum aliis mixti ad aedificium ex
struendum adhibiti sint. Quod si vere, ut spero, statui, etiam de aetate, cuius
illae reliquiae sint, conicere licet. Angrivarii enim, qui hanc regionem Ger-
maniae septentrionalis incolebant, ut testis est Tacitus, Drusi et Germanici
temporibus cum Romanis foedere et amicitia cuniuncti erant. Quare mea
quidem sententia liguli Homani,. qui mercaturae causa ibi morabantur, vel
milites, qui fortasse ibi parvam coloniam vel castra constituerant, fornaces
illas exstruxerunt. Negaverim vero illas Germanicae vel antiquioris originis esse.
Ut fit in omnibus fere monumentis, quae magistratuum cura non con-
servantur, etiam unicam illam fornacem rusticus, qui ibi habitat, diruit, ut

lapidibus, e quibus exstructa erat, uti posset.

2*

20^

picta sint. De tabella autem illa Parisina (cf. Gaz. arch. 1880
pag. 105), quae imagine fornacis et viri bipennem vibrantis or-
nata est, quaerendum erit, utrum vir ille metallicus sit necne.
Equidem illud negaverim ; nam vir instrumentum gestat bij»enne,
quod in metallis non in usu est, neque lapidem, ut pro certo
afflrmari potest, sed aliam materiam contundit. Sequor Raye-
tum, qui operarium ligna diffindentem hic apparere putat.

Per se quidem verisimillimum est in tabellarum picturis for-
naces figulares esse. An putas fomaces figulares, sine quibus
res fictiles perfici non possunt, in nuUa tabella depictas esse,
cum ceterae partes artis figulorum saepissime conspiciantur?
Num statuemus plurimas illas fomacum imagines perpaucis pic-
turis, in quibus metalla descripta sunt, respondere? Minime. His
causis me demonstrasse confido has tabellarum fornaces esse
fornaces figulares.

Venimus nunc ad illam tabellam, in qua imago fornacis figu-
laris per longitudinem dimidiatae exstat. In tholo rotundo de-
cem oenochoae et una amphora^) aliam super aliam confuse
collocatae apparent; in suramo tholo flammis via patefacta; fo-
cus, qui infra vasa est, pila vel muro in duas partes divisus,
quarum laeva punctis, quibus carbones significari recte Furt-
waengler arbitratur, dextera re difficili^) cognitu expletur. Ignis
ardor non per multa foramina, sed per paucos canales per tholi
fundum terebratos ad vasa concoquenda inducitur; praefurnium,
cum ea pars tabellae deleta sit, non iam conspicitur. Sed non
dubium est, id quod inferiores fornacis parles docent, quin
depictum fuerit.

Guius fornacis structuram contemplantes miramur illam an-
tiquissimis temporibus exceptis minoribus varietatibus eandem
fuisse atque fomacum Ronianorum, quae imperatoribus regnanti-
bus in usu erant. Quae omnes e foco praefurnio instructo atque
e tholo constant et in omnibus ignis per foramina in tholi ca-
vum penetrat. Neque fornaces, quibus hodie flguli utuntur, struc-

^) Praeter haec vasa depicta mirum in modum varia et multiplicia line-
amenta colore carentia tracta sunt, quae partim et ipsa vasorum formas
indicant.

•^) yuam flammam rubram esse nullo modo concesserim.

21

lura plane dissimiles sunt. Videmus igitur, per quot saecula
oontinua traditione id servatum sit, quod ad usum aecommoda-
tum vetustissima aetate bene inventum et comprobatum erat.

Recentioribus saeculis vasa non igni ipsi exponuntur, sed in
receptaculis (Muffeln) conduntur. Utrum Romani et Graeci ea-
dem ratione vasa concoxerint necne ignoramus. Gorinthiacos
autem figulos aetate illa aliter fecisse ex tabella 893 A apparet.
Quaerendum autem est, quomodo impeditum sit, quominus vasa
fumo denigrarentur. Equidem opinor figulos in igne nutriendo
lignum viride repudiasse et aridissimum tantum atque carbones
adhibuisse, quibus flagrantibus fumus non ita magnus exsistit.

Guius fornacis structura etiam perspicuum fit, quomodo fac-
tum sit, ut unum latus vasorum saepius aequo plus igne sit
adustum. Nam lateribus inferioribus eorum, quae igni proxima
in tholi fundo posita erant, maxima vis ignis sustinenda erat.

Gum vasa, ut in tabella illa videmus, aliud super aliud per-
mixte neque iusto ordine in cratibus ferreis collocarenlur, non
est mirum ea mutuo pressu saepe inaequalia esse reddita. Sed
existimo vasa artificiosiora hoc modo non bene concoqui potuisse
neque dubito, quin iis perficiendis maior cura atque. diligentia
adhibita sit.

Praeter has fornaces flgulares aliae in tabellis exstant. Qui-
bus tholus est non semicirculatus, sed oblongior magisque erec-
tus; praefumio carent. In tabellis 610, 637, 811 eiusmodi for-
naces vides. Hae quoque quin figulares habeantur, nihil impe-
dit; Aegyptii enim iam antiquissimis temporibus huius modi for-
nacibus ad vasa concoquenda usi sunt et imagines quoque vaso-
rlim Graecorum ^) similem formam docent. Duo igitur genera
fornacum figularium fortasse in tabellis videmus.

In nonnullis tabellis tertiam ac maxime diversam for-
mam conspicimus (cf. tab. 643, 808 B, 900 B). Has fomaces hu-
millimas quibus praefurnium deest, comparare licet cum parvis
piiis vel columnis*); ostium est latum, per quod flammae erum-
punt; operarii longis ferris praecurvatis vel in extremo fine tran-

*) cf. Blueinner 1. c. II, pag. 47, fig. 8.

*j Conferas fornacem, quae in prostypo Neapolitano est, quod Bluemner
1. c. IV, tab. III, fig. 24. — pag. 251 sq. depinxit atque descripsit.

22

stro instructis ad fornacem accedunt. Eas igitur fornaces ad
metalla liquefacienda aptas fuisse contendo, atque paucae earum
imagines paucis illis metallorum imaginibus respondent. Quare
intellegitur metallorum picturis omnino non demonstrari primae
formae fornaces non esse flgulares.

lY. De rota flgulari aliisque picturis, quae

ad flglinam spectant.

Ante tabellas repertas, exceptis paucis vasorum picturisi) at-
que iis partim non ita vetustis, de orbe figulari atque ea ratione
qua vasa formabantur , nihil fere notum erat. In hac quoque
re tabellae magnae auctoritatis sunt, cum in iis saepius pictu-
rae conspiciantur, quae ad artem figulorum spectent.

Vasorum figuratio in rota figulari fit, quae versatiiis sude
in terram adacta sustinetur. Dum rotam laeva manu, non
pede, ut hodie fieri solet, movet, figulus aliquoties bacillo quo-
dam usus vas medio in orbe stans format. Alii operarii specta-
tores sunt. Interdum acervum argillae humi iacentem videmus.
Vasa comparata ad concoquendum vel cocta in scamno parieti
afifixo posita sunt (in tab. 640); in aUa tabella (Gaz. arch. 1880
pag. 106) cocta ex uncis dependent.

His picturis perspicuum fit rotam in antiquissima figlina
Corinthiaca non pede esse versatam. Atque cum rota apud
Corinthios, qui antiquitus operibus figlinis illustres erant, ita
esset constructa , ut manu tantum , non pede circumageretur,
verisimillum est eam apud ceteras quoque Graeciae gentes an-
tiquis temporibus mehorem structuram non habuisse.

Hoc loco non omiserim de variis vasorum formis , quae in
tabellis apparent, pauca dicere; vides oenochoas (in tab. 640,
827B, 831B), scyphum (in tab 641, 811B), amphoras (in tab. 871B,
893 A). Amphora quoque altissima eius formae, quam «amphora

2) cf. Bluemner 1. c. II, pag. 46 sqq. — Bluemner, Mitt. des ath. Inst,
1889, pag. 150 sqq.

a colonnette" vocamus, in orbi figulari stans, in tab. 868 B con-
spicitur. Quod quidem non neglegendum videtur esse, cum
quaeritur, utrum origo vasorum illorum Gorinthiaci generis in
Italia repertorum |Corinthi faerit necne. Nam cum adhuc, quan-
tum scio, Corinthi vasa huius formae non eflfossa sint atque
saepius ii, qui vasa illa Itaiica in ipsa urbe Corintho perfecta
esse negant, talia atque tanta vasa a flglina Corinthiaca aliena
fuisse contendant, hac tabella demonstratur figulos Corinthiacos
etiam eiusmodi vasa fabricatos esse. Neque mentione indignae
sunt formae, quae in duabus aliis tabellis (v. tab. 884 B et Gaz.
arch. pag. 106) depictae sunt; est enim araphora coUo tenui at-
que ventre oblongo et amplo humilique pede et lecythus, cuius
venter infra in acutum desinit, formae Protocorinthiacae similior.

V^ De nayibus.

Navium picturae, quas in tabellis vides, in antiquissimis
sunt, quibus res nautica Graecorum illustratur atque eo pluris
sunt habendae , quia in iis conspiciuntur naves Corinthiorum,
qui inter Graecas gentes antiquitatis temporibus navigatione
maxime florebant. Sed hae tabellae omnes fere adeo deletae
sunt, ut modo minor pars, modo nihil fere restet.

Duo navium genera internoscimus, naves longas et naves one-
rarias. Iflae vulgari sunt forma; prora prominet in speciem ca-
pitis bestiae (apri, canis vel lupi) constructa, atque magnus ocu-
lus aliquoties in ea pictus est; puppem curvatam fuisse tabella
integra 836Bdocet; malus vel remigium in hac frustra quaeritur.

Navis onerariae in^ago admodum illaesa in tabellis non per-
mansit. Quoad cognoscere possumus, et prorae et puppes cur-
vatae atque naves velis et remis instructae fuerunt.

Accuratius contemplemur formam navis in tab. 831 B de-
pictae. Cuius puppis curvata atque crucibus duplicibus ornata
longurio fulcitur. Media in navi malus erectus est, qui utrim-
que rudibus (2 nQOtovoig — 1 smtovcp) sustinetur. Per totam
navem transtrum in puppem immissum et apud malum utrim-
que sude statuminatum, quod nunc «Sprengwerk" vocatur, duc-
tum est. — In superiore tabellae margine series oenochoarum

24

apparet, quibus signiflcatur navem vasis oneratam fuisse, quae
in alias terras exportarentur').

Denique de tabella contusa 652 brevi dicendum est. Cuius
in pictura media pars navis remis instructae, qui e foraminibus
in alvum navis terebratae prominent, conspicitur: lineamenta
palmarum minorunj, quae ne ad illa foramina quidem porrectae
sunt, supra remos exstant; Furtwaengler ea non animadvertit-
Qua imagine biremem repraesentari existimo, etsi bene mihi
conscius sum hanc explicationem non extra omnem dubitatio-
nem esse. Nam non iniuria quispiam dixerit pictorem huius
tabellae, si biremem pingere voluisset, superiores remos non
tam breves et parvos descripturum fuisse. Sed haud scio an
antiquissimus ille artifex remigium navis melius penicillo imita-
rinon potuerit. Contra negari nequit foraminibus illis paene
pro certo demonstrari navem esse biremem. Neque enim in
navibus uno ordine remorum instructis remi per foramina emit-
tebantur, sed ad ipsum marginem navis superiorem aflSgebantur*).

YI. De equitibiis, militibns^ yenatoribus.

Equis invehi Corinthios magnopere iuvasse videtur, cuin in
tabeUis persaepe equites appareant. Qui modo barbati modo
imberbes, nudi aut brevi tunica induti, brevem equitum hastam
aut scipionem gestant. Nonnunquam caput eorum casside est
tectum. Modo unus est, modo plures sunt una aut contra equi-
tantes. Saepius quoque equites equos, de quibus descenderunt,
lora manibus tenentes abducunt. *) Equus contra vincUla tenax
in tab. 856 punitur. *) Etiam equi soli apparent.

^) Qua in tabella cum Gorinthios commercium va? orum per maria fecisse
perspiciatur, quid est cur illos in Etruria et in aliis Italiae re^onibus vasa
venditasse negetur?

^) De eiusmodi biremibus v. Helbig, das Hom. Epos. pag. 56, sq; Micali,
Mon. ant. tab. 103, 2. 3.

^) In tabellae 555 pictura inaccurata vides reliquias unius vel duorum
equoruni, quos iora tenens vir barbatus celeriter praecedit. Cuius mentionem
facio propterea quod inter eam et prostypum illud Mycenaeum similitudo
quaedam est

*) Vir, qui in tab. 562 apparet (cf. Furtw. descr.) laeva manu lora tenu-
isse videtur; dextera non rhyton, sed fustem gestat.

Equorum Corinthiacorum figura diversa est ab ea, qua equi
in monumentis Atticis esse solent. Equus enim Corinthiacus
magnitudine insignis corpore graciliore et proceriore est; pedibus
altis firmitas non deest. Contra corpus equi Attici altitudine
inferioris breve est atque robustum ne dicara crassum, et pedes
habet breves atque compactos. Sed in tabellis quoque et alils
monumentis Corinthiacis equi conspiciuntur Atticis simillimi
neque in Atticis monumentis equorum forma Corinthiaca desi-
deratur.

Crebro milites aut per amicitiam aut per inimicilias con-
gressos in tabeliis vides. Modo nudi modo thorace vel simplici
chitone induti cassidem, parmam, ocreas, hastam gerunt.

Hoc loco non alienum est de armis militum pauca dicere.
Cassis Corinthiaca non, ut Attica, capiti se applicat, sed altius
est convexa; genae laminis teguntur, ita ut parva pars faciei a
telis hostilibus non tuta sit. Cristarum forma varia est: longae
atque latae aut ipsis cassidibus convexis affixae sunt aut prae-
fixae in buUas vel tubera e summa casside prominentia depen-
dent; rarissime duabus cristis utrimque demissis cassis instructa
est (in tab. 796; cf. Ann. d. J. 1864 tav. d'agg. 0. P.; J. of Hell.
stud. I, 31; — Gerhard, A. Vb. III, 208, etc.

Thorax usque ad coxas pertinens angustiore limite promi-
nente finitur. Sub thorace saepissime chiton geritur.

In armandis inferioribus corporis partibus Corinthii illis
temporibus magnam curam atque diligentiam posuerunt. Neque
enim crura tantum , sed aiiquoties etiam femora ocreis sunt
tecta (cf. tab. 595, 796 B). Nonnunquam femora pro ocreis lineis
spiralibus instructa cernis, (cf. tab. 591, 669) quae saepius in
vasis quoque apparent (cf. Gerh., A. Vb. II, 122, 123; Mon. d. J.
VI, 78 etc). Quid hae spirales sibi velint usque ad hoc tempus
valde incertum est. Quas artifices pinxisse, cum aut obsoletam
militum armaturam in memoriam revocare vellent aut antiquiora
exemplaria picturarum, in quibus ocreas illas depictas invenie-
bant, non satis bene intellecta imitarentur, ea de causa negave-
rim, quia in tabellis eiusdem aetatis et verae ocreae et spirales
conspiciuntur. Mea opinio haec est: cum ocreae ex laminis
aeneis factae fortasse nimis graves et militibus maiori impedi-
mento essent; femora aere in spirales contorto, quod gladiorum

26

plagas exciperet, tegebantur. Haud quidem ignoro in complu-
ribus imaginibus (cf. e. g. Gerh., A. Vb. III, 227, 230) has spi-
rales quasi agglutinatas apparere et tam parvas atque simplices
esse, ut eas more barbararum gentium in carne incisas et
colore infectas esse crederes. Neque tamen tale apud Graecos
fiebat atque ob hanc rem puto etiam has spirales ex aere factas
femoribus tegumento fuisse.

Milites plerumque parma rotunda utuntur; cavum brachii
immittendi causa duabus ansis, quarum altera in medio, altera
margini propior est, instructum et saepenumero fimbriis orna-
tum est; in convexo ornamenta oranis generis variaeque bestiae
apparent. Boeotii clipei forma occurrit in tab. 589, obiongi et
utrimque in speciem semicirculi insecti. SimpHcem clipeum
oblongum Aiax in tab. 764 videtur gestasse.

Tela nihil insoliti aut proprii habent. Peditum hasta e longo
hastili atque ferro non uncinato constat; breviore saepius equi-
tes utuntur.

Gladius latus neque ita brevis modo ferreo vecti, quo ictus
vitantur, instructus, modo non instructus, sub laevo brachio da-
pendet balteo in dextero humero imposito; capulus aliquoties
fimbriis ornatus est.

Pharetra sagittis referta ad partem dexteram tergS ioro,
quod a laevo humero sub ala dextera ducitur, alligata est. Arcus
non formam simplicem ligni curvati habet, scd dupliciter inflexi.
Sagitta longa atque pennata in parte inferiore insecta est.

Transeamus ad eas tabellas, quarum picturae ad venatores
venationemque spectant. In latere adverso tabellae Timonidae
venator stat duabus hastis, gladio, pharetra armatus atque brevi
chitone indutus; apud eum canis est forma illa, qua in monu-
mentis archaicis esse solet.

Ut Corinthii artifices crebro et libenter venationem aprorum
pinxerunt, ita in tabellis quoque non desideratur; in tab. fracta
894 B apri pars posterior conspicitnr. quae sagitta percussa est,
ut sanguis e vulnere fluat. Etiam viri barbati et hasta armati,
qui in latere adverso eiusdem tabellae picti sunt, venatores vi-
dentur esse, qui venatione feliciter peracta alter alterum salutant.

27

YIL De bestiis atque ornamentis ad tabellas

decorandas adhibitis.

Primum videamus, qualia sini ornamenta; quibus saepe mar-
gines tabellarum omati sunt. Crebro apparet ornamentum astra-
gali, simplex aut duplex variaque forma. Praeterea internoscimus
omamentum latmncularium (in tab. 709), spirale (in tab. 806),
undulatum (in tab. 841), maeandrium (in tab. 750).

Deinceps dicendum est de iis tabellis, quarum unuiii vel
utmmque latus bestiis aut ornamentis decoratum est. Pardi ligu-
ram in tab. 722, 723 vides, leonis in tab. 724, sphingis in tab.
725, 726, tauri in tab. 727—729, apri in tab. 740—744, anguis
in tab. 745, noctuae in tab. 756, lotos flores et palmas inter-
nexas in tab. 762, rosam lotique florem in tab. 763. Saepius
etiam in utroque latere bestiae vel oraamenta conspiciuntur: an-
guis-rosa in tab. 917; pardus-aper in tab. 918; ardea inter duos
leones vel pardos-avis inter taumm et leonem vel pardum in
tab. 919; pardus-cervus in tab. 921; sphinx-taurus in tab. 924;
gallus-(?) in tab. 925; idem 926; equus-leo in tab. 928; sphinx-
palma nexa loti gemmis in tab. 933; parvi circuli lineis curvatis
coniuncti in tab. 934. Omnes hae variae bestiae ad vasa quoque
Corinthiaca ornanda adhibitae sunt neque in ornamentis quid-
quam insoliti inest excepto eo, quod in tab. 934 apparet, quale
in operibus geometricae artis non raro cernis.

Rarius altemm latus imagine, altemin bestiis vel ornamentis
decoratum est: in tab. 842 viri corpus-sphingem; in tab. 892
fomacem-piscem; in tab. 899 vimm-amplam rosam videmus.
Sequitur ut de iis ornamentis dicam, quae spatiis vacuis sunt
ornatui. Ut in vasorum picturis, in tabellis quoque artifices
descripsemnt rosas modo omnino coloratas. modo e punctis
compositas, maculas inaccurate depictas, cruces, circulos, rotas,
lineas acriter fractas. In nonnullis tabellis imagini Neptuni pis-
ces additi sunt (in tab. 787 A, 808 A), neque polypus deest (v.
tab. 787 A).

Perquam singularia sunt ornamenta tabellae 374, quae rosa-
rum loco artifex impinxit. Inter haec duas formas intemoscimus,
quamm alteram conferre licet cum particula rotunda e reti no-

28

doso exsecta, cuius partes extremae crucibus instructae sunt.
Similis generis rosas sed multo sinipliciores in tab. 619, 929 vi-
des. Hoc loco rosae quoquementionem facio, quae in vase Boe-
tio quod depictum est „in Jahrb. des arch. Inst.** 1888, pag. 342
fig. 25, apparet. - Altera forma mihi ab arte figlina aliena at-
que a laminis aeneis, quae ad decorandam supellectilem adhibe-
bantur, petita videtur esse.

VIII. De inscriptionibus.

Inscriptiones aut sinistrorsum aut dextrorsum aut /^ovar^o^-
66v versae plerumque in parte patente tabellarum inscriptae sunt;
raro autem litteras in margine colorato (cf. tab. 846 B, 947)
aut in ipsa pictura (cf. tab. 612) aut in argilla nuda incisas vides
(cf. tab. 803).

Crebro ut in vasorum picturis fleri solet, unicuique flgurae
nomen adscriptum est; sed praeterea dedicantium quoque verba
apparent; . . . ♦ , dve^rjxs IIoTsiSavi vel IlotsiddFovi fdvaxti
iterum iterumque legimus et multa nomina virorum Gorinthiorura
ac partim singularia in tab. exstant: AvOiddaq^ "/y^wv, JoQxarr^
KvXoidag SsvfoxXrjq^ 2ifjUm\ EvQVinri^rjg, <Pl^fi(ov *AO(an6dwQog^
^AQiOTOffiiXog^ alia.

NonnuIIi pii viri sperantes numen donationem beniflciis
repensurum esse verbis tv dh dog xaQUOav a^oifdv — dg)OQfidv (?)
deum omni tempore remunerationis atque praemii commone-
facere student.

Viri, qui tabellam 838 in sacrario Neptuni posuerunt, longum
iter videntur fecisse^); nam UsQasi^v^sv Ixofisg in ea legitur, quae
verba non facilia sunt interpretatu. Quibus idem significari
nounulli arbitrantur atque Latinis verbis: „a Piraeeo venimus*".
At haec explicatio minus probabilis videtur esse, quia in priraa

*) Blassii coniecturam y^JltQauo^ev Mixtiav fjidve-ihixs"' (v. CoUitz, Samml.
griech. Dialectinschr. III, pag. 66), postquam tabellam ipsam acute inspexi, om-
nino reicio. Litterae enim Xxotiis tam certae sunt ut de iis dubitare non
liceat. Equidem Furtwaenglero adstipulor, quia mea quidem sententia eius
lectio sola litteris ipsis satis accommodata est.

29

syllaba littera B apparet. Si viri illi a Piraeeo venissent, ta-
bellae pietor non PBoa^o&av, sed PP^aPo^fv inscripsisset. Rec
tius cogitare licet de regione Asiae in conspectu Khodi insulae
sita, quam Graeci lIsQaiai noniinabant. Fortasse etiam PegA^oO^ev
ixofieg idem valet ac nsQAlo^sv^) ixofieg = e regione transma-
rina venimus.

In aliis tabellis verbis AfKfiTQita sfiC Araphitrita ipsius
imaginem esse pronuntiat aut inscriptione AiMf>iiQixag ifxC ta-
bellam sibi vindicat.

In tabella fracta 662 id quod pictores vasorum saepius
fecerunt, litterarum ordo depictus est.

Pictorum duo vel tria nomina conspiciuntur. In tabella
enim 846 TinovCiag ^yQaxps Bia inscriptum est; Milovidag SyQa^e
in tabella, quadam Parisina legitur. Bias quoque, pater Timo-
nidae in numero pictorum videtur habendus esse. — Timonidam
qui vas illud, Gleonis repertum ornavit, eundem esse, atque
eum, qui huic tabellae suum nomen imposuit, iure contenditur.
Atque hac tabella demonstratur illum Timonidam non Cleonis,
sed in ipsa urbe Gorintho versatum esse.

Restat, ut de nonnullis inscriptionibus, quae summam inter-
petandi difficultatem praebent, pauca addam.

In tab. 524 hanc inscriptionem vides dvei^rjxe

IIoTi {davtf) dva{x)ii amonoxia *). Sub nomine Avxonoxia nomen
proprium condituni et Avxonoxia formam esse casus genetivi
numeri singularis^ derivatam a nomine proprio AvronoxCag^ opinor.
Qua in re haud ignoro nomina propria frustra quaeri, quorum
altera parte stirps nsx contineatur. Hesychius autem verbum
y^avtonoxiaTov"- (natura villosum) tradit et haud scio an nomen
Avxonoxiag correptione hypocoristica nominis y^AvtonoxiOtog^'
ortum sit. Fortasse igitur patri eius, qui hanc tabellam dedica-
vit, nomen Autopocias fuit. Sed rem in suspenso reliquerim.

In tab. 900 A duae exstant inscriptiones , altera in dextera
parte media, altera in margine inferiore, quae inanes videntur

^) De littcris A^ pro JI scriptis conferas inscriptionem tabellae 764:

^) In hac quoque inscriptione Furtwaengleri lectionem sequor. Mhonotia
pro AvToTioxia Roehl et alii conimendaverunt, sed iniuria.

30

esse. ») Sed respiciendura est, quod litterae arbitratu corapositae
in verba non coeuntia, quales ad spatium vacuum explendum
in antiquioribus vasis adhibilae sunt, in his tabellis non occur-
runt; tabellam 900 in hac re solam excipiendam esse non ita
verisimile sit. Accedit, quod superiorem inscriptionem, si secun-
dam eius litterara errore vel indiligentia pro littera t scriptam
esse statuimus, initio inferioris inscriptionis rursus conspicimus.
Memorabilis etiam tabellae 937 inscriptio est; singulare enim
ratione in maculo elliptico, quod pigmento coloratum est, htterae
ayaf^is ^) incisae sunt.

IX. Varia.

De nonnullto iabellis rarls ¥el singnlarilins.

Saltatio Gorinthiaca in lato limite, quo margo superior ta-
bellae 905 B ornatus est, conspicitur; viri brevi tunica induti
ferociter ac lascive saliunt. In tabella quoque Parisina (v. Gaz.
arch. 1880 pag. 107) saltationem vides depictam.

Mentione dignissima pictura tabellae 865 A videtur esse,
quam Furtwaengler his verbis descripsit: „Reiter im Schritt
nach rechls, unbartig. Auf dem Schwanzansatze des Rosses
steht ein kleiner bartloser Mann (der Rand oBen verhinderte ihn
ihn grofier zu bilden) der mil beiden Handen seinen langen
stehenden Phallos umfafit." Sed non conatus est eam interpre-
tari. Ipse igitur eius rei periculum faciam. Inspicienti mihi
opus illud Salzmanni, quod inscribitur „Necropole de Camiros",
in tab. 57 vasis pictura occurrit, in qua praestigiatores , quod
idem inscriptio docet, apparent; in laevo latere viri in gradibus
sedentes obstupefacti manus tollunt; ante eos tibicen stat; in
dextero vir in longurium eniti studet; in medio duos equos vi-
demus, quorura in altero vir sedet; in extreraara autem equi
spinam, ubi cauda incipit, vir huraili statura insiluit, qui parmam
brachio gestat. Hae equitis et praestigiatoris figurae imagini

') Gf. „Ant. Denkm." I, tab. Vm, 20.

*) Inscriptio integra est nec Blassii coniectura ^4yafiFfivatv (Collitz, Samml.
^riech. Dialectinschr. III, pag. 66) pfbbari potest.

31

tabellae 865 A tam similes sunt, ut dubitari iion possit, quin in
hac quoque praestigiatores depicti sint. Eo tantum diversi
sunt, quod in vasis pictura vir parmam gerit , in tabella penem,
ut videtur, manibus tenet.

Neque tabella 783 praetereunda est. Cuius latus adversum
linea in duas partes dividitur, quarum in superiore duo viri
conspiciuntur alter alteri brachia porrigentes. ^) Quos cum
Furtwaengler pugiles esse suo iure existimasset, nuper Fraenkel *)
contendit eos non esse pugies, sed viros qui messe opima (in
inferiore parle depicta) laetarentur. Sed haec opinio non pro-
babilis est. — In parte inferiore duo viri uvis carpendis occupati
sunt. Alter saccum iam refersit, alter fruges in alium saccum,
qui supra ne in solum cadat alligatus est, ingerit. Sacci e
duobus pellibus consuti sunt ea ratione, ut infra in speciem
caudae hirundinis desinant; anteriorum pedum poUis sutura ita
coniuncta videtur esse, ut ansas praebeat habiles.

Mentione non indigna est pictura tabellae 839 B, in qua
magnum caput muliebre lineis tantum descriptum cernis.

In tabellae 901 A pictura Furtwaengler sculptorem depictum
esse opinatur. Quam interpretationem neque omnino proba-
verim, neque improbaverini. Sed cum eo comparaverim virum,
qui in vase Cyprio in „ Jahrb. des arch. Inst." 1886 tab. 8 depicto
apparet. Ille statura et habitu, viro, quem Furtwaengler sculp-
torem esse putat, perquam similis est.

Tabellae quoque 784 pictura, in qua fabula de vulpe et
corvo adumbrata est, maxime est memorabilis. Videmus arboris
demissos ramos et infra vulpem sursum spectantem ; corvi autem
flgura doleta est. Haec imago adhuc antiquissima est fabulae
Graecae illustratio.

Restat ut de duabus aliis tabellis pauca addam. In tabella
889 A describenda Furtwaengler infra virum nudum brachia
porrigentem compluria hominum capita delineata non vidit. Et
in laevo et in dextero latere sub genibus bina capita taenia

*) Nummum Gorinthiacum in comparationem voco, qui in Joum. of.
Hell. stud. tab. 51 C 4» depictus est.
*) cf. Ant. Denkm. vol. I. pag:. 4.

S2

ornata conspiciuntur. Haec sunt parva, illa his minora. Ut
hanc iraaginem miram interpretarer, nuUo modo mihi contigit.
Descriptio quoque fragmenti 906 B supplenda est. Exstant
partes inferiores viri nudi, qui laevum pedem acervo imposuit;
caput virile barbatum quod genui tamquam affixum videtur
esse, Furtwaengler non animadvertit.

Appeiidix,

L De criniuin habitn.

Habitus capillorum Neptuni varius est. Gui communes sunt
crines per cervicem effusi, qui in capite taenia saepissime angusta,
rarius latiore, cohibentur; nonnunquam ea in nodum coUigata
est ita ut extremae partes dependeant. Pro taenia Neptuni
caput diademate vel corona omatum est in tab 384, 454.
Saepius media in fronte crines retroacti, cincinni, anuli apparent
et capilli in anulos longos divisi per humeros defluunt.

Omissis rebus minoribus tres rationes capillos pect<^ndi
discerni possunt; frontis enim crines retroacti, cincinni, anuli
desunt et capilli .simplices per cervicem dependent, aut media in
fronte crines concrispati vel in anulos vel in cincinnum contorti,
ceteri autem capilH simpHci comptu sunt, aut media in fronte
crines eodem modo ornati sunt et longi anuli humeros obtegunt.

Rarius capilli infra cervicem colligantur (cf. tab. 347, 486).

Neque Neptunus solus, sed etiam ahi viri hunc varium cri-
nium habitum ostendunt.

In vasorum Corinthiacorum picturis eaedem rationes capillos
pectendi conspiciuntur; ut exemplo utar, Periclymenus (v.Mon. d.
J. VI, 14) crines frontis retroactos habet et longos anulos per
humeros dependentes; crines medii iudicis in Peliae ludis fune-
bribus (Mon. d. J. X, 4—5) eodem modo, atque Neptuni in tab.
460, compti sunt. Primus autem, quem distinximus capillorum
habitus in vasis tam crebro invenitur, ut exempla eius afferre
supervacaneum sit.

Hi diversi comptus iUis temporibus Gorinthi in more viden-
tur fuisse apud viros nobiliores et divitiores, magistratus, sacer-

33

dotes, quamobrem Neptuni quoque caput sic ornatum est.
Operarii autem, qui apud fornaces aut in metailis occupati sunt,
plerumque breves atque simplices crines habent.

Simillimus est habitus capiilorum mulierum. Quarum coraae
taenia conclusae modo simpliciter per cervicem, modo in anulos
divisae in humeros profluunt. Neque insignes mediae frontis
crines frustra quaeruntur. Singularis autem comptus Amphi-
tritae in tab. 830 A est; crines enim taenia cincti in cervice
ita retroacti et colligati sunt, ut non soluti, sed in formam sac-
culi, dependeant.

Atque raro mihi contigit ut crines illos media in fronte
artificiose comptos in monumentis, quae extra artem Corinthia-
cam orta sunt, invenirem. Gommemoraverim autem hoc loco
nonnulla vasa Gyrenaica (cf. Mon. d. J. 1, 7) et laminam illam
Gretensem ex aere factam (Ann. d. J. 1880 tav. d^agg.T) propterea
quod in his monumentis frontis cincinnus apparet. Maxime autem
memorabile est Corinthiacum illum capillorum habitum in iis,
quae dixi, monumentis conspici, quae ratione et genere artis
inter se propinqua esse iam dudum cognitum erat. Atque haud
scio an suspicari liceat hunc habitum capillorum non Gorinthi
originem habuisse, cum alieni quidquam a Graeco more ha-
bere videatur.

Rarum capillorum comptum venatores in tab. 894 A gerunt;
tribus enim taeniis ad libellam aequis in cervice cohibentur.
Gonferas velim simillimam pectendi crines rationem mulieris,
quae in thorace illo in Alpheo reperto apparet. *)

De barba non multa dicenda sunt; incipiens a capitis capillis
et secundum aures per maxillas pergens prominensque in mento
in acutum desinit. Superioris labri quoque barba brevis hic
atque illic in tabellis videtur; in tab. 672 lineis incisis signifi-
catur. Etiam in nonnullis aliis tabellis (cf. tab. 368, 486), nisi
oculi me frustrati sunt, Neptunus barbam superioris labri gerit.
Sed in plurimis virorum figuris haec barba desideratur, quo
demonstratur eam iis temporibus, ad quae tabellae pertinent,
apud Gorinthios non ita usitatam fuisse.

n V. Bull. de corr. hell. 1883, tab. II. Etiam fronii.s cincinnus in hoc
tnonumento oceurrit.

3

34

IT* De re yestiaria^

In rem vestiariain Gorinthiorum hoc loco inquirere idoo
inaxime attinet, quod ipsae tabellae, qualis ea fuerit, optime
docent. Atque initium ducaraus a describenda virorum veste.
Neptunus virique nobiliores duo vestimenta gestant, chitonem
longum usque ad talos defluentem et himatium paulo brevius.
Ille non Doricam formam habet, sed potius lonicam ; in hume-
ris enim consutus et manicis ad cubitum fere descendentibus
instructus est, quae longa sutura insignes sunt. Cingulo autem
chiton arte cohibetur.

Gum chitonis habitus atque usus in omnibus tabellis idem
fere sit, himatiorum duo genera internoscimus. Saepissime hi-
matium est pannus oblongus, amplus atque magnus, qui hoc
modo induitur: primum laevo humero atque cervici inicitur, ita
ut parte defluentc? eius posticum latus corporis obtegatur; tum
altera pars per pectus et ventrem atque inde sub dextero latere,
ne brachium dexterum impediatur, super clunes et femora ad
laevum latus ducitur, ubi extrema eius pars in laevo brachio
imponitur.

Altera forma himatii non ita crebro in tabellis invenitur
(cf. tab. 492, 667). Hoc ab himatio maiore eo discrepat, quod
multo angustius est alioque modo corpori applicatur; a tergo
enim utrique humero inicitur et brachia superiora velans ante
pectus utrimque dependet.

Praeter longum chitonem brevior in usu fuit, qui usque ad
media femora pertinebat et cingulo arte circumcludebatur. ^)

*) In tab. 699 hic in aniica parte scissus est ita, ut pars pudenda appa-
reat. — Hoc loco de opinione, quam Boehlau (Quaest. de re vest. Graec. pag.
69 sqq.) proposuit, breviter videtur dicendum esse. Qui cum in nounullis
vasis Gorinthiacis virum in draconis caudam desinentem, quem Typhonem
vel Typhoeum vocamus, vestimento indutum vidisset, quod chitoni simile in
antica parte ante pectus scissuram hahet, hunc chitonem antiquissimum Go-
rinthiorum esse censebat. Sed ei non assentior. Nam hic chiton illis mon-
stris proprius esse videtur, quorum typos non Gorinthi inventos, sed aHunde
importatos esse verisimile est, et, quantum scio, ne in antiquissiniis quidem
tabeUis vel vasis Gorinthiacrs aliam figuram nisi Typhonem hoc amictam vi-
des. Ghitonem illum etsi perantiquum esse haud nego, tamen eum Gorinthio-
rum antiquissimum esse non credo.

85

Quod vestimentum equitibus commune crat raroque eos vides
nudos. Sagittarii quoque eo utuntur (cf. tab. 764, 771). Ope-
rarii autem, qui in metallis aut apud fornaces aut in officina
figulorum laborant, plerumque nudi incedunt neque crebro brevi
chitone induti sunt. Nonnunquatn nautae quoque euni geiunt.
Breviore quam equites chitone Diomedes in tab. 746 et venator
in Timonidae tabella veslitus est. Glunes enim paene obtegens
sub ventre resectus est ita, ut membra verenda non operta sint;
quibus in Timonidae tabella pannulus oblongus^) de cingulo
dependens tegumento est. Subligaculum etiam brevissimum in
tabella quadam Parisina conspicitur.

Neque praetermittendum est vestimentum quoddam, quod
nisi fallor, in his tantum monumentis invenitur, chitonem dico
brevissimum, qui manicis fere carens ad coxas descendit atque
inferiores partes corporis relinquit nudas. Quo chitone vena-
tores in tab. 894 A et viri in tab. 873 B, 899 A«) induti sunt.

Amphitritae vestis, qua qualia fuerint vestimenta muUerum
Corinthiarum discimus, non plane a veste Neptuni diversa est;
e chitone eniin et palHo constat. Attamen nonnullae diversitates
rnaiores cernuntur. Chitones enim, qui arte corpus circumdant
et zona cinguntur, manicis carent et parvis sinibus in utroque
latere supra zonam dependentibus instructi sunt, ^) quod ideni
in vasis Corinthiacis animadvertere hcet. Himatium autem cum
forma tum modo, quo gestabatur magis diversum est; pannus
erat paulo longior, quam latior, qui cervici iniciebatur et supra
humeros dorsumque usque ad genua defluebat. Persaepe in-
feriores partes eius resectae sunt, sed non ubique. Quare non
Hcet putare in re vestiaria Gorinthiorum illud legitimum fuisse.
Saepius denique muUeres himatio occiput habent velatum.

*) Pannulus ille saepius in monumentis Gypriis conspicitur; cf. Perrot-
Ghipiez, Hist. de Part dans Tantiquite III fig. 355, 358.

') Gonferas quoque virum in tab. 900 A. — Qui viri quid signiflcent, per-
quam ignotum est. Habitus eorum est hic: alterum brachium curvatum tol-
lunt, alterum eodem habitu demittunt; in 873 B viro canis, in tab. 899Alepus
addiius est. Quibuscum comparare licet viros eiusdem formae, qui in vasis
fragmento apparent, quod Micali in Mon. ant. tab. 98,2 de pinxit. In quo
praeter viros etiam canes et fortasse leporem adiunctos conspicimus.

^) Hi deesse videntur in tab. 778.

Variis vestinierilorum formis pertractatis videamus, quibus
coloribus pictor illa expresserit. Qua in re usitatissimum est
chitonem cum in Neptuni lum in Amphitritae simulacris argillae
colorem habere, himatium rubrum esse; rarius ille colore diluto
infectus, hoc rubrum aut ille colorem argillae ostendit, hoc ni-
grum est. A solito autem abhorret, quod in tab. 413 chiton
ruber est, himatium nigruni. Plerumque igitur chitonem colorem
argillae habentem, himatium rubrum cernis. Unde conicere licet
Corinthiorum chitonem alio et candidiore panno facturn fuisse,
quam himatium.

Neque chitones neque himatia decoratione carent; non raro
enim margines limbis vel suturis obtecti sunt; aut totus chiton
maculis conspersus vel quadratis limitibus aliisque ornamentis
ornatus est. Apparet mulieres Corinthiacas bene didicisse talia
intexere vel acu pingere.

Denique mentionera fecerim teguraentorum capitis et pedum.
Capita hominum, qui in tabellis conspiciuntur, plerumque nuda
sunt; invenis autem nonnunquam galerum ab operariis gesta-
tum^) (cf. tab. 810, 816). Soleatus saepius Neptunus apparet;
soleae simplici et vulgari sunt forma. Calcei in tab. 881 videntur.

111. De curribus.

Currus, qui in tabellis apparent, exceptis minoribus pro-
prietatibus temonis atque lorarum, quae in aliis quoque operi-
bus Corinthiacis inveniuntur, vulgari sunt forma ; de curru autem
singulari, quem in tab. 507 vides, brevi dicendum erit. Pars su-
perior eius quattuor assibus circumcluditur (cf. tab. 532); rotae
formam maxime memorabilem habent; orbis enira rotae non
radiis in umbilicum convergentibus , sed uno radio axi affixo,
quo rota dimidiatur, et duobus longuriis parallelis aeque ab axi
distantibus sustinetur. Quae rotae non circa axem torqueri, sed
cum illo firmiter coniunctae videntur esse, ut fit in iis curribus,
quibus in viis ferreis utimur, in quibus axes moventur et cum

*) Num iuvenis in tab. 849 petasum gerat, magnopere dubito.

37

his iotac. Haec fonna rotae media videtur esse inter sinipliceni
orbera de arbore rotundo desectum et rotara quattuor aut pluri-
bus radiis instructam. Huiusmodi rotas ligneas maxime inha-
biles neque satis duras etiam iis temporibus, quibus rotae vul-
gares in omnium usu erant, adhibitas esse admodum mirum est.
lam enim remota illa aetate, qua prostypa Mycenaea exsQulpta
sunt, rotae radiis instructae in Graecia notae erant. Qua de re
opinor septentrionales illas gentes, quae aetate Doricae migra-
tionis Graeciam meridionalem occupabant, cum minus eruditae
cultuque inferiores essent, hocce genus rotarum secum tulisse
atque per aliquot temporis in usu retinuisse.

Similes currus atque rotae nonnunquam in vasorum picturis
conspiciuntur. Eius generis, quod descripsi, vehiculo usi agri-
colae magna vasa deportant (cf. Baumeister, Denkm. tab. I, 13 a),
homines ad sacrificium vehunlur (v. Journ. of Hell. stud tab.
VII), propinqui lugentes mortui cuiusdam corpus auferunt (v.
Micali, Mon. ant., tab. 96, 1). Etiam in monumentis recentio-
ris artis nonnunquam haec rara forma rotarum occurrit; confe-
ras vas quoddam Atticum (v. Gerhard, A. Vb. I, 41), in quo
Bacchus apparet atque alterum vas eodem loco (III, 217) de-
pictum.

IV* De tridentibus.

Tridentium formae maximae variae non indignae sunt, de
quibus breviter exponamus. Compluria eorum genera discer-
nenda sunt:

1) Tridentes in picturis ad modum sciagraphicum factis,
tribus dentibus hebetibus et obtusis aut semel quattuor (in
tab. 464) instructi.

2) Tridentes forma furcae vulgaris (cf. tab. 349, 378, 463,
Gaz. arch. pag. 104 etc).

3) Tridentes, quorum dentes breves arte in ipso sc^po con-
sistunt (cf. tab. 780; 813 etc).

4) In transtillum modo directum, modo curvatum dentes,
folia aut gemmae immissa sunt.

38

a) quae pediculo carent, quorum forma aut gracilior (cf.
tab. 351, 372, 816 etc.) aut humilior est (cf. tab. 388,
453, 489 etc),

b) quae pediculo instructa sunt (cf. tab. 475, 488, 799).

Utriusque generis formae coniunctae sunt in tridente, qui
in tab. 385 apparet.

5) Tridentium cuspides, in modum gemmarum, calycum,
loti florum formatae, ad ipsum scapum affixae sunt. (cf. tab.
348, 387; 384, 802: 471 etc).

6) Formae rariores vel singulares (cf. tab. 539, 803; 809; 477).

Tridentis, qui in tab. 347 est, praecipue mentionem facio,
quia dentes id quod rarissime vidi, uncinati sunt.

De his tridentium formis sic statuo. Neptunus antiquioribus
temporibus, ut multi alii dii deaeque, sceptrum flore vel gemma
coronatum') gerebat et fortasse sceptri eius loti flores vel gem-
mae propria erant. Quo sceptro deminutione singularum par-
tium, quae in artius cogebantur, telum ortum est, quod aetate,
qua accolae orae maritimae piscatorio artificio quaestum facie-
bant, tridenti, qui saepius a piscatoribus adhibebatur, paulatim
par fiebat. Itaque mea quidem sententia initio non tridens insigne
Neptuni fuit, sed sceptrum et sceptri formae detritae et obscu-
ratae postero tempore similis forma tridentis, qui deo marino
aptus erat, substituta est. Exempla satis multa floris vel gem-
mae in tridentis cuspidem transeuntis in tabellis apparent. (cf.
tridentes in tab. 471, 483, 843.)

Sceptrum autem vero tridente antiquius esse tabellae (cf.
tab. 387) pro certo docent, neque putare licet vetustiore aetate
tridentem sceptro significatum esse, quia saepius hoc vix ullam
similitudinem cum eo habet. Eliam hoc plane negandum est
artifices tabellarum morem antiquorum pictorum omnia orna-
mentis decorandi secutos cuspides simplicis tridentis in flores
vel gemmas mutasse.

*) Conferas sceptrum, quod in Assyria tabella eburnea (Perrot-Chipiez,
hist. de rart dans Tantiquite II fig. 80, pajf. 222; — v. Sybel, Weltgesch. der
Kunst fig. 54, pag. 67) apparet.

39

Extra artem Gorinthiacam sceptra Neptuni flore vel gemma
ornata exceptis nonnullis perantiquis nummorum signis, quantum
scio, non inveniuntur. Guius rei causa videtur es6e, quod lypi
Neptuni, quos primos Gorinthi inventos et excultos esse verisi-
millimum est, tum demum aliis locis innotuerunt, cum sceptrum
iam in tridentem piscatorum mutatum erat.

Neque mea, quam de origine tridentis exposui, sententia,
eo improbatur, quod in tabellis eiusdem aetatis et antiquiores
et recentiores formae apparent. Nam ut artifex quisque aut
vetustiolrem aut recentiorem imaginem imitabatur, ila aut scep-
trum aut tridentem depingebat.

In hac commentatione non quaesivi, quantum tabellae ad
historiam picturae Graecae planius cognoscendam conferant,
cum talis quaestio huius libelli terminos transgrediatur neque
apte nisi in historia universa antiquioris picturae Graecorum
pertractari possit. Sed liceat rem brevissime attingere.

Prinmm considerandum est in pingendi ratione usuque colo-
rum tabellas vix maiores proprietates praebere; iidem colores
atque in vasis, idem eos adhibendi modus, idem lineamentorum
incisorum usus. Qua in re tabellae cognitionem vetustioris pic-
turae Gorinthiacae non augent. Sed maxime eo excellunt, quod
nobis aditum et perspectum in antiquiorem artem pictorum Go-
rinthiorum aperiunt et quod docent, quae et qualia et quo arti-
ficio illi pinxerint quaeque potuerint. Gum enim vasorum ima-
gines nobis nihil fere aliud, nisi heroum certamina et facinora,
proelia, equites, currus vel omamenta ante oculos ducant, in
tabellis permagnus numerus picturarum invenitur, quae vitam
quotidianam optime illustrent. Quo in numero habentur imagi-
nes metallorum, fornacum, navium, officinarum figulorum et
aerariorum, imago praestigialorum, aliae. Praterea non omit-
tendum est, quamvis inscite et vitiose imagines tabellarum factae
sint, tamen artifices operam dedisse ex vero effingendi similitu-

_ 40

dinem et saepe illos facies virorum mulierumque, metalla, forna-
ces, operarlos mirum in modum convenienter expressisse.

Sed cum de statu piclurae Gorinthiacae e tabellis iudicamus,
nobis non neglegenduni est iinagines earum non esse artificia,
sed potius opera celeriter et acervatim ab operariis facta, quae
ab hominibus pauperibus emerentur. Quare conicere licet pic-
turam Corinthiacam extra figlinam exercilatam iis temporibus
iam altiorem perfectionis gradum assecutam esse.

Enuiiieratio tabellanini in „Ajit. Denkm."

depictarum.

Ani Denkm.

Catal. Bcrol.

J.M.MM.V -LrVJtaJ

Tab. VI

n. 368

n. 28

374

5

376

6

387

18

460

24

464

2

471

3

474

19

475

17

485

11

48(i

25

489

20

493

10

495

1

497

13

507

4

539

'21

555

23

764

15

767

22

780

26

873 B

16

899 A

27

905 B

14

f K)7 A B

8, 12

908 A

9

910 AB

7b, a

Aiit. Deiikm.

Catal. Berol.

in.ll H. M^\JtM.

Tab. VI

n. 557

n. 25

565

10

608

1

611

26

(>16

12

(J39

23

7S3

24

784

2

802 B

4

827 B

22 «

831 AB

3b, a

84() AB

15, 13

847 B

9

868 B

18

869 B

17

871 AB

5,7

885AB

14 b, a

891 AB

6b, a

893 AB

19 b, a

894 AB

16b, a

900 A

20

909B

21

933 B

8

934

11

»>»■•*

Hoc libello contmetur:

A. Pars ^eneralis: Ubi et qup tenjpore tabellae reper-

lae sint; de numero, fornia, ornatu, foraminibus, colori-

bus etc. earum .........: pag. 5 — 10

B. Pam specialis

I. De numinibusrfberoibusque in tabellis depictis. „ 11—15

II. De metallis aerariorumque arte „^ 15 17

III. De fornacibu^ „ 17—22

IV. De rota figulari aliisque picturis, quae ad artem

figulorum spectant .......... „ 22 — 23

V. De navibus „ 23—24

VI. De equitibus, militibus, venatoribus „ 24—26

VII. De bestiis atque ornamentis ad tabelias decoran-

das adhibitis 27-28

VIII. De inscriptionibus ^ 28—30

IX. Varia , 30—32

ۥ Appendix

I. De crinium habitu • . . . „ 32 — 33

II. De re vestiaria „ 34 — 36

III. De curribus , 36—37

IV. De tridentibus , 37—39

r