Skip to main content

Full text of "De cruce Vaticana ex dono Iustini Augusti in parasceve maioris hebdomadae publicae venerationi exhiberi solita commentarius : cui accedit ritus salutationis crucis in ecclesia Antiochena Syrorum servatus, nunc primum Syriace & Latine editus adnotationibusque inlustratus"

See other formats 


'#S*^ 


I 


B 


I 

! 


.y 


'•■\f 


tk* 


kMfcfe  fc» 


^ 


,_\BRI  RAR/ 


FIAMMETTA  SOAVE 
ROMJV 


_     *.    ^ 


//♦ 


.  1 


1 


c 


/7AV 


1 


M 


*>*- 


) 


DE  CRUCE  VATICANA 

E  X      D  O  N  O 

IUSTINI    AUGUSTI 

IN  PARASCEVE  MAIORIS  HEBDOMADAE 
PUBLICAIT  VENERATIONI  EXHIBERI  SOLITA 

COMMENTJRIUS 

CUI    AGCEDIT    RITUS    SALUTATIONIS    CRUCIS 
IN  ECCLESIA  ANTIOCHENA  SYRORUM  SERVATUS 

Nunc  primum    fyriace  ,   &  latine  editus  ,  adnotationibufque  inluflratus 
Jl    V    C    T    0    J^  E 

STEPHANO      BORGIA 

SACRAE  CONGREGATIONIS  DE  PROPAGANDA  FIDE 
A    SECRETIS 


SPLENDIDIOR  -  CVNCTIS  -ASTRIS 

ROMAE      MDCCLXXIX 

EX  TYPOGRAPHIA  ElUSDEM  SACRAE  CONGREGATIONIS 
TF^.ESIDVM    EjLCVLTJITE 


' 


9*+ 


•<=*•  <«*.  '<=».  ^.  vs>>  va»>  «^  vs>>  <«»,  <«»  -o, 

t  D.  SISTO  i 

§  ABATE  BENIGNI  § 


W'  # 


Y 


SJ^CTISSIMO   J.C   BEJTISSIMO   VJTKJ 

PIO    SEXTO 

PONTIFICI  MAXIMO 


STEPHANUS     BORGIA 

A  SECRETIS  SACRAE  CONGREGATIONIS  DE  PROPAGANDA  FIDE 
F    £  L  I  C  I  T  Jt  T  E  M 


TS7  perdifficile  esl  ,  cum  quis 
fuam  maximo  Prmcipi  obfer- 
'vantiam  lucubratione  aliqua  tejiatam  velit,  ecu 
femper  in  medium  froferre,  quae  tanta  maiefta- 
te  }  atque  amplitudme  dtgna  frorfus  videantur: 

*   2  non 


non  aeque  tamen  arduum  opus  experietur  5  fi  is 
fuorum  fiudwrum  monumentum  Principis ,  cui  ob- 
fertur ,  indoli  atquc  inftituto  quoquo  modo  con- 
fintaneum  exhibere  fatis  habeat.  Hoc  ipfum  mihi 
fcilicet ,  BeaTi  ssi m  e  Pa TeR,  ujuvenijfe  fen- 
tiebam ,  d,um  elaboratum  a  me  nuper  Commenta- 
rium  ,  in  publicam  lucem  emittendum ,  Augufii 
Nominis  tui  Jplendore ,  ac  magnitudine  inlufirare 
cogitavi,  &  percupivi.  Cum  nlmirum  argumen- 
tum,  quod  ornandum  Jufceperam ,  de  re  ejfet ,  quae 
religionem  attingeret ,  quam  quae  maxime  ,  infi- 
gne  fiilicet  illud  Staurothecium  /uHini  Imp.  do- 
num,  quod  habet  Vaticana  Bafilica,  cumque,  fi- 
clufis  parumper  ceteris  tuis  praeeminentiis ,  ac  do- 
tibus  ,  in  te  non  alium ,  quam  fuccefTorem  Pifca- 
toris ,  ac  difcipulum  Crucis ,  mihi  obfervandum 
propojuijfem  ,  quemadmodum  a  plaeclariffimo  Ec- 
clefiae  DocJore  Hieronymo  Sanclum  Pontificerru 
Damajum  confideratum  legimus  ;  Jactle  etiam 
animadverti  &  ipfum  Crucis  fehema ,  quod  typo 
commifiram ,  &  Commentarium ,  quod  in  iderru 
confiripferam ,  ita  tibi  hoc  faltem  nomine  conve- 
nire ,  ut  nemo  me  vel  temeritatis ,  vel  audaciae 
arcejferet ,  quod  munus  ita  exiguum  tantae  M.a- 
ielfati  obferre  non  dubitajfem  .  Tum  quid  infu- 
per  gratius  a  me  tibi  nunc  praeberi  pojfe  cenfi- 
rem ,  quam  oculis  tuis  Jubieffum  ,  ac  a  me  levi- 
ter  licet  inlufiratum  monumentum  illud ,  quod , 
dum  in  Vaticanae  Bafilicae  Canomcorum  Colle- 

gio 


gio  adnumeraharis ,  &  feria  VI.  maioris  hehdo- 
madae  adoraveras ,  &  feria  il.  Pa/chatis  Refitr- 
reclionis  inter  cetera  facra  cimelia,  quihus  dita- 
tur  fplendidijfima  illa  Bafdica  ,  frequenti  populo 
wenerandum  fro  tui  muneris  <vice  ofienderas ,  eo- 
que  henediclum  dimiferas  ?  Non  enim  me  latet  , 
BeaTissimZ  PaTer  ,  quantum  pro  tua  in~> 
JLpojlolorum  Principem  Petrum  devotione ,  & 
cultu  tibi  placeas  in  iis9  quae  ad  eius  templum 
pertinent ,  &  in  eo  adfernjantur-,  quod  £f  exper- 
tus  fum  ,  cum  ad  fanCtiffimos  pedes  tuos  ohtuli 
aliud  opufculum  meum  de  Vaticana  Confeffione 
infcriptum  .  Hinc  fkne  profeclum  novimus ,  ut 
omnium  quidem  votis  expetitum  ,  tentatum  au- 
lem  numquam ,  Sacrarium  ipfum ,  quod  Vaticano 
templo  adhaereat ,  £f  in  quo  tum  eius  Minisiri 
excipiantur  ,  tum  facra  fitpellex ,  liffana  ,  njafa , 
ceteraque  cimelia  adferventur ,  excitandum  regio 
plane  animo  ,  fumpuque  curaveris:  quo  fane  con- 
filio  etiam  pretiofe  Staurothecio  nofiro  hene  pro- 
ffeclum  gratulari  contingit .  Ac  nec  tua  animi  ma- 
gnitudo  ,  nec  pietatis  foliditas ,  nec  muneris  pro- 
^uidentia,  nec  dignitatis  amplitudo  finunt3  ut  haec , 
quae  externa  funt ,  [blummodo  confetleris .  Latent 
fortaffe  quamplurimos ,  quae  pro  religionis  incre- 
mento ,  £f  Domwicae  Crucis  cultu  in  remottffimis 
regiomhus  perficienda  committis  ,  immo  praefin- 
tijfimo  auxilio  urges ,  ac  peragis .  Verumtamen  ea 
non  me  latent  ,  quem  fro  muneris  mei  ration<L^ 

tua- 


tuarum  voluntatum,  &  mandatorum  habeas  ad- 
mimjirum  ,  &  interpretem  .  Patere  ergo ,  BeA' 
Tissime  PaTer  ,  ut  ceteris  etiam  palamfa- 
ciam ,  quae  CPoli  ,  VHnae  in  Lttuania  ,  in  Con- 
genfi  regno ,  0*  i&  Sinarum  imperio  perpetraveris, 
ut  Cruci  fubditos  augeres  ,  &  confirmares ,  atque 
animas  Chrifto  lucrifaceres .  N<Jh  altam  fane  ob 
cauffam  uberem  a  te  largitionem  tulit  Apoftoltcae 
Mtjfionis ,  quae  a  Fratribus  Alinortbus  CPoli  ad- 
miniftratur ,  inftitutum .  Huc  fpettat  Alumnorum 
numerus  in  Pontificio  Vilnenfi  Collegio  auttus ,  ac 
novo  cenfit  munitus .  Tum  eo  etiam  redeunt ,  quae 
pro  Congenfis  Alijfwnis  reparatione  ,  &  amplifi- 
catione,  quae  pro  alterius  Sinenfis  bono ,  &  ficu- 
ritate  Apoftolicae  aufforitatis  robore  decernenda 
curafli .  Ouid  dicam  de  fuavijfimis ,  ac  *vere  pa- 
ternis  litterts  ,  quibus  Vicariorum  Apoftolicorum 
Siami ,  Tonqutni  ,  Sut-Chuen  ,  &  Cocincina<L~> 
egregiam  in  fubeundts  pro  animarum  falute  labo- 
rtbus  alacritatem  confirmafii  ,  &  generale  eorum 
Collegium  in  Virampatna  prope  Pondicheriunu 
conflitutum  in  tuam  clientelam  ,  Pontificiumque 
patrocinium  amantiffime  fitfcepifti  ?  Videt  porro 
unufquifque  ea  me  dumtaxat  confeffari ,  quae  & 
muneris  mei  fint  ,  gf  meam  ,  qua  ad  te  accefft, 
antmi  confidentiam  quodammodo  excufent  .  Im~ 
menfum  fane  pelagum  ingreffus  ^viderer ,  ex  quo 
exitum  aegre  mihi  quaererem  ,ficetera,  quae  per- 
agis  in  reipubltcae  bonum  ,  quaeque  in  omnium 

oculis 


oculis  funt ,  praedicare  effet  animus .  Quare  ea^ 

confulto  fraetermittam ,   aliis  me  dijfertioribus 

celebranda  relinquens .  Hoc  unum  modo  pofiulare 

liceat,  BeaTissime  PaTer,  ut  leve  hoc  opu- 

fculum  meum  laeto  excipias  animo  ,  tum  a  volun- 

tate,  quae  maxima  efi ,  non  a  munere ,  quod  fen- 

tio ,  quamfit  exiguum ,  obfervantiam ,  &  reveren- 

tiam  in  te  meam  unice  metiaris.  Id  fi  mihi  pro 

fmgulari ,  ac  prope  divina  tua  benignitate  indul- 

feris ,  uberrimum  qualifcumque  laboris  mei  fru- 

clum  me  percepijfe  arbitrabor .  Interim  ad  beatifji- 

morum  pedum  ofculum  provoiutus  sDeum  precor, 

ut  SancTiTaTem  Tvam  pofi  diuturni  morbi  in- 

commodum  divinitus  Chriftianae  reipublicae  red- 

ditam,  Catholicae  Ecclefiae  felicitatiy  atque  incre- 

mento  fofpitem ,  ac  fiormtem  diutijfime  fervet* 


IM- 


1  M  P  R  1  M  A  f  V  R" 

Si  videbitur  Reverendiflimo  Patri  Sacri  Palatii  Apo- 
flolici  Magiftro . 

F.  A.  Marcuccl  Epifc.  Montifalti  Vicefg. 

I  M  P  R  I  M  A  f  U  R 

Fr.  Pius  Thomas  Schiara  Ordinis   Praedicatorum 
Sacri  Palatii  Apoftolici  Magifter , 


DE  CRU- 


ema.  Crucis 
Gemmir 


mfa 


a£.h 


iLx  lastzm  Imj7, 


c  m 


Jbt  in  oacraru?  J3asiuc\ 
Lsupa  nunc  prunum 
a  otepnano  jDoraia  Oac. 

Anno   MD 


ANTICA 


FACIES 


Palmi  Romasu 


Palmus 


1111 


V 


/  ?4 


a 


! 


m 


101 


i  ^aeszteae  zrzaz/ratae 

>re  azrzzszctae: 
w  dno  Romazn  mzssae 
'tm'  razzcanac  aasen/atac 


ere   znscuzpzzizn  eazzur 
icltia.ae  Iroaaa.  rzcze  a  SecreZzs 

WCLXXVIIII 


^^       i  i  t  l  l 


POSTICA 


^1 


R 


I  J\orruzm-CJ~ 


DE   CRUCE  VATICANA 

COMMENTARIVS 


P  R  O  OE  M  I  U  M  . 

X  quo  inter  facra  reliquiarum  cimelia ,  quibus 
ditatur  VaticanaBafilica  ,  adfervari  animadverti 
vetuftiffimam  Crucem  ,  pretiofiflima  inftrudtam 
particnla  illius  vitalis  ligni ,  a  quo 

Pretium  pependit  fjeculi  (a)  , 
ftatim  illius  inluftrandae  defiderium  mecepit, 
ut ,  quantum  in  me  eflet ,  eidem  cultus ,  &  reverentia  etiam 
apud  exteros  accrefceret .  Illud  vero  maxime  exarfit  ,  cum 
deprehendere  mihi  contigit  infigne  huiufmodi  monumentum 
a  nemine  haclenus  typorum  ope  editum  fuifle  .  Tanta  fiqui- 
dem  facrorum  monumentorum  ,  quae  Romae  funt  ,  copia_. 
fuppetit ,  ut  etiam  poft  tot  Litteratorum  labores ,  &  ftudia  , 
quae  ad  ca  inluftranda  contulerunt  ,  multa  relinquantur , 
tamquam  ad  fpicilegium  ,  quae  idem  officium  poftulent .  In- 
ter  haec  fane  adnumerari  meretur  ,  immo  primatum  tenec 
Crux  hacc  Vaticana  ,  quae  nobis  fortc  obvenit ,  noftrofque 
in  fc  obtutus  ,  &  obfervationes  vindicavit .  Dominicae  Cru- 
cis  argumentum  haud  fane  intaclum  eft  ,  quod  nempe  ube- 
rem  fegetem  ad  Romanae  Ecclefiae  ritus  ,  &  antiquitatcs 
cxornandas  praebuerit  Auguftino  Fivizanio  (b) ,  Angelo  Roc- 
cae  Epifcopo  Tagaftcnfi  (c) ,  Iacobo  Bofio  (d)  ,  Iohan.  Bapti- 

a  ftae. 


(a)  Venant.  Hon.  Fortunatus 
in  Hymno  de  Tafione  Chrifli . 

(b)  De  ritu  Crucis  praeferendae  Bg- 
mano  Vontifici .   Egmac  1592. 

(c  )  Dzparticula  ex pretiofo ,  &  vi- 
vifico  ligno  facratiffimae  Crucis  Saiva- 
toris  Iefn  CbrtHi  dcfumpta  ,  facris  ima- 


grnibus  ,  &  elogiis  eodcm  ligno  inci- 
fis  infignita  ,  &  in  ^iposlolico  facrario 
afftrvata  Commentarius  &c.  Rgmae-j 
1609. 

(d)  Lxtrionfante,  e  gloriofa Croce , 
Bgma  1610. 


m  2  m 

fhe  Cafalio  (a) ,  Iohanni  Ciampinio  (b)  ,  Philippo  Bonarro- 
tio  (c)  ,  Dominico  Georgio  (d) ,  Thomae  M.  Mamachio  (e)t 
ceterifque  eruditione  praeftantibus  viris  ,  ut  practercam  nunc 
Paullum  Aringium  ,  aliofque  ,  qui  Romam  fubterraneam  com- 
mentariis  exornarunt .  Verumtamen  nemo  ex  hifce  Scripto- 
ribus  Vaticanae  huius  Crucis  memoriam  iniecit ,  &  ,  quod 
infuper  mirandum  venit,  altum  de  ea  filentium  quin  etiam  eft 
in  celebri ,  quam  Florentiae  annis  Gi^lDCGXLix. ,  &  CIdIdcclii. 
duobus  voluminibus  concinnavit  vir  cl.  Antonius  Francifcus 
Gorius  ,  nobis  dum  vixit  coniunctiflimus,  de  Crucis  mate- 
ria  collectanea  ,  cui  titulum  fecit  :  Crux  Dominica  commenta- 
riis  ,  &  monumentii  antiquis  illujirata  . 

Qui  de  praeclaro  hoc  Crucis  cimelio  primus  verba  fecerit, 
ut  fileam  nunc  de  Maphaeo  Vegio  faeculi  xv.  Scriptore,  de  quo 
dicam incap.vi. ,  non  alius  fuifle  videtur ,  quemadmodum  mihi 
innotuit5quam  PompeiusUgonius  (f)  faeculi  xvr.  Scriptor  mi- 
nime  contemnendus  ;  quem  dein  faeculo  proximo  fubfequuti 
funt  Iohannes  Severanius  (g),  qui  in  eo  tamen  erravit ,  ut 
Iuftiniani  nomen  pro  altero  luftini  ingeflerit  ,  &  Francifcus 
Maria  Turrigius  (h)  vir  de  Vaticanis  Cryptis ,  aliifque  facris 
monumentis  praeclare  meritus  .  Vertente  autem  faeculo  hoc 
ipfum  memorarunt  Raphael  Sindones  ,  &  Antonius  Marti- 
nettius  ,  uterque  Vaticanae  Bafilicae  BcnefTciarius ,  qui  nempe 
huius  Bafilicae  defcriptionem  vernacula  lingua  elaboratam_ 
Romae  annoMDCCL.  ediderunt  (/)  j  tum  duo  alii  adhuc  vita, 
&  eruditionis  ,  doclrinaeque  laude  florentes  Paullus  Maria  Pa- 
ciaudius  Ciericus  Regularis  (k) ,  &  Philippus  Laurentius  Dio- 

nyfiusi 

(a)  De  veteribus  Chrifiianornm  ri-         (f)  Ifioria  delle  Sta^oni  diRgma, 
iibus  cap.il.   Rgmae  1645.  cbe  fi  celebrano  la  Qnarefima  pag.103. 

(b)  Iiiveftlgat.  Hiilor.  de  Cruce     Rqma  1588. 

Stationali  .    Romae  1694.  (s)  Mcmorie  Sacre  delle  fette  Chiefe 

(c)  Offerva^oni  fopra  alcunt  fram'  di  Rgnia  patj.io?.  J^o?«;z  1630. 
menti  di  vift  anticbi  di  vetro  .   Firen-         (b)  Lc  facre  Grotte  Vaticane  Pa r . 2 . 
%c  iji6.  pag.j^.  e  fegg.  Roma  16-19. 

(d)  De  Liturgia  R$mani  Vontificis .         (i)  Lib.  I.  pag.  46.  &  feqq. 
Tom.I.   lib.l.  Romae  173 1.  (kj  De  cultn  S.  Iobannis  Raptijlae 

(e>)  Origin.  ,&  antiquit,  Ecclefiafi.     antiqnitates  Cbrifiianae  .  Diilert.vi. 
To:n.  ul.  Romae  175 1.  pag.263.  Romae  1755. 


«(  3  * 

nyfius  laudatae  fuperius  Bafilicae  Beneficiarius  (**),  uterque 
nobis  veteri  amicitia  fpeftatiffimus  .  Sed  ex  hifce  Scriptoribus 
alii  vix  monumentum  leviter  attigerunt  ,  alii  non  omnia_» 
vera,  &  ingenua  de  eo  pronunciarunc  ,  ut  inferius  oftende- 
mus  ,  ac  ncmo  tandem  eclypum  exhibuit  ,  cum  unus  Pa- 
ciaudius  epigraphem  cum  eo  litterarum  ordine ,  qui  Crucem 
effingat ,  fed  fine  forma ,  quae  prototypum  referat ,  adduxe- 
rit .  Refte  vero  pronunciavit  vir  doc"tiffimus  ,  cum  in  urbo 
omnium  vetuftiffimam  hanc  Crucem  affirmavit ,  quae  nimi- 
rum  ad  vr.  Chrifti  faeculum  citra  dubium  omne  pertinet, 
&  nondum  ab  ullo  publici  iuris  faftam  infuper  afferuit . 

Quapropter  praeftantiffimum  huiufmodi  monumentum_, 
quafi  fuo  iure  poftulare  videbatur ,  ut  aliquis  tandem  exfur- 
geret  ,  qui  illud  a  tenebris  educeret  ,  &  inluftrationibus 
exornaret.  Nos  ,  qui  fcilicet  hoc  onus  in  nos  fufcipiendum 
duximus ,  id  fpondere  maxime  poffumus ,  nihil  a  nobis  prae- 
termiffum  five  diligentiae ,  five  accurationis  ,  quominus  nu- 
meris  omnibus  abfolutus  eiufdem  edypus  aere  infculptus 
exhibcretur  5  atque  utinam  tantumdem  de  hac  noftra  inlu- 
ftratione  fpondere  liceret .  Impares •  vero  tanto  argumento 
nos  haud  pudet  confiteri  ;  fcd  dum  pro  viribus  conamur 
muneris  ,  quod  aggredimur  ,  magnitudini  refpondere  ,  id  nos 
fa<5turos  auguramur ,  ut  alii  deinceps  eruditione  ,  &  doclrrina 
inftrudiores  ca  fuppleant ,  quae  noftram  fedulitatem  effuge- 
rint ,  quaeque  nobis  temporis  anguftia ,  qua  undique  urge- 
mur  inter  cetera  onera  ,  quae  fuftinemus  ,  invidcrit  .  Acce- 
dit  &  brevitatis  ftudium  ,  quod  etiam  nobis  cordi  fuit , 
&  cuius  gratia  forte  nonnulla  confulto  a  nobis  praetermit- 
tentur  ,  ne  iis  ,  qui  fapiunt  ,  aut  qui  tcmpore  deficiunt , 
vel  intemperantiores,  vel  moleftiores  fuiffe  videamur  .  Interim 
vero,  ne  fine  aufpicio  fit  tanti  laboris  initium  ,  &  ne  audax 
accedere  videar  ad  vcncrabile  hoc  Chriftianae  religionis  vexil- 
lum  ^projlernor  (  ut  'antiquiffimi  Sacramentarii  apud  Amalarium 
Diaconum  (b)  verba  ufurpem  )  corpore  ante  Crucem  ,  mente  ante 

a   2  Domi' 


(  a)  Sacrar.  Vathame  Bjfdicie  Cry~     Xgmae  1775." 
ftarum  monumenta  .  InPraef.-p.xv.         (b)  Lib.I.  cap.14.  de  Zccl.  Ojf. 


#(  4  )# 
Dominum  :  njeneror  Crucem  ,  /w  ^«##;  redemptus  fum  ,  y^^  ///«/h 
deprecor  ,  g«/  redemlt . 

C  A  P  U  T     I. 

Vaticanae  Crucis  kon  defcribitur . 

INfignis  huius  Crucis  longitudo  eft  unius  palmi ,  &  un- 
ciarum  IX.  cum  dimidio  ,  latitudo  palmi  item  unius  ,  &  un- 
ciarum  iv.  cum  dimidio  .  Forma ,  quae  ad  quatuor  angulos, 
five  fines  amplior  eft  ,  quam  in  partibus  ad  medium  vergen- 
tibus ,  non  folum  faeculo  vi.  convenit ,  ad  quod  pertinet , 
fcd  etiam  fpetfranda  in  nonnullis  Crucibus  tcmpore  anterio- 
ribus  occurrit .  Neque  infrequens  infuper  habetur  in  Orien- 
talium  ,  &  Occidentalium  Imperatorum  numifmatibus  poft 
Conftantini  Magni  tempora  ,  illius  nempe  Augufti  ,  qui , 
Crucis  vexillo  devido  Maxentio  tyranno  ,  primus  ipfam_. 
a  fuppliciorum  cenfu  fubdudtam  ignominiae  nota  carere 
iuffit  (a) ,  fuoque  excmplo  docuit  ,  quo  effet  honore  faluti- 
ferum  hoc  fignum  profequendum  .  Patet  fiquidem  ex  Eufe- 
bio  ,  ipfum  primum  mandaffe  efforman  huiufinodi  fignum 
auro  ,  &  gemmis  diftin&um  ad  cius  fpeciem  ,  quae  illi  in  caelo 
apparuerat  luce  praefulgens  ,  &  fupra  folem  adftans  ,  adiunfta 
epigr-aphe  illa  celeberrima  :  EN  .  TOTm  .  NIKA  .  In  hoc 
vince  (b) .  Hinc  factum  etiam  novimus ,  ut  Crucis  fignum , 

quod 

(a)  Sozomenus  lib.  I.  cap.8.  Chriftum  adparuiifecumfignoillo, 

(b)  Haec  liabetEiifebius  de  Ma-  quod  in  caelo  oflenfum  fuerat ,  ac 
gno Conftantino  ( lib.I.  c.28.  V"it.)>  praecepiffe  ,  ut  militari  figno  ,  La- 
qui  cum  Maxentii  tyrannidi  extin-  baro  nempe  Romano  ,  ad  fimilitu- 
guendae  animum  adieciifet ,  Dei  dinem  eius  compoiuo  ,  eo  tam- 
opem  imploravit ,  ut  iili  adiutri-  quam  falutari  praefidio  inpraeliis 
cem  manum  porrigeret  :  Horis  diei  uteretur  ( cap.19.  ) ,  quod  &  fecit  , 
meridianis  ,  folc  inoccafumvergente  ,  conftrucio  ltatim  iigno  ex  auro, 
Crucis  tropaemn  in  caeto  ex  luce  con-  pretiofifque  lapidibus  (  cap.  30, 
flxtum  ,  foli  fitperpofitum  ipfis  oculis  &  31.)  .  Celebre  hoc  faftum  Scri- 
fe  vid'ffe  affirmavit  cum  buiufmodi  ptoresConftantini temporibuspro- 
infcriptione  rira  ti*a  ,  hac  vince-*  ;  ximi ,  Philoftorgius  (  lib.I.  cap.6.)  , 
tum  iubdit ,  iterum  ipfi  dormienti  Socrates  (  lib.l.  cap.i.),  Sozome- 

nus 


* 


5  ^>> 

quod    olim    a    primis    ufque    fidclibus     fronti    obduccbatur 

ad  omnem   progrejjum  ,  atque  promotum  ,  ad  omnem    aditum , 

&  exitum  ,  ad  vejiitum ,  &  calceatum  ,  ad  lavacra  ,  a^  men- 

fas  ,  ^  lumina ,  <*^  cubilia ,  <*d  fedilia  (a) ;  quodque  infuper 

fere 


nns  ( /i^»J.  «/>.?.  )  ,  qui  addit  duos 
Angelos  tum  a  Conftantino  vifos  , 
dicentes  »  «Vu  «<Ka ,  adeo  perfpi- 
cue  confirmant ,  ut  non  modo  au- 
diendi  non  (int ,  qui  vcl  cum  Iaco- 
bo  Oilelio  (  Thcf.  T^iimifm.  antiquor. 
pag.  463.  )  illud  referunt  ad  pias 
veterum  fraudes  ,  vel  cum  lacobo 
Toliio  (in  not.  ad  lib.  de  Mort.  Ter- 
fecutor.  ,  cuius  au&or  memorat 
aliam  nofturnam  admonitionem_» 
de  figno  Dei  notando  etiam  in  fcu- 
tis  a  Conftamino  habitam  e  regio- 
ne  Pontis  Milvii  pridie  quam  Ma- 
xentii  exercitum  adgrederetur  ) 
pro  ftratagemmate  habent  ,  uti 
illud  fuit  Philippi  Macedonis  apud 
Iuftinum  (lib.S,  cap.z.),  tum  aliud 
Antiochi  Soteris  apud  Lucianum 
{tom.i.  Opp.  pag.<\$9.  ) ,  fed  im- 
probanda  etiam  videatur  Iohannis 
Alberti  Fabricii  audax  fententia, 
qui  inExercitatione  criticade  Cruce 
a  ConHantino  vifa  tom.6.  Bibl.  Gr. 
praemifta  ,  naturale  fuilfe  phaeno- 
menon  opinatur  .  Ceterum  ex  vi- 
ftoriis  a  Conftantino  an.  cccxn. 
praefidio  hgni  Dominicae  paffio- 
nis  feliciter  relatis  novapenes  ali- 
quos  Scriptores  epocha  emetfit 
a  veneratione  Crucis  petita.  Grae- 
cus  auctor  anonymus  vitae  S.lfaa- 
cii  Monachi  (ap.Bolland.  ad  diem 
xxx.  Maii  )  ita  illam  exorditur : 
Toftq-tam  fi/iftifftma  ,  &  veneranda 
I.  C.  Domini  ,  ac  Salvatoris  noHri , 
Crux  adorari  coepit ,  &  falforum  Deo- 
rum  cultus  defiit ,  nulla  non  orbis  regio 
Sanftorum  ^poHolorum  doftrinis  ,  fic 


quafi  pulcberrimae  cuiufdam  novacqite 
lucis  radiis  fnit  illuflrata  .  Hinc  etiam 
faftum  efi  ,  ut  veneratione  bominum 
d/gnijjimus  Imp.  Conflantinus  ,  aim-t 
univerfi  orbis  imperinm  divinitus  fibi 
oblatum  accepiffet  &c.  Jn  conreflo 
enim  erat  Chriftianis  omnibus , 
ConflantiniimperiumCrucisadpa- 
ritioni  ,  iino  &  folemni  eiufdem 
Crucis  venerationi  deberi,  atque 
ob  hanc  cauflam  relatus  biogra- 
phus  Crucis  adorationem  cum  im- 
perioConftantini  iunxit,&ex  utro. 
que  conflavit  aeram  ,  unde  Ifaaci 
vitae  initium  feliciter  aufpicare- 
tur . 

(a)  Si  Tertulliani  verba  (deco- 
rona  milit.  cap.3.  )  refte  perpendan- 
tur  ,  id  omnino  revinci  patebit 
Iunium  Calvinianum  hominem , 
qui  hoc  ipfnin  locum  inluftrans 
temere  contendit  ,  nonnifi  inter 
ethnicos  ,  Chriftianos  ,  diftin&io- 
nis  gratia  ,  Crucis  fignum  adhi- 
buiife  .  Sed  &  ipfa  Tertulliani  ver- 
ba  ,  &  vetera  monumenta  ,  quae 
fignum  hoc  praefeferunt ,  non  hoc 
modo  inficiantur ,  fed  infuper  fua- 
dent ,  Chriftianos  in  ea  fuifle  fen- 
tentia ,  ut  crederent  ,  huiufmodi 
fignum,five  benediftionis  geftu  ef- 
formatum  ,  five  quacumque  in  re 
infcriptum  ,  utpote  quod  a  Iefu 
Chrifti  meiitis  vim  fuam  repeterer, 
magna  polluifle  efficacia  ,  quae 
eorum  operibus  ,  &  neceffitatibus 
accederet ,  &  opitularetur  .  Tum 
ceteri  Calvinianae  fectae  cultores 
hoc  Tertulliani  loco  refutantur; 

cum 


6  > 

fere  nuda ,  ac  .fimplici  forma  in  Chriftianorum  fepulcralibus 
titulis  exprimebatur  ;  dein  ,  fublata  a  Conftantino  ipfius  figni 
ignominia  ,  maximis  honoribus  ab  omnibus  gentibus  ,  ac  po- 
pulis  falutatum ,  exofculatum  ,  ad  aras  palam  evcftum  (a)t 

m 


cum  nempe  ante  iv.  Chrifti  faecu- 
lum(quod  ipfinegant)  hoc  fignum 
invaluiife  appareat ,  praeterquam- 
quod  id  ipfum  plenius  etiam  cete- 
ra  a  Iohanne  Frontone  in  una  ex 
eius  epiftolis  felectis  Leodii  Eburo- 
num  editis  an.  mdclxx.  ,  in  qua  de 
cuguMifjimo  figno  Crucis  agit  ,  tot 
Ecclefiae  Patrum  adducta  teftimo- 
nia  oftendant .  Qua  ratione  Chri- 
ftiani  hoc  fignum  fronti  obduce- 
rent,ex  Evodio Uzalenfe  difcimus, 
quiapudS.Auguflinum  (episl.ijS. 
n.  2.  )  ita  ait  :  Signare  fe  coefit  in 
fronte ',  ita  ut  fic  defcenderet  ad  os , 
quod  fibi  cupiebat  ftgnare  .  Pectus 
etiam  hoc  figno  munibant ,  ut  ex 
Prudentio  (  Catb.  Hymn.6.  v.xzy.  ) 
colligitur ,  praefertim  dum  cubi- 
tum  irejit : 

Fac,  quum  vocante  fomno 

Casium  petis  cubile , 

Frontem  ,  locumque  cordis 

Crucis  figura  figncs  . 
Quare  id  etiam  apud  nos  obtinet , 
dum  aufpicatur  Completorii  re- 
citatio,  quae  nimirum  ante  quie- 
tem  antiquitus  obiri  confueverat . 
Parem  vetuftatem  praefert  illud 
ipfum  Crucis  fignum  ,  quod  modo 
a  Latinis  inchoatur  aperta  manu 
ad  frontem  admota ,  hinc  ad  umbi- 
licum  ,  deinad  finiftrum  ,  ac  tan- 
dem  ad  dexterum  humerum  dela- 
ta  ,  &  a  Graecis  ,  qui  manu  haud 
exerta  ,  fed  coniundis  fimul  polli- 
ce ,  indice  ,  &  medio ,  &  cete  ris  in- 
clinatis  digitis  ,  frontem  primum  , 
hinc  umbilicum  ,  tum  dexterum, 


ac  poftremo  finifttum  humerum_» 
fignant .  In  S.Theodoti  Aftis  aRui- 
nartiorelatis/i?#.ii.haecde  fanQo 
Martyre  traduntur  :  totumque  cor- 
pus  fuum  figno  Crucis  muniens  in  fia- 
dium  piocejfit  animo  impertenito . 
Neque  hinc  arguatur  illud  fignum 
hodierno  noftro  extenfius  fuiffe  , 
cum  pro  corpore ,  quod  heic  innui  - 
tur ,  truncus  accipiatur  ,  a  capite 
nempc  ad  ventrem  ,  feclufis  artu- 
bus  .  De  fupplicationis  ,  quae  fi- 
gmim  hoc  comitatur,  vetuftate , 
(dicere  eniinfimul.folemus  in  no-? 
mine  Tatris ,  &  Filii  ,  &  Spiritus 
Sancli)  rem  Ecclefiafticae  Liturgiae 
ftudiofis  iudicandam  relinquimus. 
Ceterum  fignoCrucis  in  frontibus 
Turcarum  atramento  infcripto , 
eos  a  pefte  liberatos  ex  Nicephoro 
Callifto  (  H/flor.  lib.  xviu.  cap.io.  ) 
refert  vir  dodrina  infignis  lohan- 
nes  Molanus  (  de  Hiftor.  SS.  imag. , 
&  piclur.  lib.il,  cap.y.):  San&ae  Crucis 
fignum  atramento  in  frontibns  Turca- 
rum  piclum  ,  eos  (  quantumvis  infidc- 
les  )  apefiis  contagio  pracfervavit . 

(a)  Quod  Cruces  in  altaribus 
antiquitus  collocarentur  adeo  pro- 
bata  res  eft  ,  ut  nihil  fupra  .  Egre- 
gius  porro  eft  in  hanc  rem  Sozo- 
meni  locus  (lib.-$.  csp.3.  Hift.Ecci.) 
ubi  narrat  Probiano  cuidam  ,  qui 
ex  ethnko  Chriftianus  fac~tus  Cru- 
cis  tamen  virtutem  non  admitte- 
bat,  oblatum  per  vifionem  fuiffe 
Crucis  fignum ,  feu  effigiem  ,  quac  in 
facro  eius  Ecclefiae  altari  collocata  erat. 
illud  tamen  notandum  ,  Crucem 

in 


m  7 

in  thronis  ornatifiimis  repofitum  ,  in  publicis  fupplicationi- 
bus  praclatum  ,  in  fronte  Regum  ,  atquc  in  globis  ,  &  fceptris> 
quae  funt  eorum  infignia ,  infixum  ,  ac  tandem  xnter  gem- 
mas ,  palmas  ,  flores  ,  lilia ,  fidcra  (a)  fuerit  collocatum  .  Nil 

miruui 


in  fummo  altarium  faftigio  ,  non 
kl  gradibus  ,  ut  hodie  rit ,  quarto, 
&deinde  fequutis  faeculis ,  collo- 
cari  confuevilfe,  quae  idcirco  Cru- 
ces  pendentes ,  &  pendulae  penes  Ana- 
ftalium  Bibliothecarium  ,  aliofque 
diftae  funt .  Praecipuus  locus  his 
fuit  in  fummitate  ciborii ,  &  in  re- 
gno ,  feu  corona  aurea  ,  vel  ar- 
gentea  ,  aut  ex  alio  metallo  ,  quae 
altari  imminebat  .  Gregorius  Tu- 
ronenfis  ( in  lib.z.  de  miraculis  S.  Iti- 
liani  cap.  43.  )  Tendebat  ,  inquit  , 
fuper  ipfum  altare  Crux  bolocryfi  ele- 
ganti  opere  facla  .  Memoratus  Ana- 
itaiius  narrat  de  Leone  II).  (  Tom.I. 
n.  66.  )  ,  quod  in  Oratorio  S.  Cru- 
cis  fecit  regnum  panoAyflum  ex  auro 
purifjimo  cum  Cruce  in  medio ,  pendens 
fuperipfum  altare.Qoxox\&e.,k\\  regna 
p«noclyfta,vd  fpanodysla  nuncupata, 
quia  erant  fuperius  claufa  ,  &  non 
vacua  ,  ut  aliae  coronae  .  Idem 
Anaftafius  n.67.  memorat  calicem 
panodyftum  ,  quia  cum  operculo 
pyxidis  inftar  .  Sero  tandem  obti- 
nuit ,  ut  altaria  gradus  haberent , 
gradus  candelabra,  &  alia  orna- 
menta ,  quae  ut  opinatur  Ciampi- 
nius,  in  ufu  fuere  circa  faeculum 
decimum  . 

(<i)  In  fornice  arcuato  Ecclefiae 
S.  Apollinaris  Ravennae  ,  mufivis 
operibus  ornatae  ab  anno  circiter 
lOLxv.i.  ,  ut  fcribit  Ciampinius 
( vet.  monitm.  T0m.1I.  cap.  11.)  cer- 
nitur  Crux  huiulmodi  ,  in  area 
fteilata  exprefla  .  Nos  huius  Com- 
mentarii  frontem  hoc  veteris  mo- 


numenti  eftypo  infigniendam  cu- 
ravimus  ,  quem  nimirum  petivi- 
mus  ex  eo,  quem  eruditiifimus  Pa- 
ciaudius  inferuit  cleganti  Diatri- 
bae  de  veteri  Cbrifli  Crncifixi  figno  , 
&  antiqnis  Crueibus  ,  qu.ic  B^vennae 
funt  ',  quam  quidem  videre  licet 
in  Tom  I.  Crucis  Dominicae  ,  Goria- 
nae  editionis  .  Crux  gemmata  eft, 
&  in  medio  I.  C.  protomen  habet , 
&  ad  lateralia  brachia  infcripta 
funt  Graeca  elementa  a  ,  &  n , 
adeo  in  antiquis  monumentis  ce- 
Iebrata  ,  &  praefertim  cum  Chrifti 
monogrammate  quam  faepiffime 
coniunfta  .  In  libello  Orationum  Go- 
tbico -  Hifpano  ,  quem  publici  iuris 
fecit  cl.  Iofephus  Blanchinius  Ro- 
mani  Oratorii  Presbyter ,  primS 
oratio  cantanda  vin.  idus  Ianua- 
rias  ,  in  die  apparitionis  Domini , 
ad  vefperum  ,  ita  concinne  horum 
elementorum  figniricationem  ex- 
ponit  :  a  ,  &  o.  initium  ,  &  finis  ; 
Deus  ,  &  bomo  ;  infinitus  ,  &  praefi- 
nitus  &c.  miferere  nobis  &c.  Graeca 
vero  epigraphes  ix«tc  fupra  Cru- 
cem  ,  fi  ut  iacet  perlegatur,  Tifcis 
latine  fonat ,  qui  alius  eft  Chrifti 
typns  ,  qui  paflim  in  veterum  mo- 
numentis  occnrrit  vel  prope  an- 
choram  ,  vel  Crucem,  vel  cum  co- 
rona  in  ore  ,  vel  tandem  in  aqua  , 
ut  in  baptifteriis  .  De  eo  confula- 
tur  Aringius  (  Kgm.  fnbterr.  T0.1U 
lib.w  cap.zo.  ,& lib.vi.  cap.i.),  tum 
erudira  Diilertatio  cl.  Anfelmi  Co- 
ftadonii  Camaldulenfis  Antiftitis, 
qui  intaftum  reliquit ,  quod  in  ho- 

rum 


«(  8  * 
mirum  itaque ,  fi  Imperatores  ipfos  ad  fe  Crux   fupplices  , 
&  in  genua  provolutos   adduxerit  ,    quod  Prudentius  (a)  ita 
apte  expreflit : 

lam  purpura  Jupplex 

Sternitur  Aeneadae  recloris  ad  atria  Chrijli , 
VexiUumque  Crucis  fummus  dominator  adorat . 
Sed  ut  ad  Vaticanam  Cruccm  redeamus  ,  illud  infuper 
advertimus  ,  eam  formam  ,  quam  noftra  praefefert ,  haberi 
in  poftica  parte  aurei  numifmatis  Anicii  Olybrii ,  qui  Occi- 
dentale  Imperium  tcnuit  anno  cccclxxii.  ,  addito  lemmate  : 
SALVS  MVNDI ,  &  altero  plane  obvio  :  comob  (b) .  Quod  vero 
&  huius  ,  &  noftrae  Crucis  forma  non  aequali  utrimque_> 
longitudine  conftet  ,  aliquos  forfan  in  dubium  adduccre  pof- 
fct ,  quominus  noftram  praefertim  Graeci  operis  effe  cenfc- 
rent  ob  rcceptam  vulgo  opinionem  ,  Graecorum  Crucem_. 
aequali  in  altum  ,  &  latum  longitudine  confici  ,  Latinorum 
vcro  inaequaliter  in  utramque  parterri  protendi ,  ut  in  oblon- 
gam  formam  proccdat .  At  hoc  ,  quod  diximus ,  difcrimen  , 
fi  vetera  monumcnta  utriufque  gentis  attendantur ,  haud  in 
Crucis  conformatione  occurrit ,  cum  ad  arbitrium  modo  hac  , 
modo  illa  ratidne  a  Graecis ,  &  Latinis  Crucis  forma  cxpri- 
meretur  (c)  . 

Novuin 


rum  pifcium  forma  adnotandum 
fuerat ,  ex  ea  nempe  fpecie  eofdem 
fere  femper  effe  ,  qui  Romae  Birbi 
appellantur .  Sed  laudata  epigra- 
phes  aliud  etiam  myfterium  conti- 
nebat  ,  quandoquidem  ex  arcani 
difciplina  id  inter  Chriftianos  con- 
venerat ,  ut  quaelibet  littera  quin- 
que  vocum  initium  eflet  ,  quae 
fimul  colledtae  haec  verba  red- 
dunt ,  quae  &  latine  adducimus  : 


ihcoyc 

3ESVS 

XPICTOC 

CHRISTVS 

GEOY 

DEI 

YIOC 

nnvs 

CnTHP 

SALVATOR 

Sub  Cruce  vero  altera  cubat  in- 
fcriptio  salvs  mvndi  ,  qua  nulla_> 
concinnior,quandoquidem  inCru- 
cis  ligno  Sdtis  mnndi  pependit . 

(.t )  In  Apotheofi  . 

(/>)  Apud  Anfelmum  Bandu- 
rium  Tom.iT.  %timifm.  Impp.  BR. 
a  Traiatto  Decio  ad  VaUeologos  p.595 . 
edit.  Lutet.  Parif.  1718. 

(r)  Nihil  frequentius  m  ore_j 
vnlgi  ,  qui  de  Vaticano  templo 
verba  facit  ,  Graecanicae  Crucis 
in  Latinam  permutatione  ,  quam 
CarolusMadernius  veteri  Bonaro- 
tii  defignationi  celebre  illud  addi- 
ramentum  faciens  ,  ex  quo  prodiic 
clegantiffimum  atrium ,  fupeiiori 

faecu- 


m  9 


m 


i\r 


Novum  non  eft  ,  poftquam  Ecclcfia  donis  fidclium  di- 
tefcere ,  &  pompam  aliquam  cum  modcftia  coniunctam   re- 

b  ligio 


faeculo  peregit .  Graece  enim_» 
Crucis  conformationem  in  aequi- 
lateraftruftura  fitam  putant ,  La- 
tinae  vero  in  ea  ,  quae  longitudine 
latitudinem  vincat  .  Unde  illud 
Graecae ,  Latinaeque  Crucis  difcri- 
men  petant  ,  nos  fane  latet .  Si 
confulantur  ,  qui-de  Graecorum 
facris  aedificiis  fcripferunt ,  &  qui 
inter  rei  Architectonicae  inluftra- 
tores  ,  &  magiftros  apud  Latinos  , 
five  Italos  praecipue  commendan- 
tur  ,  nihil  certe  occurret  ,  cui 
huiufmodi  difcrimen  niti  poffit . 
Graeca  ipfa  monumenta  quidem  , 
&  Latina  quinetiam  nihil  ,  quod 
rem  abfolute  ,  certoque  definiat , 
nobis  obiiciunr .  Quadrata  enim  , 
&  oblonga  Crux  apud  utramque 
gentem  indifcriminatim  ufurpata 
facile  invenietur ,  fi  qnis  rem  at- 
tente  perquirat.  Non  id  vero  faci- 
le  dixerim  deCrucibus  duplicibus, 
five  de  iis,quae  duplici,  veltripltci 
tranfverfali  parte  conftant ,  quae 
vulgo  Tatriarcbales  ,  &  Hierofolymi- 
tanac  appellantur,  cum  immoGrae- 
cas  effe  ,  &  apud  Graecos  receptas 
omnino  pateat .  Vetuftifiima  nos 
quidem  huiufmodi  Cruce  poti- 
mur  ,  quae  eft  ex  aere  bracteato  , 
ferrea  intus  fubftantia  praedito , 
&  unius  circiter  palmi  longitudi- 
ne  ,  cuius  typum  ad  calcem  huius 
operis  exhibebimus  .  Citr  ita  Crnx 
(  ait  Du-  Cangius  Diilert.  de  infer. 
aevi  numifm.  num.23.)  cnm  duplici 
tranfverfxrio  flipite  ,  maiore  altero  , 
altero  minore  effingeretur ,  non  omnino 
conslat .  In  Leonis  Ifaut ici  Byzan- 
tini  lmp.  numifmatibus  primum 
haec  Crucis  forma  apparuit ,  ideft 


poft  inltium  faeculi  vm. ,  qua  de  re 
legere  praeftabit ,  quae  eruditiffi- 
me  difleruit  vir  cl.  Aufelmus  Co- 
ftadonius  Carnaldulenfis  Abbas  in 
fuis  obfervationibus  in  Graecam^ 
pervetuilam  iconem  ligni  SS.  Crucis 
in  monasierio  S.  Michaelis  de  Muriano 
adfervatam  cap.  x.  apud  Gorium 
Tom.  I.  de  Critce  Dominica  .  Quare 
pro  recepta  vulgari  opinione  , 
quam  fuperius  innuimus,  mirum 
videri  non  debet ,  Gorium  ipfum 
(T0.11I.  Tbef.  vet.  Diptycb.  p.225.  ) 
eburneum  Diptychum  Vaticanuin 
Graeco  artiricio  elaboratum  inlu- 
ftrantem  dubitationem  fuam  in  in- 
fculptamCrucem,quod  non  aequi- 
latera  ,  inftituifie  ,  hincque  pofte- 
riori  aevo  a  Latino  artirice  fuper- 
indudam  coniecifle  .  QHin&  Cracis 
forma  (  funt  Gorii  verba)  Latinis 
magis  ,  quarn  Graecis  familiarior ,  mc 
in  fufpicionem  adducit  peregrimim-j 
boc  mommentnm  ad  nos  ea  aetate  de- 
latitm  ,  <&  in  alicuius  monaflerii  pote- 
Hatem  rcdaBum  ,  novnm  id  parergon 
ad  arcam  vacuam  occupandam  excudiffe. 
Sane  Graecos ,  &  Latinos  Crucis 
formam  templis  applicuiffe ,  cer- 
tum  eft ,  fed  quae  vere  ,  exaftequc 
forma  huiufmodi  defignari  poffit , 
non  aeque  certum  eft  .  Immo  ex 
monumentis  ,  quae  adhuc  fuper- 
funt ,  id  evinci  poffe  videtur  ,  Cru- 
cem  ipfam  ,  quae  Latina  vulgo  au- 
dit ,  etiam  in  Graecorum  templo- 
rum  conftructione  receptam  fuiffe, 
quae  oblongam  formam  minime 
refugeret .  His  adde  in  Conftitu- 
tionibus  Apoftolicis  (  lib.iL  c.53.  ) 
ubi  templorura  forma  praefcribi- 
tur,  oblongam  perfpicuepraecipi. 

Adeft 


£iK    IO 


W 


Iigio  induere  coepit ,  etiam  facra  inftrumenta  ,  veftes ,  ac  ce- 
teras  fupelle&iles  gemmis  ornari  confueviife  .  Gemmae  enim 
albae ,  prafinae  ,  byacintbinae  ,  alabandinae  (a) ,  &  fmaragdi  prae- 
fertim  a  collectore  libri  Pontificalis  faepe  memorantur ,  quae 
facris  monumentis  adiun&ae  fuerint .  Huiufmodi  vero  orna- 
mentis ,  quae  tunc  pretiofa  habebantur ,  infignita  eft  etiam 
Crux  ipfa  Vaticana  j  quandoquidem  gemmae  numero  XL. , 
quibus  plane  eleganter  eius  fuperficies  diftinguitur ,  tum  re- 
liquae  numero  xii.  ,  quibus  orbiculus  medius  ,  in  quo  eft 
vivifici  ligni  particula  in  Crucem  difpofita,  infuper  ornatur, 
ac  demum  ceterae  numero  IV.  duae  nempe  utrimque  pen- 
dentes  a  lateralibus  brachiis ,  multiplicis  fpeciei  funt ,  topa- 
zia  nempe  ,  carbunculi ,  fmaragdi  ,  acathes ,  ac  alii  id  genus 
prctiofi  lapilli .  Inutile  quidem  effet  loca  ipfa  defignare  ,  ubi 
fingulae  gemmae  infideant ,  quae  diverfam ,  &  variam  for- 
titae  fint  difpofitionem  ;  at  non  innuiffe  pigebit  ex  acathum 

fpecie 


Adeft  &  IohannisPhocae  de  templis 
cap.  28.  au&oritas  ,  quam  citat 
Leo  Allatius  de  templis  Graecorum 
rectntior.  epift.il.  pag.40.  Coloniae 
Agrippinae  1645.,  quaeque  ita  fe 
habet :  Et  templum  fpeluncae  bumeris 
infidens ,  praelongum  ,  praegrandeque , 
ad  formam  Crucis  non  putrefceatibus 
iignis  contetlum  .  Tandem  Zonaras, 
&Cedrenus  traduntluitinum  iunio- 
rem  templo  inBlacbemis  duos  forni- 
ces  addidiife ,  ut  formam  Crucis  rtfer- 
;et ,  at  de  certa  forma  filent ;  quod 
etiam  fieri  videmus  inS.  Porphyrii 
vita  apud  Bollandium  diei  xxvi. 
Febr.  cap.10.  n.75.,  ubinarratur, 
Eudoxiam  Aug.  templi ,  quod  ipfa 
Gazae  in  eius  honorem  excitari 
mandavit ,  ichnographiam  mififle  , 
fednihil  praeter  haec  innuitur,  fci- 
licet  defcripta  forma  fanflae  ecclefiue 
in  figuram  Crulis  . 

(a)  Quae  ab  Anaftafio  dicitur 
Mabandina  ,   ad  eam  gemmarum 


fpeciem  referendaeft,  quaevulgo 
carbunculus  appeilatur  ,  &  de  qua 
ita  Plinius  Hifl.  T^at.  lib  xxxvn.  c.7: 
Trincipatum  babent  carbunculi ,  a  fimi- 
litudine  ignium  appellati  ,  cum  ipfi 
non  fentiant  ignes  ,  ob  id  a  qtibnfdam 
apyroti  vocati  .  Horum  genera  ,  Indici , 
&  Garamantici ,  quos  &  Carcbedonios 
vocavere  ,  propter  opulentiam  Cartha- 
ginis  magnae  .  jtdiiciunt  jietbiopicos  , 
&  jilabandicos  ,  in  Ortbofta  caute  na- 
fcentes ,  fed  qni  perficiantur \Alabandis. 
Traeterea  in  omni  genere  mafculi  ap- 
pellantur  acriores  ,  &  feminae  langui- 
ctius  refulgentes .  A  Graecis  &3ipg  di- 
citur  ,  atque  in  Anaftafii  Epitome 

let^KUr  '."hr'?f*t  otuto-Wot  juty  itiril  ei<Tn. 

Carbunculus  efl  colore  Thoeniceo  vebe- 
menti;  quod  refpondet  S.  Epipha- 
nii  (  de  xu.  gemmis  rationalis  Hebraeor. 
pag.19.  edit.  Roman.  ann  1743.  \ 
defcriptioni :  Carbunculus  habet  fpe- 
ciem  rubricae  nimis  acutijjimae  . 


fpecie  effe  ,  quae  a  lateralibus  brachiis  pendent  (a) .  Id  enim 
folemne  fuit  veteribus  Chriftianis  ,  ut  Cruccs  ex  gemmis 
revera  contexerent ,  atque  ut  eas  etiam  fpecie  tenifc  expri- 
merent ,  in  ipfis  vermiculatis  opcribus  ,  quae  in  facrarum 
aedium  abfidibus  fuperfunt  ,  in  lucernis  fi&ilibus  ,  atquij 
in  aliis  quoque  inftrumentis  non  aliter  defignare  ut  pluri- 
mum  confueverint .  Dignum  fane  fuit  Conftantinrmagnitu- 
dinc  ,  pietate  ,  &  confilio  ornari  nunc  primum  ex  eius  prae- 
cepto  gemmis  ,  &  auro  Dominicam  Crucem  ,  ut  externo 
hoc  ipfo  ornamento  infamiae  nota  ,  qua  antea  laborabat , 
&  fupplicii  horror  ,  quem  ufquedum  ingefferat ,  dcleri ,  &  aver- 
ti  videretur  .  Hinc  non  incondite  Chriftus  a  Prudentio(&) 
Romam  gentium  dominam  ita  alloquens  adducitur  : 
Agnofcas  Regina  libens  mea  figna  necejfe  ejl , 
In  quibus  ejjigies  Crucis  aut  gemmata  refulget , 
Aut  longis  folido  ex  auro  praefertur  in  hajlis . 
Defignanda  nunc  eflet  epigraphes ,  quae  vericulo  cae- 
Jata  in  antica  hac  parte  exftat ,  fed  ad  fequens  caput  hanc 
opportunius  adferemus  .  Illud  tantum  adnotamus ,  au&orein  , 
more  veterum  Chriftianorum  tum  in  fepulcris  ,  tum  in  do- 
nariis  ufurpato,  parvum  fignum  fanctae  Crucis  in  principio 

b   2  epigra- 

(a)  Hoc  achatum  ornamentum  aevo  campxnulae  dicebant  ,   quod 

pendens  alia  habet  exempla  apud  erudite  prorfus  exiftimavitPraeful 

Anaftafium  ,  cum  nempe  legatur  doftiffimus  ,rtoftrique  amiciffimus 

in  vitaLeonis  IV.  11536.  edit.  Blan-  Iofephus  Garampius ,  nunc  apud 

chinii  pag. 583.  Tom.I:  Vecit  .  .  .  Aulam   Vindobonenfem    Nuntius 

in  ecclefta  B.  Clementis  Mart.    atque  Apoftolicus  ,  ia  fuis  obfervationi- 

Tont.   Ycgnum  .  .  .  habens  in  medio  bus  in  partem   quamdam  veteris 

Crucem  de  auro  cum  gemmis  fixis  (fuis  inventarii  Apoftolicae  domus  an- 

editio  Vignolii)  ineadem  Cruce  ,  vi-  ni  cidccxlv.  ,  quam  ipfe  adduxit 

treas  quinque  ,  &  quae  pendent  itetn  in  operc  ,  cui  titulum  fecit :  Illn- 

vitrcas    numero    quatuor  ',  &  n.  40.  s~lra?ione  di  im  anticO  Sigillo  della-t 

pag.  385.*  Fecit  in  ecclefia  Sanclorum  Carfagnana  cap.3.  n.4.  Ibi  enim  cum 

Quatuor  Coronatorutn  regnum  . .  .  ba-  mitrapretiofa  defcriberetur ,  haec 

bens  in  medio  Crucem  auream  baben-  habentur  :  in  una  de  caudis  funt  vi. 

tem  gemmas  quatuordechn  ,  ex  quibus  balaffi  ,  &  vi.  Zafjiri  grojji ,  &  viui. 

quinque  ineadcmCruce  fixas  ,&  alias,  granatelli  parvi ,  &  vuu.  %ajfirelli , 

quae  ibidempendentnovem  .  Sex  q:ii-  &  xxvit.  perle  ,  &  v.  campanelle; 

detn  albas  ,  &  byacinthinas  tres  .  Hu-  &  in  alia  cauda  &c. 
iufmodigemmaependeutes  medio         (b)  Contra  Symmachum  lib.I. 


g&(     I  2 


m 


epigraphis  infculpendum  curaffe  (a) .  Quare  nunc  poftica  pars 
procedit ,  quae  noftram  defcriptionem  expofcit .  Ea  non  ali- 
ter ,  qiKim  floribus  ,  foliis ,  volutis  ,  aliifque  ftriatis  harpagi- 
netulis  ,  quibus  utpote  veritati  adverfantibus  adeo  infcnfus 
fuit  Vitruvius  (b) ,  infignita  deprehenditur  .  Quinque  infuper 

dona- 


(a)  Crucis  fignum  infcriptioni- 
bus  praeponi  iblitum  ab  Chriftia- 
nis  omnium  temporum  ,  docent 
exempla  faeculi  v.  vi.  &  vu.  in  epi- 
taphiis  Munatiae  apud  Lupium_» 
de  Epitaph.  S.  Severae  pag.  147., 
Mamercii  Marcellini  apud  lohan- 
nem  de  Vica  Epifcopum  Reatinum, 
dum  vixit  amicitia  mihi  coniun- 
£tum  ,  Diflert.xi.  Thef.  ant/q.Benev. 
pag.290. ,  ac  tandem  Imporiunae 
apud  Boldettium  in  Obfervat,  ad 
Coemet.  pag.86. 

(b)  De .,<frchiteft.  lib.vm.  cap.5. 
Notandum  tamen  occurrit ,  quod 
intcr  ornamenta  Vaticanae  Crucis 
aliquot  etiam  vitis  pampinos  cer- 
nere  licet ;  fatis  enim  obvia  vitis 
in  veterum  monumentis  .  Chri- 
ftiani  cum  mente,  &tnanibusfa- 
cras  fcripturas  verfarent ,  probe 
noverant  ,  quam  frequens  in  iis 
huiufmodi  fymbolum  occurreret , 
quo  vel  anima  (  vid.  ,AH.  S.Tionii 
n.xti.  ap.  Ruinart.)  ,  vel  Ecclefia  , 
vel  ipfe  Reparator  Chriltus  lefus  , 
qui  vitis  vera  dicitur(Ioh.i  5.  v.  1.), 
&  in  Cantico  canticorum  (  cap.i. 
v.  i}.)  Botrns  Cypri  diletltts  meus 
miht  in  vineis  Engaddi ,  vel  tandem 
incruentum  Euchariffiae  Saera- 
mentum  ,  quod  fupra  Martyrum 
fepulcra  in  Catacumbis  celebra- 
ri  confucverat ,  innueretur .  Nec 
eiiam  alibt(  Pial.79. ,  &  Ifai.  c.-j.), 
quae  idem  portendant ,  defunt  in 
Scripturis .  Palmes  enim  Verbum 
eft ,  quod  pro  nobis  veluti  expref- 


fum  eft ,  ut  obfervat  Clemens  Ale- 
xandrinus  (  Taedag.  lib.il.  cap.2. ) , 
cuius  rei  rationem  afFerens  (lib.I. 
cap.5.  )  ait ,  quemadmodum  vitis 
vinum  emittit ,  itaVerbutn  fangui- 
nememidit.  Sedulius  quin  etiam 
ita  hac  de  re  cecinit  ( lib.ul.  v.8: ) 

Implevit  fex  ergo  lacus  hoc  netlare 
Clniflits ,    • 

Ouippe  ferax ,  qui  vitis  erat ,  vir- 
tute  colona 

Omnia  frutlificans  ,  cuitts  fitb  tegmi- 
ne  blando 
Mitis  inocciduas  enutritpampinus  uvas. 
In  tra&atu  dcdnplici  martyrio,  quod 
temere  San&o  Cypriano  tribuitur, 
(  num.6.  )  Ecclefia  Dei  hifce  vsrbis 
defignatur  :  llla  beata  vitis  a  Chrifli 
flipite  furgens  ,  &  occupans  orbem  ter» 
rantm  .  In  veterum  monumento- 
rum  Aqutleienfium  coMectione  , 
quam  concinnavit  vir  doctus  Ioh. 
Dominicus  Bertolius  illius  Eccle- 
iiae  Canonicus  (pag.406. )  occur- 
rit  vetus  pi&ura  Aquileienfis  ,  quae 
exhiber  Chriftum  crucirixum  plu- 
ribus  vitis  gyris  circumdatum , 
quae  certe  ad  recitatum  iohannis 
teftimonium  referatur  .  S.  Hiero- 
nymus  in  epiflola  ad  Heliodor.  me- 
morat  facerdotem  Nepotianum  , 
qni  bafilicas  Ecclefiae  ,  &  Mariynm 
conciliabula  diverfis  floribus  ,  &  arbo- 
rttm  comis  ,  vitiumque  pampinis 
adumbravit  .  Illud  tandem  mone- 
bimus  in  abfide  Ecclefiae  S.  Cle- 
mentis  Papae,  &  M.  Romae  haberi 
ornamentum  veteri  mufivo  opere 

expref- 


•C  M  )# 

donatur  orbiculis  ,  quorum  unum  mcdium  locum  tenet , 
&  ambitu  fuo  concludit  crucigerum  Agnum  ,  rcdimitum  ; 
alterum  vero  in  vertice  eft ,  alterum  ad  calccm  ,  quo  Salva- 
toris  utrobique  diademate  cindti  ,  &  fuperius  bencdicentis  , 
librumquc  gcftantis ,  &  infcrius  dextera  volumine  ,  finiftra_r 
Crucc  inftru&i  effigies  clauditur  ,  ac  duo  alia  ad  latera 
tranfverfalia  habentur  ,  quorum  alter  ad  dexteram  Auguftt 
vultum  ,  alter  ad  lacvam  Auguftac  faciem  continct  .  Opus 
vero  conftat  ex  argenteis  laminis  inauratis ,  quac  quidem  la- 
minae  cx  poftica  ipfarum  parte  ad  imaginum  figuras  antror- 
fum  proiiciendas  percuflae  ,  has  in  antica  exhibent  exftan- 
tes  ,  ac  promincntes.,  inftar  anaglyphtici  operis- ;  ex  auro  tan- 
tum  confectus  cernitur  orbiculus  medius  anterioris  partis  ,  quo 
venerabile  Crucis  lignum  ,  quod  diximus ,  occluditur ,  &  in 
quo  iane  ,  cundis  iam  probe  animadverfis  ,  tamquam  in  figno 
vicloriae  (  ut  ait  Petrus  Damianus  (a)  Oftiae  ,  &  Velitrarum 
patriae  noftrae  Epifcopus  )  viclorem  colimus  ,  &"  adorando  Cru- 
cem  ,  ipfum  ,  qui  crucifixus  eji ,  adoramus  .  Atque  haec  quidem 
huiufmodi  funt ,  ut  ncc  finc  eruditione ,  ncc  finc  religione 
aut  intueri ,  aut  perpendere  liceat . 

C  A  P  U  T     II. 

Crux  Vaticana  lujlini  Augujli  donum . 

LAtina  epigraphes  ,  quae  anticam  partem  occupat  Cru- 
cis  Vaticance  ,  Iuftinum  Auguftum  ipfius  donatorem  facile 
prodit .  Huius  partis  ,  quam  diximus  ,  fingula  ,  ex  quibas 
conftat ,  latera  hoc  ipfo  lemmate  infcripta  funt  ;  at  in  bra- 
chiis  quidem  lateralibus  confueto  litterarum  ordine  expref- 

lum 

expreiTum ,  quo  Crux  circumda-  qvam  lex   arentem    (fic)   set 

tur ,  hincque  legi  hos  verfus  ,  qui-  christvs  fecit  esse  virentem 

bus  id  ,  quod  fupra  a  nobis    di-  Vide  &  de  his  diifd-entes  clarifll- 

ctum  eft  ,  vitem  nimirum  efle  Ec-  mos  viros  Buldettium  (  Offervw^. 

cleilae  fymbolum  ,  mirifice  confir-  fopra  iCimheri  ieSS.Mirtiri  lib.i.07. 

matur  :  P-27-)  >  &  Bottarium  ( Rorrn  fotterm- 

ecclesiam  christi  vm  simila-  nea.  To.i.  pag.  i  z^.  Tav.xxxn.  ) 
bimvs  isti  (a)  Homil.48. 


#(  14  )# 
fum  illud  eft  ;  in  fuperiore  vero,  &  inferiore  Crucis  parte 
perpendiculariter  littcrae  difpofitae  funt,  ut  in  aliis  quinetiam 
tum  Graecis  ,  tum  Latinis  monumentis  cernere  eft  .  Solemne 
enim  erat  fcquioris  aetatis  opificibus  hac  ratione  litteras 
ordinare  vel  receptae  concinnitatis  gratia  ,  vel  ob  loci  an- 
guftiam ,  quod  fane  in  noftro  monumento  ufuveniffe  mani- 
feftum  eft  .  Si  Crucem  Cortonenfem  infcriptam  tabulao 
ex  ebore  ,  quae  ad  NicephorUm  Phocam  Imp.  pertinet ,  quae-> 
que  luculenter  inluftrata  eft  a  viro  cl.  Philippo  Venutio  (<*), 
infpicere  Iubeat,  graecae  epigraphis  verba  nonnulla  ex  ne- 
ceflitate  perpcndiculariter  infculpta  occurrent  ,  cetera  vero 
eadem  quoque  ratione  infculpta  habentur  ob  venuftatem , 
quae  in  eo  eft ,  ut  quatuor  iambi  in  poftica  praefertim  parte 
Crucem  ex  litteris  conflatam  praefeferre  polTent . 

Vetuftatem  quidem  non  mediocrem  fapit  infcribendo- 
rum  leramatum  in  Crucibus  ftilus  ,  &  confuetudo  ;  quac 
forte  a  Magno  Conftantino  repetenda  eft  ,  ut  proinde  ,  quem- 
admodum  ille  gemmatas  Cruces  primus  invexit ,  ita  &  litte- 
ratas  primus  fieri  iufferit .  Colleftor  libri  Pontificalis ,  qui  Ana- 
ftafius  Bibliothecarius  vulgo  audit ,  luculentifllmum  quidem 
teftimonium  nobis  adfervavit  ,  quo  id  afferainus  ,  quodque 
&  nos  alibi  adduximus  (b) .  Hinc  quidem  nobis  patefcit,qua 
ratione  Conftantinus  ipfe  ,  &  eius  piiflhna  mater  Helena^ 
fupra  corpus  beati  Petri  Apoftolorum  Principis  auream  Cru- 
cem  epigraphe  ornatam  conlocaverint.  Accipe  teftimonium(c) : 
Fecit  &  cameram  Bafilicae  ex  trimma  auro  fulgentem  :  &  fuper 
corpus  B.  Petri ,  quod  aere  conclujit ,  fecit  Crucem  ex  auro  pu~ 
rijfimo  ,  penfantem  libras  CL.  ad  merfuram  loculi ,  ubi  fcriptum 
efi  :  CONSTANTINVS  .  AVG.  ET  .  HELENA  .  AVG.  HANC  .  DOMVM  . 
REGALEM  .  SIMILI  .  FVLGORE  .  CORVSCANS  .  AVLA  .  CIRCVMDAT  , 
fcriptum  ex  litteris  puris  nigellis  (d)  in  Cruce  ipfa .  Si  alias  lit- 

teratas 

(a)  Ds  Ouce  Cortonenfi  Dijfertitio >'.  veftri ,  Rotnae  1724.  edir.  Iohan. 
Libtirni  1751.  Vignolii . 

(b)  Vaticam  Confcjjio  Beati  Tetri  (d)  Opus  de  nigello  ,  feu  nigellum 
Trincipis  ^ipoftolonm  inlufirata  p.^-i.  Italis  niello  ,  erat  caelaturae  fpe- 
Bgmac  1776.  cies,  encaftum  nempe  nigrum  ,  vel 

(0  Tom.I.  n.17.  in  vita  S.  Sil-     ftibnigrum  ,  ex  argento  &  plumbo 

con- 


a 


15 

teratas  Cruces  quaeras  ,  digitum  intendiffe  fuerit  fatis  ad 
cl.  Gorium  •(#),  Venutiuin  (b)  ,  aliofque ,  qui  plures  alias 
recenfent . 

Nunc  vero  gradum  facimus  ad  Vaticanae  Infcriptionis 
palaeographiam  ,  quam  nos  nunc  expendere  opus  eft  ,  ut 
hinc  etiam  eius  vetuftas  deprehendatur .  Elementum  A  pri- 
mum  attendatur  ,  quod  in  nonnullis  vocibus  non  acumina- 
tum  parte  fuperiore  eft ,  fed  lineam  habet  planam ,  &  hinc 
inde  exporre&am  .  Haec  fane  litterae  forma  ipfa  Iuftini  Imp. 
tempora  longe  antecedit  ,  ut  ex  numifmatibus  difcere  eft, 
in  quibus  veftigium  aliquod  huiufmodi  fcripturae  apparet 
ab  ipfa  Vefpafiani  ,  Titi  ,  Domitiani ,  Traiani  ,  utriufquo 
Fauftinae  ,  &  M.  Aurelii  aetate  ,  &  eo  magis  fequiori  aevo 
eadem  invaluit .  Confulatur  praefertim  Thcocriti  Augg.  lib. 
Pyladis  Pantomimi  a  Gruterio  (c)  allata  Infcriptio  ,  in  qua 
ad  cippi  latus ,  ubi  expreffa  forte  eft  Tragoedia ,  troas  in- 
fcripta ,  vel  eadem  adumbrata ,  adftat  vir  tunicatus  ,  &  pal- 
liatus ,  qui  forte  primas  agebat  partes  ,  dextra  perfonam , 
finiftra  haftam  tenens  ,  ac  fimul  TROAoAS  fcriptum  legitur, 
utroque  elemento  A  ea ,   ut  diximus  ,  &  nunc  exhibemus  , 

ratio- 


confectum,  quo  cavitas  fculpturae 
repletur.  Vid.  Du-Cangium  v.ni- 
gellum  ,  &  pUxar ,  ubi  tamen  to  pAua  , 
quod  Theophanes  ,  &  Cedrenus 
memorant ,  cum  hoc  nigello  pror- 
fus  nihil  habet  commune ,  fed  eft 
glaftum  ,  quod  vulneribus  acu  in 
carne  factisinfricatur,&fic  ftigma 
facit . 

(4)  Crux  e  vitali  ligno  S.  Crucis  , 
in  qua  fculptus  I.  C.  T^a^enus  capite 
mitraio ,  quae  adfervatur  in  thefauro 
Bafilkae  Baptislerii  Florentini ,  cap.7. 
Tom.il.  Crucis  Dominicae . 

(bj  Loc. fupra  cit.p.a3.&feqq. 
Vid.  infuper  Dominicum  Colli- 
nellium  Memorie  Isioricbe  di  Budrio 
Tab.iv.  pag. 29.  Bononiae  1720. , 
Gregorium  Macentinium  Mona- 
chum  Bafilianum    JZpitome  Ciaecae 


Talaeographiae  p.30.  Komae  1735.  , 
Magnoaldum  Ziegelbaur  Mona- 
chum  Benedi&inum  Hift.  Didattica 
de  S.  Crucis  cultu  ,  &  venerat.  in  Or- 
dine  S.  Beneditti ,  ac  tandem  Iohan. 
Baptiftam  Schioppalalbam  Diflert. 
in  perantiquam  facram  tabulam  Grae- 
cam  Sodalitio  S.  Mariae  Caritatis  Vene- 
tiarum  a  Cardinali  Beffarione  dono  da- 
tam  Tab.nl.  &  iv.  Venetiis  1767. 
(c)  Injiuttar.  facror.  pag.io24. 
n.5.  Refert  &  Salmafius  zdHi/?or. 
sfug.  pag  499. ,  Dominicus  Geor- 
gius  in  Dillert.  de  Locatoribus  fceni- 
corum  pag.i  30.V0l.1I.  Symbol.litter. 
Florent.  ,  &  Auftot  libri,  cui  titu- 
lus  :  Jlntiquitates  facrae  ,  &  civi- 
les  Rpmanorum  explicatae  auttoie^» 
M.  ^i.  V.  7{.  Hagae  Comitum  1726. 
Tab.Lxvm.  pag.  257, 


ratione  conformato  .  Id  nunc  obfcrvandum  ,  &  exemplis  con- 
firmanduin  infuper  erat  ,  ut  co  abfurdior  ,  &  inverifimilior 
fingulis  proderetur  utriufque  Vaticanae  Bafilicae  Beneficiarii 
Sindonis ,  &  Martinettii ,  quos  fupra  innuimus ,  leftio  ,  qua 
ob  hanc  litterae  A  formam  in  voce  SOCIA  a  caelatore  ufiir? 
patam,  litteram  t  litterae  A  confociatam  cxiftimantes  sociat 
pro  socia  nobis  obiecerunt  (<*)  . 


(a)  Della  Bxfilica  Vaticana  lib.I. 
pag.  46.  ,  &  feqq.  „  Altra  anti- 
„  chiftima  Reliquia  del  medefimo 
„  fanto  Legno  (i  venera  nella  no- 
„  ftraBafilica  infino  dal  fefto  feco- 
„  lo  della  Chiefa  .  Fu  quefta  do- 
„  nata  unitamente  col  reliquiario, 
„  che  ancora  confervafi  nel  pri- 
„  miero  fuo  ftato,daGiuftino  Im- 
„  peratore  .  Sopra  di  che  nonpuo 
cader  dubbio,  vedendofi  a  chia- 
re  note  incifo  nella  parte  ante- 
riore  del  medefimo  reliquiario 
il  nome  del  donatore  colla  fe- 
guente  ifcrizione  efpreflaindue 
verfi,  e  fono : 
„  Ligno  quo  Chriftus  hum.innm  fub- 

„  didit  hoftem 
„  Dat  Rpmae  Iuftinns  opem  ,  &  fo- 

„  ciat  falutem . 
Noi  cosi  leggiamo,  foc/at;  impe- 
rocche  la  lettera  a  e  formata_> 
in  guifa  ,  che  avendo  fovrappo- 
fta  un'  afta  trafverfa  ,  viene_» 
a  comprendere  due  lettere  a,  t  , 
„  come  ognuno  puo  riconofcere 
dalla  di  lei  figura  qui  impref- 
fa  a  .  Ne  punto  ci  commove  , 
che  quefta  lettera  non  fia  con- 
forme  alla  regola  del  verfo  efa- 
metro.  Perocche  fe  Ci  conlidera 
e  la  forza  del  figniticato  ,  ed  il 
coftume  molto  familiare  nella 
lingua  latina,  facilmente  fi  co- 
nofce  ,  che  f  autore  del  metro 
in  vece  di  fcrivere  fociatqac ,  ha 


5> 
5> 
» 
» 

» 
» 
» 
» 
» 


Longe 

voluto  dire  &  fociat ;  potendo 
ognuno  foftituire  il  primo  vo- 
cabolo  in  vecc  del  fecondo , 
quando  voglia  attenerfi  al  rigo- 
re  della  Poesia .  Con  quefto 
fentimento  noi  crediamo  ,  che 
Giuftino  feniore  ,  il  cui  imperio 
incomincid  ne'  principj  del  fefto 
fecolo  ,  abbia  fatto  il  generofo 
dono  di  quefta  Reliquia  .  Non 
vogliamo  pero  diffimulare  ,  che 
la  fopraddetta  Ifcrizione  po- 
trebbe  da  alcuno  riferirfi  anco- 
ra  al  fecondo  Imperator  Giufti- 
no ,  chiamato  percio  il  giuniore» 
quando  voglia  feguirfi  un  altra 
lezione  ,  e  in  vece  difociat,  s'in- 
tenda  Sophia  .  Egii  e  certo  ,  che 
Sofa  e  ftata  moglie  di  Giuftino 
giuniore  ;  e  per  confeguenza  , 
che  ammettendofi  una  volta  la 
lettura  della  voce  Sophia ,  debba 
il  preziofo  dono  attribuirfi  uni- 
tamente  e  alflmperator  Giufti- 
110  giuniore  ,  ed  a  Sofia  di  lui 
conforte ,  e  Imperatrice  .  Ma 
la  diiTicolta  confifte  nelf  accor- 
dare  inquefta  epigrafe  il  termi- 
ne  Sophia  .  Vi  ii  vede  efprefla 
la  lettera  c  con  tanta  natura- 
lezza,che  fenza  manifefta  vio- 
lenza  non  vi  fi  puo  trafportare 
altralettera  qualunque  ella  fiafi. 
Noi  non  vogliamo  su  di  cio 
ftenderci  piii  lungamente  ;  poi- 
che  o  intendafi  il  primo  ,  o  il 

„  fecon- 


m  *7  m 

Longe  aberant  Iuftini  Imp.  tempora ,  cum  eo  etiarru. 
aevo  ,  quo  elegans  rotundus  characler  ,  qui  maiufculus  audit, 
obtinebat  ,  familiaris  infuper  fieri  coepit  quibufdam  Ama- 
nuenfibus  curfivi ,  ut  vocant  ,  characteris  aliqua  conforma- 
tio  ,  qua  vetufta  concinnitas  corrumpi  vifa  eft ,  quaeque  fane 
a  fcripturae  celeritate  profecta  dici  potcft  .  Hinc  etiam  fa- 
ctum  fufpicamur  ,  ut  caelatores  ,  qui  vel  huic  fcriptionis  cor- 
ruptelae  adfuefcere  raanum  pafli  fuerant ,  vcl  quibus  exem- 
plar ,  quod  ante  oculos  effet  ,  imitari  religio  erat  ,  aliquos 
etiam  curfivos  characteres  inter  ceteros  anriquos  inducero 
non  dubitaverint ,  forte  etiam  novitatis  laudem  aliquam  hinc 
aucupari  temere  exiftimantes  .  Nec  aliter  contigit  ,  ut  B  , 
dempto  uno  corpore,  b  fcriberetur ,  v  ad  imum  rotundare- 
tur ,  &  ne  ulterius  fermone  progrediamur  ,  d  ad  hanc  faci- 
liorem  formam  d  redigeretur  ,  vel  eam  indueret  ,  quae  in 
noftra  epigraphe  perpetuo  ufurpatur  fic  confe&a  3  ,  quaeque, 
monente  Philippo  Bonarrotio  (a)  ,  a  Graecis  forte  fieri  in- 
choata ,  dein  etiam  a  Latinis  adfcita  eft . 

His  opportune  quidem  ,  ut  exiftimamus  ,  praemiifis  ,  ita 
epigraphem  legendam  proponimus  : 

LIGNO  ,   QUO    CHRISTVS   HVMANVM    SVBDIDIT   HOSTEM , 
DAT   ROMAE    IVSTINVS    OPEM  ,    ET   SOCIA   DECOREM  . 

Hinc  nobis  ctiam  tacentibus ,  Vaticanae  Bafilicae  Beneficiarii 
utriufque  ofcitantia  altera ,  per  quam  &  fociat  falutem  nobis 
temere  obtruderunt  pro  &  focia  decorem ,  palam  fiet .  Vidct 
porro  unufquifque  ,  duos  hexametros  verfus  heic  haberi  , 
quandoquidem  penultima  vox  focTa  ,  ut  nobis  videtur  ,  le- 
genda  omnino  eft .  Norunt  enim  omnes  ,  apud  Latinos  huius 
vocis  penultimam  fyllabam  corripi  ob  vocalcm  alteram  ,  quae 
fubfequitur  j  quod  aliter  apud  Graecos  ufuvenit ,  qui  ab  hac 
lege  immunes  >  immo  fine  lege  vagantes  habentur .  Apud  eos 

c  nempe 

„  fecondo  Imperatore  per  nome  „  T  Imperio  ,  fia  ftata  trafmefla 

„  Giuftino  ,  fempre  e  vero  ,  che  „  alla  Bafilica  Vaticana  &c. 
„  la    Reliquia    fia    antichiffima ,         (a)  Praefat  ad  opus  :  Ojjerva1^. 

„  e  che  fino  dal  fefto  fecolo ,  in  cui  fopra  i  iietri  &c.  pag.  24. 
„  r  uno  e  1'  altro  Giuftino  ottenne 


nempe  coyla,  ,  tyAa.  ,  dya^atria,  ,  &  aliae  huiufmodi  voces , 
i  ante  a  purum  inftruftae  ,  longa  terminatione  pronunciari 
confueverunt ;  quemadmodum  etiam  apud  Theocritum ,  five 
quem  alium  auclorem  ,  in  Syringe  : 

"Evfiyjr   avofJL    *%jUG  '  Bthl  <?'   «  yAroa.   <ro<p'ing  . 

Syrinx  nomen  habes  :  canunt  vero  te  metra  fophiae  , 
Tum  &  apud  Homerum  Odyfs.  x.  v.374. 

'il?   x.axo?pymg   iuioyia-in   ftfy    dfxnvav  ! 

Onam  beneficium  melius  ejl  maleficio  (a ) ! 
Quare  hinc  coniicere  eft ,  diftichi  huius  auclorem  ,  etfi  na- 
tione  Graecum  ,  latinizantem  ,  five  fapzus-}  ,  ideft  Romano 
idiomate  ,  ut  aicbant ,  loqucntem  fuiflfe ,  qui  graecam  quan- 
titatem  ,  &  pronunciationem  latinae  voci  focia  aptaverit ,  ut 
hinc  metro  confuleret ,  &  verfus  quoquomodo  bcne  confta- 
ret ;  etfi  prior  ctiam  profodiae  errore  laboret ,  qui  in  voce 
Chriflus  ultimam  fyllabam  ,  quae  brevis  eft ,  longam  praefe- 
rar .  Neque  fane  defuerunt  &  ante  ,  &  poft  Iuftini  tempora 
Graeci  latine  fcientes  ,  &  loquentes  ,  quod  fi  nunc  agere- 
mus ,  facile  oftendere  poflemus  ,  cum  longo  etiam  tempore 
latinus  fermo  Conftantinopoli  obtinuerit .  Du-Cangius  (b) 
quidem  in  eo  eft  ,  ut  evincat  Iuftinianum  Codicem  fuum., 
bilinguem  ,  graece  nempe  ,  &  latine  promulgafle  ;  praeter- 
quamquod  communis  eft  Criticorum  fententia  ,  ufque  ad  He- 
raclii  Imp.  tempora  latinae  linguae  ufum  ibidem  ftetifle , 
&  cum  eius  morte  folum  obfolcvifle  ,  Iicet  in  Graecum  fer- 
monem  multa  verba ,  &  locutionis  genera  irrepferint ,  quae 
a  Romano  fermone  profedta  agnofcere  necefle  eft  .  Id  profecio 
legenti  libros  de  Caeremoniis  Aulae  Byzantinae  Conftantini  Por- 
phyrogenitae  ita  patebit  ,  ut  nihil  manifeftius  efle  poflit . 

Quod  vero  nunc  a  Graeco  fcriptore  fadhim  cernimus 
in  hoc  difticho  concinnando ,  qui  ad  patriae  linguae  geniuin 
Iatinam  vocem  fotfa  accomodaverit ,  ab  Hebraeis  etiam  geftum 
novimus  ,  qui  ad  Chriftianam  fidem  profe&i ,  &  latine  bal- 
butientes  ,  eo  quod  vocem  nn  ruacb,  hoc  eft  ,fpiritus,  ventus, 

in 


(a)  Vide  Trofodiam  GrjecamTaul-         (b)  In  Praefat.  ad  Gloff.  Graec. 
li Mocciae  ,  Ifcapoli  1767.  p.243.  pag.  xii. 


in  proprio  idiomate  muliebris  generis  habcrcnt ,  fimulque  di- 
diciflent  feminina  nomina  fere  femper  a  Latinis  in  A  termi- 
nari  folere  ,  non  aliter  ,  quam  fpirita ,  interpretando  profe- 
rebant  .  Hinc  cum  fc  vel  baptifmate  tincios  ,  ut  vifum  cft 
Fabrettio  (a)  ,  vel  confirmatione  munitos ,  ut  cenfuit  Mabil- 
lonius  (b) ,  exprimcre  volebant ,  cvm  spirita  sancta  fe  gra- 
tiam  accepijfe  profitebantur  .  Huiufmodi  monumcnta  exftant 
apud  laudatum  Fabrettium  ,  &  Mabillonium  ,  tum  apud 
Fleetwodium  (c) ,  Marcum  Antonium  Buldettium  (d) ,  Iohan- 
nem  Marangonium  (e )  ,  Alexium  Symmachum  Mazochium, 
qui  hac  de  re  erudite  differit  (/) ,  aliofque  ,  quos  mittimus . 
Sed  de  hoc  fatis ,  cum  haud  fane  rem  noftram  propius  at- 
tingat,  ut  proinde  gradum  facere  praeftet  ad  id  ,  quod  ad 
verum  huiufce  noftrae  Crucis  donatorem  ,  fcilicet  an  luftinum 
feniorem  ,  an   iuniorem  ,  adftruendum  conducat. 

C  A  P  U  T     III. 

Quis  ex  duobus  Iuflinis  ,  nempe  an  fenior  ,  vel  iunior  , 
Crucem  nojlram  dotiaverit . 


s 


Uperiori  capite  ea  adduximus  ,  per  quae  Iuftinum  Aug. 

una  cum  coniuge  &  Crucem  noftram  conflari  mandaffe, 
&  Romam  dono  mitti  curafle  patuerit .  Id  nunc  negotium 
facefllt ,  quod  cum  duos  Iuftinos  orientale  imperium  moderan- 
tes  faeculum  vi.  tulerit ,  fcilicet  alterum  eThracia,  qui  &  fc- 
nior  ab  anno  idxviii.  ad  iaxxvii. ,  alterum  vero  iuniorem,  qui 
&  Curopalates  dicius  eft ,  ab  anno  ioLXV.  ad  ioLXXVHl. ,  inter 
inccrta  idcirco  relinquatur ,  quis  eorum  potiflimum  fuerir,cui 
huiufmodi  munus  acceptum  fit  referendum  .  Pompeius  Ugo- 

c   2  nius, 

(a)  Infcript.    domefl.     cap.  vnr.     Delle  cofe  Gentilefcbe  ad  ufo  delle Chiefe 
n.  lxi.  pag.574.  cap.  lxxxii. 

(b)  Itin.ItaLpig.-j-;.  (f)  Spicileg.  Bibl.  Tom.I.  p.17. 
(c  )  Infcript.  antiq.  pag.430.            &  in  epift.  ds  Infcript.  Hilari  p.  48.  , 

(d)  Offcrva^.  fopra  i  Cimiteri  &c.  &  pag.59.  Vid.  infuper  Cl.  Xaver. 
pag.87.  ,  &  276.  Matthaeium  dellaToesia  degli  Ebrei , 

(e)  ^4ppend.  ad  Atl.   S.Vittorin.  cde  Greci  Tom.I.  cap.iv.  pag.50. 
pag.ic5.,  &inlibro,  cuititulus: 


#(    2°    )# 


nlus ,  qui  elenchum  dedit  facrarum  reliquiarum  Bafilicae  V&* 
ticanae  ,  hanc  difquifitionem  intactam  rcliquit  ,  contentus 
tamquam  Iuftini  Imp.  donum  generali ,  &  incerto  vocabulo 
defignaffe  (a) .  Iohannes  Severanius  vero  recenfens  Principes, 
qui  veneratione ,  &  munificentia  in  Bafilicam  Vaticanam  in« 
claruerunt ,  eorumque  dona  aliquot  memorans ,  ita  Iuftinuni 
feniorem  cum  Iuftiniano  tcmere  confudit  (b) :  Giujiiniano  Imp. 
mando  parimente  doni  preziojijfimi  in  tempo  di  Gregorio  II.  eir- 
ca  /'  anno  533.  ,  il  quale  ne  aveva  ancora  mandati  prima , 
che  fujje  Imperatore  ,  cioe  £  anno  519.  in  tempo  del  medejimo 
Ormifda  ;  particolarmente  una  Croce  d*  argento  dorato  col  Jan- 
tijfimo  legno  della  Croce  ,  ornata  di  molte  gioje .  Habes  heic 
alucinationum  acervum ,  nimirum  Iuftini  Aug.  nomen  in  Iu- 
ftiniani  alterum  permixtum  ,  &  Iohannis  I.  Pontificis ,  quem 
nonnullis  donis  Iuftinum  feniorem  profequutum  fuiflc  novi» 
mus  ,  nomen  ipfum  in  alterum  Gregorii  II. ,  qui  Romanam 
fedem  poft  duo  fere  fnecula  tenuit  ,  commutatum  .  Pro  Iu- 
ftino  feniore  autem  primum  ftetiffe  coinperimus  Francifcum 
M.  Turrigium  (c) ,  qui  rem  ita  exponit  :  &'  conjerva  aticora 
in  quejla,  Bajilica  un  altra  Croce  d'  argento  indorato  con  alquante 
gemme  pendenti ,  mandata  da  Giujlino  l.  Imp.  a  Papa  Giovanni  I. 
ove  e  rinchiujo  del  Janto  legno  della  Croce ,  e  vi  Jono  intagliati 
quejli  verji  :  LIGNO  QVO  CHRISTVS  &c.  Tal  Croce  ha  da^ 
una  handa  in  un  cerchietto  cS  oro  il  detto  legno  ,  &  alcune  gem- 
me  pendenti ;  dall  altra  t  ejjigie  del  Salvatore ,  di  S.  Giovanni 
Battijla  (d) ,  di  Giujiino ,  e  Tlavia  Eujemia  Jua  moglie  ,  e  nel  mezzo 
(  Agnello  Pafcale .  Deinde  fubdit  Iacobi  Grimaldii  au&oritati 
jnnixus  ,  hoc  fan&ae  Crucis  cimelium  in  urbis  depopulatio* 
ne  ,  quae  contigit  anno  cidIdxxvii.  ,  direptum  fuiffe  ,  hinc- 
que  rurfus  vindicatum  ad  Bafilicam  Vaticanam  ,  tamquam 
ad  fuam  fedem ,  reverfum  fuifife  . 

Hafte- 

(a)  lttoria  delle  Su^joni  di  J{oma  (c )  Le   facre    Grotte  Vaticmt-»  5 

pag.103.    Vna  Croce  donata  da  Iuflino  pag.  254,  ,  &  feqq. 

Imperatore ,  con  il  fuo  nome  ,  &  con  (d)  Rcparatoris    noftri   imago 

legno  dentro  ddl.i  Croce  di  nottro  Si-  non  veroPraecurforis  ,  &quidem 

gnore  .  repetita ,  licet  diverfo  geftu ,  exftat 

(h)  Meru.  facre  delle  fette  Chiefe  inVaticanaCruce,  uti  ex  fola  ipfius 

di  Roma  .  Par.  1.  pag.  103.  Crucis  delineatione  manifeftum  fit. 


%(  2I 


Ha&enus  fupcrioris  actatis  Scriptores  ;  aft  qui  hoc  faecu- 
lo  vertente  floruerunt ,  &  adhuc  florent ,  vel  rem  indecifam 
reliquerunt,  ut  Vaticanac  Bafilicae  Beneficiatus  uterque  Sin- 
dones  ,  &  Martinettius  (a) ,  vel  pro  luftino  feniore  pronun- 
ciarunt  ,  ut  cl.  Paciaudium  noftrum  (b)  feciife  novimus  : 
Extremum  eji  (  ipfe  ait  )  ut  Crucem  omnium  ,  quae  Romae  funt , 
antiquiffimam ,  &  cum  figura  ,  tum  ornatus  concinnitate  huic  no- 
Jlrae  longe  adfimilem  ,  oratione  attingam  .  Auream  illam  hic  aio 
Crucem  in  facrario  Vaticano  adfervatam  ,  carbunculis  ^fmaragdis  , 
topatiis  ,  margaritis  fulgentem  ,  fenioris  luflini  Imp.  (  quid  nl 
oblatam  credam  a  feniore  ,  cuius  munificentiam  in  Bafilicam  Va- 
ticanam  toties  laudat  Anafiafius  ?  )  d^  Euphemiae  ,  vel  1'beodorae 
Aug.  effigie  in  extremis  bracbiorum  oris  dijlinclam  ,  &  lignl 
•uivifici  facratilfimae  Crucis  particula  infignem  ,  cuius  accuratum 
exemplar  nemo  hactenus ,  quod  fciam  ,  in  hominum  oculis  ,  con- 
JpecJuque  collocavit .  In  pojlica  illius  facie  ,  ubi  Augg.  imagines 
apta  litterarum  dfpo/itione  infcriptio  vericulo  caelata  legitur , 
qttae  facrae  largitionis  au&orem  ,  aetatemque  luculentijfime  decla- 
rat .  Aft  Crux  Vaticana  ,  ut  iam  monuimus  ,  ex  inaurato 
argento  eft ,  neque  epigraphes  eam  partem  ,  quae  Imperia- 
les  vultus  exhibet ,  fed  eam  ,  quae  Crucis  ligno  infignita  eft, 
five  anticam  ,  &  potiorem  occupat .  Nec  aliter  de  Iuftino 
feniore  fenfit  quin  etiam  vir  dodrina  ,  &  pietate  fpeclatifli" 
mus  Philippus  Laurentius  Dionyfius  ( c )  ,  qui  monumentaj 
enumerans ,  quae  poft  ceterorum  ia&uram  a  vetufto  tempore 
adhuc  bono  fato  in  Vaticana  Bafilica  fuperfunt  ,  ita  fuam 
fententiam  exerit  :  Illud  in  primis  adnumerari  debet  luftini  fe- 
fiioris  Augufti  praeclarum  Jane  munus  ,  argentea  Jcilicet  Crux 
inaurata  ,  gemmis  diftincJa  ,  in  aureo  circulo  particulas  de  vero 
Crucis  ligno  continens  ,  hifque  verfibus  exarata  :  LIGNO  QVO 
CHRISTVS  HVMANVM  &e. 

Quare  fi  horum    eruditifllmorum    virorum    au<5toritati 
ftandum  eflet ,  rem  pro  Iuftino  feniore  iam  confedam  ha- 

beremus  . 

(a)  Della  facrofmta   Bafilka    di  (c)  InPraefat.  ad  facrarum  Vati- 
SanVietro  lib.l.  pag.46.  &  feqq.  canae  Bafilicae  Cryptarum   monumenja 

(b)  De    cultu    S.  lobannis    Bapt.  pag.  xv. 
Diflert.  vi.  pagatf^. 


beremus  .  Sed  fi  rationum  momenta  ,  quae  nos  animo  noftro 
verfamus ,  aperire  licet  ,  facilc  id  nos  evincere  poffe  fpera- 
mus  ,  nifi  nofter  nos  fallit  amor ,  ad  Iuftinum  iuniorem  po- 
tius ,  &  ad  eius  coniugem  Sophiam  ,  non  autem  ad  fenio- 
rem ,  &  ad  Euphemiam  ,  five  Theodoram  eiufdem  uxores 
hoc  donum  eflfe  referendum  .  Controverfia  ,  five  ambiguitas 
omnis  evanefccret ,  fi  Auguftorum  vultus  ,  quos  heic  expref» 
fos  cernimus  ,  ad  prototypum  exa&os  haberemus  ;  quod 
fane  cum  dici  haud  pofllt  ,  neque  etiam  ex  numifmatibus 
facile  fit  archetypam  facicm  utriufque  Iuftini  deprehendere, 
(quod  &huius  aetatis  monumentorum  ccnfor  egrcgius  Ca- 
rolus  Du  -Cangius  (a)  fateri  non  dubitavit ) ,  atque  cum  in- 
fuper  defint  Theodorae  ,  &  Sophiae  vultu  fignata  numifma- 
ta  ,  tum  dubia  cenfeantur ,  quae  a  nonnullis  Euphemiae  tri- 
buuntur  (b) ,  aliunde  argumentorum  noftrorum  rationes  pe- 

terc 


(a)  Diflert.  delmpp.CVoUnormn 
"Humifm.  num.  71.  Romae  1755. 
in  quo  fic  habet  :  „  Neque  minor 
„  eft  difficultas  iti  difcetnendis 
„  utriufque  Iuftini ,  fenioris  fcili- 
„  cet ,  feu  Thracis  ,  &  iunioris , 
„  qui&  Curopalata  vulgo  appel- 
,,  latur  ,  nummis  .  Eos  qui  Impe- 
„  ratorem  plena  facie  exhibent 
„  cum  camelaucio,clypeo,  fpicu- 
„  lo  ,  vel  globo  ,  feniori  adfcripfi- 
„  mus  ,  quod  cum  fatis  fint  bene 
„  expreffi,  aut  formati  ,  non  ea 
nobis  viderentur  aetate  cufi, 
qua  barbaries  in  orbem  Roma- 
num  invefta  eft ,  maxime  aevo 
Iuftiniani  ,  &  luftini  nepotis , 
quod  prae  ceteris  evincunt  eo- 
rum  nummi  peffime  effigiati , 
fiquidem  Iuftini  iunioris  fint , 
quos  ei  adrinximus  ,  lufca  pleri- 
que  facie  ,  fed  levi  ,  fateor , 
coniettura  :  quum  in  iis  ,  qui 
plena  facie  funt ,  exftet  aereus  , 
qui  cufus  annotatur  Conftami- 


j> 
>} 
j> 
>> 
» 
» 
» 
» 
» 
» 
» 
» 


„  nopoli  anno  decimo  Imperii, 
„  quem  vix  attigit  ,  cum  anno 
nono  ,  menfe  fecundo  ,  extin- 
ftum  prodat  Marcellinus  Co- 
mes ,  tametfi  cufus  dici  poteft 
decimo  ineunte  imperii  .  Qui 
vero  luftini  Imperatoris  nomi- 
„  na  ,  cumque  una  cum  uxore 
„  Augufta  in  eadem  fella  feden- 
„  tem  praeferunt  ,  indubitanter 
„  iuniori  attribuimus,  quum  in  iis 
„  fint,  qui  annum  impet ii ,  quo 
„  cufi  funt,  duodecimum  adfcri- 
„  ptum  habeant  ,  adeo  ut  inde 
„  firmari  poffit  annus  imperiilu- 
,,  ftini  iunioris  ,  quo  exceffit ,  de 
„  quo  controverfia  eft  apud  ve- 
„  teres  Scriptores  .  „ 

(b)  Exftant  apud  Bandurium_» 
Tom.  il.  Islnmifm.  Itnpp.  Lutetiae 
Parifiorum  1718.  pag.628.  aliquot 
nummi  Euphemiae  cum  epigraphe 

D    N    AEL  EVPHEMIA  ...    vel   D  N    AEL 

MARC     EVFEMIAE     P    F     AVG    ,    id    eft  , 

Dominae  nosirae  ^tclic  Mirci.mae  En- 

phcmiae 


m  23  m 

tere  opus  erit.  Cl.  Paciaudius  nofter  ex  ccteris  donis ,  quac 
Iuftinus  fenior  in  Vaticanam  Bafilicam  liberaliter  contulit , 
de  hoc  eidem  quinetiam  tribuendo  conierturam  fecit .  Nos 
vero  ex  hoc  ipfo  difficultatis  noftrae  adverfus  eumdem  fun- 
damcnta  defumimus  .  Cum  enim  Anaftafius  Bibliothccarius, 
five  quis  alius  libri  Pontificalis  au&or  ,  fingula  accurate  dona 
'recenfeat  a  Iuftino  feniore  profe&a ,  quis  credat  porro  Cru- 
cem  noftram  ,  ii  ad  ipfum  fpeftaflet  ,  filentio  praeteriri  ab  eo 
potuifle  ?  Atque  eo  inverifimilius  id  fieri  video ,  quo  fre- 
quentius  in  laudato  opere  occurrunt  Crucium  munera,qui- 
bus  vel  Pontifices  ,  vel  Principes  Ecclefias  ditarunt ,  ac  prae- 
fertim  in  vitis  Hilarii ,  Symmachi ,  Sergii  ,  Leonis  III.  ,  &  , 
quod  ad  noftram  aetatem  pertinet  ,  in  vita  Vigilii  (a)  in- 
nuitur  potiilimum  Crucis  donum  ,  quod  Belifarius  obtulit 
Bafilicae  Vaticanae  ,  quod  ita  enarratur  :  Ijbtc  Belifarius  Pa- 
tricius  veniens  Romam  de  fpoliis  Wandalorum  obtulit  B.  Petra 
Apoflolo  per  manus  Vigilii  Papae  Crucem  auream  cum  gemmis  , 
penfantem  libras  C.  ,  in  qua  fcrip/it  viclorias  fuas  .  luftini 
fenioris  autem  largitioncs  Anaftafius  binis  locis  recenfet  i 
ac  primum  quidem  in  vita  Hormifdae  ,  ubi  haec  habet  (b) : 
Eodem  tempore  mifit  lujlinus  Aug.  Romam  rnulta  aurea  ,  vel  ar- 
gentea  dona  de  Graecia  ;  Evangelia  cum  tabulis  aureis ,  &  cum 
gemmis  pretiofis ,  patfantia  lib.  XV.  Patenam  auream  cum  gem- 
mis  hyacintinis  ,  penfantem  lib.  XX.  Patenas  argenteas  II.  pe?i~ 
fantes  fingulas  lib.  XXV.  Scyphum  aureum  circumdatum  regnnf^ 
penfantem  lib.  VIII.  Scypbos  argenteos  deauratos  III.  penfantes 
lib.  V.  Gabatam  eleclrinam  penf.  lib.  II.  Thecas  cerei  aureas  II. 
penf.  fingulas  lib.  VI.  Pallia  olovera  blattea  ,  cum  tabulis  auro 
textis  ,  duo  :  Chlamidem  ^vel  floiam  imperialem  ,  &■  fubficlorium 
fuper  confeffionem  .    Haec  omnict    a  luflino  Aug.  orthodoxo  voto- 

rum 


phemiae  piae  felici  ^iuguflae  ;    fed  tam,^(uguflaeque  tittdo  ornatam  fuiflei 

videndum  ( iubdit  doftiliimus  Col-  quamobrem  fi  quis  ei  nurnmos  bofce 

leftor  )  num  ad  luHini  uxorem  per-  tribuere  voluerit  ,  me  in  fententiam 

tineant;  cum  enim  eadcm  ferme ,  hoc  eius  libentijfime  iturum  ejfe profiteor  . 
efi  Leonis  aetate  altera  Euphemia  fuerit         (a)  Tom.I.  n.2.  edit.  Vignolii . 
Marciani  filia  ,  Jlntbcmii  coniux  ,  pro-  (b)  Ibid.  num. 1 0. 

babiliffimum  efi  eatn  Marcianam  voca- 


m  24 

rum  gratia  Beato  Petro  oblata  funt .  Dein  in  vita  Iohannis  L 
poftquam  ovationcm  expofuit ,  qua  exceptus  eft  Conftanti- 
nopoli  Summus  Pontifex  pro  Iuftini  fenioris  in  eum  pietate, 
&  obfervantia  ,  quamque  ita  defcribit  (a)  :  Qui  dum  appro- 
pinquajjet  civitati  milliario  XV.  ,  ipfe  Rex  (  Iuftinus  )  ,  &  omnis 
civitas  obviam  venit  cum  cereis  ,  d^  Crucibus  ,  qua/i  B.  Petrus 
praefentialiter  adejfet ;  quia  veteres  Graecorum  hoc  teflificabantur 
dicentes  :  a  tempore  Conjlantini  Aug. ,  ac  B.  Silveflri  Epifcopi  Se- 
dis  Apofiolicae  ujque  ad  Inflini  Aug.  tempora  non  meruijje  partes 
Graecorum  B.  Petri  Apoftoli  Vicarium  {b)fufcipere  cum  gloria  .  Tunc 

Iufli- 


(a)  Ibid.  num.3. 

(6)  In  libro ,  quem  de  Vaticana 
Confejflone  infcripfimus  pag.  198. 
aliqua  attigimus  de  veteri ,  &  prio- 
ribus  faeculis  fatis  obvia  nuncu- 
patione  Vicariorttm  B.  Tetri  penes 
Romanos  Pontifices  ;  neque  hic 
praeftat  alias  auctoritates  conge- 
rere  ad  probandum  Vicarii  B.  Tetri 
nomen  bene  ,  rec~teque  convenifle  , 
&  convenire  illis  ,  qui  fuccedentes 
S.  Petro  eius  viccs  gerunt ,  ita  ut 


S.  Petrus  in  ipfis  adhuc  vivere,  ea- 
demque  fibi  tradita  primatis  di- 
gnitate ,  ac  poteftate  toti  Ecclefiae 
praeefle  videatur  .  Duo  tantum 
addam  ,  unum  ad  eruditionem  , 
aliud  ad  rem  .  Sir  primum  pulcher- 
rima  infcriptio  ,  quae  nunc  exftat 
in  colleftione  lapidum  Mufei  Vati- 
cani ,  quaeque  forfan  ad  Sergium  I. 
R.  Pont.  pertinet ,  atque  in  hunc 
modum  fe  habet : 


Santlae  virGlNlS  ET  MARTYRIS  XPI  SVSAN 
nae  ego  SERGIVS  EPISC.  SERVVS  SERVORVM  DI 
quem  pROVIDENTIAE  SVAE  DIGNATIONE  DNS 
conflitniT  ECCLESIASTICARVM  RERVM  DISPEN 
satorem  ...a"e  QVI  VICEM  APOSTOLORVM  PRIN 
cipis  fortitus  EST  VT  PERAEQVARI  DEBEANT  EC 
clefiae  indigEHTIAU    SVSTINENTI    SVCCVRRI 


Alterum  fit,  &quidem  ad  rem,To»- 
tificale  nempe  B^manum  Clemen- 
tis  VIII.,  acUrbani  VIII.  auaori- 
tate  recognitum,  quo  adhuc  utitur 
Romana  Ecclefia  .  In  eo  ubi  de 
examine  Elefii  in  Epifcopum  agi- 
tur  ,  his  verbis  a  Confecratoro 


Eleftus  interpellatur  :  Vis  beato  Te* 
tio  ^iposlolo  ,  cui  data  efl  poteftas  li- 
gandi  ,  ac  folvendi ;  eiufque  Vicario 
Domino  noflro ,  Domino  "H.  Tapae  t^. , 
fuifque  fuccefforibus  ,  Bpmanis  Tontifi- 
cibus ,  fidem ,  fubieclionem  ,  &  obe- 
dientiam  ,  fccundum  canonicam  autlo- 

ritatcm, 


•5 

lufiinus  Aug.  dans  honorem  Deo  ,  humiliavit  fe  pronus  in  terram  y 
&  adoravit  beatijfimum  lohannem  Papam  ;  inferius  fubdit  mu- 
nera,  quibus  Iuftinus  ipfe  Romanum  Pontificem  ,  dum  Con- 
ftantinopoli  moraretur  ,  profequutus  eft  ,  atque  expreffe  dc 
fignat  (a)  patenam  auream  cum  gemmis  ,  penfantem  lib.  XX.  Ca- 
licem  aureum  cum  gemmis  ,  penfar.tem  lib.  V.  Scyphos  argenteos  V. 
Pallia  auro  texta  XV. ,  quae  ipfe  Iohannes  Papa  detulit ,  &  ad 
Beatos  Apoflolos  Petrum  &  Paulum  ,  &  ad  Sanflam  Mariam  , 
Cb*  ad  Sanftum  Laurentium  pofuit . 

Habes  erso  fingula  Iuftini  fenioris  dona  accurate  de- 
fcripta ,  quin  ullam  Crucem  inter  ea  deprehendas  .  Quare" 
fi  Iuftinus  fenior  Crucis  noftrae  cimelium  velHormifdae  tem- 
pore  Romam  mififfet,  vel  Conftantinopoli  tamquam  in  xenium 
Iohanni  I.  Summo  Pontifici  obtuliffet  ,  quomodo  eam- 
omififfet  Anaftafius ,  quem  ceterum  adeo  fedulum  ,  &  accu- 
ratum  fingulorum  defcriptorcm  inveniamus  ?  Ac  dum  haec 
urgemus  ,  video  tamen  ,  quid  in  nos  modo  rctorqueri  poifit 
argumentum .  Cur  ergo ,  dicet  aliquis  ,  Anaftafius  in  vitis 
Iohannis  III.  ,  &  Benedi&i  I. ,  quibus  Ecclefiam  gubernanti- 
bus  Iuftinus  iunior  imperavit ,  nihil  quidquam  ,  quod  de  Cru- 
cis  dono  fit ,  memoravit  ?  Primum  illud  repono  ,  hoc  argu- 
mentum  effe  dumtaxat  negativum ,  quod  nemo  invictum  di- 
xerit ;  tum  illud  fubdo ,  Anaftafium  ita  in  vitis  laudatorum 
Pontificum  effe  ieiunum  ,  &  brevem  ,  ut  nullum  five  Iuftiui 
iunioris  ,  five  alterius  Principis  donum  referat  ;  cuius  fane 
rei  fi  ratio  petatur ,  non  alia  effe  videtur  ,  quam  quod  fortc 
neccffariis  notionibus  ,  ac  monumcntis  ,  quae  ad  illorum  Pon- 
tificum  vitas  pertinerent  ,  caruerit  ,  abundaverit  vero  iis  , 
ex  quibus  fuperiorcs  vitas  Hormifdae  ,  &  Iohannis  I.  con- 
cinnavit ,  inter  quae  ,  cum  minime  luftini  fenioris  donum, 
quod  Crucem  referret  ,  deprchenderit  ,  ideo   mirum    effb 

d  non 


yjtatem,  per  omnia  exbiberel  Miflis  communt  loquendi  ufu  diu  obti- 

igitur  aliis  ,  vel  ex  hoc  folo  tefti-  nuir,hodie  quoque  ,licet  non  adeo 

monio  patet  Vicarii  B.  Petri  nun-  frequenter  ut  antea,  inter  folemnes 

cuparionem  ,   quae  ,  ut  diximus  Ecclefiae  rirus  perfeverare . 

incitatolibro^Co^/e^ow^'"^  (<0  Tom.I.  num.7. 


m  **  m 

non  debeat ,  fi  alrum  in  illis  ceteroquin  locupletibus  vita- 
rum  commentariis  de  infigni  hac  Cruce  filentium  exfiftat. 

Sed  aliud  eft  ,  quod  nos  infuper  in  fententia  noftra_> 
confirmet .  Ex  fecundo  nimirum  verfu  ,  qui  infculptus  eft 
anteriori  Crucis  parti ,  noftram  dc  luftino  iuniore  coniectu- 
ram  inftauramus  .  Quod  enim  in  eo  dicatur 

DAT    ROMAE    IVSTFNVS    OPEM    ET    SOCIA    DECOREM 

duos  huius  monumenti  auctores  ,  ac  largitores  nobis  fuadet, 
nimirum  Iuftinnin  ,  &  coniugem  ,  non  eam  quidem  Euphe- 
miam ,  aut  Theodoram  ,  (ed  Sophiam  Iuftino  iuniori  thala- 
mo,  &  throno  coniunctarn  .  Siquidem  hiftoria  compertum  eft, 
feminam  animo  truculentam  &  elatam  limul  cum  viro  co- 
ronam  imperii  fuiflfe  adfequutam  ,&  cum  eo  rerum  fummam 
tenuifle  ;  quod  de  aliis  duabus  haud  fcriptum  invenimus  . 
Notum  infuper  eft,  a  Romanis  ante  Iuftinum  ,  &  Sophiam_. 
Narfetem  pro  Imperatore  Italiam  regentem  accufatum  efle  . 
Idem  Narfes  (  fcribit  Adrevaldus  (a) ,  )  Patricius  cum  a  Romai- 
nis  apud  luflinum  Aug.  ,  eiufque  coniugem  Sophiam  iti/imularetur 
oppreffionis  pro-vincialium  .  Quod  fane  patefacit ,  Sophiam  etiam 
imperii  participem  cum  Iuftino  fuifle  .  Accedit  Corippus } 
qui  eamdem  non  aliter  carmine  prodit  $  dum  ait  (b): 

Alma  Augufia  ,  tui  confors  Japientia.  regni-, 
&  alibi  (c) :   • 

Nec  minus  imperii  gratum  patrem  inclita  confors 
Flebat ,  &  humanam  fortem  pietate  dolebat  j 
ac  tandem  inferius  (d): 

Ipfa   etiam-  fummi  cmfors  cajiijftma  regni 
Virgwis  ,  &  mo/tris  templum  fuhlbne  petivit . 
Quare  nil  mirum   uxoris  voluntati   fe  conformafle  Iuftinum, 
fi  eadem  res  cum  eo  adminiftrabat ,  nihilque  erat ,  quod  ipfa  co» 
gnofcere,  ac  deflnire  coniun&afimul  auctoritate,  ac  mente  nollet. 
Z.Q.uaras  quidem  rem  conficit ,  dum  ita  infuper  teftatur  (  e  ) : 

Vxo- 

i»)  De  miraculis  Beneditti  cap.f.  (c)  Lib.  I.  de  laudib.  tufiini  i«». 

Vid.  infuper  Paullum  Diaconum  v.  272. 

lib.  iJ.  cap.  5.   Hift.  (d)  Lib.il.  v.47. 

(b)  Praefat.  libror.  dc  laudibus  (e)  Armal.    lib.  xiv.    cap.  10. 

Btfiini  inn,  v.  25.  Routae  1777.  de  Iuslino  . 


m  >?  m 

Uxorem  Sophiam  Augujlali  corona  ornavit  (  Iuftinus  *)  eiufque 
nomine  portum  Sopbianum  exfiruxit  ,  &•  regiam  ante  urbem  ; 
quam  ipfam  ,  vicinaque  loca  ,  eiui  gratia  ,  Sopbiana  nomitia- 
vit  .  Neque  viri  obitu  factum  eft  ,  ut  uxoris  imperium_ 
ftatim  interciperetur  ;  quandoquidem  infidias  in  Tiberiuin 
Conftantinum  ,  a  Iuftino  fibi  ante  mortem  fuccefforem  de- 
fignatum  ,  moliri  non  dubitavit .  Audiatur  a  Paullo  Diacono 
hiftoria  (a)  :  Sophia  Augufla  immemor  promifjionis  ,  quam  quon* 
danr  in  'Tiherium  habuerat  ,  infidias  ei  tentavit  ingerere  .  Pro- 
cedente  igitur  eo  ad  villam  ,  ut  iuxta  imperialem  ritum  triginta 
diebus  ad  vindemiam  iocundaretur  (b)  ,  njocato  clam  lufiiniano , 
voluit  eum  in  regno  fublimare  .  Tanti  igitur  nobis  teftimonia 
haec  omnia,  &  ex  his  petita  argumenta  vifa  funt  ponderis, 
ut  vocem  socia  non  aliud  innuere  cenfuerimus  ,  quam  So^ 
phiam  fimul  cum  Iuftino  imperantem,  proindeque  non  alium 
Vaticanae  Crucis  auclorem  ,  &  donatorem  ftatuendum  effc  , 
quam  Iuftinum  minorem  .  Sane  exftat  &  aliud  ab  hoc  ipfo 
Augufto  profe&um  ligni  Dominicae  Crucis  munus  ,  quod  ipfe 
Radegundi  Reginae ,  uxori  quondam  Clotarii  Regis  Francorum, 
largitus  eft  ,  de  quo  confulatur  Iacobus  Gretferius  (c). 

Quanta  vero  in  Crucem  ,  eiufque  lignum  religiono 
praeftaret  Iuftinus  nofter ,  fatis  fuperque  haec  ,  quae  innui- 
mus,eiufdem  munera  oftendunt ,  tum  etiam  produnt ,  quae 
a  Corippo  de  eo  traduntur  .  A  Crucis  enim  figno  imperium 
aufpicatum  fuiffe  Iuftinum  Poeta  perfpicue  refert  (d) : 

d   2  Jpfe 


(a)  Lib. nl.  cap.  T2.  feptembris  ante  diemxrv.  dicatum 

(b)  In  lib.  I.  de  caeremon.  ^tulae  Exalrationi  S.  Crucis  ,  uti  patet 
By^ant.  cap.  78.  cui  titulus  obfer-  ex  indice  Sermonum  Catechetico- 
vxnda.  in  die  vindemiae  in  proccffione  rum  Theodori  Studitae,  fecundum 
a palatio  Hicriae  ,  defcribuntur  titus  Calendarium  Graecum  difpofito- 
feriarum  vindemialium  ,  quae  ab  rum  ,  quem  vide  apud  Fabricium 
Impp.  CPolitanis  in  palatio  Hie-  in  Tom.  m.  Bibl.  Gr.pag.283. 
riae,  ex  adverfo  CPolis  in  conti-  (c)  De  Cruce  Cbritfi  ,  rebufq-ie^» 
nente  Afiatica  ora  ,  celebrari  fole-  ad  eam  pertinentibus  lib.l.  cap.75. 
bant .  Atque  illuc  fecefius  appel-  pag.215.  Ingolftadii  1 598. 
labatur  proccffio  Hieriae  .  Memora-  (d)  Lib.  11.  v.  175. 

tae  feriae  incidebant  in  menfem 


Jpfe  coronatus  folium  confcendit  avitum  , 
Atque  Crucis  faciens  fignum  venerabile  Jedit  j 
Ereclaque  manu  ,  cunclo  praefente  fenatu  , 
Orans  haec  ait  ore  pio  :  fuper  omnia  regnans 
Regna  Deus    regnum  nobis   conceffit  avitum  , 
Et  patrium  diadema  dedit    ....... 

Huc  etiam  fpc&at ,  quod  dum  Circenfes  ludos  ederet ,  iifque 
intereffet ,  hoc  ipfum  Crucis  fignum  minimc  practermitten- 
tium  ducerct  ,  id  Corippo  ipfo   teftante  (a)-. 

Egreditur  cum  luce  fua  ,  frotitemque  ferenam 
Armavit  fancJi  faciens  fignacula  ligni  : 
Utque  falutato  tetigit  fubfellio  vulgo , 
Auratum  fcandens  folium  ,  fedemque  paternam 
ConfirucJam  plumis  ,  pulchrifque  tapetibus  altam , 
Afpexit  laetus  populos ,  vultuque  modeflo , 
Circumfuft  videtts  plaudentum  millia  ,  rifit , 
Cenfuram  fervans  ,  d^  plebi  gaudia  donans  . 
Verum  de  his  fatis ,  cum  alia  nos  maneant  ,  quae  inluftra- 
tione  egeant ,  quibufque  magis  magifque  celebretur,  &  in- 
clarefcat  Crux  Vaticana  ,   illa  Crux  nempe  ,   quae  ,  ut  ait 
S.  Leo  Magnus  (b)  ,    eft  omnium  fons   benediclionum ,  omnium 
efl  caujfa  gratiarum  :  per  quam  credentibus  datur  virtus  de  in~  . 
firmitate ,  gloria  de  opprobrio  ,  vita  de  morte . 

C  A  P  U  T      IV.. 

Altera  Crucis  pars  expenditur  ,  five  orbiculi ,  qui  in  quatuor 

brachiis  profiant . 

LOcus  eflet  agendi  de  vitali  ligno  ,  quod  in  aureo  or- 
biculo  ,  medium  anterioris  partis  Crucis  tenente  , 
omniumque  infignori,  fuperius  etiam  conditum  monuimus , 
Aft ,  ut  fervianv.is  ordini ,  quem  nobis  propofuimus ,  quae- 
dam  nunc  praemittenda  duximus  ,  quibus  poftica  Crucis  pars 
quoquo  modo  exponatur  .  Quare  nunc  primum  agendum_. 
nobis  erit  de  quatuor  ,  qui  latera   ornant  ,  orbiculis  ,  qui 

a&uri 

(a)  Ibid,  v.299.  (b)  Serm.vui.  deT.iflioneDomini. 


acturi  dein  fimus  Capitc  fequenti  de  medio  altero  orbiculo, 
quo  Cruciger  Agnus  continetur.  Diximus  iam  fere  fimplici 
forma  Crucem  a  Chriftianis  primum  eifingi  confueviffe  ,  dein 
gemmis  ipfos  diftinxiffe ,  ac  tandem  circa  finem.1V.  faeculi ,  & 
pofterioribus  etiam  faeculis  ,  variis  infuper  imaginibus  exor- 
naffe.  Symbolica  quidem  ,  ceteraque  ornamenta,  quae  primis 
Ecclefiae  temporibus  Cruci  applicabantur  ,  maximam  prac- 
feferebant  fimplicitatem .  Inter  haec  quidem  primuin  locum 
tenuit  corona ,  illa  fcilicec  corona ,  quae  Chriftianis  hominibus 
Dominicam  Crucem  portantibus  annunciabat,  atquc  polliceba- 
tur  aeternum  illud  praemium  ,  quod  poft  breviffimum  vitae 
curfum  effent  affccuturi.  Prodit  id  Paullinus  fandiffimus  No- 
lae  Epifcopus  defcribens  Crucem  ,  quam  corona  defuper  cin- 
dam  in  fua  Bafilica  pingendam  curaverat  (a) : 

Cerne  coronatam  Domini  fuper  atria   Chrijli 
Stare  Crucem  ,  duro  fpondentem  celft  labori 
Praemia  :  tolle  Crucem  ,  qui  vis  auferre  coronam  (b) . 

At 


(a)  Epifl.xxxil.,a\.xil.adSeverum 
pag.  203.  Veronae  1736. 

(b)  Non  raro  in  facris  litteris 
coronae  appellantur  praemia  vitae 
aeternae  (Jfai.cap.  iS.v.j.  ,  i.ad 
Cor.  cap.  1 9.  v.  2.  ,  ad  Timotb.  cap.q. 
Jacob  epifl.  cap.  1 . ,  Tetr.epifl.  1 .  cap. 
5.,  ^ipocal.  cap.i.)  ,  tum  Ecclefia- 
fticis  Scripcoribus  familiare  etiam 
fuit  coronas  vocare  ipfa  Martyrum 
praemia  .  Hinc  coronae  vox  adeo 
celebris  apudTertullianum  de  co- 
rona  ,  apud  S.Cyprianum  in  Epifl. 
Moyfi  ,  &  Maximo  ,  &  apud  Eufe- 
bium  praefertim  in  libro  de  Mar- 
tyribus  Palaeftinae  ,  tum  etiam  in 
veteribus  ,  ac  finceris  Martyrum 
a&is  apud  Ruinartium  .  Nec  alio 
nomine  ,  quam  coronae  ,  faepe  mar- 
tyriumipfum  defignatum  eft  ,  ut 
nil  frequentius  fit  quinetiam  mar^ 
tyrii  corona  .  Inter  innumera  tefti- 
monia  oftendifle  fit  fatis  epiftolam 
Ecclefiae  Smyrnenfis  de  martyrio 


S.  Polycarpi  ,  &  S.  Hieronymum 
lib.  1 1 .  epijl.  14.,  ut  nunc  mitta- 
mus  ,  hinc  Prudentium  occafio- 
nem  fumpfiffe  infcribendi  ™&»  s-«<j*vur 
de  coronis  libros  ,  &  hymnos  in_> 
Martyres  ,  tum  Honorium  Roma- 
num  Pontiricem  Bafilicam  in  ho- 
norem  quatuor  Martyrum  fub  ti- 
tulo  Quatuor  Coronatorum ,  ut  pari- 
ter  in  Sacramentario  Gregoriano 
appellantur,  hoc  etiam  nomine_» 
dedicaile  .  Non  aliam  etiam  ob 
cauflam  Martyrum  fepulcris  dono 
obferri  confueverant  coronae  ex 
pretiofis  metallis  ,  quae  dein  ante 
ipfa  fepulcra  fufpendebantur  j  & 
qua  ratione  id  rieret,  difcere  li- 
cet  ex  Menologio  Bafilii  ad  diem 
vi. ,  &  xxii.  ianuarii  .  Etiam  ad 
Confeflorum  tumulos  eaedem  co- 
ronae  apponebantur  ,  quibus  in- 
nueretur  ,  eofdem  honorum  ,  qui 
Martyribus  tribuebantur  ,  factos 
fuifle  participes,  &  de  communi- 

bus 


m(  s° 

At  imagines ,  quibus  infignitas  Cruccs  a  fidelibus  no- 
vimus  ,  nonnifi  facra  exprimebant ,  ut  erat  Agnus ,  Evange- 
liftarum  fymbola,  tum  deinceps  etiam  eorumdem  protomae, 
ceteraeque  facras  res  exhibentes  figurae  .  Eae  vero  five  con- 
figi ,  five  infculpi  folebant  variis  orbiculis  difpofitae  ,  nec  ali- 
ter  expreflae  in  farcophagis  ,  &  pi&uris  veterum  Chriftiano- 
rum  occurrunt ;  quemadmodum  etiam  facris  veftibus  opero 
phrygionico  intcxi ,  vel  pingi  confueverunt  ex  Anaftafii  Bi- 
bliothecarii  fide  ;  qui  mos ,  &  diutius  obtinuit,  cum  nobis 
otio  autumnali  anni  cidIdcclxxvi.  una  cutn  doftiffimo  Phi- 
lippo  Angelico  Becchettio  ex  Ordine  Pracdicatorum  ,  &  Bi- 
bliothecae  Cafanatenfi  Praefecto  illum  videre  contigerit  iiu 
facculi  xill.  monumento  plurimi  aeftimando  ,  quod  eft  plu- 
viale  ex  operc  phrygionico  a  Nicolao  IV.  Ecclcfiae  Cathedrali 
Afculanae  dono  datum  ,  in  quo  quidcm  cernere  eft  imagi- 
ncs  PontifTcum  ab  ipfo  San&o  Petro  Apoftolorum  Principe  ibi- 
dem  capitc  obvcrfo  crucifixo  ,  funibufque  adligato  ,  hifcc  or- 
biculis  concinne  intextas  .  Hos  vero  orbiculos  ,  five  clypeos  , 
quibus  Sanctorum  vultus  continebantur  ,  o  ac-snJW  op$a.w6iov- 
tci4  Graeci  vocabant ,  quod  ex  Paullo  Silentiario  eruditiffimus 
Ancyranus  Archiepifcopus  Iuftus  Fontaninius  prodidit  (a). 
Scuta  vero  quin  etiam  a  Latinis  dic-ti  funt  huiufmodi  orbiculi, 
Ut  apud  Anaftafium  Bibliothecarium  fiepius  appcllantur . 

Hifce  igitur  orbiculis  ,  five  clypcis ,  five  fcutis  ,  qui  po- 
flicam  Crucis  partem  tencnt ,  quique  laterales  funt  medio , 
quo  Agnus  includitur,  Iuftinus,  &  Sophia  eius  coniux  haben- 
tur  ;  altero  vero  ,  qui  fuperiori ,  &  altcro  ,  qui  inferiori  parte 
eft ,  Salvatoris  iterata  imago  continctur  ,  fed  non  eodeni_. 
plane  modo,  &  ftatu  .  Si  de  Iuftini ,  &  Sophiae  imaginibus 
fermo  fit ,  minime  novum  eft,  Crucium  donatores  fuos  ipfo- 
rum  vultus  una  cum  eorum  nominibus  in  ipfis  Crucibus  in- 
fculpi  curalTe  .  Liber  Pontificalis  Ecclefiae  Ravennatis  Iucu- 

len- 

bus  hoftibus  triumphum  tuliflfe  .  habent,  quae  ante  S.  Martini  fe- 

Commode  S.  Gregorius  Turonen-  pulcrum  ,  &  ante  altare  S.  Bene- 

fis  lib.\.ap.2. ,  &  Chronicum  Ca-  dicti  fufpenfae  erant . 
finenfe  lib.  1 1.  cap.  3. ,  22. ,  &  26.  (j)  Jid  diftumTcrufin.  D/jfert. 

huiufmodi  coroiurum  mentionem 


lentiiTimum  nobis  exemplum  fuppeditat,  quod  ad  S.  Agnel- 
lum  Ravennae  Archipifcopum  ,  qui  circa  finem  faeculi  VI* 
florcbat ,  pcrtinet  (rf)  .  Ibidem  enim  legitur  :  Fecit  beatiffmus 
Agvellus  Crucem  magnam  de  argento  in  Urfiana  Ecdejia  (b)  fupcr 
fedem  pofi  tergum  Pontificis ,  in  qua  fua  ejfgies  manibus  cxpan- 
fis  orat .  Diademata  vero  ,  cjuibus  Auguftorum  noftrorum  ca- 
pita  ornantur,  non  eadcm  ratione  conformata  funt ,  ut  ac- 
curate  infpicienti  patebit .  Auguftarum  enim^mijlierum  dia- 
dcmata  diverfa  ab  Auguftorum  diadematibus  effe  deprehen- 
duntur,  quod  heic  nunc  etiam  obfervandum  venit ,  &  in  nu- 
mifmatibus  frequentius  occurrit .  Quod  ergo  Iuftini  capiti  fu- 
perimponitur  ad  duo  illa  diadematum  genera  referri  poteft , 
quae  eius  aevo  obtinebant  apud  Orientales  Imperatores  ,  & 
quorum  alterum  ,  quod  a  Conftantino  Magno  primum  invc- 
ctum,  five  primum  ab  eo  pretiofis  lapillis  infignitum  ■>  fivc  a 
defuetudine  revocatum  contendunt ,  ita  a  Polemio  Sylvio  in 
Laterculo  defcribitur  (c  )  :  Conflantinus  fenior  ,  qui  Chrifiianae 
Religionis  minijlros  prii>ilegiis  communivit ,  diademata  capiti  fuo  , 
propter  refluentes  de  fronte  capillos  [  pro  qux  re  ftepius  eiufdem 
cog?iominis  ordinata  confeclio  efi~\^  quo  conflringerentur ,  invenit , 
cuius  more  hodie  cujioditur  .  Du-Cangius  (d~)  vero  addit  huiuf- 
modi  diademata  calyptrae  fpeciem  praeferre ,  qua  totum  caput 
ambitur ,  vel  cajfidis  apice ,  quem  tS$o»  vocabant ,  decoratae . 
Alterum  vero  diadema  a  Iuftiniano  Iuftini  fenioris  imme- 
diato  fucceffore  adhibitum  eft  ,  &  x,a.>u.nAcwK.i»v  camelaucium  au- 
diebat,  gemmis  infuper  ornatum,  quod  Narfes  Totilae  Go- 
thorum  Regi  rapuit ,  &  ad  Iuftinianum  mifit  (O,  ut  hinc  hu> 
iufmodi  capitis  ornamentum  a  Georgio  Codino  (/) ,  &  a  Pro- 
cdpio  (g)  'ius-moLvetov  lujlinianeum  appellatum  fuerit.  Quod  in.. 
noftro  igitur  monumento    cernitur    diadema  Iuftini  fenioris 

ca- 

(a)  Agnell.  in  vita   S.  jtgnelll    land.  \n  Praefat. 

cap.  3.  (d)  Dillert. de  infer.aevi  7{umi- 

(b)  Urfiniana  aedes   a  S.  Urfo     fmat.  num.17. 

conaitore  dic~ta  eft  Lcclefia  Raven-  (e)  Theophanes  in  Cbronograpki* 

natium  princeps  ,  SanUa  Unaftafia  pag.  195. 

etiam  appellata  ,»propterea  quod  ^f)  De  Off.CTolit.  cap.  6.  n.36, 

Clnitto  reiuigenti  dedicata  fit .  pag.81.  Pariiiis  1648. 

(c)  Tom.i.  Ianuar.  Uft.SS.Bol-  (g)  In  Unecdotis  . 


capiti  impofitum  ,  ad  alterum  genus  ,  ad  camelaucium  fcilicet, 
quod  modo  expofuimus,  referendum  videtur ,  in  cuius  me- 
dio  nimirum ,  quod  fronti  imminet ,  trium  foliorum  ,  five  cri- 
ftarum  ornamentum  ineffe  dcprehenditur  .  Poftremum  hoc  fo- 
liorum  ,  feu  criftarum,  quae  tamen  feptenario  numero  funt, 
ornamentum  habetur  etiam  in  Sophiae  Aug.  diademate ,  quod 
unionibus  diftindhim  eft ,  &  a  cuius  latere  utroque  pendent 
ante  pettus  di^ae  unionum  lineae,  quae  ■^fi7rev^axiav  praepen* 
dulium  nomine  a  Conftantino  Porphyrogenita  (a)  defignantur, 
ubi  ea  ,  quae  obfcrvanda  fint  in  Augujiae  coronatione ,  &  nu- 
ptiis  exponit .  Diadema  hoc  fere  modo  conformatum  occur- 
rit  etiam  in  DiptychoParifienfi  apud  cl.  Gorium  (b) ,  in  quo 
fcilicet  Auguftam  faeculi  VI.  exhiberi  evincitur.  Ceterum  eru- 
ditos  non  latet  quanta  in  huiufmodi  coronis  varietas  adno- 
tetur  in  nummis  Impp. ,  aliifque  veteribus  monumentis,  quot- 
que  diverfis  ornamentorum  generibus  elaboratae  fuerint.  Qui- 
bus  igitur  plura  de  Imperatorum  coronis  ,  five  diadematibus 
nofcere  lubet,  adire  praeftabit  Martini  Chmeizelli  opus  dz_, 
Corona,  ubi  rem  pro  dignitate  pertra&at . 

Sed  ad  veftes  nunc  procedendum  .  In  Iuftini  imagino 
trabea  (<r)  gemmis  intexta  confpicienda  venit,  quod  veftimenti 
genus  a  Graecis  Impp. ,  ufque  ad  CPolitiani  Imperii  exitum 
retcntumeft,  immo  etiam  ad  Occidentales  Impp.  tranfmifftun 
etiam  novimus  ,  quod  videre  eft  in  Codice  Auguftano  Fride» 
rici  il. ,  de  quo  agit  Du-Cangius  (d) ,  qui  etiam  animadvertit 
illud  infuper  ipfum  ,  vel  confimile  veftimentum  a  Confulari- 
bus  feminis  fuiffe  ufurpatum  .  Tandem  illud  attendere  ope- 
rae  pretium  eft  ,  non  modo  Iuftini  ,  fed  etiam  Sophiae  ge- 
ftum  orantium  more  compofitum  effe,  qui  nempe  in  eo  effe 
confueverat  tum  apud  vetercs  Chriftianos  ,  tum  apud  omnes 
fere  nationes  ,  ut  manibus  paflis ,  &  elevatis  orantes  adeffent. 
Prodit  id  etiam  Tertullianus  (e) :  Nos  vero  non  attollimus  tan- 

tum , 

(a)  De  caeremon.  ^Attlae  Eyzant.  (d)  Cit-  Diflert.num.8. 

lib.i.  cap.4.1.  Lipfiae  1751.  (e)  De  Orat.  cap. n.Wd.  infuper 

(b)Thffiur.veter.Diptychor.Tom.  cap.13.,  &  injtpologet.  cap.  29., 

II.  pag.  267. &  feqq.  Florent.1759.  tum  Eufeb*  in  <v\t.  Conflant.  lib.  IV. 

(c)  Vid.Du-Cang.Z)/'/7e/t.rfe  infer.  cap.  1 5. ,  &  Prudent.  in  Hymn.  <fe_» 

acvi  ltym/fm.num.5.6. ,  &  7.  SS.Martyr.Frnttuofo  &c.  f.103. 


m  33  m 

tam  ,  fed  etiam  expandimus  e  Dominica  pajjione  modulatum  ,  & 
orantes  confitemur  Cbrijlo  .  Quare  hinc  erucrc  licet ,  quid  hoc 
geftu  cxprimerenc,  vel  mcditarentur  veteres  Chriftiani  ,Cru» 
cem  ncmpc  ,  &  paflionem  Domini  noftri  Iefu  Chrifti  .  Ve- 
rum  hic  orandi  mos  frigefcentc  pietate  paullatim  in  defue- 
tudinem  abire  cocpit ;  ac  prima  quidem  defuetudinis  initia 
petere  licet  a  matronarum  mollitie,  quae  levis  huius  incom- 
modi  pertaefae  famulos  adhibere  confueverant  ,  qui  earum_, 
brachia  fuftentarent ,  quod  nobis  fatis  oftendunt  nonnullae 
pi&urae  veteres  e  coemetcriis  crutae,  quae  ab  Arringio  (a) 
adducuntur .  Quare  hic  orandi  modus  reli&us  folummodo 
nunc  eft  facrificantibus  Sacerdotibus  ,  dum  facras  orationes 
recitanc  in  Euchariftiae  celcbratione .  Sed  ad  duos  reliquos 
orbiculos  progredimur  . 

In  hifcc  igitur  orbiculis  exprefliis  proftat  mundi  Salva- 
tor  Chriftus  Iefus ,  utrobique  barbatus ,  fed  in  primo  orbicu- 
lo  dextera  aperta,  fi  digitum  tantum  minimum  flexum  ,  & 
occultum  excipias,  benedicens  ,  &  finiftra  librum  claufuiru 
gcrens,  in  altero  vero  dextera  volumen,  crucem  finiftra  ha- 
bens  .  Utrumque  itcratae  huius  imaginis  caput  eo  circulo 
cingitur ,  quod  vulgo  diadema  appellatur ,  fed  quod  ab  ali- 
quibus  ex  veteribus  nimbus ,  ab  aliis  lumen  ,  a  Graecis  vero 
ftmiTicav  dicebatur  :  quandoquidem  &  ab  Ariftophane  memo^ 
ratur  (&),  cum  id  genus  ornamenti  apud  Gentiles  ctiam  in 
ufu  eflet,  qui  eo  nimirum  fuorum  Numinum  eapita  redimi- 
bant .  Nec  verebantur  hoc  ipfum  ornamentnm  ir*  capita  fua 
derivare  Imperatores,  cum  eo  diftindti  occurrant  in  numifma- 
tibus(c).  Verum  diadema ,  quod  in  noftro  monumento  habe- 
tur,  cruciformi  fedione  diftinguitur,  quod  etiam  obvium  eft 
in  facris  monumentis,  &  in  mufivis,  quae  funt  in  Romanis 
Bafilicis  .  Huiufmodi  vero  diadema  non  convenit  cum  cete- 
ris,  quibus  Sanctorum  capita  circumdantur  ,  quod  &  Durair- 
dus  obfervavit  (d) :   Chrijli  corona  [inquit]  per  crucis  formam 

e        .  a  Sanh 

(a)  fyma  fubterran.    Tom.   il.     pag.  496. ,  619.,  &  621. 
lib.1v.cap.14.,  &cap.i8.  ...  (d)  R£t.divin.-offic.  lib.I.  cap;  3. 

(b)  Jn^Avib.v.ui^.  num.  20. 
(O  Bandur,Tom.il.7^um.Imper. 


@(  34  )© 
<*  SanBorum  coronis  dijiinguitur .  Aft  vero  m  vetuftioribus  mo 
moriis  vel  raro,  vel  fere  numquam  Chriftus  Iefus  ,  Apoftoli,. 
vel  quilibet  alius  Sanclus  diademate  ornatus  confpicitur.  Com* 
mode  id  obfervare  licet  in  ierie  xlii.  primorum  Romanae  Ec- 
clefiae  Pontificum ,  quac  vetuftiflima  pictura  expreifa  eft  in_» 
Bafilica  Oftienfi  Sancti  Paulli ,  cum  nuilus  in  ea  adfit  Pontifex , 
quem  ornet  diadema  ,  etfi  inter  eos  cenfeantur  plurcs  ,  quos 
iam  arae  honoribus  Ecclefia  dignos  fecerat .  Nihil  vero ,  quod 
operae  pretium  fit  aniraadvertere ,  expendendum  nunc  puta- 
mus  circa  modum,  quo  in  orbiculo  fuperiori  Salvator  manum> 
qua  benedlcit,  corapofitam  habet .  Scilicet  pnmis  Ecclefia-u 
faeculis  quaecumque  digitorum  conforraatio  incerta,  Stvaria 
femper  fuit  tum  apud  Graecos  ,  tum  apud  Latinos  ,  cum  utro- 
que  ritu  benedictionis  a&us  ,  quoeumque  raagis  tubebat  geftu, 
indifcriminatim  abfolutus  ,  &  expreffus  comperiatur  in  facris 
monuraentis,  ut  apud  Du<-Cangium  (#),  Ciampinium  (b) , 
Gorium(c),  aliofque  cernerc  eft .  Quare  de  hac  re  examen 
ftatim  abfolvemus,  cum  pracfertim  alibi  (d)  monuerimus ,  ho- 
diernum  Graecorum  ritum  in  benedicendo  fervatum  diutius 
etiam  apud  Latinos  obtinuifTe,,qui  nknirum  faepe  in  Latinis  mo» 
numentis  occurrar ;  quod.quidem  Romanl  PontifTces  numquam 
fieri  annuiffent,  nifi  penesRomanamEcclefiam  huiufmodi  Eirus 
receptus  fuifiet ..  Ceterum.  apud  nos  lapfu  temporis  obfole- 
vit ,  ut  nunc  folos  Graecos  habear,  qui  illum  cum  plerifque 
veteribus  mo^ibus,  quoium.  funt  tenaciffimi,  fartum  tcftum 
fervaverint .  ..  .  >  i     . 

.Libervero,  five  volumen ,  quod  utraque  Chrifti  imago 
habet ,  novum  legis  gratiae  ab  eo  latae  codicem  praefefert; 
illudque  infuper  oftendit ,  quod  &  aliunde  manifsftum,  non 
folum  in  circumvolutis  voluminibus  ,  verum  etkm.  in  chartis 
fimul  compaclis  ,  ut  nunc  mos  eft,  opera,  &  lucubrationes 
fuas  veteres  olim  exarafle  .  Codex  fane  antiquiffimus  Virgilia.- 
nus  Vaticanac ,  &  Mediceae  Bibliothecae ,.  tum  ceteri  codiccs 
fuperiorum  aetatum ,  nifi  alia  monumenta  adcffent,  quae  & 

plu- 

(a)  DiiTert.  de   infer.  aevi  Ttfu-         (c)  Thefiur. Euprycbor. Tom.  nU 
mifm.  Tab.  vni.  pag.  1 20. 

(  b)  Feter.  Monm.p§m  .  \d)  VatUxn.  Confejf.  pag.68. 


(  35 


plurima  funt ,  cx  quibus  utraquc  librorum  conformatio  often- 
datur ,  id  citra  omnc  dubium  evincere  poflent  (a) . 

Poftremo  tandem  Salvator  finiftra  triumphum  Crucis  (h) 
tcnens  id  nobis  perfpicue  ingcrit ,  quod  per  Matthaeum  di- 
xit  (c)  :  Qui  non  accipit  Crucem  fuam  ,  &  fcquitur  me ,  non  ejl 
me  ciignus;  tutn  id  ,  quod  per  Lucam  monuit  (d) :  Si  quis  vult 

e  2  poji 


(a)  De  veterumlibrorum  figu- 
ra  apud  Hebraeos  ,  Graecos  ,  & 
Romanos  ;  deque  eorumdem  or- 
namentis  ,  in  primis  de  vera  *»*- 
>r«»rH  vocum  Voluminis ,  atque  Codi- 
cis ,  &  de  verbis  rrim».r  &  plico , 
confulatut  do&ifs.  lacobus  Mar- 
torellius,  amicus  nofter  dum  vi- 
xit  vere  cariffiinas  ,  qui  in  Opere  , 
quod  infcripfit  de  regia  theca  cala- 
maria  lib.i.pag.226. ,  &  feqq.  fa- 
tis  docte  ,  &  erudite  argumentum 
pertra&avit  ,  contenditque  de- 
monftrare  antiquos  libros  omnes 
forma  quadrangulares  fuufe . 

(b)  Inter  cetera  Crucis  enco- 
mia  illud  eft ,  quo  triumphus  Cru- 
cis  dicra  eft  .  S.Ambrofius  in  ora- 
tione  de  obitu  Theodofii  fenioris 
Augufti  (Tom.v.  Opp.  Lutetiae_j 
Parifior.  1671.  pag.  123.  )  :  Penit 
ergo  Helena ,  inquit ,  ut  lignum  Cru- 
cis  requireret:  acceffit  ad  Golgotham,  & 
ait  •■  ecce  locus  pugnae  ,  ubi  esi  vitlo- 
ria  ?  Quaero  vexillum  falutis  ,  &  non 
invenio.  Ego ,  inquit,  in  rcgnis  ,  & 
Crux  Domini  in  pulvcre  \  Ego  in  aulis, 
<T  in  ruinis  Chrifli  triumphusi  Quo- 
modo  me  redemptam  arb'aror,fi  redem^ 
ptio  ipfa  non  cernitur?  In  AcYts  SS.Pe- 
tri ,  &  Marcellini,quae  funt  faecu- 
-li  v.  ,  quaeque  a  Bollandio  ad 
diem  11.  Iunii  referuntur  ,  hoc 
ipfum  occurrit ,  cum  ibi  legatur  : 
ifdefl  homo  Dei  Tetrus  Arthemio  ,  & 
Candidae  ,  indutus  veftibus  candidis  , 
habens  in  manu  fua  triumphum  Crv.cis ; 
nempeCrucem  ipfam  ,  qua  Chri- 


ftus  de  Daemone  triumphavit ,  vel 

Hl/MANVM    SVBDIDrT    HOSTEM  ,    Ut    eft 

in  Cruce  Vaticana  ,  vel  cum  ultimo 
hoile  morte  praeliatus  per  trophaeum 
Crncis  triumphavit ,  ut  ait  Tertullia» 
nus  adverfus  Marcim.  lib.  IF.  Haec 
locutionis  forma  petita  eft  a_» 
Paulli  epiftola  ad  Coloffenf.Mp.  1 1  v 
v.i<$. ,  inqua  nimirum  legitur :  Et 
expolians  principatus  ,  &  peteliates  , 
traduxit  confidenter ,  palam  triumphans 
illos  infemetipfo  ;  quod  poftremum 
in  Graeco  textu  dicitur  SfjV/Ss^ 
IrtTvs  a  iu-S  ( r*o(rS ) ,  trittmpbans  cos 
in  ipfa ,  nempe  Cruce  ,  quam  fu- 
perius  memoraverat .  Hinc  ergo 
prodidit  triumphnsCrtuis,zic[\it  hinc 
denuo  Crux  trittmphalis  proceffit, 
cuius  exempla  adducitDu-Cangius 
in  Glofs.  Aft  huiufmodi  locutio- 
nibus  occafionem  etiam  praebue- 
runc  celebres  a  Conftantino  M.  re- 
portatae  vi&oriae  .  Certc  [  ut  fcri- 
bit  Eufebius  lib,,il.  cap.7.  de  vita 
Conftantini  ]  ubicumque  hoc  fignum 
confpetlum  fuerit  ,  continuo  fuga  bo- 
flium  ,  vitloribus  terga  tllorum  pre- 
mentibus  ,  fequatur  .  Quo  Imperator 
compcrto  ,  ficubi  agmen  atiquod  exer* 
citus  fti  premi  animadverteret ,  illico 
falutarc  tropaeum  tamqitam  cfficscifji- 
mutn  quoddam  ad  parandxm  vitloriam 
amuletum  inferri  iubebat  .  Ouo  fatlo  , 
flatim  viSloria  fequebatur  ;  divina-, 
utiqite  virtute  animos ,  vircfqite  pu- 
gnantium  confirmante . 

(c)  Cap.  x.  v.36. 

(d)  Cap.  ix.  v.23. 


pofi  me  venire  ,  abneget  femetipfum ,  &  tollat  Crucem  fuam  quo- 
tidie ,  &  fequatur  me ;  &  id  tandcm  ,  quod  iterum  ait  per 
cumdem  (a) :  Qui  non  baiulat  Crucem  ftam  ,  &  venit  pqjl  me ,. 
non  potefi  meus  effe  difcipulia  . 

C  A  P  U  T     V. 

Agnus  in  media  poflicae  partis  Crucis  Vaticanae  orbiculo 
exprejjus  expenditur  . 

Nlhil  m  faeris  monumentis  vel  ab  ipfis  nafcentis  Eccle. 
fiae  principiis  fymbolica  mitiflimi  Agni  figura  frequen- 
tius  ,  qua  Iefum  Chriftum  repraefentari  nemo  non  novit . 
Ratio  huius  fymholi  veteri ,  &  novo  Teftamento ,  tamquam 
firmiflimo  fundamento  inniritur  .  Praedixerat  nempe  Ifaias  his 
verbis  (&)  :  Emitte  Agnum  tuum  dominatorem  terrae ,  de  petra 
deferti  ad  montem  filiae  Sion  .  Tum  -alibi  (c)  :  Sicut  ovis  ad  oc- 
cifionem  ducetur ,  &  quafi  Agnus  coram  tondente  fe  obmutefcet , 
&  7ion  aperiet  os  fuum  .  Ovis  vcro  ,  &  Agni  figura  in  mox 
allato  Ifaiae  teftimonio  non  alium  ,  quam  Chriftum  Iefum_. 
Dominum  noftrum  praefeferri ,  Philippus  Apoftolus  docuit 
Eunuchum  Reginae  Candacis  (d)  .  Hunc  Agnum  Praecurfor 
Iohannes  Baptifta  indigitavit  dicens  (Y)  -.  Ecce  Agnus  Dei , 
ecce  qui  tollit  peccatum  mundi .  Tum  hic  ipfe  vifus  eft  a  Iohan- 
ne  Apoftolo  ,  &  Evangelifta  in  eius  Apocalypfi  (/)  :  Et  vidi , 
ej^  ecce  in  medio  throni ,  &  quatuor  animalium  ,  &  in  medio 
feniorum  Agnum  Jiantem  tamquam  occifum  .  .  . .  ,  &  cum  ape- 
ruijjet  librum  ,  quatuor  a.nimalia  ,  &  viginti  quatuor  feniores  ce~ 
ciderunt  cora^n  Agno  .  Tandem  huius  Agni  fanguine  nos  fuifle 
redemptos  a  peccati  fervitute  &  Petrus  Apoftolorum  Prin- 
ceps  (g),&  Paullus  Dodor  gentium  (b)  affirmarunt  .  Pri- 
mus  enim  ait  :  Scientes ,  quod  non  corruptibilibus  auro  ,  vel  ar~ 
gento  redempti  ejtis  de  vana  vefira  co7iverfatione  paternae  tra- 

ditio7iis  j 

(a)  Cap.  xrv.  v.27,  ,  (e)  Iohan.  cap.i.v.a?» 

(b)  Cap.xvi.  v.  1.  (f)  Cap.il.  v.  6. 

(c)  Cap.  liii.  v.7.  (g)  EpiftJ.  cap.i.  v.18.  &19. 

(d)  jiB.  ^fpoBol.  cap.vm.v.37.  (b)  I.adCorinth.  eap.v»  v,7. 


X  37 

ditionis  ;  fed  pretiofo  fanguine  quafi  Agni  immaculati  Chrijll , 
&  incontaminati  .  Aker  vero  fic  inquit  :  Etenim  Pafcba  nofirum 
immolatus  efi  Chriflus  . 

Hifce  igitur  divinis  de  Agno  teftimoniis  dum  Ecclefiae 
Patribus  adludere  folemne  erat ,  qui  hoc  ipfo  Agni  vocabulo 
mundi  Redemptorem  defignabant ,  eodem  tempore  Chriftia- 
ni  pitfturis  ,  fculpturis  ,  &  mufivis  paflim  ipfum  exprimebant . 
Idque  tot  modis  peragebant  ,  ut  plurcs  Chrifti  ..operationes 
ipfi  tnbucre  non  dubitarent ;  fiquidem  eumdem  exhibebant 
tamquam  Lazarum  refufcitantem  a  mortuis  ,  multiplicantem 
panes  in  deferto  ,  baptizatum  in  Iordano  ,  mare  Rubrum 
tranantem ,  ut  in  Iunii  Bafli  Vaticano  farcophago  (a)  -,  iacen- 
tem  mortuum  fuper  aram  ,  ut  in  patena  argentea  Forocor- 
nelienfi  ob  affertum  fan&iflimi  Ravennatis  Antiftitis  Petri 
Chryfologi  ufum  percelebri  ,  hifceque  infcripta  verfibus  (b) : 

QVEM    PLEBS    TVNC    CARA    CRVCIS    AGNVS    FIXIT    IN    ARA 
HOSTIA    FIT    GENTIS    PRIMI    PRO    LABE    PARENTIS  ; 

ad  Crucis  pedem  ftantem  ,  fanguinem  e  peclore  effunderr- 
tem  in  calicem ,  &  ex  ifto  ii>  proximum  rivum  difRuentem, 
ex  ipfis  pedibus  fanguinem  infuper  emittentem  ,  ex  quo 
quatuor  flumina  per  montem  decurrentia  efformantur  ,  ut 
in  Vaticano   mufivo  iam  everfo  (c)  ,  paflim  vero  Crucerru 

baiulan- 


(a)  Aringh.  Rgm.  fubter.Tom.T.  apud  Auguftinum  Mariottium  fa- 
lib.il.  cap.io.  pag.275.,  Bortar.  crorum  monumentorum  ftudio- 
~R$ma  fubterr .  Tom.l.  Tab.xv.  p.46.,  fiffimum  in  Praefar.  ad  Aurelii 
&  Dionyf.  Sacrar.  fatican.  Bxfilicae  Brandolinii  de  Chrijli  TaJJtone  Ora- 
Cryptar.  monum.  Tab.Lxxxi.pag.206.  tionem  vulgari  lingua  donatam_» 
&  ieqq.  Romse  1767.  pag.9.  &  feqq.   Vide 

(b)  Tatenae  a-rgenteaemyflicae&c.  infuper  apud  Marangoniun  ^icl. 
defcriptio  ,  &  explicatio&c.  autlore  S.ViBoriniTLpifcopi<Amitemi&  Nlart. 
loh.  Txjiritio &c.  Rpmae  ijo6. ,  tum  pag.42.  infigne  marmoreum  mo- 
de  Tatena  argentea  Forocornelienft  Dif-  numentum  erutum  e  Coemeterio 
fert.SebafiianiTaullii.lsteapoli  1745.  Prifcillae  ,  &  modo  adfervatum_» 
Vid.  e&ypum  apud  eofdem  ,  &  in  Anagniae  in  Ecclefia  SS.  Cofmae  , 
viftis  eritditor.  Lipf.  menf.  Iul.  an.  &  Damiani ,  in  quo  inter  alia  cer- 
1707.  pag.300.  nitur  in  monte  Agnus  cum  nimbo  , 

(c)  Apud  Ciampinium  de  facris  cur  fupereminet  parvula  Crux,  at- 
aedificiis  a  Confl.M.  conHruB.  cap.iv.  que  ex  monte  fub  Agno  quatuor 
pag.  45.  Tab.xui. ,  &  accuratius  flumina  fcatere  indicantur  . 


38  )« 

baiulantem  ,  ut  in  noftro  Iuftini  Imp.  cimelio ,  ubi  dextero 
pede  fuftentat  Crucem  finiftro  lateri  incumbentcm  ,  vel  cru- 
cigerum  nimbum  cingentem ,  qui  in  noftro  fimplex  tantum 
deprehenditur,  ac  tandem  Chrifti  monogrammate  ^  fic  con- 
formato  in  fronte  confignatum  (a) .  Neque  id  rarum  quin- 
etiam  Agnum  ipfo  Crucis  figno  in  fronte  exornari .  Aiunt 
fiquidem  Apocalypfis  commentatores  ,  Agnum  ,  quem  vidit 
Iohannes  (&)  habentem  ftgnum  Dei  vivi ,  non  aliter  obfignaffe 
eleclos  ,  quam  Crucis  figno  .  Nec  aliter  etiam  apud  Ezechie- 
lem  (c)  a  Deo  praeceptum  efie  novimus  ,  ut  fignarentur 
frontes  eorum  ,  qui  propter  abominationes  in  Hierufalem- 
plorabant  ,&angebantur  :  Signa  TAU fuper  frontes  virorum  ge~ 
mentium ,  tb-  dolentium .  Haec  enim  Graecorum  littera  T  non 
aliter  ,  ac  apud  ipfos  Latinos  compingitur  ,  ideft  ad  eam 
Crucis  formam  ,  quae  a  Lipfio  (d)  commissa  appellatur  (e). 
Quare  hunc  Ezechielis  Iocum  exponens  Tertullianus  (/) , 
fic  ait  :  Ipfa  enim  littera  Graecorum  TAU  ■,  noflra  autem  T  fpe- 
cies  Crucis  ,  quam  portendebat  futuram  in  frontibus  nofirh . 
Tertulliano  vero  eriam  adhaerent  alii  Ecclefiae  Patrcs  (g) , 
ex  quibus  citra  omnem  dubitationem  evincatur,  non  aliud, 

quam 


(<i)  Neque  negotium  faceflat , 
aut  incougruum  videatur  Agni , 
quemChritVi  fymbolum  diximus, 
fronti  infcribi  eiufdem  Chrifti  mo- 
nogramma;quandoquidem&apud 
Boldettium  (  Offerv.  Cirait.  pag.<5r.) 
effigies  cernitur  ebore  infculpta , 
&  in  CalliftiCoeuKterio  detecta , 
quae  etliSalvatorem  praeferat,hoc 
tamen  figno  in  fronte  infignitur  . 

(b)  Cap.vu.  v.i. 

(c)  Cap.  ix.   v.  4. 

(d)  De  Cmce  lib.I.  cap.8. 

(e)  Erat  aliaCrux,quae  im.missa 
vocabatur,  videlicet  quum  ligno 
erefto  tranfverfum  iniungebatur , 
ita  ut  ipfum  fecaret.  QtriChrifhis 
affixus  fueritincertum;quamquam 
Lipfius  lib.I.  cap.io.,  &  Gretferius 
lib.I.  cap.3.  ,  decus  hoc  Immiffae 


Cruci  contigiffe  contendant .  Vid. 
Muratorium  Tom.  I.  jinecdotor. 
Difl'ert.21.  de  Cruce  T^plana  .  Vetera 
monumenta  referunt  Crucem  Im- 
mlffam  ,  nec  carent  Commtlfa  ,  ut  vi- 
dere  eft  apud  Boldettium  in  Obferv. 
ad  Coemet.  "Jrbis ,  &  praefertim_» 
ParJ.  lib.I.  cap.  1 9.  ,ubiCrux  Com- 
tniffa  cum  monogrammate  fociatur 
in  epitaphio  Anrelii  Alexandri  Va- 
lentiniano  III.  ,&  Valente  III.  Cofs. 
anno  (^hrifti  370.  Non  pertinent 
ad  quaeftionem  Cruces  Decttffata , 
&  Jlafata,  de  quibus,fi  lubet,  vide 
Lipfium ,  Grerferium,  Boiium ,  Ma- 
crium  in  Hierolexico  ,  aliofque  . 

(/)  Adverf.  Marc.  lib.nl.  c.22. 

(g)  S.  Cyprianus  7cflim.xdv.Iud. 
Hb.iL  cap.ii. ,  item  ad  Dnmetrian.  , 
&  Clem.  Alexand.  Strom.  lib.vi. 


39 

quam  Crucem  fuiffe  fignum  fronti  virorum  gementium ,  &  do- 
lentium  laudati  Prophetae  impofitum  .  Ceterum  etfi  littera  tau 
in  Hcbraico  Alphabeto  haud  Crucis  formam  nunc  praefefe- 
rat ,  certum  tamen  eft  hac  forma  ante  Efdrae  tempora  do- 
natam  fuiffe,  quod  ex  Samaritanis  numifmatibus  ,  &  ex  S.  Hie- 
ronymo  colligere  facile  licet .  Ait  enim  (a) :  Antiquis  Hebraev 
rum  Utteris  ,  quibus  ufque  hodie  utuntur  Samaritani  ,  extrema 
1'AU  littera  Crucis  habet  Jimilitudinem ,  quae  in  Chrijlianorunt-j 
frontibus  pingitur  (b)  . 

Etfi  vero  non  omnia  fymbola ,  &  ornamenta  ,  quibus 
apud  Latinos  Iefus  Chriftus ,  &  eius  Crux  praefefcrri ,  aut 
exprimi  confueyerat ,  etiam  apud  Graecos  in  Orientali  Ec- 
clefia  obtinuerint  ;  non  id  tamen  de  Agno  dici  poteft  ,  qui 
apud  utramque  gentem  receptus  fuerit .  ld  enim  &  antiqua 

monu- 


(a)  Ad  cap.ix.  Ezechiei"» 

(b)  Ex  hifce  Hieronymr  verbis 
inteiligimus ,  veteres  Chriftianos 
Crucis  fignum  in  fuis  rpforum 
frontibus  pingere  confuevifle  .  De 
huiufmodi  more  duos  alios  affe- 
ram  teftes  ;  fir  primus  Chryfofto- 
mus  ,.  qui  in  lib.  Quod  Chriftus-  fit 
Deus  contra  Iudaeos,  &  Gentiles 
haec  habet  (Tom.I.  Opp.  pag.571. 
Pariiiis  17:8.)  „  Quod  omnes 
„  olim  exhorreicebant ,  eius  nunc 
„  rigura  rta  certatim  exquiritur 
„  ab  omnibus,  ut  ubique  reperia- 
„  tur  ,  apud  principes  ,  &  iubdi- 
„  tos,  apud  muiieres  >  &  viros  , 

apud  virgines  ,  &  nuptas  ,  apud 
fervos  ,  &  iiberos  :  nam  illud 
omnes  fignum  frequenter  impri- 
mui}t  in  membrorum  nobriiorr 
parte :  &  in  fronte  ceir  in  co- 
lumna  riguratum  quotidie  cir- 
cumferunt .  Hoc  in  facra  menfa, 
hoc  in  Sacerdotum  ordinationi- 
bus  ,  hoc  rurfum  cum  Corpore 
Chdfti  in  myftica  coena  reful- 
get  »   Hoc   ubique  celebratum 


videre  eft ,  in  domibus ,  in  foro  3 
in  defertis ,  in  viis ,  in  montibus, 
in  faltibus  ,  in  collibus  ,  in  mari, 
in  navibus  ,  in  infulis  ,  in  lecYis  , 
hi  veftimentls,  in  arrois,in  tha- 
lamis  ,.in  conviviis  ,  in  vafis  ar- 
genters  ,  &  aureis  ,  in  margari- 
tis,  in  parietum  pic~turis,in  cor- 
poribus  brutorum  male  afFe&is, 
in  corporibus  a  daemone  obfef- 
fis ,  in  bellis ,  in  pace ,  in  diebus , 
m  no&ibus ,  in  choreis  tripu- 
diantium  ,  in  fodalitiis  fefe  ma- 
cerantrum ;  adeo  certatim  do- 
num  hoc  mlrabile  ,  eiufque  inef- 
fabilem  gratiamomnes  perqui- 
runt  „  .  Afterius  AmafenusEpU 
fcopus  tn  S.Euphemiam  M.  (To.vur.  ' 
Coneil.  Labb.  p.859  )  alter  eft  ,  qui 
de  eodem  more  teftatur  his  ver- 
bls  :  „  Virgo  venerabilis  in  furvis 
„  veftibus  . . .  InvocansDeum  pro- 
„  curatorem  Imer  atrocia  .  Cui 
„  oranti  apparet  fuper  caput  fi- 
„  gnum  ,  quod  nunc  lex  eft  Chri- 
„.  ftianis  adorare  ,  atque  praefcrt- 
»  bere  ,, . 


>> 
>> 
» 

>r 
>> 

>> 

>> 
>> 
>> 
>> 
>> 
>> 
>> 
>> 
>> 
» 
>> 


m  4°  w 

monumenta  probant ,  &  Chriftiani  Lupii  teftimonium  (a)  afle- 
rit  ,  tum  demum  Vaticana  Crux  confirmat .  Sed  praeftat 
audire  laudatum  Scriptorem  hoc  modo  loquentem  :  Videmus 
-Chrijlum  Dominum  noftrum  non  dumtaxat  in  adfumpti  hominis , 
Jed  &"  in  legalis  Agni  forma  fuifje  pajjim  etiam  in  Graecorum 
Ecclejiis  effigiatum  .  Infuper  addncit  laudatus  Auftor  effatum 
Claudii  Epifcopi  Taurinenfis  ,  Arii,  &Neftorii  erroribus  imbu- 
ti ,  qui  vixit  ix.  Chrifti  faeculo ,  &  maxime  Iconomachiani_. 
in  Occidente  promovit ,  qui  proinde  a  Iona  Epifcopo  Aure- 
lianenfe ,  a  Dungalo  ,  &  ab  aliis  impugnatus  eft  .  IJli  (  ut  ipfe 
nimirum  adverfus  Latinos  blaterabat  )  perverforum  dogmatum 
auiJores  agnos  vivos  volunt  vorare  ,  &  in  pariete  picJos  adorare . 
Forte  oppugnationi  adverfus  Agni  formam  occafionem  prac- 
buit  prava  interprctatio  Canonis  Lxxxii.  Concilii  Trullani , 
five  Quinifcxti ,  quod  anno  Idcxcii.  celebratum  eft ;  quo  ni- 
mirum  prohiberi  videretur  ,  quominus  Chriftus  fub  Agni 
figura  exprimcrctur  .  Aft  licet  Concilium  hoc  ,  ut  Ecclefia- 
fticorum  Annalium  parcns  Baronius  (b) ,  aliique  oftenderunt, 
minime  a  Catholica  Ecclefia  receptum  }  &  approbatum  fuc- 
rit ,  tamen  in  eo  Canone  nihil  continetur  ,  quod  iufta  cen- 
furae  nota  inuratur  .  Compertum  quidem  eft ,  veteres  Chri- 
ftianos  a  Iefu  Chrifto  crucifixo  pidluris  cxprimendo  rcfu- 
giflc  ,  ne  profelytos  alienarent  ,  quibus  crucifixio  infamis 
necis  ideain  praebebat  ,  eratque  offcndiculo .  Quare  huc 
redeunt ,  quae  Apoftolus  Paullus  (c)  aiebat :  Praedicamus  Chri- 
Jlum  crucijixum  ,  ludaeis  quidem  Jcandalum  ,  gentibus  autem  Jlul* 
titiam .  Hinc  fadum  eft ,  ut  vel  folam  ubique  Crucem  often- 
derent ,  vel  ad  eius  imum  ftatuerent  Agnum  ,  quem  ita  ele- 
gantcr  Paullinus  (d)   defcribit  : 

Sub  Cruce  Janguinea  niveo  Jlat  Chrijlus  in  Agno , 
Agnus  ut  innocua  iniujlo  datus  hojlia   leto . 
At  hifce  in  verfibus  morem  advertere  praeftat  ,  qui  pecu- 
liaris   Occidentalibus  (e)  fuit ,  quique  in  eo  erat ,  ut  minio 

Crux 

(a)  Synodor.  gener.  ,  &  provinc.         (d)  Epift.  xxxii.  al.  xii.  adSever. 
Decr.,&Can.  ad  can.82.C0nc.TruH.         (e)  Vid.  Iofepli.  Scaliger.  apud 

(b)  Adan.  691.  n.i.,&feqq.       Du-Cang.    Diflert.   de  infer.  aevi 

(c)  I.  ad  Corinth.  cap.2.  v.3.        Wumifm.  pag.153. 


#(  4*  W 
Crux  tingeretur  ,  vel  alio  purpureo  colore  ,  quo  fanguls 
a  Divino  Agno  pro  nobis  effufus  defignaretur  .  Scd  Conftan- 
tini  ad  Chriftianorum  facra  converfio  cum  paccm  Ecclefiae 
attulerit ,  &  ad  nihilum  fere  redegerit  in  urbibus  infidelium 
numerum  ,  cumque  Iefus  Chriftus  fub  Agni  forma  palam* 
exhibcri  inceperit  in  fingulis  urbibus  ,  quae  Chriftianam 
deinde  fidem  fufceperunt  (  quod  fane  non  amplius  pruden- 
tiae ,  &  cautionis  leges  poftulare  videbantur  ,  fublatis  etiam 
perfecutionibus  ,  &  fcandalo  ceffante ) ;  hinc  fattum  fuit ,  ut 
Trullana  Synodus  licet  huiufmodi  fymbola  non  improbaverit , 
tamen  ,  utpote  quae  non  amplius  neceffaria  effent,  mandaverit , 
utperfpicue  omnia, quae  ad  fidemerant,  proponerentur,&age- 
rentur .  Colligere  fane  id  poffumus  quam  facillime  ex  ipfius 
Synodi  verbis  (a)  :  In  nonnullis  venerabilium  imaginum  picluris , 
Agnus^  qui  digito  Praecurforis  monjiratur ,  depingitm\  qui  ad  gratiae 
figuram  ajjumptus  eji  ,  verum  nobis  Agnum  per  legem  Chrijlwn 
Deum  nojlrum  praemonjirans  .  Antiquas  ergo  figuras  ,  &  umbras , 
ut  veritatis  figna  &  characleres  Ecclefiae  traditos  ,  ampleffen- 
tes  ,  gratiam  ,  &  veritatcm  praeponimus  ,  eam  ut  legis  implemen- 
tum  Jujcipientes  .  Ut  ergo  quod  perfeftum  ejl  ,  vel  colorum  ex- 
prejfionibus  omnium  oculis  Jubiiciatur  ,  eius  qui  tollit  peccata-» 
mundi  ,  Chrifii  D.ei  nojiri  humana  Jorma  characlerem  etiam  in  ima- 
ginibus  deinceps  pro  veteri  Agno  erigi  ac  depingi  iubemus  :  ut 
per  ipjum  Dei  Verbi  humiliationis  celfitudinem  mente  comprehen- 
dentes  ,  ad  memoriam  quoque  eius  in  carne  converjationis  ,  etujque 
pajfionis ,  &  falutaris  mortis  deducamur ,  eiufque  quae  ex  eo  facla 
eji  mundo  redemptionis . 

Rem  vero  ita  fe  habere ,  intelligere  etiam  licet  ex  Ha- 
drianil.  R.  P.  epiftola  ad  Tarafium  Conftantinopolitanum  (b) , 
in  qua  haec  leguntur  :  Eafdem  fanclas  fsx  Synodos  fufcipio  cum 
omnibus  regulis  ,  quae  iure  ac  divinitus  ab  ipfis  promulgatae  funt . 
Inter  quas  continetur  ;  in  quibufdam  venerabilium  imaginum  pi- 
cluris  Agnus  digito  Praecurforis  exaratus  ojienditur ,  qui  in  figu- 
ram  praeteriit  gratiae  ,   verum  nobis   per   legem  praeofiendens 

f  Agnum' 

(<i)  Labbeus  Tom.  vn.  Coticil.  (b)  Labbeus  To.  vm.  Concil.  ad 
can.82.  Concil.  Quinifext.  p.1383.  calcem  Aft.il.  SynodiNicaenae  il. 
edit.  Yenetae  1729.  Pag-7^7« 


mA*  m 

Agnum  Chrijlum  Dominum  nqftrum  .  Ergo  veteres  figuras ,  &  um- 
bras  ,  ut  veritatb  indicia ,  &  praejagia  ,  Ecclejiae  traditas  am- 
ple&entes ,  gratiam  praeferimus ,  &  veritatem ,  hanc  ut  plenitu- 
dinem  legis  fufcipientes  .  Vt  ergo  perfecJio  etiam  per  colorum  ope- 
rationes  in  cunBorum  vultibus  deptngatur  Agni  Chrifii  Dei  nojiri  y 
qui  tulit  peccatum  mundi ,  Jecundum  humanitatem  characlerem  , 
&  imaginem  hominis ,  pro  veteri  Agno  depingi  definimus ,  per 
ipjum  Dei  Verhi  humilitatis  celjitudinem  con/iderantes  ,  &  ad  me~ 
moriam  in  came  converfationis  ,  tam  fcilicet  paffianem  eius  ,  quam 
falutarem  mortem  ,  atque  redemptionem  ,  quae  hinc  efi  mundo 
ejfecla  ,  manu  quodammodo  reducentcs  .  Hoc  tefiimonio  orthodoxae 
fidei ,  malignorum  curiofitatem  ,  &  haereticorum  gamditatem—» 
vefirum  repulit  fraternum  facerdotium ,  quemadmodum  &  eorum 
maligna  follicitudo  non  efi  a  nobis  neque  a  gratia  divina  re- 
cepta  ,  Jed  wfiabilis  in  huiujmodi  reputata  . 

Abhifce  temporibus  ergo  ufus  invaluit  frequentius  ipfum 
mundi  Salvatorem  Chriftum  Iefum  in  Cruee  exprimendi  ►  Huc 
fpe&ant  dona  huiufmodi  Chrifti  crucifixi  imaginum ,  qua>L/ 
a  Leone  III.  in  Bafilicas  Vaticanam  ,  &  Oftienfem  coniata 
funt(tt).  Harum  imaginum  exemplaria ,  quae  primis  Ecele- 
fiac  faeculis  prodierunt ,  ad  nos  minime  pervenerunt  j  licet 
inverifimile  non  fit  privatam  primorum  fideliurrr  pietatem_» 
haud  fegnem  fuiffe  in  parandis  illius  Chrifti ,  quem  Apofto- 
li ,  &  Difcipuli  praedicaverant  crueifixum  ,  imaginibus  ,  a  qui- 
bus  occulte  veneratis  nec  perfecutiones ,  nec  fcandala,  nec 
ftultitiae  notam  (  quae  fuperius  ex  Apoftolo  Paullo  memora- 
vimus )  pertimefcere  poterant .  Ceterum  pro  eerto  haberi 
debet  ad  publicum  harum  Chrifti  crucifixi  imaginum  ufum 
ncnnifi  pcr  gradus  proceffum  fuifle  ,  ur  in  omnibus  fere 
rebus  contingere  folet .  Primum  enim  Crux  fola  exhibita  eft, 
dein  Agnus  ad  irnum  Crucis  ,  vet  in  eias  medio  conftitu- 
tus  ,  tum  &  Agnus,  &  Salvatoris  protome  in  Cruce  exprefla, 
ut  in  hac  noftra  ,  quam  inluftramus  ,  vel  fola  ,  quam  dixu 
mus  ,  protome  ,  fed  irv  vcrtice  Crucis  ,  irt  in  mufivo  opere 
Ecclefiae  S.  Stephani  in  Monte  Caelio  ad  ann.  ioCXLH.  fpe- 

clan- 

(«)  Anaftaf.   in  vit,  Leon,  IIL  Tom.il.  n.jp. ,  48.,  &  37» 


flante  (*)  5  vel  in  Crucis  medio  ,  ut  in  Cruce  vermicuIaML» 
Ravennatenfi  ,  quae  in  fronte  Commentarii  noftri  confpici- 
tur  ;  poftea  integra  eiufdem  Salvatoris  imago  tunica  ,  &  pal- 
lio  amicla  in  Cruce  conlocata ,  at  non  clavis  fufpenfa ,  fed 
elevatis  ad  caelum  orantium  ritu  manibus  ,  ut  in  Cruco 
a  Ioh.  Bapt.  Cafalio  facrorum  ,  profanorumque  monumento- 
rum  inluftratore  egregio  addufta  (b) ;  ac  tandem  circa  faccu- 
lum  vil.  Salvator  ipfe  quatuor  clavis  in  Cruce  confoffus  (r) . 
Ex  monumentis  ,  quae  adhuc  fuperfunt  ,  humana  Chrifti 
imago  Cruci  argenteae ,  aureae  ,  ac  aeneae  affixa  primum_. 
fuiffe  videtur  ope  caelaturae  ,  quae  graphidis  dicebatur  (d) , 
tum  in  Crucibus  ligneis  picuirac  minifterio  ,  ac  tandem_ 
anaglyptico  opere  ,  omnium  folidiore  ,    qui  mos  etiamnum 

f  2  obfer- 


(4)  Ciampin.T0m.1I.  veter.  mo- 
numentor.  cap.xvi.  Tab.xxxii. 

{b)  De  vetcr-  Clniflianorum  ritib. 
cap.  2. 

(c)  Quatuor  clavos  in  Chrifti 
crucifixione  adhibitos  f u iiTe  S.  Gre- 
goriiTuronenfis  (  de  glor.  martyr* 
lib.I.  ca.p.6. )  fententia  eft  ,  quae 
&  veteribus  fere  omnibus  com- 
munis  fuit  praeterNonnum,gente 
Aegyptium  ,  urbe  Panopolitanum, 
qui  circa  initium  faeculi  v.  floruit, 
inEvangelii  Iohannis  paraphrafi , 
&  praeter  au&orem  Graecae  Tra- 
goediae ,  quae  infcnbitur  Chriflus 
patiens ,  fi  tamen  veteris  Scriptoris 
opus  habenda  eft  ,  Certe  quater- 
narium  clavorum  numerum  fua- 
dent  vetuftiores  imagines  ,  a  Cor- 
neiio  Curtio  (  de  clavis  Dominicis 
Antuerpiae  1634.  )  ,  ac  ab  aliis 
huiufmodi  cimeliorum  editoribus 
addu<5tae  .  Neque  hoc  ita  conftans 
cenferi  debet ,  ut  contraria  exem- 
pla  prorfus  defint .  Siquidem  mo- 
numenta  etiam  fuperfunt  nonnulla, 
quae  Chnftum  crucirixum  ,  tribus 
tantum    clavis    confpicuis  ,    re- 


praefentent:  quod  &  S.  Anfelmus 
(  Medit.  x.  de  paffione  Cbrifti  )  adrir- 
mare  non  dubitavit .  Huc  redit 
quinetiam  Crux  ftationaiis  faecu- 
li  xii.  ,  quam  edidit  vir  do&iflimus 
Hermannus  Dominicus  Chriftia- 
nopulus  ex  Praedicatorum  Ordine 
(  de  S.  Exfuperant.  Cingidanor.  Epifc. 
Tab.v.  )  ,  ubi  ex  altera  parte  Chri- 
ftus  quatuor  clavis  inCruce  confi- 
xus  ,  ex  altera  tribus  tantum  con- 
fpicitur  .  Aft  facile  fuit  viro  criti- 
ca  arte  praeftanti  cognofcere  ima- 
ginem  cum  tribus  clavis  efle  ope- 
ris  recentioris,  proindeque  addi- 
tam  fuifle  antiquiori  Cruci .  Cete- 
rum  fingularis  opinio  fuit  S.Hilarii 
de  Trinit.  lib.x.  n.13.  T0m.1I.  edit. 
Venet.i750.,qui  cum  clavis  etiam 
funes  adhibitas  cumChrifto  fcribir! 
ad  corporis  pondus  relevandum  . 
Sed  hac  de  re  vide  eruditiflimam 
Laurentii  a  Turre  Diliertationem 
de  duobus  Tfalteriis  Foroiulienfibus 
inT0m.1I.  Crucis  Dominicae  editio- 
nisGorianae  pag.  212. 

(d)  Vitruv.  de  jitcbiteU.  lib.  I. 
cap. 1. 


<#(  44  )#> 
obfervatur .  Neque  tamen  quemquam  latere  putamUs  ,  etfi 
Chriftus  Iefus  nudus  corpore  in  Cruce  pependerit ,  tamen 
ex  modeftiae  confilio  fa&um  efTe  ,  ut  ab  antiquis  ipfis  tempo» 
ribus  Chrifti  corpus  ab  umbilico  ad  genua  velatum  fuerit  (a). 
Tum  obfcrvandum  venit  ,  praeter  quaternarium  clavorum_ 
numerum  ,  &  fuppedaneum  ,  Iefum  Chriftum  non  tamquam 
ene&um  oculis  claufis  ,  fed  tamquam  viventem ,  &  loquen- 
tem  apertis  oculis  veteres  repraefentaffe  .  Raro  tamen  capite 
mitrato  ,  frequentius  coronato  ,  ac  fero  nimis  eodem  fpinea 
corona  cincto  ,  tamquam  in  Cruce  mortuus  ,  expreffus  re- 
peritur  (b)  . 

Hac 


(a)  Hinc  Sandtus  Gregorius 
Turonenfis  de  glor.  MM.  lib.  I. 
cap.2  j:  Eji  &  apttd  t^arbonenfem  nr- 
bcm  in  Ecclefia  feniore  ,  quae  beati  Ge- 
nejii  Martyris  reliqniis  pla-idit ,  piffu- 
ta  ,  quae  Dominum  noflrum  quafi  prae- 
cinclitm  linteo  indicat  crucifixum  ,  quae 
pifiura  dum  affidue  cerneretwr  a  popu- 
lis  ,  appiruit  atidim  Bafileo  presbyte- 
ro  per  v>fumperfona  terribilis  :  Omnes 
•vos  obtetli  eflis  variis  indumentis , 
&  me  iugiter  ntuittm  afpidtis  .  Vade 
quantocius ,  cooperi  me  vcslimento  &c. 
Chriftum  crucifixum  hoc  modo 
praecin&um  fupra  latera  lintei  in- 
verfi ,  &  ad  media  crura  pertingen- 
tis  ,  addu&um  habes  a  lofepho 
Martinio  Pifanae  Ecclefiae  Cano- 
nico  in  eiufdem  Ecclefiae  defcri- 
ptione  Tab.xix. ,  ubi  etiam  legitur 
co  loci  circa  x.  faeculum  e  Hiero- 
folymis  illum  adve&um  fuifle  . 

(b)  lohannes  Molanus  de  SS. 
Imag.lib.iv.cap.il.  haec  habet : 
Viguit .  .  .  aliqitxndo  error  inter  Feren- 
tinates  ,  ut  in  Chrislo  negarent  animxm 
creatam  ,  fed  vices  eius  aflererent  divi- 
nitatem  (upplevijfe  ,  nec  in  Cruce  mor- 
tuum  ,  fed  vivum  permanfijfe  ajfere- 
bant  .  Quxre  ,  dum  eum  in  Cruce  pin- 
gebxnt  ,  apertis  oculis  effigiabant ,  ut 
&  hodie  Viterbi  in  quibufdam  imagi- 


nibtts  Ferentia  ( rectius  Ferentino  ,  ut 
advertit  cl.  Iohannis  Natalis  Pa- 
quot  ,quianno  1771.  Lovanii  no- 
vam  Molani  editionem  diligenter 
curavit )  eo  allatii ,  videre  es~l .  Con- 
tra  qnos ,  Viterbenfes  ,fidei  ^lo  motit 
cum  fxepius  de  errore  moniti  obedirc 
nollent  ,  gravi  obfidione  contumaces 
cinxerunt  ,  cinclos  expugnxverunt  , 
&  occ'fione  fere  delevcrunt .  Haec 
acciderunt  anno  1 172.  Videtur  Fe« 
rentinates  renovafle  errorem  Apol- 
linariftarum  faeculi  iv.  haeretico- 
rum  ,  qui  impie  diftitabant  Ver- 
bum  aflumpfifle  folam  carnem , 
non  vero  animam  ,  ita  ut  Verbum 
fuerit  carni  loco  animae  .  Saecu- 
Ioxiii.  alius  error  invaluit ,  com- 
muniter  tributus  Petro  Iohannis  , 
attamen  damnatus  tu  Concilio  ge- 
nerali  Viennae  in  Gallia  celebrato 
an.  131 1.  fuppreflb  au&oris  nomi- 
ne,  Chriftum  nempe  adhuc  in  vivis 
fuifle  ,  dum  miles  eius  latus  lancea 
aperuit,  contra  apertifllmumEvan- 
geliftae  lohannis  teftimonium  c.i  9. 
v.33.  &  34:  Milites  .  .  .  ad  Iefum~> 
cum  veniffent ,  ut  viderunt ,  eum  iam 
mortuum  ,  non  fregeruni  eius  crttra  . 
Sed  unus  militum  lancea  latits  eius 
aperuit  ,  &  continuo  exivit  fanguit 
&  aqua  . 


typus  Crucis  Graecae pectara/s  ex 

auae  adseruafur /n  JZcc/esiiz  Co//e^/a£a 

Sancu  -Ctrasmi  /^ru/arum 

eaiais  cura  Stepnani  JBorp/ae 

a  Secrens  Sac    Conar.  ae  Jv'opa&  ■  Jic/e 

an.MDCCZXXVIffl. 


w  45  m 

Hac  ratione  fmgillatiin ,  ac  pedctentim  eo  ventum  cft, 
ut  fcandalum  Iudaeorum  ,  &  Gentium  ftultitia  fuftolleretur , 
&  Chriftus  Iefus  crucifixus  fidelium  venerationi  proponere- 
tur ,  non  in  imis  ,  &  humilibus  locis  ,  fed  in  auguftioribus 
Bafilicarum  partibus  ,  in  triumphalibus  arcubus  ,  in  tribuna- 
libus  ,  in  thronis  ,  in  faftigiis  ,  ac  in  ciboriorum  etiam  ver- 
ticibus  .  Crucifixi  quidem  Iefus  imago  cum  fimplici  nimbo, 
quae  fpinea  corona  caret ,  quae  oculos  gerit  apertos  ,  quae 
quatuor  clavis  ,  &  fuppedaneo  inftru&a  eft  ,  quaeque  a  dexte- 
ro  latere  lpfius  Chrifti  Virginem  Matrem  Mariam  >  a  finiftro 
latere  Iohannem  Evangeliftam  ,  palma  ad  pedes  utrimquo 
adfurgente  ,  &  fupra  titulum  vel  aeternum  Patrem  finiftra  li- 
brum  vitae  claufum  tenentem  ,  divinae  fcilicet  praedeftina- 
tionis  ,  &  dextera  benedicentem  ,  vel  Sanctum  Nicolaum  My- 
renfem  Epifcopum  habet  ,  a  nobis  nunc  adducitur  ,  quam 
Le&or  nofter  contempletur .  In  adverfa  parte  medium  locum 
tcnet  Virgo  Maria  Deipara  ,  infantem  Iefum  finiftra  ge- 
rens  (a) ,  &  ad  tria  Iatera  totidem  protomae  ,  quae  ,  fi  nimbi 
attcndantur ,  ad  Sanctos  referri  poffe  videntur  ,  quamquam 
haud  nimbos  pro  fanclitatis  nota  accipi  fempcr  oporteatj 
qui  nimirum  etiam  hominibus,  quos  Ecclefia  minime  ut  San- 
clos  colit ,  aptati  aliquando  confpiciantur  .  Quare  fi  Ecclefiae 
Graecae  Sanctos  heic  coniicere  quis  vellet,  &  Leonem  Catanen- 
fem Epifcopum,  five  potius  Lcontiiim,&  Porphyrium  Martyres, 
in  tranfverfali  brachio  ,orbicuIo  quofque  fuo  inclufos  ,  habere- 
mus  .  Graecas  quidem  epigraphes  MP  0T  ,  HOANA  ,  MH  XG, 
quae  fonant  Mater  Dei\  Iohannes ,  Mater  Chrifii ,  tum  ceterae 
in  titulo  IC  xc  ,  nempe  lefus  Chriftus  ,  ita  perfpicuae  funt , 
ut  nullam  involvant  difficultaem  .    Quae  vero  prope  titulum 

funt. 


(j)  Graecis  in  more  fuit   pri-  rium ,  aliofque .  Poft  Neftorii  hae« 

mum  Virginem    Mariam    gremio  refiin  ,  &  Ephefinum  Concilium , 

geftantem  puerum  lefum  exhibere,  quod  ipfum  ,    eiufque  errorem_» 

atdein  &Graeci,  &  Latini  eam-  diris  devovit ,  magis  invaluit  ufus 

dem  brachiis    fuftinentem  Filium  effingendi  Virginem  una  cum  Fi- 

exprimere  coeperunt .  Monumen-  lio,  ut  divinae  maternitatis  dogma 

ta  ,  quae  id  oftendant,  habes  apud  hac  etiam  ratione  luculentius  afle» 

Du-  Cangium  ,  Ciampinium  ,  Go-  reretur  . 


funt ,  quae  NH  . . .  KA ,  ideft  <vince  Iegenda  quis  coniiceret , 
forte  ctiam  NHKOAAOS  intelligi  poffent,tum  quae  in  dexte- 
ro  pofticae  partis  orbiculo  funt ,  vel  AEO  ,  vel  AEONTIOS , 
ac  tandem  quae  in  finiftro  habentur ,  nOP$TPI02  legi  pof- 
fent  ;  quod  tamcn  nonnifi  dubie  proponimus  ,  ut  proinde 
&  has  ,  &  ceteras  figlas  ,  quae  in  fuperiori  orbiculo  proftant , 
&  circaDeiparae  vultum  infcribuntur,  Graecae  palaeographiae 
ftudiofis  enodandas  rclinquamus,cum  ita  novae  fint  aliquot  figlae, 
ut  nullu  m  earum  veftigium  apud  eos  occurrat ,  qui  eafdem  col-. 
lcgerunt,  apud  Montfauconium  nempe ,  Maffeium ,  Corfinium, 
Placentinium ,  Audrichium  ,  aliofquc  in  republica  Iitteraria 
cekberrimos  .  Haec  fane  Crux ,  quae  pe&oralis  fuilfe  vide- 
tur ,  &  ex  aerc  eft ,  fervatur  in  facrario  Ecclefiae  Collegia- 
tae  S.  Erafmi  Verularum  ,  nec  archetypus  ab  ectypi  forma, 
&  magnitudine  diftat .  Eam  recenter  ibidem  inventam  a  Luca 
Peregrinio  ,  qui  memoratae  Collegiatae  titulo  Abbatis  me- 
rito  praeeft ,  nos  quidem  contreftavirnus  otio  autumnali  anni 
proxime  exa&i ,  cum  Verulas  divertimus  una  cum  Alcxandro 
Baleonio  Comite ,  &  adolefcente  perquam  nobili  ,  &  erga 
antiquitatis  ftudia  egrcgie  animato  .  Forma  ipfa  oftendit  efle 
Graecum  encolpium  (a) ,  in  cuius  interiori  parte  facrae  reli- 
quiae  condebantur  ;  quemadmodum  &  aliquot  Graecae  littc- 
rae  hinc  inde  infcriptae  ,  fed  leviter  expreffae  ,  ut  vix  confpi- 
cuae  fint ,  ibidem  advertuntur  .  Mos  enim  apud  Orientales, 
non  penes  folos  Epifcopos  ,  fed  penes  fideles  omnes  quin- 
etiam  obtinuerat  ,  ut  ex  religionis  ,  &  falutis  ftudio  collo 
appenfam  Cruccm  ,  particulis  vivifici  Ligni ,  vel  Sanftorum 
reliquiis  ditatam  geftarent  .  Tum  &  ipfi  Imperatores  huiufmo- 
di  utebantur  encolpiis  tamquam  peculiaribus  proprii  amoris , 
&  dcvotionis  argumentis  :  In  Jignum  autem  (  ut  habet  Ni- 
cephorus  Imperator  (b)  Leonem  III.  adlocutus  )  mediatricis 
inter  nos  in  Domino  dilecTionis  mi/imus  veflrae  fraternae  Beati- 
tudini  encolpium  aureum  ,  cuius  una  facies  cbryflallum  inclufum , 

altera- 


(a)  De  encolpiis  ,  ideft  Cruci-     pag.  147. ,  &  248. 
bus ,  vide  Du-Cangium  in  notis         (b)  Vid.  apud  Baronium  ad  an- 


ad    lAlcxiidem   ^Amue    Comncnze^     numSii.  n.45. 


47  m 

altera  piffa  nigello  efi  ,  d>*  intus  habet  alterum  encolpium  ,  /*;;  quo 
funt  partet  honorandi  Ligni  in  figura  Crucis  pofiti .  Quare  An- 
drcas  Sauflayus  (a)  in  ea  fuit  fententia  ,  ut  exiftimaret , 
a  Graecis  ad  Latinos  Epifcopos  g-cw^oipofmpx  ,  ideft  Crucis 
geftationem  ,  ante  pedhis  fuiffe  traductam  . 

Verumtamen  ,  utcumque  hoc  fc  habeat  ,  ufus  imagi- 
nis  Chrifti  crucifixi  haud  alterum  vetuftiorem  exprhr.cndi 
Dei  Filium  fub  Agni  figura  inter  fideles  in  Ecclefia  abroga- 
vit ,  neque  eriam  mos  ipfe  illum  fub  hoc  nomine  invocandi 
ceflavit .  Iohannes  Diaconus  (b)  hoc  nimirum  de  Sergio  III. 
Romano  Pontifice  initio  faeculi  x.  tradit  :  Fecit . . .  ( in  Bafi- 
Iica  Salvatoris  )  Crucem  auream  cum  Crucifixo  :  argenteas  duas  , 
unam  habentem  Crucifixum  totum  de  auro  ,  d^  Agnum  de  auro 
cum  gemmis  .  In  Doxologia  maiore ,  qua  in  celebratione  Eu- 
chariftiae  utimur ,  Agni  nomine  Chriftum  compellamus  :  Do- 
mine  Deus ,  Agnus  Dei ,  Tilitts  Patris  ;  &  in  eadem  Liturgia-» 
a  temporibus  Sergii  I.  Rom.  Pont.  (c)  ,  dum  a  Deo  vcniam 
pctimus  ,  ut  nobifcum  mifericorditer  agat ,  eodem  nomine 
ipfum  invocamus  :  Agnus  Dei  ,  qui  tollis  peccata  mundi ,  mife- 
rere  nobis  .  Cclebres  funt  cerei  orbiculi  a  Romanis  Pontifi- 
cibus  benedicli ,  qui  Agnus  Dei  vulgo  appellantur  ,  ob  Agni 
figuram  ,  Reparatoris  generis  humani  fymbolum ,  quam  prae- 
feferunt ;  atque  hanc  provinciam  nos  abunde  expkvimus  , 
cum  propitiatorio  anno  mdcclxxv.  Auguftini  Valerii  Car- 
dinalis  hac  de  re  opufculum  praevia  noftra  praefatione  re- 
cudendum  ,  &  inluftrandum  curavimus  .  Quaproprer  argu- 
mentum  hoc  claudimus  S.  Paullini  verba  recitantes  (d) :  Ipfe 
enim  pro  nobis  &  animam  ,  &  carnem  fuam  pofuit ,  &  recepit  j 
qui  &  facerdos  ,  cb'  hoflia  ,  Agnus  ,  &  Pafior  efi  ,  qui  pro  ovibus 
fuis  Pafior  ,  &  pro  Pafioribus  fuis  Agfius  occifus  efi  . 

(a)  Vanopl.Ep'fopA\b.iv.deCri4»     F^man.pag.^-j^.Tom.iI.  Muf.ItaL 
ce  peBorali .  (c)   Vid.Tom.  1.  lib.  Pontif.  in 

(b)  Jn  lib.  de  Ecdef.  Lateranea.     vit- S.  Sergii  I.  n.  14. 

apud  Mabillon.  in  jippend.  Ordin.        (d)  Epift,  xi.  al.  v.  ad  Sever, 


CA- 


C  A  P  U  T     VI. 

De  ipfa  Dominicae  Crucis  portione . 

REvertimur  denuo  ad  anteriorem  partem  Crucis  Vati- 
canae  ,  quam  inluftramus ,  &  in  ea  peculiari  obferva- 
tione  dignus  Ccfe  nobis  nunc  obfert  orbiculus ,  qui  in  eius 
medio  habetur  ,  quique  non  exiguam  particulam  continet 
falutaris  illius  ligni  Crucis  Dominicae ,  quod  gemmis  quin- 
etiam  pro  dignitate  circumquaque  infignitur .  Iam  fupe- 
rius  (a)  a  nobis  oftenfum  fuit ,  olim  in  more  pofitum  fuifife 
veterum  Chriftianorum  Cruces  coronis  cingere  .  Hae  vero 
coronae  vel  aureae ,  vel  argenteae ,  vel  laureae ,  vel  etiam 
gemmatae  fuerunt ,  quae  vel  Crucibus  imponebantur  ,  vel 
ab  ipfis  pendebant  ,  vel  etiam  in  orbem  obducebantur . 
Certe  enim  &  in  numifmatibus ,  &  in  aliis  etiam  veteribus 
monumentisfrequenter  occurrit  Crux  cin&a  corona  ex  lauro, 
vel  ex  aliis  etiam  foliis  contexta  .  Huiufmodi  porro  erat 
Crux  ,  quam  in  fua  Bafilica  florea  corona  redimitam  defcri- 
bit  S.  Paullinus  (b) : 

Ardua  florlferae  Crux  cingitur  orbe   coronae , 
Et  Domini  fufo   tincla  cruore  rubet . 
Quo  temporc  Iulianus  Crucis  hoftis  infenfiflimus  (c)  Hiero- 

folyma- 

(a)  Cap.iv.  Inlianus  Comes   dixit   ad  Iovianum , 

(b)  Epift.  xxxii.  al.  xii.  adSever.  &  Hercolianum  (era.nt  enim  ex  nu- 

(c)  Quam  infenfus  fuerit  Iulia-  mero  militum  Hercolianorum  ,  & 
nus  in  Crucem  ,  praeter  alia  mul-  Iovianorum  ,  quorum  cohortes  ad 
ta  ,  demonftrat  infignis  locus  in  Valentiniani  III.  temporaperfeve- 
Actis  SS.  Bonofi  ,  &  Maximiliani  rarunt  )  mutatefignum  ,  qnod  bibctis 
Martyrum  apudRuinartium  fe&i.  in  labaro ,  &  accipite  fignum  deorum  ; 
&  5:  Iulianus  Comes  (  ita  referunt)  <&  quid  defenditis  fignum  Chrifliano- 
di.xit  ad  Bonofum ,  &  Maximilianum :  nim  &c.  Mutaveratlulianus  ab  im- 
Dominns  Imperator  nosler  iujjit  ,  ut  perii  exordio  labarum  exercitus , 
ftgnum  q.iod  babetis  in  labaro  ,  mutare  qui  cum  ipfo  tunc  erat ,  non  vero 
debeatis  .  Bonofus  ,  &  Maximilianns  ceterorum  ,  qui  ad  id  bellum  ad- 
dixerunt  :  nos  fignum  q.iod  habemtis  ,  verfusPtrfas  comparatum  acceffe- 
mutare  nullo  modo poffumus  .  . .  Tunc  runt .  Unicuique  autcm  exercitui 

fuura 


#(  49  )# 
folymarii  templi  reparationem  per  fummam  Chriftianae  rc- 
ligionis  iniuriam  adgreffus  eft  (a)  ,  apparujt  in  caelo  Crux 
lucis  radio  ita  cinc~ta  ,  ut  corona  ornari  videretur ,  tamquam 
in  trophaeum  Deo  pro  relata  adverfus  impios  vi&oria  ,  ut 
fcribit  Gregorius  Nazianzenus  (b) .  Quare  pretiofum  Crucis 

g  lignum, 


fuum  Iabarum  fuiffe  aflerit  Eufe- 
bius  in  vita  Conftantini  lib.I.  c.3 1 . 
Unum  quidem  praecipuum  ,  alia 
verb  ad  eius  fimiiitudinem  expref- 
fa  ,  in  quibus  ,  ut  notum  eft ,  Crux 
&  monogramma  eminebant  .  Tale 
itaque  cohortis  fuae  fignum  ferva- 
re  volebant  Bonoius ,  &  Maximilia- 
nus  milites ,  quod  eis  martyrium 
accerfivit .   Haec  blafphemus  ille 
defertor  noftrae  religionis  in  Cru- 
cem  agebat ,  licet  per  hanc  in  ipfa 
fua  impietate  a  fpe&ris  fuerit  ali- 
quando  liberatus  .  Mira  profe&o 
res  ,  teftata  tamen  a  S.  Gregorio 
Nazianzeno     in    priori    adverfus 
luiianum    inveftiva    ,    Sozomeno 
Iib.v.  cap.2.,&Theodoreto  lib.nl. 
cap.3.  ,  ubi    de  Iuliano  narrant , 
quod  cum  incantationibus  operam 
daret ,  fpe&ris  quae  ad  magorum 
vocesapparuerantdeterritus,quafi 
in  magnodifcrimineeffet,proChri« 
flianorum  confuetudine  ,  quamdi- 
dicerat,fe  ipfum  figno  Crucis  con- 
fignavit :  cuius  virtute  fpeftra  pro- 
tinus  evanuerunt . 

(a)  Iudaei ,  ut  Chrifli  Repara- 
toris  noftri  vaticinia  a  veritatej 
exciderent  ,  femel  ,  iterum  j  ac 
tertio  templi  Hierofolymarii  a  Sa- 
lomone  conftru&i  ,  &  a  Tito 
incenfi  ,  ac  diruti  reftitutionem 
moliti  funt  .  Primum  circa_> 
an.  cxxxiv.  duce  Barchocheba  ,  fed 
ab  Hadriano  Augufto  repreffi  funt, 
(Tertull.  adv.  Indieos  cap.  13., 
Eufeb.  ex  ^iriftone  Tallaco    lib.  iv. 


cap.6. )  .  Deinde  Conftantino  Ma- 

gno  Imp.  an.  ccxxxv. ,  qui  eoi  um 

conatus  fortiter  cohibuit  (Chry- 

foftom.  Homil.  v.    adv.  ludaeos) . 

■  Taniem  fub  Iuliano  an.  cccixiu. 

&  quamvis   impius  defertor  ipfis 

faveret ,  opus  tamen  caelitus  im- 

miflb  igne    in   irritum   ceffit  ,  id 

ipfum  teftante  Ammiano  Marceili- 

no  ethnico  fcriptore  ,  qui  lib.xxui. 

cap. i.de  Iuliano  inquit :  Imperii- 

que  fui  memoriam  magnitudine  operum 

gefliens  propagare  ,   ambitiofum  quon- 

dam  apud  Hierofolyma  templum  ,  quod 

poft  multa  ,  &  interneciva  certamina  , 

obfidente  Vefpafiano  ,  poflc  zqne  Tito  , 

aegre  eH  expugnatum  ,  inflaurare  fumti- 

bus  cogitabat  immodicis  ,  negotiumque 

maturandum  ^flypio    dederat   ^intio- 

chenfi ,  qui  olim  Britannias  curavcrat 

pro  praefeblis.  Cum  itaque  rei  idem  for- 

titer  inflaret  ^ilypius  ,  tuvaretq  '.epro- 

vinciae  reffor,  metnendi  giobi •  flmma- 

rum  prope  fundamenta  crebris  affultibus 

erumpentes  ,  fecere  locum  exuslis  ali- 

qnoties  operantibus  inacceffum  :  hocque 

modo  elemento  deflinatius  repellente  , 

cefljvit  inccptum  . 

(b)  Invect.il.  contr.  lulian.  To.I. 
Opp.  pag.  101.  Venetiis  1753:  Hoc 
autem  uno  iam  ore  omnes  referunt ,  ac 
pro  certo  habent ,  quod  eos  { ludaeos) 
fumma  vi  ,  atque  contentione  ingref- 
fum  flbi  aperire  conantes ,  ignis  e  tem- 

plo  occurrens  inhibuit Quod 

autem  hoc  etiam  mirabilius  ,  clariuf- 
que  fuit ,  lux  in  caelo  sletit ,  Cnucm 
in  orbcm  defcribcns  ,  ac  nomen  illud , 

&figu- 


m  50  )#• 

lignum  ,  dc  quo  recinas  licet ,  quae  Sibylla  iam  praedixe- 
rat ,   ut  eft  apud.Sozomenum  (a) : 

Oh  Llgnum  felix  ,  in  quo  Deus  ipfe  pependit , 
illud  ,  inquam  ,  lignum  ,  quo   ditatur  Crux  Vaticana  ,  par 
erat  corona  ornari ,  quam  nimirum  efformat  circulus  gemma- 
rum  ,  quo  infignitur  orbiculus  ,  vitalis  ligni  rcceptaculuin . 

Ex  hac  coronarum  forma  ,  a  primis  ufque  temporibus 
ad  Critcem  ornandam  adhibita  ,  profe&as  putamus  Cruces 
intra  orbiculum  claufas  ,  vel  corona  circumdatas  ,  quae  vci 
pi&ura  effinguntur  ,  vcl  marmore  infculpuntur  ad  parietes 
facrarum  aedium  ,  quae  confecrationis  ritu  dedicantur .  Ha- 
rum  fine  Crucium  ufus  perquam  venerandus  ad  prima  ta- 
men  tempora  referri  non  poteft ,  quibus  illum  plane  igno- 
tum  oftendunt  veteres  Bafilicae  adhuc  fuperftites ,  inter  quas 
cenfenda  eft  Bafilica  Oftienfis  S.  Paulli ,  quae  his  Crucibus 
caret ,  quemadmodum  &  in  ceteris  nullum  euSearum  vefti- 
gium .  Hinc  adduci  non  poffumus ,  ut  lacobo  Pamclio  con- 
fentiamus ,  qui  (b)  referens  laudatos  S.  Paullini  verfus  exifti- 
mat  ,  iifdem  innui  hodiernam  confuetudinem  figendarurru 
Crucium  muris  Ecclefiarum  ,  cum  eaedem  confecrandae  fu- 
fcipiuntur .  Infirma  quidem  nimis  eft  Pamelii  conieclura  y 
nec  aliunde  fuppetunt  monumenta  ,  quibus  confirmetur , 
coque  adducatur,  ut  quinto  Ecclefiae  faeculo  ,  quo  floruit 
Sanclus  Nolanus  Epifcopus  ,  hunc  ritum  invaluifle  fuadeat . 
Non  parietibus  ,  fed  loco ,  in  quo  Cxcitandum  erat  templum 
aliquod,  etiam  antiquiflimis  temporibus  Crux  figi  confueve- 
rat ;  qui  fane  ritus  folemnibus  precibus  ab  Epifcopo  recita- 
tis  aufpicador  fiebat  (e)  ;  atque  etiam    adhibebatur  ,  quo- 

tiefcum- 

&ftgura,  quae  in  terra  prius  imptis         (•<*)  HiHor.  Ecclef.  lib.I.  cap.r. 
tontcmptni  fuerat ,  in  caelo  nunc  omni-         (b)  Liturgica    Latinor.    Tom.  I. 

bus  ex  aefio  oiienditur ,  Deoque  vi-  pag.502.   Colon.  Agrippin.   1^71. 
Sbriae  adverfus  impios  obtentae ■  tro-         (c)  Iuftinian.    T^ovcll.  cccxxxc. 

fbaeum  efficitur ,  tropbaeo  omni  fitbli-  cap.7.  Hinc  ,  obfervante  Macrio 

?h':us  ,  &  praeHantius  .  .Ad  kaec  forro  in  Bierolex.   v.  Stauropcgium  ,  dioe- 

tfuid  d/tJuri  fmtbuius  facculi  fapicn-  cefis      aHquando      adpellara     eft 

tes  ,  fiuqae  magnificis  verbis  exor-  St«upot»,iov  ,  hoc  eft  territorium ,  m 

nantes,qtti  profund.is  barbas gefiant,  ac  quo  Epifcopus  tus  figendae  Crucis 

fcitnm  ,  &  venttHum  prdlium  ttdrunt  l  pro  aedificandis  Eccleius  haberet . 

Pro- 


/ 


tiefcumque  Ethnicorum  templa  ab  omni  fuperftitionum  labe 
expurgata  cultui  divino  dedicarentur  (a) .  Scd  ad  vivificum 
Lignum  Crucis  noftrac  veniamus  . 

Tcmporis  vetuftate  fadurn  eft  ,  ut  hoc  lignum  colo 
rem  immutaverit  ,  &  in  eum  declinavcrit  ,  qui  phoeniccus 
eft  ,  &  vulgo  caftagnino  dicitur  ;  quod  &  in  plerifque  pretiofi 
huius  ligni  particulis  animadvertitur .  Ex  qua  vero  ligni 
fpecie  fit ,  haud  ftaturpoteft  ,  quominus  rafura  aliqua  fuma- 
tur  examini  fubiicienda  ,  quod  fane  per  vitrum  ,  quo  tegi- 
tur  ,  fieri  haud  licet .  Quare  hanc  difquifitionem  ,  quam_. 
fadtam  a  Lipfio  (b)  novimus  ,  qui  lignum  Crucis  ex  quercu  , 
&  a  Gretferio  (c)  ,  qui  Ven.  Bedae  fentcntiae  adhaerens  , 
cx  variis  lignis  ,  cupreflo  nempe ,  cedro  ,  pino  ,  &  buxo  (d) 
confiftam  docuit  ,  intadtam  prorfus  relinquentes  ,  de  loco 
potius  ,  ex  quo  haec  Sanftae  Crucis  particula  defumpta_> 
fuerit ,  verba  faciemus  . 

Crucis  Dominicae  inventio  ,  quam  Helenae  Conftantini 
Magni  matri  Hierofolymis  obtigilfe  tcftantur  Rufinus  Aqui- 
leienfis  (e),  Theodoretus  Epifcopus  Cyri(/) ,  S.Ambrofius  (g) , 
S.  Paullinus  Nolanus  (h) ,  Socrates  (i) ,  Sozomenus  (k) ,  Sulpi- 
cius  Severus  (/) ,  &  alii  ,  haud  maioribus  egct  argumentis  , 
quibus  credibilior,  ac  certior  fiat  ,   cum  tot  ,   tantorumque 

g   2  viro- 

Propterea  CPolitanus  Patriarcha ,         (d)  Sed  btixus  (ait  Beda)  nonfuit 

cum  aliquod  Monafterium  ,  five_»  inCruce  ,  nifi  tabula  de  illo  ligno  fupra 

aliam  Ecclefiafticam  rem  ab  Ordi-  frontem  Clnisli ,  in  qna  confcripfermt 

nario  loci  eximere  volebat , ibidem  Iuda°i  titulum ,  bic  efl  rcx  Iudaeorum . 

Crucem  erigebat .  Cuprcffus  fnit  in  terra  ufqne  ad  tabulanr, 

(a)  Gothofred.    in  1.  xxv.  Cod.  cedrus  in  tranfvcrfum  ;  pinus  furfum  . 
Tbeod.  lib.I.  tit.j.  ,  ubi  quae  fu-  T01n.nl.  Opp.  in  Colletlan.  pag.495. 
pererantGentilium  templa  eatenus  Coloniae  Agrippinae  1612. 
deftrui  iubetlmp. ,  ut  prius  conlo-         (e)  Lib.l.  Jidditament.  ed  biftor. 
catione  venerandae  Cbriflianae  religio-  Eufebii  cap«7.&8. 

nis  figni  expientur  .  (f)  Hislor.  Ecclef.  lib.T.  cap.18. 

(b)  Lib.nl._ecVKcecap.13.  Vid.  (g)  ln  Orat.  _e  obitu  Tbcodofii  fe- 
infuper  Alfonfum  Ciacconium  de  nioris  ^ing.  Tom.  v.  Opp.  Lutetiac 
fignis  fanilae  Crncis  ,    quae  diverfis  Pariiior.  1661.  pag.i.j. 

olim  orbis  regionibus  ,  &  nuper  boc  (h)  Epift.xxxi.  al.xi.  ad  Sever. 

annoMDxci  iuGallia,& \Anglia  divi-  (i)  Hislor.  Ecclef.  lib.I.  cap.17. 

nitus  ofienfi  funt .  Hpmae  1 591.  c.30.  (k)  Hiflor.  Ecclef.  lib.il.  cap.i. 

(c)  Lib.I.  deCruce  cap.  4.  5.  &  6.  (I)  Hislor.Sacr.  lib.il.  cap.  34. 


virorum  fulciatur  teftimoniis .  Horum  autem  nonnulli  infu- 
per  tradiderunt ,  Helenam  inventae  a  fe  Crucis  partem  pro 
ipfius  filio  Conftantino  Aug.  refervaffe  (a)  ,  alteram  vero  par- 
tem  thech  argenteis  inclufam  Hierofolymis  reliqui(fe  ,  quae 
etiamnum  (  ideft  ufque  ad  Rufini  tempora  ,  qui  iic  loquitur) 
ad  memoriam  Jbllicita  veneratione  fervatur  ;  quandoquidem  , 
teftante  Theodoreto  :  Dominicae  autem  Crucis  partem  quidem 
palatio  attribuit  .  Reliquum  argentea  theca  ,  quam  fabricarl 
iufferat  ,  inclufum  ,  civitatis  Epifcopo  (  Hierofolymorum  Ma- 
cario  )  tradidit  ,  hortata  ,  ut  falutis  nofirae  monumentU7rL-> 
ad  pofierorum  memoriam  diligenter  cufiodiret .  Idem  fcribit  So- 
crates  :  Crucis  vero  portionem  unam  ,  argentea  inclufam  theca  , 
iis ,  qui  vifere  eam  vellent ,  ad  perpetuam  memoriam  illic  reli- 
quit .  Tum  de  parte  ad  Conftantinum  Conftantinopolim  milfa 
ea  fubdit ,  quae  a  nullo  alio  memorantur  ,  fcilicet  :  Quam 
(  Crucis  partem  )  ille  cum  accepijjet ,  pro  certo  habens  civitatem 
illam  perpetuo  incolumem  fore  ,  in  qua  hoc  pignus  fervaretur  , 
in  Jlatua  fua  recondidit  ,  quae  CPoli  in  foro ,  quod  Conjlantini 
dicitur  ,  Juper  ingenti  columna  purpurea  pofita  eji .  Atque  hoc 
quidem  auditione  acceptum  huic  hifloriae  inferui .  Omnet  tamen 
ferme  ,  qui  CPolim  incalunt ,  id  verum  efje  affirmajtt  (6)  .  Poftre- 

mo 

(a)  Rufinus  ,  Theodoretus,So-  itlk  ornatafque  Ecclefias  aedificavit . 
crates  ,  Sozomenus  locc.  citt,  Sed  vir  cl.  tribuit  Eutropio  ethni- 

(b)  Philippus  Venutius  in_>  co  fcriprori ,  qui  in  fuo  Breviario 
Diifert.  de  Crnce  Cortonenfi  pag.  31.  Hiftorico  lib.  x.  plura  in  Conftanti» 
refert  in  hanc  rem  auftoritatem  num  mak  difta  effutiit,  quod  dan- 
petitam  a.libro  fecnndo  Eutropii  hifce  dum  erat  Colle&ori  Wfloriac  Mifcel- 
conceptam  verbis  :  Salvatoris  vero  lae ,  in  cuius  lib.xi.  exftant  allata. 
Crncis  p.irtem  quidem  atiquam  filio  verba  apud  Muratorium  Tom.  I. 
diftrihuit  (  Helena  fcilicet  pientilfi-  Bgr.  ttalic.Scriptor.  pag.74.  Hifto- 
ma  Imneratrix  )  qaam  Conftanti-  riam  porro  Mifcellam  coaluiik_» 
nus  fufcipiens  ,  &  credcns  falvari  ci-  tum  ex  Eutropio,  tum  ex  aiiisEth- 
vitatem ,  ubi  haec  partkula  fo-varetur ,  nicis  ,  &  chriftianis  Scriptoribus 
in  fuaflatua  (ficuti  fertur)  inforo  Con-  adeo  manifefta  res  eft ,  ut  nihil  fu- 
llantini  poftta  ,fiper  columnam  porphy-  pra  ,  proindeque  nullus  dubito, 
reticam  dcvote condidh ,reliq:iamvera  quin  allatus  textus  ex  Socrate  in 
paitemin  argentea  tbecaclanfam  ,  Ma-  Mifcellam  defcenderit  ,  utt  alii 
chario  Sacerdoti  civitatis  reliqnit ,  &  quamplurimi  ex  Eufebio  ,  Rurino  , 
andiqne  congregans  artifces ,  maximas  ac  potiflimum  ex  Hiftoria  Eccle- 

fiaftica  ^ 


m  53 


mo  tandem  Sozomenum  audire  non  pigeat  fic  Ioquentem  : 
Porro  huius  venerandae  Crucis  ,  quae  tum  reperta  eji ,  maxima 
quidem  portio  Hierofolymis  in  argentea  tbeca  etiamnum  cuflodi* 
tur  .  Partem  vero  eius  Imperatrix  ad  Conjlantinum  filium  detU" 
lit  una  cum  clavis  ,  quibus  corpus  Chrifli  confixum  fuerat .  Ex 
his  vero  ,  quae  nunc  praefari  libuit  ,  duo  arguere  licct , 
partem  ncmpe  maximam  Crucis  Hierofolymis  depofitam  e(Te, 
quam  in  templo  a  Conftantino  exftruclo,  cui  nomen  vAva.<?a.<ri<; , 
feu  Refurreclio  ,  five  etiam  Martyrium  ,  five  Golgotha  ,  five  tan- 
dem   Sancla  Crux  (a)  ,  conlocatam  fuiffe   novimus  ,  quaeque 

dein 


fiaftica  ,  quam  e  Graeco  conver- 
fam  ad  pofteros  emilit  \naftafius 
Bibliothecarius,in eamdem  tranlie- 
runt .  Ceterum  cuinam  referenda 
fit  Mifcellae  confarcinatio  ,  vide 
apud  fupralaudatum  docYwlimum 
Muratorium  in  Praefatione  . 

(a)  Harum  nomenclationura-» 
varietates  in  caufia  fuerunt ,  ut  in 
errorem  incideret  vir  fane  docYiftl- 
mus  Alexius  Symmachus  Mazo- 
chius  ,  cui ,  ut  fequenti  adnotatio- 
ne  prolixius  oftendemus,templum 
Refurrectionis  ab  altero  Golgo- 
thae  ,  quae  unum  funt ,  diftinguere 
libuit .  Sane  Conftantinus  unum 
tantum  Hierofolymis  templum_> 
aediricavit,  quod  &Golgotham, 
&Sepulcrum,inter  fe  Lxxx.pafliuim 
inter^allo  diftantia  ,  comprehen- 
debat .  fiufebius  in  Oratione  de 
laudibns  Conjiantini ,  tum  in  eiufdem 
vita  lib.11I.cap.31.  huius  templi, 
ut  unici ,  memoriam  iniecit .  Nec 
aliter  hoc  ipfum  commemoravit 
Audor  Itintrarii  Hierofolymitani,  qui 
anno  cccxxxiu.  Hierololymis  fuit ; 
quique  ita  refert  de  templo  Hie- 
rofolymitano  (  apud  Petrum  Wef- 
felingium  ,  qui  vetera  Itineratia_> 
collegit  ,  ediditque  Amftelodami 
an.  1 7 3  5 .  pag. 5  93 . ) :  ^fmiflra  an- 


temparte  cfl  monticulns  Golgotha ,  ubi 
Dominus  crucifixits  eH  .  Inde  quafi  ad 
lapidem  miffum  efl  crypta  ,  ubi  corpus 
cius  pofitum  fuit ,  &  tertia  die  refur- 
rexit .  ibidem  modo  iuffu  Conflantinl 
Imp,  bafdica  fatla  cfl  ,  id  esl ,  Do?ni- 
nicum  mirae  pulchritudinis  ,  habens 
ad  latus  exceptoria  unde  aqua  levatur  , 
&  balnemn  a  tergo ,  ubi  infantes  la- 
vzntur .  Nec  nifi  unum  templum 
Hierofolymis  infuper  defignarunt 
Socrates  ,  Sozomenus  ,  Rufinus , 
Sanftus  Pattllinus  ,  tum  ceteri, 
quos  mittimus .  Tandem  rem  con- 
ficiet  locus  inlignis  Catechefisxiv. 
S.  Cyrilli  Hierofolymitani  (p.207. 
edit.  Venetae  1763.),  qui  unum 
nimirum  templum  ,  quod  a  Golgo- 
tha  ad  Refurrec~tionis  locum  ,  ideft 
a  loco  crucifixionis  ad  fepulcrum 
pertingeret ,  apertifllme  defignat . 
Ipfe  enim  exponens  verbaSopho- 
niae  :  Tropterea  exfpecla  me ,  ait  Do- 
minus ,  in  diem  refurreBionis  meae , 
in  Martjrion  ( feu  teflimonium ) ,  ita 
fubdit :  Vides  etiam  Tropheta  praevi- 
diffe  locum  refurretlionis  ,  qui  Marty- 
rium  appelimdus  erat .  Qua  enim  ra- 
tione  non  ceterarum  Ecclefiarum  more 
bic  Golvothae ,  &  B^furre&ionis  locus 
Ecclefia  appellatur  ,  fed  Martyrium  ?  at 
id  fortaffe  propter  Trophetam  ,  qiti  di- 

Xtt ' 


54  )® 

dein  fedulo  penes  Ecclefiafticum  miniftrum,  qui  r*upa<PwAa|, 
five  Crwm  c/f/?w  dicebatur  (<*)  ,  nihilque  praeterea  curabat 
aliud ,  adfervata  eft;  tum  partem  alteram ,  quae  Conftantino 

ceffit. 


xit  :  „  In  diem  refurreBionis  meae 
„  in  Martyrinm  „  .  Etiam  noftra_» 
aetate  compertum  eft  Conftanti- 
nianum  templum  Hierofolymis 
&  Calvariae  ,  &  Sepulcri  locum_» 
continenter  amplefti . 

(a)  Nonnullorum  falutaris  li- 
gni  Dominicae  Crucis  cuflodum_> 
in  temploHerofolymitano  nomen, 
&  memoria  commendata  eft  mo- 
numentis  •  Nos  duo  dumtaxat  hu- 
ius  dignitatis  in  Ecclefia  Hiero- 
folymitana  potitos  recitabimus , 
nempe  San&um  Porphyrium,  qui 
Gazae  Epifcopus  occubuit  cir- 
ca  annum  ccccxxi.  ,  &  Iohannes 
ele&us  Epifcopus  Hierofolymita- 
nus  anno  idix.  Huius  mentio  habe- 
tur  apud  Vi&orem  EpifcopumTu- 
nunenfem  faeculi  vr.  fcriptorem 
in  Chronico  apud  Canifium  Thefaur. 
monnm.  ecclef.  Tom.I.  p.3 37.  edit. 
Bafnagii .  Ille  vero  ,  nempe  S.Por- 
phyrius,  memoratur  a  Marco  eius 
difcipulo  in  vita ,  quam  de  ipfo 
confcripfit .  Quare  huius  vitae  lo- 
cum  praeftat  nunc  exfcribere,  ut 
in  eumdem  obfervatio  aliqua  ex 
nobis  accedat  .  Locus   eft  huiuf- 

modi  :   Quum audiffet  autem 

S.Torphyrii  nomen  ,  &  vitam  ,  qui 
erat  fantlorum  locorum  Sacerdos  Tray- 
iitts  ,  eum  accerfivit ,  &  invitnm  or- 
dinavit  Tresbyteram  ;  qtin  etiam  ei 
acdidit  cuflodiam  venerandi  ligni  Cru- 
cis  .  Hinc  vir  cl.Alexius  Symma- 
chus  Mazochius  in  Commcnt.advet. 
Tfcapolitan.  Ecclef.  Kalcndar.  ad  diem 
17.  febr.  pag.  72.  &  feqq.  coniicere 
fe  poife  putavit  ,  Praylium  illum 
Chorepifcopum    fanftorum  loco- 


rum  fuifle  ,  qui  tamen  Epifcopali 
polleret  chara&ere  ,  cumque  con- 
ltet  tunc  temporis  ,  ideft  circa  an- 
num  cccxcnl  ,  Hierofolymorum 
Epifcopum  lohannem  fuifle  ,  illum 
proinde  proChorepifcopali  Eccle- 
fia  ufum  fuifle  illa  ,  quae  difta  eft 
Golgotha  ,  ubi  fervatum  putat  fan- 
ctum  Crucis  lignum  ,  non  autem 
altera,  cui  nomen  Effurretiio,  quam 
creditam  Iohannis  curae  exiftimat. 
Hoc  duarum  Ecclefiarum  diftin- 
cYionisconfilio  idfe  adfecutum  cen- 
fuit  vir  eruditiflimus  ,  ut  nodum 
folveret,  qui  exftat  de  duobus  Epi- 
fcopis  uno  tempore  Hierofolymi- 
tanam  Ecclefiam  gubernantibus  . 
Aft  cum  ex  dictis  fuperiori  adnota- 
tione  labatur  haec  diftin&io,  quan- 
doquidem  faeculo  iv.  appareat  u- 
num  dumtaxat  Hierofolymis  tem- 
plum  exftitifle,  quod  &  locum  mor- 
tis  ,  five  Goigocham  ,  &  locum 
refurreftionis  ,  Cive  fepulcrum_> 
compleftebatur  ,  alia  expifcanda 
erunt  rationum  momenta  ,  qui- 
bus  allatc  textui  ,  &  aliis  quin- 
etiam  in  eadem  vita  S.  Porphyrii 
exftantibus  obfcuritas  tollatur . 
Nobis  nunc  fat  erit  hanc  adhuc 
intafiam  ,  &  infolutam  difficulta- 
tem  indicafle  ,  quae  feliciorcmex- 
fpectet  explanatorem.  Ceterum_» 
Macrius  in  Hierolex.  v.  Staurophylax 
memorat  qtiemdam  fermonem_» 
Chryfippi  Tresbyteri  Hierofolymorum  , 
&  fiaurophylacis  fanclae  Refurreclionis, 
fervatum  ftomae  in  Bib!iotheca_» 
Barberina  ,  egregium  porro  mo- 
numenrum  contra  Mazochii  opi- 
nationem  . 


®c  55  m 

cefTit  ,  haud  in  fragmenta  alia  fectam  fuiffe  ,  fed  in  flatua 
fua  ex  Socratis  fide  fuiffe  reconditam  .  At  Gretferius  (a) 
aliter  hac  de  re  fenfit ,  qui  nimirum  poft  addu&um  locum 
S.  lohannis  Chryfoftomi  (b)  ita  argumcntatur  :  Porro  non  ima- 
ginem  aliquam  Crucis  ,  vel  Crucifixi ,  fed  portionem  Crucis  illius , 
in  qua  Dominus  pependit ,  hoc  medio  ieiuniorum  die ,  populo  pro- 
pofitam  fuijje  ,  facile  fibi  perfuadebit  is  ,  cui  ignotum  non  efl  He- 
lenam  Crucis  inventae  partem  CPolim  ad  filium  Conflantinum—j 
mifijfe  .  Et  licet  Hiflorici  tradant  ,  Conflantinum  partem  Crucis 
a  matre  fibi  dono  mifjam  ,flatuae  fuae  CPoli  inciufijfe  ,  ut  infra 
fuo  loco  docebimus  ;  a  vero  tamen  non  abhorret ,  eum  ,  quo  fruclus 
di<vini  muneris  ad  plures  manaret ,  portionem  illam  in  plurcs  di- 
vififje  ,  d^  earum  aliquibus  Eccle/ias  ornajje ,  praefertim  ,  c«wz_» 
certorum  auclorum  teflificatione  compertum  fit  ,  eumdem  Imp. 
parte  Crucis  decorajfe  etiam  Bafilicam  S.  Crucis  Romae  in  atrio 
Sejforiano  a  fe  eretlam  ,  ut  fuo  loco  videbimus  ,  &  ex  Beda—> 
conflat  ,  magnam  partem  fantliffimae  Crucis  ,  CPoli  in  templo 
S.  Sophiae  affervatam  fuijfe  ,  ut  infra  etiam  ex  eodem  Beda  re- 
feremus  .  Quamvis  fortafjis  portio  illa  Crucis  ,  cuius  Beda  memi- 
nit ,  pofl  tempora  Cofflantim ',  atque  adeo  etiam  ipfius  Chryfoflo- 
mi ,  Beda  longe  antiquioris  ,  CPolim  pervenerit .  Redie  porro 
hic  fermo  procederet ,  fi  firmo  fundamento  niteretur ,  quod 
fane  non  ita  fe  habere  ,  facile  patet . 

Ac  primum  quidem  ,  fi  verba  faciamus  de  Crucis  li« 
gno ,  quod  Conftantinus  Romae  in  Bafilica  Sefforiana  repo- 
fuit ,  ignotum  plane  eft ,  an  haec  portio  (c)  ex  ea  parte  ma- 

naverit, 

(a)  DsCruce  lib.I.  cap.58.  '  tempore  fecit  Conjlantinus  Aug.  Bxfi-> 

(b)  £x  Homilia  de  yeneratione  licam  in  palatio  Sejforiano  ,  ubi  de  Li- 
pretiofae,  vitalifqueCrucis,media  gno  S.  Crucis  D.  7^.  I.  C.  pofuit  ,  & 
ieiuniorum  hebdomada  ,  hoc  eft  auro ,  &  •jemmis  conclufit ,  atqne  Ba- 
in  media  Quadragefima  ad  popu-  filicam  dedicari  fecit,  quac  cognomi- 
lum  habita  .  natur  ufque  in  hodiemum  diem  San- 

(c)  Accipe  ,  quae  Anaftafius  in  tlaHierufilem  .  De  Crucis  reliquia, 
vita  S.  Silveftri  (Tom.  I.  n.2i.^  de  quae  in  hoc  templo  adfervatur, 
Conftantino  pofterorum  memo-  confulcndus  eft  Commentarius  de 
riae  commendavit  circa  Bafilicam  titulo  DominicaeCrueis  archetypo  viri 
Seflorianam  ,  quae  nunc  S  Crucis  cl.  Dominici  M.  Mannii  amici  no- 
in  Hieruialem  nuncupatur :  Eodem  ftri ,  qui  in  Tom.  il.  Crucis  Domini- 

cae 


» 


naverit ,  qiiam  Helena  filio  fuo  conceffit,an  ab  altera,quac 
Hierofolymis  depofita  fuit  ,  ex  qua  fcilicet  certo  novimus 
fragmenta  multa  defumpta  fuiffe  ,  quae  ceteris  largienda_> 
effent .  Sane  cx  hac  Hierofolymitanae  Crucis  infigni  portione 
abftraftum  fragmentum  obtinuit  S.Leo  Magnus  anno  CGCCLIV. 
a  Iuvenale  Hierofolymorum  Antiftite  ,  fi  fides  habenda  eft 
huic  Leonianae  epiftolae  articulo  ,  quo  haec  habentur  :  Par- 
ticulam  Dominicae  Crucis  cum  eulogiis  dileffionis  vejirae  ve?ie- 
ratiter  accepi .  Qui  quidem  articulus  haud  urgendus  fummo- 
pere  per  nos  crit ,  quibus  innotuit  ipfum  nequaquam  a  duo- 
bus  germanis  fratribus  Pctro  ,  &  Hieronymo  Balleriniis , 
S.  Leonis  operum  accuratiffimis  editoribus  ,  in  praeftantiori- 
bus  mfs.  codicibus  inventum  fuiffe  ,  lit  proinde  a  textu 
iidem  abefle  voluerint ,  contenti  illum  in  marginalem  adno- 
tationem  (a)  reieciffe .  Illud  tamen  haec  epiftola  fuadebit 
(  quidquid  de  laudato  articulo  cenfendum  fit  )  ,  etiam  S.  Leo» 
nis  aevo  verum  Crucis  lignum  Hierofolymis  cxftitiffe  ,  quan- 
doquidem  ibidem  praeterea  haec  habentur  (b)  :  Utere  igitur, 
Frater  carifjime  ,  inviflijjimis  Catbolicae  fidei  documentis  ,  &  Evan- 
gelijlarum  praedicationem  Jantlorum  locorum  ,  in  quibus  degis , 
tejlificatione  dejende  .  Apud  te  ejl  Bethleem  ,  in  qua  Jalutifer  Da- 
•vidicae  Virginis  partus  illuxit  &c.  Hoc  tibi  ipja  Crux  indefinen- 
ter  loquitur  ;  hoc  lapis  clamat  Jepulcri ,  in  quo  Dominus  humana 
conditione  ia<:uit  ,  &  de  qua  divina  potentia  rejurrexit .  Cete- 
rum  Leoniani  loci  dubietas  antiquiori  S.  Cyrilli  ,  qui  an» 
no  CCCL.  Hierofolymorum  Epifcopus  eft  renunciatus ,  aufto- 
ritate  compenfabitur .  Is  enim  apertc  fatetur  ,  Crucis  inven- 
tioncm  Conftantini   Magni    aetate  contigiffe  (c)  ,  plurefque 

illius 


cae  a  Gorio  edlto  locum  habuit,  in  Hierufalem  B^mae  religiofe  affer- 

cui  addi  infuper  nunc  poterunt,  njantur . 

qiue  Aegidius  Regatius  Mediola-  (a)  Tom.  I.  Oper.   S.  Leonis  M. 

nenis,  &  Cifterccnfis   Monachus  pag.  1294.  Venet.  1753. 

edidit  Romae  ahho  cidocclxxviI.  (/;)  Jbid.  pag.i 289. 

de  JicrofmHi  ,  &  vivifwa  I.C.Sal-  (c)  In  epift.   ad  Conftantium  Imp. 

vxtoris  nofiri '■  Cruce ,  aliifq'ie  einfdem  pag.^z.  Venetiis  1763.,  ubi  de 

crnciatnum  ,  <&  necis  inflrumentis  ,  iis  Cruce  lucis  fplendoribus  coi  ufcan- 

praefertim,  qme  in  Bafilica  S.Cmcis  te  ,  quae    iu  Sandae    Pentecoftes 

die- 


m  57  m 

illius  particulas  fidclibus  diftribui  confuevifTc  .  Santlum  (  ut 
ipfe  (a)  ait )  Crucis  lignum  tejlatur  (  ncmpc  Deum  effe  Chri- 
ftum  )  quod  ad  bodiernum  ufque  diem  apud  nos  confpicitur  ,  ac 
per  eos  ,  qui  fde  impellente  ex  eo  frujia  decerpunt ,  orbem  fere 
totum  hinc  iam  opplcvit .  Et  alibi  (b)  :  Nam  fi  nunc  negavero 
(Chrifti  fcilicet  pafiionem)  ,  arguet  me  ifle  Golgothas ,  cui  vunc 
omnes  proxime  adfiflimus ,  arguet  me  Crucis  lignum  ,  quod  per 
particulas  ex  hoc  loco  per  univerfum  iam  orbem  diflributum  efl . 
Quare  ii  poftrema  haec  verba  atrendantur ,  ex  his  colligere 
erit ,  Crucis  reliquias  ,  quibus  poft  eius  inventioncm  dita- 
tus  eft  univerfus  mundus  ,  ex  facro  Hicrofolymorum  cimelio 
profluxiffe  ,  quandoquidem  cx  Conftantinopoli  haud  profi- 
cifci  potuiffe  videntur ,  cum  Conftantinus  alteram  partem.. 
in  fiatua  fua  condidiffct ,  ut  fuperius  monuimus  . 

His  adde,  S.  lohannis  Chryfoftomi  au&oritatem  a  Gretfe- 
rio  allatam  (  praeterquamquod  gencralibus  verbis  eft  expreffa  , 
quae  cuicumque  loco  aptari  facile  poffunt ) ,  ex  operc  ,  quod 
inter  apocrypha  merito  ammandatum  eft  a  Maurinis  Monachis 
Parifienfibus  (c)  ,  petitam  effc  ,  cuius  proinde  nullum  effej 
poffit  robur  ad  oppofitam  fententiam  adftruendam  .  Exponit 
alibi(^),  ubi  nulla  dubietas  ,  vel  fufpicio  ,  idemSan&us  Patcr 
fidelium  anxietates  ,&  curas  ,  quibus  huiufmodi  ligni  fegmenta 
aliqua   confequi    poffent  ;  at   nihil   addit  ,   quod  oftenderij 

h  valeat 

diebus  feptima  Maii  Hierofolymis  minum  tranfgreffione ,  To.nl.  p.Si^., 

in   caelo    fuper   fantlum  Golgotbam ,  ubi   Homilia    de   confejjione    Crucls , 

&  ufque  ad  fantlum  Olivarum  mon-  &  Tom.xi.  pag.  820.  ,  ubt  Oratio 

tcm  expanfa  apparuit .  Contigit  haec  in  adorationem  venerandae  Crucis .  Ge- 

adparitio  an.cccLi.,  &  ad  diem  vi.  nuina    vero    de   Cruce   habentur 

Maii  de  ea  fit  mentio  in  Menologio  Tom.il.  pag.403.  in  Homilia  in  Crn- 

Bafilii ,  &  in  Rmhenis  Tabulis  .  cem ,  &  in  Latronem :  itcm  de  fecttnd* 

( a)  Catech.x.   n.  19.  pag.146.  Cbrifli  adventu  ,&  qnod  fi  equenter  fit 

(b)  Catech.xni.  n.4.  pag.  184.  orandum  pro  inimicis  ,  &  eod.  Tom. 

(c)  Tom.iil.  Opp.  pag.819.  Pa-  pag.411.  111  Oratione  inCrucem,  & 
rifiis  1 72 1 .  ,  ubi  Homilia  in  pretiofae  in  confe(jionem  Latronis  recitata  in  fan- 
Crucis  adorationem  ,  med;a  bebdomada  Ba  &  magna  Tarafceve  ,  &  quod  opor- 
ieiuniorum  .    Alia  apocrypha    de_>  teatpro  inimicis  orare  . 

Cruce  exftant  T0m.1I.  pag.820. ,  (d)  Tom.  I.  Opp.  lib.  Ouod 
ubi  Homilia  in  venerabilem  ,  atque  Cbriftus  fit  Deus  ,  contra  Iudaeos  , 
vivificam  Crucem ,  &  de  primorum  ho-     &  Cientiles  pag.  571.  Parifiis  1 7 1 8. 


valeat  Conftantinum  partem  eius ,  quae  ipfi  contigcrat ,  re- 
liquiffe  Conftantinopoli ,  ut  fidehbus  vel  vifenda  ,  vcl  corra- 
denda  concederetur .  lllud  vero  ipfum  lignum  ( fic  ipfe  loqui- 
tur  ) ,  in  quo  facrum  corpus  pajjum  ,  cb"  crucifixum  ejl ,  cur  cer- 
tatim  omnes  adeunt  ?  Cur  particulam  eius  multi  fumentes  auro 
inclufam  tum  viri  ,    tum  mulieres  a  collo  fufpendunt   ad  orna- 
tum  :  etfi  damnationis ,  d^  ultionis  fymbolum  hoc  lignum  fuerit  % 
Haec  ad  Iudaeos  ,  &  Gentiles  ,  manifefto  adludens   non  ad 
partem  aliquam  Crucis  Conftantinopoli  tunc  exftantem  ,  unde 
fideles  particulas  fumerent ,  fed  ad  cultum  ,qucm  Chriftiani 
ligno   Crucis    praebebant,  Hicrofolymis    nempe  ,  ad    quain 
urbem  manifefta  res  eft  poft  Hclenam  fideles  pietatis  ,  reli- 
gionifque  cauffa   undique  contendiffe  (a) .  Hinc  penes  anti- 
quos  videmus  Crucis  particulas  profedas  non  a  Conftanti- 
nopoli ,  fed  a  Hierofolymis  ,  idque  non  unius  tantum  Cyrilli 
teftimonio  adfirmamus  ,  fed  aliorum  quoque  per  infequentia 
temporaScriptorum  ;  atque  ut  metam  aigumenti  non  exceda- 
mus ,  imperium  nempeluftini  iunioris  ,adferemus  S.Paulliniim 
Nolanum  ,  qui  ad  fuperos  evolavit  annoxxiv.  poft  Chryfofto- 
mum,riempe  Chrifti  ccccxxxi.  Hic  nimirum  fatetur  fe  ab  Hie- 
rufalem  particulam  divinae  Crucis  accepiffe  ,  uti  manifeftum 
eft  ex  eius  epiftola ,  quam   in  fine  huius  capituli  dabimus. 
Paullino  fuccedat  Alcimus  Avitus  Epifcopus  Viennenfis  ,  qui 
obiit  anno  Dxxiri.  Hic  pariter  ad  Antiftitem  Hierofolymarium 
fcripfit  pro  impetrando  San&ae  Crucis  munerc  ,  quod  ut  fa« 
cilius   confcqueretur  ,  Romani  Pontificis,  forfan  Symmachi  , 
interceffioncm  expetiit .   Unde  (  fic  ait  in  epiftola  ad  Roma- 
nutn  Pontificem  (6),    quac   tamen   principio    carct  ) ,  etiamfi 
pignus  reliquiarum  facrae  Crucis  putamus  ejfe  •vobifcum  ,  a  Sanclo 
tamen  Aeliae  urbis  Antiflite  hanc  fpecialiter  tnunificentiam  credi- 
mus  expetendam  .   Qui  revera  Jacramenti  ipfius  'ueram  ,  &  invio- 
labilem  puritatem  loci  adminifiratione  confervans  ,  fic  defiderabdi 
potens   efl  impertire  nos  dono  ,  ut  ab  omni  cunclationis  abfolvat 

ambi- 

(a)  Confule   quae    refert    do-  terum  Chriilianorum   m  Palaefti- 

Cti!rimus     Mamachius    Tom.    il.  nam . 

Orig-.  &  antiquit.  Cbr/flhn.  pag.  27.  (b)  ApiidlacobumSirmoiidium 

&  feqq.   de  peregrinationibus  ve-  T0m.1I.  Opp.  p.53.  Pariiiis  16^6. 


m  19  m 

ambiguo  .  Qua  de  re  plurimum  pagina  famulante  depcfco  ,  ttt 
ad  praefatae  Ecclejiae  facerdotem  littcras  Apoflolatus  <vefter  tri- 
buat  portitori  &c.  Eiufdem  Crucis  particulam  obtinuific  Ri- 
degundem  Rcginam  ,  quae  adhuc  in  vivis  erat  regnanto 
ChiipericoFrancorumRege,cuius  tempora  recidunt  in  illalufti- 
ni  iunioris,ac  religiofe  in  Piclavienii  Monafterio  ipfam  conlo- 
cafle  ,  ex  Gregorio  Turonenfi(^)  adfequimur  :  Crux  Dominidi 
( en  verba  ) ,  quae  ab  Helena  Augujla  reperta  efi  Hierofolymis  , 
ita  quarta  ,  &■  Jexta  feria  adoratur  .  Huius  reliquias  C>  merito, 
&  fide  Helenae  comparanda  ,  Regina  Radegundis  expetiit  ,  ae 
devote  in  Monafierium  PicJavienfie  ,  qttod  fiuo  Jiudio  conflituit  , 
collocavit ,  mi/itque  pueros  iternm  Hierqfolymam  ,  ac  per  totam 
Orientis  plagam  ,  qui  circumeuntes  fiepulcra  San&orum  Martyrum , 
Confefforumque  cuntlorum  reliquias  detulerunt  .  Imo  ,  fl  fides  ha- 
benda  eft  Scriptori  vitae  Radegundis  apud  Gretferium,  quem 
cap.  iil.  citavimus  ,  ipfa  hanc  particulam  vivificae  Crucis 
per  Iuftinum-Imperatorem  obtinuit  .  Patet  igitur  tum  ante  , 
tum  poft  Chryfoftomum  Crucis  particulas  non  a  Conftanti- 
nopoli  ,  fed  a  Hierofolymis  profeclas  efte  ad  explendam_, 
fidelium  devotionem  . 

Sane  Bedae  temporibus,  qui  mortem  obiit  anno  ioccxxxv. 
aderat  CPoli  magna  huius  vitalis  ligni  pars  ;  at  haec  non  cx 
ca  parte,  quam  Conftantinus  in  Jiatua  fita  condiderat,  ab- 
ftra&a  fuerat ,  fedexea,  quam  Helena  Hierofolymis  relique- 
rat ,  quaeque  dein  initio  faeculi  vil.  a  Per/is  erepta ,  pcr  Hera- 
clium,  qui  orientali  imperio  potitus  eft  anno  dcx.  ,  redempra, 
ac  deinde  Conftantinopoli  in  templo  S.Sophiae  (b)  fuit  conloca- 

h    2  ta  . 

(a)  Lib.I.  cap.5.  dc  glor.  Mxt-  guftiorem  formam  fuit  renova- 
tyrum  .  tum  .   Coplofe  ftrufhtram  ,  &  ma- 

(b)  Celeberrimum  S.  Sophiae_>  gniricentiam  eius  exfecuti  fuerunt 
templum  fuperiorum  temnorum  PauIIusSilentiarius  in  TLcphrafi,  Si  in 
&huius  adhuc  miraculum  ,  condi-  notis  ad  eam  Du-Cangius  ,  item 
tum  fuit  a  Conftantino  Magno  ,  lib.  nl.  Confixntinopolis  (fofjfliafiae  . 
3c  a  Conftantio  perfeetum  ,  ac  Sanftae  Sophiae  nomine  non  San- 
poftea  a  Theodofio  iuniore  inftau-  <fta  quaedam  Martyrilla  ,  Sophia 
ratum  ,  fed  cum  in  feditione  Victo-  dicla  ,  fed  lefus  Chriftus  ,  Dei  Sa- 
riatorum  conflagrafiet ,  a  Iuftinia-  pientia,  a  Graecis  defignabatur,  ut 
no  I.  Iuftini  fenioris  nepote  iri  au-  ipfi  volunt ;  aut  accepit  Ecclefia_> 

id 


ta(a).  Quapropter  e  re  nunc  erit  commemorare  vctuftiffimam 
Crucem  auream  bra&eatam,  quae  in  eius  medio  ,  Agni,  vel 
altcrius  rei  loco ,  refert  intra  orbiculum,  quem  veteres  man- 
cufum  dixiffent(6),  Heraclii  Imp.  caput  hac  appofita  epigraphe  : 
D  N  heraclivs  pfa  .  Crucem  hanc  quidem  publici  iuris  fecit 
anonymus  Auctor  inluftrationis  Kalendarii  Polironiani  faecu- 
li  xii.  (c) ,  qucm  tamen  Ioh.  Auguftinum  Gradenigium  Epifco- 
pum  Clugienfem  fuiffe  novimus ,  atque  haec  fane  inter  prae- 
cipua  Heraclianae  vicloriae  monumenta  eft  adnumeranda.  At 
nunc  audirc  praeftat,  qua  ratione  Beda  illam  Crucis  partem, 
quae  actate  fua  Conftantinopoli  exftabat  in  templo  S.  Sophiae, 
defcribat  (./)  :  Interior  domus  in  aquilonari  fui  parte  grande  ,  & 
pulchrum  armarium  habet ,  in  quo  cajja  lignea ,  ligneoque  operculo 
tefia  Crucis  Dominicae  tres  particulas  continet ,  longum  'videlicet 
lignum  in  duas  partes  incifum ,  &  tranfverfum  eiufdem  fanc~lae_, 
Cruch  lignum  .  Aliud  poft  Bedam  teftimonium  de  eodem  Cru- 
cis  ligno  CPoli  adfervato  habemus  apud  Conftantinum  Por- 

phy- 


id  nomen,  quod  San&a  Dei  Sapien- 
tia  ,  hoc  eft  Verbum  Dei  in  ea  do- 
ceretur,  co  pariter  modo,  quo  Caf- 
fiodorus  exSozomeno  (Hifl.tripart. 
lib.ix.)  Bafilicam  CPolitanam  Ana- 
flafiam  putat  ideo  nuncupatam,  non 
quia  Chrifto  Refurgenti  fuerit  de- 
dicata  ,  fed  quia  dogma  "Hlcaeni  Con- 
lilii  in  CToli ,  quafi  iam  mortumn  , 
in  eo  loco  revixerit .  Ceterum  etiam 
alibi  nonnullae  Ecclefiae  audiebant 
Sanffac  ,  aut  etiam  Sanffi  Sopbiae . 
lta  Matthias  de  Michovia  Hb.  il. 
dctarmitia  cap.3.  memorat  in  urbe 
Novogrod  fuifle  principalem  eccle- 
fiam  Santli  Sophiae  ,  id  eji  Salvatoris , 
tettum  aureis  laminis  fplendefcentibus. 
Beneventi  adhuc  exilat  Ecclefia_> 
fiib  nomine  S.  Sophiae  ,  de  qua 
abunde  egimus  inTom.I.  operis 
noftri ,  cui  titulus  :  Memorie  ifloriche 
della  Tontificia  Citta  di  Bcnevcnto  pag. 
263.  &  feqq.  Romae  1763.  ;  &  fub 
eodem  nomine    oliai  fuilfe  alia_> 


templa  Theflalonicae  ,  Nicaeae  ,  & 
Antiochiae  teftes  funtTheophanes, 
&  Niceta  . 

(a)  Nicephor.  CPolitanus  Pa- 
triarch.  in  Hifloriar.  Breviar.pa.g.14. 
&feqq.  Parif.1648. 

(b)  Apud  Anaftafium  Bibliothe- 
carium  de  Leone  IV.  Rom.  Ponr. 
legitur  Tom.nl.  num.  104.:  Item-> 
(  fcilicet  obtulit  Ecclefiae  S.Petri  ) 
aliam  Crucem  de  auro  unam  babentem 
in  medio  monocoffm  ,  vel  mancufum  , 
ut  emendavit  Altaferra.  Vide  quae 
in  hunc  locum  Sebaftianus  Dona- 
tius  adnotavit  in  libro  ,  quem_» 
incripfit:  Dcdittici  degli  antichi  pro- 
fani,  e  facri  in  Lucca  175  3»pag.i  90. 

(c)  Cilendario  Tolironiano  delxu. 
fecolo  illuflrato  da  un  Socio  Colomba- 
rio  &c.  Venezia  1759.  pag.  66.  & 
feqq. 

(d)  In  lib.  de  lo.is  fanttis  cap.20. 
Tom.  11I.  Oper.  pag.  370.  Coloniae 
Agrippinae  1612. 


•C  6l  )® 

phyrogenitam  (a),  qui  imperium  obtinuit  anno  idcclxxx.  , 
quique  confuetum  efle  ipfum  kalendis  augufti  in  publicum^ 
prodire  luculentiflime  tradit . 

Sed  non  ex  hoc,  quod  facrum  lignumHierofolymis  Con- 
ftantinopolim  translatum  fuerit ,  poftquam  Heraclius  Perfas  in- 
genti  praelio  devicit,  illud  fequitur  nullam  huiufce  ligni  par- 
ticulam  Hierofolymis  ftetifle  .  Nam  monumenta  non  defunt, 
quae  oftendant  aliquam  Crucis  particulam  in  hac  urbe  rc- 
manfifle  etiam  poft  Heraclii  tempora  ,  quaeque  &  eamdem  a 
fidelibus  veneraram  ufque  ad  univerfaePalaeftinae  dcftru&io- 
nem  infuper  demonftrcnt .  Gunterus  Monachus  in  Hiftoria-*^ 
CPoUtana,  quam  circaannum  Cioccx.  exaravit  ,  ita  nimirum 
rem  hanc  nobis  teftatur,  dum  Martinum  Abbatem,  qui  CPolis 
direptioni  interfuit,  ita  loquentem  inducit(^):  Terra  JancJa , 
quam  Chriftus  Juis  calcavit  vejiigiis  ,  in  qua  infirmos  curavit ,  coe- 
cos  illuminavit ,  leprofos  mundavit ,  mortuos  Jujcitavit ;  terra  ,  in- 
quam ,  illa  in  manus  impiorum  data  efi .  Subverfae  funt  Ecclefiae , 
pollutum  SancJuarium ,  regni  fedes  ,  &"  dignitas  transiata  efl  ad 
gentes  .  Sacrofinclum  illud ,  &  venerabile  Crucis  lignum ,  quod 
Chrijli  fanguine  perfufum  efl  ,  ab  his ,  quibus  verbum  Crucis  Jlul- 
titia  efi  ,  ita  fupprefjum  occultatur  ,  itaut  nemo  Chriftianus  ,  quid 
de  illo  atlum  fit ,  vel  unde  requiri  debeat ,  fcire  poffit .  Iacobus 
Bafnagius  hunc  Au&orem  fibi  contradicentcm  facit  ,  quod 
dein  inter  reliquias,  quas  fecum  adduxit  Martinus  Abbas, 
Crucis  lignum  rccenfucrit  .  At  Gunterum  non  inter  fe  pu- 
gnantia  loquentem  Martinum  facere  dicendum  eft  ,  fiquidem 
animadvertatur,  Martini  adlocutionem  fpectare  illud  Crucis 
lignum ,  quod  Hierofolymis  adfervabatur  ,  quodque  in  illa_> 
rerum  perturbatione  amifllim  fuit ;  contra  vero  Crucis  rcli- 
quiam  ,  quam  fibi  paravit  Martinus  ipfe  in  patriam  adfpor- 
tandam  ,  CPoli  habuifle  .  Neque  etiam  huius  rei  rationem 
tacet ,  quae  non  alia  fiiit ,  quam  univerforum  poft  CPolis 
everfionem  ad  praedam  properatio  ,  cuius  quidem  exemplo 

coepit 

(a)  De  caeremon,  atdae  By^antinae  ftus  paflus  elt)  . 
lib.il.  cap.8.  Obfervandx  calendis  au-         (b)   Tbefaur.  monnm.  Ecclef.Henr. 

gufli ,  prodennte  in  fnblieum  vcnera-  Canifii  pag.6.Tom.iv.  edit.Bafnagii 

bili ,  &  vivifica  Cruce  (in  qua  Chri-  Amltelodami  1715. 


coepit  Martinus  Abbas  (a)  de  fua  etiam  praeda  cogitare ,  ac  ne 
aliis  omnibus  ditatis  ipfe  vacuus  remaneret ,  propofuit  &  ipfe~> 
facratas  manus  ad  rapinas  extendere .  Sed  quoniam  praedam  re- 
rum  faecularium  eiflem  manibus  attreclare  putabat  indignum  ,  il- 
lud  agere  coepit ,  ut  de  reliquiis  Sanciorum ,  quorum  ibi  magnam 
fciebat  ejfe  copiam  ,  aliquam  fibi  corraderet  portionem  &c.  Dein 
narrat  modum,  quo  Martino  licuit  eafdem  reliquias  obtinere, 
fecumque  Bafilcam  adfportare  ,  atque  inter  eas  refert(6)  //- 
gnum  fuifje  Dominicae  Crucis ,  in  quo  Filius  Patri  fto  nobis  im- 
molatus  veteris  Adae  vovus  Adam  debitum  folvit .  Haud  ergo 
contradi&ionem  involvunt ,  quae  recitat  Gunterus  ,  nec  a_ 
vero  erravit,  cum  Crucis  particulam  Hierofolymis  adfcrvatam 
tunc  amiffam  afferuit ,  cum  hoc  ipfum  eventum  narrent  & 
alii  ,  ac  praefertim  anonymus  Auctor  Epitomes  bellorum  facro* 
rum  ,  qui  anno  cidccccxxiI.  in  Palaeftina  verfabatur,  &  cu- 
ius  haec  funt  verba  (c)  :  Anno  itaque  ab  incarnatione  Domini 
ClDCLXXXVlI.  quarta  die  iulii ,  Chriftianus  exercitus  a  Saladino 
Soldano  Babylonis  vicius  ficcubuit ,  Guidone  Rege  caplo  ,  Baroni- 
bus  ,  &  populo  univcrfo  .  Et  Sancla  Crux  ,  quam  in  exercitu 
boni  deferebant ,  capta  efi ,  &  perdita  ,  ita  quod  fiumquam  potuit 
inveniri  ufque  in  bodiernum  diem  ,  quam  etiam  ipfe  Soladinus 
fecit  inquir/\  &  non  potuit  invenire  . 

His  omnibus  praemiffis ,  id  fua  fponte  fequitur,  Iigni 
vifalis  fruftulum  ,  quod  Iuftinus  argentcae  Cruci ,  quam  Ro- 
mam  mifit,  inclufit,  ab  ea  portione  s  quam  Helena  Hiero- 
folymis  cffe  voluit ,  vel  ab  altera  quinetiam  ab  hac  ipfa  dein 
profecta  particula  fuiffe  avulfum  .  A  Hierofolymitano  cimelio 
infuper  dicendum  eft  profluxiffe  cctera  huius  falutaris  Crucis 
egmenta  ,  quac  ab  Anaftafio  Bibliothecario  in  vitis  Silveftri, 
de  quo  iam  diximus  ,  Hilarii  (d) ,  &  S.  Symmachi  (e)  memo- 

rata 

(j)  Ibid.  pag.  xvi.  tri  ap.  3.  nnm.  42.)  ,  &  Maphaeus 

(  b)  Ibid.  pag.  xxr.  Vegius   (  de  rebus  Eifd.  Vatic.  lib.  1. 

(c)  Ibid.  pag.  438.  cip.Sf.  nitm.  35.)  ,  quorum  Libri  in 

(d)  Tom.  I.  num.  3.  Tomo  vil.  SS.Ldii  operis  Bollandia- 

(e)  Ex  <\na(tafn  loco  in  vita_>  ni  inferti  funt  ,  arguere  fe  polfe 
SvSymmachi  (Tom.  i.num.j.)  ,  &  putarunt,  hunc  Pontiricem  decem 
Petrus  Mallius  (  Hiftor.  Baftl.  S.  Te-  vivirici  ligni  libras  in  theca  Crucis 

for- 


m  61  m 

rata  comperimus ,  quacque  Iuftini  minoris  donum  antccedunt. 
Illa  fiquidem  prima  funt ,  quae  Romam  profecla  didicimus  Do* 
minicae  Crucis  fragmenta,  eifque  fuccedit  Iuftini  dono  lar- 
gitum  fruftum  ,  quod  nunc  inluftramus  ;  ceterorum  vero , 
quae  poft  Iuftini  tempora  huc  proceflferunt ,  non  eft  huius 
loci  verba  facere  . 

Ceterum  aliud  Crucis  monumentum  Iuftini  dono  ante- 
rius  quis  coniicere  poflfet,  quod  ab  Anaftafio  Bibliothccario 
in  vita  Sergii  L,  qui  pontificatu  potitus  eft  anno  ioLXXXViI., 
hifce  verbis  defcribitur  (<*):  Hic  beatijjimur  ruir  iti  Sacrario 
beati  Petri  Apojloli  capjam  argenteam  in  angulo  ohfcurijjimo  iacen- 
tem  invenit :  &  ex  nigredine  tranfaclae  annofitatis  ,  nec ,  Ji  ejfet 
argentea  ,  apparuit ;  fed  ,  Deo  ei  revelante  ,  argenteam  efje  repe- 
rit .  Oratione  igitur  facla  ,  Jigillum  exprejfum  abjiulit ,  locellum 
aperuit ,  in  quo  interius  plumarium  ex  holojerico  Juperpojitum ,  quod 
jlauracis  dicitur ,  invcnit .  Eoque  ablato ,  inferius  Crucem  diverjis  , 
ac  pretiojis  lapidibus  adornatam  infpexit :  de  qua  traclis  quatuor 
petalis  ,  in  quibus  gemmae  claufae  erant  mirae  magnitudinis ,  in- 
effabilem  portionem  falutaris  ligni  Dominicae  Crucis  interius  repo- 

Jitam 


formam  referente  condidifle .  En 
Anaftalii  locus  :  Item  ad  fontem  in 
Bifdica  S.  Tetri  ^ipofloli  oratorium-t 
S.Crucis  ex  argento  in  confe{fione  penf. 
lib.  xxx.,  &  Crucem  ex  auro ,  &  gem- 
mis  ,  ubi  incluftt  lignum  Dominicum , 
penfintcm  libras  x.  Perfpicuum  fane 
eft ,  quam  quod  maxime ,  verba 
illa  penfxntem  libras  x.  ad  totius 
aureae ,  &  gemmatae  Crucis  pon- 
dus  cum  ipfo  ligno  ,  non  ad  folum 
ligni  pondus  efle  referendum,  com- 
muni  genere  idpraefertim  monen- 
te  (penfantetn  nempe  habet )  pro 
iiiutro  penfins  ,  ut  aliter  dictum 
fuiflet.  kc  proinde  Petrus  Mallius, 
qui  fedente  Alexandro  III.  vixit , 
ut  textum  fententiae  fuae  de  x.  vi- 
talis  ligni  libris  accommodaret , 
penfans  ex  ingenio  fcripflt .  Vegius 
vero  ita  opinionem   fuam    expo- 


fuit :  In  quo  non  efl  praetereundum  t 
nobiliffimum  aliud  ,  quod  in  Bafrfica—> 
S.  Vetri  babetur  venerandae  ipfius  Cru- 
cis ,  ac  certiffimum  pignus .  ^a?n  cum 
Symmacbus  Tapa  exflruxijfet  in  ipfa-i 
Bafrfica  Oratorium  S.  Crucis  eximie  , 
mireque  ornatum  ,  fed  noviter  quidem 
dirutum  ,  ad  augendam  etiam  maiorem 
eius  devotionem  recondidit  in  abfiie 
ipfius  ,  decem  libras  veri  ligni  S.Cru- 
cis :  quod  cum  apud  idoneum  quem- 
dam  autlorem  forte  leg/ffem  ,  notum 
id  feci  iis  ,  ad  qnos  cura  B.ifrficae  per- 
tinebat ;  ut  cum  dirueretnr  ,  cuHodcs 
ad  id  adbiberentur  ,  ne  incuria  depe- 
riret ;  quibus  reUe  curantibus  ,  itaut 
legeram  ,  compertum  efl ,  exflatque_> 
nunc  ipfum  facratiffimum  lignum  ,  fer- 
vaturque  a  Canonicis  fumma  cum  ve- 
neratione . 

(a)  Tom.  I.  num.io. 


m  6*  )# 

fitam  invenit ,  quae  etiam  ex  clie  illo  pro  falute  humani  generis 
ab  omni  popuio  Cbrifliano  die  exaltationis  S.  Crucis  in  Bafilica  Sal* 
<vatoris ,  quae  appsllatur  Conjiantiniana ,  ofculatur  ,  &  adoratur  . 
Hic  fanelocus,  qui  fere  iifdem  verbis  exftat  apud  Bedam(a) , 
Angelo  Roccae  Tagaftcnfi  Epifcopo  (quem  in  Prooemio  citavi- 
mus)  is  vifus  eft,  quo  non  aliud  quam  Crucis  reliquia  a  Iuvenali 
Hierofoly.morum  Antiftite  S.  Leoni  Papae  dono  dara  ,  quam  & 
fuperius  innuimus  ,  adamulfim  ,  perfpicueque  defignaretur  . 
Hanc  ipfe  agnovit  in  infigni  ligni  frufto  ,  in  Crucis  formam 
compofito  ,  &  utrimque  facris  imaginibus  numero  xn.  infcul- 

pto, 


(<i)  De  fex  aetat.Tom.  il.  Opp.p. 
il6.idem  legirur  in  Martyrologio 
Adonis    ad  dieni  xiv.  Septembris 
dicatum  Exaltationi  Sanciae  Cru- 
cis,  apud  Cl.  Domiuicum  Geor- 
gium  p.47i.Romae  1 745 .  Non  eft 
huius  loci  difputare  de  antiquita- 
te  ,  &potioiitate  feftorum  Inven- 
tionis  ,  &  Exalrationis  S.  Crucis  . 
Idem  Georgius  loco  citato  ,  &  ad 
diem  11L  maii  pag.188.,  quo  re- 
colitur  Inventio ,  plura  ad  rem_» 
crudite  ainotavit .  Vide  etiamCl. 
MazochiumadKalendar.Neapolir. 
nI.Maii  p.  284.  ,  ubi  demonftrare 
contendit  feftum  Inventionis  ,  de 
quo  filent  Graecorum  Ecclefiaftici 
libri ,  &  Mofcovidcum  Kalendar., 
anriquitus  per  Occidentem  ufira- 
tum ,  fe J  poft  feftum  Exaltationis  , 
quem  vetuftiorem   ftatuit.   Quod 
autem    Pontifex  Sergius  Crucem 
in  ficrario  Baiilicae  Vaticanae  re- 
pertam  tranftu.erit   in  Bafiiicam 
Salvatoris   ofculandam  ,    &  ado- 
randam  in  die  fefto  Exaltationis  , 
id  tribuendum  eft  mar.fiont  Roma- 
norum  Pontiricum  per  ea  tempora 
penes  Bafilicam  Salvatoris  in  Pa- 
triarchio  .  Sanctus  Auguftinus  epift. 
29.  Tom.  rl.  Oper.  pig.  70.  Venetiis 
17 «59.  Bafiiicam    Sanfti    Petri    re- 
>no:im   effe  locntn  ,  fcribit ,  ab  LpU 


fcopi  converjxtione  .  Symmachus  Pa- 
pa  fub  rinem  faeculi  vi.  primus  in- 
notefcit  ,  qui  tefte  Anaftafio  in_» 
vit.  n.7.  Eprfcopia  dextra  Uevaqne^ 
fecit ,  penes  S.  Petrum.  Eius  fuc- 
cefibres  ampliaverunt  haec  aedi- 
ficia  ,  donec  Nicolaus  III.  anno 

MCCLXXVIlI.  FIERI  FECIT  PALATIA  ET 
AVLA  MAIORA  ET  CAPELLA  ET  ALIAS 
DOMVS   ATIQVAS    APLiriCAVIT  ,    Ut    ha- 

bet  vetus  incriptio  modo  adfer- 
vata  in  Capitolio  in  palatio  Con- 
fervatorum,  quae  olim  pomoerii 
Vaticani  muris  adrixa  erat ,  quae- 
que  legi  poteft  in  Tom.  i.pig.  48. 
Collectionis  Romanarum  lnfcri- 
tionum  auctore  V.Cl.Petro  Aloy- 
fio  Gallettio  Cyraenenlium  in  par- 
tibus  Epifcopo  ,  veterique  amici- 
tia  fpectatiSiimo  .  Verum  ufquo 
ad  S.  Sedis  migrationem  in  Gal- 
liam  ,  ut  plurimum  palatium  La- 
teranenfe  a  Ponriricibus  inhabita- 
tum  bullarum  fubnotationes  paf- 
fim  oftendunt  .  Num  autem  ante 
hanc  epocham  ,  nempe  tempori- 
bus  Nicolai  111.  ,  vel  alicuius  fuc» 
ceflbris  ,  feu  poft  redirum  S.Sedis 
exGaliia,cum  ftabilis  eorum  fta- 
tio  fuit  penes  Vaticanum,  Crux  ab 
Anaftafio  memorata  redierit  ad 
S.Petii  Bafilicam,  viderint  alii. 


pto,  inrer  quas  Iefu  Chrifti  quatuor  clavis  in  Cruce  conFoflt 
imago  praecellit;  quod  fane  monumentum  in  Apoftolico  Sa- 
crario ,  cuius  Rocca  praefe&us  fuit ,  adfervatur .  At  nos  ali* 
terfentimus,  qui  allato  Anaftafii  ioco  Iuftini  minoris  Crucetn 
potius  defcriptam  arbitramur  ,  atque  eo  firmius  in  noftra  fen- 
tentia  manemus ,  quo  preflius  eidem  favere  videmus  au<5tori« 
tatem  Maphaei  Vegii  Bafilicae  Vaticanae  Canonici ,  qui  Euge- 
nii  IV.  aetate  floruit ,  quique  IV.  libros  de  rebus  antiquis  me- 
morabiUbus  Ba/ilicae  S.  Petri  Romae  confcripfit ,  quos  in  Bollan- 
diano  opere(tf)  confulere  licet  .  Sed  praeftat  ipfum  audiro 
loquentem  (b) :  Illud  quoque  memoratu  dignttm  videtur ,  quod  Ser* 
gius  Papa ,  ficut  divina  eius  vifione  revelatum  fuerat ,  invenit  in 
facrario  Bafilicae  S.  Petri ,  ac  in  loco  quidem  longe  recondito  ,  &  ob- 
fcuro  ,  forulum  argenteum  ,  prae  nimia  vetuflate  deformatum  ,  ita- 
ut  nec  ex  argenti  materia  faclum  videretur  -,  quodam  etiam  figillo 
obfignatum ,  cum  vejle  facra  holoferica  defuper ,  atque  intra  clau- 
fam  Crucem  Domini  nojlri  auro  ,  lapidibufque  eximie  ornatum , 
cum  parte  veri  ligni  S.  Crucis  ibidem  repofita ,  ficuti  additae  ibi 
litterae  fignificabant ;  quod  pojimodum  in  die  fejlo  exaltationis 
S.  Crucis  publice  adorandum  populo  quotannis  ex  antiquo  more_j 
ojitndebatur .  Unde  plane  gloriofior  videtur  nunc  Vaticanus  pre- 
tiojo  huius  Crucis ,  tam  falutaris  ,  numquamque  periturae  arboris 
ligno ,  quam  illius  ,  de  qua  dicJum  efl ,  antiquiffimae  ilicis  ,  quae 
nihilum  proderat ,  tandemque  interiit .  Quapropter  fimul  con- 
ferantur  loca  Anaftafii ,  &  Vegii ,  figatur  obtutus  in  Crucem 
a  Rocca  exhibitam,  quae  gemmis  caret ,  &  tota  ex  ligno  eft, 
quod  pia  traditio  ex  falutari  Dominicae  Crucis  cffe  credit , 
dein  in  alteram  a  Iuftino  largitam  ,  ac  tum  demum  iudi- 
cium  feratur,  quis  rem  ,  vel  Rocca  nimirum  ,  vel  nos  ipfi , 
&  ante  nos  Vegius  accuratius  attigerit  (c) .  Ac  fane  Maphaeum 
Vegium  de  Iuftini  Cruce  Anaftafii  locum  intelligendum  efle 
exiftimaffe  ,  vel  ex  iis  patet,  praeter  cetera  ,  quae  hifce  ver- 

i  bis 


(a)  AB.  SS.  iunii  Tom.  vil.  An-         (c)  In  Bibliotheca  Varicana  ex- 
tuerpiae  1717.  flat  codex  WMW.3536.  opus  conti- 

(b)  Lib.  I.  cap.4.  num.  36.  nens  Nicolai  Signorilis  a  fecretis 

in- 


bis  expreffit :  ficut  additae  ibi  litterae  fignificabant ,  quae  qui- 
dem  litterae  cpigraphem  ex  difticho  fuperius  allato  compofi- 
tam ,  &  in  Iuftini  Cruce  caelatam  apertiffune  denotant ,  qua- 
rum  litterarum,  &  epigraphis  nullum  veftigium  in  Cruce  fa- 
crarii  Apoftolici  ,  quin  earum  loco  adfunt  facrae  imagines, 
quas  fupra  innuimus ,  &  quarum  altum  eft  in  Anaftafio  fileu- 
tium  .  At  reponere  quis  poffet ,  caelaturas  pofteriori  aevo 
acceffiffe  ,  verbaque  Anaftafii  ineffabilem  portionem  falutaris 
ligni  melius  Cruci  facrarii  Apoftolici  convenire  ,  quae  ex  in- 
figni ,  craffoque  ligni  frufto  conftat ,  quam  Cruci  Iuftini ,  iu 
qua  exiguum  huius  ligni  fegmentum  continetur  .  Verumta- 
men  fi  duplo  maius  figura ,  quam  nos  aere  expreffimus,  hu- 
iufmodi  lignum  concipiatur,  haud  incongruum  videri  pote- 
rit  ,inejfabilem  portionem  id  ipfum  ,  quod  in  Iuftini  Cruce  con- 
ditur,  fragmentum  appellari .  Praeterea  id  etiam  animadver- 
tatur  ,  Roccam  Anaftafii  locum  de  Cruce  a  Iuvenali  Hierofo- 
lymorum  Epifcopo  ad  S.  Leonem  M.  dono  mifTa  intellexiffe  , 
quae ,  etfi  res  certa  effet ,  nihil  aliud  praefeferebat ,  quam  par- 
ticulam  Dominicae  Crucis  ;  nec  fane  nifi  particula ,  licet  in- 
flgnis,  &  valde  confpicua,  ea  eft,  quae  in  Iuftini  monumento 
recondicur  .  Huc  accedit  potuiffe  etiam  ob  vivifici  ligni  ra- 
ritatem  inejfabilem  dici  huiufmodi  non  exiguam  portionem  , 
dum  ceteras  ,  quae  alibi  habebantur,  multo  minores  fuiflL» 
conftaret .  Nec  etiam  nifi  exigua  huius  ligni  fruftula  fidelibus 
concedi  antiquitus  confueviffe  ,  docet  epiftola  Alcimi  Aviti 
Viennenfis  Epifcopi ,  qua  Papae  Hierofolymitano  gratias  agit 

pro 

Jncliti  Magiftratus   almae   Urbis  Videat  Le&or  num  haec  Crux  ad 

Martino  V.  R.  P.  dire&um  ,  de  re»  noftram  Iullini  Aug.  referri  poffit . 

bus  Romanis  pertraftans  ,  &  prae-  Defcriptio  porro  in  pluribus  con- 

fertim  de  fanctorum  Reliquiis  Ro-  venit ,  neque  obftant  addita  verba 

mae  adiervatis  .  lnter  has,  ubi  de  quxe  diatur  S  Gregor'ii  ,  cum  haec 

Bafilica  Vaticana  verbafacit,  ha-  vel  adlocum,  in  quo  tempcribus 

betur  lignum  fanftae  Crucis  hifce  Martint  V.haecCrux  adfervabatur, 

verbis  defcriptum  :  Item  una  Crux  nempe  prope    altare    S.  Gregorii 

argentea  dciurata  ,  &  lapidibns  pre-  Magni ,  vel  quia  ifte  Pontifex  hac 

tiofis  omxta  ,  quae  dicitur  S.G.egorii ,  Cruce  ufus  frequenter  fuit ,  vel  ad 

in  qtz  efl  de  ligno  verae ,  &  filuti-  aliam  cauflam  referri  coramodej 

ferae  Criuis  Domini  noslri  IefuCh/Jii.  poflaut , 


m  *7  m 

pro  accepto  munerc ,  facrae  nimirum  Crucis  particula  (<*), 
non  quantitatis  pretiis ,  ut  inquit  ,  fed  falutis  praemiis  aefiiman- 
da  -,  ac  tandem  S.  Paullini  locus  (b),  quo  hanc  difquifirionem  ab- 
folvimus  .  Haec  enim  ille  habet ,  cum  de  Crucis  particula,  quam 
Hierofolymis  per  Melaniam  acceperat ,  modicum  fegmentum 
mittcret  ad  Severum  :  Quod  nobis  bonum  benedicla  Melania  ab 
Hierufalem  munere  fantfi  inde  Epifcopi  lohannis  attulit ,  hoc  fpe- 
cialiter  forori  nojlrae  venerabili  BaJJulxe  mifit  conferva  commu- 
r.is;  fed  quod  alteri  veflrum  datur  ,  utriufque  vejirum  ejl ;  quia~» 
in  utroque  vejirum  una  ratio  manet ;  &  fexum  evacuat  Jides , 
qua  in  virum  perfeclum  ambo  concurritis  .  Accipite  ergo  ab  una- 
nimis  Jratribus  in  omni  bono  vejirum  Jibi  conjortium  cupientibus  , 
accipite  magnum  in  modico  munus  ;  &  in  Jegmento  pene  atomo 
hajlulae  brevis  (c)Jumite  monimentum  praejentis,  &  pignus  aeternae 
Jalutis .  Non  angujietur  Jides  vejira  carnalibus  oculis  parva  cer- 
nentibus  ,  Jed  interna  acie  totam  in  hoc  minimo  vim  Crucis  vi- 
deat .  Dum  videre  vos  cogitatis  lignum  illud ,  quo  Jalus  nojira , 
quo  Dominus  maiejlatis  affixus,  tremente  mundo ,  pependerit ,  exjul- 
tetis  cum  tremore  .  Recordamur  &  petras  fifjas  ad  huius  ajpeclum 
Crucis  ;  &■  Jaltem  Jaxorum  aemulatione  ,  praecordia  nojira  Jinda- 
mus  timore  divino  .  Reputemus  &■  velum  templi  eodem  Crucis  my- 
Jlerio  JciJJum;  &  intelligamus  illius  veli  Jci/Juram  eo  JuiJJe  prae- 
tentam ,  ut  audientes  vocem  Domini ,  &  myjlerium  pietatis  im- 
menjae ,  non  obduremus  corda  nojira  ,  Jed  a  carnalibus  dividamur , 
&  Jcindamus  infdelitatis  velamen  ;  ut  revelata  cordis  facie ,  fa- 
lutarium  Dei  munerum  facramenta  videamus  . 

(a)  Ap.  Sirmondium  Tom.  il.  re ,  in  quibut •  Chriflns  ingreffus  ,  & 
Opp.  epift.  xxxnl.  paffits  efl  ,  &  refurrexit ,  &  undt->' 

(b)  Epift.xxxi.,  al.  xi.  ad  Sever.  confcend.it;  &  aut  de  ipfis  locis  exi- 
pag.189.  guum  pulverem  ,   aut  de  ip/b  Crucis 

(c)  Ad  rem  idem  S.  Paullinus  ligno  aliquid  Jaltem  fefltcae  fimile^ 
in  ep.  xlix.  al.  xxxvi.  ad  Macarium  fumere  ,  &  habere  ,  bencdiilio  csl; 
de  ufu  ex  peregrinacione  Hierofo-  confidcra  quar.to  maior  &  plcnior  gra- 
lymicana  aliquid  fecum  reporcan-  tia  fit  ,  vivum  Jenem  (Valgium, 
di  de  locis  fa n<5tis  ,  &  praefertim  feu  Vi&orem,  quemMacario  com- 
de  ligno  verae  Crucis  :  Si  ergo  ,  mendat  )  vcl  tefl  monio  divinae  ve- 
ait ,  reiigiofa  iupiditas  efl  loca  vlde-  ritatis  infpicere  ?  &c, 

i   2  CA- 


«K  6S  )» 

C  A  P  U  T     VII. 

De  cultu  Crucis  Vaticanae  in  feria  VI.  maioris  hebdomadae . 

BIS  in  anno  pretiofum  hoc  Crucis  monumentum  publicae 
iidelium  venerationi  in  Vaticana  Bafilica  exhibetur ,  feria 
nempe  VI.  maioris  hebdomadae  ,  &  feria  il.  Pafchatis  refurre- 
«fHonis  .  Optimo  confilio  fa&um  id  nemo  nonvidet;  prima_» 
enim  vice  eo  tendit ,  ut  D.  N.  I.  C.  paffionis  mcmoriam  inftau- 
ret,  per  quam  ,  ut  ait  Apoftolus  Paullus  (a  ) ,  humiliavit  Chri- 
ftus  femetipfum  faclus  ohediens  ufque  ad  mortem  ,  mortem  autem 
CRVCIS  ;  tum  &  in  noftram  vergere  poffit  iniKtutionem,  ut  ni- 
mirum  afpicientes  [  ut  idem  Apoftolus  alibi  docet  (b)  ]  in  auclo- 
rem  fidei ,  &  confummationem  IESVS,  qui  propofito  fihi  gaudio  Ju~ 
flinuit  CRVCEM ,  confufione  contempta  ,  hinc  bona  omnia  ,  falu- 
tcm  ,  &  vitam  aeternam  obtineamus .  Altera  vero  vice  id  eo 
ritu  conficitur  ,  ut  manifeftum  nobis  fiat ,  Iefum  Chriftum , 
poftquam  per fanguinem  CRVCIS  eius(c)  pacem  ubique  diffemi- 
navit ,  mortem  rioftram  moriendo  deftruxiffe  ,  &  vitam  refur- 
gendo  reparaffe  .  Propter  quod  [  teftante  eodem  Apoftolo  ( d)  ] 
C^1  Deus  exaltavit  illum ,  &  donavit  illi  nomen  ,  quod  efi  fuper 
cmne  nomen :  ut  in  nomine  IESV  omne  genufleBatur  ,  caelefiium  , 
terrejirium  ,  &  infernorum  ,  &  omnis  lingua  confiteatur  ,  quia—> 
DOMINVS   IESVS   CHRISTVS  /«  gloria  eji  Dei  Patris  . 

Horum  fane  rituum  Crucis  noftrae  oftenfionis ,  &  cultus 
vetuftior  ille  eft ,  qui  feria  vi.  obitur  ,  quem  proinde  quoquo 
modo  inluftrandum  nobis  propofuimus ;  idque  eo  libentius 
facimus  ,  quum  more  maiorum  ,  ideft  adhibiio  vero  Crucis 
ligno  ,  peragatur  in  Vaticano  Tcmplo  ,  quod  in  toto  orbe  ter- 
rarum  [  ut  Leonis  X.  verbis  utar(<?)]  longe  omnium  maximum , 
atquefanclijfimumfemperfuit .  Huius  vero  Bafilicae  religionem, 
&  curam  pro  fartis  tedis  fervandis  veteribus  ritibus ,  nemo  qui- 
dem  fatis  pro  dignitate  commendaverit,  quae ,  tametfi  illos  aliis 

in 

(a)  .AdVkil/pp.  cap.  il.  v.  8.  (e)  Vetri  Bembi  Epiflohr.LeonisX. 

(b)  Jli  Hebrieos  cap.  xil.  v,  2.  nomine  faiptxr.  lib.  ix.  ep.  13.  Ra- 

(c)  ^id  Cohfs.  cap.  I.  v.  20.  pbaello   Vrbinati    direUa   pag.  253. 
(<i)  Jli  Tbilipp.  loc.  cit.  Venetiis  i>^2. 


in  Ecclefiis  pro  temporum  varietate  pafsim  antiquari  videret,  eos 
tamen  numquam  aboleri  permiferit  .  In  hac  nimirum  peculiaris 
Davidici  Pfalterii  verfio  veluti  eximium  venerandae  antiqui- 
tatis  depofitum  hucufque  fervatur  (a) ,  illa  nempe  verfio,  quarrt 

fan- 


(a)  Verfio  haec  pars  eft  illiiis 
fane  vetufti;fimae  ,  quae  Latino- 
Itala  vulgo  audit;  quaeque  exfta- 
bat  ante  tempora  Hieronymi ,  il- 
lius  nempe  fanfti  Do&oris  ,  qui 
tot  in  facra  Biblia  ,  &  Pfalterium 
labores,  &ftudia  inftituit .  Hanc 
verfionem  vulgatam  appellat  idem 
S.  Hieronymus  (in  cap.iv. ,  &  xlix. 
Efaiae),  quod  a  vulgata  verfione  , 
five  «<>»?  t  commwi ,  profecta  fue- 
rit .  Vocat  autem  vcterem  S.Gre- 
gorius  (  epifl.  ad  Leandr.)  ,  ut  eam 
ab  altera  ,  quam  edidit  S.  Hiero- 
nymus ,  quaeque  recens  difta  eft  , 
diftinguat.Sane  ipfe  fan&usDo&or 
(  epifl.  cvi.  ad  Sitnniam  ,  &  Fretelam) 
duas  ftatuit  Graecae  verfionis  edi- 
tiones  ,  alteram  quidem  finceram, 
mendofam  alteram  ,  dum  ita  fcri- 
bit :  Illud  breviter  admoneo  ,  ut  fcia- 
tis  aliam  effe  editionem ,  qnam  Ori- 
genes ,  &  Caefarienfis  Eufebius ,  omnef- 
que  Graeciae  tratJatores  x»"»'  ,  idesl 
communem  appellant  ,  atque  vulga- 
tam  ,  &  a  plerifque  nunc  A«xia«5  di- 
citur ;  aliam  ixx.  Interpretum  ,  quae 
in  hexaplis  codicibus  rcperitur ,  &  a 
nobis  in  Latinum  fermoncm  fideliter 
verfa  efl ,  &  Hicrojolymae  ,  atque  in 
erientis  eccleftis  decantatur. . .  k*"'  au- 
tem  ifla  ,  hoc  efl  communis  editio  ,  ipfa 
esl  ,  quae  &  lxx.  Sed  hoc  interesl 
inter  utramque  ,  quod  «■<>•■>»  pro  locis  , 
&  temporibus  ,  &  pro  voluntate  fcri- 
ptorum  ,  vetus  corrupta  editio  efl .  Ea 
autem  ,  quae  habetur  in  hexaplis  ,  & 
quam  nos  vertimus  ,  ipfa  esl  qv.ae 
in  eruditorum  libris    incorrupta ,  & 


immaculata  lxjc.  Interpretum  transla- 
tio  refervatur  .   Ouidquid  ergo  ab  hac 
difcrepat ,  nulli  dubium  esl ,  quin  ita 
&  ab  Hebraeorum  au&oritate  difcor- 
det .  Neque  fane  eft  huius  loci  re« 
cenfere  Sancti    Hieronymi    curas 
tum    ut    quamplures    facros    li- 
bros  ex  Graecis  verfionibus  iam- 
pridem  in  Latinum  translatos  e- 
mendaret,  tum  ut  novam  Latinam 
verfionem  ex  Hebraico  textu  ex- 
cuderet  ,  &  ubi  laudatus  textus 
deficeret,exGraecis  codicibus  fup- 
pleret .  lllud  tantum  monebimus  , 
ipfum  &  ltalae  verfionis  in  tanto 
opere  rationem  habuifle,  qua  fane 
ufus  eft,  cuiufque  plures  fervavk 
lectiones .  Hoc  quidem  Hierony- 
mianum  opus  Biblicum  textum  fe- 
re  totum,  paucis  quidem  libris  ex- 
ceptis  ,  efficit ,  qui  recentioris  vul- 
gatae  nomine  circumferttir  ,quem 
ex  omnibus  Latinis    editionibus 
authenticum  declaravit  Tridenti- 
na  Synodus  (  fefs.iv.  cap.  2.)  ,  & 
de  quo  ita  loquitur  Clemens  VIII. 
in  praefatione  ,  quae  vulgatae  edi« 
tioni  praeponi  folet :  Qui  namque  in 
ea  ( in  vulgata  nimirum  )  libri  co>>- 
tinentur  ,  ut  a  maioribus  noslris  quafi 
per  manus  traditum  es~l  ,  partim  ex 
S.  Hieronymi  travslatione  ,  vel  emen- 
d.nione  fnfcepti  funt ;  pariim  retenti 
e.x  antiquiffima  quadam  editione  Lati- 
na  ,  quam  S.  Hieronymus  communem  , 
&  vulgatam  ,  S.  Jtuguflinus  Italam  , 
S.Gngorius  veterem  translationcm  ap- 
pellat .  Hos  inter  retentus  proba- 
biliter  fuit  liber  Sapientiae  ,  cuius 

Lati- 


7°  )® 


f 


fanftiffimus  Hipponenfium  Epifcopus  Auguftinus  Italam  appel- 
lat ,  &  prae  cetefis  commendat .  In  ipfis  autem  (ait  lib.ll.  de  Do* 
tlrina  Chrijliana  cap.15.)  interpretationibus  Itala  ceteris  praefe- 
ratur  ;  nam  cji  verborum  tenacior  cum  perfpicuitate  fententiae  : 
In  hac  ritus  dandi  Presbyterium  (a)  in  Litania  maiore  Clero  Ro- 

mano , 


Latinam  verfionem  ad  veterem_» 
Italam  fpe&are  putant  facrorum 
librorum  ftudiofi ,  quandoquidem 
ex  praefatione  S.  Hieronymi  in 
libros  Salomonis  licet  arguere_> 
ipfum  Sapientiae  librum  intaclum 
reliquifle  .  Ceterum  in  eo  praefer- 
tim  fuit  Sancti  Hieronymi  ftu- 
dium ,  ut,  cum  Romae  morare- 
tur,  antiquiffimam  Pfalterii  ver- 
fionem  Latinam  ,  quae  tunc  in  ufu 
habebatur ,  ad  fidem  Graecae  ux. 
viralis  translationis  emendaret,  & 
rurfus  ampliorem  eumdem  labo- 
rem  Bethlemi  degens  inftauraret , 
ac  tandem  novam  infuper  verfio- 
nem  ex  Hebraico  textu  adorna- 
ret .  De  prima  ,  &  fecunda  emen- 
datione  loquitur  in  epiftola  ad 
Paullam  ,  &  Euftochium  ,  qua- 
rum  caufla  fecundam  emendatio- 
nem  aggreflus  fuerat ,  quae  fane 
epiftola  Biblicis  editionibus  prae- 
poni  confuevit;  de  verfione  autem 
ex  Hebraicis  litteris  teftatur  in_» 
lib  il.  jipolog.  adv.  Rufin.  n.  30.  Ve- 
rumtamen  haud  factum  eft ,  ut  hae 
tum  emendationes ,  tum  verfiones 
in  Latina  Ecclefia ,  &  in  Romana 
praefertim,eiufque  propagine  Afri- 
cana  Ecclefia  ,  Pfalmorum  ,  qui  e» 
rant  pars  Italae,  feu  veteris  vulga- 
tae  Latinae,quae  ante  S.Hieronymi 
tempora  ex  Graeca  verfione  Ko/vf  , 
five  commnni  prodierat,  ufum  pe- 
nitus  abrogarent .  Ceterum  penes 
paucas  Ecclefias  ufus  hic  perdu- 
ravit ,  poftquam  Hieronymiana-» 


verfio  jra&u  temporis  generatim 
recepta  eft,  ut  proinde  ,  poftquam 
Romanat  Bafilicae ,  Pontifice  San- 
&.o  Pio  V. ,  pfalmodiam  iuxta  re- 
centiorem  vulgatam  amplexae_» 
funt ,  Vaticanae  Bafilicae  ex  Pon- 
tificis  indulgentia  ,  quae  in  eo 
erat ,  ut  quae  peculiari  Breviario 
a  cc.  annorum  fpatio  utebantur , 
retinere  idipfum  poiVent ,  veteris 
vulgatae  ,  five  Italae  recitationem 
profequi  licuerit ,  &  adhuc  liceat. 
Tandem  illud  monere  oportet , 
etiam  in  Miffali  Romano  Italao 
verfionis  veftigia  plura  haberi ,  in 
introitibus  nempe  ,  gradualibus  , 
traftibus  ,  offertoriis  ,  &  poftcom- 
munionibus  .  Qui  plura  hac  de  re 
cognofcere  cupiat ,  adeat  Diflerta- 
tionem  fane  eruditam  AntoniiMar- 
tinetti  dc  Tfdterio  Rpmxno  Romae 
excufam  anno  1745.,  in  qua  ta- 
men  pag.  37.  nimis  ridenter  afleri- 
tur  Hieronymum  e  Graeco  textu 
Sapientiae  librum  in  Latinum  fer- 
monem  vertifle  ,  &  de  Italae  frag- 
mentis  in  Miflali  exftantibus  al- 
tum  filentium  habetur . 

(a)  Petrus  Morettius  vir  clarifs. 
in  luculento ,  quem  Romae  edi- 
dit  ann.ciDiDCcxLi.,  libro  ,  quique 
infcribitur  :  Rjtus  dandi  presbyterinm 
Tapac 4  Cxrdinxlibu f,  <&  Clcricis  ,  plu- 
ribus  (Part.J.  k£k.j.  pag.i5a. ,  & 
feqq.)  presbyterii  caerimoniam_» 
exponic,  quae  adhuc  cum  Clero 
Romano  poft  proceffum  Litaniae 
mxioris  die  xxv.  aprilis,  Sandi  Mar- 

ci 


71 


mano,  qui  folcmni  procefTui  die  vigeilmo  quinto  aprilis  ad 
eamdem  Bafilicam  ab  antiquiffimis  ufque  temporibus  intcreffe 

folet : 


ci  Evangeliftae  honori  facra  ,  iti 
Bafilica  Vaticana  peragitur  .  Huc 
pertinet  etiam  Tarergon  ,  quod  fe- 
quenti  anno  idem  Auftor  protu- 
lit ,  quodque   eft  de  fefto  in  hono- 
rem  Trincipis  ^ipoflolorum  B^mae  ad 
diem  xxv.  aprilis  inft.itu.to  ,  in  quo  id 
contendit ,  feftum  hoc  inftitutum 
fuifle  in  honorem  adventus  Trinci- 
pis  ^ipoftolorum  in  Vrbem ,  non  au- 
tem  anniverfarium  fuifle  dedica- 
tionis  Bafilicae  Vaticanae  ,  quod 
quidem  memoratur  inSacramen- 
tario  Leoniano  apud  Muratorium 
(Tom.I.  Liturg.Rgman.p&g.ioZ.Ve- 
netiis  1748.),  ubi  ad  menfem  apri- 
lis  haec  habentur  :  in  dedicatio- 
ke  .  Deus  ,  qui  beati  Tetri  <Apofloli 
dignitatem  ubique  facis  effe  gloriofam  : 
praefta  ,  quaefumus  ,  ut  &  doilrina-j 
femper  ipfius  foveamur ,  &  meritis  . 
Ter  &c.  Sufcipe  ,  Domine,  quaefumus, 
hoslias ,  quas  miieftati  tuae  in  honore 
beati  Tetrijlpoftoli,  cui  haec  eft  bafdica 
facrata  ,  deferimus  ,  &  eius  precibus 
nos  tuere  &c.  Sane  Sacramentarium 
hoc  Leonianum  antea  publici  iuris 
fecerat  vir  cl.lofephus  Blanchinius 
Romani  Oratorii  Presbyter  ex  co- 
dice  Bibliothecae  Collegii  Canoni- 
corum  Veronenfium  ,  cui  olim_» 
jpfe  adfcribebatur  ,  atque  eidem 
locum  dederat  inProlegomenis  ad 
Tom.  iv.  Anaftafii  Bibliothecarii , 
quo  loco  ad  verba  in  dedicatio- 
ne  hanc  adpofuit  adnotationem  : 
Ferba  „  in  dedicatione  „  Jcripta-j 
videntur  in  margine  ab  alio  .Antiqua- 
rio  ,  quae  a  Muratorio  quinetiam 
adduSa  eft;  licet  dein  hanc  fen- 
tentiamBlanchinius  reiecerit,&  in- 
genue  faflus  fuerit  (inmendis  cor- 


rigendis  ad   finem  Trolegom.    citat. 
Tom.  iv.)  illa  eadem  verba  in  dedi- 
catione  ab  eo  ,  qui  totum  exaravit 
codicem ,  Amanuenfi  fuifle  depi- 
da  .  Ad  hanc  tamen  emendatio- 
nem  minime  animum  advertit  Mu- 
ratorius  ,  qui  laudatam  adnoca- 
tionem  in  fuam   etiam  pofterio- 
rem  editionem    recepit .  Quare_» 
ex  citato  loco  id  colligi  pofle  vi- 
derur ,  ad  diem  xxv.  aprilis  tunc 
temporis  ,  nempe  ante  exkum_» 
faeculi  v. ,  Romae  feftum  dedica- 
tionis  Bafilicae  Principis  Apofto- 
lorum  recurrifle  ,  quod  dein  ad 
diem  xml.  kal.  decembris  notatur 
in  Kalendario  praefixo  Rgfponforiali, 
&jtntiphonario  faeculo  xil.  exarato 
ad  ufumCanonicorum  eiufdemBa» 
filicae  ,  &  a  pientiffimo  Cardinali 
Iofepho  M.Thomafio  edho ,  To.iv. 
Oper.  pag.15.  Romanae  edit.  cl.An» 
tonii  Francifci  Vezzofii  Clerici  Re- 
gularis .  Quomodocumque  autem 
res  fe  habeat,  illud  tamen  certum 
eft  ,  faftum  fuifle    in  Urbe  fole- 
mnemdiem  xxv.aprilis  obantiquif- 
fimam  ftationem  ,  quae  eo  recur- 
rente  in  Bafilica  Vaticana  habeba- 
tur  ,  &  in  cuius  agendae  limine , 
nimirum   in  atrio  eiufdem  Bafili- 
cae  ,  nomen  &  invocatio  B.  Petri 
duabus  orationibus  ufurpabatur , 
quarum  formula    confuli  poterit 
in  Orationali  aThomafio  Card.  edi- 
to  ,Tom.  il.  Oper.  pag.497.  Haec 
fane  folemnitas  inclaruit  nomine 
Litanrie  maioris  ,  quae  dein  ab  aliis 
Ecclefiis    adfcita  per  Occidentem 
id  confecit,  ut  fere  inRomana  Ec- 
clefia  ,  &  in  Vaticana  ipfa  Bafilica 
veteris  folemnitatis  memoria  de- 

lerc- 


#(  72 

folet:  In  hac  proceffus  alter  vefpertinus  folius  Vaticani  Cleri 
ipfo  Dorninicae  refurrectionis  die  peragitur  ( a)  ;  tuin  &  in 
coenaDomini  annua  ablutio  altaris  maioris  ,  quod  facratifllmae 
Principis  Apoftolorum  Confeffioni  fuperimpofitum  habetur  (b)i 

In 


leretur  ,  five  dedicationem  eiuf- 
dem  Bafilicae  ,  ut  noftra  fert  opi- 
nio  ,  five  Beati  Petri  in  Urbem 
adventum  ,  ut  cenfet  Morettius  , 
refpiceret.  Cumque    multo  poft 
S.  Gregorii   Magni  tempora  diei 
xxv.  aprilis  S.  Marci  Evangeliftae 
feftum  adfignatum  fuerit ,  ex  eo 
infuper  factum  eft ,  ut  faeculo  vil. 
exa&o  primigeniae    celebrationis 
memoria  oblitterari  inceperit3& 
memoratarum  quoque  precum  re- 
citatio  lapfu  temporis  obfoleve- 
rit .  Ceterum  veteris    feftivitatis 
veftigium  in  Bafilica  Vaticana  ad- 
fervatum  ex  eo  cognofci  poteft, 
qnod  Litania  maior  adhuc  fuperfit, 
quae  licet  quoad  colleBxe  locum 
mutationem  aliquam  pafla  fuerit 
(  cum  nimirum  Clerus  olim  colle- 
ttam ,  feu   conventum  faceret  ad 
S.  Lxurentium  in  Lucina ,  unde  ,  ut 
patet  ex  Thomafiano  Oratiomli  p. 
497. ,  per  portam  Flaminiam  ex- 
iens  ,  &  ad  pontem  Milvium  pro- 
cedens  ad  VaticanamBafilicam  ve- 
niebat ,  nunc  vero  faciat  in  Eccle- 
fia  S.  Marci  ) ,  tamen  in  eo  fem- 
per  invariabilis  fuit ,  quod  non_» 
aliam  metam  ,  quam  Vaticanam 
Bafilicam  ad  haec  ufque  tempora 
habuerit  .  Tum  praeterea  publi- 
cus  ,  &  folemnis  ritus  adhuc  fer- 
vatus  die  xxv.  aprilis  diftribuendi 
in   eadem  Bafilica   presbyterium 
CleroRomano,  qui  proceflui  in« 
terfuit  (  licet  nunc  Miflae  facrifi- 
cio  ,  quod  olim  riebat  in  ftationi- 
bus ,  quodque   etiamnum  a  Vati- 


canae  Bafilicae  Clero  celebratur 
poft  proceflum  ,  Clerus  Romanus 
non  interfit  )  fatis  aperte  often- 
dit,  antiquiffimis  temporibus  hoc 
die  feftum  aliquod  folemne  in_» 
laudata  Bafilica  exftitifle . 

(a)  Nos  firma  fpenitimur,  fo- 
re,  ut  ritus  huiufce  vefpertini  pro- 
ceflus  ,  luculenta  inluftratione  ex- 
ponaturcura,  ftudioque  Philippi 
Laurentii  Dionyfii  eiufdem  Bafili- 
cae  Beneficiarii  fane  eruditiffimi . 
Elaboratam  enim  iam  habet  hac 
de  re  difiertationem  ,  ad  quam_» 
edendam  nos  ftimulos  ipfi  addere 
non  ceflavimus . 

(b)  Vetuftiffimus  eft  apud  Grae- 
cos  ritus  fpoliandi  ,  &  abluendi 
altaria  ,  qui  nempe  memoretur  a 
Sanfto  Saba ,  qui  e  vira  deceffit  an- 
no  ccccli.  in  eius  typico  ,  five  or- 
dine  ecclefiaftici  officii  .  FIuxifle_» 
autem  ab  Oriente  in  Occidentem 
inde  eruitur,  quod  S.  Ifidorus  Hi- 
fpalenfis  Epifcopus  ,  qui  obiit  an- 
no  idcxxxvi.  ,  primus  exftitit  inter 
Latinos ,  qui  diferte  meminit  hu- 
ius  moris  tamquam  fuo  aevo  com- 
muniter  recepti  (Lib.  I.  de  Ecclef. 
Offic.  cap.28.  deCoem  Domini).  Iam- 
pridem  fane  hic  ipfe  ritus  fervarus 
cemitur  in  Bafilica  Vaticana  ,  de 
quo  opufculumediditlofephus  Ma- 
ria Suarefius  Romae  an.croioci.xxvr, 
tum  alterum  longe  locupletius  de- 
in  protulit  loh.Chriftophorus  Bat- 
tellius  anno  ciD:3ccil.  ,  hoc  appo- 
fito  titulo  :  Ritus  annuae  ablutionit 
altaris  maioris  faerofinclae  B.ifiliae  Vx* 

ticanae 


• 


m  73 

In  hac  tandem  alii  ritus  fan&e  cuftodiuntur  ,  qui  nos  veluti  ad 
primaeva  Ecclefiae  faecula ,  &  plena  myfteriorum  inftituta_, 

k  tranf- 


ticanae  in  dic  coenae  Dominl .  Non- 
nulla  etiam  de  hoc  ritu  attigit  de- 
inceps  lohan.Francifcus  Baldinius 
Cler.  Reg.  Congregationis  Soma- 
fchae  in  obfervationibus,  quas  ap- 
pofuit  ad  vitamGregorii  II.,  qiue- 
que  habentur  in  Tom.iv.  Anaftafii 
Bibliothecarii  editionis  cl.Praefu- 
lis  Francif.Blanchinii  p.iyS.Nemo 
tamen  ex  hifce  fcriptoribus  ani- 
madvertit,  illud  de  hoc  ritu,quod 
licet  nunc  feria  v.  in  coena  Domi- 
ni  poft  nofiurnorum  ,  &  matutini 
folemnem  recitationem  perfolva- 
tur,  atque  olim  etiam  hac  ipfa  die 
perageretur  ,  ut  conftat  ex  Ordine 
Romano  edito  aMelchiore  Hittor- 
pio  ,  &  a  Battellio  pag.ioy.citato, 
tamen  intermedium  exftirerit  tem- 
pus  ,  in  quo  huiufmodi  ritum  Ba- 
filicae  VaticanaeClerus  obire  con- 
fueverat  fequenti  feria  vi.  maioris 
hebdomadae  .  Battellius  quidem 
alia  congerit  exempla  ,  quibus  o- 
ftenditur ,  hunc  ipfum  ritum  in_> 
aliis  extra  Romam  ecclefiiis  feria 
vi.  confectum  fuiffe  .  Nimirum  in 
ms.  codice  ,  qui  exaratus  apparet 
initio  faeculi  xvi. ,  quique  in  Ar- 
chivo  fecretiori  Vaticano  (plut. 
vil.  Mifcel.  Tom.  xliiI.  pag.  z6.  t.) 
adfervatur  ,  praeter  Nicolai  III. 
conftitutionem  pro  Vaticano  Ca- 
nonicorumCollegio  conditam,edi- 
tamque  Tom.  I.  Bullarii  Vaticani  p. 
177.  ,  habentur  variae  ordinatio- 
nes  ,  atque  ftatuta  ab  eodem  Col- 
legio  obfervanda,  ac  praefertim, 
quae  diverfas  fun&iones,  &emo- 
lumenta  refpiciunt ,  ac  proinde_> 
haecinter  ea  potiffimum  legenda 
occurrunt :  Itemferin.  vi.  maiorisbeb* 


domadae  ,  quando  fpoliatur  altare ,  di- 
clus  Dominus  Epifcopus  [  Portuenfis  ] 
confuevit  folvere  vinum  graecum  ,  de 
quo  lavatuY  altare  praedi&um  ,  &  per 
fe  fi  praefens  fuerit ,  vel  per  fubBitu- 
tam  Epifcopum  diebus  ,  quibus  obla- 
tiones  huiufmodi  recipit  ,  facere  ojfi- 
cium  Bxfriicae  celebrari  ,  ut  ficut  in_, 
emolumento  oblationis D.t^.Vapae  fub- 
cedit ,  fuccedat  in  onere  .  Dein  fub- 
fequuntur  ordinationes  pro  fab- 
batho  fan&o  .  Quo  tempore  hic  ri- 
tus  a  feria  v.  ad  vi.  translatus  fue- 
rit,exquirere  haud  abfurdum  erit. 
Quare  duo  nunc  obfervanda  occur« 
runt,  quorum  alterum  in  eoeft, 
utrumque  ritum  fpoliandi ,  &a- 
bluendi  altare  maius  fimul  pera- 
cl:um  fuifse  in  Bafilica  Vaticana_» 
feriavi.  ,ut  &  modo  fieri  confue- 
vit  feria  v. ,  cum  tamen  in  aliis 
Fcclefiis  altare  ,  quod  fpoliabatur 
feriav.  ,  feria  vi.  ablucretur  .  Ad- 
eft  hac  de  re  Ruperti  Abbatis  Tui- 
tienfis  ,  qui  obiit  anno  ciocxxxv. , 
teftimonium  (dedivhi.  offic.  lib. v. 
cap.3 1.),  quod  ita  fe  habet :  Scien- 
dum  autem  ,  quod  retlius  facinnt  hi  , 
quos  &  nos  imitamur  ,  &  ordini 
evangelico  magis  eorum  propinquat 
confuetudo,  qui  hodie  qnidem,  ideftfe- 
ria  v.  altaria  nudant ,  nam  hac  feria  v. 
coepit  qnidem  Dominus  ad  veffcranv-t 
agoni%are ,  fed  feria  vi.  fanguinem ,  & 
aquam  de  latere  fito  lanceatus  effudit . 
Idcirco  &  cum  cantti  ad  paffionem  per- 
tinente  ,  vel  r.tm  pfalmodia  poeniten- 
tiali  tavare  confuevimus .  Quod  qui- 
dem  infuper  obfervandum  nobis 
propofuimus  ,  in  eo  eft  ,  Battellii 
afiertionem  (  pag.4.  )  ,  qua  nobis 
ingerit  ,    recentem    caerimoniam 

ex 


m  74  )# 

transferre  videantur,  quofque  filentto  modo  praeterire  nos 
deceat ,  ut  ad  eum,  quem  opportune  exponendum  fufcepi- 
mus ,  iine  mora  properemus . 

Saepe 


ex  maiortm  traditionibus ,  &  pecu- 
liari  decreto  Emi  ^rchipresbyteri  edito 
«».1635.,  eo  ferme  ritu,  quemmox 
defcripturi  fumus,  peragi  folere ,  facile 
id  fuadere  pofle  ,  ritum  antea  fe- 
ria  v.  peractum  ,  tum  dein  in  fe- 
riam  vi.translatum  in  defuetudi- 
nem  abiiffe  ,  qui  dein  integratus 
anno  cioiocxxxv.  feria  v. ,  illi  nem- 
pe  feriae  ,  quam  innuebat  anti- 
quus  Ordo  Romanus  a  Battellio 
citatus  ,  affignatus  fuerit.  Verum- 
tamen  nobis  nunc  liceat ,  nonnul- 
la ,  quae  in  Battellii  opufculo  defi- 
derantur,  ad  huius  ritus  inluftra- 
tionem  ,  de  qua  eft  etiam  Franci- 
fciOrlendii  opufculum  alterum  in- 
fcriptum  :  Dttplex  lavacrum  in  coena 
Domini  fidelibus  exhibitum  ;  alierum 
ex  Chrifli  mandato  de  facra  pedum  lo- 
lione  :  alterum  ex  veteri  Ecclefiae  di- 
fciplina  de  expiandis  altaribu?  anno 
1704.  Florentiae  editum  ,  heic 
fummatim  attingere  .  Duo  fiqui- 
dem  exempla  potiffimum  adduce- 
mus  ,  ex  quibus  pateat ,  hunc  ri- 
tum  alibi  quinetiam  fieri  confue- 
viffe  ,  quaeque  nimirum  ceteris  a 
Battellio  prolatis  accenfeantur . 
Primum  quidem  eft  Ecclefiae  Be- 
neventanae  ,  in  qua  fcilicet  hic  ipfe 
ritus  inftauratus  eft  feria  v.  a  re- 
ligiofifTimo  ciufdem  Archiepifcopo 
Vincentio  M.  Urfinio  ,  qui  dein_> 
fummo  Sacerdotio  auctus  Benedi- 
ctus  XIII.  diftus  eft ,  ut  difcere  cui- 
que  licebit  ex  opere  ,  quod  infcri- 
bitur  :  II  Seminar/fla  ifliuito  nelle-t 
fun%ioni  eccleftaftiche  Par.  il.p.  216. 
Benevento  1757.  Quod  eo  liben- 
tius  memoro ,  quo  Urfinianae  pie- 


tatis  exempla  renovata  intueor  ab 
ampliffimo,  pientiffimoque  S.R.E. 
Cardinali  Francifco  M.  Banditio 
Ariminenfi,  qui  fane  pari  doctri- 
nae  ,  providentiae,  &  in  facris  cae- 
rimoniis  obeundis  follicitudinis 
fplendore  ,  atque  commciidatio- 
ne  inluftrem  iilam  Ecclefiam  nunc 
moderatur;  quarum  omnium  re- 
rum  infpedtorem  fuiffe  me  anno 
cioroccLxxviI.,  cum  Beneventum  re- 
petii,fuaviffime  recordor.  Alterum 
vero  ad  Ecclefiam  Bifuntinam  per- 
tinet ,  in  cuius  nempe  Epiftolario, 
&  Antiphonario,  quod  membrana 
exaratum  faeculo  xi.  temporibus 
Archiepifc.Hugonis  elefti  an.Mxxxr. 
adfervatur  ta  Archivo  Ecclefiae 
Cathedralis  Veliternae  ,  feria  v.  in 
coena  Domini  haec  leguntur :  Tosl 
expletionem  miffae  defcendat  pontifex 
in  facrarium  ....  Toftea  feniores 
eant  refetJorium  .  Interim  ut  comede- 
rint ,  denudentur  altaria  ,  &  praepa- 
retur  aqua  ad  abluenda  altaria  five  vi- 
num  five  pigmentitm  .  Cum  furrexe- 
rint  feniores  a  refetlione  ,  praecingat 
fe  epifcopus  ,  vel  ipft  facerdotes  ,  qiti* 
bus  ipfe  iufferit ,  ut  abluantur  altaria, 
&  interim  cantant  feniores  communi- 
ter  in  choro  „  IV.Circumdederunt.  & 
„  tr.  Qui  habitat  .  tr.  De  neceffi- 
„  tatibus  .  tr.  Domine  nonfecun- 
„  dum  „  .  Tandem  in  Ordine  offcio- 
rum  Ecclefiae  Senenfts  ,  qui  auctorem 
habet  Odericum  eiufdem  Ecclefiae 
Canonicum  anno  ciaccxil. ,  quem- 
que  publici  iuris  fecit  eruditiffi- 
mus  ,  noftrique  amiciffimus  vir 
Iohan.  Chryfoftomus  Trombellius 
Can,  Reg.  S.  Salvatoris  (Part.  I. 

cap.152. 


m  75 


W 


Saepe  numcro  incidit  in  hoc  ipfo  ,  quem  nunc  exara» 
mus  ,  Commentario  fermo  de  cultu  ,  quem  veneranda  Cru- 
cis  imago  fibi  vindicavit  tot  multiplicibus  formis  ,  quibus  eam 
fibi  fideles  omnes  cxhibere  ,  &  pararc  confueverant.  Ethnico- 
rum  cxprobrationcs  ,  quas  novimus ,  cae  funt ,  quae  fufficiant 
ad  huius  cultus  penes  Chriftianos  vetuftatem  ,  &  perennita- 
tem  afierendam  .  Confulat ,  qui  eas  cognofcere  velit,  Ter- 
tullianum  (a) ,  Minucium  Felicem  (&),  aliofque  ,  quorun-u 
funt  luculentifsima  teftimonia  .  Quamquam  vero  veteres  Apo- 
logiftae  hunc  cultum  inficias  iverint,  acTertullianus(c)  huius 

k   2  cul- 


cap.152.pag.132.  &feq.  Bononiae 
ij66.)  poft  altarium  denudatio- 
nem  haec  fubdita  occurrunt :  J^o- 
ta  quia  in  quibufdam  eccleftis  altaria 
vino  ,  &  aqua  lavantur  ,  ad  fignifican- 
dum  quod  de  latere  Cbrifli  ftuxere  fan- 
guis  &  aqua  ,  vel  ut  oflendatur  qnod 
non  Iohannis  ,  fed  fuo  baptifmo  Chri- 
Sius  fuit  bapti%atus  ....  In  ecclefta 
vero  noflra  nec  altaria  vel  parietes , 
nec  templi  pavimenta  lavari  confue- 
verunt .  Verum  infuper  caftigan- 
dus  a  nobts  eftSuarefius  ipfe  ,  qui 
hunc  rirum  nunc  peragi  ait  ad  al- 
tare  fuper  ^iposlolorum  confeflionem 
exflrutlum  ;  cum  accuratius  Battel» 
lius  fieri  dixerit  ablutionem  altaris 
maroris  fupra  facram  Beati  Vetri  con- 
feffionem  exflnicli  .  Firmum  enim , 
ratumque  tandem  elfe  debet  ,  a- 
ram  maximam  Bafilicae  Vaticanae, 
ipfamque  Bafilicam  Deo  in  hono- 
rem  unius  Principis  Apoftolottim 
Petri ,  non  autem  utriufque  ,  Pe- 
tri  nempe  ,  &  Paulli  dicatam  efie  , 
quod  monere  faepius  ,  atque  ad 
fatietatem  ingerere  praeftat ,  ne 
vetus  traditio  tenebris  ofrunda- 
tur;  cum  praefertim  &  nos  oppi- 
do  piguerit ,  in  quibufdam  thefi- 
bus  de  Liminibus  jlposlolorum  anno 
mdgclxxv.  Romae  editis  haec  ipfa 


perturbata  ,  &  permixta  fuifle  ,  to- 
ta  nimirum  vetuftate  reclamante, 
dum  Bafilica  Sanfti  Paulli  in  via_» 
Oftienfi  veteri  minuitur  praeroga- 
tiva,  qua  unum  ex  duobus  Apo- 
ftolorum  liminibus  ,  quod  nempe 
fit  facrata  corpore  Vaulli ,  eoque  in- 
tegro  ,  non  autem  dimidiato  ,  fem- 
per  audivifle  certum  eft  .  Sed  haec 
nec  huius  loci,  nec  temporis  funt. 

(a)  jlpologet .  adver .  Gentes  cap, 
xvr.  pag.  18.  Venetiis  1701. 

(b)  In  OHavio  pag.  88.  &  105, 
Lugduni  Batavorum  1672. 

(c)  Loc.  cit.  Sed  &  qui  Crucis 
nos  religiofos  putat ,  confetlaneus  erit 
nofler  ,  cum  lignum  aliquod  propitia- 
tur  :  viderit  babitus ,  dum  materiae 
qualitas  eadem  fit :  viderit  forma , 
dum  idipfim  Dei  corpus  fit .  Et  ta- 
men  qaanto  diflinguitur  a  Critcis  slipi* 
te  Vallas  Mtica,  &  Crres  Farrea  ,  quae 
fine  effivie  rudi  palo  ,  &  informi  li- 
gno  proflant*  Tars  Crucis  esl  omnt->, 
robur ,  quod  eretla  flatione  defigititr  , 
nos  fi  forte  ,  inte^rnm  ,  &  totum 
Denm  colimns  .  Diximus  originem-* 
Deorttm  veflrornm  a  plaflis  de  Cruce 
induci .  Sed  &  viclorias  adoratis  ,  cum 
in  trophaeis  Cruces  inteflina  fint  tro- 
ph.xeorum . 


•C  7*  )» 

cultus  notam  in  Ethnicos  ipfos  retorferit,  tum  &  Minucius 
perfpicue  affirmaverit,  Chriftianos  Cruces  ?iec  colere  ,  nec  opta- 
re  (a);  tamen  haec  non  ea  funt,  quae  veritatem  ,  puritatemque 
Chriftianorum  religionis ,  &  cultus  in  Crucem  fuftollant;  cum 
fuperftitionem  ,  five  materialem  devotionem  ,  qnae  in  re  ipfa 
conquiefceret ,  nec  ad  Deum  referretur ,  quaeque  fciHcet 
perperam  a  Gentilibus  obiiciebatur,dumtaxat  propulfare  iidem 
intelligerent  (6)  .  Id  enim  animadvertere  opus  cft  ,  Chriftia- 

norum 


(a)  Lib.cit.  pag  zft^.Crucesetiam 
nec  solimus  ,  nec  optamns .  fos  plane 
qni  ligncos  Deos  confecratis ,  Cruces  li- 
gneas  ,  nt  Deorum  veflrorum  partes 
forfitan  adoratis  .  TJjm  &  figna  ipfa , 
&  cantabra  ,  &  vexilla  caflrorum  , 
quid  aliud  quxm  inauratae  Cruces  funt 
&  ornatae  ?  Tropaea  vtflra  viclrieio-» 
non  tantum  fimplicis  Crucis  faciem  , 
verum  &  ajfixi  hominis  imitantur : 
Qtiid  cantabra  hoc  inloco  denotent, 
adeat  leftor  Syntagmade  Cruce  Ioh. 
Matthaei  Wackerii,de  quo  mentio 
fit  in  adnotatione  Wawerii  ad  al- 
lata  Minucii  verba . 

(b)  Vide  in  hanc  rem  Diatri- 
bam  de  inventione ,  &  cultu  verae 
Crucis  D/H.I.C.  adverfus  Henricum 
Kippingium  ,  aliofque  ,  editam  a 
cl.  Philippo  Venutio  ad  calcem_j 
Difs.  fane  eruditiffimae  de  Cruce  Cor- 
tonenfi.  Huc  fpectant  aliaeGenti» 
lium  accufationes  ,  quas  veteres 
Chriftiani  in  nominibus  ludere_> 
quodammodo  videbantur  ,  ne  ,  ft 
aperte  refpor.derenr ,  Chriftianae 
religionis  myfteria  forte  non  intel- 
lefta  Ethnicorum  irrifioni  expone- 
rentur  .  Negabant  enim  Templa-> 
Chriftianis  eife  ,  quod  facras  ae- 
des  fuas  Ecclefias  aliifque  nomini- 
bus  appellarent ,  non  vero  Templa, 
cum  nomen  hoc  apud  ipfos  ido- 
lolatricum  quid  redoleret  .  Hinc 
S.  Hieronymus  de  luliano  adv.  Vi- 
gilantum  narrat  ipfum  Bafilicas , 


feuEccIefiasChriftianorum  deflru- 
xilfe  ,  aut  in  Templa  convertiile  , 
Templi  autem  appellationem  ad 
defignandas  Chiltianorum  Eccle- 
ftas  primum  S.  Ambrofium  ufur- 
paife  Gothofredus  adnotavit  ad 
tit.  de  Tagan.  Lib.  xvi.  Cod.  Theodof. 
Eadem  de  cauifa  neque  aras  fe_> 
habere  dicebant ,  vel  quia  tunc 
temporarias  tenerent  ,  non  per- 
petuas  ,  vel  quia  menjae  potius 
quam  altaria  apud  ipfos  audie- 
bant  .  Idem  de  imaginibus  affir» 
mabant  ,  imo  &  a  thure  etiam_> 
adolendo  fe  abftinere  proriteban- 
tur ,  quod  procul  abeflent  ab  opi- 
nioneGentilium ,  qui  exiftimabant 
confecratione  ,  &  dedicattone  vel 
fieri  fubftantiae  ipfarum  commu- 
tatiouem  ,  vel  divinitatis  infufio- 
nem  in  Idola  :  Lcce  funditur  ( fic 
de  Idolo  apud  Minucium  Felicem 
in  Otlxv.  pag.220.  Lugdun.  Batav. 
1 67  2.)  fabricatur  ,  fcalpitur  :  novdum 
Deus  esi .  Ecce plumbatur ,  conflruitury 
erigitur  :  nec  adhuc  Dcus  efl  .  Ecce  or- 
natur  ,  confecratitr  ,  oratur  ,  tunc  po- 
flrpmo  Deus  eft ;  cum  homo  illum-> 
•voluit  ,  &  dedicavit  .  Sapienter 
tandem  Tertullianus  de  coron.  mi. 
litum  cap.11.  de  thuris  ufu  rem  con- 
ficit  hifce  verbis  :  ^trabiac  aliquid 
incendo  ,  fed  non  codcm  ritu ,  ncc  eo- 
dcm  habitit ,  nec  eodem  apparatu ,  quo 
agitur  apud  Idola . 


m  77 

norum  cultum  inCrucem  non  fuifle  latreuticam  adoraiionem, 
qua  nimiruin  Idololatrae  inanimata  ipfa  elementa  profeque- 
bantur,  fed  eius  generis  ,  quod  rclutionis  dicitur  ,  quodque 
cultores  ad  prototypum  fpiritu  elevandos  fufciperet .  Reve- 
rebantur  fidcles  Crucis  fignum  ,  nec  ideo  reverebantur ,  ut  pie- 
tatem  locarent  in  marmore  ,  aere  ,  argento,  auro  ,  &  Jigno  , 
quod  Crucem  referret;  fed  ut  ex  materia  fic  conformata  occafio» 
nem  arriperent  convertendi  feCe  ad  Iefum  Chriftuin  in  Cruce 
pro  nobis  fufpenfum,  quem  poftea  ut  Redemptorem,  mediato- 
remque  apud  Deum  recolerent . 

Poftquam  vero  e  cryptis ,  ac  coemeteriis  Conftantini  Ma- 
gni  providentia  in  apertam  lucem  fignum  fidei  noftrae  emerfit, 
&  picntiflima  eius  Mater  Helena  Hierofolymis  abditum  ipfum 
Crucis  lignum  detexit ,  ita  Crucis  cultus  amplificatus  eft , 
adeoque  folemniter  ubicumque  receptus  ,  ut  neceffe  fueric 
leges  edere  ,  quibus  ne  locis  indignis  infculpetetur  Crucis 
fignum  caveretur  (a)  .  Ulud  vero  admiratione  dignum  videri 
poterit ,  Iconomachos,  qui  facras  imagines  oppugnarunt,Cru- 

ci 


(a)  Hac  de  re  Theodofius  ,  & 
Valentinianus  III.  Augg.  legem  tu- 
lerunt  ad  Eudoxium  Praetorii 
Praefe<5tum  ,  quam  Codici  fuo  in- 
feruit  Iuftinianus  Lib.  I.  tit.  vil. 
in  haec  verba  :  Cum  fit  nobis  cura 
.diligens  per  omnia  fuperni  K^tminis 
religionem  tueri  ,  fignum  Salvatoris 
ChriHi  nemini  licere  velin  folo,vel 
in  filicc ,  l>el  in  mmnoribus  hnmi  fo- 
fitis  injcnlpere  ,  vcl  pingerc  ,  fed  qno~ 
cnmque  reperttttr  tolli  ,  gmvijjima-j 
poena  multando  eo  ,  qui  contrarittm 
fl.ititt/s  noflris  teataverit ,  (pecialitcr 
imperamus  .  Defumpta  eft  lex  ex 
pietate  Hdenae  Auguftae  ,  de  qua 
S.  Ambrofius  inOratione  deobitu 
Theodofii  fenioris  Aug.  haec  ha- 
bet  :  Jlvida  mulier  ( Helena  videli- 
cet  )  feslinavit  tangcre  remedium  im- 
mortalitatis  ,  metuebat  calcare  facra- 
mentum  falutis,  ideft,  Crucem  iu 


terra  abfconditam  ,  in  qua  poft 
inventum  eius  titulum  iam  con- 
ftabat  ipfam  Crucem  latere  .  Ca« 
nonTrullanus  LxxuI.Iegem  deCru- 
ce  humi  non  iniculpenda ,  aut  pin- 
genda  renovavit  anno  iacxcil.  Cum 
Cmx  ,  ait ,  nobis  vivifica  ftlntare-» 
oHenderit  ,  nos  omnem  diligentiam 
adhibere  oportet  ,  ut  ei  ,  per  quam 
ab  antiquo  l.xpfit  falvati  fumits  ,  eum 
quem  par  esi  hor.orem  habearnus . 
Quamobrem  &  mente ,  &  fermone , 
&  fenfu  adorationem  ei  tribuentes  , 
Crucis  figuras ,  quae  a  nonnullis  ifL^ 
folo  ac  pavimen  to  fiitnt ,  omnino  de- 
leri  iubcmus ,  ne  incedentium  concul- 
catione  vitloriae  nobis  trophaeam  in- 
iuria  afficiatttr  .  Eos  itaque  ,  qiti  dein- 
ceps  Critcis  fignum  in  folo  conslntitnt , 
fegrcgari  decernimus  .  Vid.Tom.viI. 
Concil.  Labb.  edit.  Venet.  pag.1382. 


citantum,  quam  non  refugiebant  ,  peperciffc.  Crux  enim 
&  in  ipfis  Orientalium  Imperatorum  hac  labe  infe&orum  nu- 
rnifmatibus  triumphat  (a)  ;  ac  ,  fi  Claudium  Taurinenfem  ,  & 
folos  Paullicianos,&Bogomilos,Manichaeorum  exfccrandas  pro« 
pagines  (&),  exceperis,  ceteros  omnes  Iconoclaftas ,  feu  ima- 

ginum 


(  a)  Vide  apud  cl.  Bandurium 
Tom.  ll.  J^iimifm.  Impp.  nummos 
Imperatorum,  qui  in  facras  ima- 
gines  manus  intulerunt  ,  nempo 
pag.  702.  Leonis  III.  Ifauri  (hic 
poft  Philippicum  Bardanem  pri- 
mus  facris  imaginibus  bellum  fo- 
lemniter  indixit  anno  ioccxxvi.)  ; 
pag.  705.  Conftantini  IV.  Copro- 
nymi ;  pag.  706.  Leonis  IV.  ;  pag. 
710.  Nicephori ;  pag.7ii.Staura- 
cii  (  huic  fucceffit  Leo  V.  Arme- 
nius  ,  &  ipfe  Iconoclafta  ,  fed  Ban- 
durius  eius  nummos  non  habet) ; 
pag.  715.  Michaelis  II.  Balbi ,  ex 
linguae  vitio  cognominati;  &  pag. 
718.  Theophili  ,  in  quibus  Crux 
infculpta,  &  praefertim  in  fteinma- 
tibus  ,  &  globis  ,  non  vero  aliae 
fanftorum  imagines  .  Quare  cita» 
tus  Bandurius  pag.702.  nummum, 
in  cuius  antica  parte  exftant  duo 
Impp.  cum  infcriptione  :  d  n  leo 

ET  CONSTANTINVS    P   F    AVG  ,    &     in_> 

averfaChriftus  fedens  in  cathedra, 
dextra  globum  crucigerum,  lae- 
va  codicem  evangeliorum  tenens 
cum  lemmate  :  tibi  soli  rex  re- 
gnantivm  ,  ab  Odtavio  Strada,  & 
Du-Cangio  Leoni  Ifauro  ,  &  eius 
filio  Conftantino  Copronymo  tri- 
butum  ,  verius  putat  referendum 
efle  ad  Leonem  Philofophum  ,  & 
eius  filium  Conftantinum  .  Adeo 
cultus  Crucis  iplis  Iconoclaftis 
haerebat ,  ut  Copronymus  Aug. 
Conftantinum  Epifcopum  CPoli- 
tanum,  facrarum  imaginum  cul- 


tum  palam  in  Ecclefia  ex  ambone 
eiuraturum  ,  prodire  iuflerit  cuin 
benedi&ae  Crucis  ligno  in  mani- 
bus  ,  utpote  etiam  apud  ipfos  fa- 
crofanct,o  ,  coram  quo  peierare 
erat  praevaricatio  Chriftianitatis ; 
&  qui  id  crimen  patrabant ,  Stau- 
ropatae  ,  nempe  Crucis  peierato- 
res  ,  dicebantur  .  Sane  ab  hoc  cul- 
tu  in  feptima ,  &  octava  Synodo 
ad  adftruendum  alterum  erga  ima- 
gines  argumentatum  fuit,  neque 
ab  ullo  Iconoclaftorum  ad  Eccle- 
fiam  redeuntium  Crucis  colendae 
profeifio  a  Patribus  tunc  exafta  . 
Ceterum  memoratus  Theophilus 
poftremus  fuit  ex  Imperatoribus 
facris  imaginibus  adverfantibus  . 
Is  anno  idcccxliI.  migravit  e  vita , 
Michaele  filio  relidto  fub  tutela_> 
uxoris  Theodorae  ,  quae  utpote 
mulier  piiffima  ,  &  fapientiffima 
Iconoclafmum  in  Oriente  extin- 
xit ,  &  cuius  hac  de  re  encomiuin 
exftat  apud  Graecos  in  prima  Do- 
minica  leiuniorum ,  feu  Quadra- 
gefimae  ,  in  qua  celebratur  fefium 
Orthodoxiae,  feu  reftitutionis  (acra- 
rum  imaginum  .  Vide  Officinm  Qua- 
dragefimae  Graecorum  inluftratum 
a  doclifs.  Angelo  Maria  Quirinio 
Ordinis  S.Benedifti ,  pofteaS.R.E. 
Cardinali  Tom.I.pag.  144.  &  feqq. 
Romae  172 1. 

(b)  Taulliciani ,  feu  Vaullo-loban- 
nitae  nomen  fortiti  funt  faeculo 
vil.  a  Paullo  ,  &  Iohanne  vere  na- 
tura ,  &  impietate  germanis  ,  na- 

tione 


#(  19 

ginum  dcftructores ,  videas  Crucis  non  inimicos  .  Praeter- 
quamquod,  tefte  Nicephoro,  eo  procefsit  Crucis  cultus  apud 
nonnullos  ,  ut  in  veram  idololatriam  degeneraverit  .  Me- 
morat  ipfe  fiquidem  Staurolatras ,  five  Chazinzarios  (<«),  quibus 

m 


tione  autetn  Armenis  .  Praeter 
Manichaeifmum  ,  quem  refrica- 
bant  ,  aliofque  errores  ,  omnem 
honoremCruci  detrahebant ,  licet 
aegri  fibi  Crucem  quamdam  li- 
gneam  apponerent  ,  fed  morbo 
ceilante  frangerent,  &  conculca- 
rent .  Paullicianorum  foboles  fue- 
runt  Bogomili  ,  natione  Bulgari , 
qui  nomen  repetences  a  Sclavoni- 
ca  precatione  BogeTo  Alilui,  Latine 
Deus  miferere  ,  profiigatam  ubique 
Iconomachorum  haerefim  excita- 
runt  ineunte  faeculo  xil.  Horum_» 
dux  Bafilius  profeffione  medicus  , 
qui  facris  imaginibus  ,  praefertim 
Cruci  ,  bellum  indixit  ;  fed  tan- 
tam  impietatem  repreffit  Alexius 
Graecorum  Imp. ,  tradens  igni 
Bafilium  ,  &  afleclas  .  Bogomili 
memorantur  a  Niceta  Choniata 
Acominato  in  Tanoplia  dogmatica 
tom.  xix. ,  qui  eft  *aT*  Bo>o«/*uv  de 
Bogoruiiis  ,  ubi  fic  legitur  :  bo'>  .«»  * 

T4JV     BtS^iipwv      -)>,UC.~a,    KO.XK     TOV  ©t».    •     MlMtl 

v      ■    ■   /  •■!       j  *  j  y  s 

■  ' ,    T3    (A'.«r:v  •   tii   </■    uv    BojOjUAo*    n«r   av- 

rii  ,  o  Tt    0i5  Tov  txscv    fziurTiaiwts  .    DeUS 

quidcm  Bulgarorum  lingua  Bog  dici- 
tur  .  Milui  vcro  fignificat  miferere  . 
Fuerit  autem  fecundum  illos  Bogomi- 
lus  is  ,  qui  Dei  mifericordiam  fibi  at- 
trahit .  P.anoplia  haec  continetur 
in  cod.bombycino  Stephani  Balu- 
tii  faeculi  xil. ,  de  quo  Montfau- 
conius  Taiaegraph.Graec.  Lib.iv.  cap. 
<?.  p.  jzi.  Ceterum  erravit  Niceta 
aflerendo  vocem  milui  linguaBul- 
garorum  fignihcare  miferere  ,  cum 
haec  vox  eadem  lingua  To  Milui 


fcribatur,  &  "  milui  a  Niceta  ufur- 
patum  apud  Bulgaros  impcrativo 
modo  ama  tu  denotet . 

(a)  De  Chazinzariis  ,  Armeno* 

rum    prole ,  quae  incepit    faecu- 

lo  vn.  ,  haec    refert  Nicephorus 

Calliltus  Ecclef.  His~i.  lib.  xviu.  cap. 

54.  pag.   11 65.  edit.  Francofurti 

1588.  Iohanne  Langio  interprete: 

Maxime  autem  hacc  retincnt,  qni  apui 

eos  Chan^inT^arii  nominantur  .  Fatlio 

antem  non  minima  hiec  dozmatis  eo~ 

rum  esi  ,  Staurolatrae  fciiicet .  Cha^us 

namque  crux  ab  eis  dicitur  (forto 

erravit  Calliftus  ,  qui  Armenam 

vocem  in  Graecum  vertit ,    cum 

apud  Armenos  Chacc  Crux  dicatur, 

non  Chaxus  ,   &  Crucis    adorator 

Zara  -  chaci  )  :  propterea  quod  crttcem 

tantum  adorare  ,  &  colere  dicantur  . 

Qui  fane  per  omnia  illis  confintien*. 

tes  ,  re  eiufmodi  maxime  a  feclis  ta- 

libus  ,  &  lacobitis  in  primis ,  diffen- 

tire  videntur  .   Quin  &  isii  non  unam 

confufe  naturam ,  ficut  illi ,  in  Chriflo 

effe  opinantiir  ,  fed  duas  ,  quemadmo- 

dum  &  nos  .  Ceterum  aliam  peregri- 

nam  impictatem  perperam  inducunt , 

quia  dn.is  perfonas  in  uno  ChriTio  effe , 

fabttiantium  more  ,   nugantur  iuxta-j 

Anthropoiatr  am ,  idefl ,  hom/nem  ado- 

rantem  T^ejtorium  .  Itaat  paffionis  tem- 

pore  ,  alteram  perfonam  in  crttce  paf- 

fam  ,  alteram  autem  ab  ea  fegregatam  , 

feorfim  sietiffe  ,  p.xffioaifque  fpe&atri- 

cem  fuifje  dicant  .   De  aliis  errori- 

bus  Armenorum  circa  Crucem  , 

videat,  qui  voluerit ,  Coiletlanea-j 

de  quibufdam   haercfibus  ,   earumque 

atttlo- 


in  rnore  erat  folamCrucem,  materiam  nempe ,  citra  omnem 
ad  Deum  refpeftum,  adorare  .  Nimio  erga  Crucem  cultu  ifti 
peccabant ,  ut  ceteri  Novatorcs  negleftu  ,  &  inobfervantia_> 
erga  ipfam  aberrant(a).  Quare  dum  Concilium  vir.  oecu- 
menicum  ,  five  Nicaenum  il. ,  anno  idcclxxxviI.  celebratum, 
ut  facris  imaginibus  cultus  affereretur  (b) ,  anathema  annuncia- 
vit  his ,  qui  accipiunt  facrae  fcripturae  dicla  adverfus  idola  /«_, 
venerandas  imagines  ;...?/,  qui  nonfalutat  facras  imagines  . . . 
his ,  qui  facras  imagines  idola  vocant ,  item  anathema  dixit  bis, 
qui  dicunt  Chrifiianos  accedere  ad  imagines  ,  tamquam  ad  Deos . 
Certe  quidem  imaginum ,  &  Crucis  cultus  tunc  temporis  adeo 
fapienter  ,  &  recle  declaratus  fuit  ,  ut  citra  contumaciarru 
huiufmodi  fanclionibusrefragari  non  pofsint  Novatores  (c),  nec 

citra 


auBoribus  :  opus  anonymum_» 
faeculi  ix.  ,  infertum  in  Thefauro 
Monumentor.  Ecclefiaslicor.  Henrici 
Canifii  Tom.  il.  Part.  nl.  pag.  49. 
edit.  Iacobi  Bafnagii  Amitelodami 
1725.  Crucem  (fic  in  eo  Icgitur)  cx 
materia  faflam  ,  quaccumqite  illa  fit , 
non  prius  colunt ,  quam  bapti%ent  ceu 
homincm  ,  clavum  figant ,  &  fangui- 

ne  hojliae  tingant Tres  cruces 

fxciunt  ,  quas  iungunt  ,  &  neUunt 
inter  fe  ,  vocantqite  Trinitatem  ;  qitaft 
divina  natura  paffi  fit ,  aut  quafi  ulla 
pofjit  effe  imago  Triadis  . 

(a)  Ad  rem  S.Epiphanius  adv. 
Hxerefes  lib.  nl.  tom.il.  haeref.  lix. 
five  lxxix.  Tom.I.  Oper.  pag.1057. 
Coloniae  1682.  de  Haereticis  Col- 
lyridianis  ,  qui  faeculo  iv.in  Arabia 
primum  ,  deinde  alibi  per  mulie- 
res  Mariae,tamquam  Deae,  colly- 
ridem  ,  feu  placentam  panis  in_» 
facrirkium  ofFerebant  ,  haec  ad- 
notat  :  l^am  &  paullo  ante  ,  qui 
fuperiorem  illam  feftxm  amplexi  fitnt 
( loquitur  de  haerefi  ^tntidicomx- 
rianitarum  ,  qui  eo  temeritatis  pro- 
greffi  funt  ,  ut  puriifimam ,  fan- 


ftifiimamque  Dei  genitricem  pofl 
Chriitum  in  lucem  editum  cum_» 
viro  fu  j  Iofepho  confuetudinem 
habuiife  dicerent )  contumeliofas  in 
B.Pirginem  opiniones  hominum  inge- 
niis  xfpcrferitnt ,  fic  ifli  contrarixm  in 
partem  declinantes  ,  extremam  in  no- 
xam  ,  ac  perniciem  inciderunt  :  ut 
Gentilittm  Tliilojbpborum  celebre  illud 
diBiim  in  ipfis  comprobetttr  ;  extre- 
mitates  aequalitates  efle  .  Siqui- 
dem  pxr  &  idem  ex  ambabus  hxere- 
fibus  detrimcntttm  accidit :  cum  alii 
fxcrofintlxe  Virginis  dignitatem  ele- 
vent ;  alii  praeter  modum  ,  ac  ratio- 
nem  attollant . 

(b  )  Aft.vnl.pag.i  243.T0m.vnI. 
Concil.  Labb.  edit.Vener. 

(c)  Iconomachiae  pofhilati  funt 
aliquando  Waldenfes ,  poftulatus 
Hieronymus  Pragenfis  ,  &  Iohan- 
nes  WiclefFus  ,  fed  quem  confiat 
hac  in  re  Catholicae  Eccleiiae  con- 
fenfifle  ,  perinde  utHieronymi  Pra- 
genfis  magiftrum  Iohannem  Hus  . 
Saeculo  xvi.  facris  imaginibus , 
ipfo  Luthero  refragante  ,  bellum 
indixit  Andreas  Carolitadius  ,  Ar- 

ch.idia- 


citra  iniuriam  nos  infimulari  ab  ipfis  nunc  contingat .  Definf- 
vimus  [tunc  pronunciarunt  (a)  iapientifsimi  illi  Patrcs]  in  omni 
certitudine  ,  ac  diligentia  ,  Jicut  figuram  preciofae  ,  ac  vivificae^ 
Crucis  ,  ita  venerabiles  ,  ac  fanclas  imagines  proponendas  ,  tam 
quae  de  coloribus  ,  &  tejjellis  ,  quam  quae  ex  alia  materia  con- 
gruenter  infanclis  Dei  ecclefiis ,  &  facris  vafis  ,  &  vefiibus  ,  &  bl 
parietibus,  ac  tabulis ,  domibus,  &"  viis  :  tam  videlicet  imaginem 
Domini  Dei ,  &  Salvatoris  noflri  I.  C. ,  quam  intemeratae  Domi- 
nicae  nofirae  faniJae  Dei  genitricis  ,  honorabiliumque  angelorum , 
&  omnium  fitnclorum  fimul  &  almorum  virorum  .  Ouanto  enim 
frequentius  per  imaginalem  formationem  videntur ,  tanto  qui  has 
contemplantur  ,  alacrius  eriguntur  ad  primitivorum  earum  memo- 
riam ,  &  defiderium ,  ad  ofculum  ,  &  ad  honorariam  his  adoratio' 
tiem  tribuendam  (b).  Non  tamen  ad  veram  latriam,  quae  fecundum 

1  fidem 


chidiaconus  'Wmenbergenfis,  con- 
iugatorum  Sacerdotum  antefigna- 
nus;  hunc  po.rro  fequuti  funt  Zuin- 
gliani,  Calviniftae  ,  Sociniani ,  alii- 
que  aevo  noitro  fuperftites  Icono- 
machi . 

(a)  Act. viI.pag,i20(5.Tom.cit. 

(b)  Hadrianus  I.  Papa  in  cele- 
bri  epiftola  adCarolum  Regem_» 
Francorum  ,  qua  confutantur  illi, 
qui  Synodum  Nicaenam  fecundam 
oppugnarunt  ,praefertim  de  ufu  , 
&cultu  facrarum  imaginum,  apud 
Labbeum  Tom.viil.  Concilior.  edit. 
Venet.  pag.  1598.,  ojculum  ,  &  ho- 
norahilem  fdittationem  facris  imagi- 
nibus  refte  deferri  adfirmat.  Sane 
pedis  ,  manufve  deofculatio  ,  pie- 
tatis  ,  obfequii ,  benevolentiae  in- 
dicium  penes  omnes  nationes  ha- 
bita  eft  .  Vide  lofephum  Stepha- 
num  Valentinum  de  ofadatione  pe- 
dnm  BQm.Tont.  Romae  1588.,  & 
Antonii  Mazzaronii  libellum  de_> 
eodem  argumento  ,  Romae  excu- 
fum  1 609. ,  tum  &  Diflertationem 
Iohannis  Frontonis  de  cultit  Smtto- 


rtim  ,  &  hnaginum  ,  &  reliquiaritm : 
&  de  adoratione  veterum  ritibus  edi- 
tam  ad  calcem  Kalendarii  Roma- 
ni ,  Parifiis  1651. ,  qua  luculenter 
demonftrat  adorationem  ab  anti- 
quiffimis  ufque  temporibns  duo- 
bus  conftaiTe  ,  ofculo  ,  &  inclina- 
tione  ,  feu  proftratione  corporis  . 
Quae  duo  ita  adorationem  conti- 
nebant  ,  ut  etiam  alterum  fine_» 
altero  pro  adoratione  frequenter 
ponatur .  Hic  ritus  erga  Crucem 
primum  adhibitus  cum  vero  ipfius 
ligno  ,  deinde  tranfiit  ad  efR- 
giem,  &  adhuc  fanfte  fervatur  in 
folemni  adoratione  Crucis  die  pa- 
rafcevis  :  cumque  traftu  temporis 
Rom.Pontifices  indulgentias  fignis 
quibufdam  fenfibilibusaffigeie  paf- 
fim  ceperunt ,  Crucibus  nempe  , 
Chrifti  crucifixi  imaginibus,  numif- 
matibus,  aliifque  rebus,  hinc  Cru- 
cis  deofculatio  exrra  memoratum 
diem  non  fimplicis  obfequii  gra- 
tia  a  fldelibus  peracta  credi  po- 
teft  ,  fed  quia  illi  indulgentia  ali- 
quahabebatur  addifta.  Quo  vero 

tem- 


fidem  efi ,  quaeque  folam  Divinam  naturam  decet ,  impartiendam : 
itaut  ijiis ,  yfc«/  figurae  prechfae  ,  ar  vivificae  Crucis  ,  &fanc7is 
evangeliis ,  d^  reliquis  facris  monumentis  ,  incenforum  ,  dr-  &dk* 
»«/»  oblatio  ad  barum  honorem  ejficiendum  exbibeatur  ,  quemad- 
modum  &  antiquis  piae  confuetudinis  erat .  Imaginis  enim  honor 
ad  primitivum  tranfit:  &  qui  adorat  imaginem  ,  adorat  in  ea  de- 
picli  fubfiflentiam  .  Sic  enim  robur  obtinet  Janclorum  Patrum  no- 
firorum  doclrina ,  idefi  traditio  fanclae  catholicae  ecclefiae  ,  quae 
a  finibus  ufque  adfines  terrae  fufcepit  evangelium  (a  )  . 

Hac 


tempore  id  evenerit ,  quaerit  Iofe- 
phus  Silos  in  Hift.  Cleric.Rggul.To.l. 
lib.x.Roraae  1650.,  qui  putat  hanc 
religtonem  referendam  efte  tempo- 
ribus  Paulli  IV  ;  non  inficiatur  ta- 
men  >  polle  hoc  Pontifice  antiquio- 
rem  haberi,  nec  diverfimode  fen- 
fit  Eufebius  Amortius  in  Hift.  in- 
dulgentiar.  Part.  il.  feft.  2.  num.24. 
pag.  225..  Veneciis  1738.  Hoc  in_» 
opere  Part.  I.  pag.  174.  illud  me- 
moratu  dignum  habetur ,  Sixtum 
nempe  V.  anno  cidolxxxviI.  indul- 
gentias  nonnullas  conceffifle  ge- 
ftantibus  vetera  aurea  numifmata 
tunc  reperta  penes  Lateranenfem' 
Balilicam  ,  in  quibus  ex  una  parte 
Crucis  fignum,  aut  imago  Cruce 
infignita  habebatur;  ex  altera  vul- 
tus  expreffi  Impp.  Theodofit  Sen», 
duorum  filiorum  eiusArcadii,  & 
Honorii ,  nec  non  Theodofii  Iun. , 
Valentiniani  III. ,  Marciani ,  Leo- 
nis  ,  Iuftini  ,  Iuftiniani ,  Tiberii , 
Mauritii ,  Phocae  ,  &  Heraclii . 

(4)  Huic  decreto  adhaefit  quo- 
que  octava  Synodus  oecumenica 
CPolitanalV.  habita  an.ioccci.xix. 
can.nl.  Aftione  x.  pag.  63  3.  Tom.x. 
Concilior.  Labb.  edit.  Venetae  .  ^id 
hunc  modum  (  verbis  utor  Photii  in 
epiftola  ,  feu  libro  ad  Michaelem 
Bulgariae  Principem  ,  qui  infcri- 


bitur  de  officio  Trincipis  apud  Ca- 
nifium  Part.  ll.  Tom.  il.  Monum. 
Ecclef.  pag.  396  )&  venerabilem Crii- 
cem  adoramus  ,  in  qux  Domini  corpus, 
extendebatur  ,  unde  fanguis  ille  ebul- 
liit ,  quo  mundus  mundabatur :  ligni 
atitem  natura  illius  ftillicidiis  irriga- 
ta  pro  morte  vitam  baud  fenefcentem 
egerminavit .  ^id  hunc  modttm  Crucis 
adoramus  effigiem ,  per  quam  agmina 
daemoniomm  effugantur ,  morbi  autem 
•varii  perfanantur ,  nimirum  illa  gra- 
tia  &  potentia  ,  qnae  prima  vice—> 
operata  eji  in  exempLrri  ,  ufque  ad  ima- 
gines  ,  &  repraefentationes  cum  ea- 
demet  vi ,  &  operatione  progredien- 
te  .  Singula  igitur  iHa  ,hoc  eft  ,  Cbrifli 
imaginem  ,  &  ipjammet  Crucem  ,  & 
ftguram  Crucis ,  pari  modo  reverentia 
&  adoratione  lonfecrantes ,  non  tamen 
ita  cultum  circumfcribimus ,  &  ad  ea- 
dem  terminamus ,  fed  ad  illum  refe- 
rirniis  ,  &  in  illo  facrate  ftatuimus , 
qtti  per  &  propter  humani  generis 
amorem  abundantiffhnum  ,  &  inexpli- 
cabilem  incamatus  fuit  ,  &  fponte 
fua ,  &  volmtate  malediftam  illam 
mortem  noftra  cauffa  fubiit .  At  haec 
noftro  fatis  inftttuto  .  De  ea  au- 
tem ,  quae  apud  quofdam  theo- 
logos  agitatur,  controverfia  ,  num 
fcilicet  facrae  imagines  aliquoftnt 
peculiari   cultu  venerandae  ,  qui 

in 


Hac  mente  Helenam ,  &  Paullam  lignum  Crucis  Hie- 
rofolymis  adoraffe  ,  teftes  funt  Ambrofius  ,  &  Hieronymus . 
Ille  in  concione  de  obitu  Theodofii  fenioris  Aug. ,  habita_> 
die  xl.  fuae  depofitionis,  haec  refert  de  adoratione  ,  quam 
piiflima  Imperatrix  inventae  Cruci  primum  exhibuit  (a) :  Ape- 
rit ,  inquit  ,  itaque  humum,  decutit  pulverem  ,  tria  patibula—j 
confifa  reperit  ,  quae  ruina  contexerat ,  inimicus  abfconderat .  Sed 
non  potuit  oblitterari  Chrifii  triumphus  .  Incerto  haeret  ut  mulier ; 
fed  certam  indaginem  fanflus  Spiritus  infpirat ,  eo  quod  duo  la- 
trov.es  cum  Domino  crucifixi  fuerint .  Ouaerit  ergo  medium  lignum. 
Sed  poterat  fieri ,  ut  patibula  inter  fe  ruina  confunderet ,  cafus 
mutaret ,  cb*  inverteret .  Redit  ad  Evangelii  leclionem  ,  invenit , 
quia  in  medio  patibulo  praelatus  titulus  erat :  Iefus  Nazarenus 
Rex  Iudaeorum .  Hinc  collecla  ejl  feries  writatis ,  titulo  crux 
patuit  Salvatoris  .  Hoc  efi  ,  quod  petentibus  Iudaeis  Pilatus  refpon- 
dit :  Quod  fcripfi  >  fcripfi  :  idefl ,  non  ea  fcripfi ,  quae  vobis 
placerent ,  fed  quae  aetas  futura  cognofceret ;  non  vobis  fcripfi , 
fed  pofieritati ',  propemodum  dicens  :  Habeat  Helena ,  quae  legat , 
unde  Crucem  Domini  recognofcat .  Invenit  ergo  titulum  ,  Regem 
adoravit ,  non  lignum  utique :  quia  hic  gentilis  ejl  error  ,  &  va- 
nitas  impiorum  ;  fed  adoravit  illum ,  qui  pependit  in  ligno  ,  fcri- 
ptus  in  titulo  ,  illum ,  inquam  ,  qui  ficut  Scarabaeus  clamavit , 
ut  perfecutoribus  fuis  peccata  donaret .  Hieronymus  vero  in  epi- 
ftola  ad  Euftochium  virginem  ,  iter  defcribens  Paullae  eius 
matris  iam  defunctae  ,  quo  peragratis  facris  Iudaeae  locis , 
atque  Aegypto  Alexandriam  ufque,  in  Bethleem  confedit ,  de 
cultu  ab  eadem  praeftito  vivificae  Cruci ,  per  quam  Amator 
hominum  nos  redemit,  fic  loquitur(fr):  CunBa  loca  tanto  ar- 
dore ,  ac  ftudio  circuivit ,  ut  nifi  ad  reliqua  feftinaret  ,  a  pri- 

1    2  mis 


in  ipfis  confiftat,  &  abfolutus  fit,  batem  Congregationis  Rhenanae 

poteft  Ledor  ccnfulere  Sylvium  ad  SS.  Salvatoris  in  Appendice  de  Cruce 

Tbeolog.  S.  Tbomae  Summatn  part.}.  ad  Par.  nl.  Tom  il.  de  cultu  SantJo- 

quaeft.  25.  arr.  3.  quaefir.  5.,  Pe-  rum  ,  Bononiae  1743. 

tavium  Tom.  v.  Theolog.  Dogmatu.  (a)  Tom.  v.  Oper.  pag.  113.  Pa- 

lib.15.  cap.  17. ,  &  doftiflim>im  ,  rifiis  1661. 

noftrique  amantiffimum  Iohannem  (b)  Epift.  cvnl.  Part.  il.  Tom.T. 

Chryfoftomum  Trombellium  Ab-  Oper.  pag.  697.  Venetiis  1765. 


& 


84  )*§£ 

w/r  »0«  /'(^^  abduci  .  Proftrataque  ante  Crucem  ,  ^#<*/f  penden- 
tem  Dominum  cerneret ,  adorabat .  Ingrefja  fepulcrum  ,  refurre- 
ftionis  ofculabatur  lapidem  ,  <pf#z  <z&  oflio  monumenti  amove- 
rat  Angelus  .  Et  ipfum  corporis  locum  ,  ift  quo  Dominus  iacuerat , 
quafi  fitiens  defideratas  aquas ,  fdeli  ore  lambebat .  '• 

Sed  ligni  Crucis  adorationi  Hierofolymis  ftatim  ab  eius 
inventione  dicatus  fuit  dies  Parafcevis ,  feria  nempe  vi.  heb- 
domadae  (<*),  quam  Graeci  magnam  ,  nos  maiorem  dicimus  ,  ea 
nimirum  ,  qua  fidelibus  Ecclefia  a  primis  ufque  temporibus 
Crucis  myfterium  contemplandum  propofuit.  Hinc  Conftan- 
tinus  Magnus  \  qui  (b)fefcepto  imperio  . . .  nihil  egit  prius  ,  quam 
Chriftianos  cultui ,  acDeo  fuo  reddere  ,  illud  praecepit ,  ut  ad  falu- 
tiferae  Paflionis  Dominicae  commemorationem  iingulis  feriis  vi. 
anni  idem  cultus,  qui  Dominicis  diebus  tribucbatur,  concede- 
retur  .  Praeterea  [fic  nimirum  tradit  Sozomenus  (  c  )]  die  Domi- 

nko 


(<0  A  Iudaeis  Helleniftis  fexta 
«lies  fabbathi  ,  five  hebdomadae 
(nam  tota  hebdomada  nomine 
fabbathi  apud  antiquos  fignifka- 
tur ) ,  dicebatur  «•«f*""1'"  >  praepa- 
ratio;  quia  in  illa  parabantur  o- 
mnia,  quae  viftui  neceflaria  erant 
fequenti  fabbatho ,  in  quo  iube- 
bantur  quiefcere  ;  fed  apud  Chri- 
&\a.nos  parafcevis  nomine  per  excel- 
lentiam  audiebat  fexta  feria  heb- 
domadae  maioris  ,  qua  Chriftus 
comprehenfus  fuit  a  ludaeis  ,  & 
crucinxus.  Hinc  Tertullianus  dt—* 
Ieiuniis  adv.  Vfychicos  cap.  xiv.  ait : 
Stationibus  quartam  ,  &  fextam  fab- 
batbi  dicarnus  ,  &  ieiuniis  parafceven. 
In  Capponianis  Ruthenis  tabulis 
ad  diem  xxvi.  iulii  habetur  me- 
moria  fanQae  &  venerandae  martyris 
"Parafievis  ,  quae  ideo  Varafceve  di- 
cT:a  eft,  quia  nata  feria  fexta  hebdo- 
madae  maioris  ,  quod  tamen  haud 
notavit  Nicolaus  Carmhiius  Falco- 
nius  in  Commentario  ad  memora- 
tas  tabulas  p.118. Romae  1755,111 


lib ro,quem  de  Confefflone  Fatican.cxz- 
ravimus,  p.i95-  infcriptionem  ad- 
duximus ,  cuius  initium  hoc  eft: 

NATV  SE/ERI  NOMINE  PASCASIVS  DIES 
PASCALES    PRID     NON    APRIL    DIE     IOBIS 

&c. ,  ubi  Tafcbafii  nomen  a  feftis 
Pafchalibus  ,  quibus  decurrenti- 
bus  ortus  fuerat ,  defumptum  vi- 
detur .  Idem  forte  dicendum  de 
nomine  Epiphanius  ,  feu  t\ieopbanes 
ab  Epiphaniae  fefto  die ,  ^inaflafius 
ab  Anaftafi  ,  feu  fefto  refurreftio» 
nis  .  Sed  de  iis  pluribus  egit  cl.Vin- 
centius  Domlnicus  Faffinius  ex  Or- 
dine  Praedicatorum  in  Diflert.  de 
veterum  quorumdam  Chris~lianorurrL-> 
propriis  ,  felebJifque  nominibus  ,  Ve- 
netiis  1772.  >  quam  confule  . 

(6)  Laftantius  de  mortib.  perfecu- 
tor.  n.  xxiv.  Vid.  quae  ad  hunc  lo- 
cum  dofte  adnotavit  cl.  Antoninus 
Valfecchius  ex  Ordine  Praedicato» 
rum  contra  Freretium  in  libro » 
cui  titulus  :  La  Rgligione  vincitrice 
Part.1I.pag.107.  Padova  1776. 

(<:)  Hifl.Ecd.  Lib.I.cap.  8. 


jwm ,  <7«?w  Hebraei  quidem  primum  fabbathi  appellant ,  Gentiles 
vero  Soli  confecraverunt ;  &  eo  ,  ^«/  fabbatbum  antecedit ,  cunclor 
a  iudiciis  ,  aliifque  negotiis  feriari praecepit ,  precibufque  ,acfup- 
plicationibus  Deum  colere .  yic  Dominicum  quidem  diem  ideo  ho^ 
noravit ,  ^W  Chrifius  eo  die  a  mortuis  furrexijjet  j  <//Vw  wro  > 
#«/  fabbathum  antecedit ,  f o  ^W  Chrijlus  crucifxus  tum  fuijjet . 
At  haec  lcgis  fanctio  quoad  fcriam  vi.  brevi  tempore  viguit, 
de  cuius  obferyantia  nulla  quidem  in  hiftoriis  mentio  occur- 
rit  .  Id  unum  innotuit ,  fruftra  operam  fuam  navaffe  S.  Au- 
xenfium  Abbatem  prope  Conftantinopolim  (d)  circa  faeculi  V. 
dimidium  ,  ut  ad  fancliificandis  ferias  vi.  fideles  a  iudiciis ,  aliiC- 
que  negotiis  abftraheret .  Ceterum  illud  obtinuit ,  &  apud 
nos  ex  veteri  more  adhuc  fervatur ,  ut  non  folurn  feria  VI. 
maioris  hebdomadae  ,  fed  fingulae  in  anno  recurrentes  velutr 
dies  Crucis  Dominicae  venerationi ,  &  cultui  mancipati  ha- 
beantur  ,  &  tamquam  fymbolum  pafsionis  Salvatoris  noftri 
ipfa  Crux  hifce  diebus  peculiariter  venerata  accipiatur  (b) . 

Nos  vero  nunc  haud  in  eo  erimus  ,  ut  definiamus,  utrum 
carmen  de  Paffione  D.  N.  I.  C.  genuinum  opus  fit  La&antii  Fir- 
miani ,  an  alteri  Scriptori  fic  tribuendum.  Critici  fane  in  va- 
ria  feruntur,  quique  Lactantii  effe  volunt ,  nonnullos  verfus 

pofte- 


(a)  ./^/.S.T.Bolland.xiv.Februar.  clefiafticis   obfervationibus   circa 

(b)  Pientiffimus  Cardinalis  Io-  an.ciDLxxxv. collefto,  ut  Presbyteri 
hannes  Bona  lib.I.  cap.i8.n.4.  rer.  illius  temporis  nuper  ad  fidem_> 
Liturg.  pag.216.  Venetiis  1764.  re-  converfi,  nondumEcclefiafticis  of- 
fert  Alcuinum  Anglum  ,  Diaco-  ficiis  inftrudti,  neque  librorum  co- 
num  Eboracenfem  ,  qui  in  Galliis  pia  praediti ,  aliquid  faltem  habe- 
fioruit  ad  annum  idccciv.  quo  rent,  quo  officium  fuum  quolibet 
obiit ,  ne  deefient  diebus  fingulis  die  poflent  explere .  Etiam  in  an- 
propriae  Miflae,  Mifiam  compo-  tiquis  ufibusMonachorum  feria  vi. 
fuifle  de  Trinitate  pro  die  Domi-  Cruci,velpaffioniDominicae  man- 
nica  ,  pro  feria  il.  de  Sapientia  »  cipata  habetur  ,  eo  modo  ,  quo 
pro  ferianl.  de  SpirkuSanfto,pro  feria  il.  notatur  Mifla  pro  Defun- 
feriaiv.de  Caritate  ,  pro  feriav.  £tis ,  feria  11I.  de  S.Benedifto  ,  five 
de  Angelis  ,  pro  feria  vi.  de  Cruce,  de  San£to  cuiufque  Congregatio- 
ac  tandem  pro  fabbatho  de  S.Ma-  nis  inftitutore ,  feria  iv.  pro  Fami- 
ria  .  Et  hoc  ideo  faftum,  tefte  Mi-  liaribus,  feria  v.  deSpirituSanfto^ 
crologo  cap.Lx. ,  feu  libro  de  Ec-  &  in  fabbatho  de  Sancta  Maria  . 


#<  86  )# 

pofteriori  manu  afTutos  fateri  non  dubitant  («).  Ceterum  in 

hocCarmine,  quod  fane  remotam  redolet  vetuftatem,  ma- 

gna  perfpicuitate  cultus  innuitur ,  qui  non  Crucis  formae , 

led  vero  ,  &  vivifico  ligno ,  in  quo  Chriftus  pro  nobis  oc- 

cubuit ,  tribuebatur.  En  verfus,  qui  id  potifsimum  denotant: 

FleCfe  genu ,  lignumque  Crucis  venerabile  adora 

Tlebilis  ,  innocuo  terramque  cruore  madentem 

Ore  petens  humili  lacrimis  fuffunde  fubortis  . 

Hi  fane  verfus  huiufmodi  funt ,  ut  aperte  oftendant,  quo  cul- 

tus  genere  vivificum  Crucis  lignum  olim  profequerentur  fide- 

les;   ut  mirum  non  fit ,  fi  intemperantes  quidam  Critici  hu- 

iufmodi  carmen   ad   fpuria  omnino  amandent ,  quo  id  affe- 

quuntur  ,  ut  facile  fe  a  luculentifsimo ,  quo  urgentur  ,  Cru- 

cisDominicae  adorationis  teftimonio  expediant.  Nequicquam. 

Huiufmodi  fane  cultum  obtinuiffe  quis  negaverit  Hierofoly- 

mis  ,  cum  fidelibus  publice  veneranda  Crux  proponebatur 

feria  vi.  maioris  hebdomadae  ?  Hunc  fcilicet  ritum  ,  &  pu- 

blicac  adorationis  morem  teftatur  etiam  amplifsimis  quidem 

verbis  S.Paullinus  ,  poftquam  pluribus  inventionem  falvificae 

Crucis  expofuit(i).  En  ipfius  verba :   Ergo  Crux  Domini  tot 

operta  aetatibus ,  &  Iudaeis  in  tempore  pafjionis  abfcondita ,  ne» 

que  gentibus  in  aedificationem  fani  terram  fine  dubio  ad  ipfam 

fabricam  egerentibus   revelata  ,  nonne  manu  latuit ,  ut  nunc  in- 

•veniretur  cum  religiofe  quaereretur  ?  Ita ,  ut  Crucem  Chrijii  de- 

euit ,  experimento  refurreclionis  inventa  ,  &  probata  Crux  Chrifll 

efl  (  c  )  ;  dignoque  mox  ambitu  confecratur ,  condita  in  paffionis  loco 

baji" 


(a)  Vid.  Mazochium  in  Com-  nam  ex  tribus  Crucibus  ab  Helena 

ment.  ad  Kalendar.  "tfeapolitan.  pag.  repertis    efTet  illa  ,  quam  Iudaei 

806.,  &  Gorium  de  mitrato  capite  Salvatori  noftro  paravcrunt :  Isfec 

l  C.  crucifixi  pag,i77>  T0m.1I,  Crttcis  mora  ,  inquit  Paullinus ,  verbumfa- 

Dominicae  .  Bum  :  cadaver  illatum  efl ;  deponitur, 

(  b  )  Epift.  xxxi.  al.  xi.  ad  Sever.  iacenti  una  de  Crucibus  admovetur ,  & 

(c)  Verba  haec  ad  illud  refpi-  altera:  fed  reorum  ligna  mors  fprevit . 

ciunt ,  quod  prius  in  eadem  epi-  Toflremo  Dominicam  Crucem  prodit  re- 

ftola  narratur ,  de  mortuo  nempe  furretllioj  &  ad  falutaris  ligni  tatlum 

ad  Crucis  contadum  refulcitato  ,  morte  frofuga  funus  excuffum ,  &  cor- 

per  quod  miraculum  patuit ,  quae-  pits  crettum  efl ;  tremefaUifque  viven- 

tibus 


87  m 

bajilica  ,  quae  auratis  corufca  laquearibus ,  &  aureis  dives  altari- 
bus  ,  arcano  pq/itam  facrario  Crucem  fervat :  quam  Epifcopus  ur- 
bis  eius  quotannis  ,  cum  Pafcha  Domini  agitur  ,  adorandum  populo 
princeps  ipfe  venerantium  promit .  Neque  praeter  banc  diem ,  qua 
Crucis  ip/ius  myflerium  celebratur,  ipfa ,  quae  facramentorum  cauf- 
faefl,  quafi  quoddam  facrae  folemnitatis  injigne  profertur  ,  nifi 
interdum  religiofijfimi poflulent ,  qui  hac  tantum  cauffa  illo  peregri- 
fiati  advenerint ,  ut  fibi  eius  revelatio  quafi  in  pretium  longin- 
quae  peregrinationis  deferatur .  Quod  folum  Epifcopi  beneficio  obti- 
neri  ferunt :  cuius  &  tantum  munere  de  eadem  Cruce  haec  minuta 
facri  ligni  ad  magnam  Jidei ,  &  benediclionis  gratiam  haberi  da* 
tur  .  Quae  quidem  Crux  in  materia  infenfata  vim  vivam  tenens , 
ita  ex  illo  tempore  innumeris  pene  quotidie  hombium  votis  lignum 
fuum  commodat ,  ut  detrimenta  non  fentiat ,  C^  quafi  intacla  per- 
maneat  quotidie  dividua  Jumentibus ,  &  femper  tota  veneranti- 
bus  .  Sed  ifiam  imputribilem  virtutem ,  &  indetribilem  folidita- 
tem  de  illius  profecJo  carnis  fanguine  bibit ,  quae  pajfa  mortem 
?wn  vidit  corruptionem .  Aft  folemnis  haec,  &  praecipua  Domi- 
nicae  Crucis  oftenfio ,  quam  utpote  fua  aetate  celebrem  ad 
feriam  VI.  maioris  hebdomadae,  five  ad  dicm,  quem  Pafcha 
Crucis  (<*)  vocat  ,  ob  holocauftum  ,  quod  ipfo  elucefcento 

Homo 

tibus  fietit  mortuus,  &  funeribus ,  ut  (a)  Eodem  vocabulo  utitur  San- 

LA%arus  quondam  ,  vinculis  expeditus  dus  Hieronymus  in  cap.  iv.  epift. 

iliico  inter  exfpe&atores  fuos ,  redivi-  adGalat.  v.io.  Tom.viI.O/?er.  p.456. 

vus  incejfit .  Idem  miraculum  re-  Venetiis  1769.  T^s  enim  ,  inquit, 

cenfetur  a  Sulpicio  Severo  Hift.Eccl.  non  a%jmormn  Tafcba  celcbramus  ,fed 

lib.1I.cap.34.,  a  Socrate  Wfl.Ecd.  T^efmretlionis ,  & Crncis  .  K^ec  feptem 

lib.  1.  cap.17. ,  qui  tamen  non  de  iuxta  mores  Ifrael  numeramus  hebdo- 

mortuo,  fed  de  muliere  ,  quae  iam  madas  in  Tcntecofte ,  fed  Spiritus  San~ 

in  ipfo  mortis  articulo  erat  conslituta  £ii  veneramur  adventum  .  De  aliis 

prodigium  refert ,  ac  tandem  a  So-  folemnitatibus  ,  quibus  Tafcbae  uo- 

zomeno  Hifl. Ecd.  lib.I.cap.i.,  qui  menaliquando  inditum  apud  an- 

de  mortuo  refufcitato  ,  &  de  no-  tiquos  habetur ,  uti  Tafcba  Talma- 

hili  muliere  ab  infanabili  morbo  rum ,  Florum  ,  vel  Tetitum ,  Tafbx 

liberata  mentionem  adeo  apertam  Hgfata  ,  Tafcha  Epiphaniae  &c. ,  con- 

ingetit,  utconftet  utrumque  pro-  fulatur  Du-Cangius  in  Glofs.v.P*- 

digium ,  tum  illud  aPaullino,  &  Jcha  ,  qui  tamen  de  Tafcba  Crucis 

Severo  narratum,  tum  aliud  a  So-  haud  loquitur  .  Nos  deTxfibx  an- 

crate  memoratum  .  notinot  feu  de  recurrente  die  an- 

niver- 


HomoDeus  abfolvit ,  ut  nos  a  peccati  fervitute  redimerct , 
peculiariter  refert  Sanctus  Paullinas ,  etiam  diem  alterum  fibi 
ufurpavit  pofterioribus  temporibus  ,  quo  forte  piorum  ,  qui 
data  opera  Hierofolymas  petebant ,  commodo  &  devotioni  fa- 
cilius  confuleretur .  Samflus  Gregorius  Turonenfis ,  qui  diem 
obiit  ann.  Idxcv.  ,  fcilicet  CLXIV.  annos  poft  Santtum  Paulli- 
num  ,  teftis  nobis  eft ,  ctiam  aetate  fua  Hierofolymis  &  fe- 
ria  IV. ,  &  feria  vi.  Crucis  oftenfionem  peraftam  fuiffe  (a) :  Crux 
Dominica  [  inquit]  ,  quae  ab  Helena  Augujia  reperta  eji  Hierojo- 
lymis ,  ita  quarta  ,  &  fexta  feria  adoratur .  Nimis  fane  conci- 
fus  eft  hiclocus,  quominus  tuto  affirmari  pofsit ,  an  hic  ritus 
fola  maiore  hebdomada ,  an  unaquaque  ufurparetur  ;  quod 
tamen  haud  verifimile  videtur;  cum  teftimonia  defiderentur, 
tum  ipfe  S.  Paullinus  teftetur  praeter  folemnem  oftenfionem., 
alias  etiam  intra  annum  in  advenarum ,  &  peregrinorum  gra- 
tiam  fadtas  fuifie  .  Pluribus  aliis  quidem  diebus  iteratam  hu- 
iufmodi  caerimoniam  ,  poftquam  imperante  Heraclio  ,  Hiero- 
folymis  potior  vitalis  ligni  pars  CPolim  translata  cft  in  tem- 
plum  S.  Sophiae,  Beda  nobis  fidem  facit ,  qui  feria  v.  &  VI. , 
&  fabbatho  fan&o  quinetiam  celebratam  afferit .  Haec  [fequi- 
tur  ipfius  locus(6),  quem  ex  eo  fuperius  adduximus]  tribus 
tantum  per  annum  diebus  ;  boc  efi  coena  Domini ,  in  Para/ceve  , 
&  in  Sabbatho  fanclo  ,  populis  adoranda  profertur :  quarum  pri- 
ma  capfa  illa  fuper  altare  aureum  duos  cubitos  altitudinis  ,  & 
unum  latitudinis  habens  cum  Cruce  fancla  patefacla  componitur , 
accedefifque  primus  Imperator ,  deinde  cuntlus  per  ordinem  laico- 
rum  gradus  fanElam  Crucem  adorat  ,  &  ofculatur  :  Jequenti  die 
Imperatrix  ,  &  omnes  matronae  ,  vel  virgines  idem  faciunt :  ter- 
tia  nihilominus  die  Epifcopi ,  &  cuncli  Cleficorum  gradus  idem 
faciunt ,  &"J?c  capja  recluja  ad  Jupradiclitm  armarium  reporta~ 
tur .  Narrat  deinde  Beda  mirificum  odorem  ,  quem  ligna  Do- 
minicae  Crucis  CPoli  halabant ,  tum  &  liquorem  ,  quem  ex 
nodis  fundebant.  Sed  pracftat  haec  intelligere  ex  libro  de 

Locis 

niverfario  baptifmatis  ,  nonnulla         (a)  De  Glor.  MM.  lib. I.cap.  5. 
attigirnus  in  notis  adOpufculum         (b)  Cap.  xx.  de  Locis  fmolisiot 

Cardinalis  Valerii  de  Beneditlionz-*  11I.  Oper.  pag.  370. 
lAgnorum  Dei ,  pag.xLi, 


#(  8 9  )# 

Locis  fanftis  ,  au&ore  Adamnano  Abbate  Hiienfis  monafterii, 
feu  San<5ti  Columbae,olim  fiti  in  infulaHii,  conterminaHiber- 
niae,  ac  provinciae  Pi&orum ,  feu  Scotiae  ,  uti  noftro  aevo 
appellatur  ,  qui  floruit  fub  finem  faeculi  feptimi ,  obiitquo 
circa  annum  Ioccv.  Eius  opufculum  de  Loois  fanclis  integrairt 
fidem  mcretur  ,  cum  illud  exaraverit ,  docente  ,  &  didante 
Epifcopo  Arculfo,  qui  fancta  loca ,  &  Conftantinopolim  in- 
viiit  .  Scripfit  idem  <vir ,  ait  Beda(dt),  de  locis  fanclis  librum 
legentibus  multum  utiliffimum  ,  cuius  auBor  erat  docendo  ,  &  di- 
clando  Galliarum  Epifcopus  Arculfus ,  qui  locorum  gratia  fancJo- 
rutn  venerat  Hierofolymam ,  &  luflrata  omni  terra  repromifjionis , 
Damafcum  quoque  ,  CPolim  ,  Alexandriam  ,  multafque  maris  in- 
fulas  adierat .  Quin  &  collatione  textuum  a  nobis  fa<fta ,  pa- 
tet ,  Bedam  ex  Adamnani  labore  haud  pauca  in  fuum  librum 
derivaffe  .  Haec  itaque  Adamnanus  habet  ad  rem  noftrarru, 
defcribens  CPolitanum  S.  Sophiae  templum(^):  De  celeberri- 
ma  eiufdem  civitatis  rotunda  mirae  magnitudinis  lapidea  ecclefea 
(  nempe  S.  Sophiae )  filere  non  debemus  :  quae ,  ut  fanclus  Ar- 
culfus  refert ,  qui  eam  non  brevi  frequentavit  tempore  ,  ab  imo 
jundamentorum  in  tribus  confurgens  parietibus ,  triplex  fupra  illos 
altius  fublimata  ,  rotundifjima  ,  &  nimis  pulchra  fimplici  confumma* 
tur  culminata  camera  .  Haec  arcubus  fujjulta  grandibus  ,  inter 
fengulos  fupra  memoratos  parietes  latum  habet  fpatium  <vel  ad 
inhabitandum  ,  •vel  ad  exorandum  Deum  aptum  ,  &  commodum  (c) . 

m  Intc- 

(a)  Hift.  Ecclefiafl.  gentis  ^inglor.  carmine  heroico  exarata  ,  &  ad- 
Lib.v.  cap.i6.Toin.ni.O/;ei.p.i32.  notationes  ad  illam  doctifiimiDu- 

(b)  Lib.  nl.  cap.  4.  deilh  Eccle-  Cangii  Parifiis  1670.  e  typogra- 
fu  ,  in  qua  Crttx  Domini  \nbetur .  phia  Regia  .  Inteiim  paucis  rem 
Apud  Mabillon.  Atl.SS.  Bened/ftin.  conficiat  Corippus  lib  iv.  v.280. 
faec.  nl.  part.  il.  pag.  469.  Vene-  de  hudibus  Inflini  11. ,  ubi  de  Tem- 
tiis  1734.  plo  Sophiano  a  Sophia  luftini  co- 

(c)  Nimis  ieiuna  eft  defcriptio  niuge  inftaurato : 

Aedis  Sophianae  ,  de  cuius   am-  Rem  Sophia  dignam  certo  fapientia 

plitudine  ,  &  elegantiaCjraeci ,  &  fecit : 

Latini  Scriptores  certant  inter  fe  j  InHituit   pulchrum  ,  folidavit  ro- 

verum  hac  de  re  confulatur  Ec-  bore  templum, 

phrafis  magnae  Ecclefiae ,  feu  San-  Coepit ,  perfecit ,  donifq-te  ornavit , 

<5tae  Sophiae  a  Paullo  Silentiario  &  auxit . 

Iam 


#(  9°  )# 
Interioris  domus  aquihnari  in  parte  pergrande  ,  &  <valde  pul- 
chrum  monjiratur  armarium ,  in  quo  capfa  babetur  lignea  ,  quae 
fimiliter  ligneo  fuperclauditur  operculo  ,  in  quo  falutare  babetur 
reconditum  Crucis  lignum ,  in  quo  n&fter  Salvator  pro  bumani 
generis  falute  Jujpenjus  pafjus  efi  :  quae  videlicet  praedicabihs  ca- 
pfa  ,  ut  fanc~ius  refert  Arculfus ,  in  tribus  continuis  diebus  pofi  ex- 
pletum  annum  fuper  aureum  altare  cum  tali  elevatur  pretiofo 
thefauro:  quod  utique  altarium  in  eadem  habetur  rotunda  eccle- 
fia  ,  duos  longitudinis  habens  cubitos  ,  &  unum  latitudinis .  In 
ternis  -,  biquam  ,  tantummodo  anniverfariis  fibi  fuccedentibus  die- 
bus  dominica  Crux  fuper  altare  elevata  ponitur  ,  hoc  efi  in  coena 
Domini ,  qua  die  Imperator ,  C^  exercitus  militum  ecclefiam  in- 
trantes ,  &  ad  illud  accedentes  aitare  ,  aperta  illa  facrofancla  ca- 
pfella  ,  falutarem  ofadantur  Crucem  .  Primus  ante  omnes  Impe- 
rator  orbis  illam  inclinato  ofculatur  vultu  :  deinde  iuxta  condi- 
tionum  ,  vel  aetatum  ordinem  unus  poji  unum  accedens  honora- 
hile  ofculatur  patibulum ..  Proinde  crajiino  die  ,  hoc  efi  fexta  fe- 
ria  ante  Pajcha  ,  reginae  ,  matronae  ,  d^  omnes  populi  mulieres^ 
fupra  memorato  ordine  accedunt  cum  omni  veneratione  ofculantes  *, 
'fertia  die  ,  hoc  eji  fabbatho  pafchali ,  Epifcopi ,  &  univerfus  pofi 
eum  Clerus  cum  timore ,  &  tremore ,  &  omni  honorijicentia  acce- 
dunt  ordinatim  ,  vicloriale  ofculantes  lignum  in  Jua  pofhum  ca- 
pfa  ,  Jinitifque  JancJis ,  &  laetificis  talibus  facrofanclae  Crucis  ofcu- 
lationibus  ,  illa  venerabilis  capfa  fuperclauditur ,  &  ad  fuum^s 
cum  tam  honorifico  thefauro  reportatur  armarium  .  Sed  &  hoc 
non  fiegligenter  intuendum ,  quod  non  duo  ,  fed  tria  ibidem  in- 
Jiar  crucis  habeantur  brevia  ligna ,  hoc  efi  tranfverfum  lignum , 
&  longum  ,  incijum-,  C?"  in  duas  aequas  divijum  partes  (a):  e  qui- 

bus 


lAm    Safomoniaci  fileat   de}cripticr  It  Sophianarum   fplendentia  tecTa 

templi :  novxmm , 

Cedant  cuntlomm  miracnla   nota-t  Trincipis  aula,  atque  aulaDei ,&c. 

locorum  .  (a)  Haec  reliquiarum   pretio- 

Inclita  piacclarum  dno  fmt  imitan-  foe  Crucis  defcriptio  perbelle  con- 

tia  caelum ,  venit    cum  teftimoniis  aliorum_* 

Confil/o  fundata  Dei :  vcnerabile^*  Scriptorum  ,  qui    de  ablata  pri- 

temulum,  mum,  &  poftmodum  reitituta  a 

Pe.r£s 


m  91 


bus  tripartitis  honorificabilibus  lignii ,  qnando  illa  aperitur  capfiz 
miri  odoris  fragrantia  ,  ac  fi  omnium  fiorum  inibi  colleclorum  mi- 
rabili  plena  /uavitate  exoritur ,  fatians  ,  &  laetificans   omnes  in 

m   2  pro- 


Perfis  eadcm    falutari  Cruce  lo- 

quentes  ,  eam  vivifica    ligna  ap- 

peilant ;  fuerat  enim  Crux  in  plu- 

res  partes  divifa  ufque  ab  Helenae 

temporibus  .  Chronicon  Pafchale 

a  mundo  condito  ad  Heracliilmp. 

annum  xx.  Parifiis  e  typographia 

Regia  anno  1688.  pag.  385.  de_> 

Choiroa  ,  qui  vivificam  Crucem 

in  Perfidem  afportavit ,  haec  ha- 

bet  ad  annum  iv.  Heraclii ,  Chrifti 

dcxiv.  Hierttfalem  a  Verfis  capta  efl  , 

tnultis  clericorum  ,  monachorum ,  fan- 

Bimonialium  ,  &  virginum  millibus 

trncidatis  .   Incenfum   etiam  Domini- 

cum   fepulcnm  ,  &  celeberrima  Dei 

templa  ,  &  ,  nt  verbo  dicam  ,  pretio- 

fa  omnia  deflrttUa  .  Veneranda  Crucis 

ligna  (  t«  r<u/f5  ^ix* )  cum  facris  vafis 

innumeris  capiuntnr  a  Verfts  ,  &  Za- 

cbarias  Vatriarcha  captivtts  abducitur . 

lAtque  haec  omnia  non  multa  anni  par- 

te,  nec  toto  menfe,  fed  intra  pattcos  dies 

contingere .  Theophanes  in  Chonogr.  a 

Diocletiano  ad  Michaelem  ,  &  Thophy- 

la&itm  eitts  filium  Impp.p.zjz  .Parihis 

e  typograph.  Regia  1655.de  Siroe, 

qui  Chofroa  extin&o  ,  pacem  cum 

Heraclio  compofuit ,  narrat,  quod 

detentos  cnflodiis  Ckriflidnos  ,  &  pet 

nniverfam  Verfiam  captivos  ,  cum  Va- 

triarcba  Zacharia  ,  &  venerandis ,  ac 

vivificis  Lignis  (  >9  ?»o»oio«  gWoi* )  Hie- 

rofolymis  ,  cttm  olim  a  Sarbara^t  ctt- 

peretnr  ,  fublatis  ,  reslituit .   Nice- 

phorus  Patriarcha  CPolitanus  in 

Breviario  Hislorico  de  rebtts  qeflis  ab 

obitu  Mauricii  ad  Conflantinum  ttfquc 

Copronymum  Parifiis  1648.  e  typo- 

graph.  Regia  poft  narratam  pag. 


14.  promidionem  a  Siroe   fafrain 
Heraclio  reddendi  vivifica   Ugna, 
haec  habet  pag.  15.:  Ipfe  (  Hera- 
clius  nempe  )  vlvifica   ligna   (  -r* 
£<ooToia  %u\<*  )  ita  ttti  erant ,  ciim  primttm 
capta  funt ,  obftgnata  fecum  deferens , 
Hierofolymam  perrcxit  ,  &  Modefto 
Vatriarcbae ,  eiufqne  Clero  monflravit . 
ab  iis  intcgra  adhuc  ftgna  deprehenfa 
fitrtt  ;   intelleBumque  fancliffima  baec 
ligna  neque  profanis  ,  ac  pollutis  ma- 
nibtts  attreBata ,  neque  ab  illis  peni- 
tus  confpetla  :   eoqtte  nemine  gratiae 
Deo  ,  ac  lattdes  pofolutae  .  Tum  Va- 
triarcha  clavem  ,  qttae  apttd  fe  reman* 
ferat ,  domo  deferens  ,  adorantibus  u- 
niverfis  loculttm  aperuit .    VoH  haec 
eretla  illic  Crttce  ,  Imperator  eam  illi- 
co  By%antium   remittit .    Ctti  Sergius 
Vatriarcha  ex  Blachernis  ,  qitod  tem- 
plttm  Dei  Matris  efl ,  eum  litaniis  ob- 
viam  procefjit ,  &  ad  maximam  Ec- 
clefiam  dcdttcens  ,   ibidem  illam  ere- 
xit .  Hxec  omnia  inditlione  fecunda-e 
contigerunt .  Quod  hic  narrat  Ni- 
cephorus ,  adverfatur  Theophani, 
&  prochronifmum  eft  annorum_» 
fere  vi.  Siquidem  bis  CPolim  ad- 
vefta  Crux    eft  ,   at  Nicephorus 
ntramque  translationem    promi- 
fcue  habuit .  Prima  translatio  ac- 
cidit  anno  Heraclii  xix.  ,  in  quem 
incidit  indiftio  fecunda  ,  fimulac 
a  Perfide  Crux  recepta  ift .  Alte- 
ra  cum   ab  Heraclio   afportata_» 
Cruee  CPoli   Hierofolymas  ,  sh 
eodem  denuo    anno   Imperii    fui 
xxiv.  ad  urbem  eft  remilfa  .  De_» 
hac  duplici  translatione  teftis  eft 
Theophanes  ,  qui  ad  an.xix.  He- 

raclii 


tf 


9*  )# 

propatulo  intra  illius  ecclejiae  parietes  interiores  pojitos  ,  qui  eo- 
dem  temporis  fpatio  intrantes  Jitint .  Mam  de  nodis  eorumdem  tri- 
nalium  lignorum  liquor  quidam   odorifer ,  quaji  in  fimilitudinem 

olei 


raclii  haec  habet  pag. 273:  Hoc  m- 
no  ineunte  vere  Heraclius  Imperator  , 
venerandis  ,  &  vivificis  li^nis  fecum 
latis  ,  R§gina  civitate  fblvens  Hicro- 
folymam  Dco  grates  peifoluturus  per- 
rexit ....  Impcrator  deinde  Hierofo- 
lymam  ingreffus  ,  Tatriarcha  Zacbaria 
fedc  fita  refiituto  ,  &  venerandis  ,  vi- 
vificifque  lignis  loco  fuo  rcdditis  ,  de- 
bitas  grates  Deo  pcrfolvit .  Ad  an- 
num  vero  xxiv.  pag.  280:  Heraclius 
porro  quafi  rebus  indefperatis  ,  Syria 
relibla,  &  vcnerand^s  lignis  Hierofo- 
lyma  afportatis  ,  CTolim  racffit .  At 
in  alio  quoque  Nicephorus  adver- 
fatur  Theophani  ,  ubi  aflerit,  Mo- 
deftum  Hierofolymorum  Epifco- 
pum  fuille  excidii  tempore  :  At 
Chofroes  (aitpag.  11.)  rurfum  con- 
tra  Fgnunos  exercitnm  mittens  ,  Sxr- 
barum  ei  Ducem  praefecit ,  qui ,  Orien- 
te  pervaflato  ,  falutaris  Crucis  vi<v'fi- 
ta  ligna  itt  fantlis  locis  occupat ,  Mo- 
dcfio  tunc  Hierofolymorum  Ecclefiam-» 
gubernantc ;  cum  Theophanes  ,  alii- 
que  Zachariam  nominent .  Iaco- 
busGoarius  innotis  ad  Theopha- 
ncm  pag.dop.adverfus  Dionyfium 
Petavium  ,  qui  in  notis  ad  Nice- 
phorum  pag.  71.  falfa  narrans  in 
hac  re  eius  Chronicon  pronun- 
ciavit ,  litem  componit ,  probat- 
que  aucforitate  ipfiu^  Theophanis, 
Modeftum  priinum  durante  capti- 
vitate  Zachariae  Epifcopatus  ad- 
miniftratorem  fuifle  ,  Zacharia  de- 
mum  e  vivis  erepto  ,  cum  foluta 
captivitate  in  Palaeftinam  rediif- 
fet ,  ad  thronum  fibi  olim  com- 
miflum ,  proprias ,  non  alienas  a- 


gens  vices  ,  promotum  fuifle  .  Sed 
caftigandus  quoque  eft  Suidas,  qui 
floruit  anno  cidxc,  quique  voc. 
'Hfiitxrtot  perperam  aflerit  Ctucem 
Domini  CPoli  repofitam  fuille  in 
Blachernis ,  non  autem  in  S.  So- 
phia  :  Hic  (  Keraclius  nempe)  ab 
.Atbxnafio  lacobitarum  Tatriarcha ,  & 
Sergio  Syro  Conflantinopolitano  in  fe* 
tlam  Monotbelitarum  eji  devolutus  , 
Heraclio  Imperatori  ,  in  Terfid0  agen- 
ti ,  filii  duo  ,  duaeque  filiae  obierunt . 
Ipfe  vero  acceptis  vivificis  lignis  ob* 
fignatis  ,  quemadmodum  accepta  fue- 
runt ,  &  permanferant  ,  Hierofolyma 
profcclus  efl  ,  &  Modeflo  fttmmo  Ton- 
tifici  ,  tiufque  Clero  baec  monflravit . 
Hi  vero  &  ftgillum  incolume  ,  &  in- 
taBum  agnoverunt ,  &  clavem  ab  ipfo 
traditam  acceperunt  ,  &  adorarunt , 
&  in  altum  fuflulerunt  .  Imperator 
vero  Byxantium  haec  mifit .  Quac  Ser- 
gius  fummus  Tontifex  in  Blachernis 
repofuit  accepta .  Ceterum  ex  vi- 
virkis  lignis  portionem  unam_» 
Hierofolymis  relictam  ,  ibiquej 
ad  annum  coclxxkviI.  venera- 
tam  alibi  diximus  .  Hanc  occul- 
tatam  ali  juando  fuifle  narratGui- 
lielmus  ,qui  anno  cidclxxiv.  fadtus 
eft  Archiepifcopus  Tyri ,  in  lib.ix. 
cap.4  Hifl.  rer.  in  partibus  tranfmari- 
nis  geflar.  a  tempore  fucceffor.  Mahumet 
ufqne  ad  an.  cioclxxxiv.  ,  ubi  nar- 
rat ,  quomodo  a  Chriftianis ,  Du-' 
ce  Godefrido  Bulliono,  capta  Hie- 
rofolyma  an.cioxcix.die  xxv.iulii  fe« 
ria  vi.reperta  fuerit:  Inventa  e/r(ait) 
in  parte  fxnflae  Rgfurrcclionis  Ecclefiaet 
feorfum ,  portio  una  Crucis  Dominicae , 

qitam 


m  93  )i* 

olei  exprejjus ,  talem  facit  univerfos  intrantes  ex  diverfis  genti- 
bus  adgregatos  fupra  memoratam  fentire  fuaviffimi  odoris  fragran- 
tiam ,  cuius  videlicet  liquoris  fi  etiam  parvula  quaedam  fiillula 
fuper  aegrotantes  imponatur  ,  qualicumque  languore  ,  vel  morbo 
molejlati ,  plenam  recuperant  Janitatem  (a) . 

Tai> 


qium  ob  metum  G°ntilium  ,  quorum 
iugum  patiebantur ,  fideles  adamplio- 
rem  cxutelam  ,  multo  xate ,  pxuc  s  ad- 
miffis  ,  occultaverant  Hanc  Hudio  , 
&  opere  citiufdam  bominis  Syri ,  qui 
eius  tam  pretiofi  dcpojiti  fuerat  con- 
fcius  ,  repertam ,  theca  reconditam  ar- 
gentea ,  primnm  ad  Domiui  fepnlcrnm  , 
deinde  ad  templum  Domini ,  cum  by- 
mnis  ,  &  canticis  fpirituxlibus  depor- 
tantes  ,  profequente  eam  univerfo  Cle- 
ro  ,  &  populo  ,  confohtionem  quafi 
Caelo  mijfam  ,  omnes  in  commune  ac- 
cepenmt ,  arbitrantes  fe  Ixborum  ,  & 
molesliaram  fuarum  mercedem  condi- 
gnxm  recepiffe .  Vide  Gefta  Dei  per 
Francos  ,  Hanoviae  1 6 1 1 .  pag.765. 
(a)  Mos  erat  in  Ecclefia  CPoli- 
tana  pluries  per  annum  vivirica_> 
ligna  fan&ae  Crucis  balfamo  in- 
ungendi  ,  ut  inferius  certis  mo- 
numenns  oftendam  .  Videat  Le- 
ftor ,  num  liquor ,  &  odor ,  de  qui- 
bus  Adamiianus  loquitur,  ex  hac 
unctione  fint  repetendi.  Gregorius 
Magnus  ep  xxxv.  al  xxxiv.  lib.vnl. 
Ind  1.  Rggffiri  Epis~iolar.Tom.vul. 
Oper.  Venetiis  1771.pag.57.  Leon- 
tio  Exconfuli  graiias  agit  de  oleo 
fan&ae  Ciucis:  Oleum  qu>ppe  fxn- 
ftac  Crucis  ,  &  aloes  lignum  fufcepi- 
mus  .  Vnum  quod  tatlum  bentdicat , 
cliud  qiod  per  incenfim  bene  redoleat . 
Gretlerius  Wb.l.de  Cruce  cap.79.  ex- 
plicat  hunc  Giegorii  locum  de  li- 
quore ,  five  oleo,  quod  ex  Domini- 
cae  Crucis  ligno  manaret  ,  fed 
commode  refetri  poteft  ad  okum 


lampadis  ,  quae  Hierofolymis  vel 
alibi  ardebat  ante  pretiofae  Cru- 
cis  reiiquias ,  vel  ad  aliud  oleum 
figno  ,  vel  attaftu  viviricae  Crucis 
fantiricatum  .  Utcumque  res  fe  ha« 
beat,  nos  certe  haud  probamus, 
quae  anonymus    au&or  apud  cl. 
Dominicum    Mariam    Mannium  , 
in  libro  ,  cui  titulus  :  iftoria  del  Dt~ 
camerone    di  Giovanni  Boccacio,  Fi- 
renze   1742.  pag.  438.,  in  oleum 
fanftae  Crucis   effatiit  .  Accipe_> 
teftimonium  :  La  qual   dabbena^gi- 
ne  fi  trova  ufata  ancbe  trx  Cattolici , 
e  in  molte  lisle   di  Rgliquie  antiche 
fi  vede  effervi  della  terra  portata  di 
Taleslinx  .  Che  piu  ?  S.  Gregorio  Ma- 
giio(ep.  34.  Ind.i.  lib.i.)  ringra^ia 
Leone  gia   ftxto  Confole    per  avergli 
mandxto  „  oleum  fxntixe  Crucis  „  al 
che  il  Mabillone  non  pote  ritenerfi  di 
non  efclamare  (in  ep.  Eufeb.)  „  Mi- 
„  randa  maiorum  noflronm  pia  ftm- 
„  plicitas  a  moribus  noslrae    aetxtis 
„  longe  diverfx  ,  qui  eiufmodi  olea 
„  pro  veris  reliquiis  hxbebxnt  .  Quis 
ignorat  Chriftianos  ab  antiquiifi- 
mis  temporibus,  cum  nefas  apud 
ipfos  effet  tangere  fanctorum  olfa , 
oleo  ufos  ,  quod  ad  martyrum  ,  a- 
liorumque  fanftovum  fepulcra  ar- 
debat ,  non  pro  vera  reliquia  ,  kd 
tamquam  reiigiofa  re,  unde  fide 
coadiuvante   faniratem  ipfos    re- 
portaffe  in  fuis  innrmkatibus,  te-« 
ftes  funt  Patres  ,  aliique  ride  di- 
gni  Scriptores  ?  Sed  haec  extra_> 
fcopum  . 


m(  94  » 

Tandcm  memorare  haud  pigebit  monumentum  aliud  ex- 
hibens  oftenfionem  Crucis  in  fibbatho  fancto  CPoli  peractam 
temporibus  Archiepifcopi  Germani,  cui  Gretferius  innititur  , 
ut  probet  ritum  huiufcemodi  ad  faeculum  xiil.  ea  in  urbe 
perduraffe  (a) .  Hoc  nimirum  habetur  iti  eius  oratione  in  di- 
•vini  Corporis  Domini ,  ac  Salvatoris  noflri  Iefu  Cbrijli  fepultu- 
ram,  difla  in  die  tnagni  ftbbathi ,  in  qua  haec  leguntur(i): 
En  enim  fabbathum  eft ,  exitque  fermo ,  ut  Crucis  lignum  dominico 
adhuc  cruore  Jlillans  colligat ,  eoque  ,  defiderii  in  Chriflum ,  qui  pro 
nobis  dignatus  eji  pati ',  ignem  accendat :  neque  his  tamen  reprehen- 
Jionis  iatlibus  lapidandus  efi ;  quin  imo  Dei  altare  adorans ,  praedi- 
cabitur  beatus  :  ipfumque  ofcnlans  homo ,  vittam  coccineam ,  qualis 
eji  Jcripta  Cantico  canticorum ,  labia  faciet ,  divini  dejiuentis  fan- 
guinis  rubore  purpurans  ,  atque  eum  ,  qui  Crucem  circumfluit  aereum 
humorem  velut  aquamfancJiflcationis ,  labiorum  complexu  attrahens^ 
eoque  irriguus  ,  in  animam  hauriet .  Cui  Germano  adfcribenda 
fit  haec  Oratio,  cum  plures,  iique  fcriptis  clari  CPoli  fede- 
rint,  dubitavit  Combefifius,  fed  dein  facile  in  Gretferii  fen- 
tentiam  ivit(r),  qui  illam  tribuit  Germano  II.  circa  annum 
OdCCxxiI.  ad  CPolitanam  Ecclefiam  eveclo  ,  defundtoque  an- 
no  cioccLiv.,  Latinis  infenfo  (d)  tum  circa  azymorum  ufum  , 
tum  circa  dogma  dc  Spiritus  San&i  proceflione  .  Huic  Ger- 
mano  quinetiam  eamdem  Orationem  poft  Gretferium,  &  Com- 
befifium  accenfuit  Guilielmus  Caveius  (e) ,  licet  ubi  agit  de 
S.  Germano  I. ,  qui  Leoni  Ifauro ,  ceterifque  Iconoclaftis  invi- 
cte  reftitit ,  qua  de  caufla  anno  loccxxx.  ab  eodem  Leone  a 
fede  CPolitana  motus  fuit ,  dubius  videatur  ,  cuinam  varia 
fcripta  Germani  nomine  infignita  ,  ncc  aliunde  certa  tem- 
poris  nota  diftinfta ,  quemadmodum  illa  ,  in  quibus  fit  men- 
tio  Bogomilorum ,  vel  fchifmatis  Graecorum  ,  quae  manife- 
fto  ad  Germanum  II.  fpectant ,  fint  tribuenda  (/) .  At  nos  ab 

opi- 

(a)  De  Crnce  Lib.  I.  cap-  74.  fe-         (d)  Vid.T.mopl.  contra  fcbifma-j 
eundae  edit.lngolftadii  1600.  Graecor.  Parifiis  1718.  pag.  345.  & 

(b)  Tom.  xx.  Bibl.  Tatrum  ,  Lug-      feqq. 

duni  1677.  pag.  1155.  (e)  Hiilor.  Litterar.  Scriptor.  Ec- 

(c)  In  moaito  ad  Orxtionem  Ger-     clef.  Genevae  1705.  pag.ad^. 
mxai  Tom.  cit.  Bibl. Titr.  (f)  Ibid.pag.409. 


#(  95  )# 
opinionc  Gretferii  recedentes  memoratam  Orationem  refe- 
rendam  cenfemus  Germano  I. ,  non  autem  II.,  &  quidem.» 
duplici  ratione  .  Primum  quia  defunt  alia  monumenta,  quae 
probent ,  ritum  oftenfionis  Crucis  Conftantinopoli  in  fabba- 
tho  magno,  vel  fan&o  ,  uti  apud  nos  audit,  temporibus  Ger> 
mani  II.  adhuc  viguhTe,  cum  de  hac  caerimonia  ,  tum  de  al- 
tera  in  feria  vi. ,  ut  mox  videbimus  ,  fileant  Conftantinus  Por» 
phyrogenmta,  &  Codinus ,  quorum  primus  ante,  alter  vero 
poft  Germanum  II.  fcripfit .  Quare  procedit  nunc  fecunda 
ratio,  quae  in  eo  verfatur  ,  Germanum  II.  haud  recitafTe  Ora- 
tionem  hanc  CPoli  ;  occupata  cnim  a  Latinis  an.  cioccrv.  hac 
Imperii  Graecorum  fede  ,  fteterunt  ibidem  Imperatores ,  & 
Patriarchae  Latini  ufque  ad  annum  ciDCCLXi. ,  dum  interim 
Graeci  Imperii  fui  dignitatem  tn  Theodorum  Lafcarim  tranf- 
tulerunt  ,  qui  fedem  Nicaeae  in  Bithynia  fixit,  ibique  tum 
ipfe ,  cum  fucceffores  una  cum  gentis  Patriarchis ,  quos  in- 
ter  Germanus  II. ,  manferunt  ad  tempora  Michaelis  Palaeolo- 
gi ,  qui  memorato  anno  veterem  fedem  vindicavit .  Tribua- 
tur  igitur  Oratio  S.  Germano  I. ,  &  omnis  difficultas  evane- 
fcet :  Is  abfque  dubio  fedit  CPoli ,  &  eius  temporibus  ritus 
oftenfionis  Crucis  tum  in  fabbatho  magno  ,  tum  in  aliis  die- 
bus  ab  Adamnano ,  &  Beda  fupra  memoratis  perdurabat . 

Verumtamen  facra  haec  oftenfionis  dominicae  Crucis 
caerimonia  ,  recurrente  feria  VI.  maioris  hebdomadae ,  adeo 
celebris  in  Ecclefia  tum  Hierofolymitana  ,  tum  CPolitana, 
hac  die  obfolefcere  coepit .  De  Hierofolymitana  Ecclefia  te- 
ftatur  S.  Sophronius  Patriarcha,  qui  obiit  anno  iocxxxrx.  poft- 
captam  Hierofolymam  abHaumare,  vel,  ut  aiunt,  Omar  du- 
ceSaracenorum(a),  quandoquidem.  nullam  fuprafcriptae  caeri- 

mo- 

(*)  Hierofolymttanae  urbis  ob-  inter,  &  Chnftianos  percufiae  funt, 

feffio  contigic  ati^ChrHHiDixxxviL,  omniao    necelfe    fuit  Sophronio  , 

atque  hoc  tempore  inter  pacta,  &  ut  vitae  tot  infelicium  incolarum 

conventiones,  quae  initae  fuerunt  p-rofpiceret ,  fequentiun   etiarru» 

inter  Caliphum  Omar ,  &  urbem  fublcriptionem:  permittere,  uimi- 

Hierololymorum  ,  quaeque   dein  rum    ne  nova    templa    nec  intra 

normam  piaebuetunt  ceteris  con-  civitatis  ambitum  ,  nec  intra  ter- 

foederationibus ,  quae  Saracenos  ritorii  fmes   exitruerentur  ,  ne_» 

Cruces 


p 


moniae  mentionem  faciat  in  altera  Orationum(V) ,  quae  de 
Cruce  ab  eo  claboratae  adhuc  fuperfunt  ;  quin  potius  ver- 
ba  faciens  de  Cruce,  quae  Hierofolymis  adfervabatur ,  de  ea 
nempe  vivifici  ligni  particula,  quae  poft  Heraclii  tempora-» 
ibidem  reli&a  eft ,  narrat,  hanc  publicae  fidelium  veneratio- 
ni  expofitam  fuifle  fequcnti  die  poft  Dominicam  Pafchatis 
refurredtionis  ,  tum  infuper  praecipue  docet ,  hunc  often- 
fionis  ritum  olim  Pafchatis  feftum  praeceffiffe  ,  ut  hinc  ab 
eo  indicari  Parafcevis  folemnitatem  perfpicuum  fit :  quam- 
quam  dein  huius  permutationis  cauffam  fe  ignorare  profi- 
teatur  :  Olim  quidem  Crux  (fic  ipfe  loquitur )  Rtfurreclionem 
antecedebat ,  nunc  vero  Refurreclio  dux ,  &  velut  anteambulo  Cru- 
cis  efl ....  Et  quifnam  huius  vicijftudinis ,  &  permutationis  cauf- 

fam 


Cruces  in  templorum  apicibus 
collocarentur  ,  aut  per  vicos , 
viafque  ,  quas  Alcorani  cultores 
tenerent  publice  deferrentur,neve 
tandem  Mufulmani  ab  ingrelfu  Ec- 
clefiarum  five  interdiu,  live  no&u, 
five  quocumque  folemnitatis  tem- 
pore  prohiberentur  .  Cum  vero 
Omar  cilicinis  camelorum  vefl/bus 
(  ut  habet  Theophanes  Chronograpb. 
pag.  281.)  iifijue  laceris  ,  &  fordidis 
opertus  ,  &  bypocrifim  plane  diaboli- 
cam  pietatis  velamine  oRentans  fan- 
Clam  civitatem  ingreuus  elfet ,  illud 
petiit  a  Sophronio  ,  ut  eidem  dux 
efle  vellet  in  invifendis  praeftan- 
tioribus  templis  ,  quae  ibidem  ef- 
fent  ,  quod  dum  fieret ,  ac  per- 
veniflet  Caliphus  ad  templum  a_» 
Conftantino  M.  aediricatum  ,  fte- 
tit  parumper  in  eo ,  ut  elegantiam, 
&  magniricentiam  admiraretur,  & 
cum  egreifus  fuiifet ,  flatim  genua 
flexit  fuper  gradus  portae  orien- 
talis  ,  tum  nonnullas  fudic  ora- 
tiones  .  Obftupuit  ad  hanc  rem_» 
Epifcopus  ,  eoque  magis  ,  quod 
cum  Caliphus  ipfe  quaefiviflet  ab 
eo ,  dum  primum  templum  invi- 


feret ,  num  fas  eflet  ibidem  ora- 
re  ,  idque  fibi  integrum  efle  re- 
fponfum  tuliflet  ,  nullum  ado- 
rationis  fignum  edidic  .  Qiiare_> 
huius  rei  tandem  agnita  efl  ex 
ipfo  Calipho  racio  ,  quae  io  eo 
erat,  uc  templorum  pofleffionem 
Chriftianis  confervaret ,  a  qua  ex« 
cidiifent  ,  fi  ineorum  aliquo  Ca- 
liphus  oraflet;  ac ,  ne  Arabi  pof- 
fent  Chriftianis  orientaiis  portae 
templi  Conftanciniani  pofleffionem 
contendere  ,  fi  iifdem  luberet  i- 
pfius  fequi  exemplum  ,  unum  ille 
fponte  addidit  confoederationica- 
put,  quo  caveretur  ,  ut  uni  tan- 
tum  Saracenorum  fuper  gradibus 
templorum  Chriftianorum  imme- 
morari  ,  fi  orare  vellent ,  licerer. 
Confule  hac  de  re  Jtrabum  hifloriam 
a  Marignio  elaboratam  Tom.  I.  p. 
286.  ,  &  cl.  Becchettium  Continua- 
•Zione  della  Storia  Ecclefiaftica  Tom.  il. 
Roma  1771.pag.80.  &  feqq. 

(a)  Tom.  xil.  Bibliotb.  Vatrum  , 
Lugduni  1677.  pag.  212.  Oratio  in 
exaltatione  venerandae  Crucis  ,  <&  in 
fantlam  R^furrctTionem  . 


97  ,w 

fam  explkare  poterit  ? Cur  igitur ,  non  ut  prius  divina^» 

Crux  prius  exorta  reful/it  ,  luciflua  vero  refurreftio  triduo  pojl 
ttlam  refplenduit  1  Equidem  quid  maiores  nojiri  fpecHarint  in  hac 
permutatione  facienda  ,  nemo  nqftrum  pro  certo  ,  &  explorato 
dixerit  . 

At  agendum  nunc  eft  de  CPoIitana  Ecclefia .  Manife- 
ftum  eft  in  hac  ritum  falutationis  Crucis  in  feria  vr.  perdu- 
raffe  ad  tempora  S. Germani  I.,  ad  initia  nempe  faeculi  vnl. , 
cum  nullam  dein  mentionem  de  eo  ritu  fa&am  inveniamusj 
fiquidem  altum  de  ea  filentium  tum  in  duobus  Conftantini 
Porphyrogennitae  de  caerimoniis  aulae  Eyzantinae  libris  ,  tum  in 
pofteriori  opere  de  officiis  magnae  Ecclejiae ,  &  aulae  CPolita- 
nae  Georgii  Codini ,  qui  &  Curopalata  diclus  eft  (a) .  Quare 
arguere  hinc  licet,  folemnitatem  hanc  in  defuetudinem  abiif- 
fe  poft  Germani  I.  ante  Conftantini  Porphyrogennitae  tempo- 
ra .  Inve&a  vero  iam  erat  in  Graecorum  facras  caerimonias 
extra  magnam  hebdomadam  alia  Crucis  adoratio  ,  in  tertia 
nempe  Dominica  die  Quadragefimae  ,  cuius  folemnes  ritus 
fufe  defcribuntur  in  Triodio  (b) .  De  hac  adoratione  mentio 

n  quin- 


(a)  Parifiis  e  typographia  Re- 
gia  an.1648.  curance  Iacobo  Goa- 
rio . 

(b)  Cur  haec  Crucis  adoratio 
apud  Graecos  celebretur  in  Do- 
minica  terriaQuadragefimae,  lu- 
culenter  exponic  buthymius  nova- 
rum  Patrarum  Epifcopus  apud 
Leonem  Allacium  in  Difs.de  Do- 
minicis ,  &  bebdomadibus  Graecorum 
in  Appendice  ad  tres  libros  </e_» 
Ecclefiae  Occidentalis  ,  &  Orientalis 
perpetua  confenfione,Co\on'\a.c  Agrip- 
pinae  1648.  p.  143  8.  Qum  ob  cxuf- 
fam  ,  ait ,  Crucis  fignum  medio  ieiu- 
niorum  tempore  ad  adorandum  omni- 
bus  proponitur  .  Cum  fphituale  no- 
bis  ,  divinumque  Vancratium  tempus 
aperuit  ieiuniis ,  in  quo  animae  cer- 
tamina  ,  ut  quifpiam  dheret ,  percur- 


rimus Crux  in  medio  buiufce- 

modi  Trancratii  proponitur  ,  exantla- 
tos  iam  antea  labores  fuflipiens ,  & 
futuros  excipiendos  certantibus  ani- 
mos  addens .  Crux  patet  publice 
adoranda  omnibusChriftiridelibus 
per  rocam  hebdomadam  ,  quae_» 
Dominicam  certiam  fubfequitur , 
quaeque  eft  quarta  Quadragefi- 
mae  ,  five  med'a  Ieiuniorum  ,  aut 
media  Ouidragefimae  .  Graecorum 
enim  Quadragefima  anre  Pafcha 
fepcem  hebdomadibus  conftac ,  8c 
fex  dumcaxac  Dominicis  ,  uc  nu- 
merus  Quadragefimae  complea- 
tur,  quia  fabbachis  ,  uc  diebusDo- 
minicis,  non  ieiunianc  Graeci ,  ex- 
cepco  camen  fabbacho  magno . 
Numerant  autem  Dominicas  Qua« 
dragefimae    a    Dominica  fecun- 

dae 


m  98  m 

quinetiam  habetur  apud  Sophronium  in  altera  ipdus  oratio- 
nc  («*),&  in  duobus  mox  citatis  operibusfi),  ubi  pluribus 
huius  folemnitatis  ritus  in  Ecclefia  CPolitana  exponuntur,  in- 
ter  quos  ille  praefertim  obfervandus  venit ,  quem  refert  Con» 
ftantinus  Porphyrogennita,  quique  balfami  un&ionem  ,  qua_» 
Crux  delinitur,  refpicit  .  Dominica  fanBae  Quadragefimae  ter- 
tia  ( ait  ille ) ,  feu  ,  quod  idem  efi  ,  tertia  a  fefio  Orthodoxiae  , 
&  reflitutarum  facrarum  imaginum ,  po/i  tertium ,  fextumque  can- 
ticum  canonis  matutinarum ,  expromuntur  fanclae ,  &  vivificae  tres 
Cruces  [efede,  &  bafi  fua  in  palatio],  &  deponuntur  in[eiuf- 
dem  ]  skevophylacio  ,  d>  deinceps  balfamifatae  ,  vei  inunclae  a~» 
Protopapa  (c) ,  proponuntur  in  Ecclefia  [palatii,  feu  Nea~\  vulgari 

omnium 


dae  hebdomadae  ;  ante  quam_» 
priores  ieiuniorum  feriae  apud 
Graecos  Dominicam  ,cui  Tyropba- 
gi  a  cafei  efu  nomen  eft ,  ftatim 
excipiunt .  Hinc  rit ,  ut  Latinorum 
hebiomadae  Graecis  nullo  modo 
refpondeanr  ;  quae  enim  Latinis 
prima  eft ,  Graecis  eft  fecunda  ;  & 
fic  de  ceteris  .  Hebdomadae  nem- 
pe  feriae  nomen  fibi  vindicant , 
non  a  Dominica,  quae  eas  prae- 
cedit ,  fed  ab  ea  ,  quae  illas  con- 
fequitur,aliter  ac  obfervatur  apud 
latinos . 

(a)  Oratlo  in  adorationem  vene- 
randae  ,  ac  vivificae  Cnuis  ,  media 
ieiuniorum  bebdomada  ,  &  de  ieiunio 
Tom.Mi.B  bliotb.T.itr  pag.  21  $. 

(b)  Lib.  il.  cap.xi.  de  caerimon. 
aul.ie  By^ant.  pag.  317.,  &  cap.  ix. 
de  offic.  magme  Ecclef;  &  aulae  CP. 
pag.  96. 

(c)  Haec  unctio  ,  tefte  eodem 
Pornhyiogennira  lib.  il.  cap.  8.  , 
Cl-^oli  peragebatur  etiam  kalendis 
augufti  ,  quando  venerabilis ,  & 
vivirica  Crux  in  publicum  prodi- 
bat :  Balfamatur ,  ait ,  vel  tnungitut 
facris  ungnentis  a  [  Cleri  regii  ]  Tro- 


topapa  .  Atque  heic  obiter  notan- 
dum  ex  hifce  Porphyrogennitae 
locis  duo  erui  haud  animadverfa 
a  cl.  Iofepho  Morifanio  in  Diatri- 
ba  de  'Protopapis ,  &  Deutereis  Grae- 
corum  ,  &  Catholicis  eorum  Ecclefiis  , 
Neapoli  anno  1768.  excufa  ,  nem- 
pe  in  Aula  CPolitana  Protopapae 
digniratem  iam  a  faeculo  vnl. 
exftitifle ,  atque  inter  eius  mune- 
ra  illud  quoque  fuiile  viviricam_» 
Crucem  balfamo  inungendi ,  cum 
Morifanius  pag.  118.  primam  Pro- 
topapae  magni  palatii  mentionem 
ad  ann.  idcccclxiiI.  ingerat ,  &  re« 
cenfens  pag.  cit.  &  feqq.  eius  mu- 
nera  ea  tantum  attingat ,  quae_» 
refpiciunt  baptifmum  riliorum_» 
Impp.  ,  benedicVionem  menfae  eo- 
rumdem  Augg.  ,  receptum  eorum 
cum  Ecclefiam  adibant  in  die_- 
Pafchatis  ,  benedictionem  aquae 
in  palatio  in  fanftis  Theophaniis, 
&  alia  munera  in  lavipeaio  coe- 
nae  Domini ,  in  enthronilmo  no- 
viPatriarchae  ,  &inexercitu,  ad 
quem  ,  quum  oportebat  prodire, 
Protopapae  palatii  erat  accurrere 
cum  fs.Crucis  ligno  ,  vel  cum  bea- 

torum 


£$(  99  )# 
omnlum  adoratiom  &c.  Quare  hinc  faclum  putamus ,  fcnfim 
defueviffe  veterem  ritum  adorationis  Crucis  in  fcria  vi. ,  de 
quo  in  Ecclefiafticis  Graecorum  libris,  ac  praccipue  in  offi- 
cio  Parafcevis  magnae  hebdomadae  ,  quod  do&ifiimus  ,  idcm- 
que  pientifTtmus  Card.  Iofephus  Maria  Thomafius  pro  fide- 
lium  captu  ,  &  inftitutione  ex  Graeco  Latinum  fecit ,  ac  Ro- 
mae  edidit  anno  ci3i3CXCV.(V),  nulla  occurrit  mcntio(£),  quae 

n   2  tamen 


torum  Martyrum  reliquiis  ,  utiu- 
reiurando  fuper  eis  exa&o  adige- 
rentur  milites  ad  religionem ,  ac 
imperium  ,   etiam  cum  fauguinis 
impendio  ,  tuendum :  Omnibus  in 
unum  ,  irtquit  Georgius  Cedrenus 
Compend.  Htfloriar.  Tom.  il.  Parifiis 
e  typograph.Regia  1647.pag.6i  2., 
condnclis    exercitibns ,  ac    cohortibus 
ad  Diabafin  (  locus  id  nomen  a  tranfi- 
tu  habet ,  eHque  planities  ampla  ,  & 
recipiendo  exercitui  fujficiens  )  palatii 
primarius  Sacerdos  (ipfi  Trotopapam 
vocant  )  miffius  cum  venerandis  lignis , 
omnes  in  gemta  procumbere  iuffit ,  & 
iurare ,  fe  ufque  ad  mortem  una  per- 
feveraturos  ;  ditto  facramento  ,  :«__» 
Bulgaros  exercitus  omnes  moverunt . 
Ceterum  ritus  Crucem    balfamo 
quotannis  inungendi  obtinuit  quo- 
que  in  Ecclefia  Romana  .  Praecla- 
rum  teftimonium  exftat  apud  Ma- 
billoni  um  in  libro  Iohann.  Diaconi 
de  Ecclefia  Lateranenfi  p.  572.T0m.1I. 
M"f.  Italici  ,  in  quo  haec  leguatur  : 
In  fiicro  namque  palatio  efl  qitoddam 
S.Lmrentii  Oratorium  ,  in  quo  tria  fian- 
ttiffimx  computantur  altaria  .  Trimum 
in  arca  cyprefiina  ,  quxm  Leo  Tapa  III. 
condidit ,  tres   capfiie    f.mt .   In  una 
cfl  Crux  de  auro  puriffimo  adornata-j 
gemmis  ,  &  Itpidibus  preciofis  ,  idefl 
hyacinthis  ,  &  fmaragdis  ,  &  prafmis. 
In  media  Cruce  efl  umbiHctts  D.T^.I.C. 
&  defitper  efl  inunbl.i  balf.mo  ,  &  fim- 
gulis  annis  cadem  unffio  renovatur , 


qnando  Dominus  Vapa  cum  Cardinali- 

bus  fiacit  proceffionem  in  Exaltatione 

S.Crucis  ab  ipfii  Ecclefia   S.  Laurentii 

in  Bafdicam  Salvatoris,  quae  appellatur 

Conflantiniana  .   Ad  haec  mos  ali- 

quando  invaluit  in  eadem  Eccle- 

fia  Romana   imagines   fanftorum 

oleo  fanfto  inungendi :  Vfius  ,  aie- 

bat  Hadrianus  I.  in  epiftola  ad  Ca» 

rolum  Maguum  contra  oppugna- 

tores  feptimae  Synodi ,  ap.  Labb. 

Tom.vnl.  Concilior.  pag  1 571 . ,  fan* 

Bae  noflrae  catholicae  ,  &  apoHolicae 

Romanae  Ecclefiae  fuit ,  &  efl  ,  quan- 

do  ficrae  imagines  ,  vel  hiiloriae  pin* 

guntur,  prius  fiacro  chrifmxte  ungun- 

tur  ,  &  tunc  a  fidelibus  venerantur  : 

infiar  fiacientes ,  ut  locutus  efl  Domi- 

nus  ad  Moyfen  (  Exod.  xxx.)  dicens : 

„  Faciefq  te  unbJionis  oleum  fanblitm 

„  unguentum ,  compofitum  opere  un- 

„  guentarii  ,  &  unges  ex  eo  taber- 

„  naculum  teftimonii ,  &  arcam  te- 

„  flamenti)  mehfimqne  cum  vafiis  fiuis, 

„  caadclabrum  ,  &  utenfilia  eius  ,  aU 

„  taria  thymiam.ttis  ,  &  holocaufli , 

„  &  univerfam  fiupelleclilem  ,  quae 

„  ad  cultum  eorum  pertinet  &c. 

(a)  Vid.Tom.viI.  Oper.  Thoma- 
fii ,  Romae  1754.  e^'r-  c'-  Antonii 
Francifci  Vezzofii  Clerici  Regular. 
pag.  7?.,  &feqq. 

(  b)  Cum  ob  Saracenorum  ir- 
ruptionem  facri  Graecorum  li- 
bri  ,  quos  Sanftus  Saba  ,  duci- 
bus  SS.Eutimio  ,  &  Theotifto  ,  pri- 

mus 


®(  I0°  )# 

tamen  habetur  in  laudata  feria  VI.  penes  officia  Syrorum  , 
Coptorum  ,  &  Armenorum  .  Cum  vero  adco  ad  pietatem ,  & 
ad  eloquentiam  compofitae  fint  Syrorum  preces ,  quae  hac 
occafione  recitantur  ,  ut  fidelium  cordibus  fuavi  infonent 
concentu  ,  opportunum  duximus  eafdem  Syriaco,  &  Latino 
idiomate  in  Appendice  referre  ,  praefertim  cum  hae  remota 
vetuftate  commendentur  .  Ceterum  apud  Graecos  ,  loco  ve- 
teris  ritus  adorationis  Crucis  ,  die  Parafcevis  alius  ufurpa- 
tur  in  memoriam  Dominicae  fepiltarae ,  quem  Leo  Allatius 
ita  defcnbit  (a) :  Feria  VI.  circa  horam  diei  fecundam ,  horae 
uti  pracfcriptae  Junt  a  S.  Cyrillo  Patriarcha  Alexandrino  in  Eccle- 
fia  ,  &  reliqua  illius  diei  ojficia  .  NocJe  fubfequenti ,  ante  fabba- 
thum  ,  fepulcri ,  Jepultique  Domini  laudes  cum  cantu  profequun- 
tur .  Ad  haec  tamen  tempora  ufus  obtinuit ,  ut  dum  Pfalmus  CXVIII. 
eanitur ,  Cb*  fbigulis  verficulis  Jingula  Troparia  concinuntur ,  Chri* 
Jlus ,  decore  exfculptus  ,vel  ajfabre  in  tabula  depicJus  ,  &  in  fe- 
retro  depofitus  ,  folemni  cereorum  ardentium  apparatu  ,  Sacerdo- 
tibus  ,  quemadmodum  cumfacra  MiJJarum  Jblemnia  celebrant ,  ve* 
fiitis  j  reliquo  Clero  non  Jine  ordine  concomitante ,  d^  Chriflifide- 
libus  feretrum  profequentibus  per  urbis  plateas  defertur  ,  propo- 
niturque  omnibus  adorandus ,  exofculandufque ,  Jicque  omnium  ve~ 

nera- 

mus  digeflferat ,  magna  ex  parte  dum  fuprafcriptos  Graecorum  li- 

difperfi  fuilfent  ,  hiuc    ipfos  ,  ex  bros  novo  ordine  difponeret,  o- 

Simeonis  Tellalonicenfis  Epifcopi  miffifle  commemorationem  often- 

fide  ,  denuo  reftituit ,  atque  ordi-  fionis  Crucis  ,  quae  feria  vi.  fie- 

navir  San&us  Sophronius  Epifco-  bat ,  eiufque  loco  alreram  ,  quae 

pus  Herofolymkanus  ,  ac  tandem  ad  tertiam  diem  Dominicam  Qua- 

Sanctus  Iohannes  Damafcenus  ad  dragefimae  ftaruta  fuerat ,  indu- 

peife&iorem  amuffim  exegit .  Ve-  xifle;  nifi  illud  etiam  tribuendum 

rum  hac  de  re  confulatur  Leo  Al-  quis  velit  Damafceno  ,  qui  mor- 

1  atius  de  Lib.  ecclef.  Graecor.  Parifiis  tem  obiit  circa  faecnli  vnl.  dimi- 

1645.  Cumautem  Sophronii  aeta-  dium  ,cuiufque  aetateCPoli  quin- 

te  in  deftietudinem  abiiflet  ritus  etiam  folemnitas  adorationis  Cru- 

folemnis  adoratiouis  Crucis,  qui  cis  feria  vi.  ceifaverar  . 

feria  vi.  in  Eccleiia  Hierofolymi-  (a)  Differt.  de  Dominicis ,  &  beb- 

tana  olim    periolvebatur ,  atque  domadibus  Graecorum  inAppend.  ad 

iam  receptus  eflet  celebris   alter,  t res  libros  de  Ecclefue  Occiden.  ,  at- 

qui  tertia  Domiaica  die  Quadra-  que  Orientalis  perpetua  confenfione . 

gefimae  peihciebatur  ,  illud  dici  Coloniae  Agrippinae  1648^.1447. 
poile  videtur,  Sophronium  ipfum, 


nerationi  patet .  Flores  interim  imagini  fuperpojiti ,  maximo  Jiu- 
dio  ab  omnibus  conquiruntur  ,  quibus  Jibi  maxima  bona  ,  ?wn— » 
corporis  modo ,  y^  rerum  etiam  domejlicarum  pollicentur .  Nec 
nifi  accommode  ,  fapienterque  ab  Allatio  heic  dicitur :  ad  haec 
tamen  tempora  ujus  obtinuit ,  quandoquidem  recens  inve&us 
cft  in  Graecorum  facra  huiufcemodi  ritus  (**),  cuius  nullum  ve« 

ftigium 


(a)  De  officio  Dominicae  fe- 

pulturae  poft  vefperas  feriae  vi.pe- 
nes  aliquas  Latinas  Ecclefias  ,  Ba- 
iocenfem  nempe  ,  Sarisberienfem, 
Pidtavienfem,  Auguftenfem,&  Ca- 
bilonenfem  agic  cl.Edmundus  Mar- 
tenius  Tom.nl  de  antiq.  Eccl.  ritib. 
lib.4  cap.23.  de  feria  vi.Tarafceves 
pag. <69.&feqq.  Antuerpiae  1737. 
Verum  apud  Latinos  in  hoc  offi- 
cio,  ubi  illud  ufurpabatur  ,  fan- 
ftiffima  Euchariftia  interveniebat  , 
confecrabantur  quippe  in  feria  v. 
in  coena  Domini  tres  hoftiae , 
quarum  unam  celebrans  tunc  fu- 
mebat ,  aliae  duae  in  feriam  vi.  re- 
fervabantur ,  ut  ex  unaSacerdos 
communicaret  ,  alteram  vero  in 
fepulcro  cum  Cruce  reconderet . 
Exemplis  a  Martenio  addu&is  duo 
addimus  Ecclefiarum  Aquileienlis, 
&  Venetae  ,  quae  habet  cl.  Ioh. 
Francifcus  Bernardus  M.  de  Ru- 
beis  Ordinis  Praedicatorum  in_» 
Difs.  de  vetnflis  Liturgicis  ,  aliifqne 
facris  ritibtti ,  qtti  vigebant  olim  in 
aliquibus  Foroiulienfis  Trovinciae  Ec- 
clefiis ,  Venetiis  1754.  pag.  325. 
Piifcis  temporibus  fepulcrum_» 
illud  ,  quod  modo  fumma  rituum 
pompa  folemniter  paratur  in  fe- 
ria  v.  in  coena  Domini  ad  recon- 
dendum  Chrifti  corpus,fumendum 
poftea  in  craftinum  feriae  vr.  a_» 
Sacerdote  ,  haud  erat  in  more; 
refervabatur   tunc  Euchariftia  in 


findone  munda ,  vel  in  facrario, 
vel  fub  altari  fimplicibus  ritibus. 
Hodierni  vero  huius  ritus  inEccle- 
fiam  Romanam  inve&i  exemplum 
fatis  luculentum  exftat  in  litteris 
Leonis  XI.  lubnotatis  Romae  apud 
S.  Tetrum  die  5.  aprilis  160$.  fu- 
fcepti  a  nobis  Jtpoflolatus  officii  anno 
primo  ,  in  quibus  de  fepulcro  fieri 
confueto  in  Capella  Paullina  pa- 
latii  Apoftolici  fit  mentio  hifce_» 
verbis  :  *Ad  fnmmi  ^iposiolatus  api- 
cem  divina  difponente  clementia  nu- 

per  vocati Idcirco  cum  feria  /»' 

in  coena  Domini  proxime  futura  fe- 
pulcrum  Dominicum  ,  in  quo  fanb~li(fi- 
mnm  Eucharifliae  facramentum  ufque 
ad  feqnentem  feriam  vi.  in  Varafceve 
affervari  folet ,  in  palatio  ^€poslolico 
ad  folitam  Capellam  Taullinam  ob  con- 
clavis  ,  in  qno  nos  nuper  ad  Tontifi- 
catum  evetli  fuimus  ,  nondum  e.xpur- 
gati  impedmentum  ,  commode  insli- 
tui  non  poffit ;  nos  ne  Chri(iijidelium 
ad  praeditlum  fepulcrum  Dominicum  , 
&  Bafdicam  Trincipis  yfpoflolorum-> 
pietatis ,  &  dvvotionis  ergo  confluen- 
tium  devotio  frigefcxt .  .  ,  .  omnibus 
utriufque  fexus  ChriHifidelibus  vere-r 
poenitentibus  ,  &  confeffls ,  &  fxcrx 
commnnione  refetlis  ,  qni  fepulcrum 
Dominicum  in  Bafdica  praeditla  Trhi' 
cipis  ^fpoflolorum  eadem  feria  v.  in 
coena  Domini  inslituendum  ab  borat 
qua  ibidem  fantlijfimum  Eucharisliae 
facramentum  collocabitur  ,  ujque  ad 

horam 


102 


* 


ftjgium  in  Triodio  ,  aliifque  Graecorum  Ecclefiafticis  libris  . 
Sed  ab  Oricnte  in  Occidentem  gradum  faciamus,  ubi  ritus 
adorationis  Crucis  feria  VI.  in  Parafceve  adhuc  religiofiffime 
peragitur. 

Factum  itaque  eft  ,  ut  hic  ritus  ab  Orientali  Ecclefia  in 
Occidcntalem  etiam  manarit,  in  qua  oftenfio  ligni  vivificae 
Crucis  ,  ubi  adeffet,  vel  Crucis  imaginis  in  Parafceve  ,  five 
in  feria  VI,  maioris  hebdomadae  fieri  coepta  eft .  Peculiari 
fane  reverentia  hunc  diem  coluere  veteres  Chriftiani ,  qui 
eo  recurrente  ieiunium  cxercebant,  quod  fane  unum  erat 
ex  iis  ,  quibus  celebre  antepajchale  ieiunium  a  Tertnlliano(^) 

mcmo- 


boram ,  qux  fequenti  feria  vt.  indes 
afportabititr  ,  divote  vifitaverint  &c. 
flenariam  omninm  peccatorum  indid- 
gentiam,  &  remifjionem  m;fcricordi- 
ter  in  Domino  concedimns,  &  elargi~ 
mur .  Vid.Tom.uI.  Bnllar  Vatican. 
pag.  35.  Appcnd.  Romae  1752. 
Leo  XI.  kalendis  aprilis  an.cioucv. 
renunciatus  Pontifex  Maximus , 
decima  die  menfis  eiufdem  coro- 
natus  fuit ,  fed  vigefima  feptima 
ex  hac  vita  migravit  poft  brevif- 
fimum  xxvi,  dierum  Pontiricatum  . 
Sic  tranfit  gloria  mundi  . 

(  a ")  De  ieiuniis  adverfiis  Tfychiros 
cap.  1I.  Certe,  inquit ,  in  Evangelio 
illos  dies  ietmiis  dctnminatos  pu- 
tant ,  in  qtibits  ablatus  efl  fponfiis  .* 
&  bos  effc  iam  folos  legHimos  ieiunio- 
rum  Chrislianorum  ,  abolitis  legalibus  , 
&  propheticis  vetuftitibus  .  Ante- 
pafchale  hoc  ieiunium  ,  ideft  dies 
illos  ,  quibus  Chriftus  in  fepulcro 
iacuerat ,  in  ipfo  E"angelio  figna- 
tum  veteres  creiidere  ,  cerera  ve- 
ro  ieiuuia  cuiufve  arbitrio  com- 
milTa  .  Venient  autcm  dies  ,  praedi- 
xit  Chriftus  de  difcipulis  fuis  apud 
Matthaeum  cap.ix.  verf.is. ,  quum 
anferetur  ab  eis  fponjus  :  &  tunc  ie- 


iunabunt  .  Mox  hoc  ieiunium  ad 
alios  maioris  hebdomadae  dies 
extenfum  eft  :  Tfeque  enim  de  die 
(  Pafchatis)  folum,  verba  funt  Ire- 
naei ,  qui  obiit  martyr  paullo  poft 
annum  cc.  forte  ante  annum  ccil., 
inepiftolaadS.Vi&oremR.P  apud 
Eufebiuin  lib.v.  Hifl.  Ecclef.cnp.i^. 
Henrico  Valefio  interprete  p.21 3., 
&  feqq.  Auguftae  Taurinor.  1746. , 
controverfta  eft  ,  fed  etiam  de  forma 
ipfi  ieiunii ,  Quidam  enim  exiflimant 
itnico  die  fibi  effe  ieiunandttm  :  alii 
dnobus :  alii  pluribus  :  nonnulli  etiam 
quadraginta  horis  diitmis ,  ac  notlitr- 
nis  compittantcs  diem  fitttm  metiun- 
tnr  .  jitqne  baec  in  obfervando  ieiit- 
nio  varietas  non  noflra  primum  aet.ite 
nata  efl  ,  fed  longe  antea  apud  maio- 
res  noflros  coepit ,  qui  negligentius  , 
nt  verifimile  efl  ,  praefidentes  ,  ex  fm- 
plicitate  ,  &  imperitia  ortam  con~ 
fietudmcm  pofleris  tradiderunt .  "Ni- 
hilominus  tamen  omnes  ifli  pacem  in- 
ter  fe  retinueritnt ,  &  nos  invicem-3 
retinemus  .  Iti  iciitniorum  diverfitas 
confcnfionem  fidei  commendat .  Quan- 
do  autem  antepafchale  ieiuniutn 
ad  exemplum  ieinirii  a  Chrifto , 
a  Moyfe ,  atque  ab  Helia  fervati 

ad 


* 


memoratum  conftabat .  Tum  etiam  in  memoriam  reparatio- 
nis  hominum,  quam  in  Cruce  Dominus  Iefus  confummavit, 
dies  hic  publicae  veniae  peccatorum,  qui  ab  uno,  vel  duo- 
bus  ,  vel  pluribus  annis  poenitentiam  egerant ,  dedicatus  in 
aliquibus  Ecclefiis  perhibetur  (a)).  De  hac  re  dubitare  non 
finit  S.  Ambrofius,  qui  in  celebri  epiftola,  quae  Marcellinae 
forori ,  petitionis  Valentiani  II.  Imp. ,  ut  Baiilica  Mediolanx 
Arianis  traderetur  ,  evcntum  anxie  fcifcitanti ,  facti  feriem 
exponit  (b) ,  &  poftquam  ei  retulit,  quibus  rationibus  fortiter 
Imperatori  reftiterit  ,  tandem  narrat  milites  feria  VI.  anto 
Pafcha  de  iam  violenter  occupata  Bafilica  receffiffe  :  Nec  mo- 
m,  verba  funt  fanfti  Doctoris  5  nuntiatur  Imperatorem  iujjijje  3 
ut  recederent  milites  de  Bajilica  ,  negotiatoribus  quoque  quod  exa- 
dum  de  condemnatione  fuerat ,  redderetur .  Quae  tunc  plebis  to- 
tius  laetitia  juit  ?  qui  totius  populi  plaufus  ?  quae  gratia  ?  Erat 
autem  dies ,  quo  fefe  Dominus  pro  nobis  tradidit ,  quo  in  Eccle- 
Jia  poenitentia  relaxatur  (c) .  Certatim  hoc  nuntiare  milites,  ir- 

ruen- 


ad  quadraginta  circiter  dies  pro- 
duci  coeperit,  non  eit  huius  lo- 
ci  difputare . 

(a)  *Haec  poenitentium  fole- 
mnis  reconciliatio  Romae  fiebat 
feria  v.  ante  Pafcha  ,  ut  diferte 
tradit  Innocentius  1.  in  epiftola  ad 
D.'centium  Epilcopum  Eugubinum 
ap.  Petrum  Couftantium  eprft  EJ^ 
TT.  pag.  86i.Pariiiis  1721.  De  poe- 
nitentibus  autem ,  ait ,  qui  ftve  ex 
gravioribus  comm/JJis,  five  cx  levio- 
ribus  poenitentiam  gemnt ,  ft  nulla  in- 
terveuiat  aegr/tudo  ,  qwnta  feria  ante 
Tafcba  eis  remittendnm  e^manae  Ec- 
clefiae  confietudo  demonftrat .  Hie.o- 
nymus  (ep.  lxxviI.  al.xxx  ad  Ocea- 
num  ,  Part.  1.  Tom.l. Oper.  p.4^9.) 
enarrans  obitum  Fabiolae  ,  quae 
cum  virum  luum  adulterum  re- 
pudialfet ,  aliumque  libi  fociaifet , 
Divina  fupetabundante  gratia_* 
deli&um  poenkentia  emendavit , 


haec  habet :  Qu/s  boc  crederet ,  ut 
poft  mortem  Jecundi  viri  in  ferneti- 
pfam  reverfa ,  quo  tempore  folent 
vidttae  negligentes  ,  iugo  fervitutis 
excujfo  ,  agere  fe  liberius  ,  adire  bal- 
neas ,  volitare  per  plateas  ,  vultus 
circumfene  meretricios  ;  Jaccum  indue- 
ret ,  ut  errorem  publice  fateretur  ,  & 
tota  urbe  fpeUante  Rpmana ,  ante  diem 
Tafcbae  in  Bifilica  quondam  Latera- 
ni ,  qni  Caefariano  truncatus  eft  gla- 
dlo  ,  slaret  in  ordine  pocnitentium  , 
Epifcopo  ,  Tresbyteris  ,  &  omni  po- 
pulo  collacrimantibus,  Jparfum  crinem, 
ora  lurida  ,  fqualidas  manus ,  fordida 
colla  fubmitteret  \  Quae  peccata  fletus 
iftenon  purgetl  Publicae  poeniten- 
tiae  ritum  fufe  defcribit  Sozome- 
nus  lib.  vil.  H'ft.  Ecclef.  cap.  16. , 
quem  confulere  non  pigeat . 

(b)  EpiFtolar.Wb.iL.ep  .x:v  .Tom.v, 
Oper.  pag.  105.  ,  &  feqq. 

(c)  Patres  Concilii  Toletani  iv. 

cele- 


i©4 


P 


ruentes  in  altaria  ofculis  Jignificare  pacis  injigne .  Tunc  agnovt> 
quod  Deus  vermem  antelucanum  percujferat  ,  ut  tota  civitas  fer- 

vare- 


celebrati  anno  iocxxxnl.  can.  vil. 
apud  Labb,  Tom.vi.  Concilior.  pag. 
1353.  Venetiis  1729.  reprehen- 
dunt  quarumdam  Hifpaniae  Ec- 
clefiarum  abufum ,  in  quibus  die 
feriae  fextae  paffionis  Domini , 
claufis  Bafilicarum  foribus  ,  nec 
celebrabatur  officium  ,  nec  paffio 
Domini  populis  praedicabatur  . 
Quare  fanciunt:  Opoitet  eodemdle 
myflerium  Crucis  ,  quod  ipfe  Dominus 
cunblis  nunciandum  voluit  ,  praedi- 
cari ,  atque  indulgentiam  criminum-» 
ciara  voce  omnem  populum  poHulare : 
tit  poenitentiae  compunblione  munda- 
ti ,  venerabilem  diem  Dominicae  re- 
furre&ionis  ,  remijjis  iniquitatibus , 
fufcipere  mereamur  ,  corporifque  eius 
&  fanginis  facramentum  mundi  apec- 
catis  fumamus  .  Hinc  factum  pu- 
tamus  ,  ut  die  veneris  fanbli  vtil. 
aprilis  anni  cioccclxxix.  (  ut  habe- 
tur  in  libro  Privilegiorum  civita- 
tis  Anconae  pag.  120.  in  archivo 
fecrctiore  eiufdem  urbis  adferva- 
to)  ante  altare  Catbedralis  Ecclefiae 
Magiflratus  ^inconitanus  praefenta- 
verit  "Pellegrino  ^rcbidiacono  parato 
facerdotalibus  indumentis  omnes  car- 
ceratos  Viberos  ,  &  abfolutos  ob  re- 
vcrentiam  paffionis  Chrifli .  Atquo 
hic  animadvertenda  eft  appellatio 
illa  die  veneris  fanbli ,  paganico  vo- 
cabulo ,  potius  quam  ecclefiafti- 
co  nomine  feria  fexta  ufurpata . 
Scio  Tertullianum  excufare  ali- 
quas  loquendi  formulas  in  Chri- 
ftianis ,  quae  impietatem  cetero- 
qui  fapiunt ;  quandoquidcm  con- 
fuetudine  ipfa,  atqae  ignorantia 
loquentium  emollitae  ,  non  tam 
itreligiofae  dicendae  funt,  quam 


inconfideratae  :  Deos  nationum ,  ait 
cap.  xx  de  Idololatria  ,  nominari 
lcx  probibet ,  non  utique  ne  nominx 
eorum  pronunciemus  ,  quae  nobis  ut 
dicamus  converfitio  extorquet  .  Tfam 
plerumque  dicendum  esl  „  in^tem» 
„  plo  Aefculapii  illum  habes',,  & 
„  vico  Ifidis  habito  „  &  „  facer- 
„  dos  Iovis  faftus  eft  „  &  multt 
alia  in  hunc  modum.  .  .  .  in  prima 
parte  legis  „  non  fumes  „  inquit  „ 
nomen  Domini  Dei  tui  in  vano  „ 
idesl ,  Idolo  .  Cecidit  igitur  in  Idolo- 
latriam  ,  qui  Idolum  nomine  Dei  ho- 
noraverit .  Quod  fi  deos  dicendum^ 
erit ,  adiiciendum  efi  aliquid  ,  quo  ap» 
parent ,  quia  non  ego  illos  deos  dico  . 
"bjam  &  Scriptura  deos  nominat ,  fed 
adiicit  „  fuos  „  vel  „  nationum  „ 
....  ceterum  confuetudinis  vitium-» 
esi  „  me  Hercule  „  dicere  „  me 
Dius  fidius  „  accedente  ignorantia-j 
quorumdam  ,  qui  ignorant  iufiurandnm 
ejfe  per  Herculem  .  Sed  an  huiufmo« 
di  locutiones  modo  fint  excufan- 
dae  ,  alii  ftatuant .  Veteres  Chri- 
ftiani  adhibebant  civilia  dieruin 
nomina ,  nempe  diem  Veneris ,  diem 
Martis  &c.  ut  patet  ex  infcriptio- 
nibus  ,  alifque  monumentis ,  aft 
diligenter  cavebant  a  quocumque 
additamento  per  quod  idolola- 
tricum  aliquid  redoleret ,  utillud 
eft  die  Veneris  fanbli  ,  quod  non 
nifi  ex  crafla  ignorantia  excufan- 
dum  viderur  .  Simihs  locutio  fre- 
quenter  invenitur  in  medii  aevi 
monumenris  ,  &  in  Libris  ,  feu 
Aftis  facrarum  caerimoniarunu» 
colleftis  ab  Afiguftino  Patritio 
Epifcopo  Pientino  ,  &  a  Iohanne 
Baptifta  Gattico  Abbate  Larera- 

nenfi. 


m  "j )» 

varetur  .  Uaec  gefla  funt ,  a^Mtf  utinam  iam  finita  :  fed  gra~ 
viores  motus  futuros ,  plena  commotionis  imperialia  verba  indi- 
cant .  Ego  tyrannus  appellor ,  &  plus  etiam  quam  tyrannus  :  Nam 
cum  Imperatorem  Comites  obfecrarent ,  uti  prodiret  ad  Ecclefiam , 
idque  petitu  militum  facere  fe  dicerent ,  refpondit  :  fi  <vobis  iufie* 
rit  Ambrofius  ,  vinclum  me  tradetis  .  Quid  pofi  hanc  vocem  fu-* 
perfit ,  confidera  .  Quam  vocem  omnes  cohorruerunt ;  fed  habet  , 
a  quibus  exafperetur  .  Denique  etiam  fpeciali  expreffione  Calligo- 
nus  praepofitus  cubiculi  mandare  mihi  aufus  efl :  Me  vivo  ,  tu 
contemnis  Valentinianuml  Caput  tibi  tollo .  Refpondi:  Deus  per- 
mittat  tibi  ,  ut  impleas  ,  quod  minaris .  Ego  enim  patiar  quod 
Epifcopi ,  tu  facies  quod  fpadonis  .  Quare  hac  etiam  die  Crucis 
oftenfio  apud  nos  quoque  invedhi  eft  ,  quain  proinde  certam 
faciunt  Sacramentarium  Gelafianum  ,  &  Antiphonarium  Gre- 
gorianum;  de  quorum  vetuftate  nullum  efle  dubium  poteft , 
poftquam  primum  inluftravit  Ven.  Card.  Iofephus  M.  Thoma- 
fius  facrarum  facultatum  fcientiflimus  ,  ac  dein  cl.  Ludovicus 
Antonius  Muratorius  (a);  tum  denique  do&iflimus  Antonius 
Francifcus  Vezzofius  Cler.  Reg. ,  noftrique  amantiflimus,  qui 
omnia  Thomafiana  opera  in  unum  collegit  ,  ac  poftquam_. 
fecundum  etiam  laudati  Thomafius ,  &  Vezzofius  eruditif- 
fimis  obfervationibus  locupletarunt  .  Cum  ergo  in  Sacra- 
mentario  Gelafiano  ordo  habeatur  de  feria  Vl.paffione  Domi- 
jw,  fic  defcribitur  etiam  venerationis  Crucis  caerimonia  (b)  : 
Hora  nona  procedunt  omnes  ad  Ecclefiam  :  &  ponitur  fancla  Crux 
fuper  altare  .  Et  egreditur  Sacerdos  de  facrario  facris  Ordinibus 
cum  /ilentio  ,  nihil  canentes ,  Cb"  veniunt  ante  altare  :  poflulans 
Sacerdos  pro  fe  orare  ,  &  dicit  „  Oremus  „  &  adnuntiat  Diaco- 
nus  „  Flectamus  genua  „  &  pofi  paullulum  dicit :,  Levate  „  & 

o  dat 


nenfi.  Ceterum  Valentinianus  Se-  ris  differtatio   Iohannis  Conradi 

nior  Auguftus  primus  innotefcit ,  Hottingeri ,  cui    titulus  :   de  ritu 

qui  lege  data  an.cccjLXviI.ob  diem  dimittendi  reum  in  feslo  Vafcbatis  , 

Pafchae   indulgentiam    criminum  edita  Tigurinis  typis  an.  1718. 
carceribus  inclufis  liberaliter  con-         (a)  Litmgia  Bgmana  vetus. \cne- 

ceffit ,  ut  habet  Cod.  Tbeodof  lib.ix.  tiis  1748.  pag.  5 1.  &  feqq. 
tit.xxxvnl.de  indulgentiis  crimin.  l.j.         (b)  Tom.  vi.  Oper.  Ven.  Card. 

Sep  hac  de  re  confulatur  fingula-  Thomaiii  pag.  63.,  &  66. 


fll(  106  )H£ 

dat  orationem  .  Tum  expofitis  precibus ,  quae  ante  le&ionem 
paflionis  recitantur,  quaeque  fubfequuntur  pro  fingulis  Eccle- 
fiae  ordinibus ,  ac  hominibus  univerfis  (a) ,  fic  res  abfolvitur : 
JJiis  Orationibus  fuprafcriptis  expletis ,  ingrediuntur  Diaconi  infa* 
crariutn .  Procedunt  cum  corpore  &  fanguine  Domini ,  quod  ante  die 
remanjit ,  &  pununt  fuper  altare  (b) .  Et  venit  Sacerdos  ante  altare^ 

ado* 


(a)  Harum  orationum  memi- 
nit  Caeleftini  Papae  I.  epiftolae  ad 
Epifcopos  Galliae  fubie&us  libel- 
lus ,  continens  au&oritates  prae- 
teritorum  Sedis  Apoftolicae  Epi- 
fcoporum  de  gratia  Dei ,  &  libero 
arbitrio  contra  Pelagianos,cap.vuL 
ap.Labb.  Tom.itl.  Concilior.  p. 47 5. 
cdit.  Venet.  1718.  Accipe  teftimo- 
nium  1  Traeter  eas  autem  bextijjimae 
&  aposlolicae  Sedis  inviolabiles  fiin- 
tliones  ,  qnibus  nos  piiflimi  patres , 
pefliferae  novitatis  elatione  deicBa , 
&  bonae  voluntatis  exordia ,  &  in- 
crementa  probahilium  flndiorum  ,  & 
in  eis  ufqne  in  finem  perfeverantiam  , 
ad  Cbrijii  gratiam  refierre  docucrunt , 
obfecrationum  quoque  facerdotalium-* 
facramenta  refpiciamus  ,  quae  ab  jipo- 
ilolis  tradita  in  toto  mundo  ,  atqtte 
in  omni  Ecclefia  Catholica  uniformiter 
celehantur  ,  ut  legem  credendi  lex 
slatu.-t  fnpplicandi  Cum  enim  fiantta- 
rum  plebium  praefinles  mandata  fibi- 
met  legatione  fungantur  ,  apud  divi- 
nam  dementiam  humani  generis  agunt 
caufj.im  ,  &  tota  fecum  congemifcente 
Ecclejia  posinlant ,  &  precantur  „  ut 
„  inridelibus  donetur  fides  >  ut 
„  idolatrae  ab  impietatis  fuae_> 
„  liberentur  erroribus ,  ut  Iudaeis 
„  ablato  cordis  velamine  lux  ve- 
ritatis  appareat  ,  ut  haeretici 
catholicae  ridei  percepttone  re- 
fipifcant  ,  &  fchtfmattct  fpiri- 
tum  redivivae    caritacis   acci- 


5> 


piant  ,  ut  lapfis  poenitentiao 
remedium  conferatur  ,  ut  de- 
nique  catechumenis  ad  rege- 
nerationis  facramenta  perdu- 
cYis-,  caeleftis  aula  mifeiicor- 
diae  referetur  „.  Haec  autenut 
non  perfunUorie  ,  neque  inaniter  4 
Domino  peti ,  rerum  ipfxrum  monflrat 
ejfetlus  £  quandoquidem  ex  omni  erro- 
rum  genere  plurimos  Deus  dignatur  at- 
trahere ,  quos  erutos  de  poteflate  te- 
nebrarum  transferat  in  regnum  filii  ctt- 
ritatis  fuae  ,  &  ex  vafis  irae  fixciat 
vafa  mifericordiae  .  Quod  adeo  totum 
divini  operis  effe  fentitur  ,  ut  haec 
efficienti  Deo  gratiaxum  femper  atlio  > 
laudffque  confejjio  pro  illuminatione-» 
talium ,  Vel  coneflione  referatur . 

(b)  Hinc  quaeftio  oritur  an  tn 
Ecclefia  Latina  praeter  panis  fpe- 
ciem,  vini  quoque  fpecies  ad  prae- 
fanftiricatorum  caerimoniam ,  cu- 
ius  nihil  antiquius  occurrit  Sa- 
cramentario  Gelafiano ,  in  Para- 
fceve  confervaretur  ..  Martenius 
quidem  deantiq.Eccl  ritib.  lib.iv.cap» 
2j.p.276.tom.nI.,&  aliiin  affirma- 
tivam  iententiam  concefl'erunt,qui 
nempe  fe  id  didicuTe  putarent  ex 
antiquis  Sacramentarhs  ,  tn  qui- 
bus  perfpicue  ,  uti  in  aliato  Ge- 
lafiano  ,  corpus  &  fiviguis  Domini 
defignatur  ad  memoratae  feriaevi. 
officium  adfervaii .  Verum  Mabif- 
lonius  Commentar.  in  Qrd.  Bgman.  p. 
lxxi.  Tom.  il.  Mnf.Italic,  &  poft 

eum 


#(   i°7  )@ 

tdorans  Crucem  Domini,  &ofculans .  Et  dicit„  Oremus,,  &fequi- 
tur  „  Praeceptis  falutaribus  moniti  „  Et  Oratio  Dominica.  Inde 
„  Libera  nos  Domine  quaefumus  ,,  His  omnibus  expletis  adorant 
omnes  fanclam  Crucem,  &  communicant  (a) .  Haec  vetuftior  eft, 
quae  modo  fuperfit,  vel  innotuerit,  defcriptio  falutationis  Cruci 
feria  vi.  maioris  hebdomadae  fieri  confuetae  .  Eam  fane  com- 

o  z  men- 


eum  Vezzofius  Tom.  v  Oper.Ven. 
Card.  Thomafii  p.  84. ,  &  feq. ,  & 
Tom.  vi.  p.66.,  &  feq.  contendunt 
fub  cotporis  ,  &  fanguinis  Chriftiin- 
dicatione  folam  panis  fpeciem  elfe 
intelligendam.  Utri  adhearendum 
fit ,  res  mihi  fatis  ardua  videtur  . 
(a)  Ex  hoc    teftimonio  liquet 
antiquiffimum  fuiffe  morem  fan- 
ctae  Romanae  Ecclefiae  Euchari- 
ftiain  non  folum  feria  v.  incoena 
Domini  ,    fed  etiam    feria  vi.  in 
Parafceve  omnibus  rite  difpofitis 
diftribuendi .  Temporibus  Amala- 
rii,  qui  faeculo  ix.  ineunteflorulc, 
eumaem  morem  defiiife  patet!:  fcri- 
bit  enim  de Ecclef.offic.  lib.I.  cap.i  5, 
Romanum  Archidiaconum  a  fe_> 
fcifcitatum  de    hac  obfervatione 
repofuiffe  :  In  ea  ftatione  ,  ubi  ^ipo- 
slolicus  fdutat  Crucem  ,  nemo  ibi  cont' 
mnnicat .  Concinit  vulgatus  Alcui- 
nus  de  divin.  offic.  cap.xvil. :  Sunt , 
qiti  quotidie  Eucbarifliam  volunt  fu- 
mere ;  &  quia  in  Varafieve  non  con- 
ficitur  corpiis  Domini ,  neceffe  efl  ,  ut 
bi ,  quibus  eft  voluntas  communican- 
di  ,  habeant  facrificium  ex  priori  die , 
quod  tamen  I{omani  nonfaciunt .  Hinc 
Ordo  Romanus  x.  apud  Mabillo- 
nium  Tom.  il.  Muf.Italic.  pag.  103., 
qui  illum  ad  faeculum  xi.  revocat, 
folam  Pontificis  communionem_» 
indigitat  in  coena  Domini ,  &  in 
Parafcevc  :  Communicat  autem  (  ita 
de  Parafceve)  folus  Tontifex  fine  mi- 


niftris ,  non  ad  fedent  folemniter ,  fcd 
ibi  tantum  eo  die  ante  altare  ,  ob  hu~ 
militatem  reverentiae  diei ,  &  paffio» 
nem  Chrifti  .   Diutius    ritum  com- 
munionis  generalis  feria  vi.  Para- 
fceves  in  aliquibus  Ecclefiis  Lati- 
nis   perduratfe  patet    ex  earum_» 
Sacramentariis  a  Martenio  allatis 
Tom.ul.  de  antiq.Eccl.  ritib.  p.367., 
qui  addit  fe  audiviffe  hadenus  quo* 
que  perfeverare  in  Claromonta- 
na  Ecclefia  apud  Arvernos  .  Ce- 
terum  in  nonnullis  Ecclefiis  anti- 
quitus  etiam  fabbatho  fanfto,  re- 
trado    iam    no«5turno  vigiliarum 
ofHcio  ad  diem  ipfam ,  commu- 
nio  tam  Clero  ,  quam  populo  por- 
rigebatur  ,  Miffa  abfoluta  ,  uti  ve- 
teribus  monumentis   innixus    re- 
fert   citatus  Martenius  pag.  423. 
Hinc   ob  memoratam    retraftio- 
nem   faftum   eft  ,   ut    hac   die_» 
obfoleverit  ledio  hiftoriae  Domi- 
nicae  paflionis  ,  &  refurre&ionis 
fecundum  Marcum,  quae  ante  fa- 
cratiffimae  noctis  vigilias  folemnes 
forte  hora  nona   abfolvebatur  111 
Ecclefiis ,  &  ad  feriam  11I.  fuerit 
translata ,   cum   die  Palmarum_» 
legeretur  hiftoria  fecundum  Mat- 
thaeum  ,  feria  iv.  fecundum  Lu- 
cam  ,  &  feria  vi.  fecundum  lohan- 
nem  .  Vide  hac  de  re  ,  quae  Ven. 
Card.  Thomafius  erudite  adnota- 
vit   ad  Capitular.  Evangelior.  pag. 
457.Tom.v.  Oper, 


w  io8  m 

mendat  fimplicitas ,  quae  vetuftatis ,  &  ingenuitatis  nota  eft 
luculentior,  quam  quae  maxime,  Sacramentarii  Gelafiani . 

Prolixior  quidem  hic  ritus  proftat  etiam  in  Antipho- 
nario  Gregoriano  fub  hoc  titulo  (a) :  Feria  VI.  ,  quod  eji  Pa- 
rafceven  ad  Hierufalem  ;  qui  nimirum  fic  incipit:  Primitus  enim 
vadit  Sacerdos ,  &  induunt  Je  vefiimentis  ,  Jicut  mos  ejl ,  &  ve- 
munt  ante  altare,  &  dicit  Orationem  hanc  „  Deus  a  quo  &  Iudas  „ 
Pojlea  legitur  Epijlola .  Tum  fequuntur  preces  reliquae,  hinc- 
que  paffio  fecundum  Iohannern  &c.  Hoc  expleto  incipit  Sacer- 
dos  Orationes  folemnes ,  quae  fequuntur  „  Orcmus  dilectifsimi  no- 
3,  bis  ^fequitur  „  Oremus  .  Fleclamus  genua .  Levate  ^fequitur^ 
„  Omnipotens  fempiterne  Deus  ,  qui  gloriam  tuam  .  Ore- 
„  mus  pro  beatifsimo  „  fic  finiatur  Jicut  in  LecJionario  dici- 
tur  .  Ouas  vero  expletas  ,  ingrediuntur  Diaconi  in  Jacrarium , 
ac  tollunt  corpus  ,  &  Janguinem  Chrifli ,  quod  pridie  remanfit , 
&  ponunt  Juper  altare .  Tunc  venit  Sacerdos  ante  altare  ,  ado- 
rans  Crucem  Domini ,  ipje  &  Diac. ,  &  omnis  Clerus ,  vel  popu- 
lus .  Poft  haec  habetur  fequens  Antiphona  ad  Crucem  adoran- 
dam  „  Ecce  lignum  Crucis  ,  in  quo  falus  mundi  penendit :  ve- 
5,  nite  adoremus  „  ter  repetita,  cum  Pfalmo  :  Beati  immacu- 
lati  in  via,  qui  ambulant  in  lege  Domini .  Tum  aliae  Antipho- 
nae  fuccedunt ,  &  Pfalmi  Deus  mifereatur  nohis  &c.  Deus  in  no- 
mine  tuo  &c.  Deinde  ad  Crucem  Jequitur  Antiphona  „  Popule 
„  mcus  quid  feci  tibi  &c.„  quae  vulgo  audit  improperia  .  Haee 
Antiphona  poft  Crucem  denudatam  ,  &  celebre  praeconium 
Ecce  lignum&c.  ufque  adhuc  ufurpatur  cum  aliis  Antiphonarii 
Gregoriani  precibus  in  paucis  tantum  mutatis  .  Sequitur  pri- 
mum  Trishagius  graece,  &  deinde  latine  hoc  modo(6): 

Hagios  ho  Theos  ,  Hagios  IJchirbs , 

Hagios  Athanatos  ,  eleyjon  hymas . 

Sar.clus  Deus  ,  SancJus  Fortis , 

Sanclus  Immortalis ,  miferere  nobis . 

Tum 

(a)  Tom.v.  Oper.  Ven.  Cardin.  tu  ,  uti  refte  advertit  Iacobus 
Thomafii  pag.  Sz  &  feqq.  Goarius    in   notis   ad   Eucholo- 

(b)  Hymnui,  quem  vulgo  Trif  gium  pag.  109.  Venet.  1730. ,  quae 
haghrm  dicimus,  pia  eft  ,  &  fre-  tamen  in  Latino  ritu  non  dicitur 
quentiilima  oratio  ia  Graeco  ri-  praeter  quam  femel  in  anno  fe- 

ria 


ioo 

Ttim  cetera  Refponforia ,  &  verficuli  j  hincque  verfus  Ve- 
nantii  Honorii  Fortunati  : 

Pange  li.ngua  gloriofi  praelium  certaminis  :  &  fuper  Crucis 
tropbaeo  dic  triumphum  nobilem  ;  qualiter  Redemptor  orbis  im* 
molatus  vicerit . 

Crux  fi.ielis ,  inter  omnes  arbor  una  nobilis  :  nulla  filva  ta- 
lem  profert  fronde ,  flore ,  germine  :  dulce  lignum ,  duces  clavos , 
dulce  pondus  fujlinet . 

De 


ria  vi.  maioris  hebdomadae  ,  id- 
que  graece  ,  &  latine  .  Cur  au- 
tem  bilingui  formula  canatur, 
quaerunt  facrarumrerum  ftudiofi. 
Au&or  libri ,  cui  titulus  :  Expofi- 
tio  brevis  antiquae  Liturgiae  GxUica- 
nae  apud  Martenium  de  antiquis 
Ecclefiae  ritibusWb  .1  .ca\>.<\.\>zg.$6$. 
Tom.j.,  qui  huius  operis  fcripto- 
rem  ftatuit  Sanctum  Germanum 
Epifcopum  Parifienfem  ,  aut  ali- 
quem  ex  eius  difcipulis  ,  primus 
innotuit  ,  qui  hanc  difquifitio- 
nem  fecerit : Mus  vero (mquit, fcri- 
bens  Mus  pro  jtgios  )  ante  Tropbe- 
tia  pro  hoc  cantatwr  in  Graeca  lingux , 
quia  praedicatio  novi  teflamenti  in 
mundo  per  Graeca  lingua  procejfit ,  ex- 
eepto  Matthaeo  jtpoHolo  ,  qui  primus 
in  Iudaea  evangelium  Chrisli  Hebraeis 
litteris  edidit  .  Servate  ergo  hono- 
rem  linguae ,  quae  prima  evangelium 
Cbrifli  ,  vel  fuo  fenio  recipit ,  vel 
fuis  litteris  docuit  primnm  canticum  . 
Indpiente  praefule  ecclefiae  Mius  pfal- 
let  dicens  Latino  cum  Graeco  ,  ut  oflen* 
dat  iuntlum  teHamentum  vetus ,  & 
novitrn  Alia  eft  fententia  Goarii 
loc.  cit. ,  ubi  poft  relatam  Theo- 
phanis  auctoritatem  fuper  origi- 
gine  hymni  Trishxgius  ,  qui  eam 
ailignat  temporibus  Theodofii  Iu- 
nior.  cum  nempe  Conftantinopolis 
terrae  motibus  qiuteretur   info- 


litis,  adolefcens  divina  virtute  in 
aerem  fublatus  die  ,  ut  alii  vo- 
lunt  ,Parafceves  fanftae,  audivit 
vocem  monentem  eum  Epifcopo 
Proclo  ,  ac  populo  nunciare  ,  ut 
litanias  fic  facerent ,  &  dicerent ,  fan- 
Etus  Deus  ,  fxnttus  fortis ,  fanUus  & 
immortalis ,  miferere  nobis :  nihil  a» 
liud  apponentes  ;  haec  fubdit :  Oo 
cidentalis  enim  (  Ecclefia)  nonnifi  hi 
die  fantlo  Tarajceves  ,  graece  fimul , 
&  latine  ,  hoc  quidem  patto  ,  ut  fut 
lingua  Deum  celebret ;  illa ,  ut  divi- 
nam  ipfam  vocem  Byxantii  a  puera 
LeUore  (Le&orem  riiifle  quidarru 
aflerunt )  auditam  imitetur ,  canen- 
dnm  fufcepit .  Goarium  fecutus  eft 
Eufebius  Renaudotius  Liturg.  Orieti' 
tal.  colleU.  Tom.  il.  pag.  69.  Parifiis 
1716.,  qui  id  factum  putat,utpe- 
regrina  iilius  origo  fignificaretur  : 
Qnia  ,  ait ,  fecnndum  Graecos  prope^» 
omnes  ,  in  Ecclefia  CTolitana  cani  coe- 
pit  jingelo  revelante,  fub  Vroclo  Ta- 
triarcba .  Ita  Theophanes ,  t^icephorus 
lib.  18.  cap.  51.  Damafcenus  de  fide 
orthodoxa  lib.  3  .cap.  1 9.,  &  in  fingnla- 
ri  epiflola,  &  alii  multi .  Haec  de  hy- 
mno  Trishagio ;  de  graecis  vero, 
&  latinis  le&ionibus  ,  quae  ali- 
quando  fimul  obtinuerunt  in  fa- 
cris  penes  non  paucas  I  atinas  Ec« 
clefias  ,  &  nunc  pariter  ufurpantur 
Romae  in  PontificalibusMiifis,tum 

&iu 


fl 


IIO 

De  paretitis  protoplafli  fraude  FacJor  condolens;  quando  po- 
mi  noxialis  mortem  morfu  corruit  :  ipfe  lignum  tunc  notavit , 
damna  ligni  ut  folveret .    ' 

Crux  fidelis  . 

Hoc  opus  nojlrae  falutis  ordo  depopofcerat :  multiformis  pro- 
ditoris  ars  ut  artem  falleret  j  &  medelam  ferret  inde  ,  hoflis 
unde  laeferat . 

Crux . 

Cniando 


&in  aliis  Ecclefiis ,  acpraefertim 
Parifiis  in  monafterio  S.  Dionyfii 
Ord.Benedi&ini,  Amalarius  deEccl. 
ojf^c.lib.il. cap.i.haec  adnotat:  Sex 
letliones  ab  antiquis  Rgmanis  graece,& 
latine  legebantur  (  qui  mos  apud  CTo- 
lim  hodieque  ufurpatur  )  ni  fallor  pro- 
fter  duas  caufpis  :  unam ,  quia  aderant 
Graeci  ,  qnibus  incognita  erat  Latina 
lingua  :  alteram  ,  propter  unanimita- 
tem  utriufque  populi .  De  more  Ec- 
clefiae  CPoiitanae  ab  Amalario  in- 
digitato ,  legendae  funt  epiftolae 
S.  Nicolai  1.  ad  Michaelem  Imp., 
&  S.Leonis  IX.  ad  Michaelem  Pa- 
triarch.CPolitanum.  Sed  Anfelmus 
Kavelbergenfis  Epifcopus ,  qui  flo- 
ruit  anno  mcxlv-  hunc  ritum  non 
ab  imperitia ,  fed  potius  a  peri- 
tia  utriufque  linguae  apertiffime 
repetit:  Italia  qnoque  (fcribit  lib.nl. 
Dialogor.  cap.  \6.  Tom.  i.  Spicileg. 
^icberyani  )  antiquitus  magna  Graecia 
appellabatur ,  ficut  antiquarum  biflo- 
riarum  firiptores  dicunt ,  &  in  urbe 
Epma  utriufque  lingttae  fermo  ufitatus 
vigebat ,  &  viciffim  Latini  Graeca, 
&  Graeci  Latina  lingua  utebantur  ,  & 
neutrafuit  aliena  Rornam  babitantibus. 
1)nde  fatlum  e(fe  videtur  ,  ut  quae- 
iam  Latinis  ,  quaedam  etiam  Graecis 
nominibus  nuncupentur  in  Ecclefta , 
C^"  inde  inflitutum  efl  quoqne  in  Ordi- 
ne  Rgmano ,  qnod  in  fummis  fcflivita- 


tibus  ad  Mijfarum  folemnia  leUionesi& 
evangelia  latine  ,  &  graece  recitentur 
propter  praefentiam  utriufque  populi 
in  utraque  lingua  cruditi .  Concinit 
Anonymus  Turonenfis  in  fpeculo 
Ecclefiae  apud  citatum  Martenium 
lib.i  cap.  3.  pag.279.  fuam  tamen 
adiiciens  fententiam  :  In  bac  Miffa 
(Natalis  Domini )  cantatur  „  Gloria 
, ,  in  excelfis  Deo  „  quod  antea  tace- 
batur ....  Hps  canimus  illud  graece 
iuxta  morem  antiquum  Bpmanae  Eccle- 
ftae  ,  cul  tam  Graeci  ,  quam  Latini 
folebant  antiquitus  defervire ,  &  <z_> 
Graecis  babitabatur  maxima  pars  Ita. 
liae ,  unde  lingua  Graeca  non  minus 
erat  nota  etiam  Latinis ,  quam  Lati- 
na,  &  quia  LXX.  Interpretes  utrum. 
que  tcflamentum  tranflulerunt  (  errat, 
folum  vetus)  ex  Hebraeo  in  Graecum, 
&  inde  translatum  efl  in  Latinum, 
ob  bonorem  ,  &  reverentiam  linguae 
Graecae  cantamus  canticum  angelicum 
illud  graece  in  prima  quidem  Miffa , 
fed  in  fecunda  latine  .  Decet  enint^ 
ut  Gracca  praecedat  Latinim  tamquam 
mater  filiam  ,  Graecamque  Latina  fe- 
quatur  ceu  filia  matrem  .  Vnde  tem- 
poribus  Gelafii  Tapae  ,  antequam  Gre- 
gorius  introitus  M'jfte  compoftiffet , 
omnes  Miffte  incipieban  a  "fy"  IxWo» , 
quod  Domine  mifercre  ,  »/*«« ,  ideH 
nobis .  Tandem  ,  ne  longius  fim 
quam  fimplex   adnotatio    ferat, 

Car- 


w  ,ix  >& 

Cuando  venit  ergo  facri  plenitudo  temporh  ;  miffus  eji  ab 
arce  Patris  ,  natus  nobis  conditor  j  atque  ventre  virginali  faclus 
carne  prodiit . 
Crux . 

Vagit  infans  inter  artla  co?iditus  praefepia  ;  membra  pan- 
nis  involuta  Virgo  mater  allig.it  :  &  manus  pedefque  ,  crura^» 
Jtrifta  cingit  fafcia . 
Crux  fidelis  . 

Lufira 


Cardinalis  Bona  rer.  llturg.  lib.  iT. 
cap.  4.  pag  279  Venetiis  1764.  ad 
rem  noftram  adludens  ,  ubi  agit 
de  precatione  Kyrie  eleifon  ,  haec 
habet :  Dicunt  Latini  in  Miffa  „  Ky- 
„  rie  eleilon  „  dicunt  etiam  Hebraice 
„  Amen ,  Alleluia  ,  Sabaoth  ,  & 
„  Ofanna  „  quia  fortaffxs  fic  ab  initio 
JEcclefiail.ica.rum  precum  inflitutores  vo- 
tes  islas  ufurparunt  ,  ut  oftenderent 
unam  effe  Ecdeftam  ,  quae  ex  Hebraeis, 
&  Graecis  primum  ,  deinde  ex  Latinis 
(oadunata  es~l :  vel  'quia  mysleria  no- 
Hrae  fidei  tribus  bifce  Unguis  ab  .Apo- 
ftolis ,  &  Evangeliflis  ,  eorumque  im* 
mediatis  fuccefforibus  confcripta  fue- 
rant :  qu.ie  quidem  linguae  in  titulo 
Crucis  qiiodammodo  confecratae  funt . 
Quare  in  libro  ,  cui  titulus:  Gem- 
ma  animae  de  antiquo  ritu  Miffarum 
lib.I.  cap.91.  Tom.  xx.  Biblioth.Ta- 
trum  pag.  10*9.  Iegitur  :  Kyrie-» 
eleyfon  ,  dicitur  Domine  miferere ; 
Cbrifle  eleyfon  ,  dicitur  Cbrifle  mife- 
rere ;  bymas  ,  nobis  .  Hoc  ideo  graece 
canitur  ,  quia  Miffa  tribus  linguis  , 
Hebraica ,  Graeca  ,  &  Latina  cantari 
ptaecipitur  ;  ficut  &  titulus  in  paf- 
fione  Domini  fcriptus  fuiffe  legitur  . 
Hebraicum  quippe  eft  alleluia  ,  ofan- 
na ,  &  amen  :  Graecnm  vero  Kyrie 
elfyfbiiy&Cbrifle  eleyfon :  Latinum  reli- 
quum  officium  .  Tu  n  &  in  aliquibus 
libi  ii  Sacramentalibus  apud  Mar- 


tenium  de  antiq.Eccl.ritib.Mb.il.  cap. 
13.T0.1I.  p.678.  in  dedicationeEc- 
clefiae  alphabetum  in  pavimento 
novae  Ecclefiae  cinere  confperfo 
defignandum  per  Epifcopum  cum 
baculo  paftorali  non  folum  grae- 
ce  ,  &  latine ,  fed  etiam  hebrai- 
ce  praefcribitur  ,  quibus  linguis  , 
nempe  Graeca,  Hebraica ,  &  Lati- 
na  apoftolus  ,  &  evangelium  le- 
£ta  fuere  in  folemni  Alexandri  V. 
coronatione  celebrata  in-Concilio 
Pifano  ,  uti  videre  eft  in  a&is  eiuf- 
dem  Concilii.fefs-  xvnl.  apud  Labb. 
Tom.xv.  Concilior.p.i2i6.  Ex  omni- 
bus  hucufque  relatis  opinionibus 
circa  antiquiftimam  unius  rei  re- 
citacionem  bilinguem ,  quandoque 
trilinguem  in  facris  ,  illa  mihi  ma- 
gis  arridet ,  quae  ritum  hunc  in- 
vectum  primum  refert  ad  captum 
illorum,  qui  unam,vel  alteram  lin- 
guam  ignorabant .  Habemus  hac 
de  re  vetuftifiima  exempla  apudLi- 
vium  Ub.xxvuI.c.xLv.,  qui  de  Han- 
nibale  fcribit ,  quod  in  templo  Iu- 
nionis  Laciniae  arara  cond;dit ,  de* 
d/cavitque  cum  ingenti  rerum  ab  fe 
geflarum  titulo,  Tunicis  ,  Graecifque^* 
litteris  infculpto ;  tum  &  apud  capi- 
tolinum  ,  qui  Gordiano  Tio  fepulcrum 
apud  Circeium  caflrum  faftum  in  finibus 
Terfidis  cum  titulo  Graecis ,  &  La- 
tinis ,  &  Terficis,  &  jiegyptiacis  lit- 

teris 


Luflra  feX  qui  iam  peracla  tempus  implens  corporis ,  fe_, 
volente ,  natus  ad  boc  ,  paffioni  deditus  ,  Agnus  in  crucis  leva~ 
tur  immolatus  ftipite . 

Crux  • 

Hic  acetum-tfel,  arundo  ->Jputa  ,  clavi ,  lancea,  mite  cor- 
pus  perforatur  :  fanguis  ,  »«<&*  profiuit  :  fVm* ,  pontus  ,  #/frv* , 
Mundus  quo  lavantur  Jlumine  . 

Cr«x  fidelis . 


mif ,  «<■  «&  omnibns  legeretur .  Ea« 
dem  de  caufla  apud  Coptitas  in 
Aegypto  Graecam  le&ionem  Co- 
pticam  interpretationem  fequu- 
tam  fuifle  ,  antequam  ulla  omnino 
apud  Chriftianos  foret  Arabicae 
linguae  cognitio  ,  probat  Renau- 
dotius  Tom.I. Liturg.  Orient.  p.207. 
InSacramentarioGelafiano  lib.i. 
tit.  35.  apud  Ven.  Card.  Thoma- 
fium  Tom.vi.O/w.  inter  ritus  ba- 
ptifmales  praefcribitur  Sacerdoti 
compeliare  baptizandos  de  eorum 
lingua  ,  ideft :  Oita  lingm  confiten- 
tnr  Dominum  noslrum  Iefum  Cbriflum ; 
ac  (i  graece  refponderint ,  prae- 
fcribitur  Acolythum  cantantem_f 
recitare  Graeco  idiomate  fymbo- 
lum  fidei  .  Huic  rei  profpexille 
videtur  etiam  Leo  llf.  cum  pro  a- 
more  (uti  refert  Anaftafius  n-  84.) 
&  cautela  erthodoxae  fidei  fecit  ubi 
fupra  (in  Bafilica  Principis  Apofto- 
lorum)  fcuta  argentea  duo  ,  fcripta 
utraque  fymbolo ,  unurn  quidem  lit- 
teris  Graecis ,  &  aliud  Latinis :  fe- 
dentia  dextra ,  laevaque  fuper  ingrcf- 
fum  corporis  .  Verum  illud  quoque 
notandum  venit  de  Ordinibus  Ro- 
manis  a  Mabillonio  editis  T0m.1I. 
Muf.  ital.  ,  in  Ordine  1.  omnium_» 
vetuftiifimo  lectiones  fabbathi  an- 
tepafchalis  defignari  pagin.  25. 
ptiinum  graece  legendas ,  &  dein 


latine ;  atque  hoc  ritu  lectas  an- 
tiquitus  fuifle  docet  etiam  Anafta- 
fius  ,  qui  de  Benedi&o  II).  num. 
xxxil.  fcribit :  Volumen  praepararc» 
sluduit ,  in  quo  Graecas ,  &  Latinas 
leWones  ,  quas  d'e  fabbatbo  S.Tafchae, 
fimulque  &  S.Tentecofles  Sitbdiaconb 
legere  foliti  fnnt .  Sed  in  pofterio- 
ribus  Ordinibus  a  X.  incipiendo  , 
quem  Mabillonius  ad  faeculum  xr. 
revocat,  lectio  Latina  praecedit , 
&  Graeca  fubfequitur ,  nonnifi  ex 
voluntate  Papae  facienda  ;  Sitbdia- 
conus  vero  (en  verba  pag.104.)  fini- 
ta  beneditlione  cerei  ,  afcendens  am- 
bonem  incipit  legere  fine  titulo  „  In 
„  principio  Deus  creavit  caelum, 
„  &  terram  „  Eovero  completo  tfi 
Dominus  Tapa  velit ,  Graecus  Subdia- 
conus  eamdem  leciionem  graece  rele- 
git .  Idem  habetur  in  Ordine  xr. 
auctore  Benedifto  B.Petri  Canoni- 
co ,  qui  floruit  faeculo  xil.  i  neunte 
p.138.,  in  quo  tamen  illudadver- 
tendum  ,  primam  nempe  mentio- 
nem  occurrere  de  epiftola,&  evan- 
gelio  graece  canendis  poft  epi- 
ftolam  ,  &  evangelium  Latinum 
in  folemni  Mifla  Rom.Pontiricis ; 
tum  &inOrdinexiv.,  auftore  laco- 
bo  Caietano,pag.i72.,  ac  demum 
inOrdine  xv.,  auctore  Petro  Ame- 
lio,pag.497.  Num  autem  in  ma- 
iori  hebdomada  paffio  quoque_j 

pri- 


#(  «s  m 

Flecle  ramos  arbor  alta  -,  tenfa  laxa  vifcera  ,  &  rigtr  lem 
ttfcat  ille  ,  quem  dedit  nativitas  j  ut  fuperni  membra  Regis  miti 
tendas  flipite . 

Crux  fidelis  . 

Sola  digna  tu  fuifli  ferre  faecli  precium  ,  atque  portum^» 
praeparare  nautae  mundi  naufrago  :  quem  facer  cruor  perunxtt, 
fufus  Agni  corpore . 

Crux  fidelis  . 

Al.  Gloria  aeterno  Patri  pro  falute  pofita ,  gloria  unico  eius 
coaeterno  Filio  Spirituique  SancJo  in  fempitema  Jaecula  .  Amen  . 

Al.  Gloria  ,  &  honor  Deo  ufquequo  altijfimo ,  una  Patri  Fi- 
lioque  cum  inclito  Paraclito ;  cui  laus  efi ,  &  potejlas  per  aeter- 
na  faecula  . 

Al.  Sit  Patri ,  Natoque  fummo  gratia  cum  Spiritu  :  fempi- 
ternae  'frinitati  laus ,  falus ,  &  gloria  ,  quae  creavit ,  quae  re- 
demit ,  quaeque  nos  illuminat  (a) . 

p  Tan- 


primum  latine  ,  &  dein  graece  le- 
geretur  ,  incertum  eft  ,  cuin  Au- 
guftinus  Patritius  in  lib.nl.  facra- 
rum  caerimoniarum  Romanae  Ec- 
clefiae  cap.  7.  de  evangeiio  ,  &  epi- 
ftola  graece  legendis  haec  folum  ad- 
notaverit :  Ego  reperi  in  antiqttiffi- 
mis  codicibus  non  modo  evangelinm , 
&  epiHolam  ,  fed  &  prophetias  ,  & 
paffionem  Chrifli  in  ficra  hehdomada, 
&  alia  htiitifmodi  graece  legi  confue- 
tnm  fuiffe .  Tandem  longa  haec 
difquifitio  abfolvenda  eft  auftori- 
tate  Iohannis  VIII.  R.  P. ,  qui  in 
ep.ccxLviI.  ad  Sfentopulchrum  Co- 
mitem  ap.  Labb.  Tom.xr.  Concilior. 
pag.171.  pronunciavit  nec  afide, 
nec  a  fatia  doctrina  alienum  effe  , 
ut  Miffa  ,  &  cetera  Ecciefiae  divi- 
na  officia  Illyrico  fermone  reci- 
tarentur,  quia  Deus ,  ut  praeci- 
puas  linguas  tres  Hebraeam_j , 
Graecam,  &  Latinam  ,  ita  &  ce- 
teras  edidit ,  ut  eius  laudi ,  glo- 


riaeque  infervirent:  IVeque  enim , 
ait ,  trihus  tantum  ,  fed  omnibus  lin» 
guis  Dominum  laudare  autloritate  fa- 

cra  monemur T^ec  fine  fidei , 

vel  dotlrinae  aliquid  obslxt  ,  five^» 
Miffas  in  eadem  Sclavonica  lingua  ca- 
nere ,  five  /acrum  evangelium ,  vel  le- 
cliones  divinas  novi ,  &  veteris  te- 
ftamenti  bene  translatas  ,  &  interprei 
tatas  legere ,  aut  alia  horarum  officia 
omnia  pfallere  :  quoniam  qui  fecit  tres 
linguas  prmcipales ,  Hebraeam  fcilicet, 
Graecam  ,  &  Latinam  ,  ipfe  creavit 
&  alias  omnes  ad  laudem  ,  &  gloriam 
fuam  .  Iubemus  tamen  ,  ut  in  omnibus 
Ecclefiis  tertae  veslrae  propter  maio- 
rem  honorificeutiam  evangeiium  lati- 
ne  legatur;  &  poflmodnm  Sclavonica 
lingua  translatum  in  auribus  populi 
latinz  verba  non  intelligentis  ,  annttn- 
cietur  jfuut  in  qnibufdxm  Ecclefiis  fieri 
videtur . 

(a)  Huiufmodi  verfus  etiam  in 
Hymnario  de  anni  circulo  aCard.Tho- 

mafio 


#(  H4  )@ 
Tandem  poft  preces  reliquas  ita  finis  imponitur :  Hoc  expleto, 
venit  Sacerdos  ante  altare;  &  dicit  „  Oremus .  Praeceptis  faluta- 
■n  ribus  moniti  „  Et  Oratio  Dominica  .  Deinde  „  Libera  nos  quae- 
3,  fumus  Domine  „  Non  dicat  „  Pax  Domini  „ .  Hoc  expleto , 
eommunicent  omnes . 

Cum  Sacramentario  Gelafiano  ,  &  Antiphonario  Grego- 
riano  concinit  Ordo  Romanus ,  quem  ad  tempora  Gregorii 
Magni  Pontificis  revocat  cl.  Iohan.  Mabillonius  (a).  Certo 
hunc  Ordinem  faeculo  vnl.  antiquiorem  efle  conftat  cx  Ama- 
lario  j  qui  floruit  ineunte  faeculo  nono  ,  quique  libellos  de 
Ordine  Romano  commentatus  eft.  Diverfi  erant  hi  libelli ,  non 
modo  pro  diverfis  argumentis ,  ut  libellus  de  Miffa  Pontifi- 
cali ;  libellus  de  Mifla  Epifcopali  fecundum  ritum  Ecclefiaej 
Romanae  ,  libellus  de  Baptifmo  ,  libellus  de  Ordinibus  fa- 
cris  &c.  fed  etiam  pro  uno,  eodemque  argumento  ,  id  quod 
ex  eodem  Amalario  conftat ,  qui  diverfos  libellos  citat  pro  uno 
eodemque  Officio  hebdomadae  Pafchalis  .  Hinc  idcm  Mabillo- 

nius 


mafio  edito  ,  tribuuntur  Fortuna- 
to  (  Tom.il.  Oper.  pag.363.)  ,  quin 
&  in  recentiori  Colletlione  Tifaurenfi 
omnium  poematum ,  carminum  ,  frag- 
mentorum  Latinornm  &c.  a  prhna^j 
Latinac  linguae  aetate  ad  vi.ufque  Cbri- 
fiianum  faeculum  Tom.  vi.  pag.  197. 
eidem  adfcribuntur  .  Verum  nos 
cum  Iacobo  Sirmondio  carmen_i 
hoc  Claudiano  potius  quamFor- 
tunato  referendum  puramus  .  Is 
enitn  in  noris  ad  epiflolam  ter- 
tiam  libri  tv.  Epiftolarum  Sidonii 
Apolliiiaris  pag.  43.?ariiiis  1651., 
in  qua  Sidonius  Claudiano  gratu- 
latur  de  quodam  hy.nno  his  ver- 
bis  ••  Iim  vero  dc  bymno  tuo  fi  per- 
cunttere  qitid  fentiani  ;  commaticus 
efl  ,  copiofns  ,  dukis  ,  elatv.s  ,  &  qnof 
libet  Syricos  dithyramhos  amoenitate 
poetica  ,  &  biftorica  ventate  fv.pere- 
minct  ;  haec  fubdit  :  Aiaotat  boc 
hco  SchoHaftes  qnidam  hymnumfigni- 


ficari  ,  cuius  initium  eft  „  Pango 
„  lingua  gloriofi  praelium  certa- 
„  minis  „  Et  quidem  slilum  redolet 
cultiorem  ,  quam  Fortunati  effe  foleat , 
cui  tamen  illum  tribuunt  antiqui  etiam 
fcriptores  ,  &  codices  .  In  eum  prae- 
terea  fcite  cadunt  omnia ,  quae  laudan- 
tur  a  Sidonio  &c.  Denique  Claudiauo 
carmcn  boc  vindicat  non  folv.m  vetus 
Scboliaftes,  quem  dixi :  verum  etiam 
Gennadius  ,  non  quidem  ut  editus  efl , 
fid  prout  in  codice  coenobii  S.  Ati- 
cbaelis  de  Tumba  vulgatis  antlior  in 
Claudiani  mentione  legitur  his  vcrbis : 
„  Scripfit  &alia  nonnulla :  inter 
„  quae  &  hvmnum  de  paifione 
„  Domini  ,  cuius  principium  eft: 
„  Tange  linvua  gloriofi  .  Fuit  autem 
„  frater  Mamerti  Viennenfis  Epi- 
„  fcopi,,. 

(<:)  Di  commentar.  inOrdin.Fgm. 
pag.  vul.  T0m.1I.  Muf.  Ital. 


#(  *IJ  )® 

jnlus  veterum  fententiam  fecutus  ,  totidem  libellos  Ordinis 

Romani  diftinguit,  quot  eiufdem  diverfivc  dc  ritibus  Roma- 

nis  argumenti  habent  fcriptiones .  In  primo  igitur  vetuftifsi- 

mo  libello,  qui  infcribitur  :  Ordo  ecclejiajiicus  Romanae  Eccle- 

Jiae^  qualiter  Mijfa  Pontificalis  celebretur ,  quique  laudatur  paf- 

fim  ,  &  exponitur  ab  Amalario  ,   ita  caerimonia  (alutationis 

Crucis  in  feria  VI.  Parafccves  declaratur  (a);  Pojl  orationes 

praeparatur  Crux  ante  altare ,  interpojito  fpatio  inter  ipfam  ,  d? 

altare ,  fujientata  hinc  inde  a  duobus  acolytis  ,  pofito  ante  eani-t 

oratorio .   Venit  Pontijex ,  C^  adoratam  deojculatur  Crucem  :  deinde 

Presbyteri ,  Diaconi  ,  Subdiaconi  ,  &  ceteri  per  ordinem  ,  deinde 

populus  .  Pontifex  vero  fedet  in  fede  ,  ufque  dum  omnes  falutent . 

Presbyteri  vero  duo  priores ,  mox  ut  Jalutaverint ,  intrant  Jecre- 

tarium  ,  vel  ubi  pojitum  Juerat  corpus  Domini  ,  quod  pridie  re- 

manjit ,  ponentes  eum  in  patena  :  d^  Subdiaconus  teneat  ante  ipjos 

calicem  cum  vino  non  confecrato  ,  &  alter  Subdiaconus  patenam 

cum  corpore  Domini:   quibus  tenentibus  accipit  unus  Presbyter  pa- 

tenam ,  &  alter  calicem  ,  C?*  deferunt  Juper  altare  nudatum .  Pon- 

tijex  vero  Jedet ,  dum  perjalutet  populus  Crucem  .  Nam  Jdlutante 

Pontifice  ,  vel  populo  Crucem  ,  canitur  Jemper  antiphona  :  „  Ecce 

„  lignum  Crucis  ,  in  quo  falus  mundi  pependit,  venite  ado- 

„  remus,,.  Dicitur  pjalmus  cxvlil.  ideji  „  Beati  immaculati,,. 

Oua  Jalutata  ,  &  repofita  in  locofuo->  defcendit  Pontijex  ante_> 

altare^  &  dicit :  „  Oremus  .  Praeceptis  falutaribus  moniti .  Pa- 

„  ter  nofter  nJequitur  „  Libera  nos  quaefumus  Domine  „  .  Cum 

dixerint  Amen  ,  Jumit  de  JanEia  ,  &  ponit  in  calicem  ,  nihil  di- 

cens :  &  communicant  omnes  cum  filentio  ,  d^  eXpleta  Junt  uni- 

verfa  .  Et  dicit  Pontijex  :  „  In  nomine  Patris ,  &  Filii ,  &  Spi- 

„  ritus  San&i ,  pax  tibi  „ .  Rfpondent :  „  Et  cum  fpiritu  tuo  „ . 

Et  poji  paullulum  vefperam  dicit  unujquijque    privatim  ,  &  Jic 

vadunt  ad  menjam . 

In  quadam  Appendice  de  ojjiciis  in  nocJibus  a  Coena  Dom 
mini ujque  adPaJcha^  quae  in  nonnullis  codicibus  fequitur  poft 
memoratum  primum  libellum  Ordinis  Romani  (b),  cuius  Appen- 

p   2  dicis 

(*)  Pag.  23.T0111.  cit,  (b)  Pag.  30.  &  feqq.  Tom.  cit. 


#(  »o» 


dicis  mentio  quoque  habetur  penes  Amalarium ,  exftat  alia" 
defcriptio  adorationis  Crucis ,  quae  cum  iifdem  fere  verbis 
fuperius  allatae  refpondeat,  fupervacaneum  ducimus  illam_. 
heic  exhibere  .  Quare  illud  potius  notandum  venit ,  quod 
licet  in  his  vetuftifsimis  Ordinibus  nulla  quidcm  vivifici  ligni 
Dominicae  Crucis  mentio  occurrat ,  fed  fola  Crucis  imago 
defignetur ;  tamen  in  dubium  revocari  non  poteft  ,  hanc  in 
Parafceve  caerimoniam  ,  ubi  verum  Crucis  lignum  aderat,  non 
alio  ,  quam  illo  tunc  peractam  fuiffe  .  Amalatius  Diaconus 
Metenfis  in  quatuor  libris ,  quos  ex  Ludovici  Pm  Imp.  prae- 
cepto  poft  annum  IdCCCXIx.  concinnavit  de  ecclefiajlicis  offi- 
c7/>,  quique  aliter  officiales  dicli  funt ,  huius  rei  luculentifll- 
mum  teftimonium  perhibet ;  qui  nempcdchac  ipfa  caerimo- 
nia  locutus  de  vero  Crucis  ligno  tunc  ufurpato  fidem  facit . 
Fuerunt  quidam  (ut  ipfe  (a)  inquit)  qui  volebant  dicere  ,  fe  velle 
eamdem  Crucem  adorare  ,  in  qua  Dominus  crucifixus  ejl  .  Utinam 
in  omnibus  Ecclefiis  haberetur  ,  prae  ceteris  merito  veneraretur . 
Quamvis  omnis  Ecclefia  eam  non  pojfit  habere  ,  tamen  non  deejl  eis 
virtus  fancJae  Crucis  in  eis  crucibus  ,  quae  ad  fimilitudinem  Domi- 
nicae  Crucis  faftae  funt ,  ficut  legitur  in  libro  hijloriae  Anglorum 
de  Ofuualdo  fideli  Rege  ,  &  Chrijiianijfimo  ,  qui  in  periculo  pofitus> 
fubito  fecit  crucem  ,  &  fixit  in  terram  ,  eaque  adorata ,  &  de- 
precato  Deo  coram  illa  ,  dedit  eis  vic7oriam  .  Alium  ritum  idera 
Amalarius  in  libro  de  Ordine  Antiphonarii(b)  adnotavit  circa  fa- 
lutationem  Crucis,  qui  in  eo  confiftit ,  quod  huius  facrae,  ac 
pientiflimae  folemnitatisoccafione  lumina  haud  accendebantur, 
uti  nec  modo  adhibentur:  MosEcclejiae  nofiraejmquk,  obtinet per 
tres  nocJes ,  idejl  perferiam  V.->  quae  vocatur  Coena  Domini ,  & 
per  VL,  quae  vocatur  Parafceve-,  &per  VII.,  quae  vocatur  Sabbathum 
fancJum ,  ut  extinguantur  luminaria  Ecclefiae  in  noc~te  .  De  more 
fanclae  matris  Romanae  nofirae  Ecclefiae  interrogavi  Archidiaco- 
mim :  'fheodorum  memoratae  Ecclefiae  ,  fcilicet  Romanae  :  qui  re- 
fpondit :    Soleo  efje  cum  Apofiolico  in  Lateranis  ,  quando  officium—» 

cele- 

(a)  Lib.  I.  cap.14.  de  ddorationc  (  b)  Cap.  xliv.  de  exthftione  lu- 
S.  Crncis  pag.c50.T0m.x1v,  Bibliotb,  minum  circa  feptiltnram  Domini  pag. 
T?2tr.  Lugduiri  1677.  1051.  Tom.  cit.  Bibl,  Tatt. 


#(  IJ7  )# 
celebratur  de  Coena  Dommi  •  Nihil  enim  ibi  in  eadem  nocJe  obfer- 
vatur  de  extinBione  luminum  .  In  feria  VI.  nullum  lumen  habe- 
tur  lampadum  ,  five  cereorum  in  Ecclefia  in  Hierufalem  quamdiu 
dominus  Apofiolicus  ibi  orationes  folemnes  facit ,  C^  quamdiu  Crux 
falutatur :  fed  tamen  in  ipfa  die  novus  ignis  accenditur ,  de  quo 
refervatur  ufque  ad  nocJurnale  officium  (a)  . 

Accedit  infuper  Alcuinus  Diaconus  Eboracenfis  ,  feu  au- 
ctor  Iibri  de  divbiis  officiis  ,  opus  olim  Alcuino  perperam  tri- 
butum ,  fed  quod  conftat  poft  annum  M.  confarcinatum  fuifle 
ex  diverfis  Amalarii  ,  ipfiufque  Alcuini  genuinis  ccntonibus, 
aliorumque  au&orum  Alcuino  pofteriorum  :  Circa  vefperunuj 
vero  (  ita  libri  collector  (  b  )  ritum  exponit )  in  omnibus  Ec- 
clefiis  Presbyterorum  ,  feu  Epifcoporum ,  atque  coenobiorum  praepa- 
ratur  Crux  ante  altare  ,  &  fuflentatur  hinc  inde  a  duobus  aco- 
lytis  ,  pofito  ante  eam  orario  ,  venit  Pontifex  folus  ,  d>"  adoratam 
deofculatur  Crucem .  Deinde  Presbyteri ,  &  Diaconi^  &  ceteri  per 
ordinem ,  deinde  populus .  Pontifex  vero  fedet  infede  ,  donec  omnes 
falutent .  Presbyteri  vero  duo  priores  ,  falutata  Cruce  ,  intrant  in 
facrarium ,  &  deferunt  corpus  Domini ,  quod  pridie  remanfit ,  po- 
nentes  illud  in  patena  ,  &  fubdiaconus  tenet  ante  ipfos  calicem 
cum  vino  non  confecrato  ,  &  alter  Subdiaconus  patenam  cum  fu-> 
pradiclo  corpore  Domini ,  a  quibus  accipiunt  Presbyteri  patenam , 
&  calicem ,  &  ponunt  fiiper  altare  nudatum  :  Pontifex  vero  fedet 
dum  falutat  populus  Crucem  .  Salutante  enim  prius  Pontifice  ,  feu 
populo.,  cantatur  Antiph.  „  Ecce  lignum  Crucis  „  Pfalm.  „  Beati 
„  immaculati  „  Item  „  Crucem  tuam  adoramus  &c.  „  Pfalm. 
„  Deus  mifereatur  „ .  Alia  „  Dum  fabricator  „ .  Quando 
hanc  Crucem  adoramus ,  omne  corpus  nofirum  haereat  terrae ,  & 
ipfum  quem  adoramus  ,  quafi  pendentem  in  ea  mente  cerna- 
mus ,  virtutemque  ,  quam  accepit  ex  Dei  Filio  ,  ipfam  adoramus  . 
Proflernimur  corpore  ante  Crucem  ,  mente  ante  Dominum :  vene- 
ramur  Crucem  ,  per  quam  redempti  fumus ,  Cb"  illum  deprecamur , 

qui 

(a)  Novi  ignis  benedi&io  olim  fabbatho  fanfto  antepafchali . 
in  triduo  ante  Pafcha  perageba-         (  b)  Cap.  xvnl.  de  feria  vi. ,  quae 

tur.  Hodie  tamen  huiufmodi  ri-  efl  Tarafceve  pag.  1052.  &  feq.  Lu- 

tus  communitcr  obtinet  in  folo  tetiae  Parifiorum  1617. 


n8 

qui  redemit .  Chti  vero  non  pojjunt  habere  de  ligno  Domini ,  falva 
Jide  adorant  illam ,  quam  habent ,  de  quibus  venerationibus  ,  quae 
conveniunt ,  per  Jingulas  orationes  fuperiores  ,  B.  Iohannes  Chryfo- 
Jlomus  ( a )  inter  cetera  Jic  dicit :  Crux  Ecclejiae  fundamentum , 
atque  orbis  terrae  cautela .  Crux  annuntiatio  Apoftolorum ,  glo- 
riatio  Martyrum  ,  fpes  Chrifiianorum  .  Crux  gaudium  Sacerdotum , 
Virginum  caflitas ,  Monachorum  abflinentia  .  Crux  Imperatorum 
philojophia ,  &  Regum  magnificentia  ,  &-  dejlructio  fuperborum  . 

Crux 


(a)  Similes  formulas  exhibet  A- 
malarius  de  Ecclef.  Ojfic.Wb.  i.  cap. 
14.  ex  homilia  Chryfoftomi  dc  Cru- 
ce,  &  Utrone;  verum  in  hac  fan&if- 
fimiPraefulis  homilia,  quae  genui- 
num  eius  opus  eft ,  eaedem  non 
reperiuntur.  Exftant  fiquidem  in 
homilia  in  venerabilem  ,  atque  vi- 
vificam  Crncem ,  &  de  primortim  bo- 
minum  tranfgreffione  ,  quae  iamdiu 
inter  fpurias  amandata  fuit  ,  uti 
adnotat  cl.Montfauconius  T0m.1I. 
Oper.  pag.  822.  &  feqq.  Ceterum_» 
huiufmodi  Crucis.  encomia  paffim 
leguntur  penes  Graecos  ,  Latinof- 
que  Sciiptores  .  Habes  in  Meno- 
logio  Graecorum  xnl.  feptembris 
in  profefto  Exaltationis  S.Crucis  , 
praeclara  Crucis  elogia,  ubi  Crux 
ialutatur  ,  adoratur  :  Salve  Crux 
vitam  ferens  ,  pietatis  infuperabile-» 
trophaeum  ,  ianua  paradifi  ,  fidelium 
fulcrum  .  Hymnus  Fortunati  VexilU 
Regis  prodsunt  apud  Ven.Card.Tho- 
mafium  in  Hymnario  T01n.1I.  Oper. 
pag.  364. ,  his  encomiis  abundat . 
Quomodo  autem  hae  locutiones 
accipiendae  finf,  docet  Auguftinus 
Traft.i.  in  foban.Tom.nI.Part.il. 
Oper.p.z96.Pa.r\(.i6%o.  Dicimus  qui- 
dem  Ugnum  vitxm  ,  fed  fccundum  in- 
telletlum  lignum  Crucis  unde  accepi- 
mus  vitam .  Tropice  nimirum  vel 
relative  haec   intelligenda    funt . 


Quare  iii  citato  hymno  hoc  (e.11- 
fu  refte  dicitur  :  OCrux,  avefpes 
tmica  hoc  pafjionis  tempore  ,  auge  piis 
iuftitiam  ,  reifque  dona  veniam  ,  ubi 
nempe  per  metonymiam  Crucis 
vocabuloChriftus  defignatur,  cum 
ceteroquin  Crux  ,  licet  inftrumen- 
tum  fuerit  falutis  noftrae  ,  tamen 
inanima  res  fit ,  ideoque  remotif- 
fima  a  poteftate  augendae  piis 
gratiae  ,  &  veniae  reis  impertien- 
dae  .  Nulla  igitur  fpes  in  imagi- 
nibus  ,  ideoque  nec  in  imagine 
Crucis  ponenda  eft :  Imagines  por- 
ro  Chrifli  (  aiunt  Patres  Concilii 
Tridentini  fefs.  xxv.  de  invocat. ,  & 
vcnerat. ,  &  reliquiis  (antlor. ,  & 
facr.  inngin.  )  Deip.rae  virginis  ,  & 
aiiorum  SxnElorum  ,  in  templis  femper 
habendas  ,  &  retinendas  :  eifjue  de- 
bitum  honorem  ,  &  veneratipnem  im> 
pertiendam  :  «0»  quod  credatur  ineffe 
aliqua  in  iis  divinitas ,  vel  virtus , 
propter  quam  fint  colendie  :  vel  quod 
fidticia  tn  imaginibus  fit  figenda :  ve~ 
luti  enim  fiebat  a  Gentibus  ,  quae  in 
idolis  fpem  ftiam  collocabant ;  fed  quo- 
niam  honos  ,  qtii  eis  exhibetur  ,  re- 
fertur  ad  prototypa ,  quae  illae  reprae- 
fentant :  itaut  per  imaynes ,  quxs  ofcu- 
lamur  ,  &  coram  quibus  caput  ape- 
rimus  ,  &  procumbimus  ,  Chritlum^ 
adoremus ,  &  fxnUos  ,  qttorum  illae 
fimilitudinem  gcrunt ,  veneremur . 


II9 

Crux  aegrotantium  medicus ,  navigantium  gubernatio  ,  atque  pc- 
riclitantium  portus  .  Crux  infenfatorum  fapientia ,  atque  libertas 
fervorum  .  Crux  fcandalum  Iudaeorum ,  atque  perditio  impiorum  . 
Crux  templorum  deflructio  ,  d^  repulfio  idolorum  .  Qua  falutata  , 
&  repofita  in  loco  fuo  ,  venit  Pontifex  ante  altare  ,  &  dicit : 
„  Praeceptis  falutaribus  moniti .  Pater  noftcr  .  Libera  nos 
„  quaefumus  Domine„.  Cum  vero  dixerint  „  Amen  „  fumit 
de  pane  fancto ,  &  ponit  in  calicem  ftlendo .  „  Pax  Domini  „  non 
dicit ,  quia  non  fequuntur  ofcula  circumflantium  .  Sancttficatur 
autem  vinum  non  corfecratum  per  fanctificatum  panem  (a) .  Tune 

autem 


(<j)  Amalarius  deEccl.officSxb.l. 
cap.  15.,  cui  titulus  de praefentatio- 
ne  corporis  Domini  in  altari ,  &  cali- 
sis  cum  vino  non  confecrato  ,  haec 
habct :  In  fuperius  memorato  libro 
inveni  fcriptum ,  ut  duo  Tresbyteri 
afferant  pofl  falutationem  Crucis  cor- 
pus  Domini ,  quod  pridie  refervatum 
fuit ,  &  calicem  cum  vino  non  con- 
fecrato  ,  quod  tunc  confecretur  ,  & 
inde  communicet  populus .  De  qua-i 
obfervatione  interrogavi  ^irchidiaco- 
num  ,  &  ille  refpondit :  In  ea  flatio- 
ne,  ubi  ^ipoilolicus  filutat  Crucem  ,  ne- 
mo  ibi  communicat .  Qui  iuxta  ordi- 
nem  libelli  per  commixtionem  panis 
&  vini  confecrat  vinum  ,  non  obfer- 
Vat  traditionem  Ecclefixe  ,  de  qua  di- 
cit  Innocentius  ,  islo  biduo  ficramenta 
penitus  non  celebrari .  Haec  confu- 
fe  nimis  proftant  in  textu  Ama- 
larii ,  atque  ex  his  licet  arguere 
ipfum  cenfuille  in  Parafceve  vi- 
num  non  confecratum  per  admi- 
xtionem  facrae  hoftiae  confecra- 
tionem  recipere  ,  proindeque  ri- 
tum  hunc  adhibitum  putafle  con- 
tra  traditionem  Ecclefiae  ,  de  qua 
Innocentius  I.  R.  P.  in  epiftola_> 
ad  Decentium  apud  Couftantium 
Epift.^.TT.  pag. 850.  haec  refert: 
Vtiq»C  conflat ,  .Apc.floios  biduo  iflo  , 
&  in  maerore  fuiffe  ,  &  proptec  me- 


tum  Iudaeorum  fe  occoluiffe  .  Quod  utU 
que  non  dubium  eil ,  in  tantum  eos 
ieiunaffe  biduo  memorato  ,  ut  traditia 
Ecclefiae  babet  iflo  biduo  facramenta 
penitus  non  celebrari .  Vide  fuper 
hac  quaeftione,  quae  dode  adno- 
tavit  Mabillonius  in  Comment-  in^» 
Ordin.  Bgman.  pag.  lxxvi.  ,  &  feqq. 
Tom.  il.  Muf.  Ital.  Ceterum  in  fe- 
ria  vi.  calicis  cum  vino  aqua  mi- 
xto  ,  vel  cum  folo  vino  ,  uti  mos 
erat  nonnullarumEcclefiarum,  fan- 
ftificatio  extrinfecus  adveniens  ex 
contaftu  facrae  particulae  ,  diluci- 
de  explicatur  ab  Oderico  in  ordine 
Offiuorum  Ecclefiae  Senenfis  p.144. 
Sacirdos,  ait,  more  folito  bofliam  fran- 
gat ,  &  ea  fratla  cum  dixerit  „  Per 
„  oinnia  faecula  faeculorum„cjr 
refponfum  fuerit  „  Amen ,  Pax  Do- 
„  mini  „  non  dicatur ,  ncque  paxper 
ofcula  detur  ,  fed  fumat  Sacerdos  de 
fxnbla  {fcilicetboflia)&  ponat  in—, 
calice  nibil  dicens  ,  non  enim  poffet 
refte  dicere  „  commixtio  corporis 
„  &  fanguinis  „  cum  ibi  non  fit 
finguis  ,  fed  ut  dicit  ^imalarius  „  fan- 
„  dirkatur  vinum  non  confecra- 
„  tum  per  corpus  Domini  im-: 
„  miflum  „  non  autem  confecratur , 
nam  confecrare  efl  confecratione  „  tran- 
„  fnbflantiare  „  fintJificari  vero  efl 
ex  taSfu  fiicrae  rei  reverendum  effici  . 


m 


1 20 


communicant  omnes  cum  filentio  ;  &  expleta  funt  univerfa  .  De 
hac  autem  communicatione  utrum  debeat  fieri ',  fupra  relatum  efi . 
Aliorum  quidcm  Scriptorum  loca  adduci  etiam  poffent, 
quibus  laudatus  ritus  luculentius  comprobaretur.  Sed  cum 
au&ores  hi  vel  fynchroni  fint ,  vel  pofteriores  iis ,  quos  ci- 
tavimus ,  hos  praetermififTe  praeftabit .  Ceterum  haec  caeri- 
monia ,  quam  hactenus  expofuimus  ,  Iconomachi  Claudii  Tau- 
rinenfis  Epifcopi  iniuriis  ,  &  cavillationibus ,  quae  cum  im- 
pietate  coniungebantur  ,  faeculo  ix.  carere  non  potuit .  Ipfi 
tamen  ftrenue  adverfatus  eft  Ionas  Aurelianenfis ,  tribus  edi- 
tis  libris,  quibus  titulum  fecit  de  cultu  imaginum  (<*),  quofque 

Carolo 


(a)  Ionas  Aurelianenfis  Anti- 
ftes  fuit  unus  ex  illis  Francorum 
Epifcopis  ,  qui  etfi  contra  Icono- 
claftas  valide  propugnarent  facras 
imagines  non  eife  delendas ,  fed 
fervandas  in  locis  facris  ad  or- 
natum ,  &  hiftoricam  inftruftio- 
nem  fidelium  ,  attamen  exiftima- 
bant  nullum  illis  religiofum  ho- 
norem  efle  tribuendum  .  Quare_» 
de  fecunda  Nicaena  Synodo  male 
fentiebaru  ,  quafi  haec  definiflet 
imagines  eo  cultu ,  qui  foli  divi» 
nitati  tribuitur,  eile  colendas.  Ple- 
rofque  Galliarum  Epifcopos  in_» 
his  circa  cultum  imaginum  erro* 
ribus  cfle  verfatos ,  qui  gefta  in 
Concil.Francfordienfi  an.ioccxciv. 
probe  tenueric ,  facile  agnofcet . 
Conciliutn  iftud  ,  cui  Adrianus  I. 
R.  P.  praefuit  per  Legatos  ,  cul- 
tum  facrarum  imaginum,  non_> 
quemlibet,  fed  eum,  qui  latriae  di- 
citur ,  damnavit;  crediditque  ex 
inrida  verlione  Aftorum  Concilii 
Nicaeni  II.  ,  cuius  oecumenicitas 
nondum  inGalliis  conftabat,Grae- 
cos  imaginibus  adorationem  per- 
inde  ac  Sancliifs.Trinitati  impen- 
dere  voluifle  .  Porro  in  hac  ipfa 


Galliarum  Praefulum  errantium 
clafle  fuifle  "Walafridum  Stiabo- 
nem  Abbatem  Divitis  ,  feu  Maio» 
ris  Augiae  ad  Rhenum  ,  ex  eius 
libro  de  rebns  Ecdefufticis  cap.  vnl. 
p.  185.  Tom.  xv.  Bibl.  Vxtr.  liquet , 
tum  &  alios  multos  ,  quorum  no- 
mina  exprefla  exftant  inSynodo, 
feu  Collatione  Parifienfi  hac  de  re 
poftmodum  habita  an  iocccxxv.fub 
Ludovico  Pio  .  Ceterum  licet  me- 
morati  Praefules  haec  tunc  de  fa- 
cris  imaginibus  opinarentur,  ima- 
gini  tamen  Crucis  Chrifti  venera- 
tionem  efle  impertiendam  aperte 
fatebantur  .  Id  patet  ex  Apologe- 
tico  Ionae  Aurelianenfis  ,  qui  er- 
roris  circa  alias  imagines  eratan- 
tefignanus,  quique  aParifienfi  Col- 
latione  ea  de  caufla  mirtus  Lega- 
tus  a  Ludovico  Pio  ad  Eugenium 
II.  R.  P.  Quare  Anaftafius  Biblio- 
thecarius  in  feptimae  Synodi ,  feu 
Nicaenae  II.  praefatione  ad  Iohan- 
nem  Vill.  R  P.  ap.Labb.T0m.v11I. 
Cancilhr.  p.675.  ai;bat  Gallis  Prae- 
fulibus  facrarum  imaginum  utili- 
tatem  nondum  efle  revelatam  ,  li- 
cet  de  Crucis  veneratione  re<5te 
fentirent .  Qjuf   enim  ,  ait  ,  fiiper 

<vene- 


m  "« )# 

Carolo  Calvo  Francorum  Regi  infcripfit .  In  his  ergo  totus 
eft  Ionas,  ut  explicet ,  &  propugnet  cultum  imagims  Domi- 
nicae  Crucis  ,  &  facrum>ritum  vcnerationis  eiufdem  in  fe- 
ria  VI.  maioris  hebdomadae  (a) :  Quo  ergo  (inquit  ille)  ob  re- 
cordationem  redemptionis  fuae  Jancla  Ecclefia  ex  Janclorum  Patrum 
traditione  Crucem  Chrijii  veneretur ,  adoret ,  colat  ,  non  cultu , 
&  adoratione ,  quae  folius  divinitatis  eji  ,  fed  eo  potius ,  unde  Jatis 
abundeque  fupra  diclum  efl ,  nemo  nifi  qui  ab  ecclefiajiica  traditione 
dijfentit ,  ignorat .  Unde  ob  recordationem  falutiferae  pafjionis  Do- 
minicae  annuatim  in  fanclifjimo  die  Parafceves  Jecundum  traditio- 
nem  ecclejiajlicam  Crucem  Cbrijii  adorat ,  idejl  Jupplicando  falu- 
tat ,  quae  etiam  totum  dijfufa  per  orbem  in  Chrifii  laudem  pro- 
rumpens  gratulabunda  canit :  „  Crucem  tuam  adoramus,  Do- 
„  mine ,  &  fanclam  refurrettionem  tuam  laudamus  ,  &  glo- 
„  rificamus  „  .  Et  iterum  :  .,  Ecce  lignum  Crucis  ,  in  quo 
„  falus  mundi  pcpendit ,  venite  adoremus  „  .  Et  B.  Gregorius , 
de  cuius  diclis  nemo  niji  immemor  Jalutis  Juae  ambigit ,  in  libro 
Sacramentorum  ita  meminit :  „  Deus  ,  qui  unigeniti  tui  D.  N. 
„  I.  C.  preciofo  fanguine  humanum  genus  redimere    digna- 

q  »  tus 

venerabilium   imaginum  adorationt^»  utiqne  non  eadem  eH  ipfa  Crux ,  in 

praefens  fynodits  docet ,  baec  ,  &  apo-  qna  filus  noflra  patrata  efl  ,  fed  figu- 

ftolica  fedes  veBra  ,  ficut  nonnulla-t  ra ,  &  imago  eius ,  quare  non  adore- 

confcripta  innuunt ,  antiquitus  tenuit ,  mus  figuram  ,  &  imzginem  eius,  qui 

&  univerfalis  ecclefia  fcmper  venera-  eamdem  falutem  operatus  efl  in  medio 

ta  efl  ,  &  kafienus  veneratttr  :  quibuf  terrae  >  Venerabilior  namque  cfl  ,  qui 

dam  dumtaxat  Gallorum  exceptis ,  qui-  falutem  operatus  efl  .  quam   ea  mate- 

bus  utique  nondum  es~l  barum  utili-  ria  ,  in  qua  idem  falutem  operatus  efi  . 

tas  revelata  .  ^iimt   namque ,  quod  <Ac  per  boc  magis  adoratione  digna-t 

non  fit  quodlibet  opns    manuum  bo-  imago  Cbrifli  falutem  operantis  ,  quam 

minitm  adoraadum  ;  quafi  non  fit  co-  imxgo  crucis  falutem  tantummodo  ba- 

dex  evangeliorum  opus  manuum  ho-  inlantis .   Quamobrem ,  beat':fflme  Ta- 

minum  ,  quem  quotidie  ofculantes  ado-  pa  ,  fitper  montem  excelfum  afcende , 

rant ,  venerabilior  cane ,  quem  nofUj  fla  in  fortitudine  ,  quaft  tuba  vocem 

effe  opus  manitum  hominum  procnl  dit-  exalta  .  Sed  de  his  quaeftionibus 

bubio  non  negabunt .  Similiter  &  for-  vide  ,  fi  lubet  ,  Ven.  Cardinalem 

tna  fantlae  crttcis  ,   quam   fe  adorare  Baronium    ad    ann.  idccxciv.  ,    & 

omnes  ubiqne  Cbrifliani  fatentur :  in  idcccxxv.  ,    tum    &    adnotationes 

quo  videlicet  confiderare  libet ,  quia  Antonii  Pagii  ad  eofdem  annos  . 

fi  quamlibet  irucem  auream ,  vel  ar-  (a)  Lib  I.  pag,  69.  &  feq.  An- 

gcnteam ,  aut  ligneam  adoramns  ,  quae  tuerpiae  1565. 


!■§£(    122 


J3| 


„  tus  es ,  concede  propitius ,  ut  qui  ad  adorandam  vivifi- 
„  cam  Crucem  adveniunt ,  a  peccatorum  fuorum  nexibus 
„  liberentur  „  .  Clauclii  impietatem  magnam  quis  dixe- 
rit ;  fed  maiorem  fateatur  neceffe  eft  facrilegum  aufum  Pe- 
tri  Brufii  Galli ,  Petrobrufianorum  antefignani  ,  qui  faecu- 
Io  xil.  Iconoclaftarum  furorem  inftaurans ,  rogum  ex  Cruci- 
bus  ,  quas  magno  numero  infregerat ,  in  oppido  fancli  Aegi- 
dii  provinciae  Occitaniae  ipfo  Parafcevcs  die  exftruxit,  impii- 
que  huiufce  ignis  minifterio  carnem  excoquendam  mandavit, 
qua  dein  coram  omnibus  fe  ingurgitare  non  dubitavit .  Hinc 
nil  mirum  ,  fi  loci  indigenae  horrore  perciti  ipfum  in  flam- 
mas  coniecerint ,  ut  tantum  temeratae  religionis  fcelus  ul- 
cifcerentur  (a). 

Ex  iis  ergo,  quae  haclenus  differuimus,  arguere  licet , 
firmo  fatis  fundamento  niti  coniecturam  ,  quam  fecimus,  mo- 
rem  ,  &  ritum  oftendendi ,  &  venerandi  falutiferam  Crucem 
die  Parafceves ,  ex  Hierofolymitana  Ecclefia  in  Occidentalem 
effe  profeclum.  Hunc  fane  ritum  obire  ipfo  viviffco  ligno ,  fi 
adelfet,  religio  fuit,  ut  nimirum  faclum  novimus  in  BafilicaVa- 
ticana,  quae  verum  Crucis  lignum  in  Iuftini  monumento  recon- 
ditum  publicae  falutationi  proponere  pergit.  Ubi  autem  ve- 
rum  Crucis  lignum  defiderabatur  ,  eius  vice  aliud  lignum  ufur- 
pari  confuevit,  quod  Crucis  formam  referret ,  vel  ipfa  Chrifti 
crucifixi  imago  invecta  eft,  quae  dein  falutationis  obieftum 
ubique  fere  evafit  (&).  In  longum  nimis  abiret  oratio  ,  fi  nobis 
referre  effet  animus  ritus  omnes  variis  temporibus  adhibitos 
in  denudatione  Crucis  (c),  eiufque  adoratione  feria  vr.  in  Pa- 
rafceve  ,  qua  humani  generis  pacificatoris   interitus  recoli- 

tur . 

(&)  Vid.epift.PetriMauricii  Ab-  fis  inGallia  p.591. ,  tum  &  in  alte- 

batis  Cluniac.  adverf.Petrobrufia-  ro  Ecclefiae  Argentiiue  ex  ordina- 

nos  m  Biblioth.  Cluniacenfi  p.1119.  rio  eiufdem  anno  ci.">ccclx,v.  con- 

&  1  i6o.Luteciae  Parifiorum  1614.  cinnato  p.^g^. ,  ac  denique  in  ritu 

(6)  In  ofBcio  adorationis  Cru-  Ecclefiae  Toletanae  ex  Miiuli  Mo- 

cis  in  feriavi.in  Parafceve  apud  zarabum  pag.399. 

Martenium  Iib.iv.  cap  23.  de  antiq.  (c;  fJniverfi'n    fere  hodie  ritus 

Ecclcf.  ritib.  Tom.nl.  Crucifixtts  me-  obtinuit  operiendi  in  tempbs  Cru- 

moiatur  inrituEcclefiae  Viennen-  ces  ,  vel  Chrilli  cruciuxi   imagi- 

nes, 


*  1*3  )• 

tur.  Sed  mnuatur  faltem  ea  ,  quae  ufquc  adhuc  in  Ecdeflis, 
quae  Romanum  ritum  fequuntur  peragitur  .   Quare   Chrifti 

q  2 


ncs  ,  ceterafqne  facras  icones  ad 
vefperam  fabbathi  ante  Domini- 
cam  diem  ,  quae  Taffionis  dicitur, 
&  detegendi  Chrifti  crucifixi  ima- 
gines  feria  lexta  inParafceve,  tum 
ceteras  icones  fabbatho  fanfto . 
Verum  hic  ritus  varius  fuit  an- 
tiquitus  ,  nec  in  eo  erat ,  quem- 
admodum  nunc ,  ut  obnuberen- 
tur  ,  fed  ut  fubducerentur  imagi- 
nes ,  obcegerenturque  dumtaxat, 
quae  adfportari  non  poterant  . 
Veteres  fiquidem  liturgiae  prae- 
cipiunt ,  ut  Quadragefimali  tem- 
pore  ab  altari  cuntla  auferantur  or- 
namenta  ,  cruces ,  imagines  &c. ,  quze 
vero  auferri  nequeunt  ,velentnr .  Mar- 
tenius  Tom.  nl.  de  antiq.  Eccl.  ritib. 
pag.  186.  ,  &  200.  ea  refert  mo- 
numenta  ,  quae  doceant ,  Cruces, 
&  imagines  ut  plurimum  velo  te- 
gi  confuevifle  ipfo  Quadragefimae 
initio  :  quod  quidem  etiam  nunc 
peragitur  inaliquibus  venerandae 
antiquitatis  tenacioribus  Ecclefiis; 
quemadmodum  alia  funt  monu- 
menta  ,  quae  prodant ,  Crucem 
die  Dominica  in  ramis  Palmarum 
detectam,  &  in  facro  proceffu  cir- 
cumlatam  publicae  patuiiVe  vene- 
rationi ,  ut  dein  rurfus  ipfa  Parafce- 
ves  die  retegeretur ,  dum  folemnis 
pcragebatur  adorationis  Crucis 
caerimonia.  Alius  vero  apud  alias 
Ecclefias  ritus  invaluerat  revelandi 
tempore  Quadragefimali  Chrifti 
erucifixi  imaginem  ,  dum  facrifi- 
cium  fuper  altare  perfolveretur. 
His  adde  Canonicos  quofdam  rc- 
gulares,  etiam  in  adventu  Dni  ima- 
gines  obtegere  confueviffe  .  Cete- 
rum  quoad  ritus  vetuftatem  defe- 


cru- 


rendae  Crucis  obteftae  in  Parafce- 
ves  die  ,  &  eiufdem  detegendae  ad 
celebre  illud  praeconium  Ecce  li- 
gmim  Cnuis&c,  non  ita  facilis  defi- 
nitio  eft,  quandoquidem  varius  in 
pluribus  Ecclefiis  ritus  huiufce- 
modi  deprehendatur  .  Antiquius 
fane  ,  quod  Martenius  cit.  Tom. 
pag.  374.  refcrat  monumentum , 
eft  Trecenfis  Ecclefiae  Pontiricale  , 
confe&um  fub  Prudentio  Epifco- 
po  ,  qui ,  ipfo  tefte  ,  hanc  fedem 
obtinuit  ante  annos  dcccl.  Quare 
in  hoc  Pontificali ,  antequam  Crux 
reveletur ,  praemittuntur  Antipho- 
na.Topule  meus,  &Trisha^ius  grae- 
ce ,  &  latine  ,  ac  deinde  notatur 
Crucis  deceftio  :  nudatnr  Crux  ftn- 
done  ,  quo  tegebatur  ,  atque  hoc 
non  tribus  fane  temporis  inter- 
vallis  ,  ut  hodie  fit ,  repetito  fem- 
per  praeconio  Ecce  lignum,  &  altius 
elevata  ,  &  exaltata  Cruce  ,  fed 
unica  vice  peragitur ,  &  poftea_» 
praeconium  ipfum  praefcribitur , 
ficuti  &  unica  vice ,  &  comitan- 
tibus  his  ipfis  nunc  expofitis  riti- 
bus  eadem  facra  caerimonia  prae- 
fcribitur  in  Pontificalibus  multa 
antiquitate  praeditis  Ecclefiarum 
Pictavienfis  ,  Bifuntinae  ,  &  Ande- 
gavenfis  ,  quae  ab  eodem  Marte- 
nio  pagg.  375.  379.,  &  383.  refe- 
runtur  .  In  pervetufto  ritu  Ec- 
clefiae  Mediolanenfis  Crux  haud 
velata  affertur  in  Parafceves  cae- 
rimonia  ,  &  licet  in  Miffali  eiuf- 
dem  Ecclefiae  ediro  ann.  cididlx. 
nullus  ritus  oftenfionis  praefcriba- 
tur  ,  fed  fimplex  Archiepifcopi, 
&  Cleri  adoratio  fine  praeconio 
Ecce  lignum ,  tum  fine  Antiphona 


k  124  m 

erucifixi  imago  vclo  contecta  ter  oftenditur ,  &  ab  Antiftite, 
(ive  Cleri  Principe  ab  imo  gradu  in  terrae  planitie  per  alios 

duos 


Topule  mcus,  &  Trishagio ,  fed  cum 
folo  cantu  Pfalmi  Beati  imnuculati , 
&  Antiphonae  Crucem  tuam  adora- 
mus  &c.  ,  tamen  in  pofteriori  Mif- 
fali  anni  cidioclxix.  notatur  tri- 
plex  elevatio ,  &  adoratio  Cru- 
cis  pofitae  fuper  pulvinari  a_> 
duobus  Subdiaconis  fuftentato 
cum  triplici  cantu  praeconii  Ecce 
ligmm .  Qiioad  Romanam  vero 
Ecclefiam  illud  cerrum  eft  ,  ne- 
que  in  Gelafiano  Sacramentario, 
neque  in  Antiphonario  Gregoria- 
no  ,  neque  in  primo  Ordine  Ro- 
mano  (quorum  teftimonia  in_> 
Commentario  exhibuimus  )  nul- 
lam  haberi  mentionem  ritus  de- 
te&ionis  Crucis  .  Deeft  li^iudem 
in  Gelafiano  Sacramentario  vel 
ipfum  praeconium  Ecce  lignum  &c, 
cum  tamen  ritum  praeferat  ab 
aliis  diverfum  ,  diftincUe  nimirum 
adorationis  Crucis  ,  quae  prae- 
fciibitur  Sacerdoti ,  qui  facrum 
peragit ,  poftquam  ad  altare  cor- 
pus  Chrifti  delatum  fuerit,  tum  ce- 
teris ,  poftquam  Sacerdos  (recita- 
tis  precibus  in  eodem  Sacramen- 
tai  io  defignatis  )  facram  hoftiam 
comederit  ,  fed  antequam  ad 
communionem  accefierint ,  quan- 
doquidem  ea  aetate ,  ut  alibi  o- 
ftenfum  eft ,  finguli  in  Parafceve 
communicabant  .  In  Antiphona- 
rio  Gregoiiano  praecipitur  poit 
corporis  Chrifti  ad  altare  dela- 
tionem  recitatio  praeconii  £«e_» 
lignum&c,  dum  nimirum  Crucis 
adoratio  inchoatur  ;  terque  in- 
ftauratur ,  dum  eadem  adoratio 
peragitur,  quemadmodum  etiam 
praefcribuntur  recitandae  aliao 


preces  ,  &  Antiphona  Topule  meus 
&c  ,  &  Trishagius  graece  ,  &  la- 
tine  ,  quod  etiamnum  apud  nos 
fervatur  .  Infuper  in  Ordine  I, 
Romano  idem  praeconium  reci- 
tandum  indicitur ,  dum  ipfa  ado. 
ratio  perficitur  .  Aft  ibidem  illa 
funt  animadvertenda  verba  ,  ni- 
mirum  :  pofi  orationes  praeparatur 
Crux  ante  altare;  quandoquidem-» 
ex  eo  manifeftum  eft  ,  iam  ve- 
teri  more  receptum  fuifie,  ut  Crux 
temporarie  ,  non  vero  ftabiliter, 
ut  hodie  fk ,  fuper  akare  ferva- 
retur ,  fed  pro  opportunitate  col- 
locarerur .  Hunc  morem  etiam  ex 
Sacramentario  Gelafiano  argue- 
re  licet,  in  quo  haec  habentur : 
ponitur  fxnEli  Crux  fuper  altare^* ; 
qui  fane  mos  eo  magis  invaluit, 
ingruenre  in  facras  imagines  pu- 
gna ,  a  qua  profe&um  etiam  ve- 
rofimiie  eft  facrorum  diptycho- 
rum  ufum,  quibus  Chrifti  cruci- 
fixi  imago  ,  &  ipfius  vitae  ,  mor- 
tis  ,  &  gloriae  hiftoria  infculpta 
erat ,  quique  ,  dum  facrorum  my» 
fteriorum  celebratio  abfolvebatur, 
in  altare  expcmebantur ,  atque  in- 
de  abducebantur.  Si  nonnullorum 
fcriptorum  fententiae  lubeat  infi- 
ftere  ,  illud  etiam  affirmari  poffe 
videtur ,  Carthufianorum,  &Prae- 
dicatorum  ritum  recitandi  Kyrie 
eleifon&c. ,  dum  facrum  faciunt, 
in  altaris  angulo ,  non  autem  in 
medio  ,  ex  eo  manaife ,  quod  o- 
lim  Chrifti  crucifixi  imago  initio 
ab  altare  abfuerit  ,  quae  nonnifi 
inchoato  canone  exponi  confue- 
verat  ,  quaeque  totius  canonis 
tempore ,  vel  ufque  ad  confum- 

ma- 


12J    W 

duos  altaris  gradus  afcendente  ,  ad  fingulas  oftenfiones ,  & 
adorationes  elevatur ,  &  exaltatur  ,  quae  mox  ab  omnibus 

utro- 


matam  panis  &  vini  confecratio- 
nem  retinebatur  ;  hocque  non_> 
aliam  ob  cauifam  fa&um  paret , 
nifi  ut  vividius  ridelium  men- 
tem  percelleret  memoiia  paffio- 
nis  Chrifti :  quod  eciam  in  ipfo 
facriricio  iis  verbis  innuitur:  Hoc 
quotiefiumque  feceritis ,  in  mei  me- 
moriam  ficietis  .  Verum  Ecclefia- 
rum  cultodes  ,  ut  fe  ab  onere_> 
deferendi ,  &  auferendi  pro  quo- 
libet  facro  vel  diptychos  ,  vel 
Chrifti  crucifixi  imagines  expe- 
dirent ,  fenfim  earum  adfportatio- 
nem  negligentes  in  altare  perpe- 
tuo  manentes  reliquerunt  vel  ipfo 
Quadragefimali  tempore,  quo  vel 
fubduci,  vel  velari  confueverant, 
ut  fupra  monuimus .  Quo  vero 
tempore  apud  Romanam  liccle- 
fiam  invaluerit  ritus  Crucium  ve- 
lo  obtegeniarum  ,  nullum  certam 
monumentum  faeculo  xil.  anti- 
quius  orfendimus,  atque  hoc  fa- 
ne  occurric  in  Ordine  Romano  xi., 
qui  hoc  tempore  prodiit ,  quique 
auctorem  haber  Benedi&umCano- 
nicum  Bafiiicae  Vaticanae  ,  &  in- 
fcribitur  Liber  pollicitus ,  ut  eft  iu 
Mabilloniana  editione  Tom.iI.M*/. 
Ital. ,  fed  qui  vere  po!yptycbus  ,  mul- 
tarum  nempe  paginarum  liber , 
dici  debct,  ut  appellatur  in  Or- 
dine  Romano  xiv.  Iacobi  Caieta- 
ni ,  &  in  Ordine  xv.  Petri  Amelii ; 
quod  fane  minime  a  Mabillonio, 
neque  a  ceteris  ,  qui  ipfum  dein 
fub  corrupto  illo  titulo  libri  pol- 
liciti  indicarunt,  obfervatum  eft, 
licet  haud  tamen  effugerit  diligen- 
tiam  ,  &  ingenium  doctimmil-rae- 
fulis  Iofephi  Garampii  in  illuftra- 


tione  ,quam  edidit  an.ciDCCLviiiI., 
figilli  Carfagnanae  pag.  80.  Pii- 
mum  fiquidem  huius  caerimoniac 
veftigium  in  eo  ,  quem  dixi  ,  Or- 
dine  xi. ,  five  libro  polypthycbo  ,  de- 
prehendirur ,  cum  nimirum  pag. 
137.,  ubi  defcribicur  proceflus , 
qui  aBafilicaSalvatoris  progredie- 
batur  ad  alteram  S.Crucis ,  quae 
eft  in  Suxurio  ,  ut  habet  Kalenda- 
rium  Frontonis  pag.63.,  nempe  iu 
Seflbriano  palatio ,  licet  frequen- 
tius  Hierufdem  ,  vel  Helleniana  Bafi- 
lica  nuncupetur ,  &  in  qua  feria  vi. 
maioris  hebdomadae  ftatio  erat, 
id  etiam  innuatur,  Subdiaconum 
regionarium  detuliife  Crucem  ve- 
lo  coopertam  :  In  Vxrafeve  (  ibi- 
dem  dicicur  )  Epifcopus  bebdomada- 
rius  facit  officium  in  bafilica  Salva- 
toris  .  Dominus  Tipa  defcendens  de 
palatio ,  ibi  pofl  altare  cum  aliis  or~ 
dinibus  fe  induit ,  &  dlfcalceatus  per- 
git  cum  proccjjione  ,  &  omnes  cum 
eo  ,  cantando  pflterium  ,  u/que  ad 
fantlam  Crucem  .  Qnidam  Cardinalis 
honorifice  portat  corpus  Domini  prae- 
teriti  dici  ,  confervatum  in  capfult 
corporalium  :  Subdiaconus  regionxrius 
ferens  ad  petlus  Crucem  Hation.ilcm-» 
coopertam  .  Uberius  etiam  hic  ri- 
tus  exponitur  inOrdine  xiv. ,  con- 
cinnato  a  Iacobo  Caietano  Boni- 
facii  VIII.  fratris  filio ,  &  dein_> 
Cardinali  a  patruo  ipfo  renuncia- 
to ;  fiquidem  pag.368.  non  folum 
velata  Crux  defignatur,  verum_» 
etiam  fingillatim  ritus  defcribi- 
tur  detegendae  Crucis  in  Baiilica 
Seflbriana  tribus  temporis  inter- 
vallis  ,  triplicique  praeconii  Ec- 
ce  ligmm  &c.  recitatione ,  ea  ipfa 

ratio- 


m(  i26  )w 

utroque  genu  flexo  adoratur  tum  ab  ecclefiafticis  ,  tum  a  fae- 
cularibus,  atque  etiam  humillima  devotione  ipfi  ofculantur , 
poftquam  ad  tcrnas  oftenfiones  cantatum  eft  praeconium  :  Ecce 
LIGNUM  CRUCIS,  in  quo  SALUS  MUNDI  pependit ,  refpon- 
dente ,  &  invitante  Choro  his  verbis :  Venite  adoremus .  Quod 
fane  praeconium,  cum  fumma  vetuftatc  praeftet,  etfi  alia  mo- 
numenta  deeffent,  fatis  effet  ad  demonftrandum  nudam  Cru* 
cem  fine  Chrifti  crucifixi  imagine  prifcis  temporibus  adhibitam 
fuiffe,  tum  &  ipfum  falvificum  lignum,  ubi  adeffec,  fidelium 
venerationi  folemniter  expofitum  .  Quare  finem  huic  noftro 
Commentario  ,  Deo  adiuvante  ,  imponens ,  iterum  in  genua 
provolutus (a) 

Nunc  ad  te  veneranda  Dei  crux  verto  loquelas , 
Gratantefque  tua  concludam  laude  profatus  . 
0  crux  magna  Dei  pietas ,  crux  gloria  caeli , 
Crux  aeterna  falus  hominum ,  crux  terror  iniquts , 
Et  virtus  iujlis ,  lumenque  fidelibus  :  o  crux , 
Quae  terris  in  carne  Deum  fervire  faluti , 
lnque  Deo  caelis  hominem  regnare  dediflil 
Per  te  lax  patuit  veri ,  nox  impia  fugit . 
Tu  deflruxifii  credentibus  eruta  fana 

Gen- 

ratione ,  qiue  nunc  etiam  ferva-  Ecclefia  Parifienfi  .    Donavit  (  ita 

tur .  Ceterum  in  hoc  Ordine  pag.  legitur   in  charta   Epifcopi  Pari- 

369.  mentio   habetur    pecuniae_»  fienfis  an.  cioccvnL  apud  Du-Can- ■ 

oblatae    in    Crucis    adoratione  ,  gium  V.  ObUtiones  Cntcis)  infuper 

quae  ad  Sacriftam  addicitur ,  cum  Clericis  matutinalibus  partem  illam  , 

antea  huiufmodi  oblatio  ad  Scho-  quam  percipiebat  in  oblationibus  Crit- 

lam  Cntcis  lpettaret  ,  quemadmo-  cis  ,  quae  proveniunt  fexta  feria  /'» 

dum  notatur    iu  Ordine  xil.   au-  Taffione  Domini . 
ftort  Cencio  de  Sabellis  pag.  182:         (a)  S.  Paullinus  in  Toem.  xxix. 

Sciendum  tamen  ,  quod  fecttnditm  an-  de  S.  Felice  T^ital.  Carm.xnil.  p.661. 

tiqitam  confuetndinem  ,  qnidqnid  fu-  Veronae  1736  His  carminibus.uti- 

per  Crncem  ofzrtur ,  Scholae  Crucis  de-  tur  Dungalus  Diaconus  ,   qui  flo- 

bet  effs .  De  Schola  Crncis    legenda  ruit    fub  Ludovico  Pio  ,  eiufque 

eft  \ppendix  1.  ad  lucubrationem  filio  Lothario  Impp.  ,  in  libro  Re- 

de  Tesbyteno  cl.Petri  Morettii  pag.  fponfionum,  quem  fcripfit  pro  cul- 

305.  &  feqq.  Sed  alibi  quoque  hu-  tu    imaginum     adverfus    infanas 

iufmodi  oblationes  ad  Crucem_»  Claudii  Taurinenfis  naenias  .  Vide 

erant  in  more  ,  &  praefertim  in  Tom.  xiv.  Bibl.Tatr.  pag.210. 


$ 


m  I27 

Gentibus  ,  humanae  concors  tu  fibula  pacis , 
Concilians  hominem  medii  per  foedera  Chrijli . 
FacJa  hominis  gradus  es  ,  quo  pojjit  in  aethera  ferri . 
EJio  columna  piis  tu  Jemper  &  anchora  ?wbis . 


EXPLICIT    COMMENTARIUS 


In  Mufeo  Borgiano  .  Vid.  pag.  9.  huius  Commentarii . 


PRAE- 


#(  "8  )# 

PRAEFATIO 

I  N    APPENDICEM 

ORdo  adorationis  Dominicae  Crucis  erutus  ex  facris  libris 
Ecclefiae  Antiochenae  Syrorum ,  quem  nos  modo  ad- 
ducimus  ,  nondum  a  quopiam  publici  iuris  facTlus  fuerat 
five  fyriace ,  five  latine .  Nos  rem  gratam  facrorum  ftudio- 
rum  cultoribus  ,  &  argumento  noftro  apprime  convenientem 
fa&uros  putavimus ,  fi  illum  &  propria  Syrorum  lingua,  & 
ex  ea  in  Latinam  linguam  converfum ,  heic  nunc  Le&oribus 
noftris  exhiberemus .  Latinam  vero  verfionem  hbenter  profite- 
mur  acceptam  viro  cl.  Iofepho  Aloyfio  Affemanio  linguarum 
Syriacae  ,  &  Arabicae  ProfefTori  tum  in  Archigymnafio  Roma- 
nae  Sapientiac  ,  tum  in  Collegio  Urbano  de  Piopaganda  Fide, 
quem  celebrem  in  litteraria  republica  tot  opera  ab  eo  edita  ef- 
fecerunt,  ac  praefertim  Codex  Liturgicus  Eccleliae  Univerfae  , 
qui  eum  de  fingulis  variarum  Ecclefiarum  ritibus  optime  me- 
ritum  conftituit . 

Codex  vero,  ex  quo  hic  Ordo  exfcriptus  eft  ,  exftat  in  Bi- 
bliotheca  laudati  Collegii  Urbani  fub  numero  xvii.  d.  12., 
cui  eft  hic  titulus  :  Liber  Sacerdotalis  omnium  Rituum  Ecclefia- 
Jiicorum  fecundum  conjuetudinem  Ecclefiae  Syriacae  Maronitarum , 
qui  ex  antiquijfimis  exemplaribus  colletli  funt .  Codex  in  XXVI II. 
titulos  divifus  eft  ,  atque  x.  continet  ordinem  ,  quem  nos  mo* 
do  edimus .  Elaboratus  eft  codex  hic  anno  ciDloCLXXXViI. 
ab  Athanafio  Safar  (a)  natione  Syro  ,  profeflione  Catholico  ,  & 
Epifcopo  Mardinenfi  ,  &  Nifibenfi  in  Mefopotamia  Afiae  ,  ut 
gentis  fuae  commodo  inferviret ,  &  ipfis  Maronitis  profpice- 
ret(6) .  Eidem  fuccenturiatus  acceifit  in  horum  rituum  perqui- 

fitio- 


(.*)  Eo  cnrante  editum  eft  ty-     ufque  ad  fabbathum  hulufive ;  additis 
pis  Propagandae  Fidei  E^eviarium     variis  bymnis  ,   &  bentditlionibus ; 
ferixle  Syriacum  Sanftorum  Epbraem,  &     ann.  7  696.  in  4. 
Iatob  Syrorum  iuxtaritum  eiafd^m  na-  (b)  Evoplia  F/d"i  Catholieae  fyma- 

tlonis  ,  quod  hiclpit  a  fcria  fecnnda     nae  Faulti  Naironii  Romae    edita 

typis 


m  l29 

fitione  ,  qui  ex  antiquiffimis  Syrorum  mfs.  cxcerpti  funt,  Io- 
fephus  Banefius  linguarum  Syriacac,  &  Arabicae  in  Collc- 
gio  Urbano  profeffor  (a)  . 

Hic  idem  Ordo  habetur  etiam  in  duobus  aliis  codicibus, 
qui  proftant  in  Bibliotheca  Collegii  Maronitarum  in  Urbe ,  ex 
quibus  nofter  a  laudato  Affemanio  fedulo  conlatus  eft  .  AI- 
ter  quidem  ex  his  codicibus  nitidiffime  exaratus  omni  tempo- 
ris  nota  caret ,  alter  vero  infcribitur  Rituale  Syriacum  ,  atque 
hic  Romam  miffus  eft  anno  cididcxciv.  a  Stephano  Aldoenfi 
Syrorum  Maronitarum  Patriarcha  ,  cuius  ftudium  multum  in_, 
eo  fuit ,  ut  ex  vetuftiffimis,  qui  per  Orientis  plagas  difperfi 
funt,  codicibus  Syrorum  facra  conferret ,  &  exfcriberet .  In 
utroque  codice  ,  quem  memoravimus  ,  peculiaris  eft  poftre- 
ma  rubrica  ,  quae  in  codice  noftro  Collegii  Urbani  defidera- 
tur ,  quaeque  ita  fe  habet :  &  abfcondunt  Crucem  ,  atque  conji- 
gnant  calicem .  Locus  vero,  ubi  abfcondenda  fitCrux,  noru 
defignatur ,  qui  tamen  in  altera  rubrica  ad  folemnem  pro- 
ceffum  Crucis  ,  qui  apud  Syros  dic  Pafchatis  refurre&ionis 
peragitur,  quique  typis  editus  eft  Syriaco  idiomate  (6),  penes 
eadem  ritualia  defcribitur  ,  atque  rubrica  huiufmodi  eft :  Crux 
ajfervata  exjijlat  in  facrario  ,  aut  In  fenefira  ,  quae  eji  retro 
altare  a  feria  fexta  paffionis  ,  &  mane  Dominicae  rejurreclionis 
cooperiant  illam  ( Cf  ucem )  velo  albo  ,  poji  orationem  autem  di~ 
luculi  (c) . 

r  Cete- 

typisPropagandaeFldeian.  1694.  (b)  Excufa  eft  praelo  S. C.  de_> 

pag.  3J2.  &  feqq.  exhibet  ritum_»  Prop.Fide  Trocejfio  fantlifjlmae  Crucls 

adorationis  Crucis   penes    Syros  iuxta  ritwn  M.ironltarum  ann.  1640. 

Maronitas ,  tum  &  Trishagium_»  in  8. 

cum  additamento  aui  crucifixus  es  (c)  Oratio  dilmuli  apud  Syros 

pro  nobis  ,  quod  haud  adproba-  eadem  eft  ac  apud  Latinos  Mztu- 

tum  conftat  ab  Ecclefia  Romana  ,  tinum  ,  icVrima.  Auftor  eft  Nice- 

toleratur  ramen  ,  cum  apud  Ma-  phorus  Calliftus  lib.  xvnl.  Hifl.Eccl. 

roniras   numquam  Theopafchita-  cap.  5?.pag.  1 166.  Armenos  Cru- 

rum  error  invaluerit .  cem  die  Parafceves  fub  terra  ab- 

(a)  Eius  cura  editas  habemus  fcondifle  ufque  ad  magnum  Do- 

in  typographio  S.C.  de  Prop.  Fide  minicum  diem:   Tumvero,  inquit, 

San&ae  Bhgittae  preces  in  Arabicum  cum  lum'me  per  p!ateas ,  &  angnlos 

idioma  converfas  ann.  1677.  in  1 2.  circumeuntes  ,  hinc  &  inde  eam  quae- 

ruHt, 


f§(  130  )# 

Ceterum  apud  Syros  conjignatio  calicis  caerimoniam  prac- 

fanclificatorum ,  quam  vulgo  MiJJam   praefanclificatorum   dici- 

mus  (**),  defignat ,  quae  fane  in  Syrorum  ,  aliorumque  Orien- 

talium 


runt ,  &  inventam  profcrunt  .  Sed 
haec  caerimonia  non  exftat  in_» 
libro  Dona^iu-^,  feuOrdinario  Ar- 
menorum  ,  in  quo  tamen  nota- 
tur  adoratio  Crucis  ,  &  Evangelii 
in  die  Pafchatis  eo  ferme  ritu , 
quo  haec  Crucis  ,  &  Evangelii 
adoratio  apud  ipfos  triplici  vice 
peragitur  in  feriavi. ,  &  femel  in 
fabbatho  fancfo .  Accedunt  autem 
ad  hanc  adorationem  in  Pafcha- 
te  bini  bini  &  ad  ofculum  Cru- 
cis  ,  &Evangeli  compellantur  vi- 
cilfim  :  dnisius  ftrrexit  a  mortuis  , 
cui  alter  refpondet,.  vobis  &  no- 
bis  magna  annunciatio .  Deinde  Sa- 
cerdotes  canunt  hymnum  Ctucem 
titam ,  Chrijle ,  adoramus ,  &  fant~iam-> 
refurretlionem  tuim  glorificamits  ( in 
feria  vi. ,  &  fabbatho  fan&o  omit- 
tunt  &  fanBxm  refurreclionem  &c. , 
&  dicunt  &  pajfionem  tuam  tnagnl- 
ficamus)  venite  ,  credentes  adoramus 
Cbriftum  Denm  noHritm ,  quoniam-» 
vcniens  per  Crucem  fuam  conceffit  do- 
na  mundo  .  Gloria  fanttae  Cruci  ,  al- 
leluia&c.  In  ritu  Armeno  ,  aeque 
ac  in  aliis  ritibus  OrientaKbus , 
Syro  nempe  »  Graeco  ,  &  Alexan- 
drino  canticum  Mleluia  in  offi- 
ciisQuadragefimalibus  adhibetur, 
quod  non  ficut  apud  nos  iaetitiae, 
fed  potius  maeroris  ,  computi- 
ctionis  ,  devotionifque  apud  eos 
eft  argumentum  .  Huius  verbt 
tantus  bonor  eft  ( inquit  Caffiodo- 
rus  Hift.  Eccl.  tripar.  lib.x.  cap.  39.) 
ut  cum  fit  Hcbraea  lingua  recofditum, 
nullo  tamen  conftat  alio  fermone  tranf- 
latum  .  Hoc  Graccns  >  boc  Latinus , 


boc  Chaldaeus ,  boc  Syrus ,  hoc  Terfa  , 
hoc  ^irabs ,  boc  tenet  natio  cuntta-* 
terrarwm  :  &  quicquid  eft  debitum  di- 
vinitati ,  divinitatem  huius  nominist 
pia  devotione  veneratur  .  Quam  va- 
ne  autem  ob  hanc  vocem  officia 
fua  iadet  Michael  Cerularius  irt 
epiftola  ad  Iohannem  Epifcopum 
Tranenfem,Iegendus  Baronius  an. 
105  3.  n.  29.  Nulla  vox  frequentior 
in  Graecorum  exequiis  quam  Jll- 
leluia :  qua  Latinos  etiam  in  fu- 
neribus  aliquando  ufos  edocemur 
a  S.Hieronymo  in  epift.  ad  Ocea- 
num  de  morte  Fabiolae  :  Tum  fa- 
ma  volans  tanti  fraenmcia  luclus, 
totius  urbis  populum  ad  exequias  con- 
gregabat .  Sonabant  Tjalmi ,  &  aura- 
ta  te&a  templorum  in  fublimi  qua- 
tiebat  ^illeluia  .  Eft  etiam  apud 
Hugonem  Menardum  in  notis  ad 
Gregorit  Sacramentarium  offi- 
cium ,  cuius  haec  funt  primordia  , 
tn  primis  cantatur  Tfalmus  „  In  exi» 
„  tu  Ifrael  de  Aegypto  „  cttm  jtn- 
tipbona,  vel  .4lleluia.  In  facris  item 
defuncltorum  liturgiis  invenio  ab 
Hifpanis  di&um  jilleluia  inMiila- 
li  Gothico  ,  five  Mozarabico  fe- 
cundum  regulam  S.  lfidori  .  Sed 
de  camico  Ulleluia  vide ,  quae_> 
erudite  fcripfit  Leonardus  Cecco- 
nius  Epifcopus  Montis  Ahi  in  opu- 
fculo  ,  cui  titulutn  fecit  .•  Differ- 
ta^one  fopra  /'  origine  ,  fignificati, 
ufo  &c.  deWMleUtia.  Velletri  1769. 
(a)  Miffa  tunc  proprte  dicirur, 
cutn  oblationes  >&  confecrationes 
flunt .  Id  clare  nos  docet  Caefa- 
rius  Arelatenfis  hom.xu.  inquiens: 

Si  di- 


m  «3« 

talium  ritibus  tempore  Quadragefimali  frequensadmodum  efr, 
dum  penes  Latinos  fola  feria  VI.  maioris  hebdomadae  iam  obti- 
nuit,  &  adhuc  etiam  pcrfevetat ,  cum  nempe  Sacerdos  poft 
Crucis  falutationcm  corpus  Chrifti  confe&um  praecedenti  fe- 
ria  in  coena  Domini ,  quae  Scnatalis  calicis  (a)  difta  eft ,  divi- 
nis  laudibus  decantatis  abfumit .  Verumtamen  caerimonia_> 
haec  iam  in  defuetudinem  abiit  penes  ipfos  Syros ,  f\  Syros 
Maronitas  excipias  ,  qui  Latinorura  more  fola  feria  vi.  ma- 
ioris  hebdomadae  eamdem  abfolvunt ,  quandoquidem  Grego- 
rio  XIII.  Pontifice  Marcnitarum  gens  paullatim  Ecclefiae  Ro- 
manae  ritus  quoad  plurima  amplexa  eft.Quare  hinc  fit,  tit 
in  facris  eorumdem  libris,  Ritualibus  nempe  ,  ac  Miffalibus  , 
quac  a  Syris  Monophyfitis  ,  Vel  Iacobitis  adhibentur  ,  nulluni 
occurrat  conjignationis  calicis  ,  quam  nunc  exponimus  ,  ve- 
ftigium  .  Nihilominus  huius  ritus  memoria  in  eorum  Syno- 
dalibus  libris  fervatur,  ac  praefertim  in  Nomocanone  Eccle* 
fiae  Antiochenae  Syrorum  ,  quem  collegit  celebris  Gregorius 
Bar-Hebraeus  (b)y  quique  ad  cognofcendos  penitus  Syrorum 

r  2  Mono- 


Si  diligenter  attenderitis ,  cognofcetis,  pedes  lavit,  eifque  mandavtt ,  ut 

quia  non  tunc  fiunt  M/jfae  ,  quando  exemplum  fuum  imitarentur ,  aut 

divinae  letliones  in  Ecclefia  recitan-  etiam  quod  illa  Euchariftiam  in- 

tur  ,fed  quando  munera  offeruntur  ,  &  ftituit ,  fimulque  mandavit ,  ut  id 

corpus,  & fanguis  Domini  confecratur .  perpetuo  in  Ecclefia    ad  fuimeti- 

Vid.  Tom.vnl.  Bibl.Txtr.  pag  832.  pfius  recolendam  memoriam  fie- 

(a)  Vocatur  enim  haec  dies  ( in-  ret» 

quit  homil.  x.  S.Eligius  Novion^en-  (b)  Gregorius  Bat-Hebri ,  five 

fis  Epifcopus  )  coena  Domini ,  voca-  Bar-Hebraeus,qui  &  Abulfaragius, 

tur  &  natalis  calicis;  &  meritotx-  ab  Aflemanio  Tom.  il.  Bibl.  Orient. 

libus  praefulget  vocabulis ,  quia  hxc  pag. 244.  appellatur  fcriptorum  laco- 

eademque  die  myHicum  Txfchx  Domi-  bltxrum  facile  princeps.  Natus  eft  Me- 

nus  cum  difupulis  celebrans  ,  facra-  litinae ,    quam  Arabes  Malatiam 

menta  corporis  ,  &  fxnguinis  fui  >iU  vocant  ,  anno  Seleucidarum  ,  feu 

lis  ,  atqne  per  illos  nobis  trxd>dit ,  Alexandri  (  Graecorum    dieunt ) 

&  ipfe   celebrationis   initium  fecit .  ciooxxxvil.,  qu' refpondet  an.I.C. 

Vid.  Tom.  xil.Bibl.Tatrumpa.g.^1^.  cnccxxv.  parentibus  Chriftianis  . 

Ceterum   haec  dies  apud  rituum  Obiit  an.Crir.ciDcci.xxxvi.  mophria- 

Ecclefiafticorum  expofitores    ali-  mtfOrientis,quae  eft  dignitas  apud 

quando  dies  mxndati  audit ,  quod  Iacobitas    Patriarchali    inferior, 

illaSalvator  nofter  difcipuloructu  Metropolitica  maior  .  Primatem 

red 


Monophyfitarum ,  vel  Iacobitarum  ritus  plurimac  eft  utilfta- 
tis  ,  &  praefidii .  In  hoc  igitur  Nomocanone,  quem  Latina 
lingua  redditum  opera  viri  cl.  Iofephi  Aloyfii  Aflfemanii  adfer* 
vat  Bibliotheca  Collegii  Urbani  de  Propaganda  Fide,  cap.  iv., 
quod  eft  de  oblatione ,  quodque  in  plures  feftiones  difpefci- 
tur ,  colleclum  ex  Iacobi  Edefieni ,  Iohannis  Telenfis,  &  Se- 
veri  opcribus  legitur ,  quidquid  ad  hunc  conjignationis  calicis 
ritum  inluftrandum  conduck  ,  quorum  infuper  aucloritatibus 
Gregorius  Bar-Hebraeus  nonnullas  fuas  addit  obfervationes  , 
quibus  titulum  fecit :  Direclio .  Totum  nunc  textum ,  quia 
numquam  antea  editus ,  heic  nos  referre  operae  pretiurru. 
exiftimavimus  ;  fiquidem  quae  de  eo  dumtaxat  leviter  atti- 
gerat  Praeful  docliflimus  Iofephus  Simonius  Aflemanius  (a) , 
ea  fint ,  quae  ipfius  integre  agnofcendi  ingerant  cupidita* 
tem  .  En  ipfum  accipe : 

S  E  C  t  l  0     V  I  I  L 

De  conjignatione  calicis . 
Iacob      E  d  e  s  s  a  e  (6; . 

hi  margine  „  Uti  eft  in  exemplari,  quod  eft  fcriptum 
„  manu  illius,  qui  inter  fan&os  fic  eft .  Sectio  oftava  Iacob 
„  Edeflae  fcripfi  ,  &  funt  in  ea  lineae  aliae ,  commemora- 
yy  tio  confignationis  calicis,  fuper  quas  percufTerunt  domus 
Chiron  .  „ 

Sacerdos  inclufus  Ji  folus  fuerit ,  d^  Ji  incluji  alii  fuerint 
tidem  vicini,  Ji  velit  conjignare  Jibi ,  aut  aliis ,  quando  populus 

Jidelis 

re&e  vertas  .  Orienti   praefider,  obiit  armo  Graecorum  cioxix.  A{- 

hoceft,  Chaldaeae  ,  &  AfTyriae,  femanius  Tom   I.  Bibliotb.  Orient. 

necnon  extremae  Mefopotamiao  pag.  470.  ex  Edenenfi  ,  &  Nairo- 

partibus ,  fub  Antiocheni  Iacobi-  nio    orthodoxam  eiufdem   fidemt 

tarum  Patriarchae  poteftate  .  Vid.  afBrmavit ,  verum  fciens  ,  &  pru- 

Renaudotium  Tom.  ll.   Litmgiar.  dens  retractavit  hanc  fententiam 

Oriental.  collcft.  pag.  469.  Tom.  ll.  Bibl.  cit.  pag.  357.  Certe 

(a)  Tom.nl.part.i.  Bibl.  Orient.  perpetua  eiufdem  cum   Iacobitis 
pag.  246.  ad  mortem  ufque  communio  Mo- 

(b)  Iacobus  Epifcopus  Edefiae  nophyfitam  demonftrat. 


39 


#<   133  )® 
fidelis  non  ejl  praefens  ,  voluntati  eius  datum  efi  ;  &  Jine  repre- 
henjione  ejl  in  utroque  .   Et  Ji  velit  dicere  unam  ex  orationibus 
propofitis,  aut  omnes  ,  &  Ji  velit  abjque  orationibus  fub  Jilentio 
fignare  pro  opportunitate  ternporis  ,  ipfius  potejiati  datum  ejl . 

Non  efi  licitum  ,  ut  remaneat  calix  in  craflinum  ,  ne  forte 
mutetur  ,  &  reus  fiat ,  qui  ipjum  reliquit .  Sententia  enim  mor- 
tis  infiicla  efi  a  Deo  ob  hircum  illum  peccati ,  qui  manfit  ,  & 
non  comederunt  eum  ad  vejperas  Sacerdotes ,  &  reliclus  fuit  ufque 
ad  matutinum  .  Relinquitur  autem  calix  ,  aut  propter  aliquos  in- 
firmos  angufiiatos  (  in  mortis  periculo  confiitutos ) ,  quos  viatica 
Jumere  oportet ,  antequam  decedant :  aut  propter  ieiunantes ,  qui 
ad  projundam  ujque  vejperam  ieiunant .  Praeter  hos  autem  ,  ca- 
licem  fervari  in  crafiinum  nefas  efi  .  Cum  enim  facrum  corpus 
aderit ,  pronum  efi  ei  (  Sacerdoti  )  calicem  confignare  ,  &  fi  vo- 
luerit  homo,  ter  in  una  hebdomada  ,  cum  vocant  caujfae  necef- 
fariae . 

Diaconus  orare  orationem  aliquam  ,  aut  quippiam  omnirio 
dicere  ,  five  parvum  ,  five  magnum  ,  non  potefi ,  quando  Sacer- 
dos  conjignat  calicem  . 

IOHANNES      TELAE(<a). 
Margaritam  ,    qua    confignatur  calix  ,  quot  vtcibus  mini- 
fier ,  qui  minifirat  calicem ,  Jumat  eam:  &  de  hoc  non  compe- 
rimus  idhtm  praeceptum  . 

D  I  R  E  c  T  I  o . 

Ego  iudlco  ,  ut  illa  ipfa  margarita  in  calicem  mittatur ,  & 
tempore  communionis  Sacerdos  eam  Jumat ,  &  Diaconum  Juum  de 

car- 

(a)  TeU  abfolute,  vel  cum  ad-  accepit .  Iohannes  eiufdem  urbis 

dito  Tela-AlM%alat ,  ut  ab  aliis  Sy-  EpifcopusMonophyfita  an.ioxvml. 

riae,  ac  Mefopotamiae  Afiae  Telis  Iuftini  Imp.  iuffu  in  exfjlium  pul- 

dignofcatur  (idem  enimSyrorum  fus  ,  quodSynodum  Chalcedonen- 

fermone  fonat  TeU  ,  dcmons,  feu  fem  reciperedetreftaret.  Eiufdein 

collis )  <Antipolis  olim  di<5ta  ;  fed  tamquam  martyris   memoria    oc- 

cum  ann  Graecorum  locLxiI.Chri-  currit  inKalendario  Iacobitarum 

fti  cccl.  a  Conftantio  Imp.  fuerit  die  vi.  februarii  .  Vid.  Aileman. 

inftaurata  ,   Con^lantinae  nomen_>  Bibl. Qrient.Jom.il. pag. 53.Sc feq. 


m  134 

earbone  (a) ,  qui  in  phiala  ( patena  )  ipfe  Sacerdos  communicet :  non 
enim  conveniens  eji ,  ut  cum  Sacerdos  praefens  efi ,  Diaconus  e_-» 
proprio  Jumat ,  &  communicet  5  praeter  calicem ,  quem  ipfe  bibit , 
neque  Sacerdos  bibendum  ei  tribuit . 


SEVERUS0. 
Cum  ordinat  Sacerdos ,  •&  ponit  fuavitates  ,  dicat  populus  : 

„  Cre- 


(a)  Varia  funt  nomina  panls 
Euchariftici  apudSyros:  integrum 
quidem  panem  Kourbono  vocant ,  o« 
blationem  nempe ,  feu  oblatam,  uti  in 
veteribus  LatinisRitualib.  dicitur, 
Graeci  «wo-fop^  ;  aliquando  fimpli- 
citer  panem  facramentorum ,  five  my- 
Sleriorum  ,  parislo ,  kgtxto ,  quae_> 
voces  panem  quoque  fignificant . 
Haec  porro  nomina  pani  confe- 
crando  dantur  ,  antequam  ad  al- 
tare  conferatur  ,  nam  ubi  primam 
benedi&ionem  accepit ,  aliter  ap- 
p  ellatur  .  SyriNeftoriani  praefer- 
t'm  vocant  primogenitum  ,  alii  a- 
gnum  ,  &  figillum  .  Sed  haec  vox 
de  integra  oblata  non  eft  intelli- 
genda.Ut  enimGraeci,  itaSyri, 
panem  in  multas  partes  dividunt , 
quarum  una  maior  eft  ,  &  media , 
maioremque,  quam  reliquae  par- 
tcs  ,  Crucem  impreffam  habet . 
Cum  autem  una  tantum  Crucis 
figura  fit  in  oblatis  Graeci  ritus, 
cum  litteris  ic  xc  n  k  ad  qua- 
tuor  Crucis  angulos  ,  nempe  Iefns 
Chrislus  vincit  ,  in  Coptico  fint 
duodecim  ,  quibus  xil.  Apoftoli 
praefeferuntur  ,  &  praeterea  al- 
tera  in  medio  excellentior ,  quae 
Chriftum  repraefenrat  ,  &  orna- 
ta  Graeca  epigraphe   in  gyrum_» 

tf.  \riO_  -f.   AROS   .J.  AHOS   .$.   KTPiOS 

+  SABEftT  (  vid    formam  huiufce 
hoftiae  in  libro  Hifloire  del  Egli- 


fe  d"  ^ilexandrie  ecrite  an  Caire  mz* 
meen  1672.,  &  i6j$,par  leV.I.M. 
Vansleb  Dominicain.  ^tVaris  1677.), 
_tum  inSyriaco  fint  multiplices ;  in« 
de  e venit ,  quod  penes  Syros  partes 
minores  retinent  omnes  Crucem, 
fivc  figillum  habent  ,  quam  ot> 
cauflam  figilla  quoque  vocantur . 
Obfervandum  tandem  eft ,  parti- 
bus  illis ,  in  quas  Eucharifticus 
panis  dividitur ,  alia  in  facrae_> 
aetionis  decurfu  nomina  tribui. 
Nam  particula  maior  quando  con- 
fecrata  eft ,  faepe  margarita  ,  five 
mio  appellatur  ,  quod  nomen_» 
etiam  parti  ex  illa  maiori  defum- 
ta  tribuitur,  qua  calix  configna- 
tur ,  ut  unio  duarum  fpecierum 
fiat .  Partes  reliquae  nomen  aliud 
non  habent  quam  figillorum  .  Par« 
ticulae  vero  ,  quae  fraftae  minu- 
tatim  in  difco  collocantur  prope 
cas  ,  quae  ,  quod  Crucibus  fignen- 
uujfigilla  fingulariter  appellantur, 
carbones  in  SyriacisRitualibus  my- 
ftice  dicuntur  ,  licet  aliquando 
haec  vox  maiorem  ,  ex  qua  aliae 
confignantur ,  partem  oblatac  fi- 
gnificet . 

(b)  Severus  Acephalorum  ,  feu 
Monophyfitarum  dux  catholicam 
duarum  naturarum  fidem  per  an- 
nos  multos  impugnavit .  Patria_» 
eius  fuit  Sozopolis  Pifidiae  uibs  , 
&,ea  ratione  legitur  in  Oificiis  Sy- 

rorum 


mt  135  m 

„  Credimus  „  deinde  orat  ereclus  ,  &  dat  pacem,  ac  Jignat  po- 
puliim  tribus  Crucibus  ,  dicens  „  Et  erunt  mifcrationes  Dei  „ 
Tum  accipit  carbonem ,  eoque  calicem  confignat  tribus  Crucibusy , 
inquiens  „  Ut  uniat ,  &  fanftificet ,  &  convcrtat  miftum ,  quod 
„  in  hoc  calice  eft  ,  in  falutarem  ipfius  Chrifti  Dei  noftri 
„  fanginem  in  remiffionem  peccatorum  &c.  „  Deinde  orat 
orationem  tI  „  Pater  nofter ,  qui  es  in  Caelis  „  &  rurfus  ora- 
tionem ,  &  dat  pacem  .  Deinde  oratio  fuper  popidum ,  deinde  pax , 
&  Jignat  populum  in  ro  „  Sit  gratia  „  tum  Diaconus  „  Cum 
„  timore  intueamur  „  Sacerdos  „  Quae  praefan&ificatae  funt 
„  fanctificationes  fan&is  „  Et  attollit  myjieria  .  Populus  „  Unus 
„  pater  „  Deinde  communionem  accipit ,  &  dat ,  &  revertitur , 
orat :  Gratiarum  fufceptio  .  Oratio  Juper  populum  ,  demum  ob/7- 
gnat,  dicens  „  Benedic  nobis  omnibus.,, 

D    I   R    E   C   T   I    O. 

Scias  ,  quod  in  oblatione  fupra  calicem  facit  Cruces ,  & 
bic  dum  frangit ,  ipfum  fanguinem  per  carbonem  attreclat,  Cru- 
ees  faciens. 

Ex  Nomocanonis ,  quod  ufque  adhuc  adduximus,  tefti- 
monio  illud  evincitur,  etiam  apud  Syros  Monophyfitas  ,  vel 
Iacobitas  illam  obtinuiffe  fententiam ,  quam  paullifper  deli- 
bavimus  in  adnotationibus  ad  fuperiorem  noftrum  Commen» 
tarium ,  quaeque    in  eo  erat ,  vinum  nempe    per  corporis 

Chrifti 

rorum  Iacobitarum  :  ieSeveroglo-  Aug.  patrocinio    frctus    CPolim 

riatttr  So^polis  i  laudaturque  quod  ventt ,  ubi  ab  eadem  una  cunu 

Leonem  Romanum  ( is  eft  Magnus  Theodofio  Alexandrino,  Anthimo 

Leo  PP.)  oves  Chrifti  devorare  cu-  CPolitano ,  &  Zoara  Stylita  Syro 

pientem  ,  &  Chalcedonenfe  Conci-  alebatur  .  Demum  fententia  Aga- 

lium  celebratum  an.ccccLi.  debel-  piti  Papae  CPoli  eiec~tus ,  &  in_» 

laverit .  Is  ann.  iDxiI.  ab  Anaftafio  Aegyptum  reverfus  ,  Alexandriae 

Imp. ,  Flaviano  Patriar.  Antioche-  interiit    die  xxvnl.  februarii  anni 

no  ob  ridei  catholicae  defenfionem  Graecor.  occcliiii.  Chrifti  ldxliI. 

fede  fua  puifo  ,  in  eamdem  intru-  Vid.  Caveium  Hift.  litterar.  Siriptor. 

fus  primus  lacobitarum  Patriar-  Ecclef.  pag.  323.,  Renaudotiurru» 

cha  evafit  .  Sexto  intiufionis  an-  Liturgiar.  Oriental.  cotleft   Tom.  il. 

no  ,   relicta  Antiochia  ,  Alexan-  pag.320.,  &  Aflemanium  Tom.  il. 

driam    fugit  ,  unde  Theodorao  Bibliotb.  Oriental.  pag.  321. 


\ 


* 


Chrifti  fub  fpecic  panis  contaclum  &  fan&ificari ,  &  confe- 
crari ;  quod  fane  abfurditate  magna  laborat  .  In  hoc  ergo 
teftimonio  haud  quidcm  defignantur  dies  ,  qui  penes  fupra* 
fcriptos  Syros  ritui  conjignationis  calicis  addi&i  eflent ;  at  vero 
cofdem  coniicere  licet  ex  aliis  Nomocanonis  locis  ,  quando- 
quidem  ibidem  (a) ,  ut  aliturgici  defignantur  Quadragefimalis 
ieiunii  dies  ,  exceptis  fabbathis  ,  Dominicis  diebus  ,  &  fe- 
ria  V.  in  coena  Domini ,  in  quibus  facrificium  conficiebatur, 
dum  in  ceteris  aliturgicis  fola  conjignationis  calicis  caerimonia 
peragebatur  .  An  vero  haec  eadem  caerimonia  fingulis  hifce 
diebus  ,  vcl  in  aliquibus  tantum  abfolveretur ,  non  audeo  de- 
finire ;  quemadmodum  non  facile  dixerim  ,  an  conjignatio  ca- 
licis  ipfa  feria  vi.  magnae  hebdomadae  perficeretur  .  Maior 
quoque  obfcuritas  veterem  circumtegit  difciplinam  quoad 
hunc  ritum  penes  Syros  Neftorianos  ,  utpotc  qui  non  erro- 
ribus  folum ,  fed  pluribus  etiam  difciplinae  placitis  a  Syris 
Monophyfitis  difcedant .  Non  eft  huius  loci  loqui  de  Syris 
Melchitis ,  five  Imperialibus  ,  qui  cum  nimirum  poft  faecu- 
lum  x.  CPlitanae  Ecclefiae  ritui  adhaeferint,  Graeco  ritu  nunc 
utuntur(6),  qucm  modo  paullulum  exponemus,  quemadmo- 

dum 


(a)  Cap.  v.  (e£t. i. 

(b)  De  Melchitarum  adhaefio- 
ne  ad  ritum  CPolitanae  Ecclefiae 
nonnulla  attigimus  m  Diilertatio- 
ne  de  extremie  untlionis  furamento 
apnd  Orientdes,  quam  cl.Trombel- 
lius  inferuit  in  eius  opere  deSmx- 
mentis  ,  nempe  in  Tom.nl.de  extre- 
mamSione,  editoBonon.  an.1778. 
Damnatis  per  Chalced.  Concilium 
Eutyche  ,  &  Diofcoro  ,  Alexan- 
driae  ,  &  Antiochiae  grave  fchifma 
Catholicos  inter  &eos  exftitit,  qui 
memoratum  Concilium  non  reci- 
piebant ;  &  hac  de  caufTa  tum  Ale- 
xandriae  ,  tum  Antiochiae  eledi 
fuere  Patriarchae  duo  ,  fchimati- 
cus  unus,  cathoiicus  alter .  Ca- 
tholici  a  fchifmaticis  modo  Chal- 


cedonenfes,  modo  Melchitae,  hoc 
eft  Regii,  feu  Imperiales  difti  (Afe- 
/e/^enim  arabice  regem  fignihcat) 
quia  fcilicet  ad  Marciani  Imp.  edi- 
ftum  Concilio  favens  fe  confor- 
mabant .  Viguit  hoc  Melchitarum 
nomen  ,  diuque  Catholicos  defi- 
gnavit ;  tametfi  poft  natum  Grae« 
corum  fchifma  eos  fignirtcet,  qui 
CPolitano  fchifmati  adhaerent,  fi 
illos  excipias  ,  qui  alteri  Patriar- 
chae  Antiocheno  cum  Romana  Ec- 
clefia  unito  obediunt  .  Sed  cum 
Praeful  CPolitanus  fuae  fedi  prin- 
cipem  locum  poft  Romanam  a_» 
tempore  Concilii  Chalced.aflerere 
coeperit  ,  paullatim  Alexandriae  , 
Antiochiae  ,  &  Hierofolymae  Mel- 
chitas  Patriar.  eo  impulit ,  ut  non 

alia 


»37 


dum  inta&os  Armenos  dimittcmus ,  qui  cum  Antiochcnac  Ko* 
clcfiae  pars  olim  fuerint,  &  ab  ca  fc  dcin  abduxcrint  (a)  ,pe- 
culiarcs  confuctudines  fibi  vindicarunt,  in  quibus  nullum  vi- 
dcre  cft  ccrtum  monumcntum  huius  praefan&ificatorum  cacri- 
moniac  ,  fivc  confignationis  calicis,  quac  iis  diebus,  in  quibus  cx 
Laodiccnac  fynodi  canonc  (b)  pcncs  Oricntalcs  licurgia  intcrdi* 
cebatur,apud  ipfos  pcrageretur  .  Illud  tantum  apparet,  ctiam 
in  aliturgicis  ipforum  diebus  (  ut  funt  omnes  quadragcfima* 
les  ,  demptis  fabbathis  ,  Dominicis,  fcfto  dic  Virginis  ab  An- 
gelo  falutatae ,  &  feria  v.  in  coena  Domini )  inter  preccs,  quac 
rccitantur,  habcri  nonnullas,  quae  ad  facrificium  fpeclant , 
ut  proindc  coniici  pofle  vidcatur  ,  olim  cas  ufurpatas  fuiflc 
pro  ritu  praefan&ificatorum  ,  quo  obfolcto,  folac  prcccs  ro 
manfcrint . 

Scd  ad  Graecos ,  ut  reccpimus,  proccdcntibus  illud  pri- 

s  mum 


alia  fuis  in  Ecclefiis  liturgii,  quatn 
duplici  CPolitana  ,  S.  Bafilii  neni- 
pe,  &S.Iohanais  Chryfoftomi  ute- 
rentur,abdicatis  aliis.quae  aS.Ia- 
cobo  fratre  Domini ,  &  a  Sancto 
Marco  Evangclifta  fcriptae  cen- 
fentur  .  Harum  prima  Hierofoly- 
mitanac  Ecclefiae  propria  per  o- 
mnem  fere  Syriam  ,  magnam- 
que  Afiae  partem  obtinebat  ,  & 
qui  illam  retinuerunt  ,  Syri  ap- 
pellantur ,  ut  Aegyptii  Chriftiani , 
qui  Alexandrinam  S.  Marci  litur- 
giam  retinere  voluerunt  ,  Copti 
dicuntur.  Theodorus  Balfamon, 
qui  faeculo  xil.  Antiochenum  Pa- 
triarchatum  tenuit ,  prodit  Bccle- 
fiam  hanc  tunc  nonnifi  SS.  Bafilii , 
&Chryfoftomi  liturgias  agnovif- 
fe  ,  &  Marcum  Alexandrinum  Pa- 
triarcham  ,  cum  CPoli  alia  ad 
celcbrationem  liturgia  uti  vellet , 
prohibitum  tuifle  ,  iuflumque  co- 
ram  Impcratore  promittere  fe  ei , 
quae  erat  Ecdefiae  CPolitanae , 
adhaefurum . 


(.z)Haec  Armenorum  feiun&io 
accidit  anno  Chrifli  idii,  ,  a  qtio 
&  acram  dcfumpferunt  ,  quao 
Armena  dicitur  .  Ex  eo  tcmporc 
primus  corum  Epifcopus  ita  fe 
fui  iuris  reddidit ,  ut  fibi  catbolici 
titulum  arrogaverit  ,  perdurat- 
que  modo  in  Patriarcha  totius 
nationis  principe  ,  qui  refidct  in 
civitatc  Armeniae  metropoli  Et^ 
mia%im  difta,  quae  vox  apud  Ar- 
menos  unigeniti  dcfccnfum  figniricar. 

(b)  Can.  xux.  ap.  I.abb.  Tom.f, 
Concilior. pag.  1 530.  Venetiis  1728: 
Quod  non  oportet  in  qnadragefima-t 
panem  offerre ,  nifi  fabbatbo  ,  &  folis 
Dominicis .  Et  can.ul:  Qnod  non  opor* 
tet  in  qiudragcfima  martyntm  natalitia 
celebrxri ,  fed  eorum  fantli  commemo- 
tio  in  diebits  fabbatborum ,  &  Domi- 
nicarum  fteri  conveniat  .  Inccrtum 
eft  tempus  huius  Concilii,  nam_» 
alii  anteSynodum  Nicacnam ,  alii 
adLibcrii  tempora  fub  an.cccLxiv. 
illud  referunt . 


m  li*  )# 

mum  obfervandum  venit,  vetuftiffimum  penes  ipfos  effe  ri- 
tum  praefanclificatorum .  Leo  Allatius  luculenta  fane  diiTerta- 
tione  ad  Bartoldum  Nihufium  infcripta(#)  hunc  ritum  inluftrat, 
qui  primum  apud  ipfos  inve&us  fuit  ad  praefeferendum  qua- 
dragefimalis  temporis  fqualorem  ,  &  lu&um  ,  quem  &  ipfo  fa- 
crorum  veftimentorum  maefto  colore  exprimebant  (b)  (quando- 
quidem  ut  laetitiae  argumentum  ab  ipfis  folemne  facrificium 
habebatur),  tum  dein  a  Synodo  in  Trullo  palatii  CPoIitani  ce- 
lebrata,  quae  vnlgo  a  Graecis  Ouinifexta  nuncupatur  ,  confir- 
matus  fuit ,  iic  praecipiente  (c) :  In  omnibus  fantlae  quadragefimae 
ieiunii  diebus ,  prjister  quam  fabbatbo ,  &  Dominica  ,  &fan&o  An- 
nunciationis  die^fiat  ficrum  praefanBificatorum  tninifierium .  In  Eu- 
chologio  fiquidem ,  five  Rituali  Graecorum,  ritus  caerimoniae 
praefan&ificarorum  tempore  quadragefimalisieiunii  continetur. 
Caerimonia  haec  filet  fingulis  fabbathis  ,  ne  ipfo  fabbatho 
fantflo  excepto,  tum  Dominicis  diebus,  fefto  Annuciationis, 
&  feria  V.  in  coena  Domini ,  in  quibus  liturgia  vel  S.Bafilii  M. , 
vel  S.  Iohannis  Chryfoftomi  praecipitur  ;  at  vero  locum  habet 
in  ceteris  ,  fi  tamen  demas  feriam  vi.  maioris  hebdomadae , 
quae  apud  Graecos  &  limrgia ,  &  praefanctificatorum  cae- 
rimonia  omnino  caret  .  Alucinatus  ergo  eft  Martenius  (d) , 
qui  ait :  In  utraque  tamen  Ecclefia  hac.die  peragitur  Mijfa  prae- 
fanciificatorum  ,  in  qua  ex  diei  praecedentis  facrificio  tam  ipfi—> 

cele- 

(a)  Exftat  in  calce  operrs  de  Ec-  haud  ad  rem  facit  circa  variatio- 
clefue  Occidentalis  ,  atqtie  Orientalis  nem  colorum  in  facris  Pontiri- 
perpetua  confinfione  p.1531.  &  feqq.  cum  veftimenris  .  Ceterum  in  his 
Coloniae  Agrippinae  1648.  officiis  apud  memoratos  Roma- 

(b)  Graeci  in  ofBciis  luftus  ,  &  nos  Pontirices  olim  niger ,  vel  vio- 
maeiiitiae  rubro  colore  utuntur,  laceus  coior  obtinutt ,  quod  Do- 
uti  antiquitus  adhibebatur  in  ali-  miaicus  Georgius  luculeuti  opu- 
quibus  Galliarum  Ecclefiis ,  prae-  fculo  demonftravit  ,  cui  titulum 
lertim  feria  vi.  tn  Parafceve  ,  &  re-  fecit :  Gli  abiti  f.uri  del  Sommo  "Pon~ 
cens  mos  eft  Romanorum  Ponti-  tef.ee  paonr^zi ,  e  neti  in  alcune  fo- 
ficum,  qui  iueadem  feriavi.,  &in  lenni  fum^oni  della  Clriefa  ,  giuHifi- 
aliis  triftitrae  officiis  mantum  ,  vel  cati  &c.  Roma  1724. 

pluviale  rubrum  deferunt  ,  tum  (c)  Labb.To.viI.  Concil  p.  1 371. 
&  cappam  rubram  ,  quae  tamen,  (d)  Deantiq.Ecclef.ritibAib.lv, 
cum   femper   rubri    coloris    fit ,     cap  i^.pag.  35iS.T0m.uJ. 


I?9 

telebrans ,  quam  alil  Clcrici ,  ipfeque  populus  univerfus  olim  com- 
munkabat .  Praefan&ificatorum  fane  officio  utcbantur  Gracci 
laudata  feria  vi.  maioris  hcbdomadae  ,  sed  id  fuit  in  more 
pcculiaribus  nonnullis  dumtaxat  Ecclcfiis  ,  non  vero  omnibus  j 
proindeque  Simeonis  Archicpifcopi  Theffalonicenfis  actate 
iam  penitus  obfoleverat  ,  neque  deinceps  amplius  invaluit. 
Obiit  Simeon  paullo  ante  captam  metropolim  fuam  anno 
Cloccccxxx.  ab  Amurathe  II.  Turcorum  tyranno  (a) . 

Quare  tum  quoad  dies  ,  tum  quoad  ritus  praefantlifi» 
catorum  officium  admodum  varium  in  Graecorum  monumentis 
habetur  .  In  aliquibus  illud  folis  feriis  IV. ,  &  VI.  adfignatur  , 
non  vero  il.  ,  nl. ,  &  v. ,  dummodo  tamen  in  has  haud  inci- 
dant  aliquot  fefta  folemnia,  ut  nimirum  habentur  fefta  SS.  XL. 
Martyrum,  Gregorii  Dialogi ,  &  inventionis  capitis  S.  Chri- 

s   2  fti 


(<0  Haec  habet  Simeon Theffa"  morti   tradebant  .  Quapropter  veluti 

lonicenfis  apud  Allatium  cit.Difs.  in  divino  eius  corpore  jacrificio  per  paf- 

de Miffa  praefantlificatorumpig.  i^^i  fionem  peratlo  ,  non  efl  neceffe  rurfus , 

Santla  quoque  ,  &  magna  feria  fexta  ut  nos  ,  quae  ad  memoriam  paffionis 

ab  initio  bac  ratione  ,  praefantlificata  eius  faciunt ,  peragamus ,  cum  ipfe_j 

peragebantur  &c.  Sed  nunc  nefcio  ,  qua  tum  eam  fnbierit :  proptereaque  abfo- 

ratione  defitum  fit  eo  tempore   prae-  lutum  fxcrificiitm  facere  ,  eo  tempore 

fantlificata  peragi :  opinor  ,  quod  per-  prorfus  traditum  non  recepimus  .  Ve- 

feclum  ieiunium  non  fit ,  neque  Mif  rumtamen  praefantlificata  proponere , 

fam  ,  uti  moris  efi ,  perfetlam  fieri ,  &  miniftrare  accepimus  ,  qnemadmo- 

ideoque  etiam  praefantlificata  neg!ex>f  dum  in  multis  fiipra  recenfitis  conflu 

fe.  jldbuc  etiam  ex  Hierofolymitano  tutionibus  ,  librifque  reliqitis  antiquis, 

Typico  ,  quod  proprium  Monachorum  in  quibus  Evangelia  ,  fcriptaque  apo- 

efi ,  &  aliitd  a  magnae  Ecclefiae  Ty-  ftoiica  digeruntur ,  hoc  idem  fcriptum 

pico ,  quod  univerfae  Eccleftae  feque-  invenies .  T^ihilominus  nunc  ex  Mo- 

bantur  ;  continuae  vero  gentium  irru-  nailico  Hierofolymorum  Typico-  in  ufu 

ptiones  ordinem  illius  pervertemnt ,  non  eft .  His  confentanea  funt,  quae 

&  nttnc  in  catholica  tantitmmodo  Thefi  de  magna  Parafceve  habentur  in 

falonicenfium    Ecclefia  reliquum   efl  .  Graecorum  Typico  ,  &  Triodio  : 

Sancla  vero  &  magna  Tarafceve  non  Sciendum  ,  nobis  traditum  effe  in   . 

perfclam  Miffam  celebramus ,  qttod  tra.  Ta'aejiina  hac  fanBa  die  magnae  Ta- 

dens  ,  fcria  v-  ,  Dominus  myfieria  in  rafceves  M;ffim  integram  non  pcrage- 

memoriam  fuae  piffionis;  feria  vi.paf-  re  ,  neque  praefanW.ficatorum  dicere  , 

fionem  volens  fubiit ,  ut  ditlitm  eH  ,  n^que  etiam  menfam  praeparare ,   ne- 

&  per  Crucem  femetipfm  facrificavit,  que  manducare  hac  fantla  die  &c. 
facultatem  praebens  iis ,  qui    ipfurru* 


1 


140 


V 


fti  Praecurforis .  In  aliis  vero  fingulis  diebus  praeter  quatru 
fiibbatha  ,  aliofque  exceptos  dies.  Ac  demum  in  nonnullis  fe- 
cunda  ,  &  tertia  primae  ieiuniorum  hebdomadae  feriis  prae- 
fanctificata  omittuntur,  fed  in  aliis  etiam  in  his  duabus  feriis 
affignantur  .  Quoad  ritus  vero,aliae  Ecclefiae  Dominico  die, 
praeter  illius  diei  oblationem,  alios  confecrabant  panes,  quos 
pro  caerimonia  praefaiicliificatorum  feponebant,  nec  tameiu 
eos  vini  fpecie  tingebant,  cum  in  praefan&ificatorum  officio 
vere  ealicem  confecrarent  (a).  Aliae  folamfpeciem  panis,  haud 
altera  vini  fpecie  immcrfam  ad  praefan&ificatorum  Miffam 
adfervabant ;  aliae  fpeciem  panis  altera  vini  fpecie  oblini- 
tam,  quod  ex  praefcripto  Euchologii  ubique  obtinuit,  fi  CPo* 
litanam  Ecclefiam  excipias  ,  quae  praefanclificatum  panerrt-. 
fanguine  non  tingit(6) .  Tandem  quoad  tcmpus  orficii  praefan- 

ctifi- 


(a)  In  epiftoIaLeonis  Atfatii  ad 
Gabrielem  Naudaeum  de  libris  Ec- 
clefiafticis  Graecorum,  quae  prae- 
mittitur  difiertationi  de  Miffa  prae- 
fanflificatorum ,  ex  praefcriptis  Pa- 
triarchae  CPolitani  ad  Paullum_» 
Hippopfephium  CaHipolitanum_» 
mills  ,  haec  referuntur  pag.1538: 
De  praefantJificatomm  modo  haec  tibi 
committunt  (  Patres  fcilicet)  .  Vlti- 
tna  Tyropbagae  Domiaica  ,  Qtinquage- 
ftmae  nempe  ,  cum  Miffa  pcrfecia ,  ac 
integra  celebvatur ,  &  panes  facri ,  non 
ttti  moris  efl  .  fed  plures  ,  praeparan- 
tur  ;  pojl  communiones  panes ,  qui  ad 
Tarafceven  ufl\ue  fufficere  debent ,  in 
pyxids  ad  id  muneris  defiinata  affer- 
vantur ,  nullo  in  eos  pretiofb  fangui- 
ne  immiffo :  quod  calix  fingulis  ieiti- 
niorum  diebus  pra"piratnr,  &  confie- 
fecratur ,  cum  pracfanttificatorum  Miffa 
celebratnr  ,  in  qnem  &  ante  perfctlus 
pxnis  ,  pofi  clevationem  in  partes  di- 
vrfits  ,  immittitur  .  Verumtamen  quae 
neceffitas  fuerit ,  fimguinem  fiantlum-i 
divino  pani  xnte  immifieri ,  cum  pme- 


fanffificatomm  Miffa  pro  fanBo  calice 
tantum  conficienda  fiat  ?  Sic  fervato 
ord/ne  per  quinque  bebdomadis  dies 
continuatur  .  Sabbatbo  integra  Chry- 
foflomi  Mijfa  d/citur  ;  die  Dominico 
Baftlii  Migni,  cum  &  panes  rurfitm 
confiecrantur  ,  &  confervantur  :  &  boc 
cont/mtatur  ad  feriam  quartam  magnae 
hebdomadis  ,  cum  praefiantlificata-t 
finiunt  .  Tunc  autem  divinns  pan/s 
fanguine  tingitur ,  cum  ex  Jlmcbore' 
tis  aliquis  in  montes  fe  abdit  ,  nec 
ad  Ecclefiam  accedit  propter  nimium-t 
erga  virtutem  siudium ,  avetque  fae- 
pius  facrorum  particeps  fieri ,  ob  eam  , 
quae  inde  corporis  &  animae  confe- 
quitur ,  fantlitatem  . 

(b)  Mos  CPolitanae  Ecclefiae' 
ita  exponitur  ab  Auonymo  penes 
Allatium  cit.  Difs.  pag.1594:  Obfer- 
vavi  rnultis  in  locis  ,  ex  Sacrrdotibus 
nonnullos  ,  praefantlificata  conferva- 
turos  ,  Dominico  per  cochlear  fiingui- 
ne  tingentes  ,  reponere  ;  al/os  n/hil 
fimile  patrantes  .  Quod  itaqtte  nobis  , 
qui  fph/tnaliter  fphitual/a   conferre 

cona- 


m  x4i  ,<**> 

dificatorum  nonnifi  fub  vefperam,  &  in  ipfo  vefpertinarum 
precum  omcio ,  quo  ieiunium  folvere  licet,  hoc  &  propo* 
nitur,  &  conficitur  ,  pracmiffis  tamen  Pfalmis  gradualibus , 
aliifque  canticis,  le&ionibus  ,  &  orationibus ,  quae  in  Euchcv 
logio  proftant. 

De  Ecclefiae  Alexandrinae  ritu  nonnulla  nunc  attigen» 
da  fuperfunt .  Penes  hanc  olim  extitiffe  confignationem  calicis , 
five  praefanctificatorum  caerimoniam  ,  dodte  ,  ut  folet  eruit 
clariffimusRenaudotius(<*)  ex  titulo  orationis,  quae  inferta  eft 
liturgiae  Graecae  Alexandrinae  S.  Bafilii,  quaeque  ex  S.  Marci 
liturgia  altera  excerpa  eft .  Hic  titulus  huiufmodi  eft  :  Alict 
(  Oratio  )  apud  Aegyptios  ex  liturgia  praefanc~tificatorum  Apojloll 
Marci  poft  perceptionem  fanclorum  myfteriorum .  Veruin  quidquid 
fit  de  hoc  facrae  vetuftatis  veftigio ,  certum  eft  in  omnibus 
huius  Ecclefiae  libris  facris  perpetuum  haberi  praefanctifi- 
catorum  officii  filentium  ,  tum  in  Ecclefia  ipfa  (  quod  haud 
ufuvenit  &  in  Syrorum ,  &  Graecorum  ,  &  Armenorum  riti- 
bus  )  fingulos  dies  quadragefimalis  ieiunii  liturgicos  efife  ,  ali« 
turgicas  vero  folas  ferias  il. ,  nl.  ,  iv. ,  &  vi.  maioris  hebdo- 
madae  .  Quare  lapfus  eft  in  errorem  Socratcs  (b) ,  qui  tradi- 

dit 


conamur ,  fmcerius  vidctur  ?  ^emi- 
nem  ex  bis  de  ri?ore  fnris  demitte- 
re  opinamur .  T^am  bi  ,  pracfincT/fi- 
cati ,  &  invifibiliter  in  Janguinem-> 
converfi ,  ut  pars  aliqua  confervetnr, 
per  panis  intintlionem  ita  difponunt; 
alii  ,  veluti  panc  in  corpus  Cbrisli 
iam  immutato  ,  &  quoi  ,  una  cum 
eo  ,  tempore  communionis  immutatur, 
vino  fufficiente  ,  commnnicantefque-» 
fantTtficante  ,  nibil  tale  moliuntur  , 
fed  confecratione  tantum  panum  ac- 
quiefcunt ,  &  baec  de  boc  negotio  no- 
flra  esl  fententia  .  Cum  vero  in  hac 
magna  Ecclefia  fecnndum  in  nfu  effe 
confpiciamus  ,  neceffe  eft ,  tamquam-t 
fincerius  ,  illud  fequi . 
.  (a)  Liturg.Orient.  collecl-  Tom.il. 
pag.  b5. 


(b)  Lib.  v.  Hiflor.  Ecclef.  cap.ii. 
pag.  250.  Auguftae  ^aurinorum-j 
1 747:  In  mll  ■"*•'  „  non  minor  eft 
varietas  .  Js^.n  cum  omnes  nbique^» 
terrarttm  Ecclefiac  pcr  fingulas  bebdo- 
madas  dic  fibbatbi  facra  myHeria  ce- 
lebrent ,  ^tlexandi  ini  tamen  ,  &  F&- 
mani  vctuilam  quamdam  traditionem 
fecuti ,  id  facere  detreUant .  Scd^4e- 
gyptii ,  qui  ^ilexandrinis  vicini  funt , 
&  ii ,  qui  Tbebaidem  incolunt ,  fab- 
batbo  quidem  colletlas  celebrant :  nort 
tamen,  ficut  mos  eft  Cbriftianorum,  fa- 
cra  mysieria  percipiunt  .  ToHqtiam-* 
enim  epulati  funt ,  &  omni  ciborum 
genere  faturati ,  fnb  vefpaam  oblx- 
tione  fatla  communicant .  Sed  fecus 
fuadent  Gelafii ,  &  Gregorii  facra- 
mentales  libri,  qui  in  feriis  vi!..  vel 

fab- 


I42 


# 


dit  in  Alexandrina  Ecclefia ,  tutn  &  in  Romana  veteri  more 
receptum  effe ,  ne  fabbathis  facriflcaretur  ;  fiquidem  in  Ec- 
clefia  Alexandrina  fabbathum  haudquaquam  a  facrificio  cx- 
ceptum  occurrit ,  &  in  Romana  aliturgicum  erat  folum  heb» 
domadae  maioris  fabbathum  ,  ut  hodie  quoque  eft  ,  cum  Miflfa 
huius  diei  ad  fequentem  nocftem  referatur ,  quod  fane ,  etfi 

haud 


fabbathis  Miflas  praefcribunt.  Nec 
Hieronymus  ep.  lxxi.  al.28.  ad  Lu- 
cinium  affirmaflet:  De  fxbbatho  quod 
quxeris  ,  utrum  ieiunandum  fit  ;  & 
de  Euchariilia ,  an  accipienda  quoti- 
die ,  quod  Rgmana  Ecclefia ,  &  Hi- 
fpxniae  obfervxre  perhibentur  ,  fcri— 
pfit  qttidem  &  Hippolytus  vir  di- 
fertijjlmus',  &  carptim  diverfi  fcripto- 
res  e  variis  au&oribus  edidere  ,  nifi 
facra  myfteria  ,  ex  quibus  Eucha- 
riftia  percipkur ,  quotidie  fuiflent 
celebrata  ;  non  enim  vulgo  extra 
illorum  celebrationem  Euchariftia 
nifi  ab  aegrotis  percipiebatur.  Id 
forte,  quod  mox  attulimus  ,  dixit 
Socrates  ,  quia  Romani ,  ALexan- 
drinique  ,  fabbathi  folemnitate  in 
Dominicam  translata ,  utramque 
illam  dicm  pari  religione  cele- 
brare  detredarent  .  Ceterum  fab- 
bathum  ante  Dominicam  feptua- 
gelimae  ,  tum  alterum  ante  Domi- 
nicam  Indulgentiae  ,  feu  Palma- 
rum ,  v.icans  habetur  in  Kalenda- 
rio  Romano  Frontonis  ,  in  quo 
pag.  56.  etiam  notatur  ,  cur  va- 
cet  fabbathum  ante  Palmas,  quia 
nempe  dxtur  fermcntum  in  confislo- 
rio  Lateranenfi .  Sed  hac  de  re  con- 
fulatur  Ven.  Card.  Thomafius  in 
notis  ad  Capirulare  Evangeliorum 
Tom.v.Oper-.pag.4<j  2.  &  feq.  ,  tum 
&  ipfe  Fronto  ad  loca  indicata, 
&  ad  Dominicas  vuantes  pag. 43., 
&  88. ,  nam  in  Ecclefia  Romana 


aliquando  vacarunt  dominici  illi 
dies  ,  nifi  propriam  haberent  ce- 
lebritatem,  uti  DominicaPafchae, 
qui  fequebantur  poft  collationem 
ordinum  ,  quorum  officium  ve- 
fpeie  fabbathi  incipiebat,  &  ufque 
ad  lucem  multam  Dominici  diei 
producebatur  .  Demum  feriae  v, 
in  Romana  Ecclefia  per  totum  an- 
num  forfan  inter  dies  aliturgicos 
olim  numerabantur ;  nam  inan- 
tiquis  Sacramentorum  libris,  item- 
que  in  Leftionariis  ,  &  Kalendariis 
nulla  Mifla ,  vel  Evangelium  tam 
in  Quadragefima  ,  quam  extra_» 
ipfam  per  totum  annum  feriae  v. 
afiignatum  reperitur,  nifi  poftGre- 
gorium  II. ,  qui  ,  ut  habet  Ana- 
ftafius  num.  tx. ,  quadragefmali  tem- 
pore ,  ut  qninta  feria  ieiunium  atque 
Miffirum  celebritas  ficret  in  Ecclsfta  , 
quod  non  agebatttr  ,  inflituit .  Extra 
Quadragefimam  vero  feria  v.  diu 
manfit  (im  proprio  ,  &  folemni 
facrificio.  Quare  in  mox  citato 
Kalendario  Romano  Frontonis , 
exarato  incra  tempora  Gregorii 
II. ,  &  III. ,  feriae  v.  Quadragefi- 
mae  tantum ,  &  in  octavis  Pafchae 
habentur  infcriptae  cum  Mifla , 
vel  Evangelio .  De  diebus  autein 
polyliturgicis  in  Latino  ritu  ,  quos 
Ecclefia  Orientalis  numquam  a- 
gnovir ,  Iegatur  Cardinalis  Bona 
.lib.  i.rer.Liturgicxr,  cap  18.,  cum 
hi  extra  noftrum  fcopum  fint . 


m  *«  m 

iiaud  indigitarint  fcriptores  rerum  Iiturgicarum ,  &  praefer- 
tim  Amalarius  ,  qui  (a)  MifTam  hanc  de  nocle  appellat ,  pcrfpi- 
cuc  tamen  preces ,  quae  fuperfunt,  tum  &  ipfc  color  albus 
paramentorum  oftendunt .  Aliturgica  pariter  in  EccTefia  Ro- 
mana  eft  praecedens  feria  fexta,  aft  in  ea  (quod  in  Alexan- 
drina  minimefit)  praefan&ificatorum  ofrkium  conficitur,  cu- 
ius  mentio  eft  in  Sacramentario  Gelafiano ,  quod  eft  huius 
ritus  antiquiffimum  teftimonium  .  Quare  hi  funt  cekbres 
dies  ,  quos  S.  Innocentius  I.  PP.  (b)  ex  Apoftolica  traditione 
aliturgicos  vocat .  At  vero  Mediolanenfis  Ecclefia  inter  ali- 
turgicos  dies  habet  fingulas  ferias  fextas  Quadmgefimae  ,  nec 
tamen  utitur  praefan&ificatis  ;  licet  ritus  hic,  qui  Ambro- 
fianus  audit  ,  parum  antiquitatis  redolcat,  cum  non  altius 
faeculo  circiter  x. repetatur(c).  Sed  de  hoc  fatis  (d)  .  Refert 

vero 


(  a)  Lib.  i .  de  Eccl.  offic.  cap.  3 1 . 
(6)  Epift.  ad  Decentium  ap.  Cou- 
ftantium  pag.  859. 

(c)  Vid.  Petrum  le  Bruii  Expla- 
r.xtio  Miffae  Tom.  il.  pag.  71 .  Vene- 
tiis  1770. 

(d)  De  ufque  adhuc  memora- 
tis  nationibus  Ebediefu  coguo- 
mento  Bxr-Brica  ,  Sobae  ,  feu  Ni- 
fibis ,  &  Armeniae  Metropolita, 
qui  floruit  fub  faballahaChaldaeo- 
rum  Neftorianorum  Patriarcha , 
haec  refert  in  libro  Mxrgaritae  de 
vcritate  fidei  Part.  ul.  cap.  4.  apud 
Alkmanium  Tom.nl.  part.  1.  Bibl. 
Orient.  pag.  35«,:  Inde  faBum  efl  ,  ut 
Chriflianorum  coetus  in  tres  fecixs  di~ 
vifus  fuerit  Trima  quidem  unam  na- 
turam  ,  &  unam  perfonam  in  ChriHo 
confitctur  ,  quam  Copti ,  &  Jlegyptii , 
atque  iAetb'opcs  ex  traditione  Cyrilli 
fui  Tatriarcbae  tenent  ,  &  Ixcobita- 
rum  appellatur  ,  ex  eo  quod  Iacobus 
quidam  vir  doBns  inter  Syros  adftx 
biliendxm  Cyrilli  lonfcfjiouem  apud  Sy- 
ros ,  &  .Armenos  plurimttm  contulit . 
%/iltera ,  quae  duas  naturas  ,  &  unam 


perfonam  afferit ,  Melchitarum  dicitur, 
quippe  quae  ab  Imperatore  vi  flabilita, 
efl  :  &  banc  fufcepere  Romani  ,  qui 
Franci  appellantur  ,  &  Conslantinopo- 
litani  Gracci,  &  omnes  populi  borea 
les ,  Rutheni  fcilket ,  ^ilani ,  Circafft* 
•Afiani  ,  Georgiani  ,  &  reliqui  ipfis 
finitimi .  Frar.ci  vero  ab  illis  difcc- 
dunt  in  eo  ,  quod  Spiritum  Santlum  a 
Tatre  Filioque  procedere  dicunt  ,  & 
a%yma  ad  fxcrificium  ufirpant .  Etge- 
minae  quidem  praeditlxe  feflae  illam 
vocem  ,  Deipara ,  fufceperunt  :  laco* 
bitae  vero  in  canone  Trishagii  adiece- 
runt  illud  ,  qui  crucifixus  efl  pro  no- 
bis .  Tertia  autem  feUa  ,  quae  duas 
naturas  ,  &  duas  perfonas  in  Cbrislo 
confitetur  ,  Ts^  ftorianorum  appellatur  . 
Orientales  namque  veritatem  fuam-» 
minime  immutarunt ,  fed  ftcut  ab  ^ipo- 
slolis  accepere  ,  fme  variatione  ferva- 
runt  .  Tsjesloriani  tamen  per  iniuriam 
&  immcnto  nuncupati  funt ,  qnxndo- 
qnidem  nec  T^eflorius  eontm  Tatriar- 
chz  fuit ,  nec  eius  linguam  inteldge- 
bant ;  fed  cum  attd'(fent  ditxs  naturas, 
&  duas  perfonas  unum  Filium  Dei , 

tmuta 


®(  144  w 

vero  magnus  Hipponenfis  Ecclefiae  Antiftes  Auguftinus  (a) , 
ambigenti  cius  matri  de  obfervatione  fabbathi  faniftum  Am- 
brofium  haec  repofuiffe  :  Ouando  hic  ( Mediolani  )fum  ,  non-t 
ieiuno  fabbatho ;  quando  Romae  fum  ,  ieiunofabbatho ;  cb"  ad  quam- 
cumque  Ecclefiam  veneritis  eius  morem  fervate  ,  fi  pati  fcandalum 
-von  vultis ,  aut  facere  (b) .  Hinc  S.Hieronymus  fapienter  ait  (c) : 
■lllud  breviter  te  admonendum  puto  ,  traditiones  Ecclefiaflicas  (prae- 
fertim  quae  fidei  non  ojficiant )  ita  obfervandas  ,  ut  a  maioribus 
traditae  funt :  nec  aliorum  conf.tetudincm  aliorum  contrario  more 
fubverti .  Quarc  omnia  eo  adduximus  ,  ut  fuus  ftet  honor 
cuique  ritui ,  quem  ha&enus  rccenfuimus  circa  vetuftifilmam 
facram  praefanctificatorum  caerimoniain  ,  quae  confignatio  ca- 
licis  a  Syris  di<5ta  eft  ;  ac  tandem  Ordinem  adorationis  Crucis 
exhibeamus  ,  qui  hic  eft . 

APPEN- 

unum  chriflnm  ab  illo  pa.eika.ri  ,  or-  „  quam  forte  Ecclefiam  veneris  , 

thodoxam  ab  eo  fidem  afferi  fuo  tefii-  „  eius  morem  ferva  ,  fi  cuiquam 

monio  confirmavere ;  quoniam  &  ipfi  „  non  vis  efle  fcandalo,  nec  quem- 

eamdem  fententiam  tenebant  .    Ouare  „  quam  tibi.,,  Hoc  cum  matri  re- 

TfeHorins  eos  feqitutus  esl ,  non  ipft  nuntiaffem  ,  libenter  amplexa  efi  .  Eg'o 

Tjeftorium .  Haec   fcriptor  gente_>  njero  de  bac  fententia  etiam  atquc-* 

Chaldaeus ,  fecta  Neftorianus  ,  qui  etiam    cogitans  ,  ita  femper   babui , 

haeretico  faftu  nomen  iftud,  quo  tamquam  eam  caelefii  oraculo  acccpe- 

Neftoriani  haerefeos  novitatifque  rim  ■  Senft  enim  faepe  dolens ,  & ge- 

convincuntur ,  a  fe  amoliri  con-  mens  multas  infirmorum  perturbatio- 

tendit.  Obiit  fub  initium  menfis  nes  fieri ,  per  quorumdam  fratrum  con- 

novembris  anniGraecor.  cidiocxxx.  tentiofam  obfiinationcm  ,  vcl  fitperfii. 

Chrifti  ciocccxvnl.  tiofam  timiditatem  ,  qui  in  rehis  hu- 

(a)  Ep. xxxvi.  a\.%6.ad  Cafulantim.  iufmodi ,  qitae  neqtte  fcripturae  fantlae 

(b)  Radem  habet  in  epift.  liv.  ait&oritate  ,  neque  univerfilis  Eccle- 
al.  1 1 8.  ad  Ianuarium  :  Confului ,  iu-  fiae  traditione ,  neqne  vitae  conigen- 
quit  ,  de  hac  re  beatiffimae  memo-  dae  utilitate  ,  ad  certum  poffunt  ter- 
riae  vintm  ^tmbrofmm :  refpondit  mihi  miwtm  pervenire  (  tantum  quia  fub- 
nihil  fi  docere  me  poffe  ,  nifi  quod  ipfe  esl  qualifcnmqtte  ratiocinatio  cogitan- 
faceret ,  quia  fi  meliu?  noffet ,  id  po-  tis  ,  aut  quia  in  fua  patria  fic  ipfe 
titts  obfervaret  .  Citmqite  ego  putaf-  confnevit ,  ant  quia  ibi  vidit  ,  nbi 
ftm  nulla  rcddita  ratione  aubloritate  peregrinationem  fitam  qito  remotiorcm 
fola  fuanos  volitiffe  admonere ,  ne  fab-  a  fttis  ,  eo  doCuo^em  fatlam  ptttat) 
batho  ieiunaremus  ,  fuhfecutus  es~l ,  &  tam  litigiofis  excitant  quaes~lion<>s ,  ut 
ait  mihi:  ,,  Cum  Romam  venio ,  nift  qttod  ipfi  faciunt ,  nihil  reblitm-* 
„  ieiuno  fabbatho  ;  cum  hic  fum  ,  exiWtment . 

„  non  ieiuno  .  Sic  etiam  tu  ,  ad         (c)  Epift.Lxx1.al-28.arf iMdn/MWj. 


A  P   P  E   N  D  I  X 


RITUS  SALUTATIONIS   CRUCIS 

IN  ECCLESIA  ANTIOCHENA  SYRORUM 
SERVATUS 


(  II  ) 

O    R    D    O 

Qui  fervatur  in  adoratione  CRUCIS  SANCTAE,  & 
VIVIFICAEj  quae  fit  feria  fexta  [1]  Crucifixionis . 

Sacerdos  pofl  orationem  Nonae  ponit  fedcm  coram  altari  cooperto 
fupelleclili  rubra  (2),  &  fupra  ipfum  fit  Crux ,  &  duae  candelac 

ur.a  a  dextera  Critcif-,  &  altera  a  finiflra  ejus ,  &  illuminat 
folam  candelam ,  quae  a  dextera  (3) :   O*  poflea  Sacerdos  incohat 

Orationem  ,  ac  dicii  , 

PRaefta  noI>is  Domine  colores  praeclaros  pietaus  tuac ,  & 
pigmenta  eletta  mifericordiae  tuae  ,  quibus  in  tabulis 
cordium  noftrorum  te  depingamus,  cum  inter  duos  latrones 
fufpenfus  cras  prae  tuo  amore  ,  itaut  exprimentes  in  mente 
noftra  imaginem  ftuporis  tuae  paflionis,  digni  efficiamur  glo- 
ria  refurreclionis  tuae  ,  &  fuavitate  gratiae  tuae,  &  adore- 
mus,  ac  glorificemus  benignitatem  tuam  ,  &  Patrem  tuum  » 

ORA  TlO. 
O  Cruciflxe  propitiator ,  qui  tuo  Sanguine  fanclo ,  & 
cxpiatorio  expiafti  mundum  a  finibus  eius  ,  &  illuni  latro- 
nem ,  qui  credidit  in  te  ,  expiafti  ab  eius  iniquitate  ,  & 
regno  dignum  eum  effecifti  :  expia  &  modo  Domine  mi  per 
tuam  pafiionem  omnes  nos  ,  &  per  tuam  mortem  nos  vivifica, 
&  per  tui  occifionem,  quae  propter  nos  ,  fufcita  nos  Chrifte 
Deus  nofter,  quoniam  tu  es  fpes ,  &  rcdemptio  omnium  no- 
flrum,  tibique  gloria  . 

Oui  ftnem  das  luci  diei  (4). 
Miferere  mei .   Stetit  Dominus  nofter  fupra  verticem  lignt, 
&  complexus  eft  quatuor  fines  in  medio  orbis  (5),  fecit  falutem 
filiis  Adae ,  &  voce  fua  exclamavit ,  &  fciffa  funt  monumen- 
ta ,  ac  faxa ,  &  furrexerunt  defun&i . 

Am- 


C    III    ) 

•>   JZa a-J_)*  JjS — -.o»-*.)  ^_3a-_=»    Joo»* 

*  *  * 

}_.._>  *_o  >ot->  |.__oja_  vaj-a  ,_-_s_w_s._.Z>  )Le\.  >&•-->  Jjo*o 

^-*_°    :   Ja.-_K.    OVi-O^^o    >J_._aa_»    JjI___>    wSU^O» 

~_;_,/o   [jaAi)  Oil-ii*    ___»    «-*   jL-0_.»J_ 

~-__*  J_a_;.a\  >ov___o  ,  ov_>____  ^_» 
}jo\_  ^__j_\_-o  '.  $_-__>__  J____„ 
•>  ,'is/o  J-o__.  J»J__» 
i — -^^  |^JU3ftaofltt»  fcUW)  l*»*fJ  Jjo^J-^-o  ^ooi 
-V — !_„.=>  o  -,>*0/J  n£ ^)  J__o__  ^^  vOOt_^9   >(ft.l,V>M{^) 
~-i__^  ^  -v_i-_-_o   ♦_><  U-_/  .uooio  ^ooi  jUI  J-n-^-.-}/, 
l — iWBtt^^o ^N-Ja^fij  [oa^  /o_\__j  .j_»-_*  o«*o)_*  /___\. 
v  *k___JJo *_o_____f__\  uaaie  9o^j__jo  :  %Za___.^» 
*   Uo^ 
>-— _a_,  | — ,j._i___oo    />---<»  t-3  oi__>__»  JLu :___.__   J---.C/    o/ 
oj^ol  ^o  ^fli*.  oi__»_a_ot)  J-e-^  c©y_.o  :  o)_l__  __o  f-o'->->-» 
^—  -/o  :  ^i£ao  J__u_  Jj-oio  _.;_o  J_a_>  :  ov^&a./  JXo.nNviXo 
fe50  ■  vJH^*  U*-*-a  ^_j/^*^>.__£__  ♦-..=>  ^->  n__.jo  :^.Zo_a__ 

•>  J_--_aJ-  J?±0    '.   .^-«-*    JjJ-jaS-O     '♦___»)»_&_/    £-/* 

»>  u^M-j  v  J_o_a_/$  o>jo»aj  n__>j__o 
0)_\__._a__  /i\_i  ___>__  $JJ  t_,/o   :  J______  ___,)  ^^k  ^io  \o_> 

O) — _>_.__»   \ — _>.j_o  n_$/*    wOjo^A    J_J__*a-i_    __Jj/ ^.--JZ» 

•     '  •    •  •  •  • 

V     /+_J-_  CCO)    C____0    J-S.OA.O    /»____   a_;l./o 

...  .      <-j 

•> /..*-_--/  A  _ 


(    iv    ) 

Amplius .  In  hac  die  clamavit  in  Cruce  ,  Deus,Dcusj 
ut  quid  dereliquifti  me  ,  &  tradidit  ftrum  fpiritum  Genitori 
fuo  ,  prout  voluit,  pro  noftra  redemptione ,  &  implevit  omnia, 
quae  fcripta  funt  in  prophetja  de  fua  hUmiliatione  . 

Tibi  foli  .  In  parafceve  occidit  fol  populi  ,  qui  ad 
iram  concitavit  Deum  ,  &  explctum  cft  verbum  Prophcta- 
rum  ,  quod  in  meridie  fol  obtenebrafcet ,  &  facta  eft  nox 
in  media  die,  quia  vidit  Dominum  fuum  crucifixum  in  pa- 
tibulo . 

Tu  autem  .  Sufpenderunt  maledicli  in  ligno  illum  ,  per 
quem  bcnedi&i  fuerunt  populi ,  ac  inter  dexteram  ,  &  fini- 
flram,ut  lampadem  in  medio  domus,  &  per  lucem  eius  com> 
planata  fuit  via  munda  ,  per  quam  populi  ambulent . 

Satia  me  .  Duos  latrones  crucifTxerunt  cum  eo  fymbo- 
lum  regni ,  &  gehennae  :  a  dextera  eius  regnum  ,  &  a  fini- 
ftra  eius  gehenna  .  Filius  finiftrae  conviciabatur  ei,  &  filius 
dexterae  ipfius  paffionem  confitebatur . 

Cor  .  Quis ,  Dominc  ,  idoneus  eft  confitendi  (  gratias 
agendi)  humiliationi  tuae  pro  nobis  fufceptae;  nam  propter 
vilem  Adamum  fupra  patibuhun  fufpenderunt  te  miferatio- 
nes  tuae .  Vch  populo ,  qui  tc  negavit ,  &  beatitudo  popu- 
lis ,  qui  adorant  Crucem  tuam  . 

Sed  redde  .  Per  baculum  ( virgam )  typum  Crucis  exi- 
vit  populus  ex  medio  Aegypti ,  &  mare  ,  quod  vidit  eum_ 
exeuntem ,  divifit  ei  viam  ,  qua  tranfiret .  Et  filius  Dei  in 
eo  fufpenfus  fuit  fupra  patibulum  crucifixionis  . 

Libera  me .  Extendit  manus  fuas  Filius  Dei  pro  nobis 
fupra  Iignum  crucifixionis ,  &  devicit  malignum  adverfarium  ; 
&  deftruxit  omnem  poteftatcm  cius  .  Obftupuit  virtus  eius 
(maligni),  ac  fatellites  eius  (  confufi  funt),  &  caftra  eius 
corrucrunt . 

Quia  noluijli .  Oh  Crux  plena  opprobrio  ,  &  fons  to- 
tius  gloriae  ;  defixa  eft  in  ca  maledirtio  Hevae  ,  &  tota  ple- 

na 


(     V     ) 

J— l-O^^-/^*/  :J_V»r>J._»    fK->  Jioa-^p»--     v  I^e/ 

:  -1.0>a3  _-\_.   J_».»>  _>._/    '•  o»>a\_\  o>_.o)  yi\-»/o    '.  v_  j  J£v_ir_._. 

•>  o>_,oa_o  ^fc^  JZa-_vl_»   ^=s-.JNr>»  __Oy\_.  _."_._a_.o 

Jl— -a_~»>    o> — A-a-.    JkS-.»-**  /JS^>o^^»     •>  j»_ *>a-.\._»  ^\ 

;^a~j  J-_<-_.   /jo>£>._.5i  jL~-U9  o>fc\\_o  JS._o\-wo   Jo>\JJ  Jk^V» 

•>  J-a-O^fc.  -_,_\,*  o«;_a\  JjL.*  J_o_--/  _\2s.,lo  ]L\\  Joo» 
•J.  •    •  o 

o>_»  a3;_>V*   oo>\  J_o-->  ^fc  ,l^-\   _»Ota__OJ     »>  ^.j-vj,' 
f»ao  :  Jj&\__>  J^_v._o_>  J.5_>*-  ^__/  U__-_\  Jj._o_  JN->_-  J-o-o^» 

•:♦  o>__  ^a-^oyJ  J*>_o\\  JjN-S.--  J-.90/  kiJyyL/  otVo»aj 
jZa_-t\_o  /J  j  o>-_a_s.  ___>£>j  J__a-.^  ._»*)Z     •:♦  «-_..-♦._*--/ 
;._>  :  I — jo>_^  o>_\_a__  __oo  JZa_\_a  o>J._a_  -bo  :  Ijov-<v^> 

•>  /001  J>ai_    _.o*  _*.-__  J-i._o_   ;_»o  o>_>  v_.J__._o  J-_ou-> 
:  v-\__\  £>._>*,  >_____a\   J*.-J*,    _-&_-  v_;_o  o_-o     •:•  1_»\ 
j — -a_t\  o>\_o  :  v._a_,?  voS-O/  J-o.O^^-.  J_,\_,   noj/^J^-Oj 

•>^__»\.\  t_f<_?__^  l_o___v\  J_»_^o^_»  ;a-*> 
____o  j-o_w  _aaj  J__-\.«>  J_a3a£,_>  );^a_»_i    •:•  ^ac*/  JJ/ 

J5 — -.90/  o> — \  y^^,a  ___£_i  »a   _.cy-JL»9  J-_a_o  :  -.'«.-a^ 

00»  \ — _a_o  ____a'v\^\  s^Ll/  o> __  /o>_\  ;_>o  :  o)Z;_--k_o\ 

•>  JZo-UOj» 
JZa — _>_\.«>  Jxa.o^-.  vJS\N_o  i_o*o+-/  _--\_o     v  <~if3> 
o> — _*__»   Zc*_-  '•  o>i£>\a__     cv-a^k-ao  J$J«.\_.__  J_>___\  Jojo 
v  o>  \ »  ;_»_a   o>\_  Zoo)  J6\___.J&\.qb/o  _»O)al_»-0___ao 
e>__\_*>  p»__Jo   J»._a_.   Ji_o*  J-v-\j  o/     •:♦  _\-_..  JJ*>  ^§_o 
/  o>_\  ;_>  ,/j&s-ja__  o>\->  jl-oo  Ja_*  JN^a\  o>_>  J-s_2>o  .  /j\__a__-.Z 

_»__>;__-_ 


y 


<     VI    ) 

na  eft  benedictionibus  :  FiliusDei  denudatus  erat(<5),  &  con- 
veftiebat  gloria  Adamum  ,  &  filios  eius  . 

Benigne  .  Adoramus  ,  Domine  ,  Crucem  tuam,  in  qua 
eft  refurrcclio  noftra ,  &  in  qua  eft  vivificatio  noftra,  &  pcr 
quam  reverfi  fumus  ad  Paradifum  ,  qucm  perdidimus  ob  no- 
ftras  infipientias  ;  benedi&um  fit  lignum  Crucis ,  quod  omnes 
populos  ab  errore  redemit . 

Sacerdos .  Proemium  (7)  . 

Uli  fummo  Pontificum  excclfo ,  qui  fe  ipfum  fan»5tum_ 
obtulit  pro  remiflione  pcccatorum  noftrorum  ,  &  per  paflio- 
ncm  humiliationis  fuae  ftupendae  redemit  nos,  cV  plagam- 
priftinam  ligni  ,  quam  tranfgreflio  legis  fecit  ,  fanavit  per 
liguum  fuae  crucifixionis  ,  &  guftum  dulcem  ,  ac  vivificum 
pro  guftu  amaro  ,  &  Iactifero  dedit  ,  ac  conceflit  ,  ipfi 
enim(8). 

O  R  D  0. 

Deus  omnium  conditor  ,  &  creator,  ille  ,  qui  habes 
impaflibilitatem  ,  &  immortalitatem  ,  &  propter  redemprio- 
nem  noftram  pro  nimio  tuo  amore  ,  &  pro  volunrate  tua_> 
bona  ad  paflloncm  ,  &  mortem  venifti  ,  ut  pafliones  noftras 
tua  paflione  abrogares ,  &  mortem  noftram  tua  morte  mor- 
tificarcs  ;  &  a  populo  Judaeorum  ignominiam  ,  contumeliam, 
&  irrifionem  fuftinuifti :  &  cum  fis  Judex  omnium  ,  coram_. 
Pilato  Praefide  in  judicio  ftetifti,  &  ramquam  reus  fuifti  in- 
terrogatus  ,  &  morti  tamquam  malorum  aftor  traditus  fui- 
fti;  &  cum  fupra  humeros  Cherubim  in  excelfis  benedicc- 
ris  ,  fupra  Crucem  falutarem  voluntate  tua  appenfus  fuiftt  ; 
&  dum  Angcli  ab  aeftu  tuo  velant  facics  fuas ,  nudus  in  pa- 
tibulo  affixus  fttifti ,  &  folem  in  fuo  loco  obtenebrafccre  fcci- 
fti  ,  &  expanfione  manuum   tuarum  aerem  fan&ificafti  ,  & 

omnia 


(  VII    ) 

v  uOie^Ae  >o»JJ  JMaali  t*2k\^oo  /oo>  ^na'+2&s 
Oy =>o  v^O«A    Oy^>  ^^-W*   v*;iO    ^»t^A3      •>    ^I^/ 

oa-;.=>  ^oNaflri^  ^j*=ko/9  Jia~>;°i\  ^ia  ooj  cvso  :  ^o~o4 
•>  v.Aa|,  ^bo  ^oov^a  ^aioiv.  *j>^»  ^^;?  J^*0 

v  vQ-iao^S   JjO>3 
v2\-   >^^o  /***0  o>*joj.o  eo))  Jio^.;:»  J;2ooa  vo*  oo>\ 

•  ♦  *  « 

Ucwxv\o  ^>.o;2  /o>~^oZ  opao^o«  U-^o  :  ^o^x)  Iao^oa» 

:  *> — \~/  ovSi^o/j  lm«o  tAo  Jjfr>o3  *a^.«  msuo«  /jBv~*>*o 
/  .  -  •  •  • 

/&\o£oo  jlf^^o  Jj&ooS^  *a\*.  /jk-u-  Jioo  JbJ^-  /*.aai»£ 

•:♦    Jjl    0>\>    .    ^A-O    0  9). 

•:♦  }\*£o 

JZo^kojw  JJ  Aj/  Jjo«  oo>  :\a>  U©;jso  J«o£>X  Io>^Jv 

•  *  • 

^o^o»  fU^os  ^as.*.^  t—"-*  Joo*«o3  ^^.ioo  :JZaZo„»so  JJo 
^.-a^^s  ^k-^Z  ^*^\«  ,L:u/  .  JN..Z/  JZoiao  )«•  Zo\  J^ 
l~J— =>o  Ji-Js.  |U«a.*«  J_iais.  „ioo  -^ZoM^s  JN-SoZ  ^Zoia^o 
»ft><v-ls\»a  >3t— o  ^3«  J— J-«  wJtv./  tao  '.  Z;^*ra  Jo^oioo 
Jts — io\iNA./o  t^aM^  jm/  jN\|jN,a,/o  :  JNioo  Ji-*^>  JjaM^/ 
jL-^oo;m^  J_=>a;a«  /^.  ^  too  :  /jNa^»  y^S.^./  JZoao\ 

♦ao  :  Jk*\ZZ/^i-.=>.A  Lno;3  Ji 2k-\.  ^fc,  :  J^j/^;^=>Jtao 

J — a-o/._a  J^U^;^  ^.j&^/a^  ^_io  vooy*a/  ^s^o  Jajbo 
VJJ^j-A  / — k>*a.=>o  :  &_ £a~/  ej^ZJ^  j1aM*\o  JtV^aoZ/ 
:  Zt^J  J*..»*o  v*.o9>o^>e^l$o  v\,«  IZ.^m^^a^o  :  J5\A.fo 
:  JN-^oj&a  jL\*.  j.M.fd  :  l©ow;z»  lZo\\>  IZomoj^*  >/J/o 

*  S  •  «>  » 

^^\\.\>  ao 


(  VIII  ) 

omnia  ad  adorationem  tui,  ac  Patristui,  &  Spiritus  tui  San* 
«5ti  traxifti  ,  &  aerem ,  qui  foetore    facrificiorum  corruptus 
fuerat ,  fuavitate   odoris   tui  perfudifti  ,  &  tuo  in    patibulo 
clamore  vela  portae  Templi  fcidifti ,  ac  terram   commovifti 
tremore ,  &  faxa  fcidifti,  ac  fepulchra  aperuifti;  Sathanam_. 
etiam  interfecifti  ,   ac  infernum  depopulafti  ,  fepultis  vitam 
praedicafti  ,  &  incorruptibilitatem  denunciafti  ,  atque  e  fe- 
pulchris  fuis  furgentes  veritatem  RefurrcCtionis  tuae  demon- 
ftrarunt.  obfecramu.s  itaque  gratiam  tuam ,  ac  miferationcs 
tuas  aeternas,  quas  effudifti  in  univerfum  genus  noftrum  in- 
firmum ,  ac  vile  in  die  hac  paffionis  tuae  vivificae  ,  ut  nos 
cfficiaS  paffionibus  ,  &  noxis  fuperiores ,  nofque  libcros  red- 
dos  ab  omnibus  paifionibus  ignominiofis  ,  &  focdis  :  &  tua 
divina  virtute  arma  nos  ,  ut  poffimus   ftare  adverfus  omnes 
fagittas  ardentes  maligni,  &  palfiones  peccati ;  &  per  te  vinca- 
mus  omnimodas  infldias  adverfarii ;  &  figno  vivo  Crucis  tuae 
cuftodi  nos,  &  fub  alis  ejus  protege  nos  ;  &  in  illa  noviffima 
die  adventus  tui  non  confundamur  una  cum  iis,  qui  abne- 
garunt  te,  &  tuam  difpenfationem  irriferunt :   ne  cruciemur 
in  gehenna  cum  illis  ,  qui  deriferunt  paffiones  tuas  irrepre- 
henfibiles  ;  nc  igne  abfumamur  cum  illis ,  qui  audader  tu 
crucifixerunt   fupra  lignum  ,  ne  perfentiamus  ,  &  anguftie- 
mur  in  tenebris  cum  illis  ,  qui  exfpuerunt  in  faciem  tuam , 
&  arundine  te  percuiTerunt ;  ne  vaeh  nobis  ipfis  apprecemur 
cum  illis ,  qui  blafphemarunt  in   te  diccntes  :  fl  Filius  Dei 
es,  defcende  nunc  deCruce,  &  credemus  te  ;  ne  mittamur 
in  fletum  ,  &  ftridorcm  dentium  cum  iis ,  qui  labia  fua  mo- 
verunt ,  &  capita  fua  commoverunt  ,  dicentes  :  Ehe  ,  che  , 
vidit  eum  oculus  nofter  :  fed  tu  Domine   benigne  propitius 
efto  nobis  ,  &  miferere  noftii  in  illa   hora  plena   timore ,  & 
tremore  ,  &  libera  nos  omnes  fervos  tuos ,  ac  ancillas  tuas , 
qui  nunc  procumbimus  coram  te,  &  adoramus ,  ac  honora- 
mus  paffiones  tuas  vivificas,  &  in  Cruce  tua  falutari  gloria- 
mur  ,  &  ampleftimur ,  ac  ofculamur  ftigmata  tua ,  &  in  fa- 

lutari 


(     IX     ) 
l__^Vo  '•  &_--«.--  Jb-o,*  l__»Z  -_a/  i-__-i_  ^)^fc-Aia_» 
:  ^A^o   ).t£,_s_\o  :  Jb__J&\-_  J;__>_-o  :  JfN-.*».,  )_-e__o  :  JS__->-*>/ 
^>oo    .  Ue_\___-~\-o  JJo  l^fi\  1-*»  Zj;_>/o  :  Z._w    Xko.___Vo 
^V-_qx_oo  sa^fio   .  o_ e__   *_\____->   )<»'»a_-\o   c___-  voof-*_-_) 

Ov_--_— o  ^_>\   _>-______./*  yO-JOf  )_,_ooJS_o  ^oa-^e  ^v>Za__>_£__. 

t:„->.Z»  )_,_.    *__,_-__»  '>-__.*   Mo>  ):>oa___  :  )__.o__Zo  )l_._._o  ,-0'^ 

f«-__.-0    !-_._,    vOOv\d   ^-_0    J\   >;_»Zo    :  )_____\_3    JJo    )-Q_-  JJ -\ 

^*___>___-_>  nbc__j>>  J.\o_\j»   :  ^_>  _»J  j\o>\/  ,?_-_-*  li_____.o  :  )»-»io 

^-__  }__/_  >-_>o   :  !_\_^->9   J---o  )_--__•  9    '♦_--  -.OjoVjL^  vOO>\i> 

/    \  ife-l  *__*_>.*  )__.  )_-_>J__o  U__o__\<>  oo)9  O|Z-_U-->-__0*   )-.' 

JJ    >J_\_>-1— _C>     )-♦->/   0O>    )— _CO___0  :  -\  *»-\__5   v_,0)0,__1_>    _\_-*Zo 

-O— lJfc__j  JJ  •  %.Zoj;_>»V>-»  o_>JL_>o  :\__>e;___-9  sOJO)   no_-    Zo\__J 

--—^JjCsj     jJ      :J1_»_>.    JJ     *__>_-__    0-___-_09    vO-O)     N_-_     )iO>_,>_--_> 

i__o __J  JJ  *.  ) ______  ^^-X   _N_J._.;_c    ko_>_v.j  >oJO)   no-v.  )$oi__ 

:  k_-__)  )_l-l->0    %-Sp    )>\  C-_}9    yOiO»     ->A_~  J_>a___.__    __^-SlO 
.  __;_-/    ♦_>  ^.-\-_    0__-+«^_*    \£iO(     V--*3-    •    ^--OO-O-V    )_o  ^JSi  JJ 

jJ  :j*a  ^.-vt.oyjo  )_____./  -__o  )__o»  Zo__  _\j/  fo>\\*  ot;_>  v/> 

xooiZa — ______    _;_£,_.>   xOlo)   v___  J-l—w   _Q*»o._-\o   )__-___>    *>*_\_.J 

J^i/  JJ/  •  j___x  o>.=_  Zj__  /oj/  /o)/  o;__o/o  vOO>_A_,;_i  Of_>J/0 
J&__\_o  /_\_v_k   __o>__.  -____\____so  __,\__   _aea_.  )j____;_o  /o>.-_s, 

^ — ___.»   Uo>__o/o    '♦ — ___w  _-\___\  <__>/o_wo   .   /**»o_eo   )-£.--- 
>__>__\  ,.__  ;__.___co  ^(l(__]oj*..^_)  l_-o)  -_>_*^_^j__\_o> 

------ — ___v_co    ^_.**o>___J^_._o   )___o;3  v___.\.__o  )_,__  __f _______ 

-__. _0>-\_>\  v__.\o    \iJ__jo____>   -_,;_,_N__o  ^v>_K_o__.\  ^_.___-i_oo 


(    x    ) 

lutari  cuo  honorirlcamur  ,  dele  omnes  praevaricationes  no- 
ftras ,  &  fub  umbra  Crucis  tuae  vidricis  protege  nos ,  &  te- 
cum  ,  Sponfae  caeleftis  ,  in  Regnum  tuum  caelefte  perduci- 
to  nos,  ut  ibi  abfque  ceflfatione  referamus  tibi  gloriam,  & 
confeffionem  ,  &  Patri  tuo  (p). 

Chrifte  cuftodi  Ecclcfiam  tuam  . 

En  adorat  Ecclcfia  fan&a  lignum  honorabile  Crucis,  fu- 
pra  quam  fufpenfus  ,  &  exaltatus  fuit  ille ,  qui  germinaro 
fecit  omnes  plantas ;  naturae  omnes  naturae  ligni  (Crucis) 
inviderunt,  ad  quam  fcilicet  dignitatem  devenit ,  ut  illum , 
ad  cuius  portum  nequeunt  accedere  Cherubim  iugales,  nu- 
dum  excepcrit ,  &  portaverit ,  ac  fuper  ipfum  exaltatus  fue- 
rit  Filius  Dei  .  Et  en  hodie  omnes  Ecclefiae  filii  coram  eo 
inclinantur . 

Bencdiclum  eft  lignum  Crucis  ,  quod  infipientes  defixerunt 
in  Golgota  ,  &  fupra  quod  elevatus  fuit  Deus ,  uti  Ifaias 
prophetavit,  &  tamquam  agnus  ad  vi&imam  duclus  eft,  & 
ipfe  locutus  non  fuit  coram  Judicc  ,  &  generationem  eius 
quis  enarrabit ,  quia  in  fua  eflfentia  fine  fine  eft .  Laus  hu- 
miliationi  eius ,  qui  e  finu  Patris  fui  non  difceffit ,  &  per- 
tulit  paffiones,  &  Crucem,  &  per  latcris  fui  apertionem  ape- 
ruit  nobis  portam  Paradifi  . 

Beata  es  Ecclefia  fidelis  ,  cuius  refugium  eft  Crux  ,  per 
quam  conciliatae  funt  omnes  partes  fupernorum  ,  &  infer- 
norum ,  3c  praefidia  contumacia  (altiffima)  ,  &  munitiffima 
per  ipfam  expugnata  fuere ,  fcilicet  fuperbia ,  ac  Satanas  quo- 
que  ;  &  illuminavit  radiis  fuis  tcrram  ,  &  depulit  tenebras 
erroris .  Gloria  Unigenito,  qui  feipfum  fupra  lignum  exten- 
dit ,  &  reduxit  populos  errantes ,  eofque  illuftravit  Ede  ve« 
ritatis . 

Cum  latronibus  in  Golgota  fufpenderunt  infipientes 
Chriftum  ,  eique  dederunt  acetum  ,  &  fel ,  qui  eft  fons  dul- 
cedinis  ,  qui  in  deferto  millia  fatiavit,  eofque  potavit  vino 

ex  aqua  a 


(    XI   ) 

^._.~o     _\  "•,___  U-/^-__\»9   o*.\\k_o  .  ^-_».   )Za__a_ai     JJ 
JL\_>  JJ*  ^_>Z*  I  ^\  —-^I^-J-^— ^Z--\--\  )--_.».    Ij^ 

■!♦   %.a__Jio   J_V_«oZo  |___a_,   *\  vfittJ 

V  >£«■--—•     O^-i^    J—-A— 
_0)a\_»    JL__\,  J    Ji-Q-  —    )_-_\    )_)Q_    Z*_    '♦s^—    Jo» 

JL__a_  soo)\_  )_»_»  .  IjN^tJ^a  v.\o!)  oo)  ^j;io>I/o  _\IZ/ 
JJ   l_i_t_  l__>o;_*   oov\*   _lS_>Z/    ]_^)J^  ooO)   a_i_,_    )___■• 

•  •  •  — *  •  ^  •  • 

_O)__-_0    *^_>°    :     'OOt  ^V—O  ^V^;^    0)»-_0    «_.    __._;_3    ^-»— 

_0)c_»»_  /Zf_*  •»-•-»>•  \OOy\_  ____,  Jo>o  .  Jot_v  ;__  :  >p;:ao*»Z/ 

•>    ____>>__» 
_0)a__o  :  Jj__.o,^>_a  )!__  e___t 9  J__\.«  )_„_  o__;_. 

J__-__i\  f*__/^_/o  i  _>__Z/  }«-_/»  j_i>  J*V  ^MU 

JJj.%  J_£s_t  o ___  o»99o  ■  )-i_*  _\_«q.o  Joo)s~_  JJo  ;_%Z/ 

•  •  •  ♦  •  ♦  _  "  *• 

_©)a__/   •_.    -___•   ©»-_a_\    1** _o_    :  0)ZoJ&v_)_>  OO)    )-_» 
oy—jZ  -\    _.__   oyl_>  Vj-v-ao  )__\.o  )__  ;__»___o   ____»jJ 

♦:♦  S~^a_9^_»9 

•    ■  • 

o»_9   )__\._  J_a^__Zt_ /•  J_\____o)._0  /Z»_>   ______|j 

l— l_— _o  /«..;_  )i__,o  )__\._.Z».o   )_\_?    ___,.-_  ^s  a_>j\-./ 

_0)a___\jL_»  j._Vi!  jon/o  .  l_£._>o  JZo._  ooO)    &_.___!/  0)_ 

^_.   O»— __J   w£\_9  J»__._\    }_,_a_    •  JZo,-_i,9    )___._.    v_>)*»o 
•       ♦  — »  • 

•:•  )*»;__*  JZo___o»_v<_i/  *>ot-/o  ■  U_^).__,^\  _i_)o  !___ 

.  J-_J-_-_\      U____     _0)Oo)JZ    )__.\o.^_^_    )__0_^    N___ 

oov_\   :  )Zo_\_.9    )__q___   co>\  )*»;_>o    Jl_.  o>\  o__ov-o 
ii — _\ao  .  J___  ___  );__  v&j/  ___-fo   ';._.>._.  )_\/    __._o9 

™ ■_  ^  •  -  *       % 

)_a-9  B   2 


(    XII    ) 

cxaqua,  &  coronam  fpineam  impofuerunt  ci ,  qui  diadema- 
ta  Regibus  inte^it ;  commotus  itaque  fiiit  Gabriel,  &  Mi- 
chael  fuum  caput  inclinavit ,  quia  viderunt  Filium  Dei  inter 
Iatrones  fufpenfum,  &  elatum  fupra  lignum  . 

Thus  ( i  o) . 

Summus  PontifTcum  excelfus  ,  &  thymiama  propitiatio* 
nis  ,  qui  fe  ipfum  facerdotalitcr  immolavit  fupra  lignum  pro 
delinquentibus  ,  &  fe  ipfum  adolere  fecit  coram  Genitore 
fuo  pro  peccatoribus  ,  tu ,  Domine  ,  etiam  nunc  retribuo 
Patri  tuo  pro  nobis  debitoribus ,  &  placabilis  efto  tu  cum  Pa« 
tre  tuo  nobis  irritantibus,  &  aufer,  ac  amove  a  nobis  omnes 
virgas  furoris,  &  omnes  paifiones  noxias ,  laetifica  nos  omni- 
bus  laetis  annunciationibusj  &  omnibus  auxiliis  falutaribus, 
expia  per  tuam  clemcntiam  omnes  dcfunctos  fideles ,  ut  in> 
fimul  gloriam,  inceflabilem   attollamus  tibi,  &  Patri  tuo  . 

Grex  tuus  Iefu » 

Gloria  virtnti ,  quae  portat  omnia  fuo  nutu  abdito,  & 
fua  voluntate  a  ligno  crucifixionis  fuit  portatus . 

Suftinuit  irrifionem  ,  &  opprobrium  populi ,  neque  ira 
cxcanduit  ,  &  fua  voluntate  a  ligno  crucifixionis  portatus 
fuit . 

In  hac  die  fol  magnus  complexus  eft  columnam,  8c'm- 
cubantes  umbrae  eum  caedunt  flagellis . 

Paulus  ad Galat.  tium.8 g.(i  i)  Si  autem  cum  quaerimus  iu« 
ftificari  in  Chrifto  .  Inventi  fumus  etiam  nos    peccatores  . 

Et  Evangglium  Johan.  num.q.2.  Stabat  autem  iuxtaCru» 
cem  Iefus  matcr  eius  ,  ac  foror  matris  eius  &c.  ufque  ad 
illud:   &  inclinavit  Caput  fuum  ,  &  tradidit  Spiritum  fuum. 

Antt- 


(    XIII    > 

joo»  ^Jo    •  i_-\_a\  J-jsJZ  ;£-39  oo»,-\   o>\  0__a_0  l--»a_9 
*\__>9   Joj-yS  oj;=_\  oj._9    .  "\_J__so  0>-_9  «.-V»  ^>-Jt^»%_, 

•:•  J_o^.o  u-_9  \  vi»^eo  jUZ  J-a-.^ 

*  h^ 

\£n*.a  ^Ok  o>\  o  ©j  sO».3*  J-.ooa_>9  Jio;_3o  Jjba-^io  /;_o&-._>9 
:  !__-£_•  ^-^^  o»9a\_  >pt__  ov__oo._a  ;^^'o  J_\__o>o  _-\-> 

\ -v^O   J__w_>    -_&_>->    >a_>if     !^s-o;3   v_oO)   l-.Oto   v_;_0    tSif 

voo»\-\  _j.-o^£v_>o  ;_4_Jo  :  Jj/^io  -j-»-x^9o\-\o^\~V 

^oov--.--»  _\  ^Q^a^   •  J-J_-_a_o  J*™_    voo>\_\o   /jk^oV*   4}^-- 
JN)/    L-0_--0   ♦-    I iL^bo    J-J^o.^    vOO)\--fcO  |__+-*-0     ';_*.-» 

J_icc»3JS_3  W  J_*->a-»  /»-0/9  J  J-_--o>_a  /*».--**  vo oy__\ ^xu-a 

♦>  ^a_»JJo  ^\    VO-83 
V    ^a__  ^»*1_\, 
o»— __-_>._>©  •jL-os  0>J— _o;._>  jUoo  *-*^*  U_-\   f-*-»ev_y 

V   JZa_uO/9  |-a--5  0*l-v£ 
o>_i^i,  o>J-.-»._»0  .  JBO-»*-Z/  JJo  J-a_*.9  l^io  J-»J.->   ;_**xe 

•:•  JZc____>j9  J_-__* 

)l_-\^  o — _aOo  .  JLlag._e/  -_-v-o  J_*9   J--__»  |_oa_    Jioy_> 

♦  Uc^;--»  o>\  _**^_oo 

— »  •       ••  f  V 

-C99J-9  -t— » -_v_»   fO  v-  *j/  •:•  _£._)  .    J-£\%s_  Za\)  -00,-a- 

V    f-g-*    ♦*_•£>/  «-_\    -«-_J->--/    •    J-.-V>_5 
C>-_ »_0/   Za\   __9   OOO)   r-M-  £5  V  — __0  -t.-ta- 9  vo._\<?_Jo/ 

o»_-9  ►_>/o  .  >_tx\  J_o»_s  f_>;_.o  .  opo/9  0)-v-*o  opo/  W*» 

•>  ov-09  >o\j-/o 

J-O^tvS 


(   XIV  ) 

Antipbona  Evangelii .  Exaltate  Dominutn  Deum  noftrum , 
&  adorate  fcabellum  pedum  eius  .  -\ 

Diaconus  proclamat . 

Chrifte  Deus  omnium  noftrum  ,  ille  ,  qui  voluntario 
afcendifti  Crucem ,  ut  hominem ,  qui  ad  peccatum  incurva- 
tus  fuerat ,  erigeres  ad  dignitatem  fupernam  ,  ac  divinam  . 
Obfecramus ,  &  rogamus  tc  ,  Domine  Deus  exaudi  nos  . 

Chrifte ,  ille ,  qui  fua  voluntate 

in  Cruce  appenfus  eft  ,  nt  fpoliatione  (depofitione,  denu- 
datione)  carnis  fuae  denudaret  Principatus,  &  poteftates  te- 
nebrarum.  Obfecramus ,  &  rogamus  te  ,  Domine  Deus  exau- 
di  nos  . 

Chrifte ,  qui  adfcenfu  fuo  in_. 

Crucem  aerem  quidem  mundavit  per  extenfionem  manuurft 
fuarum  ,  terram  autem  fandtificavit  per  Sanguinem  fuum  , 
quem  fupra  ipfam  ftillavit .  Obfccramus  . 

Chrifte    .     . ,  qui  per   exaltationem 

fui  e  terra  oftendit ,  quod  ipfe  fit ,  in  cuius  typum  antiquum 
Moyfes  exaltavit  ferpentem  in  deferto ,  &  dixit  in  fuo  Evan- 
gelio  ,  ita  oportet  exaltari  Filium  hominis .  Deprecamur ,  & 


rogamus 


Chrifte Pro  tranquillitate  ,  Do- 

mine  ,  Ecclefiae  tuac  ,  &  pace  Monafteriorum  tuorum  ,  &  bo- 
na  cuftodia  annunciationis  tuae ,  quae  fluxit  nobis  abundan- 
ter  ex  fonte  benediclo  voluntatis  tuae,  &  potat  quatuor  fines 
orbis.  Obfecramus  te  ,  &  rogamus. 

Chrifte  .  Pro  loco  ifto  ,  Dominenofter,  oppido  ifto  ,  & 
omnibus  habitantibus  in  eo  oremus  ,  ut  Deus  auferat  ab 
eo  per  fuam  mifericordiam  omnia  flagelladura,  famem,  lo- 
cuftam  ,  vermcm  ,  grandincm  ,  mortem  corrumpentem  ,  & 
omnia  illa  flagella  ,  quae  propter  peccata  noftra  in  nos  im- 
mittuntur ;  &  firmet  terminos  eius  in  fide  veritatis  ,  ac  iu- 
ftitia  cundis  diebus  ,   qutbus    durabit   Mundus  .  Adoramus , 


&  rogamus. 


Chriftc  . 


(   XV    ) 

ojo^  _o   vO)_\/  /_;__-  o_;*>*i  •>  vC_\^o'»  j-o^fc.- 

v  _0)a_>^_*»«»  J--»--\ 

•:♦  /;__  |i____ 
JN_r>_\._  _v»I — ____.*  oo»  :  ^-  V>»  /o>__/    }_,___._ 
Uo-a>  Zo\  JJ>Z  ___.Z/  JjrN-£_.  Zo\*  J_i;_-\>  J___/  :  l--\j\ 
►>  _\  _i_  lov^v  |_  ;_  >i_  ^do  _*_____  Jjf\_o»\/o  ^w\» 
o>;  _a_»  ____«»  Ji— -/  o»i_._ ._  |__\  .^»  _\_Z/«>  ooi  ■>  __> 
^JM    _i.___o  _i__c___  :  )_>__-•>    }ijs_a_\o  u_4a«jJJ    lj»;°ii 

♦:♦  ~\  ___  Jo»_\,  U;ao 

^.»_>  /oO)  __»  _io    «>'{J   l___SJ.\')  0)J*K-_ -*_*•>  OO)   v  __» 

O),.      .   -SN»      0»_--«>       JL_»      ♦_._»     «— *0       »__»      J.._^VW       •     <_O)0^»/ 

*  •  #     •  *     •  x       ♦  • 

♦:•  ^-___-__  :  _£i 

oO)9  /a__„  !_<»/  *-*»»  ©i_ai____*»Zjfcv_o__«>  oo)  »>  >__a._o 
'__-a_\    J__a„  va_V/  >3*— G    o»_cn°)a^_»    oo)  :  uoot^/ 

ot;__  c-__._o*»Z&-__>  «.-Jk-v  I— oi»  o)Z;_ v— _>  ;_/o  ♦  /;_»:___. 

•  •  •  • 

»:♦  ^.__v__o  _i____jtv_o  .  l-_/» 
l;^_oj.Z;_*\  j_\_o^Z*_\  li___  _;_  ___  •>)___ 

^il«_.»   J__;_>  /_.___  ^_  JS_J_v__-_- _\  Im9^Z^_0d\  l—v^, 
•:•  ^^oo  _i__a___o  .  J  ___„•>  /jb_____<»JJ  J___e 

^oo) — \_o  /90)  'J5v_;_o  v.;__  i — 10)  /*>Z/  — \_  ♦:♦  /_-_*._ 
~— -0» — _s  O) -&_;„_;__  ovj_  ;__o  /o)_N.»  JJ.j  o»_*)c__» 
U____  JZo.— .  /«>;_  .  ]_\o(  :  '^__  :  JL__>  :  Jjf\___  /Zo»;_> 

.  _-___»*  _- '«)<>_>,_,_  __Ov£>_  JS\-\,  ^_«>  ~-\o)  /Za__  __0>\_>0 
/Jt\_a_  vOO»\_  /V«"— 9  /Za:_o.-O»„o  /Za___  «>/.__  o»__o_Z  _r>£vio 
•>|_>____  <♦    tv_-v_>o    _1_  ♦.;_£_>   .  )__\_\  v_l_3<> 


(   XVI   ) 

Chriftc  .  Pro  commemoratione  (  memoria  )  Prophetarum 
verorum ,  Apoftolorum ,  Evangeliftarum ,  Martyrum ,  &  Con- 
fefforum ,  &  San&ae  Mariae  Virginis,  quae  genuit  ipfum  ,  & 
S.  Iohannis ,  qui  baptizavit  eum  ,  ut  orationes  noftrae  ora- 
tionibus  eorum  admifceantur  ,  &  coetum  eorum  benediclum 
promereamur  in  regno  Caelorum .  Obfecramus  ,  &  rogamus 
te  5  Domine  . 

Chrifte  .  Pro  Patribus  noftris ,  &  Principibus  Patrum , 
Patriarchis,  Metropolitis  ,  Epifcopis  ,  Chorepifcopis ,  Perio- 
deutis,  Hypodiaconis  ,  &  Lectoribus  cum  omnibus  ordinibus 
Ecclefiae  Sanctae  ;  cum  eis ,  &  inter  eos  commemoremus 
D.  talem  Patriarcham  noftrum  ,  &  Religiofum  (  Epifcopum  ) 
D.  talem  .  Oremus ,  ut  anni  eorum  in  fanitate  multiplicen- 
tur ,  &  greges  eorum  Dominicae  per  orationes  ipforum  li- 
berentur  ab  ira  .  Deprecamur . 

Chrifte  .  Oremus  ,  &  precemur  ,  dicamulque  :  Parce  , 
Domine  Deus,  populo  tuo ,  &  Domine  nofter  Iefu  Chrifte 
haereditati  tuae;  pafce  eos  in  miferationibus  tuis ,  rege  eos 
per  tuam  clementiam  ,  Agnos  (fcilicet )  fimplices  ,  &  puros, 
quos  redemifti  tua  dextera  per  virtutem  magnam  Crucis 
tuae ;  &  una  voce  trina  ,  in  qua  fibi  complaceat  Deitas  tua, 
gloriam  promereamur  dicere  ter  .  Rogamus . 

0  R  A  t  I  0. 

Praefta  nobis  ,  Chrifte  Deus  nofter  ,  ut  per  paflionem_, 
tuam  vincamus  pafliones  noftras ,  &  concupifcentias  etiam 
carnis  ;  &  per  ipfam  conculcemus  caput  Draconis  intelledua- 
lis  homicidae,  &  vincamus  mortem  ,  ac  infernum,  nequo 
apprehendamur  a  virtutibus  nequam  tenebrarum  ,  &  rcfurre- 
dionem  gloriofam  ex  mortuis  cum  gaudio  promereamur,  & 
ad  dcle&ationem  ,  quae  cum  Sanctis  tuis  ,  provehamur ,  & 
attollemus  tibi. 

Gaudete  Itifit . 

Vidit  Ecclefia  Chriftum  crucirixum,  &  pendentem  in_. 

ligno 


(  XVII  ) 
lj».->mv>o  J._-_\_.5a  )5_;j_  !_-_>  ]~;_o5  _____  •>  l_.-_-_ 

•  •  ♦ 

c>l_\_5  f_\A_*_-  )_\\o_\.=>  yi_;_  v_Z;„5o  J__5__050  )5C»>._5- 
xoot,— _*-♦_  ____n\-,~m  \^a\.»*  U^_/  -  oit^oJS./*  Ka_.a_  v_;_5- 
...i.^.ao  ^i^£GJ.2iio  :)/._____>_._.  Jo_\_.j   l-_;_-  >oo>_a_s\o 

•>  l_;_^a_ 

).__.;_,;£-_  JZo». — »/  ___)o  _\_*  JZo».__/  __\_.  •> i-__-_~ 

^ — J_-_f_3ooyo  |_^o._^;_3o  |_**_ 1  J__-e____£j/  lg.-.\a___  ;g._6 
soo».__-_  ;_-5_-  •  jJ^A.^rj  !Z»„9  J-x-c^JZ  voo»_a  )©.-_  i_o;ao 
^,3  _;__  |____.\o  _—___.*  !__;_;£._*  ,\s  v_;_\  Noo)_vi___o 
)_\_j;_„  voo|iV.--w;_ao  -.^mi  J,_j — _ — \-_-__  ^oov-jl-.^  JJ.j 
•:•  xx____!_\„  .  /j.^_-V  *_  ►— ;-.sJSj  ^ooito-v.  ♦_.__> 

"^  Jo>___\,  l_;_„  _s_a_»5  ;__j jo  |__xjo  JJ.j  ♦> J_.__,__ 

>__—_.;_»  yftj/  <___♦.  j  .  v_oZ;_s^_>> l____-„  ^a-.-  vj_oo  .^t_&__ 
U_-i_>  vj____>  _\_5;sj  |____oZo !;_;_»  !;_JJ  >ji__.  >«_/  ;__$o 

_^  *  •  *  ■  •     ♦ 

:^Zoc>__\_  }__•/> _\__  o>__-9  ).-_\-\ZU-)  ♦__o^_.i  J__j 
•:♦  _*__».__  .  ^_ j_i)  _\\Z  ;_!j9  )o_\_.j  !_%_,____._ 
♦  )L*\j 

^«----_\    I 3J.-—J    ^A-.      ♦_— 9    Vp»- -^-    jl__vA_    -_\      Jo_/ 

J_j_j_5   cy__*5  "^.  v_o«J  o>___o  .  !;_____9    0)_\__fe*.;\  — !«> 

^— --\f-  JJo  ^,o___Xo  !Zo_-\   JoiMo  J__i_i__  ^J}}--  /U_*-_\_ 
J_\_-_o  _\__>  ^So*  J  _______  J_\____l\o  Jo_____5  J__._»  !Zo\__.  -V» 

<•  f\    ___OJO    .^.AA_»_i  \_.__5    J___»___\    __!o   .  )o_\AJ    !Zo»_*__ 

•:♦  |_5_5)  of_, 

•  • 

___;__.  JL______  ^_x  JJZo  __£>;,  J-_.____\  /Z*_x  cnZj- 

•  •  ♦ 

1*— «^^t.  c 


(  XVIII  ) 

ligno  in  fummitate  Calvariae ,  &  aperuit  os  fuam ,  ac  fufce- 
pit  corpus  eius  vivum  ,  ut  eflet  ipfi  in  remiflioncm  debito- 
vum ,  alleluia ,  &ad  veniam  . 

Accede  Ecclefia,  procide  ,  &  adora  ipfum  fignum  vi- 
vum  Crucis  eius  Sponfi  ,  qui  te  defpondit ,  &  vocem  laudis 
profer  ad  illum ,  qui  fuo  amore  crucifixus  eftineo  propter 
te  ,  alleluia  ,  &  fanguine  proprio  te  redemit . 

Crucem  tuam ,  Fili  Dei ,  adorat  Ecclefia ,  per  quam_. 
redempta  eft  ab  errore ,  &  facta  eft  fponfa  gloriofa  ,  &  Filii 
eius  in  medio  ipfius  canunt  gloriam  humiliationi  tuae,  alleluia, 
quae  propter  ipfos . 

In  occafu  ( parafceve ,  feria  fexta )  convenit  Synagoga 
impiorum  ,  &  eduxerunt ,  crucifixerunt  Chriftum  ;  vidit  au- 
tem  eum  fol  in  firmamento,  &  induit  tenebras,  eo  quod  Do- 
minus  ipfius  contumeliis  petitus  fuerit,  aileluia,  ab  iniquis  . 

Sacerdos  accipit  Crucem  ,  c£"  cum  ea  ter  circuit  per  Ecclejiam , 
una  cum  Diaconis ,  &  dicunt  cantum 
■    Jimplicem  (12). 

Alleluia.  In  ligno  tradidit  animam  fuam  FiliusDei,  & 
dedit  Spiritum  fuum  in  manus  Patris  fui ,  ille  Dominus  faecu- 
lorum ;  &  fepulchra  aperta  funt ,  ac  faxa  fcifla.  funt ,  ftupor- 
que  tenuit  omnes  creaturas ;  &  laneea  aperuerunt  latus  Crea- 
toris  omnium ,  &  fluxerunt  ex  eo  Sanguis  ,  &  aqua  expia- 
tio  faeculi  . 

Supra  lignum  Crucis  vidit  Ecclefia  illum  folem  iuftitiae, 
qui  illuminat  mundum  .  Vidit  plagas  eius  ,  &  valde  contri- 
ftataeft,  clavos  in  manibus  eius,  &  lanceam  in  latere  eius , 
&  acceffit  ad  eum,  &  adoravit  eum  ,  &  jta  dixit  ei :  Ego,  & 
filii  mei  adoramus  te,  qui  propter  nos  mortuus  es. 

Dixit  Dominus  nofter  Matri  fuac,  &  Ecclefiae  fponfae 
fuae  ;  venite  ,  videte,  quid  mihi  contigerit  in  domo  diligen- 
tium  me  ( amicorum  meorum),  nam  domeftici  Abrahami  fu- 
pra  lignum  fufpenderunt  me,  &  domeftici  Iacob  genas  meas 

per- 


(   XIX  ) 

0»\  )oo»J*  U**0»;^^^  0)_\->_-J_o  o»_oo_i    -S,_-_s.°jo  /fts^O^^ 

►>    )ifloo«\o  .  0|    .  J-_>Q_.   v__»a._\ 
J_  __-._>,%  )^>  J->_i\  Oy\    v_%a       xeo  usoj^,    I  L^   w^o;a 

vj.  »        •"— -  ♦ 

0»— aiuia)  oo»\  J  __.____._*£.  v_\o  _»___t_o  .  _>_;_._i_o  JjJ»\-»9 

♦  *  • 

•>  o>,  :_»♦__  __o;ao  .  o»  :  __K_h_)  _.o)_\-~    ___.£,./ 
_._-v_4>  «.-o  JN_.;_sZ/  c^_>>  JZjX  )«.s5sao  )oyV  ;._.^>___\.\ 
.%_tec_-__  J*.__a_k.  _~;_o)  oia^-  ©»._. ♦_>_._  /£_._»___  )  £___>  Zoo»o 

•;♦  voo>-_v->_.9  .  o> 

^-  ♦      _ 

v_ota__V  _x___)o  );___■*  1^a,qj_  Zoo»  J&a_o>j/  )j-v__o;_K_» 
\j  ♦  _  ♦ 

_-J_iZ/*    _S\_.Jn__>    _-_v\o     Lv__3L_>    l_.__>_-  _.o>_j-_>o  .  J_>_____>. 
•        •♦  .  r 

♦>  jiowis.  ^_o  .  o»   :  o»;_o  /oot 

li._>____0    V3.-V    ^--_=>J  J6__(  0>_S^»;«>£s_00    J___\.\     -___J    l_OV> 

*  |^u__  Jl_»  ^;_o/o 

>    l_\o\\o» 

_»♦_»)__  o>_.o*  ->0).o  :  /o»_\  ;__  o».___.  >q._v_v./  |____5j.__ 

.  a_.;.£,./  1 — _t.oj_o  );_-o  o-kx-Qo  ■  J[ _____-*  );_o  ©o»  v_,o»a__/ 

o»— i  ,a»\  oi_-_v>Z  J_.__o;__o  :  Jjfcs-;.-,  ^. o»\a\  Jo»._oZ  ♦_>/o 

V   J___>_x\   J___>a_.  J__co   J_©>   o».4._o  0990    |)o_>9  l-o;-»9 

♦  ♦  ♦  ♦ 

l — •.—___*.  oo»\  )L+±.  o>Z*_.  J_____\.*  J_o_.fi  ^_a^-v\ 

£>_;_■  v-^xseo  O»ic_._o  ZjL.  .  L__,\_v.\  0)\  *0»J_09  )Za___5?> 
-♦-^jB-o  v_o)0^_  .  JS__;o  .  o».l_if__  )^._a\o  _>©)-♦_  J-=>  / .  .  .o»\ 
V  Z^_-_)  v*\£-0*^\  yts^OO  -.J-V-O   Jj/  .  0)\    Z»-©/  ^30)0    0)\ 

\a— _o._-j_.  ^__.Z  .  o»Z;___o  JZ*__\o  ov_oUv;_-  o».\  ;W 
_»_JooJJZ  J-a.xj^  noo»;_s/  Jt\___5  :  -._-_/><>  JjN___  ^_a  *-Joo» 

-N___9o  C   2 


(    XX    ) 

percufferunt ,  &  lancea  auda&er  me  pupugerunt ,  fuamque 
expleverunt  voluntatem  .  Veh  illis  in  die  ,  in  qua  veniam  ad 
retribuendum  eis  . 

Odor  mirrhae  c  vulneribus  tuis  emiffus  afflavit  mc  ,  & 
labia  tua  fimilia  funt  vittae  coccineae  ( filo  rubro) ,  exivi  ad 
te,  &  coinprehcnderunt  me  cuftodes  ,  &  fugi  ab  eis  ufque  ad 
Calvariam  ;  ibi  vidi  latus  tuum  apertum  ,  &  manus  tuas  con- 
fixas ,  &  ofculata  fum  vulnera  tua  ,  &  clamavi  tibi ,  laus  Do« 
mine  . 

Et  pofi  proceffionem  ter  in  Ecclefia  facJam  redeunt ,  collocant 

Crucem  fupra  fedem .  Et  circum  eam  ex  quatuor  cxtre^ 

mitatibus  fiant  quatuor  e  Sacerdotibus  y  &  Mi- 

nifiris  in  typum  Crucis ,  &  dicunt  tono  leni . 

Sanctus  es  Tu  Deus :  Sandtus  es  Tu  fortis :  Santftus  es  Tu 
immortalis .  Chrifte  ,  qui  crucifixus  es  pro  nobis ,  mifercre  no« 
bis  (i  5) . 

Haec  dicunt  ter  circumeuntcs  ,  di"  circa  fedem  incedentes 
ter  .  Et  genufleclunt  ad  ro  :  Qui  crucifixus  es  pro  nobis  &c. 
Et  pojl  circuitionem  ter  fatlam  ,  reliqui  Diaconorum ,  &  populi 
accedunt ,  &  adorant ,  ac  ofculantur  Crucem  ( 1 4)  ;  atque  incipiunt 

Jirophas  Paffionis  . 

Vidit  Ecclefia  fupra  verticem  ligni  Agnum  vivum  divi-' 
nitatis ,  &  accelfit  adeum,  dicens  ei ;  Adoro  te,  magne  Re- 
demptor  ,  qui  liberafti  filios  meos  ab  errore  . 

Elifaeus  etiam  praefignavit ,  ac  oftendit  nobis  myfte- 
rium  vivum  Crucis  lucidae  in  ligno ,  quo  proieclo  innata- 
vit  ferrum  .  Typus  filii  defcendit  in  infernuin  ,  &  eduxic 
Adamum  ,  qui   fubmerfus  erat . 

Lignum ,  quod  proiecit ,  Chriftus  eft  illc  ,  qui  humi- 
liatus  eft  propter  Adamum ,  qui  typice  fubmerfus  fuit  in  fuis 
defideriis  ;  defcendit  praeceps  ( levis  fubtilis )  ad  mortuorum 
domumj  &  afcendit  gravis  in  domum  fpiritualium  . 

Cru« 


(   XXI   ) 
;  v_jo;.o*  o_;\s/  |__^oo;_>o  _\  oAB_-  unaoQO^  N-__«,o 

*  •  •  • 

♦  »  »  ^»  vi        •        * 

'N_  j<_/j  llyO-**  ^.-.Jo  .^N\3a__  __0  v_\  1---0   vO*_.-0J    0*_._.J 
VpOV___0    N_;_VO  .  h*.fel  v_.J  ___\o    >_-•-  »  ^2^J  .  -_,_0)  /J.Z_-__> 

>-— >j->/b  ^vV-jZj^.;—^,.».  ^—.oZ  N_J_-  .  JN\_;--_X  l-O*^. 
v  JL  ;_o  /___>__.  y\  N__s_y_  ^N  _.a__  Nc_jo  :  _i-j__»_o* 
^--o.-  __>  ___3o>._o  .  -«_._>/  N\Z  Ua»)  JZc__3;_.N_o  j^ao 
J-—V  JN--3  ^)/  -So  v_.0)oj«._.--_o_,J_o  J__,*aov^iv\  1___\.\ 
v  IsjoV  Jjo;__  —>;_o/o  /_<_•»  jaaSaJ^^  J____a___-o  |j->o  _*• 
•>  /Za___o  jj  .  ^t.fo  .  |uN\__,  ♦  N_,_*-3  .  Jo>_\\  •  N_v_..__ 

*  *  * 

♦:♦  _.\i,  ^-r>Z/  v---_-  j__\^y  »  J___ 

__0)o>»_.  -___;oN_oo  _-"•,._.  *_.  -__._>/  Jfcv_vZ  -_.;_o/  __\o» 
N__\^, /♦,  .  __o>-__>  ».__-_..__,  j_>**»a__.o  •  _*___./  N\Z  jL-jQ09o_*> 

J, — =;_  -_j______/  N_\Z*>  !Zai_;_N_o  VN„o  .  |_.;__*»o  •  -__\_. 

x  •>  ♦  ^ 

l — _--\.\  ov_\    ___ai_o   -_t,s5-__o  _*-.;_>  J--_90  /____0f 

J;__oJJ  !_.__,_.__  __9^_  fZ«_.  o)Zi_  •:♦  U-9  /N2l->  _.;__o 

^>\  IV    '»v^_-  0}\     ;_<?/  ♦_>  _0)0f,-*  N__;_ o  .  IIoov\/$  !■-— 

•:♦  JZo_.Ny'«  ^_o  _*\_>  Zj;r9  J_*9  /_o;a 

'.  )?0)a — j  v__,__\.*,   ).__,  o)/'y  -_\  ____.  9.   ^.a_\/  _/o 

^a_-.\  /  oo)    N_._  /;__9  0>-_  J    .  JJ/;_  70O)    __>Io  _»_0*>/»    !_a_j__s 
_        •  «  •  ."■■•. 

•:♦  Joo)  ,*_£,_09  ^JJ   _\J)o 
♦  yz  9/  ^£.-0  ^.__»Z/9  oo)   v_o)oN_/  l_.__._o   -»_o**/9  l-a--> 
JZv___-o  N--_\  Jl__\_-  N-j    •  dN^^;-,  Joo)    _^  ///;_ 
)— -\>  •:♦  j__©9  N___\  J ;____,  _^o 


(  XXII  ) 

Crucem  afcendit ,  cum  exiret  ad  conterendas  aciesPote- 
ftatum  ;  extenfus  fuit  fupra  lignum  ,  &  clavi  in  manibus  eius, 
ac  dedit  ftolam  gloriae  Ecclefiae  fuae ,  ut  operiretur  per  ipfius 
redemptionem . 

Virga  Moyfis  mare  divifit ,  &  tranfvexit  fponfam  filiam 
Ifaac.  Crux  filii  deftruxit  Pharaonem,  &  tranftulit  fponfam , 
ut  ibi  thefauro  vitae  frueretur  . 

Currum  ligneum  afcendit  Rex,  ut  equum  ex  Ifrael  per- 
deret ,  &  currus  etiam  Regum  Ephraim  jdeftruxit  mortem  ,  Sc 
infernum  evertit ,  &  en  procidunt  coram  ipfo  populi  terrae  . 

In  occafu  (  feria  fexta)(r  5)  extendit  Adam  manum  fuam  , 
&  accepit  pomum  ,  in  quo  latebat  mors  ,  &  in  ipfo  occafu  Do- 
minus  nofter  manus  fuas  extendit  fupra  lignum,  &factus  eft 
fructus  ,  in  quo  latet  vita  pro  omnibus   populis  . 

Omnes  adorationes  genua  humanauna  cum  Angelis  ignis, 
&  fpiritus  offerant ,  uti  &  hymnumDomino  fanditatis  ,  qui 
animam  fuam  fanctificavit  ,  ac  dedit  nobis  Crucem  fuam , 
per  quam  fan&ificemur  ♦ 

Trecatlo  S.Jacob  . 

Domine  nofter  miferere  nobis  . 

In  illo  inftanti,  quo  ivit  Maria  ad  Calvariam  ,  fol  ob- 
fcuratus  eft ,  &  terra  fuit  in  magna  commotione  .  Caput  fuum 
reclinavit  fupra  lignum  illud  crucifixionis  ,  &  fub  pedibus 
eius  (  Filii  fui )  amare  gemebat . 

Deus  mifereatur  nobis  .  Domine  nofter  miferere  noftri . 

Coepit  dicere  cantus  flebiles:  cgo  vero  porrexi  aures 
meas  ,  ceu  ad  audiendum  ,  qui  eflent  cantus ,  quos  edebat . 
Sit  Crux  tua  malleus  Sioni ,  &  deftruat  muros  eius  j  &  ex- 
tinguatur  oculus  ,  qui  te  irrifit ,  ne  amplius  videat . 

Deus  mifereatur  noftri .  Domine  nofter  miferere  nobis  . 

Con- 


(  XXIII  ) 
ji^A.)  b-,^!  _  V__t___j»  /oo)  wD__-  «._>  feoi  t__v_>*  /_-._-*» 
l^aojL  v\h,__>/  /oo)  __»ov._o  _.o»o  *._!_>  !,  .0  J-&_,-- xbv  \___-\_e 

V    Ovl_-jo°>  ♦___  /©O)  \akall9    •  0%L^\. 

•  _  •  »  ■ 

0)Z;--k      J_V__-    »--_->v./o      /oO|    V^3    i_-~_-\    l_-0.-0»,    CV_a_. 

-s»^-  /;&_-_>  ♦_--«*/-  :vc__.  ;___>.  ov___._r>  /;__♦>  o>=-_\ .  •  ___.__,_/» 

•:♦  |-_.   ^.ol_s.  -i-2.  !♦._•/*  J-O.-*;-- 

]_.  _»_-.. co  f-=>_J*#   l_.0_._o    /oo»    __._•*  \.  -n.--»  J-----V 

v.  •  •      •  _  •  .         • 

/Zo    .Sr>\   ov---_-o  .  >&_.;_./*   l_-__oj    !_\___>;_o    __■/  •N\_. /;____ 
•>   l_~V»  1  _-■'---<  v-o»  ___*__.  -_.___>  /o)o  t^  _.__-__  o*;_-->.o 
,  !Zo__.  1___-  oy__9  /))--    __._o.jo   ojf.-/  )£•)/  _^-_>    J_N_-o;_>.._* 
©v_-H  /)l-i  !oO)o  •  J_a___ ^-5»  ^_3  __0)o«. _./  v*--  l_\__o;_»,__  o>__® 

v  |_a_tt\.  vOO),---t-K  )>--.  ^--as 
.JL.090   Jja—J*    l_>Jll_o  yi__   l_____/>    l_")__-*    /Afv^0s  N\_> 
0>___J   <__•♦_-•#  JL_,*ia_)9    ]L  ,.___-    J_\_.a_5>J_Z   V_-*  Na___;_-J  /Z+^J-k 

•:•    -_-»_-£_  OV-»9   Oj__v_-_«   J_.__.Ov_O 

•:♦  __»_j__v_  __;_o,>  JZo_v__  •:♦ 

* 

4 I  -s-va^vj,  ♦_  .>__;__  £\__j/j  Jj^i,  oo»_a  _•  ^__-_s.  yx*+\  (/  ^_o 
"^*  o>_j__V  i-O-C-oo  ;  J__>j  j_.bvoj__»  )_m/  Z0010  1_l_c_»  /oo)  ^*-» 
vZoo)  .fcwiZZ/  ^>._  /  ;_.__©  v_.e*__i> -_J»  _s.__.Zo  ./Zo_-__./9  l_a__-  oo) 
»>  ^_\__  )__.*_/  v;_o  __._-_*.  n__.;j  !cn-_\-. 

^_-__-_-/» ^**-/  .  _-__t/  _\-A,o  l^-_--_«  U_»  ;WZ*  _\_.;__. 

*o-.ou__  M_o  ^-___r>j  /oo)J     Zl-A^  Jl_5  voo)_&_/  soio  _\_oo) 
v  /J_-Z    _=>oZ   U»  >Z;_-/9  v_o»  !__> _k  ____>- 9 Zo  .  0v_.9s._w  "•,a_-_»Je 

•:♦  ^____-.  «__4Z/  v^_o  .  ^_v  n__-^»  /01V 
___>--,Z 


(  XXIV  ) 

Contremifcat  planta  populi  iniqui,  eo  quod  invidia  in 
te  commotus  eft ,  &  fit  deftru&a  domus  illa  ,  in  qua  te  iu- 
dicarunt .  Defcendant  tecum  etiam  Angeli  ami&i  luce  ,  ne 
te  apprehendant  tenebrae  in  medio  magni  inferni . 

Gloria . 

Deus  mifereatur  noftri .  Domine  nofter  miferere  nobis  . 

Hic  ejl  menjis :  utl :  Mater  pura  . 

Mos  fuit  Iudaeis  ,  ut  unum  vintflum  in  Pafchate  di- 
mitterent  ,  refpondit  Praefectus ,  dicens  eis  :  quem  vultis , 
cducam  ,  &  dimittam  ,  Iefum  Chriftum,  aut  Barabam  ? 

Clamaverunt  maledicli  uno  ore  :  Dimitte.  Barabam  ,  & 
cruciflge  Iefum .  Refpondens  dixit  eis  :  Accipite  eum  ,  &  iu- 
dicatc  fecundum  legem  veftram ,  quia  non  inveni  in  eo  ul* 
lam  caufam  dignam  morte  . 

Exclamaverunt  Iudaei ,  dicentes  illi  :  Hic  fecundum  le- 
gem  noftram  reus  eft  mortis  ,  quia  fecit  fe  ipfum  Filium^ 
Dei ,  &  mundavit  leprofos ,  aperuit  coecos  ,  &  fufcitavit  mor- 
tuos  in  die  fabbathi . 

Accepit  aquam,  &  Iavit  manus  fuas  ,  &dixit :  En  ego 
mundus  fum  a  fanguine  puro  iufti  huius  :  &  clamaverunt 
omnes  ,  quod  fanguis  eius  eflet  fuper  ipfos  ,  &  fuper  filios 
ipforum  ufque  in  faeculum  . 

Adduxerunt  Iefum  ,  eumque  fpoliaverunt  veftibus  fuis  , 
&  induerunt  clamyde  coccinea ,  &  pofuerunt  fuper  caput 
eius  coronam  rhamnorum(i6),  &  genua  fle&entes  coram  eo 
dicebant :  Ave  Rex  Iudaeorum. 

Cum  illudcbant  ei  :  exuerunt  eum  clamyde  ,  &  indue- 
runt  eum  veftimentis  eius  ,  &  adduxerunt  ,  ut  crucifigere- 
tur.  Elevarunt  eum  nudum  fupra  lignum,  &  foderunt  ma- 
nus  eius ,  &  confixerunt  pedes  eius  ,  ac  diviferunt  inter  fe 
veftimenta  eius  .' 

Crucifixerunt  cum   eo  duos  latrones  a  dextera  eius  , 

&a 


(XXV  ) 

)_>;_   Jooyie»  .  y_,  N-_,_>*,  ^    I— -^=»  l_^*  |_u_„  v_\_>Z 
___-jV..v.  )_>-_  _/^._,_  vofiwj  .^aj*  «o»  ov—*  U-»/  /Jk— » 

v^aA,  .  Jjk—**,  ^vVa-A,*.   0,a-_^->  )_*._.).__.  J*  .J   JJ*,   .  JjOtaJ 

•:♦  ___»_<  •vo-.VZ/v^o  .  -._>_  >q*»;j  Jo>_n, 
•:♦  Jjn-s*.  |_>/^_/  •:♦  l_;_  _io»  •:♦ 

t  yO^-A. J    l_>.-_.=>     J;_—> /     ♦*• >    U*00»,_\     JoO)    &_/      J*__ 

J;___v/o  -_._/*  ^oJ^*-».-  ^-a\  :  Noov\  ;_/  »-  Jjo_»^./  jjX 

•:♦  }_>);__,  o/  >_,..__  ^a_v_\ 

.  ^o— _\  _a-;'o  J_);=_\  _;_>  :  j^_a_  *_,  __  U_;-  a_>._ 

•  •  •         ^  ♦ 

W*    .  VQ _,f_3_-Cli    >*/     o_Ol_ JO^O      __Oj~___j__>    %OC>\     »_d/o     M-^ 

•:•  )Za_a.\  )_-_>*  )^s.\_  )>_.  )Jo  o>_  £%_.__»/ 

*  * 

.  JZa — _  <_,._  -_a_J_  ^Ot^     e>\  -_;_/    *3    JL  9a<>    o._— 

^*__>)o :  )__,_»  _.£_o  ^s;^v_o>o  .  )ov\/  ;_>  cya—J  «—_>.»> 

•:♦  )&.__*  J._a-_  Jzs.._ 

____  )o*   jj/»,   ;^o/o   v_o*.a»./   v__._v/o    J__.   )oo>    _._J 
:voQv_\_v  o>„*.*.  vOO>\3  a_v,_o    .  J.__*J   v«?  J-.3*.  o^_9  -—   .  m/ 

•:♦  )&\-\  J_>_  xooi..*^-  ^-v-o 

v_0)a_____\\o   v_o>oJ^-»J  v.O|a__._v/o   ^a_.\   v_o<a^iS,^/ 
a__;_o  :  J.jja— "\„>o  c*__$  NSi\   a_a_»o   .  j£v. 5>a-.>»    v— .-_\o 

•  •  • 

v  l_*.oo*_*.  J_t_v_  m\  va\_  :  --^—/o  __J_,_  v_Oja_$a_ 
v_ojoi5v_-j  v_0)a_--_-\o  vj_._.\s  v_o$a-.\_/  e*._  a->J_  ♦._• 
a_v.JL — _o:  JL>\_JJ.,L;_,-v.  '_-_.\  v_e)o_j_/  :  __§Jj*  v_o»a\_o/o 

•  "  •  •  * 

•>  Noo|£\l__  v-ojoJLV—J  tjj._o  v.O)a\^)  a___o  v_O)0*_/ 
.  Oy__._   ^_o  O)J_-0._    ~_  )_£^^-_9Z  oy_-V   OOO)   a_\. 
*_  D 


(     XXVI     ) 

&  a  finiftra  cius  :  unus  clamabat :  Libera  te  ,  &  nos  :  alius 
clamabat :  memento  mei  Domine ,  cum  veneris  in  gloriam_ 
Patris  tui . 

Cum  Pilatus  fedit ,  ut  fcribcret,  refponderunt  audaces 
dicentes  ei :  Scribe  modo  ,  quod  ipfe  dixit :  quia  Rex  fum 
Iudaeorum  ;  &  dixit :  id  ,  quod  fcripfi  ,  fcripfi  . 

Acr  meftitiam  induit  ,  luminaria  obfcurata  funt  ,  fol 
obtenebratus  eft ,  &  luna  extincla  eft  :  faxa  fcifla  funt  ,  & 
fepulcha  aperta  funt ,  &  tremuit  terra ,  caelum  autem  com- 
motum  eft  ,  quia  Dominum  viderunt  fuum  pendentem  in_, 
Cruce  . 

Hora  nona  exclamavit  voce  ,  &  tradidit  fpiritum  fuum 
in  manus  Patris  fui  ,  &  confummavit  verba  Prophetiae:  illi 
laus  ,  &  Patri ,  qui  mifit  ipfum  ,  ac  Spiritui  Sanclo ,  &  fupcr 
nos  mifcrationes  eius . 

Modulus  cantu :   Gloria  tibi ,  Domine  ,  quem  adorant . 

Refponforium . 

In  paflione  Domini  fuit  paflio  ,  &  tenuit  ftupor  vigi- 
les ,  ac  homines  .  Excitati  funt  mortui  fepulti ,  &  de  fepul- 
chris  fuis  exierunt  clamantes  . 

Gloria  Filio  ,  qui  fe  fe  demifit,  &  pro  falute  noftra  in 
ligno  fufpenfus  fuit ,  &  voce  fua  viva  exclamavit ,  &  com- 
movit  caelum  ,  &  terram  . 

Expergifcere  Adam  prime,  &  vide  Filium  unigenitum, 
qui  en  patitur  inftar  peccatorum  a  manu  populi  Iudaici  . 

Expergifcere  ,  &  furge  Abel  oppreffe  ,  qui  occifus  fui- 
fti  a  fratre  oppreflore  ,  &  vide  Filium  Altiffimi ,  qui  patitur 
pro  vita  mundi . 

Expergifcere,  &  furge  Noe  innocens  ,  elefte  Dei  altifli- 
mi ,  &  vide  Rcdemptorem  mundi,  qui  fupra  lignum  pendct 
in  hac  die . 

Ex- 


(  XXVII  ) 
jL*  ^;*>  Li»ia>»Z/  ixxs^  Jj;~/  j  ^e^\  /.a*  /oo»  |^o  ♦** 

•>  >&a/)  jL..s><\Jva  JNj/  li)> 

_»;io/    «.3    /Lj^O  O-J.^    V^oJk-Oj*     JoO)    0^<    ^J0a£\«2!     +3 

*~^o/o  :  jL)oov-9  Ij/  Jn\jo*  •  ;*»/  a.ooi)  Jjwo»  ^soJ&oj*  :  o»\ 

•  ♦  •  ••  ••  •  '  i 

♦>  jKdJta  j\j»Jko>  >a*20 

♦       *       * 

'Jyoyso y±*o  Jjoojw  loo»  >jw  /;-om  og^&^  :  jj/  &**U 
§.-+sajk,  /«. jo  .  J..^  V  J\Mo  :  l;^£t  cwJNsZ/  bkajv  ooo)  c.V.jaa 

^  *  •  •  • 

v  $L2i*£>)^>    }1L  Noo»;^o\  JjU* 
t  <-♦■-. jL^>  o>~o>  yz.\*.Jo  |i— fta  ;oo)  jL^.£)  _*^jw  ^jwJK^ 
o^»\jw>  t^Vo   /j\**qajwZ  Oi\  :  JZo.-^J*  Jlio  v-\iaA.o  •  uO)&a/ 

•  •  •  • 

•>  v^O|o^a>.V  ~«\^o  Ijw^qjO  wej\« 
/j\*^a,J3o 

♦>  y^^—aa  j*\)  ^»;:»  ^>\  jUiaojl  :  JIjso 
>JLjo^. 
o;«xZZ/  :  Kj/o  /;-i»\  /  jo»Z  t*./o  •  Jjw  /00»  v;>a>  0».**.:=» 

•>  ^-.;io/ fs  cjcOij  voov*;^^  ^oo  :  ^^-.^vo^  /jV^^s 

•  <~ — ^,ZZ/   ), — oa-jDu^  ^.£5Ja£i\o    v*Jkt*.ZZ/)  J»a\  jL.j»aJi 

•>  JL.saj»\o  >V>JJ  ^-//o  :  I*-  o£>x>  ♦*;»  l^oo 

■^  •  •  • 

**/  •*•.}.•.  /o>9  .J-f»*.A  /;a\  wjuo  jLiOfja  >d>/  +~±LU 

•:♦  U*°~  l*£*.  ♦«„  ^»  :  )*£*. 
:  ]_ioa\^  J../  ^io  ^-i>^o  :  JaoA^^-aoi  \aor>o  i~±.LL/ 

»:•   Q-Sa^,^*  v.r>)a.«.   \2i\.  UK.J..9  .  Jaa~;^0)  o»;^\  uJko 

*  •  •  * 

•JLm..;*»  /0*3^9  o>»&^ :  |ao-.ioZ  waj  y>aj2o  ;.ik.ZZ/ 

•:♦  jbao^  vpvr»  H  Jfia-J3  ^fc.»  |jo^\)   |lco;a\    ~Uo 
♦*^ZZ/  D  % 


(  XXVIII  ) 

Expergifcimini  Filii  benediftionum  Sem  ,  &  Iaphet  ca- 
fbirate  pleni,  qui  cooperuerunt  nuditatem  Patris  fui  fomno 
immerfi  . 

Venite  ,  videte  folem  lucidum  ,  &  lunam  lucernam  pul- 
chram  ,  qui  amifti  funt  pailione  lugubri ,  ne  videatur  Do- 
minus  ipforum  ignominia  adfeclus. 

Expergifcere  Melchifedech  Pontifex,  qui  carnem  non 
obtulit  Altari .  Veni ,  vide  hodie  Filium,  qui  fua  myfteriaj 
dedit  panem  ,  &  vinum  . 

Expergifcere  Abraham,  &  vidc  Filium,  qui  palam  tibi  ap- 
paruit ,  quoniam  hodie  fupra  lignum  pendet  fecundum  illum 
typum  ,  qui  tibi  demonftratus  eft  . 

Expergifcere  Ifaac  bcate  ,  qui  in  agno  ,  qui  fupra  arbo- 
rem  ,  defignavit  myfterium  vivificum  eius  ,  qui  mortuus  eft 
pro  omnibus  nobis  hodie  . 

Expergifcere  Iacob  Ifrael  ,  qui  fcalam  vidtt  in  Betel ,  in 
qua  afcendebant  vigilcs  furfum  ad  minifterium  Emmanuelis  . 

Expergifcere  Iofeph  iufte  ,  qui  a  fuis  fratribus  tribula- 
tionem  fuftinuit ,  &  vide  Icfum  Salvatorem  ,  qui  a  filiis  eo- 
rum  recipit  fputum  . 

Expergifcere  Iob  iufte,  &  vide  ,  quoniam  revelatus  eft 
Salvator  ille  ,  qui  apparuit  tibi  de  longe  ,  cuius  occifione  terra 
fcinditur. 

Expergifcere  Moyfes  Princcps  Prophetarum  ,  &  vide  Do- 
minum  Prophetarum  ,  qui  en  patitur  a  filiis  Prophetarum, 
quemadmodum  Prophetae  praedixerunt . 

Expergifcere  ,  &  furge  Aaron  Sacerdos  ,  &  vide  femen 
perniciofum ,  quoniam  pro  tritico  zizanias  protulit  ager  tuus 
hodie  . 

Expergifcere  fortis  Iofue,  qui  folem  cum  luna  cohibuit, 
vide  ,  quod  induerunt  tenebras  luctuofas  in  morte  Filii  pri- 
mogeniti. 

Expergifcerc  Nephtali  (Iephte)  qui  facrificium  fecit  fi- 

liam  fuam  unicam  ,  vide  Filium  in  fummitate  Calvariae ,  qui 

feipfum  facrificium  obtulit .  - 

*  Exper- 


(     XXIX     ) 

__.__-_>>  Jlttgtta  ->__a&i  JXa__o  \>«>  l^sja^)  }«ia  o;..__.ZZ/ 

•>  /£>.__-__.  y-._o»>  *a   vpo»--./»  /Za*b.J  ♦-»• 
^A.a\).  /»~£Jt  I^»-».   /VoviSoo  .  l^og  U^a\   oJL_.  oZ 

•:♦  J;_._~..  veo»;_o  /;*.Ao  JJ*  .  J ;_____  )___. 
Ji.  jW — __»__.  J____.»___\  ,__;_.  Ji*  J;_o&o  _o>j.__t\_o  ;-_^Zl/ 

•  •  •  »  ^  • 

•>    J;__.-_o  |.\t\*«\  _.o,o;/>  -__0)_.«j  .  J;__.\  J_i_<_a_.   _.J__. 

•  •  • 

^a*)    •  _.J-_Z/^y\  |^\^2>9  J;__.  .  v_.j_,o    V3  0)i^/   ;_._-.  ZZ/ 

♦:♦  •-.J-Z/ j_\*  J/Jv  oo,^/  .  __\ZZ/  J____,__  ^Sx 

JjJ*\  ot*.  .  J_\_./ "*&_,«>  Jt_->1__»9  oo»  J___a£  ______._./  i^LL/ 

•>   l__oa_  J_o  A\__  \_-o>  .  J,J_.__).*» 
^_./  Jkj»=___   JjU.  Jjk,\-_._ae>  oo>  ^J^aa^/  ooO^.  ;.__\.ZZ/ 

•  ♦  • 

•>  ^.  Ja__<__-.>   o,  &*._<___.  £s\  \b^\   } ;_.__.  o>._-  ooo>  t_.__\c_»> 

•  v.  » 

__,J__o  ;  J__u.__  ;__._._»    __ota_«/  t_o*   >|A.)|  *__.__.&_.   +S.LL/ 

•:♦  |aoj\^j2i3  xpov__.__.  -__>*  }so;s  w.\ 

%_\c^ZJ>) oo> .  l-co ;_s  __\^Z/»>  »- J-»o  .  J_u */  ____./  i+l^LL/ 

•>  J,_->Jts____o  ov\£.j_i__.  J\Vj   .  J-__-o«>  ^_o^»\ 

__-)_.  Jo)9-  J_.__-l>)  J;_-_\  __J_.o     J_.__J  •___.<>  j__a_o  ;_._-.  ZZ/ 
... 

•>  J__._a_l  a_.-_.jZ/*  f-<to/ ;  )_.__J   ul4  .  — 5 

JJ 1  \-._._    \9    J__v>J.\    *_./_._    :  M©-,_>   vpjO;/^aJ2o    ;_._-»ZZ/ 

•:♦    |__-_a_.  y__C_-  v_\  ZoO.    JjJ-./   )§<-.    -_\_.. 
»__JL__  .  Jsov-xr.  \a__s_   {,____-___   Jlo»)   J;__-__.^  W.    ^^LL/ 

/  •  .  _^» 

•:♦  J;_.a__.  /;_.>>  o)Zo_o^\  •';_.;___>  J_t___»  ___.__\>> 

•  ♦ 

_./._.  .  J_\_  *.__..  o>Z;___.\  *___.--.  Jj\_._&9>>  wj\__a  ;..__,ZZ/ 
•  -       •  • . 

•:♦  Jjb,____.»\  o>*-._  -_s;js*  :  l_s\o^^  «_-._.;__  /;__.\ 
•>-.-v-ZZ/ 


(     XXX     ) 

Expergifcere  Samuel  fili  Sacerdotum ,  &  intuere ,  ac  vi- 
de  Dominum  Sacerdotum ,  quia  hodie  congregati  funt  adver- 
fus  eum  Sacerdotes ,  eumque  crucifixerunt  inter  delinquentes  . 

Expergifcere  David  pfaltes ,  &  veni  egredere  hodie  de  fe- 
pulchro,accipe  cytharam,&cynaram,&  clama,acdic  in  pfalmo. 

Populus  commifcratione  deftitutus  confixit  abfque  mife- 
ricordia  manus  filii ,  qui  venit  ex  alto,  ut  rcdimeret  popu- 
lum  ,  &  populos  . 

Diviferunt  veftimenta  eius  inter  fe,  &  fuper  veftem  eius 
miferunt  fortes  fuas,  &  uti  canes  circumdederunt  omnes  leo- 
nem  ,  qui  non  loquebatur  cum  eis  . 

Expergifcere  mare  fapientiarum  Salomon  ,  &  veni ,  vide 
prodigium,  Filium ,  de  quo  in  fapientia  locutus  es,  quomo- 
do  habuerit  ftulta  ( Sion  ) . 

Expergifcere ,  &  furge  ex  mortuis  Propheta ,  qui  vivifi- 
cavit  duos  mortuos ,  vide ,  quod  inducunt  in  domum  mortuo- 
rum  Dominum  vivorum  ,  &  mortuorum  . 

Expergifcere  Ifaia  gloriofe  ,  &  intuere  ,  ac  vide  Regem 
Chriftum,  qui  en  ducitur  ad  occifionem,  &  immolationem  , 
neque  habuit  os  apertum  . 

Expergifcere  Hofee  ,  qui  accepit  fibi  fornicarias  ,  &  mu- 
lieres  ipfius  fuerunt ,  &  vide  populum  tuum  ,  qui  en  relictus 
eft  a  Domino,  qui  eum  vocat  non   populum  meum  . 

Expergifcere  Ioel  beate ,  &  vide  caliginem  ,  &  tenebras , 
quae  obtinuerunt  in  mundo  hoc  die,  &  fanguinem  ,  &  fu- 
mum  ,  &  vaporem . 

Expergifcere ,  &  furge  Propheta  Amos  ,  &  vide  Filium^ 
Dei  ,quia  en  hodie  turba  congregata  eft  adverfus  eum  ,  eum- 
que   crucifixerunt  iuflu  Pilati . 

Expergifcere  Propheta  Abdia  ,  &  vide  Redemptionem, 
quam  Dominus  fecit  naturae  humanae  in  Monte  Ierufalem  . 

Expergifcere  Ionas  ,  qui  tribus  diebus  fuit  tamquam_. 
mortuus.  &  veni ,  oftende  Iudaifmo  Refurrectionem,  quae 
tcrtia    die. 

Exper- 


(  XXXI  ) 

:  jl Jo»a»  J;:o\  u|«e  9&>*e  •  Jjovo  ^v*V.»Jaio,J».  i^LL/ 

•!♦  Qi\nor>Y)  JfM— =>  v*oia°uajo  :  JLioya  ue^  n»it  Jj^oo* 
<^_^s  :  /;_=n=  ^ao  ^eo^  «fioa  JZo  :  )^o)  ♦^o*  +-±.LL/ 

•>   Jjo^oj^a.^  ;>o/o   »— ^J  'o   ; ^luso    />£s-.rs 
J»~_?>  •  J_o_9  JJ*  <_o»o»_/ a_*J_>    J.:~_j   »^0   jA^*  >__- 

•;♦  }:_,:-,„\o  J.v_v\  v_©;_j*  bo= j  «^s  JL/* 

•  vOO>.-Oaa    «C—.00    Oi._a_\V^v\0   yOOlAu.—    <_0)oJES*_    a,^\„ 

•>  vpov—io^  ^Uioio  JJo  jL<»JJ  ;  voov^a  .oio**—  l_.__^»_/e 

l»A  :  /Z*»o._>>Z    _  J_   JZo  .aio^^A.   .  JjT>_a_^».  J_a_   ♦__.££/ 
.  .  .        >.  . 

•:♦  f  _\\_j»  J*-—*.  ^so  !  J_\_a___.  _o)a\*x  JfN\\_>> 
:J_\__>  __<»Z__/*,  )_._„  *•  Jj&__o  Jfrv__.  ^_©  voflo  ♦__,££/ 

•>  JA\-:m>o  |__*  J;_*\  JjLS__o  *_._>  a^  ^_\_x_a*  _J~ 
/ojf,  iJL.^^o  Jn\aa\   _J_.o*»a_,o  :  U^&M  I.Xa/  ;+±LL/ 

•:♦  )._..  jfss  *L___  o^  Joc1  jj0  .  j_,~,»\0  )l£__\  ♦__* 

_  J_0    :  0>\    vOO|    J_JO     )  JN-.J/    0>\    \_J_J>    ^J.OO)    ;__.IZ/ 

v  o>\  U&  __a^-  JJo  Jt*-o\  •  o>\  va^«,  Jo>*^«_a_v\ 
^-    N»A  "  li^a^o  l__._.\  _JL.o  .  J__o£  "\_Ja_  ^LL/ 

•:♦  JuZo  J;&*~o  >_)«o  :  J__aa_,  J_-\_v_> 
Joit,  :  u_o/Z/%  o>;_,\  _,J_o  .  _bo__ _.  |.aj  voa£o  i-^LL/ 

•  •  •  /  •  • 

•:•  v_o_£\_3  N»£oS^  _oia_U-Jo  :  vOBa\a/  __io.  uO)^  aJUS 
♦~^^    U»i09   JZa_>Jo__0    uUo   .    l_._.«__  J___j   ;_-sZ// 

•>Jl__o\j_Ve/   J»o^a  .J-Ju/  Jj-_\ 
Ja».  JZo   •  Jj&s__o  Za_3f._>    J_o>   Jioa_    Jjf>.\Z«>  ,.Jc_.   ;__viZ/ 

•>  /-\\Z  J_oa_\*  /jk_cu-S  /Za_.*,a_\ 

^z/ 


(     XXXII     ) 

Expergifcere  Michaeas  ,  vide  Paflorem  ,  qui  venit  ad 
rcducendos  errantes ,  &  infurrexerunt  in  eum  filii  Hebraeo- 
rum ,  &  crucifixerunt  eum  tamquam  peccatorem  . 

Expergifcere  ,  &  furge  Elcaefee  (i  7)>&  intucre  ,  ac  vide 
Filium  vivum  ,  qui  annunciavit  falutem  reprobis  ,  &  ifti  repu- 
tarunt  cum  reprobatum  . 

Expergifcerc  Sophonia,  vide  Ecclefiam  ,  quam  dixifti  in 
Prophetia  reliclam  fuiffe ,  faftam  redemptam  ,  &  proxima  fuit , 
ac  remota . 

Expergifcere  Hagee  beate,  qui  caute  admonuit  de  aedi- 
ficio,  &  veni  ,  vide  templum  propitiatorium  ,  cuius  porta_> 
fcifla  eft  hodie. 

Expergifcere  Malachia  elecie ,  &  vcni  confunde  populum 
Judaicum  ,  qui  crucifixerunt  ipfum  Unigenitum  ,  &  fe  puros 
dicunt . 

Expergifcere  Zacharia,  &  vide  triginta  pretium  Domini 
tui,  difpenfari ,  &  figulo  dari ,  &  agrum  eo  ( pretio)  iam  cmi . 

Expergifcere  Hieremia  Sacerdos ,  qui  proieiftus  eft  iiu 
lacum  luti ,  &  veni ,  vide  Dominum  tuum  hodie  ,  quia  fe- 
pulchrum  fuit  ei  thalamus . 

Expergifccre  Propheta  filius  Buzi ,  &  veni  ex  Babele  , 
intuere ,  &  vide  illum  ,  qui  tibi  fuper  Cherubim  apparuit , 
quia  in  carne  fupra  lignum  fufpenfus  eft. 

Expergifcere  Prophcta  Daniel  ,  intuere  ,  &  vide  Em- 
manuelem  ,  uti  dixit  tibi  Gabriel ,  qui  patitur  a  filiis  Ifrael . 

Expcrgifcimini ,  &  furgite  Patres ,  qui  mortui  funt  in 
fpc  refurredionis ,  venite  ,  videte  Filium  in  Calvaria  morien- 
tem,utvobis  refurredtionem  praeftet. 

Expergifcimini  mortui  antiqui  ,  &  exite  de  fcpulchris 
profundis  ,  &videte  inter  calumniatores  (oppreffores)  illum  , 
qui  iuftificat  calumniatos  (  opprcffos  ) . 

Expergifcimini  mortui  proximi  (recentes),  &  in  medio 
Hierufalem  fepulti,  nam  fi  remoti  mendaces  habentur,  forte 
proximi  veraces  exiftimantur . 

Exper- 


(    XXXIII    ) 

o&fle  :  l_._>js\  Jj--j>  )L/y  x  U^£\  ^i-  K-*>  ^LL/ 

•>JLh*\>  %./  ^otaafijs  k-»:_\  yJLa  _.o)o\__ 
;_____>  .).__.  J;__\ -./-jo  9--.0  ^__o___->_  )e_oo  ;__>_/// 

•  _  * 

•>  ^P._.\_n__  v_o>o__-___  ^ajoto  .  J___.c___\  J_<_\__, 

_\_s___*w  .  J_a____._>   _;__/>  v_o»  JZa\  --I-*  i-id.  i~-~_Z/ 

•    .  *  \f  * 

•:•   J  &___,_.  *»o   loo)  J  &___;_>  :  J_v___;s  c>\  Zoo» 

_./»_.  Uo  :  j._._i_>  ^  ^sS^»  ooj  :  U---^,  v-.^.  ;_.s>_ZZ/ 

•>    |___a_,    0»__-*»Z    v__*J-v-_vS    .  J___fi_-__   J1____.0»\ 

♦  ♦ 

^___-0/>  :  J_.*o*  J___v\  Zov-_/  Uo  :  )-.-X^  v_._>J__o  i+^LL/ 

•>JLs*  voov-JS-./*  ^_.;_o/o  -  JU»_>i---N  ov-> 
^_  _.__»__>  iS__  ^*,__o  «__---^  ^--\\Z  __ju.  J_.;a/  ;_._>.ZZ/ 

•>  ^_j__j  Jo»  o»__  l___>*>o^J)o  :  ^_.__o)._>_s_o  J;____\o 

_.!__  /Zo  .  J---»*  |__a^-.__   __9JN_w/9   |jop   ).-__"»/   ^^LL/ 

•  •  •  ^^_>  ♦     •        ♦  • 

•>    Jjal^  J*S___    ov\    Joo»    /;___.*.   .  J.l_oa_  ^.;_a\ 

oov\  -v_j__o  >o-_N^____-  ,.__  JZo  :  _./___;._>  J____  ;_____/ 

•>  *+\LL/  }_n__.  ****__.  ;___-.__>  :  _./._.  Z/  %\  l__o;_.  ^* 
V*h?~/  A-.)___A_,\  __/.__o*»__.  AJj/j  J___j  ;_._>-ZZ/ 

•>  \_J ;__._/  __j_=»  ^__o  *__L>  ^-.l;.-^^ 
.  /£__-_j09  );____» ^\__  o_n___>  .  JZo»__/  o___c__o  o;___.ZZ/ 

♦  *       ♦  • 

♦>  Jj&v_*____i  ^o-i^  t-3_^-9  ZJ.__o^  J_s\a<_E^;__  /;__.\  oJU.  oZ 

0/U.0  .  J_a______  J;____  ^so  oi-aSo  :  !_:_,  ix_v  /&_>:»  o;_.__ZZ/ 

•>  J_o__.__j  |j_._jl_o  oo»\  Leo_i-_  _\j___ 

♦ 

ir_;._»_  n__,_W  a^o  .  r__-;_.*  /j\L_o  o;__wZZ/ 

...  *  •     I  ••     .     » 

•>  _.___a_o)_v__  l___ ;__  ;__._>  :  -.^^^is-o  J,____.9  NJj 

o^__,ZZ/  E 


(  XXXIV  ) 

Expergifcimini  ,  &  furgitd  omnes  mortui  ,  &  intuea- 
mini ,  &  videte  vivos ,  &  mortuos,  qui  en  deferunt  in  domum 
mortuorum  viviflcatorem  omnium  mortuorum  . 

Expergifcimini ,  &  furgite  e  fepulchris  veftris  ,  &  corri- 
pite  filios  veftros  ,  ac  fratres  ,  heredefque  veftros  ,  qui  crucifl- 
gunt  Dominum  veftrum  ,  &  Filium  Domini  veftri . 

Expergifcimini  mortui ,  qui  a  faeculo  ,  &  videte  Filium, 
qui  a  faeculo,  qui  ex  vobis  prae  fuo  amore  configuratus  eft  , 
qui.,mortis  os  fui  occifione  obftruxit . 

Expergifcimini  mortui  in  peccato  ,  videte  Filium  ,  qui 
non  novit  peccatum  ,  qui  patitur  cum  peccatoribus ,  ut  occi- 
dat  morcem  ,  &  peccatum  . 

Expergifcimini  mortui ,  videte  prodigium  in  CruceFilii 
primogeniti ,  qui  per  fuam  vocem  terram  fcidit,  &  per  fuam 
mortem ,  mortem  folvit  (i  8) . 

Vaeh  populo  incredulo,  nam  obfcuratus  eft  fol  cum  luna, 
&  non  credidit  cor  excoecatum  id ,  quod  vere  contigit . 

Vaeh  populo  Iudaico ,  qui  fa&us  eft  Domino  fuo  alie* 
nus,  non  eft  ei  Sacerdos ,  nec  Propheta  ,  nec  Rex,  nec  videns. 

Vaeh  fuit  Iudaifmo,  quod  reprobatum  eft  ab  humanitate, 
&  beatitudo  Ecclefiae  fideli ,  quae  facla  eft  fponfa  fanda  . 

Benedifta  mors  tua ,  RexChrifte,  &  benedi&a  refurre- 
dio  tua  gloriofa ,  dignos  no^  fac  regno  ,  &  referemus  glo- 
riam  gratiae  tuae . 

Et  pqftea  accipiunt  Crucem ,  &  cum  ea  circum  altare 
eunt  ter  ,  ac  dicunt  tono  parvo  . 

Aeceflit  Maria  ad  lignum  ,  &  caput  fiium  ad  Calvariam 
reclinavit  :  vidit  fuum  Filium  pendentem  in  ligno,  &  lacry- 
mae  eius  cum  fietu  fufae  funt . 

Et  coepit  canere  hebraice  lamentationes  ,  ac  voces  (ede- 
re)  flebiles.  Fleverunt  cum  ea  etiam  fociae  eius,  &  fufpiria 
tfdiderunt  propter  paflionem  eius. 

Vo- 


C    XXXV    ) 

.  JjN-.lco  |— \  oJ-.0  o>«wo  .  J&S.+SQ  vaa.^3  oioo-fio    o^^LL/ 
«>  }ls~yo  vooy^o*  }a--IxiX  Ib^ys  JK...»  a^^  ^->\=»a2o  )o\y 
\  vn,.n.l.-%\  ^-j/  oOaa/o  •  saa*;rxO  ^o  o^oaAo  o^^ZZ/ 

•:♦  ^oe^e  ;^.o  >&a».v>\  ^aa]>  ^a^Z;.\o  No._n.».M.jJe 
.  va„_\X  ^-*3J   /;-=-\  0JL.0  .  \a\_s  ^»»  /j&v_io  o;.»->,ZZ/ 

v   nq\._»  o>\£.a.->  /Zoio  >pa_-\*  .  no\^./  o^oaud  ^oaiio^ 

«I^K.  ^*-  /J>  ';— -_\  oj^.  •  /Jfcs  ..£-.._>  »-iS.__o  a+^LL/ 

»>     )jN_£...\o    /Zo_tfl\  ^O^AJ^    .  /jbs-£.«.    V~t___S   \Q_V.   <-kJ*.  * 

♦-.=>*  .  J;eo»_>  /;._>*  oy=v_\._a  :  /jotZ  oj^.  /&..__o  o;__vZZ/ 

»>  J;_w  JZo_o\    o«Zo._o  *»-ao  .  /j .  J_\.*JJ  oy\o 
^a-»o»  JJo  :  />oyfio  saiv.  Jjokia.  ^a-.*   . /jo&o   J_o._v\  oy\_o 

•>  /*;*__  /oo»>  s=t_a\  t  );*a\  Ji_.\ 

*  ♦  * 

JJo  Ijoye  ©y\  i\_\  .J-.;_oj  o»;^o\  /eo)>  J-*a^  l-o^\  oy\_o 

•>J)._J_.  JJo  J_\_o  JJo  J___j 

/Z»^.\  Joo^o   .  /ZeAj/  _io  JN-\_\._o/-  •  /Za_.*&_\  /00»  J_o 

»>'    '^i.ffi    /JK\o  Zooj*  .  J/>»-_a_.©)._o 

:JjSw.__j_ */>_e__5  -*©»  Ja^>»'TW»  •  J--.--.-o  p\_o  vZaio  ^_ ;__ 

•>  ^.Zc=v.£s\  J-._»a_*  ___ajo  .  JZ__\_o  /5v___\  _\  Jajw/ 

v_0)o'v_.    Oycs    ^-_;_.\-00   ,J___\.\    __._>.__j    _4»»>$£s_» 

•>   Jjo-M  U_s__  ^  Iftlwn  ^-_-»J  J*s\Z    J_»._>,._o> 
. /JS\o.^s^^  oy__j    _\__a._eo  .   J_a-_)  ♦_ «  yi_  »^>   &-_;_> 

•>  /JK^-J*.^  oy_-K_09  v_\__*_o   •  J_n__3_»   JJZ*  ey;_\  ZjU» 
v___._i._>  .  m_j_.__,  ILco  JjS_\o/   Jk_J;___v   /j_*\  J&n_.;__o 

•>  oy_-*  ^k--  k_-.jZZ/o  o»Z;___»  _s/  opo_>. 
U_s_>  E  a 


■O». 


(  XXXVI  > 

Vocibus  amaris  ,  &  flebilibus  ad  ploratum  cicbat  amare  ) 
ploraverunt  cum  ea  etiam  creaturae  ,  &  induerunt  pafiionem, 
&  triftitiam.  Dixit  Maria  ,  dum  fleret ,  &  commoveret  na- 
turas  mutas,  quis ,  Fili  mi ,  faciat  me  Aquilam ,  volabo  in 
quatuor  fines  . 

Et  invitavi  (praeterhum  fumitur  p'o  futuro)  ,  ac  vocavi 
omnes  populos  ad  tuae  magnae  occifionis  thalamum  ,  ut  com- 
ponant  cantum  lamentationum  de  paflione  tua  amariflima. 

Hodie  ,  Fili  mi ,  plcrabo  ,  &  gaudebo  de  ingreffu  tuo  in 
fepulchrum .  Plorabo  Synagogam ,  quae  exiit  (periit) :  &  gau- 
debo'Ecclc(iae ,  quae  congregata  eft  . 

Simile  eft  fepulchrum  tuum  thalamo  ,  &  tu  in  eo  fimilis 
es,  Fili  mi ,  fponfo  .  &  fimilia  funt  monumenta  thalamis ,  in 
quibus  adminiftri  difcurrunr  Angeli . 

Quid  tibi  contigit,  Fili  mi ,  &  quod  eft  nuncium  du 
te  fuave  ?  &  quid  vidit  in  te  ftulta  Sion  ,  quae  fitivit  tuam 
crucifixionem  . 

Quia  eduxifti  cam  de  Aegypto  ,  &  eam  terribile  marc 
tranfire  fecifti :  fel,  &  acetum  in  fpongia  dedit  tibi  fitiens 
tuum  Sanguinem  (i  9). 

Pro  medela  infirmorum  ,  &  fanatione  perfe&a  aegroto- 
rum  .,  haec  retribuit  tibi  Cruci  afficlrix  ,  irrifionem  ,  con- 
tumeliam  ,  &  Crucem . 

Civitas  ,  in  cuius  termino  te  depinxerunt  ,  cito  fiat 
in  ruinam  j  Crux  tua  malleus  fit  ei,  &  eam  difperdat  in  qua- 
tuor  fines . 

In  Tribunali  ,  in  quo  te  iudicarunt ,  non  fedeatludexj 
in  Templo  fan&o ,  in  quo  te  damnarunt ,  non  fit  propitia- 
tio.  Manus  ,  quae  tibi  impofuerunt  coronam  fpineam,  non 
extendantur  ad  donum  tuum;  ipfum  os  ,  quod  tibi  in  faciem 
expuit ,  non  faturetur  bonis  tuis. 

Oculi  invidi ,  qui  te  lacefliverunt  ,  numquam  videant 
lumen  ,  &  pedes  ,  qui  ad  tui  crucifixionem  cucurrerunt  , 
abundent  offendiculis  . 

Alius  ■ 


(  XXXVII  ) 
ot-c__.  _____  .  Jb«._l____vj  Zoo»  J--__->o  J;_;_oo  i^^-o—  U_-__ 
)__ ___  ♦_  >o_;___  ~;__o/  .  /Za_;_o  )___  _.____\o  .  )_s_.;_-  -_/ 

\>__>J.  As-o^o  .  );__  v_J»__X  _»;__  ^_>  ^_3  .  Jj_;_.  |__a  l-t_J_»o 

*  )_\_ia 

1— __j^_\§__»   o*-k-\___   •  ^_  _a_a__  x\_\  -N„;_)o  J-U-o/a 

v  ;_;__  )__,_>  ^___,  \_x  .  Ji\Ao/  ^r»  >a____;j9. 
i_.__>/  :  )»—•_-  x.  .\»  ^>_s\_v._o  ^  .  )j,_.)o  J___/  _.;_» t____ 

•>   _N_u_Z/>    )/A\   )•-.)©  -iS____J,    )_N_-aJ-\ 

•  •  *  •  ♦ 

-___*o  .  |_J_\_.  *_/  _.;_>  o»__  Jt\__o)o  J.jojs^\  >;___)  ]_e* 

v  i_U_o  ^_\_«.__  nOOv-»»  Jja_^\  );____ 

|.__i__o  .   l_a__a__^.__i^  e___o  .  _________   __«__   VOO)  J_-_-/ 

v^____3i\  -S-O).*  v**0»;  l-N-J-.^--  Zj_» 

)?;____  .  J___-9  !__._  o»( ;-_-")©  ^»9»-o  0°  °ik-___U  ^2^— 

•:♦  *_o«\  -S-.oi,'  ^>\  _s__o»._  l^c.-. __).__  U-.o 

-__\o»   .  )-_;_09  }_.*>    l_J_a\c_,o  .  lo»._;_*    )_____/   ___»_. 

^.  ♦  ♦ 

♦:•  Ji_____fo  );_>..  ^i__  :  )_s___\.^_\_-;_- 

t  )_S__\____o  Joo»Z  ^,^»..-»  .oi_.-0-_._S--  >©9*9    J_vj_*_- 

•:♦  )j_s_j___-__Vl-=>  ov-  '*♦_©  .  o>\  )ooyi   l?l_o  ^._-_\< 
l__9_,Ci%\\__o»  !  Ij_*  o»__  __.£nj  JJ>__a_.o/  0|_-|  J__9  JN__> 

♦  *  *  ♦  ♦ 

^_\_    >\  -_____)     )♦_/  .  J_,__a__   o>__   'oo»j  JJ   •  vo-_-_-  o»_-9 

J^  *  *  •  _*^  •  ♦ 

.^.___.__l_.y>>\  -399  |_Q-_-  oojo  .  >J_v__o»c_a\  t  £____--  U    .  j__a_> 

♦:♦  >JN__k  ^o  ^__-_5_-  U 

:  \/co_S__a__o    /$o»a_j  m-JU-J  j/  .  >o;_j___o  _._a_o_.9  )_--_ 

•>  )_S\j_oZ  ^_ov_-_-_  -*^£->  :^>____>a\  -4,o»>9  J_^»o 


(  XXXVIII  ) 
Allus . 

Creaturae  venite,  plorate  Dominum  veftrum  pendentcm 
in  patibulo  ,  &  tu  Sol  tolle  radios  tuos  ,  ut  opprobriurn_. 
Domini  tui  occultetur  .  Dcfcende  ,  &  orirc  in  loco  tenebro- 
fo ,  ubi  oritur  tuus  Creator,  ut  eum  videant  mortui  inferni , 
&  fciant ,  quod  ipfe  fit  fufcitator  eorum . 

Commovere  terra ,  time  ,  &  contremifce  ,  quia  Filius 
Domini  tui  iniuria  afficitur  in  te  .  Aperi  os  tuum  ,  &  requi- 
re  Sanguinem  cius  a  crucifixoribus  filiis  Sion  .  Ubi  eft  gladius 
tuus  ,  Michael ,  qui  difperdidit  populos,&  gentes?  ubi  eft  ze- 
lus  tuus  ,  Gabriel ,  fortis  vir  ignis  ? 

Dominus  vefter  infamiam  patitur  in  Cruce  ,  quorfum 
defides  moramini  ?  Creator  omnium  vilipenditur ,  ut  quid 
iam  filetis  ignei  ?  Templum  oftende  ludlum  tuum  Sioni ,  quia 
afeftis  ceifavir,  fcinde  velum  tuum  ,  &  ulula ,  atque  clama, 
quia  Spiritus  Saudhis  cxiit  a  te  . 

Gloria  tibi ,  Domine  naturarum ,  qucm  naturae  mutae 
glorificarunt .  Gloria  tibi ,  Domine  altitudinis  ,  quivoluifti, 
&  terreni  te  crucifixerunt .  Gloria  tibi ,  lignum  tc  tulit ,  cum 
tu  portes  altitudinem  ,  &  profunditatem .  Gloria  tibi ,  quem 
fepulchrum  tenuit ,  qui  contines  rines  terrae  . 

Gloria  tibi  a  creaturis  fuis  ,  quas  Cruce  tua  falvafti , 
glorificent  te  mortui  inferorum  ,  apud  quos  lux  tua  exor- 
ta  eft  . 

Gloria  tibi  ,  tibique  laus  ,  ens  abdite  ,  qui  a  Patre  ; 
&  Patri ,  qui  te  mifit  ,  exaltatio  j  ac  Spiritui  Sanfto  lau- 
datio  . 

Gloria  tibi ,  amator  hominum  ,  qui  tuum  typum  dcfi- 
gnafti  per  Prophetas  ;  benediclus  es  tu  ,  facrificium  expia- 
torium  ,  per  tuam  enim  necem  vixerunt  peccatores  (20) . 

Confeffio  tibi ,  fummc  Pontificum  ,  qui  voluifti  effe  ho- 

mi- 


(  XXXIX  ) 
.  Isojw*.  ^ji«-i)o  Za*.  .  )auJ6u>^aoi  otpt.)  .^•AAu\;N\ck^aM 

a^oO|)  ^^♦.lo   •  \.a.«JW9   /£v.^0  ^.ovJoU.J*    .  wo^  W>9)    P-./ 

•  •  •  •  •       ♦     «^  ♦  . 

♦>  voo»av.*.,i3o 

•  *  *  ♦  • 

n  T\*f  ,ya.O).   ^.j_=>  J.»q.\.  ~io   O>^0+\  v^XaZe   v^a^Oadi  «MiMJ 
.^i^^^ii^  a£u/  •  Uasofo  lioxiis  ^»;-*  ^-la^io  ^ya-j» 

♦>    jjaJ»   f^s^/^P» 
Lo;^»  .  ^0.^01»  ~-jQ^*\jw  sq^oX  ja*Ojja  K+xo+S&a  \as»^» 
.y±^>/  o>,\  U~  Jb.oi     Jjjaj  ^oJ^^jw  Ioj  vO-iaX   .  p^io^^Of 

+  jtti$  Jt\n&j  J.jw*ojq 
>-\  Jl*.^»ojw  .  h&uoj.  J.jw;~  li^s»  .  1j-s  ';:»  >\  JL.^>oa. 

.^-.J.\j?  Ixn-JD^  >\    I*. ->ojw  ^aSfll  Jll^j  !o    J*N~.s.9  J^oo>    '♦*» 
*»~/o  •  >♦-/  /^^ja>^\  (mooi   .  IniooXo  j^eo»  J*Nj/  •v-**>4»0 

•>  jl*M>%  oj.-Sa.co  J*N»/ 
^ja*.=».J.J  ^>j>^\.a  ^.j/  J\r>;3*    .  VkJK-t^  ^*so^.\   J*.^ajw 

•>  soov.*- »  >*»oiaj  WJ99  ^Ow.jw^   /JN*ic 
•  J— =>/  t~S0»    IjL^J^  J-.J*N-7  .  jljfewa^JkZ  >\o  *.\    |*.oaJW 

v   Jl\©o»   Jjw^ojd  wo;\o  •  JiO^iOO*»   ».aAjW5  J^JJe 
>-* — -^  J.^o>Ads|)  Jtaajw)9  Jjwj/  )a».*»     v\  JU..aoJW 

v   J-£.~  a-*.  ^Mo)  |i-xa*.io  J~-=>*  Jtvj/ 
^.euajJo  .  JjwiJ;.-,   /oojZ»  J^--=>.>  •  jfiooa  ^=>V  >\   !;*>.*  >a^ 
UaojW 


(    XL    ) 

minem ,  &  Patri  tuo  gloria  ,  ac  adoratio ,  &  Spiritui  San&c 
encomium . 

Ob/ignatlo . 

Vcxillum  Dominicum ,  quod  in  omnibus  operatur  vir- 
tute  fua  invincibili  ,  quod  in  quatuor  extenditur  quidcm , 
fed  uti  unum  ligat  fua  dile&ione  quatuor  fines  mundi,  qui 
ex  ipfo,  &  per  ipfum  adeptus  eft  cognitionem  fanam,  quac 
delevit  poteftatem  maligni  ;  Domine  ille  ,  qui  corporaliter 
cxtenfus  fuit  fuper  lignum,  cum  vivus  effet  naturaliter  tam- 
quam  Deus  ;  ad  te  intenti  fint  oculi  noftri  ,  Sancte  Ifrael 
niyftice  ,  qui  esvita,  quae  fufpenfa  eft  contra  nos  ,  ut  non 
tkneamus  occurfus  nofturnos ,  &  fagittas  diurnas  ,  quae  in_. 
meridie  paftionum  ab  adverdrio  mittuntur  in  nos  ,  quia  tu  es 
protectio  noftra  valida  :  dcmitte  dexteram  tuam  fupcr  nos 
omnes  ,  &  benedicito  congregationi  noftrae  ,  quae  in  te  ; 
&  protege,  atque  cuftodi  animas  noftras  Crucc  tua ,  &  refe- 
remus  tibi  gloriam ,  ac  Patri  tuo  . 

Et  velant  (abjcondwif)  Crucem  ,  eamque  reponunt . 


ADNO- 


(   XLI  ) 
•:♦  \ — __ — \o_ _>  j,_**&_o  u«;^g   .  /Zf^m  _&/  !_-_._>_.-. 

»:•  J_oZc__ 

JN-  lx»__.**  U-s*)-»  JJ  o>\--.._>  ♦a\\la>  l-J*_-  J_o.__.__/ 
J_-\_k9   J_\-l3  ^_=>%JJ   oi_N_a_,;j_    ;_o/ J,_.^_Jo  ^_o    _£_-__5JN_» 
J a^d)   oy_J»_»o)J    JS>Jb>-<9   •  /&----—   /£>>_».*_   Juo   ov_>o  c>i_o» 

•  •  •"  •  •  •  • 

£s_J-i_->  oo)  L_*  »s  ^-Ij^^j^S  Jm-O^Sfc,  __,£\_oZ/*  oo)  J_;__ 
J_i_\_-JS___oN\-  ';___/ 5  J-.-»o  -_-_-<.  ^i_.j^_«  .  /os_\_  j„_Y 
J__o.___/  Jfla^-  J__\\  1-x^a  ^o\-,j.4  jJ 9  ^js-o^  ^-\Z_  J__» 
M-a-w  )«J5v-co  OO)  _S_J»  •  ^_>  ^_^-vsJS._3  !.;____-/  _i0  /«0>£.__* 
t£jo  VJt\x_>  y__*  ^_,__.____\  j»;__o  -\o  ^Sx  vi-__-   ^y     •\_» 

•>     VQ__  JjO    J_-__<_.-_     y\    -___JO    V__!__\ .__>     v_Na___\ 

v  __-a_xso  :  J___\.\  -t__-3o 


(  XLII  ) 

ADNOTATIONES. 

(  i  ) 

Feriam  VI.  Syri  vocant  occafum  ,  hebdomadac  fcilicet: 
Arabcs  vcro  giomaa ,  quia  eft  dies  colle&ac  ,  nam  Mahome- 
rani ,  fub  quorum  tyrannide  Syri  degunt ,  ea  die  congregan- 
tur  in  fuis  Mefquitis  ,  &  feftivam  celebrant  .  Pluries  itu 
hoc  Ordine  habetur  vox  occafus  ad  denotandam  feriam  VI.  uti 
pag.  xvili.,  &  xxii.  De  Mefquitis ,  feu  Mefchhis  apud  Turcas 
vide  Lexicon  univcrfalc  Ioh.  Iacobi  Hofmannii  v.  Mefquita . 

(     -     ) 

Luiftus ,  &  Quadragefimae  tempore  rubrum  fibi  colo- 
rem  afllimit  Orientalis  Ecclefia  ,  reliquo  tempore  ,  feftivo  ma- 
xime  ,  candidum  .  Annunciatio  vero  ,  Palmarum  dies  ,  &  fab- 
batum  Pafcha  antevertens  folcmnia  funt  ,  &  fefta  Domini- 
ca ,  in  quibus  rubeus  color  horrorem  incutit ,  &  adverfum 
omen  defert .  Symeon  Theifalonicenfis  (a) :  Chiid  fibi  volunt 
alba  Potitifcis  omamenta  ,  &  quid  rubra  per  Ouadragefimam  de- 
notant  1  Subiungit :  Alba  funt  illa  propter  gratiae  puritatem ,  & 
lucem  :  faepius  autem  ieiuniorum  tempore  ajjumuntur ,  purpurea  , 
C^  quod  peccatores  oporteat  lugere  ,  &  propter  occifum  pro  nobis 
Iefum  Chrifium  .  Demetrius  Bulgariae  Praeful  (b)  teftis  eft  de 
rubro  colore  in  defundorum  quoque  officiis  :  Lutlus  indicium-> 
ait  ,  7«»/  purpurea  vefiimenta  :  folis  enim  iehmii  diebus  ,  &  de~ 
funclorum  memoriis  ajfumuntur  .  Romaniis  quoque  Pcntifex  tem- 
pore  Adventus  ,  &  Quadragefimae  ,  &  in  defun&orum  officiis 
fert  cappam,  vcl  pluviale  rubrum  in  Cappella  . 

(  3  ) 
Candela  dextera  accenia  defcribitur  uti  fymbolum  divi- 

nitatis  Chrifti ,  finiftra  vero  non  accenfa,  uti  typus  eius  hu« 

manitatis ,  quac  occubuit  .  Forte  haec  caeremonia    referri 

ctiam  poteft  ad  duos  latrones  itemCruci  arfixos,  in  quorum 

me- 

(a)  Lib.  de  Sacram.  quaeft.71.  (b)  Lib. v.  Iurls  Graecor. 


(  XLIII  ) 

medio  unigcnitus  Dei  filius  in  Cruce  pcpendit ;  alterum_. 
nempc  conviciantem  ,  &  altcrum  orantcm  ,  ut  fui  mifere- 
retnr,  de  quibus  Lucas  in  evangelio(<*  ) .  Matthaeus  (  b  )  ve- 
ro  ,  &  Marcus  (c )habent  latrones  tantum  conviciantcs ,  (ed  ut 
teftimonia  conveniant,  dicendum  latronem,  cuius  a  dextcra 
Chrifti  partc  Crux  erat ,  facti  poenitcntem  ,  &  focium  repre- 
hendiffe  ,  &  Icfuin  obfecraffe ,  ut  in  rcgno  caelorum  remini- 
fci  de  fevellet.  Ceterum  funt,  qui  plurali  numero  a  Mat- 
thaeo  ,  Hebracorum  raore  ,  qui  plurale  interdum  pro  fingulari 
ufurpant ,  unum  tantum  latronem  indicatum  volunt . 

(  4  ) 
Qui  finem  das  luoi  diei .   Ex  hifce  verbis  modulus  fumi- 

tur  canendi  per  antiphonam ,  feu  altcrnatim  verficulos,  qui 

fequuntur  ,  defumptos  e  pfalmo  .  Syri  quofdam  tantum  pfal- 

mos  in  divinis  o/fkiis  recitare  folent ,  qui  in  libro  pro  tiro- 

num  inftruclione  compac~to  exhibentur  ;  &  quidem  ex  memo- 

ria  verficulos  ,  quorum  initia   indicantur ,  ut  in  noftro  Ordi- 

ne  Miferere  mei .  Amplius .  Tibi  foli  &c.  ,  intcgros  recitant  ex 

Pfalm.  Ll.  iuxta  Syriacam  vcrfionem  ,  tum    pracfcriptum  ca- 

nunt  hymnum  :   Stetit  Domimts  &c.  Quoniam  vero  ip(i   notas 

muficales  non  habcnt  •>  faltcm  communitcr,  hinc  vocem  mo- 

dulari  folent  in  facris  ,  quo  fere   pa&o  Itali ,  qui   canunt , 

ut  vulgo  dicitur  ad  aria ,  quae  ariae  ( liccat  fic  loqui )  Graecis 

hirmi  diclae,  funt  pcnes  eos   regulae  canendi .  In  codicibus 

propterea  fub  initium  fingularum  cantionum   appofitae  funt 

nonnullae  voccs  pro  norma  canendi,   &  ab  his  tropariorum  , 

feu  ftropharum  in  ca  ode  canendarum  confequentia  ,  ac  ferics 

duci  folet,  fed  hac  de  re  confulatur  cl.  Iofeph  Aioyfius  Affe- 

manius  (d) ,  qui  de  Synaca  poefi  multa  congellit . 

(5    ) 
Commiinis  eft  omnium  fcrc  Patrum  opinio  de  Calvariae 
loco  totius  orbis  medio  ,  Pfalmi  Lxxill.  v.i  2.  Operatus  ejl  falu- 

F   2  tem 

(.1)  Cap.xxul.  verf.  33.  39.  40.         (c)  Cap.xv.  v.32. 
4L&42.  (d)  Cod.Liturg.Tom.ix.Par.il. 

(b)  Cap.  xxvil.  v.  44.  pag.  xciv. &  feqq.  Romae  1756. 


(  XLIV  ) 

tem  in  medio  terrae  ,  auftoritate  ab  eis  confirmata  .  S.Ephraem 
Syrus  in  fcrmone  in  pretiofam^  &  vivificam  Crucem,  &  in—i 
Jecundum  adventum  ,  &  de  caritate  ,  C?"  eleemofyna  ,  in  quo 
triumphos  Criicis  magnifice  profequitur ,  eam  in  medio  orbis 
terrae  defixam  affirmat(a):  Haec  ejl ,  inquit ,  quae  in  medio 
orbis  terrarum  defixa  in  loco  Calvariae  ,  mox  vitae  racemum  pro- 
duxit .  Tum  San&us  Cyrillus  Hierofolymitanus  (b):  Expandit 
in  Cruce  manus ,  ut  comprehenderet  orbis  fines  j  medius  enim  ter- 
rae  locus  ejl  hic  Golgothas  .  Non  meus  hic  fermo  eji  ;  Propheta—» 
eji  ,  qui  ait :  „  Operatus  eji  falutem  in  medio  terrae  „  .  Quo- 
modo  autem  intelligendum  fit  hoc  medium  terrae  ,  patet  ex 
Hieronymo  in  cap.  v.  Ezechielis  (  c) ,  ubi  ad  illa  Propheta^j 
verba  :  Haec  dicit  Dominus  Deus  :  IJla  eji  Ierufalem  :  in  me- 
dio  gentium  pojui  eam ,  C^  in  circuitu  eius  terras  ;  haec  adno- 
tavit :  Ierufalem  in  medio  mundi  fitam ,  hic  idem  Propheta  te- 
flatur  ,  umbilicum  terrae  eam  ejje  demonfirans  .  Et  Vfalmifla-* 
nativitatem  exprimens  Domini  „  Veritas  ,  inquit ,  de  terra  or- 
ta  eft  „  .  Ac  deinceps  pajfionem  „  Operatus  cft  ,  inquit  ,  falu- 
tem  in  medio  terrae  „  .  A  partibus  enim  orientis  cingitur  plaga , 
quae  appellatur  Afia .  A  partibus  occidentis  ,  eius  quae  vocatur 
Europa  .  A  meridie  &  aujiro  ,  Libya  &  Africa  .  A  feptentrione , 
Scythis  ,  Armenia  ,  atque  Perfide  ,  &  cunclis  Ponti  nationibus .  In 
medio  igitur  gentium  pofita  efl ,  ut  qui  erat  notus  in  Iudaea  Deus , 
C^"  in  Ifrael  magnum  nomen  eius ,  omnes  in  circuitu  nationes  illius 
fequerentur  exempla ,  quae  gentium  circa  fe  pofitarum  impietatem 
fequuta  ,  vicit  etiam  ipfas  in  fcelere  fuo  . 

(   6   ) 

Ex  facris  Litteris   colligitur  mundi  Redemporem  vefti- 

bus  exutum  in  Cruce  nudum  fufpenfum  fuiife  ,  qua  de  re  con- 

fulcndus  Calmetius  (d) .  Infuper  Sanclus  Ambroiius  (e)  id  per- 

fpicue  docuit  ,  ac  San&us  Auguftinus  (f)  in  ea  eft  fententia  , 

ut 

(<j)  Tom.  il.  Oper.  Gr.  Lat.  p.zq?.  (d)  In  Matth.  cap.xxvi.  v.35. 

Romae  1743.  (e)  IaLuc.lib.x.  cap.ioo. 

(b)  Catech.xnl.  pag.196.  (/")  De  Civ.  Dei  lib.  xvi.  cap.2.  , 

(c)  Part.I.Tom.v.  Opp.  pag.49.  &  contr.  Fmft.  lib.xil.  cap.23. 
cdit.Venetae  1768. 


(  XLV  ) 

ut  cenfeatNoes  nuditatem  Icfu  Chrifti  altcram  in  pafliono 
portendiffe  ;  nec  aliter  fane  Roraanos  cum  fontibus  egiffe  ex 
Artemidoro  (<*)  licet  deprehenderc  . 

(  7   ) 
Exordium  prooemii  ex  memoria  recitandum  a  Sacerdo- 
te  in  quolibet  officio  eft  huiufmodi :  Laudem  ,  gratiarum  atlio- 
nem ,  cultum  ,  decus  ,  magnificentiam ,  encomium  ,  dr  maiejlatem 
dignemur  extollere .  Illi  &c. 

(  8  ) 
Finis  prooemii   fere   communis    eft  :  Ipji  enim  convemt 
c.dtus ,  atque  honor  nunc ,  <b"  in  omnibus  fejlis  ,  ac  injlantibus , 
horis  ,  &  temporibus  noflrae  vitae ,  d^  in  Jaecula  Jaeculorum . 

^9  ) 
Syri  proocmiis  abundant ,  &  ordinibus  in  facris  officiis, 

quae  funt  vel  communia  ,  vel   propria  de  tempore  ,  &  fan- 

ctis ,  refpondentque  fcre  colleclis  Graecorum ,  vel  praefatio- 

nibus  Latinorum  .  Ordines  porro  concludunt  per  haec  ver- 

ba :  Et  Patri  tuo  ,  ac  Spiritui  tuo  Janfio  ,  d^  vivo  ex  hoc  nunc , 

&  ujque  in  Jaecula  . 

(  io  ) 
In  Codice  Syriaco  nitidiflime  exarato ,  qui  fervatur  in 
Collegio  Maronitarum  ,  &  compledtitur  nonnulla  officia  ,  ac 
minifteria  Ecclefiaftica  Syrorum  Maronitarum  ,  in  ritu  adora- 
tionis  Crucis  pag.  128.  ad  marginem  Ordinis^  quem  Latine , 
&  Syriace  ex  Codice  Bibliothecae  Collegii  de  Propaganda  Fi- 
de  defcripfimus  ,  exhibet  fequentem  rubricam  ,  charadtero 
quidem  Syriaco,  at  lingua  Arabica  expreffam :  Unus  Sacerdo- 
tum  incenjet  Crucem  ex  quatuor  ipfius  lateribus  incipiens  a  latere 
pedum ,  &  procumbat  in  genua  fua  adorans  Chrijium ,  quoties  e 
locojuo  dijcedit .  Completa  itaque  incerifatione  dicitur  oratio 
pro  thuris  acceptatione  .  Ceterum  ratio  fcribendi  Arabicam  lin- 
guam  per  litteras  Syriacas  ,  dicitur  Charjciuni ,  quia  litterae 
Syriacae  in  ventre  ,  vel  ad  latus  habent  pundta .  Charjo  enim 
Syriace  ventrem  fignificat ,  undc  diminutiva  vox  Charjuno .  Cur 

autem 
(<t)  Oneirocr.  lib.il.  cap.  5  8. 


(  XLVI  ) 

autem  potiflimum  Chriftiani  in  Oriente  characteres  Syriacos 
idiomati  Arabico  applicuerint ,  Georgius  Michael  AmiraEde- 
nienfis  e  Libano  in  Gramatica  Syriaca  ,  five  Chaldaica  Romae 
edita  ann.  mdxcvi.  cap.vu.pag.  22.  ex  difciplina  arcani  id  eve- 
nifle  opinatur  .  Nam  cum  Syri  inter  infideles  reperirentur  , 
&  Arabica  lingua  tam  Chriftianis  ,  quam  infidelibus  eflet 
communis,  iure  excogitatum  eft,  ut  quae  ad  noftram  fidem 
pertinerent  Arabica  quidem  lingua,  propter  populum,  qui 
illam  folam  novit,  fed  Syriacis ,  vel  Chaldaicis  elementis, 
quorum  infideles  funt  infcii ,  additis  punctis  in  ventre  litte* 
rarum,  vel  ad  latus ,  fcriberentur  .  Haec  habet  Amira  ,  verum 
nos  addimus  idem  contigifle  apud  Syros  ,  feu  antiquiflimos 
Chriflianos  S.  Tbomae  nuncupatos  in  Ora  Malabarica  ,  penes 
quos  ufus  invaluit  litteris  Chaldaicis  fpeciali  ratione  exara- 
tis  linguam  Malabaricam  exprimere  ,  quas  litteras  Charfciu- 
nicas  &  ipfi  vocant . 

(  11  ) 
Formulae  ,  quas  intcrpretationes  ,  five  explanatiortes  vo- 
cant  Syri ,  quaedam  communes  funt,  &  ex  memoria  recitan- 
tur  ante  lectiones  Paulli  Epiftolarum  ,  &  Evangelii .  Illas  ex 
diaconali ,  ac  miflali  libro  Syrorum  Maronitarum  excerptas 
accipe  :  Minifter  epiftolam  leclurus  converfus  ad  Sacerdotem  dicit : 
„  Benexiic  Domine.  ExPaulloApoftoloDomini  noftrilefu  Chri- 
„  fti  per  voluntatem  Dei  fuper  haec  myfteria  fancla,  &  munda 
„  lego  coram  Patre  noftro  .  Bencdic  Domine :  ttbi  autem  dicit : 
Ex  Paullo  epiil.  ad  Galatas  &c.  Sacerdos  obfignet  Miniflrum  dicens  : 
„  Gloria  Domino  Paulli  ,  &  Prophetarum  ,  &  Apoftolorum  , 
5,  mifericordiae  Domini  fint  fuper  leclores ,  &  auditores  ,  & 
„  fuper  hanc  urbem ,  omnefque  habitantes  in  ea  in  faecu- 
j,  la  .  Amcn  „ .  Tum  Mvnfter  kgit  Paulli  epiftolam ,  teclionem-j 
toncludens  \  „  Et  ipifi  Deo  laudes  ,  &  benediftiones  offeramus 
„  in  Ecclefia  fua  coram  Altari  fuo  ,  &  coram  Patre  noftro  „. 
S:tcerdos  .  „  Deus  laudem  tuam  fufcipiat ,  &  laetificet  cor  au- 
„  dientium  tt  in  regno  caelorum  in  faecula  „  .  Mbrifter  . 
„  Allcluia  ,  allcluia  „ .  Sacerdos  .  „  Exaltate  Dominum  Deum 

„no- 


(  XLVII  ) 

„  noftrum  &c.  (ut  h  textu  nojlro p.xiv.)  Minijler  „  Ante  Evange- 
„  lium  Salvatoris  noftri,  qui  annunciavit  vitam  animabus  no- 
,,  ftris,  cum  odoribus  impofitis  mifericordiam  tuam,  Domine, 
„  deprecamur  „  .  Sacerdos  mittit  thus  in  thuribulum  ,  &  dicit : 
„  Kyric  eleifon  ,  Kyrie  elcifon  ,  Kyric  eleifon  :  &  pro  lubito  fuo 
adiungit  fequentes  formulas  .  „  Adoretur ,  &  glorificetur  ,  &  cc« 
„  lebretur,  exaltetur ,  cxtollatur ,  &  bcncdicatur  nomen  ado- 
„  randum  ,  &  laudandum  Patris  ,  &  Filii ,  &  Spiritus  SanCH 
„  vivi  „ .  Minijler .  „  Gloria  Patri ,  Filio  ,  &  Spiritui  Sancto 
„  ntinc  ,  &  omni  tempore  in  faecula,,.  Sacerdos .  „  Una  vir- 
„  tus,  unapotcftas,  una  voluntas  ,  unus  Deus  verus  benedi" 
„  £tus  ,  excelfus  ,  indivifus ;  ipfi  fit  gloria  in  faecula ,  &  fu- 
„  per  nos  mifericordiac  eius  nunc ,  &  femper,  &  in  faecula 
„  faeculorum  „  .  Minijler:  Amcn  .  Sacerdos  .  „  Domine  Deus 
„  omnipotens  ,  qui  fecundum  divinam  voluntatem  tuam  omnia 
„  regis,  omnia  enim  tibi  fubdita  funt  :  concede  nobis ,  Do- 
„  mine  Deus,  propitiationem  dclidorum ,  &  remiffionem  pec* 
„  catorum,, .  Minijier .  „  Concede  nobis,, .  Sacerdos.  „  Et  aufer 
„  a  nobis  dolum ,  &  invidiam  ,  &  Spiritu  tuo  fancl:o  fan&ifica 
„  nos  ,  ut  digni  auditores  ,  &  fa&ores  fimus  Evangelii  Chrifti 
„  fui ,  per  quem,  &  cum  quo  te  dccet  laus  ,  &  gloria,  fimul 
„  cum  fuffitu  hoc  aromatum,  quem  ante  leclionem  Evangeli  tui 
„  falutaris  ofrerimus:  Domine  nofter,  &  Deus  nofter  tibi  glo- 
„  ria  in  faecula  „  .  Minijler  .  „  Accedite  ad  me,  fratres,  tace- 
„  te  ,&  aufcultate  annuciationem  Salvatoris  noftri  ex  Evange- 
„  lio  fando  ,  quod  vobis  legitur  . 

Si  autem  Sacerdos  noluerit  praefatas  formulas  recitare  ,fta<* 
timfubiungat :  Pax  vobis  omnibus  .  Populus  .  Et  cum  fpiritu  tuo. 
Sacerdos  .  „  Ex  Evangelio  fando  Domini  noftri  Iefu  Chrifti 
„  praedicatio  fa&a  a  N.  Apoftolo  ,  &  praecone  vitae  aeternae  , 
„  annuciationem  vitae,  &  falutis  audimus  pro  animabus  no-. 
„  ftris  „  .  Minifter .  „  Eftote  in  filentio  ,  auditores  ,  hoc  efl; 
„  enim  Evangclium  fandum,  quod  legitur  .  Fratres  mei  fe? 
„  ftinate  ,  audite ,  &  confitemini  verbum  Dei  vivi  „  .  Sacerdos . 
„  Igitur  in  tempore  converfationis  in  terraDomini  Dei,  Sc 

„  Sal- 


(  XLVIII  ) 

5,  Salvatoris  noftri  Iefu  Chrifti ,  dixit  Difcipulis  fuis ,  &  tur- 
„  bis  „  .  Populus  .  Benedic  Patcr  .  Sacerdos  cowuerfus  ad  popu- 
lum  eum  fignat  dicens  :  „  Dextera  Domini  noftri  Iefu  Chrifti , 
„  &  brachium  poteftatis  eius  altum  ,  ac  virtus  occulta  maie- 
„  ftatis  eius,  quae  confert  omnes  benedictiones ,  &  omnia_> 
„  dona  vitae  ;  illa  ,  quae  recubuit  fuper  Apoftolos  fanctos ,  in 
„  coenaculo  fancto  Sionis  ,  cofque  fanctificavit,  &  in  monte 
„  olivarum  illis  benedixit ;  ipfa  veniat,  habitet,  &  recumbat 
„  fuper  fratres  meos  ledtores,  &  auditores  (Evangelii).  eof- 
.,  que  cuftodiat ,  &  cuftodiat  regionem  hanc,  &  omncs  fide- 
„  les  in  ea  commorantes ,  civitatem  hanc  ,  &  fideles  eius  ci- 
„  vcs  :  beatam  etiam  requiem  praeftet  fldelibus  defunftis , 
„  qui  ex  ea  profecti  funt ,  &  cuftodiat  fldeles  vivcntes ,  qui 
„  habitant  in  ea  omni  tempore ,  &  omni  inftanti  infaecula. 
Populus  .  Amen  .  Sacerdos.  „  Tempore  igitur  converfationis  in 
„  terraDomini  Dci ,  &  Salvatoris  noftri  Icfu  Chrifti ,  Verbi 
„  Dei ,  qui  incarnatus  eft  pro  nobis  ,  haec  ita  facta  funt  ,; . 
Populus.  „  Dominus  nofter  miferere  „  .  Sacerdos  .  „  Dominus 
„  nofter  mifereacur  nobis,  &  vobis  ,  &  omnibus  filiis  Eccle- 
„  fiae  fanctae  ,  filiis  baptifmi  expiatorii  „  & fignat  feipfum  „  In 
„  nomine  Patris ,  &  Filii ,  ac  Spiritus  Sanfti  „  tum  legit  Evan- 
gelium ,  lecliojiem  concludens  verbis  „  Et  pax  vobis  omnibus  „ 
objignando  populum  . 

(    12    ) 

Rituale  recognitum  a  Stephano  Aldoenfi  Patriarcha  ru- 
bricam  ita  exponit  ,  Arabica  quidem  lingua,  ac  charactcro 
Syriaco  pag.  102.  Et  incedunt  proceffione  infiituta  per  Ecclcfiam 
sirca  fedem  tam  Miniflri  ,  quam  Sacerdotes  cum  lampadibus , 
&  thuribulis  .  Quatuor  vero  Sacerdotes  pofl  omnes  deferant  Cru- 
(em  per  quatuor  extremitates  %>eli  rubri  ad  modum  exequiarum , 
interim  Minifiri  canunt  tono  :  „  Sanctus  es  o  amator  hominum  . 
„  Sanctus  es  Deus  ,  qui  non  comprehenderis  a  coetibus  An- 
„  gelorum  ,  &  filiorum  Adae  .  Sanclus  es  ,  qui  prae  tuo  amo- 
„  re  te  te  demififti ,  &  induifti  corpus  ex  genere  noftro  ,  &  per 
„  ipfum  nos  rcdemifti .  Sanctus  es ,  qui  ut  homo  apparuifti , 

„  &po- 


(  XLIX  ) 

„  &  populus  maledi&us  Iudacorum  in  ligno  te  crucifixerunt. 
„  Santtus  es  forcis ,  cuius  virtus  occulta  portat ,  &  regit  crca- 
„  turas  ,  &  habitatorcs  earum  [idefl  orbis  creati]  .  SanCtus  es, 
„  quiavilibus,  &  infirmis  fuftinuifti  opprobrium  ,  &  flagcl- 
„  lationem  ,  &  pafliones  ,  &  irrifiones .  Sanclus  es  ,  quem  An- 
„  gelus  confortabat ,  cum  in  oratione  tamquam  homo  confi- 
„  fteres  .  San&us  es  ,  quem  iniqui  in  iudicium  duxerunt ,  & 
„  Sacerdotes  ,  ac  Scribae  ad  patibulum  mortis  damnarunt  te. 
„  Sanctus  es  ,  per  cuius  mortcm  liberatus  fuit  Adam  imago 
„  tua  c  manibus  maligni,  &  mortis .  Quia  crucifixus  fuifti  pro 
„  Ecclefia  tua  ,  Dominc,  quam  redemifti ,  cuftodi  filios  eius, 
„  qui  en  folemni  pompa  cclcbrant  diem  humiliationis  tuae:  & 
„  a  difcipulo  tuo  fraudulento  Iuda  proditore  venditus  fuifti, 

&  emifti  populos  Sanguine  tuo  vivo  .  Et  en  hodie  Ecclefia  , 
,  ac  filii  eius  obfecrant  te  ,  Fili  vivi ,  qui  fubftinuifti  paffiones 

pro  noftra  redemptione  ,  parce  ,  &  miferere  gregi  redempto 
„  tuo  Sanguine  ,  &  tranfiie  fac  ab  eo  percufliones  ,  &  virgas 
5,  irae,  cumque  dignum  fac,  qui  lactetur  in  tua  fufcitatione  , 
„  &  canat  gloriam  tibi ,  ac  Patri  tuo  ,  &  Spiritui  Sanctitatis 
„  ufque  in  faeculum  . 

Et  ponunt  Crucem  fupra  fedem,  &  Sacerdos  orat .  „  Finem 
„  imponens  figuris  ,  ex  quo  prodeunt  perfeCtiones  cunftis  ful> 
„  ftantiis  per  feipfis  fubfiftentibus  ,  qui  ex  voce  una  lincae 
„  exiftimatur  gutta  media,  quae  furfum  trahitur  ,  &  deorfum, 
„  deprimitur ,  &  a  dextera  ,  ac  a  finiftra  expanditur  quadrupli- 
,,  citer  tamquam  caufla  operativa ,  quae  fines  ,  &  plagas  tenet , 
„  ac  regit.  Tu  itaque  virtus ,  &  gaudium  caelcftium ,  &  ter- 
„  reftrium  ,  &  honorificentia  omnium  crcaturarum  ,  &  coram 
„  quo  curvant  genu  fuperni ,  &  inferni ,  confirma  nos  in_, 
5,  adoratione  tui  dominica  ,  qua  in  profopo  [  idefl  tn  re  ]  di- 
„  gni  facli  fumus,  nam  dicm  tuum  iufti  videre  concupive- 
„  runt ,  &  non  viderunt ,  tu  enim  cs  decus,  &  honorificentia 
„  noftra,  &  domus  refugii  infirmitatis  noftrae  ,  &  confitemur 
„  tibi,  atque  exaltamus  te  . 

G  Prooe- 


>i 


J3 


9 
33 

3? 
M 

55 

» 
55 
5» 

3> 


(    L  ) 

Prooemium  , 

„  Illi  tranquillitati  caelefti ,  qui  fupra  lignum  fufpenfus 
fuit,  &  extenfione  manuum  fuarum  populum  ,  &  populos 
congregavit .  llli  Domino  incarnato ,  qui  Cruci  ad  occi- 
dcntem  infedit ,  &  laudem  rectam,  adorationemque  veram 
ab  omnibus  finibus  accepit .  Illi  paftori  vero  ,  qui  bonita- 
temfui  regiminis  per  fuam  pro  ovibus  fuis  adcuratam  fol- 
licitudinem  notam  fecit ,  &  multitudinem  fuaviffimae  fuae 
benignitatis  confirmavit  per  hoc,  quod  nempe  animarru. 
fuam  pofuit  pro  pafcua  fua  j  &  omnes  populos  per  fui 
crucifixionem  falvavit,  &  per  fui  immolationem  omnium 
peccata  dimifit  .  Ipfi  enim  convenit . 

Ordo  . 

„  Adoramus,  confitemur ,  &  exaltamus  effentiam  tuam, 
Deus  noffer  altifllme  ,  qui  fecifti  nos  ad  imagtnem  tuam  , 
conftituifti  nos  ad  fimilitudinem  tuam ,  o  amator  homi» 
num(V),  quoniam  in  hac  die  occafus  \j>arafceves  ,  feria  VI. ~\ 

„  vivi- 


(a)  Nimirum  Deus  nufquam_» 
f/xwjTsMx  ,  amator  Jlngelorum  diftus 
eft ,  ficut  vocatus  eft  f^i^v^i ,  ama- 
tor  animarum ,  &  ?iAiy'ptoiro! ,  amator 
hominum .  Didymus  Alexandrinus 
lib.il.  de  Trinltate  cap.vi.  pag.165. 
&  feq.  edit.  Bonon.176^.  cura  do- 
eYiffimi  viri  Ioh.Aloyfir  Mingarellii 
haec  habet :  „  Creatura  non  dici- 
tur  in  Scriptura  amatrix.  homi- 
num  ,  feu  benigna  in  humanum 
genus :  id  enim  proprio  fenfu.  ac 
ftricto  foii  convenit  confubftan- 
tialiTrinitati:  namque  amator 
„  hominum  eft  Pater,qui  non  ufque 
„  in  finem  nobis  irajcitur ,  neque  in 
„  faeculnm  iratus  manet ,  ne-que  nobis 
„  facit  fecundum  peccata ,  neque  fe- 
„  cundum  iniqnitates  noflras  retribuit, 
„  iuxta  cil.  Pfalmum,  &  iuxtaSa- 
„  lomonem  (cui  Didymus  tribuit 


Iibrum  Sapfentiae  )  qui  ait :  Tar- 
cis  autem  omnibus  ,  quia  omnia-j 
tua  funt ,  Domine  amator  anima- 
rum  ,  ut  diftum  eft :  Adeo  ut  hac 
etiam  de  caufla  nofter  &  Domt- 
nus  ,  &  Pater  nuncupetur,  quod 
paterna  eius  cura  ,  ac  follicitu- 
do  vi ,  ac  potentia  temperetur . 
Deienim  nulla  eft  denominatio 
magis  propria  ,  quam  denomi- 
natio  Patris  ,  &  Amatoris  ho- 
minum,  &  Boni,  &  SancVt .  Ama- 
tor  hominum  eft  Filius,  qui  pro- 
pter  nos,  auguftarum  myftica- 
rumque  eius  manuum  opera  exfi- 
ftentes  ,  femetipfitm  exinanivit  for» 
mam  fervi  accipiens .  Idteftatur 
Tito  lcribens  Apoftolus  his  ver- 
bis  :  Otm  autem  bonitas  ,  &  amor 
in  homines  (  feu  benignitas)  Sal- 
vatoris  noflri  Dei  apparuit .  Quif- 

„   quis 


(  LI  ) 

„  vivificafti  nos  per  tuam  Crucem,  &  libcrafti  nos  per  tuam 
3,  mortem .  Tu  enim  ab  initiodie  fexto  tuae  beneplacito  vo- 
„  luntatis  perfecifti  creationem  noftvam ,  &  pulverem  e  terra 
„  rubra  in  manus  tuas  faniftas  tulifti ,  &  formafti ,  &  condi- 
„  difti  iconem  tuae  iimilitudinis ,  &  dc  fpiritu  oris  tui  infuf- 
„  flafti  in  facicm  eius  fpiraculum  vitae  ,  &  pulchritudinc  ab- 
„  folutum  fuit ,  atque  perfcctum  fuit  in  fcientia  vas  miracu- 
„  lorum  .  Et  per  deli&um  tranfgreflus  fuit,  &  contemfit  prae- 
„  ceptum  ,  per  diftriclionem  iudicii  vilis  faclus  es  ,  &  morte 
„  corruptus.  Poft  haec  omni-a  autem  ,  o  Domine  benigne , 
„  &  dives  in  mifericordia  ,  ac  pietate,  mifcrationes  tuae  te  ob- 
„  fccrarunt  pro  cius  corruptione  ,  &  in  eadem  etiam  di^j 
„  fcxta  occafus  plena  myfterris  conflxae  funt  manus  tuae  ela- 
„  vis  in  Crucc  pro  falute  eius.  Et  foedum  fputum  fufcepit 
„  vultus  ruus  a  crucifixoribus ,  &  lancea  tuurn  latus  aperuit, 
„  ut  eum  vivificares  ,  &  vitam  novam  per  fanguinem  ,  & 
„  aquam ,  quae  e  latcre  tuo  fluxerunt,  obtinuit  ,  ac  renova- 

G    2  „  tus 


„  quis  vero  illa  omnia  ipfi  tribue- 
„  rit ,  quae  tTnigeniro  Deo  conve- 
„  niunt,  plus  ab  eo  accipiet,quam 
„  fperabat .  Amator  hominum  eft 
„  Sanctus  Dei  Spiritus  ,  juxta  Sa- 
„  pientiam  fic  inquienrem  :  .Atna- 
„  tor  enim  bomihum  ( feu  benigntfs  in 
„  burnamimgcnns)  ejl  Spiritus  Sapien- 
„  tiae,  &  non  Libciabit  iuslum  :  nec 
„  enim  perdiram  humanam  natu- 
„  ram  neglexit ,    fed  per  femeti- 
„  pfum  venit,  dirig^ns  nos  in  via, 
„  &  omnem  veritatem  docens ,  & 
„  renovans  nos  ,  &  divinanobis 
„  dona  largiens,,  tantamque  e  {u- 
„  pernis  fedibus  curam  eius  ,  qul 
„  ad  imaginem  Dei  faftus  eft  ,  fu- 
„  fcepir,  ut  hanc  quoque  denomi- 
5>  nationem ,  veluti  notam  atque 
„  indicium  eximiae  fuae  boniratis, 
„  habeat  .   Nam  r.iagna  quidem 


„  elementa  funt  caelum,terra,  ma- 
„  re,  magna  quoque  eft  rationalis 
„  creatura  Angelorum  ,  &  cuiusli- 
„  bet  fupermundanae  Poteftatis : 
„  fed  a  nulla  harum  creaturarum 
„  nomen  fumere  voluit  Trinitas  ; 
„  cum  e  contrario  ex  ea  bonitate, 
,,  qua  hominem  profequitur,  ?<>*r-. 
„  ff»-)< ,  hoc  eft,  amatrix  homi- 
„  num  ,  feu  benigna  in  homines 
„  vocetur  „  .  Hinc  »  /*»»  s  fuatifbv* 
monajleriumTbilanthropi ,  five  Salva- 
toris ,  memoratur  in  Typtico,  feu 
Regula  lrenes  Augiiftae  coniugis 
Alexii  Comneni ,  quam  fan&imo- 
nialibus  a  fe  inftitutis  praefcripfit, 
quaeque  habetur  5n  Cod.  membr. 
Bibliothecae  regiae  Parif.  0.3019. 
Wd.MontftuconiamTalaeograpb.Graec. 
Jib.iv.  cap.6.  pag.300. 


(   LII  ) 

„  tus  eft .  Nunc  etiam  ,  o  Domine ,  in  hac  eadem  dic  occa- 

5,  fus   paffionis   tuae  falutaris  ,  &  commemorationis  Crucis 

„  tuae  vivificae ,  fupplicat  Ecclefia  tua  per  os  filioruin  fuo- 

„  rum  ,  &  in  pietatem  commota  deprecatur  coram  te  cum 

jj  fuffitu  hoc  fuavitatum,  ut  quemadmodum  amafti,  &  crea- 

„  fti  a  principio  ,  &  falvafti ,  ac  vivificafti  in  fine  ,  vifites  etiam 

„  nunc  in  mifericordia  totum  figmentum  tuum  ,  &  totum  or- 

„  bem  habitabilem  per  tuam  Crucem  pace  dones ,  &  quiete  : 

„  per  Crucem  tuam  tranfire  fac  iram  ;  per  Crucem  tuam  ex- 

„  tingue  bella  ;  per  Crucem  tuam  averte  certamina  ;  pcr  Cru- 

„  cem  tuam   avertc  vindiclas  ;    per  Crucem  tuam  turbatos 

„  ferenos  redde  ;    per  Crucem  tuam  iracundos  paca  ;  per 

„  Crucem  tuam  humilia  fuperbiam ;  pcr  Crucem  tuam  de- 

„  prime  arrogantiam  j  per  Crucem  tuam  inimicitias  aufer; 

„  per  Crucem  tuam  compefce  furorem ;  per  Crucem  tuam_. 

„  frena  impetunv  nequitiae  ;  per  Crucem  tuam  firma  Eccle- 

„  fias  tuas  ;  per  Crucem  tuam  confirma  Monafteria  tua  ;  per 

„  Crucem  tuam  munda  Sacerdotes  tuos ;  per  Crucem  tuatn 

„  illumina  Miniftros ;  per  Crucem  tuam  fuftenta  fenes ;   pcr 

„  Crucem  tuam  doma  impetum  iuvenum ;  per  Crucem  tuam 

„  nutri  pueros ;  per  Crucem  tuam  expia  peccatores ;  per  Cru- 

„  ccm  tuam  parce  delinquentibus  ;  per  Crucem  tuam  vivifica 

„  convenienter  totum  gregem  tuum,  qui  modo  coram  ea  te 

„  adorat ,  &  paffiones  tuas  honorat,  &  vulnera  tua  comple- 

„  ctitur,  ac  percuffiones  tuas  ampleclitur ,  &  ofculatur  cica- 

„  trices  tuas  [yulnera  tua  ]  ,  &  in  ipfa  Cruce  tua  gloriatur , 

„  gaudet ,  &  exfultat ,  &  falva  nos  ,  ac  totum  populum  tuum 

„  perfec~te ,  &  perfice  erga  nos  promiffioncm  tuam ,  &  vifita 

„  nos  plene  in  falutari  tuo,  ut  renovetur  plafma  noftrum  a 

„  corruptione  fua  ,  &  componatur  imago  noftra  a  fuo  pul- 

„  vere  ,  &  confolatio  tua  difpellat  anguftiam  e  cordibus  mae- 

3.  ftorum  ,  &  abftcrgatur  lacrima  ex  oculis  lugentium  per 

„  fpem  tuarum  coniolationum  ,  &  induat   corpus   noftrurru. 

„  laudem  tuam,  &  ftola  lucis   tuae  refplendeat  corpus  no- 

„  fttum,  &  promereamur  pervenire  revclata  facie  ad  refur- 


/ 


(   LIII  ) 

„  re<ftionem  tuam  laudabilem ,  &  fimus  di  fcumbentes  in  tha- 

„  lamo  fuo  ,  &  convivae  in  fympofio  tuo,  &  heredes  in  re- 

„  gnotuo  fcmpiterno  ,  &  ibi  inceffanter  attollamus  .  Cantus . 

„  In  ligno(«/  in  nqftro  textu pag.xvili.,  cui hymno  fubditur  in 

„  Codice  Aldoenfi  fequens  oratio  thuris)  . 

Tbus  . 
„  Adoramus  te  ,  qui  orbem  fuffitu  tuorum  odoramen- 

„  torum  fuaviter  perfundis  ,  quia  Crux  tua  fuit  thus  fpiri- 

„  tuale  ,  &  eius  fuffitu    iucundo  Patrem   tuum  reconciliafti 

„  cum  creaturis  ,  fuir  enim  Sanguis  tuus  loco  ignis  ,  &  ca- 

„  ritas  tua  loco  aromatum  ,  &  per  Pontificatum  humanitatis 

„  tuae  obtulifti  Genitori  tuo  thus  Crucis  tuae  ;  fufcipe  etiam 

„  nunc  e  manibus   noftris  infirmis  thus  hoc  ,  quod  corarn^ 

„  te  offerimus  ,  &  concede  per  ipfum  expiationem,  ac  remif- 

„  fionem  toti  gregi  tuo ,  &  per  ipfum  da  quietem ,  &  me- 

„  moriam  fac  bonam  omnibus  defunclis  fidelibus  ,  nunc . 

(   i"3   ) 

Trishagii  formula,  quae  in  hoc  Ordine  adhibetur,  omni- 

no  orthodoxa  eft  .  Hac  ufi  funt  etiam  Armeni  poft  initam  cum 
Romana  Ecclefia  concordiam  anno  cidcccviI.  in  Sifenfi  Con- 
cilio,  ut  refert  Chriftianus  Lupus  (a) .  Id  ergo  fancitum  in 
eo  fuit ,  ut  Trishagius  sanctvs  devs  ,  sanctvs  fortis  ,  san- 
CTVS  ET  IMMORTALIS  ,  cui  additum  hoc  loco  fuerat  QVI  CRV- 
CIFIXVS  ES  PRO  NOBIS  MISERERE  NOSTRI ,  direclus  in  Tilium-» 
Jic  deinceps  cantaretur  :   SANCTVS  DEVS ,  SANCTVS  FORTIS ,  SAN- 

CTVS 


(a)  Ad  Can.  Trullan.  lxxxi.  pag.  confirmantes  ea ,  quae  a  noflris  fanclis 

1 03 1 .  Quoniam  (  verba   funt  ca.no-  Vatribus  prius  pie  conflituta  funt ,  ana- 

nis  )  in  nonnullis  locis  didicimus  in_>  tbematixamus  eos  ,  qui  pofl  praefens 

bymno  ,  quo  ter  SantTus  canitur  ,  ad-  decretum  eiufmodi  vocem  admittunt  in 

ditamenti  loco  dici  pofl  illud  :  san-  Eccleftis,  vel  aliquo  alio  modo ,  fan* 

ctvs  iMMORTALis  ,  boc  ,  qvi  crvci-  £ii(fimo  hymno  adiungunt .  Et  fi  eff  qui- 

fixvs  es  pro  nobis  misereke  nostri  :  dem  ficerdotaiis  ordinis  ,  qui  tranf- 

Id  autem  ab  antiquis  fanclis  Vatribus,  greffus  cfl  ,  eum  facerdotali  dignitatt-* 

ut  a  pietate  alienum  ,  ex  hoc  bymno  privari  iubemus  ;  fin  autem  laicus , 

eietlum  efl  cum  fcelerato  haeretico  ,  qui  vel  monacbus ,  fegregari  • 


banc  vocem  innovavit .  TJos  quoqu 


e_> 


(  LIV  ) 

CTVS  ET  IMMORTALIS  ,  CHRISTE  QVI  CRVCIFIXVS  ES  PRO  NO« 
ms  miserere  NOSTRi .  Graeci  quatuor  hymnos  diftinguunt , 
Angelicum  ,  Cherubicum  ,  Trishagium  ,  &  Triumphalem  ,  de 
quibus  fufe  agit  Goarius  ad  Euchologium,  qui  tamen  pru- 
denter  adnotat  non  effe  hanc  diftinttionem  adeo  conftantem 
pcnes  ecclefiafticos  fcriptores ,  ut  quandoque  uni  hymno  al- 
terius  nomen  tributum  non  habeatur.  Hinc  Triumphalis  ve- 
tuftiffimus  hymnus  ,  cuius  eft    haec  formula  :  sanctvs  ,  san- 

CTVS  ,  SANCTVS  DOMINVS  DEVS  SABAOTH  :  PLENI  SVNT  CAELI , 
ET  TERRA  GLORIA  EIVS  :  BENEDICTVS  IN  SAECVLA .  AMENj  quem- 
admodum  nempc  in  Apoftolicis  Conftitutionibus  nl.  vel  IV, 
Ecclefiae  faeculo  colleclis  cernere  licetf*) ,  Trishagius  quoquc 
diclus  reperitur ,  licet  Trishagius  is  proprie  fit ,  qui  in  a&ione 
I.  Concilii  Chalcedonenfis  ,  quod  an.  ccccli.  adverfus  Euty- 
chem ,  &  Diofcorum  unicam  in  Chrifto  agnofcentes  naturam 
celcbratum  eft,  ufurpatum  habetur  his  verbis(6):   sanctvs 

DEVS,  SANCTVS  FORTIS  ,  SANCTVS  IMMORTALIS  MISFRERE  NOBIS. 

Hac  ipfa  formula  utebantur  orthodosi  ad  fuam  erga  fandif- 
fimam  Triadem  fidem  exprimendam ,  cum  Petrus  Cnapheus, 
fiveFullo,  Eutychianorum  peflimus  ,  ut  Theopafchitarum,  qui 
erant  Apollinariftarum  furculus,  haerefi  faveret(quae  in  eo  erat, 
ut  in  Cruce  divinam  ipfam  naturam  pafsam  blafphcmarent(c) , 
hanc  claufulam  in  Ecclefia  Antiochena ,  quam  ufurpaverat, 

addi- 

(a)  Lib.  virT.  cap.12.pag.  406.  atque  in  triduma  ilh  corporis  morte 
Tom.i.  edit.  Cotelerii  Amfteloda-  divinitatem  quoqite  fimul  cum  corpo- 
nii  [714.  re  mortu.im  ,  docuifle  ,  audor  eft 

(b)  Tom.iv  Concil.Labb.p.i  191.  Nazianzenus  Orat.  xlvi.  Tom.  I. 
Vejietiis  1728.  Oper.  p.  641.  Venetiis   1753.  Dein- 

(c)  Ab  Apollinariftis  Theopa-  de  eadem  haerefis  abEuthychianis 
fchianorum  haeitfis  prirnum  pro-  robur  maius  accepit ,  maxime  a 
fefta  ,  nam  ut  exTheodoreti  dia-  Petro  Cnapheo,  quem  tamen  male 
logo,  qui  Impiffibilis  infcribttur ,  quidam  Theopafchitarum  aufto- 
conftat ,  tempore  Apollinaris ,  &  rem  faciunt :  nam  non  aliud  Pc- 
Eufebii  Emiileni  is  error  fpargi  trus  novavit ,  quam  quod  fub  fpe* 
coepit.  Imo  &  ipfum  Apollinarem,  cie  Neftoriani  erroris  eliminandi, 
unigenitum  Deum  ...mortdem  ejfi \. . .  qui  duas  in  Chrifto  perfonas  ad- 

mit- 


(LV) 

additam  volult :  oyi  crvcifixvs  espro  nobis,  qua  fcilicetDeo 
Trino,  ad  quem Trishaghis  referebatur,  pafsionem  tribuebat. 
Pulfo  in  exfilium  Cnapheo,  Calendius  in  Antiochenam  cathc- 
dram  fuffectus  ,  ut  huic  malo  profpiceret ,  Cnaphei  addita- 
mento  praepofuit  haec  duo  verba  CHRISTE  rex  (<*) ,  hacque 
ratione  huiufmodi  precationem  ad  reclam  fidei  amufsim  exe- 
gtt ;  atque  error  ipfc  cefTaiTet ,  nifi  Cnapheus  ab  exfilio  re- 
verfus ,  &  Antiochenam  fedem  rurfus  invadcns  verba  CHRISTE 
rex  abftuliiTct ,  ut  idem  error  conftaret .  Dein  vero  CPoli 
Anaftafius  Imp. ,  &  Timotheus  Epifcopus  conati  funt  addita- 
mentum  Cnaphei  in  Trishagium  inferre  ,  fed,  reclamanribus 
orthodoxis  ,  nequicquam  rem  tentarunt  ,  ut  ex  Marcellino 
Comite(/>)  difcimus .  Hinc  Cyrillus  Scythopolitanus  in  vita 

S.  Sa- 


mittebat ,  atque  in  Apollinarifia- 
rutn  grariam  ,  &  eius  firmitatem 
erroris  impium  additamenturrLj 
Trishagio  affixerit.  Quam  inter- 
polationem  Iacobitae  Syri ,  Arme- 
nique  admifere,  qui  proinde  1  heo- 
pafchitae  etiam  audiere  . 

(a)  Theophanes  mCbronico  <te_» 
Cdendionc  .  Vide  infuper  Theodor. 
Left.  lib.  il. ,  &  Cedrenum  an.  xvi. 
Zenonis  . 

(b)  laCfjronico  apudSirmondinm 
Tom.il  Oper  pag.374.  Ind.v.  T-tul- 
lo  ,  &  Mufciano  Cofs.  [  ann,  dxii.  ] 

Saepe  caelum  a  feptentrionali 
plaga  arderc  vifum  eft  .  Die_j 
dominico ,  dum  iubente  Anafta- 
fio  Caefare ,  per  Marinum  ,  per- 
que  Platonem  in  ecclefiae  pul- 
pito  confiftentes  ,  in  hymnum 
Trinitatis  Deipaffianorum  qua- 
ternitas  additur ,  multi  ortho- 
doxorum  priftina  voce  pfallen- 
tes  ,  perfidofqne  praecones  cla- 
moribus  obiurgantes  ,  in  eiui- 


dem  ecclefiae  gremio  caefi  funr, 
du&ique  in  carceres  perierunt  , 
Altera  nihilominus  d\z  \a  atrio 
fanfti  Theodori  maioris  caede 
Catholici  pro  fide  unica  perculfi 
funt  .  Quapropter  commotiL» 
orthodoxorum  agmina  die  fe- 
quenti,  ideftvnl.  idus  novemb. 
(tn  quo  die  memoria  cineris  du- 
dum  totam  Europam  tegentis 
apud  Byzantios  celebratur  )  in 
forumConftantini  undique  con- 
fluunt :  qaorum  alii  quidem  ce- 
teris  die  ,  no&uque  hymnurru» 
Trinitatis  Chrifto  Deo  pfallen- 
tibus  ,  totam  peragrant  civita- 
tem  ,  &  Anaftafiii  Caefaris  mo- 
naftico  habitu  adfentatores  fer- 
ro  flamniifque  interimunt :  alii 
claves  portarum  ,  omniaque  fi« 
gna  militaria  ad  forum  ,quo  re- 
Iigionis  caftra  metati  fuerant , 
deferunt;  ibiqueAnaftafioCaefa- 
re  in  proceffibus  degente,  Areo- 
bindam  fibi  Imperatorem  fieri 

„  cla- 


(   LVI  ) 

S.  Sabae  teftatur ,  Armenis ,  qui  in  eiufdem  S.  Sabae  Laura 
in  Palaeftina  cum  Graccis  monachis  verfabantur  ,  permiffum.. 
fuiffe,  ut  pfalmodiam  ,  &  liturgiam  Armenico  fermone  per- 
agerent,  aft  Trishagium  Graeca  lingua  canerent ,  ne  Fullonis 
additamentum  ufurparent .  Accipe  teftimonium  (a):  Magna 
itaque  Ecclefia  aedificata  ,  omnique  ornatu  decorata  ,  in  Lauram 
defcendit  praeditlus  Elias  Archiepifcopus ,  tum  eam  dedicavit ,  tum 
in  eadem  fanclificatum  defixit  altare  ,  menfe  iulii ,  primo  die  ,  no- 
tia  indiclione  ,  agente  magno  Saba  annum  aetatis  fexagefimum  ter- 
tium  .  T"unc  ergo  Armetiios  a  parvo  oratorio  tranflulit ,  ut  Pfalmo- 
diae  reguUm  dialeclo  Armeniorum  in  Ecclefia  a  Deo  conflrucla  ex- 
fequerentur  ,  mandavitque  iis  ,  Megaliutn ,  feu  Evangelium  ,  &~  re- 
liquam  officii  feriem  in  fynaxibus  Armenica  lingua  oblationis  ,  cum 
Helleniflariis  ,  hoc  efi  iis  ,  qui  Graeca  lingua  utebantur ,  conveni- 
re  ,  ac  divina  fumere  facramenta  .  Quoniam  vero  eorum  nonmdli 
aggrejfi fuerant  terfa?ic7um  hymnum ,  feu  Trishagium  ,  dicere  ,  cum 
illo  additamento  per  Petrum  cognomento  Cnapheum  ,  aut  Tullonem 
excogitato  :  Qui  crucifixus  es  pro  nobis  ;  fuccenfus  merito  divinus 
fenex  ,  iuffit  ut  hunc  hymnum  ipfi  graece  canerent ,  iuxta  anti- 
quam  Catholicae  Ecclefiae  traditionem  ,  non  autem  fecundum  dicli 
Petri  innovationem  ,  qui  Petrus  cum  Eutyche  eadem  ferifit ,  d^  bis 
tyrannico  modo  fedem  Antiochenam  invafit ,  atque  Ecclefiaflicis fan- 
tlionibus  expulfus  eji  &c.  Ceterum  Ephraem  Antiochenus  Epi- 
fcopus  epiftola  ad  Zenobium  Scholafticum  fcripta  apud  Pho- 
tium  (b)  Orientales  defendere  contendit  ab  omni  erroris  nota  , 

qui 

,,  clamirant  •  Imaginibus  deinde  ,  „  rufcanfque   Evangelium  ,  Cru- 

„  ftatuifque  Anaftafii    in   terram  „  cemque  Chrifti  ferences  ,  e  foro 

„  deie&is  ,  Celerem  ,  &  Patricium  „  plurimi  convenerunt,Marinum, 

„  Senatores,  ad  fefupplicandi  fibi,  „  Platonemque  pravitatiseius  au- 

„  vel  fatisfaciendi  gratia  miffos  ,  „  tores  feris  fubiici  conclaman- 

„  iadis  pluviae  inftar  lapidibus  re»  „  tes  &c. 

„  pulerunt .  Domibus  Marini,  &         (a)  Cap.  xxxiT.  vit.  S.  Sabae  ap. 

„   Pompei  fuccenfis  ,  in  circum  ad  Ioh.  Bapt.  Cotelerium  Tom.nl.  E:- 

„  Anaftafium  venientes  ,  &  ante_>  clef.Craecae  monum.pa.g  264.  Pari- 

„  fuum  folium  confiftentes  ,  hy-  fiis  1686. 

„  mnum  Trinitatis  iuxta  morem         (b)  Biblioth. Cod.ccxxvnl.  pag. 

„  catholicorum  concinnentes,  co-  774.  Rothomagi  1653. 


(  LVII  ) 

qui  nempe  Cnaphei  additamentum  qvi  crvcifixvs  es  pro 
nobis  ,  ut  &  Trishagium  ipfum  adChriftum  ab  cis  referri  pro- 
pugnat,  cofque  proinde  omni  erroris  hbevacare  aflerit.  Aft , 
cumS.Ioh.Damafcenus(<*),qui  floruit  an.circiter  dccxxx.,  nobis 
ingerat  Trishagium  ad  DeumTrinum,  non  vcro  ad  Filium  dum- 
taxat  relatum  fuifle ,  Ephraem  excufatio  parum  fiirma  cuique  vi- 
debitur,  cum  pracfertim  certum  exploratumque  fit  additamcnti 
auclorem  Cnapheum  non  ad  Filium  ,  fed  ad  Deum  ,  quem 
pafliim  cum  Theopafchitis  contendebat ,  refpexifle.  Hinc  fa- 
dum  cft,  ut  nonnullae  Occidentales  Ecclefiae,  quo  fe  ab  hac 
quaeftione  expedirent ,  omni  fublato  additamento,  id  folum 
poft  Trishagium  fubderent :  sancta  trinitas  miserere  no- 
Bis .  Si  quis  cognofcere  velit  Concilia ,  aliaque  examina , 
quae  hac  de  re  habita  funt  ,  confulat  Henrici  Valefii  tra- 
ctatum  de  Petro  Antlocheno  Epifcopo  ,  qui  Fullo  cognominatus  ejl , 
&  de  Synodis  adverfus  eum  colleftis  (b) ;  dum  nos  adnotationem 
noftram  claudemusea,  quam  doctiffunus  Iacobus  Sirmondius 
appofuit  ad  Alcimi  Aviti  Epifcopi  Vienncnfis  ad  Gundobadum 
Regem  Burgundionum  in  Gallia  epiftolam  (c)  :  Quamquam  haec  , 
inquam  ,  ita  fe  habeant ,  inficiandum  tamen  non  videtur ,  in  Cnaphd 
additione  ,fipravum  eius  confilium  demas,  incommodi  nihil  futurum, 
ita  nimirum ,  ut  pofi  Trinitatis  laudationem ,  converfo  ad  Tiliumfer- 
mone  ,  his  illi  verbis  fupplicetur  ,  Qui  crucifixus  es  pro  nobis  , 
miferere  nobis  .   Quod  &  Calendionem  Epifcopum  fenfijfe  manife~- 

H  ftum* 


(a)  De  ortbodox.fid.  lib.nl.  c.io.  immortalitate  excludamus  ,  fed  ut  in 

Tom.l.  Oper.  p.  218.  Parifiis   1712.  unaquaque  perfona  omnia  divina  no- 

7$os  qnippe  illud  Sanftus  Deus  ,  de  mina  fimpliciter  ,  &  abfolute  fuma- 

Tatre  accipimus  ,  non  quod  ipfi  foli  mus  . 

divinitatis  aflignemus  nomen  .    T$r>m         (b)    Exftat    poft  adnotationes 

&  Filium  ,  &  Spiritum  Sanftum  Deum  eiufdem  Valefii  in  Hiflor.  EcclefiaH. 

agnofcimus  .    Itidem   illud  ,  Sanftus  Theodoreti  ,Evagrii,  Philoftorgii,' 

Fortis  ,  Filio  tribuimus:  non  quod  Ta-  &  Theodori  Leftoris  pag.  553    & 

trem&  Spirititm  Santlum  virtute  fpo-  feqq.  Auguftae  Taurinorum  1748. 
liemus  .  ^ic  denique  illud  ,  Sanftus         (c)  T0m.1T.  Oper.Sirmondii  pag. 

Immortalis  ,  Spiritui  Sanfto  adfri-  19,  Parifiis  1696. 
bimus  :  non  ut  Tatrem  &  Filium  ab 


(  LVIII  ) 

Jium  eji ,  quamio  Cnaphei  additioni  to  X/wVe  BctrtKdj  praemifit ,  & 
ab  Eccle/iae  ufu  non  abhorrere  agnofcit  Damafcenus  ,  cum  pofi  Tri- 
nitatis  doxologiam  ,  quae  his  •uerbis  continetur  ,-»  Gloria  Patri ,  & 
Filio  ,  &  Spiritui  San<5to  ,  fubiungi  faepe  foleat ,  ixS  ^cuipcabivn 
fioLxwn ,  <&  qx  vexpcov  dva.<rdvn  „  ei  qui  voluntate  crucifixus  eft, 
,,'&  qui  refurrexit  a  mortuis  ,,  quae  ad  Filium  proprie  fpecJant . 
Trishagius  tandem,  at  nullo  cum  additamehto,  canitur  etiam 
hodie  in  Romana  Ecclefia ,  dum  facra  caerimonia  adorationis 
Crucis  perfolvitur  .  Qui  quidem ,  fi  primum  in  facris  rcbus 
infertus  fuerat ,  ut  in  honorem  SanclirTimae  Trinitatis  cede- 
ret,  nuncvero,cum  eo  temporis  recitetur,  quo  Crux  venera- 
tur,  ad  DeumVerbum,  unum  deTrinitate,  paffum  carno 
referri  perfpicuum  eft . 

(   14  ) 
In  Rituali  Stephani  Aldoenfis  :  Accedunt ,  &  adorant  Sa- 

cerdotes  in  primis ,  pofiea  Miniflri .  Et  laici ,  ac  mulieres  coram 

Cruce ,  quin  eam  ofculentur  .   Et  Sacerdotes  dicunt  Jlrophas  paf- 

fionis  . 

(  M  ) 
Adamum  feria  VI.  peccaffe,  emiffumque  de  paradifo  vo- 
luptatis  ,  nonnulli  veteres  Patres  fcripferunt .  Porro  haec  opi- 
nio  adeo  apud  Syros  obtinuit  ,  ut  eorum  celeberrimus  Edef- 
fenac  Ecclefiae  diaconus  S.  Ephraem  ,  qui  obiit  circa  annum.. 
CCCLXXVIII. ,  in  fermone  de  Chrijii  pajjione  ,  &  refurretlione  id 
apertiffime  adferere  non  dubitaveritO) :  Menfe  Aprili,  inquit , 
Dominus  Adami  debitumfolvit ;  Aprili  fudorem  pro  fruflraneo  ipfius 
Adae  fudore  effudit  ;  Crucem  pertulit ,  ut  per  arborem  eriperet , 
qui  per  arborem  ceciderat .  Agnus  feria  fexta  immolatus  occubuit , 
quia  videlicet  hac  ipfa  die  Adam  peccavit ,  eademque  die  latro 
eblatam  fibi  beatitudinem  excepit .  Menfem  ,  in  quo  Adam  prae- 
varicatus  efl ,  aprilem  fuiffe  probabile  eji  ;  nam  quum  dies  diei 
aptiffime  quadret ,  nihil  objiat ,  quo  minus  menfem  itidem  menfi 
•vicijfim  refpondere  exifiimemus  . 

Sequi- 

(4)  Tom.nl.  Op&r.  Syr,  Ut.  pag.tfo^.Romae  174}* 


(  LIX  ) 

Sequitur  in  noftro  Ordine  Precatio  S.  Iacobi.  Syris  frequens 
eft  hacc  precationis  formula  in  omnibus  fere  officiis ,  diverfis 
tamen  fententiis  pro  opportunitate  exarata,uti  videre  eft  in  fa- 
cris  ipforum  libris .  Precationcs  vero  praenotantur  nomme  Afa- 
r/,  fcilicet  Domini  mei  -,  vel  Santfi  mei\  Iacobi,  Ephraem  ,  Balaei, 
quia  ab  his  compoiitae  fuerunt,  vcl  quia  ad  mctri  rationem, 
qua  idi  deledtati  funt ,  cxa&ae  funt .  Scimus  enim  S.  Ephraem 
heptafyilabo ,  Iacobum  forte  Serugcnfem  tetrafyllabo  ter  rc- 
petito,  fcu  dodecafyllabo  ufos  frequenter  fuifle  ,  uti  Narfe- 
tem  hexafyllabo,  &Balaeum  Ephraem  difcipulum  heptafyllabo  . 
Tandem  precationibus  Syri  praemittunt  quafdam  ftrophas  ,  ut 
in  noftro  Ordine ,  Domine  nojler  miferere  nobis,  quae  in  libro  pro 
diredione  tironum  continentur  ,  &  ex  memoria  recitari  folent, 
five  indicentur  ante  precationem ,  five  non  indicentur.  Cetc- 
rum  fi  Iacobo  Serugenfi  Epifcopo  vel  ipfae  tribuendae  fint  pre- 
cationes,  vel  metri  tantummcdo  ratio  habcatur,  -o  Mari  nou 
pro  Sancli  nomenclatura,  fed  pro  Domini  mei  intelligendum  erit, 
cum  quaeftio  adhuc  fit  penes  docios  de  eius  orthodoxia,  licct 
Cl.  Iofephus  Simonius  Affcmanius  eam  totis  viribus  defendero 
conetur  (a) ,  cum  rationum  momenta,  quae  urget ,  non  tanti 
efse  videantur,  ut  Serugenfem  ab  omni  haerefeos  nota  ab- 
folvant.  Eufebius  Renaudotius  (b)  vir  docliilimus  haereticum 
Monophyfitam  ftatuit ,  &  licet  Aftemanius  hoc  errore  vacaffe 
putet ,  tamcn  duo  ,  quae  ipfe  refert ,  tcftimonia  multum  qui- 
dem  negotium  nobis  facere  videntur.  Primum  quidem  per- 
tinet  ad  Dionyfium  Patriarcham  Iacobitarum  ,  quem  Aflema- 
nius  (c)  andorem  probatum  ,  accuratumque  dicit .  Iacobus  er- 
go,  quem  diximus  ,  fancJus  a  Dionyiio  nuncupatur  (d) ,  at- 
que  infupcr  ab  eo  additur ,  Iacobum  a  communione  cum_. 
Paullo  Patriarcha  Antiochcno  rcfugiffe,  quod  duas  in  Chnfto 
naturas  profiteretur .  Altcrum  auclorem    habet  Gregorium-. 

H  2  Bar- 


(t)  Tom.I  B':bl  Orien.  pa.g.«$6.     56?.  581. ,  &'  alibi .  Parififs  171-6. 
&feqq. ,  &Tom  il.  p  ?2i.&feqq.         (c)  Bibl.  Orient.  Tom.l.  p.  299. 
(A)  Tom.il.  Liturg.  Orient. pag.     s    (d)  lbid.  pag.298.   . 


(  LX  ) 

Bar-Hebraeum  ,  qui  vocatur  ab  Affemanio  (d)  Iacobitarum  fcri- 
ptor  facile  princeps  ,  quique  in  faniftorum  albo  Iacobum  Seru- 
genfem  recenfer.  tantifquc  laudibus  profequitur,  ut  has  nunc 
referre  dumtaxat  fufficiat.  Eximios  porro^  &  dogmatibus  verae 
doclrinae  refertos  traftatus ,  &fermones  compofuit .  Praeclara  quo- 
que  eius  doclrinae  cffigies  a  S.  Se-vero  Patriarcha  Antiocheno  [  hic 
nempe  antefignanus  fuit  Monophyfitarum  ]  approbata  fuit ,  & 
ipfe  ab  eodem  receptus  ,  &  laudatus  efi  .  Quare  ab  iis  ,  quac  nar- 
rat  fcriptor  utcrquc  ,  in  Iacobum  Scrugenfem  egrcgie  ani- 
matus,  id  arguere  licet ,  ipfos  eumdem  Monophyfitarum  erro- 
re  imbutum  cenfuiffe  ,  qui  fane  univerfam  Mcfopotamiam- 
.  Afiae,  &  Syriam  longe  ,  lateque  pervaferat,  nec  nifi  in  Me- 
fopotamia  ipfa  Serugenfis  civitas  continebatur  ,  quae  diei  fpa- 
tioabEdeffa  diftabat .  Robur  fufpicioni  accedet ,  fi  Iacobi  Se- 
rugenfis  fententias ,  quae  in  eius  fcriptis  apud  Affemanium  (b) 
fuperfunt  ,  accurate  perpendere  quis  velit .  Ceterum  latet  , 
quo  tempore  rcvera  Iacobus  hic  floruerit,  fiquidem  hac  de  re 
fcriptores  in  diverfa  abeant,  putante  Affemanio  inauguratum 
fuiffe  Serugenfem  Epifcopum  anno  ioxix. ,  &  Faufto  Nairo- 
nio  (c)  contendente,  ipfum  circa  vil.Ecclefiae  faeculum  vitam 
duxiffe  . 

C  16  ) 

Sertum  fpineum  in  praetorio  per  ludibrium  impofitum 

capiti  Salvatoris  noftri  I.  C.  ex  rhamno  contextum  opinantur 

Syri .  Rhamnus  vero  eft  fpecies  inter  fpinas  (uti  adnotat  Gre- 

gorius  Nyffenus  ad  illa  Pfalmi  LVii.  verba  :  Priufquam  intellige- 

rent  fpinae  vefirae   rhamnum  )  omnium  difficillima ,  cuius 

acutaefunt  cufpides ,  continuae  prominentiae  ,  &  eos  qui  accedunt 
propius  laedentes  j  'uenenofae  autem  lacerationes  .  Alii  e  iuncis 
marinis  volunt ,  aut  ex  frutice  alius  generis  fpinarum  .  Cl.  Io- 
fephus  Averanius  in  libro  ,  cui  titulum  fecit :  Lezioni  fopra  la 
Vaffione  di  nofiro  Signore  G.  C.  (d)  ,  fententiam  illorum ,  qui  e 

rha- 

(a)  Ibid  Tom.il.  pag.  244.  nae  pag.  48.Romac  1694. 

(b)  Ibid.Tom.I.  pag.  295.297.        (</)  Pag.^j.efegg.Urbino  1738. 
(  c  )  Evoplia  fidei  Catholicae  F^mif 


(  LXI  ) 

rhamno  fuiffe  fcripfcrunt ,  mulra  cruditione  confectatus  eft  . 
Vide  quae  de  corona  fpinea  fcripfit  Thomas  Barxolinius  in_, 
libello  de  Cruce  Chrijli  cdito  Amftelodami  1670.  ,  tum  quae 
in  peculiari  Diff.  de  fpinis  coronae  Chrijli  ad  Matth.xxvii.  29. 
congefsit  M.  Iohannes  Ern.  Mullerus  (a).  An  vero  fpinea  co- 
rona  capiti  impofita  Dominus  nofter ,  ac  redemptor  Chriftus 
Cruci  fuerit  affixus  ,  vel  fecus,  quemadmodum  in  antiquiori- 
bus  imaginibus  exhibetur  ,  aliis  difputandum  relinquimus , 
cum  nihil  certi  ex  Evangeliftis ,  qui  aut  oculares  ipfi  teftes 
fuerunt ,  aut  eadem  aetate  floruerunt,  erui  poflit . 

(   17  ) 
Expergifcere  ,  &furge  Elcefaee ,  nempe  Propheta  Nahum  , 

cuius  natale  folum  eratElcefiGalilaeae  vicus  temporibus  S.Hie- 

ronymi  iam  everfus(i).  Poft  aliquot  verficulos  fequitur  in  noftro 

Ordine  Propheta  filius  Buzt\  qui  alius  non  eft  quam  Ezechiel 

filius  Buzi  facerdotis  .  Tandem  ad  pag.  xxx.  memoratur  Pro- 

pheta  duorum  mortuorum  fufcitator  ,  Elifeus  videlicet ,  qui 

vivens  fufcitavit  filium  magnae  mulieris   civitatis  Sunae  (<;)> 

mortuus  autem  ad  contactum  eius   corporis  revixit  hominis 

cadaver  proiectum  in  Prophetae  fepulcrum  (d) ,  unde  in  libro 

Ecclefiaftici  illud  de  Elifeo  encomium  exftat  (e) :  Mortuum  pro- 

phetavit  corpus  eius . 

(  18  ) 
Plura  fane  a  nobis  fubnotanda  fuiffent,  fi  fingulas  huius 
Cantici  reiterationes ,  quibus  invitantur ,  &  excitantur  Pa- 
triarchae  ,  &  Prophctae ,  ceterique  antiqui  foederis  Patres  ad 
acerbiflimam  Chrifti  amatoris  noftri  paflionem  contcmplan- 
dam,  heic  nunc  inluftrare  effet  animus  .  Quare  in  eo  tantum 
erimus,  ut  pauca  adnotemus  in  verficulum  ,  qui  adpag.  xxx. 

habe- 

(a)  Vid.  Tljefaur.  Tkeolog.  Tlrilo-     Trolog.  in  Tropb.  %fhuin  . 

log. ,  five  Syllog.  Dijfert. elegantior. ,  (c)  Lib.  iv. Regum  cap.4.  v. 1 8. 

ad  felettior. ,  &  illuftrior.novi  Teflam.  &  feqq.  ad  3  7. 

locaTom.il.  pag.230.  Amfteloda-  (d)  Lib.  cit.cap.13.  v.  21. 

mi  1702.  (e)  Cap.xLvuI.  v.14. 

(b)  Vide  eumd.  S.Hieronym.  in 


(  LXII  ) 

Jiabctur,  &  quo  David  compellatur  ,  ut  e  fcpulcro  prodeat , 
&  cantet  in  pfalmo  ;  nam  ita  ad  eum  fermo  convertitur  :  Ex- 
pergifcere  ,  David  Pjaltes  ,  &  veni\  egredere  hodie  de  fepukro  , 
accipe  citharam,  &  cynaram  ,  <&  clama  ,  ac  dic  in  pfalmo  .  Per- 
fpicuum  faneeft,  heic  provocari  ad  Pfalmum  xxi.  fecunduin 
vulgatam  editionem  ,  &  xxii.  fecundum  Lxx.  viralem  ,  &  Sy- 
riacam  ,  in  quo  Rex  Propheta  Iefu  Chrifti  ad  Patrem  in  Cruce 
orationes  expreifit ,  &  cuius  aliquot  verficulos  Evangehftae  (a) 
adduxerunt  ,  tamquain  luculentiflimum  vaticinium  eorum  , 
quae  in  paifione  contigerunt ,  quaequc  Chriftus  ,  antequam 
fpiritum  emitteret,  infuper  protulit :  vnpav  nnb  »Sa  'Sn  Eli 
Eli  lamma  fabbachtani ,  quae  quidem  prima  verba  efle  novi- 
mus  Pfalmi  ,  qui  incipit :  Deus  meus  ,  Deus  meus ,  quare  de~ 
reliquifii  me  ?  ut  nimirum  reddit  Gabrielis  Sionitae  verfio  (b) » 
Tum  quae  in  Pfalmo  fequuntur  ,  fere  eadem  funt ,  quae  in 
Syrorum  Cantico  addu&o  verficulo  fubfequuntur,  quaeque  ita 
fe  habent :  Vopulus  commiferatione  dejiitutus  confixit  abfque  mu 
fericordia  manus  Filii ,  qui  venit  ex  alto  ,  ut  redimeret  populum  , 
&  populos  .  Diviferunt  vefiimenta  eius  inter  fe  ,  &  fuper  veflem 
eius  miferunt  fortes  fuas  &c.  Haec  fane  refpondent  iis  ,  quae 
in  laudato  Pfalmo  leguntur  ,  fcilicet :  Toderunt  manus  meas , 
cb"  pedes  meos  ,  &  ululaverunt  omnia  ojja  mea  .  Ip/i  conjiderave- 
runt ,  &  hfpexerunt  me  ,  &  diviferunt  vejlimenta  mea  inter  fe  , 
&fuper  vefiem  meam  proiecerunt  fortes ;  quaeque  Theodorus  ge- 
ncre  Syrus,  ortu  forfan  Antiochenus  ,  qui  circa  an.ccccxxviil. 
obiit  Mopfueftenus  Epifcopus  ,  incafliim  ftuduit  in  alium_. 
fenfum  detorquere ,  aflerens  ,  heic  nequaquam  de  Meifia  fer- 
monem  haberi,  quin  potius  haec  de  Davide  eife  intelligenda, 
nec  aliam  ob  cauflam  ab  Evangeliftis  adducta  fuifle,  nifi  ut  con- 
fimili  eventui  vcrba  a  Pfalmo  petita  aptarent,  ut  proinde  phra- 
fis  dumtaxat  mutuata  ab  ipfis  fuerit ,  non  vero  accita  vaticinii 

au&o- 


(a)  Matth.  cap.  xxvil.  ,  Marc.     &  Trophetae  ex  idiomite  Syro  in  Lt- 
cap.xv. ,  Luc.cap.xxnl.,  Ioh.  c.xix.     tinum  translatus  .  Parifiis  1615. 

(b)  Liber  Tfalmor.  Djividis  Regis  , 


(  LXIII  ) 

auaoritas ,  &  comprobatio  .  Aft  merito  a  V.  oecumenico  Con- 
cilio  CPolitano  damnatus  eft  Theodorus,  nec  ab  aliis  deinceps 
hoc  arhrmatum  novimus  praeter  Rabbinos  ,  quibus  cum  nul- 
lum  eflet  cffugium  ab  illis  ,  quibus  maxime  urgebantur  ,  ver- 
bis  foderunt  manus  meas ,  &  pedes  meos  ,  id  commenti  funt, 
ut  in  Haebraico  textu  pro  ra  caru  ,  foderunt ,  legendum  vel- 

lent    nija  caari ,  Jicut  leo  ,  quae  fane  le&io  haud  in  codici- 

bus  habebatur  primis  Ecclefiae  faeculis  ,  ac  in  iis  praefertim, 
quibus  ufi  funt  Lxx.  Interpretes ,  qui  nimirum  verterunt  ofvfyt* 
foderunt :  quin  potius  circa  XI.  faeculum  invectam  folummo- 
do  dcprehendamus,  cum  fcilicet  poft  Tiberienfes  Maforam_. 
rurfus  adornare  coeperunt  magni  nominisRabbini  Ben  Afcher, 
&  Ben  Naphtali ,  hic  in  Babylonia  ,  ut  Iudaeorum  volunt  Hi- 
ftorici ,  ille  in  Palaeftina  (a) .  Eo  enim  tempore  exhibens  adul- 
teratam  leclionem  illam  codex  aliquis  primum  inventus  eft, 
quod  &  Rabbinus  Banchaim,  &  Maforethae  ipfi  teftantur  (b). 
Certe  quidem  S.  Ephraem  Syrus  locum  Ifaiae  (c)  exponens  : 
Ecce  fodiam  foveam  ,  dicit  Dominus  omnipotens  ,  &  attreflabo 
omnem  iniquitatem  terrae  illius  in  uno  die  .  In  illo  die  ,  dicit 
Dominus  potentijjimus ,  ijocabitis  unufquifque  amicum  fuum  fubter 
ficum ,  &  vitem ,  aperte  fatis  ro  foderunt  Pfalmi  xxil.  his  ver- 
bis  innuit,  &  explanat  (d)  :  Yoffionis  ergo  z/ocabulum  myjiice_> 
ufurpat  pro  transfxione  ,  feu  perforatione  lateris  Chrifii  Davidem 
exfcribens :  „  Fodcrunt ,  inquit ,  manus  meas ,  &  pedes  meos  , 
i.e.perforaverunt».  Per  iflam  itaque  fancliffimi  lateris  fui  aperi- 
tionem  Cbrijlus  totius  mundi  peccata  delevit ,  Jimul  omnem  patefe- 
cit  Ifraelis  nequitiam  „  in  die  uno„  illo  nempe ,  quo  fn  Cruce  pepen» 
dit ,  eiefiifque  primis  illis  vmitoribus  ,  novos  fubfiituit  agricolas  : 
idcirco  ficus  quoque  ,  &  vitis  mentionem  intulit ,  quo  vineae  cul- 
turam  indicaret . 

Aft 

(4)  Vid.  Iohan.  Eberhardi  Rav  tml.  num.  xxiv. 

Diatrib.  de  Synagoga  magna  ;  Traiefti  (c)  Cap.LX.  v.  10. 

ad  Rhenum  1726.  Part.  rl.  fect.  il.  (d)  In  ZacbariamVropb.  pag.288. 

cap.ul.  pag.148.  Tom.il. Oper.Syr.Lat.  Romae  1743. 

(b)  Mafor.  tnargin.  &  Mafor.  tex~ 


(  LXIV  ) 

Aft  praeter  Pfalmum  xxii.  etiam  Pfalmum  fecundum.. 
Vulgatam  xcv.  ,  &  Syriacam  verfionem  XCVI. ,  qui  incipit : 
Qanite  Domino  canticum  novum ,  canite  Domino  omnis  terra ,  Sy- 
riaci  Cantici ,  quod  nunc  exhibemus  ,  auftorem  refpexifle , 
quis  coniicere  poffet  ob  verficulum  X. ,  qui  in  veteri  Itala  ver- 
fione  legitur  :  Dicite  inter  gentes  ,  Dominus  regnavit  a  ligno  .  Si- 
quidem  in  editione  Operum  S.  Ephraem  Syri ,  quam  Gerardus 
Vofllus  adornavit ,  haec  le&io  occurrit  in  fermone  in  pretio- 
fam  ,  &  vivificam  Crucem  Domini  his  verbis  (a)  :  Domhius  re- 
gnavit  a  ligno :  creatura  laetatur  :  Crux  dominatur  :  quam  omnes 
adorant  gentes  ,  &popuh\  tribus ,  &  linguae .  Ad  hunc  locum 
adlufiffe  videtur  vir  cl.  Iofephus  Blanchinius  Romani  Oratorii 
Prcsbyter  in  elaboratiflima  ,  quam  edidit ,  Pfalterii  cum  canti- 
cis  collatione  iuxta  vulgatam  antiquam  Latinam,  &  Italam  verjio- 
nem,  quamque  adneftendam  curavit  Prolegomenis  cl.Patrui  fui, 
&  Praefulis  eruditiflimi  Francifci  Blanchinii  ad  Anaftafium  (&)  , 
ubi  cum  contenderet,  ctiam  in  Lxx.  virali  verfione ,  &  in  vete- 
ribus  Graecorum  excmplaribus  ad  laudatum  Pfalmum  olimu 
exftitifie  voces  "^ot  t2  ^vAov,  a  ligno ,  ita  fcribit :  „  Domtnus 
„  regnavit  a  ligno  „  :  ut  olim  habebatur  in  LXX.  virali  verjione  , 
cb"  nunc  etiam  legitur  in  Graec.  Veron.  adverfae  frontis  ,  in  quo 
extra  omnem  controverjiam  exhibetur  pura  puta  LXX.  translatio 
non  hexaplaris  .  Porro  hanc  Veronen.  codicis  verfionem  *&ro  tS  $vXov 
in  Graecis  exemplaribus  quondam  obtinuijje  evincitur  ex  Syriaca 

ver- 


X&)  Tom.nl.  Oper.pzg.  201 .  Ro-  cbornm  Ordinis  S.  Beneditli  e  Congrega- 

maei<98.  tione  S.Mauri  confctla  .  Le&or  tamen 

(b)  Tom.  iv.  pag.  clxi.  Romae  ex  collatione  dignofcet ,  quae  ,  &  qnot 

1735.  Non  inutile  erit  heic  adver-  fuerint  de  novo  addita  ,  tum  ex  Tho> 

tere  alucinationem  ,  in  quam  la-  mafii  ,&  Bafilicae  faticanae  Tfilteriis, 

pfus  eftBlanchinius  iunior  ad  pag.  atque  ex  eiufdem  S.*4uguHini  enarra- 

ixxxv. ,  ubi  haec    habet  :  Loca  ex  tionibus  &c.  In  eo  enim  eft  aluci- 

Tfalmrs  variantia  inTfalteriis,  ad  caU  natio,  quod  diverfa  cenfuerit  Tho- 

cem  cuinfqueTfalmi  in  adnotationibus  mafii,  &  Bafilicae  VaticanaePfal- 

prolata  ,  fateor  ingenue  ex  aliqua  parte  teria  ,  cum  utrumque  uuum  ,  & 


c  me  deprompta  fuiffe  ex  laudata  S.^fu.     idem  fit 
guflini  operum  editione ,  (lndio  Mona- 


(  LXV  ) 

ver/ione  ,  quam  S.  Epbraem  Syrus  ad  manus  bahuh  .  Locum  ta- 
men  haud  defignat  Blanchinius,  ubi  hoc  apud  S.  Ephraem  Sy- 
rum  invenire  liceat ,  nec  nos  alium  offendimus  praetcr  eum , 
quem  fupra  ex  Voiliana  editione  citavimus  .  Compertum  qui- 
dem  nobis  efl: ,  Syriacam  verfionem  ,  quae  fimplex  (a)  dicitur , 

I  vetu- 


(a)  Duae  funt  verfionesSyria- 
cae  ,  ut  tradunt  facri  philologi , 
doftifiimum  Arabum  lcriptorem 
Gregorium  Abulfaragium  fecuti , 
qui  in  Dynaftiarum  hiftoria  affir- 
mavit ,  unam  efle  ex  Hebraico  te- 
xtu,  alteram  vero  ad  LXX.  vira- 
lis  formam  a  lingua  Graeca  tranf- 
latam  .  Antiqtiior  vetus ,  &  fim- 
plex  appellatur  aSyris  ,  vel  etiam 
vulgaris ,  aut  communis ,  altera  ve- 
ro  recentior  Mexandrina  ab  ali- 
quibus  dicitur,  Scfigurata  quoque 
ab  Eduardo  Pocockio  ,  &  poft 
eum  aWaltonio,  aliifque  criticis 
communiter  falut?.tur  ;  quando- 
quidem  ex  male  intelletta  Abul- 
faragii  voce  j_j*all  .il-fswar  plu- 
rali  numero  exarata  hoc  nomen 
Pocockius  induxerit  ,  quae  non 
Tyrinm  exprimat ,  ut  Renaudotius 
putavit  ,  fed  per  quam  formae-j 
LXX.  viralis  ,  vel  ad  eius  normam, 
&  fpeciem  conrida  huiufmodi  ver- 
fio  intelligenda  potius  fit ,  ut  nu- 
perrime  oftendit  vir  cl.  Ioh.  Ber- 
nardus  de  Rofli  in  Parmenfi  Aca- 
demia  Linsuahim  Oriental.Profef- 
for  in  loco  ,  quem  mterrus  citabi- 
mus  .  De  utraquehacSyriaca  ver- 
fione  haec  nimirum  fcripto  confi- 
gnavit  Gregorius  Bar-Hebraeus, 
qui  &  Abulfaragius,quem  mox  lau- 
davimus  in  biflor.  compendiofz  Dyna- 
fiiar.  arabice  edita ,  &  latine  ver- 
fa  a  Pocockio ,  &  Oxonii  impref- 


fa  anno  cidoclxiiI.  ,  poftquam_> 
(  Dynaft.vi.  pag.64.)  hiftoriam  ver- 
fionis  Graecae  retulit :  Ea  eft  ,  in- 
quit,  vcrfio  LXX. ,  quam  ampleclun- 
tur  docli  noslri ;  eslque  eadem  ,  quae 
in  mxnibus  Rpmanorum  esl  ,  cctera- 
rumque  Cbriftianarum  feclarum ,  ex- 
ceptis  Syris  ,  ac  praefertim  Orientali- 
bus  .  Siqnidem  eorum  exemplar  ,  qnod 
simplex  vocant  ,  qnod  in  eius  ver- 
fione  elegantiae  ratio  habita  non  fit , 
confentit  cum  exemplari  Iudaeorum . 
Occidentdes  autem  duas  habent  ver- 
ftones  :  simplices  ,  quae  de  Hebaico 
in  Syriacum  translata  es~l  poH  adven- 
titm  Domini  Chrifli  tempore  ^ddaei 
(  alias  Thaddaei )  jipoftoli ,  vel,  v.t 
alii  dicunt  ,  tempore  Salomonis  filii 
Dxvidis ,  &  Hirami ,  &  figvmtam 
fecundum  LXX.  e  Graeco  in  Syriacmn 
tradutJam  ,  longo  poft  incarnationera 
Salvatoris  intcrvallo  .  In  hoc  textu. 
notandum  eftpro  Syris  Orientali- 
bus  intelligi  illos ,  qui  inter  Eu- 
phratem ,  &Tigrim  exfiftunt ,  cum 
contra  Occidentales  nuncupen- 
tur  illi ,  qui  trans  Euphratem  ver- 
fus  Occidentem  habitant .  Quid- 
quid  verofit  de  nonnullorumSyro- 
rum  opinione  circa  epocham  ftm- 
plicisvcrfioms  exHebraeo  deprom- 
ptae  temporibus  Salomonis ,  &  Hi- 
rami  Regum  ,  illud  apud  eruditos 
conftar ,  verfionem  hanc  vetuftifll- 
mam  efle  ,  &  ad  Apoftolorum  tem- 
pora  propius  accedere  .  Sed  hac 

de 


(  LXVI  ) 

vetuftiiimam  efle,  &  ad  Apoftolorum  tempora  propius  acce- 
derc  i  at  vereor,  ut  firmo  nitatur  fundamento  Blanchinii  ar- 

gu- 


de  re  confulatur  opus  cl.meique  a- 
mantiilimi  Gabrielis  Fabricii  Theo- 
logi  Lafanatenfis  ,  cui  titulus  :  Des 
titrcs  primitifs  de  la  revelation , 
ou  confiderations  critiques  fur  la  pu- 
rete  &  /'  intcgrite  du  texte  origin.il 
des  liurcs  fiints  de  l'  ancien  teflament, 
aRome  1772.T01n.Lpag. 255.,  & 
feqq. ,  in  quo  rem  docte  pertra- 


Danielis  ,  &  libros  il.  &  11I.  Ma- 
chabaeorum  ,  quos  laudatus  Le- 
Iay  omiferat  .  Anecdota  adhuc 
eit  altera  veriio  Syriaco-Eftran- 
ghela  ex  Graeco  ,  cuius  eximiam 
fane  partem  obtinebar  Andreas 
Mafius ,  ut  ipfe  teftatur  in  prae- 
fatione  ad  Comment.  Bar-  Cephxe  de 
Taradifo  ,  &  in  epiftola  nuncupa- 


c"tat ,  evincitque  tum  ftmplicis  ver-     toria  Comm?nt.  in  lib.  Iofnc  apud 
fionis  antiquitatem  ,  tum  Hebrai-    Iacobum  Le-Long\um  Bibliotb.ficr. 


cum  fontem,unde  iita  prodivit . 
Idem  arguinentum  erudite  quo- 
que  excuiTit  Iohannes  Auguftus 
Dathe  Profeifor  linguaeHebraicae 
in  Lipfienfi  Academia  ,  cuius  haud 
meminit  Fabricius  nofter  ,  in  prae- 
fatione  ad  Pfalterii  Syriaci  cum 
Latina  verfione  Thomae  Erpenii 
editionem  alteram  Halae  pera- 
ctam  anno  cidiocclxvuI.  fumpti- 
bus  Orphanotrophei  (  prima  enim 
excufa  fuerat  LugduniBatavorum 
anno  cioocxxv.)  ubi  momenta  o- 
mnia  oppugnat  ,  quae  Simlerus 
in  libro  germanice  loquente  ,  & 
infcripto  :  Traefaritio  ad  Tbeolo- 
gi.un  hermeneuticam  ,  adverfus  an- 
tiquitatem  fmplicis  Syriacae  ver- 
fionis  attulerat .  CeterumMichael 
Le-Iay  ptimus  fuit,  qui  in  Bibliis 
pclyglottis  Lutetiae  Parifiorum-» 
editis  anno  coiocxlv.  hanc  ver- 
fionem  inferuit ,  quam  dein  anno 
cioioclviI.  emendatiorem  ,  &  au- 
ctiorem  exhibuit  Brianus  Walto- 
nius  in  Anglicis  polyglottis ,  qui 
nimirum  attulit  libros  Efther  ,  Iu- 


Tom.  I.  cap.2.  feft.  3.  pag.  96.  Pa- 
rifiis  cidioccxxiiI.  Ipfo  enim  tefte  , 
codex  ,quem  ipfe  pofiidebat,  qui- 
que  poft  ems  mortem  ita  evanuit, 
ut  ubi  lateat ,  adhuc  ignoretur  , 
continebat  aliquot  facrae  Scriptu- 
rae  libros  ,  nempe  Deuterono- 
mium  ,  Iofue  ,  Iudices,  Reges  , 
Chronica,  Efdram  ,  Efther ,  To- 
biam  ,  atque  hos  quidem,  ut  ex 
adfcripto  lemmate  ad  calcem_» 
innotefcit  ,  fcriptos  Alexandriae 
anno  ab  Alexandro  M.ioccccxxvil., 
Chrifti  vero  idcxv.  ,  tum  in  lin- 
guam  Syriacam  converfos  ex 
Graeco  exemplari ,  quod  manu 
Eufebii  acTOrigenis  libros ,  qui 
in  Caefarienfis  Ecclefiae  Bibliothe- 
ca  adfervabantur  ,  fuerat  emen- 
datum ,  eique  ad  hoc  opus  auxi- 
lium  ferente  Pamphilo  fuo  .  Hu- 
ius  codicis  veluti  pars  alrera_> 
fuiile  videtur  codex  Bibliothecae 
Ambroiianae  Mediolani,  quem  nu- 
perrime  inluftravit  laudatus  cl.vir 
Ioh.  Bernardus  de  Roffi  edito  Spe- 
cimine  ineditae  ,  &  hexaplaris  Biblio- 


dith  ,  Tobiae  ,  epiftolas  Ieremiae  ,     rum  verfionis  Syro-Eflranghelae  cum-» 
Sc  Baruchi ,  tum  fragmenta  libri    fmplici  ,    atque  utnujque  fontibus 

Grae- 


(  LXVII  ) 

gumentum ,  quandoquidem  in  pofteriori  Romana  Operurru 
S.Ephraem  Graeco-Latina  editione  haud  in  textu  (Tom.  il. 
pagin.  248.  Romae  1743.)  videre  licuit  voces  illas  "&xo  t« 
\vXw  ,  a  ligno  \  quin  potius  in  do&is  Cl.  Praefulis  Iofe- 
phi  Simonii  AiTemanii  prolcgomenis  ad  hanc  editionem  pag. 
xxvil.  in  dubium  revocari  videmus  tcxtus  ingenuitatenu 
quoad  laudata  verba  ,  quod  ea  in  x.  collatis  codicibus  graece 

I   2  exa- 


Graeco  ,  &  Hebraeo  collatae  cum  du~ 
plici  Lat.verf ,  ac  notis  ,  ciii  prae- 
mifla  eft  Diatriba  de  rarijfimo  Codice 
xAmbrofiano ,  nnde  illud  hanflum  esl; 
Parmae    cididcclxxviiI.   Continer 
nainque  Ambrofianus  codex  reli- 
quos  ordine  libros  ,  Pfalmos  nem- 
pe  ,  Iobum  ,  Proverbia  ,  Ecclefia- 
ftem  ,  Canticum  ,  Sapientiam  ,  Ec- 
clefiafticum  ,  Ofeam  ,  Amofum , 
Habacucum  ,  Sophoniam  ,  Hag- 
gaeum  ,  Zachariam  ,  Malachiam, 
Ieremiam  ,  Danielem  ,    Ezechie- 
lem  ,  &  poftremo  Ifaiam  .  Neque 
tamen   uterque   codex    univerfos 
facrae  Scripturae  libros  comple- 
ftitur ,  ut  facile  afBrmarunt  Ma- 
billonius  in  Diario  Italico  ,  &  Le- 
Longius  in  Bibliotheca  facra  ad 
alterum  dumtaxat.  provocantes  : 
quod  cuilibet  conferenti  patebit . 
Praetereo  nunc  Syriacam  verfio- 
nem    Pentateuchi  faeculi    vnl. , 
quam    memorat  Advocatius  ,  & 
poft  eum  cl.  Fabricius  lib.  citato 
pag.  362.,  &  alteram  Evangelio- 
rum  Bibliothecae  Angelicae  faecu- 
li  vil.  ,    cuius    fpecimen  aliquod 
acceptum    referimus   viro    alteri 
fane   doftiflimo  Auguftino  Anto- 
nio  Georgio  Eremitarum  Augufti- 
nenfium  Procuratori  generali ,  qui 
ad  eam  provocat  inluftrans  Sara- 
cenicum  Theodofii  Diaconi  de  cx- 


cidio  Cretae   diftichon  eruditifllma 
epiftola ,  quam  legere  eft  ad  cal- 
cem  novae  appendicis  corporis  biflo- 
riae  By^antinae  a  cl.  Petro  Franci- 
fco  Fogginio  editae  Romae  anno 
cididcclxxviI.  pag.  541. ,  &  feqq. 
Sed  ad  rem  noftram    redeamus  . 
Communiter  ergo  Syriaca  verfio 
Bibliorum  facrorum  exGraeco  ad 
faeculum  v.  refertur  ,   licet  Bar- 
Hebraeus  ,  ut  vidimus  ,  longo  posi 
incamationem    Salvatoris    intervallo 
concinnatam  velit .  Verum  quae« 
cumque  ex  his  ftatuatur  epocha  , 
illud  certum  eft  ,  verfionem  hanc 
poft   tempora   S.  Ephraem  Syri  , 
quem  obiille  conftat  circa  annum 
ccclxxviiI.  ,    fuifse    elaboratam ; 
proindeque  fi  aliquis  codex  repe- 
riretur  huius  verfionis  ,  qui  pfal- 
mum  xcvi.  exhiberet  cum   lectio- 
ne  a  ligno  ,    quae  profefto  non_> 
habetur  in  fmplici  verfione  ex  He- 
braeo  ,  haud  potis  eiTet  ad  Blan- 
chinii  opinionem    conrirmandam 
aflerentis  lecYionem  hanc  in  He- 
braico   textu  primitus  exftitifle  , 
cum  verfio  haec  non  ex  Hebraeo, 
fed  ex  Graeco   manaverit  ,  nul- 
lumque  dubium  fit,  quin  in  ali- 
quibus  Graecis  exemplaribus  ex- 
ftiterit ,  ex  quibus    poftea  in  an- 
tiquam  Italam   ex  eis  procufam 
defcenderit . 


(  LXVIII  ) 

exaratis  nequaquam  occurrerint.  Cum  tamen  fcribat  Voflius , 
fe  etiam  ad  plures  Graecos  codices  acceflifle  ,  ut  collationem 
Operum  S.Ephraem  inftitueret ,  id  fieri  potuifle  exiftimamus, 
ut  in  eorum  aliquo  ad  marginem  verba  illa  appicta  fuerint , 
quae  hinc  poftea  in  textum  irrepferint  ex  amanuenfium  im« 
peritia ,  quod  &  in  aliis  operibus  ex  antiquioribus  exempla- 
ribus  exfcriptis  per  eos  factum  animadvertimus  .  Quapropter 
cum  verba  illa  ,  de  quibus  fermo  eft  ,  abfint  a  plerifque  co- 
dicibus,  qui  nunc  habentur ,  a  ratione  quidem  abfonum  fo- 
ret  inniti  alicuius  codicis  fingularitati  pro  Blanchinii  fenten- 
tia  adftruenda ,  ut  nimirum  etiam  in  Hebraico  textu  ,  ex  quo 
Lxx.  viralis  verfio ,  tum  &  Syriaca  fimplex  profedtae  funt ,  olim 
vox  fytt  mehez ,  aligno  haberetur,  atque  integre  legeretur  te- 
xtus  ipfe :  Dominus  regnavit  a  ligno .  Ita  enim  ipfe  habet :  Quare 
in  Hebraico  quoque  textu  primum  exftitiffe  nullus  dubito  :  fed  exor- 
ta  vix  Chrifti  Ecclefia  Iudaei  in  Crucis  odium  ea  verba  fujiule- 
runt ,  abraferuntque  .  Hoc  ctiam  fenfit  San&us  Iuftinus  Martyr 
in  Dialogo  cum  Triphone  Iudaeo  ab  eo  Ephefi  habito  fub  Antoni- 
no  Aug.  («),  in  quo  ftilum  in  Iudaeos  acuit ,  quod  laudata 
verba  abraferint,  quamquam  id  inverifimile  fiat,  quum  potius 
Hebraeos  veteres  religiofiores  noverimus  in  facri  Codicis  in- 
tegritate  tucnda,  nec  eriam  facile  fieri  potuifle  videatur,  ut 
Iudaei  hunc  in  omnibus ,  qui  tunc  exftabant ,  Hebraicis  co- 
dicibus  locum  corrumpere,  feu  tollere  aufi  fucrint.  Certum 
infuper  eft  ,  tum  antiquas  omnes  Orientales  verfiones  ,  tum_. 
jpfum  Hebraicum  textum  additamento  hoc  a  ligno  carere , 
ac  latuifle  ipfum  San&um  Hieronymum ,  qui  Origenis  Hexa- 
pla  attredavit .  Ceterum  vero  huiufmodi  additamentum  ha- 
betur  in  Pfalterio  antiquae  verfionis  Latino-Italae ,  quae  qui- 
dem  Sancti  Hieronymi  aetatem  fuperat  (6),  quaeque  in  Latina , 

&Ro- 

(a)  Pag.  179.  Op er.  edit.  Venet.  libri  ^tpocalypjeos  au&oritatis  vindi- 
1747.  ciae  ex  monumentis  Graecis  adverfus 

(b)  Cl.  Vincentius  Faffinius  in  nuperas  exceptiones  Firmini  jtbauyi- 
libro,  cui  titulum  fecit :  Divinae  tii  Genevenfis ,  Lucae  1778.  p.  32. 

nimis 


(  LXIX  ) 

&  Romana  praefertim  ,  eiufquc  propagine  Africana  Ecclefia_j 
olim  obtinuit ,  nec  fane  ullum  efle  poteft  dubium ,  quin  ea- 
dem  a  Graeco  textu  profluxerit  .  Quare  hinc  fadtum  cft,  ut 
Tertullianus  ,  S.  Ambrofius  ,  S.  Auguftinus  ,  S.  Lco  Magnus, 
Caffiodorus  ,  Au&or  opufculi  de  montibus  Sina  ,  &  Sion  ,  quod 
S.Cypriano  a  nonnullis  tribuitur  ,  &  Hymnus  paffionis  :  Vexilla 
Regis  prodeunt ,  quoruin  finguli  a  Blanchinio  citantur ,  vocem 
a  ligno  exhibeant ,  quibus  nos  modo  adiungimus  La&antium, 
quem  adducit  Cl.  Xaverius  Matthaeius  (#),  tum  &  Conful- 
tationes  Zachaei  Chriftiani  ,  &  Apollonii  Philofophi  ,  Dia- 
logum  nempe  faeculo  V-  ineunte  confcriptum  ,  &  a  Luca- 
Dacherio  editum(6),  ubi  ad  exponenda  de  Chrifti  paffio- 
ne  Prophetarum  vaticinia  locus  a  ligno  vcteris  Italae  verfionis 
affertur  (c)  :  EJl  plane  [  inquit  Zachaeus  ]  omnium  fcripturarum 
non  folum  de  pafjione  ,  verum  etiam  de  refurreflione  ,  caelique^» 
con/ce?ifu  aperta  praedicatio ,  atque  in  nobis  Dei  regnum  a  Chrijli 
pajfione  coepturum  praejcia  Prophetarum  ora  cecinerunt .  David  prae 
ceteris  Jic  loquente  „  Dicite  in  gentibus  Deus  regnavit  a  li- 
gno  „  .  Ex  quibus  omnibus  eruitur  verba  a  ligno  monumentis 
EcclefiaeLatinae  ceIeberrima,paucisGraecorum  fuffragiis  com- 
muniri(rf).  Atque  haec  funt,  quae  nobis  fuadent ,  laudatum 

Syria» 

nimis  fidenter  afleruit  voces  a  li-  codicis  Veronenfis,  quae,  Blanchi- 

gno  in  vetere  Latina  verfiOne  an-  nio  tefte  ,  habet  voces  ***  ™  tf- 

tehieronymiana    haud    reperiri  :  «« ,  a  Ligno  . 

Tfjm  ,  inquit ,  hae  voces  „  a  ligno  ,,  (a  )  Tom.iv. DeLibri poetici  della 

non  modo  in  Hebraicis  Bibliis  nnm-  Bibbia  tradotti  dall'  Ebraico  origina- 

quam  fuerunt ;  fed  &  in  Chaldaicis  ,  le  &c.  pag.  iia.Napoli  1771. 

&  in  Syriacis  ,  &  in  Graecis ,  quae^»  (b)  Tom.  x.  Spicilegii  pag.  60, 

ad  nos  pervenerunt ,  &  in  jtrabicis ,  Parifiis  1671. 

CSr  ufetbiopicu  ex  Graeca  interpreta-  (c)  Lib.  il.  cap.6. 

tione  traduclis  ,  &  in  vetere  Latina  (d)  QuomodoGraeca  quaedam 

verfione  antebieronymiana  ,    &  in^,  exemplaria  addttamentum  aligno 

Hexaplis  Origenis  deftderantur  ■  Cete»  occupaverit,  fic  explicat  eruditif» 

rum  do&.  Faflinius  haud  animum  fimus  Faffinius  in  citatis  Vindiciis 

quoque  advertit  pervenifle  ad  nos  pag.  33:  Cum  in  epiftola  tributa  Bar- 

inter  alias  Graecam  verfionerru»  nabae  fermonem  ejfe  „  de  regno  Ie- 

fu 


(  LXX  ) 

Syriaci  Cantici  ,  five  Ordinis  adorationis  Crucis,  quem  modo 
inluftramus ,  verficulum  non  ad  Pfalmum  xcvi.  effe  referen- 
dum,  qui  eo  fpeftat,  ut  gloriofum  adventum  celebret ,  qualis 
revera  fuit  adventus  arcae  Domini  a  domo  Obededom  in  ta- 
bernaculum  Sion  ,  ob  quam  cauffam  Davidis  Pfalmus  ex  Pa- 
ralipomenon  au&oris  fide  (<?)  a  Iudaeis  tunc  modulatus  eft  ; 
fed  folummodo  ad  Pfalmum  xxn.  refpicere ,  qui  in  co  totus 
eft  ,  ut  Crucem  ,  &  opprobria  refcrat . 

(   19  )  (  20  ) 
Has  ftrophas  non  habet  codex  Urbanus,  verum  Cl.Iofephus 

Aloy- 

admodum  apud  Latinos  vidgata ,  La- 
tini  Tatres  diutius  retinuerunt ,  quod 
Iuslinus  legerat ,  adeout  &  in  bymnos 
ecclefiaflicos  coniiceretur .  Conie<5tu- 
ram  libenter  amplector  ;  nam_» 
cum  exGraeca  Barnabae  epiftola 
conftet  ipfam  datam  fuiife  poft  ex- 
cidium  Hierofolymitanum  ,  quod 
eadem  memorat  cap.  xvil.  apud 
Cotelerium  Tom.  I.  Tatr.  <Apoflol- 
pag.  48. ,  cumque  ex  Clemente_> 
Alexandrino ,  qui  epiftolam  hanc 
citat  ,  manifeftum  fit  ante  finem 
fecundi  faeculi  iam  in  vulgum_» 
prodiiife  ,  iive  illa  tribuatur  Bar- 
nabae  Apoftolo  ,  five  alteri  homi- 
ni  Apoftolico ,  qut  aut  Barnabae 
nomen  affumpferit,  aut  Barnabae 
fuerit  cognominis  ,  prout  a  primis 
Chriftianis  nomina  Apoftolorum 
affeftata  fuiife  docet  nos  Diony- 
fius  Alexandr.  apud  Eufebium  H. 
E.  iib.vil.  cap.25.,  omnia  adamuf- 
fim  eo  recidunt ,  ut  adftruant  vo- 
ces  a  ligno  in  Graecam  verfionem, 
communem  appellatam  ,  inveftas 
fuiife  ante  tempora  Hieronymi; 
tum  ex  hac  ante  eademtempora 
in  Latinam  verfionem  tranfiiife . 
(a)  Lib.I.  C.16.V.7.23.,  &feqq. 


fu.a  ligno  „  vidifjet  piits  quidam-3 
pfxlmorum  leclor  ,  incidens  poflett-i 
in  illa  verba  Vfilmi  xcv.  „  Domi- 
nus  regnavit  „  memor  eornm ,  quae 
legerat  in  Barnaba ,  in  marginem  re- 
tulit  partiatlam  „  a  ligno  „  velut 
loci  illius  explanationem  :  nam  con- 
fueviffe  veteres  Cbriftianos  in  Ubrorum 
margine  fcribcre  quafi  adnotationes 
quafdam  ,  &  Scripturarum  explicatio- 
nes  vetera  monumenta  comprobant . 
"Porro  cum  ea  adnotatinncula  margini 
adfcripta  vehementer  librario  place- 
ret ,  putans  variantem  le&ioncm  effe , 
textui  adfcripfit :  ea  vero  deinceps  a 
piis  viris  fufepta ,  atque  infcriptaLj 
fidem  ,  aucloritatemque  babuit ,  ma- 
iorem  fane  habitura  ,  nifi  Hexapla-* 
Origenis  obslitiffent  .  Mox  enim  ut 
cognitum  esl  ex  Origcnis  Hcxaplis 
neque  in  Hebraicis  libris  ,  neque  in__> 
editiom  LXX-  interpretum  eam  addi- 
iionem  legi ,  improbata  esl  a  Graecis 
Tatribits  ,  atquc  a  Bibliis  cxplofa  . 
Hinc  fatl-im  efl ,  ut  quum  Tatres  plu- 
rimi  posl  Origenis  aetatem  de  Tfal~ 
mo  illo  meminerint ,  nemo  cum  Iitfli- 
no  regnantem  a  ligno  Dominum  dixe- 
rit  .  Ouia  vero  Origenis  opera ,  qnae 
falfae  lctlionis  admonebant ,  non  erant 


(  LXXI  ) 

Aloyfius  Aflcmanius  eas  fupplevit  ex  codice  Aldoenfi  .  Ceterum 
nonnullae  ftrophae,  quac  in  noftroOrdine  exhibent  flcbiles  Ma« 
riae  cantus  ad  Calvariam ,  defumptae  videntur  a  lamentatione 

fanttijjimae  Dei  Genitricis  prope  Crucem  Jlantis  ,  cjuae  S.Ephraem 
Syro  tribuitur  ab  Aloyfio  Lipoinano  Epifcopo  Bergomenfi  (<*), 
Laurentio  Surio  Carthufiano(^),  &  Voffio(c) .  Vide  in  hanc 
rem  ,  quae  Iofephus  Simonius  AlTemanius  ad  opera  Sancti 
Ephraem  adnotavit(d?) .  Grcgorius  Bar-Hebraeus  (e)de  Iaco- 
bo  Serugenfi  haec  narrat :  Pojiremo  aiunt  eiujdem  Sermonem  ex- 

Jiitiffe ,  quem  de  Maria  ,  &  Golgotha  imperfeflum  reliquit  .  Si 
hic  Sermo  ad  manus  noftras  veniflet ,  iudicare  hinc  datum_ 
eflet ,  an  ex  eo  in  noftrum  Ordinem  aliqui  ex  relatis  Mariae 
cantibus  defcendcrint. 


(a  )  Tom .  viii.  Vit ar.  SS.  pag.  1 4. 
Romae  1^60.  Liceat  mihi  pauca 
referre  ex  Lipomani  monito  ad 
le&orem  pag.  ix.  ,  quod  huic  To- 
mo  praemittitur  :  Cum  ,  ait ,  ex 
laboriofa  illa  ,  non  minus  periculofa 
Toloniae  legatione  ,  divina  prorfus 
ope ,  &  non  alia  ,  incolumis  h  Ita- 
liam  reverterer,  &  bexapboro  ve&us, 
we  itineris  taedio  torpercm  ,  divi  E- 
phraem  Edeffenae  Ecclefiae  Diaconi  ele- 
ganti(fimos  fermones  legerem ,  quae- 
dam  ex  ipfis  deterpfi ,  quae  ad  illti- 
ilrandum  otlavum  boc  noftrum  fan- 
Siorum  vitarum  volumen  admodurtt-» 
accommodata  mihi  vifa  fttnt .  Cete- 
rum  editio  huius  Tomi  vnl.  abfo- 


luta  fuit  poft  obitum  auctoris  , 
qui  anno.  1559.  viam  univerfae_> 
carnis  ingreflus  eft . 

(b  )  To  m.vil.  de  probatis  SS.Hi- 
floriis  ,  die  xxv.  martii  pag.  105. 
Coloniae  Agrippinae  1586.  opera, 
&  ftudio  F.  Iacobi  Mofandri  Car- 
thufiani ,  qui  monumenta  a  Surio 
collefta  in  lucem  edidit  .  Obiit 
Surius  anno  1576. 

(c)  Tom.nl.  Oper.  S.Epbraem  p. 
198. 

(  d)  In  Praefat.  ad  1om.il.0per. 
Gr.  Lat.  pag^vil. 

(  e)  Ap.  Afleman,  Tom.  il.  B/bl. 
Orient.  pag.  322. 


INDEX 


(  LXXIl  ) 


I    N    D    E    X 

RERUM    MEMORABILIUM 

Quae  in  boc  Volumine  contmentur. 


ABlutio  annua  altaris  maioris 
Bafilicae  Vaticanae  in  coena 
Domini  memorata  .  72,.  eius  ri- 
tus  defcriptus  ,  &  inluftratus  . 
73.74.  olim  inParafceve  ob^" 
nuit .  89. 

Adamnani  Abbatis  S-  Columbae_? 
opufculum  de  Locis  San£lis ,  quo 
diftante  exaratus  ?  89.  infignis 
locus  de  caerimonia  adoratio- 
nisCrucis  in  templo  San&ae  So- 
phiae  .  ib. 

Adamus  ,  quo  die ,  ac  menfe  pec- 
caverit  iuxta  nonnullos  veteres 
Patres  ?  jipp.  lviii. 

Adoratio  ab  antiquiffimis  ufque_> 
temporibus,quibus  adYibus  con- 
ftaret?  81. 

Adoratio  Crucis  apud  Graecos 
extra  magnam  hebdomadam_» 
quando  fieret?  97. 

Adorationi  Crucis ,  qui  dies  dica- 
tus  ftatim  ab  eius  inventione  ? 
84. 

Agnus  cruciger  in  antiquis  Cru- 
cibus  .  29.  30.  Iefu  Chrifti  fym- 
bolum  36.  cum  Chrifti  mono- 
grammate  infronte  .  38.  aeque 
apudGraecos,  &  Latinos  pro 
Chrifti  fymbolo  ufurparus  .  39. 
ab  Iconoclaftis  ex  prava  Conci- 
lii  Trullani  interpretatione  in- 
terdum  oppugnatus .  40.  ab  Ec- 
clefia  retentus .  47. 

Alabandina  gemma  apud  Anafta- 
fium  ,  ad  quam  fpeciem  refe- 
tenda  ?  10. 


Alcuitu  Diaconi  Eboracenfis  liber 
de  divinis  officiis  a  pofterioris 
temporis  Scriptoribus  confar- 
cinatus  •  117. 

Aliturgici  dies  ,  qui  effent  apud 
Orientales  ?  137.  i^i.inEccle- 
fia  Romana .   143. 

Allatii  Leonis  Differtatio  de  Domi- 
nicis  ,  &  Hebdonudibns  Graecorum 
memorata  .  97.  defcriptio  ritus 
adorationis  Crucis  in  memo- 
riam  Dominicae  fepulturae.  100. 
luculenta  diifertatio  de  Praefan- 
ftificatorum  ritu  .  138. 

Alleluia  in  officiis  Quadragefima- 
libus  adhibetur  apud  Orienta- 
les  .  130.  etiam  in  Graecorum 
exequiis  .  ibid. 

Alphabetum  in  dedicatione  Eccle- 
fiae  tribus  interdum  linguis  ab 
Epifcopo  defignatum .  m. 

Amalarii  Diaconi  Metenfis  anti- 
quiffimum  Sacramentarium  .  3. 
eius  opinio  ,  cur  leftiones  in_j 
EcclefiaRomana  Graece,  &  La- 
tine  adhiberentur .  1  io.  Expofi- 
tio  Ordinis  Ecclefiaftici .  115. 
teftimonium  de  vero  Crucis  li- 
gno  in  Parafcevis  caerimonia 
adhibito  1 1 6.  deque  ritu  faluta- 
tionis  Crucis  ib.  locus  de  vini 
confecratione  per  commixtio- 
nem  Corporis  Chrifti .  119. 

Ambrofianae  Bibliothecae  codex 
verfionis  Bibliorum  Syro-Eftran- 
ghelae  ,  quos  libros  contineat? 

Jtpp.  LXVH. 

S.  Am- 


(   LXXIII   ) 


S.  Ambrofii  locus  de  Valentinia- 
ni  II.  religione  in  feriam  vi.  paf- 
fionis  Domini .   103.  104. 

Amelius  Perrus  auftor  OrdinisRo- 
mani  xv.  115. 

Amortii  Eufebii  Hiftoria  IndulgentU- 
rum  memorata.  82. 

Anaftafii  Bibliothecarii  locus  de 
pondere  Crucis  gemmatae  Baf. 
Vatic.a  Petro  Mallio  ex  ingenio 
fuae  fenrentiae  accomodatus . 
63.  de  noftra  Vaticana  Cruco 
intelligendus .  65. 

Anaftafius  Bibliothecarius  dona_> 
recenfet  a  Iuftino  feniore  Ro- 
mam  milla  .  23.  de  Cruce  nul- 
lam  mentionem  facit.  45.  quid 
de  Bafilica  Sellbriana  memoriae 
mandarir  .  55.  de  Gallis  Prae- 
fulibus  circa  cultum  facrarum 
imaginum .   120.  121. 

Anconitani  Magiftratus  laudabile 
fa&um  ob  reverentiam  Paffionis 
Chrifti .  104. 

Anicii  Olybri  aureum  numifma-» 
cum  Cruce  .  8. 

Anonymi  auftoris  dicterium  de  o- 
leo  S.  Crucis  notatum  ,  &  reie- 
c~tum.  93. 

Anfelmi  Havelbergenfis  Epifcopi 
fententia  cur  Romae  in  fummis 
feftivitatibus  lectiones  latine , 
&  graece  recitentur .  110. 

Anrepafchale  ieiunium  quid  effet , 
quotque  dies  comprehenderet  ? 
102. 

ArmeniCrucem  dieParafcevis  fub 
terra  abfcondebant  ufque  ad 
magnum  Dominicum  diem.  1 29. 
quando  fe  ab  Antiochena  Eccle- 
fia  fsiunxerint?  i37.Trishagium 
Graeca  lingua  canere  cur  iuffi  ? 
J(pp.  lvi. 

Armenorum  errores  circa  Cru- 
cem .  79.  80. 


Afsemanius  Iofeph  Aloyfius ,  muL- 
tiseditis  ingenii  monumentis  cia- 
riffimus ,  Ordinem  adorationis 
Crucis  Ecclefiae  Syrorum  nunc 
primum  vertit .  128.  de  Syriaca 
Poefi  multacongeffit.  ^fpp.xuiu 

— *  Iofephus  Simonius  Praelul  do- 
diffimus  132.  eius  prolegome- 
na  ad  Opera  S.Ephrem  lauda- 

ta  .   jipp.  tXVII.  LXXI. 

Auguftarum  diademata  diverfa  ab 
diadematibus  Auguftorum.  31. 

S.  Auguftinus  Latinam  ,  quam  lta- 
lam  vocant  ,  SS.  Librorum  in- 
terpretationem  ceteris  omnibus 
anteponit .  70. 

Aviti  Alcimi  Epifcopi  Viennenfis 
epiftola  de  Crucis  particula  fibi 
dono  mifla  ab  Hierofolymitano 
Epifcopo.  66.  77. 

S.  Auxentii  Abbatis  conatus  pro 
feriae  vi.  fantihcatione  .85. 

B 

Baleonus  Comes  Alexander*",  ado. 
lefcens  pernobilis  ,  &  erga  an- 
tiquitatis  ftudia  egregie  anima- 
tus .  46. 

Ballerinii  Fratres  ,  accuratiffimi 
operum  S.  Leonis  editores  .  56. 

BanditiusFrancifcus  Maria  S.R.E. 
Cardinalis  ,  pietate  ,  doftrina  , 
&  in  facris  qaerimoniis  in  fua 
Beneventana  Ecclefia  retinendis 
commendatiffimus  .  74. 

Bandurii  opinio  de  Iuftinorum-» 
nummis  .  22. 

Banelius  Iofeph  Syro- Maronita  , 
rirus  fuae  nationis  ex  antiquif- 
fimis  Mfs.  excerpfit .  129. 

Bar-  Hebraeus  Gregorius  Nomo- 
canonis  Ecclefiae  Syrotum  col- 
leftor,  omnium  ferme  Iacobi- 
tarum  doctiffimus".  131.  Mo- 
pbrianus  Orientis '  fuit  ,  fcilicet 
K  pri- 


(  lxxiv  ) 


primas  Chaldeae ,  Afiiriae  ,  & 
extremae  Mefopotamiae  .  132. 
quid  de  Syriacis  Bibliorum  ver- 
fionibus  fenferk  ?  JLpp.  lxv. 

Barnabae  Graeca ,  quae  circum- 
fertur  ,  epiftola  ,  quo  faeculo 
fcripta  ?  JLpp.  lxx. 

Bafilaei  Narbonenfis  Presbyteri  vi- 
fio  de  nuda  Chrifti  imagine  ope- 
rienda  .  44. 

Bafilica  Vaticana  facris  Reliquia- 
rum  cimeliis  ditiiiima .  1.  eius 
religio  in  antiquis  ritibus  con- 
fervandis  .  68.  peculiari  ac  ve- 
tuftiflima  Pfaherii  verfione  uti- 
tur .  69  alios  ritus  cuftodit  , 
qui  nos  veluti  transferunt  ad 
primaevaEcclefiae  faecula  .  73. 
inhonorem  foliusPrincipis  Apo- 
ftolorum  dedicata  .75. 

Battellii  Ioh.  Chriftophori  libel- 
lus  de  ritu  annuae  abhitionis  8cc. 
laudatus  72.  notatus  .  73  non- 
nuila  ad  huius  ritus  inluftratio- 
nemaddita,  quae  inhoc  opu- 
fculo  deliderantur .  74. 

Becchetius  Philippus  Angelicus, 
Bibliothecae  Cafanatenfis  Prae- 
feftus  ,  laudatus  .  30.  eiusEc- 
clefiafticae  Hiftoriae  continua- 
tio  memorata .  96. 

Bedae  infignis  locus  de  caerimo- 
nia  adorationis  Crucis  in  tem- 
plo  S.  Sophiae  .   88. 

BenedicYio  novi  ignis  quando  o- 
lim  perafta  ?  117. 

Blanchinius  Iofeph  editor  ,  &  illu- 
ftrator  libelli  Gotico  -  hifpani 
orationum  .  7.  Sacramentarii 
Romani  .71.  notatus  ^ipp.Lxiv. 
&  feqq. 

Bogomili ,  Paulicianorum  foboles, 
ab  Alexio  Imperatore  combu- 
fti.  79- 

Bonae  lo:  Card.  opinio  ,  cur  in_» 


Ecclefiafticis  precibus  verba  in- 
terdum  ufurpentur  Graeca,  & 
Hebraica  ?  m. 

Bonarotius  Philippus  laudatus  .  2. 

Bofii  Iacobi  opufculum  de  Crucc-r 
triumphanti.  1. 

Brufii  Petri  facrilegum  facinus  in 
rogo  ex  Crucibus  ,  quas  ma- 
gno  numero  infregerat  ,  ex- 
ftruendo  .  122.  impii  au&oris 
combuitione  expiatum .  ib. 
C 

Caerimonia  venerationis  Crucis 
ex  Gelafiano  Sacramentario  al- 
lata  .105. 106.  ex  Antiphonario 
Gregoriano  .  108.  ex  auc"tore_> 
libri  de  divinis  officiis  Alcuino 
perperam  adfcripti .  1 17.  iniu- 
riis,  &  cavillationibus  impetita 
a  Claudio  Tauriuenfi  Epifcopo 
Iconomacho.  120.  explicata,  & 
defenfa  ab  Iona  antiftite  Aurelia- 
nenfi.  121. 

Caietanus  Iacobus  Bonifacii  VIII. 
fratris  filius  Ordinis  Rpmani  xiv. 
auftor  .  125. 

Calvariae  locus  in  Orbis  medio  . 
jifp.  xLin. 

Camelaucium  diadematis  fpecies  . 
31.  cum  foliorum  ,  five  crifta- 
rum  ornamento  .   32. 

Candelae  accenfae ,  &nonaccen- 
fae  myfterium  apud  Orientales. 

jSpp.  XLII. 

Carloftadius  Andreas  bellum  fa- 

cris  imaginibus  Jndicit  Luthero 

ipfo  refragante .  80. 
Carmen  de  pafiione  Domini  an  fit 

Lactantii.  85.  ofteudit ,  quo  cul- 

tu  olim  fideles    lignum  Crucis 

profequerentur  .  86. 
Chaiuinzarii  cuius  nationis  eflent, 

cuiufque  haerefis.  79. 
Characlier  curfivus  fenfim  a  caela- 

toribus  receptus .  17. 

Chmei- 


<   LXXV   ) 


Chmeizelli  Martini  opus  de  con- 

na  .  32. 
Chriftiani   veteres    litteram  Tau , 

five  Crucis  fignum  in  frontibus 

pingebant .  39- 
Chriftiani  inOriente  cur  Svriacos 

chara<5teres    idiomati    Arabico 

applicuerint .  ^ipp.  xlv. 
Chriftianopolus  Herm.Dominicus 

exOrd.  Praedic.  vir  doctillnnus 

laudatus  .  43. 
Chrifti  diadema  in  Cruce  Vatic. 

cruciformi  fectione  diftin&um . 

3?-  . 
Chriftiimago  crucibus  ligneis  de- 

piftaprimum,  deiade  anaglypti- 

co  opere  exculpta  .  '43.  ab  um- 

bilico  ad  genua  velari  folita  ab 

antiquis  ufque  temporibus  .  44. 

Chriftus  agni  vocabulo  in  veteri 
&  novo  Teftamento  defignatus  . 
36.  agni  forma  in  veteribus  mo- 
numentis  reprefentatus .  37.  hu- 
mana  imagine  deinde  depi&us 
ex  Trullanae  Synodi  decreto  . 
41.  quatuor  clavis  cruci  affixus 
ex  communi  fententia.  43.  tam- 
quam  vivus ,  atque  oculis  aper- 
tis  in  Cruce  efFormatus .  44. 
agni  nomine  appellatus  in  Mifla, 
vel  a  Sergii  I.  temporibus.47.  nu- 
dusincrucem  fublatus. .///?. xliv. 

Claudius  Taurinenfis  Epifcopus  a- 
dorationi  Crucis  adverfatur  . 
120.  ab  Jona  Aurelianenfi  unti- 
ftite  repreflus  .  ibid. 

Cnaphei  additamentum  inTrisha- 
gio  ab  Orthodoxis  reie&um. 
*App.  lv.  perperam  ab  aliquibus 
defenfum .  lvu. 

Collyridiani  haeretici  qui  eflent , 
&  unde  didi  ?  80. 

Color  rubeus  a  Graecis  ufitatus 
in  officiis  maeftitiae  ,  ut  olim 
&  in  aliquibus  Galliarum  Eccle- 


fiis .  138.  ab  Orientali  Eccle- 
fia.  lu&us  ,  &  quadragefimae_> 
tempore  adhibitus  .  ^ipp-  xlii. 

Coinmunionis  generalis  ritus  fe- 
ria  vi.  in  Parafceve  diu  fervatus 
in  aliquibus  Ecclefiis  Latinis  . 
107.  in  nonnullis  etiam  fabba- 
tho  fancto  .  ibid. 

Concilii  Niceni  If.  definitio  de  cul- 
tu  viviricae  Cruci ,  &  facris  ima- 
ginibusexhibendo  .  81  Toleta- 
ni  IV.  decretum  de  myfterio 
Crucis  praedicando  ,  deque  po- 
ftulanda  criminum  indulgentia 
die  feriae  vi.  paffionis  Domini . 
104. 

Confignatio  calicis  quid  defignet 
apud  Syros .  130. 

Conftantini  Porphirogenitae  locus 
de  unctione  ,  qua  Crux  delini- 
tur  in  Ecclefia  CPolitana  .  98. 

Conftantinus  Magnus  Crucem  a 
fuppliciorum  cenfu  fubduftam 
fingularihonore  profequitur.  4. 
pro  militari  figno  conltituit .  ib- 
eius  vifum  perperam  ab  haereti» 
cis  pro  militari  ftratagematej 
tradudum.  5.  diadematis  fpe- 
ciem  invenit ,  qua  refluentes  ca- 
pillos  conftringeret  .  31.  Ro- 
mae  Bafilicam  in  palatio  Seflo- 
riano  aediricat ,  quam  portione 


ligni  SS.  Crucis  auro  , 


gemmii- 


que  conclufa  ditavit.  55.  prae- 
cipit,  ut  fingulis  vi.  feriis  idem 
cultus  tribuatur  ac  Dominicis 
diebus  .  84.  quae  tamen  fanftio 
non  admodum  viguit.  85. 

Copti ,  qui  appellentur  inter  Ae- 
gyptios  ?  137. 

Corona  cruci  applicata  quid  in- 
innueret  ?  29. 

Coronae     crucibus    a    veteribus 

Chriftianis    impofitae  •  48.  ex 

lauro  ,  vel  aliis  etiam  foliis  con- 

K  1  textae 


(  LXXVI ) 


textae .  tb.  Martyrum  fepulcris 
&  Confeflorum  etiam  tumulis 
appofitae.  29.  Coronae  vox  pro 
aeterno  praemio,  imo  pro  ipfo 
martyrio  a  Patribus  ufurpata  . 
ibid. 

Cruces  cur  intra  orbiculum  clau- 
fae  ,  vel  coiona  circumdatae  . 
50. 

Cruces  in  altaribus  collocandi 
confuetudo  antiquiffima  .  6.  in 
fummo  tamen  altaris  faftigio, 
non  in  gradibus  .  7.  gemmis 
etiam  fpecie  tenus  infignire  fo- 
lebant.  11. 

Crucis  Chrifti  lignum ,  cuius  gene-< 
ris  eflet  .51. 

Crucis  Dominicae  inventio  a  Pa- 
tribus  Helenae  Conftantini  ma- 
tti  adfcripta  .  ^i.eius  maxima 
pars  Hierofolymis  relicta  .  52. 
pars  ad  Conftantinum  CPolim 
delata  una  cum  clavis  .  53.  ab 
Imperatore  ftatuae  fuae  inclu- 
fa     55. 

Crucis  Dominicae  fokmnis  often- 
fio  in  urbe  Hierof.  ad  feriam  vi. 
maioris  hebdomadae  .  87.  dein 
etiam  iv.  feria  ,  ut  peregrino- 
rum  devotioni  rieret  fatis  .   88. 

Crucis  encomia  apud  PatresGrae- 
cos  ,  &  Latinos  quomodo  acci- 
pienda  .118. 

S.  Crucis  Bafilica  Romae  a  Con- 
ftantino  Aug.  exftru&a  portione 
vivinci  ligni  decoratur  •  55. 
ignotum  unde  haec  portio  ma- 
naverit .  66. 

S.  Crucis  iignum  CPoli  circumfer- 
ri  folkum  Kalendis  Augufti  fub 
ConftantinoPorphirogenito.  60. 
eius  pars  in  direptione  CPolita- 
na  a  Martino  Abbate  Balileam 
afportata.  6i.quibus  diebus  in 
templo  San&ae  Sophiae  fideiium 


adorationi  exhiberetur  .  88. 

S.Crucis  reliquiae  exHierofolymt- 
tano  cymelio  per  totum  orbem 
diftributae  .  57.  58.  ab  Heraclio 
CPolim  afportatae  .61.  indo 
fruftulum  avulfum  CruciVati- 
canae  inclufum  .  62.  aliaque  fe- 
gmenta  veteribus  Pontiricibus 
dono  mifla  .  ibid.  portio  ineffa- 
bilis  a  Sergio  I.  in  facrario  S.  Pe. 
tri  inventa  ,  &  in  Bafilicam  Con* 
ftantianam  afportata  .  64. 

Crucis  figura  quadrata ,  &  oblun- 
ga  tam  aGraecis,  quam  a  La- 
tinis  indifcriminatim  ufurpata. 
9.  duplici  tranfverfario  ftipite 
caelata  in  Leonis  Ifaurici  numi- 
fmatibus .  ibid.  eiufdem  icon_» 
ex  Mufeo  Borgia .  1 27. 

Crucis  fignum  a  primis  ufque  fide- 
libus  fronti  obduci  folitum  .  5. 
quomodo  id  fieret.  6.  aChri- 
ftianis  omnium  temporum  in_» 
infcriptionum  initio  colloca- 
tum  .  12.  in  agni  fronre  excul- 
ptum  quid  innueret .  38.  fuper 
S.Euphemiae  caput  divinitus  vi- 
fum .  39. 

Crucis  Vaticanae  cymelium  in  ur- 
bis  depopulatione  direptum , 
atque  inde  recuperatum  .  20.  a 
Iufttno  iuniore  dono  miflum.  22. 
&aSophta  Iuftini  conjuge.  z6. 
quatuor  orbieulis  in  lateribus 
ornarum  .   28. 

Crucium  ufus  in  templorum  con- 
fecratione  antiquiffimus .  50. 

Crux  antiquiffimis  temporibus  fi- 
gi  folita  in  loco  ,  ubi  novum  ex- 
citandum  erat  templum  .  50. 
&etiam  in  expiationeEthnico- 
rum  templorum  .   51. 

Crux  Cortonenfis  a  Philippo  Venu- 
tio  luculenter  illuftrata  .  14. 
eius  epigtaphis  verba  perpen. 

dicu- 


( uocvn ) 


diculariter  infculpta  .  ibid. 

Crux  ex  aere  Ecckiiae  Collegia- 
tae  S.  Erafmi  Verularum  defcri- 
pta  ,  &  explicata  .  45.  46.  a  Lu- 
ca  Peregiino  eius  Ecckiiae  Ab- 
bate  recenter inventa.  ibid. 

Crux  in  caelo  vifa  radiis  ornata 
Iuliani  Imperat.  tempore .  49. 

Crux  magna  de  argento  a  San- 
&o  Agnello  in  LTriiana  Ecckfia 
conftituta  ■  3 1.  vermiculata  Ra- 
vennatenfis.43.  aurea  bra&eata 
cum  Heraclii  Imp.  capite  intra 
orbiculum     60. 

Crux  Mufivi  Ravennatis  ftellis  in- 
fignita  .  7. 

Crux  plures  in  partes  divifa  ufque 
ab  Helenae  temporibus .  91. 

Crux  quare  triumphalis  appella- 
ta  .  35.  cur  purpureo  colore 
tingeretur  ?  41.  triumphat  in_> 
numifmatibus  Imperatorum  e- 
tiam  Iconoclaftarum .  78. 

Crux  Sacrarii  Vaticani  ex  infigni 
crafloque  ligni  frufto  .  66. 

Crux  Vaticana  haftenus  a  nemine 
typis  edita  .  1 .  eius  icon  defcri- 
bitur .  4.  cui  faeculo  conveniat. 
ib.  forma  in  aureo  Anicii  Oly- 
brii  numifmate  reprefentata  .  8. 
gemmis,  &particula  vivifici  li- 
gniinfignita.  10.  quinque  orbi- 
culos  continet  cum  embkmati- 
bus .  1 3.  Iuftini  Augufti  donum . 
ib.  eius  pakographla  perpenfa  . 
15.  epigraphes  quomodo  legen» 
da.  17,  a  Graeco  auctore  pro- 
fecta  .  18.  eius  anterior  pars  de- 
fcripta  ,  &  explicata  .  48.  quan- 
do  publicae  fidelium  veneratio- 
ni  exhibeatur .  68. 

Q-iltus  a  Chriftianis  SS.  Cruci  ex- 
hibitus  quam  antiquus  .  75.  76. 
non  quidem  latreuticus  ,  fed  re- 
lativus .  77.  quando  amplifica- 


tus ,  &  ubique  fokmniter  rece- 

ptus  .  ibid. 
Cultus  imaginum  ,   &  Crucis  a 

Concilio  VII.  Oecumenico  afler- 

tus ,  &  declaratus  .  80.  item  a 

Synodo  CPolitana  IV.  82. 
Cuftos  Crucis  qut  efset   tn  tem- 

plo  Hierofolymitano  .  54. 
S.CyrilH  locus  deCrucis  ligno  Hie« 

rofolymis  afservato  .  57. 


David  in  Ordine  Syro  compella- 

tus  ,  ut  de  fepulcro  prodeat  ?  & 

&  clamet .  Jtpp-  lxii. 
Dedicatio  Bafilicae  Principis  Apo- 

ftolorum  ante  exitum  faeculi  v. 

ad  diem  xxv.  Apr.  cekbrata.  71 . 
Deus  hominum  amator  a  Patribus 

diftus  ,  nufquam  autem  Ange- 

lorum .  ^ipp.  l. 
Deipafllanorum  haerefis  fub  Ana- 

ftafio  Caefare  .  ^ipp.  lv. 
DiademaTotilac  Gothorum  regis 

Iuftiniano  Imperatori  a  Narfete 

mifsum  .31. 
Diadematum  fpecies  variae  apud 

Orientaks  lmperatores .  31.32. 
Dierum   civilia  nomina  a  veteri- 

bus  Chriitianis  adhibita  ,  aft  ca- 

vebant  ne  idolatricum  quiddam 

redokrent .  104. 
Dies  liturgici  ,  &    aliturgici    qui 

eflent  apud  Orientaks    141.  & 

polyturgici  in  Latino  ritu  .  142. 
Dies  occafus  apud  Syros  quinam 

appellaretur  .  ^ipp .  xlii.  l. 
Dies  xxv.  Aprilis  fokmnis  in  Urbe 

ob  antiquifiimam  ftationem  a- 

pud  Bafilicam  Vaticanam  .71. 
Digitorum  conformatio  in  benedi- 

cendo  incerta,  &  varia  primis 

Ecckfiae  faeculis .  34. 
Dies  fabbathi  a  Iudaeis  Helkniftis 

cur  praeparatio  appellata  .  84. 

Dio- 


(  LXXVIII  ) 


Dionyfius  Philippus  Laurentius 
laudatus  .  2.  Vaticanae  Crucis 
mentionem  facit  in  fuis  Sacra- 
rum  Vatic.  Bafilic.  Cryptarum 
Monumentis  .  3.  eam  Iuftini  fe- 
nioris  munus  exiftimat  .  21. 

Donaria  a  Iuftino  feniore  Romam 
miila  .  23.  a  Leone  III.  in  Bafili- 
cas  Vaticanam,  &  Oftienfem-» 
conlata .  42. 

Ducangii  opinio  de  Iuftiniani  Co- 
dice  bilingui .  18. 


Ebed-Iefu  Armenia  Metropolitae 
infignis  locus  de  Chriftianorum 
intres  feftas  divifione  .  143. 

Ecclefia  Latina  an  ad  Praefan<5Ufi- 
catorum  caerimoniam  vini  e- 
tiam  fpeciem  in  Parafceve  con- 
fervaret .    106. 

Ecclefiae  CPolitanae  ritus  in  Cru- 
ce  balfamo  inungenda  .  98. 

Eccleiiae  Romanae  mos  antiquifii- 
mus  Euchariftiam  rite  difpofi- 
tis  diftribuendi  etiam  feria  vr. 
in  Parafceve .  107. 

Eccleiiarum  quarumcumque  ritus 
quanto  in  honore  habendi.  144. 

Ecclefiafticae  traditiones  quomo- 
do  obfervandae  ex  S.  Hierony- 
mo  .   144. 

Encolpium  Graecum  quid  effet? 
46.  encolpium  aureum  cum  par- 
ticula  venerandi  ligni  a  Nice- 
phoro  Imp.  ad  Leonem  III.  do- 
no  miflum  .  47. 

Ephreemi  Epifcopi  Antiocheni  de- 
feniio  additamenti  ad  Trisha- 
gium  parum  firma  .  <App.  lvii. 

Epigraphes  VaticanaeCrucis  quo- 

modo  legenda  .   17.  eius  voces 

a  Graeco  auftore  ad  patriae  lin- 

>guae  genium  accomodarae  .  18. 

Epifcopia  penes  S.  Petrum  3  Sym- 


macho  Papa  condita ,  &  a  fuc- 

ceflbribus  ampliata  .  64. 
Epifcoporum  aliquot  Galliae  er- 

ror  circa  cultum  facrarum  ima- 

ginum  .  1 20. 
Epifcopus  Portuenfis  vinum  Grae- 

cum  folvere  olim  folicus,  de_a 

quo  lavarur  altare  Bafilicae  Va« 

ticanae .  73. 
Evangeliftarum  fymbola   in  anti- 

quis  cymeliis  infculpa  .  30. 
Euchariftici   panis    varia  nomina 

apud  Syros  .    134. 
Euphemia  Iuftini  I.  Augufti  uxor  . 

22. 
Ezechielis  locus  de  Cruce  a  Ter- 

tulliano  explanatus  .  38. 


Fabiolae  poenitentia  aS.Hierony- 
mo  defcripra .  103. 

Fabricii  loh.  Alberti  audax  fenten- 
tia  de  Cruce  a  Conftantino  vi- 
fa.  5. 

Fabricy  Gabriel  Theologus  Cafa- 
natenfis,  auctoris  amantiflimus, 
laudatus  .  J.pp.  lxvi.  doftc  per- 
traftat  de  antiquitate  Syriacae 
verfionis  Bibliorum  .  ibid.  Sy- 
riacam  Penrateuchi  verfionem_» 
memorat  faeculi  vm.  ibid.  lxvii. 

Faffinii  Vincentii  Dominici  Difler- 
tatio  de  veterum  Chriflianontm  no- 
minibus  laudata  .  84.  eius  vindi- 
ciae  ^Apocalipfeos  memoratae  . 
App.  lxviii.  lxix. 

Ferentinatum  error  de  Chrifti  ani- 
ma .  44. 

Feria  v.  in  coena  Domini  cur  7^a- 
talis  calicis  dida ,  &  dies  manda- 
ti .   131. 

Feria  vi.  maioris  hebdomadae  a- 
pud  Syros  occafns  appellata . 
<App.  xlii.  apud  Arabes  Ciomaa , 
&  cur  ?  ibid. 

Fe- 


(  LXXIX  > 


Feftum  Inventionis  S.  Crucis  an_> 
antiquius  fit  fefto  Exaltationis . 
64.  Dedicationis  Bafilicae  S.Pe- 
tri  qua  die  antiquitus  colere- 
tur?  71. 

Fidelium  confuetudo  experegrina- 
tione  Hierofolymitana  aliquid 
fecum  reportandi  ,  praefertim 
de  ligno  verae  Crucis  .  67. 

Fivizani  Auguftini  opufculum  </e_» 
ritit  Crucis  praeferendae  Bgm.  Ton- 
tifici  memoratum  .  1. 

Fortunati  Honorii  verfus  de  Cru- 
ce  .  109.  ab  aliquibus  Claudia- 
no  tributi  fortafle  verius  .  114. 

Fragmenta  Dominicae  Crucis  , 
quae  primum  in  Urbem  allata  ? 
63. 

Frontonis  Iohannis  Epiftolae  Sele- 
ctae .  6. 

G 

Gallettius  Petrus  Aloyfius  Epifco- 
pus  Cyren.  au&oris  amiciffi- 
muSjRomanarum  lnfcriptionum 
colle&or ,  &  editor  .  64. 

Garampius  Iofeph ,  apud  Aulam 
"Vindobonenfem  Nuntius  Apo- 
ftolicus,Pr_ful  doc"tilfimus,&au- 
ctoris  amiciffimus  Iaudatus  .11. 
Singularis  eius  eruditio  &  dili- 
gentia  in  illuftrando  Sigillo  Car- 
fagnanae  .   125. 

Gemmae  ,  quando  in  facris  inftru- 
mentis  adhiberi  ceptae  t  9.  10. 
e  Crucibus  pendentes  campanu- 
lae  dicebantur .  11. 

Georgius  Auguftinus  Antonius  , 
vir  do<5ti!fimus  ,  inluftrat  Syria- 
cam  verfionem  Evangeliorum  , 
quae  adfervatur  in  Bibliotheca 
Angelica  .  ^fpp.txvu. 

Gtorgii  Dominici  iiber  de  Liturgia 
Romani  Pontiricis  .  2.  Eius  ad- 
notationes  ad  Martyrologium 
Adonis  laudatae .  64. 


Germanus  I.  non  autem  il.  CPoli- 
tanus  Patriarcha  auftor  afTeri- 
tur  orationis  inChrifti  fepultu- 
ram  .  94.  95. 

Goarii  Iacobi  opinio  de  le&ionibus 
latinis,  &  graecis  in  facris.  109. 

Gorius  Ant.  Francifcus  ,  vulgari 
opinione  deceptus  circa  Crucis 
figuram  .  9. 

Gradonicus  Iof.  Auguftinus  Epi- 
fcopus  Clodienfis  ,  auftor  illu- 
ftrationis  antiquiKalendarii  Po- 
lironiani .  60. 

Graeci  latine  loquentes  poft  Iufiini 
tempora.18.  morum  veterum 
tenacilfimi .  34.  cur  adoratio- 
nem  Crucis  celebrent  dominica 
tertia  Quadragefimae  .  97.  co- 
lore  rubro  utuntur  in  officiis 
maeftitiae  ,  &  ludus  .138. 

Graecanicae  Crucis  figura  eadem 
cuin  latina  .  8.  vulgaris  de  ea  re 
opinio  explofa .  9. 

Graecorum  ritus  in  benedicendo 
diu  fervatus  apud  Latinos  .  34. 

Gretferi  argumentum  a  loco  apo- 
crypho  S.  Io.  Chryfoltomi  de- 
fumptum  reiicirur  .  55.  57.  eius 
opinio  de  audore  orationis  in 
Chrifti  fepulturam  notata,  95. 
H 

Hadriani  I.  epiftola  de  Chrifto 
deinceps  fecundum  hominis  ima- 
ginem  pingendo  .  41. 

Helena  qua  mente  lignum  Crucis 
adoraverit .  83.  qua  ratione_> 
veram  Crucem  ab  aliis  duabus 
diftinxerit .  86. 

Heracliilmp.  mira  religio  inCruce 
a  Perfis  recuperanda  .  91. 

Hieriae  palatium  ex  adverfo  Con- 
ftantinopolis  .  27. 

S.  Hieronymi  cura  in  facris  libris 
in  latinam  linguam  ex  Hebrai- 
cis  ,  &  Graecis  codicibus  trans- 

feren- 


<  LXXX  ) 


ferendis  .  69.  in  antiquiflima-» 

Pfalterii    verfione     ad    fiderru» 

LXXviralis  translationis  emen- 

danda  .  70. 
Hierofolyma  aSaracenis  quo  anno 

expugnata?  95. 
Hierofolymitani  templi  reparatio 

quoties  ,  &  quando  a  Iudaeis 

tentata  ?  49. 
Hiftoria  mifcella ,  quibus  ex  Scri- 

ptoribus  coaluerit  ?  52. 
Honores  Cruci  ab  omnibus  natio- 

nibus  exhibiti .  6.  7. 
Hoftiae  forma  apud  Graecos  ,  Sy- 

ros  ,  &  Coptos  .  134. 
Kottingeri  Io.  Conradi  Diflertatio 

de  H[tu  dimittendi  reum    in  feflo 

Vafcbatis  memorata  .  105, 
Hymni  quatuor  Graecorum  .cele- 

briores .  jlpp.  uv. 

I 

Iacobitarum  fenteutia  de  vini  per 

corporisChrifti  conta&um  con- 

fecratione  quam  abfurda  .  136. 
Iacobus  Epifcopus  Edeifae  Mono- 

phyfita  .132. 
Iacobus  Serugenfis  an  haerefi  infe- 

ctus  .  ^fpp.  LIX.  LX. 
Icouoclaftae  Crucis  cultores  .  78. 
Iconomachi ,  facrarum  Imaginum 

oppugnatores  ,    Cruci    parce- 

bant  .77. 
Ieiunium  antepafchale ,  aTertullia- 

no  memoratum,  quideilet?  10.. 
Imagines  Chrifti,  &San<5torum  in 
^vetuftioribus  monumentis  nun- 

quam  ,  vel  raro  diademate  ,  feu 

nimbo  ornatae  .  34.  Chrifti  cru- 

cifixi  quando  depingi,aut  infcul- 

pi  ceptae  .  42. 
Imagines  donatorum  in  facris  do- 

nariis  exfculptae .  30. 
Imaginum  cultus  quomodo  adhi- 

bendus  ex  Tridentino  .118. 


Indulgentiae  fignis  quibufdam  fen- 
fibilibus  a  Romanis  Pontificibus 
affixae  .  81.  quando  idfieri  ce- 
perit.  82. 

Infcriptio  pulcherrima  Sergii  Pon- 
tificis  in  Mufeo  Vaticano  .  24. 

Infcriptiones  bilingues  cur  pofi- 
tae  ?  iii. 

S.  lo.  Chryfoftomi  loca  quaedam 
apocrypha  ,  &  altera  genuina 
de  adoratione  vivificae  Crucis  . 

57- 

IohannesPapa  a  Iuftino  feniore  ho« 

norificentiifirae    exceptus  .  24. 

donis  curaulatus  .25. 
IohannesTelaeEpifcopus  Monophy* 

fita  quo  anno  floruerit  .133. 
Ionae  Aurelianenfis  Antiftitis  libri 

de  cultu  lmaginum  Carolo  Cal- 

vo  infcripti  .  120.  totus  eft  ir» 

propugnando  cultu  Dominicae 

Crucis  .  121. 
S.  Irenaei    iocus   de  antepafchali 

ieiunio .  102. 
Irenes  Auguftae  Regula  San&imo- 

nialibus  abs  fe   inftitutis  prae- 

fcripta .  v4pp.  li. 
Itala   SS.    librorum    interpretatio 

a  S.Auguftino  commendata.  70. 

eius  verfionis  plura  veftigia  ha- 

bentur  in  Miflali  Romano  .  ibid. 
Iudaei  Hierofolymitani  templi  re- 

parationem  quoties  ,  &  quando 

tentaverint  ?  49. 
Iulianus  Imp.  Cruci  infenfiflimus  . 

48.  Labarum  fui  exercitus    ab 

imperii  exordio  mutaverat.  ibid. 

Hierofolymarii    templi  repara- 

tionem  aggreflus   in    contume- 

liam  Chriftianae  religionis  .  49. 

nefario  conatu  fruftratus    igne 

caelitus  immiflo  .  ibid. 
Iuftini  Augufti ,  &  coniugis  effigies 

in  Cruce  Vaticana .  1 3 .  ad  oran- 

tiummorem  compofitae.  32. 

Iufti- 


(  LXXXI  ) 


luftini  Imperatores  Orientis  duo. 
19.  quifnamCrucis  donator  fue- 
rit  .  19.  &  feqq. 

Iullinus  iunior  Curopalata  vulgo 
appellatus  .  22.  Crucis  Vatica- 
nae  donator  .  26.  Radegundae 
Reginae  lignum  DominicaeCru- 
cis  largitur.  27.  quanta  religio- 
ne  Crucem  ,  eiufque  lignum  pro- 
fequeretur .  27.  23. 

Iuftinus  fenior  lohannem  Papam 
honoriikentiffime  excipit  .  24. 
eundem  pronus  in  terram  ado- 
rat  .  25.  donis  ingentis  pretii 
profequitur  .  ibid. 

L 

Latinae  linguae  ufus  CPoli  ufque 
ad  Heraclii  tempora  .  18. 

Lediones  graecae  fimul  &  latinae 
apud  non  paucas  Lacinas  Eccle- 
fias  in  facris  ufurpatae  .  109. 

Lemmatum  in  Crucibus  infcriben- 
dorum  confuetudo  a  Magno 
Conftantino  repetenda  .  14. 

S.  Leo  Magnus  fragmentum  obti- 
net  de  Hierofolymitanae  Crucis 
portione  a  Iuvenale  Epifcopo , 
fi  rides  dubio  eius  epiftolae  ar- 
ticulo  habenda .  56. 

Leonis  XI.  litterae,  inquibusme- 
moratur  fepulcrum  fieri  folirum 
in  capella  Paulina  .101. 

Liber  de  Divinis  Officiis  Alcuino 
Diaconoperperam  tributus.i  17. 

Liber  in  Chrifti  imagine  quid  figni- 
ficet.  34. 

LibriGraecorum  facri  a  quo  prt- 
mum  ,  quibufque  ducibus  di- 
gefti .  99. 

Librorum  veterum  flgura  .  35. 

Ligni  SS.  Crucis  nonnifi  fruftula 
etiam  antiquitus  concefla  .  66. 

Lignum  vitale  in  aureo  Vatic.  Cru- 
cisorbiculo.  28.  cuius  coloris 


fit?  51.  aliud  ponderis  decem 
librarum  iuxta  Maphaeum  Ve- 
gium .  64. 

Lipomanus  Aloyfius  Epifcopus  Ber< 
gomen.  tribuit  S.  Ephrem  Syro 
Lamentationem  Matiae  ftautis 
ante  Crucem  .  jtpp.  lxxi.  verba 
quaedam  allata  ex  eius  Monito 
ad  ledorem  Tom.  vnr.  Vitarum 
Sanftorum  .  ibid. 

Litaniae  Maioris  folemnitas  in  Ba- 
filica  Vaticana  memoriam  alte- 
rius  obliteravit ,  quae  eo  ipfo 
die  xxv.  Aprilis  celebrabatur.72. 

Litterae  in  antiquis  donariis  per- 
pendiculariter  difpofitae  .  14. 

Liturgia  Hierofolymitanae  Eccle- 
fiae  per  omnem  fere  Syriam  , 
&  magnam  Afiae  partem  rece- 
pta.  137. 

M 

Mabillonii  Commentarius  in  Ordi- 
nem  Romanum  laudatus  .  119. 

Mamachius  Th.  Maria,  vir  do&ifii- 
mus  ,  memoratus  .  2.58. 

Mancufum  ,  feu  monocoffis  apud 
veteres  quid  fignihcaret  ?  60. 

Mannii  DominiciMariae  Commentj.- 
rius  de  Titulo  Dominhxe  Crucis  lau- 
datus  .55. 

Manus  elevatae  ,  &  expanfae  geftus 
veterum  Chriftianorum  oran- 
tium  .  33.  nunc  Sacerdotum  fa- 
cra  facientium  ,  ibid. 

Marcus  Patriarcha  Alexandrinus 
alia  uti  liturgia  prohibitus  , 
quam  SS.  Bafilii,  &  Chryfofto- 
mi .  137. 

Mariotrus  Auguftinus  ,  facrorum 
monumenrorum  ftudiofi'fimus  , 
Vaticani  cuiufiam  Mufivi  efty- 
pon  Ciampinio  accuratius  edit. 

37.  , 
Maronirarum  gens  Romanae  Ec- 
clefiae  ritus  quoadplurima  am- 
L  plexa 


(  LXXXII  ) 


plexa  Gregorio  XIH.   Pontih- 

ce .  131. 
Martenius  Edmnndus  citatus  ,  aut 

illuftratus  .  101.  106.  107.  11 1. 

notatus .  138. 
Martinetti  Antonii  Diflertatio   de 

Pfalterio  Romano  laudata  .  70. 

eius  aflertio  quaedam,&omiffio 

notata  .  ibid. 
Martorellius  Iacobus  laudatus.35. 
Matronarum  veterum  mollities  in 

orando. 33 
Mazzonii  Ant.  libellus  de  ofcula- 

tione  Pedum  Rom.  Pontificis.87. 
Mazzochii  Alex.  Symmachi  viri  do« 

diffimi  lapfus  de  duplici  templo 

a  Conftantino  M.  Hierofolymis 

exftructo  .53.  huius  erroris  oc- 

cafio.54.  eius  opinio  de  anti- 

quitate  fefti  Exaltationis  S.  Cru- 

cis .  64. 
Melchitae  five  Imperiales  quando 

rituiEcclefiaeCPolitanae  adhae- 

ferint.  136.  cur  Chalcedonenfes 

etiam  difti .  ibid.   qua    liturgia 

utantur .  137. 
Mingarellius  lo.  Aloyfius  ,  vir  do- 

ftiffimus  ,  Didymi  Alexandrini 

editor .  ^ipp.  l. 
Minucii  Felicis  locus  de  cultu  Cru- 

cis  explicatus  .  76. 
Miraculum  de  mortuo  per  veram 

Crucem  refufcitato  ab  antiquis 

Hiftoriae  Ecclefiafticae  Scripto- 

ribus  narratum  .  87. 
Mifla  quando  proprie  fieri   dica- 

tur  .  130.  131. 
Miflae    pro  fingulis   hebdomadae 

diebus  ab  Alcuino  Anglo  com- 

pofitae  .  85. 
Modeitus  Ecclefiae  Hierofolymita- 

nae  adminiftraror  durante  Za- 

chariae  captivitate  .92. 
Molani  Iohannis  HiHoria  de  fxcris 

Imiginibus .  6,  nova  editio  cura- 


ta  a  cl.  Ioh.  Natale  Paquot .  44. 
Monogramma  Chrifti  in  agni  fron- 

te  infcriptum  a  vetetibus  Chri- 

ftianis  .  38. 
Morettus  Petrus  laudatus  .  70.  ri- 

tum  dandi  presbyterium ,  eiuf- 

que  antiquitatem  luculenter  ex- 

ponit  .71.  feftum  in  memoriam 

dedicationis  Bafilicae  Principis 

Apoftolorum  ad  diem  xxv.  Apri- 

lis  Romae  inftitutum  adfcribit 

adventui  S.  Petri  in  urbem  .  ibid. 
Morifanius  Iofephus    in  Diatriba-* 

de  Trotopipis  notatus  .  98. 
Mos  antiquus  apud  Orientales  ge- 

ftandi  Crucem  collo  appenfam 

cum  vivifici  ligni  fragmentis.46. 

a  Graecis  ad  Latinos  Epifcopos 

traduftus    ex   Andreae   Sauflay 

fententia .  47. 
Mos    balfamo     inungendi   ligna_» 

S.  Crucis  in  Ecclefia  Conftanti- 

nopolitana  .  93. 
Muratorius    Ludovicus    Antonius 

liturgiae  Romanae  veteris  illu- 

ftrator .  105. 
Mufivum    fornicis    S.  Apollinaris 

Ravennae  Cruce  infignitum  .  7. 

Ecclefiae  S.  Stephani  in  monte 

Caelio  cum  agni  protome  in  ver- 

tice  Crucis  .  42. 
N 
Nicephori  error  inHeraclianaCr;u» 

cis  translatione  defcribenda.91. 

&  in  aflerendo  Modefto  Hierof. 

Epifcopo  tempore  excidii  .  92. 
Nimbus  ab  Ethnicis  in  Numinum , 

&  lmperatorum   capitibus    or- 

nandis  adhibitus  .33. 
Nomocanou   Ecclefiae  Antioche- 

naeSyrorum  abcl.  v.Tof.Aloyfio 

Aflemanio  latine  verfum.  132. 
Numifmata   Imperatorum    Cruce 

infignita  .  4.  etiam  Iconoclafta- 

rum,.  78. 

Obla- 


(  LXXXIII  ) 


Oblatio  pecuniae  in  adoratione 
Crucis  perantiqua  in  Ecclefia 
Romana  .  126.  item  in  Pari- 
fienfi  .  ibid, 

Oderici  teftimonium  de  fancYifica- 
tione  vini  ex  contactu  facrae 
particulae  .119. 

Odor  ,  &  liquor  mirificus  e  Crucis 
lignoCPolieffufus.88. 

Officium  Dominicae  fepulturae_» 
poft  vefperas  feriae  vi.  celebra- 
tum  etiam  apud  nonnullas  Ec- 
clefiasLatinas.  toi.  cum  aliqua 
tamen  ritus  differentia  .  ibid. 

Officium  Quadragefimale  Graeco- 
rum  a  Card.  Quirino  illuftra- 
tum  .  78. 

Oleum  ,  quod  ad  Martyrum  fepul- 
cra  ardebat  ,  antiquitus  reli- 
quiarum  loco  fidelibus  diftribu- 
tum  .93. 

Oleum  S.  Crucis  apud  Gregorium 
Magnum  quid  effet .  93. 

Omaris  Caliphi  Saracenorum  in- 
greffus  in  templum  Hierofol.  , 
eius  refponfum  Sophronio  Pa- 
triarchae ,  129. 

Opus  nigellum ,  feu  de  nigello  quae 
caelarurae  fpecies '  14. 

Oratio  diluculi  apud  Syros  quid 
effet  ?  1 29. 

Oratorium  S.  Crucis ,  a  Syinmacho 
Papa  in  Bafilica  Vaticana  exftru- 
6tum  ,  quando  dirutum  ?  60. 

Orbiculi ,  five  clypei ,  quibus  San- 
ftorum  vultus  concinebantur  , 
quomodo  a  Graecis  appella- 
ti .  30. 

Orbiculus  Crucis  Vaticanae  gem- 
mis  infignitus  .  50. 

Ordo  adorationis  Dominicae  Cru- 
cis  Ecclefiae  Antiochenae  Syro- 
rum  nuncprimum  editus  .  128. 

Orlendii  Francifci  opufculum  de 


duplici  lavacro  in  coena  Dominj 
ciratum  .  74. 

Orthodoxiae  feftum  apud  Graecos 
quodnam  eflet .  7». 

Oftenfio  Crucis  praecipua  in  S.  So- 
phiae  templo  ad  fer.  vi.  maioris 
hebdomadae .  87.  etiaminSab- 
bato  fan&o  .  94.  quando  facra 
haec  caeremonia  Hierofolymae, 
&CPoli  obfoleverit  ?  95.  96. 

Oftenfio  ligni  vivificae  Crucis  ubi 
adeffet  ,  vel  Crucis  imaginis 
etiam  in  Occidentali  Eccle(ia_» 
fieri  coepta  feria  vi.  maioris 
hebdomadae  .  102. 
P 

Pacciaudius  Paulus  Maria,Vatica- 
nam  Crucem  m^morat  in  fuis 
de  cultu  S.  Io.  Baptiftae  Difler- 
tationibus  .  2.  audori  amicitia 
coniundiffimus  .  3.  eius  Diatri- 
ba  de  veteri  Chrifti  crucifixi 
fignolaudata.  7.  Crucem  Vatic. 
a  Iuftino  feniore  oblatam  cen- 
fet.  21.  eius  conieftura  reie- 
fta  .   23. 

Palatium  Lateranenfe  a  Romanis 
Pontificibus  ut  plurimum  inha- 
bitatum  ufque  ad  migrationem 
S.  Sedis  in  Galliam .  64. 

Pamelii  Iacobi  opinio  de  antiquo 
ufu  figendarum  Crucium  in  Ec- 
clefiae  confecratione  reieclia»  50. 

Parafceve  nomen  ven.  cuidam_» 
Martyri  cur  inditum  ?  84. 

Parafcevis  dies  adorarioni  Crucis 
Hierofolymis  dicatus .  84.  pe- 
culiari  reverentia  cultus  a  vete- 
ribus  Chriftianis  .  102.  publicae 
peccarorum  veniae  defignatus 
in  aliquibus  Ecclefiis.  103. 

Patrum  opinio  de  fitu  Calvariae 
in  Orbis  medio.  *App,  xliv. 

S.  Paula  quomodo  Crucem  adora- 
.  verit  ex  Divo  Hieronymo  .  84. 
L  2  Pauli- 


(  LXXXIV  ) 


Pauliciani  ,  feu  Pauloioannitae_> 
a  quo  di£ti  ?  78.  quibus  errori- 
bus  infe<5ti  .  79. 

S,  Paulini  verba  de  Chrifto  agno  , 
&  paftore  .  47.  verfus  de  Cruce 
fuae  Bafilicae .  48.  quam  ab  Hie- 
rofolymis  acceperat .  58.  locus 
ex  quadam  epiftola  ad  Seve- 
rum  .  67.  aker  de  publica  Cru- 
cis  veneratione  .  86.  verfus  ex 
Carmine  xvm.  de  S.Felice  .  126. 

Perfarum  crudelitas  in  Hierof.  di- 
reptione.  91. 

Photii  locus  de  veneratione  Cru- 
cis  .  82. 

Pifcis  Chrifti  typus  in  veteribus 
monumentis  .  7.  8. 

Pluviale  operis  Phrygionici  a  Ni- 
colao  IV.  Cathedrali  Afculanae 
dono  datum  .  50.  Pontificum 
imagines  habet  in  orbiculis  affa- 
bre  intextas  .  ibid. 

Polyptychus  cur  appellatus  Ordo 
Romanusxi.  125. 

Pontirices  Romani  B.  Petri  Vica- 
rii .  24. 

S. Porphirius  cuftos  ven.  ligni  Cru- 
cis  in  temploHierof.  54. 

Portio  Crucis  Dominicae  in  recu- 
peratione  Hierof.  fubGodefrido 
Bullionio  invenra  .  92. 

Precationes  inOrdine  Syro  nomine 
au&oris  praenotatae  .  .App.  nx. 

Praependulium  ,  unionum  lineae 
ante  peftus  pendentes  .  32. 

Praefan&ihcatorum  ritus  nullum 
veftigium  in  Armenorum  litur- 
giis  .  137.  vetuftiffimus  apud 
Graecos.  138.  invectus  adprae- 
ferendum  Quadragefimalis  tem- 
poris  fquallorein  ,  &  luctum  .  ib. 
quoad  dies  ,  &  quoad  caeremo- 
nias  admodum  varius  in  Grae- 
corum  monumentis  .139.  quif- 
nam  receptior  effet ,  &  commu- 


nior  Graecarum  Ecclefiarum  . 

140.   ritus  Ecclefiae  Alexandri- 

nae  defcriptus  .  141. 
Praefan&iricatorum  Officium   in_» 

Ecclefia  Romana  feria  vi.  maio- 

ris  hebdomadae  .  143. 
Proceffio  Hieriae  quae  effet  apud 

Imperatores  CPolis  .  27. 
Protopapae  dignitas  in  Aula  CPoli- 

tana  iam  a  feculo  vni.  98.  eius 

officium  .  ibid. 

CL 

Qiudragefima  quot  hebdomadibus 
conftet  apudGraecos .  97. 

R 

Radegundis  Francorum  Regina_» 
Crucis  particulam  collocat  in 
Piftavienfi  Monafterio  .  59. 

Reparatoris  imago  ,  diverfo  tamen 
geftu  ,  repetita  in  Cruce  Vdtica- 
na  .  20.  eius  defcriptio  .  33. 

Refponforiale  ,  &  Antiphonarium 
Baf.  Vaticanae  feculi  xn.  a  Ven. 
Card.  Thomafio  editum  .  71. 

Rituale  Syriacum  a  Stephano  Al- 
doenfi  Syrorum  Maronitarum_» 
Patriarcha  Romam  miffum.  1 29. 
ex  antiquiffimis  Orientis  codici- 
bus  exfcriptum  .  ibid. 

Ritus  adorandae  Crucis  in  feria  vi. 
quando  indefuetudinem  venerit 
apud  Graecos  .  99.  in  Bafilica 
Vaticana  ufque  in  praefens  fer- 
vatus ,  exhibendo  verumCrucis 
lignum  in  Iuftini  donario  recon- 
ditum.  122. 

Ritus  canendi  Epiftolam  ,  &  Evan- 
gelium  graece  in  folemni  facro 
Romani  Pontificis  quam  anti- 
quus?  1 1 2.  num  in  maiori  hebdo» 
mada  Paffio  etiam  graece  lege- 
retur  ?  113. 

Ritus  Carthufianorum  ,  &  Praedi- 

catorum 


(  LXXXV  ) 


catorum  recitandi  Kyrie  elcyfon 
in  altaris  angulo  unde  manave- 
rit  ?  124. 
Ritus  confignationis  calicis  ,  five 
praefan&iticatorum  apud  Eccle- 
fiam  Orientalem  ,  iniuftratus  . 

Rirus  Crucem  balfamo  quotannis 
inungendi  aliquando  invaluit 
etiam  in  Eccielia  Romana ,  ut 
alter  facro  chrifmate  deliniendi 
Sanftorum  imagines .  ^9. 

Ritus  Crucis  oftendendae  in  Bafili- 
ca  Vaticana,  eique  cultum  exhi- 
bendi  antiquitas  .  68.  dandi 
presbyterium  CleroRomano  in 
Litania  maiore  .  70.  71.  fpolian- 
di  ,  &  abluendi  altaria  apud 
Graecos  vetuftiflimus.  72.  quan- 
do  abOriente  inOccidentem  flu- 
xetit .  ibid.  in  Vaticana  Bafilica 
fet vatus  olim  feria  v.  deinde  fe- 
ria  vi.  ,  nunc  feria  v.  maioris 
hebdomadae .  73.  inEccleliaBe- 
neventana  a  Card.  Urfino  Ar- 
chiepifcopo  inftauratus  .  74.  in 
Ecclefia  etiam  Bifuntina  .  ibid. 

Ritus  detegendae  Crucis  in  Bafilica 
Seflbriana  a  Iacobo  Caietano  de- 
fcriptus .  125. 

Ritus  operiendi  Cruces  ,  &facras 
icones  ad  vefperas  Sabbathi  ante 
Dominicam  Paflionis  varius  an- 
tiquitus  ,  &  ab  hodierno  diver- 
fus  .  122.  qualis  effet  inEcclefia 
Trecenfi  ,  &  Mediolanenfi  .  123. 
in  Romana.  124. 1 25. 

Ritus  falutationis  Crucis  feriavi. 
quoufque  inCPolitana  Ecclefia 
perduravit.97. 

Rocchae  Angeli  Commentarius  de 
Cruce  in  Sacrario  Apoftolico 
fervata.  1.  eius  opinio  de  locis 
Anaftafii ,  &  Bedae  circa  eandem 
Crucem  reietta  ,  64.  65. 


de  Roflilo.  Bemardus ,  linguarurn 
Orientalium  eruditiflimus  Pro- 
feftor  ,  laudatus  .  Upp.  lxv.  eius 
fpecimen  hexaplaris  Bibliorum-» 
verfionisSyro-Eftranghelae  me- 
moratum .  uvi. 

de  Rubeis  Bernardi  Mariae  Differ- 
tatio  de  vet.  Ritibus  Ecclefia- 
rum  Provinciae  Foroiulienfis 
laudata  ,  &  citata  .101. 

Rubtica  Ordinis  Syrorum  peculia- 
ris  de  Cruce  abfcondenda,  &  cou« 
fignando  calice  .  1 29. 

Ruperti  Abbatis  teftimonium  de 
nudatione  ,  &  fpoliatione  alta- 
rium  in  maiori  hebdomada .  73. 


Sabbathi  dies  in  Ecclefia  Romana 
nunquam  aliturgicus  ,  praeter 
Sabbatum  maioris  hebdomadae. 
142.  fingulis  fabbathis  ieiunium 
Romae  fetvabatur .  144. 

Sacramentarium  Gelafianum  ,  & 
Antiphonarium  Gregorianum_» 
a  quibus  illuftrata  .  105.  eorum 
vetuftatis  nota .  108. 

Salvatoris  imago  tunica  &  pallio 
amicta  .  43.  quatuor  clavis  con- 
foffa  circa  feculum  vn.  ibid. 

Salutationis  Crucis  caeremonia_» 
ex  antiquo  OrdineRomanae  Ec- 
clefiae  .115. 

Saphar  Athanafius  Syrus,  Epifco- 
pus  Mardinenfis  ,  fcriptor  codi- 
cis  Ordinis  Syrorum  .  128. 

Sergius  I.  falutaris  ligni  portionem 
in  Sacrario  B.  Petti  repertam, 
cur  inBafilicamSalvatoris  trans- 
tulerit  ?  64. 

Severani  Iohannis  lapfus  de  Vati- 
canaeCrucis  donatoribus.  2.  20. 

Severus ,  Acephalorum  antefigna- 
nus  ,  duarum  in  Chrifto  natura- 
rum  impugnator  .  134.  primus 

Iaco» 


(  LXXXVI  ■■) 


lacpbitarum  Patriarcha  ,  135. 
memorabilia  quaedam  de  eius 
vita .  ibid. 

Signorilis  NicoLii  locus  de  Cruce 
Vaticana  ex  eius  ms.  codice  re- 
rum  Komanarumperpenfus.  66. 

Simeonis  Archiepifcopi  Teflaloni- 
cenfis  locus  de  praefancYificato- 
rum  ritu  apudGraecos  .  139. 

Sindonis,  &  Martinettii  hallucina- 
tio  in  legenda  Vaticanae  Crucis 
epigraphe  .  16. 

Sirmondi  lacobi  opinio  de  auftore 

.  Hymni  de  PaflioneDomini  114. 
locus  ex  eius  adnotationibus  ad 
Alcimi  Aviti  epiftolam.  ^ipp.Lvu. 

Sixtus  V.  indulgentiam  conceflit 
geftantibus  vetera  quaedam  nu- 
mifmata  Cruce  infignita  .  82. 

Socratis  hiftorici  error  de  die  ali- 
turgico  Ecclefiae  Romanae.142. 

Sophia  Iuftini  iunioris  coniux  .  22. 
foemina  animo  elata  coronam 
imperii  fimul  cum  viro  aflequi- 
tur  .  26.  focia  in  Crucis  epigra- 
phe  appellata.  27.  infidias  inTi- 
berium  Conftantinum  molitur . 
ibid. 

S.  Sophiae  templum  Iefu  Chrifto 
Dei  Sapientiae  dedicatum  .  59. 
praeter  CPoliranum  alibi  etiam 
templa  huiufmodi  titulo  exftru- 
cT:a  .  60.  Conftantinopolitanum 
ab  Adamnano  Hiienfis  Monafte- 
rii  Abbate  defcriptum.  89.  aCo- 
rippo  verfibus  celebratum  .  90. 
eius  ecphralis  a  Panlo  Silentiario 
carmine  heroico  exarata  .  89. 

S.  Sophronius  Hierofol.  Patriarcha 
quas  conditiones  cumSaracenis 
inire  coa&us  ,  ut  infelicium  in- 
colarum  vitae  profpiceret .  95. 
eius  orationes  de  Cruce  memo- 
rarae  .  96.  Caliphum  deducit 
ad    videndum   templum  .  ibid. 


libros  Graecorum  facros  magna 

ex  parte  difperfos  reftituit .  100. 

cur  in  iis  omiferit  ritum  adora- 

tionis  Crucis  feria  vi.  fieri  fo- 

litum  ?  ibid. 
Spinea  Chrifti  Domini  corona  ex 

rhamno  contexta  iuxta  Syros  . 

^ipp.L*.   Scriptorum    de  ea   re 

fententiae .  lxi. 
Staurolatae    nimio   erga  Crucem 

culto  peccantes    80. 
Stauropatae  qui  dicerentur  ?  78. 
Strophae  nonnullae  Ordinis  Syri , 

quae    exhibent    flebiles  Mariae 

cantus  ad  Cal/ariam  unde  vi- 

dentur  defumptae  l.^ipp.  lxxi. 
Suarefii  Iofephi  Mariae  opufculum 

de  ritu  annuae  ablutionis  altaris 

maioris   io    Bafilica  Vaticana, 

memoratum .  7$. 
Syri  Neftorianipluribus  difciplinae 

placitis  a  Monophyfitis  diverfi  . 

136. 
Syri  notas  muficales  non  habent . 

.4pp.  XLIII. 

Syri  unde  dicYi .  137.  Orientales  , 
&  Occidentales  qui  intelligan- 
tur  ?  Jlpp.  lxv. 

Syriacae  facrorum  librorum  ver- 
fiones  duae  .  jipp.  lxv.  de  iis  do- 
ftorum  hominum  iudicium.  ibid. 
vetuftior  ,  feu  fimplex  quam_f 
iuxta  nonnullos  antiqua  ?  ibid. 
de  ea  vir.  cl.  Gabrielis  Fabricy 
iudicium  .  lxvi.  quis  eam  pri- 
mum  in  Bibliis  Poliglottis  infe- 
ruit  ?  ibid.  recentior  vulgo  ad 
feculum  v.  refertur .  lxvii. 

Syriaci  canrici  verficulus  de  ado- 
ratione  Crucis  ad  quem  ex  Pfal- 
mis  referendus?  ^ipp.  lxx. 


Tau  Graecorum  lirtera ,  Crucis  fi- 
gnum ,  quam  commiifam  appel- 

lant . 


(  LXXXVII  ) 


lant.  38.  eandem  habuit  fimili- 

tudinem  etiam  in  antiquis  He- 

braeorum  litteris  .  39. 
Tela  urbs  Syriae  ,  Antopolis  etiam 

difta  ,  demum  Conftantina    ab 

inftauratore  Conftantio  .133. 
Templa  cur  antiquitus  non  appel- 

larentur  facrae  aedes  Chriftiano- 

rum?  76. 
Templum  a  Conftantino  M.  Hiero- 

folymis  exftru&um  quatuor  no- 

minibus  appellatum  .   53.  cele- 

berrimum  S.  Sophiae  ab  eodem 

Conftantino  CPolis  conditum  , 

&  a  Conftantio  perfe&um.  59. 

ab  Adamnano  defcriptum  .  89. 
Templum  Vatican.  longe  omnium 

maximum  &  fanctiffimum  .  68. 
Tertulliani  locus  de  idololatricis 

loquendi  formulis  in  Chriftianis 

perpenfus .  104. 
Theodora  Iuftinifenioris  uxor.  22. 

altera  Theophili  coniux  Icono- 

clafmum    in  Oriente    extinxit . 

78. 
Theodorus   Balfamon    Patriarcha 

Antiochenus,quo  faeculo  florue- 

rit .  137. 
Theodorus  Lafcaris  Imperialem  Se- 

dem  Niceae  fixit .  95. 
Theodorus  Syrus    cur   damnatus 

a  Concilio  CPolitano  .  ^ipp.hxn. 
Theodofiii ,  &  Valentiniani  lex  de 

figno    Salvatoris    Chrifti    humi 

non  infculpendo,  aut  pingendo  . 

77.  a  Canone  Trullano  renova- 

ta .  ibid. 
Theopafchianorum  haerefis  a  qui- 

bus  profec~ta  ?  ^ipp.  liv. 
Theophanis  Chonographiae  aucto- 

ritas  ,  &  fides  aflerta .  91.  92. 
Thomafius  Venerab.  Card.  editor 

Refponforialis  ,   Antiphonarii  , 

&Orationalis  antiqui  .71.  Offi- 

cium  Parafcevis  magnae  hebdo- 


madae  e  graeco  inlatinum  ver- 
tit .  99. 

Trabea  gemmis  intexta  a  Graecis 
Imperatoribus  ufque  ad  Imperii 
exitum  pro  veftimento  adhibi- 
ta  .  32.  a  Confularibus  etiam  fe« 
minis  ufurpata  .  ibid. 

Translatio  Crucis  duplex  fub  He- 
raclio .  91. 

Trishagii  formula  orthodoxa  quae 
eflet  ?  App.  liii.  altera  nonnulla- 
rum  Occidentalium  Ecclefia- 
rum  .  lviu. 

Thrishagius ,  frequentiffima  oratio 
in  Graeco  ritu  .  108.  cur  in  Ec- 
clefia  Latina  bilingui.  formula 
canatur  t  109. 

Triumphus  Crucis  Crux  ipfa  ap- 
pellata .  35. 

Trombellius  Io.  Chryfoft. ,  vir  eru- 
ditiffimus  ,  &  auftoris  amiciffi- 
rnus,ediditOrdinemOfficioruui 
Ecclefiae  Senenfis.  74.  item  opus 
elaboratiflimum  de  cultu  San-. 
dorum  .  43.  Auftoris  Diflerta- 
tionem  de  extremae  Vnftionis  Sa.- 
cramento  aptid  Orientales  inferitin 
fuoOpere  de  Sacramentis  .136. 

Turrii  Laurentii  Differtatio  deduobus 
Tfilteriis  Foroiulienfibus  ,  lauda- 
ta.45. 

Turrigius  Fjancifcus  Maria  lauda- 
tus  .  2.  Crucis  Vaticanae  dona- 
torem  afferit  Iuftinum  fenio- 
rem  .  20. 

Tyrophagi  dominica  apudGraecos 
quae  diceretur^S, 
V 

Valentini  Iofephi  Stephani  libellus 
de  ofculatione  pedum  Romani 
Pontiricis  .81. 

Valentiniani  fenioris  lex  de  Indul- 
gentia  criminum  die  Pafchatis 
concedenda  carceribus  inclu- 
fis  .  105. 

Vati- 


(  LXXXVIIl  ) 


Vatica'na  Bafilica  in  honoremfolius 
Principis  Apoftolorum  Deo  di- 
cata .  75. 

Valfechius  Antoninus  laudatus.84. 

Vegius  Maphaeus  ,  Baf.  Vatic.  Ca- 
nonicus  ,  Anaftafii  locum  de  Iu- 
ftini  Cruce  intelligit.  65. 

Veliternum  Capitulum  codicem 
feculi  xi.  affervat  ad  Eccleliam 
Bifuntinam  fpe&antem .  74. 

Venutius  Philippus  laudatus  .  14. 
eius  Differtatio  de  Cruce  Corto- 
nenfi  eruditiffima.  76. 

Verfio  Davidici  Pfalteni,  qua  uti- 
tur  Baiilica  Vaticana  quaenam 
fit ,  cuiufque  antiquitatis  ?  69. 

Verfio  Syriaca  Evangeliorum  Bi- 
bliothecae  Angelicae .  ^App.hxvn. 

Verfio  Syriaco - Eftranghela  adhuc 
inedita ,  olim  apud  Andream-» 
Mafium  .  ^pp.  lxvi.  eius  pars 
ex  codice  Bibliothecae  Ambro- 
fianae  a  quo  nuper  edita  ,  &  in- 
luftrata  ?  ib/d. 

Verfiones  Syriacae  facrorum  Bi- 
bliorum  duae  ,  earumque  diffe- 
rentia  .  jlpp.  lxv. 

Vezzofius  Ant.  Francifcus , au&oris 
amiciffimus ,  laudatus  .71.  Tho- 
mafianaopera  edidit,  eruditiffi- 
mis  obfervationibus  locupleta- 
ta .  105. 

Ugonii  Pompeii  ,  Elenchus  Reli- 
quiarum  Baf.  Vaticanae  .  20. 

Vicarii  B.  Petri  cur  Pontifkes  nun- 
cupentur .  24. 

Vindemiae  dies  procefllone  cele- 
bratus  ab  Impp.  CPolis  .  27- 

Vitis  cur  fatis  obvia  in  veteribus 
Chriftianorum  monumentis.  12. 
Chrifti,  &Ecclefiae  fymbolus.  ib. 


Vitruvius  ftriatis  harpaginetulis  ia- 
fenfus  .  1 2. 

Unctio  Crucis  inEcclefiaCPolitana 
Dominica  iv.  Quadragefimae , 
&  Kalendis  Augufti  lieri  lolita  . 
93- 

Voces  «*o  tS  ^vxou  ,  a  ligno ,  in  ve- 
teribus  Graecorum  exemplari- 
bus  an  extiterint  \jlpp.  lxiv.  lxv. 
iis  tum  Hebraicus  textus  ,  tum 
antiquae  omnes  Orientales  ver- 
fiones  omnino  carent.Lxvi.  defi- 
derantur  etiam  in  pofteriori 
Romana  editione  Operum_» 
S.  Ephrem  .  lxvi.  ad  marginem 
appiftae  in  textum  fortaffe  irre- 
pferunt .  lxviii.  an  in  Hebraico 
textu  olim  haberentur  ?  ibii.  le- 
guntur  inPfalterio  antiquae  ver- 
fionis  Latino-Italae  ,  quae  in 
Romana  ,  eiufque  propagine_j 
Africana  Ecclefia  obtinuit .  lxix. 
a  plerifque  PatribusLatinis,tum 
a  recentioribus  doctiffimis  qui- 
bufdam  receptae  ,  &  exhibitae  . 
ibid.  quando  inGraecam  verfio- 
nem  ,  quam  communem  appel- 
lant,  atque  adeo  in  Latinam  in- 
vedae  ?  lxx. 

Ufus  exprimendi  Chriftum  in  Cru- 
ce  quando  ,  &  quomodo  inva- 
luerit?42.  item  effingendi  Vir- 
ginem  puerum  Iefum  gremio  ge- 
ftantem  ?  45. 

Waldenfes  Iconomachiae  poftulati 
anmerito .  80. 


Zacharias  Hierofolymorum  Pa- 
triarcha  in  Perfidem  a  Chofroa 
afportatus  .  92. 


F     I     N    I     S. 


w 


^ 


/7 


^kJ^i^^^W^