Full text of "De ecclesiasticae Britonum Scotorumque historiae fontibus"

See other formats

This is a digital copy of a book that was preserved for generations on library shelves before it was carefully scanned by Google as part of a project
to make the world's books discoverable online.

It has survived long enough for the copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject
to copyright or whose legal copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books
are our gateways to the past, representing a wealth of history, culture and knowledge that's often difficult to discover.

Marks, notations and other marginalia present in the original volume will appear in this file - a reminder of this book's long journey from the
publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken steps to
prevent abuse by commercial parties, including placing technical restrictions on automated querying.

We also ask that you:

+ Make non-commercial use ofthefiles We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.

+ Refrainfrom automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's system: If you are conducting research on machine
translation, optical character recognition or other areas where access to a large amount of text is helpful, please contact us. We encourage the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attribution The Google "watermark" you see on each file is essential for informing people about this project and helping them find
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are responsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in copyright varies from country to country, and we can't offer guidance on whether any specific use of
any specific book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search means it can be used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liability can be quite severe.

About Google Book Search

Google's mission is to organize the world's information and to make it universally accessible and useful. Google Book Search helps readers
discover the world's books while helping authors and publishers reach new audiences. You can search through the full text of this book on the web

at |http : //books . qooqle . com/

7ff

«B H3 ISb

^CCLES

^f^l^li \ /IP

BR n ONUxM SCOTORUxMQUE

IIISTORLK KONTIBUS

Ht52}KJtirti

lAROLOS GUILIELIVIUS SCflOilLL

siiouxi ircD xmBCLiiiiat neRTz (libil besskil)
lomm Af an wn.LiAiif8 bt sukcate.

ecclesiasticj: britonum scotorumque

fflSTORU: FONTES.

ECCLESIASTIC^

BRITONUM SCOTORUMQUE

HISTORLE FONTBUS

DISSERUIT

CAROLUS GUILIELMUS SCHGSLL

BfiROLINI APUD WILHELMUM HERTZ (LIBR. BESSER.)
LONDINI APUD WILLIAMS ET NORGATE.

SPRECKELS

VD^

ARGUMENTUM.

L ECCLESIASTICAE BRITONUM HISTORIAE FONTES.

1. Scripiores.

a) Gildas Cap. I pag. 1.

b) Beda H .20.

c) Histoiia Britonum - III -29.

2. Faria Monumenta.

a) Annales Cambriae > IV .37.

b) Ecdesiaey Monasteria et cet * V * 39.

c) Eztemonim scriptomm testimonia. Conclusio ... * VI * 44.

n. ECCLESIASTICAE SCOTORUM HISTORIAE FONTES.

1. Annales Hibernienses Cap. Vn pag. 49.

2. Antiqaissima literarom et ritunm sacrorom monnmenta . * VIQ « 53.

3. Patricins . IX .61.

Condusio .78.

105G09

ixd perscratandam antiquitatem quicmiqae studimn contulerity nihil
potius habeto, quam ut a recentioribus vetustiores fontes diligenter
secernat Quae summa historiae lex in explicandis Britannicaram
ecclesiarum primordiis huc usque neglecta est Dli enim quoram ma-
xima laus est in vetustis undique colligendis monumentis, his iiulla
temporam diversitatis ratione habita usi sunt Medii autem aevi scri-
ptores falsa veris miscendo et ad ipsoram aetatem quae prioribus eve-
nerant saeculis metiendo quam maximas ecclesiae primordiis tenebras
obduxerant Quos vel nostra aetate sunt, qui duces sequi in magna
vetustoram fontium paucitate non dubitent Alii vero quae perpetua
sunt oblivione obrata, conjecturis, ut putant, in lucem evocare malunt,
quam ignorare se de priscis temporibus fateri. Plurimi denique, licet
rejecerint aniles posterioram fabulas, tamen ex incertis eoramdem
scriptis, quae ipsis quadraverint^ carpunt et colligant Quo modo
vereor ne vel mendosior evadat historia. Quum vero id agatur, ut
vera antiquitatis imago exprimatur, neque rivuli consectandi sunt,
neque ex variis varia scriptoribus carpenda, sed hauriendum potius
a fontibus est, et quae sit cujusque auctoris indoles ac fides inda-
gandum.

Nos igitur, quum alii aliarum ecclesiaram primordia jam in lucem
evocarint, in Britannicae antiquitatem elucidandam impendere operam
nobis proposuimus. Qua in re alienum est a consilio nostro, medii
aevi vel recentiorum scriptorum libros, qui huc spectent, enumerare,

sententias dijadicare, nisi qoid lacis ad cognoscendam antiqaitatem
afferant Neqae notas res ac pervagatas retractabimas, sed antiqais-
simos tantam fontes indagabimus, maxime illos, qai vel param acca-
rate vel nondam satis investigati.

Qaam vero in daas maxime partes distingaatar ecclesiastica Bri-
tanniaram historia, qaaram Britonam est altera, altera Scotoram tam
Hiberniensiam qaam Albanensiam, primo de illias dein de hajas fon-
tibas est disserendam.

/ Or THE '^

Cap-L GILDAS.

Antiquissimns BritoDum seriptor Gildas exstitit Is qaando, quis etiam et
qualis fuerit tam ex ejus scriptis, quam ex pervelustis cognoseitur testimoniis.
Beda primus testis est laudandus, qui non solum multa ab eo sumsit, sed
etiam in Ifist Eccl. I, 22 his illum auctorem citat verbis: »quae historicus
eorum Gildus flebili sermone describitc

Proximus est Alcuinus^ qui in Epistola IX haec dicit: «Legitur in
libro Gildi Brittonum sapientissimi , quod iidem ipsi Brittones propter rapinas
et avaritiam principum propter iniquitatem et injustitiam judicum propter
desidiam er pigritiam praedicationis episcoporum propter luxuriem et malos
mores populi patriam perdiderunt « Idem in Ep. LDC »Discite Gjlbum Brit-
tonum sapientissimum et videte ex quibus causis parentes Brittonum perdi-
derunt regnum et patriam.*

Ad haec VIII saeculi testimonia accedunt XU saeculi scriptores.

Guilielmus Mabnesbiriensis quidem, qai librum de Glastoniensis
ecclesiae antiquitate ante a. 1126 conscripsit, haecce refert: (Gale III, 296.)
•Nam sicut a majoribus accepimus, Gildas neque insulsus neque infacetus
historicus, cui Britanni debent, si quid notitiae inter caeteras gentes habent,
multum annorum ibi (Glastoniae nempe) exegit loci sanctitudine captus. Ibi-
demque AD512 de medio factus in vetusta ecclesia ante altare est sepultus.«

Gdlfridus Monemutensis deinde, qui Historiam Regum Britonum
a. 1147 composuit, haec dicit: »Cum multa mecum et de multis saepius
animo revolvens in historiam regum Britanniae inciderem, in mirum contuli,
quod intra mentionem quam Gildas et Beda luculento tractatu fecerant, nihil
de regibus qui ante Incarnationem Ghristi Britanniam inhabitaverant, nihil
etiam de Arturo ceterisque compluribus qui post Incarnationem successerunt,
reperissem. «

At ille ubi Gildam sequitur (Hist VI, 1. 2. 3.) de auctore silet, a Gilda
rero quae se hausisse refert, ab aliis sumsit In Hist VI, 13 enim Germani
miracida enarrat» »quae« ait »Gildas in tractatu suo luculento sermone

l etf . L CDJ9A&

pan^ « V^^fnm uec er^unt ji Qbtiaiia BriiiiMii .^ 12 ekie. '^hk Sk «t ptc-
rmiii *;n4 ai^Utli st^rnr^m GUiiae tftribait. Iiieai aiius pi ^aK p«r£li anc.
a <AtU, Jbrsf. •i; jf^bos 3Caiimtiiii» HisC H. 17" ^ ie *^ctiiDa 4nreii
.lmbro«ii' T'''^, t> KrfpCos es« pitsvit. <|nBnam m pasfiaiaR « MBma
^t ac:iis ¥iZ3au Dnviaoiipie ^ soGannB ab ilmtbeca paga BiaHram in-
▼enis^e T^Csft. S*iC ioiifpie un Gtiiiae Hbris mttpjs in Histiiria BritaoBm
iavenitor. <piod hiifadm •int Lad^ * ' mflihflimii ^zaarrs. ift I^^aaa cimHffntinn tf
ref«rt, <piam, ait. ••pna Gtitias bi^ria^^bmi satis praiiu tcacia^. ca
praeti^nre praeeiezi.<

CirmLhu CmmhTemsh \h ■ipm m rMfnfMi ieserTpQaim c a. ltS5
iaipta Gtliiae meiiuaiiem ^eit. EKdt ami in praefatinee. ^ngia Sacra p. 58)-
#Ffae aiiid itaqne Britamiiae seriptjribiB sabm miiii Gtiiias, (piodes cmiAm
■ateriae ear»» obcaient. imitabifti cme viikfim; ^ma ca qima viifit d fse
tn^kovii^ seripta CJimmrmimm i niilmmmw ^^otis aaac iedanBs p«dK ipam
deserlb^a» ▼er.in na^ histanam texnit <fxam aiaaCam.*

Itiem ia Ubt>ia> de EI^odabilibiH W^iiiae c IL i Wboctia Aasya Sacra
H, A-iij G:.<iim pUne secutns sob iacm addit •[)« GiliLa voa ^ aico
m ^t«>m iaim aerlter invebitor, £ctmt BriUiics. qaad propUr fratrcm
sonm Aibaaiae priaeipem. qvcm rex Jkrtbaras occiJcrat oSasm hacc scri-
pHiL rode et iibro'» e^e^ios qoos de Gestis Artnari ct ^eotis s«ac iaadi-
bod moiuvs seripseraty astiiu firatns sai accc amocs. at aeisciimt. ia aure
fvojeeit. Cojus rei caasa aiiiil de laafta priacipc ia scripUs antbcaticb cx-
pveH-inra io^eaies.c

Oa:'>d qanrn de§it in Co£ce WcstaMwastencaeii haud scb» aa a ihrario
qno^iam faerit a'i]ectaau

Hfic etiaro pertioet aola librarn, ipiae sah fiacm codacis F cxatal, de
qoa infra. Ibi Gildas mag^mm fcrtar dc Britoaom rtgkm Bbram scripsisse.

li^dem fere tcmporibos Giidae Yitac compositac sml, altcra XII saccolo
a Rojensi qTi'>dam mooacbo (ed. >IabiIIoa AcL Saact. sacc 1.) a Caradoco
Lanearyeosi, ot fertor, aitera (ed. StCTcasoa cam Giidac sciiplis 1838).
Ilaoe ^tro neque a Caradoco scriptam ct XU sacailo aatiqaiorcm cssc, in
praefatione ^ibid.) Steretisoo docoit. SofBal panca dc ca diccic.

Aaetor hujas Vitae Giidam Sapicnlcm, Saoctom, Docloffcm, ffistorio-
/^apbom voeat. »Faisse eam oDom ex 24 Xao Albaaiae r^is liiiis cl
7 annos in 7 artibas stadoisse in Gallia. Deia com rcmeassct cam mole
dii^er^onim volaminam, aodita ejos fama cooflaxisse aiidiqoe plarimos ad
eom Kbolares. Eoodem Ardmacbae qaoqoe slndiam rexissc, deia Romam
profeetom eampanam Pontifici dooo dedissc, rcTersom iodc LancanrcDse
retfv^e stodiam, posthae cam Cadoco in iosolis Sabriaae flominis commo*
ratom^ a Danis dcniqae expolsam coDfagissc Glastoniam cl ibi scripsisse
hislorias de regibas Britanoiac: Tom yero qnnm orbs ab Artbnro obside*

CAP. L CaDAS* 8

reUir, haoc monciliMsa euni Melcuamo rege; eamqae ob caasam malta regea
Glastoniae ecclesiae territoria donasse. Tandem Gildam mortuum Glastoniae
et in ecclesia St Mariae esse sepaltum.« Haec fere ille.

Tales qaidem fabulas nos boc loco non facile repetituri eramus, nisi
doctissimos viros induxerint, duos statuere Gildas. Quae hodie communis
fere omnium sententia levioribus fulcitur argumentis. Maximum est illud,
quod Guilielmus Malm. Gildam obiisse referat a. 512, obsessio vero Badonici
montis facta sit a. 520, qao anno se natum esse Gildas ipse testificatur.
Hinc non solum Balaeus sed etiam Usserius, cujus maxima est in indaganda
antiquitate auctoritas condusit, alium esse Gildam Albanium, Badonicum
alium. Quod luce clarius esset si tam de anno obsessionis illius, quam de
Gildae aetate inter omnes medii aevi scriptores constaret. Beda quidem
Gildae locum perperam interpretatus Badonicum montem obsessum esse a
493 putavit, reliqui calculum non subduxerunt. Annales Cambriae vero
id a. 516, Mattbaeus Westmon. a. 520 factum referunt. Neque de Gildae
aetate certi qaidquam tradunt isti scriptores. Hoc unum ex locis supra*
dictis et Vitis colligi licet, Gildam eos Arthuri aequalem babuisse. Guiliel-
mus unus Gildam a. 512, Arthurum a. 542 decessisse refert. Slolidissimae
vero fabulae aliique qui in libro ejus exstant calculi, parum apti sunt ad
fidem faciendam. Idem enim Davidem episc. mortuum esse refert a. 546,
Annales Gambriae vero a. 601. Quanta vero temporum ac rerum confusio
qaanta fabularnm fictio XII saeculo fuerit, nemo nescit. locertitudo igitur
temporum causa non est, cur duo statuantur Gildae. Sed quod plqris est,
silent omnia tam vetusta quam medii aevi roonumenta de altero Gilda; qui
si talis ac tantus vir exstitisset, apud Gildam, Bedam, Annales Cambrenses
ac prorsus omnes scriptores nullam omnino ejus mentionem fieri, mirari
satis non possemus. Rejicienda est igitur ista^ duos fuisse Gildas,
conjectura, quae ut aliae innumerabiles conjecturae et fabulae ex Balaei
et Pitsii officina prodiit, qul quum respuere repugnantia noUent, inter duas
ea personas distribuerunt

Vnus ergo, de quo agitur Gildas fuit, de quo cerlissima quaC''
dam quanquam paacissima quum ex antiquis testimoniis tum ex ipsius scri^
ptis cognosci licet. Haec enim ipse sub finem Historiae dicit (§ 26) »Ex
eo tempore nunc cives nune bostes vincebant . . . usque ad annum obses-
sionis Badonici montis .... quique quadragesimus quartus ut novi oritur
annus mense jam primo emenso, qui jam et meae nativitatis est.« Hic vero
aonus quum secundum Annales Cambriae X saeculo scriptos (conf. infra)
LXXII sive 516 nostrae aerae sit (520 Mattb. Westmon.) natus est Gildas
a. 516, Historiam autem composuit a. 560 (564). Epistolam vero ante annum
547 scripsisse videtur, siquidem idem est Mailcunus, quem in Epistola quasi
praesentem increpat cum Mailcuno, quem a. 547 mortuum esse Annales

sententias dijudicare, nisi qoid lucis ad cognoscendam antiqoitatem
afferant. Neqae notas res ac pervagatas retractabimus, sed antiquis-
simos tantam fontes indagabimns» maxime illos, qui vel parum accu-
rate vel nondum satis investigati.

Quum vero in duas maxime partes distinguatur ecclesiastica Bri-
tanniarum historia, quarum Britonuni est altera, altera Scotorum tam
Hibemiensium quam Albanensium, primo de illius dein de bujus fon-
tibus est disserendum.

Cap.I. GHDAS.

Antiqaissimas BritoDum seriptor Gildas exstitit Is quando, quis etiam et
qaaiis fuerit tam ex ejus scriptis, quam ex pervelustis cognoscitur testimoniis.
Beda primus testis est laudandus, qui non solum multa ab eo sumsit, sed
etiam in I£st Eccl. I, 22 bis illum auctorem citat verbis: »quae bistoricus
eoram Gildus flebili sermone describit*

Proximus est Alcumus^ qui in Epistola IX haec dicit: «Legitur in
libro Gildi Brittonum sapientissimi , quod iidem ipsi Brittones propter rapinas
et avaritiam principum propter iniquitatem et injusUtiam judicum propter
desidiam et^ pigritiam praedicationis episcoporum propter luxuriem et malos
mores populi patriam perdiderunt« Idem in Ep. LDC »Discite Gylbum Brit-
toDum sapientissimum et videte ex quibus causis parentes Brittonum perdi-
derant regnum et patriam.<

Ad haec VIII saeculi testimonia accedunt XII saeculi scriptores.

Gtdliehnus Malmesbiriensis quidem, qui librum de Glasloniensis
ecclesiae antiquitate ante a. 1126 conscripsit, haecce refert: (Galelll, 296.)
»Nam sieut a majoribus accepimus, Gildas neque insulsus neque infacetus
historicus, eui Britanni debent, si quid notitiae inter caeteras gentes habent,
multum annorum ibi (Glastoniae nempe) exegit loci sanctitudine captus. Ibi-
demque AD512 de medio factus in vetusta ecclesia ante altare est sepultus.«

Crdlfridtis Monemutensis deinde, qui Historiam Regum Britonum
a. 1147 composuit, haec dicit: »Cum multa mecum et de multis saepius
animo revolvens in liistoriam regum Britanniae inciderem, in mirum contuli,
quod intra mentionem qnam Gildas et Beda luculento tractatu fecerant, nihil
de regibus qui ante Incarnationem Ghristi Britanniam inhabitaverant, nihil
eliam de Arturo ceterisque compluribus qui post Incarnationem successerunt,
reperissem. <

At ille ubi Gildam sequitur (Hist VI, 1. 2« 3.) de auctore silet, a Gilda
vero quae se faausisse refert, ab aliis sumsit In Hist VI, 13 enim Germani
miracnla enarrat» »quae« ait «Gildas in tractatu soo luculento sermone

l CAP. I. 6ILDAS.

paravit. « Verum haec exstant ia Historia Britonura § 32 etc. qaam ille ut ple-
rique ejus aetatis scriptores Gildae attribuit. Idem alios qui jam perditi sunt,
a Gilda libros, de legibus Molmutinis (Hist. II, 17) et de »Victoria Aurelii
Ambrosiic (IV, 19) scriptos esse putavit, qu^rum in posteriore se nomina
et actus Fagani Duvianique et sociorum ab Eleutherio papa missorum in-
venisse refert. Nec denique in Gildae libris neque in Historia Britonum
invenitur, quod Galfridus de Lud, Cassibelauni fratris, et Nennii contentione
refert, quam, ait, >quia Gildas historiographus satis prolixe tractavit, ea
praeterire praeelegi.«

Giraldus Cambrensis denique in Cambriae descriptione c. a. 1185
scripta Gildae roentionem facit. Dicit enim in praefatione, (Anglia Sacra p. 880)
» Prae aliis itaque Britanniae scriptoribus solus mihi Gildas , quoties eundem
materiae cursus obtulerit, imitabilis esse videtur, quia ea quae vidit et ipse
cognovit, scripto commendans excidiumque gentis suae declarans potius quam
describens veram magis historiam texuit quam ornatam.«

Idem in libello de Illaudabilibus Walliae c. II. (Wharton Anglia Sacra
II, 448) Gildam plane secutus sub finem addit »De Gilda vero qui adeo
in gentem suam acriter invehitur, dicunt Britones, quod propter fratrero
suum Albaniae principem , quem rex Arthurus occiderat offensus haec scri-
psit. Unde et libros egregios quos de Gestis Arthuri et gentis suae laudi-
bus multos scripserat, audita fratris sui nece omnes, ut asserunt, in mare
projecit. Cujus rei causa nihil de tanto principe in scriptis authenticis ex-
pressum invenies.«

Quod quum desit in Codice Westmonasteriensi haud scio an a librario
quodam fuerit adjectum.

Huc etiam pertinet nota librarii, quae sub finem codicis F exstat, de
qua infra. Ibi Gildas roagnum fertur de Britonum regibus librum scripsisse.

lisdem ferc temporibus Gildae Vitae compositae sunt, altera XII saeculo
a Ruyensi quodam roonacho (ed. Mabillon Act. Sanct. saec. 1.) a Caradoco
Lancarvensi, ut fertur, altera (ed. Stevenson cum Gildae scriptis 1838).
Hanc vero neque a Caradoco scriptam et XII saeculo antiquiorem esse, in
praefatione (ibid.) Stevenson docuit. SuiBciC pauca de ea dieere.

Auctor hujus Vitae Gildam Sapientem, Sanctum, Doctorem, Historio-
graphum vocat. »Fuisse eum unum ex 24 Nau Albaniae regis filiis et
7 annos in 7 artibus studuisse in Gallia. Dein cum reroeasset curo mole
diversorum voluroinuro, audita ejus faroa confluxisse undique plurimos ad
eum scholares. Eundero Ardmachae quoque studium rexisse, dein Romam
profectum campanam Pontifici dono dedisse, reversum inde Lancarvense
rexisse studium, posthac cum Cadoco in insuiis Sabrinae fluminis commo*
ratum, a Danis denique expulsum confugisse Giastoniam et ibi scripsisse
historias de regibus Britanniae: Tum vero quum urbs ab Arthuro obside*

CAP. I. GUDAS, 8

retar, hooc reconciliMse cuni Melcaamo rege; eamqae ob causam multa reges
Glastoniae ecclesiae territoria donasse. Tandem Giidam mortuum Glastoniae
et in ecdesia St. Mariae esse sepultum.« Haec fere ille.

Tales quidem fabulas nos hoc ioco non facile repetituri eramus, nisi
doctissimos viros induxerint, duos statuere Gildas. Quae hodie communis
fere omnium sententia levioribus fulcitur argumentis. Maximum est illud,
quod Guilielmus Malm. Gildam obiisse referat a. 512, obsessio vero Badonici
inontis facta sit a. 520, quo anno se natum esse Gildas ipse testificatur.
Hinc non solum Balaeus sed etiam Usserius, cujus maxima est in indaganda
antiquitate auctoritas conclusit, alium esse Gildam Albanium, Badonicnm
alium. Quod luce clarins esset si tam de anno obsessionis illius, quam de
Gildae aetate inter omnes medii aevi scriptores constaret. Beda qoidem
Gildae locum perperam interpretatus Badonicum montem obsessum esse a
493 potavit, reliqui calculum non subduxerunt. Annales Cambriae vero
id a. 516, Matthaeus Westmon. a. 520 factum referunt. Neque de Gildae
aetate certi quidquam traduot isti scriptores. IIoc unum ex locis supra-
dictb et Vitis colligi licet, Gildam eos Arthuri aequalem habuisse. Guiliel-
mus unus Gildam a. 512, Arthurum a. 542 decessisse refert. Stolidissimae
vero fabulae aliique qui in libro ejus exstant calculi, parum apti sunt ad
fidem faciendam. Idem enim Davidem episc. mortuum esse refert a. 546,
Annalee Cambriae vero a. 601. Quanta vero temporum ac rerum confusio
quanta fabularum fictio XII saeculo fuerit, neroo nescit. Incertitudo igjtur
temporom causa non est, cur duo statuantur Gildae. Sed quod pluris est,
silent omnia tam vetusta quam raedii aevi monumenta de altero Gilda; qui
si talis ac tantus vir exstitisset, apud Gildam, Bedam, Annales Cambrenses
ac prorsus omnes scriptores nullam omnino ejus mentionem fieri, mirari
satis non possemus. Rejicienda est igitur ista, duos fuisse Gildas,
conjectura, quae ut aliae innumerabiles conjecturae et fabulae ex Balaei
et Pitsii officina prodiit» qui quum respuere repugnantia noUent, inter duas
ea personas distribuerunt.

Vfms ergOy de guo agitur Gildas fuit, de quo certissima quae-*
dam quanquam paacissima quum ex antiquis testimoniis tum ex ipsius scri*
ptb cognosci licet. Haec enim ipse sub finem Historiae dicit (§ 26) »Ex
eo tempore nunc cives nune hostes vincebant . . . usque ad annum obses-
sionis Badonici montis .... quique quadragesimus quartus ut novi oritur
annus mense jam primo emenso, qui jam et meae nativitatis est.« Hic vero
annus quum secundum Annales Cambriae X saeculo scriptos (conf. infra)
LXXII sive 516 nostrae aerae sit (520 Matth. Westmon.) natus est Gildas
a. 516, Historiam autem composuit a. 560 (564). Epistolam vero ante annum
547 scripsisse videtur, siquidem idem est Mailcunus, quem in Epistola quasi
praesentem increpat cum Mailcuno, quem a. 547 mortuum esse Annales

4 €AP. I. «aDAS.

Cambr. referant (Ann. Tigernachi ad a. 560). Ibidem ad a. 570 notatam est:
«Gildas obiit.<

Neqae de nomine ejas est dabiom. Gildos a Beda et Alenino, Gildas
a popalaribas vocatur, qaorum major in bae re aactorRas esL Sapiens
vero jam VUI saecalo, Alcaino aactore et habitos et vocatas esse yidetur.
Sunt deinde, qui Cormac ei cognomen fuisse ex hac librarii nota concla-
serint (§ 26):

«Historiam Gildae Cormac sic periege scriptam
Doctoris digitis sensa cultuqae redactam.
Haec tenues snperat multos carpitque superbos.*
At Cormac librarii potias nomen esse apparet.

Venimus ad Scripta Gildae. Horum duo tantum neque vetusti codices
in Bibliotheca Cantabrigiensi exstant, quorum alter F. f. 1. 27 notatas mem-
bran. fol. sub finem XII vel initio XDI saeculi a Dunelmensi monacho, ut
videtur scriptus (cf. Stevenson), continet praefationem, capitula, rubricam,
historiam. In altero autem, qui notam D. d. 1. 17 habet, Epistola quoque
invenitur, sed mutilus est in initio.

Polydorus Vergilius primus <j!ildae libros tjrpis exprimendos cnravit
a. 1525, dein Josselinus 1568; qui quos penes se codices habuerint non
constat. Galaeus vero, qui denuo istos edidit a. 1691 (Rerum Angl. Script.
vet. in, 1) praeter cod. Cant. F codicem quoque Cotton. Vitell. A, VI adhibait,
qui tamen cum aliis ejasdem bibliothecae libris a. 1731 combustus est. His
vero editionibus quaeque eas secutae sunt, quum parum accurate transcriptos
exhibeant codices praetermissis earum tantum mentionem facio, quae nostris
temporibus doctissimis viris Stevenson et Petrie curantibus prodierunL Ille
quidem jussu Societatis historicae Anglicanae ex codicibus istis diligentissime
Gildae scripta edidit a. 1838 praemissa tam praefatione, in qua de Gilda et
libris ejus disseruit, quam Vita Caradoco adscripta. Petrie vero, Josselinum
Codice Cott. isto usum esse opinatus, hunc sequi maluit.

Nos autem divisionem quam Stevenson fecit, additis Galaei capitulis
sequamur.

Beda et Alcuin titulos librorum non prodnnt, Josselinus utrumque Epi^
stolam inscripsit. Giraldus vero Historiam librum >de excidio Britonumc
vocat. Codex denique Cant. F titulos »Historia Gildae< et «Epistola Gil-
dae« exhibet, Rubrica vero Historiae haec est praeposita «Incipit liber que-
rulus S. Gildae Sapientis de excidio Britanniae.«

His praemissis adeamus jam Historiam Gildae. Et primo de Prae*
fatione, Capitulis, Rubrica dicendum est.

Rubrica quidem, qnae in codice F tantum exstat nihil est nisi pars
Capitulorum antecedentium. Initium ejus ex titulo Praefationi praeposfto
sumtum esse videtur. Sed quae sequuntur, ad verbum fere congruunt cum

CAP. L GaDAS. O

CapHalis 11 — Vm omisso Vllmo. Quod dormitans librarius, qui forsitan
ex yariis ea codicibus transcripsit, non vidit.

Capitula quoque quae contineant nonnulla ex Beda sumta, librarius
quidam adjecit.

Praefationem vero nemo a Gilda fuisse scriptam negat. Simillima
est enim Historiae stilo ac sermone. At ejus conclusio suspicionem mihi
movet. Sunt enim XXVI capitula addita ante dictis multo accuratiora. Quae
81 primitus exstitissent, librarius non sane alia ista minus apte confecisset.

Eadem sub finem codicis F repetita sunt At librarius his yerbis alium
se Gildam promisisse librum scripturum ratus addidit: >Fecit namque ipse
Gilda librum magnum de regibus Britonum et de proeliis eorum, sed quia
vituperavit eos multum in eo libro, incenderunt ipsi librum illum.« (cf.
supra Girald. de Illand.)

Haec quum ab aliis sint omissa» non praetermittenda existimavi.

De libri consUio ac fontibus ipsum audiamus auctorem, qui (§ 4.
Cap. n) praemisso, se neque priscos communesque cum omnibus gentibus
errores neque vetustos yelle ^annorum annos enumerare, ita pergit: »illa
tamen proferre conabor in medium, qnae temporibus imperatorum Roma-
Dorum et passa est et aliis intulit civibus longe positis mala: quantum tamen
potnero non tam ex scripturis patriae scriptorumve monumentis — quippe
qaae vel si qua fuerint, aut ignibns hostium exusta aut civium exilii classe
loDgiiis deportata non compareant ~ quam transmarina relatione, quae cre-
bris irrnpta intercapedinibus non satis claret.«

Vetustiora igitur Gildae libris monumenta neque spes esty un*
fuam in Britaufda inventum iri^ neque usquam terrarum adhue re*
perta sunt.

Historiae consilium atque ordinem quo facilius perspiciamus dispositiO"*
nem libri, et fontes ac temporum rationem breviter expiicemus.

Historia.

Stev.

§§.

Gale.

Cap.

Fontes.

Galculus.

Praefatio

1. Descriptio Britinniae —
Britonnm indoles — Aueto-
ris consiliam

2. Romani inanlam aggressi
subjiciunt. .........

1.2.

3.4.

5-7.

8.
9-11.

12.

I. II.

III-V.

VI.
VII. VIII.

IX.

Gosmogr. Aetbici?

Florus? Orosius?

Euseb.
Euseb.

ante X
(55)

post X
(37)

(305)

(370?)

3. Britones Tiberii tempori-

bus conversi .

Persecutio Diodetiana. . .
Fides usque ad Arianae
baereseos ortum servata .

CAP. I. eaDAS,

Stev.

Galc

Historia.

§§.

C.p.

Fontti.

Calcului.

4. Maximi dominatio

13.

Sulp. Ser. (Oros?)

(383)

Fictorum Scotorumque iu-

•

vasiones

XI.

5. Legationes: prima— auxi-

lium — iDvasio

15. 16.

XII. XIII.

(e.390)

secunda — auxiliom — in-

vasio — miseria

17-19.

XIV-XVI.

(400)

tertia ad Aetium

20.

XVII-XIX.

(446)

Victoria — Britonum vilia

21. 22.

XX-XXII.

6. Saxonum adventus et op-

pressiones. Aurelius . . .

23—25.

XXIII-XXV.

(466)

7. Obsessio Badonici montis.

26,«.

XXVI.

(520)

Britanniae status Gildae

aetate

26, /J.

XXVI.

(560)

TraDsimus ad foiUeSy ex qaibus Gildas hausit

Iq Britanoiae descriptione paucissima ab externis scriptoribus sum-
sisse videtur. Loogitudo insulae (800 M Pass.) latitudo (200 M Pass.) cum
Cosraographia Aethieo adscripta plaue coDciiiit. Multa, quae Diodorus»
Strabo, Pliaius prolixius tractarant, desiderantur. Sed raaguo sunt pauca
aestimanda, quae de insulae statn quaiis suis fuerit temporibus, memoriae
tradidit. Tunc enim fuisse diseimus 28 civitates vel oppida, Donnulla ca-
stella, muros, turres, serratas portas, domus raunitionibus et deeoramentis
instructas. Dein (§ 4. II) patriae portenta diaboHca raemorat »pene numero
vincentia Aegjptiaca quorum nonnulla lineamentis adhuc deformibus intra
vel extra deserta moenia solito more rigentia torvis vultibus intuemur.«

Romanorum deinde invasionem his fere verbis describit (§ 5. HI): Ob«
tento a Romanis orbis imperio quum in omni terra tunc cessarent belia , non
aciem flamnkae caeruleo oceani torrenti eohiberi vel extingui potuisse. Qaae forte
a Floro sumta sunt, qui »omnibus, ait, terra marique captis respexit (Caesar)
oceanum et quasi hic Romanus orbis non sufBceret, alterum cogitavit*

At omnino difficiliimum est dictu, quos hic maxime secutus sit aucto-
res. Non enim solum quae paulalim facta sunt, in unam quasi compressit
imaginem, sed et adeo imbelles fuisse ac timidos Britones opinatus est, ut
Romani solis minis eos prosternerent, dein quum subdole praefectos Roma*
norum trucidassent, alios supplicio afficerent mancipio darent alios praefectis,
ita »ut non Britannia sed Romana insula censeretur et quidquid haberi pos-
set aeris, argenti vel auri, imagine Caesaris notaretur.«

Quod ante Claudium non factum fuisse scimiis. Fortiter autem resti-
tisse Britones, Romanorum scriptores ad unQra omnes conseotiunt. ExhU

CAP. I. 6ILDAS.

uUeBigi Ueei^ Gildam antiquitatii parum fuisse peritum. Quae inde
usqae ad Diocletianam persecutionem a Romanis gesta sunt omisit. Sed
multo diligentios, quae de Maximo retuiit, ab externis hausit fontibus, quos
quo facilius indoles Gildae atque ratio in componenda historia diluceat, ad-
dendos existimavimus.

GUdas § 13. X

»Itemque tandem ^rannorum
virgultis crescentibns . . . insula . . .
germen suae piantationis amarissi-
mae ad Gallias magna comitante
militum caterva, insuper etiam
imperatoris insignibus quae nec
decenter nsqne gessit nec legitime,
sed rita tyrannico et tumuituante
milite — Maximum misit Qui cal-
lida primum arte potius quam vir-
tute finitimos quosque pagos vel
provincias contra Romanorum sta-
tam per retia perjurii mendaciique
sui faeboroso regno adnectens et
unam alamm ad Hispaniam alte-
ram ad Itaiiam extendens et thro-
nnm iniquissimi imperii apud Tre-
veros statuens tanta insania in
dominos debacchatus est, ut duos
imperatores legitimos unum Roma,
alium religiosissima vita expelleret.
Nee mora tam fertiiibus vallatus
aadaciis apud Aquilejam urbem
capite infando caeditur, qui deco-
rata totius orbis capita regni quo-
dammodo cervicibas dejecerat.«

Sulpicius Sev. Vita Martim 23.

>Maximus ferocis ingenii vir et bel-
lorum civilium victoria elatus.c

Idem IHal. IJ, 17. »Vir omni vitae
merito praedicandus , si ei vel diadema
non legitime tumultuante milile imposi-
tum repudiare iicuisset.

Orosius Hist. VII^ 34. Maximus vir
strenuus et probus atque Augusto dignus
nisi contra sacramenti fidem per tyran-
nidem emersisset in Britannia invitus pro-
pemodum ab exercita imperator creatus,
in Gailiam transiit, ubi Gratianum Augu-
stum subita iocursione perterritum atque
Itaiiam transire meditantem doiis circum-
ventum interfecit, fratremque ejus Valen-
tinianum Augustum Italia expulit.

A«o$j?^ ad a. 384. GratianusLugduni
captus et occisus est

Prosper Tyro ad a. 385. Apud Tre-
veros Manichaei deprehensi summo Ma-
ximi studio exterminati sunt.

Sulp. Sev. (cf. supra) Martinum refert
Maximi mensae participem esse noluisse,
qui duos imperatores unuro regno alte-
rum vita expulisset.

Prosp. Aq. ad a. 388. Maximus tj-
rannus a Valentiniano et Theodosio im-
peratoribus in tertio ab Aquileja lapide
spoliatus indumentis regiis sistitur et ca*
pite damnatur.c (Similiter Sulp. Sev.)

Huc osque paaca quidem ex aliis monumentis collegit. Sed quos inde
sit aactores secutus , frustra quaerimas. Id igitur potius videndum erit, utrum
in reliqua bistoriae parte consentiat veteribus an repugnet scriptoribas.

8 CAP. 1« GILDAS.

Amtnianus Marcellinus quidem, qai c. a. 400 floruity in libro
XXIV, 4 refert, Valentiniano imperatore et Valente aagusto (qni secundam
Gronovii calculum in imperium adscitus fuit a. 364) »Pict08 Saxonesque
atque Scottos et ^ttacotos Britannias aerumnis vexavisse continuis.«

Prosper Tyro ad a. 382 >Incursantes ait Pictos et Scotos Maximus
strenue superavit.«

Claudius Claudianus qui c. a. 400 viguit, Stilichonem tradit Sco-
tos Pictosque repulisse (cf. de III. Gons. Hon. a. 396; de IV. Cons. Hon.
a. 398.) Dein in libello de I. Cons. Stiiich. a. 400. Britanniam loquentem facit:
»Me quoque vicinis pereuntem gentibus, inquit,
Munivit Stilichon totam quum Scotus Jemen
Movit et infesta spumavit remige Tethys.
IHius eflectum curis ne tela timerem
Scotica nec Pictum tremerem et cet. <

Procopius dein ad a. 407. Bqsttaviav fJk6Vto& ^Pa(ux$o& avaiSia^Sacd-ay
ovxsTi i(Sxov aXX^ ov(fa vtw zvqaypovg an avvov ifjsver.

Romani igitur ab hostibas undique circumventi Britanniam defendere
amplius non poterant. Unde factum est, ut a. 407 primo Marcus et Gra-
tianus, dein Constantious imperatores a militibus eligerentur (conf. Sozom.
Hist. VI, 2. Prosp. ad a. 407. Oros. ad a. U. G. 1165. Prosp. Tyro ad 409).
Gonstanlino verum, qui cum exercitu in Galliam profectus vel Iberiae sibi par-
tem subjecerat, orta militum seditione interfecto copiae victae ac dispersae sunt.

Prosper Tyro denique ad a. 441 haec notat:

»Britanniae usque ad hoc tempus variis cladibus eventibusque latae
in dilionem Saxonum venerunt.«

Cum his quae veteres memoriae tradiderunt scriptores Gildas
plane fere congruit^ qui Maximi expeditionem (§ 14. XI) miseriarum Bri-
tonum causam atque initium habuit. Is enim quum omnem juventutem de-
duxisset in Galliam, Britones hostibus resistere jam non poterant. Igitur
post decem fere annos Britones legatos Romam misisse videntur (§ 15, XII),
Unde auxilio iis lato vallum cespitibus exstruxeront c. a. 396—398. Quo
quum reversis Romanis arceri hostes non possent, iterum a Romanis auxi-
lium petierunt (§ 17. 18. XIV). Et tum sane Stilicho non solum milites mi-
sit, sed et vallum lapidibus restituendum curavit a. 400 (cf. Glaud.). Jam
vero relicta insula Romani nunquam eo rediisse videntur. Et quum post
multos annos Britones ab Aetio auxilium petiissent, repulsam tulerunt. Hanc
vero legationem factam fuisse a. 446 ex literarum initio (§ 19. XVI) con-
cluditur, quod hoc est: >Agitio ter consuli gemitus Britonum* Aetius enim
primo Gonsul fuit cum Valerio a. 432, tertio a. 446. Hoc autem unum, nisi
tertius Aetii consulatus cum primo vel secundo fuerit confusus, cum Prospero
(ad a, 441) pugnat.

GAP. I. «ODAS.

Gildas igitur bac in re cum Beda concinit, qai Saxones a Britonibus
a. 447 vel 449 invitatos esse tlradit* Non enim statim post reversam ab
Aetio legationem Gilda auctore Saxones advenerunt, sed Deo confisi victo*
riam Britones ab bostibus reportarunt et tum demum invalescente luxuria
et ignavia contra Pictos Scotosque a Saxonibus petierunt auxilium. Quod
yero ad prhnas duas legationes spectat, eum veteribus senptoribus
Gildas fnulio magis eongruit, quam Beda, qui eas in Cbronico inter
Vn etXn Honorii et Tbeodosii II annum (c. 414—419) factas esse refert.
Cujus calculi ratio prorsus latet Gildas dein qui transmarinos vocat Scotos
Pictosque» Scotos ab Hibernia venisse censuit, Beda aliter rem interpretatus est.

Qnae reliqua snnt , Aurelii pugnas (§ 25. XXV) obsessionem Badonici
montis (a. 516 Annal. Camb.) Britonum statum et conditionem, quum alia
desint monnmenta, omittentes ad Eeelesiastieam historiam transimus. Primo
quidem de Britonum eonversione dicendum est, de qua quum nibil a popu-
laribus traditum invenisset Gildas ex Eusebii Historia baecce compilavit:

GOdas § 8. Cap. VI.

«Interea glaciali frigore rigenti
insnlae et velut longiore terrarum
secessa soli visibili non proximae
verus ille sol non de firmamento
solum temporali sed de snmma
etiam coelorum arce enncta tem-
pora excedente orbi universo prae-
fulgidum sui coruscum ostentans,
tempore ut scimus summo Tiberii
Caesaris, qno absque uUo impe-
dimento ejus propagabatur religio,
comminata senatu nolente a prin-
cipe morte dilatoribus militnm ejus-
dem radios suos primum indulget,
i. e. sua praeeepta Gbristus.«

Euseb. Ruff. interp. HE II^ 2. 3.

II y 2. «Interea cum per omnem jam
loeum de resurrectione et mirabilibus do-
mini nostri .... et de ascensione ejus

ad coelum felix fama loqueretur

Quae profecto divina providentia ita tunc
Caesaris sensibus ingessit, uti absque uHo
obstaculo in ipsis duntaxat initiis Evan-
gelii sermo usquequaque percurreret.«

II y 3. >Unde et factum est, ut repente
quasi coelitus lumen ostensum aut radius
quidam solis ernmpens totum orbem cla-
ritate supemi luminis illustraret et illa
propbeUa compleretur . . « in omnes ter-
ras exivit sonns eorum, Evangelii dun-
taxat et Apostolorum. «

Euseb. Chron. ad ultim. a. Tib.

>PiIato de Cbristianorum dogmate ad
Tiberinm referente Tiberius retulit ad
senatum, ut (Cbristus) inter caetera sacra
reciperetur. Verum quum ex consulto pa-
trum Cbristianos eliminari urbe placuisset,
Tiberius per edictum accusatoribns Cbri-
stianorum comminatns est mortem —
seribit TertuUianus in Apologetico. «

CAP. I. 6ILDA6.

§ 9. VIL vQuae licet ab incolis tepide suscepta snnt, apnd quos-
dam tamen JDtegre et alios minus usque ad persecutionem Diocletiani per«
mansere.« — Haec fortasse ex Eus. VIII, 1 ad res Britannicas Gildas ac-
commodavit.

Fx Ms inielligi lieet^ non solum, quando vel a quo fides ehri'
stiana in Britanniam fuerii allata^ ne fama quidem perhiMtwn fuisse
VI saeculoy sed alios quoque eeclesiasfieos seriptores^ qui de Bri'
tonum eonversione quaedam prodiderunt, Gildae ignotos fuisse. Illud
vero Tertulliani (Apol. V, 1) quod Eusebius et ab boc Gildas descripsit,
valde dubium esse communis jam est virorum doctorum sententia. Sed etiam
si fides babenda esset illi loco, nihil tamen ad res Britannicas pertineret

Quae dein prodita sunt de JHoeletiani perseeutione partim ex Euse-
bio mutuatus est Giidas, partim per manus tradita accepit. Sic antem apud
eum scriptum est:

Gild. § 9. VII.

persecutionem Diocletiafi

novennem, in qua subversae per
totum mundum sunt ecclesiae et
cunctae sacrae scriptnrae quae in-
veniri potuerunt in plateis exustae
et electi sacri gregis Domini cum
innocentibus ovibus trucidati, ita
ut ne veatigium quidem si fieri
posset in nonnuUis provinciis chri-
stianae religionis appareret. Per-
mansere tunc quantae fugae et
strages et quantae diversarum mor-
tium poenae, quantae religionis
apostatarnm ruinae, quantae glo-
riosissimorum martjrum coronae
quanli persecutomm rabidi furores
quantae e contrario sanctorum pa-
Uentiae fnere — Ecelesiastica
Bistoria narrat.

§ 10. 11. de martyribus.

§ 12. Vni. »Igitur bilustro ne^-
dum adimpleto laetis luminibns
quasi post hiemalem ac prolixam
noctem temperiem lucemque sere-
nam aurae coelestis aecipiunt. Re-

Eus. (Ruff.) VIII, 1.

domus orationis et ecclesiae dei vivi
ad solum deductae sunt atque ab ipsis
snbversae sunt fundamentis. Divinae vero
scripturae in medio platearum igne cre-
matae

Sacerdotes domini et pastores ecde-
siae publice denudatos inverecunde et in-
honeste trahi

Vllly 17. decimo anno cessasse per-
secutionem refertur.

IXy 1. »velut post nimiam tempesta-
tem si solis splendor coelo redditus fuis-
set ac terris lux, duces populi nostri
per singulas quasque urbes frequentare
conventus, concilia agere, sacerdotia re-
parare singula^ quasque ecclesias sicubi
quidquam deesse videbatur instruere ....

IX, 10. .... rediviva constructione
dariora et celsiora consurgere templaque
excelsa pro humilibus conventiculis.

IX, 10. interea festivitates a nostris
laetissime gerebantur ....

mjstica mioisteria ordinatis ac dispo-
sitis agebantur.

IX i /• . , • liberati >ineffabilem laeti-

CAP. I. 6ILDAS. 11

novantecclesiasad solamasqae de- tiam atque exultatioDein Dei ecclesiis ex*

straetas, basilicas sanctoram raar- bibebant.

tjnim fandant, eonstraant, per- IX, 10* popali .... tanqaam vere

iiciont, ac yelat yictricia signa pas- membra anias corporis Christi jangi sibi

sim propalant, dies festos celebrant invicem .... gaudebant.

sacramenta mondo corde oreqae

conficiunt, omnes exultant filti, gre-

mio ae si ecdesiae matris confoti.

Mansit baec capitis memborumque

consonantia saavis donec Ariana

perfidia et eet

Ab Eusebio igitur Gildas mutuatus est^ quaecunque ei ad cut-
umbrandam Britamieae eechsiae hist&riam quadrarent, At nimis
accarate Eusebii narrationem transcripsit. Pagnat enim tam quod ad tempns,
qaam qood ad rem spectat cum vera historia. Perseeationem enim istam in
occidentaU regni parte (Italia, Sicilia, Gallia et cet) secundo anno nondam
impleto cessasse Euseb. de Martyr. Palaest c. Xm refert; Constantinum autem
Christianis ipsi sabditis comem se atqoe amicum praebuisse, ex Eus. Vita
Const I, 13 et H.E. VIII, 13 satis constat

Omfds igitur pristinae ecelesiae memoria apud Britenes obruta
fuisset obUvioney nisi Albani atque JuIU et Aaronis martyrum vel
in tantis tenebris fama superstes fuisset (§ 10. 11. VIO). Id quoque
magni momenti est quod illos Verolamii, municipio Romano et in Urbe Le-
gionum supplicio esse affectos perhibetur. Unde suspicari licet, oppida ista
incunabula quasi fidei christianae fuisse.

Arianam aliasque haereses Gildas leviter tetigit (§ 12. IX).
• ...donecArianaperfidiaatrox Eus^ X^ /. Contagionem refert pe-
ceu anguis transmarina nobis evo- stiferae assertionis infecisse non soium
mens venena fratres in unum ba- Alexandriam sed et alias urbes et pro-
bitantes exitiabile faceret sejungi; vincias.

ac sic quasi via (acta trans oceanam omnes omnino bestiae ferae morti-
ferom cujuslibet baeresios virus horrido ore vibrantes letalia dentium vul-
nera patriae novi semper aliquid audire volenti et nihil certi stabiliter ob-
tinenti infigebant«

Gildam his verbis ad Pdagianam quoque haeresin respexisse nemo infitias
ibit At suo more unam ejusdem generis picturam delineasse satis habuit
Ariana autem haeresis non ante annum 363, quo Athanasius ad Jovianum
Britannicas ecclesias immunes esse scripsit, indocta in Britanniam esse vide-
tur. Non tamen multo post quam ante Maximi res gestas ista relata sint.

Ab hoc vero tempore nihil fere quod ad ecdesiasticam historiam per-
tineati occurrit. Nec mirum quum hostibus iasolam vastantibus et perversis

12 CAP, I. GIIDAS.

invalesceDtibus doctrinis sacra misceri et negligi coepta essent. Semel tan«
tum non armorum vi sed precum victores exstiterunt. Sed mox quum Saxo-
nes gentem subigere coepissent, sacrorum et morum consecuta est ruina.
Ecclesiae solo aequantur, interficiuntur sacerdotes, alii trans mare, in montes
alii confugiunt. Tandem victoria ad Badonicum montem (a. 516) parta ad
pristinam morum simplicitatem et ad Dei timorem sese revocant Jam revi^
viscere coeperunt sacra, literae, respubiica.

At hanc brevi consecuta est Gildae aetas, cujus in Epistola verissimam,
ut opinor, expressit imaginem.

Jam si quaerimusj quid Gildae Bistaria ad perspieimdam Ecele-
siae origifiemy progressumy slatum suppeditety omissis quae ex Euse-
Ui Historia transcripta sunt perpauca remanenty fuisse nempe hdtio
IV saeeuli in duobus Romanis oppidis, qui Christianae essent reli^
gimi addicti, Arianam dein haeresin aliasque post eam inductas
esse sub efusdem saeeuli finemj a Saxombus denique dirutas esse
eecUsias. Quaecunque vero IV saeculo sunt priora perpetua sunt
obUvione obruta.

Auctoribus Gildas in Historia usus est paucissimis, Eusebio maxime, dein
Sulpicio Severo , Hieronjmo quoque cujus ex libro de scriptoribus ecclesia-
sticis sumsisse videtur, quae de Porphjrio ait. Unum Porphjrii unum Phi-
lonis dictum affert (§ 4. 20). Virgilii denique illud Aen. IX, 24 § 25. XXV.
De sacrae scripturae qua usus sit versione infra dicamus si prius de Epi-
stola disseruerimus.

Gildae Epistola.

' Haec quam ex codice Gottoniano Galaeus descripsit (cf. supra) in uno

codice Gantabrlg. D. d. 17. hodie exstat.

Primitus vero Epistola et Historia >GiIdae Iibri« nomine nota fuisse

videtur, unde et Vergilium utramque in suo codice nulla interposita rubrica

continuo scriptam invenisse, verisimile est.

Quod eo facilius fieri potuit, quum Epistola continuatio quodammodo

sit Historiae. Gildam vero ejus auctorem esse tam genus scribendi quam

vetustissima docent testimonia (conf. supra). Non tamen nego eam et dispo-

sitione et compositione praestare Historiam, ut hac illam posteriorem esse,

nisi Mailcuni aetas ofiGceret, facile mihi persuaderem. Est autem baec illius

dispositio:

I. Principum objurgatio.

1. Mores eorum describit § 27.

2. increpat singulos § 28—36.

3. exhortatur eos locis ex Vet. Test. adductis § 37-^64.

4. Conclusio § 65,

CAP. I. eaoAS. 13

n. SaeerdotuM.

1. Mores eorum § 66—68.

2. Exempla

a) ex Vet. Test. § 69-72.

b) cx Nov. Tcst. § 73.

e) ex Eccl. Hist § 74. 75.

3. Addacit ad iilos admonendos mnlta

a) cx Vct Test. § 76-91.

b) cx Nov. Test. §92-105.
e) ex ritu sacro § 106-109.

4. Condusio § 110.

Haec quidem epistola quamquam illustrandac Britannicac antiquitati plu-
rimum inscrvit, nos tamcn, quum vix quidquam ex aliis sit scriptoribus
sumtnm nisi cx litcris sacris, paucis eam absolvemus.

Dc quinquc quos Gildas increpat, principibus vix quidqnam ad nos
pcrvcnit. Ignoramus cnim plane de Aurelio Conano de Vortiperio et Cunegla.
Dnbito deindc, quin Constantinus Damnoniae rex idem fuerit ac illc Con-
stantinus cujus » convcrsionem ad Dominum« Annales Cambr. ad a. 589,
Ann. Tigernachi ad 588, Uiton. ad 587 referunt Non solum enim nota
ista ab Hibemiensibus Annalibus sumta csse vidctur, sed nequc tempori,
quo Epistola scripta est (547) consentit, neque personae, quum Gildas Con-
stantinum ut Christianam religionem profitentem adloquatur, verbum autem
conversionis cx pagano quemquam Christianum factum significet.

Maglocunus vero scu Mailcun, Venedotiae rex idemquc princeps Cam-
briae regulomm non alius sane est quam Mailcun iste cujus mortem in Ann.
Cambr. his notatam verbis invenimus ad a. 547 (Ann. Tig. 550} «Mortalitas
magna in qua pausat Mailcun rex Genedotiae.< Quem quum Giidas quasi
pracscntem increpet in Epistola, hanc ante a. 547 esse scriptam, licet suspi-
cari. Idem Gilda auctore >totius paene Britanniae magistro« praeceptore
osus cst, quem Iltutum csse Usscrius censet Et valde dolcndum cst nequc
hujus neque uUius sacerdotis vel episcopi nomcn Gildam mcmoriac tradidisse,
ncque ecclesiae vel monasteria quaenam fuerint ct ubi, denotasse. Attamen
Epistolam cjus inter maxima Britannicae antiquitatis monumenta numerarc
non dubito.

Verissimam cnim Ccltarum gentis imaginem cxpressit Vides summam
in iis inconstantiam, Icvitatem, tcmcritatem. Homincs bellicosi, audaces, iidem
ignavi ct luxuriosi. Divitiarum modo cupidissimi, largttores modo prodigi.
Ut totos sc sanctis addiccbant cerimoniis, ita nihil alias pro sancto habebant
Erant injuriaram sacYissimi ultorcs, pcrfidi, pcrjuri, sacrilegi. Quae gentis

14 CAP. I. 6ILDA8.

descriptio iis, quae de Celtarum indole, et contiDuis regulorum bellis tum
Scriptores Romani tum Annales Gambrenses et Hibernienses prodiderunt, adeo
consentit, ut de Gildae fide dubium esse nullum possit. An quis eum non
veracem existumet auctorem, qui non principum soium sed et sacerdotum
tam gravis fuit tamque severus castigator? Nisi qnis forte ideo auctoritatem
illi detrahendam putat, quod virtutes parnm laudaverit, acerbissime vitupe-
raverit scelera. Sed quorum summa acerbitate reprobat vitia, eosdem patria
caritate ad emendahdam vitam exhortatur.

Siwerdotes tunc plurimi erant, quorum jam depravari mores Gildas
conqueritur. Erant enim aytdi divitiarum, sacroram negligentes, Eleemosj*
nas commendabant non dabant Honorum cupidissimi sed indocti, fabulis
magis quam Scripturae sacrae studio deiectabantur. Munera ambiebant, eme-
bant, surripiebant. Mendaces erant, rapaces, sacrllegi. Peregrtnari malebant,
quam officiis fungi, reversi domum novos semper invehebant errores. Non
tamen omnes ejusdem fuisse generis tam Gildas ipse quam alii, qui in sum-
mis semper habebantur honoribus sunt documento.

Et magna Ecclesiae auctoritas iis temporibus sane fuit, quibus non
tantum plurimi ubique sacerdotes erant, sed et ipse Mailcun rex eeclesia-
slicam sibi quondam vitam elegerat, Cuneglae vero germana perpetuam vove-
rat viduitatem.

Pauca deinde de instUutionibus sacris ex Epistola intelligere licel.
Episcopos enim Gildas dicit »sedere in sacerdotali sede< vel »sacerdotali
cathedrae insidere< vel »apostolicam sedem obtinere.« Homines, ait, parum
idonei »quemlibet ecclesiasticum ut non dicam summum gradum adipiscun-
tur«, et »sacerdotalem episcopatus vel presbyteri sedem arripiunt.«

Varii ergo apud Britones tum sicut apud Gallos et Romanos gradus
saeerdotales fuere, quorum summus fuit episeoporumj penes quos ordi-
nandi presbjteros et ministros potestas erat. Hoc inferior preshyterorum
gradus. Pastores nescio an in pagis officiis ecdesiasticis functi sint. Mi-
nistri quos quam plurimos esse Gildas refert, iidem sane fuerunt, qui ab
aliis diaconi solent vocari. Clericorum vero nomine monachos sigDificari,
probabile * est. Monacharum denique, quas >coelicoIas nymphasc vel »reli-
giosas matres ac sorores* appellat, mentio fit. De ritibus sacris quoque
pauca tradita sunt, de Lectionibus nempe et »benedictione, qua initiantur
sacerdotum vel ministrorum manus.« Sunt autem hae quae in ordinationis
die legt solebant, Scripturae partes:

CAP. I< (HU>AS.

Glldas.

Lectlonariam Luxoviense.

Comes Pamelii.

I Pelri 1, 3. 13. 14. 22.

a) Ordin. Episcop,

a) Episcop,

2, 1. 9.

Maleach. 1, 6—11.

I Timotb. 3, 1 etc.

Aeta 1, 15. 16.

I Cor. 9, 7-12.

Joh.12,24; Matth.24,42.

• secuDda lectio Paali*

Luc. 20, 45-21, 4.

vel Tit. 1, 7; Marc. 6, 6.

I Tim. 3, 1 etc.

b) Diacon,

vel Matth. 10, 1 ; Luc. 10, 1.

Hatlh. 16, 16-18.

Ezech. 44, 15. 16.

Job. 10, 12.

I Tim. 3, 8-13.

b) FreshyU

Luc. 9, 57-62.

Sirach 35, 2.

c) PresbyL

Matth. 24, 42.

Tit 1, 1-6.

c) Diacon.

Luc. 12, 42-44.

I Tim. 3, a
Joh. 12, 24.

VncHo denique fnanutm^ quum Romani caput et pectus unguere so-
lerent, apud Gallos usitata erat. Neque hic ritus a Roraanis ante annum
867 receptns esse videtur, siquidem Nicblaus I pontifex in Epistola ad Ro-
dalfum Bituricensem id Romani morb esse negat. Amalarius vero de divino
OfBcio II, 13 »hunc« ait >morem tenent episcopi nostri: manus presbj-
terorum unguunt de oIeo.« (cf. Martene II, 23.) Formula benedictionis apud
Gildam non exstat, sed in antiquo Pictaviensi Cod. (VII saec.) qui quon-
dam in Christinae Reg. Bibliotheca et nunc in Vaticana est: »Consecrentur
maDus istae et sancti6centur per istam unctionem et nostram benedictionem
uC qnaecumque benedixerint, benedicta sint, et quaecumque sanctificaverint,
sanctificentur per Dominum et cet. Simillimas huic formulas vel apud Saxo-
nes posthac in usu fnisse videre licet ex Pontificali Egberti Archiepiscopi
(IX saec. et Salisbiriensi XII saec.) aliisque (conf Mart. ib.). In Sacramen-
tario Noviom. (IX saec.) sola manuum unctio occurrit. Sed de his satis
diximus. Similes vero Gallicanis fuisse ritus Britannicos nemo non videt.

Ex Scriptura saera Gildas in Historia paucos, plurimos in Epistola
adduxit locos. Qua in re quum variis usus sit versionibus, ita rem bre-
viter explicabimus, ut uno in conspectu omnia videantur.

GOdas.

quot
loci.

LXX.

Itala.

Valg.

JPeniateueh

Gen. y, 24 v

Ex. XXXII, 31 . . .

Deat. V, 29 )

Deat. XXXII, 29. 30. 39

conf. Hier. Aug.

/ Sam,
11, 27—31. 34 ... .

Lucif. pro Ath. 186.

CAP. I. GILDAS.

Gildas.

quot
locL

LXX.

Itala.

Vulg.

1 Sam.

XII, 3. 4

XIII, 13. 14
XV, 20. 22. 23. 28. 29 |

// Sam. XXIV, 12. 17
I Reg.

XI, 6. 11

XIII, 21-24 . . ,

XVI, 2-4 . .• . .

XIX, 10, XXI, 19, )

XXII, 22. ) •

// Parahp.

XV, 1. 2

XIX, 2

XXI, 12.13.15)

XXIV, 20 ) • •
Joh

XXI, 7-13 . . . .

XXI, 16-20 . . .

XXIV, 2-15. 18. 20.

XXIV, 22-24 . . .

XXVII, 14. 16. . .

PiaUni

Praverbta

V, 22

XI, 4

XXIV, 11. 24

XXIX, 4. 12
Propheiae,
Isaias . . .
Jeremias • •
Ezechiel . .

VII, 23-26
IX, 9. 10

XIII, 8-10. 18.
V. 9. . .

XIV, 13 . . .
Proph> minoree . .

Malachias I, 6—9 <
II, 1-3, 5-8

IHi

, 1-3, 5-8 )
, 1-3, 13-15)

Lueifer de non eonv.
eom haeret 22.

simil.

fere =

simil.

paene =

15
6

God. Alex. de-

est in Vatic.

simil.

Aug. de Grat.
Lucif. de non c.

simil. Vers. Maj. Mon.

minus

plane fere!

maxime =

simil.

simiU

= Psalter. Rom.-Gall.

Aug. in Ps. 34
deest

sim. LudL pro Ath.

p. 193.
desunt versus.

35)
54j
10

differunt tam a

Vatic. , quam

ab Aiexandr.

similior Hebr.

sim. Hier. in Ez.

Gildas.

jtpoerypha*

SapientU • • • •
VI, 8 ... .

EceUs. et IV Esdn
Nwnm Tesi. . . .

Matth

Jok

AeU

Ronu I, 25—32 .
I, 21. IX, 3 . .

Corinth

ReHquae BpUt. . .

CAP. I. GHBAS.

quot
loci.

17
15

30
1
5

18
48

LXX.

Itala.

Graecum

ptrtiiii

sim. Hier.

M.S. Golb.

M.S. Land.

Ambrosiaites
M.S. Sangerm.
M.S. Sangerm.
Aug. AmbroBitat

Vulg.

5 =

Htec igitnr hoc loco brevissiine explicanda esse putavimus, quum non
solnm varii ex locis qaos ex Graeco Gildas sumsit, vel in copiosissimis
Italae editionibus desint, sed etiam quale tum fuerit literarum sacrarum stu-
dium, inde eluceat.

Vulgata quidem versione Gildas in Isaiae et Jeremiae scriptis usns est,
Jii Samuelis similiter ac Regum libris, exceptis iis, quae ex Lucifero sum-
siL DifEcile vero dictu est, cur in Deuteronomio et Malachia LXX primo,
dein Vulgatam sit secutus. Novi autem Test loci, quamquam saepius similes
snnt Vulgatae, tamen ex 110 fere locis vix 6 inveni, qui iidem cum Itala
non congmerent Hanc enim Gildas plerumque secutus est Unde id quo-
qae colligi licet, quorum penes se libros habuerit Sunt autem Hieronjmi
maxime et Augustini Gommentarii, Luciferi libri ac forsitan Ambrosii scripta.
Praeterea Codicum Golbert. et Sangerman. et Laud. versionibus usus est Ex
Graeeo denique multos locos tam Novi quam Veteris Test latine vertit
Prophetas minores ex LXX versione aceuratitis quam atti reddidit. Codex
yero LXX, quo usus est, ad Vaticanum maxime accedit sed ad Alexandri-
num nonnnnquam propius, interdum vel aliam, quae in neutro exstat, lectio-
nem habuisse videtur (conf. Ezech. 7, 23; 9, 10. Osee 8, 1. Mich. 3, 5;
7, 1 et al.). Unde colligi licet, diversmn guem Gildas habuii LXX
eodieem ab Alexandrino et Vaticano fuisse. Longum est lectiones
▼ariantes hoc loco adducere. Jam vero quum, quod infra demonstrabimus
Gildae demnm aetate reviviscere coepissent literae, vix alia jam Scripturae
▼ersio a Britonibus, quando Gildas scripsit, confecU fnit Sequitur autem
ex his, Gildam ipsum locos supra enumeratos ex Graeeo vertisse^ unde
iUum Graecae Unguae ut istis temporibus peritissimum fuisse^ co-
gnoscinras.

^^AP. L etLbAB.

His deniqne Glossarium adjungo, quam verba qaaedam apod Gildam
exstent, qaae neqae in Mediae Latinitatis Lexicis neqae alias inveni.

Gildas.

§ 4. 37.
92.

Adinventio (Stat cUuslr.

67.

Librare: acios.

St. Claud.)

76.

•- jaed*.

JdmorUtiuncula,

18.

-^ murum.

16.

Ambrones (Fest)

23.

— proras.

28.

Amphibalua (Pap.)

— pondera.

19.

Baculum eihi.

Uancipales.

34.

Barathrum.

Mastigiae (Sulp.)

12.

BUustrum.

35.

Offcndicalum (Plia.)

23.

Gatasta (Tiball.)

67.

Organa diaboliea.

19.

Cauma (Vnlg.)

20.

Pauxillum (Geli.)

108.

Canterium (Plin.)

34.

Peccamen (Prod.)

25.

Celeusma (Martial.)

72.

Pedores (carcerum.)

14.

Circio (gen. -onis.)

22.

Penmger.

73.

Clavicularius (Firmic.)

34. 67.

Pbantasia (= superbia.)

71.

GlusteHum (Bonif.)

34.

Pblegmt (Plitt.)

35.

GoHudiom (Sid.) i

35.

Piacttlttm (=«pecatFI«ttt)

67.

Commessore*.

42.

Placor (Vulg.)

19.

Condebilor.

67,

Plasma.

92.

Conservut.

Ponderatrix.

70.

Constabititio.

73.

Ptotaministet.

17.

Gonvolutas (Sttbstint)

73.

?Meadaposto!ot.

39.

Crinicu^

PusiUamndlas,

11.

GuncUmen (Paul. Nol.)

Repedari (Lucil.)

32.

Deciduus (Gloss. Sang.)

34.

Ruminarc (Tert)

34.

BeiBcus (Optat)

17.

Sablo.

19.

Desperabilis (Yulg.)

67.

Semidormitans.

Dispendium,

Statert.

23.

Epimenia (Juy.)

11. 18.

Siigma.

71.

Fulcimentare.

18.

SubsUntiola (Hier.)

19. 34.

Furcifer (Tert)

28.

Surculamen.

69.

Fuscinala (Vulg.) ^

17.

Tauto (gloss. Ison.)

35.

Jmperagratus,

32.

Thesaurito.

Importabilis (Tert.)

15.

A vvva«'vW^v*

67.

Inaequiparabilis (Plaut.)

67.

VeUera («iiubea.)

31. 33.

Ineluctabilis (Virg.)

Zclus.

Intransmeabilis.

Ex Graeco igitar samta sant dfs^ifiaXoPj fiaqa&^j imftifpfsA, ifli^
^^vqhCsMf, uataCta, xavfia, xavnjQsopj xsXsvifius^ /M]MPr»& dfyctsfa d§a'-
fiohxaj 7da4fiMCj ffx^fffMj ^ysa^fsa, g^Xeyita. Alia «ttlem Veriba ^daa
ipse formavit Paaca qaoqae qaae a grammaliea regola abhorrait, jMMhn
occarrant: vile pro vili» scfaema, gea — ae; tonitras, gen — i. Iii verHM

GAP. I. e&PAS* 19

d«oi<pie saepias de&moiit seDtentiae, e. g. »bis dems bisqiie qnateniist»
»€ViBcit goTgite malesc, «gemetque per aiinos.<

Haec qnidem prolixiQS nos tractavimus, quia defieientibus prorsus aliis
fontibos, ex Gildae scriptis tam quis et qualis ipse exstiterit, quam ecclesiae
statos qoalis faerit ea aetate, quodqae literanim gemis viguerit, cogaoscen-
dnm est

Natus est Gildas ia Cambria a. 516, qao post coDtiaaas bostium
tmptioaes ac yarias belli vicissitudiaes pax patriae atque libertas reddita
ttst. Taoc igitar restitutae suat ecclesiae, mooaBteria coostituta, tuoc etiam
literae la Gambria reviviscere, aisi malis exoriri coeperuBt. Vides igitur ia
Gildae scriptis aoa illad, quod explicato temporum ordioe rebusqne accu-
rate dispositis atque inter se aexis dilucidae efficitur ac perfectae geaus
historiae, sed elemrata taatum atque imperfectam res literis tradeadi expe*
rimeBtom. Is eaim quum 30 fere post recuperatam libertatem aoois jam
loxoriae moram simplicitatem, paeem bellis civilibus, Dei cultum cultai vitae
eedere videret, Epistola primum (ante a. 547) deia Historia (a. 560) prae-
teritorum temporum exemplis populares ad emeadaodos mores revoeare sta*
daiU Haec igitar sibi scribere proposuit, «quae temporibos imperatorum
Romanorum et passa sit et aliis intulerit civibus looge positis mala. < Haec
vero Gildas oou tam historice, quam oratorice vel tragice perscripsit. Multa
igttor, quae alieaa esse a eonsilio suo viderentur omisit. Neque omnino id
egit, ut rerum temporumque causae, nexos, progres&us perspieerentur, sed
coospicerentor potius aetatum quasi picturae. Primo igitur pristinum insulae
geotisqoe aRomaais sabactae statum adumbravit, deia chrisUanae religioois
yeluti coelestis sideris ortum, enhnen, occasum depinxit. Hinc ad Maximi
tempora perductus calamitates bellique descripsit vicissitudiaes.

Addidit denique suae aetatis pictoram, qoa periclitari respablica salute^
saera turbari et negligi coepta eraat

Sic ille ia aoam saepe, quae sensun evenerunt compressit imagtnem.
Dnde evenit, ot quae paulatim subacta est insula, ona Romanorum esse facta
videretnr, ot nulla, praeter Ariaoam, haeresis nominatim memoraretur. Multa
deio io umbris et eminentia vidit, quae nos ita non facile conapexerimua.
Imbelles enim vocat eos, quorum Romani laudant fortitudinero, rebelles, qnia
jugnm Romjuium abjicere conati sunt Hinc denique factum est, ut nusquam
terrarum tam subito atque inopinato res omnes mutatae esse videantur. Hujus
antem scribendi generis diligenter est ratio habenda, ne Gildam aut ducem
temere seqoamor, aot respoamos aoctoreoL Illod enim aptissimnm est ad
iidem fadeadam, quod parcos exstitit virtatom laodator, vituperator scde-
rom acerrimos. Nemo vero literarom stndio vixdom resoseitato io conscsi-
benda hbtoria tironem eum fuisse admirabitor. Gondonandum igitor Giidae,
qood quum patria sua auUa aatiquitatis monumenta suppeditaret, quae Euse-

20 CAP. L 6ILDA8.

bias de eeclerfis retoBt, ad Britamiieaiii aptavit Antiqiiitatis imperitior foit,
sed peritissimus scriptarae saerae. Non enim solum, quomodo ad homioes
ac tempora illam aceommodaret, eallait, sed etiam ex Graeeo sermone accu-
ratissime doq pauca latine reddidit Apparatdm quidem, cni Eusebii et
Sulpicii tantum scripta praesto foerint, habuit minimum, Scriptorae vero
Don solam versionibus variis sed et Commentariis quibusdam usus est Ser*
monis denique est illud genus, quod inter poSsin et prosam eertat Grandis
fuit verbis, creber floscnlis, compressione rerom modo brevis, modo ver-
borom cumulatione impeditus. Hinc stilus durus, ineultns» subobscuros.
Nova quoque verba formavit, ex Graeca lingna sumsit aUa.

Fuit igitur Giidas pro istis temporibus eruditos, jadicio A non aeri,
Don tamen mediocri, sacrae vero scripturae peritissimus. Fidei dein chri-
stianae sincere atque religiose addictus, vir strenuos, simplex, verax, in*
signis justitia vitaeque integritate. Nec dubito qoin in hoc viro praedario-
rum aequalium imaginem videamus verissime expressam, in iibris vero illios
quasi in speculo aetatem istam conspiciamus qua literamm sacramm studio
vitaeque raonasticae summi sunt honores habiti.

At quomodo hoc sit faetum ut per 130 fere annos l>eUis nonqoaili
eessantibus, eeelesiis diratis, haeresibos induetis, tam sobito sit literarom
studium iocensum, doetrina pura restitota, ordo sacerdotalis iostitatos, per-
diffieile est dictu. Mirom sane foret, si haec omnia, tanta Britonom rei-
poblicae nocte offasa , integra remansissent Sin extemoram ope sacra resti-
tota sont, qoaeritor quaodo hoc et a qoibos factom sit XII qoidem saeculi
scriptores Germanam Aotissiodoreosem episcopum omnium fere institotioDDm
ecclesiasticaram auctorem praedicant, Bedae narratione nisi, de qua modo
dicamas. Gildas vero hunc plane vel ignoravit, vel omisit Nec toUitur
difficultas, quuffl post Germani adventum Saxonum devastationes per 80 fere
annos consecatae sint Ex commereio verum, quod Britonibus cum Gallis
nnnquam non foit, similitudine dein Britannicoram et Gallicorom ritoom , ex
illo denique, quod episcopos peregrinandi nimis esse studiosos conqoeritur,
conjici potest, Gallorum ape apudBrUones VI saeeuli mUio res sa^
eras esse restitutas.

Cap. n. BEDA.

De fiedae vita vel scriptis disserere, alienum est a nostro consilio. Ea
tantum, quae in Historiae ecclesiasticae libro primo tractavit, huc pertinent,
quae, quo facilius tam ordinem hujus partis, qnam fontes, a qoibos hao«
serit, perspiciamus, breyissime explicabimus.

CAP. n. BEDA.

Cap.

Bed. HistoT. EccL L. I.

Calculus
Bedae.

Fontes.

II.
lU.
IV.

VL
VIL

VIII.

UL
X.

XI.

XII.

XUI.

XIV.
XV.
XVL

XVII-
XXI.

xxu.

Descriptio Brit et Hibern.

Jul, Ca€9ar Gonsul . . .

pervenit in Brit. . . .
Claudiui imp. in Br. . .

rV. imperii anno

Marc. JfUon. Verus • .

Lucius rex

Severui — Tilliun . . •

Diooletian

Carausias et Alectus. . •
PersecuHo ChriH. . . .
AlhoMus ceterique mar-

tyres.
JSccletiae ffrosperitas .
Constintiu8,G onsttntinus.
Ariana haeresis . . . •
Grstian. et Theodosins .
Maximus tyrsnnus • • .
Arcsd. et Honor.
Pelagiana haeresis . .

Honorius

Orstisn. et Gonstant ty-

rtnnl.
Roma a Gothis frscta . •
A.U.G1064; 470 annos

post Gses.
Britannise conditio, • . .
LegsUo I — mur. cesp. .
Legstio II -•- mur. Isp. •

Theodos. jun

VIII ejus imp. snno Pal-

lad. ad Scot mittitur
Legst III imp. XXIII s.
Fames, victoris, luxuria.
Saxonum adventus. . .
Bella Aurel. Ambr. • . •
Obsessio Badon. montis

Germanus in Br. missus

Condusio

aat.X.

A.U.C.

693

(55)

iLLD.

798

156

Orosius.
VI, 9.
VH, 6.
-,15.

189
286

(304)

377

394
407

409

(383)
414

416
423

(431)
(446)

449
493

429 (?)

-,17.
-,25.

-,28.

-,34.

Gildu.

§9-12.

§12.
ibid.
§13.

Vn, 40. 42.

ib.

§14.
§ 15. 16.
§ 17-19.

§20.
§21.22.
§23.24.

§25.
§ 26, «.

§26,/».

Flin.sliique*

Prosp. Aq.

^•413.
Prosp.Tyr.

400.441.

ViU Ger-
manL

A Gaesaris igitar adventa (e. 55 a. X) mque ad dominationis Romanae
Snem (409 A.LD) Orosiom maxime secntos de ecclesiae historia ex GUdae

22 CAP. n« BEDA.

libro §9—13 inserait. hde vero reversus ad Maximi tempora (383) Gil-
dam ad verbum fere transeripsit usqae ad obsessionem Badontei moniis.
Iterum dein ad res, qnae antea evenerunt, recedity sed satis inepte Vitae
Germani partem inserit Gildae narrationi § 26.

Beda igitur quae ab aUis hausit^ tantum ahest ut in rerum
temporumque ordinem redegerit^ ut illa eonfusa potius reddiderit
atque obscura, Sed non temere tantum ac fortuilo res congessit, verum
etiam falsa induxiL Legationes quidem quas in Cbronieo Honorio et Tbeod. H
imperatoribus (426—441) factas refert, rectius anno 423 priores fuisse hic
narrat, sed imperitissime calculum obsessionis» quod nemo nescit, subduxit
Aiios hic enumerare errores» qui minoris sunt momenti, longum est*

Ad Ecclesiasticam Hist. spectaat Gap. IV. VI. VII. VIII. X. Xm.

xvni-^xxi.

Omissis quae ex Eusebio Gildas de Britanniae conversione temere con«-
clusit, Beda Lucii conversionem retulit.

Lucii regis eonversto Cap. IV.

In Ckronico^ quod Beda c. a. 725 scripsit, haec prodidit:

A. 161 — 180.* »M. Antoninus Verus cum fratre Lucio Aurelio Com-
modo annos 10, mensem unum et ceL . . Defuncto Commodo fratre Anlo-
ninum Commodum filium suum consortem regni facit et cet Lucius Britan-
niae rex missa ad Eleuthemm Romae Episcopum epistola at Christianus
efficiatnr, impetrat. • . .<

Hist. Eccl I^ 4. »A. ab Inc. Do. 156 M. Anton. Verus decimus quar-
tus ab Augusto regnum cum Aurelio fratre suscepit. Qaorom temporibus
quum Eleutberius vir sanctus Pontificatui Romanae ecclesiae praeesset, misit
ad eum Lucius Britanniarum rex epistolam obsecrans ut per ejus mandatnm
Christianus efBceretur, et mox effectum piae postulationis consecutus est.
Susceptamque fidem Britanni usque in tempora Diocletiani principis invio-
latam integramque quieta in pace servabant.*

Epitome B. E. F, 24. »A. D. Inc. 167 Eleutherius Romae praesul
factus 15 annis Ecclesiam gloriosissime rexit: cui literas rex Britanniae Lu-
cius mittens, ut Christianus efficeretur petiit et impetravit.«

Beda sibi ipse repugnat, siquidem imperatores istos modo Eusebium
secutus in Chrontco ab anno 161 regnasse refert, modo ab anno 156 secun-
dum Orosium H. Vm, 17, hujus annum A.U.C. 911 non, ut debebat, anno
158 sed 156 interpretatus. Pugnat dein Chronicon cum Historia, quod m
illo Lucius raisisse literas fertur defuncto Commodo (i. e. 171) in Bbtoria
vivo eodem (quod esset ante 166). Calculus denique, qui in Epitome ex-
sUt, qoamquam concinit cum Chronico, Historiae repvgnat.

Qaed ad Eleotberinm attinet, Uomowrvm episeopotum catmhfi

CMfcfeadi sunt» qqornm aatiqiiissinos duos Henschias edidit Acta Sanct
Apr. I (1675). CatahsfHS pnmus continet 18 episcopos a Petro usque ad
Urbanum (c. a. 353). Hanc ia daa& Henschius partes dividit» qaaram
alteittnii os^ae ad Urbanuoi (230) alteram inde ad annain 353 perductam
foisae putat» caasam interserens, seeondam partem esse copiosiorem prima;
quod nemo mirabitur. Non tamen est, qaod Catalogum a diversis confectum
existimemus. Catalogum secundttm asque ad 530 perductum credibile est
VL saeeulo fuisse scriptam. Hic multis est notis auctus. Usus est eo

Anastasim S. R. E. bibliothecarius, qui sub Ludovico n c. a. 860
Vitas Pontificom conscripsit» quorum altimus est Nicolaus L

Sic aatem de Eleutherio scriptum est in Catalofo I: »EIeutberius annis
(desiint) fuit temporibos Antonini et Gommodi, a consulatu Veri et Eren-
niani osque Paterno et 6radao.« la Catalogo II autem haec addita nota est.

»Hic accepit epistolam a Lucio Britanniae rege ut Christianus ef&ce^
retur per ejas mandatam««

Similiter Aoa6tasias^ Exstincti sunt anni in Cat. I, in Cat. II autem
nomerantor 15. Pontificis autem munere Eleutherius ab a. 170 ad 185
functos esL Ita secoadum annos Coss. At diversus prorsus calculus effici-
tar, si annorum a Petro ad Eleutherium enumeratorom summa subducitur.
Nameraotur enim a coustituta Romana sede ad Eleutherium anni c. 155,
similiter apud Anastasiom ab a. Inc. Do. c. 200, qui ealculus cum annis Coss.
minime concinit.

Beda si Catalogom II secutos est, calculum minus accurate subduxit.
Magna igitur est temporom confusio, nee minor rei ipsius incertitudo. Deest
enim in Catalogol Lucii conversio, nec ante VI saeculum in Catalogos re-
eepta est. Gildas eam plane ignoravit, neque omnino apud Britones nar^
ratio est orta, quom Locius Britanniarom rex vocatus sit. Iliud deinde
sttspicionem facit, quod Luoius Romam mi&isse putatur Aurelio et Commodo
imperatoribus, qoi tom in Asia et Gallia Christianos atrocissime perseque*
bantar.

Hoc deniqoe »ut per ejus mandatum Christianus efficeretur«, adeo
Romanam fictianem redolet, ut nisi apud Britonum quoque Scripto^
res narratio ilia exstiterit^ omnes eam respuerint. Praeter XII sae-
€hU vero scriptores unus Bistoriae Britonum auctor illam retulit, apud
quem § 22 (X.VIII) baec legimus:

»164 post adv. Chr. Lucius Britannicus rex cum omnibus regulis totius
Britanniae gentis baptismum suscepit missa legatione ab imperatoribus Ro«
maoorum et a papa Romano Eucbaristo.c

Eucharistus quidem nusquam occurrit, sed Euaristus qui secundum Catal. I
Domitiano et Nerva ac Trajaoo imperatoribus pontifex fuit (c. 96 — 108).
Fortf Gosf. Veri et Braduae nomina quae eadem tam Euaristo quam EIeu«

24 CAP. n. BEDA.

dierio adjancta snnt, in hnne errorem anctorem indificenint Sed majas
est stolidissimum illad, eosdem imperatores, qaos sdmos inimicissimos {iiisse
Christianis, misbse, qai Laciam Gfaristianam facerent

Sic igitar Bedae narratio IX saecaio correcta qaidem est, qaam Laeias
Britannicus rex inter regalos collocetar, ornata dein, siqaidem totias Bri-
tanniae reguli accepisse fidem feruntur, confusa denique quam maxime quod
ad tempora pertinet ac personas.

At fabulam a Romanis fictam Britones haud receptaros fuisse existi-
mant Qnod ego non negarem nbi adeo Romanorum studiosus esset Historiae
Brit auctor, ut ficta Romana gentb suae origine summos sibi in populares
honores conferre yideretor. An his repugnat, si Romanis veteribus qui
faverunt, Gregorianis monachis qui ut Saxones ciTitatibus, ita ecclesiis jugum
imponere studerent, iidem restiterunt? At ne illud quidem ex Historia Bri-
tonum experiri licet, num auctor oderit Romanas ecclesias nec ne. Accedit,
quod ille fabulas nullo discrimine ac judicio undique congessit

Neque denique ex nummis istis, quos »literis obscurioribus nomen luc
denotare videric» Usserius refert, quum nusquam exstent, condudere quid-
quam licet, neque ex nomine Lever Mawr, quod XII saecuio librarius in
margine codicis cujusdam addidit

Jam nihU^ ut opinor obsiat^ quo minus hane fahulam qua ai
recipiendam Pontificis Romam auctoritatem indueerentur Britones^
mventam esse post Augustini adventum censeamus*

De PerseeuHone Dioehtiani Gap. VI, quam ex Orosio VII, 25 Beda
descripsit, de martyribus^ c. VII, de ecclesiae denique prosperitate et
Ariana haeresi c. Vm non est quod plura dicamas. Ignoravit enim et
ipse, persecutionem in Britannia cessasse post dnos annos, de Albano autem
copiosiorem et elegantiorem prodidit narrationem. In c. Vm denique Gil-
dam (§ 22) ad verbum secutus ex Orosio VII, 25 pauca addidit, sed Eutro-
pium auctorem citavit Neque huc pertinet, quae c. X de Pelagiana hae-
resi ex Prospero Tyrone ad Arcad. et Hon. VI, et Prospero Aquit ad
Luc. V. coss. (413 vel 414) atque ex Prosperi Garm. in Obtrect Aug.
conscripsit

Transimus ad Missionem Crermam c. XVII — XXI, quam Beda ex
Vita Germani transcripsit, quae exstat in Actis Sanct Jul. VII, 191 ed.
Bosch. a. 1731. Hac vero Bedae recensio, quae difficiliores saepe lectiones
habeat, anUquior esse videtur. Vita illa h quo et quando sit scripta, primo
quaerendum est

Auctorem omnes consentiunt Gonstantium tsse Lugdunensem presbyte^
rum, Sidonii Apollinaris familiarem. Sidonius quidem Gennadio teste Lug-
duni natus a. 438, episcopus Arvernensis factus est a. 472. Is plures ad
Constantium epistolas scripsit, quae hodie exstant (cf. Ep. Sid. I, 1. m, 2.

CAP. n. BEBA. 25

VH, 18. VHI, 16.) eiqae epistoks, qiias advarios scripserat, coUectas de-
dtcavit. QuaDti autem iUum feceriti tam Epistolae ante dictae, quam Literae
ad Firminum (IX, 16) docent, in quibns ConstanUum »Tirum singularis
ingenii, consUn salutarisc et cet vocat. In Epist ni, 1 vero Constantium
refiBrt, quum Visigothi fines Arvemorum invasissent urbemque expugnassent
(c. 470—73) aetate gravem, infirmitate fragilem ad Arvemenses consolandos
venisse. Haec iUe. Sed eum Vitam Germani vel scripsisse vel scripturum
fuisse, Sidonius ne verbo quidem in EpistoUs ante a. 483 scriptis indicat
Beda dein de auctore Vitae tacet In Ubro vero de Vitb iUustrium viroram,
kidoro adseripto, haec legimus: 'Constantius episcopus Germani vitam eon-
texuitc

Heiricus denique Autissiodorensis episcopus qui et ipse Vitam Germani
eomposuit eamque Carolo Calvo a. 876 dicavit, primus Constantium Lugd.
his verbis auctorem laudat: »Constantius Lugduni, impense doctissimus im«
pulsa vel precibus S. Patientis ejus tunc nrbis episcopi Censurio episcopo
scripsit« et cet . . . Quod plane congrait cum duabus epistolis ad Patien-
tem Lugd. episc. et Censurium Antiss. episc. scripds et prologo, quae Vitam
praecedunt

Ex his igitur Heiricum, quae refert, snmsisse a vero non abhorret
Non tamen hoc pro certo affirmarim, quum neminem lateat, ex talibus
librarios notis satis saepe fictos composuisse prologos. Sed esto, ut jam
Heiricus Epistolas et prologum noverit, tamen plura sunt, quae suspicionem
movent Deest enim tam Epistola ad Censurinm quam prologus in codice
vetusto. Dein Epistolae ad Patientem auctor Vitam Germani ^oiumbrtitam
iilefUio^ ut eam vel praesentibus traderet vel posteris se scribere veUe«
declarat Similia in Prologo legimus: »nec vereor persuasorem me hujusce
ministerii judicandum, ianta enim Jam temporum fiuxere curricula ut
obseurata per silentium vix colHgattir agnitio.^, Vitam autem Heiricus,
qunm Germano (qui obiit c. 450) Censurivs successisset c. 490, hoc fere
anno scriptam putavit, Boschius vero a. 485 statuere maluit; neque enim
ante a. 483 Constantium scripsisse ex Sidonu sUentio nec multo post ex
provecta Constantii aetate conclusit At si Constantius jam a. 470 vel 473
«grandis aetate, infirmitate iragUis« fuit, num credibile est, eundem decem
annis post ne proposuisse quidem Vitam iUam scribere? Recte enim Boschius
Sidonium ait Ulud non praetermissuram fuisse sUentio. An quis, si vere
auctor Ubri fnit, eum nihU de senectute sua dixisse sed tritas istas excu-
sationes protuUsse putarit quales in quoUbet ficto prologo exstant? Sed iUud,
quod obumbrata silentio ejus vita, quod tanta jam fluxisse curricula tem-
porum dicuntur, fraudem mihi satb detegere videtur. Quis enim 35 annos
tanta temporum curricula vocarit, quisnam viri tanti tantulo annoram spatio
obUteratam esse memoriam sibi persuaserit? At his plane repugnat Sidooii

26 OAT. n. BIBBA.

testioMHiiam, qm eoden fere tempore (483) in Ep. VDI» 15 Anianam ex«
tolUt »Liipo parem Gerraanoqae non impareiQ,« Non temere igitur egn^
chdmMf fictas e$$e episiolas et praefationem. Si vero iia se res
kabet^ nequs de Ubri auetore eerti quidquam seimus, qui IX demum
saecuie celeberrimo ieti Lagd. presbytero est adscriptasy nam antea^ nescimas.

Vita ipsa vero antiqua est. Qaanqua» enim Gregorii M. iliod
(Mor. VI ad Job. 36) »ecce lingaa Britannica, qaae nihil aliad noverat,
qnam barbarom frendere, jam dadam in divinis laodibas Hebraeam coepit
Halldajah resonare* -^ ad Saxonam potius conversionem, quam ad pagnam
iUam, qaae Allelajatica vocatar, faerit referendam, tamen Gregorios Toro*
nensis de miracalis S. Jaliani c. 29 locum qaendam ex Vita I, VII» 58,
aactore non laadato, transcripsit: Exstitit igitur Vita illa ante VI saeculi
finem. Ex sapra dictis autem dacet, ante ejasdem saeculi initium illam aoa
fuisse scriptam. Accedunt alia quaedam indi^ia quae passim oceanrunt.
In libeUo enim de Mamertini conversione Vitae inserto Mamertinus vigiliis
celebrandis adesse et Antipfaonas quasdam audire sibi videtor. lUas sub
fiaem V saeculi in Galliara esse inductas ex Collatione episcoporum a. 499
concluditur (cf. Mabillon Liturg.). Libellus igitur iste vix ante hoc tempas
seriptos est, sed forte initio VI saeculi, post hanc autem Vita Germani.
Multa io eodem inveni, quae magni fuerint momenti ad Ulustrandos ma&^
quissimos Gallicanae ecclesiae ritus» quae» quum aliena sint a consilio nostro,
omitto. Germani se temporibus muito recentiorem esse his quoque verbis
auetor Vitae indicat «usque in hodiemum diem oratoria, cellulae et signa
cracis elata fulgent, quocanque profectus est.« Haec omnia si perpendcr
rimus, Vitam Gfermani hwunte vel potius medio Visaeculo $criptesm
fuisse verisimiUimHm erit.

Liber ipse tot tamque absurdis et anilibus fabulis refertus est, ut Ger-
mani vita non descripta aed quam maxime exornata, exaggerata, fictionibus
obscurata esse appareat Vix lUus fuerit honor, quin auctor in Germaoum
conferendum putarit. Is eum modo pacis auctorem, modo ducem belii ex-
stitisse, jam in Britanniam trajecisse ad haeresin exstirpandam, jam Raven-
nam profectum, ut Armoricae parceret ab Aetio impetrasse refert. Summam
ejus fuisse auctoritatem, miracula innumerabilia. Quid quod eum Romae
u morbum implicatam ipsa Pladdia, imperatoris mater deposita purpura
corasse dieitur,

Talis est ista Vita, qua sola, quae Germanus in Britannia peregerit,
tradita sunt Quae fides ei habenda sit, quis non videt? Diligenter igitar
alia sunt testiraonia circumspicienda.

Maximum est illud Prosperi ad a. 429.

»FIorentio et Dionysio coss. Agricola Pelagianas Severiani Pelagiaiii
episcopi filius ecdesias Britanniae (Basterniae ed. Bas, 1535) dogmatis aui

CAP. IL BK^A. 27

insiDMtiOire earrapit. Sed aeti<me Palladii diaeoni papa Goeleslinas Ger-
manum AiflissiodoreiiseBi episcopwn viee saa mittit et detarbaftia haesetieia
BrkaiiBos ad eatholicam fidem dirigit. « (cf. Labbe.)

De hae y^ro legatione neque apad SidoBinm neque in Catalogo PontiL 11
nec denique in antiqnissima ista Germani missa (Mone Lat.-Gr. Miasae ed.
1830 p. 37) qaidquam inveni. Sed in «Vetere Mlssali GalUeano (ed. Mab.
Lit 6aU. 1685 p. 329) exstat Missa Germani; ibi in Gontestatioiie legimus*
(Germanus) »per totas GaUias Roma inectalia (in Italia) in Brettania anius
30 corpore afflictus Januis jugiter in tuo nomine praedieavit, haereses
abstulitc et eet Quae quum Vita sint recentiora, ex ea sane hausta sunt.

Hnc denique pertinent» quae de Lupo, Germant coaite, tradita sunt
Sidonius, cui Lupus episcopo faeto a. 472 coBgratulatus erat> in epiatoU
ad eum scripta (VI, 1) Lupomy ait, jam 49 annos episcopum esse post
desudatas militiae Lirinensis excubias. Paulo Ekicherius de laude erenu dif-
fert, qui Lupum modo apud Lirinenses commorari seripsit a. 426 — 429.
Sed certum est Lupum a. 429 episcopum fnisse. Hunc vero cum GermtBO
iB Britanniam profectum, SidoniBs, qui pluriina in laudes ejus eiinmerat«
ignorasse et Vitae Lupi auctor demum ex Germani Vita nMtaatos esse videtur.

Deficientibus igitur aequaliam ' testimoniis perdifficile est ex Vita ista
qaae vera sint, eruere. Equidem non vereor ne detrahendis istis fabuHs
detrahere egregii viri virtntes ac laudes videamur. At qmd deductis, /a-
buUs restaty nisi id unum, Germanum a GaJUeum cameilia bi$ m
Britmmiam missum fuUsef

Quando hoc factum sit, breviter explicandum est. Prosper annum 429
statuity eique consentire mihi Vita videtur. Germaiias enim, quem hieme
(ib. V, 17) insulam adiisse et post Pascham celebratam rediisse probabile
est, posthac ad HUarium Arel. (430—448) et Auxiliarem GalUae praefectum
(c. 435—439) iter fecisse et reviviscente haeresi in Britanniam rediisse fer-
tar: Beda vero eum »ante paucos Saxonum adventus annos primo adveni$se«
dein »nec multo interposito tempore* redusse refert

Qua in re Beda GUdam potiua quam Prosperum mihi secutns esse vide-
tur. lUe enim et ipse victoriam precibus impetratam paucis aate Saxonum
adveotum refert Sin Prosperum secutus fuerit, nescio eur a. 429 omiserit.

Sed quocumque modo res se habeat» Ulud pluris est, quod pugnam
com Pictis et Saxonibus factam retuUt, quod cum iis quae de Saxonibus
posthac invitatis narravit, minime congruit. Itaque inconsiderate baec, quae
iti Vita invenit, transeripsit, obUtus plane, quae paulo ante de Saxonibus
retulerat.

De pugna quam vocant AUelujaHcam^ quum victoriae eodem fm
tempore partae GUdas quoque mentionem fecerit, non est quod dubitemus,
$ed de narratione ista, qualis in Vita exstat. Tam mirabiUs enim victoria

28 CAP. n. BBDA.

non sane 63dae aetate obliterata foisset, qoa Albaiii memoria Dondom eva-
niierat Sed et Beda de ea niliil apod Britones andiisse videtnr.

Soperest ut a quanam mi$$u$ $ii Germamu^ inquiramos» A GalBs
eora esse ddegatom Vitae aoetor refert, a Coelestino Prosper. lUod qoidem
molto magis probaretor, nbi Prosper Codestini aeqoalis et scriba boc reto-
Ksset Eqoidem mibi vix possom persoadere, tantam jam tom episcoporom
Romanomm fbisse aoctoritatem, qoom ne Leoni I qoidem eontigerit, Gallos
in soam addoeere sententiam. Pro$peri igiiur narratianem $oUiariam
et $ingularem e$$e nemo infiiia$ ibii.

Inter Gallos qoidem et Britones nonqoam non neeessitodinem foisse
seimos, ollam tamen yel ante Goelestinom yel post illom Romanae eedcsiae
aoctoritatem foisse inter Britones, docomcDta desont De ip$a denique
Germani hgatione vix hoe nobi$ renumei, advem$$e iUum e. 429
rogantibu$ Britonibu$^ ut Pelagianam haere$in ex$tirparet.

Novi igiiur Beda mhU attuUty ni$i LueU eonver$ionem et Ger-
mani legationem^ quarum aliera fieta e$ty dubia aliera. Ordine dein
rerom ct temporom ratione qoalcs Bcda confedt, non illostrantor ecdesiae
primordia sed obscorantor.

Epice sane et oratorice Gildas res digessit, calcolom nollom addidit,
attamcn rerom et temporom ordinem qoendam tenoit Nimis brevitcr et
parom distincte res narravit, sed sibimet ipse consUtit ac nibil fere qood
▼erae rcpogDCt historiae, retolit

CoDtra Beda aliorom libros accorate quidem sed inconsiderate transcri-
psit, calcolos mixit Ei non corae erat, ot discordantia congraerent, res-
qae a divcrsis baostae fontibos conferrentor et nexos qoidam rerom ac
temporom ordo ei&cerctor. Non igitur ki$toriei munere $ed eompUa"
tori$ functu$ e$t

Sed ot minima est Bedae in perscrotanda et dijodicanda ccdesiae anti^
qoitate aoctoritas, ita Romaoae inter Saxones a Gregorio pontif. constitotae
ccclesiae originem et progressom diligcntissime indagavit Jam dissipantor
tenebrae, bistoria monoffientis fulcitory calcolos certus subdocitor. Ea vero
qoae Beda passim de Britonum ecdesiae com Romana contentione, ejusque
doctrina et stato ab Aogustiui adventu (596) osque ad a. 731 tam fide
qnam memoria digna retulit, quum satis sint nota, retractare boc loco ne-
cessariom non est Hoc deniqoe ex Bedae scriptis colligere licet, rerum
memoriam apod ipsos Britones Vin saecolo evanescere coepisse. Si qoid
eniffl vel scriptis vel fama Bedae traditom foisset, retolisset sane, Quanta
autem IX saeculo apud eos fuerit temporum inscitia, bistoriae tractandae
imperitia, fabularum studium, Historia Britonum nos docet, quam jam aggre-
diamur.

CAP. in. HIST. BKIT. 29

Cap. ffl. fflSTORIA BRITONUM.

Quando hic liber, et a qao sit scriptuS) vel inter recentiasifflos ejos
editores minime constat Ilium enim quum pleriqae IX saeculo adscribant,
Petrie eum anno 647 esse compositum opinatus est (conf. Mon. Hist. Brit.
1848). Nennium dein libri auctorem esse Toddius (conf. Leabhar breathnach
ed. Todd 1848) affirmat, SteTCOson vero (Nennii hist. ed. 1838) et Petrie
dabitant, attamen Nennii historiam uterque librum inscribit. Neqae illud
satis est indagatum, quaenam libri partes auctori ipsi quaeque librariis sint
tribaendae. De his vero qnum certi aliquid scire nostra magnopere intersit,
res nobis denuo indaganda est

Historiae Britonum 30 fere exstant codiceSy ex quibus duo vel sub
X saeculi finem vei XI"^ initio, quinque XIT*, XJIT* plurimi sunt exarati
(conf. plura de his Petrie et Stevenson). Ex his majoris sunt ceteris
moDaentiy

1. Cod Harleianus Nro. 3859 (Mus. Brit) quem X saeculo vel
XT' initio scriptum esse, ex eo conjicitur, quod Annales, qui nulla rubriea
interposita post Historiam eadem manu sunt scripti, res ultra annum 954
non perdacant Meneviae dein codicem exaratum esse, probabile est Hnnc
Stevenson, adjectis lectionibus var., accoratissime transcripsit (a. 1838).
Caret bic codex titulo et rubrica. Stevensonii autem nos sequamur §§ ad-
ditis Galaei capitulis.

Hujus simillimi sont 3 eedd. Cottaniani (Mas. Brit) Yespas. B XXV
et D, XXI (XII saec) Vitell. A, XIII (XIII saec.) qai et ipsi carent titulo
et rubrica ac praeterea calcults (§ 4—6 ed. Stev.).

2. Cod. Faticanus (olim San German. Par.) ed. Gann 1819. Huic,
eodem fere tempore exarato insertas est titulus »Incipit istoria Brittonum
edita ab anachoreta Marco ejusdem gentis s. episcopo.c Quem codicem in
Gallia esse exaratum, id nobis argumento est, quod librarius scribendi
modum tunc apud Gallos usitatum est secutus. Scripsit enim e. g. Hjta"
lomm, hostium (ostium), odiernum (sed et hod.), aegit, brittanicae, cede,
preter, fatie, provintia.

Simillimus est hujus eod* Bibl Beg. Par. (Soppl. Lat 156) XII sae-
colo exaratus, qui caret titnlo et calculis (§ 4—6), babet autem eandem,
qaam cod. Vat, librarii notam, codicem nempe scriptum esse 647 a. post
Saxooum adventnm. Unde suspicari licet, aut utrumque de antiquiori quo-
dam codice, in quo defuerit Marci nomen, esse transcriptum, aut codici
Vat titulnm a recentiore librario esse praepositum.

3. Cod. Publ Bibl Cantab. F. f. i. 27. sub XH saec. finem scri-
ptos, a Galaeo 1691 (Scriptores Vol. m) et nuperrime a Petrie editus (Mo-

I^Al". m. BIST. BBm

numenta Historica Britannica Vol. I ed. Petrie et Sharpe 1848). Qaid vero
doctissimam viram, ot hanc maltis additaBieiitis aoctam cod. transcriberet,
induxerit, perdifficile est intellectu.

Gontinent antem codices isti haecce:

1. Cod. HarL

SCott

i Vatic.

Paiis.

3. Cantabr.

a) Proi9g.m»iot.

b) Prolog.minoT.

c) Ctpltula.

a)ealeQli(3i-6).
6) imper. Rom.

<Qde milis uHih

risetc.
e)Yer8iisNenii.

a)Gtleali(§4-6).

c) civiUt 33.

/^calculi(§4-6).

h)ffistoHaBriL

a)Hittoria.

d) •Inctpttiitwna**

a)BUtoria.

g^HiitoriaBrit.

c) Geneal. Sax.

6)0eDetl.

A)6enetlSax.

fl)Ci1ciJi.

i;)Civitat.

9)Civitat.28.

e) Jnnale* Cambr»

(OMirtc.

A)MirabUia.

f) Genetl. HodL

^)GiviUtes28.

A)MirtbilltBrit.

Ejc his jani eoUigi licet^ ad Historiam ipsam, ^ae eam vel antecedonti
vel seqanntur, non pertinere. Haec dt codicibas. Qoaerendum jam est,
^qmis Ubri mwtor fuerit Antiquis$ind qaidem, eodd. Haileiani, tres
Gotton., Paris., auctoris nomen non exhibent, Vattcanas vero Marei
MMachoretae» Hic autem litolas qonm desit in simiUimo codice Paris.
oeqtie «squam alias oocorrat, valde assentior Stevensonii sententiae, qui
librariom putat, qoum invenisset librom titolo carentem, Heiricos vero in
Gennani Vita miracola qoaedam, qoorom shniUima Hi&t Brit. exhibet, a
Marco Anadioreita tradita sibi esse retolisict, Marci nomen Historbe prae«-
po^isse. Mureus igitur Bistoriae auetor nou fuii. Nemio deinde
Elbodugi disdpulo in codicis Gantab. supra dicti prologis aliisqoe 2 re*>
•eentioribos eodicibos liber adscribitur. Alii Nennii ona eom Giidae nomea
exthibent Prole^os aotem fictos esse, jam nemo negat. Rejidenda igitor
est et haee, qoae tam levibus muniatur argumentis, sententia.

Gildae deniqoe nomen ex 30 eodicibus 17 exhibent, qoem Ubri
Mdorem foiase qoorumdam XB saeeoU scriptorom opinio fuit, a quikits
fiistoriae Brit saepios est mentio laeta.

GuiUeJmus Mabnesbiriensis primos laodandos est, qoi in Ubro de
Gestis Regom c. a. 1125 scripto (ed. Gale, et Stevenson 1840) nbi de
Goortigemi incesto loquitor, «Gesta Britonom« addocit

Henrieus Suntindonensis antem, qoi Historiam Regum (ed. Savile
Francof. 1601 p. 300) ante a. 1147 confecit, haec didt: >Nunc a quibas

4iAK m. BIST. Btir. Sl

et qoo temiHm priomii iftbtbkata foerit (Britannia), dicendcun est, qnod
in Beda non inventom in aUis auihoribus reperic (coof. Hist* Br. cap. IH.
§ lOetcet). Paads dein a Beda sumtis, sk pergit: »Si qais autem scire
voloeriC, qao tempore primam habitata Hibemia faerit, de hoc nihil apad
venerabilem Bedam sed apad quendam auiborem reperi« (H. B. § 13 et cet.),
Tam Gnortigemi incestam referens addit, »dicitar a qaibasdam« (H. B.
§31etcet. €• XXVII). Arthari deniqae res gestas enarrans »haec« ait
>bella et loca bcAoram narrat GUdas kistoriograpkus.^

Henrieus igitur haec m l^ro ab Historia dtverso invemsse f^
detwr. Usas est aatem eodice Vaticano simiiUmo.

Ckdfridus Menemutensis deniqae Germani miracala ex Bist Brit
(§31. XXIX) retalil >qaae« ait ^Oildas in tractata sao lacalento ser-
ttone tractavit«

Quum iffOur inier XII saeeuU seriptores de Historiae autore
miaime eonsiiierit^ vetustissimi vero eodd. auetoris nomen non ex-
Mheant, hune prorsus ignotum esse, manifestum est.

Qaam deinde non solam aetas, qaa smpta fuerit Historia, ex ipsa
cognoscenda sit, sed et multa occarrant, quae, quando fueiint addita, scire
sommi sit momenti, quando et Historia sit eomposka et varia a va-
tUi l&rarUs adjeeia^ quaeritnr. De qao qnum inter recentiores mintme
eoBstet, ealeuU denoo sant indagandi. Qoorum tanta est diversitas et
eoofnsio, ut de reslitoenda eerta temporom ratione plerique desperaverint
At haec ipsa diversilas et disorepantia indicia nobis suppedHat, ex quibus,
quomodo liber qualis nune exstaty paulatim evaserit, cognoscamos.
SmU autem aliae auetoris ipstus, Ubrariorum computationes aUae.
Banun daplex est genus; annoram alteram, quibus librarii scripserant,
alteram calculoram, qui ad ipsam pertinent historiam. Et primo de Li^
brariorum annis disseremns. Recentissimi hujus generis calculi in tod.
Vatioano inveniuntur.

§ 4 (I Gale) »a Pass. Christi peracti sunt anni 946, ab Incarn. autem
ejos sant a. 976 et quintos aonus Eadmundi regis AngIoram.« Ita cdculos
ann. 831 ab Inc. Do. qoi in cod. Harl. exstat, mntatos est

§ 31 (XXVin) >Regnante Gratiano 11 Equantio Saxones a Guorthigirno
sQscepti a. 347 post Pass. Dom. « his quae in reliquis quoque codd. legun-
tor, addidit librarios »a teropore, qoo advenerunt primo ad Brytanniam
Saxones usque ad primum imperii annum eadmundi 642, ad hunc in quo
nos scribimus annos traditione senioram 647 didicimos, quippe iste imperii
qaintus antedicti regis est annus.«

§ 66 (Gonn sob finem) Saxones a Ooorthigirao a Pass* Oom. 347 su-
seepti sunt, ad hunc quem nunc scrlbimos a. 647 nomeramas. Ita iile,
qui josso collegiiy qood Reoordcommission vocant Vaticanum cod. denuo

32 cip. in. msT. brit.

transcripsit. AliUr Ganii et praeter Petrie reliqoi editorea omnes, qax pro
nameris 347, 642, 647 exhibent 447, 542, 547. Sed iUa lectio sola
probanda est, qaam aon solam in codice, Vatic. et simillimo bujus Pari-
siensi inveniatur, sed et in Harleiano annus 347 non nameris sed literis
clare sit scriptus, qaod miror, eur Steveason omiserit Idem omnino est
caicalus § 31 et § 66. Subduxit enim librarius a Passione Ghr. usqoe ad
Saxonum adventum annos 347, inde ad annum, quo scripsit, 647. Scripsit
igitur anno 994 a Passione Domini (quod brevitatis stadio notamus A.P.D)
seu 10'V,7 ab Inearnatione Domini (A.I.D).

At boc plane repugnat calculo § 4, ubi anni 946 A.P.D et 976 A.I.D
computantur. Ne tum quidem congraerent, si in Vaticano cod. annos A.P.D
et A.LD confusos esse concederemus. Unde colligi licet, istum calculum § 4
ab alio qaodam antiquiore librario fuisse snbductum. Neqae V Eadmundi
annum quisquam putaverit a Vaticani codicis auctore esse additum, qui plas
50 annis post Eadmundum mortuum scripsit. Nescio an quis quinto Ead-
mundi regis anno (a. 945) Historiam transcripserit, et annum regis § 4 et 31
addiderit. Is quidem necessario a. 831 (§ 4) in annum 946 commutavit.
Sed utrum idem, annos A.LD et A.P.D confundens anno 946 perperam
adjecerit »A.P.D<, ideoque recentior quidam annum 946 A.P.D interpre*
tatus sit calculo 976 A.LD, an alius librarius anno 976 A.LD codicem
exararit, perdifficile est dictu. Vaticani denique cod. auctor stolidissime
y Eadmundi annum retinuit et snum annum addidit, nec vidit se hoc modo
347 + 647 A.P.D i. e. annum fere 1020 A.LD Eadmundo adseribere, qui
' 946 A.LD decessit

Mirom quid Peirio m mentem venerit^ qni in his calculis antiquis-
simi sibi auctoris vestigia detegisse videtur. Annos enim istos 647 non a
Saxonum adventu, sed a Passione Chr. numerat, oblitus sane calculos istos
nonnisi in uno codice a librario confectos exstare. Librariorum poUus an*
nos calculi indicant, quorum recentissimus c. 1024, vel (si eonfaderit A.LD
et A.P.D) 994 A.LD, alius forte a. 976, alius a. 946 codices exararunt
Antiquior his est Ubrarius qui tricesimo Anarauth Gambriae regis anno
(c. 879-915) 90 y, scripsit Qui dein calculum addidit § 16, ad suum
tempus computavit, annos 858 A.LD. Antiquissima denique hujas generis
noU exsUt § 4 (God. Harl.) ubi 796 A.P.D et 831 A.LD subdacuntur.

Quinque igitur vel sex, qui Ubrariorum aetatee indieant^ ealeuU
exstant. 1. A.LD 831 §4 (I) Cod. HarleL

2. » 858 § 16 (XI) ibid. - deest in Vatic.

3. » 907 § 4.

4. » 946 § 4. 33 (I. XXXII) = V. Eadm. Cod. Vat

5. » (976?) §4. Cod.Vat

6. » (994?) 1024 § 33. 66, Cod. VaUc.

CAP. m. msT. BRiT. 83

Adeaanis jam eas, quae ad ^sam Histariam pertinent temporam
rationes.

i. Ex his reeentissima esty quam XII saeculo Prologi auctor ex § 16,
ttbi a Saxonum adventu ad IV. annum Meruini 429 anni numerantnr, et
ex calculo librarii (ibid.) qui a. 858 scripsit, confecit Is igitur Nennii
personam suscipiens se a. 858 A.LD XXIV^ Meruini regis Britonum
scripsisse mentitur. Merminus enim secundum Annales Cambriae decessit
844 A.I.D, Merwynus autem Rodrici filius a. 903 (Ann. Cambr. continuat.).
Annus igitur 858 neutri convenit.

2. Caleulus dein qui jam X saeculo in Codice Harl. post Saxonum
Genealogias exstat (§ 66) sed deest in Vaticano, a librario additus est, qui
sumsit eum ex Victorii Aquitani Fastis. Ibi a Mundi principio ad Guortbi*
gimum 6059 anni, ab Inc. Ghristi ad Saxonum adventum 400 anni nume-
rantur, quod a reliquis calculis longe abborret.

3. CaleuluSf qui § 55 LXI in Patricii Actis occurrit ab Hiberniensibus
swDtus reliqnis repugnat. Subducuntur enim a Mundi principio ad Baptismum
flibemiensium anni 5330. Annus 5330 autem quintus Loigari esse dicitur.

4. Caleulus dein, quem librarius § 16 a. 858 addidit exstat in codice
HarL, deest in Vaticano. Sic autem scriptum est: »Ab Inc. Do. usque ad
Palricium 23 decemnovennales cjcli vel anni 437. A Patricio ad hunc in
gao snmus 22 ' cycli et duo anni in ogdoade. i. e. 420. « Efficiuntur igitur
aoni 857 vel 858; qui calculus priori calculo, qui Patricio annum 405
A.LD tribuit, plane repugnat.

Computationes denique istacy quae Historiae sunt praemissae (§ 4^7)
a librario quodam praepositae esse videntur. Non solum enim desunt in
vetustis codd. Vesp. B et D VitelL XIII, God. Paris., sed et in ipso Vaticano
eodice post ilias, enumeratis imperatoribus Romanis, literis majoribus exstat
titulus »Incipit Istoria« et cet conf. supra. Similiter alii codd. Variant
praeterea calculi in codd. Harleiano-Vaticano; quamquam enim ab anno
Mundi ad Pass. Ghr. anni 5228 esse dicuntnr, tamen, si ad calculos nu«
meros vocaris, in HarL 5459, in Vat. 5132 annorum summa subducitur. —
Sumtae sunt hae temporum rationes ex Hieronymi Ghronico; praemissae
tamen Historiae jam anno 831. cfi supra.

Caleulos istos omnes a librariis adjeetos fuisse manifestum est.
Alins quidam ejnsdem generis exstat § 31 (XX VIII) quo annus adventus
Saxonum his verbis notatur:

>Regnante Gratiano II Equantio Saxones a Guorthigirno suscepti
sunt anno 347 post Passionem Ghristi.c

Sic in codd. Hari.-Vatic. Similiter in cod. Gantab. G. G. 183: »Quando
Gratianus fuit consul secundo et Aequitius quarto tunc his coss. Saxones
a Wyrtgeomo in Britannia suscepti sunt a. 349 A.P.D.

84 CAP. m. HIST. BRIT.

Aliter eodd. Vesp. D Nero D alitqae »regiiaiite Martimo secundo,
quando Saxones et cet.<

In annonim vero compntatione maxima est differentia

a) A.P.D 337 Cod. Vesp. D,Xn, Nero D, XXV.

b) » 347 JEfarl VaHe.

c) « 349 Cantab.

d) » 400 apud Gakeum.

e) » 447 Cod. Cantab. supra descriptus (L apud Stev.).

f) . 448 Cod. E ap. Stcv.

In antiquissimis igitur codicibus a. 347 A.P.D Gratiano secundo Equantio
coss., in recentioribus 447 Martiano imperatore Saxones advenisse feruntur.
Horum duplex est error. Non tantum summae tempornm inscitiae est, annum

447 A.P.D (quod omnes habent) adventui Saxonum tribuere, sed ne correcto
quidem errore annus 447 A.I.D Martiani aetati, quem regpasse constat ab 450
vel 453, convenit. Nan dubUo qtdn haee iia seeundum Bedam fuerint
mtUata^ nota tamen i^A.P.D^i, qua erant negligentia non correda.

Gratianus vero III et Aequitius coss. fuerunt Ammiano Marcellino auctore,
quando Valentinianus mortuus est a.' 375 vel 379.

Haec igitur scriptoris fuit senientia, Saxones advenisse 347
A.P.D i. e. e. 377—80 A.I.D. Quod cum Ammiano non maie convenit,
qui ad a. 364 A.LD Pictorum Saxonumque invasiones refert

Venimus ad alitid caleulorum genus, qui non a Passione vel locar-
natione Christi sed ab alio quodam eventu inchoantor. Hujus generis est
computatio § 27 (XXV). Ibi enumeratis 9 Romanorum imperatoribus ad-
ditur: »hucusque regnaverunt Romani apud Britones 409 annos.« Quum
autem ibidem Caesar advenisse a. 47 ante Clirbtum putetur, cessasse impe-
rium Romanum in Britannia a. 362 sequitur. Saxones autem secundura
hanc computationem 15—18 annis post advenerunt. Non tamen verisimile
est, ab eodem hos calculos subductos esse. § 30, XXVII enim 34—40 anni
tempori tribuuntur quo legationibus a Britonibus missis Romani auxilio ve-
neront. Ibi Romani venisse et rediisse dicuntur per 443 annos (God. Vat.) vel

448 vel 449 (quod plures habent codd.)« Lectio Harl. cod. 348 erratum est.
Saxonum ergo adventus , si ab a. 47 ante Christum calculum subduxerimus,
inciderit in a. 396 — 402; quod fere congruit cum caleulo § 16, XI, qui
unus ex antiquissimis est Ibi ab adv«itu Saxonum usque ad quartum
Mermini annum anni 429 numerantur; a Nativit. Do. ad Patricium 405, a
morte Patr. ad obitnm St. Brigidae 60, a Nathr. Col. ad Brig. mort 4.
Haec praeter primam notae ab annalibus Hibemieosibus haustae sunt diver*
sis partim ab iis, qui hodie exstant, in quibos mors Patrieii ad a. 496
refertur, Brigidae ad 523. At IV Mermini anno tempus, qno scripsit, auctor
indicat. Annalibus Cambriae testibus Mermin mortuus est 844; regnare

CAP. UI. BIST. BRIT.

coepit secundam Annales Gnentiae 818 vel 819. ScripHt igiiur aueiar Hi-
stariam a. e. 822, Saxanes autem advenisse a. fere 393 puiavit. Quod
iffitur ad Saxonum adventum attinet, duplex omnino sententia ex-
stat, aUera eorum^ qui^ sicut auctor Historiae Br.^ eos sub finem
IV saeeuli vel ut ttbrarius quidam e. 370 advenisse putani, illorum
altera^ qui hoc medio fere V saeculo factum existimant^ ut Gildas
et Beda (447—49) atque Annales Cambr. {c. 444).

Calcqli igitar plarimi a librariis additi sunt, ii tantum quos modo
iractavimus § 16. 27. XI. XXV auctori Historiae attribuendi esse vi-
dentur^ an computatio quoque § 31, valde dubitandum est Pariier
in Hisioria^ quicimque librum diligentius indagaverit^ dubiiare ne-
quit^ quin multa a librariis sint inseria.

Prologos qoidem, Capitula, Genealogias Saxmum^ Britanniae
Mirabilia^ Nennii versus, civitatium nomina a librariis addita esse ad
onam fere omnes consentiant. Sed et Patricii Acta (§ 50—55 c. LV— LXI)
non dubito a recentiore Historiae esse adjuncia. Exstant enim in
Cod. Vat. post libri finem (cf. supra) in Harleiano autem jam suo
loco tnserta sunt, at eertum hoe tantum est^ X saeculo illa in alUs
codidbus post finem Historiae am/exa fidsse^ inserta in aliis.

Neqae Arthuri res gestae (§ 56 , LXII — LXVI) num Historiae pars
faerint, scimus. Gale enim in cod. Vit E ante hanc narrationem haee legit
»Hic expliciunt Gesta Britonum a Gilda sapiente composita.« Henricus
Hantind. autem ex libro, ab Historia diverso, Arthuri bella referre videtur
(cf. supra). Sed incertiora haec sunt quam ut quidquam inde collegerimus.

lAbri igiiur initkim in Britanniae descriptione^ in Guorthigimi
vel Arthuri historia finis statuendus erit (§ 7—49. [50] c. II — Lffl.
[LXII— LXVI]). Attamen hic quoque multa mihi a librariis addita esse
videntur. Hoc verum quamquam ad cognoscendam aetatis illius indolem
non nihil inservierit, tamen prolixius tractandi locos hic non est. Itaque
quae auctori ipsi quae librariis sint attribuenda, ex quibus fonlibus quoque
hausta, indicare potius, quam explicare studebimus.

§ 7-9 (II).

§ 10-18.
(III-XII).
10. ll,b.

12.

15.

17.
16.

1. DeicripHo Britanniae.

i. Gentis arigo

a) Brit tdventoB III aetate c 1100
h) Pictoram adv. e. 300 ante Ghr.

c) Scotoram or. ct adv. IV aetate

c 500 ante Chr.

d) Brit. origo aliter

CaUndus

FofUesf Gildas Beda (4 nationeSf
quia Brit. s Rom.) Britonum
fama.

Bieron. Chron. et quae apudFran-
eos et Britones perhibebantur.

secundam Ann. Rom. i. e. Hier.

§ 17. Gallorum narratio (?)

§ 10 a. librarii emendatio.

§ 13. 14. Scotorum origo aliter.

§ 18. alia Briton. origo.

Galeulus § 16| imperite insertus.

CAP. UI. HIST. BRIT.

§ 19-30.
(XIII— XXVII).
19-22.
. 23.

24-27.

28.

30.

§ 31-49.

(XXVIII-LIII).

31.

32-35.

36-49.

§56.

(LXII et cet)

3, Histaria a Caesare ad Guorth.

1 . Caesar ad v. c. 50 a. Gh., Ticit 47

2. Claudius

Lucius rex a. 167 post Ghr. .

3. Severus. 4. Giritiat. 5. Gon-
itantiuB Gonit. M. filias. 6. Maxi-
mns. 7. Maximianus. 8. Severus.
9. Gonstantias.

§ 29. librarii additam.
Calcuhu imperii Rom. 409 ann.

Legatianet

^. Guorthigemi histaria.

Saxonum adventus.
Germani miraeula et cum Cruorth.
contentio.
5. Arihuri res gestae.

Bedii Orosiasy Bier. Ghron.

coni Beda, Ghron. Hier.

Glaud. cum Druso patre confusus

inde desunt calculi.

Summa confusio. Severus bis,
Maximus ob nomen sane scri-
ptum bis; Gonst. Ghlorus cum
imperat. Rom. et cum Gonstan-
tino tyranno confusus.

aliter Beda.

confer Beda.

fama haec apud Britones perhi-
bebantur.

Qoae de origioe Britonam Scotorumqae tradnntar, plane eonfasa sunt
Ex Hieronjrmi notis et Gallorum narrationibus Genealogiae istae confectae
et in Britanniam allatae esse videntar. Vana enim Trojanae originis glorialio
jam VI saecalo Hunibaldo Franco teste invalaerat, quam a Francis Galli
paulatim subigerentur. Origo autem ad Britonem relata differt quam maxime
a Descriptione Brit. (§ 7) ubi Britanniae nomen a Bruto consule derivatur
(Confer Notam God. Vat. ante § 12). Itaque ne Ulud quidem certum
esty num Descriptio et Origo ab eodem $it confecta. Sufficiant haec.

Ad ecclesiasticam Historiam spectat 1. Lueii eonverHo (§ 23. XIX)
qaae quam imperite et negligenter sit narrata, jam supra docuimos. Ejus-
dem omnino generis sunt, quae de Germano traduntur (§ 32—36. 39.
47—50. XXIX et cet. XLIX et cet). Causam hujus adventus neqae respe-
xisse neque omnino nosse auctor videtur, qui »In tempore, ait, illius
(Guorth.) venit Germanus ad praedicandum in Britannia.< Hic autem tribus
primo miraculis, resuscitato ex ossibus vitulo, morte servo praedicta, com-
busta tjranni arce, quasi ipse se inducit (§ 32—35. XXIX et cet.). Subulcas
dein, qui benigne eum accepit, cum 9 fiiiis omnibusque ejus regionis homi-
nibus a Germano baptizatus primus Povisiorum rex exstitit. Apud Povisos
igitur orta haec fabula es$e videtur, cui simillimam non tamen eandem Hei-
ricus a Mareo Anachoreta audierat. Sequitur praeclarissimi episcopi com
nequissimo rege contentio (§ 36. XXXV et cet.). Guorthigemo enim tunc
omnis Britanniae miseria assignari solebat. Germanus igitur convocata sjnodo
ob incestum damnat Guorthigernum et in Cambriam confagientem sequitur.

Ille a magis suis conciUum, auxilium a Saxonibus petit, hic orando

CAP. III. HIST. BRIT. 37

per 40 dies ae noetes et jejuDando per 3 dies noetesqae eoovertere illmn
studet Quarta denique die arx Guorthigemi igne de eoelo misso cum ipso
eombasta est Longe aliter Gildas et Beda de Guorthigerno narraverunt.
Sed inter istius manus scriptoris omnia in fabulas sunt versa. Huc et illnd
pertinere mihi videtur, quod 'Guorthigerni ex £lia filius Faustus ^locum
magnum super ripam fluminis quod vocatur Renis< condidisse fertur, quod
dubito an ex Fausti Britoois Vita , qui Renis in Gallia monasterium fundasse
dicitur, fuerit sumtum.

Sic igitur Britones a Gallis non pauea sunt mutuati, ab Hibemiensibus
autem quum alia multa tum iilud de Patrieio (§ 50—55) de quo supra
jam diximus et plura dicendi infra locus erit.

Quid igitur Historia Britonum habet, quod nobis vel novum sit, vel
osoi alieui esse possit? Nihil profecto nisi hoc, ut aetatis istius indolem
perspiciamus, quod haud parvi est ducendum. Omnis fere tunc temporis
rerum memoria evanuerat. Vera fabulis miscebantur, obseurabantur res
gloriatione vana, atque ira vel studio prorsus pervertebanlur. Id potius
10 componenda historia agebatur, ut delectarentur illa populares, quam ut
edocerentur. Tanta est in Historia Britonum temporum inscitia, narrandi-
que levitas, ut alia ejusdem generis scripta, si qua fuerint, perdita esse,
noD est quod doleamus.

Hocusque de rerum Britannicarum scriptoribus sermo fuit. Transeamus
jam ad reliqua quae exstant Historiae monumenta.

Cap. IV. ANNALES CAJMBRIAE.

Omitto Annales recentiores ut Ghronicon Principnm seu Brut y Tjwy-
sogion , quod Caradoco perperam adscribitur nec nisi Galfridi Historiae con-
tinuatio est (cf. Petrie Monum. Hist. Brit Praefat.). Neque alii Annales
Menevenses nempe aliique (Wharton Anglia sacra II, 648) quorum auctores
Cambreosibus ut fundamento usi multa addiderunt hoc loco tractandi sunt.
Huc soli pertinent, qui antiquissimi sunt, Atmales Cambriae. Hos accu-
ratissime transcripsit Pelrie (Mon. p. 830). Exstant ante Historiam Brit.
in Codice Harlei. 3859 de quo supra diximus. Alii codices multo recen-
tiores multa additamenta et continuationes Annalium exhibent, quae nihil
ad nos attinent. Continent autem Annales historiam Cambriae ab anno fere
444—954. Temporum ratio est simplicissima. Repetitum est enim verbum
anni ac decimus quisque annus numeris romanis (X, XX, XXX et cet.) no-
tatus, ac si quid memoria dignum fuerit, annis adscriptum est. Hanc ob
calculi simplieitatem Annales istos ante annum 831, quo (cf. supra) Aera
Dionys. ad Historiam coepta est adhiberi, inchoatos fuisse probabile est^

CAP. tV. AN, CAHBR.

Nec silentio praeterieriiiiy qaod Menevia ad a. 601 seribitur Moni (jadeonun),
ab anDo 810 Minia.

Incipiunt autem Annales sine titulo Toce annL At CQinam nostrae
aerae hic primus annus conveniat quaeritur. Qum recte sane Petrie annum
444 A*I-D esse, quo Saxones advenisse tum forte pntaverint, suspicatas
est, llcet modo annus 440, modo 447 vel449 aptior ad incipiendum cal-
culum videatur.

Fontes a quibus haustum fuerit hi fere sunt. 1. Ghronicon Hibemiense,
quo et Tigernaeh usus esse videtur. Ex hoc pleraque ab a. 444—595
sumta. 2. Bedae bist, vel Chron. Sax. inde ab AngusUni temporibns. 3. Hi-
storia Britonum, passim. 4. Quae fama apud Britones ferebantur. Prima
quae ad res Britonum spectat nota, ad a. 516 occairit, de ecclesiasticis
vero rebus ante a. 570 pihil traditum est Pauca sane sunt, sed maxima,
quae in Annalibus inveniuntur. Ex his quae majoris sunt momenti hoc loco
addenda existimavimus.

Aera
Dionjs.

Anni AnnaL

£x Annalibus Cambr. excerpta.

444
454
467
516

547

570
584
589
595

601

»annus«

XIII

LXXII

GIII

CXXIV
GXL

CXLV
GLI

GLVIII

CLXII

612

CLXVIII

645

CCI

714

CCLXX

768

CCCXXIV

795

CCCLI

809

CCCLXV

810

CCCLXVI

822

cccLxxvin

840

cccxcvi

Brigida s. naicitar.

Patric. I. ad Dom. migrator — (SeqnQnta» alia ex Hil». Ann.).

• BeUum BadaniSy in quo Artharus portavit crucem Domini

3 dtca et 3 noctes in humcroa suos et Britoncs viccrunt.*
cf. H.B.

• Mortalitas magna in qua pausat Mailcun.jrex Genedotiae.« conf.

Tigcrn.
GUdai obiit.

.... Dispositio DanMii Baneorwn conf. Tig. ad 581.
Gonversio Constantini ad dom. Tig. ad 588.
Columcillc moritur (Tig. 596) Dunaut rcx moritur, Jguttinus

Mcllitus Anglos ad Ghristum convcrtit.
Sinodus urbis Legion. Gregor. obiit David episcopus Mom

judeorwn eh.
Dispositio Cinauc cp. (conf. Girald It. II, 1).
Centhigemi obitus ct Dibric cp.
Fcrcussio Dcmctiae rcgionis, quando coenobium Ddvid in-

ccnsum cst.
Gonsccratio Michaelis Archangcli ecdcsiae.
Pasca commutaiur apud Brilones emendante Elbodago ho-

mlne dci.
Primus adventus gentilium.

Elbodg arehiepiscop, Guenedotiae regionis migravit ad Do.
Combustio Miniu.

Saxones regnum Poynis in sua potestate traxerunt.
Nobis episc. in Minia regnavit.

CAP. V, ECCLESIAE.

Aera
Dionjs.

Anni AnnaL

Ex Annalibus Cambr. excerpta.

844
873
908
944
946
954

GGGG

Gcccxxrx

CCCCLXIV
D

DII
DX

Mcnnin. morltar.

Nobis moritur.

Auer mor.

Lumberth ep. in Miniu mor,

Eneurii cp. in Miniu mor.

Rotri mor. (Desinunt bic Ann. Gambr.)

Praeter haec in Annalibus bella plarima» tam a reguiis inter sese quam
cum Saxonibus gesta, Danorum deiode invasiones, portenta quoque et alia
referuntur.

Venimus ad

Cap. V.
ECCLESURUM ET MONASTERIORUM MONUMENTA.

Verolamii et in Urbe Legionum quosdam christianae fidei addictos mor-
Vm obiisse, Gildas refert. Itaque

1. Verolamium primo memorandum est. Ibi Beda teste (H.E. I, 7)
in Albani bonorem eeelesia »mirandi operis atque ejus martyrio condigna<
posthac exstructa est. Ab Offa rege et alia illi aediiicia addita et mona-
sterium ibi conditum tsse c. 793 , ad expiandam Aethelbrythi regis caedem
Matthaeus Parisiensis refert. At neque in Ghronico Saxonum neque in aliis
libris quidquam de hac re invenimus. Gharta vero, quae Offae nomine in-
scribitur, fictieia esU Nulla omnino XQ saeculo priora monnmenta exstant.

2. Eboracvm \hae urbes, teste Gatalogo episcoporum,

3. LondAnium f qui Goncilio Arelatensi interfuisse ferun-
4 Colonia Londmmuiumlvjri sedes episcopales fuerunt a. 314.

(Golcestria. Usser.) ](PIura infra.)

5. Durovemi ante Augustini adventum ecclesiam S. Martini exstitisse
apud Bedam (H.E. I, 26) legimus.

6. DubrenHs ecclesiae, nnm quis ante Lelandum fecerit mentionem,
nescio. Gonditam vero illam Romanorum temporibus fuisse, ruinae, Roma-
nam architecturam exhibentes, quae in summo monte adhuc exstant, prae*
dare docent

Harum onmium historiam ecclesiarum quum a Saxonibus essent dirutae
oblivione fere esse obrutam, nemo mirabitur, neqoe illud, varia de iis XII
saeculo ease ficta.

Bie vel antiqoior habetur

40 CAP. V. ECCLESIAE*

7. Ecelesia Glast&niensis. De qua quidqaid vel ex monachorum
narrationibus vei ex scriptis XD saeculo congeri licebat, Goilielmus Mal-
mesbiriensis in libro de Antiquitate Glastoniensis ecclesiae memoriae tra*
didit. Is quanquam doctriaa et antiquitatis studio reliquos sui aevi scriptores
longe praecessit, caute tamen eo auctore utendum est, qui quaslibet fabulas
sit aucupatus ct omnes undique flosculos carpserit. Librum autem illum
vereor ne nullus eornro, qui ad nos pervenerunt, codicum, integrum ex-
bibeat. In codice enim Bibl. Trinit Gol. Gantab. quem Galaeus negligeDtius
a« 1691 edidit, dein Hearne 1720 denuo transcripsit, multa esse, quae Gui-
lielmo nullo modo adscribi possent, jam Heame vidit. Alius quoque cod.
membr. Vespas. D, XXI, 8' pulcherrime quidem sed negligenter scriptus,
neque adhuc editus, multa continet, quae post Guilielmi tempora sunt addita.
Ordo quoque alius est, atque in supra dicto codice. Guilielmi librum alii,
Adamus maxime Domerhamensis (XIII saec.) et Jobannes Glaston. (XV saec.)
paulatim auxerunt.

In componenda autem historia Guilielrous Glastoniensium vanitati nimis
assensus est. Glastoniam enim duodecim Philippi discipulos venisse ibique
ecclesiam S. Mariae condidisse narrat, quam ab Anglis Ealde kirche voca-
tam ac diu frequentissimam fuisse refert. Et vix ullus tunc temporis magnis
in honoribus babebatur, quin Glastoniae fuisse diceretur. Giidam enim,
Patricium, Indractum, Brigidam, Benignum, ibi vel coromoratos vel sepultos
esse, Danielem Archiepiscopum cum 7 episcopis dedicatum ecclesiam eo
venisse ferebant. At quamquam haec et alia ejusmodi Glastonienses elatis
naribus jactabant, tamen usque ad Vm saec. ecclesiae historia in tenebris
jacet. Jam enim illud, quod Patricium et Benignum Scotos Giastonienses
monachi suos vindicant, satis argumentum est, qiiam ignari antiquitatis suae
fuerint. Nec de ullo Britannico abbate Guiliehnus quidquam invenit. Sin
Worgret, Lademund, Bregoret, quorum nomina in tabuia quadam ecclesiae
majoris ab Ine condita legit, Britannicos abbates vocat, quid de tali con-
jectura sit judicandum nemo non videt. Charta autem Patricii Glastonien-
sium (XI saeculi) ignorantiae et astutiae specimen est. Ficticia quoque est
illa Dononiae regis, cujus nomen ignoratur, chartula, quam anno Incarn.
601 scriptam esse, fingitur. Hanc enim temporum rationem initio VII sae-
culi Britonibus ignotam fuisse, neminem latet, et IX demum saeculo paula-
tim in usum venisse, supra demonstravimns (conf. Hist. Brit.). Sed et alia
sunt quae suspicionem movent, ut vero hic explicentur, opus non est.
Quid quod quaecunque Inae regis charta (a. 723) vetustiores esse feruntnr,
ficticias eas esse vir Saxonum antiquitatis peritissimus Kemble praeclare
ostendit (conf. Codex diplomat). Ina autem Asserio teste monasterium ibi
condidit, eique Hemgiselium praefecit (a. 726). Quum vero ante illum quin-
que Abbates Saxonici ab anno 668 usque ad 726 a Goiliehno enumerentari

CAP. V. BCCLESIAE. 41

aliud ibi ante loam monasteriam conditum fuisse videtur. Sed et hoc valde
dubium est.

Refectis vero medn aevi fabuUs de (mtiguitate ecelesiae rdhil
omnino scbnus^ nisi hoc^ Saxones ibi vetustam eeclesiam invenisse,
eamque Ealde kirche vocasse. Dlam vero regionem, in qua Glastonia
est sita, Saxones medio VI saeculo sibi subjecisse videntur. Et ibi per
plus qnam centum annos religio Ghristiana oppressa fuit, usque ad Inae
(a. 688) regts tempora. Itaqae et hujus ecclesiae monumenta perdita e^^
mirandum non est.

Adeamus jam Cambriae ecclesias. Antiquissima fuit

8. Urbs Legionum ad Uscam flumen. Ibi initio IV saeculi Aaron
et Jalius mortem obierunt Inde vero usque ad XII saeculum certi nihii
invenitur. Giraldus (h. I, 5) tres enumerat ecdesias, primam »Julii mar-
tyris virgineo Deo dicatarum regularium choro venustatamc Aarenis alte-
ram, tertiam »metropolitanam totius Gambriae< quam eandem ac secundam
esse Galfridi opinio est. Prope hanc orbem

9. Landava est, sedes episcopalis, quam a Dubricio esse constitu-
tam omnes consentiunt. Antiquiora Annalibus Gambr. monumenta non ex-
stant, in quibus Dibric obitus ad a. 612 notatus est. Unde concludi licet,
ecclesiam istam vel sedem episc. eonstitutam fuisse sub medium VI saeculi.
Plora de hac ecclesia Liber Landavensis tradit, quem Societas Gambrensis
1840 edendnm curavit. Hunc anno fere 1132 scriptum esse ex eo conjici-
tur, quod ad a. 1132 perducta historia, Urbani vero mors a. 1133 non sit
relata. Non tamen finita ibi historia esse, sed folia sequentia deesse viden-
tor, sed hoc ad nostra nihil pertinet Videamus potius, num antiquiores
in eo fontes lateant. Urbanus quidem in sjnodo Rhemensi 1119 »Ghiro-
graphnm Teliaui< adduxit, qui Dubricii habetur successor. Hic liber si
vere exstitit, neque historiae Landavensis quidquam nisi initia continuit,
neqae, qualis fuerit, hodie exquiri potest. Qnaecunque enim in libro isto
tradita sunt, adeo inter se simiiia sunt sermone et fictione ut omnia eodem
fere tempore scripta esse facile appareat. Tot vero nugas et fabulas, tam
repugnantia ac plane absurda liber exhibet, ut non solum irritum sit, vera
a falsis, antiqua a recentioribus additamentis secemere, sed nec ulli usui
fuerit. Sufficiant quaedam ignorantiae ac credulitatis specimina.

Dubricius a Germano Archiepiscopus factus et apostolicae sedis fuisse
legatus dicitur. Nihilominus a. 612 obiisse fertur. Hujus autem Teliauus
successor, Teliaui Oudoceus perhibetur, a quo sub VI saeculi finem 3 Lan-
davensia concilia habita fuisse vulgo creditur. At si Dubrieium a. 612
demum decessisse tam Annales Gambr. quam liber Land. referunt, Oudo^
eeus eodem tempore episcopus ibi non fuit^ neque concilia ista
VI saeculo sunt habita^ sed si omnino habita sunt^ VII saeculo.

42 CAF. y. ECCLESIAB,

6ed vel de hoc dabitayeriin. Tofc enim agros et vicos t regibus tonc Lan-
davae donatos esse auctor refert, ut ejos conciliam facile perspiciamas*
Urbanns enim hajos sedis episcopus (1108—33) a Romanis pontificibas
petiit, ut quae a Normannoram regibus rapta ecdesiae essent, restitaereo^
tor. Desiderii qao facilius compos fieret, non vetusta soium siqua post
varias. devastationes donationum documenta supererant, sed ficticia quoque,
qni tunc mos erat, protulit At si quis illud in dabiam vocarit, altad
imperitiae exemplum satis docet, quae fides libro illi sit habenda. Libri
enim auctor ab Eieutherii et Lucii temporibus usque ad suam aetatem Lau-
davenses tam Pontifici Romano quam regibus Anglorum semper paruisse
aifirmat.

Viginti episeoporum ante Urbanum in Donationibos mentio fit, sed a
decimo demum calculus subductus est. Anno 927 Cjfeiliawg ab Ethelredo
Archiepiscopo Gantuariensi ordinatus est.

10. Menevia sedes episcopalis, omnium consensu a Davide est con-
stituta, qui secundum Annalea Gambrenses a. 601 decessit. Medio igitor
fere VI saeculo et hic sicut Landavensis episcopatus institutus est Plures
hujus sedis episcopi enumerantur in Annalibus Gambr. (conL supra) aliaque
quae ad eam spectant, referuntur* Sub IX saeculi finem Nobis episcopus
(840—73) quum Hermeid, Demetiae rex, Menevenses opprimeret et »pa-
rochiam Su Degui spoIiaret«, Asserio teste auxilium ab Aelfredo M. petiit.

Praeter haec nuUa Giraldo priora monumenta exstant. Is Davidem
Archiepiscopatum ab Urbe Legionum huc transtulisse refert. In libro autem
Landavensi legimus, Samsonem pallium Dolum in Armorica a 930 secum
portasse, ideoque apud Dolenses Archiepiscopalem dignitatem inde ab boc
tempore fabse. At pallium apnd Britones cujuslibet clerici vestimentuni
vocari solebat. Narratio igitur illa post inductum demum Romanum paliiuai
orta esse videtur.

11. Bangor ad Menaium fretum, sedes episcopalis, de qua anle a.
1039 nihil certi invenitur. Sed vix dubito, quin Daniel ille, cujus obitus
ad a 584 in Annalibus Gambr. refertur, primus iliius sedis epbcopus fuerit,
quamqnam ibi episcopus appellatus non est

12. St. Assaph quoque VI saeculo a Kentigerno conditum esse per-
hibetur, cujus obitus in Annalibus Gambr. a 612 notatur. Sed inde usque
ad a. 1143 obscura est hujus ecclesiae historia. Gantuariae subjecta est
a. 1175.

Monasteriorum celeberrimum fuit

1. Bangor prope Legionum castra, quod a Dinoto constitutum esse
fcrtnr. Alius hic fuisse videtur ac Dunaut rex, qui secundum Ann. Gambr.
obiit a. 595. Dinotus vero quum abbas esset, Beda teste (H. E. I, 31)
de nobilissimo jsto monasterio ad synodum apud Augostini quercum habi-

CAP. V. BCCL8SUK. 43

tam plores viri doetUsuni y.eneruiit. Idem tot ibi fuisse monaehos refert,
•ot cum in septem portionea esset cum propositis sibi rectoribus monaste-
riom divisum, nuUa harum portio minus quam 300 homines haberet, qui
omnes de labore manunm suarum vivere soIebant« (conf, Vaughan Triad.
ubi ex 2400 monachis centeni quaque hora orasse et cantasse feruntur.)
Sed jam a. 613 pugna ab Aedelfrido facta 1200 monacbi occisi sunt. Mo-
nasterii ruinae Guilielmi Mahnesbir. temporibus supererant (Gesta I, § 47
ed. Stevenson).

2. Mmemae quoque coenobinm fuit conf. Ann. Gambr. ad a. 645.

3. LlanwU vel Llan Htut IV saeculo ab lltuto,

4. LUmearvan vel Carbani valUs a Gadoco ca. 500,

5. Docunm eodem fere tempore esse condita putantur. Haec tria
autem monasteria in iibro Landavensi memorantur. Sjnodis enim istis ab
Oudoceo habitis abbates horum monasteriorum interfuisse feruntur. Nihil
igitor certi, quum alii fontes desint, ad nos pervenit.

Ex qtdnque igUur manasierm Bangorense quod antiquissimum
semper habiium est fioruit VI saeeulo, Menevense VH saeeuli ini-
Oo. Reliqua quando fuerint eondita, prorsus latet. Sedes autem
episeopales VI saeeulo Landaviae, Meneviae, Bangoriy St* Assaphi
constitutae fuerunt. Medii vero aevi scriptores nulla ratione altius ecde-
sianim originem repetunt, easque a Germano vel discipulis ejus esse con-
ditas fingunt. His autem fictionibus, quibns vel hodie fides habetur, tene-
brae obductae sunt rebus darissimis. Alii vd a Lucio rege (conf. supra)
II saeculo ecclesias et monasteria illa esse constituta stolidissime tradunt.

Quatuor vero urbes istae etiam Giraldi temporibus sedes epbcopales
iiierant. Archiepiscopatum Menevia tunc habuit (Gir. Itin. I, 4; H, 1.
Descr. IV). Quum vero et Landavia atque Legionum urbs hnnc sibi quon-
dam vindicaverint honorem, difBcillimum est dictu utrum penes unam sem-
per an penes varias variis temporibus fuerit. Beda denique quum septem
Angostini tempore (c. 600) fuisse episcopatus referat, nescio an hoc de
omni ea, quae a Saxonibus nondum subacta fuit, Britanniae parte dictum
sit Reliquarum ecdesiarum memoria plane fere evanuit, sed hoc summi
est momenti, quod Urbs Legionum, Verolamium, Londinium, Eboracum,
Colcestria, Durovernum, Dubrae praecipua Romanomm fuerunt loca. Quod
non casu ac fortuito esse factum existimo, sed hoc inde colligo, reUgio^
nem Christianam non a Gallis primo inductam esse, sed legionum
Bomanarum Uinera commerciique vias seeutam.

Haec de ecdesiis. Alia hujus generis monumenta nuUa exstant, neque
Martgrologia^ neque Calendaria nec quidquam quod ad rUus sacras
spectet Neque de concilns BrUannicis eerti quidquam ad nos per^
venU. Beda quidem duo refert a Germano et Augustino habita. Tria

44 CAP. V. VIRI ILLirSTBES.

autem Landavensia isia maxime dubia sunt ae nuUa modo VI sae-
eulo, quod vulgo creditur, habita. Quae reliqua initio VI saeculi habita
esse dieuntur, ficta sunt.

Superest, ut de illustrium virorum Vitis pauca addamus. Illae XII
demum saeculo confectae vel fictae sunL

Dibric (vel Dubricius) prirous Landaviae episcopus obiit 612 (Ann.
Cambr.) at Matth. Floril. VIU, 10 eum ab Aurelio c. a. 490 episcopum
factum, liber Land. vero a Germano (429—48) consecratum fuisse referunt

David, qui sec. Ann. Gambr. 601 decessit, Guilielmo Malm. auctore
a. 546 Glastoniae obiit

Daniel Bancorum, Gildae aequalis, mortuus est a. 584 Ann. G.

fltutum in Mirabilibus Britanniae, quae X saeculo Historiae Britonum
adjuncta erant, ecclesiam aedificasse legimus quae >manet usque in ho-
diemum diem.« — Sed quonam saeculo vixerit nescimus, nisi is »magister
ille Britanniae« (conf. Gild.) fuerit, quem VI saeculi ioitio vixisse ex Gilda
cognoscitur. Fuerunt igitur illi Gildae vel aequales, vel paulo hoc juniores.
Sed seriptores quo fuerunt reeentioris aetatis^ tanto antiquiori res
hominesque adscripsertmt nec quidquam potius habuerunt, quam ut cum
illustri quodam viro suorum vitas connecterent. Nunc demum Britonum
monumentis indagatis, adeamus

Cap. VI. EXTERNORUM SCRIPTORUM TESTIMONIA.

Antiquissimum est illud Tertulliani adv. Jud. c. Vil. Adductis Veteris
Testamenti vaticioiis ad Psalm 18, 5, haec dicit » Gui enim et aliae gentes
crediderunt, Parthi et cet (Acta Apost. 2, 19) tunc et in Jerusalem Judaei
et ceterae gentes, ut jam Getulorum varietates et Maurorum multi fines,
Htspaniarum omnes termini et Galliarum diversae nationes et Britatmorum
inaccessa Romanis loca, Ghristo vero subdita et Sarmatarum et Dacorom
et Germanorum et Scytharum et additarum multarum gentium et provin-
ciarum et insularum multarum nobis ignotarum et quae enumerare minus
possumusc et cet.

Proximus est Origenes laudandus, qui in Homil IV in Ezech.
(Hier. interpr.) Judaeos • impletum videre dicit quod dictum fuerit de Ghristo,
sed stulte personam ignorare. »Quando enim terra Britanniae ante ad-
ventum Ghristi in unius Dei consensit religionem? quando terra Maurorum,
quando totus semel orbis? Nunc vero propter ecclesias, quae mundi limites
texunt, universa terra cum laetitia clamat ad Dom. Israel« et cet.

Idem in Hom. VI in Luc. 1, 24 et cet. ad illud >in omnem terram
exivit sonusc et cet, «Virtus domini Salvatoris et com bis est, qui ab

CAP. VI. SCRIPTOltES EXTERm. 45

orbe nostro in Britannia dividontar et cam his, qui in maritima et cum
QDiversis, qui sub sole in nomine ejus crediderunt. Vide ergo magnitudi-
nem salvatoris, quomodo in toto orbe diffusa sit.«

Idem m Ham. XXVIII in JUaUh. 24. finem saeculi nondum adesse
demonstrat his yerbb: «Nondam fertur praedicatum esse Evangeliam apud
omDes Aethiopas, maxime apud eos, qui sunt ultra flomen, sed nec apud
Seres, nec apud Orientem audierunt Ghristianitatis sermonem. Quid autem
dicamus de Britanms aut Germanis, yel apud barbaros Dacos et Sarmatas
et Scythas quorum plurimi nondum audierunt Evangelii yerbum, audituri
Tero sunt in ipsa saeculi consommatione.c

Haec Homilia si Origeni, ut opinio est, non fuerit tribuenda, ipse
qaidem repugnantia non loquitur, sed eo magis illa argumento est, etiam
post Origenem de praedicato in Britannia evangeiio inter scriptores minime
constitisse.

Eusebius quoque ^Evayysl. ^Anode^^. ID, 5. apostolos non impostores
tiusse demonstrans, eos ad Armenios, Parthos, Scythas iisse dicit et ita
pergit: wag de xa$ iji aiva Tiig olxovfj^sp^g il&ety w axfa, im t^y
tmy ^lvdwv ff&atfcu xmqavj U€u h$QOvg vmq zov dxeavov nqoCsX&shV im
xag xaXovfj^evag Bqe%%avkxag v^covg et cet.

TAeodoretus dein mqh Nogmv IX ... ol ds ^fksteQOk aX$stg »a$ ol
TciMvai ..• ra Sxv&txa xak %a 2aqika%§xa idv9i xak Ivdovg xcck ^A^&honag
xcu BsQtUxg x€u S^qag xcu ^Yqxavovg xa$ BaxTQtavovg xcu Bqsxavovg
xa$ Kifkfiqovg xa$ reQiwvovg xcu dmiaTtlfog mv idvog xcu yevog &v-
^QmTttav ds^atf&ai tov iSTavQo^evxog %ovg vofAOvg dveneHfav*

Similiter Amobius Disput adv. Gent 11, 7, Hieroru ad Heliod. Ep. III,
Augustin. Ps. 96. qui omnes Britanniam non nominatim adducunt. Gommen-
tarins autem in Psalm., ubi Britones memorantar, Arnobio perperam tribuitar.
Ita III, IV, V saeculi scriptores oratorice magis quam historice im-
pletum propheticum illud (>]a omnes terras exivit sonus« et cet) descripse-
runt. Nemo enim illos qaibusnam jam praedicata faerit doctrina christianaf
diligenter et accurate prius indagasse quam ista protulerint, existimaverit.
Quid qnod repugnantia ista (apud Orig.) illos vel conversas jam gentes vel
non conversas, sicut ipsb quadraret, induxisse manifestissime docent. Hoc
unum igitur ex istis experimur, inde a III saeculo scriptores vel potius apo-
logetas christianos, quin ubique terrarum jam praedicatum esset Evangelium,
non dubitasse. Idque ab ipsis Ghristi discipulis factum esse sensim prae-
valuit opinio. Itaque idem ille Theodaretus ad Ps. 116, 2. haec de Pcndo
dicit: 9VffteQ0V fibev%o$ xa$ ^i/g ^I%aX$ag ane^ xa$ elg %ag SnavMig a<p^
xezo xa$ %a$g iv %tf neXay^ d$axe&fMeva&g v^ao$g %^v dg^eXetcpv
TiQOfStfveYxe. ^PaiAavotg fj$ev yaQ iTwneXktav itpfi^ et cet. Rom. 15, 24 et
Tit 1, 5. conf. id in II Tim. 4, 17, quibus ex locis, quidquid de Pauli

46 CAP. TL SCRIPTORES EXTERm.

itineribiis retolit, hausit Ex loco Tit 1, 5 antem quem addaxit eonclado,
yerbo pelagi non Oceanum sed raare mediterraneum intelligendum esse. Sin
vere insulas Britannicas in animo habuit, incepit tantum oratorico sennone,
quae Venantius Fartunaius VI saec. poetico perfeeit. Is cnrsum Pauli
describens in Vita Martini III, qnum alia tum haec cecinit:
'Transit et Oceanum vel qua facit insula portum
Quosque Britannus habet terras atque ultima Thjle.
Buccina concrepuit regiones una per omnes< et ceL
Recentiores vero istis scriptores alios quoque Ghristi discipulos in Britan-
niam venisse tradiderunt Legitur enim jam in libro, quem de Patribas
utriusque testamenti Isidorus putatur scripsisse:

^Philippui a Betksaida Gallis praedicavit barbarasque gentes vici-»
nasque tenebris et tumenti oceano conjunctas ad scientiae lucem fideique
portum deduxit.« Quem integrum locum Freculphus Lexoviensis episc.
(IX saec.) in Chron. 11^ 4 transcripsit; Freculphum autem Guilielmus Mal-
mesb. secutus fabulam istam de duodecim Philippi discipulis et Josepho
Arimath. composuit (conf. supra de Glast).

Aristobubim deinde seu Zebedaeum episcopum esse in Britanniam
missum, Heleca X saec. episcopus Gaesaraugustanus retulit, consentienti-
bas Dorotheo et Menologiis Graecis ad XV. Mart In iisdem ad X Mad.

Simon ZeloteSy quem in Perside obiisse ad XXI Oct Romani no-
tant, crucifixus in Britannia esse fertur (conf. Niceph. p. 483 ed. 1559).
In Gommentario autem de Petro et Paulo (Act Sanct Jun. XXIX p. 411),
quem a Simeone Metaphrasta esse scriptum Leo Allatius jure negat,

Petrus diu in Brltannia commoratns esse dicitnr. Quod nemo mira-
bitur, si quidem Innocentius III papa eo progressus est arrogantiae, at
praedicati Occidentalibus populis evangelii laudes, detractas a reliqnis apo-
stolis in Petruffl conferret

Jacobum denique Zebedaei Gallias ac Britannias visisse in Flavii Dextri
Historia invenitur, quam a Ruderico Garo (1625) fictam esse, jam Henscbias
(Act Sahct) demonstravit

Ita quum jam dudum per universum fere ori>em Evangelium ab ipsis
Christi discipulis praedicatum esse crederetur, medio aevo alii alios ribi
patronos eligebant, quos quam plurimas terras adiisse et convertisse gentes
fingebant Talibus enim nugis tam illustrium virorum laudes augere, quam
suae quisque ecclesiae auctoritatem fulcire sibi videbantur. Quod illi aetati
ignoscendum est. At quum usque ad hodiemum diem non deesse videaraus,
qui tum aliis ejusmodi fabulis aurem praebeant, tum ad unum illud Tbeo-»
doreti tanquam adminiculum firmissimum adnisi, a Paulo primo doctrinam
christianam Britoi^us esse praedicatam contendant, nos quidem tantam
crednlitatem et historiae inscitiam mirari satis non possumus.

CAP. VI. CaKGILIA. 47

BfUatmieae igUur eeclesiae origo neque exiemorum scriptorum
iestinumHs in btcem evocainr. De diis vero rebas vel nova ab iis vei
certiora diseere licet Qaod enim de Diocletiana persecutione ex Eusebio
Gildas retulit, ex ejusdem BisL Eccl. VUI, 13. 17. ViU GonsL I, 13, de
martyr. Pal. c. 13 (conf. Soz. H. E. I, 6) corrigendum est Tribus dein
eonciliis interfuisse Britones feruntur.

CeneUio AreltUenH a. 314 adfuisse illos, quamquam nemo negat^
tamen de eo, quinam et quot adfuerint, controversia est Isidorus enim
Mercator »ex provincia Britannia Eburium« memorat Petrie Crabbe vero:
»ex provineia Britanniae, civitate Londin. Restitutus episc, ex prov. By-»
zacena civit Tubemieensi Eborius ep., ex eadem provincia civit Gulcuci*
tana Adelphius« (conf. Crabbe Gonc. 1538).

BjFzaeena vero IV saeculo provincia Africana fuit Turbunicensis episc.
iQ CataL episc. Afr. memoratur, dein Tubunia et Tuburba atque Galsita
sedes episcopales in Africa procons. fuerunt

Aliam denique Labbaens (Gonc. 1671) ex Gorbeiensi codice transcri-
jAi catalogum, qni quondam seeundo concilio Arelat praepositus fuit. In
eo 42 episcoporum nomina mendose admodum scripta inveniuntnr, inter quae

i^JSborius episcopus de civitate Eboracensi, provincia Britanniae, Re-
siitutus ep. de civitate Londinensi, provincia supra scripta, Adelfius ep. de
civitate GoIoniaLondinensium; exinde sacerdos presbjter Arminins diaconas.«

Incertiora igitnr haec sunt, attamen non est, quod dubitemns, qnin
coocilio a Gonstantino convocato episcopns Eboracensis vel plures, si qni
tam exstiterint Britanniae episcopi adfuerint

Sardicensi dein conciUo a. 347 Britannicos qioque episeopos ad^
faisse Athanasius refert in Ap. II contra Ari. (Op. ed. Gommelin. I, 360
et in Epist. ad solit vit ag. p. 640.) At neqne in 59 episcopomm numero
apnd bidorum Merc. neque inter 97, qui in codice Veronensi exstant, ullum
Britanniae episcopum inveni.

Coneilio Ariminensi 369 Sulpicio Severo teste plns quam 400 epi-
seopi occidentales interfnerunt Tum repudiantibus annonam Aquitanis,
Gallis, Britannis tres tantum episcopi Britannici inopia proprii publico
snmtu usi esse feruntur.

Pauca denique, qnae ad ritus et doctrinam spectant, passim occur^
rant Constantinus enim Ep. ad Alex. (Vit III, 18) de Paschae obser^
vatione hoc dicit esse decretnm: Iv^ bfmg d* av xccta xf/v P(0fuztap nohvj
^ltaXmv 'vs iuik^A<pqMif[V &mxifav, *Atyvmov, STmvurVj raXXtaq, Bqsvta--
v^ag»». luq. xcu CVfMptovtf g^vXaivetm yvo^f^ d(fi*€V(ogj tovio %m ^jm-*
%sffa TtCQogdspitat tfWMg.

HHarius autem in Uteris ad Germaniae et Britanniae aliosqne episco-
pos e. a. 358 scriptis Britones ait »incontammatos et Maesos ab omni

48 CAP. VI. CONCLUSiO.

eaniagio detestandae haereseos (Ariaaae) perstitisse.* Idem de Gallis
et BritanDis Atbanasias refert in Ep. ad Joy. c. 363 (eonf. supra Gild.).
De Pelagiana haeresi hoc loco dlcere non opus est, ex ^a quum Prospero
teste ab Agricola demom Pelagiano c. 429 sit allata, de Britonum doctrina
coDJicere nihil licet^ idque eo minus, qnum de Pelagii et Goelestii yitis
nihil fere certi traditnm sit. Eodem tempore a Goelestino pontifice Romano
Germanum in Britanniamy ad Scotos Palladium esse missum, Prosper refert
(conf. supra).

His autem testimaniis si fides est habenda^ diversam ftdsse
antiqtiissimam Britonum eeelesiam db ea^ quae VI saeeulo revivi-
seere coepit colUgendum est Illa in Pascha celebrando Romanis con-
sentiebat, haec ab iis quam maxime dbsidebat. IV saeculo ad 3 concilia
legatos miserunt, postea nunquam. Tunc etiam ab episcopo Romano missi
sunt, qui doctrinam veram restituerent; Gregorii vero monachis Britones
acerrime restiterunt.

Quid quod nihU omnino exstat^ quod antiquissimas eeclesias
aut a Gallis eonstitutas esse demonstret^ aut a RomamSy offieiat*
Sed jam eo perducta est haec nostra disputatio, ut quibus aetatibus distin*
genda sit Britannicae ecdesiae historia, cognosci liceat

Prima quidem Primordiorum est aetas usque ad V saee.^ de
qua, deductis incertis testimoniis, paucissima memoriae nobis sunt tradita.
Nam neque Gildas praeter Diocletianam persecutionem haeresesque inductas
quidquam fide prodidit dignum, neque Beda certi aliquid vel novi attnlit.
De primordiis igitur ab his nihil prorsus hauriri potest Ipsi enim fere
omnia ab extemis sumserunt scriptoribus. A quo igitur vel quando. Bri-
tonibus primum fuerit Evangelium allatum, in occulto latet A Romanis
vero potius quibus tunc temporis cum Britonibus commercium fuit, quam
a Gallis hoc factum esse, suspicari licet Fuisse igitur initio IV saeculi
in Britannia nonnullas ecclesias, haereses dein yarias inductas et hanc ob
causam Germanum anno fere 429 in Btitanniam esse missum ^ haec fere
sunt, quaecunque fide digna accepimus. Sed a Saxonum adventu usque
ad Gildae tempora hbtoriae sempiterna nox offusa est Id unnm proditum
est nobis, ecclesias a Saxonibus fuisse dirutas, Britones pulsos ex sedibus
in Gambriam se recepisse. Ibi

Secunda aetate ab VI ad VIII saeculum novum quasi ecdesiae fun-
damentum Britones jecerunt Utrum vero intemeratam doctrinam et integras
institutiones in continuis bellis et omnis generis calamitatibus servarint, an
Gallorum ope, ad quos pars Britonum confugerat, restituerint sacra, in
medio relinquamus. At hoc certissime scimus, hujus aetatis ecdesiam
maxime ad Gallicanae indolem accedere. Hac aetate restitutae et conditae
sunt ecclesiae, monasteria instituta, incensa literarum studium atque viri

CAP. VII. AN. HIB. 49

illi prodienint, quoram nulla memoriam delevit oblivio. Cujas indoles aetatis
in Gildae librb ut in speculo perspicitur.

Gildam Beda eKcepit, qui summis laudibus Britonum instituta extulit
nec nisi eorum ritus rejiciendos esse putavit» quibus vel anno 731 addictis-
simi fuerunk Tandem vero, quum jam omnes praeter ipsos Pascbam et
tonsuram Romanam accepissent, a. 768 Elbodugus ritus istos induxit.

Tertia denique aeias saecula IX^XII complectitur. Initio bujus
aetatis, quae continuis Saxonum Danorumque invasionibus ac bellis est
cognita, Historia Britonum scripta est, ex qua ecclesiae et literarum qui
tune status fuerit, intelligi potest. Pristinam cum vera religione supersti-
tionem miscere ac fabulis magis et vana gloriatione quam historiae veritate
delectari coeperunt. Cum Hibemiensibus vero iis tum necessitudinem fuisse
ex Annalibus Gambriae cognoscimus. Unus tantum sub IX saeculi finem
vir magnus exstitit Asserius Menevensis.

Jam vero inde a X saeculo ecclesiae Cantuariensi sedi se subdere
toeperunt, XU"^ denique huic paruerunt omnes.

ECCLESIASTICAE SCOTORUM HISTORIAE FONTES.

Scotornm monasteriis schoiisque honores nunquam non habiti sunt
amplissimi. Maxime autem lucent Bangorense coenobium in Hibemia, apnd
Pictos Hyiense, quae sanctae vitae deditis refugia, literarum dein quasi
nutrices, seminaria denique multoram longe lateque monasteriornm et eccle-
siarum exstiterunt. Quae tunc in illis morum simplicitas vitaeque fuerit
integritas, quantum literarum, maxime sacrarum studium, quantus divul-
gandae religionis christianae ardor, tam ex Bedae Historia, quam ex ipsis
Scotoram monumentis perspici licet. Quum vero Hiberaiensium monasterio-
rum primordia oblivione fere obrata sint, qualia fuerint ex eorum monu**
mentis, quae originem inde duxerunt, cognoscendum est. Ex bis vero quae
satis nota sunt, retractare nolumus sed iis tantum perscrutandis operam
dabimus, quae vel nondum sunt indagata, vel param diligenter tractata.
Itaque primo ex Annalibus Hibemiensibus, quae sint antiqua, eruere, Ri-
tualia dein Scotica quaedam investigare, dePatricio denique Hiberniae apo-
stolo disserere studebimus.

Cap. Vn. ANNALES HIBERNIENSES.

Hos quicunqne pervolverit cnr nulli historiaram libri ad nos perVene^
rint, facile videbit. Conttnent enim vix quidquam praeter regulorum bella
etvictorias, episcoporum nativitatem, obitum, laudes. In coUigendos autetn

50 CAP. m Alf. HIB.

atqoe edendos Annales Oeonor sammam operam impendit in libris qai in-
scribuntnr »Renim Hibemicaram Seriptores« (1813. IV Vol.). Post eam
Societas Archaeologica Hibemica, constituta a. 1840, alios quosdam edcn-
dos curavit. Hi rero sunt, quicumque exstant Annales»

1. An. Tigemaehi (XI saec.) ab anno 305 ante Chr. usque ad a. 1088

post Ghr. — continuati ad a. 1178. ed. Oeon.

2. An. Ultonienses (XII saec.) ab a. 431 — 11^1 p. Chr. ed. Ocon.

3. An. Inisfalenses (XDI saee.) ad a. 1215 — conL ad 1322. ed. Ocon.

4. An. BuelUani (XIII saec.) ad a. 1253. ed. Ocon.

5. An. de Monte Femandi (Xm yel XIV saec.) 45 — 1274 ed. Soc.

Arch. Hib.

6. An. Hibemiae a Jae. Grace JKUken scripti (XVI saec.) ab a.

1152 — 1370. ed. Camden et Soc. Arch. Hib.

7. An. IV Magistrarum (XVII saec.) usque ad 1267. ed. Ocon. lili

se 115 libris asos esse referunL

Horam in tribus antiqui scriptores laudantur, de quibus solis hoe loco
dicendum est

1. Tigemachi Annales.

Tigeraachus, Cluanmacnois monasterii abbas eos usque ad a. 1088,
quo mortuus est, perduxit Codex antiquissimus res ab a. 305 ante Chr-
ad 160 p. Chr. tantum continet Alius quidem XIV saeculo scriptas, cod.
Rawlinson 488 mutilus est. Desunt enim folia, quae res ab a. 360--482
et ab a. 766—973 continuerunt. Annales partim latino, Hibernico partim
sermone scripti sunt Nnm quae Hiberaice Tigemach scripsit, ab aliis
hauserit^ quae Latine, ipse addiderit, perdifficile est dictu. Temporum com-
putatio duplex est. Anni enim addita Kalendis nota feriali indicari solent.
Sed passim calculi a mundi principio vel a Christi Incarnatione subdncti
occurrant, qui forsitan a librario additi sunt. Aera enim Dionjsiana a
Flanno demum Butensi monacho c. a. 1050 inducta est (conf. plnra de hac
re Oc. R. H. VoL I Appendix). Addo quod aera illa in cod. Hib. Harlei.
1802 c. 1138 scripto ad calculum conficiendum adhibita non est

Pleraque, quae in Annalium initio referantnr, ex Ensebio, Hieronymo,
Beda, Isidoro et cet. congesta sunt, nec quidquam memoratu dignum in^
venitnr praeter haec ad annum 341 >Patricius nunc natus estc et ad a. 357
»Patricius captivus in Hiberniam ductus est< In iis, quae sequuntur ab
anno 483 calculi saepius cum vera historia pugnant Beda enim secnndum
Tigeraachi computationem Historiam a. 712 scripsisset, Augustinus a. 583
advenisset in Britanniam. Sed de his plura dicere nobis in animo non est.
Antiquis tantum quibus usus sit seripioribus quaeramus*

Carminibus Scoti claroram viroram laudes et principum proelia atqoe
victorias antiquitus posteritati propagare soliti erant Qui mos neque apud

CAP. m AN. HIB. 51

HiberDienses Scotos ne^e apiid Aibanienses anqaam plaoe abolevit. Itaque
et Tigemach ex cariDiQtbua epicis malta hausit, et qaod pluris est, carmina
ipsa Annalibas inseruit, dsin decem fere poetas testes laudavit, aUorum
denique obitum retulit. Ex his unum silentio non praeterierim, Cenfaela-
dium nempe, cujus non solum ab a. 500 — 563 saepius carmina adduxit,
sed et mortem ad a. 679 adnotavit. Et hoc quoque ex Tigemacho cognosci
licet, qua aetate floruerint poetae. Ante a. 360 poetam nuUum laudat. Num
ullos citaverit ad Annalium partem a. 360-*480, quum desit folium, nesct-
fflus. Sed jam ad a. 490 carmen adduxit, ad res VI saeculo gestas poetas
non paucoSf sed plurimos ad VII saec, duos tantum ad VIII saec. neque
quemquam eorum, quos antea laudavit; ab annis denique 973—1088 non-
nisi nnum. Hinc sequUur^ VII saeeulo et octavi initio poetas fioruisse^
Eadera aetate scriptores quoque viguisse videntur. Sic enim ad a. 643
scriptum est >ut quidam dicunt Historiographi« et ad a. 662 >ut alii di-
euQL« Denique VI et VII saeculo plurimorum scriptoram et poetaram obi-
tns inemoraU sunt Num eodem tempore pauca quae ad historiam ecclesia-
stieam pertinent carmina sint composita, quamquam verisimile est, tamen
pro certo affirmare non possumus. Carmina autem hujus generis, quae ab
a. 493 — 605 passim occurrant, haec sunt:

ad 493 carmen de PatruAo: »a nato Christo mansueto jucundo |
400 anni cum dilectis 90 | 3 annos numera post istos | ad obitum Patricii
primi apostoli.« *

oA 513 obitus Erc episcopi Slanensis, quem Patricius his verbis ce«
cinisse fertur »Episcopus Erc | omnia quaecunque fecit, recte facta sunt|
quisquis consiiium secretum dat rectom | obtinebit benedictionem Episcopi
Erci.«

ad 520. »Natus est dilectus Columba Clericus \ hodie, Praepositus
sapra Hiberaiam doctam | eadem festivitate, non ignota refero | mors alma
triumphans filii Bronagi | Beoadius Episc. Arcamaensis quievit | Alildus
Abbas Ardmaekanus dorfflivit.« itd 534. Quies Mocta. »DeDtes Moctei
non adulantiuffl fama haec | 300 annorum erant. diuturoum ministerium. |
nec vocera contra bonos mores emiserunt extra | nec quidquam carnis ad-
misere intra | nec angusta fuit familia Moctei | 300 presbyteri, 100 Episcopi
commorabant cum eo | 60 seniores cantores psalmorum Cfaoristae ejus | Fa-
milia regis valde illustris | quae nec arabat nec metebat nec triturabat | nec
aliud faciebat, quam lectionibus incumbere.« ad 6A9. Ciaranus fiiius arti-
fids obiit 7 post monasterium Cluanfmae^nuais (hodie Clones) conditum
anniSf et ipse dixit »Darerca mater mea fuit | non foemioa vana quae sunt
pravae mulieres | Liber homo erat pater | mater e propinquis Alili Molt.«
ad 559 Brendanum ecdesiam Cluanfertae (hodie Clonfert) condidisse
et posthac in cnrru suo in coelum ascendisse ex antiquo carroine refertur.

4»

52 CAP. Vn. IH. DB. ■AftTTl.

ad 561 oratio ColamciDe netriea proditor. Alio dcia canaiae ad 573 dole*
tor, Cari>rcani Monotiiae rcgca »Tinni joatissiaiim dod credidi8ce.« Alia
qaacdam oratio mctrica exstat ad 597, quae sie indpit >0ro DiTiDitateni
trioam, a praccincta Ecclcsiae ot separeotar Eachii* et cct Ad a. 605
dcniqne »Saranam Saebdcrg archipracpositam Scnlioethcnscm occidisse so*
cram« ex Ctfmine refertar.

Post a. 605 nalla, qaae ad ccclesiasticam Usloriam spectent earmiiia
allata sant Illa vcro, qoae Hibcmice cxstant, ex Oconori ▼ersioDe reddi-
dirans. Quae de Patrieh m tOis refenmtur^ gutm amd ah Inearm.
additi iint, aniiquissima esse nan videntur.

Recentiorcs his 2. Amudes VUonienses sant, qai ab a. 431 ad
a. 800 pcrdocti, et asqae ad a. 1131 continaati sant (conf. Ocon. I. Prol.
105). Seriptor aera commaoi osos cst, qaod praetar aiia eam Tigernacho
janiorcm fuisse docet Aactores dein eosdem fere, qaos Tigemach adhi-
bait, sed daos, qai apad honc non occarrant, memorat, Caanacham ct
Moctam. Dlam, qai non alias esse ac Bersani nepos (obiit 738) patator, ab
a. 467—628 plcramqae seqaitar, novi vcro praeter Liserani episc mortem
(468) ct Colmani (610) nihil ex eo attaUt Moefum bb laadat ad a. 471
ct 527 (Brigidae mort.).

3. In Annalibus denique a IF magisiris XVII saecalo corapilatis
nihil memoria digoam inyenimas. Qaamqaam enim qnam de aliis tam de
Patricio malto plbra relata sint, tamen haec omnia adeo recentiorcm aeta*
tcm sapiant, at a vetastioribas Tigernacho scriptoribas illos non haosisse
facile appareat.

Martyrologia qaoqae tria hoc loco memoranda santy qaonim alte*
rum, ah Aengusio conscriptam, omniam consensa antiqaissimam est hajus
gcneris scriptorum. Acngusius enim sub VIH saecali finem, vel IX initiam
>Festilogiaffl« metrice composuisse fertur. Cujus vitam scripsit alius Acd*
gusias, quem eundem esse atque abbatem Cluanfertae mort 858 Colgan
suspicatnr. Aliud autem martjrologium, qnod et Tandaeitense vocatar,
quum ad a. 899 res perductae sint, eidem Aengusio, Festilogii aactori pcr*
peram attribuitnr. Primus autem hornm mentionem facit librorom Marianas
Gorman (mor. 1070), qui Aengasium refert ex Martjrologio Tamlachtcnsi
suom Gomposuisse. His denique adjungendum est Marfyrologium Epter*
naeense, quod quondam in codice vetosto, Willibrordi vocato, exstitit Est
aatem tam hoc quam Tamlachtense illnd nihil nisi Martyrologiam, qnod
Hieronjmi dicitur, Hiberniensium nominibus auctnm. Quamquam igitur vix
sperari licet, aotiqniora in iis inventum iri, tamen ea nondnm ex vctnstio*
ribus codicibus in lucem esse edita, valde dolendam est ffoe tanium
eertum est, medio fere XI saeculo martyrohgia illa exstitisse.

CAP. yUL COOD. EV. 53

Cap. Vin. ANTIQUISSIMA LITERARUM ET RITUUM
SACRORUM MONUMENTA.

iid Uterarum sacrorum monumenia tam cominentarii quidam, quam
EvmgeUarum eodices vetnstissimi pertinent, in quibos diligentissime et
pnleherrime exarandis laudem Scoti nonqnam non habuerunt. Ex his anti«
quissimus exstat Codex Evangel Wireeburgenm, qni a Kiliano Wirce-
bargam allatus esse dicitur. Eum, quum antiquiorem Vulgata versionem
exhibeat, VII saeculo esse scriptum dubium esse non potest Eodem enim
saeculo alii exarati sunt codices, qui Vulgatam reddunt, ille nempe, qui
CeiBddae Lichifeldensi ep. adscribitur, pulcherrimus dein iste a CulhbMOy
Lindisfam., ut fenlnt, exaratns (cujus Northnmbricam yersionem inter lineas
adscriptam nondum editam esse maxime dolemus); RushmortkUmui denique
codex , cui et ipsi Saxonica adjecta est versio. Hi quidem tres codices VH
bre saeculo a monachis Lindisfarnensibus exarati sunt. Accedunt ad hos
codd. in Hibemia exarati 1. Domnaeh^Airgid (IV Evang. vers. Vulg.),
qoem a Patrieio Maccaertho ts$e donatum mentiuntur (conf. Acad. Reg.
Hib. Vol. XVm a. 1839). Fuit quondam ecdesiae Clogher. 2. IV Evang.
St. Brigidae^ ut ajunt, Kildarensis (conf. Girald Topog. Hib. 11, 38) qui
dudum interiit codex. 3. Cod. Ev. KeliensiSy S. Golumbae manu ut fer-
tur, exaratus; exstat nunc Dublini (conf. Oc. R.H. Vol. L). 4. Liber Dimma
continet IV Ev. (conf. Ac. Reg. Hib. VoL Xm, 1819, Betham Ir. Antiq.
Researches 1827) cui inserta est «Visitatio infirmorum« conf. infra. 5. Liber
Ardmachanus (conf. Betham ib.) qui de Patricio varia, dein Novum Testam.
adjectis Hieronjmi introductionibus et Pelagii ad Pauli epistolas prologis,
tum Sulpicii quaedam, orationem denique continet. De quo libro plura
iofra. 6. Cummmi Psalterium quoi quondam exstitit (conf.Ocon.ibid.).
7. Salabergae denique Psalt. Laudunense (ed. Vales. Reram Francicar. 24).
Omnes isti Hibernienses codd. Vulgatam exhibent Quamobrem VIII saeculo
priores esse non videntur, at quando fuerint scripti perdii&cile est dictu.
Valde est dolendum, quod de Pelagii prologis Betbam nihil retulit Quum
vero liber Ardmach. fictis nominibus refertus sit, admodum dubitandum est,
quin jure Pelagio adscripti sint. Qui vero IX saeculo doctrinae et litera-
rum apud Ribemienses fuerit status, ex Sedulii et Glaudii Scotorum in
Nov. Test commentariis cognosci licet.

Ad ritus sacros quod attinet, primo de-codice illo Bobiensi dicen-
dum est, quod Antiphonarium Benchorense Oconor appellavit (R.H. Vol. I
Ep.). Hunc a Bobiensibus monachis Fredericus Boromaeus Ambrosianae
Bibliothecae conditor cum aliis codd. acquisivit, Muratori deinde in Anecdotis
BibL Ambr. VoL IV, Patav. 1713 illum edidit, eumque initio TIII saeculi

CAT.

y t jrit €XjnlMi CMe. OcMor

nMMcm HibcnrieM aaU a; 691

qoae iok fioc» rx^tanl, coajeciL Akai

Benthdr^ , ^yUmiOfm abbatm

•Saocta Saoctoim opera | PatroM fralrca ]

Foodatoro» ecclccia;« ii hoc Tcro 14

•Cbristo Booc sedet iO|weaw | IIjmiii caacas fmmitdmm$ \ Zocb ot car-

pat Crooaooi«« Qoi abbatcs qooB iidcB flere ii iLMaEbos ffibcraicasiooi

inrcoiaotor, Crooaooc procol dobio cst iDe, foi jffnoJooi Aooalcs Uib.

a« 691 oiortem obiit Uode josto plas Ocooor coodiisit. Ex rcbas ipsis

potios obi ct qoaodo liber sit scriptos, cogoosccDdaM est

Soot aolcoi trcs Mxime libri partes, HyKoi, CoUectioiics, ^tipbooaf,
qoibos oos nooicros coiqoc, qoo facifios ordo pcrspidator» adjoi^aDDS.
loctpit aoteoi codez »Ia ooniiDe Dci

«)

Hynnu*

vCaoticnni Mojsi: Aodite coeli< (Oeot. 32).

Ilynmns S. Hilarii de Christo.

Hy« apostolonun (de Cfaristo).

Cantieum Zachariae: Benedietos Dom.

Canticnm: Cantcmos (Ex. 15).

Beoedietio trinro pueroram (Dan.).

Hymnus in die DomiDica (i. e. Ambros.).

Hy. »qaando communicarent sacerdotes.«

Hy. >quando caeria benedicitnr.*

10.

Hy. mediae noctit.

11.

Hy. in Natale Martyram.

12.

lly. ad Matutinam in Dominica.

13.

Ily. S. Patritii magistri Scotoram.

14.

Ily. S. Comgilli abbatis nostri.

15.

Ily. >S. Camelaci.*

II. Colleetiones.

ad Iloras.

aratione vlncta.

toluia.

id II . .

17.
18.
19.
20.
21.

16. 27.

III

28.

29.

IX . r

30.

Vfiptrein
iDitiiim n

31.

APlii

22.23.

32. 33.

dlmidiiim noctis vel noclurnum

37. 52.

MituUnun

24-26.

3a 39. 53. 54.

b> Uierta tani 34. td ptcem. 35. SymbolQm. 36. (kitao Domlaict.

PAP* VIII, ANTIPH. BOB.

J>) CoUeetionM (ia Vigiliis Paschae an horis?).

Amtiph. Bah.

Mhs. Bok,

JUUs. GaL Vel.

de Synaxi Cofum-

(CoU. Fasch.)

han.

1. fimill. Gallio. Yet.

1. pro peccatis nostr.

41. pro baptiiatif.

It. pro competentibns.

11. — neepbytis.

4«. — Abbate.

5. — (Unitate eccl.)

9. — (Ecclesiae luit)

9. " emni pop. cbnst.

43. — Prat«niit«t0.

3. — saoer4.ac miBistris.

8. — Saeenlet. ot ciaro.

8. — sacerd. et reliq. grad.

44. — pace popul. et reg.

10. - pace pop. et reg.

4. -regib. etpace.

5. - pace reg.

45. " blaspheuiaiitib.

6. - ioimicis.

4f . — iMpiia.

47. ^ {terfiieintib.

6. — peregriiia&tibns.

48. — eleemoeyoariie.

6. — bisquieleemos.ete.

10. — Eleemos. largieot.

4. — eleemos. fac.

4». - infirmie.

7. — aegretis.

7. — aegrotis.

50. aa eelleetae.

Inseraiitur 51—55 de Martjribaf et ad horas coUectioiies.

c) Collectiones (ad missam maUitinam?) 56 — 87.

tt) pest Canticttm ....

super etc. 69

65 sop.

post70

post 74,b.

postSl

sop;84

mp.87.

f) — Bened. puer. . .

— 68

66 —

— 71

— 75

— 89

— 85

y) - Laodate

- 64

67 —

— 7t

— 76

— 88

— 86

(IresPsalnes). .

_(77
(78

(^ — Evaog.

68 post

— 78

super Hymn

69 —

- 74,a.

— 7«

de Bhrtyr.

— 80

Additi snnt 88. Veraas famUiae Benchttir.

89. CoUectio soper hominem, qui habet diabolum.

90. de martyribus.

III. Antiphonae.

91. lo Natale Dom. super Domine refug. (Ps. 90) ad II^.
Aut super Gautemus et Benedicite.
— — Laudate Dom.
de martjribus.

Super Dom. refug. in Dominicorum die. (Antiphonae sunt Ps.
90, 13; iUm v. 16; item v. 14.)
cotidiana Ps, 90, 17.

ad Cammunieare; 100. Ps. 119, 171; 101. Ps. 34, 9; 103. Ps.
119. 103; 104. Joh. 6, 50.

ad Vesperum et ad Matutinum »Gloria in excelsis.*
Adjunctum est carmen 107. >Memoria patrum.«
Ordo igitur libri turbatus estprimo in GoUectionibus ad Horas 16*- 39,
missae parte 34—36 inserta; dein aescio cur 51. 55. 90 de martyribus
52—54 ad Horas coUect fuerint additae. Quaeritur deinde cur Ganticorum
1. 4—6 initium tantum scriptum fuerit. Ordo cnim Hymnorum canendorum
hjmnis istis praeter 5—7 non sane indicatur.

I. Primum ^od ad Horas attinet, antitjuitas earum tres maxime

93.

94.

95.

96.

97.
98-
105.
106.

56 CAP. Vni. ANTIPH. BOB.

orando et Scriptnra legeDda celebrare morem faisse satis coDStat. Gaesarias
deiDde Arelat. (VI saec.) >ut qootidie III, VI, IX** opus cum hymois canta-
retar, iDstituit.« Sjnodo dein 742 Gloyeshoviae in BritaDnia habita de-
cretum est: »ut 7 canonicae orationum diei et noctis horae diligenti cara
cum Psalmodia et cantilena sibimet convenienti observentur. « (conf. Ranke
Pericopensyst. p. 12.) Sed multo prius, medio nempe V saeculo, Synodo
Hiberniensi (a Patricio habita) horarum celebrationem clericis imperatam esse
putant (can. VD). Ganones rero istos quum alia multa tum canon VI de
romana tonsura, longe post Patricium esse compositos, manifeste docent.
Mos autem ille communis omnibus erat ecclesiis. In Horis igitur tam Psalmi,
Antiphonae, Sjmbolum, Doxologia recitari quam Scripturae lectiones et
Martjrum Vitae et cet. legi solebant (conf. Ranke ib. Rubeis de sacr. Foroj.
rit. p. 412). Similiter in Antiphonario Bench. exstant »Antiphonae, coti-
diana 98, ad Vesperum etMatutinum 106, dein GoIIectiones 16— 33; 37— -94;
52 — 54; denique 34—36, ad pacem, sjmbolum, oratio Dom. Metricae col-
lectiones 17— 26 forte cantabantur. Sunt autem tetrametra tetrasticha, quae
neglecta sjllabarum quantitate extremis similiter sonant rerbis. Huc per-
tinere videtur Hjmn. 10. ac forsitan CoIIectiones 40—49 (conf. Golumbanus
de Sjnaxi). At hae

II. Ad Officium Ptischale potius referendae esse mihi videntur, aeqne
ac CoIIectiones 56—87, Antiphonae 92—94. 99 etcet., Hjmni 5—10 et
forsitan 2. 3. Quod Gollectiones satis indicant. Legitur enim CoII. 67 post
»Evang.« : ». . . . diem Dominicae resurrectionis nobis solemniter celebranti-
bus« ; CoII. 67 post »Laudate« : »te adoramus, ut in hac vigilia Sollempni-
tatis ad missa pervenire praestes« ; Coll. 68 post Ev. »Domini resurrectionis
initium venerantes« ; GoU. 73 »Resnrgentem in hoc diluculoc conf. 74. 78.
Uode colligi licet, haec ad Paschae officium matutinum pertinere.

•Hic igitur Officii ordo esse videtur.

1. Oraiianes in Vigiliis Paschae 40—50.
Gerei Benedictio Hjmn. 9.

2. JUissa in Vigiliis Paschae.

a) Antiphona 92. — Gantemus 5. Collectio 56 et cet.

Benedicite 6. GoIIectio 57 et cet.

b) Antiphona 93. — Laudate 7. Goll. 58.

c) Evangelium et Goll. 59.

e) Hjmnus (2 ct 3?) et GoII. 60.

f) Antiphon. 94. de Martjrib. et CoU. 61.

3. Coena Domini Antiphon. 99—105.
Hjmn. 8.

in. De aliis officiis paucissima exstant. PertineDt autem

1. ad Domini Natales tAntiphon. 92.« »Refugium (Ps. 90, 1) ad

GAP. ym. ANTIPH« BOB« 5Y

secHiidaiiic et fersitan Zacbariae Ganticum 4, quod apnd GaUos non tan-
tam hac die post Prophetiam cantari, sed etiam secandam Gonc. Tolet IV
c. 13 ad omnes solebat missas adbiberi. Nescio an Mosis Ganticam (Deat. 32)
et forte Hyron. 2 , 3 ad banc pertinnerint festivitatem.

2. Ad Martyrum dein solemnitates attinent Antiph. 94 coll. 51. 57.
61. 80. 90. Hymn. 11. Utrnm vero Martyram omnium una die an diebus
aliis aliorum memoria celebrata foerit, qnaeritnr. His procul dobio adjuncti
erant tres illi Scotorura Sancti, qui Hymnis 13—15 efferuntor.

3. Die Z>omm/ra quoque Antipbonae 95—97 (>snper Domino re-
fugiumc sicut in Natal. Do.) et Hymni 12 >ad Matnt« atque 7 Laudate
cantabantur; quo posteriore et alias utebantur.

4. Gommunis denique Martjmm Natalibus et Sabhato erat Hjmnus 11.
Diyersorum igitur pro diversis diebus officiornm quum tam pauca ex«

stent tndicia, suspicari licet, idem ferey paueis muiatis^ officium pro
domimcis aliis^ue fesiis diebus fuisse instiiutum, Quum yero in yetu-
stissimis Liturgiis non siDgnla singularum solemnitatum officia sed yaria
cajoslibet inyeniantor, hoe inter antiquissima Antipkonaria numeran^
dum est

Ad Gallieanas dein Liturgias illud proxime accedit Quamquam enim
Horarum obsenratio communis erat omnibus ecclesiis, tamen collectiones
sopra dictae similiimae sunt iis quae in antiqnissimo Missali Gallicano seu
Bobiensi de quo modo dicendum erit reperiuntnr. Orationes dein istae
Pascbales (benedictio cerei), Missa in Vigiliis, in qoa Eyangelium quoque
legebatur, cum eodem missali aliisque conyeniunt Gantica yero 5. 6, teste
Lectionario Luxoy., conf. Mabill. Lit Gall., inter crebras Lectiones Sab-
bato sancto usitatas canebantur. Nomen collectionis dein orationis loco
Gallis proprinm erat Antiphonae denique quae ad coenam Domini spectant,
sicnt illa ad secundam Natal. Do. ad missam dinrnam yidentur pertinere.
Dignum quoque memoratu est quod Antiphonarum aliae (92—98) ex VuU
gata, ex Itala aliae (99—104 ad coen. Do.) sumtae sunt Antiphonas autem
easdem in GalUcanis monumentis, quod in ejusmodi scriptorum paucitate
haud miror, non inyeni, in Romanis yero prorsus diyersas.

Quae omnia si respexerimns, GaUicanis ritutUibus Bobiense non
poterimus non adnumerare. Garmina yero, quae ibidem exstant, Scotis
sine nlla dubitatione adscribimns, inprimis duo illa, quorum >Memoria
Abbatum nostrorum« alteri, alteri >VersicuIi familiae Bencbuir« inscribitur.
niud yiyo Gomgallo i. e. ante 691, utruroque yero in Bangor Monasterio
Hibem. esse compositum, manifestum est Versuom autem genus est illud,
in quo neglecta plane sjllabarum quantitate et hiatu, id*unum agitur, ut
senrato certo earum numero extremae sonent similiter. »VeaicuIi« igitur,
qui ex decem tetrastichis, jambicorum similibus, constant, omnes in yoca*

58 CAP. Vin* ANTIPH« BOB<

lem a exenDt» »Memoria« vero ex 6 strophis, qoarum sex vel oeto qiue-
qae faabet versns extremis verbis similiter sonantes, et ex Antistrophe est
eoroposita qaae post singulas strophas est repetita* Gui carmioi quum si*
millimum sit illud de Gomgallo (14), non dubito, quin eodem fere tempore
fuerit compositum. Est praeterea alphabeticum , quod ignorans librarins
Bobioisis »Chrbtum« et «Hjmnum* sub carminis finem scripsit pro Xristo
et Ymno, Eidem denique aetati carmen quoque de Patricio (13) attribue-
rim, quod quamquam syllabae extremae sint dissimiles, tamen alphabeticum
et ipsum est, sicut illud inter literas K quoque habet eundemque librarii
errorem exhibet. Quae carmina si cum Columbani versibus contulerimna,
qui artis poeticae haud ignarus fuit, huic aetate propiora ^e^ quae sant
paulo elegantiora (88. 106. 14.) recentiora vero, quorum ineultius est genus
(13. 15. 8—12. 2. 3.) conjecerimus. PatricU ergo hymnum ante VII
gaecuii finem non es$e composUum probabile est> Huic vero recentior
aliquis hunc versum a reliquis longe diversum addidit: *Patricius episco-
pus I Oret pro nobis omnibus | Ut deleantur protinus i Peccata quae com-
misimus | Patricii laudes | Semper dicamus | Ut nos cum illo | Semper viva-
rous.« Pariter Comgalli hjmno haec soluta oratione scripta adposita sunt:
»Per merita et orationes S. Comgilli Abbatis nostri omnes nos DomiDe in
tua pace custodi.« De martjrum meritis conf. GoUect de Mart supra.
Hibernienses vero VII saeculi martjrum intercessionem invocasse nuUum
indicium invenimus. ReUqui hjmni sunj; dogmatici quos vocant. Divina
Ghristi natura et trinitas maxime us tractata est De baptismo conf. Hym. 2
sPraecepit totum per orbem | Bapdzari credulos | Nomen patris invocantes |
Gonfitentes filium | Mjstica fide revelat | Tinctos sancto spiritu | Fante tin-
ctos innovatos | fiiUos factos Dei.« De coena sacra Hjmn. 8 »Pro uni-
versis | iramolatus Dominus | Ipse sacerdos | exstitit et hostia.« et Antipk.
102 »Hoc sacrum corpus Domini et salvatoris sanguinem snmite vobis in
vitam perennem. AUeluja. « In Hymnis denique graeca quaedam verba (zoe,
zona, agios etcet), occurrunt

Continet igitur codex Bobiensis varia^ quae tam ex Bencho^
rensi quodam Antiphonario quam ex Gallicano Bituali iranscripta
esse videntur^ quin etiam ex Romano sumta videtur oratio de Martjri-
bus 90, quod verbum orationis ipsum iudicat Si addideris, quod do
librarii errore ac de Ubri divisione supra diximus, jam dubium non erit,
codicem Bob. neque ante a. 691 scriptum neque integrum ex Hibemia fuisse
allatum, sed in Bobiensi monasterio Vlllforte saeculo esse compHatum.

Alium quoque codicem Bobiensem^ quem in BibUotheca ista AmbrjO-
siana inventum Mabillon in Museo Ital. a. 1687 primus edidit, Oconor pa-
triae suae vindicat, cujus levissima argumenta non est, quod repetamus.
Jam enim MabiUon Sacramentariam iUud GaUicanum esse praeclare demoq«

CAP. VHL HISSALE BOB. 59

stravit, et ab eeclesia VesoDtioDensi a Columbano forte ipso adportatum
esse opinatas est. Cui lubenter asseDtientes, id saltem pro eerto affirme-
mas, ex Trevirorum pravineia hoc rituale a Bobiensibue reeeptum
fuisse. Shmllimum est enim iam leetUmibus quam toto cursu Le^
ctionario Luxoviensi^ simpUcior verum illo ideoque antiqtdor. Looh
gum est plara de his, quippe quae ad Galiorum ritns spectent, dicere,
iUud vero si eompararis cum reliquis ritualibus Gallicanis, unum ex anti-
qaissimis ^^ty apparet. Codicem aotem in Bobiensi monasterio fuisse ex-
aratam quum ex literarum forma, tum ex >missa Romensi«, Sacramentario
praeposita, maxime vero ex libro, qui »Judicius« vocatur, sub finem ad-
jecto cpDcIudi licet. Secutus autem est librarius illud scribendi genus quod
apud Gallos tunc usitatum fuit (b pro p; o pro u; i pro e et cet). Ad-
dita suDt Lectionario Exoreismi et Benedictiones, Orationes vespertinae et
matatinae, dein post librum >Judicium« aliae orationes pro poenitentibus,
orationum ad Horas explanatio, Syitiboli partes singulis apostolis adscriptae,
Canon scripturae sacrae (44 Veteris Test libri, 28 N. T« in quorum numero
»Sacramentarium< eoUocatur). £x his Benedictiones et Orationes siraiUjmae
sunt GaUicanarum sed etRomanamm; Orat. vero CoUectionibus Bobiensibus
(cf. snpra) haud dissimiles. Ad nos vero unus iUe Uber pertinet, qui inscribitur

JueHems poenitentiaUs. Hic simUis est libro de Poenitentia, qui Co-
kiBibano adscribitur. De quo aeqoe ac de ejiisdem Regula paoca praemittamus.

Columbani Megula varie ia varib codicibus dividitur. Titulus qui-
dem in omnibus idem, eademque prima 6 capitula. Sed cap. VII (de Sjnaxi)
et c. X de perfectione monachi desunt in cod. SangaUensi, cap. X autem ia
cod. Holsten. capiti IX additom est, quum in hoc c. X ea con^rehendat,
quibus aUtts in aUis codd. titulus praepositus est. Inscribitur enim capiti X
(cod. Holst) »de diversitate culparom*, in cod. Oxenhus. autem »S. Col.
Regula coenobialis«, in cod. Aog. denique »Reg. fratrum de HiberDia.«

Prima igitur Regulae pars contiuet 6 capitola, 1. de obedientia, 2. de
tacitumitate, 3. de cibo et potu, 4. de cupidState calcanda, 5. de vanitate
calcanda, 6. de castitate. Haec quidem quasi fundamenta sunt Cap. VIU
et IX autem mnko prolixius explicantur, qoae in 6 primis bfevius sunt
tractata. Itaqae explanationes potius, quam diversae esse regolae videntur.
Cap. X denique ut diximus deest in cod. Sang., in cod. Holst capiti IX
adnumeratum est Haec autem si jure Columbaso adseribenda suat, cap. VII
de synaxi a Ubrario insertom est; turbat enim ordinem rerom, ad quas
minime pertinet; stilus quoque ab aliis capitulis differt, denique iUud, qood
incipit »De synaxi ergo« Ucet nihU de ea ante dictam sit, indicio est,
hoc capitolum aUcunde, forsitan «x MissaU quodam esse sumtum. Num
ipsi Colombano sit tribuendum me nescire fateor. Similes autem qoae ibi-
dem enuroerantur orationes illis, quas in Antiph. Bobiensi invenimus, col-

60 ' CAP. Vm« POENITENTUUA.

leelionibus faisse videntQr; qaQm oratio pro inimici^ cam coDectione pro
blasphemantibas congraat.

Omissa altera parte >de calparam diversitate« qaae ad nostra non per«
tineat, venimas ad PoenHentiale^ qaod eidem Colambano attribaitur, sed
qaale nunc exstat, dabito qain ab eo faerit compositum, In hoc enim libro,
cui »de Poenitentiarom mensura taxanda« inscribitur, varia ac diversa re-
periantur. i. »de causis^ casualibas« c. I-— VUI, 2. »de minutis mornm in-
conditorumc IX— XU, 3. de clericis et monachis XIU— XXIV, 4. de Laicis
XXV-XXXVn, 5. de minutis monachorum XXXVm-XLII. Ex hU c.
IX— XII similiima sunt Columbani libro »de culp. djv.« Cap. XXXVIII— XUI
autem ad verbum pleraque concinunt cum ejusdem libri conclusione. Qoae
Poenitentiali librarius imperite inseruit Cap. I— VIII deinde continet brevissi-
mam poenarum enumerationem, quae partim eadem sunt ac in c. XOI— XXIV,
partim leniores. Hujus auiem brevisBimi Poeniieniialis si Columbanus
auetor est, idem alterius (c. XIII et cet.) non fuii, Nemo enim eundem
eadem ad verbum fere in eodem libro repetiisse vel pro iisdem diversas poe-
nais peccatis statuisse existimaverit Tertiam vero illam partem c. XIII— XXIV
primitus non partem sed integram librum fubse, Poenitentiale quodin Bob.
codice exstat, manifeste docet Copiosior est »Judicius«, qui in 42 partes
divisus est, sed ampliora sunt libri alterius 11 capitula. Quaeritur, uter
sit antiquior. Gravissimis quidem poenis clericus afBcitur, qui vel »ad sae-
culum reversus fuerit vel uxorem daxerit« (Jnd. XXVIH; deest in Poenit),
vel »qui uxorem habuit et post honorem iternm eam cognoverit* (Jad.XII),
12 enim annoram poenitentia iis imponitur, in Jud. XII et XXVIII; in Poenit.
autem 7 annoram poenitentia. In Judicio vera c. XXVIII additur »si no-
luerint, sancta sedes apostolica separavit eos a communione sanctorani*
De tali vero Romani ponUficis auctoritate in Poenitentiali altero nil occurrit
Poenitentiale igitur Judicio antiqnius esse videtur. Vetatur dein in Judicio,
ne quis invocatione daemonum hominum mentes >tulerit« (XXXIII) ne >quis
Kalendis Jan. in cervolo vel vehicolo vaderit« (XXXI), ne qais vota ad
arbores et cet voverit (XXVII), aliaque qnae desant in Poenitentiali. Similia
denique sunt c. XXXIX et cet. iis, quae in libro de div. culp. exstant
Baec igiiur duo PoeniteniiaUa in Bobiensi monasierio composita
Cohmbani PoeniientiaU nituntur.

Snperest, ut libri Dimma^ quem inter vetustissimos codices Hiber-
nienses Betham numerat, mentionem faciamus. In hoc enim, qui 4 evan-
gelia vulgatae versionis continet, inter Lucam et Johannem inserta est
*Visiiaiio infirmorum,^ Qaae cum nuUo eoram, quos Martene (Ant
ecclesiast. I, 296) collegit, ritaum plane convenit, similis tamen est antiquis-
simo illi, qai Theodulfo Aureliano episcopo adscribitar, maxime vero ritn
bas Romanis,

CAP. IX. FATUCroS. 61

Cap.IX. patricius.

In summis semper apad Scotos honoribas tres maxime, Patricius, Bri-
gitta, Golomba habiti sunt. Quorum Vitas undique congestas in Act. Sanct.
VoL I. Trias Thaum. 1645 Golganus edidit. De Brigitia auUm et Co-
lumba disserere neque propositnm nobis est hoc loeo neque omnino neces*
sarium. Praeter ea enim quae Beda in H. E. IV, 4; V, 10 de Columba
retnlit, nihil certi exstat Colganus quidem Golumbae Vitae quindeeim ante
Adamnanum enumerat scriptores, quorum omnes praeter duos perditos esse
Itbros existimat Horum alter est anonymi cujusdam, Cumiani, ut putat,
alter. Quam levia vero essent Colgani argumenta, jam Baertius (Act. Sanct.
IX Jun.) docuit. Sunt enim duae potius diversae vitae, quas unins partes
Colganus Tocat. Quarum prima, quae Cuminei nomen fert, quum locus
quem Adamnanus ex Cuminei Vita se sumsisse dicit, in illa non exstet,
Cumineo tribuenda nen est, altera vero quae neqae Cuminei nomen neqne
locum Adamnani exhibeat, ab alio quodam est scripta. Adamnani potius
Vita reliquamm auctores usi esse yidentur. At haec ipsa adeo fabulis est
obscurata, nt vix credi possit, VII saeculo, quo literae apud Hyienses
flomerunt, ejusmodi nugas esse conscriptas. Prologi autem Vitae suspicio»
nem mihi faciunt, qnorum titulum »Praefatio Apologiaque Adamnani Ab-
batis sancti scriptoris< a librario esse praepositum nemo non videt, apo-
logiam yero, quae tam stilo ac sermone quam re aliena sit a Vita ipsa,
ficticiam esse, facile apparet BrigUtae autem Vitae multo sunt incertiores
et recentiores. His praemissis PalrieH vUam adeamus, qui non tantum
istis prior fuit, sed et >primus Hibemiae ApostoIns« habetur. Triplex est
autem fontium genus, Vitarara primum, Patricii libroram secundum, testi-
monioram, quae passim occurrant tertium.

1. Patrieii Vitae.

Colganus hasce enumeravit

1. Hjmnus Fiechi, Dubtaehi discipuli.

2. Vita cnjus Patricium juniorem auctorem habet.

3. Vita quam Benigno Patricii disc. adscripsit

4. Vita a St Flerano ut putat composita.

5. Vita Probi.

6. Vita a Jocelino eompilata.

7. Opus tripartitum, cujns Evinus auctor periiibetur. Has vitas bre-
vitatis studio »CoIg. 11, ID, IV, V, VII« notabimns. Accedunt ad has

9. Patricii Acta, quae Historiae Britonum addita sunt §50 — 55.

10. Hymnns Patricii qui in Antiphonario Bbb. exstat Dein ex libro
Ardmachano

62 CAP. IX. PATBicros.

11. »Dicta PatriciLc

12. AnDOtationes Tirechani.

13. >AIia serotinis temporibus inventa.

14. Gapitola AidL

15. Liber AngQlL«

Sed prias de lAbro Ardmaekano dieendam est, quam Vitas adeaaas.
Illam Betham, qai primus eum paUici juris fecit (Antiqaarian Researches
1827) jaxta Golumbae Psalterium et Libmm Dinuna (conf. supra) antiquis-
simum we rerum Hibernicamm monamentum sibi persuasit Continet auteni
praeter illa (il-»15) Patricii confessionem , dein Testamenti Novi yersionem
vulgatam adjectb Hieronjmi, Hilarii et Pelagii praefationibus (conf. supra),
tom Martini Vitam a Sulpicio compositam ejusdemque ad Gallos et Aare*-
lium epistolas, atque orationem quandam. Hnnc integrum codicem ab
Aidano episcopo Sleptiensi ante a. 698 esse scriptum, Bethamii est sen*
tentia, qui argumenta ex Aidi maxime Annotationibus duxit, quae ita in-»
cipinnt: >Quam quidem mi domine Aido multi conati sunt ordinare nar*
rationem« et cet. Et hoc ille ita interpretatus est, quasi soriptum fnerit
«quamquam mihi domino Aidoc et cet. Ideoque Muirchum, qui sub finem
dicitur haec dictante Aiduo Sleptiensi episcopo scripsisse, hujps librarium
esse suspicatus est Quum deinde in ejusdem codicis additamento Hibemice
scripto Aidus Sleptiensis feratur Segenio Ardmachano *instroctiones< mi*
sisse rogans, ut eas mutaret, has nihil aliad nisi istas Aidui Adnotationes
esse confidenter affirmat Nescio, quae tanta caligo mentis ejus aciem per-
strinxerit, ut ex istis concluserit, Aidum codicem scripsisse. At illa, quae
inepte Aidi adnotationes vocantar, praefatio potius cujusdam Vitae et capi-
tala sunt. Praefatio quidem similis est Jocelini prologo, qua scriptor
propter difficillimum narrationis opus diversasque opiniones et plurimoram
plurimas suspiciones nunquam ad unum certumque historiae tramitem per-
veniri et cet. queritur. Ex capitulis vero Vitam hanc Colganianis fuisse
similem colligi licet.

Addita est autem post Tirechani Adnotationes praeter alia nota quae-
dam, qaa Patricius dicitar in Ardmacham apostolicam urbem contulisse
auctoritatem suam; post quam hoc occurrit >Ego scripsi Galvus Perennis
in conspectu Briani imperatoris Scotoram.« Hic, si fides habenda estAn-
nalibus IV Mag., a. 1004 Ardmachae fuit, unde eo usqne codicem ante
a. 1004 exaratum fuisse suspicari licet Reliqua vero, maxune •Liber
AnguU^ ante XII saecnli finem scripta non sunt In hoc enim Patricius
decrevisse fingitur, ut quaeeumque cautae difficUiores ad eathedram
Archiepiscopi mbemiensis referrentur ae H •in illa faeile sanari
non possent^y ad sedem apostoKeam mUterentur »t. e. ad Petri apo»
stoli cathedram^ auctoritatem Romae urbis,^ Sed alia qnoque quae

CAP. IX. PATRICIUd.

CaWi DOtam praecedaDt, hoc salteni manifeste docent, Romaaos tuoc ritas
apad Hibernienses in usa faisse. In ^Dietis* enim »ecclesta Scotorum
imo Romanorum« vocatar; et post hac >oportet omni hora orationis yox
illa laudabilis Gurie lession , Ghrbte lession , Deo Gratias cantari. « In Tu
rechani deinde Annotationibus 450 episcopos a Patricio ordinatos esse
legimas; tum mentio fit episcoporum Francornm, sobdiaconoram et cet
cerialium lucemarum aliarumque rerum, quae Romanam medii aevi super-
stitionem redolent Vita denique PatHcii simiilima est Goig. V, non tamen
plane eadem, quum saepius cum Golg. II ad verbum congruat

Inehoatum igitur eodicem Ardmachanum sub X saecuH finetn
XI F^ autem finitum esse, verisimUe est Librarii ignoraotiae et negli-
gentiae plurima exstant specimina. Illud vero non omittendum esse putavi,
quod idem fere seribendi modus, qui apud Gallos, in codice Ardm. invenitur.

tt pro e

aecdeaift

h praepot, Hisriel

p pro b prespiter

« "— M

qae

habundtntia, perfaennis

mp — m alumpnus

1 — e

•dqneseisti

h amUs. ymnns, agii

ss --^ 8 missit, elaossa,

ii — !

liU

ch pro h, detrachere

gavlssos.

i - y

prespite?

charissimi

— oe

diocessis

e — qu cotidie

— ft

commone

gu — g coDJunguere

sexagensimus

• — fi

insola

aoguelus et cet

Hiberione, Hiberionacns

tt — «

idala

b — p babtizo

Sabul, Zabulns

u - »

paruchia

b — > V proberbium

Soiel (Sanl).

7 - e

pylsgus

declinabit (perf.)

Jam vero ut quando Vitae istae omnes sint compositae cognoscamns, a re-
centbsimis ordiamur.

Viia illa Colg. VHy quum non tantum ex reliquts pleraque somta
sed et nova multa sint addita, recentior est eeteris, ideoque XDI saeculo
oon prior. Est autem narratio in 3 partes seu 322 capita extensa.

Vita Colg. VI a Jocelino^ Furnesiensi monacho a. 1185 (conf. Uss.)
est composita, qui, quum >Vita gloriosi Patricii, Hiberniensium Patroni et
episcopi a moltis illiteratis mnltipliciter dictata ob confusionem et obscuri-
tatem stili nec pateret nec placeret, sed haberetar taedio ac contemptni,
quae eamque fide digna reperire posset«, collegit. Libri 66 tunc temporis
de Patricii miracnlis scripti ferebantur, Vitis autem quatuor, quae illius
discipulis attribuit, et alio qnodam Evini libro Jocelinus in compilanda Vita
quae ex 196 cap. consistit usus est Ante hanc scripta est

Vita Colg. Vy quae qanm Probi ad Paolinum epilogo concludat, illi
attribuitur* Est autem in daos libros divisa, quorum prior res a captivitate
ad Hibemiensium conversionem cap. 1—47, miracula alter c. 1^40 continet
Aoetor Um ex Golg. It (16. 18. 21-25) qoam ex Golg. UI (12-14, 18-25)
capita 1—25 compilavit, sed et alia multa, partim repugnantia operi soo

64 CAP. IX. PATRICIUS.

intexuit Ad caput eniin undecimam Colg. III secutus quamquam jam duas
Palricii captivitates retulit tamen cap. 12 Armoricam ejus patriam vocat et
Milcho regi eum Tenditum esse putat» quod ad cap. 2 pertinet Hanc qui-
dem Gallicam esse narrationem ex eo quoque colligo, quod a Deo Patricio
promissum esse fingitur, ut Seotiam atque Briianniam Angliam ei Nor-
mamdam^ ceterasque insularum gentes baptizaret Auctor denique
Scotus non fuisse videturi si quidem Colg. V mirac. 13, «notum est« ait
•omnibus Hiberniorum gentibus<, Tirechanus vero «scimusc (cont Notas
libri Ardm. >quas Constans in Gallia invenit«). Addidit denique scriptor»
id quod ex Colg. II , III non sumsit, Patricium primo ab Hibemiensibus
spretum petiisse a Deo, ut ad Sedem Sanctae Romanae ecelesiae se
perdueeretj ut ^accepta aucioritate praedicandi«, illos converteret.
Simile est illud »venit ad eaput omnium ecclesiarum Romam^ ibique
henedictione apostolica accepta reversus est« (I, 20). Hanc igitur Vi»
tam medio fere XII saeculo^ Malachiae temporibus Scotis a Gallis
esse suppeditatam vel ab ipso Roma reverso allatam, a vero non abhorret.
Ejusdem fere generis aetatisque est

Viia Colg. IV^ quae ad Colg. 11 proxime accedit (c. 1—49) sed cap. 29
additum habet >misit Germanus Patricium Romam, ut cum aposioUeae
sedis episcopi licentia ad praedicandum iret; sic enim ordo exigebat.«
Gap. 50—94 de miraculis ex Colg. III partim hausta sunt.

Vita deinde Colgan. III in qua Patricium legimus corpus Christi ob-
tultsse et gloriam apud Coelestinnm invenisse aliaque hujus generis, supra
dictis non multo antiquior esse videtur. Gontinet autem 1. c. 1—11 ex
Vita Colg. II transcripta et huic libro inepte praeposita; 2. c. 12—30 ca-
ptivitatem et peregrinationem, 3. c. 31—49 Hiberniensium conversionem,
4. c. 50—84 miracula, 5. c. 85—94 Vitae fioem.

Vita Colg. II denique reliquis est simplicior ac brevior ideoque anti-*
quior. Haec in 3 dividitor partes, 1. de Patricii pueritia c. 1—10, 2. ca-
ptivitas et cet. c. 11—26, 3. quae in Hibemia peregit c. 27—41. Primam
partem Colg. III et V scriptores ignorasse videntur, unde suspicari licet, in
quibusdam codicibus illam defuisse.

Quae duae Vitae ut qno tempore sint compositae, cognoscamuSi cum
lis conferendae sunt, quae in

Hisioria Briionum de Pairieio tradita sunt. Huic enim ante X sae^
culi finem, non tamen ante medium IX saec. adjecta sunt (conf. supra).
Quae ex Vita Probi Colg. V excerpta esse usque ad hodiernum diem omnes
temere asseruerunt, ignari sane conclusionis, quae inde ducenda foret, Sco-
tos jam IX saeculo (quo Historiae Brit. auctor ipse ista de Patricio scri-
psisse vulgo creditur) Romanis episcopis paruisse, Normannorum regnum
in Gallia constitutum fuisse, aliaque, quae historiae plane repugnant. Qui-

CAP. nC. PATRICIUS.

eunque vero Historiam Britoniun eam Golganianis Vitis diligenUos compa-
raverit, eam non cnm Vita Golg. V, sed cam Golg. II maxime, rarias cam
Colg. ni congraere facile videbit. Operae igitar pretiam nos factaros esse
daximas, st haec paalo prolixias tractaverimas. Omissis autem, quae ex
Golg. II et m recepta sunt in Golg. V, hunc anum locum Vita Golg. V cap. 25
habet, qui deest in reliquis vomissisque omnibus ambulandi anfractibus«
(com omni velocitate prospero fluctu mare nostrum in nomine S. Trinitatis
adlit« haec et Golg. 11, 26.) conf. H.B. § 52 c. LVIU. Gonferenda aotem
sant H.B. § 50, de nomine Milcbu Golg. 11, 12 (deest nometa Golg. V, 2) —
17 annoram eum fatsse, secundum reliqaos 16. (U aatem 16 vel 7.) --
»nata Dei eruditus in sacris literisc Golg. U, 14. 22. apud Germanum fuit
30 annos — >Romam perrexit« deest in Golg. II, 23, exstat lU, 22; sed
nusquam 7 annos Romae mansisse traditur. — de Palladio misso II, 23. 24.
•^ Illad Prosperi matatum in »Scotos in Ghristum conyertendo8« ; ad
Golg. U, 23 »sed prohibuit eum Deus« in H. B. additum est »per quas-
dam tempesutesc — H. B. § 51. de Patricio misso Golg. U, 23—26 et
ni, 25. — ab >Amatheo rege et a S. episcopo« ex U, 26 >summo episcopo
Amatho rege« parum accurate sumtnm. H. B. § 52. Golg. U, 26 — 28.
Quae § 54 de miraculis seqauntur breviora sunt, quam ut fontes possint
cognosci. De episcopornm et ecdesiarum numero in Golg. U et lU nihil
oecurrit. Sed reliqua ex Golg. lU sumta esse apparent Ex Golg. UI, 49
enim 12000 homines ano die esse baptizatos, ex UI, 85 autem sumtum est,
Patricinm quum pro popalo oratum in Egli montem aseendisset, primo avi*-
bus nigris dein angelorum choro fuisse circumdatum. In H.B. aves multi
coloris sanctos significare, in Golg. V Mir. 19. 20 yerum primo aves, dein
sanctos advenisse traditor. Antiqaior esse narratione H.B. Golg. lU narratio,
recentior Golg. V videtur. Petitioues dein hae sunt:

Colg. m, 85.

1. Ut omnes habitatores
hujas insiilae si quis ez ipsis
Qltimtm poenitentiam egerit,
infenkUB non daudator iuper
eam.

2. ut alienigenae seu bar-
bari hanc insulam non habi-
tent usqne ad diem judieii.

3. ut 4 annis ante diem
jadicii iatam insulam
eooperiat.

H.B. §54.
1. Ut susciperet unusquis-
que poenitentiam, licet in ez-
tremo yitae suae statu.

2. ut ne a barbaris con-
sumentur in aeternum.

3. ut non supervixerit ali-
qnis Hibemiensis in adventu
judicii quia delebuntur pro
honore Patricii 7 annis ante
judicium.

Colg. V Mir. 20.

1. Ut unusquisque homd
fidelis Hibemiorum per poeni-
tentiam et confcssioncm Deo
satisfaciens Itcet in extremo
vitae suae spatio ab ipso cle-
menter susciperetur.

2. ne barbari irruptiones in
eos facientes dominentur eis.

3. ne aliquis Hibemiomm
supervivat in hae vita usque
ad diem judicii quia delebun-
tur omnia aeqnora quatuor
annos ante diem judicii.

68 CAP. IX. PATBIGIUS.

Ex his petitionibiis qao tempore Golg. IQ et H. B. § 50-*55 fiieriiit
scripta cogoosci licet. Dani qaidem paalo aiite IX saeculi initiiim GBber-
niam invadere coeperont, qai qaam per 30 fere annos iDSolae partem
occapassent, a. 848 victi licet incarsiones iaeere oon desisterent, tameo
oras tantam adiisse videntar. Postea vero, civilibas inter Scotos beUis
exorsis, X saecali initio Dani reversi miyorem sibi insalae partem subjeee-
ront. Quid quod Anlaf Norwegensis, Htbemiae rex vocatos, vel com Atbel-
stano Anglorum rege a. 938 bellum fecit. Hibemienses atitem a Daois op-
pressi pogna demum a. 1014 ad Clontarf fieicta jagum abjecerunt

X ijfiiur saeeuli altero tUmidio, qmm omtUs spes sabais eva*
rmceretf quum alii quoque popuU adesse mundi finem eredermUj
peHHones istas fietas esse veri simillimum esL Eodemque X sae-
eulo nescio an Viia PatrieU quae exstat aniiquissima (Colg. II)
eenfeeta fuerii. Gojos auctor a quibus fontibus haoserit, jam expli-
candam est.

Vitae quidem illias prima pars de Patricii poeritia (cap. 1—10) nibil
continet, nisi miracula» quae ex eoden^ ac omnes hajos generis fabulae
fonte floxerunt Aiteram vero pariem ex Patricii» qoem c. 4 et 11 aocto-
rem citat, Gonfessione seo libro Epistolanim et ex Prosperi Chronieo con»-
pilavit His quom alia pauca tom id adjecit^ Patricium 30 annos cum
Germano fuisse et ab Amatho ordinatom. Tertiam deoiqoe partem, qniim
de his, qoae peregisset in Hibemia Patricins, pancissima in >libro episUH
]aram« reperisset, ex iis qoae tom de Patricio traderentor, compoauit £a
yerom ipsa ex doobos poUssimQm fontibas profluxeraot, bistoria nempe
saera et Droidum doctrina atqoe fabiUis.

Patricii igitur vitae lineamenta quasi et colores illustriam Veteris Testa-
menti virorum suppeditarunt exempla. Itaque ille captivus regi somniam
interpretatur, ut Joseph quondam Pharaoni. Dein ab Amatheo, altero
Melchisedec, ordinatur. Sed ad Mosis maxime similitudinem Patricii imago
expressa est. Similis huic fuit cum rege et magis contentio, miraculorum
certamen atque victoria.

Mosis instar et hic sub vitae finem montem ut popuhim benedicerst,
aseendit At hic ipse paene magi partem suscipit, siquidem quatuor drca
se a 4 mundi partibus collocatis lapidibus, super saxo sedisse et aves nigras,
ipsum circumvolantes, percusso cymbalo fugasse fertur (Colg. III, 85). Eo
enim tempore Druidica sacra cum Christiaois misceri coepta erant quod vd
ex 3 petitionibus, ad mundi interitum spectantibus, cognosci licet Cujus
rd qnamdia floroerunt apud Scotos literae atque ecclesiae, iiidieiom nolloai
exstat Sed de his hoc loco non plora dicamns.

Patricius igitnr X saeCulo plane Mosis personam suscepisse fingitur.
Gertamine illius cum magis verae cura falsa religione contentio depicta est.

CAP. IX. PATRICIirS. 67

b primim festiviUtis loco, qaae veris initio io sacri ignis honorem eelebrari
solebat (Beltine) Pascham institnit, dein per totam insulam quasi triamphum
egit. Hls recentiores qaam aUa multa addebant ex Mosis vita, tum ad
hujas Titam aeUtem illius metientes, tres maxime 40 quamque annorum
partes statnenmt

Quibus Patrieius respondit: »Deus noster | Omnium hominum | Deus
coeli ac terrae i Maris et flominum | Dens solis ac lunae, | Omnium siderum |
Deus montium sublimium | Vailiumque humilium< et cet. lUae yero con*
versae et baptizatae, quum sponsum coelestero videre vellent, sumto sacra-
mento defuncUe inveniuntur.

Fabulii auiem adnumeranda mnt vel ea quae de PairicU aetaie
iraduntur ae proreus omnes^ qtd eubducti sunt caleuli. Est autem
maxime iUa Triadum ratio. 30 enim annos natus Patricius ad Germaoum
venit, 30 a. ibi maoet, 60 a. praedicat Evangelium, 3 dies noctesque tem-»
ptatur, 30 dies ac noctes jejunat (conf. Colg. U et III) 3 primo episcopi ordi-
nantur. 9 mortuis (H.B., sed Joc. 33 OfBc. Patr. 60) viUm reddit; 3000
preabTteros (H.B.; Joc. 5000) ordmat, 12000 homines baptizat Astrono-
mici deinde numeri sunt: 365 episcopos (Tirech. 450) ordinat, 365 eccle«
sias (Joc. 700) condit, 865 abegatoria scribit. 7 annorum foit quando
cAptiis, 7 annos in captivitate, 7 annos Romae, 7 annos ante mundi in^
teritnm ffibemia delebitur. Stomachum profecto facit illud, quod Ulibus cal-
eolis nisi vitae Patrieii vel nostra aetate rationem conficere student non pauci.

Ficia denique sunt itinera Patricii. Ex Patr. Confessione concludi
poterat, eum in GaUia fuisse, unde 4 vel 5 saecuUs post auctor viUe Colg. II
Germano eum praeceptore usum esse condusit, cui Colg. ID et Martinum
adjnnxit, aUi dein alios quoque. Qoom autem a Prospero esset traditom
PaUadium a pontifice Romano esse missum , idem de Patricio quoque dicefr»
dum esse scriptor ille Colg. II snspicatus est. At hoc fieri non potuisse
nisi Romae tnm Inisset, iUius, qui H. B. § 50—55 conscripsit, opinio fuit.
ReUqui denique scriptores non dobiUmnt, quin, ut apostolicam beoedictio*
nem aceiperet, a Germano Romam raissus sit. Dc ncmine quoque PatrieU
inter omnes non eonstitisse videtur. Qnatuor eniro nominibus Suecat, Golhrag,
Magon, Patric. variis enm temporibns appeUatum fuisse referant Haec de
Patricii Vitis, quibus n^Hpmnus* iUe^ qui Fiecho perperam tribuiiur.

68 CAP. IX. PAXUCIUS.

adiranieraiidiis est. Cujua initiam »ut refeftur in narrationibuac jam Bol*
landistis suspieionem fecit. Narratioaes autem istas Vitas Colg. n, III et
Tirechani Adootationes esse, quicunque eas contulerjt facile videbit Multa
quoque carmine sunt exaggerata, quae eaumerare longnm est. Scripium
est carmen lingua Hibemica X vel XI saeculo, quum itineris Romam
facti mentio in illo non facta sit. Ex Vitk igUur i$ti$ de Pairieio pror-
sus fdhil experti sumus nisi quae inde a X fere saeeulo fieia sunL
Sed antiquior his et simplicior est

Hymnus alter ille qui exstat in codice Bobieost, supra memorato.
Titulus BHjmnum S. Patritii magistri Seotorum< a librario praepositus
esse videtur, in carmine enim ipso >Patricius episcopus< scribitur. Laudi-
bus quidem virtutes ejus efferuntnr, nihil tamen de vita ejus tradilur, nisi
vers. 4. »Dominus illum elegit | ut doceret barbaras gentes.c v. 7. »ab
omnibus ut Dei | veneratur angelus.« v. 13. »Nomen Dei audenter | ad-
nnntiat gentibus.« v. 16. »ut in coelesti moneret | clerlcos militia.< v. 19.
»Testis domini fidelis | in lege catholica.« Hoc carfnen VIII fere sae-
culo esse compositum, supra docuimus.

His vero explicatis transeamus ad

PatricH scripta, quae Qmfessio et Epistola in codicibus, sed Liber
Epistolarum in Vitis (II, 4, 11, iV, 4) vocantur. Exstant in 3 codicibus,
Nero E, 1. (Brit. Mus.) X vel XI saeculo scripto, libro Ardmacb. (XII vel
Xni saec.) et cod. Salisb. bis recentiori. Cod. Ner. F Oconor transeripsit
(R.H.I.) sed parum accurate.

Confessio Patrim qualis in libro Ardm. exstat antiquior illa, quae
in Nero E invenitur, esse videtur, non tamen correctior. Librarii enim igno-
rantiae ac negligentiae quum alia quam plurima ocQurrunt specimina» tum
illud, quod omisit pauca, quae omittere nuUo modo debebat (conf. de accu-
satione illias et defensione apud Oconorium et Betbamium). Addita autem
esse videntur in Cod. Nero F, quae de Scota virgine, quaeque de itinere
in Galliam facto traduntur, admonitio denique ad eos »qui solem adorarent.«
Quae omnia desunt in Libro Ardm. A recentioribus autem librariis alia
emendata sunt, addita alia multa (conf. Ware Op. Patr.). Quibns omissis
ea tantum, quae in duobus antiquissimis codd. Nero Ej 1 et Ardm.
invemuniury indagabimus.

Hujus libri sermo ac stilus adeo est incultus, impeditus, corruptus, ut
ab aliquo linguae latinae parum perito ant compositus esse aut lattne ver-
sus appareat Sed haec ipsa sermonis vilitas, narrationis simplicitas, scri-
ptoris dein, quae esse videtur, humilitas plerosque induxit, ut itlum verum
ac germanum Patricii librum esse opinarentur. Non tamea defuerunt» qui
puerile illud monachi XI vel XII saeculi esse exercitiam jndicarent. (Ledwich
Antiq. of Irel. c. VII a. 1790). At ne iis, quae ex scriptoris indole ducuatur

CAP. IX. PATRICIUS. 69

argbmenta, Bitainar vetant »Dicta Patricii« (Lib. Ard.): «Timorem Dei
habai dacem itiQeris mei per Galliam atqae Italiam et cet. deo gratias«
(eonf. sapra). Quod Gonfessionem ipsam attinet, de iniroductione primo
aique eonelusione inqairamos. His ibi nomea ac genus et patriam verbis
indicat >Ego Patricias peccator rusticisaimas .... patrem Calpamium dia-
conom, avom Potitam presbjterom habui qoi fuit in vico Bonaven Taber-
Biae.« Errat Usserios, qui hunc locum esse Kil Patrick (inter Dunbritoniam
et Glascoviam sttam) potavit Ulam enim partem, in qua hodie Kil Patrick
est, tonc ad Pictorum fifies pertinuisse ex Beda I, i (»Est sinas maris
permaxiiBos (hodie Firth of Clyde) qut antiqattus gentem Britonilm a Pictis
secemebat«) cognosci licet Prope Avon fluvium in Lanarcia potius Bonavon
sitam foisse, credibile est. At quum Patricios natus esse patetur a. 372,
avum ejus ante medium IV saeculum ibi viidsse seqoitur, quo tempore Pictos
scimus non solum Albaniam australem tenuisse, sed et Londinium usqae
penetrasse. Sed ploris est, quod PairieU paier diaconus futBse tra'
dituTi avus autem presbytery qaodqoe senioram mentio fit. Unde seqoi-
tor, in ista regione, a Pictis subjecta, non solum nonnolios christianae fidei
foisse addictos sed et gradus ecclesiastieos episcoporum, presbyterorum , dia-
eonorom institotos idqoe ante mediam IV saecalom, dein penes seniores
sommam foisse (conf. Nero E, i) eisque non Albaniae tantom episcopos,
sed et Hibemiae paroisse. Seqoitor qaoqoe, ecclesiam istam simillimara
Hiensi plos qoam 200 annis ante hanc in Albania constitotam foisse. At
sl ita se res habet, Pietos religioni christianae IV saecalo non offecisse,
necessario conclodendom est Quod prorsus repagnat iis, quae de Ninja,
primo Aostraliom Pictorom apostolo Beda accepit. Accedit, qood non tan-
tam Bedae, qui Ninjae mentionem facit, nihil omnino de tali ecclesia tra-
ditom fait, sed et nosquam de vetosta Albanica ecclesia quidqoam fama est
perbibitom.

Haec de introdoctione. Conclusio haec est: >Sed precor credentibus
et tiinentibos Deum qoiconqoe dignatas foerit inspicere vel recipere hanc
seriptoram, qoam Patricias peccator indoctos scilicet, Hiberione conscripsit,
ot nemo anqoam dicat, qood mea ignorantia si qoid posillom ego vel de-
iBonstraverim secnndom [»Dei placitom.« Nero]. Sed arbitramini et veris-
sime credator, quod donum Dei fuisset. Et haec est confessio mea ante-
qoam moriar. Huc osqoe volomen qood Patricios mana conscripsit soa.
XVnMartii die translatos est Patricios ad coelos.«

Initium igiiur Confessioms et finem fictieium esse, guis non
videt? Haec vero, ut saepe alias, librarii esse additamenta, facile nobis
persaaderemos, nisi alia quoque apta ad suspicionem faciendam in
narratione ipsa exstaretU. Omitto illod, qood >in die una osqoe ad
100 orationes et in noete prope similiterc in firigore ac gelo, dom paswet

70 CAP. IX. PATBICim.

greges se fecnse tradit. At ubioam eet desertom istQd, ad qood tridoo
post relictam Hiberoiam com oaotis appulit, perqoe qood 28 dies iter emo
iecisseot, fame orta invocanti Deom Patricio poreorom grex se obtulit?
Verom hoc qood iteram captos iterum 28 dies desertum peragraverit, pror»
sus admirandum est Neque de moltis, qnae ennmerantor nsionibus vel
responsis divinis quidquam dicam, at iUa rara admodom ac mirabilis visio
est, qua, navem ipsi paratam esse, eertior factus ignams locorum et homt
num, ad praedictum locum dneenta millia passuum distantem perveiut) mon-
struosa vero alia. »Virum enim, ait» venientem quasi de Hiberione, eid
nomen Victoricos» cum epistolis innumerabilibus vidi, et dedit mihi unam
et iegi principium ^istolae continentem Vox Hiberionacom. Et dom reei-
tabam principium epistolae putabam enim ipae in mente andire vocem ipso-
rum, qui erant juxta sylvam Foclnti, quae est prope mare oecidentale. Et
sic exclamavemnt, rogamns te sancte pn^ ut venias et eet«

Quae visio aeque ac ea, quae sequuntnr, non poasont non in meotem
nobis revocare Act. Apost 16, 9; II Gor. 12, 2; Rom. 8/26. Nee praeter-
eundum est, quod qnum Dominum ipsnm >quasiintra eorpns« suum oran-
tem videret, hanc orationis conclnsionem andivit »nt sit episeopus.« Per-
obscurus deinde est locus, quo >tot millia hominam« se baptisasse dieit
Quaeritur esim, utrum Gallos ibi an Hibemienses intelligat »Deus«, deni-
que ait >mihi tantam gratiam donavit, ut papuU nmlti per me in Deom
renascerentnr. Et ut eleriei ubique illis ordinarentar.«

Haec et alia similia quum snspicionem necessario moverent, fietieiam
Gonfessionem esse dedararaot alii, alii, ne totam rejicerent, librariia assigiia-
rant, quae suspecta essent, quae vero ipsis qoadrarent, retinnerant Ai
verear ne koe modo narraHo Ucet probaUUor^ non tamen verior
eit reddiia* Quum enim idem sit totias libri sonus ac stiks, nisi forte
ex arbitrio potius quam ex rebus ipsis argumenta mavis adsumere , Patrieio
alia alia librariis adscribere noo Ucet Confesiio igiiur^ quatti nune
exstat atU tota est a Patrido seriptay aut fieta. Sin a reeenHore
est eompositay quaeritur primo num footes vetuati in ilU detegi possiot.
Antiquiores quidem illa Vitae qunm neque.ad nos pervenerint, neque omnino
exstitisse ex libro ipso jure concladatur, fiima scriptori materiam suppedi-
tavit, Britonem scilicet quendam a Scotis captum posthac visionibtts ad»
monitnm Scotis occidentaUbns Evangelium praedieasse et quum ob deHctnm
quoddam indignus episeopatu baberetnr, tam divinae visionis testiroonio
quam rebus a se peractis sese defendisse. Quae cnr in dubium vocemos,
causa non est Quodcunque enim detrectandae potius qoam aagendae San-
ctoram gloriae fuerit, in falsis Vitis nusquam sane inveoeris. Uoa tanlam
narratioois pars alieunde sumta esse mihi videlar, explanoHo nempe quae-
dam SjmboU Nicaeni, qaae praefatioai impradenler inseru est Nnm haec

GAP. iX. PATUCIUS. 71

Patricio adscribeDda sit ei qaondam Confessio Patrieii foerit vocata, amn
^asdem dicta qoaedam per maDos tradita faeriDt» an forte epistola qoae*
dam, qoa refotarit qoispiam seotoram aceosationes, hojos libri qoasi fun-
damentom exstiterit, an ex his omnibas ille fuerit compilatos: difiScUlime
dijodicctnr, quum consilhm auctoris quicwnque fuii^ ipsum perobseu^
rum sU. Patricias enim ipse si seoioribus de accasatione quadam hoc libro
u pargare voloit, cor tot, qaaa ad rem minime pertinent, narrat? Sin ad
Hibemienses scripsit, cor latine? Sin yitam soam conscribere sibi propo-
soit, eom de itineribosy ecdesiis conditis, de episcopis constitotis, de regi-
bas ac popolis, qoos ad fideo addoxisset narratorom qoaedam foisse ex-
spectares. Attamen boc ejos consiliom fuisse videtor. Relata enim capti-
vitate sua et conversione se tacere Dei benefieia nolle, sed >confiteri« ait
»mirabilia ejus coram omni natione.« Dein Sjmbolo jmpradenter inserto
sie pergit >quapropter olim cogitavi. seribere sed et usque nonc baesitavi.*
Tom nihll potios babet, qoam ut imperitiam suam excuset» quippe qui,
quae adolescens non didieerit, jam senex adpetat. Sequitur captivitatis nar-
ratio, eademque iisdem fere verbis relata quasi altera. Sed maxime in
visiooibus enumerandis versatur. Adde qood ecclesiae Albanicae statos, ot
supra vidimos, iUius aetatis historiae plaoe repugnat jamque utrum majorem
liber exhibeat rerum temporumque inseitiam an animi egestatem baud facile
diseemas. Quid molta? Si vere PatrieiHe Confessionem seripsit >afi-
doeius* profeeio ac ^rusiieissimus fmi^ nee pmnino ille, guem
eummis posieri laudibus exioUebanip Sin falsa esi^ non sohm fieia
esi, sed eiiam imperiie absurdegue fida.

2. JBpisiola ad Coroiieum. Deest aotem tltolos in codice Nero E, 1.
ttbi sic scriptom est «Explicit liber I, iocipit liber U. < Corotici militibos
qaum bas literas regi alkreadas tradidisset, ipsi irrisisse eos aoctor refert.
haque sub finem »si quis< ait >fapaulos Dei gerolos sit tiarom literarom,
ut neutiquam subtrahatur a neminci ^ed coram omni populo et Corotico
kgatc Dein »8i rediderint captivos sanos fuluros esse hic et in aeter-
0001.« A Gorotici enim militibus Christianprum alios >postera die, qua
chrismati neophyti in veste candida flagrarent«, tracidatos, aiios ab ipso
Corotico genti externae maxime Pictjs et Scotis venditos es$t refert. In
captivorum autem numero epistolarnm auctor ipse fuisse videtor. Dicit enim
se in Scotorum Pictorumque manus esse traditum. Similiter »quasi extra-
Deic ait »£icti sumus.«

Literarum initium hoc est: »Patricius peccator indoctus scilicet Hibe-
rione constitutum episcopum me esse fateor.« Non tamen diacono sed de-
«orione se natom esse patre et vendita nobilitate sua inter barbaras gentes
proselytam ac profiigum habitare referL Quod a Confessione, cum qua in
•liis rebtts Epistola convenit, pautolttm differt. fist quoque oratio miatt^

72 CAP. IX. PATBICIUft.

obfleura. A Patricio vero Epistolam esae seripUm, tam ex titnlo pleri-
que coDcIadunt, c|uam ex aliis, maxime daobua aijgameDtis. Qanm enim
Romanorum Gallorumqae Christianoram consaetudo, redimendi a Francis
ceterisque gentibus capUvos memoretur, opinio est, id ad illud tempas,
quod coDversionem eorum 420 antecessit, spectare. Quo argamento quum
Franci neque aote finem V saecali conversi essent, neque VI vel Vn a
pristina ferocitate abscessissent, nibil demonstratur. Pluris est, quod V
maxime saeculo Franci cum Gallis et Romanis bella gesserunt Alterum boe
affertur argumentum, quod auctor Corotici milites >non cives suos neqae
cives sanctorum Romanornm sed Daemonumc appellat. At ex vsanetoram
Romanorttm« nomine epistolam eodem potius tempore, quo Historia Brito«
num, scriptam esse, concludendum fnerit

Sed maximi momenti est illud, quod Picti Scotiqae apostatae vocan-

tur. His Columbam primum Evangelium praedicare coepisse, sab VI saeculi

finem quum neminem fugerit, Epistolam ante hoc tempus non scriptam esse

manifestum est. Quaeritur dein quae sit >gens extera, Deum ignorans<,

cui sicnti Scotis Pictisque Hibemienses venditi sint? Saxonum gentem eam

non esse, luce clarius est. At Danos sub VIII saeculi finem Hibemiae et

Britanniae oras incursisse ex Annalibus antiquis est notum (conf. Ann.

Cambr. ad a. 795). Eodem tempore Carataoc, rex Guenedote vixit Is

vero num idem sit atque Corotie ille, eo magis dubitandum est, quum non

tantum nomen illad usitatissimum fuerit in Cambria, sed et Cambrenses IX

saeculi demum initio foedus cum Danis iniisse videntur. Huic igitur tem-

pori epistola convenit, Confessio autem, sive ab eodem sive ab alio faerit

scripta, eodem fere tempore composita est. Simillima est enim utraque

stilo ac sermone; in loeis dein ex Scriptura saera adduoiis maxima

cansonantia* In Confessione enim 15 loci ex Vetere Test sumti, qao-

rum 6 (Jesaj. 32, 4; 49, 6. Jer. 16, 19. Ez. 9, 8 [Zeph. 3, 8?] Prov.

15, 20; Ecclesiastic. 4, 29) cum LXX, 3 cum Itala, 5 cnm Itala iidem-

que cum Vulgata congruunt. In Epistola autem 8 loci V. T. secundum LXX

et Italam sunt adducti. Novi vero Test loci tam in Conf. (17) quam 'm

Epist. (pariter 17) cum Vulgata fere concinunt Errat igitur tam Waraeos,

qui locos omnes ex LXX, quam Oconor, qui ex Vulgata sumtos esse patat

Noni vero saecuii initio Scotos LXX et Vulgata N. T. usos esse, ex Claudii

et Sedulii scriptis scimus. At qoum Confessionis vel Epistolae anctorem

indoctissimum ex LXX locos latine vertisse vix quisquam crediderit, illum

versione latina, a Scotis sane ipsis, quia differt saepissime a reliquis, com*

posita usum fuisse concludimus. lllud denique nemini non elacebit, scri-

bendi genere libros, de quibus quaestio est, aut anteqoam floroerint in Hi-

bernia literae aut post esse scriptos. At quum Epistola ad Cor. ante VI

saecnli finem scripta non fuerit (conf. supra), attribaenda erit IX fere

OAP. IX, PATBICIUS. 73

medio saecolo, quo devastaotibas Danis insiilam, literainm studiam eva-
nait Jam vero si haee, quae PairieH seripta perMbentur, IX sae^
enlo etmt eompotUa, ut certam aliqaid de illo cognoscamus, afferenda sant

Velerum eeripiorum de Patrieio testimoma.

Ex his antiqaissimam est qaod in Cumiatn epistola exstat. Ante
honc vero aliam Gamianom Oconor testem laudat qaem a. 596 Golombae
Vitam, de qoa sopra diximos, scripsisse asserit. Ibi honc locom exstare
affirmat: vPatridas namqoe primas Hibemiae apostoios avom proavomqoe
(Golombae) et cet benedixit« Qaem locom neqoe in Actis Sanct. Bened.
neqoe in Actis Boll., Jon. VII, 25 reperi, sed hoc tantom, Patriciom »Gol-
mani natom praedixisse.« At qaom Vita ista neqoe tara antiqoa neqoe Go-
miano adscribeoda sit (conf. sopra et Act S. ib.) rejiciendom est hoc testi*
moniom.

Cumiani vero Epistola de cydorom Paschaliom ccMnpotatione ad Se-
gienom Abbatem HTiensem (ab a. 623—654) scripta esse videtar. Eom com
Gomineo ejosdem monasterii praeposito (657—669) eondem esse, opinio est
Qood valde dobito, quom ille Romanam ritom epistolis recommendarit^ qoem
Hyienses a. demom 716 monente Egberto receperont Unde simol intelligi-
mos, Epistolam ante honc annum esse scripUm, quae et Scripturae sacrae
versione quam illa exhibet, fulcitur sententia. Nam ex 20 fere locis unus
tantum com Volgata, com Itala alii, alii cum Graeco texto conveniunt
Est praeUrea Epistola eruditionis ac doctrinae iueaientum specimen.

In bae %itar, at convineeret Hyienses erroris, aliorum enumerans cyelos
Paschales «primum illum« ait >quem S. Patricius papa noster tulit et facit«
(vel »fecit« ut Usserius suspicatur).

ExsUt aotem Epistola illa in codice Gott \^it A, XII (conf. Usser. S7I-
loge XI) qaem, qoum simiUimus sit literis aliis X et XI saeculi codicibos
(maidme Harleiano conf. supra), hoc fere Umpore scriptom esse puUverim.

At si vere Patricius observationem Paschae Romanam instituit, quo-
modo factum est, ut tam Hibeniienses quam Hyienses VI et VII saeculo
diversom a Romano sed eondem ac Britones Paschae calcolam et ritum
secoti sint, ot dein Gamianos ipse a legatis demam ob hanc rem Ro-
mam missis edoctos Romanom osum receperit, ut deniqoe in synodo isu
Streaneshalchiae habiU a. 664, sobtilissimis Scotoram adversarii argomentis
sint osi, qoom ona Patricii aoctoriUte eos facile confuUverint?

Accedit, quod verba isU ita sonant, quasi Patricius Gumiani aeUU
vixerit Tantae igitur eunt diffieuliates, ut loeue ille valde dubiue,
ne dieam fietus esse appareat. A librariis enun tales noUe quum saepe
alias, tum in scriptis quae buc pertinent, inserUe sunt.

In Fursei enim Vita^ quam Ocooor impradenter adduxit, qoalis apod

74 CAP. IX. PATBlCIDi.

Bedam (III, 19) axstat, Patricii mentio duIU fit, sed in yarsioae ejas Suo-
nica, X fere saeculo scripta. Similiter in seetmda Cobtmbae^ quain Adam»
naaus scripsit (679—704) Viiae praefaHone »quidam proseljtns Brito
S. Patricii discipulus« memoratur. Praefationem vero istam, quicunque
cum prima et libro ipso contulerit, ficticiam esse facile cognoscet

. His alind testimonium adjungendum est, qood ex Gertrudis Vita ab
aequali, ut putant, sub VII saeeaii finem scripta addifdtar (conf. Acta
Ben. II , 467). Monachus enim qui morti illins se adfuisse dieit» eam cnm
•dies assumUonis ejus appropinqnaret, misisse fratrem quendam» qni ab
Uitano peregrino in Fossuensi monasterio, quando ipso >migratnra esset
de hac Ince, percontaretur. Gui Ultanus »Hodie XVI Kal. Apr. est diea,
crastioo autem die inter Missarum soUenmia et cet illa Virgo Ghr. de cor-
pore raigratura est Et dic iUi, ut non timeat . . . quia B. Patriciui Epise,
cum electis angelis Dei et cum ingenti gloria parati sunt» eam recipere.«
Haec iUe, quibos addit inter alia hujus modi, se defuncta Virgine anavissi-
nnm odorem sensisse.

Inter JJcuhd qnoque Carmina (ed. Ratisb. 1777; II, pag. 219) vel
«Inscriptiones locorum sacrorum« c. 145 haee occurrit, ^ad aram SS.
PaMtH et aliorum Seotorum:

»Patritins Gheranns Seotomm gloria gentis
Atque Golumbanus GomgaUus Adamnanus atque
Praeclari patres momm vitaeque magistri
Hic precibus pietas horum nos adjuvet onmes.«
Quae si recte Alcnino tribuuntnr, snb VID saecnli finem io Saiietorutt Sco-
lomm numero Patricins habitns est At idem Alcuinns neqne in Epist 221
ad Fratres Hibem. neque alias Patricii mentionera fiieit

Beirieus deinde Autissiod. in Vita Gerraani c 876 scriptat »Patri-
cium Hibemiae peculiarem apostoIam« voeat.

In Bomoiio denique Martf/rologio ad Martium XVII scriptam est:
»In HUieraia natalis s. Patricii episcopi et confessoris» qoi prittms ibidem
Gbristum evangelizavit et maximis miracnlis et vnrtatibus clarait« Qoae
quando in Martjrologiom ilodt qnando in alia notae simiies fuerint receplae
plane ignoramus. Testimoniis igitnr neque his uti Ucet

Ex tribtts igitur quae IX saeculo priora habentur testimonia» qnam
duo ista Vn saeculo adscripta dabia sint, ne dicam ficta, eerta de Pa-
trieio neque testimoma exstautj neque seripta Bedae temparibus
antiqusara. Sed jam antea, quam haec diligentiusfoerantindagata, exeo
qnod neque apud Augustinam, neqae apud Platinam Gelestii vitae scripto-
rem de Patrido quidquam occurrat, Byves a. 1616, Patricium conclusit,
non V saeculo sed postea vixisse (conf. Ware Seript. ed* Harris 340).
Mauriee vero (a. 1700) cui aaUes istae» quae io Vitis exstaot fabulae,

OAP. tX. PATBICIU8. 75

saspidonem moveriDt, Patrieiiwi Arvenensem ia Calendario ex XVI'^ Maitio
in XVO*^ esae tranalatam, vel Patridam Hispaniensem in somniis appa-
rnisse Hiberniensibns, facetins qaam verins dixit (conf. Maurice Defence of
Episcop. 1700). Sed boc non plane praetereandum est, qood qainqae
Patricii a variis ad Mart. XVI et XVII enamerantar» Avemensis nempe
(Mart Rom.) et Malacensis (Lnitprando anctore) Mart. XVI; Hibemiensb
antem ct Nolensis atque P. de Patriciis -Mart. XVII, alins deniqne Prasensis
April. XXVnL At jam Savaro qnom nallnm Patricil apud Avemos esset
vestigiam, Avem. pro Hivem. qnosdam scripsisse, et qnum in Vigiliarom
cotsnm, qnae nocte ante Mart XVII inceptae essent, diem XVI invenirent
(conf. Tigeraach. ad 493, qui et ipse ad Mart XVI Patridam adnotat),
eos diversos habnisse pntavit Desunt deinde in Mart Rom. Nolensis et
de Patriciis. Prasensis denique in orientalibns tantnm ecclesiis notos fait
A vero ergo plane abhorret, Hibernienses Patricium suDm, qui jam IX sae-
colo »pecoliaris Hib. apostolas« vocatos est, ex ignotb istisi qoi molto post
in Martyrologia esse recepti videntor , elegisse (conf. A. SS. Mart. XVI, XVII).
Maoricii aotem vestigiis Ledwich, vir haud mediocris ingenii, institit (Antiqo.
of Ireland 1790 p. 335). Hic VII et VIU saecuU scriptoram sUenUo et le-
vitate, qua IX saecolo suos sibi patronos ecclesiae eligere coeperont, ad
snspicandam ductns est, £ctum esse Patricium Hiberniae patronum vel, qoum
ejus in Nennii Hisloria (a. 858) primo esset mentio iacta , eum eondem ease
ae Patriciom illum, qui Usserio teste in Hibernia £v. praedicasset ac Gla-
stoniae decessisset Qua in re enrasse virom doctissimom ex iis qoae de
Hlstoria Britonam sopra diximns, manifestam esU Neqoe omnino proban-
dnm e^, quod tam ex receniioribos qoam ex antiqnioribus fontibus argo-
menU attnlit

Hoc vero illi lubenter concedimus, fieri potnisse, ut IX saecnlo, qno
Hildnin Lodovico imperatori persoasit, Dionysinm, sommis in Actis Apost
laodibos elatom, GaUiae esse apostolom designatum, qno Jacobns Hispaniae,
Albaniae Andreas patronus est destinatns, aliom Biberaienses snum vindi-
carittt Eorom denique, qui ut repugnantia redderent consonantia, phures
foisse Patricios statoeront, refutare sententias pertaeanm habeo. Talibus enim
toDJe^uris, qoales Betbam (Antiquarian Researches 1827) protulit, vel
stoli&nmae monaehoram fabnlae praeferendae sunt Jam vero, quae ex
noitra perquuitiane dueenda sint^ bremter expanamus.

Teste Heirico a. 876 Patricios tum »Hibemtae pecoliaris apostoIus<
habebatur. In Historia vero Britonum, licet excerpta ista de Patricii Vita
ante IX saeculum non sint adjecta, calcnfais tamen ab Hiberniensibos sum-
tus et anno fere 822 additus occairit Hinc colli^ licet, initio saltem
K saeoiA Patrieiom et Brigittam atqoe Colombam in magnis apnd Scotos
bonoribos habitos foisse. Accedit Alcuini tesUmonium sob VIII saeeoli i

76 CAP. IX. PATBICIUS.

Eidemque sane saecQlo hyinDus iste Bobiensb adscribendae est Ad Bedae
igituT iempara non tamen altim Patrieii historiam lieet repetere.
GraTissimum vero est Bedae et Hyiensiam silentium. Patrieius enim si talis
ac tantus vir exstitit, cur ne verbo quidem ejus Beda meniionem fecit, qui
non solnm rerum Hibemicarum baud ignarus fuit, sed et Palladium rettdit
primum Scotis evangelium praedicasse? Sed majns est Scotorum silentium.
In synodo a. 664 babita eosdem qui tanti fecerunt seniorum anctoritatem,
quis silentio praeterituros fuisse praedpnam apostolum putaverit? Adamna-
nns eum ignoravit. At qui falsam Vitae praefationem praeposnit, enm non
esse omittendum putavit. Qui dein Fursei Vitam saxonice vertit, Patricii
nomen deesse aegre ferens illud inseruit. Et haud scio an in Cumiani epi-
stola XI saeculo librarius Patrieium iis adjunxerit, quos Romanam Paseham
celebrasse Gttmianus retulit. Neque ullus ex istis Scotorom polStis, qui VI
etVIIsaecuIo floraemnt, Patricium cecinisse videtur, quum alii fere ignoti
episcopi, qui fuerint, quasque condiderint ecclesias, carminibaa ab illis sit
proditum. Carminum vero, quae XI saeculo Tigemach adduxit, alterom
nonnisi adscribebatur tunc temporis Patricio , alteram Vitis X saeculo compo-
sitis niti videtur. Ea enim tempestate multa de Patricio tam lama perhiberi
quam carminibus tradi coepta sunt (conf. Annal. IV Mag.).

Ab bis vero caosis jam satis expositis baec neeessario conclusio dnci-
tar, aut ohrutam fuisse oblMom tanti viri memoriam saeeuUs ipsius
aetaii proximis et VIIV demum resuseitari eoeptam, aut fietam esse
Patrieii persenam. Nec moltam refert, nam lineamenta illius narrationis,
qnae IX saeculo adumbrata est, ex vera sint bistoria snmta, quum hominis
licet addictissimi religioni ehristianae, adeo tamen indocti exprimant imagi-
nem, ut literaram Scotorum ac doctrinae conditorem longe alium circum»
spicere necesse sit

Patrieii vero vita si ficta est, hoc aut ita potnit fieri, nt ei, qui asque
ad Vin saeculum primus habitus est Scotorum episcopus, Patricii nomen
additum sit, aut persona ipsa VIII saeculo sit excogitata. Huic quidem
scntentiae illnd favet, quod de aliis alias fictb IX saeeulo patronis sapra
diximus, sed obstat, quod ea tempestate qua primum Patricii nomen'06-
currit, literae apud Scotos floruerant. An id ejus, qui IX fere saecalo
Patricii confessionem scripsit, fuit consilium, ut Romanoram auctoritati
»pecnliaris Scotoram apostoIus< opponeretor?

Sin additum est hoc nomen ei, qui antiquitus primus Scotoram apo-
stolus existimabatur, Patricium non alium fnisse sequitur, ac Palladium.
De hoc enim Prosper in Chronico haec refert:

»A. D. Inc. 423 Theodosius junior .... cujus anno VIII Palladius ad
Scotos in Christum credentes a pontifice Romanae ecclesiae CelesUno primaa
mittitur episcopus.«

CAP, IX. PAHucms. 77

Idemqae contra ColUt XI (Op. V, 366) «Nec segniore cura ab hoc
eodem morbo BritaiHKias liberavit, quaodo quosdam iiiimicos gratiae solom
suae origtms occupantes etiam ab illo secreto exclusit oceani et ordinato
Scotis episcopo dum Romanam iosulam studet servare catholicam, fecit etiam
barbaram christianam. « His vero locis Prosper sibi ipse repugnare videtur,
qunm altcro Scotos credentes in Ghristum vocarity barbaram vero insulam
altero. Neque illud omiserim, quod nihil de hac Palladii missione in Gata-
logo II Pontificum invenitur. Beda autem qui haec ex Prospero sumsit,
nihii tum contrarii de Scotorum converfione traditum fuisse verisimile est.
Sed paulo post Bedam apud Alcuinum et in calculo Hist. Brit. § 16 atque
io hymno Bob. Patricius primi apostoli locum tenet, nec ulla fit Palladii
mentio. Unde suspicari licet, Palladium vel inde ab hoc tempore, vel,
quum ante IX saeculum Palladii nomen apud Scotos nusquam occurrat,
antiquitus in Hibemia Patricinm esse vocatum. Quod his ipsis verbis in
Tirechani Annotationibus scriptum est »Palladius, qui alio nomine Patricius
vocatus estc. Quo forsitan nomine patriciam ejus originem indicari auctor
Epistoke ad Gorotieum opinatus est, qui eum nobili genere ortum vendi-
disse refert nobilitatem. Posthac vel tituli loco Patricii nomen utebantur.
Declan enim et Albei in Vita Declani Patricii vocantur, similiter Cellach et
Comorban in Sjnod. Hib. a. 1112. X vero saeculo, quo jam exstitit Gon-
fessio Patricii isque jam apud omnes summis in faonoribus fuit, quum Pro-
sper et Beda Palladium primum fuisse episcopum tradidissent, pugnantia
congrua erant reddenda. Ideoque Vitarum scriptores Palladium primum esse
missum non negarunt, sed irritum fuisse ejus inceptum, et quum jam anno
fere 431 advenisse primum apostolum pro comperto haberetur, Palladium
brevi post ad Pictos transvectum obiisse confidentius affirmarunt Talibus
igitur faj^ulis non magis est fides habenda quam aliis ejusmodi, quibus
Patricius Romae fuisse fingitnr.

Prosper igitur si vera retulit (conf. supra de Germano), hoc verisimilli-
mum fuerit, Palladnm alio nomine Patrieium esse voeatum et a
IX demum saeeulo, quo Patrieii Vitas scribere eoeperuntj inter
duas. istas personas esse distineUm. Sin alius fuit Patricius ac Palla-
dius, hoc quidem manifestum est, Bedae temporibus Patricium nondnm
primum Hibemiae apostolum habitum fuisse.

Reliquum est, ut brevissime explicatis temporum ordinibus Scotorum
ecdesiae historiam uno in conspectu videamus.

I. Primardas igitur tantae sunt tenebrae offnsae, ut vix scintilla
uUa ad dispiciendum sit nobis relicta. Ficta sunt, quae Patricii feruntur
scripta. Falsa quae Vitis traduntur. bcertum est vel Prosperi testimoninm.
Qnando igitur vel a quo primo sint Scotis saera christiana allata, nonnisi
per conjecturam dici potest Si recte Prosper anno 431 jam credidisse in

78 CAT. IX. coKCxnsio.

Christnm S^otos retolit, a Britonibas saoe, quomm sifliiUini Scoticis VI sae-
calo ritus eranl, Evangeliaiii iis V saeculi initio vel aale praedicatum fiusse,
suspieari licet At ne fama quidem de tenporibus Patricio vel PaUadio
prioribus qaidquam periiibitnm est Medio demum aevo stolidissimae fabu^
lae eo spectantes sunt excogitatae. Jam vero medio VI aaeculo dilncescit
Colomba enim ante a. 565 Dearmadiense coenobion coodidit ffinc igitar
incipit

IL Aetas Beeunda^ a med. VI --IX med. saecol., qua Scotorum ecde*
sia floruit, ut neque Britannica unqnan, neqoe alia tunc usquam terraram.
Freqoeotissimae tum Hibemiensium fuerunt scholaey Seoti Pictorom» Asglo-
ram Germanorum aliaramque gentium magistri exstiterant Ab Jona (Hji)
usque. ad Bobium in Italia, ab oecidentali Hiberaiae parte usque ad orieii*
tales Germaniae fines Scoti tum Evaogdium praedicaraot, coodiderant mo-
nasteria, scfaolas institoerunt Qoae vero tuoc temporis eoram foerint in*
stitotiooes, ritus, disciplina, doetrina tam ex Bedao Historia, quam ex
Scotorumy maxime Bobieosium monumentis cognosd potest Quod quidem
ad instituiienes attinet, non penes episcopos vel archiepiecopos gubernandi
ecdesias potestas fuit, sed penes Abbates senioramqoe collegiom. Attameo
non singula singolis abbatibos vd uoi omoia monasteria subdita erant, sed
tria maxime majori reliquis auctoritate gaudebant, Dearmachense (bodie
Dorrogh) in Hibernia australi, Bangorense in septeotrionali, Ryiense, cui
Pictoram Anglorumqne ecdesiae subditae erant. Quae quamquam oecessi*
tndine inter ae, rituumque ae doctrinae similitudine erant conjuneta, libera
tamen eraot aliad ab alio, quod ex controversiis pasehalibus inteHigi Hoet
(conf. Beda c. II, UL Epist. Cumiani). Qoaecaoque vero a mooachis vd
episcopis alia alias monasteria constitoebantar, iis a quo profecti conditores
erant, nunquam non parebant, ut Bangorensi Columbani socioruiQqoe coe-
nobia, Northanymbricae ecdesiae Hjiensi. BHuie deinde sacri Vli saeculi
inido iidem omoibus eraot (coo£ Bed. 11 , 4. 19). Ac licet Paschom Ro-
maoam Hibeinienses auatrales jam medio fere VII saecolo (coof. Ep. Com.
Bed. in, 3), sob finem ejusdem septeotriooales, deio Picti (a. 710) Hjieose»
denique monaehi a. 729 una cum aliis ritibus (Bed. IV, 4) accepissent, ta-
men in aliis rebus, episcoporam scilicet ordinatione, baplisaM, matrioKHiio
a Romanis dissensisse, ex Bonifacii cum Virgilio et Sanq>soae Scotis contro*
versia c. a. 745 notum est (conf. Usser. Sjlloge XVI et cet.). Qui v^o in
Gallia ac Helvetia et Italia Scoti erant, a Gailoram et Romanorom ritoaliboo
non pauca mutuari coeperant. Dise^Una antem, qoalis fuerit, ex Colum-
bani regulis maxime perspici licet (con£ Beda II, 4 et eet). Quod dlniqoe
ad doetrinam perlioet, eos ooo taotum sacris literis sed <t artibas liben-
tibus iocabttisse oemo nescit. Pda^anam qooqoe faaaresim ad Scotos iUa-
Um fuisse ex Johanms literis (Bed. 11, 19) colligi licet, quamquam illios

CAP. IX. comusio. 79

auctoritas, qni Paschalem ritam novQm errorem ex vetere ortum vocarit,
DOD magni existimanda fueriL Hoc quoque pertiaet, qoae VIII saecolo Scoti
non tantam de ordinatione et matrimonio , sed efc de Christi ad inferos de-
sceosu, de praedestinatione, de alio, qui sub terra esset, mundo docebant
(conf. Uss. Syll. XVI).

Dilucida deoique doctrinae specimina Glaudii et Sedulii commentarii
et Johannia Erigenae libri sunt. At haec omnia brevissime delineasse satis
habemos. Permansit aotem hic ecclesiarnm et lilerarum statos usqoe ad
Daoorom iovasiones, quando dimtis ab illis ecclesib et moaasteriis ad Gallos
confogeruBt monachi, quibus summo usui ac decori erant. Ab hoc autem
tempore aritur

lU. Aetas ierHa a medio IX— XII saec, qua tantum perturbationis»
taolnm caliginis insulae offusum est, ul ingenia incultu ac socordia torpe-
scere et avita reviviscere atqoe com vera misceri religione coepta sit super-
stitio. Quid mirum, quod nuUa fere hujus aetatis monumenta praeter Pa«
tricii Confessionem et Epistolam (^/X saec.) atque Vitas (X^XII saee.) ad
nos pervenerint Sub XI vero saeculi finem quum Dani ad Christum essent
conveisi, primus Godredus Manniae rex, qui sibi majorem Laynestriae par-
tem subjecit» a. 1074 a Lanfranco, ut Patricium Dublini episcopum ordi-
naret, petiit. Ritibus vero suis Hibernienses quam maxime adhaesisse et
abusus quosdam insuper emersisse ex Lanfranci ad Terdelvacum, Godredi
successorem, literis cognoscitur, qui i. >pro arbitrio quemque uxorem re-
linquere, 2. episcopos a singulis ordinari episcopis, 3. infantes sine chrismate
consecrato baptizari, 4. sacros ordines per pecuniam ab episcopis dari<
conqueritur (Uss. Syll. XXVII). Nec multo post Gregorius VII papa literis
(a. 1085) >quumPetro ejusque vicariis omnes ecclesiae subditae essent, ut
catholicao^ ecclesiae pacem tuerentur et si qua negotia emersissent digna ipsius
auxilio, incunctanter ad sese dirigerentc Scotos hortatus est (Usserius Syl-
loge XXIX). Isque Bernardo Clar. teste Gillebertum Lismorensem (Limeric)
episcopum apostolicae sedis legatum creavit, qui ut >diversi et schismatici
illi ordines, quibus Hibemia paene tota delusa esset, uni catholicae Roma-
nae cederent ofiBcio< regulas conscripsit. Diu Scoti restiterunt. At quum
Malachias, Archiepiscopus Ardmachanus, inducendis ritibus Romanis summam
operam navasset et ad Benedicti regulam monasteria quaedam instituisset,
effectum est, ut Christianus Lismorensis jussu papae 4 archiepiscopatus in
Hibernia a. 1152 constitueret, concilio denique Casseliensi a. 1172 Anglo-
rum regis ope Romanae insulam sedi subjiceret.

lisdem igitur fere aetatibus distinguenda est Scotorum ecclesiae ac Bri-
tonum historia. Hojus quidem primordia ad persecutionem Diocletianam, ad
Palladii missionem illius repetere licet. A Romanis autem Britones, ab his
forsitan ante Palladii teropora Scoti religionem christianam primo acceperunt.

80 CAP. V^. CQNCLUSIO.

Hac vero aetate, nani doctriira, iDstitationes, ritos iidem faeriot, acVIsae-
culo, qaum Britonam ecelesiae faistoria ab a. 385 fere osque ad 520, Sco-
ticae vero ab 431—563 in teoebris jaceat, exquiri nequit Sed qaaeconqae
ecclesiae utriusque fuerit origo, illa quae a VI saeculo usque ad medium
IX saec. in BritanDia et Hibernia floroit, Gallicanae alumna faabenda est.
Quum vero Gallicana et Romana jam mnlta coepisset altera ab altera mu-
tuari, Britanntca pristinam simplicitatem retinuit ae sola germanam et veram
Gelticae ecclesiae expressit imaginem. Literarum sacrarum studio^ vitae mo-
nasticae, peregrinando addictissimi fuerunt tam Britones, quam Seoti. . Hi
vero quum totos se darent Evaogelio longe lateque praedicando, illi ne
Saxonibus quidem convertendis operam dederunt Scoti barbarorum exsti-
terunt doctores, Britones vero quasi in claustris redusi semel tantom in
scenam prodierunt neque conspicuum unquam in propaganda et divnlganda
religione christiana locum tenueruDt Quid multa? Apostolis iUi, hi Anacfao*
retis comparandi sunt

Ex antiqnis igitur fontibus, rejectis posteriorum fabnlis, ecclesiastica
Britanniarum faistoria faauriri potest Nos vero magnom froctom capiemos,
si in tanta fontiom obscuritate et paucitate id erimus consecuti, ut eertoro
aliquod ac vemm faistoriae fondamentum jaciatur.

BEROLINI, TTPIS GUSTAVI SCHADE,

YC 29649

- »<v

C^'

J?-%..,

V.*- .V

Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Books

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "De ecclesiasticae Britonum Scotorumque historiae fontibus"

See other formats